MALAY 22.

1 (2009): 21-30

Ang Kaugnayan ng W ikang PPambansa

Wikang ambansa
at Edukasyon*
Emerita S. Quito

Ang Pilipinas ay dumaranas ng isang matinding complex. Kapag ang isang bagay ay Pilipino,
itinuturing natin ito na mababa ang uri. Ang akala natin ay sasampalataya sa atin ang buong
mundo, lalo na ang mga taga-Asya, kung tayo ay mag-Iingles. Hindi natin natatalos na
pinagtatawanan tayo, sapagkat matatas nga tayo sa Ingles ngunit hindi naman tayo marunong
sa ating sariling wika. Hanggang hindi natin napangingibabawan ang complex na ito, maari
tayong purihin sa harapan ngunit pagtatawanan naman sa likuran.
Ang bawat intelektuwal ng ating bansa ay dapag magbigay ng kaniyang ambag para sa
pambansang pagsisikap tungo sa Filipinisasyon. Dahil dito, masasabi natin na malaki ang
pananagutan ng mga dalubhasa upang magkaroon tayo ng isang makabuluhang patakarang
pang-edukasyon. Sa papel na ito, tinatalakay ang mahigpit na pagkakaugnay ng wikang pambansa
sa pagtatamo ng edukasyong sadyang para sa Pilipino.

Mga susing termino: wika at edukasyon, papel ng intelektwal at dalubhasa, pagtataguyod ng sariling
kultura, Filipinisasyon

The Philippines is experiencing a major complex. When something is deemed Filipino, we

treat it as low class. We thought that the whole world would praise us, especially those
from Asia if we are speaking in English. We don’t realize that they are laughing at us,
because even if we are good in English, we don’t know our own language. Until we have
overcome this complex, we can only be praised at our faces but be laughed at our backs.
Each intellectual in our country should give his contribution for the national effort
towards Filipinization. Only through this, could we say that the professionals have a
great responsibility in achieving a meaningful educational policy. This paper discusses
the significant relationship of a national language in achieving an education truly for
the Filipinos.

Keywords: Filipininization, language, education, role of intellectuals

* Malay Tomo VI, Blg. 2, Hunyo 1987-Nobyembre 1987

Copyright © 2009 De La Salle University, Philippines

22 MALAY
Buhat noong mga panahong Medyoebo at
Renasimyento hanggang sa kalagitnaan ng
panahong Moderno, ang ginamit na wika ng mga
intelektuwal sa Europa ay ang Latin. Sa Latin
isinulat ang mga aklat sa pilosopiya noong mga
panahong iyon upang lalo pang maraming dalubhasa
ang maabot ng mga ito. Samakatuwid, inaasahan
ng lahat na ang isang intelektuwal ay hindi lamang
nakapagsasalita sa kaniyang sariling wika, kundi
nakapag-aral at nakauunawa rin ng wikang Latin.
Ito ang dahilan kung bakit nang sumulat ang henyo
ng Renasimyento na si Giovanni Pico, lalo pang
tanyag sa pangalang Pico della Mirandola, ng isang
Compendium na naglalaman ng 899 tesis at nang
hamunin niya ang mga matatalinong tao sa Europa
na makipagtalo sa kaniya tungkol sa mga tesis na
ito, ang paghamon ay hindi sana niya naisagawa
kung hindi siya dalubhasa sa Latin. Ang kalagayang
ito ng wika ay nagpatuloy sa ilang pamantasan ng
Europa hanggang sa Ikalawang Konsilyo Vaticano.
Alam ko ito sapagkat naranasan ko pang makinig
ng mga panayam at sumulat ng mga aralin sa
klasikal na wikang nabanggit.
Bakit ko binabanggit ang mga bagay na ito?
Sapagkat nais kong ipabatid na ang isang tao ay
maaaring maging magaling sa dalawang wika—una,
sa kaniyang sariling wika; at ikalawa, sa isang
wikang banyaga na maaari niyang gamitin sa
pakikilahok sa mga paligsahang pandaigdig o sa
pakikibahagi sa mga pagtitipong internasyonal.
Lalo sanang mabuti kung, sa kabila ng kaniyang
wikang pambansa, ang bawat Pilipino ay mahahasa
sa isang wikang internasyonal: ito ay isang
panaginip, isang malayong ideyal. Ngunit hindi na
kailangan pang sabihin na nararapat muna niyang
matutuhan ang kaniyang sariling wika bago siya
mag-aral ng iba pang wika.
Tayong mga Pilipino ay may isang natatanging
kasaysayan sapagkat inumpisahan natin ang ating
pag-aaral sa isang wikang banyaga. Ang mga
nagsipag-aral noong panahong Kastila ay namulat
sa isang daigdig ng kaalaman na hinugis sa wika ni
Cervantes. Sa katunayan, hanggang sa kasalukuyan
ay mayroon pa tayong mga kababayan na hindi
marunong ng ibang wika maliban sa Kastila.
Samantala, tayong mga nagsipag-aral sa ika-20
TOMO XXII BLG. 1
siglo ay namulat naman sa tulong ng isang
edukasyon na ginagamitan ng wikang Ingles.
Natitiyak kong marami pa sa atin ang nakatatanda
kung paanong, upang pilitin tayong mag-Ingles, ang
sinumang magsalita sa ating wika ay pinapatawan
ng karampatang multa. Nakakatawa na dahil sa
paggamit ng ating sariling wika sa ating sariling
bayan, tayo ay pinapatawan ng kaparusahan. Tiyak
na noong panahong iyon ay hindi pa tayo gising sa
isyu ng nasyonalismo. Pati ang ating kurikulum ay
tadtad ng mga kursong Amerikano, tulad ng
American history, American literature,
American politics, atbp.
