भंडारी समाज माहिती पुस्तिका

HkaMkjh lekt ekfgrh
HkaMkjh
& ladyu
x.ks’k jkÅG
-: अन
ु म णका :-
- भंडार समाज इतहास

- भंडार समाज पोटजाती
- भंडार समाजातील थोर यि!तम"व
- जात $माणप% &मळ(व)याची प+दत
- वंशावळी(Family Tree) 9हणजे काय व ती कशी जळ
ु वावी
- कुलदै वत वेगवेगळे का ?
- भंडार यावसायक बांधव
- संकलन
गणेश राऊळ
९९६७९४५४२६
connectganeshrawool@gmail.com
आपला भंडार समाज हा खालल पोटजाती म+ये (वभालेला आहे .
गावंड भंडार), अहुवा0लया चौधर) भंडार),

शेषवंशी उफ/ भंडार) (पंजाब), 4Cयापाल
ं े ,,
0शद पटे ल भंडार) Dथया समाज
हे टकर) भंडार), (गुजरात), दे वळी उफ/ बंदे
4क5े उफ/ नागवंशीय कालव
उपरकर) भंडार), भेरले
गोवन भंडार), पोयकापे भंडार), नाईक
कारवार) भंडार), नाडर समाज,
बंगेरा भंडार) थळे भंडार),
(कना/टक), दे वकर भंडार),
- गणेश राऊळ
९९६७९४५४२६
II जय भंडार) II
__________________________________________________________________________________
भंडार समाज इतहास

आज भंडार) समाज हा काळानH
ु प आपल) समJृ द परं परा व गौरवशाल)
इLतहास गमवन
ू बसलेला आहे , पण संघष/ कHन ती परत 0मळवणे गरजेचे आहे .
जो समाज आपOया इLतहासापासन
ू बोध घेत नाह), तो समाज आपले वत/मान
जाणू शकत नाह) आPण Qहणन
ू च आपले भRवSय घडवू शकत नाह). आपण कोण
होतो, हे जाणन
ू घेTयाचा UयVन करणे गरजेचे आहे . तसेच LनWवळ मागील
गौरवशाल) इLतहासात गुर फटून राXहOयाने आपल) Uगती होणार नाह) पण
इLतहासापासन
ू Uेरणा घेऊन आपण इLतहास घडRवला पाXहजे Qहणन
ू भंडार)
जातीYया इLतहासाबाबत लेख 0लXहTयाचा UमाPणक UयVन. (सं[Xहत)
एखा]या ^ातीचा इLतहास हा केवळ Vय ^ातीपरु ता मया/Xदत असू शकत नाह) तर
Vया ^ातीYया Uवासात अनेक सां_कृLतक, सामािजक,आDथ/क, राजकaय आPण
भौगो0लक घटक आपला Uभाव टाकतात. भंडार) समाजाचा वेध घेताना, या
समाजाचा मागोवा घेताना ह) बाब Uकषा/ने जाणवेल. आपOया शौय/,
UामाPणकपणा आPण 0श_तीने मब
ंु ईतOया bcXटशांनाह) UभाRवत केले होत.भंडार)
समाज हा मळ
ु चा लढवeया असन
ू पराCमाची फार मोठg परं परारया समाजाला
लाभलेल) आहे . दया/वदh अशी iयाती असलेOया या समाजाYया शौय/ आPण
अनभ
ु वाचा _वराjयासाठg 0शवाल) महाराजांनी अULतमkरVया वापर केला
आहे .Vयामळ
ु े च 4कनारपlट)वरचे जलदग
ु / उभे राXहले आPण VयाYया आधारावरच
0शवाजी महाराजांच नौदल परकaय स5ांना आपOया धाकात ठे वत होत.
भंडार) समाजाचे मळ
ु कुठले, Vयांचा पारं पार)क Wयवसाय कोणता याबाबत बरे च
गैरसमज Hढ झालेले आहे त पण ताडी, माडी गाळतो तो भंडार) अस मानल जात.
कारण हा समाज ि_थरावला आPण Rव_तारला तो 4कनारपlट)वरच. 11 Wया
शतकात माहQमद बजनवी व अOलाउoद)न Pखलजीने केलेOया आCमणा नंतर
उ5रे कडे राजपूतांचा Uभाव कमी होऊन दiखनकडे वाढला. दiखनकडे राजपूतांचा
उदय झाला ता बंदर) या नावाने.Vयांना बंझर) असेह) Qहणत. पुढे Vयाचाच अपpंश
__________________________________________________________________________________
bhandarisamajbandhav@gmail.com | 9967945426
__________________________________________________________________________________
होऊन भंडार) शqद तयार झाला. Vयामळ

ु े भंडार) हे मळ
ु चे राजपूत आहे त या
दाWयाला पुSट) 0मळते. असाहा मळ
ु चा राजपत
ू ाना Qहणजे राज_थानात मळ
ू भंडार)
समाज गज
ु रात,आंrUदे श, गोवा, कना/टक येथेह) आढळतो
भंडाsयांYया उVप5ीची गोSट “ कथा कOपतH ” व cाQहो5र पुराणात पुढ)लUमाणे
वण/न केलेल) आहे . कैलासावर भगवान 0शवशंकराYया तपtचयuत Rवvन
आणणाsया Lतलकासरू राwसावर CोDधत होऊन भगवान 0शवशंकरानी
VयाYयाबरोबर यJ
ु द सH
ु केले. Vयांनी राwसाला घाTयात घातला. हा घाण
4फरवताना शंकराYया कपाळावHन घामाचा एक थxब खाल) पडला.Vया थxबापासन
ू
एक पुyष जzमाला आला, भगवान 0शवशंकरानी Vयाचे नाव भावगुण असे ठे वले.
Lतलकासरू ाबरोबर)ल यJ
ु दाYयावेळी भगवान 0शवशंकराना तहान लागल), Vयावेळी
Vयांनी आपOया घामापासन
ू उVपzन झालेOया भावगण
ु ाला पाणी आणTयाची
आ^ा Xदल), तो पाTयासाठg बराच भटकला पण कुठे ह) पाणी सापडेना. Vयावेळी
भगवान 0शवशंकरानी तेथे एक उं च वw
ृ तयार केला. VयाYया फळात मधुर पाणी
होते. हे च ते माडाचे अथा/त नारळाचे झाड होय. भावगुण या झाडावर चढला आPण
Vयाचे नारळाचे पाणी भगवान 0शवशंकराना Xदले. या कथेत नारळाYया झाडाचा
संबंध येतो, पण Vयापासन
ू तयार होणाsया माडीचा काह)ह) संबंध नाह). पढ
ु े ते पाणी
{यायOयानंतर भगवान 0शवशंकरानी Uसzन होऊन भावगुणला अलकावतीचा (
Uदे शचे नाव ) भांडार) अथा/त |े झरर Qहणून नेमले. Vयानंतर भवगुणYया वंशास
भांडाराचे रwण करणारा Qहणन
ू भांडार) हे नामाDधनान Uा{त झाले.पढ
ु े “भांडार)”
चा अपpंश भंडार) असा झाला.
भंडार) शqदाब]दल आणखी एक दावा केला जातो तो Qहणजे सं_कृतातील
भTड अथा/त भांडार असा आहे . Qहणजेच गोदाम, सं[हाची जागा 4कंवा आगर असा
होतो. पव
ू }Yया काळी, राjयाYया भांडारावर दे खरे ख करणारे ते भंडार) असे मानले
जाते.
भंडार) समाजात ल~नात कोठOयाह) तsहे चा हुंडा Xदला जात नाह) 4कंवा
घेतला जात नाह). Rववाह Rवधी पूवप
/ रं परागत पJदतीने केले जातात. वराकडील
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Qहणजे मल
ु ाकडील मंडळी वधुRपVयाकडे वाजत गाजत ल~नाला येतात.
दे वाcाQहणांYया साwीने आPण नातेवाईक व 0ममंडळींYया उपि_थतीत Rववाह
सोहळा पार पाडतात. पव
ू } Rववाह समारं भाYया वेळी मांसाहार Xदला जात असे व
Vयामळ
ु े साहिजकच बोकडाची हVया केल) जात असे. परं तु ती पJदत yढ नाह).
Vयाऐवजी शाकाहार) भोजन Xदले जाते. मा बोकडाचे Uतीक Qहणन
ू कोहळा हे
भाजीफळ समारं भपूवक
/ कापTयात येते व कोहळा कापTयाचा मान वराYया
ू Rवळा 4कंवा
बXहणीYया यजमानास Xदलाजातो. तो VयाYया हाती श_ Qहणन
कोयता घेऊन Vयाचे दोन भाग करतो. Vयानंतर Vया कोहयाची भाजी उपि_थत
वsहाडी मंडळींना भोजनात Xदल) जाते. तो काय/Cम ल~नाYया एक Xदवस आधी
केला जातो. भंडार) समाजात ल~नाYया Rवधीचे जे मi
ु य साधन छी,
ं , घोडा ह) VयांYया VयांYया कुळाची जी दै वते असतात. ती
अबदाDगर),Lनशाण 0शग
Vया Vया _थानी असतात, ती म]
ु दाम ल~नाYया वेळी आणावी लागतात. ीफळ
आPण हाती बांधTयाचे हळद)चे ल~नकंकण असOयावाचन
ू भंडाsयाचे ल~न लागत
नाह). Vयांचे धम/Rवधी VयांYया छाधमा/स अनुसHन आहे त. Vया चाल)र)ती
रजपत
ू ांYया समान आहे त.
भंडार) समाजात ल~नRवधीचे आणखी एक वै0शSlय Qहणजे Xटळा-
Rवयाचा मान. सव/सामाzयपणे Rववाह समारं भ हे वधूYया घर) साजरे होत असत.
Vयावेळी वधूकडील व वराकडील सव/ मंडळी Rववाह समारं भास आल) आहे त 4कंवा
नाह) याची जाह)र चौकशी नावाLनशी व गाववार केल) जात असे. UVयेक गावाYया
मानकsयाचा Cम ठरलेला असे. Vयानस
ु ार Vयाचे नाव पक
ु ारले जाई व ती Wयती
Rववाह समारं भास उपि_थत असेल तेथे वधुRपता _वत: जाऊन LतYया कपाळी
चंदनाचा Xटळा लावन
ू , Vयास पानाचा Rवडा दे ऊन सzमाLनत करत असे.भंडार)
समाज मंडळाने सामद
ु ाLयक पJदतीने Rववाह समारं भ घडवन
ू आणTयाचे UयVन
केले आहे त. गर)बघराTयांतील वध-ू वरांना Vयाचा चांगला फायदा होताना Xदसतो.
भंडार) समाजात पूव} zयायदानासाठg गोत मंडळे होती. गोत गो या शqदाचा
अपpंश आहे . गोत मंडळे समाजातील RवRवध Uकारचे तंटे-भांडणे करणाsयांना
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
अथवा समाजRवरोधी काम करणाsयांना zयायानुसार 0शwा दे Tयाचे काम करत

