Crna Gora na putu evropskih integracija

iskustva Poljske
 
Crna Gora na putu evropskih integracija
Iskustva Poljske

Kako su se pripremale ekološke nevladine organizacije u Poljskoj na putu evropskih

integracija, na primjeru projekta koji je realizovao Institut za održivi razvoj od 1998.
do 2003.
Krzysztof Kamieniecki, Aleksander Kędra, Institut za održivi razvoj, Poljska 5

Opis pregovaračkog iskustva u oblasti životne sredine i uloga nevladinih organizacija

u njemu
Janusz Radziejowski, bivši pomoćnik ministara životne sredine, rukovodilac pregovora sa EU u oblasti životne
sredine, Poljska 19

Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske

Studijska posjeta predstavnika administracije i nevladinih ekoloških organizacija iz
Crne Gore, poljskim institucijama koje podržavaju evropske integracije, pod nazivom
„Vama takođe može biti teško – učinimo taj proces lakšim”
Aleksandra Kapetanović, EXPEDITIO - Centar za održivi prostorni razvoj, Kotor 33

Prilagođavanje evropskim principima - šta možemo naučiti iz iskustva Poljske

Miloš Bošković, Ministarstvo za ekonomske odnose sa inostranstvom i evropske integracije Crne Gore 47

PRILOG
Deklaracija Ministarstva zaštite životne sredine, prirodnih vrijednosti i šumarstva
Poljske, koja se odnosi na zajednički rad sa ekološkim nevladinim organizacijama
|osnovni pravci| 61
 
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Kako su se pripremale ekološke nevladine organizacije u Poljskoj
na putu evropskih integracija, na primjeru projekta koji je realizovao
Institut za održivi razvoj od 1998. do 2003.

Krzysztof Kamieniecki, Aleksander Kędra, Institut za održivi razvoj, Varšava, Poljska