Hanggang sa ika-60 dekada, tayo ay marunong
pa ng Ingles. Sa paaralan, lalo na sa pamantasan,
lahat ng transaksiyon sa loob man o sa labas ng
silid-aralan ay isinasagawa sa wikang ito. Kahit
minsan ay hindi bumigkas ng salita ang isang
propesor kung hindi rin lamang sa Ingles. Wari ba’y
isang sakrilehiyo ang magbitiw ng salitang Tagalog
o ano pa mang wikang Filipino. Hindi mahirap
unawain ang kalagayang ito ng wika noong
panahong iyon, sapagkat lahat ng mga aklat, sine
at matataas na panayam ay isinasagawa sa wikang
Ingles.
Ang lahat ng ito ay biglang nagbago nang
sumapit ang ika-70 dekada. Tayo ay nagising.
Namalayan natin na sa pagsasalita ng wikang Ingles
ay ating pinananatili, watas man natin ito o hindi,
ang isang pag-iisip kanluranin at isang ideolohiyang
hiram, sa isang salita, ang isang pananaw na
banyaga. Tayo ay bunga ng isang sistemang
nagbubunyag ng isang kaisipang kolonyal.
Pitumpong taon muna ang ating pinalipas bago natin
natuklasan ang ating kaluluwa bilang Pilipino, at
noon lamang natin inumpisahang pag-aralan ang
ating wika kasabay ng Ingles. Samakatuwid, noong
ika-70 dekada, nang ang isang malaking alon ng
nasyonalismo ay bumalot sa ating bayan, nagsimula
tayong gumamit ng pananaw-Pilipino sa
pamamagitan ng pagbubuwag ng mga bakas ng
kolonyalismo. Ngunit ating namalas na ang
pinakamatindi sa mga bakas na ito na hindi natin
kayang buwagin ay ang wikang kolonyal na Ingles.
Nagkaroon ng maiinit na pagtatalo sa pagitan
ng mga maka-Ingles at mga maka-Pilipino.
ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON
Madaling nagtagumpay ang Ingles sapagkat
naroroon na ang mga aklat na nasusulat sa wikang
Ingles, ang mga guro na marunong na ng Ingles, at
ang mga kurso sa pamantasan na laging ibinibigay
sa wikang Ingles. Samakatuwid, madaling nanalo
ang Ingles, at bunga nito ang Filipino ay nasadlak
sa kawalan ng mga aklat na nasusulat o nasasalin
sa Filipino, sa kakulangan ng mga guro sa Filipino
at, malungkot sa lahat, sa pagtutol ng maraming
intelektuwal, lalo na ng mga matatanda, na gamitin
ang Filipino bilang wikang panturo sa mga
paaralan.
Subalit ang sibol ng nasyonalismo ay hindi
maaaring supilin. Paano nga namang matatalikuran
ng isang bansa ang kaniyang sariling wika
samantalang naghahanap ito ng isang tatak ng tunay
na Pilipino? Paano maaring maging makabayan ang
mga tao kung tatanggihan nila ang kanilang mga
ugat? Sa ganitong katayuan, ang ating mga
namumuno sa larangan ng edukasyon ay
nagbalangkas noong 1974 ng isang kasunduan sa
ilalim ng tinatawag na Bilingual Educational
Policy o BEP.
Buhat nang pairalin ang patakarang ito, ang
Filipino ay isinabay na sa pag-aaral ng Ingles. Hindi
na tayo pinarurusahan kapag tayo ay nagsasalita
sa sariling wika. Subalit may isang masamang
ibinunga ang patakarang ito. Alalaonbaga, ang mga
tanikala ng ating dilang nakapinid ay biglang
nabuksan at tayo’y nagsimulang maghalo ng Ingles
at Filipino sa ating pagsasalita. Ang napinsala ay
ang dalawang wika. Ang radyo at ang telebisyon
ay patuloy sa pagbibigay ng halimbawa ng mga
kagalang-galang na mga tao, dahil sa kanilang
hangaring tanggapin sila ng mga karaniwang
mamamayan ay pinaghahalo ang Ingles at Filipino
sa isang pangungusap. Nailathala sa pahina 7 ng
Manila Chronicle, Hunyo 8, 1988, ang sumusunod
na sagot diumano ni Teodoro Benigno:
“Ang comment ko lamang ay yung bottomline
na. If you want na mahusay na Cabinet
members kukunin mo sa private sector.”
Si Benigno ay magaling sa Ingles, subalit dahil
pinaghalo niya ang Ingles at Filipino, nagmistulang
EMERITA S. QUITO 23
katawa-tawa ang dalawang wika. Ang
pamamaraang ito ay isang masamang halimbawa
sa ating mga kabataan na hindi na nagsusumikap
na matuto ng matuwid na Ingles o matuwid na
Filipino. Hanggang ngayon, tayo ay nasasadlak pa
rin sa kabulukan ng Taglish.
Ang maikling kasaysayang ito ng wika sa ating
bansa ay nagpapahiwatig ng dalawang bagay. Una:
pagkatapos ng 88 taon, hindi pa rin maaring sabihin
na ang Pilipino ay natuto na ng wikang Ingles; at
ikalawa: lumaganap ang isang bulok na wika, ang
Taglish, na hindi Ingles at hindi Filipino.
Sa kabuuan ng itinakda ng ika-20 siglo, tayo
ay tinuruan ng Ingles. Buong pagmamalaki nating
ipinangangalandakan na ang Pilipinas ang ikatlong
bansang gumagamit ng Ingles. Itinuturing ko itong
isang pagmamakapuring taliwas. Gaano nga ba tayo
karunong ng Ingles? Maging ang mga marurunong
at nag-aral nating mga kababayan ay malimit pa
rin nating nariringgan ng mga katagang “taken
cared of,” “it is up for you,” “between four to
six o’clock.” Gaano kadalas nating bigkasin ang
mga alanganing katagang katulad ng “so much
so”at “at this point in time”? Gaano kalimit
tayong humihinto habang tayo’y nag-Iingles?
Bilangin ninyo ang mga oh at ah at mawawari ninyo
na talagang hindi tayo naging matatas sa Ingles.