असत. जशा Uकारचा गुzहा घडला असेल तशा Uकारची 0शwा गुzहे गाराला
सव/सामाzयपणे फमा/वल) जात असे. Vयामागे मi
ु य उ]दे श कदाDचत आपOया
^ातीतील झगडे बाहे र जाऊ न दे ता ते सामंज_याने समाजधुर)णांनी 0मटवावेत
असा असावा. Vयामळ
ु े सामािजक सं_थेचा दरारा समाजावर होता.
भंडार) समाजाचा इLतहास, उVप5ी व RवRवध पोटजाती RवOयम ् मोOसवथ/ यांनी
VयांYया कोशात भंडार) शqदाचा अथ/ treasurer, Lतजोर)वाला 4कंवा Wयकोश
साभाळणारा असा Xदला आहे . राजाYया RवHJद बंड करणाsयांचा पाडाव कHन
राजाची मज} राखणारे ते बंडहार) – भंडार) असाह) एक समज आहे . ते ताडीमाडी
काढTयाYया Wयवसायाकडे अठराWया शतकात वळOयाचे Xदसते, तसेच ते दाH
गाळTयाचा Wयवसायह) करत असत. मळ
ु ात बंदर, भंडार या शqदांशी भंडार)ंचे नाते
आहे . ते लढवeये होते, VयाYया राjयांचा Rव_तार हा सम
ु ) 4कनारपटृट)वर मोठया
Uमाणवर झाला कारण आरमारात Uमख
ु व महVवपुण/ जबाबदाsया VयांYयाकडे
होVया. Vयांचा बंदराशी संबंध होता Qहणन
ू Vयांना दया/सारं ग Qहणन
ू ह) ओळखले
जाते.
भंडार) समाजात काह) आडनावे अपpंशाने तयार झालेल) आहे त. पव
ु }
जहाजावर)ल आरमारातील सवा/त मोठया अDधकाsयाला महानायक पदवी असे.
0शवाजी महाराजांYया काळात आरमाराचे महानायक असलेले “मायनाक भंडार)”
हे नाव अपpंशातन
ु तयार झाले. Rवशेष Qहणजे मायनाक भंडाsयांना सागर) वारे ,
खोल उथळ पाणी भरती-ओहोट) ब]दलचे ^ान अवगत होते. 0शवरायांचा आरमार
Uमख
ु असलेOया मायनाक भंडाsयाचे खरे नाव पायाजी नाईक भंडार) असे होते.
रVनाDगर)तील भाटे हे Vयांचे मळ
ु गाव, व आजह) तेथे Vयांचे _मारक आहे .
दया/वदh भंडार) समाज दwणेकडे सागर) 4कनाsयालगत शेकडो वषu
वा_तWयास असOयाने सागराशी संबंDधत कामांमJये भंडार) समाजातील नागर)क
LनSणात होते. Vयामळ
ु े RवRवध सााjयांनी जहाज बांधणीपासन
ू ते बंदरांYया
रwणापयत अनेक जबाबदाsया सोपRवलेOया जबाबदाsया Vयांनी यश_वीkरVया
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
पार पाडOया. मचवे व तारवे चालRवणे, गलबते हाकणे यामJये भंडार) समाज
कुशल होता.
नाडर भंडार) या ता0मळनाडूतील Wयापार) आPण संपzन असलेOया नाडर
समाजावरह) कधीकाळी ताडी माडी गाळणारा Qहणन
ू 0शका होता. ते सागर)
4कनाsयाशी Lनगडीत कामांमJये तरबेज होते.Vया समाजाची भकाल)वर Uचंड
Jदा आहे . एका कथेनुसार साwत काल)मातेनेच ताडाYया झाडावHन रस
काढTयाचे काम एक Wयवसाय Qहणन
ू _वीकारTयाचे आदे श नाछर समाजातील
पुवज
/ ांना Xदले होते. नाडर समाज हा भंडार) समाजाशी संबंDधत दwणेकडील
शेवटची शंख
ृ ला आहे . थळे भंडार) हा समाज रायगड िजOहयातील खांदेर)जवळील
थळ येथे आहे , तर दे वकर भंडार), चौधर) भंडार), मोरे भंडार) व गावड भंडार) हा
समाज पालघर, डहाणू पlटयात आहे .
भंडार) समाज मळ
ू चा wbय. तो राजLनSठ व लढवeया होता. सखाराम हर)
गोलतकर यांनी 1925 मJये ‘भंडार) ^ातीचा इLतहास’ हा [ंथ Uका0शत केला.
Vयांची व_ती कारवार होनावतu ते गुजराथYया 4कनारपlट)पयत आहे . भंडार)
समाजात 4क5े भंडार), हे टकर) भंडार), खळे भंडार), गावड भंडार), चौधर) भंडार),
ं े भंडार) असे Uमख
दे वकर भंडार), मोरे भंडार), शेषवंशीय ऊफ/ 0शद ु भेद आहे त. ते
पोटभेद VयांYया गावांवHन, WयवसायावHन व VयांYया मळ
ू उVप5ी कथेवHन पडले
असावेत. उदाहरणाथ/, खांदेर)जवळYया ‘खळ’ गावातील खळे भंडार) 4कंवा मौय/
राजाबरोबर महाराS|ात आलेले ते मोरे भंडार), कदं ब 4कंवा कaत} राजाचे अनय
ु ायी
ते 4क5े भंडार), हाती श_ धरणारे ते हे टकर) भंडार), गावड हे बंगाल (गौडदे श)
मधन
ू आले आहे त, Qहणन
ू ते गावड भंडार) व शेषवंशीय भंडार) हे लोक शेषाचे
वंशज समजले जातात. सहासSट wbय कुळे पैठणहून उ5र कोकणात आल).
Vयांतील नऊ कुळे शेषवंशीय भंडार) समाजाची आहे त. शेषवंशी भंडाsयाची व_ती
मब
ंु ई, वसई Rवरार व ठाणे िजOहयात आहे . शेषवंशी wbय भंडार) समाजात
कOयाण, चेऊल, ठाणे, तारापूर, केळवे माह)म, सोपारे (सोळागाव) व वसई
(बारागाव) या सात _थळी गो मंडळे होती. UVयेक गोताला एक गोतणu 4कंवा
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
ं े भंडार) _वत:ला wbय
गोLनयंण करणारा Qहणजे गोाचा पुढार) असे. 0शद
ं े भंडार) RवRवध राjयांYया पदर) सैLनक Qहणन
असOयाचे मानतात. 0शद ू 4कंवा
शेती बागायतीचे काम Uमख
ु Wयवसाय Qहणन
ू करायचे तर ताडी गाळTयाचे काम
दeु यम Wयासाय Qहणन
ू करतात. राऊत, Qहाे,ठाकूर पाट)ल, चौधर) धुर) ह) नांवे
ं े भंडाsयामJये आढळतात. 0शरगणतीनुसार जवळ जवळ LनQमे भंडार)
0शद
रVनाDगर) िजOयात होते. Vया खालोखाल मब
ुं ई शहर, सावंतवाडी सं_थान, ठाणे
िजOहा, कॅनरा िजOहा, कुलाबा िजOहा, जंिजरा सं_थान, सरु त िजOहा आPण मब
ंु ई
उपनगर असा भंडाsयांYया वा_तWयाचा Uदे श आहे .
मब
ुं ईचा वाढलेला Rव_तार आPण तेथे गेOया साठ-स5र वषात झालेल)
_थलांतरे लwात घेतल) तर मब
ुं ईत सवात जा_त भंडार) असावेत. भंडार) हे
मळ
ू Yया मब
ंु ईYया रXहवाशांपैकa होत, मा कोयांचा जसा आवजन
ू/ मब
ंु ईचे मळ
ू
रXहवासी Qहणन
ू उOलेख होतो तसा भंडाsयांचा होत नाह). मब
ंु ईत भंडाsयांची संiया
1931 Yया 0शरगणतीनुसार कोयांYया सहापट होती. Vयांतील खप
ू से दwण
कोकणातन
ू _थलांतkरत झालेले होते. ‘जेथे माड तेथे भंडार)’ असे Qहटले जाते.
मब
ंु ई इं[जांYया ताqयात 1668 मJये आल). जेरॉOड ऑिजअर 1670 ते 1677 या
काळात मब
ंु ईचा गWहन/र होता. Vयाने मब
ंु ईYया Rवकासाचा पाया घातला. Vयाने सव/
धमाYया लोकांना तेथे RवनातCार राहता येईल असे धोरण आखले, Wयापार)-
काराDगरांना सवलती XदOया, इि_पतळे काढल), zयायालये सH
ु केल),
संरwणासाठg ‘बॉQबे मर)न’ नावाचे आरमार उभारले आPण बंदोब_तासाठg
भंडाsयांYया मदतीने 0शपायांची फलटण उभारल). ती मब
ंु ई पो0लस दलाची सy
ु वात
होय. मब
ुं ई शहराची उभारणी सH
ु झाल) तेWहापासन
ू भंडार) मब
ुं ईत पो0लस दलांत
आहे त. भंडार) पो0लसांची फलटण 4कVयेक वषu ‘भंडार) 0म0ल0शया’ या नावाने
ओळखल) जाई.jयामJये सव/ जवान भंडार) हाते, सन 1600 ते 1800 हा काळ
भंडार) 0म0ल0शयांचा होता. Vया काळात मब
ंु ईत bcXटशांची सतत असल) तर)
मब
ुं ईYया संरwणची मोठg जबाबदार) या भंडार) 0म0ल0शयांYया खां]यावर होती.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
भंडार) समाज दwणेस गोWयापासन

ू उ5रे त भडोच शहरापयत वा_तWय
कHन आहे . भंडार) समाज jया भागांत वा_तWयास आहे त Vयांनी Vया भागांतील
बोल)भाषा /Uांतभाषा आVमसात कHन ते Vया भागाशी एकHप झालेले Xदसतात.
उदाहरणाथ/, गुजराथमधील दे वकर भंडार) गुजराथी बोल)भाषा बोलतात तर
गोWयातील भंडार) गोमंतकांतील बोल)भाषा बोलताना आढळतात. कोकणातील
भंडार) कोकणी बोलतात. मालवणी भंडार) लोकांची भाषा तर अनेक Xहंद_
ु थानी
शqदांYया अपpSट Hपांनी भरलेल) आहे . भंडार) समाजाती ल पy
ु ष धोतर, सदरा व
सफेद 4कंवा काया रं गाची टोपीपरत असत. Rवशेष समारं भासाठg जाणे असOयास
उपरणेह) पkरधान करत. आDथ/क संपzन असलेOया कुळांतील पुyष धोतर, डगला,
उपरणे व डोयावर पगडी घालत असत. ि_यांचा पेहराव साधाच असे. Vया
काळात ि_या Rव0शSट पJदतीने लग
ु डे नेसत, Vयाला आडवे लग
ु डे नेसणे असे
Qहणत. ते शेतीYया व दै नंXदन कSटाYया कामासाठg सट
ु सट
ु )त पडत
असावे.घरं दाज ि_या मा उभे नऊवार) लग
ु डे नेसत. नाकात नथ असे व कानांत
मोVयाची कुडी 4कंवा कण/फुले घालत. नWया काळात सरा/स सव/ _ी व पुyष
आधLु नक पJदतीचा पेहराव करतात. पy
ु ष शट/ -पँट पkरधान करतात तर ि_या
पाचवार) साया 4कंवा पंजाबी / गज
ु राथी ेस घालू लागOया आहे त.
भंडार) समाज हा jया राजांYया पदर) सैLनक Qहणन
ू काम करत होता, ती
राjये नSट झाल). Vयानंतर भंडार) समाजाचे लw शेती करणे व ताडी- माडी काढणे
या wेाकडे वळले. भंडार) समाजाYया शेतकsयांनी अDधक धाzय Rपकवा या
मोXहमेत स4Cय भाग घेतला. 0संधद
ु ग
ु / िजOयातील वx गल
ु ा/, सावंतवाडी, मालवण,
कुडाळ या ताल
ु यांत तसेच गोWयाYया पूवuकडील भागांत डगरातन
ू अनेक नाले
उzहायातह) वाहत असतात. भंडार) समाजातील शेतकsयांनी ते पाणी VयांYया
शेतीकडे वळवले व Vया पाTयाचा उपयोग कHन उzहायात भाताचे पीक लावले.
भंडार) समाजातील शेतकर) फलो]यानाYया wेात आघाडीवर आहे त.
कोकणातील डगर व टे कया पूव} पडत होVया. ज0मनीची धूप झाOयामळ
ु े खडक
उघडे पडले होते. परं तु तथील शेतकsयांनी कOपकतेने काजूची लागवड केल). उघडे-
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
बोडके डगर काजू वw

ृ ांनी आYछादOयामळ
ु े ज0मनीची धूप थांबल). भंडार) समाज
कSटकर) शेतकर) Qहणन
ू ओळखला जातो. Vयांनी VयांYया बागेत आंबा, काजू या
फलवw
ृ ाबरोबरच नारळी पोफळीYया सद
ंु रबागा सम
ु 4कनाsयालगत फुलवलेOया
गोWयात तसेच 0संधुदग
ु ,/ रVनाDगर) व रायगड या िजOयांत पाहावयास 0मळतात.
भंडार) समाजाने DचकूYया सद
ुं र बागा डहाण,ू पालघर व तलासर) येथे Lनमा/ण
केOया आहे त. Vया बागांतील Dचकू XदOल), अहमदाबाद, मब
ुं ई येथील बाजारपेठांत
RवCaसाठg पाठवले जातात. DचकूYया बागांत आंतरपीक Qहणन
ू 0लल) या
फुलझाडांची लागवड केल) जाते. गुजराथ राjयातील बलसाड, सरु त, भडोच
िजOयांतील भंडार) समाजाचे शेतकर) अzनधाzयाची Rपके व कापूस, ऊस,
फळझाडे, भाजीपाला ह) Rपके घेTयात कुशल आहे त. भंडार) समाज zयाहर) Qहणन
ू
तांदळाYया Rपठाची भाकर) व लोणचे खात असे. मा, दप
ु ार) घर)आOया- नंतर
माशाचे कालवण व भात असे Vयांचे भोजन घेत असे. होळीसारiया सणाYया वेळी
Uामi
ु याने पुरणपोया-दध
ू व गौर)- गणपती उVसवात नारळाचे पुरण असलेले
मोदक केले जातात. काह) मंडळीच VयांYया घर) गणपतीची UाणULतSठा करतात;
परं तु गौर)चे पज
ू न मासव/ घरांतन
ू होताना Xदसन
ू येत.े
भंडार) समाजाYया धा0म/क yढ) व kरLतkरवाजांब]दल वेगवेगया [ंथांत
वेगवेगळी माXहती 0मळते. रवळनाथ, का0लकादे वी, सातेर), नागनाथ, एकRवरादे वी
ह) भंडाsयांची कुलदै वते असल) तर) भंडार) मळ
ू शीव उपासक. काह)ंYया मते,
भंडार) लोक नागवंशी असन
ू महाभारतानंतरYया काळात आयाYया अVयाचाराला
कंटाळून ते दwणेतन
ू आले, तर काह)ंYया मते, ते राज_थानातन
ू महाराS|ात
आले. कोकणातील भंडार) लोक ीगणेशोVसव व हो0लकाVसव मोया ]धेने पार
पाडतात. मब
ुं ईचे सव/ चाकरमाने कोकणात ीगणपतीYया व होळीYया
उVसवांसाठg आवजन
ू/ जातात. बsयाच गावांत होळीYया अ[पज
ू ेचा मान हा भंडार)
समाजातील परं परे ने चालत आलेOया Rव0शSट कुळांतील Wयतीला Xदला जातो.
ि_यांचे वटसाRवी त असो 4कंवा मकरसंCांतीचे हळद)कंु कवाचे काय/Cम असो,
तyण ि_या ते पूव}Yयाच पJदतीने साजरे करताना Xदसतात.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
स. १९२१ Yया खानेसम

ु ार)वHन या जातीची एकंदर लोकसंiया
१७९१०३ असन
ू ती पुढ)लUमाणx Rवभागलेल) आहे : -
मब
ंु ई शहर (३००५८), मब
ंु ई सबब/ (१६२०), सरु त िजOहा (२९४६), ठाणx
(१३५३०), कुलाबा(४८८३), रVनाDगर) (८३५५१), कानडा (११६०१), जंिजरा
सं_थान (४,३९३), सावंतवाडी सं_थान (२४,५५०),
रVनाDगर) िजOहा व सावंतवाडीचे लोक हे टकर)वगा/चे असन
ू भंडा-यांत
हा वग/ लोकसंiयेYया व ''0शवशाह)ंत'' बजावलेOया XदWय कामDगर)Yया
oSट)नx Uमख
ु व Rवशेष महवाचा समजतात. 4क5े उफ/ उपरकर) हा सधन
ं े , गावड आPण 4Cयापाल हे आपणांस शेषवंशीय wbय
वग/ आहे . 0शद
QहणRवतात. VयांYयापैकaं कांह)ं लोक पोतग
ु/ ीजांकडून जुलमानx बाटRवले गेले
होते. Vयांनां Uायिtचत वगैरे दे वन
ु व 4Cयापालन करTयास लावन
ू पेशवात
4फHन Xहंद ु करTयांत आले. तेWहांपासन
ू ''4Cयापाल'' हा एक नवीन वग/
_थापTयांत आला.
दे वळी उफ/ वंदे हे लोक भंडार) जातीYया पुHषास इतर जातींतील
ि_यांपासन
ू व कलावंतीण उफ/ भावीण यापासन
ू झालेल) संतLत आहे .
पैठणचे आंrभVृ य 4कंवा शा0लवाहन आPण गोमांतक ( गोवा ) येथील
कदं ब या दोन राजवंशांशीं भंडार) लोक आपला संबंध मi
ु यतः जोडतात.
अथा/तच हे _वतःस wbय वणा/चे समजतात. कदं ब कुळीचीं भंडार) घराणीं
आपल) जzमभ0ू म गोमांतक (गोवा) समजतात. अवा/चीन [ामनामावHन
(मयेकर, Rपलणकर, पेडणेकर,नागवेकर) Uचारांत आलेOया आडनांवाचा
Rवचार करतां असx आढळून येतx कaं, बहुतेक भंडार) कुटुंबx मळ
ू चीं
सावंतवाडी, गोमांतक Uदे शांतीलच असावीं. भंडा-यांमJयx सव/साधारण दे वक
कदं ब वw
ृ हx आहे . नौकानयन व बरकंदाजी हे भंडार) लोकांचे पंरपरागत
धंदे होत. ककणचx नौकानयन इतकx Uाचीन आहे कaं, गौतम ब]
ु धाYया
वेळीं दे खील पिtचम 4कनारा सम
ु यानांनीं गजबजलेला होता. सम
ु ावर)ल
सवात मोठा अDधकार) 'महानायक' या पदवीचा असे. ‘महानायक’ या पदवी
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
अगर अDधकारदश/क नांवाचx 'मायनाक' हx अल)कडील Hप भंडा-याYया