• Uvod
• Nekoliko riječi o istoriji
• Informativna politika
• Saradnja ekoloških organizacija sa administracijom
• Druga djelovanja
• Zaključci
 UVOD
Nije lako vratiti se mislima na kraj 90-tih godina i reći koliko
su Poljaci tada bili svjesni značaja pristupanja Poljske u EU,
koje je trebalo da uslijedi u bliskoj budućnosti. Naravno da
su rađena istraživanja, koja su pokazivala veoma nizak nivo
znanja poljskog društva o Uniji, ali, istovremeno, i visok nivo
podrške za naše buduće članstvo.
Iz današnje perspektive, djelovanja i razmišljanja
donošena prije nekoliko godina, a vezana za pristupanje
Poljske u EU, izgledaju nedovoljna, mada je veliki broj tih
koraka imao veoma ozbiljan karakter. Sa druge strane,
ogromne promjene, koje je pristupanje proizvelo u političkoj,
ekonomskoj, društvenoj i ekološkoj sferi, trenutno je teško
dostići, s obzirom da je period transformacije, koji je proizvod
pristupanja, još daleko od završetka.
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Može se, vjerovatno, prihvatiti teza, da je u vrijeme
pristupanja, u državi koja je trebala da promijeni svoju
politiku i ekonomiju na način potpuno dijametralan, kao što
je bio slučaj sa Poljskom, stepen društvene koncentracije na
moguće nastupajuće, dalje i nove promjene bio neznatan u
odnosu na njihov stvarni nivo. Transformacija, koja je tada
nastupila u Poljskoj, bila je u značajnom dijelu povezana sa
stepenastim usaglašavanjem sa obavezujućim standardima
tadašnje Unije.
Naravno, svako prihvatanje je drugačije, i stepen
društvenog angažovanja u tom procesu je takođe različit.
Ipak, mogu se primijetiti mnoge sličnosti .
Učešće predstavnika poljskih ekoloških organizacija
na sastancima, sa partnerima iz država koje su u prošlosti
učestvovale u procesu proširenja EU, bilo je veoma poučno.
Iako je situacija tih država, u pogledu zahtjeva EU, bila bitno
drugačija u poređenju sa situacijom koja je karakterisala
pristupanje država srednjoistočne Evrope, mnoge primjedbe
i zapažanja koja smo tada dobili, bila su veoma korisna.
Projekat, u kojem trenutno učestvujemo sa partnerima
iz Crne Gore, je jedan od načina prenošenja iskustva, koje
bi za rezultat trebalo da ima podizanje društvene svijesti
u Crnoj Gori, kao i činjenica o pristupanju i svih posljedica
iz tog procesa. Ipak, vraćajući se na ranije iznesenu tezu,
treba biti svjestan da je pristupanje tako veliko iskustvo, da je
minimalizacija društvenog napora unaprijed, koja uvijek prati
taj proces, obavezna, uz sva nastupajuća ograničenja.
Procesi koji nastaju u društvu u periodu prije
pristupanja su važni, i učešće u njima je ogroman izazov.
Naizgled, ono je ograničeno na političko mišljenje ili uslove
prihvatanja stavova Unije od strane pregovaračkih timova;
u stvarnosti, odgovornost za rezultate, ipak pada na cijelo
društvo, tako da o tome kakvi će biti rezultati, odlučuje
njegova uloga u tom važnom periodu. Što je ono aktivnije, to
je proces pristupanja i prijem određene države u EU efektniji,
kako u pogledu planiranih ciljeve, tako i kasnije kada dođe
vrijeme da se oni ostvaruju.
Čini se da je iskustvo država članica u proširivanju
EU tako veliko, a svijest država koje traže status članica
tako visoka, da će sljedeća proširenja biti sve bolja, na
zadovoljstvo cijele Evrope.
U ovoj publikaciji ćemo predstaviti određen izbor
poslova koje je vodio, prije svega, Institut za održivi razvoj. To
je privilegija inicijatora projekta, koji je u periodu priprema za
pristupanje, bio jedna od najaktivnijih društvenih organizacija
u izgradnji i podizanju svijesti na putu pristupanja Poljske u
Uniju. Predstavljeni projekti se odnose, što je očigledno zbog
sfere interesovanja Instituta, na problematiku zaštite životne
sredine i održivog razvoja, mada se slični projekti mogu
uvesti i u druge oblasti, npr. društvenu sfera, kulturu, pa čak i
izabranu privrednu ili ekonomsku granu.
U daljem tekstu ćemo, takođe, pokazati određen
istorijski kontekst, da bi bolje shvatili klimu u kojoj su
predloženi projekti realizovani. Pored toga, neka rješenja koja
se odnose na infrastrukturu društvenog pokreta, posebno
ekološkog, mogu biti interesantna za potencijalne čitaoce
ove publikacije.
Interesantna će biti konfrontacija viđenja procesa
pristupanja od predstavnika administracije, a ujedno glavnog
pregovarača u oblasti zaštite životne sredine, sa viđenjem
ekoloških organizacija, takođe sadržana u ovoj publikaciji.
Prije dolaska 1998. godine u kojoj su 
NVO krenule u bitku
NEKOLIKO RIJEČI O ISTORIJI
U decembru 1991. godine, Poljska je potpisala Evropski
ugovor o pridruživanju Zajednici. Godine 1994. smo dobili
status pridruženog člana. Tema članstva, iako odložena
za daleku budućnost, počinje da bude javna tema. Godine
1995, nastupa novo proširenje Zajednice prijemom Švedske,
Austrije i Finske.
U julu 1997, Evropska komisija je predstavila mišljenje
za sljedeće kandidate, zajedno sa predlogom početka
predpristupnih pregovora sa šestorkom najbolje pripremljenih
kandidata. Na sjednici Evropskog savjeta, u Luksemburgu,
u decembru 1997, Poljska je uračunata u grupu od šest
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
država sa kojima je Savjet predložio početak međuvladine
konferencije o članstvu. U martu 1998, u Briselu je počeo
proces pristupanja i ciklus šest međuvladinih konferencija
sa kandidatima, koji su priznati za najbolje pripremljene za
članstvo.
Od tog vremena, vladina administracija je u sve
većem stepenu angažovana u programu harmonizacije
prava, otvorene su kancelarije koje su trebale da olakšaju
proces pristupanja.
 Prije svega postao je Komitet evropskih integracija (KIE) - stvoren 1996. god.
glavni organ poljske administracije u dijelu koordinacije i programiranja politike
integracije Poljske sa EU. Komitet, koji realizuje svoje zadatke uz posredništvo
Kancelarije komiteta evropskih integracija (UKIE), sastoji se od predsjedavajućeg
(obično je to predsjednik Vlade), sekretara (koji je šef Kancelarije komiteta evrop-
skih integracija) i članova (izabrani ministri). KIE je zamijenio Kancelariju Vlade za
poslove evropskih integracija i inostrane pomoći, koja postoji od 1991. god.
 Društveno prihvatanje procesa integracija je bilo na visokom
nivou početkom 90-tih godina, potom se smanjivalo, dosežući
u maju 1998. godine nivo ispod 60%, što je dovelo do
ogromnog nemira u državnoj vlasti. U tom periodu je rastao
broj protivnika, koji je 2000. god. iznosio 30%.
Diskusije, koje su vođene u tom početnom periodu, o
prednostima pristupanja Poljske Uniji, povezane su samo u
neznatnom stepenu sa temom životne sredine. Harmonogram
pregovora tu oblast je postavio na jedno od posljednjih
mjesta; međutim, u praksi se pokazalo da to ne znači da im
je pripisana niža uloga u odnosu na druge oblasti.
Građanske inicijative
Nakon 1989. godine, u Poljskoj se počela razvijati
veća društvena aktivnost. Period 1989-1992 je period
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
najdinamičnijeg rasta nevladinog sektora. Npr. do 1989.
godine, u Poljskoj je postojalo samo 277 fondacija, a već
1990. godine registrovano ih je 597, da bi 1991. godine taj
broj porastao na 1078, a 1992. na 1332 (što čini ukupno 3007
novoregistrovanih fondacija). Sa druge strane, kada je riječ o
udruženjima, godine 1989. bilo ih je 4 hiljade, a od 1990. do
1992. ih je nastalo preko pet puta više. Narednih godina, rast
broja nevladinih organizacija nije bio mnogo veći. U sljedećih
sedam godina, do 1999, registrovano je 16451 udruženja i
2547 fondacija. Naravno, ekološki pokret je činio važan dio
tih društvenih inicijativa.
 Agnieszka Maszkowska. Treneri u nevladinim organizacijama u cilju procesa
profesionalizacije trećeg sektora u Poljskoj. Instytut Socjologii. Uniwersytet w
Białymstoku. 2004.
Sam početak 90-tih godina bio je period nastajanja
novih organizacija i početka djelovanja ekološkog pokreta.
U tom periodu, počeli su se ostvarivati prvi kontakti sa
ekološkim organizacijama iz zapadne Evrope. Kroz te
kontakte, postepeno je rasla svijest o pozitivnim i mogućim
negativnim posljedicama jačanja tržišne ekonomije.
Aktivnost ekoloških organizacija, u vezi sa postepenim
razvojem odnosa između Poljske i Evropske zajednice, rasla
je sporo. Više su se okupljale oko procesa transformacije, koji
je nastajao u državi, vezano za prelazak sa centralizovane
ekonomije i privrede, promjene koje su imale uticaj na lokalni
nivo, stanje životne sredine, kao i koncentraciju na izgradnji
svijesti društva u dijelu zaštite životne sredine. U prvim
godinama transformacije pristupanje nije bilo u skladu sa
javnim mnjenjem o nadolazećim evropskim integracijama.
U ekološkom pokretu je dolazilo do stalnih promjena,
karakterističnih za dinamičan razvoj struktura. Iznijećemo
nekoliko činilaca, koji karakterišu razvoj tog pokreta.
Bez sumnje, jedna od najvažnijih inicijativa je bilo
spontano sastajanje predstavnika organizacija, koje se
vremenom transformisalo u redovne, svepoljske sastanke,
na kojima je vođena debata o situaciji pokreta, o važnim
ekološkim problemima Poljske, načinu izgradnje odnosa sa
administracijom. Godine 1995, održan je posljednji sastanak
te vrste.
 Sastanci predstavnika društvenih organizacija nijesu se ograničavali samo na
sastanke ekoloških organizacija. Godine 1996, 1999. i 2002. organizovani su
sastanci Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych (Svepoljski forum
nevladinih inicijativa), na kojima su učestvovali predstavnici raznih nevladinih
organizacija iz Poljske i inostranstva. Jedan od uspjeha tih sastanaka je i nastanak
2003. godine, Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych (Svepoljske
federacije nevladinih organizacija), koja se postepeno razvijala. Treba pomenuti
postojanje internet sajta nevladinih organizacija: www.ngo.pl.
Druge integracione probe su bile u okviru organizacija sa
mrežnim karakterom ili federacija. Teško je ne pomenuti i
djelovanje koje je imalo za cilj organizovanje regionalnih
sastanaka.
Važan elemenat, karakterističan za stanje ekološkog
pokreta 90-tih godina, je način finansiranja projekata. Najveći
izvor sredstava bio je Nacionalni fond za zaštitu životne
sredine i vodoprivredu, kojim je realizovan edukativni
program u dijelu podizanja ekološke svijesti društva.
Društvene organizacije su mogle da dobiju sredstva za dio
svojih projekata.
Važnu ulogu u finansiranju ekološkog pokreta je
odigrala inostrana pomoć, koja se realizovala kroz različite
oblike, a prije svega: obezbjeđivanje tehničke pomoći,
sufinansiranje projekata i zajedničke edukacije, seminara
za jačanje organizacione sposobnosti pokreta i proširivanje
znanja o načinu izbjegavanja opasnosti za životnu sredinu
u procesima odlučivanja karakterističnim za građanska
društva. Ta pomoć je dolazila iz zapadnoevropskih i
američkih fondacija. Veći značaj, na početku je imala takođe
i pomoć iz Evropske unije, takozvani predpristupni fondovi, a
posebno program PHARE.
 NFOŚiGW (Nacionalni fond za zaštitu životne sredine i vodoprivredu) je fond
izdvojen iz državnog budžeta sa ciljem plaćanja kroz otplate i kazne za korištenje
životne sredine, čiji je zadatak podsticanje investiranja u zaštitu životne sredine,
uglavnom kroz davanje donacija, pozajmica i preferencijnih kredita.
 Nije moguće imenovati sve društvene organizacije koje su pomagale poljskim
organizacijama u razvoju. Institut za održivi razvoj je sarađivao sa mnogim od njih,
u cilju tog rada navešćemo one s kojima smo imali stalnu saradnju: European
Environmental Bureu, Friends of the Earth, Swedish NGO Secretariat on Acid
Rain, Milieukontakt Oost-Europa (Netherlands), Royal Society for the Protection of
Birds (UK) i drugi. Posebnu ulogu u zasluženoj pomoći ekološkim organizacijama
iz ESW, odigrao je Regionalni ekološki centar za Srednju i Istočnu Evropu (REC)
iz Budimpešte.
INFORMATIVNA POLITIKA 
Program informisanja društva
Godine 1999, Vlada usvaja Program informisanja društva.
Kako je zapisano u uvodu „PID je uopšteni program,
namijenjen cijelom društvu. Istovremeno je uočeno društveno
i civilizacijsko-kulturno razlikovanje Poljaka”. Za njegovo
usaglašavanje pozvane su različite sredine, samim tim i
predstavnici civilnih organizacija. Što je više pripisana uloga
u dijelu podizanja društvene svijesti, to je odnos dolazeće
koristi iz evropskih integracija za Poljsku bio veći. Vjerovatno,
kao i u drugim državama, u početnom periodu informisanja o
posljedicama pristupanja, rađena je jednostrana propaganda,
iznoseći, prije svega, prednosti; dok su kasnije počele riječi
skepticizma i kritike.
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Evropski informativni centri
Važan događaj je bilo otvaranje 1997. godine, u Varšavi,
Evropskog informativnog centra, kao dijela Kancelarije
komiteta evropskih integracija, a nakon toga, od 2000. godine,
otvaranje, u saradnji sa lokalnim nevladinim organizacijama,
više regionalnih (RCIE) i lokalnih informativnih centara. Njihov
razvoj je nastajao postepeno, i mada većina nije opstala do
danas, taj dio i dalje funkcioniše i ispunjava ulogu odličnog
izvora informacija o EU.
10 SARADNJA EKOLOŠKIH ORGANIZACIJA SA
ADMINISTRACIJOM
Saradnja sa administracijom je danas osnovni elemenat
djelovanja većine ekoloških organizacija, dok su se u
početku odnosi gradili, ali i bili dočekivani nizom predrasuda.
Administracija, koja je takođe bila odgovorna za zaštitu
životne sredine, nije razumjela djelovanje, kao ni očekivanja
ekoloških organizacija i strahovala je od njihovog radikalizma.
Organizacije, sa svoje strane, u većini slučajeva nijesu
uspijevale da ubijede administraciju u svoja mišljenja,
smatrajući svoje postulate očiglednim.
Ekološki pokret, na šta istraživači ukazuju, je bio
strana usmjerena na regulisanje odnosa, prije svega sa
Ministarstvom odgovornim za zaštitu životne sredine.
Posebno je bila značajna tvrdnja da je pokret saveznik
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
administracije u dijelu zaštite životne sredine, što je jačalo
njegovu poziciju u Vladi. Put ka tješnjoj saradnji trajao je ipak
nekoliko godina.
Važno je pomenuti, na ovom mjestu, i značaj rada
na novom Ustavu, vezano za probleme životne sredine, u
kome se ističe značaj informisanosti o životnoj sredini i pravo
građana na dobijanje tih informacija.
Uporedo sa rastom značaja informisanosti o životnoj
sredini, u Ministarstvu je oformljena jedinica odgovorna za
održavanje kontakata i davanja informacija. U dijelu odnosa
ekoloških organizacija i administracije, puno je zavisilo (i
 Naziv ministarstva odgovornog za zaštitu životne sredine je mijenjan, zato
jednom imamo naziv Ministarstvo zaštite životne sredine, prirodnih vrijednosti i
šumarstva, a na drugom mjestu – obavezujući trenutni naziv Ministarstvo životne
sredine.
nadalje zavisi) od naklonosti određenog tima koji vodi politiku
tog resora i od, zašto prikrivati, ličnih kontakata. Isto tako, treba
ustvrditi, da su pravila igre, u oblasti saradnje između NVO-a i
Ministarstva životne sredine, sve više normirana.
Zaslužuje da se pomene i do kraja dovedeni projekat
nekoliko ekoloških radnika, a koji se tiče postizanja formalnog
dogovora između Ministarstva i ekološkog pokreta. Taj dogovor
je pretočen i u dokumenat. On je dao „evropski” karakter
tim odnosima. Pokušaji da se on proširi na druge resore, u
kojima se takođe koncentrišu pitanja životne sredine, kao npr.
u Ministarstvu poljoprivrede ili pak saobraćaja, nijesu imali
uspjeha.
Saradnja između društvenih organizacija i administracije,
dobijala je i forme. U osnovanim savjetima, konsultativnim
tijelima na visokom nivou centralne vlasti, često su zasjedali
predstavnici društvenih organizacija. U predmetima koji
se odnose na održivi razvoj, uloga predstavnika ekoloških
organizacija je ipak malo imponovala. Mada, činjenica da su
pozivani na saradnju, u pokretu je uvijek primana sa nadom da
će doći do promjene.
Na regionalnom i lokalnom nivou, učešće ekoloških
organizacija u procesima odlučivanja, bilo je veoma različito.
Jedne od važnijih institucija, sa kojima su organizacije uspostavile
kontakt, su Pokrajinski fondovi za zaštitu životne sredine i
vodoprivredu. Organizacijama je osigurana mogućnost učešća
u Odborima tih fondova. Njihov uticaj na odluke fondova je bio,
i jeste, ipak, ograničen. Međutim, samu činjenicu postojanja
uslova za učestvovanje treba ocijeniti pozitivno.
 WFOŚiGW su regionalni fondovi koji ispunjavaju sličnu ulogu kao i NFOŚiGW,
samo na terenima određene pokrajine.
Mehanizam izbora
Važna za razvoj ekološkog pokreta, je bila izrada dogovora
između organizacija o načinu izbora predstavnika u razna
tijela, u kojima je predstavnik ekološke organizacije, ulazio
formalno ili neformalno. Broj takvih tijela je rastao uporedo sa
razvojem procesa pristupanja, a nakon prihvatanja članstva
ona su i stvarno bila značajna. Pošto se svi ti savjeti i komiteti
tiču, prije svega, finansijskih problema (izbor investicionih
prioriteta), učešće određenog predstavnika ekoloških
organizacija je važno, kako za ekološki pokret, tako i za
administraciju. Izbori su se vršili elektronskim putem. Pratila
ih je promotivna kampanja. Najveći broj glasova je odlučujući
faktor. Organizacionu stranu izbora vodi vladina služba
(raspisuje i oglašava konkurs, a potom skuplja glasove i
objavljuje rezultate u javnosti), mada, u nekim slučajevima,
to rade same organizacije.
Rezultati izbora su, u određenom stepenu, davali
sigurnost, kao i poštovanje Ministarstva životne sredine,
Nacionalnog fonda za zaštitu životne sredine i vodoprivredu.
Druge državne institucije su bile, i još uvijek su, manje sklone
da koriste taj mehanizam kao demokratsku odluku o izboru
svog predstavnika, donesenu kroz društveni sektor ekološkog
pokreta.
Učešće predstavnika organizacija je očigledno
različito, i predstvalja obavezu, koja ima društveni karakter,
za stalan posao.
Kancelarija koja pomaže ekološko lobiranje 11
(BWLE)
Poljski ekološki pokret je, po ugledu na holandsko iskustvo,
1995. godine počeo proces osnivanja kancelarije koja pomaže
lobiranje ekoloških organizacija. Trogodišnje konsultacije su
dovele do nastanka te interesantne institucije 1998. god.
Kancelarija:
■ ne vodi samo lobiranje, već je i uslužna organizacija
– radi uz, a ne za nevladine ekološke organizacije,
