‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬

‫‪1‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪2‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫رسرپست ااکفر اقیمس‬

‫رہفست اضمنیم‬
‫ومال با ابمرکیلع اظمہری‪،‬ومالبا دمحم اعرف یمیلح‬
‫ہحفص‬ ‫ربمن امشر‬
‫ومضمن اگنر‬ ‫ومضمن‬
‫م‬
‫ادمحاقیمس‬ ‫اداہی‬ ‫‪۱‬‬
‫درس قرا ن‬ ‫‪۲‬‬ ‫میگزین ٹیم‬
‫ہملعم تنب وحاء‬ ‫درس دحیث‪:‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫دمری اٰیلع‪:‬ادمح اقیمس‬
‫وصیف دبع ادمصل اصحت‬ ‫ربان یک افحتظ‬ ‫‪۴‬‬ ‫دمری‪ :‬ومالبا یفیس اخنیفیس‬
‫ادارہ‬ ‫اامین واقعدئ اک ایبن‬ ‫‪۵‬‬
‫بایث دمری‪ :‬ومالبا دمحم لیبن اخن اقیمس‬
‫ادارہ‬ ‫رصتخموساحنومالانااشلہدبعامیلحلاصبح‬ ‫‪۶‬‬
‫بارصادلنی اظمہری‬ ‫ومالبا یتفم دمحماعسدت یلع ؒہیقف اہسروپنر‬ ‫دمری رحتری‪ :‬یتفم بارص اظمہری‬
‫‪۷‬‬
‫ومالبادمحم لیبن اخن اقیمس‬ ‫ایک واہعق دغری ےس رضحت یلع ریض اہلل‬ ‫‪۸‬‬ ‫رگنان منگرنی میٹ‪ :‬ومالبا دمحم داوارلنمح یلع‬
‫اعتیل عنہ یک خالتف بال لصف بایثوہیت ےہ‬
‫دیرانئ ورک‪ :‬داشین رصن اصحت‬
‫ومالبا دمحم داود ارلنمحیلع‬ ‫ااکیر دویدنب ایک ےھت؟‬ ‫‪۹‬‬
‫اعمون دیرانئ ورک ‪:‬دمحم اعرم اصحت‬
‫تنب وحا‬ ‫یلپچ ابکت‬ ‫‪۱۱‬‬
‫ومالبا دمحملیبن اخن اقیمس‬ ‫ےلکٹچ‬ ‫وپمکربگ‪ :‬ادمح دعلی زغایل‬
‫‪۱۱‬‬
‫دمریہ ہبعش وخانیت‪ :‬ہملعم تنب وحا اصہبح‬

‫اشموریت یٹیمک‬
‫یتفم میسج ادلنی اقیمس۔ ومالبا نسح اخن اقدری‬
‫احظف ااجعر اانیسحل ۔ رتحمہم اوضاء‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪3‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اداریہ‬
‫ھجم وک اجبا ےہ تہب اواچن دح رپوارےس‬ ‫ںیم اہکن راتک وہن رعس وفرس یک اوار ےس‬
‫معزز قارئین افکار قاسمی !‬
‫السالم مکیلع ورحمۃ اہلل ویر اکہت‬

‫ااکفر اقیمس اک رسیتا امشرہ ات یک خدمت ںیم شیپ ےہ۔‬

‫ےلہپ دو امشرون ںیم امہری ااہتنیئ وکشش ریہ ہک وخت ےس وخت رت انب رک اجس رک ونسار رک شیپ ایک اجےئ۔‬
‫مخل‬
‫ضعب اقرنیئ صین ےک رصبتونےس مہ دشت ےس وسحمس رک ےہ ںیہ ہک وج ایعمر ااکفر اقیمس اک امہر د ن ںیم ےہ اس ےک ےئ ںیم اور‬
‫ااکفر اقیمس میٹ وک یری خد ودہج ‪،‬رعق ریری ودوسلری رکین ڑپ یگ۔ وپری وت ہج ےساخویمن ےس باک ‪،‬دپسچل‪ ،‬ایعمری اور وخوصبرت انبےن‬
‫ںیم اینپ امتم رت اہمرت اوروپری وپری نگل رصف رکین وہیگ۔‬
‫اس ےک با ل ورپوک ونساربا اور امانہہم ےک ایعمراوریونعیث اک لایل ر انھ یھ امہر افر ےہ‪ ،‬ںیم اس ےس ے ہانہ تبح ےہ ‪،‬مہ یس یھ‬
‫تس‬
‫وصرت ںیم اُےس رماھجبا ‪،‬کمہالبااوردادغار ںیہن دھکی سکتے ۔ات یک یلست واانمطن ےس ںیم یہ ںیہن وپری میٹ وک کین ےلم یگ ۔ات ےک‬
‫دنچوحہلص ازفااملکت ‪،‬نیسحت وافرنی ےس رھبوپرات ےک باک وباہزیہ اساسسات اورات ےک یمل و یمل لایالت اس اکروان مل وک یئ بات ووتان‬
‫ںیشخب ےگ‪ ،‬یئ اوگنمن اورےئن وحولصن ےس ںیم زنمل یک رطف روان دوان رکےنںیم زیمہماکاکم رکںی ےگ۔ااکفراقیمس یک ظاہری وباینط‬
‫وخایبن ‪،‬ایعمری ومشمالت ‪،‬احالتےک اقتوضن یک ابنیض اوریروقث امت وکاُن اقتوضن ےس اہایہ امہرامزم ‪،‬امت دمحمہی تریت وسیت اےن‬
‫سیتے ےس اگلےل ‪،‬یہی امہری رحتبک‪،‬قران رکمی وکمہ اہانالہحئٔلمع انبںیل یہی وخات ےہ۔‬
‫ایس رطح ااکفر اقیمس اک دصقم کلسم ہقح یک رتوجی واساعت ےہ ۔وصتف والہ وصتفےس داہتسن وباداہتسن وج دب امگںاینن ادیا یک یئ ںیہ ایک‬
‫واضحت اوروصتریاکتبثم رح شیپ رکباامہرادوتسرےہ ‪،‬املعےئ الہ سیت واامجلعت (املعےئ دویدنب ) ےس وسنمت نج بالط رظنبات ےن امت‬
‫ہملسم وک رمگاہ ایک ایگ ےہ‪ ،‬داللئ اقطعہ اوریرانیہ واضخہ ےس اس اک ااطبل اورتطالن ےہ ۔امت ےک اایحاوررسدنلبی ےک ےئ امہر ااکیرےن‬
‫وجاکراہےئ امنبان ااجنم دےئ ںیہ ان ےس یھ زعمراقرنیئ رکام وکاہاہ وروانشس رکابامہ رپفر اورقر ےہ ۔ اس ےک عالوہ اور تہب ھچک ےہ‬
‫وج رہتف رہتف ات یک خدمت ںیم شیپ ایک اجبا رےہ ۔‬
‫ ںیم اور ااکفر اقیمس میٹ وک اینپ داعؤن ںیم باد رںیھک ۔اینپ یتمیق ارا اور اقبل دقر وشمرون ےس ونارےت رںیہ ۔والسالم‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪4‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫درس قرا ن‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪5‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫درس دحیث‬

‫اعوذباللّٰہّٰمنّٰالشیطنّٰالرجیم‬
‫محنّٰالرحیم‬
‫بسمّٰاللّٰہّٰالر ٰ‬
‫ِ‬ ‫َ‬
‫ث َّٰع ْبدِّٰال َْوارِ ِثّٰ‬ ‫ل)ّٰ َح َََّتّٰ ‪َ :‬ع ْنّٰأ َن ٍسّٰرضيّٰاهللّٰعنهّٰ َق َالّٰ‪َ ّٰ:‬ق َال َّٰر ُس ْو ُلّٰاهللِّٰصليّٰاهللّٰعلیهّٰوآلهّٰوسلمّٰ‪ََ ّٰ:‬ل ُّٰي ْؤم ُن َّٰع ْب ٌدّٰ( َو ِِف َ‬
‫ّٰحد ِْي ِ‬ ‫ال ََّر ُج ِ ّٰ‬
‫ِْي َّٰر َو ُاه ُّٰم ْسل ٌِمّٰ‬
‫ْجع ْ َ‬ ‫بّٰإِلَی ِهّٰ ِم ْنّٰأ َ ْهل ِ ِهّٰو َمال ِ ِهّٰو ََّ ِ َ‬ ‫‪.‬أ َ ُک ْو َ‬
‫الناسّٰأ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫نّٰأ َح ََّ ْ‬
‫َ‬
‫رضحت اسن ریض اہلل عنہ ےس روایث ےہ ہک وضحر یبن ارکم یلص اہللہیلع وا ہل وملس ےن فرامبا ‪ :‬وکیئ دنبہ ومنم ںیہن وہ اتکس حت بک ہک ’’‬
‫'‘‘ںیم اس ےک یردبک اس ےک رھگواولن‪ ،‬اس ےک امل اور امتم ولوگن ےس وبحمت رت ہن وہ اجون۔‬
‫رشتحی‬
‫ تبح یک دو ںیمسقںیہ (‪ )1‬تبح طتعنہ )‪ (2‬تبح عقلنہ‬
‫دحیث رشفی ںیم تبح عقلنہ رماد ےہ ۔ تبح طتعنہ وہ ےہ وج تعیبط یک وہج ےس وہاجےئ اور ًاعبط یس یکرطف ربادہ منالن وہاجےئ ہی ریغ‬
‫اایتخری ےہ‬
‫اور تبح عقلنہ ہی ےہہک یلقع وطر رپوسح ھجمس رک درہج دبرہج ست ےس وہین اچےئہ ینعی ست ےس ےلہپ اور ست ےس ربادہ تبح عق ًال اخقلےس‬
‫وہین اچےئہ رھپ ولخمق ںیم اُس داترپر سج اک درہج ست ےس یرا وہ۔ ہی واحض ےہ ہک امتم ولخماقت ںیم ستےس اواچن اقمم دمحم یلص اہلل ہیلع‬
‫وملس اک ےہ ذہلا دورس ربمن رپ وضحر یلص اہلل ہیلع وملسےس تبح عقلنہوہین اچےئہ۔ اس دحیث رشفی اک بلطم یھ یہی ےہ ہکیقیقح ؤمنم‬
‫ویہ ےہ ہک ےسج امتم دںاین یتح ہک اےن وادلنی اور اوالد ےس یھ ربادہ وضحر یلص اہلل ہیلع وملسےس تبح ریھک۔اور اکلم ؤمنم وہ ےہ ہک سج‬
‫ےن ًاعبط یھ اےپ منالن وک اہلل اعتیل اور روسل اہلل یلص اہلل ہیلع وملس یک رطف راھک۔‬
‫با رت با رت با رت ہر ؤمنم اور ہر ؤممنہ اک اخہمت خالوہ اامین رپ فرامےئ ا نیم مث ا نیم‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪6‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫ربان یک افح تط‬

‫محت ارقفلا وصیف دبع ادمصل اصحت حفطہ اہلل‬
‫تہ‬
‫ہفیلخ واجمر تعیب ‪ :‬تبح االمت ساہ دمحم الہ اہلل اصحت دامت یراک م ااعلہیل رپبامتت۔ابدبا‬
‫۔۔۔۔۔۔طسق ۔‪۲‬‬

‫ ے افدئہ کالم ےک اابست ‪:‬‬

‫ ے افدئہ کالم ےک یئک اابست وہےت ںیہ۔ یھبک اس ےئ ملکتم ےس کالم ایک اجبا ےہ ہک ریغ رضوری بات وپےنھچ یک رح وہیت ےہ‬
‫یھبک اس وک اینپ رطف وتمہج رکبا وصقمد وہبا ےہ یھبک دل تہالےن ےک ےئ بات ایک اجبا ےہ یھبک ے رضورت وگتفگ ڑیھچ رک‬
‫اور ہی وسےچ ہک ھجم ےس ہر‬ ‫اخمبط وک اس رطف وتمہج انب با وہبا ےہ ان ست اک عالح یہی ےہ ہک ومت وک اےن ساےنم وصتر رک‬
‫ظفل اک احمہبس ایک اجےئ ریما ابک ابک ساسن یتمیق ےہ سج ےس تہب ریثک دعتاد ںیم وثات احلص رک اتکس وہن۔‬
‫اےن افدئہ یک زیچ وھچر رک اکیبر ںیم وقث اضعئ رکبا اہکن یک دنملقعی ےہ ؟‬
‫ہی ینالبا تہب لکشم ےہ ہک سک ےک ےئ وکن یس بات ے رضورت ےہ با رادئ ےہ ۔اہتبل اہلل اعتیلٰ کالم دیجم قران رشفی ںیم‬
‫ِْی َِّم ْنّٰ ََن ْ َو ُاه ْمّٰا َََِّل َم ْنّٰا َ َم َرّٰ ِب َص َد َ ّٰق ٍۃٍا َ ْوّٰ‬
‫ْی ِ ِْفّٰ َکث ْ ٍ‬
‫رضوری الم ےک اطمقب واض ت ر امدی ےہ اسیجہک اہلل اعتیلٰ اک ارساد ےہ کہ ّٰ( ََل َّٰخ ْ َ‬
‫ح ف‬ ‫ک‬
‫ّٰالن ِ ّٰ‬
‫اس) ( ت ‪۵‬آیث ‪۱۱۴‬‬ ‫ْي ََّ‬‫َم ْع ُر ْو ٍفّٰا َ ْوّٰا ِْص ََل ٍح َّٰب ْ َ‬
‫اعم ولوگن یک اکثر رس وگویشن مینخثر ںیہن وہیت ۔اہن رگم وج ولگ اےسی ںیم وکیئ ریخات یک با اور یس ینک اکم یک با ولوگن ںیم‬
‫بامہ اصالح رکےن یک رتبیغ دےتی ںیہ ۔‬
‫دحیث رشفی ےہ ہک رضحت دیسبا وضحر یلص اہلل ہیلع وملس فر امےت ںیہ ــــــ۔ اس صخش ےک ےئ وخربخشی وہ وج اہان رادئ کالم‬
‫روےک اور رادئ امل رخح رک ۔‬
‫نکیل اوسفس ہک اح ےک ولگ عملًا اس دحیث ےک وہفمم وک دبل داال ےہ ۔ات ولگ رادئ ام ل وک عمج رکےت ںیہ اور ربان وک رادئ‬
‫کالم ےس ںیہن روےتک۔‬
‫رضحت ایرا میہ نب ادمہ رحمۃ اہلل ہیلع فرامےت ںیہ ہک ادیم امل اور کالم یک دبادیت ےس ابتہ وہبا ےہ۔‬