आडनांवांत सांपडते. कaर, पांजर), नामनाईक-नांबनाईक (नौकानाईक),
सारं ग, तांडल
े ह)ं भंडार) लोकांचीं आडनांवx दे खील Uाचीन नौकानयनoSlया
अशींच महवाचीं आहे त. होकायंाचा शोध लागला नWहता अशा काळीं
UVयेक तारवावर दरू वर उडून जाणा-या प£यांचा एक Rपंजरा भHन ठे वलेला
असे. सम
ु 4कनारा सोडून तारवx दरू वर गेल)ं, व दोzह)ं बाजूंचे तीर Xदसेनासx
झालx Qहणजे 4कनारा शोधन
ू काढTयासाठgं कaर नावाचा तारवावर)ल
अDधकार) या Rपंज-यांतन
ू दोन दोन तीन तीन पwी बाहे र सोडून दे ई. हे
पwी आपOया _वाभाRवक गुणांUमाणx 4कना-याकडे उडून जात. व 4कनारा
बराच दरू असला Qहणजे संJयाकाळपयत आकाशांत pमण कHन परत
तारवावर येत. या VयांYया जाTयायेTयाYया मागा/चx नीट धोरण राखन
ू कaर
ताHं हाकरTयाची इशारत दे त असे. पांजर) या अDधका-याचx काम,
मरायांYया गलबतावर)ल डोलकाठgYया Rपंज-यांत उभे राहून शूंYया
जहाजांची टे हळणी करTयाचx असे. सारं ग नांवाYया अDधका-याला वारा कसा
व कोणVया Xदशेनx वाहतो, कोठx खडक आहे त, तफ
ु ान वगैरे होTयाYया पव
ू /
Dचzहांचीं व आकाशांतील नwांची पण
ू / माXहती असावी लागे. तांडल
े हा
इतर खलाशी लोकांवर)ल मi
ु य असे. मरायांYया लढाऊ जहाजांवर)ल मi
ु य
नांवनाईक 4कंवा नामनाईक नांवाचा असे. जहाजांवर जेवण करणा-यास
भंडार) Qहणतात. इतर खलाशी लोकांनांदेखील बहुशः भंडार) नांवानx
संबोDधतात. अ0लबाग व दाभोळकडील एक मस
ु ल
ु मान जातीचे लोक दालद)
(दया/वदh) भंडार) नावानx U0स]ध आहे त. रVनाDगर) िजOयांतील Rवजयदग
ु /
येथील जावकर घराTयाYया मळ
ू पुHषास, Vयानx जावा बेटांत 4कVयेक सफर)
केOया व तेथx जमीनजम
ु लाXह संपाXदला होता Qहणन
ू 'जावकर' Qहणंू लागले
असx सांगतात. तेराWया शतकांतदे खील. पिtचम4कना-यावर भंडार) लोक
सम
ु ावर चांचेDगर) कHन परकaय Wयापा-यांनां मन_वी ास दे त होते.
पोतग
ु/ ीजांनां गोमांतक 0मळवन
ू दे णारा U0स]ध लट
ु ाH Lतमाजी नाईक भंडार)
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
असावा. 0शवाजी महाराजानीं आरमार ठे RवOयावर चांचेDगर) करTयाचx सोडून

बरे च भंडार) व कोळी लोक महाराजांYया नोकर)स राXहले. 0शवाजी
महाराजांचा पXहला सम
ु सेनापLत होTयाचा मानXह 'मायनाक' आडनांवाYया
भंडा-यासच 0मळाला होता (१६४५ ते १६९०). दया/सारं ग, उदाजी पडवळ व
सांवया तांडल
े नांवाचे दस
ु रे सम
ु सेनापतीदे खील भंडार)च होते. आं¤याYया
हाताखाल)ल सरदारांत मायाजी भाटकर, इंाजी भाटकर, बकाजी नाईक,
हरजी भाटकर, सारं ग जावकर, तडवळकर आPण पांजर) वगैरे भंडार) होते
(१६९० ते १७६०). VयाचUमाणx धुळपांYया अDधकाराखाल)ं दामाजी नाईक
कुवेसकर, 0शवाजीराव सव
ु ,u Rवठोजी नाईक बांवकर, अनाजी नाईक बोरकर,
रायाजी नाईक बोरकर, गणोजी नाईक भाटकर, Rवठोजी नाईक पनळे कर,
गोRवंदराम बाबरू ाव सांळुiये व दरजी नाईक पाट)ल (१७६० ते १७९०) वगैरे
सरदार भंडार) ^ातीचे होते. करवीर दरबारYया मालवणYया सरदारांत
दादाजी नाईक तडवळकर हे भंडार) सरदार Uमख
ु होते (१७८१ ते १७८२).
मरायांYया आरमाराखेर)ज पोतग
ु/ ीज, इं[ज, 0श]द) व सावंत यांYया
आरमारावरस]
ु धां भंडार) लोक असत. बापज
ू ी नाईक तडवळकर हे
सावंतवाडीचे सम
ु सेनापLत होते. इ. स. १७३० मJयx इं[जांचा
सावंतवाडीकरांशीं तह झाला Vयावेळीं सावंतवाडीकरांतफ¥ बापुजी नाईकानx
तहावर सह) केल) होती.
तारवx, मचवे चालRवTयाचा धंदा XदवसxXदवस bबन4कफायतशीर होत
जाऊन Vयांतच अzनWयवहाराYया बाबतींत जाVया0भमान आड येत
असOयामळ
ु x भंडार) लोकांनां LनHपायानx हा धंदा सोडणx भाग पडलx आPण
ककणांत दस
ु रा कसलाच Wयवसाय न 0मळाOयामळ
ु x कांह)ं दया/वदh भंडा-
यांनीं इ. सनाYया १७ Wया शतकांत 4कना-यावर)ल ताडमाडांचा रस
काढTयाचा Wयवसाय Uथम पVकरला. कारण सम
ु खवळलेला असतांXह
डोलकाठgवर चढून शीड सोडTयाचा सराव Vयांनां पूव¦पासन
ू असOयामळ
ु x
ताडमाडांवर शेवटपयत चढून जाणx Vयांनां साJय होतx . ताडमाडांYया
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
रसापासन
ू गूळ तयार करTयाचा धंदा पूव¦ ककणांत होता. आजYयाUमाणx
तो रस RपTयाकडे 4कंवा VयाYयापासन
ू दाH तयार करTयाकडे वDचतच
आणीत असत. हOल)ं या ^ातींतील फार तर शxकडा पांचच लोक ताडीमाडी
काढTयाचा Wयवसाय कर)त आहे त.
0शवकाल)न सैzयांत सU
ु 0स]ध असलेले हे टकर) भंडार)च होते. हे टकर)
पायदळाला 0शवाजीमहाराज बरx च महव दे त असत. हे शके १८५० त (सन
१६५९) सांवताशीं Vयांनी केलेOया तहांतील पढ
ु )ल कलमावHन Xदसन
ू येतx.
''Uांत मजकूरचे महाल वग§रे चालत आहे त, आकार होईल Vयाचा ऐवज
दरसाल LनQमे हुजुर पावता करावा. LनQमे राह)ल Vयांत तीन हजार पायदळ
लोक हे टकर) ठे वावे आPण jया वेळीं हुजुर चाकर)स बोलाRवले जातील तेWहां
तीन हजार लोकांLनशी सेवा करावी.''
बाजी दे शपांयाYया हाताखाल)ं हे टक-यांनीं परु ं दर 4कOला कोणVया
Uकारx झुंजRवला; VयाचUमाणx वसईYया घनघोर यु]धांत Vयानx बजाRवलेल)
XदWय कामDगर) U0स]धच आहे . आज वसईYया 4कOयाशेजार)ं जी हे टकर)
आळी वसलेल) Xदसते ती Vया Vयावेळीं लढाईवर आलेOया कांह)ं भंडार)
वीरांनींच वसRवल) आहे . जंिजरा 4कOयामJयx एका वतळ
ु/ ाकार तलावाकांठgं
अध/चंाकृती जन
ु ा राजवाडा आहे . jया वेळीं नबाबसाहे बांचx Vया वायांत
वा_तWय असx Vयावेळीं ८०० भंडार) लोकांचा पहारा Vया बंगOयाYया
Uवेश]वाराकडील अJया/ भागांत असे. VयावHन या वायाला राजवाडा अगर
महाल असx नांव न पडतां हे टकर) बंगला असx नांव 0मळालx आहे . व तx नांव
अजन
ू चालू आहे . जंजीरा 4कOOयांत हे टकर) बंगला कोठx आहे Qहणन
ू
RवचारOयास हा वाडा दाखRवTयांत येतो.
भंडार) ^ातीचा सामािजक दजा/ मराठा ^ातीYया बरोबर)चा आहे .
कांह)ं भंडार) कुटुंबx Rपतप
ृ wाYया वेळीं एखादx दस
ु रx मराठा कुटुंब
जेवणाकkरतां बोलाRवत असतात, आPण कांह)ं मराठा कुटुंबx ल~नUसंगीं
भंडार) लोकांYया दे वांस ''ओट) नारळ'' वगैरे दे तात. वx गुल¥ ताल
ु यांत
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
*कुणकेर)* येथx असलेलx 'नाईक' घराणx मराठा ^ातीचx आहे . याच नाईक
घराTयाची 0शरोडा येथx असलेल) शाखा भंडार) ^ातीची आहे . *शहापूर*
येथील 'बरडे' या मराठा घराTयाची, 0शरोडा येथx असलेल) शाखा दे खील
भंडार) ^ातीची समजतात. असोल)चx 'धुर)' घराणx मळ
ू चx भंडार) आहे . परं तु
याच घराTयाची आरोल) येथील शाखा मा मराठा ^ातीची आहे . अशी
मळ
ु ांत एक असलेल) परं तु आज दोन जातींत RवभागOया गेलxOया ब-याच
घराTयांची माXहती दे तां येईल. सातारा िजOयांत समथ/ रामदास_वामींची
समाधी असलेOया परळी उफ/ सjजनगड 4कOOयानजीक भदवडे गांवीं
भंडार) लोकांची व_ती आहे . Vयांचा शर)रसंबंध Lतकडील मराठा समाजांत
आजतागायत चालू आहे . या सव/ गोSट)ंवHन शंभर सWवाशे वषापूव¦ भंडार)-
मराठे एकच असावेत. मा गावडे, गाबीत, पज
ु ार) वगैरे इतर जातींUमाणx
भंडार) लोक आपणांस नस
ु ते मराठे Qहणवीत नाह)ंत. ते आपणांस 'हे टकर)'
4कंवा 'हे टकर) मराठे ' QहणRवतात. भंडा-यांनां गोx आहे त. परं तु ल~नUसंगीं
दे वकाचx Rवशेष महव असतx . मौजीबंधन होत नाह)ं. पण हOल)ं कांह)ं
भंडार) मंडळी नारळीपौPण/मेस ावणी मा करतात. jयांYया गयांत
जानवx नसतx Vयांनां ल~नUसंगीं परु ोXहताकडून तx 0मळतx . ल~नाचे इतर सव/
Rवधी wbय वणा/Uमाणx होतात. लाजाहोम स{तपद), 0शलारोहण वगैरे
Rवधींस ल~नांत Rवशेष Uाधाzय असतx . cामण, शेणवी व खानदानी मराठे
यांYयाखेर)ज अzय जातींYया हातचx भंडार) लोक खात नाह)ंत.
भंडार) ^ातीYया मालकaचीं ककणांत, गोमांतक ( गोWयात ) बर)ंच
दे वालयx आहे त. Uाचीन दे व_थानाYया बाबतींत भंडार) लोकांचा मान
XठकXठकाणीं आहे . यांचे कांह)ं Xठकाणीं Uमख
ु गांवकर Qहणन
ू अ[मान, तर
कांह)ं Xठकाणीं मानकर) Qहणन
ू हक आहे त. 4कVयेक Xठकाणीं पज
ु ार),
(वRृ 5क) वगैरे हक असतात. जातीचा zयाय वगैरे करणा-या केळवx ,
तारापरू , 0मठगांवणx , आचरx , गोमांतक वगैरे Xठकाणीं गा]या (zयायपीठx )
आहे त. ^ातींत ब-याच 0शwणसं_था आहे त Vयांपैकaं भंडार) 0शwण फंड,
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
4क5े भंडार) ऐयवध/क मंडळी, हे टकर) भंडार) मंडळ, रVनाDगर) Rव]याव]

ृ Dध
फंड, भंडार) एjयुकेशन सोसायट) मालवण, या Uमख
ु असन
ू Vया सवाचा
फंड हजारो Hपयांवर आहे . यांतन
ू तीन ते चार हजारांपयत ^ातींतील
Rव]याªयास साल)ना 0शSयवृ या XदOया जातात. 4क5े-भंडार) रांजणकर
पर_पर साहाeयकार) पतपेढ), मालवण भंडार) पर_परसाहाeयकार) पतपेढ),
हे टकर) भंडार) पर_पर साहाeयकार) पतपेढ), 0शरसेकर ॠणRवमोचन फंड,
वx गल
ु ¥ भंडार) पतपेढ),व कोऑपरे XटWह _टोअर, वx गल
ु ¥ वगैरेसारiया ७-८
आDथ/क सं_था दे खील या ^ातींत Rव]यमान आहे त.
ककणांतील 0शwणांत मागासलेOया इतर कोणVयाXह ^ातीपेwां भंडार)
^ातींत 0शwणाचा Uसार अDधक झालxला आहे . मब
ुं ई कायदे कौिzसलांत अँ.
सव
ु u व ी. भोळे हे भंडार) ^ातीचे गहृ _थ आहे त.
(रा. परशरु ाम 0भकाजी वायंगणकर, 4क5े भंडार) ऐयवध/क मंडळी,
वगैरेकडून आलेOया माXहतीवHन.)
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
भंडार समाजातील थोर यि!तम"व

AोणाचायB “रमाकांत आचरे कर”
रमाकांत आचरे कर हे मळ
ू चे 0संधुदग
ु / िजOयातील मालवण-वायर)
येथील असले तर) Vयांची Rवशेष ओढ सावंतवाडीकडेच होती. ते १९७३ साल)
पXहOयांदा आनंद रे गे यांYयासमवेत सावंतवाडीत आले. Vयानंतर गेल) ४८
वषu Vयांचे आPण सावंतवाडीचे अतूट असे नाते होते. Rवशेष Qहणजे कx
सरकारचा ोणाचाय/ पुर_कार जाह)र केला तेWहा रमाकांत आचरे कर सर हे
सावंतवाडीत खेळाडून
ं ा U0शwण दे त होते. Vयानंतर पढ
ु )ल काह) वषा/तच
Vयांनी सावंतवाडीपासन
ू जवळच मळगाव येथे बंगला बांधला आPण Vयाला
ोणाचाय/ हे नाव Xदले आहे . आचरे कर सर यांचे बध
ु वार) सांयकाळी Lनधन
झाले Vयानंतर आचरे कर सर यांYया आठवणींना VयाYया जवळYया
0मपkरवाराने उजाळा Xदला आहे . 4Cकेटचा दे व Qहणन
ू ओळखOया
जाणाsया सDचन तx डुलकर यांचे गुH Qहणन
ू रमाकांत आचरे कर यांची
ओळख संपूण/ जगाला झाल). पण आचरे कर सर यांची ओळख सावंतवाडीला
१९७३ पासन
ू आहे . _टे ट बँकेमJये आचरे कर सर नोकर) करत असतानाच
Vयांचा 4Cकेटशी संबंध आला. Vयानंतर Vयांनी _टे ट बँकेYया ट)म 4Cकेट
खेळTयास सy
ु वात केल). या काळातच Vयांची सावंतवाडीतील आनंद रे गे
यांYयाशी ओळख झाल) आPण या ओळखीतन
ू च आचरे कर हे सावंतवाडीत
आले. ते काह) काळ येथील पंचम खेमराज महाRव]यालयात Rव]याªयाना
4Cकेटचे धडे दे त असत. या काळात Vयांनी अड
ॅ . बापू गWहाणकर, Xदल)प
वाडकर, Rपटर फनाडस, Uकाश 0शरोडकर, लवू टोपले आद)ंना 4Cकेटचे
धडेह) Xदले आहे त. पुढे आचरे कर सर हे एकbत 0संधुदग
ु / व रVनाDगर)
िजOयाचे कण/धार झाले. Vयाच काळात सावंतवाडीतील िजमखाना
मैदानावर जगदनवाला चषकमधील अंLतम सामना सावंतवाडीतील
िजमखाना मैदानावर आयोिजत करTयात आला होता. Vयात महाराS|ातील
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
नऊ रणजीपटू खेळले होते. Vयावेळी 0संधुदग

