‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫اهداف آزمایش‬

‫هدف از این آزمایش تعیین افت فشار ناشی از اجزای یک سیستم لولهکشی (مانند زانویی‪ ،‬شیر و تغییرات ناگهانی‬

‫سطح مقطع لوله) است‪ .‬همچنین تغییرات ضریب اصطکاک و ضریب افت موضعی با عدد رینولدز و تأثیر شعاع‬

‫انحنای یک خم در مقدار افت فشار موضعی آن نیز بررسی میگردد‪.‬‬

‫مقدمه‬

‫یکی از مهمترین مسائل در مکانیک سیاالت‪ ،‬محاسبه افت فشار در اجزای مختلف است‪ .‬در این آزمایش افت فشار‬

‫در اجزاء مختلف بهکاررفته در یک سیستم لولهکشی‪ ،‬شامل شیر کروی‪ ،1‬شیر دروازهای‪ ،2‬زانوییها‪ ،‬خمها‪ ،‬انقباض‬

‫و انبساط ناگهانی مورد بررسی قرار میگیرد‪.‬‬

‫تئوری آزمایش‬

‫در هنگام عبور جریان تراکم ناپذیر در یک لوله مطابق شکل ‪ ،1‬روابط زیر برقرار هستند‪:‬‬

‫‪Q = V1 A1 = V2 A2‬‬ ‫(معادله پیوستگی)‬ ‫(‪)1‬‬

‫‪P1 V12‬‬ ‫‪P2 V22‬‬ ‫(معادله انرژی)‬ ‫(‪)2‬‬

‫‪+‬‬ ‫= ‪+ Z1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ Z2 + hL1−2‬‬
‫‪ρg 2g‬‬ ‫‪ρg 2g‬‬

‫که در آن ‪ Q‬دبی حجمی‪ V ،‬سرعت متوسط‪ A ،‬مساحت سطح مقطع‪ Z ،‬ارتفاع مبنا‪ P ،‬فشار استاتیک‪hL1−2 ،‬‬

‫افت هد کل از نقطه ‪ 1‬تا ‪ ρ ،2‬چگالی سیال و ‪ g‬شتاب جاذبه است‪.‬الزم به ذکر است که این دو رابطه برای هر نوع‬

‫جریان تراکم ناپذیری برقرار است ( هم برای جریان آرام و هم آشفته)‬

‫‪1‬‬
‫‪Globe valve‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Gate valve‬‬

‫‪1‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫شکل ‪ -1‬جریان در یک لوله‬

‫افت هد در یک سیستم لولهکشی ناشی از دو قسمت تشکیل شده است‪:‬‬

‫‪ -1‬افت هد ناشی از خود لولهها (به دلیل وجود شرط عدم لغزش و ویسکوزیته سیال)‪ ،‬که به آن افت اصلی‬

‫گفته میشود‪.‬‬

‫‪ -2‬افت هد موضعی ناشی از اجزائی مانند شیرها‪ ،‬خمها‪ ،‬زانوییها‪ ،‬تغییر سطح مقطع و‪...‬‬

‫افت کلی‪ ،‬ترکیبی از دو مورد باال است‪ .‬در ادامه درباره نحوه محاسبه هریک از این افتها توضیحاتی ارائه میشود‪.‬‬

‫افت هد در لوله مستقیم بدون تغییر سطح مقطع‬

‫)‪(1‬‬ ‫)‪(2‬‬

‫شکل ‪ -2‬اندازهگیری افت فشار در لوله مستقیم به طول ‪L‬‬

‫‪2‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫برای لوله مستقیم بدون تغییر سطح مقطع (شکل ‪ )2‬رابطه (‪ )1‬و (‪ )2‬بهصورت زیر ساده میشوند‪:‬‬

‫)‪(1‬‬
‫⇒ ‪A1 = A2‬‬ ‫‪V1 = V2‬‬

‫با جایگذاری رابطه بهدستآمده در رابطه (‪ )2‬و با فرض اینکه مقطع ‪ 1‬و ‪ 2‬داری ‪ Z‬برابر هستند داریم‪:‬‬

‫‪P1 V12‬‬ ‫‪P2 V22‬‬

‫‪+‬‬ ‫= ‪+ Z1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ Z2 + hL1−2‬‬
‫‪ρg 2g‬‬ ‫‪ρg 2g‬‬

