sergey bondarçuk / soudba

tcheloviek / bir insanın alın- yıl 1 sayı 2 n isa n -m a y ıs 1966

yazısı (1959).

içindekiler

yeni sinem a 3 ikinci sayıda

yazılar guido aristarco 4 aydın, sanatçı ve sihirbaz ■ — raym ond bellour ^ görüntü
serüveni — — k. makk, n. ivanyi, 1. fioravanti, m. verdone 9 m acar sinem asının
durum u - — . rekin teksoy 16 rus sinem asına kısa bir bakış sergey mihai-
loviç eisen stein 20 sorbonne söylevi — s ungu çapan 21 devrim çocukları
tanju akerson 2 7 azgelişm iş sinem ada devrim - baykan sezer 28 sinem am ız
ve bizler sezer tansuğ 4 6 yerli sinem a sorunu ■—■
kaynaklar tuncan okan 3 0 polonya sinem asının yönetm enleri —
gösteriler zoltan fabri 3 5 hannibal tanar u r/p rofesör hannibal rene clém ent 3 5 les
jeux in terd its/yasak oyunlar grigori çukray 36 cistoye n eb o/du ru gökyüzü
georges rouquier 37 farrebique sergey bondarçuk 3 7 soudba tche-
loviek /b ir insanın alınyazısı 1 aleksandr ford 3 7 m lodosc ch op ina/ch opin ’in
gençliği — ivan piryev 38 nastasia philippovna/budala - vulo radev 38
şeftali hırsızı ranguel valçanov 39 güneş ve gölge ' - istvan szabo 4 0
konser, bir tem a üzerine çeşitlem eler, sen jan rybkowski 40 bir kahvede
buluşm a — lindsay anderson 41 every day except ch ristm a s/n o el’den başka
her gün - — sergey m ihailoviç eisen stein 41 ivan grozni/korkunç ivan 1

kon ichikaw a 42 tokyo olim piyatları

haberler 4 3 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
yayınlar giovanni scognam illo 45 türkçede çıkm ış sinem a yayınları bibliyografyası —
açık oturum r. teksoy, t. okan, g. scognam illo, j. douchet, o. kutlar, d. sağıroğlu, h. akbelen 47
azgelişm iş ülkelerde sinem a. .■
filim ler giovanni scognam illo62 la dölce v ita /tatlı hayat tanju akerson 6 3 cheyenne
a u tu m n /w estern ’e ağıt ■ onat kutlar 64 a taste of h oney/in giliz gerçekçiliği
sungu çapan 65 ju d ex /feuillade saygısı ■■
değerlendirm e 6 6 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

yeni sinem a a sinem atek derneğinin organı olarak yaz ayları dışında yayınlanır
sinem a dergisi # sahibi: sinem atek derneği adına şakir eczacıbaşı • yazı işleri
sorum lusu : hüseyin hacıbaşıoğlu • yazı kurulu : onat kutlar, hüseyin baş, gio­
vanni scognam illo, sungu çapan • grafik : sungu çapan # dergide yayınlanan
yazılardaki düşüncelerin sorum luluğu yazarlarına aittir, dergiyi bağlam az #
dergiye yazı verm ek ve başka konularda görüşm ek için her cum artesi satt 10 -12
arasında aşağıdaki adrese başvurulabilir • yönetim yeri sinem atek derneği, m is
sokak, 12 şeref han kat 3, bey oğlu/İstanbul • her çeşit yazışm a : p. k. 307 beyoğ­
lu/İstanbul « sayısı beş yıllığı kırk liradır a dizgi, baskı: çeltüt m atbaacıhk
koli. şti. . basım tarihi 16 m ayıs 1966.

İKİNCİ SAYIDA
Yeni Sinem a’m n ikinci sayısı çeşitli teknik güç­
lükler yüzünden bir süre gecikti. D ergi’nin her
bakım dan dolgun ve araştırıcı bir nitelik ka­
zanm asını istediğim izden bu gecikm eyi göze al­
dık. Bu sayının oldukça geniş bir bölüm ü Türk
sinem asını doğrudan doğruya ya da dolayısiy-
le ilgilendiren yazılara ve tartışm alara ayrıldı.
Yeni Sinem a, ulusal sinem anm gelişm esi, sanat
değeri belirli bir düzeyin üzerinde eserler ve­
rebilm esi için önce içinde bulunduğum uz du­
rum un korkusuzca açıklanm asını, nedenlerinin
çeşitli yönleriyle ve dürüstçe ortaya konm asım
istem ektedir. D erginin yazarları yerli sinem a
endüstrisinin sorunlarının, toplum yapım ızla
sıkı ilişkileri bulunduğunun, bu yüzden soyut,
ayrı bir alan olarak düşünülem iyeceğinin bilin­
cindedirler. Bu sorunların çözülebilm esi için
köklü tedbirlerin, yeniden düzenlenm elerin ge­
rektiği açıktır. Türk sinem ası, bir sanat olarak
ta, öbür ülkelerin sanatından soyutlanm ış bir
biçim de düşünülem ez. Yeni Sinem a Türkiye öl­
çülerine değil evrensel sinem a sanatı değerleri­
n e önem verm ektedir. Bu yüzden sanat düze­
yinde gelişen ulusal bir Türk sinem ası, bu ev­
rensel çabaya katılıncaya kadar Yeni Sinem a,
öncü dergilerin sürdüğü savaşı izleyecek, daha
da ileri götürecektir.
B u incelem e ve eleştirm e çabasının, bilim sel,
yanlışsız, eksiksiz olm ası için bütün olanaklar
araştırılacak, Yeni Sinem anın ilerdeki sayıla­
rından biri bütünüyle Türk sinem ası konusu-
sunun tartışılm asına ayrılacaktır. Bu sayım ız­
da üç sinem a yazarı, Tanju Akerson, Baykan
Sezer, ve Sezer Tansuğ, Jean D ouchet’nin ka­
tıldığı açık oturum a paralel olarak aynı konu­
daki düşüncelerini açıklıyorlar. Jak Şalom'un
sabırlı çalışm asına borçlu olduğum uz açık otu­
rum kayıtlarında ise tartışm anın asıl konusu­
nun yanısıra, D ergim izin ilerde üstünde önem ­
le duracağı bir konuya «Bağım sız Sinema» ko­
nusuna dokunan ilginç sözlere rastlıyacaksım z.
Bu sayım ızda yayınladığım ız ikinci bir açık
oturum , U luslararası alanda yeni yeni söz sa­
hibi olm aya başlıyan bir başka ülkenin, Ma­
caristan’ın Sinem a Sanatını ele alıyor. Az ta­
nıdığım ız Macar Sinem a hakkında çok değerli
bilgiler veren başka bakım lardan da aydınlatıcı
olan bu tartışm anın ilk oturum u tamamlıyaca-
ğmı sanıyoruz. Rekin Teksoy ve Sungu Çapan’-
m yazıları ile E isen stein ’in Sorbon Söylevi,
Sovyet Sinem asının büyük geleneğini bütünüy­
le yansıtm aya yetm eseler de değerli bir başlan­
gıç ve tanıtm a denem esi olarak dikkatle okun­
m ası gereken incelem eler. Geçen sayım ızın çok
beğenilen «kaynaklar» bölüm ü, bu kez Polon­
ya S inem ası’na ayrıldı. İki de F ellini ile ilgili
y a z ı: Guido Aristarco ve R aym ond Bellour,
İtalyan yönetm en’in Sinem atek’te gösterilen
ünlü film i 8 1/2 konusundaki düşüncelerini
açıklıyorlar. Görenlerin tartışm adan edem edik­
leri bu film i batılı iki ünlü eleştirm enin gözü
ile verm eyi yararlı bulduk. Yazılardan birincisi­
ni eleştirm eye İkincisini övgüye daha yakın ol­
duğu için seçtik. Aristarco, ünlü «Cinema
Nuovo» nun yöneticisi ve başyazarı. B ellour ise
Lyon da yayınlanan «Artsept» in ve N rf’nin si­
nem a yazarlarından.
Sonra sinem a haberleri, sinem a yayınları Sine­
m atek’te ve Sinem alarda gösterilen film ler...
S aygılarım ızla...
YENİ SİNEMA
3
 «yabancılaşm ış» b ir dünyadır. Sinem a biçim in­
deki bu gü ld ü rü denem esi ay n ı zam an d a «m ut­
luluk» la bir an laşm ay a v arm ak, çocukluğun t a t ­
lı durum unu yeniden elde etm ek denem esidir.
Tıpkı, h erb iri y aratıcın ın y aşam ın a ilişkin ve
d uygusal önem li öğeler ta şıy a n alaylı sahneler
gibi, «oyun» d a kendi kendini ciddiye a lm a k ta ­
dır. H iç mi hiç boş olm ayan b ir tak ım so ru n lar
o rta y a atılm ış, h a ttâ hissedilm iştir. Ve ilk sorun
da, çağdaş düny ad a sa n a tsa l yaşan tı, bireyle top­
lum arasın d ak i, biçimle yaşam , eserle eleştiri
ara sın d ak i ilinti sorunudur. Guido, «tinsel g ere k ­
likler» den yoksun, sinsi ve sırıtık b ir ta k ım v a r­
lıkların, yüzeyden de olsa bütünüyle yaşad ığ ı bu
varoluşun içine göm ülm üştür. A h lâk i zay ıflığ ın ­
dan, bencilliğinden, dünyanın m erkezinde kendi­
sini görm esinden rah a tsız olm aktadır, a m a bun­
la rd a n vaz d a geçem em ektedir. Bu «çıkmaz» dan,
içinde yaşadığı k arışık lığ a düzen ve açıklık g e­
tirecek olan «yeni» b ir eserle k u rtu lm a k istem ek ­
tedir. D aum ier haklı m ıdır? V erdiği y arg ı doğ­
ru y a u y m a k ta m ıd ır? Guido g erçek ten k a rm a ­
şık, k arıştırıcı, belirsiz fikirli, aşırı duygulu b ir
insan m ıdır: Film i, m aym un iştah lı b ir adam ın
gelip geçici bir hevesi m idir ac ab a ? İk i erkek
ara sın d a k arşılık lı b ir saygı, etk in b ir işbirliği
isteğ i mi, yoksa tersin e köklü b ir güvensizlik mi
v ard ır ?.

D aum ier d ah a ilk an d a uzak ve sevimsiz b ir adam

guido aristarco/ o larak sunulm uştur. B irinci sahnede, Guido göğe
u çtuğu zam an ipi tu ta n ad a m a sinem acıyı «ke­
sanatçı, aydın ve sihirbaz sin olarak» yere indirm e em rini veren o’d u r1.
Sim genin anlam ı açık. D aum ier (ve y ap ım cılar),
D aha ilk okuyuşta, kesin bir sorun, y a da başka
bilincin sesini değil, hayalgücünü ra h a tsız eden
b ir deyimle, felsefî b ir p ostüla yokluğunun fil­ eleştiriyi, bir çeşit «cırcır böceği» n i tem sil edi­
m i gereksiz, ik i yanlı gerçekçiliklerine b a k a ra k yor. D aum ier’nin sözlerinin bir kısm ı doğru, b ir
belki de eğlendirici olarak niteleyebileceğim iz
kısm ı d a yanlış, bu besbelli b ir şey. Y arg ıların ın
b ir dizi küçük olay haline g etird iğ i açıkça g ö rü ­ b ir kısm ını kabul edebilir, b ir kısm ını da redde­
lüyor. G erçekten de insan kendi kendine bu film i
debiliriz. O, sinem ada d ah a yüksek b ir k ü ltü r,
y ap a n la rın ne gibi bir am aç g ü ttü ğ ü n ü soruyor.
d ah a sağlam bir m antık, a k la y er veriş g erekli
D üşündürm ek m i istiy o rla r? K o rk u tm ak m ı?
olduğunu ileri sürüyor. A ydın’ın görevi, diyor,
G iriştik leri oyun, h er tü rlü şiirsel esintenişten
düzensizliğe düzensizlik k a tm a k değü, açıkgörüş-
yoksun olup d ah a işin başında sırıtıyor. S crip t
lüğünü y itirm em ek tir. G erçekten de bizler, h a ­
(film in öyküsü), y er y er öncü akım ın birçok k ö ­
vadan gelip h av ay a giden sözler ve g ö rü n tü le r­
tü yanını ta şım a sın a rağm en öncü bile değil. Bu
le ezilmiş b ir haldeyiz. Ve S ten d h al’in sözü tam
d a bize gösteriyor ki, sinem a ö teki sa n a tla ra gö­
yerindedir: «Kendi kendisiyle beslenen yalnız ben
re elli yıl geri.
boğazlanm ış o la ra k ölür.» B ununla b irlik te D au ­
Bu sözler benim değil, 8 1/2 ü n başkişisi Gui-
m ier M allarm e’nin düz beyaz, yazısız b ir sa y fa ­
do’nun senaryoyu düzene koysun, içindeki k a r ­
y a y ap tığ ı övgünün anlam ını yanlış y o ru m lam ak ­
m a k arışık fik irleri ayıklasın, yönetm eni k a r a r ­
ta d ır. İn san herşeyi ele geçirem ediği zam an,
sızlık tan k u rta rs ın diye çağırdığı D aum ier’nin
«hiç» sahici y etk in lik dem ek değüdir. B unun
dir. F ellini’nin eserinde rastladığım ız yepyeni,
böyle olduğunu F ellini’nin kendisi k an ıtlıy o r. B a­
h a ttâ k ilit ta şı durum undaki kişidir bu. M ann’-
zı bölüm leri h a rik a olan film ini çevirm em ezlik
ııı A ltesse royale için yazdığı sözleri biz b u rad a
etm ekle çok iyi yapm ıyor. Ö rneğin K ard in al’le
8 1/2 için kullanabiliriz: Bu film yazarın (yönet­
buluşm a sahnesi, okul anıları, çocukluğunun
m enin) aile yaşam ının « sanatsal meyvesi» dir.
geçtiğ i çiftlik sahneleri. Ve hele gece ve gündüz
Y apıt, sanatçının doğduğu çağın izlerini ta şı­
m a k tad ır: d ah a ilk görüntüden b aşlay a ra k k a r ­
şım ıza çıkan şey insanoğlunun boş yere kendini 1 S enaryoda böyleydi. F ilm de yapım cılardan
k u rta rm a y a çalıştığı nesneleşm iş, hareketsiz, biri veriyor bu em ri.