Mayroon nga riyang isang kilalang kolumnista na
hanggang sa ngayo’y hindi pa rin alam ang kaibhan
ng “its”at “it’s.” At sa pagbaybay, maraming mga
Pilipino ang hindi matiyak kung ilang m ang ilalagay
sa salitang “accommodate,” “committed” o
“concomitant”.
Kung tayo ay makikinig sa radyo o manonood
ng telebisyon upang masuri kung gaano tayo
kagaling o kahina sa Ingles, palagay ko ay hindi
tayo papasa. Pagkatapos tayong turuan ng Ingles
sa loob ng 88 na taon, tayo ay asiwa pa rin sa
paggamit nito.
Ang wika ay nanggagaling sa kaibuturan ng
kaluluwa, at ito ang dahilan kung bakit hindi tayo
maaring lubos na matuto ng Ingles. Ang Ingles ay
hindi angkop sa kaluluwa natin bilang isang bansang
Pilipino. Salat ang Ingles upang mailarawan ang
ating buhay, diwa at kalinangan. Kung hanggang
ngayon ay hindi pa tayo nakalilikha ng matatayog
24 MALAY
na panitikan o pilosopiya, ito ay sapagkat tayo ay
nahaharangan ng wikang banyaga. Nahahati ang
ating pagkatao sapagkat hindi natin maipahayag ang
ating damdamin sa isang wikang akma sa ating
kaluluwa. Paano nating maibubunyag ang ating
malalim na kalungkutan o pighati kung hindi sa ating
sariling wika? Isinulat ni Rabindranath Tagore ang
kaniyang tula sa kaniyang katutubong Bengali at
siya ay nagtamo ng Nobel Prize. Paano kaya kung
si Tagore ay gumamit ng Ingles na kaya naman
niyang bigkasin?
Kung may sasalungat at magsasabi na mayroon
tayong pitumpong wika at para sa marami nating
mga kababayan ay ikalawang wika lamang ang
Filipino, ang kasagutan ay ito: ang Filipino ay
kabilang sa pamilya ng wikang Malayo-Polinesian
at madali tayong matututo nito, sapagkat ang mga
wika sa Pilipinas ay magkakalapit sa tunog,
talasalitaan at estruktura. Ang Ingles, sa kabilang
dako, ay kasama sa isang angkan ng wikang
banyaga, ang Indo-European. Kailanman ay hindi
natin maaring maipahayag ang ating malalim na
damdamin sa Ingles na gaya ng mga Ingles o mga
Amerikano. Mayroong ilang pasubali sa tuntuning
ito, katulad nina Jose Garcia Villa, Nick Joaquin
at Kerima Polotan.
Sana’y unawain ninyo akong mabuti. Hindi ako
sang-ayon sa pagbubuwag ng Ingles. Mananatili
ang Ingles bilang ikalawang wika. Sa wari ko,
kanais-nais ang ating pagkaalam ng isang wikang
internasyonal. Ang aking mahigpit na iminumungkahi
ay isang puspusang pag-aaral ng Filipino. Ito ang
dapat nating ginawa sapol mula pa. Kapag
dalubahasa na tayo sa ating wika, maari na tayong
mag-aral ng ikalawang wika. Hindi maaring
pagsabayin ito. Tayo ay mabibigo sa isa o sa dalawa.
Hayaan nating manatili ang Filipino bilang ating unang
wika o wikang pambansa, ang Ingles ang pangalawa,
at kung maari ay isa pang pangunahing wikang
banyaga pagsapit natin sa pamantasan.
Ang patakarang ito tungkol sa dalawa o tatlong
wika ay hindi imposible. Sa mga maliliit na bansang
gaya ng Suisa, Belhika at Holanda, ang mga mag-
aaral ay tinuturuan ng kanilang sari-sariling wika
sa unang 5 o 7 taon, pagkatapos ay ang ikalawang
wika sa loob ng ilang taon, at sa wakas ay ang
TOMO XXII BLG. 1
ikatlong wika. Ito ang dahilan kung bakit ang mga
taong ito ay dalubhasa sa tatlong wika kapag
sumapit na sila sa pamantasan. May sapantaha ako
na ang tunay na dahilan kung bakit tayong mga
Pilipino ay nasisiyahan na lamang sa Taglish ay
sapagkat hindi tayo nagiging dalubhasa sa Filipino
man o sa Ingles. Isang pananaliksik ang
nagpapatunay na kapag ang isang mag-aaral ay
marunong sa Ingles, walang dahilan upang hindi siya
maging marunong din sa Filipino, at vice-versa,
kapag marunong ng Filipino ay walang dahilan
upang hindi matuto ng Ingles. (Gonzalez & Sibayan,
1988: 60)
Ang pagpapakadalubhasa sa ating wika ay
dapat maganap sa mababang paaralan, at ang
ikalawang wika ay pagkatapos noon. Nararapat
na kapag sumapit ang isang Pilipino sa
pamantasan ay marunong na siya ng tatlong
wika: ang kaniyang sariling wika, ang Ingles, at
ang isa pang pinili niya.
Sina Andrew Gonzelez at Bonifacio Sibayan ay
naglimbag ng isang aklat na may pamagat na
Evaluating Bilingual Education in the
Philippines (1974-1985). Dito ay sinuri nila ang
ibinunga ng BEP.