‫بالط اُومر اک درک رکبا‪:‬‬

‫بالط کالم وہ ہ سج اک قلعت اعمیص ےس قلعت وہبا ےہ ےسیج وعروتن ےک نسح وامجل یک رعتفی رکبا ۔قشع و تبح ےک ہصق سینا‬
‫دانھکی۔ قسف ووجفر یک وسلجمن ںیم رشتک رکبا ۔ امادلارون یک ایعیش اک درک رکبا ۔ ست اومر بالط ںیہ ۔ان ںیم وغشمل وہبا رحام ےہ‬
‫۔ریغ رضوری کالم رحام ںیہن ےہ رصف با دنسپبدہ ےہ ۔اس رطح دبادہ وبانل یھ رحام ںیہن ےہ رگم ے رضوری بات دبادہ وبےنل‬
‫وااال ےنکہب اور با لط ںیم ڑپ اجےن ےک قربی راتہ ےہ ۔‬
‫اح ےک دور اک اخ ہلغشم رفتیحی وگتفگ ےہ ۔اےسی ولغشمن ےک ےئ سلجم رت بیت دی اجیت ںیہ ۔ان یک وسلجمنکاوموضع بالط وہبا‬
‫ےہ ۔ یس یک ذماق ارابا اجبا ےہ یس ےک ویعت ظاہر ےئک اجےت ںیہ‪ ،‬یس ےک ویعت بال س ےئک اجےت ںیہ ‪ ،‬یس ےک خالف‬
‫سارس یک اجیت ےہ رغ ان یک وکیئ سلجم گناوہن ےس اخیل ںیہن وہیت ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪7‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫رضحت بال ل ریض اہلل عنہ وضحر ﷺ اک ارساد لقن رکےت ںیہ ہک ادیم اہلل وک وخس رک ےن واال ابک ظفل اتہک ےہ اور ہی اتھجمس‬
‫ےہ ہک اس ےس وکیئ یری وخونشدی احلص ںیہن وہیگ ‪ ،‬نکیل اہلل اعتیلٰ اس ظفل یک وہج ےس ایقمت بک ےک ےئ اینپ راضدنمی ھکل‬
‫دےتی ںیہ ۔ یھبک ادیم اہلل وک بارا رکےن واال ابک ظفل وباتل ےہ اور ہی اتھجمس ےہ ہک اس ےس اہلل اعتیلٰ اس ابک ظفل یک وہج ےس‬
‫ایقمت بک اینپ بارایض ھکل دےتی ںیہ۔‬
‫دحیث رشفی اک وہفمم ےہ ہک ایقمت ےک دن ست ےس دبادہ حطا اکر وہ ولگ وہن ےگ وج بالط ںیم دبادہ وغشمل رےتہ وہن ےگ‬
‫) ( بالط اک بلطم ےہ ے رضورت کالم اور اکم‬
‫دحیث رشفی اک وہفمم ےہ ہک اےن اھبیئ یک بات ہن اکت اور ہن اس ےس ذماق ( با ساہتسئ ) رک اور ہن اس ےس وکیئ ااسی ودعہ رک‬
‫ےسج وت وپرا ہن رک ۔‬
‫دحیث رشفی اک وہفمم ےہ ہک‪:‬‬
‫رضحت ام ہملس ریض اہلل اہنع فرامیت ںیہ ہک رضحت دیسباوضحر ﷺ ےن ارساد فر امبا ہک وتبن یک وپاج اور رشات ونیش ےس ےنچب‬
‫ےک دہع ےک دعب ست ےس الہپ دہع وج اہلل اعتیلٰ ےن ھجم ےس ایل وہ ولوگن ےک ساھت ڑگھجا ہن رکبا ےہ ۔‬
‫ک‬
‫رضحت دیسبا وضحر ﷺ اک ارساد ےہ ہک ںیہمت حتت ںیم وخس کالیم ےس اور اھکبا ھالےن ےس ہگج ےلم یگ اور ابک ہگج ارساد فر‬
‫امبا ہک اور ولوگن ےس بات ایھچ رطح انہک۔‬
‫رضحت دبع اہلل انب ابعس ریض اہلل عنہ فر امےت ںیہ ہک اہلل اعتیلٰ یک ولخمق ںیم ےس وکیئ صخش ںیہمت سالم رک وت وجات ںیم‬
‫ّٰحیَِّ ُت ْمّٰ ِب َت ِ ّٰحَ ٍٍۃّٰ َف َحیَُّ ْوا ِبا َ ْح َس ِنّٰم ِْن َھاّٰ( ت ‪۵‬‬
‫مت یھ الم رکو ۔ارگ ہچ وہ وجمیس یہ ویکن ہن وہ ایس ےئ اہلل ‪،‬اعتیلٰ ر امےت ںیہ ہکّٰ َوا َِذا ُ‬
‫ف‬ ‫س‬
‫َّ‬
‫) ایث ‪۸۶‬‬
‫رتہمج‪ :‬اور حت مت وک وکیئ سالم رک وت مت اس ےس اےھچ اافلظ ںیم سالم رکو ۔‬
‫رضحت دبع اہلل انب ابعس ریض اہلل عنہ ےن فر امبا ہک ارگ فر وعن یھ ھجم ےس وکیئ ایھچ بات رک وت ںیم اےس یھ ااھچ یہ‬
‫وجات دون ۔‬
‫رضحت اسن ریض اہلل عنہ روایث رکےت ںیہ رضحت دیسبا وضحر ﷺ ےن ارساد فر امبا ہک حتت ںیم اےسی‬
‫اکمبات یھ ںیہ نج ےک باہر ےس ادنر اک رظنم اور ادنر ےس باہر اک متطر اصف رظن ابا ےہ ۔ اہلل اعتیلٰ ےن ہی اکمبات‬
‫ک‬
‫رضحت عیسی ہیلع السالم ےک ان ولوگن ےک ےئ ایتر ےئک ںیہ وج اھکبا ھالےت ‪،‬ںیہ اور وگتفگ ںیم رنیم اایتخر رکےت ںیہ۔ ( رتذمی)‬
‫قربی ےس ابک زنخری زگرآت ہیلع السالم ےن اس س اہک ہک سالیتم ےک ساھت ذگر اج ولوگن ےن رع ایک ہک ات اس با باک‬
‫اجونر ےس ااسی فر امےت ںیہ ات ہیلع السالم ےن وجات دبا ےھجم ہی ااھچ ںیہن اتگل ہک ریمی ربان یرایئ یک اعدی وہ اجےئ۔‬
‫)رضحت دیسبا وضحر ﷺ اک ارساد ےہ ہک ااھچ ظفل وب انل دصہق ےہ ( ملسم)‬
‫ابک دحیث ںیم ےہ ہک اگ ےس وچب ارگ ہچ وھچاہرا اک ابک ڑکٹا د رک ‪ ،‬ہی ہن ےلم وت وکیئ ااھچ ظفل وبل رک‬
‫( اخبری وملسم)‬
‫رضحت رمع ریض اہلل عنہ ارساد فر امےت ںیہ ہک یکین ابک اسان لمع ےہ اور وہ ہی ہک دنخہ بیساین ےس شیپ اتو۔ اور رنم وگتفگ رکو‪،‬‬
‫‪ ،‬یس داوشنر اک وقل ےہ ہک رنم وگتفگ دولن ےس ہنیک اک لیم دوھ دیتی ےہ ابک دنملقع اک انہک ےہ ہک اہلل اعتیلٰ یس کالم ےس بارا‬
‫ںیہن وہبا رشبہکیط اس ےک باس ےنھٹیب واال وخس رےہ ۔ رہب احل ایھچ وگتفگ رکےن ںیم لخب ےس اکم ہن انیل اچےئہ ۔سابد اہلل اعتیلٰ اس‬
‫ےک دبےل ںیم وکین اکرون اک وثات اطع رک د ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪8‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اہلل اعتیلٰ اےسی وخس کالیم ےس شیپ اےن اور دب کالیم ےس ےنچب یک وتقیف اطع فر امےئ ۔ انیم‬
‫رضحت دیس با وضحر ﷺ ےن ارساد فرامبا ہک سج اکم وک اہلل اعتیلٰ اہمتر ےئ با دنسپ رکےت ںیہ اینپ اہنتیئ ںیم یھ اس اکم وک‬
‫مت رکو ۔‬
‫لقع اک الہپ اقتاض ےہ ہک وہ وقتی ٰ وک الرم رکےل اور ہی احلص وہبا ےہ بانط یک اصالح ےک درہعی۔ وج صخش اےن بانط یک اصالح‬
‫رکبا ےہ اہلل اعتیلٰ اس ےک ظاہر وک ااھچ انب دےتی ںیہ ۔اور وج صخش اےن بانط وک رخات رکھنا ےہ اہلل اعتیلٰ اس ےک ظاہر وک رخات رک‬
‫دےتی ںیہ۔‬
‫رضحت امکل نب دانیر رحمۃ اہلل ہیلع فر امےت ںیہ ہک اہلل اعتیلٰ یک اظاعت وک اجترت یک رطح اہان ےل ھجت ریغب ساامن ےک انمعف‬
‫ےلم ہا ۔‬
‫ت‬ ‫ع‬
‫رضحت ا مش ایرامیہ رحمۃ اہلل فر امےت ںیہ ہک ارگ وکیئ صخش وکیئ بات ربان ےس اکناتل ےہ اس اوراس ںیم ھالیئ یک تین وہیت‬
‫ت‬
‫ےہ وت اےس اہلل اعتیلٰ دنبون ےک دولن ںیم ااقل رک دےتی ںیہ ہک ولگ ےنہک ےتگل ںیہ ہک اس صخش یک بات اک دصقم رص ف ھالیئ‬
‫ےہ ۔اور وج صخش یرایئ یک تین ےس اینپ بات رکبا ےہ وت یھ اہلل اعتیلٰ ول وگن ےک دولن ںیم ااقل فر امدےتی ںیہ ہک اس یک تین‬
‫یری ےہ ۔‬
‫رضحت امقلن ہیلع السالم لسن ےس یشبح اور عالم ےھت ۔ابک رمہبت اُن ےک ااق ےن ابک رکبی دحب رک ےن اک مکح دبا اور اہک ہک اس‬
‫ک‬
‫ےک رتہبنی اعصاء ےھجم ھالتو ۔وت رضحت امقلن ہیلع السالم ےن اُس ااق ےک ساےنم دل ربان ےل اجرک راھک ۔ رھپ ھچک دن ےک دعب‬
‫ک‬
‫دوبارہ دورسی رکبی وک دحب رک ےن اک مکح فرامبا اور اہک ہک اس ےک دب رتنی اعصاء ےھجم ھالتو ۔ رھپ رضحت امقلن ہیلع السالم ےن‬
‫ربان اور دل وک شیپ ایک ااق ےن دووونن رمہبت ویہ ربان اور دل اجیلےن‬
‫یک وہج ولعمم یک وت رضحت امقلن ہیلع السالم ےن رع ایک ارگ ہی دوونن ےصح اےھچ وہن وت ان ےس اےھچ اعصاء اور وضع وکیئ ںیہن‬
‫ےہ اور ارگ ہی دوونن رخات وہن وت ان ےس ربادہ رخات وضع وکیئ ںیہن ےہ۔‬
‫رضحت رمع ریض اہلل عنہ ےن ارساد فر امباہک وت ہب رکےت رےنہ واےل ولوگن ےک ساھت ااھٹ اھٹیب رکو ویکہکن وہ رنم دل وہےت ںیہ ۔‬
‫رضحت اوباحمت رحمۃ اہلل ہیلع اک ارساد ےہ ہک دل یک اصالح ربان یک اصالح ےک ریغب نکمم ںیہن ۔‬
‫رضحت دبع ازعلیرنب امیلسن رحمۃ اہلل فر امےت ںیہ ہک اےن دل وک اہلل اعتیلٰ یک باد ےک ےئ اخصل رکدو اور وج مت وسوچ ےگ وہ‬
‫اسان رک د ہااور فر امبا ہک ارگ مت یس یک وخت خدمت رکو‬
‫فر امربنداری رکو وت ایک وہ اہمتری خدمت یک دقر ہن رک ہا۔وسوچ ہک اہلل اعتیلٰ ہر ہحمل مہ رپ اینپ رحمت ےس ااعنم وارکام رکبا راتہ‬
‫ےہ اور مہ اس یک بافر امین رکےت رےتہ ںیہ اس یک وتمعنن وک اامعتسل رکےت رےتہ ںیہ اور اس وک بارا یھ رکےت ںیہ ۔اوسفس‬
‫ہی بالط رپوتسن اک اکم ےہ دھجمسار ونب ‪،‬دنملقع ونب‬
‫حت مہ اینپ ساری رکفون وک اور وسح وک ابک وسح اور رکف انبںیل سپ وہ اہلل اعتیلٰ یک باد وت اس ےک ااعنم ںیم اہلل اعتیلٰ دورس‬
‫امتم رکفون اور ومغن وک دور رک داتی ےہ۔‬
‫‪ :‬دںاین یک تبح ےس ارخت اک وخف لکن اجبا ےہ‬
‫رضحت نسح رصبی رحمۃاہلل ہیلع فر امےت ںیہ ہک وج صخش دںاین ےس تبح رکبا ےہ اور اےس دںاین ایھچ ےنگل یتگل ےہ‬
‫وت اس ےک دل ےس ارخت اک وخف لکن اجبا ےہ‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪9‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اینپ ربان وک افحتظ ںیم رےھک یتح ہک وہ درست وہ اجےئ ۔ ویکہکن یہی وہ زیچ ےہ وج اتسان وک ہالتک یک اھگویٹن ںیم ابار دیتی ےہ‬
‫اور اخومیش تبح واقر اطع رکیت ےہ ۔ سج صخش ےن اینپ ربان یک افحتظ ایک وت وہ وخد وک ارام دبا ۔‬
‫رضحت اسنٓ ےس رموی ےہ ہک رضحت امقلن ہیلع السالم ےن ارساد فر امبا ہک اخومیش تمکح ےہ ۔اور تہب مک ولگ اےس رکےت‬
‫ںیہ ۔‬
‫رضحت اسنٓ فر امےت ںیہ ہک ہر زیچ اک دبادہ وہبا افدئہ دنم ےہ وساےئ وگتفگ ےک ۔ ویکہکن اس اک دبادہ وہ با رضم ےہ ۔‬
‫اتسان یک ربان ےس دبادہ وثات احلص رک ےن واال وکیئ وضعاتسان ےک اعصاء ںیم ںیہن ےہ اور ارگ وہ گناہ ہن رک وت ست ےس‬
‫یری گناہ ہار یھ ربان یہ وہیگ‬
‫رحمۃ اہلل ہیلع ( رضحت ایرامیہ نب ادمہ اشنہشہ ےک خیش ) اک وقل ےہ ہک دو زیچںی اتسان ےک دل وک تخس‬ ‫رضحت لیضف نب ابا‬
‫انبیت ںیہ (‪ )۱‬کثرت کالم ( دبادہ وبانل) (‪ )۲‬دبادہ اھکبا۔‬
‫اخومس رےنہ واےل اک رعت اور تبیہ وضفل وگبایئ رکےن واےل ےس دبادہ وہبا ےہ ۔‬
‫رضحت احمت رحمۃ اہلل ہیلع فرامےت ںیہ ہک حت کلت وبانل رضوری ہن وہ اخومیش اایتخر رک ۔ اکثر ول گ وبل رک بادم وہےت ںیہ‬
‫ت‬
‫۔اور اخومس رہ رک وکیئ بادم ںیہن وہبا ےہ ۔ ولوگن ںیم ست ےس دبادہ دب صیبی اور تبیصم واال صخش وہ ےہ وج اراد ربان رکھنا‬
‫وہ ۔ سج یک وگتفگ دبادہ وہ اُس یک ایطلغن یھ دبادہ وہیت ںیہ ۔‬
‫دنملقع ےئلیک رضوری ےہ ہک اکونن وک منہ ےس دوگنا اامعتسل رک ایس ےئ اہلل اعتیلٰ ےن دواکن اور ابک منہ دبا ےہ‬
‫رضحت اوب دردہ ریض اہلل عنہ اک ارساد ہ ہک ریت وھجبا وہ ےن ےک ےئ ہی اکیف ےہ ہک وت ہشیمہ وب اتل رےہ ۔وساےئ اہلل اعتیلٰ ےک‬
‫درک ےک۔‬
‫رضحت بعک ریض اہلل عنہ ےس روایث ےہ ہک اعتیف ےک دس ازجاء ںیہ اور ان ںیم ےس ‪( ۹‬ون ) اخومیش ںیم ںیہ ۔‬
‫(‪)۱‬ولوگن ںیم ےس ضعب وہ ںیہ نج یک لقع اُن ےک باس وہیت ےہ ۔(‪ )۲‬ضعب وہ ںیہ نج یک لقع ان ےک اس باس وہیت ےہ ۔‬
‫(‪ )۳‬ضعب وہ ںیہ ںیہنج لقع یہ ںیہن وہیت۔‬
‫انچہچن وہ صخش سج یک لقع اس ےک ساھت وہیت ےہ ہی وہ صخش ےہ وج بات رکےن ےس ےلہپ وسح اتیل ےہ ۔ وغر رکبا ےہ۔‬
‫سج صخش یک لقع اس ےک اس باس وہیت ےہ ۔ ہی وہ صخش ےہ وج بات رکےن ےک دعب اس رپ وغر رکبا ےہ اور وساتچ ےہ۔‬
‫اور سج صخش وک لقع یہ ںیہن وہیت وہ بات رک ےن ےس ےلہپ یھ ںیہن وسےتچ اور بات رک ےن ےک دعب یھ ںیہن وسےتچ ںیہ۔‬
‫ہک اکس ںیم ےن وج اہک ےہ وہ ہن اہک وہبا۔‬ ‫یھبک ایسی بات ہن وہک ہک ارگ اس ےک دعب مت وک ہی انہک ڑپ‬
‫رضحت اامم اورایع رحمۃ اہلل ہیلع فرامےت ںیہ ہک یس یھ صخش وک ربان دراری ےس دبادہ دنی وک اصقنن اور تبیصم ہن اچنہپیئ‬
‫ےہ ۔‬
‫دنملقع یک ربان اس ےک دل ےک ےھچیپ وہیت ےہ ۔ حت وہ وبانل اک ارادہ رکبا ےہ وت دل یک رطف روجع رکبا ےہ ۔ ارگ اس یک رمیض‬
‫ےک اطمقب وہبا ےہ وت اتہک ےہ ورہن ںیہن اتہک ۔‬
‫وج صخش اینپ ربان یک افحتظ ںیہن رک اتکس اےن دنی یک یھ افحتظ ںیہن رک اتکس ۔‬
‫سج اتسان یک ربان ایھچ وہیت ےہ وت اس ےک سار اامعل ںیم اچہپین اجیت ےہ۔‬
‫رضحت وعسمد ریض اہلل عنہ فر امےت ںیہ ہک مسق اس دات یک سج ےک وساےئ وکیئ دنبیگ ےک القئ ںیہن ۔ وکیئ زیچ ربان ےس دبادہ‬
‫دیق ےک حقدار ںیہن ےہ ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪10‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫ومت یک باد ‪:‬‬

‫ ےئ بک بایق رےہ یگ ۔ وج ھچک‬ ‫ یس ےک ےئ بایق ہن ریہ ےہ وہ ریم‬ ‫دنملقع صخش وہ ےہ وج ہی اجاتن ےہ ہک وج زیچ دورس‬
‫باس ویکن وھچر دبا اجےئ ہا ۔‬ ‫دورسون ےس نھچ ایگ وہ ریم‬
‫ےنتک یہ د ن رشوع رکےن واےل ولگ اح اک دن متخ ںیہن رک ےکس اور ےنتک یہ لک ےک اےن ےک رظتنم ںیہ وج اےس ںیہن دھکی باےت‬
‫۔ارگ ومت اور اس یک راتفر وک اجن ےتیل وت یھبک یھ دںاین ےس وکیئ ادیم ہن رےتھک ۔‬
‫دنملقع ویہ ےیہ وج یلھچپ وقومن اور ولوگن ےس ربعت ڑکپبا ےہ ۔اںیہن ہایل مت دو اس ےئ ہک وج ھچک مت ےتہک وہوہ ان وک ںیہن تہو‬
‫اتچن اہتبل مت ردنون وک فیلکت اچنہپےت وہ ‪،‬ربخ دار! ُیرا انہک یگنیمک ےہ۔‬
‫)دحیث رشفی ںیم ےہ ہک ــــــ بیع اگلےن واال ‪ ،‬تنعل رکےن واال‪ ،‬شحف ےنہک واال ‪،‬اور ربان درار ادیم ومنم ںیہن وہبا (رتذمی‬
‫دحیث رشفی ہر شحف وگ رپ حتت اک داہلخ رحام ےہ ۔‬
‫ابک وطلی دحیث اک وہفمم وین ےہ ہک اچر ادیم دورح ںیم رہ رک الہ دورح وک فیلکت اچنہپںیئ ےگ اس ےک با ووجد ہک وہ وخد ےلہپ‬
‫ےس فیلکت ںیم وہن ےگ ۔ ینعی وھکےتل وہےئ باین اور اگ ںیم دورےت وہن ےگ ۔اور اینپ رخایب اور یر بادی اک روبا رو رےہ وہن‬
‫ےگ۔‬
‫ان اچرون ںیم ابک ااسی وہہا ہک اس ےک منہ ےس پیپ اور وخن اتہب وہہا ۔الہ دورح اس ےس وپ ںیھچ ےگ اےئ رادنہ درہاہ! ریتا ایک‬
‫احل ےہ ‪ ،‬وتےن امہری فیلکت ںیم ااضہف رک دبا ےہ ۔وہ ےہک ہا ہک ہی رکھٹابا وہا ہر دنگ اور ثیبخ ظفل ےس اس رطح فطل ادنور‬
‫وہبا اھت سج رطح امجع ےس ذلت احلص یک اجیت ےہ ۔‬
‫شحف وگیئ ںیم وعروتن‪ ،‬با وکیئ اخ مسق یک امیبروین اک درک وہ ہکلب وین ہہک دبا اجےئ ہک رھگ واولن ےن اہک ےہ با رپدہ ےک ےھچیپ ےس‬
‫بات ایئ ےہ ۔با اس ڑلےک یک ایم ےن اہک ےہ اس رطح امیبروین ےک بار ںیم رصاًاتح ہن ںیہک ہکلب فالن صخش وک تخس امیبری یہ‬
‫رصاحنآًامیبری اک بام ےل رک انہک شحف کالیم ےہ ۔‬
‫ابک رمہبت رضحت رمع نب دبع ازعلیر رحمۃ اہلل ہیلع ےک لغب ںیم وھپرا لکن ابا ۔‬
‫مہ ولگ ان یک ایعدت ےک ےئ ےئگ اور ولعمم ایک ہک فیلکت سک ہگج ےہ ۔اتہون ےن وجات دبا ہک اہھت ےک ادنروین ہصح ںیم‬
‫۔ولعمم وہا ہک رضحت رمع نب دبع ازعلیر رحمۃ اہلل ہیلع وک لغب اک رصحی درک رکبا یھ دنسپ ہن اھت۔‬
‫ابک ارعایب ےن رضحت دیسبا وضحر ﷺ ےس رع ایک ہک ےھجم وکیئ تحیصن فرام یتے ۔‬
‫خدا ےس دربا رہ ‪،‬ارگ وکیئ صخش ھجت ںیم وکیئ بات دھکی رک اور اس رپ ےھجت اعر دالےئ وت وت اس ںیم وکیئ بات دھکی رک اےس اعر ہن‬
‫دالبا ‪،‬اس ےک اورپ وبال رےہ ہا اور ےھجت ارج ےلم ہا ۔ہن یس زیچ وک ہایل د ۔‬
‫ابک دحیث ںیم ارساد ےہ ہک ومنم وک ہایل دانی قسف ےہ اور اس ےس اتقل رکبا رفک ےہ۔‬

‫تنعل ےس ںیچب‪:‬‬
‫رضحت دیسبا وضحر ﷺ ےن ارساد فر امبا ہک ومنم تنعل رکےن واال ںیہن وہبا( رتذمی رشفی)‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪11‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫تنعل وخاہ اتسان ےک ےئ وہ با ویحان ےک ےئ ‪ ،‬امجد ےک ےئ وہ ذمومم ےہ ۔ اُس صخش رپ تنعل رکبا درست وہ ہا سج ںیم خدا‬
‫ےس دوری رکےن وایل تفص وموجد وہ ‪،‬۔ ےسیج ملظ رک ےن واولن رپ اہلل یک تنعل وہ‪ ،‬رفک رک ےن واولن رپ اہلل یک تنعل وہ ‪،‬اےسی‬
‫وموعقنسے یھ انچب رتہب ےہ ہک تنعل حطرہ ےہ ۔بارک رمہلح ےہ ۔ہی ارم بیغ ےہ سج رپ اہلل اعتیلٰ ےک وسا وکیئ اہاہ ںیہن ۔‬
‫ یس صخش اک بام ےل رک اچےہ وہ اکفر یہ ویکن ہن وہ عنم ےہ ۔ ویکہکن ہی نکمم ےہ ہک وہ رمےن ےس ےلہپ بایث وہ اجےئ اور اسالم‬
‫وبقل رک ےل ۔اور اہلل اعتیلٰ یک قریث با رک رم ۔‬
‫ہی وسال ہک یربد رپ تنعل رکبا اجیر ےہ با ںیہن ۔اس ےن رضحت نیسح ریض اہلل‬
‫تعن رشفی‬ ‫اعتیلٰ عنہ وک لتق ایک اھت با لتق یک ااجرت دی یھت ؟ اس اک وجات وین ےہ ہک لتق‬
‫وکمہ ا یھ ہبیط ےک اظنر ںیہنوھبےل‬ ‫اور لتق یک ااجرت دوونن ینیقی وطر رپ بایث ںیہن ںیہ۔اس ےئ انہک یھ حیحص ہن‬
‫دن رات وج حتت ںیم زگار ںیہن وھبےل‬ ‫وہہا ہک یربد ےن رضحت نیسح ریض اہلل اعتیلٰ عنہ وک لتق ایک ےہ با ان ےک لتق یک‬
‫ااج رت دی ےہ ۔ تنعل رکبا وت دور یک بات ےہ ۔ویکہکن املسمن یک رطف بال قیقحت‬
‫ا وھکنن ںیم امسبا ےہ ا یھ دبنگ حضرٰی‬ ‫ریبکہ گناہ یک تبسن رکبا اجیر ںیہن ےہ ۔‬
‫دجسم ںیہن وھبیل وہ انیمر ںیہن وھبےل‬ ‫اہن اہتبل ہی اہک اج اتکس ےہ ہک انب مجلم ےن رضحت یلع رکم اہلل وہہج وک لتق ایک ےہ‬
‫بااوب ول ولہ ےن رضحت رمع نب الحطات وک لتق ایک ےہ ۔ویکہکن ان دوونن اک لتق رکبا‬
‫وین سار احصہب ںیہ یر ایپر یبن وک‬ ‫بایث ےہ۔(اجری)‬
‫رپ ساھت سالےئ ںیہ وہ ایپر ںیہن وھبےل‬

‫دیمان وہ زیمان وہ وکرث وہہک بل وہ‬

‫مہ وک ںیہک رساکر امہر ںیہن وھبےل‬

‫وبلہج یک یھٹم وہرمق وہ ہکرجش وہ‬

‫ا اق ریتی ایلگن ےک اسار ںیہن وھبےل‬

‫وبےس دےیئ بابا ےن وناوسن ےک وبلن رپ‬

‫رہرا وہ ریت لعل وہ ایپر ںیہن وھبےل‬
‫یفیس اخن‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪12‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫(ادارہ)‬ ‫اتکت الاامین والعقادئ اامین واقعدئ اکایبن‬

‫ایک رضحت ٰیسیع ہیلع السالم وک امےنن واال یمنہج ےہ؟‬

‫وسال‪:‬۔(‪)۷‬ارگ وکیئ صخش وین ےہک ہک رضحت ٰیسیع ہیلع السالم وک امےنن واال یمنہج ےہ‪ ،‬وت ایک اس اک ہی وقل درست ےہ؟ونیبا وترجوا‬
‫اوجلات‪:‬۔احدماومصلناواملسم !رضحت ٰیسیع ہیلع السالم وک امےنن یکدنچ وصرںیت ںیہ ‪ ،‬نج ںیم ےس ضعب ےک اابتعر ےس اقلئ اک وقل حیحص ےہ ‪،‬‬
‫‪ :‬ضعب ےک اابتعر ےس حیحص ںیہن‪ ،‬لیصفت حست دلیےہ‬
‫اول ہی ہک وکیئ صخش یبن ارکم یلص اہلل ہیلع وملس وک یبن ارخازلامن امےنن اور ات یک اابتع رکےن ےک ساھت ساھت ‪،‬رضحت ٰیسیع ہیلع السالم وک یھ‬
‫اماتنوہ وت اےسی صخش ےک قح ںیم اقلئ اک وقل بالکل حیحص ںیہن ےہ ‪ ،‬اسےیل ہک اس رطہقی رپ امانن ہک ٰیسیع ہیلع السالم یھ ابیناء رکام مہیلع السالم‬
‫ںیم ےس ابک یبن ںیہ بالکل حیحص ےہ‪ )۱(،‬ااسی صخش اکفر ںیہن ۔‬
‫دورسابلطم اس صخش اک ہی وہ اتکس ےہ ہک رضحت ٰیسیع ہیلع السالم وک اسرطح امانن ہک اس ےک دعب اےن واےل یبن (وضحر ارکم یلص اہلل ہیلع‬
‫وملس )اک ااکنر وہ ‪،‬ہی رفک ےہ ‪ ،‬اسےیل ہک اس ےک دعب یبن ارخ ازلامن یک تثعب وصن ہیعطق (‪ )۲‬واابخر وتمارتہ وہشمرہ (‪)۳‬ےس بایث ےہ ‪ ،‬اور ہر‬
‫اکفر یمنہج ےہ ‪ ،‬لہٰدا ذموکرہ رطہقی رپامےنن واال یمنہج ےہ ‪،‬اس وتک ہ ےک اابتعر ےس اقلئ اک وقل حیحص ےہ۔‬