ु -/ रVनाDगर)चे ULतLनDधVव
आचरे कर सर यांनी केले होते. आचरे कर सर यांचे गाव मालवण
ताल
ु यातील वायर) असले तर) Vयांचे सावंतवाडीशी अतट
ू नाते होते.
Vयामळ
ु े आचरे कर सर मब
ुं ईतन
ू आले कa थेट सावंतवाडीत यायचे आPण ते
येथील आनंद रे गे 4कंवा बापू गWहाणकर यांYया घर) राहायचे. तेWहा फोनची
सोय नWहती. Vयामळ
ु े आचरे कर सर आपOया सावंतवाडीतील 0मांशी
खेळाडून
ं ा प पाठवन
ू ु ाल) vयायचे. एखा]या 0माने 4कंवा
Vयांची खश
खेळाडूने पत ्र पाठवले नाह) तर ते _वत: Vयांना प पाठवन
ू का प
पाठवले नाह), असे Rवचारायचे. एवढे Vयाचे सावंतवाडीवर Uेम होते.
आचरे कर सरांनी सावंतवाडीतन
ू 4Cकेटचे U0शwण दे Tयास सy
ु वात केल).
मब
ंु ईत सावंतवाडीUमाणे शारदाम शाळे Yया Rव]याªयाना 4Cकेटचे धडे दे त
असत, येथेच Vयांची ओळख सDचन तx डुलकर, Rवनोद कांबळी यांYयासोबत
झाल). आचरे कर सरांनी सDचन तx डुलकर, Rवनोद कांबळी, Uवीण आमरे
यांना पXहOयांदा १९८७ साल) सावंतवाडीतील िजमखाना मैदानावर आणले
आPण Vयांना येथे 4Cकेटचे धडे Xदले. Vयानंतर अनेक वेळा सDचन
तx डुलकर, Rवनोद कांबळी हे खेळाडू सावंतवाडीतील िजमखाzयावर येऊन
सराव करत असत. आठ-आठ Xदवस सावंतवाडीत येऊन राहत असत.
आचरे कर सर सावंतवाडीतील खेळाडून
ं ा मब
ुं ईत घेऊन जात असत. तेथे
Vयांना 4Cकेटचे धडे दे त असत. वेळ पडल) तर सावंतवाडीतील खेळाडूY
ं या
राहTयाची सोय ते _वत:Yया घर) करत असत. सावंतवाडीत असतानाच
सDचन तx डुलकरची Lनवड प4क_तान Rवy]धYया कसोट) सामzयात झाल)
होती. VयाचUमाणे आचरे कर सर हे सावंतवाडीतील Rव]याªयाना येथील
िजमखाना मैदानावर 4Cकेटचे धडे दे त असतानाच VयांYया नावाची घोषणा
ोणाचाय/ परु _कारांसाठg झाल) होती. हा खेळाYया wेातील सव¬Yच
पुर_कार मानला जातो. हा काळ १९९५-९६ मधील आहे . Vयानंतर आनंद
रे गे, अड
ॅ . बापू गWहाणकर, Xदल)प वाडकर आद) VयांYया सावंतवाडीतील
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
0शSयांनी Vयांना बसमधन

ू मब
ुं ईला पाठवले होते. सावंतवाडीत पXहOयांदाच
१९९९Yया सम
ु ारास दे शातील Xद~गज खेळाडू आणTयाची 4कमया आचरे कर
सर यांनीच घडवल) होती. सरांचे 0शSय सDचन तx डुलकर, Rवनोद कांबळी,
अिजत आगरकर, राहुल Rवड, सौरव गांगुल), जवागल ीनाथ आद)
खेळाडून
ं ी येथील िजमखाना मैदानावर 4Cकेटचा आनंद लट
ु ला. तर
िजOयातील 4Cकेट सैLनकांना हा wण पाहTयाची संधी Xदल) ती आचरे कर
सर यांनी. Vयामळ
ु े आचरे कर सर हे नेहमीच 0संधद
ु ग
ु व
/ ासीयांYया _मरणात
राहतील. पण Vयापेwा अDधक सावंतवाडीवासीयांYया _मरणात राहणार
आहे त. आचरे कर सर हे आपOया आजारपणाYया काळात Qहणजे मागील
तीन ते चार वषापूव} शेवटचे सावंतवाडीत आले होते. अड
ॅ . बापू गWहाणकर
यांYया मल
ु ाYया Rववाह समारं भात Vयांनी सहभाग घेतला होता. Vयानंतर ते
सावंतवाडीत आले नाह). मा गेOया वष} आचरे कर सर यांचे सव/ 0शSय
गुHवंदना काय/Cमासाठg खास मब
ुं ई येथे गेले होते. Vया काय/Cमात सरांचे
अनेक 0शSय आले होते. Vयातह) सावंतवाडीचे अड
ॅ . बापू गWहाणकर यांनी
भाषण केले होते आPण सावंतवाडीतील सरांYया आठवणींना उजाळा Xदला
होता.
ोणाचाय/ नावाने सावंतवाडीत बंगला रमाकांत आचरे कर सर यांना
ोणाचाय/ पुर_कार 0मळाला. Vयानंतर VयांYया कुटुंबाने सावंतवाडीजवळ
मळगाव येथे बंगला बांधला आPण Vयाला ोणाचाय/ हे नाव Xदले. Vयामळ
ु े
0संधद
ु ग
ु व
/ ासीयांYया _मरणात कायम सर राहणार आहे त. या बंगOयात सर
तसेच Vयाची मल
ु गी जावई अधन
ू -मधून येत असत. अ0लकडेच सरांYया
आजारपणाला कोणाला येणे शय झाले नसOयाचे VयाYया जवळYया
0मांनी सांDगतले.
_______________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
एस. के. बोले

एस के बोले रोड, जो चच/ ऑफ़ अवर लेडी ऑफ साOWहे शन (jयाला
पोतग
ु/ ीज चच/ Qहणन
ू ओळखले जाते) येथन
ू सH
ु होते आPण दादर
कबुतखानाजवळ एन.सी. केOकर माग/ जंशनला भेटते, Vयाचे नाव राम
मंडल सीताराम केशव बोले यांचे नाव आहे , ते मब
ंु ई Rवधान मंडळाचे
नगरसेवक आहे त. भंडार) समाजासाठg - पव
ू }Yया टडीडी टॅ परसाठg Vयांचे
योगदान. 1869 मJये जzमलेOया बोलेत सामािजक सध
ु ारक होते, Vयांनी
Dगरणी कामगारांYया गर)ब कामकाजावर लw कxXत केले आPण डॉ
बाबासाहे ब आंबेडकरांसह द0लत वगा/ला सशत करTयात महवपण
ू / भ0ू मका
बजावल). _ी-Rववाह वगा/तील मXहलांना ल~नातील वय 12 पासन
ू 12
पयत वाढRवTयासाठg मXहला 0मल कामगारांसाठg Uसत
ू ी लाभांशी संबंDधत
Rवधेयकात अनेक महVवाचे bबले सादर करTयात Vयांनी महवपूण/ भ0ू मका
बजावल). 1937 मJये _थापन झालेOया केट भंडार) हॉलमJये अजन
ू ह)
काह) अंतर आहे दादर (पिtचम) मधील एसके बोले रोड.
मब
ुं ई Rव]यापीठाYया इLतहास Rवभागातील माजी UाJयापक अरRवंद
गणचाय/ Qहणाले, "एसके बोलेला bcXटशांनी राव बहादरु यांचे पद Xदले. ते
एक सU
ु 0स]ध सामािजक सध
ु ारक आPण बॅkर_टर होते. जेWहा Vयांनी आPण
0मल मालकांYया दरQयान Rववाद झाला तेWहा Vयांनी Rवशेषतः 0मल
कामगारांसाठg लढTयासाठg महवपूण/ भ0ू मका बजावल). "
1869 मJये जzमलेOया बोलेत सामािजक सध
ु ारक होते, Vयांनी Dगरणी
कामगारांYया गर)ब कामकाजावर लw कxXत केले आPण डॉ बाबासाहे ब
आंबेडकरांसह द0लत वगा/ला सशत करTयात महवपण
ू / भ0ू मका बजावल).
डॉ. अQबेडकर आPण अ_पtृ यता: अॅना0लPझंग अँड फाइXटंग जाLत या
पु_तकात 4C_टोफ जाफरलॉट यांनी 'बोले रे झोOयश
ू न' 0लXहला आहे :
"सामािजक सध
ु ारकांनी सH
ु केलेOया राजकारणी एस के बोले यांनी हे
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
_पSट केले कa अ_पtृ यांना RवXहर), धम/शाळा, शाळा, zयायालये वापरTयाची

अDधकृतता दे Tयात आल) आहे ." ते पुढे Qहणाले कa जेWहा कोणतेह) ठोस
फायदे 0मळाले नाह)त तेWहा बोलेने या उपाययोजना लागू करTयास नकार
दे णाया/ नगरपा0लका आPण इतर _थाLनक Lनकायांकडून सिqसडी
रोखTयासाठg सरकारला एक नवीन ठराव मांडला.
आज बहुतेक गोSट) फLन/चर आPण अॅOयु0मLनयमYया पुरवठा
RवकOया जाणाsया आजब
ू ाजY
ू या अनेक दक
ु ाने र_ते बांधले आहे त. जर)
मोया Uमाणात रXहवासी महाराS|)य आहे त, तर अध/ना भव
ु न जैन
मंXदराची उपि_थती यामळ
ु े पkरसरातील जैन लोकसंiयेYया वाढ)सह) वाढ
झाल) आहे . बुक_टॉलचे मालक आशा जेठलाल Rवसाराया Qहणतात, "हे wे
जवळYया शाळांतील डॉ. अँटोLनयो डी 0सOवा _कूल आPण कॉलेजसारiया
जवळYया शाळांतील Rव]याªया]वारे Lनय0मतपणे जाते. हा र_ता
संJयाकाळी खप
ू Wय_त असतो जेWहा शाळे तील मल
ु े सोडतात. मे|ोYया
बांधकामात रहदार)Yया अडचणीह) सामील आहे त. हा माग/ मब
ुं ईतील
आमYया जz
ु या चचापैकa एक आहे , द चच/ ऑफ़ अवर लेडी ऑफ
साOWहे शन. 1596 मJये पोतग
ु/ ीजांनी बांधलेले, वा_त0ु शOप चाOस/ कोरे या
यांनी 1974 ते 1977 दरQयान डझाइन केले होते. र_Vयावर दे खील 1816
ते 1837 दरQयान बांधलेOया शहराYया मळ
ू 16 मैलांपैकa एक आहे . सxट
थॉमस कॅथेलपासन
ू मैल अंतरावर असलेOया बेसाOट दगडांवर, 18 Wया
शतकात शहराचे कx समाRवSट होते. भारतीय 0सनेमाYया नॅशनल
QयुPझयमचे डोकावन
ू पाहणे. दादरचे Lनवासी bपाठg संघवी आPण जैन
हॉि_पटल जवळ खखारा _टॉलचे मालक Qहणाले, "र_VयाYया वा_तRवक
_वाद जzमाSटमी आPण गणेश चतथ
ु } सारiया सणांमJये Xदसू शकतात.
या उVसव दरQयान, या र_Vयावर आPण जवळपासYया र_Vयांवर)ल दक
ु ाने
RवCa करतात आPण अDधक खरे द)दारांना आकRष/त करतात. "
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
सरु x नागेश, जो बालपणापासन