Pinatotohanan nila na bumaba nga ang antas ng
edukasyon sa Pilipinas sa nakaraang dekada,
(Gonzalez & Sibayan, 1988:40, 144) ngunit
itinanggi nila na ito ay dahil sa BEP. (59) Ang mga
mag-aaral ay magaling o hindi magaling sa Filipino
at Ingles. (43)
Nabatid din nila mula sa mga datos na
lumabas sa pananaliksik na hindi lamang sa
mababang antas ng paaralan itinuturing na ang
Filipino ang may pinakamalaking pakinabang para
sa mga mag-aaral. Ganito rin ang kalagayan sa
antas na intermediate at secondary, at maging sa
pamantasan man. (140)
Hinuhulaan din na ang Filipino ay magiging
lubos na lingua franca o wikang opisyal sa lahat
ng larangan ng gobyerno, edukasyon at buhay-
nasyonal. Sa madaling sabi, ang Filipino ang
magiging tunay na wikang pambansa natin, (141)
sapagkat madali itong matutuhan ng mga Pilipino,
kabilang na ang mga kababayan natin na hindi
katutubong nagsasalita sa Tagalog. (58)
ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON
Isa pang pananaliksik ang isinagawa tungkol sa
701, 269 na mag-aaral na kumuha ng NCEE noong
1986. Ipinakikita ng estadistika na mas mataas ang
nakuha ng mga mag-aaral sa mga tanong na
nakasulat sa Filipino kaysa sa Ingles. Lumalabas
na isa sa bawat dalawang katanungang nakasulat
sa Filipino ay nasagot ng mga mag-aaral,
samantalang isa lamang sa bawat apat na
katanungang Ingles ang kayang sagutin ng mga ito.
“Ito ay nagpapatunay,” wika ng mananaliksik, “na
hindi wasto ang pag-aakala na ang mga mag-aaral
ay hinahadlangan ng mga katanungang inihayayag
sa Filipino” (Ibe, 1988:4). Marahil ay ito na ang
isang sanhi kung bakit maraming bumagsak sa
nakaraang bar examinations; ang mga mag-aaral
ay kulang sa kakayahang magpahayag sa wikang
Ingles. Ang pananaliksik na ito, kung idaragdag
mga datos nina Gonzalez at Sibayan, ay
nagpapatunay na sa kabila ng kasalatan ng interes
sa wikang pambansa ng mga Cebuano at Ilonggo,
ang lalong nakararami sa bansa ay tumatanggap
sa Filipino bilang simbolo ng ating pagkakaisa at
kasarinlan (Gonzalez & Sibayan, 1988:130). Ang
Filipino ay bahagi ng ating kalinangan at ito ay
nakatutulong sa paggising sa kamalayang pulitika
ng masa. Ang Filipino ay may kakayahang
maghayag ng ating pinakamalalim na mga adhikain
bilang isang bansa (134).
Ang kasalatan ng mga pangganyak o incentives
ay itinuturing ng pananaliksik na isang sanhi ng
malamig at matamlay na pagsisikap tungo sa
ikauunlad ng Filipino. Sa panig ng pamahalaan,
kulang at kulang pa rin ang pangganyak at
suportang ibinibigay nito, halimbawa’y sa
paghahanda ng mga magtuturo o sa isang
kampanyang pambansa upang ang Filipino ay
tuluyang magamit sa mga panayam na intelektuwal.
Ang edukasyon ang pinakahuli sa kilusan ng
Filipinisasyon sapagkat ito ang larangang nakabaon
sa Amerikanismo. Ayon sa aking pananaliksik, ang
Kagawaran ng Edukasyon ay ang pinakahuling
binitawan ng mga Amerikano. Ang mga Pilipino ay
patuloy sa pagsasalita ng Ingles, lalung-lalo na sa
maseselan na panayam, sapagkat hindi sila
nakuhang turuan ng ibang wika.
Ngayong tayo ay tumatahak na sa Dekada ng
EMERITA S. QUITO 25
Nasyonalismo at ngayong ipinatutupad na ang
walang bayad na high school, panahon na upang
tangkilikin natin ang isang agresibong patakaran
tungkol sa edukasyon ng wika. Higit sa lahat,
napapanahon na upang ihinto natin ang paghahati
ng ating kalooban. Alin ang higit na matimbang sa
atin sa panahong ito – ang hangarin nating maging
internasyonal at kung gayon ay paunlarin natin ang
Ingles o ang hangarin nating pagyamanin ang ating
pagkamakabayan at kung gayo’y linangin natin
nang puspusan ang wikang Filipino? Nararapat
nating tiyakin kung ano ang lalong mahalaga – ang
pagtuturo sa iilan na uupo sa mga pagtitipong
internasyonal o ang pagtuturo sa angaw-angaw na
mga taong walang alam na ibang wika kundi
Filipino.
Nais kong bigyang diin ang pagtataguyod ko
ng isang agresibong patakaran na Filipino Muna.
Ang Dekada ng Nasyonalismo ay maging isang
hungkag na panaginip lamang kung hindi natin pag-
iibayuhin ang pagsusumikap upang umunlad ang
ating wikang pambansa. Ang pagsisikap ay
kailangang bumukal sa sarili nating kusa, sapagkat
hindi ito nakukuha ng mga dekreto at department
orders lamang. Tanging ang lubos na pagtataguyod
ng pamahalaan, ang puspusang pagtulong ng
pribadong sektor, at ang pinakamalaganap na
pagpapahayag ng mass media ang makatutulong
sa pagpapaunlad ng wika.
Ang Pangulo at ang kaniyang gabinete ay
siyang dapat mamuno sa kampanyang ito. Ang
ating mga intelektuwal ay may tungkuling
tumayo sa unang hanay ng mga tagapagtaguyod
ng Filipinisasyon sa pamamagitan ng
malawakang pagsasalin, pagpapanayam at
pagdaraos ng mga pagtitipong gagamitan ng
Filipino. Ang industriya at kalakalan ay dapat
hikayatin na sa tabi ng kanilang mga memos,
paunawa at paalaalang nakasulat sa Ingles ay dapat
ding ilagay ang katumbas nito sa Filipino. Ang lahat
ng Pilipino ay dapat pagpayuhan, sa pamamagitan
ng radyo, pahayagan at telebisyon, na
pagsumikapang maihayag ang ano pa mang ideya
sa isang wastong Filipino o sa isang wastong
tambalan ng wikang Filipino at Ingles. Nararapat
na atasan ng DECS ang bawat paaralan, kolehiyo
26 MALAY
at pamantasan na magtatag ng isang komite ng
wikang pambansa upang mangalaga sa pagsasalin
at manguna sa Filipinisasyon. Dapat gisingin ang
ating kamalayang nasyonal tungkol sa wikang
pambansa. Bawat Pilipino ay dapat na akiting
gumamit ng Filipino sapagkat ang isang wika ay
uunlad lamang sa pamamagitan ng paggamit.