‫ّٰتعایلّٰ‪ّٰ:‬ورسوَلًّٰإیلّٰبینّٰإسرائیل۔ّٰ(آلّٰعمران‪۹۴:‬‬
‫ّٰحاشیہ‪))۱(:‬قال ٰ‬
‫(‪))۹‬ومبشراًّٰبرسولّٰئایتّٰمنّٰبعدیّٰامسہّٰأمحد۔(الصف‪…ّٰ)۶:‬حممدرسولّٰاللہ۔ّٰ(الفتحّٰ‪… ۹۴ّٰ:‬‬
‫ّٰقال‪ّٰ:‬قالوا‪ّٰ:‬يارسولّٰاللہ‪ّٰ،‬میتّٰوجبتّٰلکّٰالنبوۃ‪،‬قال‪:‬وآدمّٰبْيّٰ‬ ‫ّٰحاشیہ‪)۳(:‬فٔاناّٰاللنبۃّٰوأناّٰخاتمّٰالنبیْي۔متفقّٰعلیہ‪،‬وعنّٰأيبّٰہريرۃٍ‬
‫ّٰأنّٰالنبيّٰﷺّٰقال‪ّٰ:‬أناّٰقائدّٰاملرسلْيّٰوَلّٰفخروأناّٰخاتمّٰالنبیْيّٰوَلّٰفخر۔رواہّٰ‬ ‫الروحّٰواجلسد۔رواہّٰالرتمذي۔وعنّٰجابر‬
‫الدارمي(مشاکۃ‪،‬بابّٰفضائلّٰسیداملرسلْي‪ّٰ،‬الفصلّٰالثاينّٰ‪ّٰ۱۱۱:‬و‪،۱۱۳‬قدمیی‬

‫رسیتا بلطم ہی وہ اتکس ےہ ہک ٰیسیع ہیلع السالم وک امےنن واال وضحر یک تثعب ےک ارتعاف ےک ساھت ہی یھ اماتن وہ ہک رضحت ٰیسیع ہیلع السالم‬
‫ایقمت ےک قربی ںایندنی اور یئ رشتعی ےل رک رشتفی الںیئ ےگ اور رشتعی دمحمہی وک وھچر رک یئ رشتعی رپ لمع رکںی ےگ اور دورسون ےس‬
‫لنی‬
‫لمع رکاںیئ ےگ‪ ،‬اس وتک ہ ےک اابتعر ےس یھ اقلئ اک وقل حیحص ےہ ‪،‬اس ےیل ہک وضحر ارکم ﷺ اک اخمت ا نین وہبا وصن ہیعطق ےس بایث‬
‫ےہ‪ ،‬قران باکںیم ےہ ‪ :‬مااکنّٰحممدأباّٰأحدّٰمنّٰرجالکمّٰولکنّٰرسولّٰاللہّٰوخاتمّٰالنبیْي‪)۱(،‬اور دحیث باک ںیمےہ‬

‫‪:‬أناّٰخاتمّٰالنبیْيَّٰلّٰنبيّٰبعديّٰ(‪)۲‬اور وصن ہیعطق اک منکر اکفر ےہ اور ہراکفر یمنہج ےہ‪ ،‬لہٰدا صخش ذموکر یھ یمنہج ےہ ‪ ،‬عالہم قسطالین‬
‫ےن’’اوملاہت اللدینۃ (‪۶‬؍‪‘‘) ۱۵۶‬ںیم رضحت ٰیسیع ہیلع السالم ےک یرول ےک بار ںیم لیصفت ےس کالم ایک ےہ‪،‬اقبےئ وبنت ےک ساھت اابتع‬
‫‪،‬رشتعی دمحمہی یہ یک رکںی ےگ ‪،‬اور ایس ےک اطمقب ےلصی فرامںیئ ےگ ۔رغ ہکی ارخی دوونن وتںوہین ےک اابتعرےس اقلئ اک وقل حیحصےہ اور‬
‫ت‬
‫ہلی وتک ہ ےک اابتعرےس حیحص ںیہن۔طقف واہلل أ مل باوصلات‬
‫ہبتکٗ‪:‬بیبح اہلل ااقلیمسؔ رفغہلٗ ‪۱۷‬؍‪۲‬؍‪۱۴۱۳‬ھ‬
‫اوجلات حیحص‪:‬دنبہ دمحمفینح رفغہلٗ‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪13‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫حاشیہ‬

‫ّٰ(‪ّٰ ّٰ ّّٰٰ)۱‬أالحزاب‪۹۴ّٰ:‬‬

‫جامعّٰالرتمذي‪،‬کتابّٰالفنت‪،‬بابّٰماجاءَّٰلّٰتقومّٰالساعۃّٰحیتّٰخیرج َّ‬
‫ّٰکذابون۔(رقمّٰاحلديث‪۹()۹۹۱۲:‬؍‪ّٰ،۹۳۹‬دارالباز‪،‬مکۃّٰاملکرمۃ‬ ‫)‬
‫)‪(۹‬‬

‫رضحت ومٰیس ہیلع السالم ےک رطہقی رپ ےنلچ واےل اک مکح‬

‫وسال‪:‬۔(‪)۸‬ایک ہی بات یہک اجیتکس ےہ‪ ،‬ہک رضحت ومٰیس ہیلع السالم ےک رطہقی رپ ےنلچ واےلمنہج ںیم اجںیئ ےگ؟ونیبا وترجوا‬
‫اوجلات‪:‬۔احدماومصلناواملسم !امتم ابیناء مہیلع السالم ےک رطقی ںیم ہی بات دالخ ےہ ہک وہ وضحر یلص اہلل ہیلع وملس اک رامہن باںیئ ےگ‪ ،‬وت‬
‫ّٰتعایلّٰ‬
‫وضحر یلص اہلل ہیلع وملس رپ اامین الںیئ ےگ‪ ،‬اور ات ﷺ یک رصنت رکںی ےگ اور اےن امےنن واولن وک اس اک مکح دںی ےگ‪ ،‬کماّٰقالّٰاللہ ٰ‬
‫ّٰالنبْي… اخل(‪ )۱‬قالّٰآاللوسيِّٰفّٰالروح‪،‬واختلفِّٰفّٰاملرادّٰمنّٰآالیۃ‪ّٰ،‬فقیل‪ّٰ:‬إنہاّٰعیلّٰظاہرہاّٰ‪،‬ي ٔويدّٰذلکّٰ‬
‫‪:‬وإذأخذاللہّٰمیثاق ٖ ّٰ‬

‫ماأخرجہّٰابنّٰجريرّٰعنّٰعیلّٰکرمّٰاللہّٰوجہہ’’ّٰلمّٰيبعثّٰاللہ ٰ‬
‫ّٰتعایلّٰنبیاًّٰآدمّٰفمنّٰبعدہّٰإَلّٰأخذّٰعلیہّٰالعہدِّٰفّٰحممدﷺلئنّٰبعثّٰ‬
‫وہوّٰح َّيّٰلی ٔومننّٰبہّٰولینصرنہّٰوئامرہّٰفیٔاخذّٰالعہدّٰعیلّٰقومہّٰثمّٰتَلّٰآالیۃّٰ‘‘(‪)۲‬ایس رطح وضحر ارکم یلص اہلل ہیلع وملسےن فرامبا‪:‬‬
‫ولاکن ومیس ایح ام وسعہ إال اابتیع (‪)۳‬سپ ولعمم وہا ہک وضحر یلص اہلل ہیلع وملس ےک دور رسالث ںیم ات وک وھچر رک یس یبن یک اابتع رکےن واال‬
‫اس یبن ےک رطہقی رپ یھ ےنلچ واال ہن وہہا ؛ذہلا منہجںیم اجےئ ہا‪ ،‬زین یس ےک رطہقی رپ ےنلچ ےک ےیل اس ےک رطہقی اک وہبا رضوری ےہ اور ابیناء‬
‫سانیقب ےک رطےقی ابک دحمود رامہن ےک ساھت اخ ےھت اس رامہن ےک متخ وہےن رپ وہ رطہقی ان اک ہن راہ ‪،‬ےسیج وکیئ صخش تیب ادقملس وک‬
‫امنرمینقنلہ انبےئ اور ہی ےہک ہک ہی یھ وضحر ﷺ اک رطہقی ےہ ‪،‬وتاس اک ہی لایل ولمع اس ےیل طلغ ےہ ہک اس ےن وضحر ﷺ ےک اس‬
‫رطہقی رپ لمع ایک وج یس رامہن ںیم اھت دعب ںیم وسنمح وہایگ‪)۴(،‬ات ﷺ اک رطہقی ہن راہ ‪،‬خالہص ہی ہک ومٰیس ہیلع السالم با یس یبن ےک‬
‫رطہقی رپ اس دور ںیملمع رکےن واال ویہ ےہ وج وضحر ﷺ یک ریپوی رک اور وج ارضحنت ﷺ یک ادتقا ہن رک وہ یس یھ یبن ےک‬
‫رطہقی رپ ںیہن ‪،‬منہج ںیم اجےئ ہا ‪،‬وگیرمع وخشی ومٰیس باٰیسیع امہیلع السالم ےکدنی رپ وہےن اک دمیع وہ‪ ،‬اس لیصفت ےس ولعمم وہا ہک ہلمج‬
‫ذموکرہ یف اوسلال اک‬
‫ّٰحاشیہ‪(۱):‬آلّٰعمرانّٰ‪۲۱:‬‬

‫)‪(۹‬روحّٰاملعاين‪،‬آلّٰعمران‪۳:‬؍‪ّٰ،۹۴۴‬دارالرتاث‪ّٰ،‬مصرّّٰٰ ّٰ ّّٰٰ ّٰ ّٰ ّّٰٰ ّٰ ّٰ ّّٰٰ ّٰ ّٰ ّٰ‬

‫ّٰ(‪)۳‬أنّٰالنبيﷺّٰغضبّٰحْيّٰرأیّٰمعّٰعمرصحیفۃّٰفیہاّٰشيءّٰمنّٰالتوراۃّٰوقال‪:‬أِفّٰشکّٰأنتّٰياّٰابنّٰاخلطاب؟ّٰألمّٰآتّٰبہاّٰبیضاءّٰن یقۃ؟ّٰلواکنّٰأخيّٰ‬

‫ویسّٰحیاًّٰماوسعہّٰإَلّٰاتباعي۔أخرجہّٰأمحد(‪۳‬؍‪()۳۳۲‬والتفصیلِّٰفّٰإرواءّٰالغلیل‪۶:‬؍‪ّٰ،۳۹‬املکتبّٰاإلسَلمي‬
‫ٰ‬
‫)م‬

‫ّٰتعایلّٰ‪ّٰ:‬فولّٰوجہکّٰشطراملسجدّٰاحلرام۔(البقرۃ‪۱۹۹ّٰ:‬‬
‫(‪))۹‬قال ٰ‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪14‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اقلطمً انہک درست ںیہن ‪،‬وضحر ﷺ ےک دور ےک احلظ ےس حیحص اور ومٰیسٰؑ و ٰیسیعٰؑ ےک دور ےک اابتعر ےس طلغ ےہ ۔واللٰہ أ مل باوصلات‬
‫ہبتکٗ‪:‬دبعاہلل رفغہلٗ‬
‫اوجلات حیحص‪:‬دنبہ دمحمفینح رفغہلٗ‬
‫وجات حیحص ےہ‪:‬دنبہ دبعامیلحل یفع عنہ ‪۱۱‬؍‪۲‬؍‪۱۴۱۳‬ھ‬

‫رضحت ٰیسیع و ادرسی امہیلع السالم وریغہ ےک رعف إیل السماء اک ہلئسم‬
‫وسال‪:‬۔(‪)۹‬ایک رضحت ادرسی واایلس امہیلع السالم رضحت ٰیسیع ہیلع السالم یک رطح اامسن رپ ردنہ ااھٹ ےئ ےئگ ںیہ؟ ونیبا وترجوا‬
‫اوجلات‪:‬۔ احدما ً و مصلنا ً ومسلمًا رضحت ٰیسیع ہیلع السالم اک اامسن رپ ردنہ ااھٹایلاجبا وصنم ےہ‪ )۱(،‬اور ااقتعدات ںیم دالخ ےہ‬
‫ینعی ان ےک ردنہ ااھٹ ےئ اجےن رپ اامین البا رضوری ےہ رگم رضحت اایلس ہیلع السالم اک رعف وت ںیہک ذموکر ںیہن اہتبل رضحت‬
‫ادرسی ہیلع السالم اک اامسن رپ ردنہ ااھٹایل اجبا ضعب روابات ںیم ذموکر ےہ نکیل املعء نیققحم وک ان روابات یک تحص ںیم کالم ےہ‬
‫‪،‬لہٰدا اس اک ااقتعدوت ںیہن ایک اج اتکس اہتبل یتقدری وبثت روایث درہجٔ نظ ںیم وبثت وہاجےئ ہا۔ہی ثحب وسرۂ رممی ںیم ’’ورفعناہ اکمًان‬
‫ایلعً ‘‘ (‪)۲‬ےک تحت روح ااعملین ‪ ،‬ریسفت رہظمی اور درگی بتک ریسفت ںیم ذموکرےہ۔واہلل أ مل باوصلات‬
‫ہبتکٗ‪ :‬دمحمفینح رفغہلٗ اخدم دمرہس ربا اولعلم وگرینی‬
‫اوجلات حیحص‪:‬دنبہ دبعامیلحل یفع عنہ ‪۱۱‬؍‪۲‬؍‪۱۴۱۳‬ھ‬
‫ّٰحاشیہ‪))۱(:‬وماقتلوہّٰيقیناًّٰبلّٰرفعہّٰاللہّٰإلیہ۔(النسائ‪۱۱۱ّٰ:‬‬

‫(‪)۹‬املريمّٰ‪ّٰ۱۱:‬‬

‫ّٰأنّٰرسولّٰاللہّٰصیلّٰاللہّٰعلیہّٰوسلمّٰقال‪ّٰ:‬إنّٰإدريسّٰعلیہّٰالسَلمّٰاکنّٰصديقاّٰمللکّٰاملوت‪ّٰ،‬فسٔالہّٰأنّٰي ٗ‬
‫ريہّٰاجلنۃّٰ‬ ‫(‪)۳‬عنّٰأمّٰسلمۃٍ‬

‫ٔاراہّٰالنار‪،‬ففزعّٰمنہاواکدّٰيغیشّٰعلیہ‪ّٰ،‬فالتفتّٰعلیہّٰملکّٰاملوتّٰجبناحہ‪،‬فقالّٰملکّٰاملوت‪:‬ألیسّٰقدرأيتہا؟ّٰقال‪:‬ب ٰیلّٰ‪ّٰ،‬ولمّٰ‬
‫والنار‪ّٰ،‬فصعدّٰبإدريس‪ّٰ،‬ف ٗ‬
‫أرّٰاکلیومّٰقط‪ّٰ،‬ثمّٰانطلقّٰبہ‪ّٰ،‬حیتّٰرآہّٰاجلنۃ‪ّٰ،‬فدخلہا‪ّٰ،‬فقالّٰملکّٰاملوت‪:‬انطلقّٰقدرأيتہا‪ّٰ،‬قال‪ّٰ:‬إیلّٰأينّٰ؟ّٰقالّٰملکّٰاملوت‪:‬حیثّٰکنت‪،‬قالّٰ‬

‫=إدريسّٰؑ‪َ:‬لّٰواللہ‪َّٰ،‬لّٰأخرجّٰمنہاّٰبعدّٰأنّٰدخلتہا‪،‬‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪15‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫رصتخموساحنابمرک(رضحتادقسومالانااشلہدبعامیلحلاصبحرۃمحاہللہیلع)ابئندمرہسرایض‬

‫ںیہ(ادارہ)‬ ‫یث اخک ےک رپد ےس اتسان اُرھب‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔ا رخی طسق‬

‫ات دنہواتسن یک بیتون ویل اللہی دراگسوہن ‪ :‬داراولعلم دویدنب‪ ،‬اجہعم اظمہرعلوم اہسروپنر اور داراولعلم دنوہ ااملعلء ونھکلٔ یک اجمسل‬
‫وشری ٰ ےک باایحت رنک رےہ‪ ،‬اورحت بک تمہ ووقت ےن ساھت دبا‪ ،‬وشری ٰ ےک وسلجنمین رشبک وہےت رےہ‪ ،‬رھپرشتک یھ‬
‫کثرت وساد یک اخرط بارامسً ںیہن ہکلب وپری وقت ورجأت ےک ساھت ضعب وتسشنن ںیم تیثیحب دصر‪ ،‬مکح ولصیف یھ وہےت ‪ ،‬زین‬
‫ک‬
‫ضعب بازگریاحالت ںیم ااصیث راےئ ووقت ہلصیف ےک وہ وجہر د ھالےئ وج باںاینن ےک اقمدص ہنسح ےک نیع اطمقب ےھت۔‬
‫دنی ےک اکم ںیم یھبک دماہتت ومشچ وپیش ںیہن فرامیئ ‪،‬سادی یمغ وہ با اوالد یک رتتیب‪ ،‬ہشیمہ مزتمی رپ وخد یھ لمع رکےت اور رھگ‬
‫واولن وک یھ لمع رکاےت۔‬
‫رضحت واالؒےک ابک دیقعت دنم رمق رطار ںیہ‪:‬رضحت حلصم االمت ہیلع ارلہمح ےک ےنتج وتمنیلس ورمبدنی ےس ےنلم اور ان یک‬
‫ربارت اک اافتق اس اخاسکر وک وہا ےہ‪ ،‬ان ست ںیم ابک رتشمک وصختیص بایئ اجیت ےہ‪ ،‬وہ ےہ اواقت اک اابضنظ اور ومعمالت‬
‫تہ‬
‫یک بادنبی‪ ،‬رضحت ومالبادبعامیلحل اصحت دامت یراک م یک تبحص ںیم وہ دورور وج رسب وہا‪ ،‬احالن ہک وہ اسمفر ےھت‪ ،‬رگم ںیم ےن‬
‫داھکی ہک اےن وظافئ وومعمالت اور ابعدات وونالف ےک دحدرہج بادنب ںیہ‪ ،‬وخاہ انتکیہ اجےگ وہن رگم رات ےک ارخی ہصح ںیم‬
‫ک‬
‫دیباروہرک رت اکانئت ےک وضحر رضوری ڑھک وہاجےت ےھت‪ ،‬ہی بات دعب یک مالاقوتن اور وتبحصن ںیم مربد ب ھریت یلچ یئ‪ ،‬ںیم‬
‫ےن داھکی ہک وہ تخس امیبر ںیہ با اکھتدےنی واال رفس رکےک اےئ ںیہ‪،‬دبن وٹت راہ ےہ ‪ ،‬ہتسخ اجن وہرےہ ںیہ‪ ،‬نکیل رات اک ارخی‬
‫ہصح ابا اور اعمل بیغ یک دصا اکونن ںیم اےن یگل ہک اوھٹ! رت اکانئت اک یرول اخالل اامسین دںاین رپ وہایگ ےہ‪ ،‬اور اُدرھ ےس اکپر‬
‫ت‬
‫ڑپریہ ےہ ہک رفغمت ےک ظالث‪ ،‬تحص ےک اررودنم‪ ،‬روری ےک اکھبری اںیئ ‪ ،‬اہھت ھنالںیئ اور دانم وسال وک وگہر رماد ےس رھب‬
‫رک ےل اجںیئ‪ ،‬رھپ وت ہی اہلل اک دنبہ ست امیبری اوراکھتن وھبل رکاور ست وفیلکتن وک فراومس رکےک اس ےک دربار ںیم اہھت بادنھ‬
‫رک احرض وہاجبا۔‬
‫ںیم ےن ومالبا وک اس دور ںیم داھکی ےہ‪ ،‬حت فعض وریپی اک ان رپ طلست وہاکچاھت‪ ،‬نکیل ابعدت ےک اامہنک ںیم فعض اک وکیئ ارث‬
‫ان وک اتمٔرث ںیہن رکبااھت‪ ،‬فراضئ وونالف ےک اامتہم ںیم اہنیث دعتسم اور حست ےھت‪ ،‬امنر ںیم وشخع ووضخع اک فیک یھ بیجع‬
‫فیک اھت‪ ،‬دل اک احل وت اہلل یہ اجےتن ںیہ‪ ،‬نکیل دےنھکی واےل دےتھکی ےھت ہک امنر ےک ےیل اہھت دنباتھ‪ ،‬وت رسابا وشخع ووضخع‬
‫وہاجےت‪ ،‬ہر رنک اہنیث اانیمطن ےس ادارکےت‪ ،‬اغابلً خیش ادحلیث رضحت ومالبا دمحمررکبااصحت ونراہلل رمدقہ اک وقل ںیہک رظن ےس‬
‫زگراےہ ہک ’’ ان وک وضحری یک تیفیک احلص ےہ‘‘ ینعی ہمہ وقث ومالےئ یقیقح ےک وضحر ںیم اںیھن احرضی ووموجدیگ اک اساسس‬
‫اقمئ راتہےہ‪ ،‬امنر یک احلث ںیم سابدہی تیفیک رعوح رپ وہیت ریہ وہیگ‪ ،‬ایس تیفیک وضحری وکربان وبنت ےن ’’اساسن‘‘ ےک ظفل‬
‫ےس ریبعت ایکےہ۔‬
‫ومالباؒ یک وپری ردنیگ ایس ’’دنلبتیفیک‘‘ ےک رری ارث زگری ےہ‪،‬ومالباؒ یک وجاین‪ ،‬حلصم االمت اعرف باہلل رضحت ومالبا ساہ ویص اہلل‬
‫اصحت ونراہلل رمدقہ ےک دکیمۂ تبح ںیم زگری ےہ‪’’ ،‬سات تسا ٔ یف ابعدہ اللٰہ‘‘ ےک دصماق وجاین ‪ ،‬اثنر ااتسہنٔ بار وہیئ ‪ ،‬اجےنن‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪16‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫واےل اجےتن ںیہ ہک رضحت حلصم االمت سک سان ےک یررگ ےھت‪ ،‬وجان یک خدمت ںیم احرض وہایگ‪ ،‬ہشنٔ تبح ورعمتف ےس‬
‫رسسار وہایگ‪ ،‬ان ےک دل ںیم قشع ایہٰل یک وجرحارت یھت‪ ،‬اس ےن ہن اجےن وہاووہس ےک ےنتک رخونمن وک وھپبک رک رھک دبا‬
‫اھت‪،‬رضحت حلصم االمت اک احل ہی اھت ؎‬
‫سارا اعمل رغق ےم رکےن ہپ اامدہ ےہ اح ٭ دہع ریپی اور ہی مزم وجان ےم فروس‬

