Mračne strane Uelbekovog uma"

!
!
Tokom protekle godine bili smo svedoci veoma mračnih događaja. Haos i bezumlje na
Bliskom istoku ne prestaje, nedužni ljudi beže iz svojih domova, dok su teroristički napadi
zavili mnoge porodice širom sveta u crno. Zbog ovih a i mnogih drugih činjenica početak
nove kalendarske godine nas obavezuje da ponovo promislimo probleme koji stoje pred
nama. Nakon napada na redakciju satiričnog časopisa Šarli Ebdo i terorističkog napada u
Parizu novi roman Mišela Uelbeka “Pokoravanje” je stekao status svojevrsnog distopijskog
predskazanja budućnosti Evrope. Pored toga, roman “Pokoravanje” je u 2015. godini bio
apsolutni bestseler, zbog čega s osnovanom pretpostavkom može da se smatra da je
ostavio snažan utisak na čitaoce. Takođe, mnogobrojni svetski časopisi su posvetili
značajan prostor Uelbekovom delu, dok su se vodeći publicisti prosto utrkivali u analizi
ovog kontroverznog romana. Zbog svega navedenog Uelbekov roman upravo na početku
nove godine i sa razumne vremenske distance može da posluži kao izvrstan alat pomoću
kojeg bi trebalo da promislimo duboka, esencijalna nerazumevanja koja danas vladaju
svetom.
Kada se iščitavaju mnogobrojni prikazi i diskusije koje su posvećene Uelbekovom romanu
ono što momentalno privlači pažnju jeste da je veoma malo prostora posvećeno izuzetno
malignom Uelbekovom razumevanju života i suživota kroz ratoborno, beskompromisno
nadmetanje različitih ideoloških, religijskih i kulturnih obrazaca. Pored toga, izuzetno je
zabrinjavajuća društvena imunost na Uelbekova pojmovna baratanja u esencijalističkom
maniru dovedena do krajnosti, gde su identiteti apsolutno fiksirani, pri čemu se vrednosni
pojmovi izražavaju uglavnom preko postojećih stereotipa. U Uelbekovom imaginativnom
svetu svi muslimani su percipirani kao islamisti, to jest pripadnici Muslimanske braće,
socijalisti se izjednačavaju s korumpiranim i u svoje kule od slonovače zabarikadiranim
“šezdesetosmašima” i pomodnim levičarima, dok sinonim za konzervativno glasačko telo
predstavlja Mari Le Pen i njen radikalno-nacionalistički Nacionalni front. Ovakva vulgarna
redukcija savršeno pogoduje ratobornom izoštravanju potencijalnih nesuglasica i afirmaciji
negativnih stereotipa koji po pravilu vode ka bipolarnoj društvenoj podeli “Mi” naspram
“Oni”.
Prenbregavanjem da se ukaže na štetnost simplifikovane prezentacije i (su)odnosa
različitih grupa i kulturno-religijskih osobenosti stiče se utisak da sve veći broj ljudi, ako ne
svesno onda podsvesno, prihvata grube Uelbekove podele. Na istom ovom narativu, samo
drugačije upakovanom, pre nešto više od dve decenije proslavio se američki politikolog
Samjuel Hantignton s pogubnom tezom o neizbežnom sukobu monolitinih civilizacija,
inače tezu koju su vremenom oberučke prihvatili militantni džihadisti predvođeni sada već
pop ikonom Osamom bin Ladenom. Na potpuno istovetan način danas najglasniji
Uelbekovi “sagovornici” koji u njegovim delima pronalaze motive za svoje umobolne akcije
su pripadnici mračnog paramilitarnog džihadističkog pokreta Islamske države. Drugim
rečima, ovako radikalan i pojednostavljen izraz zasnovan na najbrutalnijim stereotipima
predstavlja kamen temeljac za sve naknadne radikalne nadogradnje od govora mržnje pa
do konkretnih zlodela u ime određene ideologije uperene spram Drugoga.
Međutim, ono što je posebno zabrinjavajuće jeste da su brojni prikazi pomenutog romana
isticali da roman ne potpiruje islamofobiju, koja već duže vreme u zapadnim društvima
predstavlja trend u usponu. Naročito se ovakav stav pronalazi kod autora iz našeg regiona
(najslikovitiji primeri su prikazi Teofila Pančića i Srećka Horvata). Kritika zapadnog društva
koja se svakako nalazi u Uelbekovom romanu nikako ne abolira autora od strahovito
iskrivljenog i nedobronamernog prikazivanja muslimana u Francuskoj. Muslimansko
stanovništvo u Francuskoj skoro apsolutnom većinom pripada etničkim zajednicama koje
predstavljaju manjinske grupe. Ako se okrenemo ne toliko dalekoj prošlosti videćemo da je
poput Uelbeka koji zamera Francuzima što su izgubili sebe i nacistička propaganda veoma
oštro kritikovala Nemce što nisu dovoljno “istinski” Nemci. Pored kritike upućene samim
Nemcima nacisti su takođe, kao i Uelbek danas, locirali jednu manjinsku grupu koja je po
njima imala značajan uticaj na sudbinu Nemačke. Zbog te nacističke projekcije Jevreji su
pretrpeli najstravičniji genocid u istoriji čovečanstva. Ova istorijska lekcija mora da nam
svima bude na umu kada se određena manjinska grupa na beskrupulozan način
patološkim konstrukcijama pretvara u državnu opasnost broj jedan, kako to Uelbek u svom
romanu čini s muslimanima. Zbog ove činjenice i zbog nedvosmislenog porasta
islamofobnih sentimenata nikako se ne može ostati nem na način na koji Uelbek tretira
muslimane, pri čemu ih u svom maniru posmatra kao jednu krajnje homogenu grupu, što
je faktički netačno jer su muslimani u Francuskoj izrazito heterogena populacija. Pored
toga, Uelbek tako homogeno predstavljene muslimane pozicionira nasuprot autohtonih
Francuza, što je postupak koji nosi potencijalno fatalne posledice.