‫‪P1 P2‬‬
‫= ‪hL1−2‬‬ ‫‪−‬‬ ‫(‪)3‬‬
‫‪ρg ρg‬‬

‫این رابطه نشان میدهد که در آزمایشگاه میتوان افت هد در دو سر لوله را با اندازهگیری اختالف فشار‬

‫ترمودینامیکی در دو سر آن محاسبه کرد‪ .‬بهمنظور اندازهگیری فشار ترمودینامیکی دو مانومتر بر روی سطح لوله‬

‫در دو مقطع آن قرار داده میشوند‪.‬‬

‫الزم به ذکر است که در رابطه (‪ ρ ،)3‬چگالی سیال داخل لوله است نه مانومترها؛ بنابراین اگر جنس سیال داخل‬

‫مانومتر با سیال جاری در خط لوله متفاوت باشد باید تبدیل واحد صورت گیرد‪ .‬بهعنوانمثال اگر سیال جاری در‬

‫لوله آب باشد و مانومترها جیوهای باشند باید تبدیل واحد صورت گیرد‪ .‬نحوه تبدیل واحد در پیوست آورده شده‬

‫است‪.‬‬

‫نکته‪ :‬به عبارت ‪ p/ρg‬هد استاتیکی گفته میشود و واحد آن متر سیال جاری در خط لوله است‪ .‬مثالً اگر سیال‬

‫جاری در لوله آب باشد واحد آن متر آب است‪.‬‬

‫در اینجا نشان داده شد که چطور میتوان در آزمایشگاه افت هد در طول یک لوله مستقیم را بهدست آورد؛ اما‬

‫باید به این موضوع اشاره شود که در محاسبات مهندسی که تجهیزات آزمایشگاهی وجود ندارد چگونه افت فشار‬

‫را محاسبه میکنند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫در محاسبات مهندسی برای محاسبه افت هد در لوله مستقیمی به طول ‪ L‬و قطر ثابت ‪ D‬از رابطه تئوری زیر‬

‫استفاده میشود‪:‬‬

‫‪L V2‬‬ ‫(‪)4‬‬

‫‪hL = f‬‬
‫‪D 2g‬‬

‫که در این رابطه ‪ f‬ضریب اصطکاک دارسی است که تابعی از عدد رینولدز و زبری سطح داخلی لوله است‪ .‬مقدار‬

‫‪ f‬را میتوان با استفاده از نمودار مودی محاسبه کرد (شکل ‪ .)3‬الزم به ذکر است که عدد رینولدز جریان در لوله‬

‫برابر است با‪:‬‬

‫‪ρ VD‬‬
‫= ‪Re‬‬ ‫(‪)5‬‬
‫‪μ‬‬

‫در این رابطه ‪ ρ‬چگالی سیال جاری در لوله‪ μ ،‬ویسکوزیته دینامیکی سیال‪ V ،‬سرعت متوسط جریان در لوله و ‪D‬‬

‫قطر لوله است‪ .‬در اینجا باید متذکر شویم که سرعت متوسط با استفاده از دبی عبوری از لوله و مساحت سطح‬

‫مقطع لوله محاسبه میشود‪.‬‬

‫شکل ‪ -3‬نمودار مودی‬

‫‪4‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫برای لوله صاف (زبری سطح نزدیک صفر) بهجای نمودار مودی میتوان از رابطه بالزیوس برای محاسبه ضریب‬

‫اصطکاک ‪ f‬استفاده کرد‪ .‬این رابطه بهصورت زیر تعریف میشود‪:‬‬

‫‪0.316‬‬
‫=‪f‬‬ ‫‪4‬‬ ‫;‬ ‫‪Re ≥ 2300‬‬ ‫(‪)6‬‬
‫‪√Re‬‬

‫در شکل ‪ ،4‬نمودار ‪ f‬برحسب عدد رینولدز حاصل از معادله بالزیوس نشان داده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ -4‬نمودار بالزیوس‬

‫با داشتن عدد رینولدز و زبری سطح و با استفاده از نمودار مودی میتوان ضریب اصطکاک لوله را محاسبه کرد که‬

‫بهتر است آن را ضریب اصطکاک تئوری نامید ( ‪ .)fth‬از طرفی با محاسبه افت هد از طریق رابطه (‪ )3‬در آزمایشگاه‬