ू या पkरसरात राहत आहे , असे Qहणतात,
"मी एक मोठा बदल पाXहला आहे - पूव} तेथे अनेक चोल होते jयांची
जागा मोया टावस/, इमारती आPण Lनवासी संकुलांनी बदलल) आहे ."
_______________________________________
मॅनेजमIट गJ
ु दे व “भागोजी कKर”
महाराS|ात “भागोजी कaर” हे नाव फारसं कोणाला ठाउक नसेल.
पण मॅनेजमx ट गुyदे व Qहणन
ू या Wयतीचा उOलेख करावा लागेल इतके महान
काय/ Vयांनी केले आहे .
यांचा जzम ०४ माच/ १८६७ रोजी महा0शवराीYया Xदवशी झाला. Vयांचे
बालपण दाkर¹यात आPण रVनाDगर)Yया रत ्नदग
ु / 4कOOयावरYया एका झोपडीत
राहून गेले. महा0शवराीYया Xदवशी भागोजी कaर यांचा जzम झाला आPण याच
महा0शवराीYया Lतथीला Vयांची पT
ु यLतथीदे खील असते, ह) एक दै वाची ल)ला.
आज Vयांचे पुTय_मरण करताना VयांYया जीवनावर)ल हा लेख संw{तHपाने.
दादरYया जडणघडणीत, Rवशेषतः LतथOया सामािजक घडणीत काह) मंडळींचा
वाटा आहे . Vयांत एक भागोजी कaर हे आहे त. मी एका तyणाला, जो दादरमJये
राहतो, jयाचं वाचन चांगलं आहे , Vयाला Rवचारलं, ‘‘तल
ु ा भागोजी कaर माह)त
आहे त ???’’ तो Qहणाला, ‘‘हो, दादरYया _मशानाला Vयांचं नाव Xदलंय.’’
‘‘VयांYयाब]दल आणखी काह) माXहती ???’’ मी Rवचारलं. Vयाने मान हलवल).
आपण jया Rवभागात राहतो Lतथे वेगवेगळे र_ते असतात. Vया र_Vयांना Vया
भागातOया 4कंवा समाजातOया महनीय Wयतींची नावं Xदलेल) असतात. पण
Vयांचे काय/ आपणाला माह)त नसते. कारण काळ इतया झपाlयाने बदलतो,
वत/मानकाळ इतका वेगवान असतो, कa कुणाला भत
ू काळात डोकवायलाह) फुरसत
नसते.
आज भागोजी कaर असते तर Vयांचा उOलेख ‘मॅनेजमx ट गH
ु ’ असा झाला
असता. Vयांची प_
ु तकं Lनघाल) असती. आयआयएम मJये Vयांना लेचर
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
दे Tयासाठg पाचारण केलं गेलं असतं. १८६७ मJये अठराRवtवे दाkर¹यात भागोजी
यांचा जzम झाला आPण बालपण गेल.ं jया वयात खेळायचं Vया वयात
सोनचाºयाची फुलं आPण उं डणीYया bबया Rवकून घरासाठg ते दोन-चार आणे
0मळवत. हे सव/ करताना ते रVनाDगर)Yया 4कOOयातOया एका झोपडीत राहात
होते. रVनाDगर)चा हा रVनदग
ु / 4कOला. १६७२ मJये 0शवाजी महाराजांनी तो
Rवजापूरकरांकडून िजंकून घेतला होता. कदाDचत या ऐLतहा0सक 4कOOयापासन
ू
छोlया भागोजीने _फूत} घेतल) असेल, पढ
ु े आपलं _वतःचं असं छोटं
उ]योगधं]यांचं राjय उभारTयासाठg. Vयांची आई ल£मीबाई अLतशय धा0म/क
आPण सािवक व5
ृ ीची होती. वडील बाळोजी शेतमजूर होते. भागोजीला 0शकायचं
होतं. पण 0शकTयासाठg पैसे कुठून आणायचे ??? Vयाकाळी P»¼चन
0मशनर्यांYया शाळा होVया. पण Lतथे गर)ब मल
ु ांना 0शwण परवडत नसे. Vयांनी
सरकार) शाळे त Uवेश 0मळवला. Lतथे 0शwण फुकट होतं. पण जेवण फुकट नWहतं.
Vयामळ
ु े मग Vयांनी सोनचाºयाची दोन फुलं आPण उं डलाYया bबया (Vयातन
ू कडू
तेल काढतात) Rवकून Vयातन
ू वया-पु_तकांचा खच/ भागवTयाचा UयVन केला.
‘कमवा आPण 0शका’ याची सy
ु वात भागोजीने इतया कोवया वयात केल)
होती.
मब
ुं ई ह) भागोजींसाठg _व{ननगर) होती. पण मब
ुं ईला जायचं कसं ??? Lतथे
गेOयावर कुठे राहायचं ??? Vयांना काह)ह) ठाऊक नWहतं. समोर अंधःकार होता.
पण महवाकांwी माणस
ू अंधारात उडी मारायला घाबरत नाह). Vयांनी उडी घेतल).
ते बंदरावर गेले. Pखशात पैसे नाह)त. Vयांनी तांडल
े ाला Rवनंती केल). ‘‘पैसे नाह)त.
पण बोट)वर घेणार का ??? मब
ुं ईत नशीब काढायचंय !!!’’ दे व कधी कधी
कुणाYयाह) Hपात मदत करतो. इथे भागोजी कaर यांYयासाठg तांडल
े दे व झाला.
Vयांनी मब
ंु ईत पाय ठे वला. एकlयाने !!! वय 4कती ??? अवघं बारा !!! बाराWया
वष} अंधारातन
ू जायलाह) मल
ु ांना सोबत लागते. इथे हा भागोजी 0मlट अंधारातन
ू
उजेड शोधत मब
ुं ईत आला. मब
ुं ईत Vयांना पुzहा दे व एका सत
ु ाराYया Hपात भेटला.
Vयाने भागोजीला जवळ ठे वलं. रं धा मारायचं काम Xदलं. Xदवसाला दोन आणे
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
0मळायचे. jयांYयाकडे कOपकता असते, धं]याची बु]Dधम5ा असते, Vयांना

कचर्यातह) ल£मी Xदसते. ती या छोlया भागोजीला Xदसल). तो सत
ु ाराYया
परवानगीने जाळTयासाठg लाकडाचा भस
ु ा बाजारात Rवकायला लागला. Vयाला
आणखी दोन आणे 0मळायला लागले. जमतील तेवढे पैसे भागोजी घर) पाठवू
लागला.
Vयाला नंतर Lतसरा दे व भेटला. हा साधासध
ु ा दे व नWहता. तो cमदे व होता.
जग Lनमा/ण करणारा. Vयाचं नाव पालनजी 0म_ी !!! शापरू जी पालनजी मधला
पालनजी. हा माणूस मोठमोया इमारती बांधन
ू मब
ुं ईचं Hप बदलत होता. Vयाला
भागोजी आवडला. पण दे व Uसzन WहायYया आधी पर)wा घेतो. Vयाने भागोजीची
पर)wा घेतल). Vयाने लाकडाYया भश
ु ात पैशाYया नोटा ठे वOया. भागोजीला नोटा
सापडOया. LतथOया Lतथे तो मालामाल झाला असता. पण तो UामाPणक होता.
Vयाला ीमंत Wहायचं होतं, पण UामाPणकपणे. आजYया Rपढ)चा कदाDचत यावर
Rवtवास बसणार नाह). कारण हे वाय आता cीदवाय झालंय. पण एकेकाळी
माणसाला UामाPणकपणाह) ीमंत बनवत असे. Vयाने नोटा परत केOया.
VयाYयावर शापरू जी Uसzन झाला. Vयांनी भागोजीला कॉz|ॅ lस Xदल). काह)
कॉz|ॅ lस VयांYयाकडे चालन
ू आल). सोनचाºयांची फुलं Rवकून 0शwण घेणारा
रVनाDगर)चा भागोजी मब
ुं ईचा 0शOपकार बनला. मब
ुं ईतOया कुठOया इमारतींत
Vयाचा अनमोल वाटा आहे , ठाऊक आहे ??? लायzस गाड/न, सx|ल बँक bबिOडंग,
cेबॉन/ _टे डयम, इंडयन मचlस चx बस/, मब
ंु ई सx|ल _टे शन, _टे ट बँक bबिOडंग
वगैरे वगैरे. या वगैरे वगैरेत बरं च आहे . मर)न ाइWहची सम
ु रोखणार) काँCaटची
0भंतह) Vयांचीच !!!
”शूzयातन
ू जग उभारणं” हा वाक् Uचार हा माणूस इतका जगला कa वाक्
Uचाराला आपOयासारखं मन आPण ब]
ु धी असती तर तोस]
ु धा त{ृ त झाला असता.
आजYया यग
ु ात भागोजी कaर झाले असते ना, मॅनेजमx ट गH
ु ??? खरं तर गy
ु दे व
Qहणूया !!! Vयांना आणखी एक नाव पडलं असतं. आजYया यग
ु ात ‘वॉरन बफे
4कंवा bबल गेटस ्’. कारण Vयांनी फत पैसा उभारला नाह). सामािजक काय/ केलं.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
एका शेतमजुराचा मल
ु गा, ीमान भागोजीशेठ कaर झाला आPण Vयाने सामािजक,
शैwPणक आPण धा0म/क काय/ हाती घेतलं. ते गाडगेमहाराजांना आJयािVमक गुH
मानत. गाडगेमहाराजांनी दे व कधी दे वळात शोधलाच नाह). Vयांना तो गर)ब,
द0लत, थोडयात पदद0लतांत सापडला. Vयांनी भागोजींना सांDगतलं, ‘‘आळं द)त
धम/शाळा बांधा. Lतथे याेकHंसाठg अzनछ सH
ु करा.’’ भागोजी कaरांनी ते सH
ु
केलं. Vयांना 0शwणाची आवड होती. पण पkरि_थतीमळ
ु े 0शwण घेता आलं नWहतं.
Vयामळ
ु े गर)ब, होतकH मल
ु ांYया 0शwणाची आपOयाUमाणे परवड होऊ नये
Qहणन
ू Vयांनी १९२९ साल) रVनाDगर)त शाळा बांधल). रVनाDगर)त Vयावेळी _वा.
सावरकर bcXटशांYया ‘नजरकैदे त’ होते. Vयांना राजकारणात भाग घेता येत
नWहता. सावरकरांनी समाजकारण करायचं ठरवलं. Vयासाठg मदतीचा आPण
पैशाचा हात भागोजी कaरांनी पढ
ु े केला. सर_वती आPण ल£मी एक आOया.
Vयांनी LतथOया Rवठल मंXदरात अ_पtृ यांना Uवेश 0मळवन
ू Xदला आPण
महवाचं Qहणजे सावरकरांYया कOपनेतलं पLततपावन मंXदर भागोजी कaरांनी
बांधन
ू Xदलं. २२ फेcुवार) १९३१ ला हे मंXदर बांधन
ू सवासाठg खल
ु ं झालं. पLततांना
पावन करणारं Qहणून सावरकरांनी Vया मंXदराचं नाव ‘पLततपावन मंXदर’ असं
ठे वलं. अ_पtृ यांसह सव/ Xहंदं स
ू ाठg म
ु त]वार असलेलं ते भारतातलं पXहलं मंXदर
ठरलं. अशाUकारे सामािजक Cांतीत भागोजी कaरांनी हातभार लावला. 0शवाजी
पाक/चं सावरकर सदन कaरांनीच बांधलं. पैसे मा सावरकरांनी Xदले. एकदा
VयांYया लwात आलं कa, दादरसारiया सस
ु _
ं कृत, मोया लोकसंiयेYया
पkरसरात Xहंदं स
ू ाठg _मशानभम
ू ी नाह). Vयांनी काय केलं असेल ??? सरकारकडे
_व_त 4कंवा फुकट भख
ू ड
ं ासाठg अज/ केला ??? अिजबात नाह) !!! ती
समाजकाया/ची आजची प]धत आहे . सामािजक काया/चा दे खावा कHन भख
ू ड
ं
लाटायचा. Vयावर दोन टके समाजसेवा करायची. उरलेOया अयाTणव टके
भख
ू ड
ं ाचं ीखंड खायचं.
Vयांनी 0शवाजी पाक/ला Uचंड मोठg जागा, Vया वेळYया बाजारभावाने _वतःचे पैसे
टाकून Rवकत घेतल). Vयावर _मशान उभारलं आPण मग Vयाचं ‘लोकाप/ण’ केलं.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
दादरकरांची शेवटची याा Lतथे संपते. साने गुyजी, सेनापती बापट, Uबोधनकार
ठाकरे , आचाय/ अे, Rवजय मांजरे कर सारiया अनेक नामवंतांची रwा Vया मातीत
0मसळल)य. भागोजी कaर यांनी केलेले हे लोका0भमख
ु काय/ आ काळाYया खप
ू पढ
ु े
असणारे आहे .
____________________________________________________
LयेMठ अ&भनेत-े OदPदशBक मिQछं A कांबळी

मालवणी भाषेला नाटकांYया माJयमातन
ू WयावसाLयक रं गभम
ू ीवर आणन
ू
या भाषेला ULतSठा 0मळवन
ू दे Tयात आPण ह) नाटके तुफान लोकRUय
करTयात jयेSठ अ0भनेत-े Xद~दश/क मिYछं कांबळी यांचा मोलाचा वाटा
आहे . आपOया भकाल) नाटय़सं_थेमाफ/त कांबळी यांनी ह) नाटके सादर
केल). काबंळी यांनी रं गभम
ू ीला XदलेOया या योगदानाची दखल घेऊन
0शवाजी मंXदरात Vयांचे छायDच लावTयात आले आहे .
____________________________________________________
सदानंद गो(वंद आरे कर

आदराने बंधू 4कंवा सदाशेठ Qहणत
जzम - १९/०७/१९१६, 0शwण - ४ थी
प5ा - म.ु पो.खालचापाट, ता.गह
ु ागर, िज. रVनाDगर)
मVृ यू - २३/०५/१९९४
अनेक Lनवडणूक लढRवOया कायम Rवजयी होत गेले काह) वेळेस
Lनवडणक
ू मJये bबनRवरोध Rवजयी झाले Wयवसाय : शेती, आईस फॅटर) ,
Dथएटर असे Wयवसाय Vयांनी केले आPण _वकतVु/ वाने संपती पैसे कमावले
आPण मग राजकारणात स4Cय झाले
Sवभाव आ ण यि!तमTव : कडक 0श_तीचे, Uेमळ , संवेदनशील ,
दानशरू
१) गह
ु ागर [ामपंचायत पXहले सरपंच
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
२) गह
ु ागर पंचायत स0मती पXहले सभापती (सलग १८ वषu bबनRवरोध
१९६२-१९७९)
३) १९६२ सलापासन
ू रVनाDगर) िजOहा मJयवत} सहकार) बँक चे संचालक
१९८४ ला बँकेचे उपाJयw आPण १९८९ ला बँकेचे अJयw झाले
4) िजOहा पkरषद सद_य
कार्य:
१) राजकaय कारकaद/ त गह
ु ागर मJये मल
ू भत
ू सोयी - सRु वधा लोकांना
VयांLन VयांYया कार4कदhत लोकांना XदOया. २) पाणी योजना , र_ते,
Vयाकाळात Vयांनी या RवकासाVमक गोSट) करTयास सy
ु वात केल).
3) एस ट) बस गह
ु ागर ताल
ु यातील [ामीण भागात जात नWहती तेथे बस
सेवा लोकांना 0मळून Xदल) ४) रVनाDगर) िजOहा मJयवत} सहकार) बँक,
[ामपंचायत, पंचायत स0मती, िजOहा पkरषद अtया अनेक शासकaय
Xठकाणी अनेकांना नोकर)ला लावले ५) उ]योग धं]यासाठg गkरबांना मदत
केल) असे दानशूर Wयितमव Qहणजे गह
ु ागर भांडर) समाजातील थोर
Wयितमव Qहणजे सदाशेठ आरे कर साहे ब
(वशेष: गह
ु ागर मJये Vयांचा दरारा एवढा होता ह) कोणVयाह) सरकार)
कम/चार) गह
ु ागर मJये आला 4क सवा/त आधी सदानंद आरे कर साहे ब यांना
भेटून मग कामावर हजर होत असे, Vयाचा गOल) पासन
ू XदOल) पयत
वजन आPण दरारा होता Vयांचा एका फोन वर लोकांची कामे होत
असत गह
ु ागर मJये कोणाचे भांडण झाले कa पो0लस _टे शनमJये जायYया
आधी भांडण झालेल) लोक आरे कर साहे बांकडे zयाय Lनवाडा करTयासाठg
येत असत आरे कर यांचा शqद एक घाव आPण शंभर तुकडे, आरे कर
साहे बाब]दल सवाYया मनात आदरपव
ू क
/ भीती होती आजह) Vयांना
मानणारा मोठा वग/ कोकणात आहे
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
पोशाख: पांढर) शp
ु डोयावर टोपी, पांढरा शp
ु सदरा, आPण
धोतर, कोट गाडी: अँबेसीटर कार Vयाचा ायWहर आPण PA कायम
VयाYया सोबत असे
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
जात $माणप% &मळव)यासाठW पढ