Ang Kongreso ay nararapat na gumawa ng isang
batas na lilikha ng isang Pambansang Akademya
ng Filipino, katulad ng Académie Fançaise na
namamahala ng lahat ng may kaugnayan sa wikang
pambansa. Ang Akademya ay maghihikayat ng mga
tagapagsalin sa Filipino, magtutustos ng salapi sa
lahat ng nagsusulat sa wikang ito, magtatag ng mga
pagtitipon at seminar na gagamitan ng wikang
pambansa, at gaganap na hukom sa lahat ng alitan
tungkol sa wika—gaya ng pagbaybay, balarila at
palaugnayan. Kung tutulungan ng industriya at
kalakal, ang Akademya ay maaring magtatag ng
mga aklatang gumagala na gagamitan ng mga
sasakyang maglilibot sa mga baryo at lunsod na
kung saan ay angaw-angaw sa ating mga
kababayan ay maaring makaalam sa pamamagitan
lamang ng Filipino. Lahat ng klasiks sa lahat na
mga larangan ay dapat ipaabot sa ating mga
kababayan, na sa kasalukuya’y walang binabasa
kundi ang mga komiks dahil sa kasalatan ng
maaaring basahin. Ang Akademya at ang DECS
ay maaaring magtatag ng mga komite sa iba’t ibang
larangan ng karunungan, gaya ng literatura,
pilosopiya, ekonomiya, mga agham panlipunan at
mga agham ng kalikasan.
Taon-taon ay wala tayong isinisigaw kundi ang
kasalatan natin sa magagamit na aklat na nasusulat
sa Filipino. Ginagawa pa natin itong dahilan upang
ipagpaliban o tuluyang hadlangan ang kakaunting
pagpupunyagi sa pagpapalaganap ng Filipino. Ang
DECS ay dapat mamuno sa pagpapalawak ng
paggamit sa wikang pambansa sapagkat ito ang
ahensiyang may pananagutan nito.
Kaugnay rito, ang DECS ay nararapat ding
magsumikap na ang edukasyon ng wika ay
puspusang gampanan at pangalagaan. Ang ating
bayan ay mahina sa edukasyon ng wika. Isang
magandang halimbawa pang patunayan ito ay ang
nangyari sa Kastila. Lahat ng mga nagtapos sa
TOMO XXII BLG. 1
pamantasan ay sapilitang kumuha ng mga units sa
Kastila, subalit sino ba sa atin ang marunong
magbasa, magsulat o magsalita sa wikang ito?
Naging mapagpabaya ang mga namumuno sa
edukasyon sa paglilinang ng mga magtuturo ng
wika o sa pagtatatag ng mga patakaran tungkol sa
pagtuturo nito. Ito na marahil ang dahilan kung
bakit kulang tayo sa kakayahang magsalita ng
Kastila o Ingles o maging ng Filipino na rin.
Nararapat na patatagin ng DECS ang kaniyang
pamamaraan sa pagtuturo ng wika at gumamit ng
mga pantulong sa pagtuturo nito. Ang DECS ay
dapat magtatag ng isang programa para sa mga
gurong magtuturo ng Filipino: kailangang ibilad
muna sila sa mga klasikang isinalin sa Filipino upang
maituro ito sa mga mag-aaral. Isang maaaring
sabihing dahilan sa pagbaba ng uri ng wika sa ating
bansa ay ang paglaganap ng telebisyon. Sa
panonood ng nagaganap sa telebisyon, tayo ay
walang ginagawa. Nakakamalas tayo subalit hindi
tayo tumutugon, hindi na tayo nag-iisip. Sa kabilang
dako, sa pagbabasa, ang ating imahinasyon o
malikhaing pandama ay kumikilos. Maari tayong
saglit na huminto sa pagbabasa upang lasapin ang
ganda ng pananalita at sa ganitong paraan ay higit
nating nauunawaan ang wika. Ang pagbabasa ay
nagbibigay ng pagkakataon upang ang mga parirala
ay ating ulitin, alalahanin at gamitin. Ito ay hindi
maaaring gawin sa harap ng telebisyon, sapagkat
buhos ang ating pansin sa ating nakikita at naririnig,
at dahil dito ay kagyat nating nalilimutan ang wika
sa sandaling ito ay bigkasin.
Sa aking palagay, ito ay isa sa lalong malaking
dahilan kung bakit hindi sumusulong ang pagtuturo
ng wika sa ating bansa. Ang tanging maaaring
gawin upang mapigil ang ganitong kalagayan ay ang
paghihikayat sa ating mga gumagawa ng mga
pelikula at mga palatuntunan sa telebisyon na sana
ay tumulong sila sa pagtataas ng uri ng kanilang
mga sining. Halimbawa, sana ay mahikayat natin
sila na umiwas sa paggamit ng mga kakatwang
pamagat na tulad ng “Super Inday and the Golden
Bibe” o “Iskul Bukol.” Kung hanggang sa
kasalukuyan ay patuloy pa rin ang pagkakaroon
natin ng mga tinatawag na pelikulang “bakya,” ito
ay dahilan sa walang ginagawa ang ating mga
ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON
prodyuser upang maiangat ang antas ng industriya.
Ang mga idolo ng pelikulang Pilipino ay patuloy sa
paggamit ng isang wikang hindi karapat-dapat para
sa isang mahusay na wikang pambansa at hindi pa
rin nakatutulong upang maging mahusay tayo sa
wikang Ingles. Ang kanilang ginagamit ay isang
halu-halong wika na nakahahayon sa milyun-
milyong mga manonood ng pelikula at telebisyon,
at ito ang nakapagpapababa sa reputasyon natin
bilang tagapagsalita hindi lamang ng Filipino kundi
gayon din ng Ingles.