‫و قرار دادن آن در رابطه (‪ )4‬میتوان ضریب اصطکاک تجربی ( ‪ )fexp‬را نیز محاسبه کرد‪:‬‬

‫‪hLexp‬‬
‫= ‪fexp‬‬ ‫(‪)7‬‬
‫‪L V2‬‬
‫‪D 2g‬‬
‫که در این رابطه ‪ hLexp‬افت هد تجربی است که در آزمایشگاه و با استفاده از رابطه (‪ )3‬محاسبه شده است‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫افت هد ناشی زانوییها و خمها‬

‫)‪(1‬‬

‫‪D‬‬

‫)‪(2‬‬

‫شکل ‪ -5‬خم ‪ 09‬درجه‬

‫همانند لوله صاف در خمها و زانوییها نیز سطح مقطع تغییر نمیکند؛ اما ممکن است که دو سمت آن اختالف‬

‫ارتفاع داشته باشند‪ .‬در این صورت افت هد در این اجزاء برابر با اختالف هد استاتیکی بعالوه اختالف ارتفاع دو سر‬

‫آنها خواهد بود‪ .‬یعنی افت هد خمها و زانوییها در آزمایشگاه نیز از رابطه زیر محاسبه میشود‪:‬‬

‫‪P1 P2‬‬
‫= ‪hL1−2‬‬ ‫‪− +d‬‬
‫‪ρg ρg‬‬

‫که در این رابطه ‪ d‬اختالف ارتفاع دو سمت زانویی (خم) است‪ .‬شایان ذکر است که اختالف ارتفاع سطوح آب در‬

‫مانومتر متصل به زانوییها این افت هد را نشان میدهد و نیاز به اندازهگیری اختالف ارتفاع دو سمت زانویی نیست‬

‫(برای درک بهتر مطلب به پیوست مراجعه شود)‪.‬‬

‫در محاسبات مهندسی برای محاسبه افت هد در زانویی یا خم به قطر ‪ D‬از رابطه تئوری زیر استفاده میشود‪:‬‬

‫‪V2‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪hL = K‬‬
‫‪2g‬‬

‫‪6‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫که در آن ‪ K‬ضریب افت موضعی و ‪ V‬سرعت متوسط جریان در زانویی است‪ .‬مقدار ضریب افت موضعی در زانوییها‬

‫یا خمها به نسبت شعاع انحنای زانویی (خم) ‪ R‬و قطر زانویی (خم) ‪ D‬بستگی دارد‪ .‬شکل ‪ 5‬تغییرات ضریب افت‬

‫موضعی ‪ K‬را بر حسب نسبت ‪ R/D‬نشان میدهد‪.‬‬

‫‪D‬‬

‫‪R‬‬

‫‪R/D‬‬

‫شکل ‪ -6‬اندازهگیری افت فشار در لوله مستقیم‬

‫ضریب افت موضعی که از شکل ‪ 3‬بهدست میآید همان ضریب افت موضعی تئوری ( ‪ )K th‬است‪ .‬ضریب افت‬

‫موضعی تجربی ( ‪ )K exp‬در خمها و زانوییها را میتوان با محاسبه افت هد تجربی و قرار دادن آن در رابطه (‪)5‬‬

‫محاسبه کرد‪:‬‬

‫‪hLexp‬‬
‫= ‪K exp‬‬ ‫(‪)6‬‬
‫‪V2‬‬
‫‪2g‬‬

‫‪7‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫افت هد ناشی از شیرها‬

‫(ب)‬ ‫(الف)‬

‫شکل ‪ -7‬شیرها‪( :‬الف) شیر کروی (‪( )Glob Valve‬ب) شیر دروازهای (‪)Gate Valve‬‬

‫شیرها تجهیزاتی هستند که بهمنظور کنترل دبی جریان و یا ایجاد فشارشکنی‪ 1‬در سیستمهای انتقال سیال بهطور‬

‫گسترده مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬به دلیل وسعت کاربرد‪ ،‬انواع مختلفی از شیرها مانند شیرهای کروی‪ ،‬شیرهای‬

‫پروانهای‪ ،‬شیرهای گیت‪ ،‬شیرهای توپکی و‪ ....‬وجود دارند‪ .‬افت هد در شیرها بستگی به نوع ساختمان شیر و میزان‬