■ ne nastupa javno u ime nevladinih organizacija -
pomaže im da postanu, a ne za sebe same,
■ ne predstavlja opcije nijedne organizacije, nikog ne
preferira, niti razlikuje.
Koje djelovanje?
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
■ olakšava ekološkim lobistima uspostavljanje
kontakata sa parlamentaristima i službenicima vladine
administracije,
■ skupljanje i omogućavanje informacija:
■ o poslovima Parlamenta i Vlade vezano za zaštitu
životne sredine,
■ o aktuelnoj političkoj situaciji (potencijalni saveznici i
protivnici realizacije konkretnog problema),
■ na temu strukture, pravila i procedure funkcionisanja
Parlamenta i Vlade,
■ na temu mogućnosti saradnje sa medijima na
nacionalnom nivou.
■ pružanje političarima, vladinoj administraciji i
 Internet strana BWLE: http://lobbing.eco.pl/
12 medijima podataka o izvorima informaciji o problemima
zaštite životne sredine, kojima se bavi ekološki pokret,
kao i o samom pokretu,
■ vođenje izdavačke djelatnosti.
KLUB PUBLICISTA ZAŠTITE ŽIVOTNE
SREDINE
Klub publicista zaštite životne sredine je nastao 21. marta
1983. godine, kao neformalna i nezavisna organizacija, koja
okuplja novinare zainteresovane za teme iz oblasti zaštite
životne sredine. Bila je to inicijativa samih novinara. Klub je
imao i ima nadalje program djelovanja, ali je vidljiva i njegova
integracija sa ekološkim pokretom. Uloga Kluba u izgradnji i
podizanju ekološke svijesti građana, pomoć organizacijama
u rasvjetljavanju problema vezanih za zaštitu životne sredine
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
je vrijedna pažnje i priznanja.
CENTAR EKOLOŠKOG PRAVA
Centar je nevladina organizacija koja okuplja pravnike,
specijalizovane za ekološko pravo10.
Jedan od prioriteta djelovanja Centra, su evropske
integracije, i to posebno prilagođavanje poljskog prava o
zaštiti životne sredine sa zahtjevima Evropske unije. CEP
je učestvovao u brojnim projektima vezanim za evropske
integracije – važniji među njima su: međunarodni projekat
“Pripremanje poljskog društva za članstvo u Evropskoj uniji “
 http://www.ekos.org.pl/about_us.html
10 http://cpe.eko.org.pl
(1999-2001), “Na putu do Evropske unije “ (ciklus predavanja,
2001), “Životna sredina Donjeg Šljonska i Evropska unija “
(2003), “Jačanje pristupa informacijama i uključivanje prava
o zaštiti životne sredine u državama Istočne Evrope” (2003-
2004), “Poštovanje zaštite prirode u Srednjoj Evropi uz
pomoć prava EU” (2004-2005).
Predsjednik CEP-a tokom 2000-2001 je imao funkciju
savjetnika Ministra životne sredine u dijelu evropskih
integracija.
ŠKOLE
Poljske državne i privatne škole su proširile programe
školovanja na teme Unije. To, da danas administracija
zapošljava veliki broj mladih osoba je efekat upravo tog
procesa.
DRUGA DJELOVANJA
Nacionalna strategija integracija
Prvi korak, koji je imao značaj za dalju ulogu Instituta, a u
određenom smislu, i za cijeli ekološki pokret, vezan je za
pripremanje stava InE o Nacionalnoj strategiji integracija, koju
je Vlada usvojila početkom 1997. godine. U njoj su sadržani
strateški pravci djelovanja i ciljevi za vladine organe, kao i
druge učesnike u integracijama. Izuzetak djelovanja je bio u
tome što je ekološka organizacija uticala na dokumenat koji
se tiče procesa evropskih integracija. Institut ga je ocjenjivao,
u dijelu uticaja na održivi razvoj i iznosio svoje mišljenje na
teme: 1) stepen uzimanja u obzir pitanja zaštite životne
sredine, 2) toga, da li je kroz taj dokumenat stvoren uslov
za ocjenu posljedica njegovog uključenja na životnu
sredinu, 3) toga, da li je osigurano učešće društva u
procesu integracija. Mišljenje široko rasprostranjeno među
administracijom i društvenim organizacijama, prevedeno
na engleski jezik, potom je proslijeđivan odgovornom
službeniku u Generalnom direktoratu za životnu sredinu
Evropske komisije radi procesa usaglašavanja zakona o
životnoj sredini sa Poljskim zakonodavstvom.
ENLA
Iz inicijative Instituta za održivi razvoj i Nacionalnog udruženja
konzervatora /National Society of Conservationists/ iz
Mađarske, nastala je ideja većeg projekta namijenjenog
ekološkim organizacijama iz država kandidata za članstvo
u EU iz regiona srednjoistočne Evrope. Na saradnju
je pozvano niz organizacija11, zajedno sa Evropskom
kancelarijom za zaštitu životne sredine12, kao partneri koji
skupljaju znanje o ekološkim aspektima politike EU. U
okviru projekta ENLA sprovedene su sljedeće aktivnosti:
11 Učesnici tog projekta su bili: National Society of Conservationists (Mađarska)
– međunarodni koordinator projekta, Institut za održivi razvoj (Poljska),
Sustainable Living Society (Češka), European Environmental Bureau (Brisel),
Environmental Management Training Center (Slovačka), Milieukontakt Oost-
Europa (Amsterdam - Holandija), Friends of the Earth Europe (Brisel - Belgija),
Umanotera (Slovenija), Estonian Green Movement (Estonija).
12 European Environmental Bureau (Brisel - Belgija).
I. Edukacija 13
Uopšteno
U okviru edukacije (predavanja i diskusije) pokretane
su sljedeće teme: uopštene informacije o evropskim
integracijama; informacije o institucijama i zakonodavstvu
Unije, ekološkoj politici EU. Pored toga, informacije o
poljskim, organizacionim i neophodnim pripremama za
pregovore, na temu pravne razlike između Poljske i zahtjeva
EU u pogledu zaštite životne sredine, a takođe i informacije o
regionalnoj politici, učešću javnosti u procesima odlučivanja,
kao i o troškovima procesa integracija. Vježbe su, zbog broja
učesnika, vođene u dvije grupe. Domaći predavači su bili
predstavnici odgovarajućih kancelarija za proces integracija,
kao i nezavisni eksperti.
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Saobraćajna politika EU
Edukacija se tiče problematike životne sredine u saobraćajnoj
politici Evropske unije. Predavači: predstavnik poljskog
Ministarstva saobraćaja i ekspert iz Federacije za saobraćaj i
životnu sredinu13, sa sjedištem u Briselu.
Zajednička poljoprivredna politika, zaštita
bioraznovrsnosti
Edukacija se tiče ekoloških aspekata Zajedničke
poljoprivredne politike, kao i zaštite prirode u Evropskoj uniji.
Predavači: zamjenik ministra poljoprivrede koji pregovara
uslove Poljske pred sam proces pristupanja, kao i predstavnik
13 Međunarodna nevladina organizacija – European Federation for Transport and
Environment (T&E) /Evropska federacija za saobraćaj i životnu sredinu/.
14 ekoloških organizacija – aktivista Royal Society for the
Protection of Birds /Kraljevskog društva za zaštitu ptica/ iz
Velike Britanije.
Upravljanje čvrstim otpadom
Raspravljano je o osnovnom dokumentu Unije koji se tiče te
oblasti. Domaći predavač – predstavnik ekoloških organizacija
koje se bave temom otpada.
II. Publikacije
Učesnicima edukacije je podijeljen niz publikacija, sa serijama
koje obuhvataju:
■ Informativni paket pod nazivom „Evropska
unija i zaštita životne sredine; izabrane činjenice i
razmišljanja”
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
■ „Saobraćajna politika Evropske unije; izabrani
aspekti životne sredine”,
■ „Zajednička poljoprivredna politika Evropske unije;
izabrani aspekti životne sredine”,
■ Evropska unija i zaštita biološke raznovrsnosti”,
■ Politika Evropske unije u dijelu upravljanja
otpadom”
■ Energetika i zaštita životne sredine u Evropskoj
uniji”
■ Strukturalni fondovi Evropske unije”.
Materijale su pripremili eksperti iz ekoloških organizacija iz
zapadne Evrope. Oni su vodili računa da izražena mišljenja
ne budu jednostrana, i takođe da daju savjesnu sliku zadataka
i planova EU u pojedinim oblastima. Materijali su izdati u
velikom tiražu, i distribuirani ne samo učesnicima edukacije,
već i ekološkim organizacijama u Poljskoj. Osim toga,
podijeljeni su službenicima lokalne i centralne administracije,
kao i naučnicima i studentima.
III. Obrađivanje stavova
Obrađivanje stavova ekoloških organizacija za izabrane
oblasti i o problemima o kojima se pregovara je jedan od
najinteresantnijih vidova djelovanja koje su društvene
organizacije u Poljskoj inicirale u periodu pristupanja.
Primijećeno je da određena grupa organizacija posjeduje,
zahvaljujući, između ostalog, djelovanju Instituta, određeno
znanje o EU i ekološkim aspektima te politike. To je bila
osnova, za ideju zasnovanu na pripremanju opisnih,
bitno dorađenih stavova, a sve u poređenju sa ključnim
pitanjima sa tačke gledišta ekološkog pokreta, koja
zahtijevaju dogovor između vladine strane i EU. Bili su to
problemi: otpada, saobraćaja, zaštite prirode, energetike,
poljoprivrede i seoskih terena.
Institut je povjerio obradu stavova domaćim
ekspertima iz ekoloških organizacija. Oni su imali zadatak
da sarađuju sa radnim grupama u kojima su bili predstavnici
raznih ekoloških organizacija, koji su određeni problem
ocijenili kao posebno važan.
Ugovor o saradnji je obuhvatao pripremanje radne
verzije stava, sprovođenje, zajedno sa predstavnicima
iz InE, konsultacija, razmatranje predloženih komentara i
primjedbi, kao i pripremanje konačne verzije stava.
Struktura stava:
1. Zašto je ta tema važna za ekološku organizaciju?
Obrazloženje izbora. /1 str./
2. Karakteristika trenutnog stanja. Dijagnoza stanja
određene oblasti u Poljskoj. /1-5 str./
3. Uslovljavanje ekoloških organizacija na trenutno stanje.
/1-3 str./
4. Predviđene promjene kao rezultat pristupanja Evropskoj
uniji. /3-9 str./, od toga:
- osnova (pravo, glavni pravci promjena) /1-2 str./
- pozitivne promjene /1-2 str./
- negativne promjene /1-3 str./
- oblast nepredviđenih promjena. /1-2 str./
5. Predlozi političarima (pregovaračima). /1-3 str./, od toga:
- predlozi za realizaciju u državi /1-3 str./
- predlozi u procesu pregovora /1-2 str./
6. Uputstvo ekološkim organizacijama. /2-3 str./ koje se
tiču:
- tema za monitoring,
- propozicije za lobiranje i informativne kampanje.
Radne verzije stavova su davane na široku konsultaciju
(ne samo organizacijama koje učestvuju u edukaciji), mada
nikada nijesu pretendovale da reprezentuju stavove cijelog
ekološkog pokreta, a postojala je i grupa organizacija koje
nijesu dijelile ta mišljenja. Institut je poštovao tu razliku u
pogledima.
Stavovi su predstavljeni glavnom pregovaraču iz EU,
na specijalnom sastanku koji je on organizovao. Održana
je takođe i velika konferencija za novinare, na kojoj su ti
stavovi predstavljeni. Obrađivanje stava je bilo, u određenom 15
smislu, medijski događaj, ali je takođe i pozitivno primljeno u
resoru zaštite životne sredine.
IV. „Konferencija - 100 pitanja Vladi i
pregovaračima”
Konferencija je bila kulminacija djelovanja, kao rezultat
zaključaka Instituta i ekoloških organizacija u dijelu podizanja
i izgradnje svijesti o posljedicama pristupanja Poljske
Evropskoj uniji. Konferencija je organizovana nakon:
■ sprovođenja istraživanja mišljenja ekoloških
organizacija u integracionim procesima,
■ organizovanja edukacije o Evropskoj unije i njenim
sektorskim politikama,
■ izdavanja niza publikacija koje omogućavaju sticanje
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
znanja o ekološkim aspektima integracija,
■ pripremanja i proširivanja stava ekoloških
organizacija o potencijalnim posljedicama za životnu
sredinu u procesu integracija.
Konferencija je bila podijeljena na tri tematska bloka
(demokratija, životna sredina, ekonomija), u okviru kojih su
se održavali paneli, diskusije i vježbe u grupama. U panelima
su učestvovali domaći i inostrani eksperti. Treba dodati, da
je specijalni gost bio jedan od priznatih moralnih autoriteta
Norveške, koji je predstavio stav društva države koja se
protivi članstvu u EU.
Vježbe su se odvijale u tri grupe i vodili su ih iskusne
vođe ekološkog pokreta. Svaka grupa je izabrala svog
16 sekretara i izvjestioca. Svaki blok je počinjao panel izlaganjem.
Nakon serije kratkih pitanja i objašnjenja, učesnici su radili u
grupama, trudeći se da uopšte pitanja koja su im došla na um
ili su ostala bez odgovora na panel sjednicama. Izvjestioci su,
zatim, predstavili prikupljena pitanja na plenarnim sjednicama,
što je omogućilo njihovu ocjenu i dodatne komentare. Nakon
trećeg bloka, skupljena su sva pitanja i grupa volontera ih je
podijelila na pet grupa problema. Konferencija je završena
sjednicom, na kojoj su okupljeni vršili podjelu i konačni
karakter pitanja. Konačnu redakciju vršio je Institut, koji je na
osnovu skupljenog materijala (zabilješke i snimljeni materijal)
pripremilo obrazloženja za pitanja. Radi minimalizacije
odstupanja od “klime” pitanja, Institut je zamolio nekoliko
osoba koja su učestvovale u konferenciji da još jednom
pogledaju tekst, kako ništa važno što je bilo predstavljeno za
vrijeme konferencije ne bi promaklo pažnji.
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Izdanje knjiga „Evropska integracija; pitanja koja
ekološke organizacije postavljaju Vladi – ne samo o
životnoj sredini” podijeljeno je predstavnicima državne
administracije.
Nažalost, odgovori na pitanja nijesu dobijeni.
Centar evropske informisanosti
Centar evropske informisanosti je pokrenut, uz podršku
sredstava iz PHARE programa, na početku 2000. godine.
Njegova uloga je bila pružanje informacija zainteresovanima
o zaštiti životne sredine u Evropskoj uniji, a koje su tražile
poljske nevladine, ekološke organizacije.
Glavna uloga CEI je bila pomoć u traženju materijala i
davanje odgovora na pitanja o široko shvaćenoj temi zaštite
životne sredine u Evropskoj uniji i procesu integracija
Poljske u Uniju. Usluge Centra evropske informisanosti
od aprila 2000. do decembra 2001. iskoristila je 341
osoba. Ukupno je odgovoreno na 465 postavljenih pitanja.
Internet stranu Centra, gdje su davani odgovori na često
postavljana pitanja i traženje materijala, posjetilo je oko
1400 osoba tokom 2001. godine.
Usluge Centra koristili su prije svega nevladine
organizacije, studenti i privatna lica, a takođe, u neznatnom
stepenu, predstavnici administracije i biznisa. Tokom svog
djelovanja Centar evropske informisanosti je sakupio
opširne izvorne materijale. U saradnji sa CEI vođene su
takođe i druge aktivnosti.
CEI je pomagao djelovanje poljskih ekoloških
nevladinih organizacija kroz organizaciju i/ili učešće (u
smislu eksperta) na konferencijama, radionicama i drugim
projektima. Inicirajući javne debate vezane za teme
evropske integracije i poljsku ekološku politiku, Institut za
održivi razvoj je organizovao seminare za poljske ekološke
organizacije i jednu radionicu za lokalne medije.
ZAKLJUČCI
Učešće ekoloških organizacija u procesu pristupanja,
trebalo bi da bude zagarantovano odgovarajućom
vladinom odlukom. To učešće može bti ograničeno na
konsultantsku ulogu i edukaciju kao što je bio slučaj
u Poljskoj, ili se može prihvatiti otvorenija formula, i to
kroz pozivanje predstavnika nevladinih organizacija
u pregovarački tim eksperata, npr. uključivanje acquis
communitaire u određenim oblastima.
Uključivanje društvenih organizacija u razvijanje
društvene svijesti o posljedicama pristupanja EU mora
nastupiti u najranijoj mogućoj etapi. Ipak, one ne bi trebale
vezivati svoje djelovanje, koje se odnosi na pristupanje, za
pomoć države ili finansijska pravila koja potiču iz drugih
izvora.
U Poljskoj je nevladin pokret počeo djelovati sa
izvjesnim kašnjenjem u odnosu na djelovanje vladinih
institucija. Mogli su se primijetiti razni činioci, među kojima je
važnu ulogu odigrala nesigurnost u pogledu stava koji treba
prihvatiti tokom procesa pristupanja.
Korištenje saveza sa organizacijama iz država članica
EU bilo je važan elemenat koji je potpomogao nacionalno
djelovanje. Neophodna pomoć je usmjeravana na društvene
organizacije, kako bi se izjednačile njihove šanse u dijalogu
(saradnji) sa predstavnicima administracije, političarima ili
kontaktima sa medijima. Istinitost u iznošenju i prezentovanju
stavova je ključno da biste uvjerili javnosti u te stavove.
Povećanje uspjeha djelovanja nevladinih organizacija
zavisi od više činilaca. Jedan od glavnih je sposobnost
saradnje sa drugim organizacijama. Zajedničko djelovanje
različitih organizacija jača iznesene postulate. U Poljskoj, u
periodu pristupanja, ekološke organizacije su slabo sarađivale
sa organizacijama civilnog sektora.
Svaki sektor nevladinih organizacija može izabrati
oblasti oko kojih će voditi kampanje ili lobirati, kako bi uticao
na konačni stav vladine pregovaračke strane. Tih oblasti na
primjeru posljednjeg proširenja je bilo 22. Poljski ekološki
pokret je izabrao zaštitu prirode, saobraćaj, poljoprivredu i 17
energetiku. Izbor se pokazao kao dobar, kada su upravo ti
problemi stvarali političke probleme za odlučivanje na svim
nivoima upravljanja vlasti u periodu nakon pristupanja.
Pregovori koje je vodila vlada odnosili su, prije svega,
na pravne probleme: harmonizacija nacionalnog prava
sa pravom Unije i njegovo prihvatanje. Da bi nevladine
organizacije aktivno pratile taj proces neophodna je pomoć
pravnika, i upotreba uputstava organizacija koje su taj proces
prošle u nedavnoj prošlosti14. Barijera je ograničen pristup
prevedenim dokumentima Unije. Vlada može dati prevedene
tekstove, izvještaje koje radi Evropska komisija.
Važna oblast za djelovanje društvenih organizacija je
praćenje utvrđenih prioriteta i načina pripremanja projekata
koji se finansiraju u procesu predpristupanja15. Dobijeno
iskustvo će biti korisno za pružanje konsultantske pomoći pri
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
programiranju Strukturalnih fondova.
Poljski ekološki pokret je skoncentrisao svu pažnju na
vršenje uticaja na centralnu vlast i na samoedukaciju. Nije
preuzeto odgovarajuće ranije djelovanje na lokalnu vlast. Iz
vremenske perspektive se vidi da se na tom nivou koncentriše
značajan proces evropskih integracija, koji je pomagan kroz
priliv sredsrava iz Strukturalnih fondova.
14 Jedna od mogućnosti upoznavanja sa aktuelnim opisom dokumenata Unije je
Balkanski forum. http://www.newngoforum.org/
15 Neophodno i praktično pomaganje može se tražiti u Bankwatch Network
http://www.bankwatch.org/
 18
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Opis pregovaračkog iskustva u
oblasti životne sredine i
uloga nevladinih organizacija u njemu
Janusz Radziejowski, bivši pomoćnik ministara životne sredine,
rukovodilac pregovora sa EU u oblasti životne sredine, Poljska