4
k ap lıcalarda, ham am d a geçen sahneler. S iyah­
la rla zıtlık y a ra ta n , çoğu kez aşırı beyazlık tak i
gö rü n tüler, garip an lam lar veren sonuçlara u laş­
m ak ta. Bu görüntüler, keşiş evlerini, beyaz ve
düz bir çizgi halindeki sanatoryum ları, onların
geniş bahçeler o rtasın d ak i m erkez binalarım ,
bilim in katıy ü rek li, soğuk yaptığı, hoşgörür ve
sakin bir k ötüm serlikle dolu doktorlarını, çeşit
çeşit h astaların ı h atırla tıy o r insana.
Fellini, betim lem e konusunda o lağanüstü b ir ye­
teneğe sahip, izlenim ci b ir yönetm en. 8 1/2 da,
izlenim ciliği içinde, bazılarına göre A ntonioni’nin
en son film inden, b azılarına göreyse Y aban Çilek­
leri ile H apisane’nin B ergm an’ından etkilenerek,
ilk kez, b ir öncü edebiyat çizgisine girm ektedir.
Z am anın o güne dek akışım düzenleyen bentleri
yık m asına göz yum uyor, anıların, düşlerin, fi­
k irlerin, ruhsal d u rum ların denetim siz fışk ırışı­
na, «bilinç akışı» na, sonu gelm ez ve sürekli bir
«iç konuşm a» ya b ırakıyor kendini. Bellek y a r­
dım ıyla, Fellini geçm işin içinde a ra ş tırıy a çıkı­
yor ve, geçm işin şim diki zam an içinde dolaysız
olarak belirişinden y a ra rla n a ra k so y u tlam alar
8 1/2'UN KARDİNAL BOLÜMÜ
MARCELLO MASTROIANNI FELLIN I'N İN 8 1/2'UNDA.
kuruyor. T ekniğini gerçek d ünya Ue bilinçdışı
dünyanın k arışım ın d an elde ediyor, ve bunu bile
bile yapıyor. Düş, b ir o rtad a, ö tek i gizli iki dü­
zeyde ve gözler açıkken görü lü y o r (Claudia,
içm elerdeki kız.) B ir ta k ım sakınım larla, Joyce
geliyor insanın ak lın a1. Ve tıp k ı îrla n d a ’lı y a ­
za rd ak i gibi k adın hem en h er zam an ero tik a r ­
zuyu tem sil ediyor; g erek sim gelerin an la ttığ ı
şey, g erekse çevre hep cinseldir. B aşkişinin iz­
düşüm leri olan k ad ın ların varlığı bir yoksun e t­
m e gereksinm esini açığ a vuruyor: S arag h in a bi­
raz C arla’ya, Guido’nun m etresine benziyor, Car-
la ’da ise sütanneye, k arısın d a d a annesine ben­
zer y an lar var.
Guido’nun yüreğinde (F ellini’ninkinde de) bir
suçluluk duygusu var. O da, b ir ak şam ü stü , p la j­
da, «ölümlü güzellik» in bilincine v arıy o r ve bu
bilince varış, b ir d ah a k afasın d an çıkm ayacak
bir coşkuyla b irlikte o rta y a çıkıyor. Su içinde
devinen «Joyce vari» genç kızın yerine, burada,
hayvansı vücuduyla, beceriksiz, ü stü başı y ırtık,
iri y arı S arag h in a v a r: gözleri şaşı, am a bir an a
gözü gibi şefk atlid ir. O, Salesien’lerin okulunda
okuduğu sırada, Guido’nun y aşam ın a g iren ilk ezi­
ci cinsel hayaldir. B u rad a da p apaz «cehennemin
hayallerini, k o rk u ların ı ve tü rlü cezalarını» soğuk
bir sesle yöntem lice an latm ak ta d ır. K adınlarla
düşüp k alk m ak , onlarla konu şm ak - diye u y a rı­
yor - erm iş k işi için doğal b ir tik sin ti konusu ol­
m uştur. Guido’nun gördüğü bin yıllık E rm iş Ka-
dın’ın m um yası, Les Sepulcres’ün (M ezarlar) b ir
sahnesini h atırla tıy o r: iskelet resim leriyle dolu
k en tler. G ünah ç ık a rta n p ap az Guido’y a « S arag ­
h in a cehennem dir» diyor. Bu eski g ü n ah büyü­
müş, k ırk ın a gelm iş bulunan Guido’nun yüreğine
baskı yap m ay a devam etm ektedir. F ilm in başkişi-
si, Guido, kendisinin de söylediği gibi, yüreğini
iyileşm ez k arm a şalarla, aşağ ılık d uygularıyla dol­
duran b ir k ato lik terb iy e alm ıştır. K ay g ılar içinde
bunalan Guido, dünyadan uzak, anlaşılm az, b a­
k ışları anlam sız bir adam olan K ard in al’e akıl d a­
nışm ay a gider. K ard in al’in çökük, kü lren k li ve
balm um u gibi yüzünde, b ir deri b ir kem ik vücu­
dunda d ünya ötesi b ir saydam lık v ard ır. G erçek­
ten de bu insanın an ıların ı d ep reştiren b ir kişidir:
S araghina, okul, işlenen suç, duyulan u tanç, ceza.
Guido m utlu değildir. A m a neden m u tlu olsundu?
F ellini’de insanın k afasın d an çıkm ayan bu K ili­
se tem asın a bu ilk rastlay ışım ız değil; am a şim ­
diye dek hiç bu k a d a r açıkça belirtilm em işti.
Fellini, Joyce’un Stephen’ıyla birlik te: «Ben ka-
tolikliğin ürünüyüm » diye te k ra rla m a k ta d ır.
Fellini in an an b ir insan olduğunu söylem ekte
ve in an m ak tad ır. Mizaç o larak k ato lik tir; kato -
Biz, B ergm an, Aotonioni, F ellini ve d ah a b a ş­
k aların ın film leriyle ilgili o larak b ir ta k ım edebî
ve felsefi k ıy a sla m ala ra girişen ilk in san lard an
biriyiz. Bizce, bu h a tırla tm a la r, sa n atsa l değer t a ­
şıyan y a rg ıla r verm ek değil, sinem am n bir tak ım
5
liklik k am n a işlem iştir. O kulda çekilm iş sahne­
lerde, günah, m ahkûm oluş, ceza, g ü n ah çıkarm a,
dinsel törenlerin a lay a alınm ası gibi gözükebi­
lir: «sorgucuların» kadınsı, y a n hom oseksüel çiz­
gilerine bakın. B ununla birlikte, Fellini, Guido
aracılığıyla, film inin dinsel bir anlam taşıdığını
söylerken haklıdır. Z aten T atlı H a y a t büe öy­
leydi. G erek burada, g erek se öteki filmde, R om a
k a d a r yolunu şaşırm ış k en t bulunm adığını, K ato ­
likliğin yeniden b ir y aşam k u ra lı olm ası g e re k ti­
ğini ileri sürm ektedir. B urada, ayrıca, F ellini in­
sanın yüreğine sevinç g etirm esi gereken inançla
insanı dinden u za k laştıran , h a ta y a iten yanlış
uygulam alı din ara sın d ak i çelişkiyi o rta y a koy­
m ak tad ır.
8 1 /2 ’da, F ellini’nin öteki film lerindekinin te rsi­
ne, film in başkişisi T a n rı’nın lü tfu n a ulaşam am ış
bir in sandır; bununla b irlik te m ucize yine de
gerçekleşm ektedir. Bu k a d a r çok sayıda insana
bir çehre kazandırm ak, D aum ier’nin dediği gibi,
sonuçsuz bir girişim m idir a c a b a ? Guido film den
vazgeçm ek üzeredir; am a sihirbaz a ra y a girer,
L a S tra d a ve Le N o tti di C abiria’da gördüğüm üz
sihirbaz işe k arışır. B ütün ışık ları yakın, diye
bağ ırır. D eğneğiyle b ir büyü yapar. Füzenin o
dev gibi iskeleleri bu, belki de insan tü rü n ü
atom bom basından k u rta rm a k üzere inşa edilen
b ir N uhun gem isidir - a tlı bir sirk haline gelir.
B ir kaos, bir a ra y a gelm iş sessiz bir topluluk. Yö­
netm enin annesiyle babası, m etresiyle karısı,
K ard in al’le S araghina, «içm elerdeki kız», Gui-
do’nun sevdiği ya da arzuladığı kadınlar, y a şa ­
m ındaki ve film indeki b ü tü n kişiler, el ele tu tu ­
ş a ra k «halay» a b aşlarlar. O da bu oyuna k a tı­
lır. «Bella confusione» (ta tlı karışık lık ) b ir atlı
k arın c a haline gelir. Mucize Guido’y a «yaşam a
zevki» ni geri verir. O zam an herkesi kabullen­
diğini ve sevdiğini an lar; h e r şey gözüne güzel
ve doğru gözükür: yaşam , bir bayram dır. K arı­
sına dönüp kendisini olduğu gibi kabul etm esini
diler; «onlar için birleşebilm enin biricik yolu»
budur. A rtık hiç bir diyeceği kalm adığım sanan
Guido zengin ve tükenm ez olarak hisseder k en ­
dini. E n son g ö rü n tü kendisidir, fü lü t çalan, be­
y azlar giym iş çocuk. E n son sahneler yalnız fil-
özel k ü ltü r görüngüleri k arşısın d ak i durum unu
ay d ın latm ak ereğini g ü tm ü ştü r, g ü tm ektedir.
B ugün bir sü rü aşırılık la karşılaşıy o ru z; insanı
g erçek ten um u tsu zlu ğ a düşüren b ir ta k ım sın ırla­
r a vardık. 8 1/2 ’un k ü ltü re l k ay n ak ları, F ellini’­
n in «kültürsüzlüğü» konusunda, F laian o ’nun, P i-
nelli’nin ve B runello B ondi’nin k a tk ıla rım h a tır ­
la tm a k yetişir, Bondi, V arlık ve İlişk i adlı eserin ­
de, «olumsuz varoluşçuluğu olum lu varoluşçuluk
haline dönüştürm e» yi denem iştir. B u eserde, bir
yazarın dediği gibi, yalnızlığı aşm ak için g irişi­
len, am a, insanoğlunun gerçek ta rih i açısından el­
le tu tu lu r b ir önem taşım ay an , m u tlak b ir ta s a n
içinde k alan bir «çaba» görm ek m üm kündür.
6
m in en zayıf y an ları değil, ay rıc a Fellini d ü n y a­
sının tu tarsızlığ ım o rta y a k oyan bölüm lerdir.
K uşkulu b ir şiirin akıl - dişiliği içinde Fellini,
eleştiriden k açan b ir tu tu m la, dünyayı b ü tü n ü y ­
le b ağ ışlam ak ta, h er tü rlü ak ılsal çatışm ay ı çö­
züm lediğini ileri sürm ekte, b u n a in an m ak ta,
çağdaş sa n a t sorunlarını, y aşam la biçim a ra sın ­
d ak i ilintileri, toplum la birey, eserle eleştiri a r a ­
sındaki b ağ ları belirlediğini sa n m ak tad ır.
H er şeyin h ak ik ati, onun gözünde, içgüdüsel bir
biçim de y ak a la m ay a çalıştığı şu h ayalî baleye
k atılm asıd ır. Böylece, coşan, am a bunun nerden
geldiğini bilm eyen çocuğun ş iiri d o ğ m ak tad ır
yeniden. Fellini, tıp k ı sihirbaz gibi, sihirli b ir
değneğe sah ip tir: Film i, bütünüyle ele alındığı
zam an, seyirciyi büyülem ekte, s a rsm a k ta ve gö­
zünü k ö r etm ek ted ir. F ellini’nin elinde hipnotize
etm e ve büyülem e gücü v ard ır. A m a sıra derinle­
re inm eye gelince, bunu pek seyrek b aşarab il­
m ektedir. B irinci o k u y u şta değilse bile, İkincide,
film bazı sa y fa ları ne denli zengin o lursa ol­
sun öncü sa n a t açıcısından taşıdığı ku su rları,
içinde sahici bir sorun taşım ay ışın ı açığ a v u r­
m a k tad ır. E ser, ay rın tısız bir doğalcılıkla (na-
turalism e) son b u lm ak tad ır; ona göre ilgi çekici
a y rın tıla rla (asıl m eseleyi o rta y a çık aran a y rın ­
tılarla) önemsiz, bedelsiz a y rın tıla r ara sın d a hiç
bir ay rım y o ktur. Ve film , «öncü» niteliğiyle çe­
lişir biçimde, «açık» b ir film olm ası gerekirken,
y u k ard a gördüğüm üz gibi h a rik a b ir ta rz d a da
olsa «kapalı» dır. Fellini, bu arad a, tıp k ı Guido
gibi, hayalinde D aum ier’yi asabilir. Ç ünkü doğru
şeyler de söylem esine rağ m en y an ılg ıları çok fa z ­
la ve bü y ü k tü r, ki bu y an ılg ılar aydının, b u rad a
bile bile sinsi ve verim siz, tepeden tırn a ğ a olum ­
suz ve yıkıcı bir tu tu m a indirgenm iş rolü konu­
sunda ta sa rla n a n yanlış bir k av ram d an doğm ak­
ta d ırlar. 8 1/2, herşeye rağm en, yetişkin insan
sorum luğundan k açm ayı ve çocukluğun kolay
m y th o s’una, G ram sci’yle birlikte, «duygusal de­
m okrasi» diye adlandıracağım ız şeye kaçışı te m ­
sil etm ek ted ir b u rad a yönetm enin tutum u, tıp ­
k ı kişilerinki gibi, cinsle ilgili, edilgin ve D au­
m ier’yi saym azsak, kesinlikle duygusaldır. T e­
mel so ru n ları a ra ştırm a k üzere yola çıkan F elli­
ni, tepeden tırn a ğ a duygusal olan b ir ru h d u ru ­
m unu açığ a v u ran o akıldışı ve efsanevi sis p e r­
desini d ağ ıtam am ıştır; o, bir k üçük k en tso y lu lar
evrenine el a tm a k ta d ır: F ilm i aslında «eğlendiri­
ci», sakin, sahici buluşları, gerçek ra s la n tıla n ol­
m ay an b ir film. O zam an çeşitli g ö rüngüleri (olay­
ları) o rta y a vuruşu suç o rtak lığ ı biçim ini a n la ­
m a k tad ır. Bu durum da, A lvaro ile birlikte, biyog-
rafy an ın ve bu a ra d a F ellini’nin biyografyası-
nın a rtık k ü ltü re, tarih e, insanoğlu ve kendi
kendim iz h ak k ın d ak i bilgimize y a ra rlı olm adığı­
nı, okuyanı ağzı b ir k a rış açık b ırak m ak isteyen
«ilgi çekici» bir ö rnek olduğunu söyleyebiliriz.
Ç eviren: BERTAN ONARAN