Ang mga pangulo ng mga kolehiyo at
pamantasan ay dapat tumulong sa pagbubuwag ng
hadlang-sikolohikal ng mga Pilipinong intelektuwal
laban sa Filipino. Hanggang hindi sila kumikilos ay
patuloy na magmimistulang paralisado ang ating
mithiing pang-edukasyon. Ang kahinaan ng
pundasyon ng wika ay isang malaking balakid sa
pagkakatuto ng mga mag-aaral. Ano pa nga ba
maaaring gawin ng mga paaralan kung ang mga nag-
aaral ay walang kakayahang umunawa at magsaulo
ng mga itinuturo sa kanila? Kung aalisin ang
hadlang ng wikang banyaga, magiging mabisa ang
ating pagtuturo. Samakatuwid, ang pag-aaral ng
Filipino ay hindi lamang sa kadahilanang nasyonal
kundi sa kadahilanang edukasyonal na rin.
Kapag ating kinalas ang ating pagkakatali sa
wikang Ingles, lalawak pa man din ang abut-tanaw
ng ating isipan. Kailangang maibilad ang ating mga
kabataan sa liwanag na buhat sa ibang kultura at
kalinangan. Napapanahon na upang ibaling ang
paningin sa Europa upang mapigil ang ating
pagkapariwara sa mga bagay na maka-Amerikano.
Maraming nakalilimot na bago pa matuklasan ng
Amerika, ang Europa na ang duyan ng karunungan.
Aking nababatid na ang mga Pilipinong nag-
aaral sa Amerika ay karaniwang bumabalik bilang
Amerikanong kayumanggi, nakabihis-Amerikano
at tumatangkilik sa pananaw-Amerikano. Sa
kabilang dako, ang mga mag-aaral na pumupunta
sa Europa ay karaniwang bumabalik na lalo pang
Pilipino kaysa noong umalis sila. Sa wari ko, ang
dahilan ay sapagkat iginagalang tayo ng mga
Amerikano kung alam natin ang kanilang kalinangan
at wika, samantalang iginagalang tayo ng mga
Europeo kung alam natin ang ating sariling kultura
EMERITA S. QUITO 27
at wika. Ang mga Europeo ay karaniwang
natutuwa sa ibang wika’t kalinangan, samantalang
ang mga Amerikano ay umaasang alam ng mga
dayuhan ang kanilang wika at kultura.
Hindi nga ba’t tayong mga Pilipino ay mayroong
isang kakatuwang karanasang pangkasaysayan?
Ang mga Kastilang sumakop sa atin ay hindi
nagsikap na turuan ng Kastila ang mga “indios.”
Sa palagay ko, ito ay isang malaking pagkakamali
ng mga Kastila. Natatakot ang mga Kastila na
matuto tayo ng kanilang wika sapagkat ayaw nilang
matuklasan at madama natin ang katotohanan
tungkol sa malupit na pagkakasakop nila sa atin.
Ginawa nilang dahilan ang relihiyon, na itinuro nila
sa sarili nating wika. Ang nakaligtaan nila ay ang
katotohanang sinuman ang marunong magsalita ng
Kastila nila ay magkakaroon din ng pagpapahalaga
sa kultura ng Espanya at isitilo ng kanilang
pamumuhay. Kung tayo’y natuto ng wikang
Kastila, sana’y lalo nating nabigyan ng
karampatang pagpapahalaga ang anumang bagay-
Kastila. Malinaw itong nabigyan ng halimbawa ni
Jose Rizal, na sa tuwina’y tumutukoy sa Espanya
bilang Inang Espanya.
Ang Amerika ang gumawa ng wasto. Dagli
tayong tinuruan ng mga Amerikano ng Ingles at sa
pamamagitan nito ay nag-umpisa tayong magbigay
ng pagpapahalaga sa mga aklat, sine at panitikang
Amerikano, gayundin ang kanilang paraan ng
pamumuhay. Dahil dito, hindi na kailangang kumilos
ang mga Amerikano upang mabili ang kanilang
chewing gum, pantalong maong at manikang yari
sa mga gulanit na damit. Nang dahil lamang sa
kakayahan nating magsalita ng Ingles, tayo ay
nasasabik nang pumunta sa Amerika at manirahan
doon. Talagang matalino at tuso rin ang mga
Amerikano, at ang ginagamit nilang kasangkapan
ay ang kaalaman natin sa wikang Ingles. Hindi nga
ba’t maraming mga Fulbright scholarships, US
Congress grants at university aids. ang idinudulot
sa atin ng Amerika, sapagkat nababatid nito na sa
pamamagitan ng pag-aaral sa Amerika ay lalong
lalaganap dito ang pananaw-Amerikano at higit na
magiging mabili ang kanilang mga produkto? Bawat
isang iskolar ng Fulbright na magbabalik sa ating
bansa ay mayroong mahigit sa isang libong
28 MALAY
kababayan natin ang naiimpluwensiya sa akademya
man o sa kalakalan.
Magtataka pa ba tayo na ang ating mga
kababayan ay nababagot sa wikang Kastila
habang patuloy na sumasampalataya sa wikang
Ingles, kahit na pabaluktot naman ang pagsasalita
sa wikang ito? Kung tinuruan tayo ng Espanya ng
wikang Kastila, ngayon sana’y tumitingala pa rin
tayo sa Inang Espanya at walang malay nating
isinasaloob ang kaniyang mga simulain at kultura.
Bukod pa kay Rizal, si Claro M. Recto man ay
tumulong din sa pagtataguyod sa wikang Kastila
sa pamamagitan ng pagpapairal ng pag-aaral ng
24 units nito sa kolehiyo. Tama si Henri Bergson
nang sabihin niya, “Sinuman ang marunong ng wika
at panitikan ng isang bansa ay hindi maaaring
maging kaaway nito.” (Bergson, 1961:304-305)
Dapat nating tandaan ito sa paglikha natin ng mga
patakaran tungkol sa wika.