‫بازشدگی آن دارد‪ .‬با توجه به اینکه سطح مقطع و ارتفاع قبل و بعد شیر یکسان بوده‪ ،‬همانند خمها و زانوییها‬

‫میتوان افت هد در شیرها را با استفاده از نصب دو مانومتر در قبل و بعد شیر اندازهگیری کرد بهاینترتیب که‪:‬‬

‫‪P1 P2‬‬
‫= ‪hL1−2‬‬ ‫‪−‬‬
‫‪ρg ρg‬‬

‫از طرفی در محاسبات مهندسی برای محاسبه افت هد در شیر به قطر ‪ D‬از رابطه تئوری زیر استفاده میشود‪:‬‬

‫‪V2‬‬
‫‪hL = K‬‬
‫‪2g‬‬

‫‪1‬بهمنظور جلوگیری از اتالف انرژی در عملیات فشارشکنی‪ ،‬میتوان به جای شیرها از تجهیزاتی استفاده کرد که عالوه بر فشار شنکی بتوان با‬
‫استفاده از آنها برق تولید کرد‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫الزم به ذکر است که در مورد شیرها ضریب افت موضعی ‪ K‬تابع میزان بازشدگی شیر است‪ .‬در شکل ضریب افت‬

‫موضعی در شیرهای کروی (‪ )Globe‬و دروازهای (‪ )Gate‬به ازای بازشدگی مختلف نشان داده شده است‪ .‬شایان‬

‫ذکر است که این نمودار بر اساس دادههای مربوط به چندین شیر کروی و دروازهای مختلف به دست آمده است‬

‫و رابطه تئوریکی برای محاسبه ضریب افت موضعی در شیرها وجود ندارد‪.‬‬

‫شکل ‪ -8‬تغییرات ضریب افت موضعی برحسب افت موضعی در شیرهای مختلف‬

‫همانند سایر اجزاء‪ ،‬ضریب افت موضعی تجربی ( ‪ )K exp‬در شیرها برابر است با‪:‬‬

‫‪hLexp‬‬
‫= ‪K exp‬‬
‫‪V2‬‬
‫‪2g‬‬

‫‪0‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫افت هد ناشی از انبساط و انقباض‬

‫شکل ‪ -0‬اندازهگیری افت فشار در انبساط و انقباض ناگهانی‬

‫همانطور که در شکل ‪ 0‬نشان داده شده است در انبساط و انقباض ناگهانی سطح مقطع بهطور ناگهانی افزایش یا‬

‫کاهش مییابد‪ .‬در این نوع از اجزا دیگر سرعت در دو مقطع برابر نیست و افت هد بهصورت زیر محاسبه میشود‪:‬‬

‫‪P1 V12‬‬ ‫‪P2 V22‬‬

‫‪+‬‬ ‫= ‪+ Z1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ Z2 + hL1−2‬‬
‫‪ρg 2g‬‬ ‫‪ρg 2g‬‬

‫‪P1 P2‬‬ ‫‪V12 V22‬‬

‫‪hL1−2‬‬ ‫) ‪=( − )+( −‬‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪ρg ρg‬‬ ‫‪2g 2g‬‬

‫که در این رابطه ‪ V1‬و ‪ V2‬با استفاده از دبی جریان و مشخص بودن مساحت مقطع تعیین میشود‪.‬‬

‫در شکل ‪ 19‬نمودار مربوط به ضریب افت موضعی در انبساط و انقباض ناگهانی نشان داده شده است‪ .‬این نمودار‬

‫بر اساس روابط تئوری رسم شده است‪.‬‬

‫ضریب افت موضعی تجربی ( ‪ )K exp‬در انبساط و انقباض برابر است با‪:‬‬

‫‪hLexp‬‬
‫= ‪K exp‬‬
‫‪V2‬‬
‫‪2g‬‬

‫که در اینجا ‪ V‬سرعت جریان در مقطع باریکتر است‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫‪K‬‬

‫شکل ‪ -19‬ضریب افت فشار موضعی تئوری برای انبساط و انقباض ناگهانی‬

‫‪11‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫شرح دستگاه آزمایش‬

‫دستگاه مورد آزمایش از دو مدار هیدرولیکی جداگانه به رنگهای آبی تیره و آبی روشن تشکیل شده است‪.‬‬