‫اس اخیمہنٔ تبح ںیم اور اس ےم فروس قشع ورعمتف ےک دقومن رپ سج ےم اسگر ےن اہان دہع ابشت زگاراوہ ‪ ،‬وکن ادنارہ‬
‫رک اتکسےہ ہک اس ےک اہنن اخہنٔ بانط یک رسساری اک ایک احل وہہا؟مہ ےن وت داھکیہک ومالباؒ ےن ست ھچک خال وھپبک رک ااتسہنٓٔ بار رپ‬
‫دوھین رام یل یھت ۔‬
‫اخال وتیہلل ےک وصحل اک ہجیتن اھت ہک رضحت واال ےک دل ںیم وخف خداودنی ےک وسا یس اور زیچ اک در اور وخف ںیہن اھت‪،‬‬
‫دمحمبیط اصحت رجگایت اک ایبن ےہ ‪:‬مہ رضحت واال ےک ساھت ابک دنبہاری ںیم رجگات ےک وہشمر لگنج یک ایسحت ےک ےیل ےلکن‪،‬‬
‫وایسپ رپ راےتس ںیم ابک ہگج نیت ریش وسےئ وہےئ رظن اےئ‪ ،‬حت ہاری قربی یچنہپ وت رضحت واال ےن ہاری روےنک وک اہک‪ ،‬ولگ‬
‫وحاس باہتخ وہےئگ ہک رضحت ہی ایک فرامرےہ ںیہ؟ نکیل رضحت واال ےن ارصار رکےک ہاری روکایل اور دروارہ وھکل رک اہنت اُرت ےئگ‬
‫ےن‬ ‫اور اہتسہ اہتسہ ےتلچ وہےئ ریشون ےک باس ےچنہپ ‪ ،‬ان ںیم ےس ابک ریش ےن رسااھٹبا رضحت وک داھکی اور رھپ رساکھجایل‪ ،‬دورس‬
‫ یھ ااسی یہ ایک‪ ،‬رسیت ےن یھ ااسی یہ ایک ہک رسااھٹرک رضحت اک دبدارایک اور رھپ رساکھجایل‪ ،‬بیتون اینپ ہگج ڑپ رےہ‪ ،‬ہن وت یس‬
‫مسق یک اواراکنیل ‪ ،‬ہن یہ ھچک رعت ایک‪ ،‬وگبا ےئم دبدار ےس تسم وہرک رساکھجےئ ےھٹیب وہن‪ ،‬رضحت حت ہاری ںیم ارک بیبھ ےئگ‬
‫وت راقفء ںیم ےس ابک اصحت ےن رع ایک ہک رضحت وک دھکی رک وت دردن یھ’’ میلح‘‘ نب اجےت ںیہ۔‬
‫ہی واہعق نس رک د ن ںیم بارخی ےک اوراق ڑھپڑھپاےن ےگل اور اگنہ رضحت ہنیفس ریض اہلل عنہ ےک واےعق رپ اجرک بک یئ۔ اس مسق‬
‫ےیک اور یھ وااعقت ںیہ ‪ ،‬وجولوگن ےک اہنن اخہنٔ دل ودامع ںیم وفحمظ ںیہ ‪ ،‬نج ےک ےیل لقتسم ابک بات یک رضورت ےہ۔‬
‫سیت وبنی ےس قشع‪ :‬اتسان یک ردنیگ اک الص وجہر اور امکل ہی ےہ ہک وہ سیت وبنی ےک ساےچن ںیم دھلی وہیئ وہ‪ ،‬اوررضحت‬
‫واال اس یک اصف رھتس ی اور یچس وصتری ےھت ‪ ،‬رضحت ومالبا ربا ادمح اصحت ےتھکل ںیہ ‪:‬ابک رمہبت اک واہعق ےہ ہک رضحت واال اک‬
‫یئبمم اک رفس اھت‪،‬ساھت ںیم رصف اصحثرادۂ رتحمم(رضحت ادقس ومالبا ساہ دبعارلمیح اصحت بامظ دمرہس ذہا) ےھت‪ ،‬نم امر انشیٹس‬
‫رپ حت ہاری یچنہپ وت احظف دمحمرمع اصحت ااتسددمرہس دنچرضحات ےک ساھت وبیگ ںیم اےئ ‪ ،‬اور رضحت ےس رع ایک‪ ،‬ہک ہی‬
‫املتگاؤن ےک اابحت اےئ ںیہ‪ ،‬اور ات وک املتگاؤن ےل اجبا اچےتہ ںیہ‪ ،‬رضحت ےن اہک ہک یئبمم ںیم ولوگن وک اظالع اح اےن یک‬
‫ےہ‪ ،‬وہ ولگ رپاشین وہن ےگ‪ ،‬ان ولوگن ےن اہک ہک ا یھ وفن ےس ست وک اظالع رکدںی ےگ‪ ،‬اس رپ رضحت رایض وہےئگ‪ ،‬اور‬
‫ساامن وریغہ ست دلجی دلجی ابار ایل ایگ‪ ،‬وہ رضحات ٹکٹ ےل رک یربک رجین ےک ےیل ےلچ ےئگ‪ ،‬رضحت ےن فرامبا‪ :‬باین الؤ ووض‬
‫رکولن‪ ،‬رضحت ےک اصحثراد رتحمم ولےٹ ںیم باین الےئ‪ ،‬فرامبا‪ :‬وسماک ؟اوھنن ےن تہب بالس ایک رگم ںیہن یلم‪ ،‬فرامبا ا یھ‬
‫ہاری ریک ےہ ‪ ،‬وبیگ ںیم دھکی ول‪ ،‬اوھنن ےن بالس ایک رگم واہن یھ ںیہن یلم‪ ،‬ست ساامن ںیم داھکی رھپ یھ ںیہن یلم‪ ،‬رضحت ےن‬
‫فرامبا‪ ،‬ابک ابک ساامن دحیلعہ رکےک دوھکی‪ ،‬وہ وسماک بالس رکےت رےہ اور رضحت واال یک رپاشیین دےتھکی رےہ‪ ،‬ارخ وسماک ںیہن‬
‫یلم‪ ،‬رہچ رپ دشبد رجن ومغ ےک ابار امنبان وہےئگ‪ ،‬ایس احلث ںیم بالوسماک ووضایک‪ ،‬اےنت ںیم وہ رضحات اےئگ‪ ،‬ان ےس وپاھچ‬
‫ایگ ہک ساامن ابارےن ںیم وسماک وت ںیہن دیھکی؟ احظف اصحت ےن اہک ںیم ےن رتسب ےس ااھٹرک اینپ حتت ںیم رھک یل یھت‪ ،‬رھپ‬
‫وسماک رضحت واال وک دی یئ‪ ،‬رہچہ رپ وخیش ےک ابارظاہر وہےئ‪ ،‬ولعمم وہبا اھت ہک تہب یری مگ دشہ زیچ لم یئ ےہ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪17‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫امہمن وناری‪ :‬رضحت یک امہمن وناری یھ تہب وہشمر یھت ‪ ،‬امہمونن اک دحدرہج لایل رےتھک ےھت‪ ،‬وطبر ومنہن ابک واہعق اھکل اجباےہ‬
‫‪ :‬ابک رمہبت امہمونن وک بایس رویٹ اھکےن ےک ےیل دی یئ‪ ،‬رضحت واالدےتھکی رےہ اور کرےتھ رےہ‪ ،‬حت ارخی امہمن یھ اھکرک‬
‫افرع وہایگ‪ ،‬وت حست ومعمل رضحت واال ےک ےیل اھکباالباایگ‪ ،‬وتبلق ابمرک ںیم دیب وہیئ اگنچری ہلعش نب رک ڑھبک ایھٹ اور‬
‫ک‬
‫زیمباونن رپ یرس ڑپ ‪ ،‬دحدرہج بارایگض اک ااہظر فرامبا‪ ،‬اور اہنیث تخس لث وہجہل ںیم فرامبا ہک امہمونن وک بایس رویٹ ھالیئ اجیت‬
‫ک‬
‫ےہ‪ ،‬دل ںیم ان اک وکیئ ارتحام ںیہن ےہ‪ ،‬ان اک ھچک ارکام ںیہن ایک اجبا‪،‬بارہ بایس ہرمسق اک اھکبا اںیھن ھال دبا اجباےہ‪ ،‬ںیم اھکبا‬
‫ںیہ‪ ،‬ھجم ےس قلعت ےہ ‪ ،‬اس‬ ‫ںیہن اھکؤن ہا‪ ،‬امہمن بایس اھکبا اھکرک اجںیئ اور میننارہ اھکبا اھکولن ہی ںیہن وہ اتکس‪ ،‬امہمن ریم‬
‫ےیل اےت ںیہ‪ ،‬ریمی دہم داری ےہ ‪،‬ںیم اہین ںیہن روہن ہا‪ ،‬وجوپنر اجرک روہن ہا‪ ،‬اےن امہمونن اک اگل ےس ااظتنم رکون ہا‪،‬‬
‫ک‬ ‫ک‬
‫اںیھن ھالےت وہےئ اتلھکےہ ‪ ،‬مت ولگ وبھج وسحمس رکےت وہ‪ ،‬بایس اھکبا ھالےت وہ‪ ،‬یبلق رجن اک ابک وکہ اشت اشفن ربان ےک‬
‫راےتس ےس ٹھپ رک ہہب راہاھت‪ ،‬زیمبان رضحات ریحان ودششر اینپ یطلغ میلست رکےت وہےئ تنم امسحت رکرےہ ےھت‪ ،‬ہک ویطلغن‬
‫ک‬
‫وک اعمف فرامدےئجی‪ ،‬ات امہمونن وک ہشیمہ بارہ اھکبا ھالںیئ ےگ(احالن ہک اس رور یھ بارہ اھکبا اھت‪ ،‬اہن رویٹ دراھچک ےلہپ بک یئ‬
‫یھت‪ ،‬سج وک رضحت واالیک امہمن ونار‪،‬ساسس تعیبط ےن ڈنھٹی وہےن ےک سیت بایس وسحمس فرامبا)ھچک دری ےلہپ یکپ وہیئ رویٹ‬
‫ک‬
‫امہمونن وک ھالےن ےس رضحت واال وک اس درہج رجن اھت ہک اےن اھکےن اک بالکل لایل ہن اھت‪ ،‬تہب تنم امسحت ےک دعب رضحت‬
‫اھکےن رپ رایض وہےئ۔‬
‫ہقف واتفوی ٰ‪ :‬درگی علوم یک رطح رضحت وک ہقف واتفوی ٰ ےس یھ اکیف انمسیت یھت‪،‬ات ےک ادنر یمل ریغت ے‬
‫اک‬ ‫درباتف رکےن رپ یھبک ہی ہن اہک ہک ہی زجہیئ رظن ےس ںیہن زگرا‪ ،‬با اس وتف‬ ‫دح یھت‪ ،‬یہقف اسملئ وباربک دیچیپہ اتفو‬
‫وجات ںیم ہن د باؤن ہا‪ ،‬یس دورس یتفم ےس روجع رکو‪ ،‬ہکلب اتکوبن ںیم سھگ اجےت ‪ ،‬دوھبدےت دوھبدےت لح بالس رکےک‬
‫دملل وتفی ٰ ھکل رک دم ےتیل‪ ،‬اور ےتہک ات اہجن یج اچےہ جیھب رکدصتقی رکاےئجیل‪ ،‬دمرہس ایضء اولعلم امین کالن وجوپنر ںیم حت بک‬
‫ یس یتفم اک مظن ہن وہا اھت‪ ،‬اتفو وخد یہ اھکل رکےت ےھت‪ ،‬اور امکل ہی ہک اس وقث اتفو یک اخرط وخاہ اتکںیب یھ رضحت ےک‬
‫باس ہن ںیھت‪ ،‬ات یک یہقف ریصبت اک ادنارہ اس ےس اگلبا اج اتکسےہ ہک داراولعلم دویدنب ےک یتفم رضحت ومالبا ویتفم دہمی نسح‬
‫اصحت ےک ااقتنل ےک دعب ات ےک ےیل بصنم ااتفء یک شیپ شک یک یئ یھت ‪،‬رضحت ومالبا ربا ادمح اصحت اظمہری ےتھکل ںیہ‪:‬‬
‫رضحت یتفم دہمی نسح اصحتٓؒ ےک ااقتنل ےک دعب رضحت میکح االسالم اقری دمحمبیط اصحت یک مالاقت رضحت ساہ ویص اہلل‬
‫اصحتؒ ےس وہیئ اور اقری اصحت ےن اس اک بدرکہ ایک‪ ،‬رضحت ساہ ویص اہلل اصحتٓؒ یک رظن ااختنت اےن ولوگن ںیم رضحت‬
‫ومالبا ساہ دبعامیلحل اصحتٓؒ رپ ڑپی‪،‬اس وقث رضحت واال ابک وھچےٹ ےس دمرہس اور ومعمیل ےس ہبصق ںیم رےتہ ےھت ‪،‬رھپ یھ‬
‫اامدہ ہن وہےئ ‪ ،‬رضحت واال ےک ساےنم ابک رطف دںاین ےک ست ےس یر یرامظع اایشی یک ست ےس یری دینی دراگسہ داراولعلم‬
‫دویدنب یک میظع دنسم ااتفء یک شیپ شک یھت‪ ،‬اہجن اشمہرہ یھ اخاص اھت‪،‬دورسی رطف وجوپنر ےک ابک ومعمیل ےس دمرہس یک بات‬
‫یھت ‪ ،‬اس ےک باووجد رضحت واال ایتر ہن وہےئ ‪ ،‬اور اجےن ےس ذعموری ظاہر رکدی۔‬
‫رضحت واال ےک اتفو ‪ :‬رضحت واال ےن وین وت تہب ےس اتفو ےھکل ‪ ،‬نکیل لقن وریغہ اک اامتہم ہن وہےن یک وہج ےس وہ شیب‬
‫تمیق اتفو وفحمظ ہن رہ ےکس‪ ،‬رضحت ےک دنچاتفو رضحت ومالبا واقری دمحماامسلیع اصحت دصرارقلاء دمرہس رعہیب ربا‬
‫ت‬
‫اولعلم ےک باس وموجدےھت‪ ،‬ںیھنج دلی ںیم لقن ایک اجباےہ‪ :‬ان اتفوی ٰ یک حرجی وقیقحت ریبنۂ رمدشامت ومالبا ادمحمیمش اصحت‬
‫ےن فرامیئ ےہ۔‬
‫ّٰفجزاہّٰاللہّٰخْیااجلزاء‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪18‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫وقنمل اتفوی ٰربا اولعلم دلج ‪۱‬‬