• Uvod
• Tok pregovora
• Problemi zaštite životne sredine u pregovorima Poljske
za članstvo u Evropsku uniju
• Učešće nevladinog sektora u pregovorima
• Zaključci
20 1. Uvod
Proces ulaska Poljske u Evropsku uniju traje preko deset
godina i odvijao se kroz više dramatičnih momenata. Nakon
prelomne 1989. godine, kada je, kao rezultat razgovora
„okruglog stola”, u našoj državi počela izgradnja demokratskih
institucija, pravne države, a takođe i sprovođenje tržišnih
promjena u ekonomiji, glavni cilj evropske politike Poljske je
bila izgradnja prijateljskih odnosa sa tadašnjom Evropskom
zajednicom. Ugovor o pristupanju sa EWG, izgledao je tada
kao ambiciozan cilj. Brzo se, ipak, pokazalo da članstvo u
Zajednici, a kasnije u Evropskoj uniji, može biti ostvarivo.
Bio je to period, kada je ispunjavanje tog cilja izgledalo
relativno blizu, jer je to zaključeno iz tadašnje političke
strukture i obećanja nekih vođa iz Zapadne Evrope o skorom
ispunjavanju formalnosti o prijemu Poljske (i nekoliko
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
drugih država koje su najviše napredovale u demokratskim
promjenama) u EU. Međutim, u kasnijem periodu, te nade su
došle u sudar sa strogim realnim pregovorima o konkretnim
stvarima sa predstavnicima Unije, službenicima i ekspertima
Evropske komisije. Razne države članice su očekivale taj
problem i pokušale su, u pregovorima o pristupanju, da
osiguraju svoje interese. Poljska i druge pregovaračke
države nijesu procijenile stroge propise budžeta Unije, koji
jednostavno ne predviđaju mogućnost prijema novih država
prije 2004. godine.
U procesu pristupanja, veoma važno se pokazalo
postavljanje pitanja članstva našeg društva, koje je u
konačnom izrazilo saglasnost za ulazak Poljske u Uniju,
glasajući „DA” na nacionalnom referendumu, uprkos mišljenju
dijela političara, uključujući i one koji trenutno vladaju našom
državom i koji su kao njeni predstavnici ustoličeni u raznim
foteljama zajednice. Do takvog rezultata došlo je zahvaljujući
obuhvatnoj informativnoj kampanji, koju su vodili vladini organi,
a takođe i većina političkih stranaka, Katolička crkva, nevladine
organizacije, sredine koje daju mišljenja.
Zaštita životne sredine je odigrala veliku ulogu u procesu
pristupanja, mada se kasnije pokazalo da ona nije bila toliko
velika kako smo mislili na početku. Kada je započinjan formalni
razgovor o pristupanju, dio eksperata, kao i medija, smatrao
je da je životna sredina, nakon poljoprivrede, druga, najteža
oblast u pregovorima. Ako se radi o čisto tehničkoj strani, to
je u stvarnosti bilo tako. Oblast „životna sredina” je zahtijevala
brojne izmjene u poljskom pravu, da bi se ono uskladilo sa
standardima prihvaćenim u Uniji, vođenjem finansijskih
analiza, ili takođe, pripremanjem uključenih programa za
najvažnije direktive – često u dijelu koji prelazi ispunjavanje
nekih tadašnjih članica Unije u toj oblasti. Međutim, „životna
sredina” nije imala sporni ideološki ili politički karakter, i,
takođe, nije dolazilo do većih konflikta interesa.
Dalji rad ima za cilj predstavljanje jednog aspekta
procesa pregovora, tj. problema učešća u njima nevladinih
institucija – prije svega ekspertskih organizacija, predstavnika
privrednih sredina, društvenih organizacija. Biće to tačka
gledišta osobe odgovorne za pregovore u oblasti životne
sredine i koordinatora rada vladine strane u tom dijelu.
Radi daljeg, boljeg razumijevanja problema, autor
smatra da bi bilo logično predstaviti ga kao prepričani tok
pregovora o pristupanju, sa posebnim osvrtom na problem
prirodne životne sredine.
2. Tok pregovora
Političke promjene u Srednjoj i Istočnoj Evropi na prelazu
između osamdesetih i devedesetih godina, otvorile su
iznenađujuće široke perspektive političke i privredne saradnje
u Evropi. Uključivanjem novog modela privređivanja, morali su
pratiti promjene u društvenoj i političkoj sferi, kao i u procesu
demokratije. Ta teška djelovanja zahtijevala su podršku iz
inostranstva. Osim podrške vlada pojedinih država, pomoć
je ponudila i tadašnja Evropska ekonomska zajednica.
Među političarima i privrednicima novih demokratija, kao i
političarima Evropskih zajednica, počela se razvijati ideja o
jačanju saradnje.
Takvu, provjerenu formu o saradnji sa državama
izvan Zajednice, stvorilo je formalno udruženje. Perspektiva
udruživanja otvorila je, takođe, mogućnost početka razgovora,
u budućnosti, o punom članstvu novih demokratija u Evropsku
zajednicu. Te države su dobile političku i ekonomsku pomoć
kroz Evropski ugovor, koji je predviđao politički dijalog,
integraciju i privrednu, društvenu i kulturnu saradnju. Taj
akt potpisan je sa Poljskom i Mađarskom 1991. godine,
pošto je u tim državama proces transformacije bio najviše
odmakao. Sa Češkom i Slovačkom ugovor je potpisan
kasnije, a odugovlačenje je bilo povezano sa političkom
perturbacijom kod naših južnih susjeda u vezi sa podjelom
 Sadašnja Evropska unija je nastala tek kao rezultat stupanja na snagu Traktata
iz Maastrichta, 1993. godine.
 Takav status tada je imala Turska, trenutno država sa najdužim kandidatskim
stažom za prijem u EU, kao i Malta i Kipar, a takođe na specijalnim pravilima
– afričke države.
 „Evropski ugovor je značio udruživanje između Republike Poljske, sa jedne
strane, i Evropske zajednice i država članica, sa druge”
bivše Čehoslovačke na dvije nezavisne države. Ugovor je, 21
1993. godine, uključio i Rumuniju i Bugarsku.
Kao krajnji rezultat, Evropski ugovor je postao osnovni
dokumenat koji opisuje pravce pripremanja država Srednje
Evrope za prijem u članstvo Unije. Kao rezultat odluke
zainteresovanih vlada, kao i Evropske zajednice, osnovan je
takođe novi politički subjekat – Savjet pridruženja, kao stalni
forum sastanaka i dijaloga između država koje se pridružuju
i Unije.
Evropski ugovor, koji je obuhvatio većinu bivših
država narodne demokratije u periodu 1991-1995, postao je
konačno, osnovni dokumenat koji opisuje pravce pripremanja
država Srednje Evrope za prijem u članstvo Unije.
Formalna osnova za proširenje postao je Traktat iz
Maastrichta, koji ističe da svaka evropska država može da se
bori za članstvo u Uniju. U junu 1993. godine, na sastanku u
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Kopenhagenu, za vrijeme predsjedavanja Danske, Evropski
savjet je proglasio kriterijume po kojima se države mogu
boriti za članstvo u Uniju. Ovi, takozvani, Kopenhagenski
kriterijumi, zahtijevali su od države kandidata da:
■ dostignu stabilnost institucija koja garantuje očuvanje
demokratskih standarda, prije svega vladavine prava,
poštovanja ljudskih i manjinskih prava;
■ posjeduju tržišnu ekonomiju, sposobnu da bude
konkurentna u oviru Evropske unije;
■ iskažu spremnost da prihvate sve obaveze iz
članstva, a posebno u dijelu političkih i ekonomskih
ciljeva, kao i monetarne politike.
Kopenhagenski kriterijumi otvorili su, praktično, mogućnost
zvaničnog zahtjeva država, pridruženih u članstvo.
22 Napredak, koji su države Srednje Evrope ostvarile u realizaciji
tih kriterijuma, omogućio je početak pregovora za članstvo
sa najrazvijenim državama. U julu 1997. godine, Evropska
komisija je predstavila dokumenat, poznat kao Agenda 2000,
koji sadrži viziju buduće izgradnje (politčke, ekonomske,
finansijske) EU, u prvoj dekadi 21. vijeka, nakon završetka
pregovora. Na narednom sastanku Evropskog savjeta, u
decembru 1997. godine, u Luksemburgu, utvrđeno je, na
osnovu tog pravila, da su države koje ispunjavaju kriterijume
formulisane u Kopenhagenu: Češka, Estonija, Poljska,
Slovenija i Mađarska, kao i Kipar. Te države su sačinile
takozvanu Luksemburšku grupu. Kasnije, na skupu Unije, u
decembru 1999. u Helsinkiju, odlučeno je da se u pregovore
uključe i Bugarska, Litvanija, Letonija, Rumunija i Slovačka,
sa kojima su do tada vođeni pregovori u ograničenom obimu.
Do takozvane Helsinške grupe, priključena je još jedna
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
sredozemnomorska država – Malta.
Formalni pregovori između Unije i država kandidata,
otvoreni su u martu 1998. godine. Za obradu pregovaračkih
stavova formalno je odgovarala Grupa za pregovaračke stvari
za članstvo Republike Poljske u Evropsku uniju. Faktička
odgovornost za taj aspekat pregovora bila je na Ministarstvu
životne sredine, iz kojeg je formiran osnovni pregovarački tim.
Zbog velikog broja pregovaračkih problema, u pregovorima
su učestvovali i službenici i eksperti iz resora poljoprivrede,
ekonomije, zdravlja, Agencije za atomistiku, Komiteta naučnih
istraživanja, kao i službenici raznih ekonomskih agencija,
naučnih institucija, privrednih i lokalnih udruženja, društvenih
 Grupom je predsjedavao Punomoćnik Vlade za proces pregovaranja, Jan Kula-
kowski, a u njegovom timu, kao odgovorna osoba za oblast zaštite životne sredine,
nalazio se tadašnji podsekretar u resoru životne sredine, Janusz Radziejowski
nevladinih organizacija, nezavisnih eksperata. Ukupno,
tokom formalnih pregovaračkih sjednica, kao i u pripremanju
sljedećih pregovaračkih verzija stavova, učestvovalo je
preko dvjesta osoba. Pregovarački dokumenti pripremljeni
na taj način, bili su potom usaglašavani na forumu Grupe
za pregovaračke stvari i formalno predstavljani vladinom
Komitetu za evropske integracije. Uz preporuku Komiteta,
Vlada je usvajala pregovaračke dokumente i kasnije ih, kao
zvanični stav Republike Poljske, podnosila Briselu. Opisana
procedura je bila dosta komplikovana i u praksi se pokazala
kao otežavajuća, što je imalo uticaj na efektnost pregovora.
Trebalo bi dodati, da su u svim etapima pregovore
kontrolisale Skupština i njena Komisija za evropske integracije
i probleme životne sredine.
Tokom januara i februara 1999. sprovedena je prva,
tehnička faza pregovora sa Evropskom unijom u dijelu zaštite
životne sredine, takozvani „screening”. Tokom nje, vršen je
pregled obavezujućeg pravnog sistema u oblasti zaštite
životne sredine u državama kandidatima, sa tačke gledišta
njihove usklađenosti sa pravom Unije, i identifikovani problemi
za to usklađivanje. Pregled je obuhvatao 170 raznih pravnih
akata, koja su stupila na snagu do kraja 1998. (kasnije je
došlo još oko 30 pravnih akata iz 1999, 2000. i kasnijih
godina), čije uključenje je za Poljsku bilo obavezno.
Za stupanje na snagu svih programa i strategija u
oblasti zaštite životne sredine, osim odgovarajućih pravnih
i administrativnih sistema, bila su potrebna i odgovarajuća
finansijska sredstva. To se odnosi kako na državni, tako i na
pokrajinske i lokalne nivoe. U Poljskoj, devedesetih godina
 KIE je bilo jedno od radnih tijela Savjeta ministara
je zabilježena velika dinamika ulaganja u oblasti zaštite
životne sredine. Računajući po tadašnjim cijenana, 1990.
godine u te ciljeve je uloženo nešto preko 400 mld zlota, a
1998. čak preko 9 mld zlota. U odnosu na bruto društveni
proizvod, Poljska je, krajem devedesetih godina, uložila
(zajedno sa vodoprivredom) oko 1,9% sredstava na zaštitu
životne sredine. Bilo je to oko 9,5% ukupnih investicija na
nacionalnom ekonomskom nivou. Treba podvući da je
sposobnost za investiranje u zaštitu životne sredine bila
veoma važan elemenat naših nastojanja za članstvo u
Evropsku uniju. Trebalo bi napomenuti, da je u toku procesa
pristupanja Poljska dobila značajnu finansijsku pomoć za
zaštitu životne sredine. U periodu 1989-2000 ukupna svota
sredstava priznatih Poljskoj u te ciljeve je iznosila 590,3 mln
$, od čega je Evropska unija učestvovala sa 65%, a države
članice EU (u okviru obostrane pomoći) sa dodatnih 27%.
Pravi pregovori su se sastojali od razmjene
pregovaračkih stavova država kandidata, kao i davanja
odgovora na stavove koje nisu bili zajednički svim državama
članicama.
Prve pregovaračke stavove, Poljska je predstavila u
oktobru 1999. godine. U njima je predloženo 14 prelaznih
perioda usklađivanja, u odnosu na pojedine propise evropskog
prava, koji treba da traju od 2 do 13 godina. Najduži period
usklađivanja odnosio se na problem upravljanja otpadima, i
kolektore za čišćenje kanalizacija. U odgovoru, u takozvanom
zajedničkom stavu, Unija je odlučila o broju i vremenu
trajanja prelaznih perioda predloženih od poljske strane. U
periodu 2000-2001 trajali su intenzivni pregovori i tehničke
konsultacije, a kao rezultat, zapisana je mogućnost dogovora.
Posljednje odluke, koje je poljska Vlada donijela, u julu 2001, 23
omogućile su zatvaranje pregovora. Novi pregovarački stavovi
su uzeli u obzir rezultate tehničkih konsultacija. Tokom rada
na pripremi pregovaračkih dokumenata Unija je podvukla
obavezu poljske strane da pokaže napredak u legislativi
(odlučujući napredak u tom dijelu je nastupio tek u drugom
kvartalu 2001), kao i da pripremi implementacione programe.
Pomenuti dokumenat je bio predmet posebnih pregovora
između poljskih i pregovarača Unije nekoliko nedjelja ranije.
U više predmeta je prihvaćena poljska tačka gledišta, dok je
u drugim postignut kompromis. Poljska se obavezala, takođe
u pogledu predloženih dodatnih informacija (posebno u dijelu
industrijskih instalacija koje imaju uticaj na životnu sredinu),
do završetka pregovora za članstvo u EU. Dana 26. oktobra
2001. godine u Briselu, na sjednici pregovarača država
članica, odlučeno je da se privremeno zatvore pregovori sa
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Poljskom u oblasti „životne sredine”. Poljska je tada dobila
devet prelaznih perioda za uključivanje evropskog prava.
Godinu dana kasnije, tačno pred posljednje zaključenje
pregovora na samom vrhu, u Kopenhagenu (decembar
2002), dobijen je deseti prelazni period, koji se tiče direktive
o velikim fabrikama toplotne energetike, koja je tada stupila
na snagu .
3. Problemi zaštite životne sredine u
pregovorima Poljske za članstvo u
Evropsku uniju
Kao što je poznato, jedna od važnijih oblasti zajedničke
politike EU je zaštita životne sredine. Ona čini drugi ozbiljan
24 elemenat takozvanog Drugog kruga Unije, a takođe igra
određenu ulogu u njenoj spoljnoj politici. Pregovori u oblasti
životne sredine zahtijevali su mnogo napornog rada, koji je
imao za cilj analizu stanja naših pravnih propisa sa tačke
gledišta njihove slabe usklađenosti sa pravom Unije, izradu
brojnih ekonomskih i tehničkih ekspertiza na temu mogućnosti
uključivanja standarda Unije u zaštiti životne sredine, a
takođe i rad na usklađivanju našeg prava sa pravom Unije.
O obimu tih poslova najbolje svjedoči činjenica, da je do
momenta završetka pregovora, moralo da bude izmijenjeno
ili nanovo napisano nekoliko desetina pravnih akata, koje je
pratilo preko sto izvršnih akata.
Vrijedi pomenuti stanje u Poljskoj u oblasti zaštite
životne sredine krajem devedesetih godina, kada su počinjali
razgovori o pristupanju.
Situacija je bila takva da je veliki broj ljudi, uključujući
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Poljake, stanje životne sredine u Poljskoj posmatrao kroz
prizmu „crnog izgleda” iz osamdesetih godina. U skladu sa
stvarnim stanjem, za više regiona u Poljskoj počeli su se
koristiti izrazi „stanje ekološke katastrofe” i „oblasti ekološke
prijetnje”. Zato su se, čak i tokom pregovora, javljali glasovi da
Poljska nema šanse za članstvo u Uniji zbog katastrofalnog
stanja životne sredine, koje je toliko odskakao od prosjeka
zemalja Unije u toj oblasti. Drugi su izražavali mišljenje da
nam samo članstvo u Uniji može dati šansu da izađemo iz
tog stanja propasti.
Međutim, imajući u vidu činjenice, na kraju devedesetih
godina situacija je bila potpuno drugačija. Poljska se,
već tada, mogla smatrati uspješnom državom u oblasti
zaštite životne sredine. Od početka političkih i ekonomskih
promjena, početkom devedesetih godina, moglo se primijetiti
sporo ali stalno poboljšanje stanja životne sredine. Bio je to
rezultat kako dolaska na ekonomsko tržište, što znači prije
svega obavezno uzimanje u obzir troškova životne sredine
u kalkulaciji ekonomskog preduzetništva, tako i uključivanja
lokalnog nivoa u Poljskoj. Takođe, ti nezavisni ekonomski
subjekti, kao i lokalne vlasti bili su u tom periodu glavni nosioci
ekoloških uspjeha u našoj državi. Tako je, kao rezultat njihovih
odluka, pokrenuto stotine i hiljade novih investicija koja služe
zaštiti životne sredine, s tim što je iz fondova preduzeća i
lokalne vlasti (potpomognuti sredstvima Nacionalnog fonda
za zaštitu životne sredine i vodoprivrede, kao i pokrajinskih,
lokalnih fondova, a kasnije takođe regionalnih i WFOŚ)
poticalo preko 90% sredstava koja su prethodnih godina
dodijeljena za investicije u zaštitu životne sredine u Poljskoj.
To je takođe rezultat individualnog djelovanja i odluka građana
sa sve većom ekološkom sviješću.
Poljska je napravila vješte administrativne sisteme i
kontrolu životne sredine naslonjene u sve većem stepenu na
obavezujuće standarde EU. Posjedovala je, na nivou Evrope,
značajne prirodne zalihe, a površina zaštićenih područja u
Poljskoj je bila mnogo veća od evropskog prosjeka.
Poljska je posjedovala razvijen sistem prava zaštite
životne sredine, od prije više godina unazad u našoj državi su
obavezujuća pravila svjetske prakse u oblasti zaštite životne
sredine, kao npr. pravila pripreme procjene uticaja na životnu
sredinu, na početku i u toku investicinog procesa, pravila
obazrivosti, ili takođe pravilo „zagađivač plaća”. Postojao
 Regionalni fondovi zaštite životne sredine su nastali 1999. godine, kao rezultat
tada sprovedene administrativne reforme u državi, koja je uključila tri nivoa teritori-
jalnih organizacija - opštine, regioni i pokrajine.
je takođe, veoma efikasan sistem finansiranja ekoloških
investicija.
Početak devedesetih godina karakteriše donošenje
više programskih dokumenata, fundamentalnih za zaštitu
životne sredine. Skupština je tada usvojila okvirni politički
dokumenat: „Ekološka politika države”. U njoj je, kao glavni
cilj, priznato uspješno upravljanje životnom sredinom, u prvoj
fazi, zaustavljanje procesa devastacije životne sredine, potom
djelovanje u korist njenog popravljanja, a kao krajnji cilj:
trajni i održivi razvoj. Taj dokumenat je pratio sva djelovanja
u oblasti zaštite životne sredine u Poljskoj, tokom cijele
dekade. Može se takođe ustvrditi da su programske premise
tog dokumenta, u većini, ostale realizovane. Ustav Republike
Poljske, usvojen 1997. godine, trdi da: država osigurava
zaštitu životne sredine, vodeći se pravilom održivog razvoja.
Na kraju devedesetih godina, ustvrđeno je da zaštita životne
sredine propisana Ustavom, kao novi izazovi pred kojima se
Poljska nalazi (između ostalog, proces pristupanja Evropskoj
uniji) zahtijevaju nove programske dokumente. Na taj način
je nastala, i konačno prihvaćena u Skupštini 2001. godine,
„II ekološka politika države”. Taj dokumenat iznova definiše
pravila ekološke politike, formuliše, uopšteno, njene ciljeve,
radi osiguranja ekološke sigurnosti države, kao i osiguranja
uslova realizacije strategije održivog razvoja Poljske, zajedno
sa očuvanjem trajnog i visokog kvaliteta prirodnih vrijednosti.
U glavne, strateške oblasti interesovanja ekološke politike
države, računaju se između ostalog:
■ izgradnja makroekonomske i sektorske politike koja
je pogodovala približavanju države modelu održivog
razvoja;
■ usklađivanje sektorskih politika u cilju zadatka 25
održivog privređivanja i zaštite prirodnih vrijednosti,
kao i uključivanje proekološkog uzorka proizvodnje u
svim sektorima privređivanja;
■ popravljanje kvaliteta životne sredine u svim
njegovim elementima, osiguranje rasta biološke
raznovrsnosti, kao i zaštita pejzaža;
■ ograničenje pritiska proizvodnje na životnu sredinu,
kroz izgradnju proekoloških uzoraka proizvodnje;
■ obezbjeđenje građanima pristupa informacijama o
životnoj sredini i njihovo učešće u donošenju odluka;
■ osiguranje usklađenosti poljske ekološke politike sa
pravcima i opsegom djelovanja, preuzetim iz ekološke
politike Evropske unije;
■ promovisanje održivog razvoja u međunarodnim
kontaktima, djelovanje kroz saradnju u oblasti zaštite
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
životne sredine sa susjednim državama, kao i u okviru
multilateralnih ekoloških ugovora.
Poljska je učestvovala u međunarodnoj saradnji u okviru
sistema Organizacije ujedinjenih nacija – posebno u oblasti
realizacije glavnih međunarodnih konvencija o zaštiti klime
i o klimatskoj raznovrsnosti. Učestvovala je takođe aktivno
u najvažnijim političkim konferencijama koje se tiču zaštite
životne sredine kako na globalnom, tako i na nivou Evrope,
organizovanih u okviru Programa životne sredine OUN
(UNEP), ili takođe Komisije stalnog razvoja OUN (CSDUN).
Osamdesetih i devedesetih godina Poljska je veoma aktivno
učestvovala u poslovima vođenim u okviru Evropske
ekonomske komisije OUN (EEC UN), u korist evropske
26 saradnje u oblasti zaštite životne sredine. Poljska je takođe
članica Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj
(OECD), u okviru koje su obrađeni standardi o zaštiti životne
sredine u kontekstu njihove veze sa ekonomskim razvojem.
Važno za Poljsku je bilo polje saradnje u Helsinškoj komisiji
(HELCOM), u okviru kojeg države baltičkog bazena vode
saradnju u oblasti zaštite životne sredine.
Poljska je trenutno potpisnica 29 konvencija, protokola
i međunarodnih ugovora u oblasti zaštite životne sredine, od
kojih je većina ratifikovana.
Sve te činjenice su bile poznate partnerima iz Unije i
imale su veoma pozitivan uticaj na ocjene naše države kao
kandidata za članstvo u EU.
Kao što je već pomenuto, uprkos dosta