‫شکل ‪ 11‬دستگاه موردنظر را نشان میدهد‪ .‬در هر یک از مدارهای آبی تیره و آبی روشن تعدادی اتصاالت قرار‬

‫داده شده است‪.‬‬

‫شکل ‪-11‬مدار اندازهگیری افت فشار در لولهها‬

‫مدار آبی تیره شامل اجزای زیر است‪:‬‬

‫‪ ‬شیر دروازهای (‪)Gate valve‬‬

‫‪12‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫‪ ‬زانویی ‪ 09‬درجه استاندارد به قطر ‪ 13/7‬میلیمتر‬

‫‪ ‬زانویی ‪ 09‬درجه تیز (‪ )Miter‬به قطر ‪ 13/7‬میلیمتر‬

‫‪ ‬لوله مستقیم به طول ‪ 014‬میلیمتر و قطر ‪ 13/7‬میلیمتر‬

‫مدار آبی روشن شامل اجزای زیر است‪:‬‬

‫‪ ‬شیر کروی )‪ (Globe valve‬به قطر ‪ 13/7‬میلیمتر‬

‫‪ ‬انبساط ناگهانی از قطر ‪ 13/7‬به ‪ 26/4‬میلیمتر‬

‫‪ ‬انقباض ناگهانی از قطر ‪ 26/4‬به ‪ 13/7‬میلیمتر‬

‫‪ ‬خمهای ‪ 09‬درجه به شعاع انحنای ‪ 199 ،59‬و ‪ 159‬میلیمتر و قطر ‪ 13/7‬میلیمتر‬

‫الزم به ذکر است که در تمام اتصاالت فوق (بهجز دو نوع شیر) افت فشار توسط یک جفت مانومتر تحت فشار‬

‫نسبی هوا اندازهگیری میشود‪ .‬درحالیکه افت فشار در شیرها توسط مانومتر تفاضلی جیوهای تعیین میشود‪ .‬برای‬

‫تبدیل عدد قرائتشده برحسب فشار آب بایستی عدد قرائتشده در ‪ 12/6‬ضرب شود (به پیوست مراجعه شود)‬

‫روند انجام آزمایش‬

‫مواردی که قبل از آزمایش باید رعایت شوند‪:‬‬

‫‪ ‬پیش از شروع آزمایش باید مانومترهای جیوهای هواگیری شوند‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫‪ ‬پیش از شروع آزمایش‪ ،‬باید دستگاه در حالتی که هر دو شیر کروی و دروازهای باز هستند به مدت ‪2‬‬

‫الی ‪ 3‬دقیقه کار کند تا هوای سیستم خارج شود‪.‬‬

‫‪ ‬برای تنظیم سطح آب در مانومترهای محتوی آب میتوان با استفاده از تلمبه دستی کمی هوا با آنها‬

‫تزریق کرد یا کمی هوا از آن خارج کرد‪.‬‬

‫‪ -1‬برای شروع آزمایش ابتدا هر دو شیر را بسته و اختالف ارتفاعی مانومترهای جیوهای برای هر شیر نشان‬

‫میدهند را ثبت و بر ‪ 5‬تقسیم کنید‪ .‬بهعنوانمثال اختالف ارتفاع مانومترهای متصل به شیر دروازهای ‪299‬‬

‫میلیمتر است‪ .‬یکپنجم این عدد یعنی ‪ 49‬را در نظر بگیرید‪.‬‬

‫‪ -2‬شیر دروازهای را کامالً باز کنید‪ .‬در این حالت حداکثر دبی در مدار آبی تیره در جریان است‪ .‬اعداد مانومترهای‬

‫جیوهای و آبی را در جدولی همانند جدول ‪ 1‬ثبت کنید‪ .‬شایان ذکر است که همزمان دبی با استفاده از میز‬

‫هیدرولیکی اندازهگیری میشود‪.‬‬

‫‪ -3‬این آزمایش باید برای ‪ 4‬دبی دیگر نیز انجام شود‪ .‬به این ترتیب که هر بار با کمی بستن شیر دروازهای اعداد‬

‫مانومترها را ثبت و دبی توسط میز هیدرولیکی اندازهگیری میشود‪ .‬در هر مرحله باید به اندازهای شیر بسته‬