ु ल पायYयांनी जा.
१) पव
ु त
B यार – जातीचा परु ावा काढणे
२) आव\यक कागदप%े जमा करणे
३) $^या – सेतु कIAातन
ु जातीचा दाखला काढणे
पायर १) पव
ु त
B यार – जातीचा परु ावा &मळवणे.
ु Yयाकडे १३ ऑटोबर १९६७ रोजी 4कंवा
जात Uमाणप 0मळवTयासाठg तम
VयाYय आ धी जzम झालेOया तम
ु Yया रतनातेसब
ं ंधातील नातेवाईक (
तम
ु चे वडील/चुलते/आ Vया, आ जोबा, पणजोबा, खापर पणजोबा, वडलांचे
चुलते/आ Vया, आ जोबांचे चुलते/आ Vया, पणजोबांचे चुलते/आ Vया, खापर
पणजोबांचे चल
ु ते/आ Vया, इVयाXद ) यापैकa कुठOयाह) एका नातेवाईकाचा
जात 0स]ध करणारा जातीचा परु ावा असणे आ वtयक आ हे . हा जातीचा
पुरावा 0मळवTयासाठg पुढ)लपैकa पया/य तपासावेत.
अ) रतसंबंधातील नातेवाईकाचा Uाथ0मक शाळा Uवेश Lनग/म उतारा 4कंवा
शाळा सोडOयाचा दाखला काढुन Vयावर नद आ हे का ते तपासावे.
ब) _वातंÂयपव
ु / काळात गावातील UVयेकाYया जzममVृ यच
ु ी नद VयाYया
जातीसह कोतवाल बुक 4कंवा गाव नमन
ु ा नं.१४ मJये ठे वल) जात असे.
पुव} या नद) दरमहा तहसील काया/लयात पाठवOया जायYया. १ डसxबर
१९६३ पासन
ु कोतवाल पद महसल
ु Rवभागाकडे वग/ झाOयानंतर हे काम
[ामपंचायतीYया [ामसेवकाकडे दे Tयात आ ले. आ पOया रतनातेसब
ं ंधातील
नातेवाईकाचा जzम 4कंवा मVृ यु झालेOया गावाशी संबंDधत तहसील
ु ा नं.१४ 4कंवा कोतवाल

काया/लयात अज/ कyन VयाYया नावाYया गाव नमन
बक
ु ाची नकल मागणी करावी. Vयात नद आ हे का ते तपासावे.
क) आ पOया कुळातील जz
ु या महसल
ु ) कागदपांपक
ै a वारस नद) (६ ड
नद)), जमीन वाटप नद), ७/१२ उतारे , ८अ उतारे , फेरफार, खरे द)खत,
भाडेपlटा, सातबारा अंमलात येTयाआ धी असणारे क.ड.ई.प, सड
ु प,
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
खासरा पक, हकपक 4कंवा तVसम इतर कुठOयाह) महसुल)

कागदपांमJये जातीचा उOलेख आ हे का ते शोधावे आ Pण असेल तर ते
कागदप काढुन vयावे.
ड) रतसंबंधातील नातेवाईक शासकaय 4कंवा Lनमशासकaय नोकर)त
असOयास सिWह/स बुकYया पXहOया पानावर संबंDधत काया/लयाने Vया
नातेवाईकाची जात नद केलेल) असOयास Vयाचा साwां4कत केलेला उतारा
vयावा.
इ) रतसंबंधातील नातेवाईकाने अगोदरच जात Uमाणप काढले असेल
तर Vयाचे जात Uमाणप आ Pण समाज कOयाण खाVयाYया छाननी
स0मतीने वैध ठरवलेले Vयाचे जात पडताळणी Uमाणप हे स]
ु धा जातीचा
परु ावा Qहणन
ु चालेल.
पायर) २) आ वtयक कागदपे जमा करणे
● जातीचा पुरावा – अज/दाराचा 4कंवा रतसंबंधातील नातेवाईकाचा
जातीचा पुरावा (संबंDधत नातेवाईक जर मत
ृ असेल तर VयाYया मVृ युचा
दाखलाह) काढावा.)
● रXहवासी परु ावा – १३ ऑटोबर १९६७ 4कंवा Vयापव
ु }Yया सव/साधारण
कायम_वyपी रXहवासाYया Xठकाणाचा लेखी पुरावा.
● अज/दाराचा आPण अज/दाराYया रतसंबंधातील नातेवाईकाचा शाळा
सोडOयाचा दाखला 4कंवा बोनफाईड सXट/ 4फकेट (जzमतार)ख व जzम_थान
यांचा उOलेख आवtयक)
● ओळखीचा पुरावा (कोणताह) एक) – अज/दाराचा फोटो असणाsया आधार
काड/, मतदान ओळखप, पॅन काड/, ायिWहं ग लायसzस 4कंवा तVसम
अDधकृत ओळखपाची साwां4कत Uत.
● पयाचा परु ावा (कोणताह) एक) – रे शनकाड/, लाईट bबल, 0मळकत कर
पावती, ७/१२ 4कंवा ८अ उतारा, फोन bबल, पाणीपlट) 4कंवा घरपlट)ची
साwां4कत Uत.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
● RवXहत नमz
ु यातील अज/ व Vयावर १०₹ चे कोट/ फa _टॅQप/Lतकaट आPण
अज/दाराचा फोटो
● अज/दाराचे _वतःYया जातीबाबत आPण रतसंबंधातील jया
नातेवाईकाचा जातीचा पुरावा सादर केला आहे VयाYयासोबत असणारे नाते
दश/वणाsया वंशावळीबाबत १००₹ Yया _टॅQप पेपरवर _वयं घोषणाप
/शपथप /ULत^ाप
● १९२० पयतची महसल
ु ) कागदपे बहुतांशकyन मोडी 0लपीतील असतात.
अज/दाराने जातीचा पुरावा Qहणन
ु सादर केलेले कागदप जर मोडी
0लपीतील असेल तर Vया कागदपाचे शासन माzयताUा{त मोडी 0लपी
वाचकाकडुन मराठgत भाषांतर केOयाचे Uमाणप vयावे आPण Vयात
XदलेOया माXहतीबाबत १००₹ Yया _टॅQप पेपरवर _वयं घोषणाप/
शपथप/ ULत^ाप तयार करावे.
● एखा]याYया कागदपातील नावात 4कंवा आडनावामJये 4करकोळ बदल,
वगैरे असOयास Vयाबाबत १००₹ _टॅQप पेपरवर ULत^ाप तयार करावे.
● गहृ चौकशी अहवाल – पव
ु }Yया काळी 0शwणाRवषयी आ_था नसOयाने
लोक 0शकत नसत. तसेच जzममVृ यY
ु या नद) ठे वTयाचीह) लोकांना गरज
वाटत नसे. Vयामळ
ु े जात Uमाणप व जात पडताळणी Uमाणपासाठg
कागदपांची जमवाजमव करताना खप
ु अडचणी येतात. खप
ु UयVन कyनह)
जातीचा उOलेख असणारा सwम परु ावा उपलqध न झाOयाने अज/दाराचा
अज/ फेटाळला जातो. या बाबीचा Rवचार कyन २००४ मJये एक शासन
Lनण/य घेTयात आला. जर एखा]या अज/दाराचा जातीRवषयी पुरावा उपलqध
होत नसेल तर सwम UाDधकाsयामाफ/त संबंDधत अज/दाराYया कुटुंबाची
सखोल गहृ चौकशी कyन VयाYया जातीYया दाWयाची खातरजमा करावी
असा तो शासनLनण/य आहे . Vयानस
ु ार तहसीलदार हा मंडल अDधकाsयाYया
माफ/त अज/दाराYया कुटुंब, शाळा, कागदोपे, जमीनRवषयक बाबी,
जातीRवषयक चाल)र)ती, Uथा, परं परा, कुलदै वत, इVयाद)ंची गहृ चौकशी
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
कyन VयाYया कायम_वyपी वा_तWय आPण जातीबाबत खातरजमा करतो.

तसेच मंडल अDधकाsयाYया गहृ चौकशी अहवालाचे अवलोकन अज/दाराYया
अजा/बाबत Lनण/य घेतो. शय असOयास या गहृ चौकशी अहवालाची एक
Uत vयावी. वर)ल कागदपांची Wयवि_थत फाईल तयार करावी. VयाYया
आवtयक तेवढया सVयUती (True Copy) तयार कyन ठे वाWयात.
पायर ३) $^या – सेतु कIAातन

ु जात $माणप% काढणे.
सेत/ु नागर) सRु वधा कx/तहसील काया/लयामधन
ु जात Uमाणप
काढTयासाठg आवtयक असणारा फॉम/ vयावा. Vयातील सव/ माXहती
अचुकपणे भyन तुमची सह) करावी. Vयावर १०₹ 4कंमतीचे कोट/ फa
_टँ प/Lतकaट लावावे. तम
ु चा फोटो लावावा. या फॉम/सोबत वर याद)त
Xदलेल) सव/ आवtयक ती सव/ कागदपे जोडावीत. हा पुण/ भरलेला व
आवtयक कागदपे जोडलेला फॉम/ सेत/ु नागर) सRु वधा कx/तहसील
काया/लयमJये/मे.UांताDधकार) तथा उपिजOहाDधकार) यांYयाकडे सादर
करावा. फॉम/ सादर केOयावर Vयाची पोचपावती/टोकन vयावे. सदर टोकन
वर तम
ु चे जात Uमाणप 0मळTयाची तार)ख Xदल) जाते. हे टोकन जपन
ु
ठे वावे आPण टोकनवर XदलेOया Xदवशी येऊन टोकन दाखवन
ु आपले जात
Uमाणप vयावे. Vयावर मे.UांताDधकार) तथा उपिजOहाDधकार) यांची सह)-
0शका असOयाची खाी करावी. जात Uमाणप 0मळाOयावर VयाYया
आवtयक तेवÊया झेरॉस काढुन सVयUत (True Copy) तयार कyन
ठे वाWयात. जात Uमाणप 0मळाOयानंतर शेवट) जात पडताळणी करावी
लागते. जात पडताळणी झाOयानंतरच जात वैधता Uमाणप 0मळते.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
जात पडताळणी $माणप% कसे काढावे

१) अज/दाराने आपOया रतसंबंधातील jया नातेवाईकाचा १३ ऑटोबर
१९६७ पुव}चा जातीचा पुरावा सादर केला आहे , Vया नातेवाईकाचे
सव/साधारण वा_तWय jया सwम UाDधकाsयाYया अDधकार wेामJये होते,
Vया सwम UाDधकाsयाकडे जात Uमाणप 0मळवTयासाठg अज/ करावा.
_थलांतkरत Xठकाणी जात Uमाणप Xदले जात नसOयाने वडलांYया 4कंवा
रतसंबंधातील नातेवाईकाYया कायम_वyपी LनवासाYया Xठकाणीच अज/
करावा लागतो.
२) अज/दाराने अzय राjय/िजOहा/ताल
ु यामधन
ु _थलांतर केले असOयास
Vया राjय/िजOहा/ताल
ु यातील सwम UाDधकाsयाने अज/दाराYया
रतसंबंधातील नातेवाईकांYया नावे जार) केलेले जात Uमाणप vयावे.
३) अज/दाराने धमातर केले असOयास Vयाचा धमातरापुव}चा जातीचा पुरावा
vयावा.
४) अज/दार जर Rववाह)त _ी असेल तर Lतने अजा/सोबत पढ
ु )ल कागदपे
जोडावीत.
अ) Lतची Rववाहापुव}ची जात 0सJद करणारा कोणताह) एक जातीचा पुरावा
ु Rववाह नदणी दाखला 4कंवा ल~नपbका 4कंवा

ब) Rववाहाचा परु ावा Qहणन
पोल)स पाटलाचा दाखला.
क) राजप/गॅझेटमJये U0सJद झालेला नावातील बदल, इVयाXद.
५) घोषणाप/शपथप/ULत^ाप
अ) अज/दाराचे वय १८ वष/ पुण/ असOयास अज/दाराने _वतः _वयं
घोषणाप/शपथप/ULत^ाप तयार करावे
ब) अज/दाराचे वय १८ पेwा कमी असOयास घोषणाप/शपथप/ULत^ाप
अज/दाराYया आई, वडल 4कंवा कुटुंबातील स^ान Wयतीने तयार करावे.
काह मह"वाQया सच
ु ना :
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
१) १३ ऑटोबर १९६७ पुव}पासन

ु महाराS|ात वा_तWयास असलेला महसुल)
पुरावा (उदा.जमीन, घर वगैरे) 4कंवा शैwPणक पुरावा (उदा.शाळा सोडOयाचा
दाखला, Uवेश Lनग/म उतारा वगैरे) असे दोन परु ावे माDगतले जातात. हे
दा◌ेzह) पुरावे jयांना दे णे शयच नाह), Vयांनी LनयमाUमाणे शपथप
0लहुन ]यावे. Vयात पुरावा न दे Tयाची सबळ कारणे _पSट करावीत. सwम
UाDधकार) Vयावर गहृ चौकशी कyन अहवाल मागवतो. Vया अहवालाचा
Rवचार कyन, Vयाची शहाLनशा कyन तो संबंDधतांना जात Uमाणप
दे Tयाचा 4कंवा टाळTयाचा Lनण/य घेईल अशी तरतुद आहे .
२) जातीचा पुरावा काढताना तो १३ ऑटोबर १९६७ Yया अगोदरचा असेल
तरच महVवाचा असतो. नंतरचे पुरावे दeु यम मानले जातात.
३) शैwPणक परु ाWयापेwा महसल
ु ) परु ावा हा जा_त महVवाचा मानला जातो.
Qहणन
ु एकवेळ शैwPणक परु ावा नसला तर) चालेल, परं तु महसल
ु ) परु ावा
आवtयक आहे .
४) जात Uमाणप काढुन झाOयावर आरwणाचा लाभ घेTयासाठg
VयाYयासोबत पढ
ु )ल दाखलेह) काढुन vया. 0लंकवर िलक केOयावर
संबंDधत दाखला काढTयाची संपण
ु / U4Cया दे Tयात आल) आहे .
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
वंशावळी(Family Tree) 9हणजे काय व ती कशी जळ