Uelbekovo redukcionističko i esencijalističko pozicioniranje muslimana dovodi do veoma
morbidnog spoja kod čitalačke publike. Uelbekov zahvat pogoduje i veoma uspešno
mobiliše i spaja u jednu tačku ekstremne desničare i levo orjentisane autoritarne umove s
kvazi univerzalističkim afinitetima. Uelbek kod ultra desničara igra na kartu pretnje od
uspostavljanja Eurabie u Francuskoj služeći se Vajlderovsko-Le Penovskim jezikom, dok
ostrašćenim zagovornicima prosvetiteljstva manipulativnim jezikom servira muslimanke
zatočene u ropskom položaju svemoćnog muslimanskog partijarhata.
Muslimanke su kod Uelbeka svedene na najniži oblik postojanja. Pored toga što kao i u
drugim primerima ova krajnje simplifikovana postavka nikako ne odgovara stvarnosti
veoma je zanimljivo da upravo ta ideja kod Uelbeka izaziva divljenje spram islama i
muslimana. Taj vid divljenja vrednostima islamske civilizacije koje u nju učitava posmatrač
spolja nije isključivo Uelbekova falinka. Pre njega je Niče na skoro istovetan način iz svog
dubokog gađenja spram nemačke kulture čiji je i sam bio pripadnik u nebesa dizao
patrijahalne vrednosti islamske civilizacije pri čemu se nepogrešivo služio najsirovijim
orijentalističkim fantazmima o civilizaciji o kojoj je imao nameru da “pohvalno” govori.
Upravo kroz Uelbekovo divljenje (ne)postojećoj poligamiji u islamu i sagledavanje
muslimanke kroz prizmu najprizemnijih strasti na površinu izlazi jedna neverovatna tuga i
beznađe sve prisutnijeg prototipa savremenog čoveka koji više ne poseduje referentne
tačke u svom moralno-etičkom kodeksu. Nesagledivi relativizam koji je okupirao um
savremenog čoveka zaista predstavlja alarmantno stanje i izaziva nelagodu i anksioznost
u pogledu puta kojim bi trebalo ići dalje. Međutim, rešenje za stanje u koje se dospelo
nikako se ne sme tražiti “spolja”, to jest u okrivljavanju i prevaspitavanju Drugog, već bi
upravo trebalo pokušati da se čuje šta Drugi ima da kaže. I da se putem (samo)refleskije
dođe do mogućih odgovora na pitanje gde su stvari krenule u nepoželjnom pravcu.
Uelbekov roman je školski primer malicioznog evropocentričnog orijentalizma i
paternalističkog ponašanja spram Drugog u koje pojedini delovi evropskog društva sve
dublje tonu. Munjevitom brzinom se pokazuje da eventualni povratak evropskom
eksluzivističkom umu koji se oslikava u insistiranju na disciplinovanju, ideološkom
prevaspitavanju i paranoidnom zaziranju od drugačijih kulturno-religijskih obrazaca nikako
ne može biti zamena za interkulturalni obrazac koji je od sredine osamdesetih godina
doveo do značajnih pomaka u odnosu spram drugih religija i tradicija u Evropi.
Ovaj osvrt na Uelbekov roman nikako nema nameru da svu odgovornost stavi na teret
Evrope. Velika odgovornost je i na evropskom muslimanskom stanovništvu da i dalje
aktivno radi na pronalaženju funkcionalnih obrazaca kako bi bili lojalni građani u državama
u kojima žive, a u isto vreme i verni svojim tradicionalnim izvorima pri davanju odgovora na
zahteve savremenog modernog evropskog društva. Taj zadatak nije nimalo lak, niti se
može očekivati da na tom putu ne bude značajnih izazova. Međutim, ono što možemo da
zaključimo jeste da sadašnju situaciju treba shvatiti veoma ozbiljno i s velikom
civilizacijskom odgovornošću pri čemu masovno konzumiranje i popularizacija literature
koja se služi najgrubljim oblicima esencijalističkog pogleda na svet i populističkim i
prizemnim fantazmima ne doprinosi unapređenju odnosa, već samo može da doprinese
osećaju otuđenosti kod velikog broja muslimanskih građana Evrope.
!
http://ivanejubkostic.net/2016/01/13/mracne-strane-uelbekovog-uma/
!
!
!
!
!
!
!