rai|mond %t ;Ȕ :
bellour/
•1 ■■ a ■■
goruntu
serüveni
o zan m asın a y ard ım eden b ir «gizli günlük» yazıl­
8 1/2, eşine az ra stla n ır b ir g ö rü n tü özgürlüğü
sunuyor, in sa n yeni an latım ara ştırm aların ın ,
uzun zam andan beri yitirilm iş b ir saflığın ve
bağım sız bir dilin düşlerinin usum uza ve y üre­
ğim ize b ütün k ap ıları açtığ ı sessiz sinem a çağı­
nın çılgınlıklarını düşünüyor. S jöström ’ün «Rüz­
gâr» m da ve M urnau’nun «Faust» nda ra stla d ı­
ğım ız bu şa şırtıcı g ö rü n tü serüvenini, us - dışı’-
nm en yüce n o k ta la rın a k a d a r bu u s’luca kaçışı
b aşk a yönetm enlerde kolay kolay görem eyiz.
Buñuel, S ternberg, W elles ve R esnais b ir yana
b ırak ılırsa b ü tü n yönetm enler bu im k ân ları baş­
k a an latım ara çla rı u ğ ru n a harcayıp g itm işler­
dir. 8 1/2 ise şaşırtıcı bir gözalıcılıkla, insanı se­
vindiren bir açıklıkla an latım ’ın bu canlı k a y ­
n ak ların a uzanıyor. F ilm in bu güvenli açıklığı­
nın nereden geldiğini a ra ştırm a d a n edem iyorsu­
nuz. Ç ünkü bu barok eserin seyirciyi b aştan çı­
k arışı ne cüretli g ö rü n tü çılgınlığından doğuyor
ne de film i yöneten öbür ilkelerden.
Hiç b ir zam an bir Fellini tu tk u n u olmadım. T ö­
reciliği yoruyordu beni, düşlerine ise pek ilgi duy­
m uyordum . in sa n ın bir sanatçıyı kendine rağm en
sevmesi, bırakam am ası, «I Vitelloni» ile «Lo
Sceicco bianco» yu beğenip «La S trada» ile
«Cabiria» yı hiç tu tm am a sı ve «Dölce Vita» ya
k a rşı da yorucu bir h ay ra n lığ a benzer birşeyler
duym ası kolay açıklanabilir şeylerden değil.
8 1/2 F ellini’nin b ü tü n eseri gözönünde tu tu lu rsa
geçm işe doğru esaslı b ir «travelling» dir. Ve bu
alıcı hareketinden, sinem anın kolay kolay v e r­
m ediği çok verim li b ir eser do ğ m u ştu r: Bu eser
bir insanın «kendine bakışı» dır, otobiyografi tü ­
ründen b ir şeydir. H er y ara tış, onu y a ra ta n sa ­
n atçın ın şu y a da bu biçimde kendi tarih id ir.
E d eb iy atta san atçı ile eseri ara sın d ak i ilişkinin
sürekli değişim inden d ah a güzel b ir şey buluna­
maz. Ve an cak bu u zak lık lar ve u çlar a ra sın d a ­
k i d iy alek tik ’in sonsuz biçim leri içinde, hem sa ­
n atın hem de sa n a t eserinin gerçek leri b ir a r a ­
d a doğrulanır. O ysa sinem a sa n a tı kendini hep
aşırı bir u çta, sa lt k u rg u (fiction) alanında g ö r­
m ektedir. Böylece hiç değişm eyen b ir y a ra tış
şem ası, y a z a rla seyirci ara sın d a bir çeşit d an ı­
şıklı alışveriş k u ru lm ak tad ır. Ö zgün eserler bu
k u ru lu şa k arşı direnm ekte, h a ttâ zam an zam an
g erek an latım ı gerekde sürekli tem alarıy la bu
alışılm ış şem ay a yan çizm ekte, am a hiçbiri k a ­
lıbı k ırm a serüvenini göze alam am ak tad ır. 8 1/2
ise birinci şahıs sesinin dolayısızlığı ile üçüncü
şahsın ağzından an latm an ın dolaylılığı arasın d a
özel b ir yerde d u rm ak ta, gizli b ir g ü n ah çık a r­
m anın an latım özelliklerinden y ara rla n m a k tad ır.
O ynanan fa n ta s tik b ir «ikileşme» balesidir. Böy­
lece bir insanı açıklayan, k o rk u ların ın ve en k ü ­
çük sap lan tıların ın bile bir v arlık ve b ir yüz k a ­
m a k tad ır. D enebilir k i «M adam Bovary» benim.,
diyen F la u b e rt’den d ah a fazla, Guido, F ellini’-
dir. P ie rre K ast, g erçek ten d ik k a te değer bir y a ­
zısında Fellini ile Rousseau, Stendhal, Amiel ve
L eau tau d ara sın d a benzerlik buluyor. H ak k ı var.
Gerçi onun d a söylediği gibi a rtık bu y az arla rın
çağında değiliz, am a çok u z a k ta d a değiliz. B ir
film i görünce bunları düşünm ek çok güzel birşey.
P ie rre K a s t’ın b aşk a bir sa p tam ası d ah a v a r k i
d ah a az güzel değil: «8 1 /2 ile oranlanabilecek
te k eser P alu d es’tir.» B ir eser de ben ekliyeyim :
K alpazanlar.
Gide’le Fellini arasında, iğneleyici ve kem irici
bir aydınlığın S h ak esp eare’e özgü aç ık lık tan ay ­
rılışına benzer bir ay rım v ard ır. A m a k ü çük nok­
ta la rd a bu benzetm e p ek âla geçerlidir. 8 1/2 bel­
k i de, sinem a y aratıcılığ ın ın gerçekliğine esaslı
bir biçim de dokunm aya c e sa re t eden ilk film dir.
Film içinde film konusu d ah a önce de ele alın­
m ıştı. A ncak bu y a biçim sel bir tarzd a, y a d a
bir öykü (anekdot) ta rz ın d a y apılm ıştı hep. Oy­
sa b u rad a insanı h ay ra n b ırak an b ir başkalık
v ar: Guido’nun serüveni, çevirdiği film in serüve­
ni ile ta m o larak k ay n aşıy o r; y aratıcı, b ir yö­
netm enin eseriyle boğuşurken duyduğu sıkıntıyı
ta sv ir ederek korkusuz bir içtenlikle kendini o r­
ta y a koyuyor. Gerçi P alu d es’de olduğu gibi eseri
y a ra tılırk e n görm üyoruz, am a düşünülürken gö­
rüyoruz. Z aten b ir k itab ın yazılm ış bir sayfası
ile b ir film in d ek o rların d an birinin ta sa rısı a r a ­
sında büyük b ir ay rım yok. Y aratıcılığ ın bütü-
7