ु वावी.
(वंशावळी#_वतःवडील-आजोबा-पंजोबा-खापरपंजोबा-पzतू-नात-ू अzत-ू खात-ू नात)ू
आपण सव/साधारणपणे आपOया पुवज
/ ांYया वंशाची, कुळातील पूवज
/ ांYया
वंशावळी ह) काह) अपवादाVमक कारणांसाठgच जुळRवTयाचा 4कंवा शोध घेTयाचा
UयVन करतो. शाळा महाRव]यालयीन Uवेशासाठg जातीचा दाखला काढTयासाठg
लागणा-या काह) महVवाYया कागदपांची जळ
ु वाजळ
ु व करTयामJये वंशावळी हा
एक भाग आहे . परं तु हा वंशावळी जुळRवTयाचा व शोधTयाचा माग/ हा ताVपुरVया
कागदोपी तरतूद)साठg 0समीत आहे . कारण जातीचा दाखला काढTयासाठg केवळ
अज/दाराचे वडील व वडीलांचे वडील Qहणजे आजोबा इथपयतच हा वंशावळीचा
Rवषय मया/Xदत होतो. परं तु काह) शहरात आजचा मब
ंु ईि_थत तHण वग/ व
उVसाह) चाकरमाणी आपल) वडीलोपािज/त मालकaची जागा, कुळाची जागा,
वंशाची वंशावळी या पारं पkरक व महVवाYया गोSट)चा शोध लावTयाचा व ते शोधन
ू
काढTयाचा UयVन करत आहे त व बहुतेक लोकांना यात यशह) आले आहे व येत
आहे . आपण आप`या पव
ु ज
B ांQया वंशाची साधारणतः ९ (पcयाQया वंशाची
वंशावळी शोधू शकतो जळ
ु वू शकतो. या सवB $कारात महसल
ु (वभागाचा
दSतैवजांपैकK काह मह"वाचे दSतैवज खालल$माणे-
१) Oटपनबक
ु नeदवह- (जागेचे सWहu , वण/न नद व मळ
ु भोगवटाधारक सदर बक
ु ात
सापडतात. साधारण १८४० ते १८८० या कालावधीYया नद))
२) सड
ु प%क- सड
ु ाचा उतारा सन १८६४ -सड
ु ाYया मळ
ु उता-यास जमाबंद) पक
असेह) Qहणतात.
३) जंगलखडाB नeदवह प%क सन १८८६-
सदर नदवह)त आपOया वंशातील jया Wयतीचा जzम साधारणतः १८२० साल)
झाला होता Vयांचे व VयांYया वडलांचे नाव Qहणजे jयांचा जzम सन १७०० ते
१७२० Yया आसपास झाला आहे Vया वंशातील मळ
ु पुyषाचे नाव नद असते.
Qहणजे आपण ७ व ८ व ९ Cमांकाची पुyषाची वंशावळी या द_तैवजावर नद असते
४) बोटखत नeदवह १८९५ व आकारफोड प%क १९५७-
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
या द_तैवजावHन आपण साधारण ५ व ६ CमांकाYया वंशावळीतील पुyषाची

वंशावळी जुळवू शकतो.
५) फेरफार प%क नeदवह व मेळाची फाईल,-
गावनमन
ु ा ६अ, तसेच गुणपbका या द_तैवजावHन वंशावळीतील ३ व ४
CमांकाYया पुyषाची वंशावळी जुळवू शकतो.
६) (वदयमान २०१८ चा ७/१२ उतारा
यावर आपले व आपOया वडीलांचे नाव असते Qहणजे C.१ व २ Cमांक ची
वंशावळी येथे जुळल) जाते.
यापैकK कोणते दSतैवज कोठे अजB करावेत.

१) Xटपनबुक नदवह)-भम
ु ापन तथा भम
ु ीअ0भलेख Rवभाग तहसील
२) जंगलखडा/ नदवह) पक-तह0सल काया/लय
3) बोटखत नदवह) पक-तह0सल काया/लय
४) आकारफोड पक-तलाठg/तहसील काया/लय
५) मेळाची फाईल-तह0सल/तलाठg काया/लय
६) फेरफार नदवह)/गुणपbका/गावनमन
ु ा ६अ, ७/१२ उतारा-तलाठg काया/लय
७) मेळ साwीदार परु ावा-तह0सलदार/तलाठg काया/लय/
वंशावळी(Family Tree) जळ
ु णी कHन तह0सल wेातील दeु यम Lनबंधक तथा
सwम महसल
ु Uमाणक अDधकार) माफ/त UमाPणत करावी
सदर Uकरणातील Xटपनबुक(सन १८४० ते सन १८८०), सड
ु ाचा उतारा १८६४-
सड
ु पक, जंगलखडा/ नदवह) १८८६ व बोटबुक नदवह)-१८९५, ह) मोडी 0लपीमJये
तह0सल काया/लय/भम
ु ापन तथा भम
ु ीअ0भलेख यांचे काया/लयात उपलqध होते.
Vयाचे मराठgमJये शासकaय मोडी0लपी त^ाकडुन Uमाणीत ह_तांतर कHन
vयावे. व सदर द_तैवज हे अज/ कHन UVयेक द_तैवज हा yपये २/- ते जा_तीत
जा_त yपये ४०/-व पेwा कमी(UVयेक पSृ ठ) 4कंमतीमJये उपलqध होतात.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
कुलदै वत वेगवेगळे का ?
UVयेक घराTयाचे एक कुलदै वत असते. बहुतेक घरामधन
ू ल~न, मंज
ु , वा_त,ु
मंगलकाय/ अशा मोया काय/Cमानंतर कुलदै वताला जाणे हा महवाचा भाग
असतो.
कुलदै वत ^कंवा कुलदे वी 9हणजे काय?
आपले कुलदै वत कोठे आहे ?
"याचे मह"व काय?
कुलदै वतासंबंधी आपल काय कतBय आहे ?
हे सव/ Utन XदवसxXदवस अन5
ु kरत राहतात. Rवभ5 कुटुंब प]धतीमळ
ु े याची उ5रे
सांगणार) jयेSठ मंडळी जवळ नसतात आPण घरात एखाद) सम_या उJदभवल)
कa धावपळ सy
ु होते. आपOया आJयािVमक उzनतीसाठg jया दे वतेची उपासना
आवtयक असते, अशा कुळातच भगवंत आपOयाला जzमाला घालतो. Vया
दे वतेला कुळाची कुलदे वता Qहणतात. आJयािVमक Uगतीसाठg कुलदे वतेची
उपासना कशी करावी, VयाRवषयी शा_ीय माXहती जाणन
ू घेतOयास अJयाVमात
जलद Uगती होते.
कुलदे वता या शnदाचा अथB !

‘कुलदे वता’ हा शqद ‘कुल’ आPण ‘दे वता’ या दोन शqदांनी 0मळून
बनला आहे . कुळाची दे वता ती कुलदे वता. jया दे वतेची उपासना केOयावर
मल
ू ाधारचCातील कंु ड0लनी शती जागत
ृ होते, Qहणजेच आJयािVमक उzनतीला
आरं भ होतो, ती दे वता Qहणजे कुलदे वता. कुलदे वता jया वेळी पुyष दे वता असते,
Vया वेळी Lतला ‘कुलदे व’आPण जेWहा ती _ी दे वता असते, तेWहा Lतला कुलदे वी
Qहणन
ू संबोधले जाते. कुलदे वतेची उपासना कHन आJयािVमक आPण
Wयावहाkरक उzनती झाOयाचे सव/^ात आहे त.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
कुलदे वतेQया उपासनेचे महTव

cमांडात असलेल) सव/ तवे Rपंडात आल) कa, साधना पूण/ होते. ीRवSण,ु
0शव आPण ी गणपती यांसारiया दे वतांYया उपासनेने Vया Vया दे वतेचे Rव0शSट
तव वाढते; परं तु cमांडात असलेOया सव/ तवांना आकRष/त करTयाचे केवळ
कुलदे वतेYया जपात आहे . VयाचUमाणे कुलदे वता ह) पªृ वीतवाची दे वता
असOयाने LतYया उपासनेपासन
ू साधनेला आरं भ केOयास उपासकाला कोणताह)
ास होत नाह). jयांYयाकडे कुलदे व आPण कुलदे वी दोzह) असतील, Vयांनी
कुलदे वीचा नामजप करावा.
कुलदे वता ठाऊक नस`यास काय करावे ?

मळ
ू SवJपातील दै वते : cमा, RवSण,ू महे श, आXदमाया
(वMणच
ू ी अवतार Jपातील दै वते : न0ृ संह, राम, कृSण, परशरु ाम
शंकराची अवतार Jपातील दै वते : कालभैरव, खंडोबा, माyती
आOदमायेची अवतार Jपातील दै वते : सर_वती, ल£मी, पाव/ती, दग
ु ा/, चंडी, काल)
शंकराQया गणांचा मp
ु य अqधपती, तसेच आरं भ पज
ू नाची दे वता – गणेश
दे वांचा सेनापती : काLत/केय (दwण भारतात याला महव आहे . अeय{पा
Qहणतात)
वैOदक दे वता : इं, अ~नी, वyण, सय
ू ,/ उषा (यातील सय
ू / व अ~नी वगळता इतर
दै वतांची उपासना आज Uच0लत नाह) )
नोट: कुलदे वी/दे वता माह)ती नसOयास वर)ल पैकa jया दे वावर भित आहे त
Vयांची उपासना करावी. या अजन
ु [ामदै वत, कुलदै वत, इSटदै वत वगैरे दै वतांचे
Uकार आहे त. (आराJयदै वत असाह) एक Uकार असावा पण Vयात आPण
इSटदै वतात नेमका फरक कोणता ते माXहत नाह).)
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
[ामदै वत ह) संपूण/ गावाचे दै वत, कुलदै वत हे कुळाचे आPण इSटदै वत हे

कोणतेह) आवडणारे , आपOयावर कृपाoSट) ठे वणारे दै वत असते.
एखा]याचे कुलदै वत कोणते हे कसे ठरवावे? (हे काXहसे आधी कबडी कa अंडे
सारखे झाले ना?) कुळावHन कुलदै वत व कुलदै वतावHन कुळ ठरवणे. बहुदा
कुळाचे एखादे दै वत असावे. कदाDचत काह) नातलग कुटुंबांचा एखा]या गावाशी
संबंध असावा. िजथे व_ती केल), Lतथे एक दे ऊळ बांधणे. कुळ Qहणजे
कुटुंबकbबला वाढला कa Qहणत असावेत असा आपला एक अंदाज करते. अशा
कुटुंबाचे एखादे आराJय दै वत असणे शय असू शकेल. मग जर) लोक _थलांतkरत
झाले, तर) मळ
ू कुळाची _मत
ृ ी राहत असावी.
कुळ Qहणजे कोणा एका मळ

ू पy
ु षापासन
ू पढ
ु े Lनमा/ण झालेले आPण
एकमेकांशी रताने बांधले गेलेले Rव_तत
ृ कुटुंब. (द5क Rवधान अथा/तच यात
माzय आहे . अशी तडजोड आमYया कुळातील एका फांद)वर पाXहलेल) आहे .) बहुधा
गो, जाती वगैरxसारखा लहान गट 4कंवा टोळी Qहणजे कुळ. एकाच कुळातले लोक
एकच आडनाव लावतातच असे नाह) परं तु कुलदै वत, गाव, जात वगैरे वHन ते
_वतःला एकाच कुळातले मानतात असे वाटते. कुळाला इं[जीत लॅ न Qहणतात
असे वाटते. एकंदर)त काय कुळ Qहणजे एक टोळी यावHन महाभारतयु]ध हे एक
टोळीयु]ध होते या वचनाची आठवण होते. आ{त संबंधांमळ
ु े जे एक आले आहे त
4कंवा एक वास करतात असे एका रताचे व संबंधांचे जे काह) लोक असतील Vया
सवाYया समह
ू ास कुळ असे Qहणतात.कुळ शqदाला मराठgत घराणे असा शqद Hढ
आहे . कुळ Qहणजे घराणे ठgक आहे परं तु कुळ Qहणजे कुटुंब 4कंवा जात नWहे .
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
भंडार उrयोजक पॉ&लसी

समSत भंडार बांधवांना (वनंती आहे ^क एखादे काम कर)यासाठW य!ती
नवडताना ती भंडार समाLयातील नवडावी जेणे कtन समाज बांधवाना
"यांQया यवसायात मदत होईल व समाज पढु े ये)यास मदत होईल. आप`या
माOहतीत आप`या समाज बांधवांचे यवसाय असतील तर "याची माOहती आपण
आप`या समाज बांधवाना दे ऊ "यातन
ू आप`या समाज बांधवाना मदत होईल व
आपला समाज बांधव तसेच समाज आqथBक uMvया सwम होईल.
मांक (वभाग नाव यवसाय / यापार संपकB मांक