‫‪۲‬؍‪۳‬؍ ‪۱۴۳۲‬؁ھ‬

‫باین اظمہر علوم اہسروپنر رضحت ومالبا یتفم دمحماعسدت یلع ؒ ہیقف اہسروپنر‬
‫بارصادلنی اظمہری‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔طسق اول‬
‫اتٓؒاجمدہریبکرضحت ومالبادیسادمحدیہشٓؒیک امجعت ےک اخ رنک‪ ،‬رضحت ومالباادمحیلعؒ دحمت اہسروپنری ےک ااتسد‪،‬رضحت‬
‫ومالبادمحماقمس باونوت ؒبکے ااتسداالسابدہ‪،‬اظمہرعلوم اہسروپنرےک باین ابمین‪،‬رضحت ومالباساہ دمحماقحس دولہیؒ یک دمتعموصخیص اوررقبعی ایصخشت‬
‫ںیم ےسےھت۔‬
‫ہقف واتفوی ٰےس وصخیص انمسیت یک وہج ےس ات وک’’ ہیقف اہسروپنر‘‘ےک بام ےس اجبااجبااھت‪،‬درگیاایعن مل ےک عالوہ رضحت ساہ دمحماقحس‬
‫دحمت دولہیؒ وکات ےک یہقف ولصیفن اوراسملئ رپرشح دصراھت۔‬
‫ارگنیری سارماح اوراس ےک ہجیتن ںیم تلم اسالہیم یک ڑگبیت ساھک وکدھکی رکات ےک دل ںیم ہی لایل زگراہک دنہواتسن ںیم رسامہیٔ تلم یک‬
‫ابہگنین اورلسن ونیک اہجابنیب ےک ےئدینی دمارس اکووجدارسب رضوری ےہ اس لایل ےن حت یگتخپ ادیارکیل اوراحالت ےن دمرہس اقمئ رکےن‬
‫رپ وبجمررکدباوتست ےس ےلہپ ا یؒتے ہبلط وکاےن رھگرپیہڑپاھبارشوع رکدبا‪،‬ان ےک ایقم اوراعطم اکاظنم یھ ات یہ فرامےت ےھت۔‬
‫رضحت ومالبا ساہ دمحم ادعس اہلل ؒاصحت رحتری فرامےت ںیہ ہک‪:‬‬
‫رضحت ومالبا اعسدت یلع ؒ ھچک اابسق ڑپاھےتےھت اور ہیقب وقث دمرہس یک وتعیس ورتیق ںیم رخح رکےت ےھت اور ولوگن وک اس دمرہس یک امیل’’‬
‫‘‘ااعیث یک رطف وتہج دالےت ےھت اور وخد یھ فرایمہ دنچ ہ ےک ےئ فیلکت فرامےت ےھت‬
‫)ایحت ادعس ‪ ۲۹‬وحباہل اظنم اکوپنر بایث یئم ٗ‪ ۱۹۶۳‬ء؁(‬
‫ت‬
‫ہبلط یک دعتادیر ھتے رپات ےن رکاہی ےک اکمبات‪،‬ہلحم اقیض یک دجسموریغہ ںیم دمرہس وک ھنالدبااس رطح کررع ارخح اطشٔہ اکدصماق نب‬
‫رکحت دمرہس وبقتیل باہم واعہماحلص رکےن اگلوت اسابدہ ںیم ااضےف یکرضورت وسحمس یک یئ انچہچن رضحت ومالبااخسوت یلع ؒایس‬
‫دورومیمن ںیم ااتسدنیعتم ےئک ےئگ۔‬
‫رعیب دمرہس‘‘ ےس’’ اظمہرعلوم ‘‘بک’’‬
‫تعل‬
‫ہی ابک تقیقح ےہ ہک میلعت و م اک ابمرک ہلسلس رضحت ومالبایتفم اعسدت یلعؒےک دولث دکہ رپابک رعہص ےس اجری اھتسج اکبااقدعہ وکیئ‬
‫بام ںیہن اھتنکیل ہبلط یک کثرت‪،‬رکاہی ےک اکموننںیم دمرہس یک یلقتنم اوراسابدہ یک دعتادںیم ااضہف ےک دعبمکی رحت ارملحت ‪۱۲۸۳‬ھ م‬
‫‪۹‬؍ونربم‪۱۸۶۶‬ء ےس اس بتکم وک ’’رعیب دمرہس‘‘ےک بامےس اکپرااجےن اگلاوریئک سال بک یک رودادںی ایس بام ےس وبطمع وہیت رںیہ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪19‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫ایس درایم ن ‪۱۲۸۶‬ھ ںیم باین اظمہرعلوم رضحت ومالباادمحیلع دحمت اہسروپنریؒ واصل فرامےئگ نکیل مل اوراملعء اکوج بایرتکہلسلس رشوع‬
‫فرامدبااھتوہ اتلچراہ۔‬
‫ہبلط ےک روجع اوراحالت ےک اقتوضن ےک شیپ رظنہی رضورترہباحل ملسم یھت ہک دمرہس رکاہی یک امعرت ںیم بک بک اتلچرےہ ہااس‬
‫رکفولایل یک یگتخپ ےن رضحت احظف لضف قح ےسیج ریخماورصلخم رضحات وک دیمان مل لمع ںیم الڑھکاایک‪،‬احظف اصحت وموصف ےن اینپ وہ‬
‫رنیم وجہلحم وچت فروسانںیم لصتم دجسمواعق یھت وفق رکدی ۔‬
‫ایس دہعںیم رضحت ومالبادمحمرہظمباونوت ؒتمطاہرعلوم ںیم رشتفی الےئ اورھچک یہ رعہص ےک دعبرضحت ومالباادمحیلع دحمت اہسروپنریؒ‬
‫وکباین اظمہرعلوم یک وخاہسات ےک باعت ہتکلک یک مالرمت وھچررکاہسروپنراباڑپا‪،‬اہسروپنرںیم رضحت دحمت اہسروپنریؒ ےن وچہکن بااقدعہ‬
‫اظمہرعلوم یک امعرت ریمعتںیہن وہیئ یھت اس ےئ اےن دولث دکہ رپ ابک سال بک ڑپاھےت رےہ‪،‬دورسی رطف دس ہرارروےپےس‬
‫رادئتشمکی رمق دنچہ رکےک رغب ریمعتدالخ دمرہس فرامیئ اوردرتفدمرہس دقمی ےک بام ےس وموجدہ امعرت اتؒ یک فرامہ رکدہ رمق ےس‬
‫ایتروہیئ۔‬
‫حقتے وہنجن ےن وخدابک ریطخرمق دمرہسےک‬
‫‪۱۲۹۱‬ھ ںیم اس امعرت یک ریمعترشوع وہیئ اورابک سال ےک ادنرلمکم وہ یئ وترضحت احظف لضف ؒ‬
‫ک‬
‫زخاہن ںیم عمج فرامیئ یھت ابک دوعیت رقتبی دقعنمفرامیئ اورامتم رشاکء وک اھکبا ھالبا۔‬
‫اقمس اولعلم واریخلات رضحت ومالبادمحماقمس باونوتیؒ وک اس امعرت اک بااقدعہ اففناح رکےن ےک ےئ دموعایکایگانچہچن رضحت باونوتیؒنہ رصف‬
‫رشتفی الےئ ہکلب لسلسم نیت ےٹنھگ بک اس امعرت ےک نحص ںیم بیبھ رکوظع فرامبا۔‬
‫دمرہس یک تبسن‬
‫وچہکن دمرہس اظمہرعلوم اک یمیلعتہلسلس ایقم اظمہرےس دموتن ےلہپ ےس اجری اھت لقتسم دمرہس اقمئ رکےن اک وکیئ وصتر یھ ہن اھت اوروکیئ وسح‬
‫ یھ ںیہن اتکس اھت ہک ابک بتکم یھبک اجہعم یک لکشںیم دںاین رھب ںیم اینپ یمل ورعافین روینش ریھکب ہا ایس وہج ےس دمرہس اک وکیئ لقتسم بام‬
‫وجتیر ںیہن وہا ‪،‬نکیل ‪۱۲۹۲‬ھ؁ ںیم حت ہی دمرہس بارداران ےس لقتنموہرک اینپ ایلص امعرت ںیم اچنہپ وت اس ےک الص بام اک لایل ادیا وہا اس‬
‫رامہن ںیم وہشمر اعمل رضحت ومالبا دمحمرہظم باونوتیؒ (وج مل ورعافن ےک رمکر ےھت)اےن مل ولضف یک انبء رپتہب وہشمر ےھت‪ ،‬اافتق راےئ ےس‬
‫ہی ےط وہا ہک’’ رہظمعلوم‘‘ بام راھک اجےئ نکیل رہظمعلوم ےک ادعادبارہ وساایکون ےلکن اور رصف افل ےک ااضےف ےس(اظمہرعلوم)دمرہس‬
‫ت‬
‫اک باریخی نس ‪۱۲۹۲‬ھ یرادموہبا اھت انچہچن رضحت ومالبا ادمح یلع دحمت اہسروپنریؒ ےن اظمہرعلوم (وج دمرہس ےک ہلی امعرت یک ریمعت اک باریخی‬
‫)بام ےہ وجتیر وہا نکیل رھپ یھ رضحت ومالبا دمحم رہظمباونوتیؒیک رطف ابک فیطل اسارہےہ‬
‫ک‬
‫دمرہس یک ولہج اہلل خدمت اور تنحم دمرہس ےک ابلطء وک اھکبا ھالبا ‪،‬ان یک امیبروین اک عالح اور وبلمسات ورشموبات اک بکفل وخد رضحت ومالبا‬
‫یتفم اعسدت یلع ؒ فرامےت ےھت زین روداداظمہرعلوم ےک اطمقب وپری ردنیگ رضحت وموصف ےن یھبک یھ دمرہس اک ابک ہسیپ اینپ دات رپرصف‬
‫ںیہن ایک اور دمرہس یک اکایمیب واکرماین اور ریمعت ورتیق رتہبنییمیلعت ایعمراورہبلط یک د ن ساری یک ہشیمہ رکف فرامےت ےھت اس نمض ںیم رضحت‬
‫وموصف اےن سارگداخ رضحت ادقس ااحلحاحظف رمقادلنی ؒاامم اجعم دجسماہسروپنرےک ساھت دوردرار اقمامت ےک اافسر رکےک دمرہس ےک‬
‫ ےئ دنچہعمج رکےت اور وخد یھ لقتسم ادمادفرامےت رےہ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪20‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫روداد اظمہرعلوم ‪۱۲۸۳‬ھ؁ ‪۱۲۸۴‬ھ؁ ےک اطمقب دعتمد بتک دمرہس وک انعیث فرامںیئ اور لقتسم دنچ ہ یھ دےتی ےھت انچہچن ضعب رودادںیم‬
‫’’رہفست ساالہن دنچہ ددنہہان‘‘ںیم ات اک یھ بام بایم رموقم ےہ زین دمرہس یک اخرط ریمھٹ ےک یئک اافسر فرامےئ اور ولوگن وک’’دنچہ ددنہہان‬
‫‘‘ںیم سالم فرامبا۔‬
‫ہقف واتفوی ٰ‬
‫رضحت ومالبا یتفم اعسدت یلع ؒاےن اخال وانفتیئ یک وہجےس وہشمرہن وہےکس نکیل ہی ہملسم تقیقح ےہ ہک وموصف اےن دور یک رقبعی‬
‫ب‬
‫وتیصخشن اورباہغب رورہار ویتسہن ںیم ےس ےھت فلتخم علوم وونفن رپاہمرت باہم اور خداقث اکملہ رےنھک ےک ساھت ساھت ہقف واتفوی مین ھی‬
‫اکلم وبعررےتھک ےھت‪،‬ات ےک ہقف واتفوی رپامہرواحدق وہےن یک وہج ےس یہ ات وک’’ہیقف اہسروپنر‘‘ےک بقل ےساجبا اچنہپبا اجبا اھت۔‬
‫خیش ادحلیث رضحت ومالبا دمحم ررکبا اصحت اہمرجدمینؒ ونراہلل رمدقہ فرامےتںیہ‬
‫‘‘رضحت ومالبا اعسدت یلع ’’ملسم اوبثلت اہقفء ںیمےھت’’‬
‫رضحت ومالبا دمحم باین ینسح دنوی اظمہری رحمۃ اہلل ہیلع ایحت لیلخ ںیم ےتھکل ںیہ‬
‫‘‘رضحت ومالبا اعسدت یلع اہسروپنریؒ ابک دنلب باہی اعمل‪،‬ہیقف اور دحمت ےھت‪،‬ات اک قلعت رضحت دیس ادمح دیہشؒیک امجعتےس اھت’’‬
‫رضحت وموصف ہقف ‪،‬اوصل ہقف‪،‬اتفوی ونیسی اور یہقف زجایئت اورولئسمن یک بارویکین رپکیب وقث رظنرےتھک ےھت‪،‬دینی اور یمل اسملئ اک‬
‫ااضحتسر راتہ اھت انچہچن ات ےک ہقف واتفوی رپاکلم وبعر اور درتسس اک ارتعاف ات ےک اعمرصنی یھ ایک رکےت ےھت۔‬
‫ل‬ ‫س‬
‫رضحت ومالبا ساہ دمحم ا حٰق دحمت دولہیؒ حت رجہت رکےک مکۃ ا مکرہم رشتفی ےل ےئگ وتات یک خدمت ںیم ابک یلیصفت وتفیشیپ ایک ایگ سج‬
‫رپواہن ےک ایتفمن رکام اوراضقہ یک رہمںی اوردطختس وموجد ےھت سج ےس ولعمم وہراہ اھت ہک ہی وتفی ان اک اامتجیع اوراافتیق ےہ رضحت ومالبا ساہ‬
‫س‬
‫ا حٰق ؒےن رضحت یتفم اعسدتیلع وک بلط ایک اوروتفی رپرظنباین ےئلیک امومر فرامبا رضحت یتفم اصحت ےن رظنباغیر اس وتفی اک اطمہعل رکےک‬
‫اس ےک طلغ وہےن اکہلصیف اصدر فرامبا ولوگن ےن ہچ وگیمایئن رشوع ںیک وت وموصف ےن ہقلعتم بتک وگنمارکطیلغت یک ووجہ وصن بتک ربتعمہ‬
‫ےس واحض فرامںیئ ہی واہعق ات یک اقفہت ‪،‬دقث رظن‪،‬وتعس اطمہعل اوراسملئ فقہنہ ےک اکلم ااضحتسر اور مل واطمہعل یک دنلب ی رپدال ےہ۔‬
‫ابک رعہص درار بک دمرہسںیم اےن واےل فلتخم یمل‪،‬دینی اور یہقف وساالت ےک وخد یہ وجابات رحتری فرامےت رےہ دعب ںیم ات ےک سارگد‬
‫ردیش رضحت ومالبا اریمبار اخن اصحتؒ یھ ات ےک اعمون رےہ ات ےکدنچ یمل اتفو یتفم ایہٰل شخب اڈیکیم اکدنہلھ علض رفظم رگن ںیم‬
‫وموجد ںیہ۔‬
‫رہباحل رضحت وموصف ابک ہمہ ش ت ت تیص ےھت اتےن اینپ دخ ی وخ ںون اور رکفی دنلبوین یک دبولث ابک اعمل وک اےن علوم وامکالت‬
‫ےس ضیف بات فرامبا۔‬
‫تہ‬
‫رضحت ادقس ومالبا میسن ادمح اغری اظمہری دامت یراک م رمق رطارںیہ‬
‫رضحت ومالبا اعسدت یلع اصحتؒ’’ہیقف اہسروپنر‘‘باین اظمہرعلوم اہسروپنر وک قح اعتیلٰےن اصحت لضف وامکل انبےن ےک ساھت ساھت ااسی ’’‬
‫اصحت ضیف انببا اھت ہک دویدنب اہسروپنر ‪،‬رماداباد اور ونھکلٔ وریغہ وپر دنہواتسن ہکلب رعت ومجع اورمماکل ویرت ںیم ان ےک ویف ےک‬
‫دنمسراح یھ امتم اعمل دںاین وک ایضیفت وتریات رکرےہ ںیہ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪21‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اطمہعل ںیم اامہنک اک ابک دپسچل واہعق‬

‫اطمہعل ات ؒاک ’’ااتسد رتحمم رضحت ومالبا ارہطنیسح اصحت ؒخیش االدت والفقہ اظمہرعلوم( وفق) اہسروپنر ےن رامق ارحلوفےس ایبن فرامبا ہک‬
‫اورانھ اوروھچببا نب ایگ اھت‪،‬انچہچن دوران اعطم یھ ات اطمہعل ںیم وغشمل رےتہ ےھت ابک دہعف اک واہعق ےہ ہک ات اھکبا انتول فرامرےہ ےھت ایس‬
‫دوران ات یک خدمت ںیم ابد اک سانل شیپ ایک ایگ وت وموصف وک اطمہعل ںیم اامہنک یک وہج ےس ہتپ یہ ہن خالہک ہیسک زیچ اک سانل ےہ اھکبا‬
‫‘‘اھکےن ےک دعب حت ولعمم وہا ہک ابد اک سانل ھت وت اتےن فرامبا’’ےلہپ ویکن ہن اتببااھت ہکںیم مرہ ےل رکاھکبا‬

‫رحتبک اراد ٔی دنہاوراظمہرعلوم‬

‫رضحت ومالبا دیس ادمح دیہش ؒنب رعافنؒ یک رحتبک سج اک اخ دصقم وتدیح خداودنی اوررشتعی دمحمی یک رتوجی واساعت اور امت ہملسم‬
‫رپداھےئ اجےن واےل اظممل اک دافع اوردسبات اھت انچہچن رضحت ومالبا اعسدت یلع ؒ یھ رضحت ومالبا دیس ادمح دیہشؒ یک اس ابمرک رحتبک‬
‫ےک ہن رصف اقلئ ےھت ہکلب ابک اخ فرد فربد یکتیثیح ےس اکم یھ رکےت ےھت انچہچن وہشمر ومرح اصحت اصتفین ریثکہ رضحت ومالبا دبع‬
‫ایحل اصحتؒ رمق رطارںیہ‬
‫‘اکنّٰمنّٰرہطّٰاَلمامّٰالسیدّٰالشہیدّٰرمحہّٰاللہ’’‬
‫ینعی رضحت ومالبا اعسدت یلع ؒرضحت ومالبا دیس ادمح دیہش یک امجعت ںیم ےسےھت دحمت ریبک رضحت ومالبا لیلخ ادمح دحمت اہسروپنریؒیک‬
‫ابک رحتری ںیم ےہہک‬
‫‘‘ات دیس ادمح دیہشیرولییؒیک امجعت ےک وخا ںیم ےسےھت’’‬
‫رضحت ومالبا اعقش ایہٰل اصحت ریمیھٹ فرامےت ںیہ‬
‫‘‘رضحت ومالبا اعسدت یلع اصحت اہسروپنریؒ رضحت ادقس دیس ادمح دیہش یرولییؒ یک امجعت ےک رنک رنیکےھت’’‬
‫ومالبا دمحم ویفس اصحت قریشیؒ اےن ’’رفسباہم دنہ‘‘ںیمےتھکل ںیہ۔‬
‫‘‘رضحت ومالبا اعسدت یلع ؒدیس ادمح اامم دیہش نب رعافن یرولییؒیک امجعت ےک ابک فرد ےھت ات یر رحبتم اعمل اور ونفن ےک امہرےھت’’‬
‫ٰ‬
‫تقیقح ہی ےہ ہک ردہ ووصتف ےک ساھت ساھت رحتبک اراد ٔی دنہ ںیم یھ ااکیراظمہررشبک رےہ نکیل ان ےک اسیعناء ووتلک ‪،‬خلو وللہتت‬
‫بکسویئ و ے ںاینری اور بام وومند ےس دوری ےن ان وک وہشمر ہن وہےن دبا رھپ وہ وخد اچےتہ ےھت ہک ان ےک بام وک وہشمر ہن ایک اجےئہکلب ان ےک دینی‬
‫اکومن وک اعم ایک اجےئ انچہچن ومالبا سمش اقحل ےن فرامباہک‬
‫ہی اسالیم دمرہس وج اینپ سادیگ ووعض داری اور ایمہن روی اخومیش ےک ساھت اےن وقحق وفراضئ ےک ادارکےن ںیم اخ امیناری سان رکھنا ’’‬
‫ےہ(ابک دصی ےس رادئ رعہص ےس )اہسروپنر اک رسامہیٔ یرتک اور امزار انبوہا ےہ اس اامسن دہایث ےک یرےنس واےل بادل سج دقر یرےس ںیہ‬
‫اس دقر رگےج ںیہن اور ےنتج اکرباےم ارطاف دنہ ںیم اس ےک وخان ملےس تریات وہرک ےلیھپ اےنت وہشمر ںیہن وہےئ‘‘(امانہہم ارلساد ح ‪۱‬‬
‫)امشر ‪۳۵‬‬
‫ہی یھ بااقبل فراومس تقیقح ےہ ہک اس ادارہ ےک املعء یک رحتبک اخومس ےہ رگماس اخومیشںیم حتف ورفظانہپایئن وتسمرںیھت رضحت‬
‫ومالبا اعسدت یلع ؒ باین اظمہر‪،‬رضحت ومالبا دمحم رہظماصحت باونوتیؒ دصرادملرنیس اور رضحت ومالبا ردیش ادمح گنگویہؒ رسرپست اظمہرعلوم‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪22‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اہسروپنر‪،‬ہی وہ دقیس افصت ایتسہن ںیہ وجرحتبک ارادی ےک اقبل رخفوپست اوررمداجمدہ ےھت۔‬
‫رحتبک ارادی ےک قلعتم ہیفخ وشمر ‪،‬وصخم ادنار واہنمح رپحطوظ ونیسی‪،‬نک نک وہگجن رپوکن وکن ےس ےنتف ارھبےت ںیہ اورسک مسق ےک‬
‫رچےچ وہےت ںیہ ان یک ربخریگی ‪،‬راوتن ےک انسوٹن‪،‬تبیہ باک ادنھثرونسے ہیفخ باوتن یک باتف رغ وھبک اور ایپس یرداست رکےک‬
‫رحتبک ارادی وک اکایمت واکرمان انبےن ںیم املعء دنہ ےن یرھ ڑچھ رکہصح ایل اھت وہشمر اصحت ملق اتساء رپدارابادساہ وپریؒ اینپ اتکت ’’دیس‬
‫بادساہ اکاقہلف‘‘ںیمےتھکل ںیہ‬
‫ادیم یلع ےن ایبن ایک اھتہک دواقدصون ںیم ےس ابک اکباروڑلایئںیم ریمخ وہایگ ےہ اورومولی اعسدتیلع اور ومولی ادمح یلع اہسروپنرواےل ’’‬
‫‪،‬ومولی اریمادلنی (رسرگم اکرنک)ےک ساھت نیل دنی رکےتںیہ انچہچن اوشیری رپساد ےن واریث بالیش احلص ایک اوروجاٹنئ رٹسجمیث ےن‬
‫)ومولی اعسد ت یلعؒ ےک رھگ یک بالیش یل اور یئک حطوظ اہھت اےئ نج اک اعمہنئ وہراہ ےہ‘‘( ‪۳۲۴‬‬
‫رضحت دیس ادمح دیہشؒ ےن رحتبک ارادی یک اءاداء ےک وقث دنہواتسن رھب اک رفس فرامبا اھت اور اس رفس ںیم اخ اخ ولوگن وک اینپ رحتبک ےک‬
‫ارغا واقمدص ےس اہاہ فرامبا اھت ایس نمض ںیم ات دویدنب اوراہسروپنر یھ تہوےچن اورابک مج ریفغ وک تعیب یھ فرامبا اھت۔‬
‫وہشمر رحتبک ’’ریمشی روامل‘‘سج ےک روح روانخیش ادنہل رضحت ومالبا ومحمد انسحل دویدنبیؒےھت وموصف ےن حت اس رحتبک وک ووجد ںیم‬
‫الےن اوراعفل ورحتمک انبےن رپوغر فرامبا وت ست ےس ےلہپ اظمہرعلوم یہ ںیم املعء اعرنیف ےس وشمرہ ایل اھت وگبا رحتبک ’’ریمشی روامل‘‘یک‬
‫حست اول یھ یہی دراگسہ ےہ۔‬
‫اجہعم اظمہرعلوم اہسروپنر ےک دصرادملرنیس ‪،‬باین اجہعم ےکدمتعم اخ ‪،‬احیج ادماداہلل اہمرجیکمؒ ےک ونررظن ‪،‬اامم رباین ومالبا ردیش ادمح‬
‫گنگویہؒ ےک ہفیلخٔ اخ رضحت ومالبا دمحم رہظم باونوتیؒ ےن ہن رصف رحتبک ارادی ںیمہصح ایل ہکلب حنگ ارادی (سایلم)ںیم رشتک یھ فرامیئ‬
‫یھت۔‬
‫رضحت ومالبا لیلخ ادمح دحمت اہسروپنریؒ یک رحتبک ارادیںیم رشتک ‪،‬ریمشی روامل ںیم دیپسچل ‪،‬دمہنی ونمرہ اک رفس‪،‬واہن امہ ایصخشت ےس‬
‫مالاقت ‪،‬وایسپرپیئبمب دنبرہاہ رپرگاتفری ‪،‬ات ےک ساامن یک بالیش ‪،‬ینین بال لیج ںیم اسارت اوررھپ راہیئ اس یک لمکم لیصفت ےئلیک اطمہعل‬
‫‘‘فرامںیئ’’رحتبک اراد ٔی دنہاوراظمہرعلوم اہسروپنر‬

‫دباعت ورخاافت یک اخمتفل ‪:‬‬

‫یتفم اعسدت یلع ؒ اخصل یفنح المسلک ےھت‪،‬قران وسیت اوراامجع امت ےک ہن رصف اقلئ ےھت ہکلب ان رپ لمع ات یک ابمرک ردنیگ اک زجء الکفنی‬
‫اھت اوردنی ورشتعی ںیم یث یئ دباعت ورخاافت ےک ہشیمہ اخمفل رےتہ ےھت اوراس ےک روےنک ےک ےئ وکسان رےتہ ےھت ایس نمض ںیم‬
‫رسرنیم ریمھٹ ےک رسیئ اورردنیمار انجت ایہٰل شخب الل رکیت وک رضحت وموصف یک ایسی تبحص رسیمایئ ہک وموصف ےن ہرمسق یک دباعت‬
‫ورخاافت اوررچااغن وریغہ ےس وتہب رکیل۔‬
‫روریک اک رفس‬
‫ومالبا لیلخ ارلنمح اصحتؒ(ہفیلخ رضحت احیج ادماد اہلل اہمرجیکمؒ) وجےلہپ دنہوےھت اور دنی واسالمےس باوافق ااکحم رشتعی ورطتقی ےس‬
‫اہلل رت ازعلت ےن اںیہن دنی ےک ےنھجمس اوررپےنھک یک وتقیف یشخب وت …بااانش ‪،‬قران وسیت یک امیلعتت ےس ال مل اخصل دنہوذمہت رےتھک ےھت‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪23‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اتہون ےن تہب قربیےس اسالم اوراسالایمت اک اطمہعل ایک اور رھپاتہونےن وسحمس ایک ہک دنی دمحمی یہ اچسذمہت ےہ انچہچن اتؒےن اسالم‬
‫وبقل رکایل (اور لیلخ ارلنمح اسالیم بام وجتیر وہا)اسالم الےن یک وہج ےس تہب یس مسکالت ےس دواچروہبا ڑپا‪،‬اہوھتن ںیم ڑیببان اورریپون‬
‫ڑکھتہبان دایلوا ں اوردنب وکںویوین ںیم دیقےئک ےئگ ‪،‬وھبےک اورایپےس رےھک ےئگ‪،‬رطح رطح یک ابداںیئ تہواچنیئوا ں نکیل ات ےک باےئ‬
‫ح‬
‫ابثت مین نیش ہن ایئ‪،‬ات یک رپاشیوینن اوروتفلکن وک نس رک رضحت ومالبا یتفم اعسدت یلع ؒ‪،‬رضحت ومالبا دمحم اقمس باونوتی ؒ اور ومالبا ضیف‬
‫انسحل اہسروپنریؒ رغب مالاقت روریک اک رفس ےط فرامبا ‪،‬وخد ومالبا لیلخ ارلنمح ےتھکل ںیہ۔‬
‫ریمی احلث رارنس رک نیت یررگ ومالبا دمحم اقمس باونوتیؒ‪،‬ومالبا اعسدت یلع اہسروپنریؒ اور ومالبا ضیف انسحل اہسروپنریؒ رشتفی الےئ ’’‬
‫)اورےھجم ابک ہیفخ اقمم رپبالاجیھب ںیم ان یرروگن یک ربارت ےس رشمف وہا اور وادل اصحت وک ربخ یھ ہن وہیئ‘‘(اونار لیلخ ‪۵۷‬‬
‫رہب احل رضحت ومالبا دمحم اعسدتیلع ونراہلل رمدقہ ویردمضحعہ وہ امہی بارفردےھتںیہنج رضحت ادقس خیش ااشملخئ ‪،‬اعرف وقث ومالبا دیس‬
‫ادمح دیہش نب رعافن اصحت یرولییؒ ایلع اہلل دراجہت راےئ یرولیی یک دات واال افصت ےک ساھت رواحین قلعت‪،‬دیل رطب‪،‬یرا رہگااگلتو اوراغیث‬
‫درہج اتیسن و تبح یھت یرانب ارںی ات رضحت دیس دقس رسہ ےک اونار باہینط اورویف رواحہین ےس یلع وہج االمت امال امل ےھت۔‬