FELLINI 8 1/2. A. AIM EE, M. MASTROIANNI.
nüyle doğru ve heyecan verici bir incelem esi film :
kendi kendim izin kıyısındaki o sonsuz çekinm e­
yi gösterebilm ek, varlığın kendine ve sa n a ta doğ­
ru h are k etin i sağlayan «düşselle gerçek a ra sın ­
daki gelişmeyi» yansıtabilm ek az şey değil. Y a­
ratıcın ın kendisinin en gizli y an lan , günlük y a ­
şam anın en dış çizgileri, k av ra y ışla rın (alg ıla­
rın) ve d av ran ışların gerçekliği, zekânın m asal­
ları, bir eserin doğuşu, b ütün b u n lar birbirleriyle
sü rek li ilişki içinde. B irbirlerinden ay ırm ak im ­
kânsız bu öğeleri, nerede başlayıp nerede b ittik ­
lerini kolayca söyliyem iyoruz. K im ileri bu özel­
liği b ir k arışık lık y a da b ir güçsüzlük sanıyor.
O ysa nasıl oluyor da bu tav rın , sinem ayı g e r­
çekçi zorunluluklarından k u rta rm a k için g irişil­
miş şaşırtıc ı b ir deneme, d ah a büyük b ir g erçe­
ğin önsezisi olduğunu görem iyorlar anlam ıyorum .
S an atın doğası hiç bir zam an bugünkü k a d a r iyi
anlaşılam adı. M erleau P o n ty resm in k a v ra m a
(algılam a) ile başladığını söylüyor, sinem a da
öyle. Guido’nun serüveni g örüm ’le (vision) gele­
ceğin sa n a t eserinin d iyalektik ilişkilerini y an ­
sıtıyor. E leştirici zekâ ile y a ra tış ara sın d a da
aynı d iyalektik kurulm uş. E ğ e r günüm üzün ede­
b iy atın d a eserin dili kendi uzaklığını k a z a n ır k a ­
zanm az hem en gizli b ir biçimde bu dilin eleştir­
mesi de başlıyorsa (aynı eser içinde) bu, söz ko­
nusu dilin gerçekliğine d ah a iyi y ak laşm a çaba­
sından b aşk a b ir şey değil. K ast, film e k arşı
söylenecek h er şeyin film in içinde bulunduğunu
belirtirk en bir gerçeği yansıtıyor.
8 1/2, sinem anın ne olduğunu, sa n a t eserinin ve
y aratıcısının ne olduğunu d ah a iyi anlam am ıza
yardım eden eserlerden biridir. B ir soru o rta y a
konuyor filmde, bir tü rlü doyurulam am ış bir k ü l­
tü rü n özü, bir an latım ve akıl m utluluğuna ben­
z e r b ir şey açıklanıyor. B azılarının «hastalıklı
b ir kendini m erak duygusu» n a indirgedikleri in­
sanın kendini a ra ştırm a sı ve bu a ra ş tırm a sıra ­
sında herkese ayrı ay rı h itap eden sözler g e tir­
mesi, yeni b ir diyalog yöntem i k u ra n g ö rü n tü
8
ca n av arları doğurm ası hiç k uşkusuz k u rta rıc ı
bir şeydir. «La Jetée» de M a rk e r’in usulca k e n ­
dine doğru yönelişi gibi, F ellini’nin de d ah a iyi
düzenlem ek am acı ile y ürüyüşünü b ir an d u r­
durm asını ve sinem anın bu çok çeşitli n iy etler ve
ta v ırla rla yazılı an latım ın ö zgür - bab ası d u ru ­
m una gelm esini çok güzel buluyorum . în sa n z a ­
m an zam an M ichaux’yu düşünüyor, 8 1/2 için
de bundan d ah a güzel b ir övgü olam azdı. 8 1/2,
zengin ve özel diliyle eşine az ra s tla n ır düşünce
k aynağı, ve insanı çağdaş toplum a u y d u rm a ç a ­
basının güç ve tu h a f düşlerine v arm ay ı dileyen,
y u k ard a d a sözünü ettiğ im denem e ve eleştirm e
sinem asının en canlı örneklerinden biridir.
Çeviren : ONAT KUTLAR
Fellini, yeni-gerçekçi yöneticiler arasın d a, g e r­
çekçi b ir o rtam ın içinde şiirsel h av ay ı aray ıp bu­
lan te k san atçıd ır. De Sica’m n şiirsel gerçekçili­
ğine k a rş ıt o larak Fellini tü m dünyasını, k a h ra ­
m an ların ın d avranışlarım , estetik denem elerini s a ­
dece açık, sam im i iyim ser b ir lirizm e d ay an d ır­
m a k tad ır. V ary ete İş ık la rın d a n C abiria’nın Gece-
leri'ne değin F ellini k ah ra m an la rın ı olum suz tip ­
lerden çık arm ak ta, en suçlanılacak d av ra n ışla r­
da bile b ir k u rtu lu ş payı b u lm ak tad ır. A slında, z a ­
m anla m o ralist b ir şa ir kişiliği k az an m ak ta , in­
san olm anın güçlüğünü anlayıp d ah a faz la in san ­
la ra y ak laşm ak ta, duygu ile onları izlem ektedir.
G erçekçilikten şiire, şiirden m o ralist b ir tu tu m a
ve n ih ay et kişişel so ru n lara eğilip genel b ir so­
nuca u laşm ak am acı: iş te F ellini’nin yolu bu dört
evreden geçm iştir. O ysa aslında, san atçın ın her
denem esi ayni n o k ta y a u la şm a k ta böylece için­
de olduğu ak ım a b ağ lan m a k ta d ır: insanı izlemek,
tan ım ak , derinleştirm ek.
F ilim leri (Y önetm en olarak)
1950 L uci del V a rie ta /V a ry e te Işık la rı (L a ttu a -
d a’yla b irlik te). 1952 Lo Sceicco bianco Beyaz
Şeyh. 1953 I V itelloni/A ylaklar. 1953 U n agenzia
m atrim o n iale/E v len m e ajan sı (A m ore in c itta /
şehirde a ş k ’ın bir b ö lü m ü ). 1954 L a S tra d a /so -
k a k (sonsuz so k a k lar). 1955 U Bidone/D üm en
(K alp azan lar çetesi). 1957 Le n o tti di C a b iria/
C abiria’m n geceleri. 1960 L a Dölce V ita /T a tlı
h ay at. 1962 Le tentazioni del d o tt.. A ntonio/D ok-
to r A ntonio’nun arz u ları (Boccacio 70’in bir bö­
lüm ü). 1963 8 1/2 ((O tto e m ezzo /sek izb u çu k ).
1965 G iulietta degli sp riti/G iu lie tta ve ru h lar.
m acar sinemasının durumu /m acar yönetmen ve senaryocusu karoly
makk ve norbert ivanyi ile İtalyan sinema yazarları leonardo fioravan
ti ve mârio verdone arasında yapılan bir konuşma (b an d e-so n )
LEONARDO F IO R A V A N TI — O kurlarım ıza M a­
ca r sinem asının bir panoram asını verm ek a m a ­
cıyla yönetici K aroly M akk ile senaryocu ve sa h ­
ne y a z a n N o rb e rt Iv an y i’nin ziyaretlerinden y a ­
rarlan m ağ ı uygun gördük. M acar yapım ları h ak ­
kın d a pek az bir bilgiye sahip bulunuyoruz; y a ­
rışm a ları izliyenler dahi çoğu zam an sadece ulus­
la ra ra sı şenliklerde derece alan y a p ıtla rı ta n ı­
m ak la yetinm ektedirler. K aroly M akk yeni k u ­
şa ğ a m ensup bir yöneticidir; B udapeşte’deki
Y üksek Sinem a E n stitü sü n d e öğrenim ini ta m a m ­
la d ık ta n sonra Z oltan F a b ri’nin ve m em leketinin
b aşk a tanınm ış yöneticilerin yardım cılığını yapıp
1954 te ilk film i olan L iliom fi’yi çevirdi. K aroly
M akk b ütün so rularım ıza cevap verebilecek du­
rum dadır. Bu sorulardan bazıları m erakım ızı g i­
derm eğe, bazıları ise okuyucularım ıza gerçek ve
etra flı bilgi verm eğe y arıy acak lar.
M ARIO VERD O NE — P ek tab ii k i en son M a­
ca r yapım larını gözden geçirm eden önce bu p a ­
noram ayı sınırlandırm ak, dolayısile d ah a doğru
bir şekilde sunm ak için, belirli b ir ta rih te n , be­
lirli b ir devreden h a re k e t etm ek lâzım . Savaş
sonrası M acar sinem asından, örneğin gerek M a­
c a ris ta n ’da beğenilen g erek se u lu slararası bir
önem k az an a n o M acar film lerinin birincisinden
b aşlam ak uygundur bence. F rig y a s B an’m 1948
te çevirdiği T alpalatnyi F ö la / B ir avuç to p ra k ’-
ta n söz etm ek istiyorum . Bu ta rih te n so n ra M a­
ca r sinem ası yeni ve genç yöneticilerin k a tılı­
şından y a ra rla n a ra k M ariassy’nin Szabone / B a­
yan Szabo (1949), K alm an N adasdy’nin L udas
M atyi (1949), F a b ri’nin K ö rh in ta / A tlı K arın ­
ca (1955) gibi film lerle kendini tanıtab ild i. A k­
la gelen ilk isim ler bunlar, oysa sadece bunlar
değil, söz edilecek b ir hayli isim d ah a var. Bu
yüzden arkadaşım ız M akk’ta n M acar sinem ası­
nın bu devresini bize d ah a geniş b ir şekilde an ­
latm asın ı rica edeceğiz.
KAROLY MAKK — B ir Avuç T o p rak ’ta n h a re ­
k e t ederek ben bu devrin film leri a ra sın d a daha
kesin bir ayırım y apm ak istiyorum . B a n a k a lır­
sa bu ilk devrin en önem li y a p ıtla rı G eza Rad-
van y i’nin V alanol E uropaban / A v ru p a’da cere­
y an e tti (1947) ile biraz önce söz konusu olan
F irg y a s B an ’ın B ir Avuç T o p ra k ’ıdır. H er ikisin­
de de yönetm en yardım cısı o la ra k çalıştığım dan
bu film leri çok iyi biliyorum . G ayet önem li bu
iki y a p ıtta n so n ra M acar sinem ası geriye doğru
b ir adım a ttı sayılır. 1950 y ıllarında birçok şe­
m a tik film yapıldı, b u n ların a ra sın d a Szabone’-
yi ve b aşk a film leri de dahil ediyorum . H er ne
k a d a r bu çeşit film lerde yöneticiler, M acar g e r­
çeklerinden esinlenerek, çağdaş toplum un en y a ­
k ın dav aların ı y an sıtm ak istem işlerse de bunlar
siyasî sloganların biçim ine fazlasıy la u y g u n d u r­
la r G ördüğüm üz gibi bu film ler o devirde önem
k az an m ak la b erab er aynı sü re içinde gerçekten
tu ta rlı b ir filim m eydana g etirildiğini söyliyeme-
yiz.
O devrin sinem ası tü m ü ile stalinizm e ve kişilik
tu tk u su n a hizm et e ttiğ i için M acar sinem asının
1953 te n so n ra doğduğunu ve o yıldan sonra da
u lu slararası alan d a ilgi çeken y a p ıtla r o rta y a a t ­
tığım söyliyebiliriz.
M acar K om ünist P a rtisin in 1953 yılında aldığı
k a ra rla r sayesinde sinem a san atç ıla rı d ah a g e r­
çek ve doğru bir yola yöneldiler, verim li b ir ça­
ğın öncülüğünü y ap tılar, en önem lisi yeni y ap ı­
m ım ızın bu g ay e t k a ra k te ris tik filim leri seyirci­
le r ta ra fın d a n ilgi ile k arşılan d ı. B u n ların a r a ­
sında F a b ri’nin A tlı K arınca, M ariassy ’nin E gy
Pikolo V itagos / B ir Beyaz Bira, L ütfen! (1955),
gene M ariassy ’nin B udapesti T avasz / B udapeş­
te ’de İlk b a h a r (1955), G ertler’in T ra fik K azası,
Z oltan F a b ri’nin H annibal T a n a r U r / P rofesör
H annibal (1956) ve - m üsaadenizle bunu d a ek-
liyeyim M ak k ’in 9 E s K o rterem / D okuzun­
cu K oğuş (1955) adlı film lerini sayabiliriz. Bu
aynı devirde geniş ilgi u y an d ıran b a şk a b ir film
de B a k aru h ab an / Ü niform a ile (1957) dir.
VERDONE — 1957 yılında V enedik’te S erbest
Çıkış adlı ile g ö sterilen film dir.
MAKK — 1957 - 1958 de, ve E kim olaylarından
sonra, M acar sinem a sa n atçıların ın tinsel bir
b uhrandan so n ra n ih ay et verim li b ir yola g ird ik ­
lerini isp atlıy an yeni b ir doğuşa şa h it olduk.
Bunu b elirten film ler: F a b ri’nin Szabone, M a­
riassy ’n in A lm atlan E v ek / U ykusuz Y ıllar
(1959), K elety'nin ik i filmi, T egnap / D ün (1958)
ve K et V allom ar (1957) H ersko’nun V asv irag /