ऑफसेट आPण डिजटल
RUंXटंग, _Caन RUंXटंग,
१. मुंबई गणेश जगXदश राऊळ 9967945426
RUंटर सेOस आPण
सRव/स
कॅटर)ंग / कोकणी मेवा
२. मुंबई रणिजत बोवलेकर 9594181119
स{लायर
३. मुंबई Uवीण Qहापणकर कॅटर)ंग 9768778776
४. 0संधद
ु ग
ु / उमेश साताडuकर कपडे WयावसाLयक 9765682273
५. 0संधद
ु ग
ु / मोहन गवंडे हॉटे ल 7588569861
६. 0संधद
ु ग
ु / पंकज पेडणेकर 4कराणा माल 9423301832
अ4क/टे चर / इंXटर)अर
७. मुंबई पंकज तोडणकर 8879825245
डेकोरे टस/
८. 0संधद
ु ग
ु / रामचं कापडो_कर वायरमन 9421239286
९. मुंबई जगXदश राऊळ jयोLतष शा_ 9702828028
१०. मुंबई शेखर पडवळ लोन कzसOटं ट 9833897727
११. मुंबई ऋRषकेश मयेकर फोटो[ाफर 9820551161
अ4क/टे चरल / Uोजेट
१२ मुंबई अरRवंद कोट)यन 9869102718
लाइXटंग (हॉटे ल)
१३. 0संधद
ु ग
ु / UXदप (Uमोद) मसरु कर टूस/ अँड |ॅ WहOस 9422373223
१४. मुंबई रे वती नंद ू आचरे कर इzशुरzस कzसOटं ट 9768010993
१५. 0संधद
ु ग
ु / अंकुर पyळे कर महा e सेवा कx 9011555633
१६. 0संधद
ु ग
ु / Rवठोबा पालयेकर लाकूड स{लायर 9423301780
१७. 0संधद
ु ग
ु / कृSणा पालयेकर फLन/चर स{लायर 9422584617
१८. 0संधद
ु ग
ु / दे Rवदास पेडणेकर इलेि|कल स{लायर 9420209019
१९. मंब
ु ई संतोष मयेकर इनकम टॅ स कzसOटं ट 9920844903
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
२०. रVनाDगर) शभ
ु म कaर शोभा ऍQबुलzस 7758070906
२१. 0संधद
ु ग
ु / शंकर पालयेकर Dगºट सxटर 9423301786
२२. 0संधद
ु ग
ु / tयाम खडपकर खडपकर झेरॉस 9130317782
२३ 0संधद
ु ग
ु / Xदल)प गवंडे जनरल _टोअस/ 9552061038
२४. 0संधद
ु ग
ु / अ0मत UफुOल खोत हॉटे ल 9270172425
9833692427
२५. रVनाDगर) मनोज मयेकर फोटो[ाफर
/8097348939
पॉवर योग माग/दश/क,
२६. मंब
ु ई अमेय चंकांत पेडणेकर 9820902997
4फटनेस |े नर
Uॉपटh डलर, पोO|)
२७ रVनाDगर) अLतश Uकाश कaर 9975550553
फाम/, |ॅ WहOस
आपले सरकर सेवा कx व
२८.
नांदेड ल£मण मारोतीराव भंडारे एस बी आय [ाहक सेवा 9545578556
कx
२९ 0संधद
ु ग
ु / 0स]धेश Rवकास गड
ु क
े र 0सRवल कॉz|ॅ टर 9619002121
डी.ट). पी. RUंXटंग,
३० 0संधद
ु ग
ु / रवीं Xदगंबर गोलतकर 8169235872
इंडि_|यल RUंXटंग
हाड/वेअर आPण bबिOडंग
३१ रVनाDगर) गजानन एकनाथ मयेकर 9960234100
मटे kरयल स{लायर
8999829734 /
३२ 0संधद
ु ग
ु / समीर ^ानदे व पेडणेकर वाळू खडी Dचरे स{लायर
8275632118
३३ मुंबई सध
ु ीर बळीराम मयेकर इलेि|कल मx टेनzस 9323794216
फोटो[ाफa व Rवडओ
३४ मुंबई सफल रा. Hमडे 9869121341
शट
ू )ंग
0सRवल इंिजLनयर आPण
३५ 0संधद
ु ग
ु / मनोज मधक
ु र वायंगणकर 9405315454
कॉz|ॅ टर
३६ 0संधद
ु ग
ु / अजन
ु/ केशव सातो_कर कkरयर इिz_टटयूट 7249135608
kरयल इ_टे ट कंसOटzट,
३७ 0संधद
ु ग
ु / भालचं सभ
ु ाषचं राऊत 9404344601
बांधकाम Wयवसाय
वेब डझायLनंग व
Uसzन कुमार अरRवंद
३८ 0संधद
ु ग
ु / डेवहलोपमx ट, इस ई ओ, 9423512451
मयेकर
डिजटल माकuXटंग
३९ रायगड कुमार जनाद/ न पारकर kरसॉट/ 9403094674
अOय0ु मLनयम Pखकडी व
४० 0संधद
ु ग
ु / हनम
ु ंत बाबुराव पेडणेकर 8275852435
दरवाजे
|ाzसलेशन आPण
४१ ठाणे Uगती मयेकर - मुणगेकर 9867061793
टायRपंग
४२ मुंबई आनंद चंकांत करगुटकर चहा पावडर 9320705093
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
वा_तश
ु ा_ आPण
४३ मुंबई अLनल हरमळकर 9076315795
अंकjयोLतष
४४ मंब
ु ई 0शर)ष द5ाय मयेकर इzशरु zस 8655275187
४५ 0संधद
ु ग
ु / सागर सोमकांत नाणोसकर फळ U4Cया कंपनी 9423309166
४६ मुंबई संजय पांडुरं ग मयेकर टूस/ अँड |ॅ WहOस 7738385557
४७ 0संधद
ु ग
ु / शंकर गोRवंद Dचंदरकर bबOडर 7588225454
४८ 0संधद
ु ग
ु / गुyद5 bबजu कं_टकशन 9422055211
४९ रVनाDगर) रोXहत UफुOल सुवu हॉटे ल 7276815138
५० 0संधद
ु ग
ु / Uकाश मयेकर होम _टे 9869341897
५१ रVनाDगर) ओंकार घोसाळे आईस Caम डि_|qयट
ु र 9011561158
इंXटर)अर डजाइनर आPण
५२ 0संधद
ु ग
ु / Uमोद ल£मण पेडणेकर 9702741524
0सRवल कॉz|ॅ टर
५३ ठाणे वैभव हळदणकर होम सRव/स 9987271899
५४ मुंबई URवण सदानंद कोळं बकर इzशुरzस 8108790720
सव/ Uकारचे इंटेkरअर
५५ 0संधद
ु ग
ु / समीर सभ
ु ाष वायंगणकर 9422584021
काम
५६ मंब
ु ई अमोल Rवजय पx डुरकर 0सनेमाटो[ाफेर 9137049235
५७ रायगड नंद4कशोर कांबळी क_टम हाऊस एजzट 9594310709
५८ रायगड तुषार 0शवराम पेडणेकर बॅटर) इzWहट/ र सोलर 8149818989
५९ रायगड यतीन नारायण राऊत इलेकX|0शअन 9011233085
0सOवर फॉ0मग _टॅ चू
६० मंब
ु ई तष
ु ार Uभाकर मयेकर 9820333682
मॅनुफॅटअkरंग
६१ मुंबई मानवी माRवण मुणगेकर _Caन RUंXटंग 7767987013
६२ मंब
ु ई पज
ू ा रवीं वxगल
ु uकर चाट/ ड/ अकाउं टं ट 9833779174
६३ 0संधद
ु ग
ु / गणेश भगत अँबल
ु zस सिWह/स 9423303323
नाlय Dचपट अ0भनय
६४ मुंबई नंद ू सहदे व आचरे कर 9930727205
काय/शाळा
kरटे ल 4कराणा आPण
६५ 0संधद
ु ग
ु / Xदल)प गवंडे 9552061038
जनरल _टोर
६६ मुंबई वैभव वामन वxगुलuकर िजम पस/नल |े नर 9987625666
रॉयल इंड4फOड सRव/स
६७ मुंबई ओंकार मधक
ु र भोवार 9819410940
सxटर
सीसीट)Wह) आPण
६८ रVनाDगर) चंशेखर मधक
ु र कaर इंटरकॉम सेOस आPण 9673697581
सिWह/स
६९ मुंबई अLनकेत Uवीण पाट)ल टूस/ अँड |ॅ WहOस 9892712288
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
७० मुंबई yपx द ु bबनसळे मसाले आPण पीठ 9820769697
आर .सी. सी कं_|शन
७१ 0संधद
ु ग
ु / संदेश सदा0शव मयेकर (आर.सी .सी RवXहर /घरे 9423300455
बांधकाम)
हरबललाइफ Uायवेट
७२ रVनाDगर) सुयोग सभ
ु ाष वांदरकर 8007577877
0ल0मटे ड ऑफ इंडया
जयकुमार चंकांत टे सटाईल _Caन
७३ मंब
ु ई 9920182689
साटे लकर RUंXटंग इंक स{लाय
७४ रायगड वैभव Xदल)प कaर कपयांचे दक
ु ान 8698456165
लेखक,गीतकार,
७५ ठाणे कृSणकांत Xदल)प हे दक
ू र 9594778188
संगीतकार
७६ ठाणे XÎषीकेश रवीं पेटकर टूस/ अँड |ॅ WहOस 9136380798
इzशुरzस आPण
७७ ठाणे वासुदेव चx दवणकर 9820482510
इzWहे _टमx ट अडवाईजर
ि_Uंग आPण मेटल
७८ 0संधद
ु ग
ु / Rवलास ल£मण मयेकर 9224513141
कंपोनंट उVपादक
७९ रVनाDगर) अ0मत Hषीनाथ वाडकर क_टम ऑ4फस बानकोट 8097919702
कz_लटं ट इन लेबर
लॉिजि_टक हॉXट/ कOचर
८० ठाणे अ0भिजत Uकाश पेडणेकर 9820052989
आPण इलेकशन
मॅनॅजमेTट
सव/ Uकारचे इंटेkरअर
८१ मुंबई राजन बडu 9820180520
ºलोkरंग
८२ 0संधद
ु ग
ु / Uशांत पारशेकर पx Xटंग 8975199091
कॉQ{युटर आPण लॅ पटॉप
८३ ठाणे Xदनेश Rवजय कांबळी 9930454847
kरपेkरंग
घयाळ गॉगल
८४ पालघर मंदार वाडकर 7021605575
ऑनलाईन से0लंग
८५ मंब
ु ई धीरज सरु े श कारं डक
े र अकाऊंlस 9819479579
इले|ॉLनस डीश सेOस
८६ रVनाDगर) दयानंद Rवtवनाथ पाट)ल 9422382960
& सिWह/स
८७ ठाणे हरे श सभ
ु ाष आचरे कर फायनांस आPण Uॉपटh 9167354849
एसओटे क वेिजटे बलx
८८ मंब
ु ई मेघtयाम सदानंद हडकर 9167138333
सपलायर
८९ मुंबई उमेश चंकांत भानजी इनकम टॅ स कzसOटं ट 9769492077
९० मुंबई आनंद सरमळकर फॅ0स0लट) मॅनॅजमेTट 8879772747
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
पाल/र आPण घरगुती
९१ मुंबई मन_वी मंगेश आडेकर 9664871059
चॉकलेट
कॉQ{यट
ु र आPण लॅ पटॉप
९२ मुंबई हष/द गुyनाथ चx दवणकर 9029666865
RUंटर kरपेkरंग
शेअर माकuट लास
९३ मुंबई _वाती yपेश खोत 8850334102
cो4कंग फम/
९४ ठाणे Rवनायक जयवंत पेडणेकर kरयल इ_टे ट 9987646456
सीसीट)Wह) आPण
9869344786 /
९५ मुंबई अमेय सुरx तांडल
े इंटरकॉम सेOस आPण
9869604849
सिWह/स
ऑटोमॅXटकस गेlस,
९६ मुंबई दे वद5 Rवtवास मसुरकर दरवाजे, शटस/, बम
ू 9967219406
बरhयस/
झेरॉस मशीन सेOस
९७ रVनाDगर) अमोल अनंत पाट)ल 9420200102
आPण सRव/स
९८ ठाणे 4करण गणेश टx बवलकर सेOस आPण सRव/स 9222227667
९९ 0संधद
ु ग
ु / ओंकार द)पक मांजरे कर मेडकल _टोस/ 8806536529
ऑफसेट आPण डिजटल
१०० मंब
ु ई आ0शष धरु ) 9158639210
RUंXटंग, _Caन RUंXटंग
१०१ 0संधद
ु ग
ु / 0शवराम गणपत बXहरे Rवमा सOलागार 9860019509
सव/ Uकारची खायची
१०२ 0संधद
ु ग
ु / गणेश भगत ताजी व सुकa मिYछ 7066903323
RवCa कx
१०३ मंब
ु ई रावजी कृSणा पानोरे Rवमा सOलागार 8879401606
१०४ मुंबई जयेश गजानन चौधर) Rवमा सOलागार 9422483785
कॉQ{युटर सेOस आPण
१०५ 0संधद
ु ग
ु / RUयदश/न कुडव 9423352626
सRव/स
१०६ इतर बालाजी सायलू भंडार) टे लkरंग 9960300815
१०७ रायगड Lनतीन पेडणेकर बांधकाम WयावसाLयक 9762166674
१०८ मंब
ु ई भष
ू ण कुमारसेन सरमळकर शैwPणक 9169334998
प_
ु तक RवCa, टूस/ आPण
१०९ इतर Uमोद Uकाश कांबळी 7208643753
|ॅ WहOस
इzशुरzस आPण
११० पालघर 0म0लंद शंकर अे 9869377353
इzWहे _टमx ट कz_लटं ट
१११ मुंबई दश/न ीकांत मड़ये इंXटर)अर डजाइनर 9821309642
११२ ठाणे 0शवराज ीकांत मड़ये Rवनायल RUंट अPण 9819206284
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
अXट/ _ट पx Xटंग
११३ 0संधद
ु ग
ु / गणेश Rवजय कोळबकर हॉटे ल 9422584083
आपले नाव वरल यादत समा(वMट कर)यासाठW कृपया खालल &लंक वर ि!लक
कtन आपल माOहती दया. https://goo.gl/gptrnh
आपला,
गणेश राऊळ
+९१ ९९६७९४५४२६
__________________________________________________________________________________
vkWuykbZu
HkaMkjh
fookg
eaMG
vkWuykbZu
HkaMkjh
mnÓkstd
cka/ko
vkWuykbZu
HkaMkjh
j.kjkfx.kh
Hkfx.kh
vkWuykbZu
HkaMkjh
vH;klhdk

भंडारी समाज माहिती पुस्तिका

Uploaded by

Copyright:

You might also like

भंडारी समाज माहिती पुस्तिका

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

भंडारी समाज माहिती पुस्तिका

Uploaded by

Copyright:

HkaMkjh lekt ekfgrh

- भंडार समाज इतहास

गावंड भंडार), अहुवा0लया चौधर) भंडार),

भंडार समाज इतहास

होऊन भंडार) शqद तयार झाला. Vयामळ

अथवा समाजRवरोधी काम करणाsयांना zयायानुसार 0शwा दे Tयाचे काम करत

भंडार) समाज दwणेस गोWयापासन

बोडके डगर काजू वw

स. १९२१ Yया खानेसम

अगर अDधकारदश/क नांवाचx 'मायनाक' हx अल)कडील Hप भंडा-याYया

असावा. 0शवाजी महाराजानीं आरमार ठे RवOयावर चांचेDगर) करTयाचx सोडून

4क5े भंडार) ऐ यवध/क मंडळी, हे टकर) भंडार) मंडळ, रVनाDगर) Rव]याव]

भंडार समाजातील थोर यि!तम"व

नऊ रणजीपटू खेळले होते. Vयावेळी 0संधुदग

0शSयांनी Vयांना बसमधन

एस. के. बोले

_पSट केले कa अ_पtृ यांना RवXहर), धम/शाळा, शाळा, zयायालये वापरTयाची

सरु x  नागेश, जो बालपणापासन

0मळायचे. jयांYयाकडे कOपकता असते, धं]याची बु]Dधम5ा असते, Vयांना

LयेMठ अ&भनेत-े OदPदशBक मिQछं A कांबळी

सदानंद गो(वंद आरे कर

जात $माणप% &मळव)यासाठW पढ

ु ा नं.१४ 4कंवा कोतवाल

खासरा पक, ह कपक 4कंवा तVसम इतर कुठOयाह) महसुल)

कyन VयाYया कायम_वyपी वा_तWय आPण जातीबाबत खातरजमा करतो.

पायर ३) $^या – सेतु कIAातन

जात पडताळणी $माणप% कसे काढावे

ु Rववाह नदणी दाखला 4कंवा ल~नपbका 4कंवा

१) १३ ऑ टोबर १९६७ पुव}पासन

वंशावळी(Family Tree) 9हणजे काय व ती कशी जळ

या द_तैवजावHन आपण साधारण ५ व ६ CमांकाYया वंशावळीतील पुyषाची

यापैकK कोणते दSतैवज कोठे अजB करावेत.

कुलदे वता या शnदाचा अथB !

कुलदे वतेQया उपासनेचे महTव

कुलदे वता ठाऊक नस`यास काय करावे ?

[ामदै वत ह) संपूण/ गावाचे दै वत, कुलदै वत हे कुळाचे आPण इSटदै वत हे

कुळ Qहणजे कोणा एका मळ

भंडार उrयोजक पॉ&लसी

मांक (वभाग नाव यवसाय / यापार संपकB मांक

You might also like

- भंडार समाज इतहास

भंडार समाज इतहास

भंडार) समाज दwणेस गोWयापासन

बोडके डगर काजू वw

4क5े भंडार) ऐयवध/क मंडळी, हे टकर) भंडार) मंडळ, रVनाDगर) Rव]याव]

भंडार समाजातील थोर यि!तम"व

सरु x नागेश, जो बालपणापासन

खासरा पक, हकपक 4कंवा तVसम इतर कुठOयाह) महसुल)

पायर ३) $^या – सेतु कIAातन

ु Rववाह नदणी दाखला 4कंवा ल~नपbका 4कंवा

१) १३ ऑटोबर १९६७ पुव}पासन

भंडार उrयोजक पॉ&लसी

मांक (वभाग नाव यवसाय / यापार संपकB मांक