rasprostranjenom mišljenju, pregovori na temu zaštite
životne sredine nijesu se ticali stanja životne sredine Poljske
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
i naših problema, već uspjeha u toj oblasti. Treba skrenuti
pažnju, da su takva ubjeđenja često iznosile neke društvene
organizacije, mediji, čak i dio eksperata iz akademskih
krugova. Štaviše, postojala su mišljenja da razni konkretni
problemi u oblasti zaštite životne sredine, npr. zagađenje
voda ili nedostaci u upravljanju otpadima, mogu biti barijera
za naše članstvo u Uniji.
Međutim, kao i u drugim oblastima upravljanja, u
skladu sa uopštenim pravilima, osnovnim, neosporivim
uslovima završetka pregovora, naša država je prihvatila
pravni sistem Unije u zaštiti životne sredine i pokazala našim
partnerima da će Poljska u budućnosti moći ispunjavati
zadatak poštovanja ekoloških normi Unije, sa tehničke,
finansijske i administrativne strane. U skladu sa tim pravilom,
u toku pregovora nije bilo moguće mijenjati evropsko pravo,
npr. sugerisati da EU prihvati naša rješenja u toj oblasti, ili
bolja rješenja! Tek sada, kada je Poljska postala punopravna
članica Unije, učestvujemo u procesu stvaranja prava Unije.
Predmet pregovora su bili, praktično, mogućnosti za
našu državu da uključi pojedine propise prava Unije.
U većini slučajeva, važi pravilo da pravo Unije,
iskazano u direktivama, nije skroz primjenjivano za određenu
zemlju, ali ono mora biti uključeno u državne pravne sisteme,
na način određen za tu državu – za Poljsku kroz zakone
usvojene u Skupštini i prateće izvršne akte. Svaka direktiva
ima rok do kojeg mora stupiti na snagu u državama članicama.
Dio njih je stupio na snagu dosta davno, a dio upravo u toku
vođenja pregovora, dok neki stupaju nakon punog članstva
naše države (i ostalih država „desetorke”). U vezi sa tim,
u toku pregovora imali smo dvije mogućnosti: ili prihvatiti
određeni pravni propis Unije do momenta našeg pristupanja
Uniji, ili tražiti takozvani prelazni period za tu oblast. I upravo
o broju tih prelaznih perioda, njihovom trajanju, vođeni su
pregovori. Duži prelazni periodi označavaju, sa druge strane,
više vremena za usklađivanje sa uslovima Unije, korisniji
su za ekonomiju, i omogućavaju prolongiranje troškova
usklađivanja. Treba primijetiti, da su signalizacija prelaznih
perioda, kao i njihovo prihvatanje od strane Unije, pomogli u
tome da oni ostanu zapisani u Pristupnom traktatu, što daje
 Postulati izmjena zahtjeva prava Unije na bolje, Poljske (po mišljenju postula-
tora), npr. u oblasti zaštite prirode, dešavali su se u toku sastanaka sa nevladinim
sektorom u oblasti životne sredine, u jednom od komiteta Poljske akademije nauka
 Prelazni period je vrijeme između zvaničnog termina stupanja na snagu
određenog pravnog dokumenta Unije i termina njegovog kasnijeg uključenja u
konkretnoj državi, uz saglasnost ostalih članica Unije.
veće šanse za dobijanje sredstava iz zajedničke kase Unije
za rješavanje tih ranijih problema.
Treba podvući, da su pregovarači Unije tražili od
Poljske dvije vrste dokumenata, da bi prihvatili zaključenje
oblasti „životna sredina”. To su, kao prvo, uključeni programi
za pojedine direktive (to znači dokumenata koja su sadržala
tehničke, ekonomske i administrativne analize), i, kao
drugo, puna transpozicija prava. Poljska je ispunila obje ove
grupe. Uključenje Poljske u strukture Unije, omogućilo je u
oblasti zaštite životne sredine ne samo podizanje standarda
zaštite životne sredine, već i upotrebu finansijske pomoći za
realizaciju tih ciljeva.
4. Učešće nevladinog sektora u
pregovorima
Teško je procijeniti ulogu društvenog dijaloga u procesu
pregovora za članstvo Poljske u Evropsku uniju. Prije
svega, rezultat opšteg, nacionalnog referenduma o članstvu
naše države u EU zavisio je, u većoj mjeri, od društvenog
prihvatanja dobijenih uslova za članstvo. Pišući o društvenim
partnerima, treba pomenuti predstavnike raznih društvenih
i interesnih grupa, kao što su predstavnici preduzeća,
poljoprivrednika, lokalnih vlasti, društvenih organizacija,
naučnih sredina i mnogi drugi. Upravo su konsultacije sa
njima, i dobijanje mišljenja o raznim, važnim dokumentima,
omogućili da se izbjegnu mnoge greške u pregovaračkim
 Treba podvući da, iako su pregovori vođeni sa grupama eksperata koje je poz-
vala Evropska komisija, teoretski partneri u tim pregovorima su države članice EU.
I njima (a ne Evropskoj komisiji, koja predstavlja samo predlog) treba slati odluke o
završetku pregovora
materijalima, kao i da se ti materijali obogate iskustvom 27
predstavnika raznih društvenih grupa. Treba podsjetiti, da
su, bez obzira na već opisani, komplikovani karakter procesa
pristupanja, takve konsultacije u manjem stepenu obuhvatale
redovne, pregovaračke dokumente, kao i one glavnije, razne
vrste pravnih akata i programskih dokumenata, koji imaju
važno značenje za uključivanje novog pravnog poretka u
Poljskoj, naslonjenog na zahtjeve Unije.
Ne može se takođe zaboraviti, da su se pregovori
odvijali pod strogom kontrolom Skupštine Republike Poljske,
koja je najveći, demokratski izabran predstavnik poljskog
društva, koji je ovlašćen za potvrdu, da u ime tog društva
razgovara. Takođe, u predmetima zaštite životne sredine,
svi dokumenti i pregovaračke faze i napredak u uključivanju
prava, bili su više puta prepričavani, kako od Skupštinske
komisije za zaštitu životne sredine, tako i evropskih
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
integracija, nekada uz učešće pozvanih nezavisnih eksperata
i predstavnika raznih društvenih grupa.
Nekoliko puta je, napredak u pregovorima, davan na
ocjenu tokom specijalnih debata na plenarnom forumu našeg
parlamenta.
Tokom procesa pregovora, ulogu glavnog
savjetodavnog tijela vršio je Nacionalni savjet evropskih
integracija, obrazovan na inicijativu Premijera, koji se
sastojao od predstavnika raznih društvenih grupa, i kome se
Vlada obraćala za mišljenje o najvažnijim dokumentima, kao
i u predmetima koji se tiču pregovaračkih strategija. Drugo
važno tijelo, koje se izjašnjavalo o raznim dokumentima,
uglavnom vezanim za proces transpozicije prava, bila je
zajednička komisija Vlade i lokalnih vlasti. Ta komisija se
28 sastojala od predstavnika lokalnih vlasti raznih nivoa i
davala je mišljenje lokalnih društvenih organizacija sa tačke
gledišta predstavljenih interesa. Zbog veoma značajne
problematike pregovora u oblasti zaštite životne sredine,
bila je data na diskusiju, tokom specijalnih konferencija uz
učešće predstavnika lokalnih vlasti, pozvanih u kancelariju
predsjednika Savjeta ministara. Takođe, samoupravljačka
udruženja, kao npr. Udruženje regiona RP, i Udruženje
opština RP, pripremala su specijalne konferencije posvećene
problemima promjena koje je integracija sa Evropskom unijom
donijela poljskom sistemu upravljanja životnom sredinom.
Važni problemi koji su pokretani na tim sastancima bili su
prelazni periodi u ispunjavanju pregovaračkih obaveza, kao
i perspektive finansiranja procesa implementacije prava EU.
Posebno interesovanje samoupravljača bilo je usmjereno
na mogućnosti dobijanja finansijske podrške za komunalne
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
investicije od sredstava pomoći EU – PHARE i ISPA. Ne
treba da čudi da su značajan dio troškova usklađivanja naše
države sa zahtjevima Unije u oblasti zaštite životne sredine,
snosile direktno lokalne vlasti (npr. zahtjevi u oblasti čišćenje
komunalnih kanalizacija ili pak otpada).
Treba podsjetiti na seriju pokrajinskih konferencija,
koje je pod nazivom „Shvatiti pregovore”, organizovao
punomoćnik Vlade za pregovore – glavni pregovarač za
predstavnike samoupravljačkih udruženja, kao i društvenih
organizacija,.
Na svim tim sastancima učestvovali su predstavnici
resora zaštite životne sredine, kao i pregovarački tim. U
cijelom ciklusu sastanaka posvećenom finansiranju investicija
učestvovali su predstavnici ekoloških fondova iz Nacionalnog
fonda za zaštitu životne sredine i vodnih resursa. Takođe
su održavani sastanci sa učešćem eksperata iz Evropske
komisije.
U procesu dijaloga sa lokalnim upravama posebna
pažnja je posvećivana činjenici da pravilan proces investicija,
što je već pomenuto, u oblasti zaštite životne sredine, koji
uslovljava ispunjavanje naših pregovaračkih obaveza, u
velikoj mjeri zavisi od suverenih odluka lokalnih organa,
koji nose teret investicija. Zato je, takođe, važna saradnja
između vladinih organa i predstavnika lokalne administracije
odgovornih za tok pregovora i ona uslovljava uspjeh oblasti
našeg usklađivanja sa zahtjevima Unije.
Druga društvena grupa, zainteresovana za konačan
oblik dobijenih pregovaračkih uslova, su bili, bez sumnje,
preduzetnici. Pošto su bili svjesni kakvu ulogu u funkcionisanju
jedinstvenog zajedničkog tržišta Unije imaju propisi za zaštitu
životne sredine, njihovi predstavnici i eksperti su se trudili da
aktivno učestvuju u procesu stvaranja novog prava, iskazujući
svoje primjedbe u toj oblasti. Treba podvući posebno aktivno
učešće u opisanim procesima predstavnika Udruženja
proizvođača pakovanja – i to u dijelu novog pravnog sistema
koji se odnosi na shvatanje problema otpada nastalog
iz proizvodnje, što je zahtijevalo da Parlament pripremi
specijalni zakon.
Konsultacije sa preduzetnicima su vođene ne
samo kroz resor životne sredine, već i u velikoj mjeri kroz
resor ekonomije. U značajnom obimu one su se odnosile
i na troškove uključivanja prava Unije u funkcionisanje
poljske ekonomije. Pred kraj 1999. godine, održana je, pod
pokroviteljstvom punomoćnika Vlade – glavnog pregovarača,
konferencija sa učešćem predstavnika preduzetnika i
poslodavaca, posvećena posljedicama integracija za sektor
preduzetništva, a među pitanjima koja su razmatrana su
dužina prelaznih perioda, koji su unošeni tokom pregovora
i posljedica tempa uključivanja zahtjeva evropskog prava u
oblasti zaštite životne sredine u ekonomiju.
Veliku ulogu u pripremanju pregovaračkih
dokumenata, kao i projekata programskih dokumenata,
pravnih akata, raznih vrsta tehničkih i ekonomskih analiza,
odigrale su ekspertske i naučne sredine. U poslu na
već pomenutim dokumentima, učestvovalo je nekoliko
stotina eksperata, naučnika na visokim školama, naučnih
instituta, konsultantskih kancelarija, i sl. Ti poslovi su bili
pripremljeni na zahtjev zainteresovanih resora, odgovornih
za pojedine podoblasti pregovora u okviru oblasti „životna
sredina”. Bili su takođe, predmet konferencija i diskusija,
koje su organizovale razne institucije. Problematika zaštite
životne sredine u evropskim integracijama je bila takođe
predmet samostalnog interesovanja akademskih sredina.
Na predavanjima i seminarima učestvovali su i predstavnici
vladine administracije, učesnici pregovaračkog procesa,
predstavljajući stanje pregovora i glavne probleme vezane
za taj proces. Zahvaljujući takvim događajima, problematika
pregovora je dolazila ne samo do direktno zainteresovanih,
uključenih u sprovođenje konkretnih ekspertiza, već i do širih
krugova naučnih radnika, kao i studentske omladine.
Takođe treba pomenuti brojne kurseva evropskih
„moderatora” i „instruktora” koje su organizovale više škola,
sa finansijskom podrškom poljske administracije, ekoloških
fondova, a nekada direktno ekoloških institucija. Edukaciju
su vodili radnici iz sindikata, naučnici, studenti, društveni 29
radnici i drugi, posebno zainteresovani za tu problematiku i
spremni da prenesu stečeno znanje. Dio tih kurseva je bio
posvećen takođe problematici zaštite životne sredine, a u
njihovoj realizaciji su učestvovali kompetentni predstavnici
vladine administracije.
Interesovanje za problematiku pregovora u oblasti
zaštite životne sredine pokazivale su i institucije Katoličke
crkve, koje su posvećivale puno pažnje posljedicama
evropskih integracija kako za duhovni život u Poljskoj, tako
i za funkcionisanje Crkve i vjernika u novoj stvarnosti10.
Znanje dobijeno tokom brojnih sastanaka i konferencija je
štampano i korišteno, između ostalog, za vrijeme crkvenih
misa. Takođe, na priredbama koje su organizovale crkvene
institucije, a koje su se ticale problematike zaštite životne
sredine u procesu integracija, učestvovali su predstavnici
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
resora životne sredine.
Teško je procijeniti ulogu u diskusijama o procesu
integracija, koji su odigrale nevladine ekološke organizacije,
koje su se veoma aktivno uključile sa svojim postulatima. Ti
glasovi su, svojim obimom, veoma često prelazili osnovni
okvir pregovora u oblasti zaštite životne sredine, (koji je,
napomenimo, bio veoma formalizovan i ticao se uključivanja
konkretnog prava Unije u poljski pravni sistem). Predlagano
je, između ostalog, veoma interesantno povezivanje
problematike zaštite životne sredine sa poljoprivredom,
10 Posebno interesovanje za tu problematiku izražavaju katoličke naučne insti-
tucije, za šta primjer mogu biti brojne publikacije (npr. Masclet J-C, 1999. Evropska
zajednica i životna sredina... Poljsko izdanje KUL; Kaczor A.(Red), 2002, Zaštita
životne sredine-Pravo–Crkva
30 saobraćajem, energetikom. Predstavljene su ideje za
reformisani prilaz upravljanju otpadom ili zaštiti prirode11.
Interesantna inicijativa je bila formulisanje niza pitanja
i postulata u vezi procesa integracija i traženje odgovora od
Vlade12. Iako, po mišljenju ekologa, neka od ovih pitanja nijesu
dobila odgovor, ona su, bez sumnje, podstakla službenike
i političare da razmišljaju o raznim problemima. Većina tih
postulata ticala se, u suštini, promjena u pravu Unije i politike
Unije za zaštitu životne sredine. Mada ti materijali nijesu
mogli biti pravilno iskorišteni u procesu pregovora, treba
priznati da su neki od njih predstavljali veoma interesantne
vizije rješavanja raznih ekoloških problema Poljske i Evrope,
i da bi se, bez sumnje, mogli iskoristiti sada, kada Poljska,
kao članica Unije, može imati stvaran uticaj na reformu njene
ekološke politike.
Važan elemenat djelovanja nevladinih organizacija su
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
bile brojne konferencije, edukacije i radionice sa učešćem
radnika iz cijele Poljske, na koje su pozivani takođe
predstavnici administracije, kao i političari odgovorni za
pregovore. Nezavisne ekspertske organizacije, kao što su
Institut za održivi razvoj iz Varšave ili Centar ekološkog prava
iz Vroclava, vodile su konsultativne centre za nevladine
organizacije u okviru evropskih integracija, i pružale javnosti
internet usluge.
11 Primjer ovdje mogu biti niz radova kao što su: Evropska unija i zaštita životne
sredine; Izabrane činjenice i razmišljanja, 1998; Evropska unija i zaštita biološke
raznovrsnosti, 1998; Stavovi poljskih ekoloških organizacija u dijelu posljedica za
životnu sredinu, pristupanjem Poljske u Evropsku uniju, 1999; Mišljenja ekoloških
organizacija u odnosu na „Stavovi Poljske u okviru pregovora... 2000; Kassenberg
A, 2000, Učešće društva u uključivanju ekološkog prava Unije ...
12 Evropska integracija. Pitanja ekoloških organizacija Vladi - ne samo o životnoj
sredini, Institut za održivi razvoj, Varšava, 2000.
Ministarstvo životne sredine je organizovalo
sastanke, informativno – konsultativne, sa predstavnicima
društvenih organizacija, gdje su pozivani da rade na raznim
dokumentima.
Treba pomenuti da su predstavnici poljskih ekoloških
organizacija pozvani da učestvuju u forumu nevladinih
organizacija, gdje su sastanci organizovani s vremena
na vrijeme, sa učešćem najvažnijih funkcionera Unije, u
informativno–konsultativne svrhe. Treba podsjetiti da su,
posebno u posljednjoj fazi pregovora, predstavnici poljskih
organizacija iskorištavali takve sastanke da bi pružili podršku
radu Vlade u zaključivanju pregovora, polemizirajući sa
raznim mitovima na temu stanja naših priprema za članstvo.
Ranije su se dešavale suprotne situacije, kada su se
ekološke organizacije žalile Evropskoj komisiji na ekonomske
odluke Vlade Republike Poljske, koje, po njihovom mišljenju,
nijesu bile u skladu sa politikom EU u oblasti zaštite životne
sredine.
U vrijeme pregovora, Institut za održivi razvoj je
koordinirao realizaciju finansijskih grantova iz sredstava
EU, holandske Vlade, poljskog Ministarstva životne sredine,
kao i nekoliko drugih međunarodnih fondova pod nazivom
„Povećanje znanja društva i svijesti nevladinih organizacija o
Evropskoj uniji u aspektu zaštite životne sredine”.
Treba ipak primijetiti da je procentualno bilo malo
društvenih, nevladinih organizacija zainteresovanih da
učestvuju u procesu konsultacija u dijelu vezanom za zaštitu
životne sredine u procesu evropskih integracije. Po podacima
iz 1998. godine, od 360 organizacija anketiranih na temu
problema evropskih integracija, samo 59 je poslalo odgovor13.
Sa druge strane, u izradi „Mišljenja ekoloških organizacija u
odnosu na „Poljske stavove u okviru pregovora o članstvu
Republike Poljske u EU” učestvovalo je samo 19 ekoloških
organizacija, što je, kada se uzme u obzir okvirni broj (oko
700) trenutno aktivnih društvenih ekoloških organizacija,
treba priznati, rezultat koji ne imponuje mnogo. Dodatni
problem je bio nedostatak opštepriznatih predstavnika
NVO-a, što je otežavalo saradnju između vladinih institucija
i društvenih organizacija14. Treba napomenuti da su takva
reprezentativna tijela, interese i mišljenja posjedovali sindikati
i biznis organizacije.
Informativnu djelatnost na temu integracija vodila
je Kancelarija komiteta evropskih integracija, kao i
predstavništvo Evropske komisije u Poljskoj.15
Ministarstvo životne sredine, osim već pomenutih
djelovanja, takođe se trudilo da približi problematiku
pregovora širokim društvenim masama. Tom cilju su služili
izdavaštvo16, internet servis, kao i redovne konferencije za
predstavnike medija, dostavljanje odgovarajućih materijala
medijima, itd. Takođe, NFOŚ i GW su finansijski pomagali
neke aktivnosti medija posvećene problematici evropskih
13 Baturo W, Burger T. Integracija sa Evropskom unijom– pogled poljskih ekoloških
organizacija, InE, Varšava, 1998.
14 Burger T, Zaštita životne sredine u procesu evropskih integracija - stavovi
poljskih ekoloških organizacija, „Čovjek i životna sredina” 28 (3-4) s 175-183,
Varšava, IGPi M, 2004.
15 M.in. kroz niz popularnih izdanja, kao npr. Fontaine P., Malosse H, Rječnik
institucija i termina u Evropskoj uniji, Komitet evropskih integracija, Varšava, 1997.
16 Informacija za društva i lokalni nivo, kojima služe materijali kao što su:
Pregovori o članstvu Poljske u Evropsku uniju u oblasti „životna sredina”, 2000.;
10 pitanja i odgovora. Članstvo Poljske u Evropskoj uniji i zaštita životne sredine,
izdata je serija materijala namijenjenih za inostranstvo, npr. Kalinowska A. (Red)
The Environmnet in Poland 1990-2000, Varšava, 2001.
integracija. Naravno, krajnji efekat tih pokušaja, tj. broj i 31
kvalitet štampanih materijala medija, zavisi, u nevelikom
stepenu, od resora.
Na kraju, vrijedi dodati nekoliko riječi na temu uloge
koju su sredstva javnog informisanja imala na društvo
i izgradnju društvenog okvira u procesu integracija. Od
samog početka, problemi pristupanja Evropskoj uniji su se
plasirali u centar interesovanjia televizije, radija i novina.
Ukazivalo se na niz pravih informacija i analiza, bila su česta
predavanja sa osobama uključenim u proces integracija.
Nažalost, posebno u drugom dijelu pregovora, sve češće
su bile senzacionalnije informacije, dajući pogrešne
podatke, lansirajući poluistinu. Ponekad je izgledalo da
je dio medija zainteresovan uglavnom za naglašavanje
loših vijesti. Dobre vijesti su bile mimoilažene, a mediji
su tražili rezultate na licu mjesta, ne shvatajući složenost
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
procesa pregovora i činjenicu da tempo pregovora ne zavisi
isključivo od pregovaračkog tima, već i od npr. tempa kojim
Parlament uključuje novo pravo. Bez kritike, povremeno
su lansirana neka mišljenja o Poljskoj, koja su poticala iz
država članica, formulisana ponekad kao izvinjenje zbog
usporavanja tempa pregovora sa Poljskom.
32 Zaključci konkretne probleme. Treba zapamtiti da se u slučaju
pristupanja „desetorke”, pregovori, po pravilu, nijesu ticali
Sabirajući iskustva Poljske iz pregovora o pristupanju, u dijelu međusektorskih problema (tipa energetska politika i zaštita
koji se odnosi na učešće nevladinih činilaca, treba obratiti životne sredine). Treba utvrditi kakvu ulogu će imati te vrste
pažnju na niz aspekata tog problema. problema u budućim pregovorima.
Kao prvo, treba uzeti u obzir političku situaciju koja je Stoga, treba na vrijeme precizirati sve poglede, što će
pratila pregovore. Tu se radi kako o međunarodnoj strukturi i biti značajno za razne probleme u budućim pregovorima.
želji država članica EU da prime nove članice, tako i o volji u Društvene organizacije bi trebalo da ostvare kontakt
tom pravcu glavnih političkih i društvenih snaga države koja sa medijima, kako bi imale mogućnost da predstave javnom
se bori za članstvo. U tom dijelu, nevladine grupe, prije svih mnjenju svoje stavove o pregovorima.
NVO-i, mogu uticati na građansku svijest o vrijednostima i
problemima evropske integracije. Mogu takođe, zahvaljujući
svim kontaktima sa sličnim organizacijama država članica,
uticati na stvaranje pozitivnog imidža države kandidata za
članstvo u EU.
Organizacije koje predstavljaju razne društvene i
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske

interesne grupe, moraju vremenom uspostaviti kontakte,

oformiti radne i koordinacione grupe, koje će biti ovlašćene
da predstave njihovo mišljenje državnim organima i prije
formalnog početka pregovora.
Organizacije koje žele aktivno da učestvuju u
procesu pristupanja moraju posjedovati dobro znanje o
problemima ekološke države, problema kvaliteta životne
sredine, obavezujućem pravu, finansijama u oblasti zaštite
životne sredine, odgovornosti državnih organa i organa koji
predstavljaju administraciju i politiku u dijelu zaštite životne
sredine.
Neophodna je intenzivna edukacija o dijelu pregovora
o zaštiti životne sredine, kao i precizna identifikaciji cilja
pregovora i državnih organa i institucija, odgovornih za
Studijska posjeta predstavnika administracije i
nevladinih ekoloških organizacija iz Crne Gore,
poljskim institucijama koje podržavaju evropske integracije,
pod nazivom : „Vama takođe može biti teško – učinimo taj proces lakšim”
Aleksandra Kapetanović, EXPEDITIO - Centar za održivi prostorni razvoj, Kotor

• Studijska posjeta
• Program studijske posjete
• Šta smo mogli naučiti iz posjeta
• Zaključci
34 Studijska posjeta
U Poljskoj je, u periodu od 12. do 19. novembra 2006. godine,
ogranizovana Studijska posjeta predstavnika državnih
institucija i nevladinih organizacija iz Crne Gore poljskim
institucijama koje podržavaju evropske integracije. Cilj ove
studijske posjete je bio prenošenje poljskih iskustava
stečenih u procesu evropskih integracija, posebno u
oblasti zaštite životne sredine i održivog razvoja.
Studijska posjeta je realizovana u okviru projekta
koji je inicirao Institut za održivi razvoj iz Varšave, koji je
bio jedna od najaktivnijih društvenih organizacija u izgradnji
i podizanju svijesti na putu pristupanja Poljske u Evropsku
uniju. Partneri Instituta za održivi razvoj na ovom projektu
su bili: Kancelarija Programa Ujedinjenih nacija za razvoj
(UNDP) u Crnoj Gori i Kancelarija za održivi razvoj i
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
kao glavni partner EXPEDITIO, Centar za održivi prostorni
razvoj iz Kotora. Projekat je realizovan zahvaljujući pomoći
Ministarstva inostranih poslova Poljske u dijelu zadataka
koji se odnose na pomoć inostrane i međunarodne razvojne
saradnje.
Učesnici studijske posjete bili su deset predstavnika
nevladinih organizacija i pet predstavnika državnih institucija
iz Crne Gore.
Predstavnici nevladinih organizacija:
■ Centar za zaštitu i proučavanje ptica, Podgorica,
predstavnik Darko Saveljić
■ Centar za razvoj nevladinih organizacija-CRNVO,
Podgorica, predstavnik Aleksandar Saša Zeković
■ Društvo mladih ekologa Nikšić, predstavnik
Radoje Stanić
■ Eko centar „Delfin“, Kotor, prdestavnica Ljilja
Radunović
■ E.D. Breznica, Pljevlja, predstavnik Milorad Mitrović
■ EXPEDITIO, Kotor, predstavnica Aleksanda
Kapetanović
■ Gea, Podgorica, predstavnica Nataša Mirecki
■ Kulturno zavičajno udruženje Napredak Gornja
Lastva, Tivat, predstavnica Marija Nikolić
■ Mreža za afirmaciju nevladinog sektora - MANS,
Podgorica, predstavnik Veselin Bajčeta
■ Novi horizont, Ulcinj, predstavnik Nazif Velić
Predstavnici državnih institucija su bili:
■ Ministarstvo za ekonomske odnose sa
inostranstvom i evropske integracije, predstavnik
Miloš Bošković
■ Ministarstvo poljprivrede, šumarstva i
vodoprivrede, predstavnik Blažo Jokanović
■ Ministarstvo turizma, predstavnica Goranka
Lazović
■ Ministarstvo pomorstva, saobraćaja i
telekomunikacija, predstavnik Ivan Zuber
■ Turistička organizacija Podgorice, predstavnica
Ljiljana Šćepanović
Učesnik studijske posjete, u ulozi prevodioca, bio je
Aleksandar Ražnatović, magistar ribarstva, i sudski tumač za
poljski jezik.
Program studijske posjete Druge državne institucije: 35
■ Nacionalni fond zaštite životne sredine
Učesnici iz Crne Gore su tokom studijske posjete imali priliku da ■ Evropski informacioni centar
se upoznaju sa iskustvima Poljske iz procesa EU integracija, sa ■ Nacionalni park Kampinos
posebnim osvrtom na ekološke aspekte. Posebno je značajno
što su mogla da budu sagledana iskustva različitih aktera, od Lokalne i regionalne vlasti:
državnih institucija (Ministarstva, Fondovi,...), predstavnika ■ Kancelarija predsjednika pokrajine Mazovian +
lokalnih vlasti (pokrajinskih i opštinskih) do nevladinih NVO
organizacija. Inicijator projekta, Institut za održivi razvoj, je ■ Skupština grada Varšave - Odsjek infrastrukture i
napravio veoma dobar izbor institucija i organizacija. Dobro su strukturnih budžeta
identifikovani kjučni vladini resori, ali i nevladine organizacije ■ Skupština opštine LesznoWola + škola
koje su imale važnu ulogu tokom procesa pregovora između
Poljske i EU, tako da se, iz više uglova, mogla steći cjelovita Nevladine organizacije:
slika o procesu. ■ Koalicja Klimatska
■ Koalicja Lanckorońska za održivi transport
Tokom studijskog puta učesnici su imali prilike da posjete: ■ Forum aktivizacije seoskih područja - FAOW

Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske

■ Koalicija poljskih ekoloških organizacija u dijelu
Ministarstva: budžeta Evropske Unije
■ Ministarstvo privrede (Sektor evropskih poslova i ■ Društveni ekološki Institut
Sektor turizma)
■ Ministarstvo regionalnog razvoja (Sektor Evropske Veoma značajno je bilo i upoznavanje sa iskustvima inicijatora
unije i međunarodne saradnje i Sektor koordinacije projekta, Instituta za održivi razvoj.
infrastrukturnih programa)
■ Ministarstvo poljoprivrede i razvoja sela (Sektor
Evropske unije i međunarodne saradnje, Odsjek
saradnja sa državama EU i državama kandidatima)
■ Ministarstvo životne sredine (Sektor ekološki budžet,
Sektor edukacije i promocije održivog razvoja)
■ Ministarstvo inostranih poslova (Sektor Evropske
unije)
36 Šta smo mogli naučiti iz posjeta
Studijska posjeta Poljskoj je bila korisno iskustvo kako za
predstavnike državnih institucija, tako i za predstavnike
nevladinog sektora iz Crne Gore. Kroz konkretne primjere
upoznati smo sa iskustvom Poljske, sa procesom,
prednostima i pozitivnim efektima evropskih integracija, ali i
poteškoćama koje ih prate.
Posebno su bile korisne informacije iz kojih smo
mogli da dobijemo jasniju ideju šta bi mi u Crnoj Gori, državni
i nevladin sektor zajedno, mogli da uradimo da bi proces
evropskih integracija pozitivno prošao.
Iskustvo Poljske potvrdilo je da je proces integracija
jako složen. Ali, posjeta zemlji koja je uspješno završila proces
integracija, i kod koje je vidljiv napredak, svakako je ohrabrujuća.
Naročito ako se uzme u obzir činjenica da je situacija u Poljskoj
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
prije pridruživanja bila slična onoj u kojoj se Crna Gora danas
nalazi. Poruka sa studijske posjete je svakako optimistična i
podsticajna - i mi možemo biti gdje je sada Poljska, ali je “dobro
gledati na sat”, tj. potrebno je na vrijeme početi, za taj proces
se dobro pripremiti, a zatim ga ozbiljno sprovoditi.
Državne institucije
Kroz posjete državnim institucijama, i posebno ministarstvima,
saznali smo više o samom procesu evropskih integracija, kako
su pregovori tekli po pojedinim oblastima, ko je sve bio uključen,
i na koji način. To nam je pomoglo da i mi jasnije sagledamo
neophodne korake tog procesa u Crnoj Gori, i obratimo pažnju
na greške koje treba da izbjegnemo.
Ministarstva
Ministarstvo privrede
Sektor evropskih poslova i Sektor turizma
Ministarstvo privrede u Poljskoj vodi poslove državne
administracije vezane za ekonomiju i turizam. Segment
ekonomije se odnosi na ekonomske poslove, između
ostalog, ekonomsku saradnju sa inostranstvom, energetiku,
sertifikaciju, industriju, privredu. Dio za turizam obuhvata
poslove turističkog privređivanja države, kao i mehanizme
regulacije turističkog tržišta.
U Ministarstvu privrede smo imali prilike da čujemo više o
procesu evropskih integracija iz njihovog ugla, o promjenama
koje su se desile tokom pristupnog procesa i nakon ulaska
Poljske u EU, o nekim pozitivnim, ali i negativnim efektima
pridruživanja. Među pozitivnim efektima navedeni su:
zajedničko tržište, primijenjeni standardi, zajednička carinska
kontrola, i uticaj na politiku trgovine EU, dok su kao negativni
navedeni gubljenje određenih kompetencija i mogućnosti
donošenja samostalnih odluka na pojedinim poljima.
Ministarstvo regionalnog razvoja
Posjeta Ministarstvu regionalnog razvoja je bila posebno
korisna, s obzirom da to ministarstvo direktno upravlja
sredstvima koja dolaze iz Evropske unije.
Ministarstvo je oformljeno 2005. godine, u cilju sprovođenja
strategija društveno-privrednog razvoja Poljske, pod kojima
se podrazumijevaju i prostorno planiranje države kao i
upravljanje sredstvima pomoći Evropske unije. Glavni
zadatak Ministarstva je efektivno korišćenje mogućnosti koje
se pružaju Poljskoj kroz sredstva Evropske unije, i njihovo
usklađivanje sa razvojem države.
U Ministarstvu regionalnog razvoja smo dobili dosta
informacija o EU fondovima, na koji način, i za koje vrste
projekata su oni korišćeni, i o tome na koji način su pojedini
akteri, lokalne samouprave i nevladine organizacije, bili
uključeni.
U državnoj administraciji je zaposleno dosta mladih
ljudi. Na primjeru Ministarstva regionalnog razvoja vidljiv
je značaj koji je Poljska vlada posvetila edukaciji kadra, i
koliko se ta edukacija i razvoj kapaciteta i sa evropske
strane podstiču. Istaknuta je neophodnost edukacije svih
kadrova, kao i značaj korišćenja tehničke pomoći koja je na
raspolaganju zemljama na putu evrpskih integracija.
Ministarstvo poljoprivrede i razvoja sela
Ministarstvo poljoprivrede i razvoja sela je tokom
pregovaračkog procesa imalo značajnu ulogu u definisanju
tema koje su se odnosile na poljoprivredu, jednu od
najkonfliktnijih oblasti u procesu. Ovo ministarstvo se, inače,
bavi poljoprivrednim terenima, razvojem poljskog sela,
trgovinom hrane i ribarstvom.
U procesu integracija, iz iskustva ovog ministarstva,
neophodno je uspostavljanje dijaloga. U mnogim situacijama
nije moguće prihvatanje određenih modela, već je potrebno 37
pronalaženje zajedničkog rješenja.
Istaknut je značaj iskustava i smjernica koja se mogu
dobiti od zemalja koje su proces evropskih integracija već
prošle, kao i saradnje i razmjene iskustava sa onima koje su
u tom procesu.
Ministarstvo inostranih poslova
Ministarstvo inostranih poslova jedan je od najvažnijih
resora u Poljskoj Vladi. Sektor Evropske unije u okviru tog
ministarstva, koji smo posjetili, bavi se:
• odnosima Republike Poljske sa Evropskom unijom,
• obrađuje strategije učešća Republike Poljske u
realizaciji glavnih zajedničkih politika Evropske unije,
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
• osigurava usluge predstavnicima Republike Poljske
koji učestvuju u međunarodnim poslovima institucija Evropske
unije,
• odgovara za saradnju Ministra inostranih poslova
sa Skupštinom i Senatom, političkim partijama, lokalnim
vlastima, kao i nevladinim organizacijama u poslovima
evropskih integracija,
• koordinira poslove vezane za učešće Republike
Poljske u diskusijama na temu budućnosti Evropske unije,
• analizira djelovanje Savjeta Evrope, i bavi se
poslovima vezanim za članstvo Republike Poljske u toj
organizaciji,
• vodi poslove koji se tiču evropske regionalne
politike, kao i međugranične saradnje.
38 U Ministarstvu inostranih poslova imali smo priliku da čujemo
više informacija o aktuelnim temama, među kojima i o
proširenju Evropske unije, i o stavu Poljske o tim temama.
Ministarstvo životne sredine
Ministarstvo životne sredine Poljske oformljeno je 1999. godine
i bavi se zaštitom životne sredine, kao i vodoprivredom. Ovo
ministarstvo je imalo značajnu ulogu tokom pregovaračkog
procesa vezano za oblast zaštite životne sredine. Značajno
je istaći i napore ovog ministarstva pokrenute s ciljem
uspostavljanja saradnje sa nevladinim organizacijama
(Deklaracija koja je data u prilogu, kao i tekstovi kolega iz
Poljske).
Tokom pregovaračkog procesa, koji je podrazumijevao
usklađivanje regulative, prihvatanje standarda i definisanje
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
prelaznih perioda i faza, Ministarstvo životne sredine se
konsultovalo kako sa ostalim državnim institucijama, tako
i sa nevladinim organizacijama, preduzetnicima, i drugim
akterima.
Saradnja državnih institucija i nevladinih organizacija
U Poljskoj smo mogli vidjeti da saradnja između državnih
institucija i nevladinih organizacija postoji, da postoji partnerski
odnos, i da se nevladine organizacije konsultuju, nekada i od
samog početka procesa. Vidljivo je da je saradnja između
vladinih institucija i nevladinih organizacija bolja od kada je
Poljska krenula u proces evropskih integracija, ali da ipak nije
idealna.
Iz mnogih primjera su se mogli vidjeti pozitivni efekti i dobri
rezultati saradnje dva sektora.
Međutim, iako je formalno sve postavljeno kako treba, u
praksi postoje određeni problemi u komunikaciji, i nije do kraja
izgrađen odnos povjerenja. Država je ispoštovala formu, NVO-
i su uključeni, ali same nevladine organizacije nemaju uvijek
pozitivna iskustva. U nekim primjerima konsultacije su vršene,
ali predlozi NVO-a nisu uzeti u obzir, dok u nekim slučajevima
predstavnici administracije nisu zadovoljni kvalitetom koji
dobijaju od NVO-a.
Druge državne institucije
Nacionalni fond za zaštitu životne sredine
Nacionalni fond za zaštitu životne sredine i vodoprivrede
je najveća javna institucija koja realizuje ekološku politiku
Poljske, kroz finansiranje investicija u zaštiti životne sredine i
vodoprivrede, u područjima važnim iz ugla primjene standarda
i normi Evropske unije. Cilj djelovanja Nacionalog fonda je
finansijsko pomaganje ekoloških investicija, koje imaju uticaj
na državnom, regionalnom i lokalnom nivou, važnih sa tačke
gledišta potreba životne sredine.
Distribucija finansijskih sredstava iz Nacionalnog fonda
realizuje se, između ostalog, i u okviru sljedećih grana:
• Zaštita vazduha
• Zaštita voda i vodoprivreda
• Zaštita površine zemlje
• Zaštita prirode i parkova, kao i šumarstvo
 • Geologija i rudarstvo
• Ekološka edukacija
• Državni monitoring životne sredine
• Ekspertize i istraživački poslovi
Finansijska sredstva iz Nacionalnog fonda mogu koristiti:
• lokalne jedinice
• preduzeća
• institucije
• više škole i fakulteti
• nevladine organizacije (fondacije, udruženja)
• državne administracije i
• druga pravna lica
U Nacionalnom fondu postoji više formi dofinansiranja, među
kojima i finansiranje u vidu pozajmice (pozajmica koju daje
NF, zajedničko finansiranje NF sa bankama ili krediti koje daje
banka iz sredstava NF, i sl.) ili finansiranje kapitala (obuhvata
akcije i učešće u novonastalim ili već postojećim firmama u
cilju dostizanja ekološkog efekta).
Nacionalni fond je veoma značajan za zaštitu životne
sredine, ali i održivi razvoj. Sem finansiranja aktivnosti u
oblasti zaštite životne sredine, on stimuliše nove investicije,
pokreće sredstva drugih investitora, pomaže stvaranje
novih radnih mjesta i doprinosi razvoju privrede i održivom
razvoju.
Nacionalni fond za zaštitu životne sredine i vodoprivrede
Poljske je veoma zanimljiv kao model koji država može da
primijeni kako bi stvorila održivi mehanizam finansiranja
projekata iz oblasti zastite životne sredine. Ovaj model bi 39
mogao biti zanimljiv i za Crnu Goru, a mogao bi se primijeniti
i na druge oblasti od javnog interesa.
Evropski informativni centar
Evropski informativni centar je dio Vladinog komiteta evropskih
integracija i funkcioniše od 1997. godine. Zadatak Centra
je informisanje poljske javnosti o svim pitanjima vezanim
sa Evropsku uniju. U Evropskom informativnom centru
su dostupni besplatni informativni materijali i publikacije,
korišćenje interneta za gledanje internet strana vezanih za
evropske integracije. Takođe, u Centru se organizuju i mnoge
druge vrste aktivnosti, predavanja, prezentacije, sastanci
mladih sa predstavnicima ambasada, kao i „evropske
lekcije”. Centar vodi i informaciono-promotivnu djelatnost
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
za vrijeme konferencija i sajmova. Svi zainteresovani mogu
dobiti informacije i putem e-maila.
Za proces evropskih integracija jako je bitno da građani budu
na vrijeme informisani, i da dobiju pravu informaciju o svemu.
Uspostavljanje informativnih centara, sa svim pratećim
aktivnostima, kako od strane države, tako i nevladinih
organizacija, može biti dobar model. Edukacija mladih je
tema kojoj se pridaje posebna pažnja.
Uloga medija u procesu informisanja javnosti o
evropskim integracijama je veoma bitna. U Poljskoj postoji
pozitivan primjer osnivanja nevladine organizacije - Kluba
novinara koji se bavi isključivo pitanjima zaštite životne
sredine.
40
Nacionalni park Kampinos
Posjetom Nacionalnom parku Kampinos imali smo priliku
da na konkretnom primjeru vidimo mehanizme upravljanja,
zaštite i prezentacije zaštićenih cjelina u Poljskoj. Kampinoski
nacionalni park se nalazi u blizini Varšave, tako da njemu
gravitira veliki broj posjetilaca iz glavnog grada Poljske.
Površina parka iznosi preko 38.500 ha, sa skoro isto tolikom
zaštitnom zonom, dok je pod strogom zaštitom oko 12%
površine. Preko 70% površine parka zauzimaju šume. U
parku je izdiferencirano više zona sa različitim nivoima
zaštite, koji su definisani prostornim planom parka. Na
prostoru Nacionalnog parka dosta uspješno se kontroliše
krivolov i divlja gradnja.
Velika pažnja u Nacionalnom parku poklanja se
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
edukaciji. U centru za posjetioce postoje različite usluge
namijenjene svim posjetiocima i posebno programi za škole.
Nacionalni park Kampinos je imao velike koristi, za
razvoju ponude i kapaciteta, od saradnje sa sličnim zaštićenim
područjima iz inostranstva, i međunarodnim organizacijama.
Lokalne i regionalne vlasti
Opština Lesznowola
Opština Lesznowola se nalazi u neposrednoj blizini
Varšave, i jedna je od najuspješnijih opština u Poljskoj.
Površina opštine iznosi 6.917 ha, a na njenom području živi
preko 13.000 stanovnika. Prednosti opštine, kao što su blizina
glavnog grada, dobra povezanost i razvijena infrastrukturna
mreža, atraktivni investicioni tereni, rekreativne zone,
pogodni uslovi za razvoj stambene izgradnje, i prije svega
dobra uprava, uslovile su njen dinamičan razvoj, čineći
je danas jednom od najperspektivnijih opština u Poljskoj.
Srednji BDP opštine je veoma visok. Godine 2001, iznosio
je oko 630 eura, a 2003. godine 930 eura. Opština je veoma
atraktivna za poljske i strane investitore, tako da u njoj
postoji oko 3000 registrovanih firmi. Sa velikom sigurnošću
se može reći, da će Lesznowola ispunjavati važnu ulogu
modernog proizvodnog i uslužnog centra, koncentrišući
modernu proizvodnju sa učešćem domaćeg i stranog
kapitala.
Opština Lesznowola je primjer dobre lokalne samouprave.
Ključ njenog uspjeha su dobra organizacija i uprava.
Opštinu vodi gradonačelnica i parlament koji sačinjavaju 15
nezavisnih odbornika. Opština promoviše visok standard
usluga, koji se podstiče nagrađivanjem. Velika pažnja se
posvećuje edukaciji i razvoju kapaciteta. Sama Opština
ima 55 zaposlenih, od čega 80% visokoobrazovanih. Veliki
dio sredstava iz budžeta Opštine, oko 40%, se odvaja za
edukaciju. Opština već duže koristi evropske fondove za
dobijanje sredstava, a njeni službenici su obučeni da sami
pišu, a kasnije i sprovode, projekte.
Ključ razvoja opštine je prostorno planiranje, dobro
urađen prostorni plan, kao osnova za usmjeravanje razvoja.
Prostorni plan opštine je rađen u saradnji sa građanima i
nevladinim organizacijama, i može se naći na web sajtu
Opštine.
Na primjeru opštine Lesznowola je vidljivo ravnopravno
učešće žena u vlasti u Poljskoj.
Ovaj primjer može biti jako ohrabrujući i podsticajan
model za razvoj lokalnih samouprava u Crnoj Gori.
Pokrajina Mazovia
Na sastanku sa predstavnicima vlasti iz pokrajine Mazovia
bili su prisutni i predstavnici nevladinih organizacija koji su
sarađivali sa njima. Veoma je pozitivno što su predstavnici
i državnih i nevladinih organizacija na jednom mjestu mogli
da iznesu svoje stavove, koji se u nekim stavkama nisu
preklapali.
Nevladine organizacije i mreže ekoloških
nevladinih organizacija
Nevladine organizacije koje smo posjetili tokom studijskog puta
su bile uglavnom mreže ili koalicije ekoloških nevladinih
organizacija. To nije slučajnost. Na osnovu poljskog iskustva,
ispostavilo se da ovako udružene organizacije imaju mnogo
veći uticaj, tako da su i u procesu evropskih integracija one
bile najaktivnije. Predstavnici državnih institucija su kroz svoje
primjere uglavnom spominjali mreže nevladinih organizacija.
Koalicija Klimatska
Koalicija Kilmatska je skup nevladinih organizacija,
prevashodno ekoloških, zainteresovanih za djelovanje
na polju zaštite globalnog klimata. Rješavanje problema 41
izazvanih klimatskim promjena, a takođe popularizacija
znanja o opasnostima, djelovanje na izvore promjena,
kao i bolja koordinacija ekološkog djelovanja nevladinih
organizacija su glavni ciljevi Koalicije. Članica koalicije može
biti svaka organizacija, koja podržava njihove ciljeve.
Forum aktivizacije seoskih područja - FAOW
Forum aktivizacije seoskih područja - FAOW je prva poljska
organizacija koja djeluje na promociji sela. Organizacije koje
učestvuju u FAOW-u sarađuju u korist boljeg funkcionisanja
poljskog sela u okviru Evropske unije, i to kroz kroz aktivizaciju
seoskog društva i povećanje njihovog učešća u procesima
promjena na selu, a takođe i promociju održivog razvoja
seoskih podrucja.
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
FAOW je osnovan u decembru 2002. godine. Inicijatori
Foruma su 12 organizacija, koje su prve potpisale Deklaraciju
o saradnji. Do septembra 2005. godine, Deklaraciju je
potpisalo 76 organizacija iz cijele Poljske, kako organizacija
koje djeluju na nacionalnom nivou, tako i organizacija
na lokalnom i regionalnom nivou. U prve tri godine svog
postojanja Forum je djelovao kao neformalna struktura, a
u decembru 2005. godine FAOW je registrovan kao pravni
subjekt i od tog momenta funkcioniše kao Savez udruženja.
Djelatnost FAOW-a počiva uglavnom na javnom radu
predstavnika organizacija članica. Od početka postojanja
Foruma, njegovo djelovanje pomaže i organizuje Sekretarijat
koji vodi Fondacija saradnje, koji u tom cilju dobija sredstva
iz Biroa komiteta evropskih integracija.
42
Koalicja Lanckorońska za održivi transport
Koalicija Lanckorońska je grupa nevladinih organizacija i
pojedinaca, koji djeluju u dijelu promocije održivog transporta
kao i ograničenja negativnog uticaja transporta na životnu
sredinu, zdravlje i život ljudi.
U Poljskoj je posljednjih godina nastupio veliki
razvoj motorizacije, a od 1989. teretni transport putevima je
porastao nekoliko puta. Istovremeno, nije nastupila dovoljna
popravka putne infrastrukture, a u slučaju željeznice, nastupa
sistematsko smanjenje veličine i kvaliteta ponude. To skupa
dovodi do niza uznemiravajućih pojava. Prije svega, rast broja
automobilskih nesreća, kao i broj poginulih, prekoračenje
dozvoljenih koncentracija toksičnih supstanci, čiji je izvor
transport, kao i uništavanje jedinstvenih prirodnih sistema,
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
od kojih su neki uvršteni u evropsku mrežu Natura 2000.
Transport je sve veći izvor gasova koji dovode i do klimatskih
promjena. Posebno teška situacija vlada na željeznici, koja
trenutno nije efektivna i razvijena.
Brojne infrastrukturne investicije se pripremaju, često
protiv pravila zaštite prirode i životne sredine, a takođe
bez poštovanja Ustavnih državnih zakona – s isključenjem
normalnog učešća građana, kao i punog djelovanja sudova.
Generalni cilj Koalicije je ograničenje negativnog
uticaja transporta na životnu sredinu, kao i na zdravlje i
život stanovnika Poljske. Da bi se postigao ovaj cilj, Koalicija
smatra da je najvažnija racionalizacija transportnih potreba,
kao i povećanje učešća oblika transporta koji ne utiču
negativno na životnu sredinu. Pored toga, sve investicije u
puteve moraju biti pripremljene u okviru najvećih ocjena koje
utiču na životnu sredinu.
Koalicija poljskih ekoloških organizacija u
dijelu budžeta Evropske unije
Koalicija poljskih ekoloških organizacija u dijelu budžeta
Evropske unije osnovana je na početku 2004. godine, kao
odgovor na potrebu kontrole raspodjele evropskih sredstava
i njihovog uticaja na životnu sredinu. U osnovi nastanka
koalicije leži vizija integrisanih i efektnih djelovanja ekološke
životne sredine u dijelu promocije pravila održivog razvoja
u upravljanju budžetima. Njen zadatak je predlaganje
predstavnika nevladinih organizacija u komitete povezane
sa fondovima EU, obrada analiza i izvještaja kao i usvajanje
projekata koji donose velike društvene i ekološke efekte.
Koalicija je takođe dio međunarodne mreže nevladinih
organizacija koje realizuju program “Partnerstvo održivog
razvoja u Srednjoj Evropi”. Ta mreža obuhvata organizacije
iz novih država članica EU: Češke, Poljske, Slovačke,
Mađarske i djeluje pod nazivom SFteamCE.
Koalicija se trudi, između ostalog, da prati proces
alokacije i distribucije sredstava Evropske unije, kao i da
ocijeni da li su podržane investicije u skladu sa održivim
razvojem. Ona u Poljskoj predstavlja CEE Bankwatch
Network, i analizira uticaj priliva novca na društvenu
situaciju, kao i stanje životne sredine. Distribuciju značajnog
dijela svjetskog novca obavljaju međunarodne finansijske
institucije, kao što su Svjetska banka, Evropska banka za
obnovu i razvoj, ili Evropska investiciona banka. Njihov uticaj
na naše živote je veoma velik da bi ih ostavili bez građanske
kontrole, isključivo u rukama političara i slobodnog tržišta.
Za nevladine organizacije je veoma bitno da budu povezane
i da zajednički djeluju. Povezivanjem i umrežavanjem
organizacije povećavaju kapacitete i uticaj. Kada djeluju
zajedno imaju veći efekat i mogu biti shvaćene mnogo
ozbiljnije. U Poljskoj postoji veći broj primjera koalicija
ekoloških nevladinih organizacija, koje funkcionišu kao
neformalne mreže, a ne kao pravna lica.
Veoma pozitivan primjer stava državnih institucija
prema nevladinim organizacijama u Poljskoj je Deklaracija
Ministarstva zaštite životne sredine (data u prilogu).
Vrijedni pažnje su modeli uključivanja nevladinih
organizacija tokom evropskih integracija u Poljskoj, a
posebno učešće nevladinih organizacija u radu raznih
komisija i savjeta (više o tome su pisale kolege iz Poljske,
na str. 10 i 11)
Jedinstven primjer u Poljskoj je paralelno postojanje
dvije liste, zvanične i nezvanične, zaštićenih područja mreže
Natura 2000. Jednu listu je predložila poljska vlada, a drugu
širu, poljske nevladine organizacije. Ohrabrujuće je da je
Evropska komisija prihvatila listu nevladinih organizacija.
Nevladine organizacije treba da uspostavljaju
saradnju na svim nivoima u zemlji, ali i sa organizacijama
iz EU. Saradnja nevladinih organizacija sa administracijom
u Poljskoj posljednjih godina je bolja, ali veliki broj tema još
uvijek nije definisan.
Zaključci 43
Iz poljskog iskustva, priprema za EU integracije je veoma
složen proces, koji zahtijeva široko znanje i za koji je potrebna
saradnja svih zainteresovanih strana.
Iako Vlada vodi pregovore, potrebno je izgraditi dijalog
između državnih institucija i nevladinih organizacija. Bitno je
da i nevladine organizacije budu uključene i konsultovane
tokom procesa pregovora. Državne institucije bi trebale
dati podršku nevladinim organizacijama u tom procesu, bez
obzira da li su njihovi interesi u konfliktu.
Nevladine organizacije, kao i državne institucije, bi
trebale da rade na razvoju i jačanju kapaciteta. Nevladine
organizacije mogu postići mnogo više ako djeluju zajedno,
kroz povezivanje i umrežavanje.
I lokalne samouprave treba na vrjeme uključiti u
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
proces pregovora, jer, iako centralne državne institucije vode
proces, nakon toga, veliki dio odgovornosti prelazi na lokalne
samouprave.
Edukacija i rad na razvoju kapaciteta su veoma
značajni, kako za državne institucije, tako i lokalne vlasti i
nevladine organizacije.
Teme i diskusije pokrenute tokom studijske posjete
Poljskoj su bile korisne, jer su nas navele na razmišljanja
o situaciji u Crnoj Gori, trenutnim prednostima i slabostima,
kao i zadacima koji nas čekaju. Iskustvo sa studijske posjete
je doprinijelo i izgradnji naših kapaciteta, prevashodno
organizacija i institucija učesnika studijske posjete, ali,
nadamo se, kroz ovu publikaciju, i šireg kruga.
 44
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
 45

Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske

 46
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Prilagođavanje evropskim principima -
šta mozemo naučiti iz iskustva Poljske

Miloš Bošković, Ministarstvo za ekonomske odnose sa inostranstvom i evropske integracije

• Uvod

• Evropske integracije Poljske

Pregovori o pristupanju Poljske Evropskoj uniji

Pregovarački mehanizam
Komunikacijska i informaciona kampanja Poljske za članstvo u EU

• Prilagođavanje evropskim principima održivog razvoja i

upravljanje evropskim fondovima u Poljskoj

Ekologija
Poljoprivreda
Razvoj saobraćajne infrastrukture

• Politika regionalnog razvoja - lokalna samouprava na djelu

48 Uvod
Posjeta crnogorske delegacije, sastavljena od predstavnika
administracije i nevladinog sektora imala je višestruki značaj.
Pomogla je sveukupnom sagledavanju predpristupne pozicije
Poljske u pregovorima o članstvu u EU, a isto tako i njene
pozicije kao nove države članice. Povlačenjem velikog iznosa
sredstava iz evropskih fondova trebalo je uskladiti relativno
brz razvoj i poštovanje strogih standarda EU o očuvanju
životne sredine.
Milijarde eura koje idu u nove države članice imaju
ogroman potencijal za podsticanje održivih obrazaca razvoja
- samo ako su prioriteti postavljeni ispravno i ako se fondovi
koriste za ono za šta su namijenjeni. Fondovi mogu pomoći
novim državama članicama da postignu značajne uštede u
energiji, mogu podstaći obnovljive izvore energije, unaprijediti
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
postojeće željezničke mreže, obnoviti regionalne puteve i
unaprijediti njihovu sigurnost, kao i finansirati modernizaciju
gradskog prevoza. Fondovi takođe mogu pomoći efikasne i
inovativne projekte upravljanja otpadom, šema recikliranja i
ponovnog korišćenja otpadnih materijala, kao i premošćavanje
velikih troškova uvođenja evropskih standarda o zaštiti
životne sredine u okviru dogovorenih prelaznih perioda.
Mnoge od ovih investicija omogućiće ostvarivanje ne samo
ciljeva zaštite životne sredine, nego i ekonomskih i socijalnih.
Istovremeno, ovi fondovi predstavljaju i prijetnju za održivost,
npr. projekni štetni za okolinu, ili projekti koji promovišu
neodrživi razvoj, npr. u saobraćajnom sektoru.
Kako EU sprema da usmjeri milijarde eura, preko
Strukturalnih i Kohezionih fondova, u svoje nove države
članice u periodu 2007-2013, dobar dio ovog javnog novca je u
opasnosti da bude iskorišćen za kontroverzne infrastrukturne
projekte. EU fondovi su od izuzetne važnosti za Poljsku, ali oni
moraju donijeti stvarne koristi i ne bi trebalo da nanose štetu.
Nekad se ovaj, u suštini jednostavan koncept, zaboravlja.
Kako se nalazimo na samom pragu prvog ugovornog
odnosa sa EU kao samostalna država, ova pitanja će vrlo
brzo doći na dnevni red i u Crnoj Gori.
Da bi se što bolje pripremili za ovako složene
upravljačke zadatake, iskustva država kao što je Poljska
mogu biti od velike pomoći, naročito predstavnicima
crnogorske administracije.
Princip održivog razvoja stvara osnovu za
mnogobrojne programe usmjerene jednako na nacionalni
razvoj i na zaštitu životne sredine. Pitanja održivog razvoja
trebalo bi da imaju veću težinu u državi kao što je Crna Gora,
koja se proglasila za prvu ekološku državu u svijetu. Zato,
veliki infratrukturni projekti treba da prate stroge kriterijume
očuvanja životne sredine, propisane legislativom EU, ako
želimo stvarno približavanje tom sistemu.
Sam proces pregovora o članstvu bio je praćen
i formiranjem struktura za praćenje evropskih poslova.
Koordinacija cijelog tog posla nije pripala samo jednom
centru, već je bila sveukupan napor cijele administracije,
civilnog društva i ostalih socijalnih partnera. Kreiranje
pregovaračkih stavova u odnosu na EU nije bio nimalo lak
posao, i bilo je vrlo teško obezbijediti da se u ime Poljske
govori „jednim glasom“.
Velika finansijska sredstva iz predpristupnih,
Strukturnih i Kohezionih fondova morala su da prate
zahtjeve EU za formiranjem efikasnih državnih struktura za
programiranje, raspodjelu i korišćenje tih sredstava.
Harmonizacija ekonomskog, pravnog i, uopšte,
socijalnog sistema sa evropskim obrascima takođe je teži dio
posla, “pokretna meta u magli“, kako je rekao jedan engleski
autor.
S toga, know how transformacije i integracije Poljske
na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou poslužiće kao
najbolja smjernica u integracionim procesima, koji će biti sve
složeniji, kako se budemo približavali članstvu u EU.
1. Evropske integracije Poljske
Poljska je postala članica EU 1. maja 2004, zajedno sa devet
drugih zemalja, čineći ukupan broj članica EU 25.
Prvi diplomatski odnosi između Poljske i EU
uspostavljeni su 1988. Godine 1989, potpisan je prvi Ugovor
o trgovinskoj i ekonomskoj saradnji. Iste godine, Savjet
ministara EU odlučio je je da krene sa programom pomoći
za Poljsku i Mađarsku, tj. PHARE programom. EU i Poljska
potpisale su Evropski ugovor o asocijaciji 1991. Ugovor je
trebao da uspostavi zonu slobodne trgovine na period od 10
godina i institucionalizuje stalni dijalog na najvišem vladinom
nivou. Evropski ugovor je bio pravni osnov za uspostavljanje
ekonomske, političke, naučne i kulturne unije. Stupio je na
snagu početkom 1994. godine.
1.1. Pregovori o pristupanju Poljske 49
Evropskoj uniji
Poljska se prijavila za članstvo u EU 5. aprila 1994. Pregovori
o članstvu sa ovom državom zvanično su otvoreni 28.
marta 1998. Oblasti oko kojih su se najviše lomila koplja u
pregovorima bile su: poljska državna pomoć industriji, uticaj
pridruživanja na zajedničku poljoprivrednu i kohezionu politiku
Evropske unije, uvođenje EU standarda o zaštiti životne
sredine, pravo vlasništva stranaca nad zemljom u Poljskoj, kao
i slobodno kretanje radnika. Oblasti poljoprivrede i regionalne
politike izazivali su najviše neslaganja tokom pregovora. U
stavrnosti, suština pregovora sastojala se u dogovorima oko
prelaznih rokova u kojima je trebalo prolongirati izvršenje
ugovorno preuzetih obaveza, jer u određenim oblastima ni
Poljska ni EU nisu mogli izvršiti Ugovor o pristupanju odmah
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
nakon njegovog stupanja na snagu. Recimo, tranzicioni
periodi su bili potrebni za potpuno uspostavljanje slobode
kretanja radnika ili kod obezbjeđivanja sticanja prava svojine
na nekretninama u Poljskoj; Poljska je zahtijevala veoma
dug tranzicioni period (10 god.). Postojeći zakonski režim
u Poljskoj dozvoljava sticanje svojine na nepokretnosti na
osnovu ovlašćenja izdatog od strane Ministarstva inostranih
poslova. U samoj preambuli Ugovora o pristupanju, Poljaci su
insistirali da se unese njihova namjera da budu dio ujedinjene
Evrope. Javno prihvatanje članstva u EU je oduvijek bilo
veliko u Poljskoj. Politička situacija u zemlji je, takođe, uticala
na dinamiku pregovora. Bilo koja vlast da je u pitanju, mora
se zadržati kontinuitet evropskih integracija, što u Poljskoj
nije bio uvijek slučaj.
50 U skladu sa politikom integracije u EU, Republika Poljska
je usvojila Nacionalnu strategiju integracije. Dokument
je sistematizovao obaveze u integracijama i spečifične
zadatke harmonizacije u periodu koji je direktno prethodio
pristupanju.
Poljski premijer i Savjet ministara oformili su Vladino
tijelo za pregovore o članstvu i imenovali poljski pregovarački
tim, koji je u početku brojio 15 članova. Ova institucionalizacija
imala je za cilj brz i kompetentan napredak u izvršenju
predstojećih obaveza. Jedan od tehničkih aspekata procesa
je rad međuministarske radne grupe za pripremu Dokumenta
za poljske pregovaračke pozicije o članstvu u EU, u martu
1997. Ovaj tim je radio na tzv. listi acquis communautaire-a
(Evropskog prava), sastavljenoj od poglavlja komunitarnog
prava relevantnih za pojedine oblasti (npr. spoljni odnosi,
carinska unija, itd.). Kasnije, EU je predala zemljama
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
kandidatima takozvanu ”skrining listu” kao početnu fazu
pregovora i ona je predstavljala pregled kompatibilnosti
zakonodavstva zemalja kandidata sa acquis communautaire-
om. Skrining je rađen na bilateralnom i multirateralnom
nivou, u 29 od 31-og poglavlja acquis communautaire-a.
Za vrijeme druge faze pregovora, na bazi skrining rezultata,
zemlje kandidati pripremali su svoje pregovaračke pozicije
i predstavljali ih EU. U stvari, to je učinilo proces još
dinamičnijim, kako bi stvarni pregovori mogli biti započeti,
prije nego što je kompletan pregled zakona završen.
Jedna od glavnih razlika između proširenja u kojem
je Poljska učestvovala i ranijih proširenja bila je obim i
kompleksnost acquis communautaire-a koji je morao da se
usvoji. Poštovanje složenih odredbi o unutrašnjem tržištu,
dok se, u stvari, pojednostavljivala trgovina sa EU, učinila
je pripreme za pristupanje još težim (mnogobrojna prava i
obaveze koje su se nametale zemljama kandidatima, zajedno
sa gomilom EU regulativa, direktiva i odluka). Ovo je stvorilo
potpuno novo okruženje za Poljsku vladu, uzimajući u obzir
implementaciju zakona, posebno zbog toga što je evropsko
pravo skoro svakodnevno usvajano od strane institucija EU.
Na strani EU, zajedničke pozicije je pripremao
Savjet EU nakon konsultacija sa državama članicama, na
bazi predloga Evropske komisije. Pregovori su se odvijali u
formi preliminarnih sastanaka ili sastanaka eksperata, kao i
razmjene informacija u pismenoj formi (ticali su se problema
u pregovorima i prevoda acquis communautaire-a i napretka
zemlje kandidata u prilagođavanju EU zahtjevima). Sljedeća
faza je bila približanje pregovaračkih pozicija.
Pregovori su zaključeni na Kopenhaškom samitu
Evropskog savjeta, 13 decembra 2002. Ugovor o članstvu
je potpisan 16. aprila 2003, na Atinskom samitu Evropskog
savjeta, sa punim članstvom 1. maja 2004.
Na poljskom referendumu o članstvu u EU, 7. i 8.
juna 2003, 77,45% reklo je ”da” članstvu, pri izlaznosti od
58,85%.
1.2. Pregovarački mehanizam
Otvaranje pregovora o članstvu zahtijevalo je uspostavljanje
struktura odgovornih za njihov tok.
U Poljskoj je postojao sljedeći pregovarački
mehanizam:
- Političko vođstvo u pregovorima imao je sam
premijer, uz logistiku Ministarstva inostranih poslova,
sekretara Komiteta za evropske integracije i vladinog
punomoćnika za pregovore Poljske o članstvu u EU.
Odluke su se donosile na sljedeći način: premijer, zajedno
sa sekretarom Komiteta za evropske integracije, ministrom
inostranih poslova i vladinim punomoćnikom za pregovore
o članstvu Poljske u EU, usvaja smjernice koje se odnose
na pregovarački proces. Nakon toga, Savjet ministara
je odobravao pregovaračke pozicije koje je pripremio
pregovarački tim, u formi preporuke Komiteta za evropske
integracije Savjetu ministara.
- Pregovarački tim bio je odgovoran za formulisanje
i implementaciju pregovaračke strategije, uključujući
elaboraciju pragovaračkih pozicija i ostalih pratećih
dokumenata. Pregovarački tim se satojao od 19 članova
(pregovarača). Oni su bili predstavnici ključnih ministarstava
u rangu državnih sekretara i podsekretara, imanovanih
direktno od strane premijera. Tim je vodio Vladin punomoćnik
za pregovore Poljske o članstvu u EU
- Dokumentaciju i pregovaračke predloge pripremao
je međuministarski tim za pripremu pregovora o članstvu
o EU. Materijali su zatim prezentovani pregovaračkom
timu. Podgrupe za pojedine zadatke sastojale su se od
predstavnika ministarstava, koji su zastupali posebnu
pregovaračku poziciju svog ministarstva. Međuministarski
tim se sastojao od 38 podgrupa za pojedine oblasti. Posebnu
ulogu imale su podgrupe 32 (analiza i procjena uticaja
integracije na socijalnu i ekonomsku sferu) i 34 ( pripreme
budžeta i uopšte finasiranja za pripremu pregovora), koje su
razmatrale pregovaračke pozicije prema svojim socijalno-
ekonomskim i budžetskim implikacijama. 51
Šef Komiteta za evropske integracije bio je
istovremeno i šef međuministarskog tima, dok je
punomoćnik za pregovore Poljske o članstvu o EU bio
njegov zamjenik.
Komitet za evropske integracije bio je najviši
organ državne administracije zadužen za programiranje i
koordinaciju politike poljske integracije u EU. Komitetom
za evropske integracije predsjedavao je premijer. Članovi
Komiteta bili su predsjedavajući, sekretar i ministri spoljnih
poslova, unutrašnjih poslova i javne uprave, ekonomije,
finansija, rada i socojalne politike, poljoprivrede i seoskog
razvoja i pravde. Ista osoba je bila sekretar Komiteta i šef
kancelarije Komiteta.
Takođe, predsjedavajući je mogao imenovati kao
članove Komiteta tri eksperta čije iskustvo u obavljanju
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
funkcija može imati uticaj na izvršavanje zadataka vezanih
za proces evropskih integracija. Zbog funkcija koju obavljaju,
sastancima Komiteta mogu prisustvovati predsjednik
Narodne banke Poljske i predsjednik vladinog Centra za
strateške studije.
Administrativna podrška Komitetu je kancelarija
Komiteta za evropske integracije. Kancelarija je preuzela
nadležnosti od bivše kancelarije Vladinog punomoćnika za
evropske integracije i stranu pomoć, koja je funkcionisala u
okviru strukture kancelarije Savjeta ministara.
Glavni pregovarač, koji se istovremeno zvao i Vladin
punomoćnik za pregovore Poljske o članstvu u EU.
Poziciju Punomoćnika je dopunjavao sekretar
Kabineta premijera.
52
Zadaci Punomoćnika uključivali su:
- konceptualnu pripremu i koordinaciju pregovaračkog
procesa
- priprema i pregovaranje Sporazuma o pristupanju
- pravo predstavljanja mišljenja i nacrta pravnih akata i
dokumenata vezanih za proces pregovaranja Poljske o
članstvu u EU
- pravo predstavljanja Savjetu ministara, uz saglasnost
premijera, pravnih akata koji se tiču djelokruga njegovog
posla.
- podnošenje redovnih izvještaja o vlastitim aktivnostima.
Zadaci pregovaračkog tima uključivali su:
- formulisanje mišljenja o izvještajima Evropske komisije o
zaključenim skrining sesijama.
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
- priprema i odobravanje nacrta pregovaračkih dokumenata
Poljske vlade
- priprema projekata pregovaračkih instrukcija.
- obrazlaganje odgovora na upitnike EU.
- priprema dogovorenih paketa
- koordinacija cjelokupnog pregovaračkog procesa.
Sve odluke su donošene konsenzusom, a u slučajevima kad
je to bilo nemoguće sprovodilo se glasanje. Predsjedavajući
je imao odlučujući glas. Od članova se zahtijevalo da lično
prisustvjuju sastancima pregovaračkog tima.
Prevashodni zadaci predsjedavajućeg pregovaračkog
tima bili su:
- spoljnje zastupanje tima
- utvrđivanje raporeda sastanaka tima
- pozivanje počasnih gostiju na sastanke
- sazivanje i predsjedavanje sastancima tima
- potpisivanje rezolucija u ime tima
- nadgledanje implementacije rezolucija i odluka koje tim
donosi
Ministar spoljnih poslova bio je šef poljske delegacije
na međuvladinoj konferenciji o pristupanju. Ministar je, po
pitanjima spoljnih poslova, asisitirao državnim sekretarima u
Kabinetu premijera, posebno glavnom pregovaraču. Odsjek
za evropske integracije u okviru ministarstva zadužen je
za pitanja integracionog procesa. Odsjek se sastojao od
Odjeljenja za EU, Odjeljenja za evropske institucije i regionalnu
politiku i Odjeljenja za ekonomsku analizu. Diplomatske misije
u državama kandidatima i državama članicama EU odigrale
su ključnu ulogu u koordiniranju kontakata sa inostranstvom i
organizovanju bilateralnih i multirateralnih sastanaka u svijetlu
pregovaračkog procesa. One su vodile aktivnosti lobiranja i
pratile tok informacija, doprinoseći stvaranju pozitivne slike
o poljskim pregovorima o pristupanju. Potrebno je naglasiti
ulogu Predstavništva Republike Poljske pri EU u Briselu, koje
je obavljalo veoma važne zadatke: pružanje podrške glavnom
poljskom pregovaraču po određenim temema; posredovanje
u pružanju informacija i dokumentacije između Poljske vlade
i EU institucija; lokalno organizovanje poljske delegacije u
Briselu.
Vladine institucije uključene u proces pregovora o
pristupanju:
- Kabinet premijera i sekretar punomoćnika
- Ministarstvo inostranih poslova i diplomatske misje
- Kancelarija komiteta za evropske integracije, posebno:
Odjeljenje za podršku pregovorima o pristupanju, Odjeljenje
za politiku integracija, Odjeljenje punomoćnika i Odjeljenje
za harmonizaciju zakonodavstva
- Ministarstva čiji su predstavnici bili sastavni dio
pregovaračkog tima.
Parlament - Prilikom usvajanja neophodnih zakona,
Parlament ima važnu ulogu u ispunjavanju obaveza koje
proizilaze iz pregovora.
Glavni pregovarač podnosi pregovaračke pozicije
Parlamentu, predstavljajući ih predsjednicima oba doma
(Sejm i Senat), predsjedniku Komiteta za evropske integracije,
Komitetu za spoljne poslove, kao i predsjedniku Senata za
spoljne poslove i Komitetu za evropske integracije.
Glavni pregovarač i članovi pregovaračkog tima
učestvovali su u parlamentarnim debatama o evropskim
integracijama. Tokom debata predstavnici vlade prezentovali
su status pregovora o pristupanju i upućivali upitnike
poslanicima.
Godine 1992, stvoren je Skupštinski komitet za
Evropski sporazum. Godine 1997, dato mu je više nadležnosti
zato što je bilo potrebno da se intezivira proces usvajanja
acquis communautaire-a. U isto vrijeme, naziv mu je
izmijenjen u Komitet za evropske integracije. On je nastavio
svoju aktivnost u okviru Sejma. Sličan komitet je stvoren i u
Senatu. Postojalo je još jedno tijelo koje se zvalo Zajednički
parlamentarni komitet Poljska–EU, koja je omogućio 53
poljskim poslanicima da sarađuju sa poslanicima Evropskog
parlamenta. Godine 2000, predsjednici Sejma i Senata i
premijer zaključili su trilateralni sporazum, koji je imao za
cilj ubrzanje procesa usvajanja acquis communautaire-a.
Sporazum je omogućio stvaranje Vanrednog komiteta za
evropsko pravo u Sejmu, i isto tako u Senatu, Komiteta za
evropsko zakonodavstvo.
1.3. Komunikacijska i informaciona
kampanja Poljske za članstvo u EU
Prosječnom građaninu/ki će se činiti poprilično teško
razumijeti integracione procese dok ih bombarduju
informacijama o sljedećim programima i akcionim planovima
na putu ka članstvu u EU. U suštini, uloga vlade je da
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
obrazuje građanstvo o određenim preduzetim koracima, i
transparentnost je ključna stvar, ne samo za institucije EU,
već i vlade država koje namjeravaju da joj pristupe. Sve veću
važnost dobija stepen društvenog odobravanja integracionog
procesa, da bi se na najbolji mogući način društvo i institucije
pripremile za članstvo u EU.
Evropski informacioni centar Poljske sa sjedištem u
Varšavi, osnovan je 1997. godine, kad je i krenula informaciona
kampanja o integraciji Pojske u EU. On predstavlja integralni
dio kancelarije Komiteta za evropske integracije Poljske.
Radom Centra koordinira Odjeljenje za informacije o
EU, kancelarije Komiteta za evropske integracije. Osnovni
zadatak Centra je da informiše o:
1. istoriji evropskih integracija
54 2. funkcionisanju EU institucija
3. Strukturnim fondovima EU
4. EU politikama
5. ostalim pitanjima vezanim za EU i odnosima Poljske i EU
Informacije se dobijaju besplatno, a pružaju ih
konsultanti Centra, bilo u samom Centru, bilo telefonom,
faksom ili mejlom. Centar takođe nudi besplatne časopise,
novinsku arhivu, tekstove evropskih zakona i njihov prevod
na poljski jezik u elektronskoj formi. Centar obezbjeđuje i
besplatan internet pristup.
Centar je odgovoran za vođenje centralne, nacionalne
baze podataka društava evropskih škola u Poljskoj, i za slanje
informativnih i promotivnih materijala istima. Moguće je u
Centru naručiti manje poklone i suvenire sa logom Komiteta
za evropske integracije, koji mogu poslužiti kao nagrada na
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
raznim takmičenjima testiranja znanja mladih o evropskim
integracijama.
Centar organizuje konferencije, seminare, kurseve
obuke, radionice i sajmove o evropskim integracijama i
direkno učestvuje na njima. Materijalni i ljudski kapaciteti
Centra se stalno uvećavaju.
Dva puta nedjeljno, konsultantni Centra i pozvani
predavači (npr. predstavnici ministarstava i ostalih organa
centralne vlasti, visokih škola, nevladinih organizacija) drže
predavanja o EU, građanima regiona Mazoviecie. Predavanja
za organizovane grupe su takođe moguća.
Konsultanti Centra drže „Evropske lekcije“
namijenjene učenicima osnovnih i srednjih škola. Predavanja
posvećena opštim pitanjima EU, organizovana su za učenike
osnovnih škola. Konsultanti Centra imaju prezentacije o
izabranim temam EU, namijenjene učenicima srednjih škola
i studentima.
2. Prilagođavanje evropskim principima
održivog razvoja i upravljanje evropskim
fondovima u Poljskoj
EU je formulisala svoju strategiju održivog razvoja tokom 2001.
godine, na Geterboškom Evropskom savjetu. Iako je održivi
razvoj predviđen u Ugovoru o EU, njegova implemntacija i
dalje opstaje problem. Jedno kontroverzno pitanje jeste
odnos sa Lisabonskom strategijom o rastu i zapošljavanju. U
junu 2006, Evropski savjet je usvojio revidiranu strategiju.
Tri predpristupna fonda: PHARE, ISPA i SAPARD
bila su namijenjena Poljskoj. Cilj predpristupne pomoći je
dvostruk: da pomogne zemljama kandidatima da finansijski
obezbijede poštovanje EU standarda i zakonodavstva i da
se, posredstvom tog iskustva, pripreme za buduće korišćenje
Strukturnih i Kohezionih fondova.
Sa stanovišta zaštite životne sredine, važno je da
su predpristupni fondovi u skladu sa Strategijom održivog
 Fondovi predpristupne pomoći - PHARE je stvoren sa ciljem pomoći Poljskoj i
Mađarskoj, a kasnije je proširen na sve predpristupne zemlje. Ciljevi ovog finansi-
jskog instrumenta su: 1) Jačanje javne administracije i institucija, kako bi efikasno
funkcionisale u okviru EU; 2) Promovisanje usklađivanja sa obimnim evropskim
pravom (acquis communautaire), i time smanjenje potrebe za prelaznim periodima
za njegovu primjenu; 3) Promovisanje ekonomske i socijalne kohezije.
Ovi ciljevi postali su jasniji stvaranjem SAPARD i ISPA programa, koji su preuzeli
razvoj seoskih područja i poljoprivrede (SAPARD) i infrastruktutne projekte na polju
zaštite životne sredeine i saobraćaja (ISPA), omogućavajući PHARE programu da
se fokusira na prioritete koji ne ulaze u ove oblasti.
razvoja, i da promovišu održivi razvoj i rješenja koje neće
ugroziti životnu sredinu.
Sada se dosta sredstava dobija iz Strukturnih fondova.
U tekućem programskom periodu, od 2004 do 2006, Poljska
dobija skoro 13 milijardi eura za investicije u infrastrukturu,
zaštitu životne sredine, obrazovanje, mjere na aktivnom
tržištu rada i za programe rješavanja problema određenih
društvenih grupa. U novom dugoročnom programu u
perspektivi, za period 2007-2013, alokacija u okviru kohezione
politike je skoro 60 milijardi eura. Taj novac je planiran da
se troši na unapređenje saobraćajne i infrastrukture za
zaštitu životne sredine (oko 21 milijardu eura), za razvijanje
konkurentnosti poljske ekonomije i unapređenje kvaliteta
kadrovskog potencijala. Takođe će se obratiti pažnja na
razvoj najsiromašnijih regiona u Poljskoj
Sa 44 milijarde godišnje, Strukturni i Kohezioni
fondovi predstavljaju drugi najveći dio evropskog budžeta.
Nove države članice i pristupajuće zemlje postaće glavni
korisnici ovih sredstava, počevši od 2007. Predstojeći
fondovi i politike povezane sa njima će oblikovati dugoročni
razvoj ovih zemalja. Efikasno i ekološki održivo korišćenje
ovih fondova je, zato, u najvećem interesu građana u novim
 Strukturni fondovi su osnovni element strukturne politike EU, preko kojih treba da
se potpomogne restrukturiranje i modernizacija država članica EU, smanjujući na
taj način razlike u razvoju pojedinih regiona u EU.
Postoje četiri Strukturna fonda:
1. Evropski socijalni fond (ESF)
2. Evropski fond za regionalni razvoj (ERDF)
3. Evropski fond za poljoprivredno usmjeravanje i Garantni fond (EAGGF).