‫شود که به اندازه یکپنجم اختالف فشار بیشینه (بسته شدن کامل شیر) به اختالف فشار طرفین افزوده شود‪.‬‬

‫به عنوان مثال‪ :‬در مثال بند ‪ 1‬دیدیم که بیشترین اختالف فشار در شیر ‪ 299‬میلیمتر و یکپنجم آن ‪49‬‬

‫میلیمتر شد‪ .‬حال فرض کنید که در بازشدگی کامل شیر میزان اختالف فشار برابر ‪ 19‬میلیمتر باشد‪ .‬در‬

‫مرحله بعد باید آنقدر شیر بسته شود که اختالف فشار دو سمتت برابر ‪ 19 + 49 =59‬میلیمتر شود و در‬

‫مرحله بعد این اختالف به ‪ 09‬سپس به ‪ 139‬و نهایتاً در مرحله آخر به ‪ 179‬برسد‪.‬‬

‫‪ -4‬شیر دروازهای را بسته و شیر کروی را کامالً باز کنید‪ .‬و مراحل ‪ 3‬و ‪ 4‬را عیناً برای مدار آبی کمرنگ تکرار‬

‫کرده و نتایج را در جدول ‪ 2‬ثبت کنید‪.‬‬

‫‪ -5‬در پایان هر دو شیر را بسته و پمپ را خاموش کنید‪.‬‬

‫‪14‬‬
 U-Tube (mmHg) Monometer Readings and Diffrential Heads (mm Water)
‫دبیسنجی‬
‫ردیف‬
Gate valve Elbow Bend Strait Pipe Miter Bend
m (kg) t (s) Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2

2
4
1
6
8

2
4
2
6
8

2
4
3
6
8

2
4
4
6
8

2
4
5 6

‫ مدار آبی تیره‬:1 ‫جدول‬

 U-Tube (mmHg) Monometer Readings and Diffrential Heads (mm Water)
‫دبیسنجی‬
‫ردیف‬
Globe valve Expantion Contraction Bend 50 Bend 100 Bend 150
m (kg) t (s) Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2 Δh = h1 − ℎ2

2
4
1
6
8

2
4
2
6
8

2
4
3
6
8

2
4
4
6
8

2
4
5 6

‫ مدار آبی کمرنگ‬:2 ‫جدول‬

 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫نتایج و محاسبات‬

‫‪ -1‬محاسبه دبی‪ ،‬سرعت و عدد رینولدز‬

‫دبیسنجی با استفاده از میز هیدرولیکی انجام میشود که در مورد آن در گزارش مربوطه توضیح داده شده است‪.‬‬

‫از تقسیم دبی بر سطح مقطع سرعت محاسبه شده و با استفاده از رابطه ‪ Re = ρVD/μ‬عدد رینولدز محاسبه‬

‫میشود‪.‬‬

‫‪ -2‬رسم منحنی افت هد –دبی‬

‫بررسیهای نشان میدهد که میزان افت فشار در لوله صاف تابعی از دبی جریان عبوری از آن است‪:‬‬

‫‪hL ∝ Qn‬‬

‫که در این رابطه ‪ Q‬نشاندهنده دبی جریان عبوری از لوله و ‪ n‬عددی ثابت است‪ .‬برای جریان آشفته‬

‫(‪ ،)Re > 2300‬ثابت ‪ n‬حدوداً ‪ 1/73‬میباشد‪.‬‬

‫با رسم نمودار ) ‪ log(hL‬برحسب )‪ log(Q‬ثابت ‪ n‬را محاسبه کرده و با عدد ‪ 1/73‬مقایسه نمایید‪( .‬شایان ذکر است‬

‫که این نمودار بهصورت خطی است و شیب نمودار نشاندهنده ثابت ‪ n‬است)‬

‫‪ -3‬محاسبه ضریب اصطکاک تجربی و مقایسه آن با رابطه بالزیوس‬

‫در مورد نحوه محاسبه ضریب اصطکاک تجربی و بالزیوس در بخش تئوری توضیح داده شد‪ .‬با استفاده از روابط‬

‫ارائه شده ضرایب اصطکاک تئوری و تجربی را بر حسب عدد رینولدز محاسبه کرده و در یک جدول قرار دهید‪.‬‬

‫سپس این دو ضریب اصطکاک را برحسب عدد رینولدز رسم کرده و درباره روند تغییرات ضریب اصطکاک برحسب‬