Noong 1962, dahil sa pagnanais kong matuto
ng wikang Aleman, nagpunta ako sa Pamantasan
ng Vienna sa Austria. Maraming mag-aaral na
nagbuhat sa iba’t ibang bansa ang aking nakilala at
sila ma’y nais ding matuto ng masalimuot na Aleman.
Nang matapos na ang kurso, kami ay inanyayahan
ng Burgermeister o alkalde ng Vienna sa isang salu-
salo. Sapagkat nag-iisa akong Asyano, pinaligiran
ako ng maraming nais magtanong sa akin. Matapos
nilang malaman kung tagasaan ako, nagpakita sila
ng paghahangad na malaman ang tungkol sa ating
wika. Tinanong nila ako kung ang Filipino ang
ating ginagamit sa paaralan. Marahan kong sinagot
na Ingles ang wikang panturo sa ating mga
paaralan, at gayon din sa pamantasan. Nagtaka
sila kung bakit, sapagkat noon ay taong 1962 na.
Kagyat nilang sinapantaha na tayo ay sakop pa ng
Amerika. Matindi kong tinanggihan ito, at ang
idinahilan ko ay isa na tayong malaya at
nagsasariling bansa. ngunit sumunod dito ang isang
katanungang walang kasagutan: “Gayon pala’t
malaya na kayo, bakit ginagamit pa ninyo ang wika
ng mga Amerikano sa inyong paaralan?”
Inuumpisahan ko na sanang talakayin ang ating
kasaysayan, subalit tinalikuran na nila ako at
nawalan na ng interes sa ano pa mang sasabihin
ko.
TOMO XXII BLG. 1
Isang kakilala kong gurong Pilipino ang minsa’y
nagtungo sa Italia upang magsanay pang lalo ng
Montessori method. Tatlumpo’t tatlong mga
gurong buhat sa iba’t ibang bansa ang nagsidalo
sa pagsasanay. S a p a g k a t a n g p a r a a n g
Montessori ay nakasalalay sa wika, isa-isang
tinanong ang mga guro kung ano ang katumbas
sa kani-kanilang mga katutubong wika ng ilang
mga katagang ginagamit sa pagtuturo. Lahat ng
mga guro, maliban na lamang sa ating
kababayan, ay madaling nakasagot. Hindi alam
ng kababayan natin kung ano ang katumbas ng
rectangle, trapezoid, square root, atbp. Hindi
lamang siya napahiya; nainis pa rin siya’t nagtaka
kung bakit hindi siya tinuruan ng tungkol dito noong
siya ay nag-aaral pa. Nang umuwi rito ang ating
kababayan, tiniyak niyang pag-aaralan muna niya
ang Filipino bago muli siyang bumalik sa Italia.
Maraming mga mag-aaral na Pilipino ang may
ganitong karanasan sa Europa.
Isang pantas-Pranses ang nagsabi na “Ang tao
ay wika.” Sa pamamagitan ng wika, tayo ay
nakaaalam, nakapagtuturo, at nakapagpapahayag
ng ating mga ideya at damdamin. Sa pamamagitan
din ng wika, tayo ay nakapaglalarawan ng mga
bagay na baliwag. Pati na ang musika ay lalo pang
malalasap kung may kasamang pagpapaliwanag ng
wika. Kataka-taka ba na ang nasyonalismo at ang
wika ay laging magkayakap?
Pati ang mga buto ko ay nais matawa sa tuwing
may makikipagtalo sa akin at sasabihing maaari
tayong maging makabayan kahit na hindi marunong
ng Filipino na siya nating wikang pambansa. Para
bang sinabi nila sa isang Hapones na maaari nitong
mahalin ang kaniyang bansa kahit hindi ito
marunong ng Niponggo. O sa isang Pranses, kahit
na hindi nito batid ang langue française o sa isang
Britaniko, kahit hindi marunong ng Ingles. Sila’y
maaring magsalita hanggang lumawit ang kanilang
dila. Ang katotohanan ay hindi na nito
pinagtatalunan pa. Ang mga nagsasaad na ang
nasyonalismo at ang wika ay magkaakbay ay
nakayapak sa terra firma ng magandang asal at
matinong pag-iisip.
Ang Pilipinas ay dumaranas ng isang matinding
complex. Kapag ang isang bagay ay Pilipino,
ANG KAUGNAYAN NG WIKANG PAMBANSA AT EDUKASYON
itinuturing natin ito na mababa ang uri. Ang akala
natin ay sasampalataya sa atin ang buong mundo,
lalo na ang mga taga-Asya, kung tayo ay mag-
Iingles. Hindi natin natatalos na pinagtatawanan
tayo, sapagkat matatas nga tayo sa Ingles ngunit
hindi naman tayo marunong sa ating sariling wika.
Hanggang hindi natin napangingibabawan ang
complex na ito, tayo ay maaring purihin sa harapan
ngunit pinagtatawanan naman sa likuran.
Bakit hindi natin tinularan ang Indonesya at
Malaysia na kagyat na nag-aral at natuto ng kanilang
wika matapos na lumikas ang mga sumakop sa
kanila? Ang nawawala sa atin ay ang sariling kusa,
ang pagpupunyagi at ang pagnanasang matuto ng
Filipino. Sa tuwing tayo ay mauubusan, dagli
tayong bumabalik sa Ingles. Bakit sa halip na tayo
ay sumuko ay hindi muna natin ito pag-ukulan ng
panahon, bakit hindi muna natin usisain kung paano
nating maisasa-Filipino ang nais nating sabihin?
Hindi lalago ang ating wika kung lagi na lamang
tayong kakanlong sa Ingles.
Sa pagsasa-Filipino natin ng iba’t ibang mga
ideya, maari tayong humiram sa ibang mga wika.