4. Finansijski instrument za usmjeravanje u ribarstvu (FIFG).
 Kohezioni fond je finansijski instrument namijenjen državama članicama EU sa
BDP-om manjim od 90% evropskog prosjeka. Ima za cilj smanjenje ekonomske i
socijalne razlike između građana Unije. Kohezioni fond finansira projekte vrijedne
više od 10 milona eura, u saobraćajnoj infrastrukturi i zaštiti životne sredine.
državama članicama, a isto tako je u najvećem interesu svih 55
poreskih obveznika u državama članicama EU.
Evropski fondovi zajedno sa prednostima donose i
opasnosti za održivi razvoj.
2.1. Ekologija
Pitanja zaštite životne sredine postala su jedan od najtežih
problema u pregovorima sa EU. Svaka zemlja kandidat
mora da se povinuje EU zahtjevima iz oblasti zaštite životne
sredine, koji su uključeni u ekološki acquis communautaire.
Zbog toga je predloženo da zemlje kandidati izrade realistične,
dugoročne strategije koje omogućavaju postepeno i efektivno
prilagođavanje njihovih zakona i ekonomije EU zahtjevima.
Eko-razvojni princip predstavlja integralni element
“Nacionalne strategije društvenog i ekonomskog razvoja”,
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
vladinog dokumenta koji je zacrtao pravce sveukupnog
razvoja zemlje.
Efektivna implementacija politike zaštite životne
sredine zahtijeva stvaranje modernog i povezanog sistema
zakonodavstava kojim se štiti životna sredina. Važnu ulogu
u obezbjeđivanju održivog razvoja imaju procedure procjene
uticaja na životnu sredinu. Procedure treba da uključe
investicije koje imaju ozbiljan uticaj na životnu sredinu, kao
i svako kreiranje politika, strategija, planova ili razvojnih i
restruktuirajućih programa u oblasti saobraćaja, energetike,
upravljanja vodama i otpadom, industrije, telekomunikacija,
turizma i drugih oblasti, koje treba da budu elaborirane na
centralnom i regionalnom nivou, a koje će imati uticaj na
životnu okolinu.
56 Poljska je morala da izvrši znatne investicije u javnom i
privatnom sektoru, da bi se usaglasila sa sa EU legislativom
u oblasti zaštite životne sredine. Međutim, građani Poljske će
od toga imati velike koristi - bolje javne usluge, bolje zdravlje,
čistije rijeke i zdravije ekosisteme. Mnoge EU direktive
uspostavljaju procedure za postizanje ciljeva zaštite životne
sredine. One zahtijevaju od država članica da vrše monitoring
kvaliteta životne sredine, da prikupljaju informacije i prave
izvještaje, izdaju dozvole za određene aktivnosti, primjenjuju
zakone o zaštiti životne sredine. Za javni sektor ovo će značiti
uvećanje napora za dostizanje ekoloških standarda, naročito
u oblasti industrijue, jer će ih natjerati da značajno investiraju
u ekološki aspekt proizvodnje. Malo je vjerovatno da će ovi
zahtjevi uticati na njihovu konkurentnost, jer se radi pretežno
o starim, prljavim industrijama koje se ionako nalaze pred
modernizacijom.
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
Kampinoski nacionalni park - jedna je od formi
očuvanja prirode, sa ciljem da maksimalizuje dugoročne
koristi održivog socio-ekonomskog razvoja. Nalazi se
sjeverozapadno od Varšave. Predstavlja jedan veliki šumski
kompleks, bogat raznovrsnim biljnim i životinjskim vrstama, a
predstavlja i mjesto velikih događanja u poljskoj istoriji. Jedan
je od najboljih primjera održivog razvoja, gdje se vodi računa
o zaštiti prirodnog nasljeđa, a uz to se mogu ubirati prihodi od
turizma. To je mjesto gdje se odvijaju i obrazovne aktivnosti.
Važnost se pridaje postizanju kontinuiteta ovih prostora, kako
bi se zaštitila njihova bogatstva.
Saradnja sa nevladinim sektorom - Posljednjih
nekoliko godina znatno se uvećao broj nevladinih organizacija
koje se bave ekološkim pitanjima. Postoji nekoliko stotina
takvih organizacija u Poljskoj. Ministarstvo zaštite životne
sredine sarađivalo je sa nekoliko desetina ovih organizacija.
U Poljskoj se stvara mehanizam koji omogućava nevladinom
sektoru da učestvuje u kreiranju koncepata, implementaciji
i monitoringu principa održivog razvoja. Radi se na daljem
unapređivanju okvira za trajnu saradnju sa nevladinim
sektorom.
Javnu kampanju tokom pregovora vodile su državne
institucija, kai i NVO sektor, sa vrlo niskim stepenom
koordinacije među njima.
Natura 2000 - Nacionalni park, prirodnjački park,
rezervat, spomenik prirode, ekološko zemljište - ovo su
glavne forme očuvanja prirode prema poljskim zakonima.
Nova forma očuvanja prirode uvedena je u Poljskoj.
Ulaskom u EU, Poljska se obavezala da uspostavi i
štiti teritorije uključene u Natura 2000 mrežu. Sve zemlje EU
imaju ovu pravnu obavezu.
U principu, direktive koje su pravni osnov Nature 2000
(Direktiva o pticama i Direktiva o staništima) dozvoljavaju
bilo kakve aktivnosti na teritorijama Nature 2000 koje ne
ugrožavaju posebne vrijednosti propisane direktivama. Ako
bilo koja država članica ne ispuni svoje obaveze vezane za
 Osnovni cilj Nature 2000 mreže je da zaštiti oblasti u EU u kojima postoje osjetlji-
va i neprocjenjiva prirodna staništa i vrste od prvenstvenog značaja za očuvanje
biološkog diverziteta u okviru teritorije EU. Zemlje članice EU su se obavezale da
zaustave uništavanja biodiverziteta u EU do kraja 2010.
Takozvana Direktiva o pticama (1979) i Direktiva o staništima (1992) glavne su di-
rektive vezane za zaštitu prirode. One predstavljaju pravni osnov za Naturu 2000.
Zone koje su uspostavljenje Direktivom o pticama zovu se posebno zaštićena
područja (SPA). Lista ptičjih vrsta koje se smatraju rijetkom ili ugroženom vrstom
na evropskom ili globalnom nivou uključen je u aneks Direktive o pticama.
Područja uspostavljena na osnovu Direktive o prirodnim staništima zovu se
posebna područja konzervacije(SAC). Postoje oblasti određene od strane država
članica EU gdje su neophodne određene mjere konzervacije ili mjere unaprijeđenja
prirodnih staništa ili/i populacije vrsta za koje je stanište određeno.
Naturu 2000, Evropska komisija će preduzeti pravne korake
prema toj zemlji.
Nacionalni fond za zaštitu životne sredine i
vodoprivredu - osnovni je instrument implementacije ekološke
politike države i stub finansiranja ekoloških investicija.
Sredstva koja su stavljena na raspolaganje Fondu trošena
su u pravcu investiranja u upravljanje vodama i otpadom,
unapređivanja kvaliteta vazduha. U periodu od 1989. (kada
je i osnovan) do 2005, Fond je potrošio 4,2 milijarde eura
za kofinansiranje proekoloških projekata čija je ukupna
vrijednost bila 15 milijardi eura.
Kako EU finansijska podrška bude veća, uloga
ovog Fonda takođe će rasti. U toku je realizacija 90 velikih
investicionih projekata u različitim fazama implementacije,
koje finasira Kohezioni fond. Nacionalni fond nadgleda
i koordinira efikasnu realizaciju ovih investicija. Vrše se
pripreme za skoro 140 velikih investicionih projekata, koji
treba da budu kandidovani za finansiranje iz Kohezionog
fonda. Dugogodišnje iskustvo u upravljanju fondovima
strane pomoći biće od velike koristi za korišćenje sredstava
iz evropskog budžeta za naredni period (2007-2013).
Finasiranje investicija u skladu sa očuvanjem životne
sredine, bazirano na principu “zagađivač plaća”, koji važi u
EU, predstavlja osnovni instrument sprovođenja državne
ekološke politike za koju je nadležno Ministarstvo zaštite
životne sredine.
Ekološki fondovi se stvaraju iz plaćanja zbog
ugrožavanja životne sredine u djelatnostima kao što je
korišćenje voda, odlaganje otpada u vodu i tlo, emisije
gasova i otrovne prašine u vazduh, plaćanja za koncesije
iz Zakona o rudarstvu i Geološkog zakona, plaćanja zbog 57
izuzimanja obradivog i šumskog zemljišta iz nepoljoprivredne
i nešumarske obrade i plaćanja zbog kršenja standarda o zaštiti
životne sredine. Sredstva iz ekološkog fonda namijenjena
su za finasiranje, u cjelosti ili djelimično, aktivnosti vezanih
za zaštitu životne sredine i upravljanje vodama. Od svog
postojanja, Nacionalni fond i regionalni fondovi podsticali su
lokalnu samoupravu i privredne subjekte da ulažu u zaštitu
životne sredine.
Ipak, najviše sredstava za zaštu životne sredine
izdvajaju sami investitori. Na drugom mjestu su fondovi (1/4),
drugim riječima, svaka četvrta zlota u Poljskoj se troši na
ulaganje u zaštitu životne sredine. Već nekoliko godina uloga
državnog budžeta je umanjena, dok je udio EU fondova
značajno uvećan za ove svrhe.
Banka za zaštitu životne sredine - je komercijalna
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
banka, specijalizovana za finansiranje, pod najpovoljnijim
uslovima, investicija u zaštitu životne sredine. Banku
je osnovao Nacionalni fond za zaštitu životne sredine i
vodoprivredu, kao distributivno sredstvo za projekte zaštite
životne sredine. Međutim, pored naglašene specijalizacije u
ekologiji, Banka je takođe aktivna u dugoročnom finansiranju
malih i srednjih preduzeća i opština.
2.2. Poljoprivreda
Nakon ulaska u EU, otklonjene su restrikcije na velikom trištu
EU-15, što je učinilo Poljsku velikim evropskim poljoprivrednim
igračem.
58 Poljoprivreda Poljske je imala mnoge koristi od ulaska u
EU. Napomenimo samo upliv Strukturnih fondova (npr. za
razvoj institucija i infrastrukture) i Fondova za razvoj seoskih
područja, koji se obezbjeđuju iz budžeta EU. Članstvo u
EU će takođe pomoći da se privuku strani investitori. Mnogi
proizvođači u Poljskoj su se plašili da neće moći da konkurišu
visokokvalitetnim EU proizvodima, posebno zbog toga što
usvajanje EU regulativa poskupljuje proizvodnju. Članstvo
u EU značilo je, takođe, znatno više cijene prehrambenih
proizvoda za potrošače, čiji je prosječni prihod niži od
polovine prosječnog prihoda u EU. Recimo, cijene poljskih
mliječnih proizvoda počele su naglo rasti nakon ulaska
Poljske u EU. Ovaj trend je izazvan konkuretno niskim
cijenama, eliminacijom trgovinskih barijera sa EU, kao i
modernizacijom postrojenja za proizvodnju mlijeka (tome su
doprinijeli fondovi SAPARD i vladine subvencije). Očekuje
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
se da će se proizvodnja još više povećati zahvaljujući CAP
programu subvencija, većim investicijama EU i poljske vlade.
Očekuje se istovremeno da će cijene i dalje rasti, ali mnogo
sporije, i da će u jednom trenutku dostići prosjek na nivou
EU. Problem u pregovorima je predstavljala Poljska statistika,
koja u to vrijeme još uvijek nije bila na visokom nivou
Jedan od problema predstavljala je fragmentiranost
farmi - prosječna veličina farme i dalje je svega 8 hektara.
Većina zemlje je u privatnom posjedu, gdje vlasnici imaju
jasno svojinsko pravo nad zemljom, što je prednost Poljske.
U Poljskoj, takođe, postoje velike ekonomske razlike između
 Zajednička poljoprivredna politika EU - čiji je „cilj da održi i dalje razvije moderan
poljoprivredni sistem, obezbijeđujući dobar standard za poljoprivrednu populaciju
i snabdijevanje hranom po razumnim cijenama, uz obezbijeđivanje slobodnog
kretanja roba.
regiona, i zato se radi na unapređenju infrastrukture i
generisanju nepoljoprivredne zaposlenosti. U poljoprivredi
je zaposleno 28% radne snage, i stoga svi oni mogu
primati direktne kompenzacione isplate prema postojećoj
zajedničkoj poljoprivrednoj politici. EU je, zato, zainteresovana
da vidi znatan dio te radne snage van poljoprivrede, pa je
predpristupnim i kasnije Strukturnim fondovima podsticala
takve aktivnosti.
Članstvo u EU je donijelo velike promjene na
tržištu nakretnina, radne snage i kapitala uopšte. Ranije
se poljoprivreda zasnivala na intezivnom radu, zbog niskih
nadnica i kapitala, koji je bio dosta skup. Slobodno kretanje
radne snage, finansijska potpora EU i ostali faktori doveli su do
toga se nadnice u poljoprivredi relativno izjednače sa onima
u EU-15, pa je dosta radne snage ostalo van poljoprivrede,
što je dovelo do konsolidacije farmi.
Cijene nekretnina su takođe porasle. Ranije su bile
dosta niske, što je privuklo investitore i građane iz zemalja
EU da kupuju zemlju u Poljskoj.
Veliki broj manjih proizvođača protivilo se članstvu u
EU, zbog straha od nekonkurentnosti. Međutim, članstvo je
stvorilo mnogo prostora za nepoljoprivrene aktivnosti koje će
apsorbovati dio poljoprivredne radne snage. To nam govori
da bi u našoj zemlji proces integracija ubrzao restrukturiranje
i na taj način bolje pripremio domaće proizvođače da se
takmiče u globalnoj ekonomiji.
 Direkne isplate (kompenzacione isplate) - kao dodatak balansiranju cijena,
isplate se direktno vrše proizvođačima, da bi imali što bolji prihod. Isplate se vrše
po hektaru, bez obzira koliko se na tom zemljištu proizvodi.
2.3. Razvoj saobraćajne infrastrukture
Poljski saobraćajni koridori su od kontinentalnog značaja za
Evropu, zahvaljujući njihovom centralnom položaju
Kvalitet saobraćajne infrastrukture je jedan od
najvažnijih faktora koji stimuliše ekonomski razvoj i
konkurentnost. Ako je loša, ne obezbjeđuje odgovarajući
kvalitet prevoza robe i ljudi i efektivnu alokaciju industrije i
usluga. Loša saobraćajna infrastruktura ima negativan uticaj
na direktne strane investicije i mobilnost radne snage.
Modernizacija sistema saobraćajne mreže do sada
je finansirana iz sledećih izvora: javni (državni) fondovi, EU
fondovi (predpristupni: PHARE i ISPA i Strukturni i Kohezioni
fond). Učešće EU fondova je značajno uvećano, i jedan
je od najznačajnijih faktora razvoja poljske saobraćajne
infrastrukture u poslednje vrijeme. Ti fondovi su postepeno
uvećavani za Poljsku, počevši od 1991, kad se počeo PHARE
program, preko 2000-te, kad se finasiralo iz ISPA programa, pa
sve do danas, kada je Poljska, kao članica EU, u mogućnosti
da koristi Strukturne i Kohezione fondove. U periodu 2004-
2006, korišćenje ovih fondova zasnovano je na strateškim
dokumentima kao što su: Strategija za kohezioni fond 2004-
2006, Sektorski saobraćajni operacionalni program i transport,
kao sastavni dio Integrisanog operacionalnog programa
regionalnog razvoja 2004-2006. Sredstva iz Kohezionog fonda
su usmjerena na projekte koji se tiču željeznice i puteva, koji
ulaze u sastav u transevropske saobraćajne mreže, i projekte
uključene u sektorski operacionalni program. Saobraćaj se
takođe finansira iz Strukturnih fondova. Ovi projekti služe
uravnoteženom razvoju nacionalnog saobraćajnog sistema i
bezbjednijoj saobraćajnoj infrastrukturi. Prema Nacionalnom 59
planu razvoja, predviđeno je izdvajanje od oko 2,9 milijardi
eura iz EU fondova. U perodu 2004-2006, kofinasiranje je
zahtijevalo izdvajanje 700 miliona eura iz državnog budžeta.
Za period 2007-2013, biće potrošeno 7 mlijardi eura
na izgradnju autoputeva, autocesta, a jedna milijarda biće
utrošena na razvoj istočne Poljske. Istovremeno, u razvoj
vazdušnog saobraćaja biće uloženo 400 miliona eura, i isto
tolika suma u razvoj pomorskog saobraćaja. Ulaganje u
željeznice biće 4 milijarde, u lokalni saobraćaj 1,5 milijarda i
zaštitu životne sredine 4,29 milijarde.
3. Politika regionalnog razvoja - lokalna
samouprava na djelu
Grad Varšava - Opštinska vlast u Varšavi troši rekordnu
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
sumu sredstava na razvoj lokalnih infrastrukturnih projekata.
Taj trend se nastavlja već nekoliko godina zahvaljujući
pomoći EU fondova, koji su korišćeni kao dodatak finasiranju
najvažnijih saobraćajnih i projekata zaštite životne sredine.
Neki od tih projekta su pri samom kraju, a neki tek treba da se
odrade. Ima još mnogo toga da se uradi, jer je izgrađivanje
modernih postrojenja u Varšavi dugoročan i neprekidan
posao. Završetak svih tih projekta će znatno doprinijeti
poboljšanju kvaliteta života u Varšavi. Taj kvalitet i dalje nije
na zavidnom nivou. Šta grad Varšava radi povodom toga?
U toku je izgradnja velikih odlagališta otpada,
kanalizacionih kolektora, renoviranje i izgradnja gradskih
i priključnih saobraćajnica, rješavanje problema pojedinih
društvenih grupa…
60 U sve ove aktivnosti uključeno je i civilno društvo, gdje
predstavnici NVO sektora imaju mogućnost da preko svojih
predstavnika učestvuju u upravljanjju ovim projektima. Kako
bi se unaprijedila saradnja između grada i NVO-a, stvoren
je zajednički Forum kojim predsjedava predstavnik NVO
sektora. Forum, zajedno sa gradom, priprema kriterijume za
odabir projekata i suorganizuje konkurse za projekte za koje
grad dodjeljuje sredstva. Komisiju za odabir sastavlja grad.
Ona obuhvata predstavnike gradske administracije i eksperte
koje predlaže komisija za određenu oblast, sa zajedničkim
učešćem predstavnika gradske administracije i NVO sektora.
Krajem godine se organizuju konferencije za procjenu ove
saradnje, na kojoj se predlažu načini njenog unapređivanja.
Opština Lesnovola - Na samo nekoliko kilometara
udaljenosti od Varašave, opština Lesnovola je dobar primjer
dinamičnog razvoja u Poljskoj. Pored izvanrednih prirodnih
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
preduslova, tajna uspjeha ove opštine je izvanredna
organizacija ili tzv. good governance.
U opštinskoj administraciji velika važnost se pridaje
prostornom planiranju. Najnoviji planovi obezbjeđuju
multifunkcionalni razvoj, preko projekata izgradnje
stambenih prostora, sportskih i obrazovnih objekata i putne
infrastrukture. Stvorena je dobra osnova za preduzetničku
aktivnost u skladu sa standardima zaštite životne sredine.
Mnoge firme iz Poljske i inostranstva imaju svoja
sjedišta ili predstavništva u ovoj opštini, jer je prepoznata kao
mjesto velikih mogućnosti.
Odsustvo socijalnih tenzija i konflikata čini Lesnovolu
 Od 15 mjesta u opštinskom parlamentu, nezavisni kandidati su osvojili svih
15.Gradonačelnica Lesnovole, kao nezavisna kandidatkinja, je na posljednjim
izborima osvojila preko 90% glasova.
gradom u kojem vrijedi živjeti i investirati.
Region Mazovia - Uspostavljane 16 velikih regiona,
doprinijelo je boljoj pripremljenosti Poljske za njeno
sudjelovanje u regionalnoj politici EU, na koju se troši trećina
evropskog budžeta.
Cilj Integrisanog regionalnog operativnog programa
(IROP) je stvaranje uslova za povećanje konkurentnosti
regiona i sprečavanje marginalizacije nekih područja,
unapređivanjem dugoročnog ekonomskog razvoja zemlje,
njene ekonomske, društvene i teritorijalne kohezije, kao i
integracije u EU. Program će biti ostvaren podrškom ERDF-
a (koji predstavlja 85% Strukturnih fondova) i ESF-a (15%).
Prioriteti su mu: poboljšanje infrastrukture, kako bi se ojačala
konkurentnost regiona, jačanje kadrovskih potencijala u
regionima, lokalni razvoj.
Mazowia je ekonomski najjači region. 20% BDP-
a Poljske ostvaruje se ovdje. Najveći centar je Varšava,
koja zajedno sa susjednim gradovima predstavlja posebnu
industrijsku zonu. To je najveći region u Poljskoj. Iskustva
regiona Mazovia u planiranju regionalnog razvoja. U sektoru
za Strukturne fondove i pomoći radi se na ostvarenju ciljeva,
prioriteta, finansijskog i institucionalnog okvira strukturnih
aktivnosti u regionu. Ciljevi su postavljerni Nacionalnim
planom razvoja 2004-2006, a realizuju se iz nekoliko
finansijskih izvora: EU fondova, državnog budžeta, izvora
lokalne samouprave.
 IROP je jedan od sedam operativnih programa koji se koristi u implementaciji
Nacionalnog plana razvoja za 2004-2006/Okvira podrške Zajednice. Program
razvija ciljeve putem utvrđivanja prioriteta, trendova i svote novca iz fondova nami-
jenjenih za implementaciju državne politike regionalnog razvoja koji se isplaćuje
paralelno sa Strukturnim fondovima u početnom periodu poljskog članstva u EU
PRILOG
Deklaracija Ministarstva zaštite životne sredine, prirodnih
vrijednosti i šumarstva koja se odnosi na zajednički rad sa
ekološkim nevladinim organizacijama |osnovni pravci|
62 Deklaracija Ministarstva zaštite životne
sredine, prirodnih vrijednosti i šumarstva
koja se odnosi na zajednički rad sa
ekološkim nevladinim organizacijama
|osnovni pravci|
Ministarstvo zaštite životne sredine, prirodnih vrijednosti i
šumarstva (MOŚZNiL), na osnovu dosadašnjeg iskustva,
vidi potrebu vođenja daljih koraka koji će služiti popravljanju
saradnje između administracije odgovorne za zaštitu životne
sredine i ekoloških nevladinih organizacija (POE). Ministarstvo
smatra da je cilj isticanje, kao i poštovanje osnovnih pravila,
što će omogućiti proširenje saradnje i razvoja novih formi,
a sve u cilju zaštite životne sredine i izgradnje građanskog
društva.
MOŚZNiL priznaje ekološke nevladine organizacije
Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske
(POE), nezavisno od stavova koje zastupaju, bilo da su to
generalni ili uopšteni problemi, za svog prirodnog saveznika i
partnera u djelovanju u korist zaštite životne sredine, u skladu
sa pravilom održivog razvoja. POE priznaje sve formalne i
neformalne građanske grupe koje su nastale kao rezultat
društvenih proekoloških inicijativa.
MOŚZNiL ima namjeru da sarađuje sa POE na širokoj
osnovi, nezavisno od iznesenih pogleda, uzimajući u obzir
svu složenost tih organizacija, njihovu prirodnu različitost
i dinamiku karakterističnu za društveni pokret. Sa svoje
strane, MOŚZNiL očekuje partnerski odnos, a u skladu sa
kompetencijama i obavezujućim pravom u Poljskoj, koje
poštuju sve službe koje rade na zaštiti životne sredine.
Osnovu te saradnje će činiti jasno definisana pravila i
razumljive procedure koje se odnose na pojedinačne tačke
zajedničkog rada, a posebno društvene konsultacije, učešće
predstavnika POE u raznim savjetodavnim organima i
ministarskim delegacijama, kao i priznavanje sredstava za
djelovanje POE. Težiće se stvaranju pravnih osnova i prakse
postupanja koje će omogućiti uključivanje takvih pravila i
procedura.
MOŚZNiL će, u okviru svojih organizacionih i
finansijskih mogućnosti, razvijati saradnju, kao i sveobuhvatnu
komunikaciju sa POE, posebno kroz:
■ zajedničko, potpuno informisanje,
■ pristup informacijama o zaštiti životne sredine,
■ uključivanje POE u legislativne, procese odlučivanja
i kontrole, kao i u izradu programskih dokumenata
koja se odnose na ekološke probleme,
■ osiguranje učešća predstavnika POE u različitim
savjetodavnim organima koji djeluju radi zaštite
životne sredine.
MOŚZNiL očekuje od POE aktivno uključivanje u te procese
radi što efektnije saradnje.
MOŚZNiL prihvata, i nastaviće da prihvata, djelovanje
koje služi jačanju POE, kako u pravnoj i institucionalnoj,
tako i u edukativnoj i organizacionoj sferi. Posebno će se
podržavati nastojanje da se pravno regulišu mogućnosti
finansijske podrške djelovanja POE - nezavisno od sume koja
je predložena za realizaciju konkretnih projekata. Ministarstvo
će podržavati inicijative koje omogućavaju da POE sprovodi
nezavisna istraživanja i proekološke kampanje.
Osnove realizacije ove deklaracije su: 63
■ načini uključivanja pravila saradnje između
Ministarstva zaštite životne sredine, prirodnih
vrijednosti i šumarstva i nevladinih ekoloških
organizacija, koja proizilazi iz završnog izvještaja pod
nazivom Saradnja između Ministarstva zaštite životne
sredine, prirodnih vrijednosti i šumarstva i nevladinih
ekoloških organizacija;
■ periodični izvršni programi saradnje Ministarstva
zaštite životne sredine, prirodnih vrijednosti i
šumarstva sa nevladinim ekološkim organizacijama,
prihvaćeni od vođstva resora;
■ realizacija izvršnih programa saradnje će se
ocjenjivati zajednički (MOŚZNiL i POE), na način
propisan u tim programima.

Crna Gora na putu evropskih integracija - iskustva Poljske

Jan Szyszko,
Ministar zaštite životne sredine,
prirodnih vrijednosti i šumarstva

Varšava, 14.05.1998.
Централна народна библиотека Црне Горе, Цетиње

327.39( 497.16-672EU)
061.2:502/504(438)

CRNA Gora na putu evropskih integracija :

iskustva Poljske / [prevod teksta sa poljskog
Aleksandra Ražnatović]. - Kotor : EXPEDITIO -
Centar za održivi prostorni razvoj ; Varšava :
Institut za održivi razvoj, 2006 (Herceg Novi :
Biro-konto). - 64 str. ; 22 cm

Tiraž 200.

ISBN 978-86-907269-9-8

a) Европске интеграције - Црна Гора b)

Невладине организације - Животна средина -
Пољска
COBISS.CG-ID 11109392