‫عدد رینولدز و اختالف بین ضریب اصطکاک تجربی و تئوری توضیح دهید‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫‪ -4‬محاسبه ضریب افت هد موضعی در زانویی و خمها‬

‫با استفاده از روابط ارائه شده ضریب افت هد موضعی را در زانویی و خمهای مختلف برحسب عدد رینولدز محاسبه‬

‫نمایید‪ .‬نشان دهید که این عدد تابعی از عدد رینولدز است یا خیر‪.‬‬

‫در صورت متغیر بودن ‪ K‬با عدد رینولدز‪ K ،‬متوسط برای هر یک از زانویی و خمها را بهدست آورده و با اعدادی‬

‫که در شکل ‪ 6‬آورده شده است مقایسه نمایید‪ .‬الزم به ذکر است که شعاع انحنای زانویی تیز (‪ )Miter‬را بینهایت‬

‫در نظر بگیرید‪.‬‬

‫‪ -5‬محاسبه ضریب افت هد موضعی در شیرها‬

‫با استفاده از روابط ارائهشده ضریب افت هد موضعی را در زانویی و خمهای مختلف محاسبه نمایید‪.‬‬

‫نمودار ضریب افت موضعی برحسب دبی عبوری از شیرها را رسم کنید (نمودار هر دو شیر در یک نمودار رسم‬

‫شود تا بتوان آنها را مقایسه نمود)‪ .‬نمودار بهدستآمده را با شکل ‪ 8‬مقایسه نموده و تفسیر خود را بیان کنید‪.‬‬

‫‪ -6‬محاسبه ضریب افت هد موضعی در انبساط و انقباض ناگهانی‬

‫با استفاده از روابط ارائهشده ضریب افت هد موضعی را در انبساط و انقباض ناگهانی برحسب عدد رینولدز محاسبه‬

‫نمایید‪ .‬نشان دهید که این عدد تابعی از عدد رینولدز است یا خیر‪.‬‬

‫در صورت متغیر بودن ‪ K‬با عدد رینولدز‪ K ،‬متوسط برای انبساط و انقباض محاسبه کرده و با اعدادی که در شکل‬

‫‪ 19‬آورده شده است مقایسه نمایید‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫سؤاالت تکمیلی‬

‫‪ -1‬با توجه به نتایج حاصل از آزمایش انجامشده‪ ،‬آیا ضریب افت موضعی در همه اجزا با عدد رینولدز تغییر‬

‫میکند؟ چرا؟‬

‫‪ -2‬آیا محل نصب مانومتر در اجزایی که افت هد در آنها اندازهگیری میشود مهم است؟ چرا؟‬

‫‪ -3‬فرض کنید برای اندازهگیری فشار استاتیکی مانومتری را در یک مقطع لوله نصب کنید‪ .‬برای این کار الزم‬

‫است تا سطح لوله را سوراخ کرده و مانومتر را در آن محل نصب کنید‪ .‬در شکل ‪ 12‬شیوه اتصال مانومتر به‬

‫لوله نشان داده شده است‪ .‬به نظر شما کدام شیوه اتصال درست است چرا؟ علت نادرست بودن هریک از‬

‫شیوههای اتصال دیگر را توضیح دهید‪.‬‬

‫)‪(1‬‬ ‫)‪(2‬‬ ‫)‪(3‬‬ ‫)‪(4‬‬

‫شکل ‪ -19‬شیوههای نصب مانومتر به سطح لوله‬

‫‪ -4‬به نظر شما باوجود فشارسنجهای دیجیتالی مدرن آیا دلیلی برای استفاده از مانومترهای آبی یا جیوهای وجود‬

‫دارد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫‪ -5‬با تحقیق در اینترنت یا رجوع به کتابهای مکانیک سیاالت مشخص کنید که کنترل جریان خطوط انتقال‬

‫سیال با کدام نوع از شیرهای دروازهای یا کروی راحتتر است؟ چرا؟‬

‫‪10‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫پیوست‪-‬نحوه اندازهگیری فشار با مانومتر آبی و جیوهای‬

‫الف)مانومتر آبی‬

‫شکل (الف) را در نظر بگیرد که در آن مانومتر آب افت هد بین ورودی و خروجی یک زانویی را اندازهگیری میکند‪.‬‬