‫ومالبا ادمح یلعؒ یک میلعت ورتتیب اورات یک دتریب‪:‬‬

‫رضحت ومالبا ادمحیلع ‪۱۸‬سال بک لیھک وکد ںیم وغشمل رےہ اوروبکرتباری ںیم اینپ یتمیق رمعونگاےت رےہ‪،‬رضحت یتفم اعسدت یلع اصحتؒ‬
‫وکتہب اوسفس وہبا ہک یمل اخوناد ےس قلعت رےنھک واال ہی ہچب اینپ رمع مزیر یرباد رکراہ ےہ‪،‬ابک رمہبت یتفم اصحت وموصفؒےن ہی دتریب‬
‫اایتخر فرامیئ ہک ابک صخش وک دنچ وساال ت د رک ات ےک باس اجیھب‪ ،‬سالئ ےن ان وساالت ےک وجابات بلط ےئک وتات ےن ال یمل اک ااہظر ایک‬
‫‪،‬وتسالئ ےن زنطایک اور اہک ہک اےنت یر یمل رھگاےن ےس قلعت رےتھک وہ اور ہی احلث انب ریھک ےہ‪،‬ان اافلظ اک سینا اھت ہک ات ےن مل دنی یک‬
‫لیصحت ےک ےئ رمک بادنھ یل اور وصحل مل ےک ےئ لکن ڑپ ات دںاین اںیہن دحمت ےک بام ےس اجیتن ےہ نج ےک سارگد ون مینخایج ادماد اہلل‬
‫اہمرج یکمؒ اورومالبا ردیش ادمح گنگویہؒ ےسیج رسحنل امظع ںیہ۔‬

‫وافت رسحت ابات‬

‫رہباحل رضحت ومالبا یتفم اعسدت یلع ؒعلوم واامعل ‪،‬دنی وتلم ےک اعفل اورمیظع ارملیتت واجعم ت تیص ےھت‪۱۲۸۶‬ھ؁ اطمقب ‪۱۸۶۹‬ء؁ںیم‬
‫ات اک ااقتنل رپمالل وہا(سج وقث اظمہرعلوم اینپ رمعےک وچےھت سالںیم اھت)روداد اظمہرعلوم ںیم ات یک رخلت یک اظالع دےتی وہےئ رحتری ایک‬
‫ایگ ےہ ہک‬
‫ومالبا اعسدتیلع رموحم ہک باین دمرہس ےھت اور ہر وقث ربخریگی دمرہس ودمرنیس وہبلط ودرگی اومرہقلعتم یک فرامےت ےھت ‪،‬اس اہجنےس ’’‬
‫رخلت فرام ےئگ‪،‬دمرہس رپ ان ےک ااقتنل یک اخ تبیصم وہیئ اوررہش وگبا ے رچاع وہایگ‪،‬خدااعتیلٰ ان یکرفغمت فرامےئ اوردمرہس وک ہب‬
‫)اساعت علوم دبینہ واایحء سیت وبنہی اقمئ ودامئ رےھک‘‘(روداد اظمہرعلوم ‪۱۲۸۶‬ھ؁‬
‫رضحت ومالبا یتفم اعسدت یلع ؒ وک دجسم ساہ ونر اصحت ہلحم ساسم ادلنی ےک امشلںیم رپسد اخک ایک ایگ۔‬
‫ااتسدرتحمم رضحت ومالبا ااعنم ارلنمح اھتونی ؒےن ‪۱۳۹۴‬ھںیم ات ؒیک دنمرہج دلی بارخی وافت رحتری فرامیئ‪،‬سج اک ہبتک ات یک ربق‬
‫ارہطرپبصن ےہ‪،‬رھتپ اک رصہف ومالبا قیتع ادمح دویدنبیؒ دمری’’اقمس اولعلم‘‘یک اہیلہ رتحمہم ےن یرداست ایک اھت۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪24‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫رضحت ااحلح ومالبا اعسدتیلع اردنمج‬

‫داست رہبرشن مل دںی ہچعبط درددنم‬
‫اعمل بارع ہیقف رصعرمدوخس افصت‬
‫ارامکالت واضفلئ وبدداشت رہبہ دنم‬
‫ان اظمہرراومٔسس وبد اولممتہم‬
‫ان اظمہر دراہسروپنر عرح مل ودن‬
‫م‬
‫اواظمہر ہست سیعبی روتفیص وانث‬
‫اعہیل ووخت خدامشت اعبمل ارہشدن‬
‫ت‬
‫دب حضرت دیس ادمح دیہشس رطب اخ‬
‫اہکن وبد ہ دررہ قح ے حطر ار ہرزگدن‬
‫اراحتشل رابکسنہ دمت تسنار دعب‬
‫دواتسن وچرہب بار سرصم دحیب دشدن‬
‫دربک افل وہس دص جنپ وونرجہی ہنس‬
‫ار ےئپ ارصار سان ونب ہت دش اںی ہعط دنب‬
‫سال وفت رجہشی ااعنم اںی رکدہ رمق‬
‫اہقف ومالبا اعسدت در انجن بام دنلب‬
‫وصخیص سارگد‬
‫وہاہنریرواےک ےنکچ ےنکچ بات‘‘وایل بات ےہ‪،‬اظمہرعلوم اےن ایقم ےک اول رور یہےس املعء اور دمہردان وقم وتلم یک رظنون ںیم اقبل ’’‬
‫اامتعد وہایگاھتانچہچن ےلہپ یہ سال‪۱۳۱‬ہبلط اک دمرہس ںیم رغب لیصحت مل دالخ رکالہ ملےس اافتسدہ رکبایری امہ بات ےہ زیناس ےلہپ سال‬
‫ےک ابلطءںیم ضعب رضحات وت اےسی ںیہ وجاےگ لچ رک مل ورعافن ےک انیمراورلضف وامکل ےک وبضمظ وتسن ےنب انچہچن ومالبااحظف رمقادلنی‬
‫اہسروپنریؒ‪،‬ومالبا لیلخ ادمحایبہتویؒ‪ ،‬ومالبا انعیث ایہٰل اہسروپنریؒ‪،‬ومالبا اتشمق ادمح ایبہتویؒ وریغہ اینپ دات ںیم انمجن ہکلب ریمانمجن بایث‬
‫وہےئ۔رضحت ومالبالیلخ ادمحاہمرجدمینؒ اور رضحت ومالباانعیث ایہٰل اہسروپنریؒ اس ادارہ ےک بامظ وممتہم رہ ےکچ ںیہ۔‬
‫اہین ذموکرہ رضحات اک درکریخرصتخما ًایک اجباےہ۔‬
‫رضحت ومالبا احظف رمقادلنی اہسروپنری ؒ‬
‫رضحت ومالبارمقادلنی اہسروپنریؒاءاداےس یہ اظمہرعلوم ںیم دالخ وہےئگ ےھت اوروحنریم وریغہںیم رضحت ومالبا انعیث ایہٰل ؒےک رشبک‬
‫درس ےھت۔‪۱۲۸۹‬ھ؁ ںیم بتک دحیث ںیم ےس اخبری رشفی ‪،‬اوبداتود رشفی اور مل ہقف ںیم ےس دراتخمر ڑپیھ ‪،‬اور فراعت ےس دوسال لبق‬
‫ینعی ‪۱۲۸۷‬ھ؁ ںیم نیت روےپ اشمہرہ رپدمرہس ںیم ہبعشٔ قران دیجم ےک ااتسد رقمروہےئگ۔وگبا ابک یہ وقثںیم ااتسد یھےھت اور سارگد یھ‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪25‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫‪،‬اہسروپنریک اجعم دجسمےک یھ ابک وطلی رعہص بک اامم وبیطخ رےہ۔روداددمرہس بایث ‪۱۲۸۷‬ھ؁ ںیم ات ےک احمنس ہلیلج اک بدرکہ ان‬
‫‪ :‬اافلظ ےک ساھت ایک ایگےہ‬
‫احظف رمقادلنی اصحت دمرس اہچرم رمدذہمت ریخوخاہ دمرہس ںیہ۔دوران سال ہٰدا رقمرےئک ےئگ۔ہبلطٔقران وخان وکڑپاھےت ںیہ مہ ےچس‬
‫دل ےسےتہک ںیہ ہک ااشتمل اومردمرہس ںیمعیطم ںیہ۔‬
‫احظف رمقادلنی ؒےک سج رقتراک اس رودادںیم بدرکہ ےہ ۔ہی رامہن رضحتاحظف لضفقح ؒیک ونرمعی اوراءادایئ رقتراکےہ نکیل اس ےک دعب‬
‫احظف اصحت الج اشمخئ اوردمرہس ےک روح روان نب ےئگ ےھت ہک رہش اورداہیت اک دنچہ ہعمج یک امنر ےک دعبےس رکیلرصعبک اجعم دجسم‬
‫اہسروپنر ںیم رضحت یہ ووصل فرامبا رکےت ےھت۔‬
‫ت‬
‫اظمہرعلوم ےک اءادایئ دورںیم اس ےک ےئ دنچہ یک فرایمہ ادنرون رہشےس یہ وہارکیت یھت ۔ ہلی رمہبت ‪۱۳۱۵‬ھ؁ ںیم ارخااجت واصمرف یک‬
‫ربادیت یک وہج ےس اس یک رضورت شیپ ایئ ہک دنچ ادنرون رہش ےک عالوہ ریبون ےس یھ ایک اجےئ۔اس ہلسلس ںیم دمرہس ےک وجاسابدہلیصحت‬
‫دنچہ یک رغ ےس باہرےئگ ان ںیم احظف اصحت رموحم وروفغر یھےھت۔‬
‫ات رضحت ادقس ومالبا لیلخ ادمح ؒ ےک الج افلخء ںیمےس یھ ںیہ اوررضحت ومالبااعقش ایہٰل ریمیھٹ ؒےک امگن ےک اطمقب اامم رباین‬
‫رضحت ومالبا ردیش ادمح گنگویہؒ ےک یھ ات اجمرےھت۔‬
‫میکح االمت رضحت ادقس ومالباارشف یلع اھتونیؒ ےن اینپ واصبا ںیم نج دمتعموربتعم اشمخئےس تعیب رکےن اک وشمرہ دبا ےہ ان ںیم رضحت‬
‫)ومالبا احظف رمقادلنی اصحت اک امس سایم یھ وموجد ےہ (اہیبنتت وتیص ہحفص ‪۱۷‬‬
‫‪۱۳۱۳‬ھ؁ اور ‪۱۳۳۴‬ھ؁ںیم دوبارجح ےئلیک رشتفی ےل ےئگ دورس رفسںیم رضحت ومالبا دبعافیطلل ؒوپاقوضیؒ یھ ات ےک رقیف ےھت۔ ریبکت‬
‫ت‬
‫اویلٰ اکاخ اامتہم فرامےتیتح ہک اینپ ردنیگ یک ستےس ارخی امنر‪،‬اشعء یھفص اولںیم تہو خکر ڑپیھ۔حت ااممت ےس بالک ذعمور وہےئگ‬
‫وت رضحت ومالبا دمحماایلس اکدنولھیؒ ااتسداظمہرعلوم یک ںاینیث ںیم ااممت ےک ےئ اجعم دجسم رشتفی ےل اجبا رکےت ےھت۔‬
‫‪۲۷‬؍رحمم ارحلام‪۱۳۳۴‬ھ؁اطمقب ‪۱۵‬؍دربمتس ‪۱۹۱۵‬ء؁ ںیم ات اک واصل وہا‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪26‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫ایک واہعق دغری ےس رضحت یلع ریض اہلل اعتیل عنہ یک خالتف بال لصف بایث وہیت ےہ ؟؟؟( ومالبادمحم لیبن اخن اقیمس)‬

‫تہب‬
‫نمی ےک عالےق ںیم اسالم یک غیلبت اکیفرعےص ےس اجری یھت اور یبن رکمی یلص اہلل ہیلع وملس ےکی دعب درگی دعتمد احصہب رکام ریض اہلل مہنع وک واتق وفاتق واہن حتے‬
‫رےہ ےھت ۔ ایس ہلسلس ںیم ابک دہعف یبن رکمییلص اہلل ہیلع وملس رضحت یلع ریض اہلل عنہوک نمی یک رطف رواہن فرامےن ےگل وت رضحت یلع ریض اہلل عنہ ےن رع ایک با‬
‫روسل اہلل ! ںیم ون رمع وہن اور اضق ےک اعممالت ںیم ےھجم ربادہ ہبرہب تہن اور اس وقم ںیم انتراعت ےک ےلصی رکےن یک ونیث ا ےئ یگ وت ںیم ایک رکون ہا ؟ اس رپ یبن‬
‫‪ :‬رکمی یلص اہلل ہیلع وملس ےن ا ت وک اانیمطن دالےت وہےئ ارساد فرامبا‬
‫‪ :‬ان اہلل سبہدی اسلبک وبیتت قلنک‬
‫اہلل رکمی اہمتری ربان وک درست ہلصیف یک وتقیف د اور اہمتر دی وک بایث رےھک ہا۔‬
‫اور ضعب روابات ںیم ہی اافلظ ںیہ ۔‬
‫فوضعّٰعیلّٰصدریّٰوقالّٰاللہمّٰثبتّٰلسانہّٰواهدّٰقلبہ۔‬
‫ینعی یبن رکمی یلص اہلل ہیلع وملس ےن اہان دستابمرک رضحت یلع ےک سیتے رپ راھک اور داع دی ۔ ا اہلل ان یک ربان وک بایث رھک اور ان ےک دل یک رامنہیئ فرام ۔‬
‫) ادبلاہی وااہنلہی ح‪ ۱۱۷ ۱‬۔ تحت باتتثعب روسل اہلل یلص اہلل ہیلع وملس یلع نب ایب ظالث واخدل ایل نمی لبق حخۃاولداع (‬
‫رضحت یلع ریض اہلل عنہ فرامےت ںیہ ہک اس ےک دعب ریم ساےنم حت یھ وکیئ اعمملہ شیپ ا با وت اس ںیم ااکشل ادیا ںیہن وہا ہکلب اس ےک لح ےک ےئ وکی رتہب‬
‫وصرت فشکنم وہ یئ ۔‬
‫نمی ںیم ایقم ےک دوران رضحت یلع ریض اہلل عنہ وک دعتمد وااعقت شیپ ا ےئ ےھت ۔املعء تریت ےن اس ںیم دعتمد روابات درک یکںیہ ان ںیم ےس ابک وطبر خالہص‬
‫درک یک اجیت ےہ۔‬
‫تریت یک روابات ںیم ےہ ہک نمی ےک عالہق ےس امل تمینغ ںیم ھچک ولبدبان ا ںیئ۔ ان اومال انغمئ ےس وطبر سمخ رضحت یلع ریض اہلل عنہ ےن ابک اخدہم احلص‬
‫یک اس رپ درگی ساویھتن وک ھچک ارتعا وہا ۔وگ ومہعق رپ وکیئ اخ کسیسدیگ ںیہن وہیئ ۔رھپ حت ہی رضحات یبن رکمی یلص اہلل ہیلع وملس یک خدمت ںیم احرض وہےئ اور‬
‫جح ےس وایسپ رپ دمہنی ونمرہ ےک راہتس ںیم رضحت یربدہ نب حصتت ایملس ریض اہلل عنہےن یبن رکمی یلص اہلل ہیلع وملس یک خدمت ںیم ہی ارتعا شیپ ایک ۔‬
‫۔حت ا ت یلص اہلل ہیلع وملس دغری مخ ( دغری رعیب مینحوہر با باالت وک ےتہک ںیہ وج ) ںیمیبچے وت اس اقمم رپ ا ت یلص اہلل ہیلع وملس ےنھچک دری ا رام فرامبا ۔ اس دوران‬
‫ضعب احصہب یک رطف ےس وہ اکشبات شیپ یک وا ں وج رفس نمی ںیم رضحت یلع ریض اہللعنہ ےک قلعتم شیپ ا یئ ںیھت ۔ دغری مخ ےکاقمم رپ ‪ 11‬دواہجحل ‪ 11‬ھ یبن رکمی‬
‫یلص اہلل ہیلع وملس ےن ابک ہبطخ ارساد فرامبا۔ اس ہبطخ ںیم یبن رکمی یلص اہلل ہیلع وملسےننج رضوری اومر وک درک فرامبا اھت ان ںیم ےس ابک زیچ رعف تاہت ےک‬
‫درہج ںیم یھت ۔‬
‫وہ رضحت یلع ےک قلعتم یھت وج ارتعااضت رفس نمی ںیم رضحت یلع ریض اہلل عنہ ےکمہ رفس اابحت وک ا ت ےک خالف ادیا وہےئ ےھت ان یک دماتعف ےک ےئ یبن رکمی‬
‫یلص اہلل ہیلع وملس ےن رضحت یلع یک فصنلت ایبن فرامیئ ۔ اور رضحت یلع یک اامیث و دبایث اک واحض وطر رپ درک فرامبا ان املکت ںیم ابک ہملک ست ےس ربادہ وہشمر ےہ‬
‫‪ :‬منّٰکنتّٰموَلہّٰفعیلّٰموَلہ ‪:‬‬
‫ان املکت ںیم رضحت یلع ےس ارتعااضت اک اراہل مقصود اھت اور رضحت یلع یک فصنلت اور ان ےک نسح رکدار اک ایبن رکبا شیپ رظن اھت ۔ہی ابک ویتق ہلئسم اھت اس فرامن‬
‫وبنت ےک درہعی نسح اولسیب ےک ساھت ااتتخم یرری وہ ایگ ۔۔اقمم دغریمخ ںیم وکیئ حنگ وریغہ ںیہن وہیئ ۔‬
‫دغری مخ ےک واہعق وک ضعب ولوگن ےن یری اتیمہ دی ےہ اور اس ےس رضحت یلع ریض اہلل عنہ یک خالتف بال لصف بایث رکےن ےک ےئ با اکم وکشش یک ےہ ہی ولگ اس‬
‫واہعق وکہلئسم خالتف ےک ےئ ااہتنیئ درہج یکوقی دلیل قرار دےتی اہینحند اایشء وغر بلط ںیہ ۔ ان رپ وتہج فرامےن ےس ہی واحضوہ اجےئ ہا ہک ہی دلیل ہلئسم خالتف ہر‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪27‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫زگ بایث ںیہن رکیت ۔‬

‫‪ :‬رضحت یلع ریض اہلل عنہ ےس قلعتم اکشباتاک اراہل نج اافلظ ےس یبن رکمی یلص اہلل ہیلعوملس ےن فرامبا ان ںیم ہی ہلمج مروکر ےہ ہک ‪ :‬نم کتت ومال ہ یلعف ومالہ‬
‫ینعی سج صخش ےک ےئ ںیم وبحمت اور دوست وہن سپ یلع نب ایب ظالث اس ےک وبحمت اور دوست ںیہ ۔ اہین رپ ہلئسم خالتف و ںاینیث اک درک بک ںیہن ےہ ۔ اور ہن‬
‫ یس امجعت یک رطف ےس ا ت ےک ساےنمخالتف ےک ومضمن وک رری ثحب البا ایگ ۔ اور ہن یہ یس صخش ےن اس ےک قلعتم وکیئ وسالایک سج ےک وجات ںیم ا ت ےن ہی‬
‫ا ت ےن ہی کالم فرامبا وہ ۔‬
‫رھپ اس روایث ےک اےلگ اافلظ یھ وغر بلط ںیہ ان ںیم وماالت اور اعمدات وک ابک دورس ےک بااقملبل درک ایک ےہ ۔ اس ےس واحض وہبا ےہ ہک اہین ومیٰل ےک ظفل‬
‫‪ :‬ںیم والیث اقمبہلب دعاوت ےہ ینعمب خالتفںیہن ۔ روایث ےک وہ اافلظ ہی ںیہ‬
‫‪:‬‬
‫‪ :‬اللھمّٰوالّٰمنّٰوَلہّٰوعادّٰمنّٰعاداہ‬

‫اہلل ! اےس دوست رھک وج یلع ےس دویتس رےھک اور اس ےس دعاوت رھک وج یلع ےس دعاوت رےھک ۔‬
‫ہی ےہ الص واہعق اک سپ رظنم وج سادہ اافلظ ںیم درک رک دبا ےہ ۔ اور روایث ھٰرا ےک قلعتم امہرا یہی ؤمفق ےہ وج مہ ےن شیپ رک دبا ۔‬
‫اجری ےہ ‪:‬‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪28‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫ااکیر دویدنب ایک ےھت؟‬