D em ir Çiçek (1958), R evesz’in E ifelk o r / Gece
Y an sı (1957). B u n lara b ir de kendi film lerim
olan K ay alık ların D ibindeki E v ile O tuzdokuzun-
cu B ölük’ü ekleyebilirim .
B ugünkü d u ru m a gelince; bunu bu şekilde açık-
lıyabiliriz. 1957 - 1958 den önce Devlet, baskısı
ile, sinem a dav aların ı eziyor, en ince n o k ta la n -
n a k a d a r yapım ı yönetiyordu. O devirde iy i film ­
ler yapıldıysa da b u n lar b irbirlerine oldukça
benziyorlardı. B ugün ise D evletin bu d ire k t b as­
kısı k alk m ıştır. U ygun gördüğü film leri y a r a ta ­
bilm esi için san atçın ın kişiliğine önem veriliyor
artık .
9
Öyle b ir devre geldik k i her yönetici kendi sa ­
n atçı kişiliğini keşfetm eğe ve ona uygun b ir şe­
kilde h a re k e t etm eğe çalışıyor. Ö rnek olarak bir
buçuk yıldan beri film çevirm iyen ve kendisini
ariy a n F a b ri’yi gösterebiliriz. Ben dahi, y ak la­
şık o la ra k bir buçuk yıldan beri çalışm ıyorum ,
görüşüm ü ak settirebilecek bir şeyler arayıp du­
ruyorum .
Şahsen buna inanıyorum ki, yönettiğim H az a
Sziklak A la tt / K ayalıkların D ibindeki E v (1958)
kendim ce olumlu saydığım şeylerin başlangıcını
teşkil ediyor. Bu ve sonraki film lerim de aç ık la­
m ak istediğim n o k ta y a u la ştığ ım a inanıyorum .
Bu yıl 1962 V enedik Şenliğinde y arışm a dışı gös­
terilen M egszallotak, geçen günlerde ta m am la­
dığım film ve bir h a fta sonra çekim ine başlıya-
cağım film de dik k atim i daha güçlü bir şekilde
insan k a ra k te ri üzerine yöneltm ek için kendim i
zorladım . Y apm ak istediğim , toplum un genel p a ­
noram asını verm ek değil, o rta k çıkarları, büyük
toplum sal d avaları k işilerin d u y g u la n sayesinde
b elirtm ek tir. Bence hakiki gerçekçilik elle tu tu ­
labilen gerçeğin fo to ğ rafı değil, gerçekçilik b aş­
k a b ir şey, insanda yaşıyan b ir şey. K ısacası k e n ­
dim i M a caristan ’da ruhbilim sel gerçekçiliğin bir
tem silcisi sayıyorum .
VERD O NE — M akk’in bu sözlerini çok ilginç bu­
luyorum . A çıklam aları ile, çoğu A vrupa sinem a­
sında bu sıra la rd a «iç a ra ştırm a» diye tanım lı-
yacağım b ir sinem a tü rü n ü n genişlem ekte oldu­
ğunu kanıtlıyor. M akk’in sözlerinden bunu da çı­
k arta b iliriz H er m em leketin öncü g ru p ların a
dahil yöneticilerin a ra ştırm a la rı o rta k b ir n o k ta ­
ya varıyor.
B ugünkü Ita ly a n sinem asında «iç ara ştırm a»
filim lerinden söz ediliyor. E m inim k i A ntonioni’-
nin, Olmi ve P e tri gibi d ah a genç sanatçılarının
bu tü rd ek i y ap ıtların ı biliyorsunuz. F ransız, In ­
giliz, İsveç ve R us sinem asında bu akım ın birçok
örneklerini bulabiliriz Bu cereyanın sizde de
v a r olduğunu görm ek önem li b ir şeydir.
M AKK — E vet, bu olay bence de önem lidir. D ün­
y a sinem asının tü m san atçıları, m eslekdaşları-
nın y ap ıtla rın ı izleyem em ekle beraber, o rta k bir
iç sa n a t görüşünü u ygulam aya başlıyorlar. Bu
olay özel b ir durum teşkil etm iyor, aynı şeyi, ö r­
neğin, bilim alam nda bulm ak m üm kündür. Ç eşit­
li m em leketlerde, belki de b irbirlerini tanım ıyan
çeşitli insan lard an aniden b ir ta k ım düşünceler,
özlem ler m eydana çıkıyor. S a n a t konusunda,
özellikle duygusal b ir alanda, bu kişiler, insan­
dan in san a değişm ekle b eraber o rta k k a r a k te r ­
ler taşıy o rlar. B an a kalırsa, ve bu n o k ta y a u la ş­
tık ta n sonra, bu yoldan devam etm em , kişilerin
ruhunu elim den geldiği k a d a r derinleştirm em ,
içindekilerini çık artm am ın g erekli olduğuna in a ­
nıyorum .
P e k tab ii ki bunun bir ta k ım a rtis tik sonuçları
vardır. Ö rneğin, ben böyle b ir şeye yanaşınca ge­
10
nel o la ra k az k işi kullanırım . Az k işi arasın d a
geçen b ir h ikâyeyi ele alm ak la belirli b ir gerçeği
derinleştirm ek, bu gerçeği birçok te z a tla rla be­
lirtm e k fırsa tın ı buluyorum .
FIO R A V A N T I — K ay alık ların D ibindeki E v ’i
ilk tu ta rlı film iniz diye gösteriyorsunuz. O filim ­
den sonra çevirdiğiniz, sizi en çok ta tm in eden,
bugün dahi bir revizyon konusu teşk il edemiye-
cek yapıtınız h an g isi? Ö rneğin yanılm ıyorsam
b ir ik i yıl önce, m em leketinizdeki o rta k y aşam a
(co-habibation) davasile ilgili b ir filim çevirdi­
niz. Bu film i izlem ek fırsatın ı buldum filim si­
zi ta tm in e tti mi acab a?
MAKK — H ayır, beni hiç ta tm in etmedi.
FIO R A V A N T I — Sorum üç n o k ta y a dayanıyor,
K ay alık ların D ibindeki E v ’den so n ra han g i filim ­
ler! çevirdiniz; b u n lar ara sın d a sizi en çok t a t ­
m in eden hangisi; b ir de yanılm ıyorsam adı Çi­
m enlere B asabilirsiniz olan film inizden söz e t­
m enizi ric a edeceğiz.
MAKK — K ay alık ların D ibindeki E v ’den sonra
O tuzdokuzuncu B ölük’ü çevirdim . 1919’d a M a­
c a rista n C um huriyetini a n la ta n b ir füim , y an i t a ­
rih i b ir konu idi. T arih i k o n u lar b an a uygun de­
ğil. B unu an lam a ğ a başladım . Gene de bu film i
y ap tığ ım için m em nunum . Bence film in en tu ta r ­
lı bölüm leri, kişilere ruhbilim sel b ir boyut verm e­
ğe, ta rih i p an o ram ad an çok b ir ta k ım olayları
k işilerin duyguları sayesinde belirtm eğe çalıştı­
ğım bölüm lerdir. Şeylerin öznel görüşünden do­
ğ an büyük im k ân ları bu filim le sezm eğe b aşla­
dığım dan onunla yeni tü re girm iş sayılıyorum .
B ir buçuk yıllık b ir d u rak lam ad an so n ra Çim en­
lere B asab ü irsin iz’i çevirdim . B ugün bu film i çe­
virm ek istem ediğim i itira f edebilirim . B unda
enerjik, y ararlı, oysa bu özelliklerinden dolayı
toplum dan, in san lard an uzak k alan b ir idareci­
nin eleştirisi yap m ak istenildi. 1956’dan önce biz­
de oldukça önem li b ir d av a sayılıyordu bu; a s­
lında böyle b ir film y ap m ak istiyordum , ne y a ­
zık k i b ir güldürü havasına, beni b a şk a yollara
iten hoş d u ru m la ra kapıldım , esas davayı gözden
k açırdım . Y anılm ıyorsam film düzgün bir şek il­
de yapılm ıştı, oysa onda istediğim i verem edim .
Şimdi, gene bir buçuk yıllık b ir d u rak lam ad an
sonra, M egszallotak'ı çevirdim . B an a k a lırsa olay­
ları dilediğim şekilde y an sıtm ağ ı başardım . Oy­
sa bu filim de beni tü m ü ile ta tm in etm iyor; d ra ­
m a tik gelişim g ere k tiğ i k a d a r m an tık lı değil,
sondaki «H appy End» i de şim di aceleye gelm iş
ve biçim siz sayıyorum .
E n son film im olan K ayıp C ennet’le k a y g ıla n m a
ve s a n a t görüşüm e uygun n o k ta y a vardığım ı za n ­
nediyorum .
Bu hikâyeyi çok az kişilerle (tü m filim de iki, en
çok üç k işi görülüyor) a n la tm a ğ a m u v affak ol­
dum. A slında belirli b ir b içim d e.so n u çlan an bir
hikâyeyi a n la tm a k istem iyordum ; benim için
önem li olan k ah ra m an la rım ın en ince duygusal
ZOLTAN FABRI'N IN SİNEM ATEK GÖSTERİLERİNDE YER ALAN KORHINTA/ATLI KARINCA'SI (19 55).
tepkilerini izlem ekti, bu yüzden filim şiirsel yön­
den gereksiz sayılabilecek sahnelerle yüklüdür.
B una k arşın bu filmi, b ir hikâyeye, b ir aksiyo­
n a sıkıca bağlı k alan b aşk a film lerden çok daha
y eterli buluyorum . Ö nüm üzdeki h a fta çekm eğe
başlıyacağım E n Son A dam ’da da aynı yoldan
devam etm ek niyetindeyim .
FIO R A V A N TI — Şimdi diğer yöneticilerin çalış­
m aları ile ilgili bazı so ru lar sorm ak istiyoruz.
M akk’ı nazik b ir durum a sokm ak istem ediğim ­
den bu so ruların cevaplarını Ivan y i’den ric a ede­
ceğim. D iğer genç yöneticilerin, F abri, M ariassy,
H ersko, Revesz, R anody’nin çalışm alarını özet­
leyip, ara ların d a k i ayırım ları belirtm ek ister-
m isiniz ?
N O RBER T IV A N Y I — Bu son za m a n lard a b ir­
çok M acar yöneticilerinin gerçekçilik davası
k arşısın d ak i tu tu m ların ı çok ilginç buluyorum .
Genel o la ra k bizde olumlu sayılan akım toplum ­
sal g erçekçiliktir, b aşk a b ir deyimle sosyalist
dünyasının gerçek ve belirli olayları uygun ve
gerçek şekillerle ak se ttire n yapım . İlginç olan
bu gerçekçi yönetim in çeşitli yöneticilerin y a p ıt­
ların d a nasıl uygulandığını görm ektir.
Ö rneğin M akk’m psikolojik gerçekçiliğinden söz
edildi. D aha so n ra da F a b ri’nin şiirsel gerçekçi­
liğinden. M akk’ın söylediği gibi bu b ir beğeni so­
runudur. Ç ünkü her sa n atç ıd a olduğu gibi sine­
m a san atçısı d a sinem anın gerçeklerinde kendi
kişiliğini a ra r. Z oltan F a b ri’nin en büyük değeri
(örneğin A tlık a rın ca’yı çevirirken) biçimciliğe
k a rşı çıkm ası. Bu d av ran ışıy la d a g erek bizde g e­
rekse dünyanın diğer u lu sların d a M acar sinem a­
sı üzerine d ik k a ti yöneltm esi olm uştur. Ve bi­
zim için en değerli film i P ro fesö r H annibal’dir.
Onun şiirsel gerçekçiliğini sürdüğü E des Anne
adlı film i M acar halkının yakın d an tanıdığı Dez-
sö Köszölanyi rom anından sin em ay a u y arlan m ış­
tır. F ab ri 1959’da güldürü tü rü n d en Laprille M at-
to ’yu çevirdi, am a başarısızdı. T arihsel filim ler
nasıl M akk için verim siz b ir tü rse F a b ri için de
güldürü öyleydi. B ugünlerde F ab ri M ak k ’ın de­
yişiyle 1944’ü şiirsel ve sürükleyici b ir an latım ­
la veren Cehennem de îk i H afta y m ’ı çevirm ek­
te.
FIO R A V A N TI — M ariassy ’nin şim diki çalışm a­
ları n elerd ir?
IV A N Y I — 1959’da V enedik şenliğine k atılan
U ykusuz Y ıllar film inden so n ra gene işçi çevre­
lerinin so ru n ların a eğilen b ir film y ap acak M a­
riassy. K ulvorosi leg an d a’d a (1957) büyük bir
işçi çevresinin sorunlarını gerçekçi b ir açıdan a n ­
11
la tm a y a çalışm ıştı. U ykusuz y ıllar’ın konusu da
işçi h arek etlerin in yoğun olduğu Csepel adasın­
d a geçm ekteydi. 1960’da, önceki yıllarda Italy an
yeni gerçekçiliği etkilerini ta şıy a n B udapeşte'de
Ilk b a h a r’la L ütfen B ir B ira film lerini aşan II Ro-
daggio film ini yaptı, film kişinin m oralini ve
aileyi konu olarak alıyordu.
FIO R A V A N TI — B iraz da yanılm ıyorsam M a­
ca r sinem asının genç üm idi sayılan H ersko’dan