Lalo na sa mga agham, hindi natin maiiwasan ang
panghihiram. Hindi nga ba’t marami sa ginagamit
ng agham ang pawang hiram sa Griyego, tulad ng
fisika, biolohiya, sikolohiya, geolohiya, phi, at
marami pang iba.
Gayon din naman sa wikang Latin, gaya ng a
priori, a posteriori, per se, at iba pa. Ang isang
wika ay lalo pa ngang yumayaman sa pamamagitan
ng paghiram. Ang hirap sa ating mga Pilipino ay
itinuturing natin na isang pagsisira at hindi isang
pagpapayaman ang paghiram sa ibang wika.
Ang bawat intelektuwal ng ating bansa ay dapat
magbigay ng kaniyang ambag para sa pambansang
pagsisikap tungo sa Filipinisasyon. Dahil dito,
masasabi natin na malaki ang pananagutan ng mga
dalubhasa upang magkaroon tayo ng isang
makabuluhang patakarang pang-edukasyon. Ang
kalaban natin ay ang ating pagkiling sa kultura ng
mga umalipin sa atin noong mga panahong
nakalipas, isang kalagayang tila kaakibat na ng
pambansang kamalayan ng mga bansang nasa
ikatlong daigdig. Ang kahinaang ito ay bunga rin
ng katamaran ng mga nasa kalagitnaang-uri (o
EMERITA S. QUITO 29
“middle class” na totoong nahirati na sa kulturang
kolonyal at dahil dito’y nahihirapan nang sumubok
ng isang bago at di pa nasusubok na hakbang.
Ito ay nakapanlulumo sapagkat ang kultura ang
siyang pangunahing pagpapahayag ng ating
pagkabansa; ito ang kabuuan ng buong nakalipas
ng ating mga kababayan. Samakatuwid,
nakasalalay sa ating mga intelektuwal at dalubhasa
ang pagtatatag at pagtataguyod ng pambansang
kamalayan na siyang matatawag na sariling
kultura at patrimonya ng mga Pilipino. At tungo
sa layuning ito, ang unang hakbang ay may
kaugnayan sa wika. Sa pamamagitan ng wika, tayo
ay magbabalik sa ating mga ugat, sa pinakamalalim
na adhikaing namamayani sa ating bansa.
Napapanahon na upang ang pinakadakilang mga
aklat sa kasaysayan ng buong daigdig ay
magkaroon na ng salin sa wikang Filipino. Tungkol
dito ay iminumungkahi namin ang isang
malikhaing pagsasalin. Ang dapat isalin ay ang
mga ideya, hindi ang mga salita. Halimbawa, ang
salitang “horizon” ay maaaring isalin bilang “abut-
tanaw”. Ang “pirate” ay “tulisang-dagat”. Kung
nais nating sabihin ang “to meet half-way” o”to
compromise” sa Filipino, maaari nating banggitin
ang “magsalubong”. Higit na makabuluhan ang
“will to live” ni Schopenhauer kung isasalin
bilang “kaloobang manatili.” Isang popular na
pangungusap mula sa Sein und Zeit ni Martin
Heidegger ay ang sumusunod: “Das Sein des
Seienden’ist’ nicht selbst ein Seiendes.” Isalin
natin ito sa Ingles: “The being of being is not
itself being.” Sa Filipino: “Ang pagka-bagay ng
isang bagay ay hindi bagay.” May isa ring
pangungusap si Sartre, Le néant néantise, na
kung isasalin sa Ingles ay “Nothing
nothingifies” at kung isasalin naman sa Filipino
ay “Ang kawalan ng nagpapawala.” Sa lahat ng
halimbawang ito, alin ang higit na malinaw at
kung gayon ay higit na makatutulong sa
pagtuturo?
Itinuturing ko ang wika na kahalintulad ng
pananampalataya. Para sa mga taong nananalig sa
kahalagahan ng isang wikang pambansa, hindi
kinakailangan pa ang anumang pangangatuwiran.
Subalit para sa mga taong walang pananalig o
30 MALAY
pananampalataya, walang katuwiran ang
makahihikayat sa kanila.
Simula pa noong 1971, nag-iisa ko nang
itinaguyod ang laban para sa ating wikang
pambansa. Nilimbag ko noong 1972, ang
“Pilosopiya sa Diwang Pilipino”; at noong 1974
ay inilathala ang aking “Kasaysayan ng
Pilosopiya.” Noong 1982, nang ipatutupad sana
ng DECS ang paggamit ng Filipino sa lahat ng
paaralan at pamantasan, lumabas ang aklat
kasamahan sa pagtuturo. Sa kasalukuyan, sinusulat
na ng ilang kasapi ng Kagawaran ng Pilosopiya ng
Pamantasang De La Salle ang isang “Leksikon at
Sanggunian ng Pilosopiya” sa wikang Filipino.
Marami rin kaming binabalak na isalin, at sa
katotohana’y isang kaguro ang malapit nang
gumawa ng salin sa Filipino ng dakilang aklat ni
Immanuel Kant, ang Kritika der Reinen Vernunft.
Isang katanungan ang malimit naming itanong
sa aming sarili. Bakit nga ba kami puspusan sa
pagnanasang maging malaganap ang ating wikang
TOMO XXII BLG. 1
pambansa samantalang sa wari ay wala namang
nagbibigay sa amin ng pansin? Ang tanging
katugunan dito ay sapagkat kami ay naniniwala na
ang panaginip na ito ay magkakaroon din ng
kaganapan sa hinaharap, kung sumapit na ang
tamang panahon.
Ang sa ami’y ang kalagayan ng isang wagas na
nananalig.
SANGGUNIAN
Bergson, Henri. 1961. Les deux sources de la
morale et de la religion. Paris: Presses
Universitaires de France.
Gonzalez, Andrew at Sibuyan, Bonifacio. 1988.
Evaluating Bilingual Education in the
Phlippines (1974-1985). Manila: Linguistic
Society of the Philippines.
Ibe, Milagros. Hunyo, 1988. “Phoenix Educator’s
Journal.”