‫(ومالبا دمحم داود ارلنمح یلع)‬

‫اس اک وجات رصتخم وظفلن ںیم وین دبا اج اتکس ےہ ہک وہ ریخارقلون یک بادہار ےھت‘ فلس اصنیحل اک ومنہنےھت‘اسالیم مراح ومراق یک یتیج اجیتگ‬
‫نکیل ان رصتخم ولمجن یک رشتحی و لیصفت رکےن ںیھٹیب وت اس ےک ےیل درتف ےک درتف بااکیف ںیہ اور یچس بات ہی ےھ ہک ان یک وصخایصت ‘وصتریےھت‬
‫وک وظفلن ںیم سبمینا لکشم یہ ںیہن رقت ًابیً بانکمم ےہ ‪ -‬اسےیل ہک ان یک وصخایصت اک قلعت در تقیقح اس مراح ومراق ےس ےہ وجاحصہب ارکام‬
‫روضان اہلل مہیلع انیعمج یک تریوتن اور ان ےک رطر ردنیگ ےس رینتسم اھت اور مراح و مراق وہ زیچ ےہ ےسج وسحمس وت ایک اج اتکس ےھ نکیل اافلظ ےک‬
‫درہعی کیھٹ اھٹک ایبن ںیہن ایک اج اتکس ‘ سج رطح گالت یک وخوبش وک وساھگن اج اتکس ےہ نکیل اس یک وپری تیفیک وک اافلظ ںیم داھانل نکمم ںیہن ‪-‬‬
‫‪ -‬ایس رطح ان رضحات ےک مراح و مراق وک ان یک وتبحصن اور ان ےک وااعقت ےس اھجمس اج اتکس ےہ رگم اس یکیقطنم ریبعت بانکممےھ‬
‫لہرا اس ومضمن ںیم ااکیر دویدنب یک وصخایصت و امینارات وک رظنی وطر ےس ایبن رکےن ےک ئاجےئ ان ےک دنچ قرفتق وااعقت انسےن وصقمد ںیہ‬
‫نج ےس ان یک وصخایصت ربادہ واعض اور ا سان رطےقی ےس ھجمس ا ںیکس یگ ‪ -‬وبااہلل اوتلقیف‬

‫ مل و لضف اور اس ےک ساھت وتاوضاع و للہٰتت‬

‫ارگ رصف وتعس اطمہعل‘ وقت ادعتساد اور کثرت ولعمامت اک بام مل وہوت ہی تفص ا ح یھ ایسی اکایمت ںیہن نکیل ااکیر دویدنب یک وصختیص‬
‫ہی ےہ ہک مل ولضف ےک دنمسر سیتے ںیم زجن رکےنیل ےک باووجد ان یک وتاوضاع و انقتیئ اور للہٰتت ااہتنوک یچنہپ وہیئ وہیتےہ‪ -‬ہی احمورہ ربان‬
‫رداعم ےہ ہک“ولھپن ےس دلی وہیئ ساح ہشیمہ یتکھےہ‪ “-‬نکیل امہر رامےن ںیم اس احمور اک یلمع اظمہرہ انتج ااکیر دویدنب یک ردنیگ ںیم‬
‫‪:-‬رظن ا با ےہ اور ںیہک ںیہن اتلم‪-‬دنچ وااعقت مالہظح فرامےیئ‬
‫باین داراولعلم دویدنبہتجح ا السالم رضحت ومالبا اقمس باونوتی رہمح اہلل ےک علوم ‪ -‬با عرح با ادیا انکرےھت‪ -‬ومالبا رہمح اہلل یک اصتفین ا ت ‪1-‬‬
‫رقتری دلثرری ‘ اقمس اولعلم ‘ اور ابمخینہ ساہ اہجن وپر وریغہ ےس ان ےک دنلب اقمم اک ھچک ادنارہ وہبا ےہ اور ان ںیم ےس ضعب اصتفین ایسی ‘ایحت‬
‫ںیہ ہک اےھچ اےھچ املعء یک ھجمس ںیم ںیہن ا ںیت ‪ -‬دح ہی ےہ ہک ان ےک مہ رصع یررگ رضحت ومالبا وقعیت باونوتی رہمح اہلل اک ہی ہلمج دویدنبںیم‬
‫“‪-‬ںیم ےن ا ت ایحت اکھچ رمہبت اطمہعل ایکےہ‪ -‬ات وہ ھچک ھچک ھجمس ںیم ا یئےہ“وہشمر اھت ہک‬
‫‪:‬اور میکح االمت رضحت ومالبا ارشف یلع اھتونی رہمح اہلل فرامےت ںیہ ہک‬
‫ات یھ ومالبا اقمس باونوتی رہمح اہلل یک رحتریںی ریمی ھجمس ںیم ںیہن ا ںیت اور ربادہ وغرو وح یک تقش ھجم ےس یرداست ںیہن وہیت ‪ -‬اس “‬
‫ےیل دیفتسم وہےن ےس رحموم راتہ وہن اور اےن دل وک وین اھجمس اتیل وہن ہک رضوربات اک مل احلص رکےن ےک ےیل اور لہس لہس اتکںیب‬
‫س‬
‫)ارشف اونلا ح ‪ 131‘131‬ح ‪-“(1‬وموجد ںیہ رھپ ویکن تقش ااھٹیئ اجےئ‬
‫ومعامً مل ولضف اک ریردست دنا ادیار وہاجبا رکبا ےہ نکیل رضحت ‘ اےسی وعیس و قیمع مل ےک دعب ‘ باوصخل حت اس رپ عقلنات اک ہبلغ وہ‬
‫‪ :‬باونوتی رہمح اہلل اک احل ہی اھتہج وخد فرامےت ںیہ‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪29‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫سج رطح وصویفن ںیم دببام وہن ایس رطح ومولیث اک دھنہ یھ ھجم رپ اگل وہاےہ‘ اس ےیل وھپبک وھپبک رکدقم ر انھ ڑپبا ےہ‘ ارگ “‬
‫)ارواح بالہث ‪171‬ربمن ‪-“ (231‬ومولیث یک دیق ہن وہیت وت اقمس یک اخک اک یھ ہتپ ہناتلچ‬
‫‪ :‬انچہچن ومالبا اقمس باونوتی رہمح اہلل یک ے یسفن اک اعمل ہی اھت ہک وقبل رضحت ومالبا ادمح نسح اصحت ارمووہی رہمح اہلل ےکہک‬
‫رضحت ومالبا دمحم اقمس باونوتی اصحت رہمح اہلل سج ظالث مل ےک ادنر ربکت دےتھکیےھت اس ےس یھبک یھبک اینپ وجیت اوھٹابا رکےت ےھت اور سج “‬
‫)ارواح بالہث ‪ (211 211‬ظالث مل ےک ادنر وتاعض دےتھکی ےھت اس ےک وجےت وخد ااھٹایل رکےت ےھت‬
‫یہی احل رضحت ومالبا ردیش ادمح گنگویہ ر ہتم اہلل ہیلع اکاھت‪ -‬اںیہن ان ےک تفقہ ےک دنلب اقمم یک انب رپ ہتجح االسالم رضحت ومالبا اقمس باونوتی ‪2-‬‬
‫رہمح اہلل ےن“ اوب ہفینح رصع“ اک بقل دبا اھت اور ومالبا ردیش ادمح گنگویہ رہمح اہلل اےن دہع ںیم ایس بقل ےس وہشمر ےھت ‪ -‬رضحت عالہم اونر ساہ‬
‫اک رمہبت دےنی وک ایتر ںیہن ےھت ‘ رضحت گنگویہ رہمح اہلل وک “ہیقف “ریمشکی رہمح اہلل ےسیج دنلب بابا ققحم وج عالہم سایم رہمح اہلل وک “ہیقف اسفنل‬
‫‪ :‬فرامبا رکےت ےھت‪-‬ومالبا گنگویہ رہمح اہلل ےک بار ںیم ومالبا ارشف یلع اھتونی رہمح اہلل واہعق انسبا رکےت ےھت فرامےت ںیہ ہک “اسفنل‬
‫ست ابلطء اتکںیب رکیل ادنر اھبےگ رگم ومالبا گنگویہ رہمح اہلل ‪-‬رضحت گنگویہ رہمح اہلل ابک رمہبت دحیث اکقبس ڑپاھ رےہ ےھت ہک بارس ا یئ“‬
‫)ارواح بالہث ‪“ ( 331 227‬ابلطء یک وجایتن عمج رکےن ےگل باہک ان وک ااھٹ رک ادنر ےل اجںیئ ‪ -‬ولوگن ےن ہی احل داھکی وتٹک ےک رہےئگ‬
‫خیش ادنہل ومالبا ومحمد نسح رہمح اہلل ےک مل ولضف اک ایک اکھٹہن؟ نکیلرضحت اھتونی رہمح اہلل راوی ںیہ ہک “ابک رمہبت ومالبا ومحمد نسح ‪3-‬‬
‫ومالبا ومحمد نسح رہمح اہلل ےن ذعر شیپ فرامبا ہک ےھجم ‪ -‬رہمح اہلل رماد ا باد رشتفی ےل ےئگ وت واہن ےک ولوگن ےن وظع ےنہک ےک ےیل ارصار ایک‬
‫ل‬
‫اور اس اک “ہیقف وادح ادش یلع ا سیطن نم افل اعدب “اعدت ںیہن ےہ رگم ولگ ہن امےن وت ارصار رپ وظع ےکےیل ڑھک وہےئگ اورہی دحیث‬
‫‪:‬رتہمج ہی ایک ہک‬
‫“‪-‬ابک اعمل اطیشن رپ ہرار اعدبےس ربادہ اھبریےہ“‬
‫‪:‬عمجم ںیم ابک وہشمر اعمل وموجد ےھت اتہون ےن ڑھک وہرک اہکہک‬
‫“‪ -‬ہی رتہمج طلغ ےہ اور سج وک رتہعمج حیحص رکبا ہن ا و اس وک وظع انہک اجیر ںیہن“‬
‫رضحت خیش ادنہل رہمح اہلل اک وجایب رد لمع ولعمم رکےن ےس ےلہپ ںیماچےیہ ہک درا دری اےن رگ ًابین ںیم منہ دال رک وسںیچ ارگ ان یک ہگج مہ‬
‫‘ااعتشل ازیگن یھ اھت‪ -‬نکیل اس خیش وقث اک رطر لمع سیتے ‘ وہےت وت ایک رکےت؟ رتہعمجحیحص اھت اور ان اصحت اک ادنار ایبن وتنیہ ا زیم یہ ںیہن‬
‫‪ :‬رضحت اھتونی رہمح اہلل فرامےت ںیہ ہک ہی نس رک‬
‫ومالبا ومحمد نسح رہمح اہلل وفرا ًبیبھ ےئگ اور فرامبا ہک“ںیم وت ےلہپ یہ اتہکاھت ےھجم وظع یک ایلقث ںیہن ےہ رگم ان ولوگن ےن ںیہن امبا‪ -‬ریخ ات‬
‫“‪-‬ریم باس ذعر یک دلیل یھ وہ یئ ‘ ینعی ا ت یک اہشدت‬
‫انچہچن وظع وت ےلہپ یہ متخ فرامدبا ‪ -‬اس ےک دعب ان اعمل ےس رطبر اافتسدہ وپاھچ ہک “یطلغ ایک ےہ؟ باہک ا دنئہ وچبن “ اتہون ےن فرامبا ادش اک‬
‫(رتہعمج القث (ربادہ اھبری) ںیہن ہکلب ارض (ربادہ اصقنن دہ) اک ا با ےہ ‪ “-‬ومالبا وحمد نسح رہمح اہلل ےن یرہتسج فرامبا ہک دحیث ویح ںیمےہ‬
‫یھبک ھجم رپ ویح ویٹنھگن یک ا وار ںیم ا یت ےہ اور وہ ھجم رپ ست ےس ربادہ اھبری وہیت ےہ ‪ ) -‬ایک اہین )بابیبیلثم صلصلۃ ارجلس ووھ ادش یلع‬
‫) یھ ارض (ربادہ اصقنن دہ) ےک ینعم ںیہ؟ اس رپ وہ اعمل دم وخبرد رہےئگ‪ ( “-‬ارواح بالہث ‪631 211‬‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪30‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫میکح االمت رضحت ومالبا ارشف یلع اھتونی رہمح اہلل حت اکوپنرںیم دمرس ےھت ‪ -‬اتہون ےن دمرہس ےک ہسلج ےک ومعق رپ اےن ااتسد ‪4 -‬‬
‫رضحت خیش ادنہل رہمح اہلل وک یھ دموع ایک ‪ -‬اکوپنر ںیم ضعب الہ مل وقعمالت یک اہمرت ںیم رعموفےھت اور ھچک دباعت یک رطف یھ املئ‬
‫ےھت‪ -‬ادرھ املعےئ دویدنب یک ربادہ رت وتہج وچہکن اخصل دینی علوم یک رطف ریتہ یھت ‪ -‬اس ےیلہی رضحات ےتھجمس ےھت ہک املعےئ دویدنب وک وقعمالت‬
‫ںیم وکیئ درک ںیہن ےہ‪ -‬رضحت اھتونی رہمح اہلل اس وقث ونوجان ےھت اور ان ےک دل رضحت خیش ادنہل رہمح اہلل وک دموع رکےن اک داہیع ہی یھ‬
‫اھت ہک اہین رضحت یک رقتری وہیگ ہک اکوپنر ےک ان املعء وک ہتپ ےلچ ہاہک املعےئ دویدنب اک یمل اقمم ایک ےہ اور وہ وقنمالت و وقعمالت دوونن ںیم‬
‫یسیک اکلم داگتسہ رےتھک ےھت ‪ -‬انچہچن ہسلج دقعنم وہا اور رضحت خیش ادنہلرہمح اہلل یک رقتری رشوع وہیئ ‪ -‬نسح اافتق ےس رقتری ےک دوران وکیئ‬
‫وقعمیل ہلئسم رری ثحب ا ایگ ‪ -‬اس وقثبک وہ املعء نج وک رضحت اھتونی رہمح اہلل رضحتخیش ادنہل رہمح اہلل یک رقتری انسبا اچےتہ ےھت ‘ ہسلج ںیم‬
‫ںیہن ا ےئ ےھت ‪ -‬حت رضحت خیش ادنہل رہمح اہلل یک رقتری ابشت رپ یچنہپ اور اس وقعمیل ہلئسم اک ااہتنیئ افصالہن ایبن وہےن اگل وت وہ املعء رشتفی ےل‬
‫ا ےئ نج اک رضحت اھتونی رہمح اہلل وک ااظتنر اھت‪ -‬رضحت اھتونی رہمح اہلل اس ومعق رپ تھت رسمور وہےئ ہک ات ان رضحات وک رضحت خیش‬
‫ادنہل رہمح اہلل ےک یمل اقمم اک ادنارہ وہہا ‪ -‬نکیل وہاہی ہک وجن یہ رضحت خیش ادنہل رہمح اہلل ےن ان املعء وک داھکی‪ -‬رقتری وک رصتخم رکےک وفرا ًمتخ‬
‫‪:‬رضحت ومالبا رخفادلنی گنگویہ رہمح اہلل وموجد ےھت‘ اتہون ےن داھکی وت بجعت ےس وپاھچہک ‪-‬رکدبا اور بیبھ ےئگ‬
‫رضحت!ات رقتری اک الص وقث ا با اھت‘ا ت بیبھ ویکن ےئگ؟“رضحت خیش ادنہل رہمح اہلل ےن وجات دبا ‪ :‬اہن در الص یہی لایل ےھجم یھ ا با “‬
‫“‪-‬اھت‬
‫رضحت یلع رکم اہلل وہہج اک واہعق وہشمر ےہ ہک یس وہیدی ےنا ت ےک ساےنم ا رضحنت یلص اہلل ہیلع وملس یک سان ںیم وکیئ اتسگیخ رکدی یھت‬
‫وت رضحت یلع رکم اہلل وہہج اس رپ ڑچھ دور اور اےس رنیم رپ رگا رک اس ےک سیتے رپ وسار وہ ےئگ ‪ -‬وہیدیےن حت اےن ا ت وک ے سب بابا وت‬
‫ک‬
‫ھسینا وہرک اس ےن رضحت یلع رکم اہلل وہہج ےک روےئ ابمرک رپ وھتک دبا دےنھکی واولن ےن داھکی ہک رضحت یلع رکم اہلل وہہج اس وک وفرا ً‬
‫وھچر رک اگل وہ ےئگ اور وپےنھچ رپاتببا ہک ںیم ےلہپ ا رضحنت یلص اہلل ہیلع وملس یک تبح ےک انب رپ اس وہیدی ےس ااھجل اھت ‪ -‬ارگ وھتےنک ےک دعب وکیئ‬
‫‪ -‬اکروایئ رکبا وت ہی اےن سفن یک دماتعف وہیت‬
‫رضحت خیش ادنہل رہمح اہلل ےن اےن اس لمع ےس رضحت یلع رکم اہلل وہہج یک سیت بارہ فرامدی ‪ -‬بلطم یہی اھت ہک ات بک وت رقتری ینک یتین‬
‫اور اخصل اہلل ےک ےیل وہ ریہ یھت نکیل ہی لایل ا ےن ےک دعب اہان مل اتجےن ےک ےیل وہیت‘اسےیل رقتری وک روک دبا (ہی واہعق ذموکرہلیصفت‬
‫ےک ساہت ومالبا یتفم یقت امثعین اصحت ےن اےن وادل امخد رضحت ومالبا یتفم دمحم عیفش رہمح اہلل ےس انس ےہ اور یتفم عیفش رہمح اہلل ےن میکح‬
‫االمت رضحت ارشف یلع اھتونی رہمح اہلل ےس انس اور ایس اک خالہص رضحت ایمن ر ہتم اہلل ہیلع ےن ایحت خیش ادنہلرہمح اہلل ےک ہحفص ربمن ‪127‬‬
‫)‪-‬رپ یھ ایکےہ‬
‫مسل‬
‫دمرہس معنینہ اریمج ےک رعموف اعمل رضحت ومالبا دمحم نیعم ادلنی اصحت رہمح اہلل وقعمالت ےک م اعمل ےھت ‪ -‬اتہون ےن رضحت خیش ‪5-‬‬
‫ادنہل ومالبا ومحمد نسح رہمح اہلل یک رہشت نس ریھک یھت ‪ ،‬مالاقت اک اایتشق ادیا وہا وت ابک رمہبت دویدنب رشتفی الےئ اور رضحتخیش ادنہل رہمح‬
‫ومالبا نیعم ادلنی ‪-‬اہلل ےک اکمن رپ چنہپ ےئگ‪ -‬رگیم اک وممس اھت‪ -‬واہن ابک اصحت ےس مالاقت وہیئ وج رصف اینبن اور دنبہت ےنہپ وہےئ ےھت‬
‫اریمجی رہمح اہلل ےن انےس اہان اعترف رکابا اور اہک ہک“ےھجم رضحت ومالبا ومحمد نسح ےس انلمےہ‪ “-‬وہ اصحت یر رپاپتک ےس ومالبا‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪31‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫اریمجی رہمح اہلل وک ادنر ےل ےئگ ‘ ا رام ےس اھٹببا اور اہک ا یھ مالاقت وہاجیت ےہ ‪ -‬ومالبا اریمجی رہمح اہلل رظتنمرےہ‘ اےنت ںیم وہ رشیث ےل‬
‫ا ےئ اورومالبا اریمجی رہمح اہلل وک بالبا ‪ -‬اس ےک دعب ومالبا اریمجی رہمح اہلل ےن اہک “رضحت ومالبا ومحمد نسح اصحت وک اظالع دےئجی ‪ -‬ان‬
‫وھتری دری دعب وہ اصحت اھکبا ےل ا ےئ اور اھکےن رپ ارصارایک‘ ومالبا “ اصحت ےن فرامبا “ا ت ے رکف رںیہ اور ا رام ےس رشتفی رںیھک‬
‫اریمجی رہمح اہلل ےن اہکہک“ںیم ومالبا ومحمد نسح اصحت ےس ےنلم ا با وہن ‘ ا ت اںیہن اظالع رکدےئجی “ان اصحت ےن فرامبا “اںیہن اظالع‬
‫وہگئ ےہ ا ت اھکبا انتول فرامںیئ ا یھ مالاقت وہاجیت ےہ ‪“-‬ومالبا اریمجی رہمح اہلل ےن اھکبا اھک ایل وت ان اصحت ےن ومالبا اریمجی رہمح اہلل رپ‬
‫اھکنپ حھلنا رشوع رکدبا ‪ -‬حت دری زگر یئ وت ومالبا اریمجی رہمح اہلل یر مہوہےئگ اور فرامبا ا ت ریما وقث اضعئ رک رےہ ںیہ ‪-‬ںیم ومالبا ےس ےنلم‬
‫‪:‬ا یھ بک ا ت ےن ومالبا ےس مالاقت ںیہن رکایئ ‪ -‬اس رپ وہ اصحتوبےلہک ‘ا با اھت اور اینت دری وہ یکچےہ‬
‫“‪-‬در الص بات ہی ےہ ہک اہین ومالبا وت وکیئ ںیہن ‘ اہتبل ومحمد اخاسکر یہ اک بام ےہ“‬
‫ومالبا نیعم ادلنی اریمجی رہمح اہلل ہکا تکا رہ ےئگ اور ہتپ لچ ایگ ہک رضحتخیش ادنہل رہمح اہلل ایک زیچ ںیہ ( ہی واہعق رضحت ومالبا یتفم یقت امثعین‬
‫اصحت ےن اےن وادل امخد رضحت یتفم عیفش رہمح ےس انس اور اتہون ےن اےن ابک مہ قبس اعمل ومالبا ثیغم ادلنی اصحت ےس انس اھت وج دویدنب‬
‫وچہکن واہعق ےنس اکیف رعہص وہایگ اھت اس ےیل ر ‪-‬ےس افرع وہرک وقعمالت ڑپ ھتے اریمجےلچ ےئگ ےھت اور ا رخںیم دمہنی ہبیط رجہت رک ےئگ‬
‫)‪-‬رضحت یتفم عیفش رہمح اہلل ےن ان ےس رحم وبنی یلص اہلل ہیلع وملس ںیم اس بات یک دصتقی فرامیئ‬