söz eder m isiniz?
IV A N Y I — H ersko şe m atik film leri h a tırla ta n
film lerinden sonra V asvirag’ı çevirdi, V asvirag’-
da an latılan u çarı b ir kızla işsiz bir gencin k ır
m ahallelerinde geçen aşklarıydı. O yuncularının
güçlü oluşu halk oyunda başarı kazanışım sa ğ ­
ladı. H ersko’nun sonraki filmi, K etem elet Bol-
dogsag, M akk’ın bir film ini değişik bir açıdan
te k ra rla y a n bir- kom ediydi. Şim diyse H ersko,
kendi deyim iyle yönetm enlik h ay atın ın önemli
b ir aşam ası sayılan K onuşm aları’ı çeviriyor.
F ilm bize M a caristan ’ın son 13 yılını, genç bir
çiftin k o nuşm alarıyla verecek.
VERD O NE — Sözünü ettiğ in iz film lerin çoğu­
nu şenliklerden tanıyoruz. H iç tanım adıklarım ız
da v ar. B unlar a ra sın d a M acar h alkınca beğeni­
lenleri han g ilerid ir? ö rn e ğ in F e h e r’in B akaruha-
b an ’ı İta ly a n eleştiricileri çok tu ttu , am a oysa
U ykusuz yıllar ta rtış m a la ra yol açtı. B ana göre
sağ lam tem ellere d ayanan iyi b ir film di U y k u ­
suz Y ıllar. Y anılm ıyorsam film in konusunu Ma-
riassy ’ye P udovkin önerm işti. T e k ra r ediyorum ,
U ykusuz Y ıllar üzerim de derin izlenim ler b ıra k ­
tı. A m a Ita ly a n eleştirm enleri çoğunlukla yerm e
yolunu seçtiler bu filmi. G erek U ykusuz Y ıllar’-
ın gerek B ak aru h ab a n ’ın duygusal beğenileri Ma-
c a rista n a yakın ülkelerde nasıl karşılandığını
ö ğrenm ek istiyorum ; a y rıc a Szenes, Rvesz, R a-
nody'nin son çalışm aları nelerdir, bilm ek is te r­
dim.
IVA N Y I — M ariassy’nin film i M acar tarihinde
belirli b ir dönem i konu edinm işti. H er şey çok
belli ve açıktı, gerçek b ir olay (işçi h arek eti) a n ­
latılıyordu U ykusuz Y ıllar’da. B undan ö tü rü iş­
çiler ara sın d a gördüğü ilgi olağandı. Csepel işçi­
lerinin film h akkında söyledikleri görüşlerim izi
p e k iştirir nitelikteydi. M ariassy atala rım ız ın ve
bizim geçirdiğim iz zor yılları nesnel bir gözle
sunm uştu bu filmde, işçilerin dışındaki seyirciler
film i g ere k tiğ i gibi anlıyam adılar. Ç ünkü konu
politik öğelerle yüklü ve onların y aşam alarından
ötedeydi. Bilinen seyirci çoğunluk eğlendirici
film leri sever, bu hepim izin bildiği b ir gerçektir.
A vrupa ülkelerinde de düşündürücü film ler a n ­
cak entellektüel çevrelere seslenir, bunun dışın­
daki halk ise eğlendirici film leri - derinliği ol­
m ayan film leri - tu ta r. M a caristan ’ın da bu ge­
nel ilkenin dışında k aldığı söylenem ez. H alkın
perdede gördüğüyle yetinm eyip yönetm enin asıl
iletm ek istediğini k av ra m ası ve onu eleştirm esi
oldukça uzun zam anı ve sağlam bir sinem a eği­
12
tim ini g ere k tirm ek ted ir. Böylesi bir seyircinin
k ısa bir sürede yetişeceğini sanm ıyorum . F e ­
h e r’in B ak aru h ab a n ’ın a gelince, halkın d u y g u la­
rını dolaysız etkilediği için b a ş a n sağladı. Y al­
nızca M a ca ristan ’d a değil d ışarı ülkelerde de fil­
m in gösterildiği sinem a salonları çoşkun günler
yaşadı. E leştirm en ler de film i tu ttu la r.
VERD O NE — B a k aru h ab a n ’dan so n ra han g i fil­
m i y ö n etti F eh er?
IVA N Y I — Feher, B ak aru h ab a n ’dan so n ra Zgis-
m and M oricz’den sinem aya uyguladığı Cennet
Kuşu film inde eski düzeyine ulaşam adı. O laylar
uzun p lâ n lar boyunca sü rü y o r ve y er yer sıkıcı
b ir hav ay a bürünüyordu.
Bu fü m i izleyen ve bize şiirsel gerçekçiliğe te k ­
ra r döndüğü um udunu veren Z gism and Moricz
adlı film i birbirini an lam ay an b ir b ab a oğul öy­
k ü sünü konu edinm iş pek çok b ak ım lard an ilgi
çekici bir filmdi.
R anody’e gelince zengin ve çok im kânlı köy y a­
şam ını a n latm ay a çalışm ası bakım ından değişik
bir özellik taşır, o. G erçekten M acaristan d a çok
az yönetm en eğ ilm iştir bu verim li konuya.
R anody’nin köylüyü ve köy soru n ların ı sade ve
içtenlikle u y arlam ası üzüntülerim izi b ir derece­
ye k a d a r giderm işti. Sinem a tarih im izin b ir çok
özelliklere sahip b ir kişisi o larak, Ranody, F ab -
ri gibi 1953’te film çevirm eye başladı, ilk b a şa ­
rılı film ini 1954’te y ap tı: S zakadek. M akk’ın da
söylediği gibi yönetm enlerim izin çoğu 1953’ten
so n ra kişilikli eserler verdiler.
VERD O NE — K öy konusunda A k ik et a P a c s irta
E lk ise rt’de (1958) R anody’nin u nutulm am ası
gereken b ir film idir sanırım .
IV A N Y I — D eğişik tü rd e film ler çevirdi Ranody.
S av aştan a rta k a la n bom balarla oynayan ik i ço­
cuğu A T ettes Ism eretlen ’de (1957) g ö rü n tü le­
m işti. Ö nceleri b ir oyunun sınırını aşm ay an y a­
ram azlık ları bom baların p atlam ası ve çocuklar­
dan birinin ölüm üyle ciddiyet kazanıyordu. Be­
nim çok sevdiğim bu film de R anody kendisi gibi
b ir çok yönetm enin değindiği büyüklerin sorum ­
luluğu ve savaşın öldürücülüğünü kişiliğine özgü
bir biçimde an latm ıştı.
FIO RA V A N TI — S avaş öncesinin yönetm enleri
bugün de film çeviriyorlar m ı?
IV A N Y I — 1945’ten önce sinem am ızın bugünkü
du rum una gelişini sağlayan üç değerli yönetm en
Ban, G ertler ve Kelety, film çeviriyorlardı. M a­
c a rista n ’ın bağım sızlığına k a d a r 40 film yapm ış­
tı K elety, şim di de çalışm alarını saygın b ir bi­
çimde sü rd ü ren K elety k u şağ ı o y ıllard a şem atik
film lerin tem elini h azırladılar. Bu film lerden ço­
ğunu son rad an kendileri de beğenm ediler. A udia-
tu r E t A lte ra P a rs ilkesine sadık k alan K elety
1956 yıllarının güçlüklerini nesnel b ir gözle in ­
celeyen iki film çevirdi, bu iki film le K elety d ah a
sonra aynı te m aları ele alan film lerin başlatıcısı
oldu. Bu iki film de bazı in san ların sosyalizm e
bağlılıklarım , bazılarının k a rşı oluşlarını K elety’-
 dır. S o k ak ta B ir O lay M a caristan ’da büyük bir
b aşarı sağladı.
VERDONE — U n u ttu ğ u m u z ünlü yönetm en v a r
m ı?
IV A N Y I — Revesz h ak k ın d a b ir iki şey söyle­
m ek istiyorum . Genç k u şağ ın en u m u t verici yö­
netm enlerinden olan Revesz, sinem aya çok se­
vimli b ir güldürüyle, 2 k ere 2 bazan 5 eder ile
başladı. G üldürü konusunda büyük bir yeteneği
olan R evesz’in film inden b asında övücü b ir dille
söz edildi. Revesz ve M akk yönetm enler ta ra fın ­
dan bizde çok az çevrilen güldürü füm lerinin en
önemli iki ism i o larak görünüyor. Revesz A m a
N e Gece adlı film inde seyirciyi içten g üldürm e­
sini bilm işti. G eceyansı (1957) ise psikolojik bir
dram dı. F ilm iyi anlatılm ış konusu ve g ö rü n tü ­
leriyle çok tutuldu. Böylece eski ve o rta yaşlı
VA SVIRAG /D EM İRÇİÇEK (19 60)/JA N O S HERSKO.
k u şağ ın yönetm enlerini gözden geçirm iş olduk.
G eriye yalnızca en yeniler kalıyor. Bu yönetm en­
leri en iyi M akk tanıyor. Ç ünkü B udapeşte Sine­
m a O kulunda verdiği derslerle y etiştird i onlan.
FIO R A V A N TI — Şimdi biz de sinem a eğitim i
y ap an b ir okulda, C entro S perim en tale’de bulun­
d uğum uza göre B udapeşte’deki Y üksek Sinem a
O kulu’nd a dersler veren M akk'dan bizi ay d ın lat­
m asını istiyoruz: Okul yeni yönetm enler y e tiştir­
m e konusunda ne gibi sonuçlar a lm ıştır? Y eti­
şen ve yetişm ek te olan öğrenciler k im lerd ir? Bu
okulun öğretm enlerinden b iri o larak M akk, yeni
sinem acılar yetişm esi için b ir sinem a okulu­
nun gerekliliğine in anıyor m u?
MAKK — Bizdeki Y üksek S inem a Okulu olduk­
ça eski bir k u ru lu ştu r, okul Y üksek T iy atro O ku­
lu y la aynı binadadır, sinem a bölüm ü 1945’te n be­
ri çalışm alarını sü rd ü rm ek ted ir. K u ruluşunda b ir
sinem a sa n a tı o rtam ın ı y a ra tm a y a çalıştı, an cak
BAKARUHABAN/ÜN¡FORMA İLE (1 9 5 7 )/ lM R E FEHER. bu o rtam ın özel b ir sa n a t deneyi ve tem eli yok­
tu. O yıllard a ben de okulun öğrencilerinden bi­
nin yan tu tm ad a n verm esi M acar eleştirm enle­ riydim , yalnızca b ir sa n a t atm o sferin i içinde b a­
rince çok beğenildi. D aha sonra köy h ay atım iş­ rın d ıran am a sağ lam b ir m a n tık düzeninden yok­
leyen b ir film yaptı K elety am a faz la başarılı de­ sun b ir k u ru lu ştu , okul. Y avaş yavaş Moskova
ğildi bu film. Sinem a O kulu’nun, R om a’d ak i C entro Sperim en-
FIO R A V A N TI — K elety’nin bu son film i ü zeri­ ta le ’nin ve P a ris ’te k i ID H E C ’in deneylerini iz­
ne M akk’ın düşündüklerini öğrenm ek istiyorum . leyerek gelişti. O kulum uz yalnız sinem a için de­
MAKK — K elety eksiksiz film yapabilm ek için ğil televizyon için de yönetm enler ve tek n ik ele­
b ü tü n y etileri ta şıy a n bir yönetm endir. B ir k a ­ m a n lar y etiştiriy o r, ö ğ retim süresi 5 yıldır, bu
pının ne zam an açılıp k apanm ası g erek tiğ in i bi­ 5 yıl süresince genel k ü ltü re, edebiyata, sahne bi­
lir. Y alnız y önettiği film lerde tekdüze plânları limine, sa n a t tarih in e özel bir önem verilm ekte
alm ası halk üzerinde gerçek am a derin olm ayan a y rıca öğrencilerin sinem a yöhetm enliği konu­
etk iler b ıraktı. sunda bir diplom a film i çevirm ektedir. Bu film
V ERD O NE — G ertler? 600 - 700 m etre uzunluğunda oluyor genellikle.
MAKK — U zun yıllar yardım cılığını yaptığım Bu diplom a olm adan M a ca ristan 'd a film çevir­
için G ertler’i yakından tanırım . Bilgili, zevkli bir m ek im kânsızdır. Gerçi bu k u ralın ay rıcalık ları
yönetm endir. A ncak belirli b ir tem el eğilim ve d a v ard ır an cak devlet genç sinem acıların dip­
onu bir yöne doğru çeken güçlü bir yönelim yok­ lom aya sahip olm alarını istem ek ted ir. Okulu bi­
tu r G ertler’de. Ö bürlerinden daha az etkili bir tire n biri için bu diplom a b ir çeşit g ara n tid ir,
yönetm endi belki, am a yüksek bir beğenisi oldu­ h er zam an b ir sinem a okulunda kendisine yer
ğundan k u şkum yok. E n iyi film i 1955’teki Bir edinebilir.
Sokak Olayı idi. Bu film in en iyi yanı İta ly a n ye­ FIO R A V A N TI — M acar halkı ve sinem acıları
ni gerçekçiliğinin olum lu etk ilerin i y an sıtm a sı­ İta ly a n sinem ası h ak k ın d a ne düşünüyor-