‫‪x‬‬
‫‪d‬‬

‫‪y‬‬

‫شکل (الف)‪ :‬اندازهگیری افت هد با مانومتر آبی‬

‫با نوشتن معادله انرژی بین مقاطع ‪ 1‬و ‪ 2‬داریم‪:‬‬

‫‪P1 V12‬‬ ‫‪P2 V22‬‬ ‫(الف‪)1-‬‬

‫‪+‬‬ ‫= ‪+ Z1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ Z2 + hL1−2‬‬
‫‪ρg 2g‬‬ ‫‪ρg 2g‬‬

‫ازآنجاییکه سرعت در دو مقطع برابر است بنابراین داریم‪:‬‬

‫‪P1 P2‬‬
‫= ‪hL‬‬ ‫‪− +d‬‬ ‫(الف‪)2-‬‬
‫‪ρg ρg‬‬

‫‪29‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫که با توجه به شکل ‪ d‬اختالف ارتفاع مقطع ‪ 1‬و ‪ 2‬است‪.‬‬

‫حال لولههای مانومتر را در نظر میگیریم که در باالی آن هوا حبس شده است‪.‬‬

‫])‪P = P1 + ρg[d − (x + y‬‬ ‫برای ستون سمت چپ مانومتر‬

‫‪P = P2 − ρgy‬‬ ‫برای ستون سمت راست مانومتر‬

‫با برابر قرار دادن این دو رابطه نتیجه میشود که‪:‬‬

‫‪P1 P2‬‬
‫=‪x‬‬ ‫‪− +d‬‬ ‫(الف‪)3-‬‬
‫‪ρg ρg‬‬

‫با قرار دادن رابطه باال در رابطه (الف‪ )2-‬نتیجه میشود که‪:‬‬

‫‪hL = x‬‬ ‫(الف‪)4-‬‬

‫یعنی افت هد برابر است با اختالف دو سطح مانومتر‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫ب) مانومتر ‪ U‬شکل جیوهای‬

‫شکل (ب) را در نظر بگیرد که افت هد در یک شیر را به کمک یک مانومتر ‪ U‬شکل جیوهای اندازهگیری میکند‪.‬‬

‫‪x‬‬

‫‪SGHg = 13.6‬‬

‫‪y‬‬

‫شکل (ب)‪ :‬اندازهگیری افت هد با مانومتر ‪ U‬شکل جیوهای‬

‫مجدداً معادله برنولی را بین نقطه ‪ 1‬و ‪ 2‬مینویسیم و چون سرعت و ارتفاع یکسان است‪ ،‬افت هد بهصورت زیر‬

‫محاسبه میشود‪:‬‬

‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫= ‪hL‬‬ ‫‪−‬‬ ‫(الف‪)5-‬‬
‫‪ρH2 O g‬‬ ‫‪ρH2 O g‬‬

‫حال لوله ‪ U‬شکل را در نظر بگیرید‪ .‬در این لوله و در مقطع ‪ O-O‬فشار در هر دو طرف مساوی است‪ .‬پس‪:‬‬

‫‪22‬‬
 ‫افت فشار در سیستم لولهها‬

‫‪P2 − ρH2 O g (x + y) + ρHg g x = P1 − ρH2 O y‬‬

‫که نتیجه میدهد‪:‬‬

‫) ‪P1 − P2 = x g (ρHg − ρH2 O‬‬ ‫(الف‪)6-‬‬

‫با تقسیم طرفین بر ‪ ρH2O g‬داریم‪:‬‬

‫‪P1 − P2‬‬
‫)‪= x (SGHg − 1‬‬ ‫(الف‪)7-‬‬
‫‪ρH2 O g‬‬

‫که در آن ‪ SGHg‬چگالی نسبی جیوه و برابر ‪ 13/6‬است‪ .‬بنابراین‪:‬‬

‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪= 12.6 x‬‬ ‫(الف‪)8-‬‬
‫‪ρH2 O g‬‬ ‫‪ρH2 O g‬‬

‫با جایگذاری رابطه باال در رابطه الف‪ 5-‬داریم‪:‬‬

‫‪hL = 12.6 x‬‬ ‫(الف‪)0-‬‬

‫یعنی افت هد ‪ 12/6‬برابر اختالف ارتفاع دو سطح مانومتر است‪.‬‬

‫‪23‬‬