‫اامم ارصعل عالہم دیس دمحم اونر ساہ ریمشکی رہمح اہلل مل و لضفںیم اتکیےئ رور ہارےھت‪ -‬میکح االمت رضحت ومالبا ارشف یلع اھتونی رہمح اہلل ‪6-‬‬
‫ےن اینپ ابک سلجم ںیم لقن ایک ےہ ہک ابک اسیعیئ وسلیفف ےن اھکل ےہ ہک “ اسالم یک اقحتین یک ابک دلیل ہی ےہ ہک زغایل رہمح اہلل حت ققحم‬
‫اوردم قق اسالم وک قحاتھجمس ےہ‪ “-‬ہی واہعق ایبن رکےکمیکح االمت ےن فرامبا“ ںیم اتہک وہن ہک ریم رامےن ںیم ومالبا اونر ساہ ریمشکی رہمح‬
‫اہلل اک ووجد اسالم یک اقحتین یک دلیل ےہ ہک ااسی ققحم اور دمقق اعمل اسالم وک قح اتھجمس ےہ اور اس رپ اامین رکھنا ےہ (ایحت اونر ‪111‬‬
‫)یروایث ومالبا ادرسی اکدنولھی رہمح اہلل‬

‫رضحت ومالبا اونر ساہ ریمشکی رہمح اہلل اک ابک واہعق ومالبا اونری رہمح اہلل ایبن فرامےت ںیہ ہک دقمہم اہبووپلر ےک ومعق رپ حت رضحت ساہ‬
‫اصحت رہمح اہلل ےن اقدباوینن ےک رفک رپ ے ریظن رقتری فرامیئ اور اس ںیم ہی یھ فرامباہک “ وج زیچ دنی ںیم وتارت ےس بایث وہاس اک منکر اکفر‬
‫‪:‬ےہ‪ “-‬وت اقدباوینن ےک وگاہ ےن اس رپ ارتعا ایک‬

‫ا ت وک اچےئہ ہک اامم راری رہمح اہلل رپ رفک اک وتفی ٰدںیویکہکن وفا ح ارلتومت رشح ملسم اوبثلت ںیم عالہم عرحاولعلم رہمح اہلل ےن اھکل ےہ ہک “‬
‫“‪-‬اامم راری رہمح اہلل ےن وتارتیونعی اک ااکنر ایک ےہ‬

‫اس وقث یر یر املعء اک عمجم اھت ست وک رپاشیین وہیئ ہک وفا ح ارلتومت اس وقث باس ںیہنےہ‪ -‬اس ارتعا اک وجات سک رطح دبا اجےئ ؟‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪32‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫‪ :‬ومالبا اونری رہمح اہلل وج اس واہعق ےک وقث وموجد ےھت فرامےتںیہ‬

‫امہر باس اافتق ےس وہ اتکت ںیہن یھت ‪ -‬ومالبا دبعافیطل اصحت بامظ اظمہراولعلم اہسروپنر اور ومالبا رمتضٰی نسح اصحت ریحان ےھتہک “‬
‫“ایک وجات دںی ےگ؟‬
‫‪:‬نکیل ایس رپاشیین یک احلث ںیم رضحت ومالبا اونر ساہ ریمشکی رہمح اہلل یک ا وار وگیجن‬
‫جج اصحت! ےئھکلںیم ےن سیتب سال وہےئ ہی اتکت دیھکی یھت ات امہر باس ہی اتکت ںیہنےہ‪ -‬اامم راری رہمح اہلل الص ہی فرامےت ںیہ “‬
‫تحب‬
‫ہک دحیث ال مع ایتم یلع الصاللۃ وتارتیونعی ےک رےبت وک ںیہن یچنہپ لہرا اتہون ےن اس دحیث ےک وتمارت یونعی وہےن اک ااکنر فرامبا ےہ ہن ہک‬
‫وتارت یونعی ےک تجح وہےن اک _ ان اصحت ےن وحاہل شیپ رکےن میندوھہک ےس اکم ایل ےہ ‪ -‬ان وک وہک ابعرت ڑپںیھ ورہن ںیم انےس اتکت‬
‫“_ رکیل ڑپاتھ وہن‬
‫انچہچن اقدباین سادہ ےن ابعرت ڑپیھ ‪-‬وایعق اس اک وہفمم ویہ اھت وج رضحت اونر ساہ ریمشکی رہمح اہلل ےن ایبن فرامبا اھت ‪ -‬عمجم رپ ہتکس ظاری وہ ایگ‬
‫‪ :‬اور رضحت اونر ساہ ریمشکی رہمح اہلل ےن فرامبا‬
‫مفچ‬
‫جج اصحت! ہی اصحت ںیم م (الوجات) رکبا اچےتہ ںیہ ‪ -‬ںیم وچہکن ظالث مل وہن ںیم ےن دو اچر اتکںیب دہکی ریھک ںیہ ںیم اتساءاہلل “‬
‫مفچ‬
‫) م (الوجات) ںیہن وہن ہا ( اونار اونری ؤمہفل ومالبا دمحم اونری رہمح اہلل ‪32‬‬
‫ابک رطف مل ولضف اور وقت احہظف اک ہی ریحما لعقول اکرباہم دےئھکیہک سیتب سال ےلہپ دیھکی وہیئ اتکت اک ابک زجویوحاہل ینتک زجریس ےک ساہت‬
‫باد راہ اور دورسی رطف اےسی ومعق رپ ارگ وکیئ اور وہبا وت ہن اجےن ےنتک ینلد بابگ دوع رکبا نکیل طخ دیشکہ ہلمج مالحطہ فرامےیئ ہک وہ وتاعض ےک‬
‫سک اقمم یک امغری رک راہ ےہ؟ اور ہی ضحم ظفل یہ ںیہن ںیہ وہ واقعۃً اےنامتم امکالت ےک باوفص اےن ا ت وک ابک ومعمیل ظالث مل ےتھجمس ےھت‬
‫للھ‬
‫“‪-‬ا م احعلبی یف ینیع ریغصاویف انیع اانلس ریبکا “ اور اس داعےئ وبنی یلص اہلل ہیلع وملس ےک رہظمےھت‬

‫رضحت ومالبا اونری رہمح اہلل یہ راوی ںیہ ہک ابک دہعف رضحت اونر ساہ ریمشکی رہمح اہلل ریمشک رشتفی ےل اج رےہ ےھت سب ےک ااظتنر ںیم ‪7‬‬
‫ایسوکلت اد رپ رشتفی فرام ےھت ابک بادری ا با اور ےنہک اگل ا ت ےک رہچ ےس ہی ولعمم وہبا ےہ ہک ا ت املسمونن ےک یر اعمل دنی ںیہ ‪-‬‬
‫اس ےن اہک“ا ت وک اسالم ےک قلعتم مل ےہ؟“فرامبا“ھچک ھچک ‪ “-‬رھپ ان یک بیلص ےک قلعتم فرامباہک “‪-‬فرامبا“ ںیہن ! ںیم ظالث مل وہن‬
‫“مت طلغ ےھجمس وہ‪ -‬اس یک ہی لکش ںیہنےہ‪ “-‬رھپ یبن رکمی یلص اہلل ہیلع وملس یک وبنت رپاچسیل داللئ دےی دس قر ا ن ےس‪ ،‬دس وترات ےس‪،‬‬
‫دس الیجن ےس‪ ،‬اور دس یلقع ‪ -‬وہ بادری ا ت یک رقتری نس رک ےنہک اگل ہک ارگ ےھجم اےن افمدات اک لایل ہن وہبا وت ںیم املسمن وہاجبا‪ -‬زین ہی ہک‬
‫)ےھجم وخد اےن مرہت یک تھت یس باںیت ا ت ےس ولعمم وہیئ ںیہ (اونر اونری ؤمہفل ومالبا دمحم اونری رہمح اہلل ‪31‬‬

‫ومالبا یتفم دمحم یقت امثعین اصحت فرامےت ںیہ ںیمےن اےن وادل رضحت ومالبا یتفم دمحم عیفش رہمح اہلل اور خیش ادحلیث رضحت ومالبا ویفس ‪8‬‬
‫ونبری رہمح اہللےس انس ہک رضحت ومالبا اونر ساہ ریمشکی رہمح اہلل ےن ‪1321‬ھںیم عالہم انب ااہلم رہمح اہلل یک وہشمر رشح دہاہی “ حتف‬
‫ادقلری“ اور اس ےک ہلمکت اک اطمہعل سیب ےس ھچک رادئ ابامںیم ایک اھت اور اتکت اجحل بک اس یک صیلخت یھکل یھت اور اتہون ےن اصحت دہاہی رپ وج‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪33‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫ارتعااضت ےیک ںیہ ان اک وجات یھ اھکل اھت‪ -‬اس ےک دعب دمت ارمعل“حتف ادقلری“ یک رماحعات یک رضورت ںیہن ڑپی اور یس بارہ اطمہعل ےک ریغب‬
‫اس یک ہن رصف باوتن ہکلب وطلی ابعروتن بک اک وحاہل قبسںیم دبا رکےتےھت‪ -‬رضحت ومالبا ونبری رہمح اہلل فرامےت ںیہ ہک اتہون ےن‬
‫‪ 1367:‬ھ ںیم مہےس ہی واہعق ایبن ایک اور فرامبا‬
‫سیبھچ سال وہےئگ رھپ رماتعج یکرضورت ںیہن ڑپی اور وج ومضمن اس اک ایبن رکون ہا ارگ رماتعج رکوےگ وت افتوت مک باو ےگ ( تفحنہ العنثر “‬
‫) ‪ 27‬عبط سلجم یمل رکایچ‬

‫رضحت ومالبا وظنمر ادمح امعنین رہمح اہلل رضحت اونر ساہ ریمشکری رہمح اہلل ےک سارگد ںیہ وہ فرامےت ںیہ ںیمدرس فراعت ےک دعب حت یھ ‪9‬‬
‫رضحت اونرساہ ریمشکی رہمح اہلل یک خدمت ںیم احرض وہبا وت ےلہپےس ےھکل وہ ےئ دعتمد وساالت ےک وجات ولعمم رکبااھت‪ -‬ابک دہعف احرضی‬
‫ںیم رتمری رشفی یک ابک ابعرت اک ںیم ےن وحاہل دبا اور رع ایک اس ابعرت ںیم ہی ااکشل ےہ ‪ ،‬تھت وغر ایک نکیل لح ہن وہ اکس‪-‬‬
‫فرامبا“ومولی اصحت! ا ت وک باد ںیہن راہ‪ ،‬ےھجم وخت باد ےہ سج سال ا ت دورہںیم ےھت‪ ،‬اس ومعق رپںیم ےن اتببا اھتہک اہین رتمری ےک‬
‫اکثر وخسنن ںیم ابک یطلغ واعق وہیئ ےہ نکیل ولگ رسی رسی وطر رپ زگر اجےت ںیہ اور اںیہن ہتپ ںیہن اتلچ‪ ،‬ورہن ہی ااکشل ست وک شیپ ا با‬
‫‪ :‬اچےئہ‪“-‬رھپ فرامباہک“ حیحص ابعرت اس رطح ےہ‪“-‬ومالبا امعنین رہمح اہلل ےتھکل ںیہ‬
‫‪931‬‬ ‫اہلل اربک! ہی بات یھ باد ریتہ یھت ہکفالن سال اس ومعق رپ قبس ںیم ہی بات فرامیئ یھت ‪ ( “-‬ایحت اونار‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪34‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫یلپچ ابکت (تنب وحا)‬

‫ہاےئ اک ہمیق ابک ولک‬

‫بایث داینھ ابک اھکےن اک چمچ‬
‫دیفس رریہ ابک اھکےن اک چمچ‬
‫ابار داہن دو اھکےن اک چمچ‬
‫باین حست رضورت‬
‫ابد اچر دعد‬
‫یسپ الل رمح ا داھ اھکےن اک چمچ‬
‫یئکم اک ا با دو اھکےن ےک چمچ‬
‫ہری رمح اچر دعد (باربک کبی وہیئ‬
‫اکیل رمح ابک اچےئ اک چمچ (کبی وہیئ‬
‫) )وپدہنی ا داھیھٹگ (باربک اٹک وہا‬
‫ُکبی الل رمح ا داھ اھکےن اک چمچ‬
‫کمن حست داہقئ‬
‫لیت حست رضورت‬
‫امٹرٹ حست رضورت‬
‫رتبیک‬

‫ابک یر یرنتںیم ہاےئ اکہمیق داںیل۔‬

‫ات بایث داینھ اور دیفس رری وکوھبن رک ومبا سیپ ںیل۔‬
‫ات ابک ابدہ‪ ،‬یسپ الل رمح‪ ،‬یئکم اک ا با‪ ،‬باربک کبی ہری رمح‪ ،‬ابار داہن‪ُ ،‬کبی اکیل رمح‪ ،‬باربک اٹک وہا وپدہنی‪ُ ،‬کبی الل رمح‪ ،‬کمن اور ےس‬
‫وہےئ اصمےحل ےمیقںیم مالرک وگدنںیھ اور ا دےھ ےٹنھگ ےک ےیل دکھ رک فرجی ںیم رھک دںی باہک ابار داےن یک اٹھکس ا اجےئ۔‬
‫بایق ابدون وک فرایئ رکےک رٹیبںیم سالم رکںیل۔‬
‫اس ےک دعب ابک یر فراگنئ نیپ ںیم وھتر سا لیت رگم رکںیل۔‬
‫یلپچ ابکت یھبک یھ ربادہ لیت ںیم ہن ںیلت ۔‬
‫حت لیت رگم وہ اجےئ وت ا چن یکلہ رک دںی۔‬
‫ت‬
‫رھپ درا ربادہہمیق اہھتںیم ےل رک ھنالںیئ اور درایمنںیم امٹرٹ اک ابک ڑکٹا رھک رک اچرون رطف ےس اُاھٹ رک درا یر سایر اک ابکت انبںیئ اور‬
‫رھپ َبل ںیل۔‬
‫حت ابکت کس اجےئ وت اےس اکنل رک اکذغ رپ رھک دںی‪ ،‬باہک خکنایئ خدت وہ اجےئ۔‬
‫ا رخ ںیم دیہ ےک را یتے‪ ،‬ینٹچ اور رگم بان ےک ساھت رسو رکںی۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪35‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫لیت‬
‫باولن ےک ےئیل لیت الریم زیچ ےہ ااسی وہ یہ ںیہن اتکس ہک ا ت نشیف ےک لایل ےس باولنںیم لیت ہن اگلںیئ ارگ ا وکپ لیت ااھچ ںیہن اتگل وت رات وک اگل‬
‫رک وساجںیئ اور حبص رس دوھںیل‬

‫لیت یک ااسقم‬
‫ا ت اےن باولن ےکےئیل روتین۔ بارلی ںیم ےسوکیئ ابک لیت بختنم رکںیل اعم وطر رپ روتین اک لیت کشخ باولن اور بارلی اور رسوسن اک لیت‬
‫ےنکچ باولن ےک ےئدیفم وہباےھ‬

‫لیت اگلےن اک دوراہین‬

‫لیت اگلےن اک دوراہین ربادہ ےس ربادیدو ےٹنھگ ےس ےل رک رات رھب بک اگلںیئ اس ےس ربادہ دری بک یھبک لیت ہن اگلںیئ ویکن ہک اینت دری بک‬
‫لیت اگلےن ےس باولن یک دلج بک ا نجیسک چنہپ اجیت ےہ سج ےس بالوٹےنٹ اور رگےن ےتگل ںیہ ےکش روراہن لیت اگلںیئ رگم دو ےٹنھگ با ربادہ‬
‫ےس ربادہ رات وک اگلںیئ اور حبص رس دوھںیل‬

‫رس یک یکشخ دور رکےن ےکےئیل‬

‫دیہ ںیم وھترا سا رسوسن اک لیت مالرک رس دوھےن ےس ا داھ ہٹنھگ ےلہپ رسںیم اگلںیئ۔ ا دےھ ہٹنھگ دعب رس دوھںیل۔اور ہی لمع ےتفہ ںیم ابک بار‬
‫رضور رکںی‬

‫بال ےبمل اور رنم رکےن ےکےئیل‬

‫ابک ابد یک رردیںیم دو ےچمچ رسوسن اک لیت مالںیل اور وخت ٹنیھپ ںیل اےکس دعب باولنںیم ایھچ رطح اویلگنن یک وپرون ےس اگلبین ہی‬
‫لمع رس دوھےن ےس ‪ 3‬ےٹنھگ ےلہپ رکںی‬

‫باولن وک ابمل اور گھنا رکےن ےکےئیل‬

‫دن بک لیت وک روراہندوھت اگلںیئ اور ڑجںی لیت ‪15‬بارلی ےک لیت ںیم یردگ ےک درحت یک ڑجںی وھتری یس دقمار ںیم باربک اکت ںیل‬
‫ںیم ر ھتے دںی باولن وک ابمل اور گھنا رک ےن ےک ےیل اریسک اک درہج رےتھک ںیہ‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪36‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫ےلکٹچ‬

‫موالنا نبیل خان صاحب قاسمی‬

‫وھبےل بادساہ دووتسن ےک ساھت ےھٹیب گث ست اگل رےہ ےھت ہک ااچبک ساےنم لبیٹ رپ راھک ومبالئ ےنجب اگل ‪،‬وھبےل اھبےل اھبیئ ےن ٹھج‬
‫ےس ومبالئ اُاھٹ ایل اور نٹب دبا رکوبےل۔‬
‫ولیہ ۔‬
‫ُسیتے ! ںیم وبل ریہ وہن ۔ دورسی رطف ےس وکیئ اخوتن وبیل۔‬
‫اہن وبول ! وھبےل اھبیئ ےن اہک ۔‬
‫ُسنیتے ںیم امرٹیک ںیم وہن ۔ اخوتن وبیل ‪ ،‬اور ساگنپ رک ریہ وہن ‪ ،‬ارگ ات ںیہک وت ںیم وسےن اک وہ اہر رخبد ولن وج لک مہ ولوگن ےن داھکی اھت‬
‫اور ا ت اگنہم وہےن یک وہج ےس ںیہن رخبدا اھت ۔‬
‫رخبد ول ۔ میعن اھبیئ ےن وجات دبا۔‬
‫اور روری ےک وبکیت ںیم ےئن دیرانئ ےک وست ا ےیئ ںیہ ‪ ،‬دو وست اچسیل ہرار ےک ںیہ ‪ ،‬ےھجم وہ یھ دنسپ ا ےئگ ںیہ ۔‬
‫دوونن وست ےل ولن ‪ ،‬وھبےل اھبیئ ےن اہک ۔ےل ول‬
‫اور ا یئ وفن اک ںاین ومبالئ یھ ا ایگ ےہ ۔‬
‫وہ یھ ےل ول ۔ وھبےل اھبیئ ےن وجات دبا۔‬
‫کیھٹ ےہ ‪ ،‬ا ت اک رکبدت اکرد ریم باس ےہ ‪ ،‬ںیم ویہ اامعتسل رکےن یگل وہن ۔‬
‫کیھٹ ےہ ‪ ،‬۔ وھبےل اھبیئ ےن وجات دبا اور وفن دنب رک دبا۔‬
‫مت بالگ وت ںیہن وہ ےئگ ‪ ،‬ست دوست ریحت ےس وبےل ‪ ،‬با رھپ ںیم اتجبا اچےتہ وہن ہک مت اینپ ںوی ےس ینتک تبح رکےت وہ ۔‬
‫ہی ست وھچرو ۔ وھبےل اھبیئ ےن ال رپوایئ ےس اہک ۔ ےلہپ ہی اتبو ہی ومبالئ سک اک ےہ۔‬
‫‪---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪---‬‬
‫ابک یری یب وک رگےنیک وہج ےس تخس وچت ا گئ دارٹکےن رممہ یٹپ رکدی اور ڑیسبان ےس ارتےن ڑچ ھتے وکعنم رکدبادو ےنیہم دعب یٹپ لھک گئ وت‬
‫دارٹک ےن اںیہن سنثرایھن ڑچ ھتے یک ااجرت دبدی وت اتہون ےن اہک ےک خدااکرکش ےھہک ات ںیم سنثرایھن ارت ڑچہ ںون یگ ورہنںیم بایث ےک‬
‫راےتس ارتیت ڑچیتھ گنت ا گئیھت‬
‫اس رامےنںیم‪----------------------------------------‬‬

‫ل‬
‫وفح یک ابک اٹب نین وک اھکےن ےک ےئ بایس اھکبا دبا ایگ۔اپسویہنےن ااجتحح ےکوطر رپ وہ اھکبا اھکےن ےس ااکنر دبا ایگ۔‬
‫ل‬ ‫ل‬
‫اٹب نین ےک وصدیبارون ےن اپسویہن ےس اہک۔" ارگ وپن نین یک وفح ہی اھکبا اھک یتیل وت وپری دانی حتف رکیتیل"۔‬

‫اپسویہن ےناہک‪ " :‬رس ےکش وہ حتف رک ےتیلویکہکن ہی اھکبا اس رامےن ںیم‬
‫بارہ وہہا۔۔ ۔‬
 ‫ااکفر اقیمس امشرہ ‪۳‬‬
‫‪37‬‬
‫دربمس ‪2012‬‬

‫‪---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----‬‬
‫باس ےس ابک ا دیم زگرا اور وبال‬

‫ہک اھبیئسنیھب وک اورپ ویکن ڑچاھ رےہوھ‬

‫ابک یبھان وبال یک ایک قرباین رکینےہ‬

‫وت ا دیم وبال ہک ادرھ ےچین یہ رک ول ویکن اینت فیلکت ااھت رےہوھ‬

‫وت دورسا یبھان وبال ہک وہ یجرھچی اورپ ڑپی وھیئ ےہ‬

‫‪---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪-----‬‬
‫ڑلیک ےن امنر ادا یک اور سادی ےئلیک داع امےنگن یگل رگم رشام یئ اور بات دبل رکوبیل بااہلل ںیم اےن ےئ ھچک ںیہن ام یتگ سب ریمی امن وک ااھچ سا‬
‫داامد د د ۔‬

‫ھچک دونن دعب اس یک وھچیٹ نہب یک سادی وہ یئ‬

‫ومرال‪ :‬داعونںیم اچالیک ںیہن داھکین اچےئہ‬