13
MAKK — İta ly a n film leri M a caristan ’d a sık sık
gösteriliyor ve çok seviliyor. A m erikan film leri
k onusunda bir şey diyem iyeceğim , çünkii A m eri­
k an film leri M a caristan ’da hem en hem en hiç gös­
terilm iyor. İsveç ve Ingiliz film leri de öyle. A m a
halkım ız bir içgüdüyle en çok Ita ly a n ve F ra n ­
sız film lerini tutuyor.
FIORAVANTI — Italyan yönetmenlerinden han­
gileri seviliyor?
IV A N Y I — S anıyorum k i en çok De Sica. O da
eski b ir oyuncu olduğu için.
MAKK — De S a n tis’in Riso A m aro’suyla Rome
ore 11 adlı film leri de çok b aşarı kazandı. M a­
c a r halkı daha çok güldürülere y atk ın . Bu a r a ­
d a Fellini, V isconti ve A ntonioni’nin de adlarım
HANNIBAL TANER UR/PROFESÖR HANNIBAL (1 9 5 6 )/
sayabilirim .
ZOLTÁN FABRI.
V ERD O NE — Genç Ita ly a n yönetm enlerini t a ­
nıyor m usunuz?
MAKK — B azılarını. Olmi’nin II P o sto ’sunu, De
S eta’nın B anditl a Orgosolo’sunu gördük. Zurli-
n i’yi de tanıyoruz. Sinem a yayın larıy la hem en
hem en Ita ly a n sinem asının b ü tü n gelişim lerini
izliyoruz.
VERDONE — Söz etm eyi unu ttu ğ u m u z önemli
iki yönetm en v ar: h ay v an lar ve doğa konusun­
d a değişik bakış açıları g etiren çok yetenekli iki
yönetm en, İstv a n Honoki - N agy ve A goston Kol-
lanyi. B üyük bir tu tk u y la çalışıyorlar ve iyi so­
nu çlar elde ediyorlar. B alaton S azlıkları A rasın ­
da, Ü ç A rkadaş, B aharın T atlı H avasından Gü­
zün Soğuk R ü z g ârla rın a adlı film leriyle bu iki
sinem acının m u tla k a h atırlan m ası gerekir.
IVA N Y I — M em nuniyetle. Biz onların etkinlik­
lerinin özel yanlarını beğeniyoruz. D oğa ü zeri­
ne çevrilm iş film lerin dışarı ülkelerde de bir ge­
ZOLTÁN FABRI PROFESÖR HANNIBAL'İN ÇEVRİLİŞİND E.
leneği vardır, örneğin R us sinem acısı S guridi bu
çeşit film lerle büyük etk iler uyandırm ıştı. H ono­
k i - N ag y ’nin b an a göre önem li iki yanı bilimsel
g örüşü ve bu bilim selliği anlaşılır b ir gerçeklikle
verm esi ile doğayı çok sevm esi ve ş a ir yaratılış-
lı oluşudur. M acar halkı onun eserlerinde biraz
d a kendi evinin havasını b u lm aktadır. Honoki
N ag y doğa üzerine çevirdiği b ir döküm anter
film de h ayvanları konuşturdu, yönetm enlerim izin
çoğu bu yönetm eni y adırgadılar. Sinem acılarım ız
onu eski an latım ın a çağırdılar. O ysa Honoki
N ag y herkesle aynı düşüncede olm adığından
yeni a tılım la n n d a direndi. K ollanyi ile Honoki -
N ag y ara sın d a önem li b ir ayrım vardır, H onoki -
N ag y ’nin film lerinde bütüne önem seyen b ir hava
ağ ır b astığı halde K ollanyi’nin eserlerinde te k
te k objeler d ah a baskındır, ö rn eğ in b ir örüm ce­
ği y a d a bir su dam lasını çeşitli yönleriyle sun­
m ası gibi. D eğişik yöntem lerine k a rşılık h e r ik i­
si de doğayla ilgili önem li döküm anterler y a p tı­
lar.
VERD O NE — Şim di de B ela B alazs’ı o rta y a çı­ ELVESZETT PARADICSOM /YİTİK CENNET (1962)
k a ra n o rta m üzerine, M a caristan ’d aki sinem a KAROLY MAKK.

14
k u ra m la rın a ilişkin bazı so ru lar sorm ak istiyo­
rum . ö n ce genel ilkeleri. S onra da k e n a rd a k a ­
lan b ir soru olarak, örneğin senaryo sorunu gibi
şeyleri öğrenm ek istiyorum . S enaryo - yönetm en
ilişkisi nasıl olm alıdır? F ilm in tem el, m antıksal
ve töresel çatısını k uran, önceden verilm iş ay ­
rın tılı bir senaryoya bağlı mı kalm alı, yoksa bu­
gün M a caristan ’da d ah a yaygın bir düşünceye
u y u la ra k yönetm ene çekim sırasın d a b ir y a r a t­
m a özgürlüğü m ü tanın m alıd ır?
IV A N Y I — Genel k u ram d a n söz ederken M aca­
ris ta n ’daki k u ram sa l çalışm aları an lam a konu­
sunda önem li bir yere değinm ek isterim . Bela
B alazs’dan günüm üze kad ar, M acar sinem asım n
a ra ştırm a alanında geçerli ve bağım sız bir yeni
k u ram ı yoktur. B ugün B udapeşte’deki Sinem a
O kulunda öğ retim üyesi olan ve sinem anın an ­
la tım ara çla rıy la sinem a k u ram ı dalında incele­
m eler y apan kim seler kendilerine k a d a r y eryü­
zünde o rta y a atılm ış bütün sinem a k u ra m la rı­
nın tem elini o lu ştu ran bilgileri, sin em acılara öğ­
retm eye çalışıyorlar. Bu çalışm a b ir derinleşm e
çabasından çok b ir y an sıtm a ve açıklam a çaba­
sıdır. Şim dilerde çeşitli yay ın larla bu a ra d a si­
nem a k u ram ın a geniş ölçüde y er veren Sinem a
D ünyası adlı dergi ve y u k ard a sözünü ettiğim iz
okulun bazı yayın larıy la M acar seyircisinin, sine­
m asının k u ram sa l bilgisini günüm üze uygun,
çağdaş b ir düzeye u y d urm aya çalışıyoruz. Böy-
lece U m berto B arbaro, G rierson, Spottisvvoode,
R otha, Lebedev, Pudovkin, E isenstein’nin k u ra m ­
sal düşünceleri gibi üzerinde d ik k atle durduğu­
m uz ve iyi tanıdığım ız konularda, bu yöndeki t a r ­
tış m a la rd a oldukça derinleştik. H enüz yeni gö­
rü şler getirm em elerine k a rşılık sinem acılarım ı­
zın okulun değerli çalışm aları ve yeryüzünün si­
nem a yayın larıy la edindikleri, sağlam b ir bilgi te ­
m eli olm uştu. Y eni g örüşlerin olm ayışı sinem a
k u ram ı bakım ından en büyük eksikliğim izdir.
Sinem a eleştirisi yönünden d ah a iyi b ir durum ­
dayız, M a ca ristan ’da daha gösterilm em iş film le­
ri öven y az ıla n okuyoruz. L ’anneâ dem lere a Ma-
rienbad'ı yabancı ülkelerde gören eleştirm enler
M arienbad konusunda sa y fa la rc a yazdılar. A m e­
rik a n sinem asına da büyük b ir ügi duym aktayız,
am a bu sinem ayı iyi anlayabilm ek için p ro g ra m ­
lı biçimde incelem ek g erekir. O ysa y u k ard a be­
lirtild iği gib yetersiz sayıda az A m erikan film i
gördük. Son yıllarda A m erikan film lerini eskisi­
ne o ran la biraz d ah a faz la görm ek m üm kün olu­
yor. Y ılda 8 -10.
V ERD O NE — Y a İsveç film leri? Y a R us film le­
r i?
IVA N Y I — İsveç film leri bize pek gelm iyor y a
da gördüklerim iz biraz ağ ır film ler. Biz sinem a­
cılar özel gösterilerde bir k a ç İsveç füm i daha
seyredebiliyoruz. A m a bu da İsveç sinem asını t a ­
nım am ıza elverişli değil. S ovyet R usya film leri­
ni elbette d ah a iyi tanıyoruz, biliyoruz. Z aten
k u ram sal çalışm alarım ızın büyük b ir bölümü
Sovyet tü m lerin in eleştirilm esine ve incelenm e­
sine ayrılm ış durum da, Sovyet sinem acılarıyla
d a çok iyi ilişkilerim iz v ar. Y u k ard a andığım ız
konulardaki, örneğin senaryo konusundaki ta r tış ­
m alarını büyük b ir ilgiyle izlem ekteyiz. Geçen
yıl S ovyetler Birliğinde çok ilginç b ir ta rtışm a
oldu. T a rtış m a V artan o v 'u n bir yazısıyla ilgiliy­
di. V artanov bu yazısında senaryonun bağım sız
b ir edebi değere sahip olam ayacağını, kendi için­
de bir edebiyat eseri sayılam ıyacağım , sadece yö­
netm enin elinde istediği gibi kullanabileceği
fonksiyonel b ir s a n a t eseri olm ası g erek tiğ in i
söylüyordu. K arşı düşüncedekiler ise senaryonun
tıp k ı bir rom an gibi istenilen zam an d a gazete
ya da dergide yayınlanabilen b ir rom anın y a da
bir hikâyenin verdiklerini verebilen değerlere sa ­
hip olm asını savunuyorlardı.
FIO R A V A N TI — M oskova’daki sinem a okulunun
yönetm eni Prof. G rigoriyev’in P a ris ’de Sinem a
O kulları K ongresinde söyledikleri ü zerine sizin
ne düşündüğünüzü öğrenm ek isterim . G rigoriyev
bu konuşm asında şöyle diyordu: Edebi b ir m etin
olm adıkça bir tiy a tro g ö sterisi de yapılam az. A y­
nı şekilde edebi değerleri ta şıy a n b ir senaryo ol­
m adıkça d a iyi bir film y ap m ak im kânsızdır.
MAKK — Soruyu böyle k o y m ak bence doğru de­
ğil. S enaryosuz iyi b ir film yap ılab ilir ve y apıla­
m az da. F elsefi ve duygusal y ü k ü olm ayan bir se­
n aryo üzerine ku ru lm u ş iyi b ir film yap m ak im ­
kânsızdır. A m a senaryo sorunu özel bir so ru n ­
dur. A nlatım ve ta sv irle r k o n usunda yönetm en
özgürce dilediğini yapabilm elidir, h e r şey k âğ ıd a
yazılam az. B'ilmi bitm iş haliyle y an sıta n b ir se­
n aryo düşünülem ez. O zam an yönetm enin g ere­
ğ i kalm azdı zaten.
FIO R A V A N T I — D oğru. Şimdi son b ir soru. M a­
c a ris ta n ’d a yönetm enler senaryolarını kendileri
m i h azırlıyorlar, ro m an lard an mı alıyorlar, yok­
sa sen ary o cu lara mı h az ırlatıy o rlar?
MAKK — Ü çü de oluyor. B ir y an d a sinem a s a ­
lonlarının gereksinim ini k arşılam a y a çalışan sine­
m a endüstrisi, b ir yanda sinem a sa n atın ı gerçek ­
te n bilenler.. Sinem a san atın ı y an sıtm a k am acı­
nı güdenler aynı zam anda kendi kişisel görüşle­
rin i de y an sıtm ak an latm ak istiyenlerdir. ö r n e ­
ğin ben şöyle çalışırım , belirli b ir düşünceden h a ­
re k e t ederim, önce bir y az ar bulurum . S o n ra bir
y az ar daha. B irlik te konuyu ve senaryoyu h azır­
larız. B ir çok film lerde yapıldığı gibi, ö n em li
olan, çalışm a ark ad aşlarım ı, filmi, önceden t a ­
sarlad ığ ım gibi y ü rü tm em e im kân verm eleridir.
Bu yazı C entro S perim entale di C in en ıato g rafia’-
nın yayını Bianco e N ero dergisinin E kim 1962
sayısından çevrilm iştir.
Çevirenler : GIOVANNI SCOGAMILLO -
THEA CARDELLA
15
F o to ğ ra f ve Sinem a tic a re ti endüstrisinin E ğitim
K om iserliğine devredilm esine ilişkin « K ararn a­
menin H alk K om iserleri K urulu B aşkam U. Ul-
yanov (Lenin) ta ra fın d a n 27 A ğustos 1919’da
K rem lin’de im zalanm ası R us sinem asım n ta rih in ­
de yeni bir dönem açtı. K ararn am en in birinci fık ­
rası «fotoğraf ve sinem a tic a re t ve endüstrisinin
tüm ünün, bunların örgütlenm esinin, tek n ik a ra ç ­
ların ve ham m addelerin sağlanm asının ve d ağ ıtı­
mının, b ü tü n S.S.C.B. to p rak ların d a E ğ itim Ko­
m iserliğinin y etk i alan ın a devredilm esini» öngör­
m ekteydi.
R u sy a’da ilk film, sözkonusu K ararn am en in y a­
yınlanm asından on iki yıl önce çevrilm işti. D ran-
kov adında bir fotoğrafçı P e te rsb u rg ’un E den t i ­
y atro su n d ak i P u şk in ’in Boris Godunov tem sille­
rin i film e alm ayı denem işti. 285 m etrelik b ir çe­
kim den sonra, baş oyunculardan birisi «sinem a­
nın adî b ir p a n a y ır gösterisi» olduğu gerekçesiy­
le, film i y arıd a b ırakm ıştı. A rad an çok geçm e­
den 15 E kim 1908’de ilk R us filmi, Sdenka R azin
p iy asay a çıktı. Yine D rankov’un g ö rü n tü yönet­
m enliğini yaptığı 224 m etre uzunluğundaki Sden­
k a R azin’in yönetm eni R am aşkov’dur. Sdenka
R azin ile başlayıp sinem anın devletleştirilm esiyle
sone eren, ilk dönem R us sinem asında, genellik­
le ünlü edebiyatçıların y ap ıtla rı sinem aya uygu­
landı. K aram azof K ardeşler, A nna K arenina, S a­
vaş ve B arış, K re u tz er Sonatı perdeye aktarıld ı.
On yıllık süre içinde konusunu T olstoy’un y a p ıt­
ların d an alan filim lerin sayısı otuzu, Çehov’dan
yapılan u y arla m aların k i elliyi buldu. Bu filim ­
ler, çoğunluğu okuyup yazm a bilm eyen seyirci­
lerin, R us y az arla rın ın y am sıra Shakespeare,
Dickens, Hugo, S cott gibi yabancı y az arla rı t a ­
n ım alarını sağladı. 1909’da yirm iüç film yapıl­
m ıştı. Bu sayı 1916’da beşyüzü aştı. Bu a r tış ta sa ­
vaşın yabancı film getirim ini azaltm ış olm asının
büyük etkisi vardı. P ro tazan o v ’un 1917’da yönet­
tiğ i M aça Kızı bu dönem in en önem li film i oldu.
16
Ç eşitli plânları, ü stte n görüşleri (plongée), k a y ­
dırm aları, paralel k u rg u su ile te k n ik açıdan b a ­
şarılı bir çalışm ay a y er veren film, b ir yandan
da İv an M osjoukin’in u s ta oyunculuğunu o rta y a
koyuyordu.
tç savaşın ülkenin ekonom ik durum unu a ltü st e t­
m esi sinem ayı d a etkiledi. H am m adde sıkıntısı
film sayısını az alttı. Konulu filim lerin yerini Ku-
leşov, D ziga V ertov ve T isse’nin cephede çe k tik ­
leri h ab e r filim leri aldı. Sinem a sa n atçıların ın bir
çoğu yabancı ülkelere göçtü.
Sinem a en düstrisinin devletleştirilm esinden t^eş
gün sonra, 1 E ylül 1919’da ilk D evlet Sinem a O ku­
lu açıldı. Yeypeni b ir an latım diliyle, yepyeni fi­
k irle ri an latm ak çabası, çeşitli a k ım la r ve eğilim ­
ler o rta y a çıkardı.
1922 yılında Y üksek Sinem a T ek n ik Okulu adım
alan Okulun S tüdyosunun başında Kuleşov bulu­
nuyordu. K uleşov sinem ada «oyuncunun önemli
olmadığım , her şeyi yönetm enin y a ra ttığ ı k a n ı­
sındaydı». K urgunun film sa n atın ın en önem li
öğesi olduğuna inanıyordu. Bunu o rta y a koym ak
için de ünlü bir deney yapm ıştı. E sk i b ir filim ­
den M osjoukin’i yak ın planda g ö steren b ir p arça
almış, bu yakın planı sırasıyla, bir k âse çorba,
b ir ta b u t ve b ir çocuğu gösteren film p arç ala rın a
eklem işti. Bu k u rg u y u görenler M osjukin’in çor­
ba k âsesi k arşısın d a açlık, ta b u t k arşısın d a
ü züntü ve çocuk k arşısın d a d a sevgi belirtişinde-
k i u stalığ ı övm üşlerdi. Oysa M osjoukin'in yakın
plam hep aynıydı. 1924 yılında Kuleşov ve ö ğren­
cileri konulu bir film y ap tılar. (M ister W est’in
Bolşevikler ülkesindeki o lağ an ü stü serüvenleri.)
F ilm A m erikalı Mr. W est’in S ovyetler B irliğin­
de k a rşıla ştığ ı olayları ele alan b ir taşlam aydı.
E leştiriciler ta ra fın d a n olumlu k arşılan m asın a
k arşılık, an latım ın d ak i aşırı yenilik seyirciler t a ­
rafın d an y agırgandı. K uleşov’un ikinci film i Ölüm
Işını (senaryoyu öğrencilerinden P udovkin yaz­
m ıştı) tam b ir b aşarısızlığ a u ğ rayınca, öğrencile­
ri kendisini yanlız b ırak tı. Topluluk dağıldı.
1921’de P e tro g ra d ’da K ozintsev ve T ra u b erg F.
E. K. S.’i (E k s a n trik Oyuncu F ab rik ası) k u rd u ­
lar. F .E .K .S.’ih am acı «yaşam anın ne denli ilginç
olduğunu gösterm ek, devrim in g etirdiği yeni bir
y aşan tının övgüsünü yapm aktı, geleneksel sa n a t
biçim lerini yok edip, yepyeni bir s a n a t y a ra tm a k
istiyorlardı.» (K ozintsev). T oplulukta K ozintsev,
T rauberg, Y utkeviç, G erassim ov gibi sa n atç ıla r
vardı. İlk film O ktiabrina'm n serüvenleri, an lam ­
sız g ag ’la rla dolu üç bobinlik bir güldürüydü. Ko-
zin tsev ’in deyim iyle «M ayakovski’nin de etk ile ri­
ni ta şıy a n büyük b ir h a re k e t ve propoganda fil­
miydi.» Seyirci k a rik a tü r ve g ro tesk yoluyla e t­
kilenm ek isteniyordu. D am larda bisiklet y a rışla ­
rına, helikopterlere, develere yer veren film, yir-
mibeş yıl sonra çevrilecek olan H elzappopin’in
öncüsüydü. T opluluğun ikinci film i (M uşka, Yu-
deniçe k arşı) ilki k a d a r başarılı olmadı.
Stüdyo ve sahne olanaklarından y a ra rla n a n F.
E. K. S.’in tu tu m u n u n ta m k a rşıtın d a D ziga V er-
tov vardı. D ziga V ertov h ab e r filim leri yönetm e­
niydi. P ra v d a g azetesi ta ra fın d a n düzenlenen
«K inopravda’yı» (sinem a gerçeği) yönetm ekle
görevlendirilm işti. V ertov’un am acı «yaşantıdan
alınm am ış h er şeyi sinem a dışında bırakm ak,
stüdyo, dekor, oyuncu gibi olanakları b ir ta r a f a
itip, hiç b ir ön hazırlık yapm aksızın y aşan tıy ı ol­
duğu gibi perdeye a k ta rm a k tı. «Çekilen p a rç a ­
la r k u rg u sırasın d a sa n a t değeri k az an a ca k tı. Si­
nem a gerçeği nesnel g erçek ten çok ayrı, çok d a­
h a güzeldi. Sinem a gerçeği ancak sinem a gözüy­
le (kinoglaz) saptanabilirdi. Sinem a gözü insan
gözünün görem ediklerini görüp o rta y a ç ık a rta ­
bilirdi. K am eranın objektifinin y akaladığı g e r­
çekler, k u rg u d an sonra yepyeni b ir niteliğe kavu-
şabilirdi. G erçekten de V ertov K inopravda’la ra
hab er film i niteliğini aşan bir güç kazandırdı. H er
sayıda te k b ir te m a üstünde d u ra ra k bir haber
film inden ziyade konulu b ir film e yak laşan so­
n u çlar elde etti. N e v a r ki, b a ş ta en b aşarılı film i
Lenin ü stü n e üç tü rk ü olm ak üzere V ertov’un
önem li filim lerinin ön fikirlerden yola çık ılarak
hazırlanm ış oluşu benim sediği ku ram ın u y gula­
m ad ak i yetersizliğini gösteriyordu.
1924 yılında toplanan 13. P a r ti K ongresi sinem a
alanını yeniden düzenledi. Sinem a işlerini yönet­
m ek üzere Sovkino adını ta şıy a n yeni b ir ö rg ü t
kuruldu. 10 O cak 1925’de çalışm aya başlayan
Sovkino geniş olanakları, yeterli yöneticileri ve
genç k ad ro su y la çok geçm eden sinem a ta rih in in
en başarılı yap ıtların d an birini gerçekleştirdi. O
yılın A ralık ayında P otem kin Zırhlısı p iy asay a
çıktı. P otem kin Z ırhlısı’nın yönetm eni E isenstein,
M ayakovski’nin y önettiği L ef dergisinde «çarpıcı
kurgu» (m ontage des a ttra c tio n s) adını verdiği
b ir k u rg u y u o rta y a atm ıştı. K urgu ile seyirci üze­
rinde sarsıcı, çarpıcı b ir etk i y a ra tm a k gereklili­
ğini savunm uştu, ilk film i G rev’de bu anlayışı u y ­
gulam ış, Ç ar ta ra fın d an öldürülen işçilerin görün-
BRONESOSETZ POTEM KINE/POTEM KİN ZIRH LISI (1925)
/EİSENSTEİN.
tü sü ile m ezbahada boğazlanan h ay v an ların gö­
rü n tü sü n ü ü stü ste göstererek, seyirciyi etkilem e­
sini bilm işti.
E isenstein P o tem k in Zırhlısı’m O desa’d a b ir k aç
h a fta d a çekti. Stüdyo, dekor, m ak y aj gibi olan ak ­
la rd a n yararlan m ad ı. Çok az oyuncu k u lla n arak
başrolü h alk a verdi. Z ırhlı ve O desa k en ti film in
iki baş oyuncusunu m eydana g etirdi. 1905 yılında
P o tem k in Zırhlısı denizcilerinin Ç a ra k a rşı ay ak -
lanışını büyük bir sadelik, alışılm am ış b ir ritm
ve k u rg u ile veren film, sessiz sinem a dönem inden
so n ra d a değerini yitirm edi. N itekim 1958 B rü k ­
sel Sergisinde o y lam aya k a tıla n 117 sinem a t a ­
rihçisinin 100 ’ünün oyu ile «sinem a san atın ın
m eydana g etirm iş olduğu en b aşarılı film» olarak
nitelendi.
E isenstein P o tem kin Z ırhlısı’ndan so n ra E ski ve
Y eni’de to p rağ ın devletleştirilm esini işledi. Asıl
am acı M arx ’ın K ap ital’ini perdeye uy g u lam ak tı.
P a rtin in izlem esi g erek en genel yolu bu filim de
belirtm ek istiyordu. D ö rt yıl ç a lıştık ta n so n ra
a ra y a b aşk a bir film (E kim ) girince, E sk i ve Ye-
ni’yi y arım b ırak tı. E k im ta m am lan d ık tan so n ra
te k ra r eski konusuna döndü. A rad an geçen z a ­
m an çekilen bölüm leri eskitm işti. B u n ları b ir k e ­
n a ra bırakıp yeniden 100000 m etrelik film çekti.
2500 m etresini k u lla n arak E sk i ve Y eni’yi ta m a m ­
ladı. G erek E sk i ve Yeni gerekse Jo h n R eed’in
D ünyayı sa rsa n On Gün adlı ünlü k itab ın d an u y ­
g u lan an E kim y er y er çok başarılı olm akla b ir­
lik te P o tem k in Z ırhlısı’nın k u su rsu z güzelliğine
ulaşam adılar.
P o tem k in Z ırhlısı’nm b aşarısın ın hem en ardm dan
b ir b aşk a sanatçı, Pudovkin, A n a ile R us sinem a­
sının en önem li filim lerinden b ir b aşkasını m ey­
d an a g etirdi. M aksim G orki'nin ünlü rom anından
sinem aya a k ta rıla n A n a’m n k ah ram an ı, yavaş
y avaş bağlı olduğu toplum k atım n görevlerinin
bilincine varıyordu. N itekim Pudovkin d ah a son­
17

ÇAPAYEV (1934) SERG EY V E GEORGİ V A SİLİY EV .
ra k i filim lerinde de (P e te rsb u rg ’un sonu, Cengiz
H anın M irasçısı) gene bir köylü ile, Cengiz H a­
nın oğlunun aynı bilince u laşm alarını işliyordu.
E isenstein’in halkı baş kişi olarak ele alm asına
k arşılık P udovkin kişilerin serüvenlerini izleye­
rek yeni rejim in gerçeklerini sinem aya uygulu­
yordu.
P e te rsb u rg ’un Sonu ve E kim çevrilirken K arad e­
niz kıyısındaki O desada da Dovçenko ilk önemli
film ini (Zvenigora) tam am lıyordu. U k ra y n a ’lı
olan Dovçenko sinem a san atın ın en büyük destan
ozanlarından biriydi. Sevgi, ölüm, berek et gibi te ­
m aları konusunu U k ra y n a ’dan alan füim lerde
tü rk ü leştiriy o rd u . Dovçenko, A rsenal ile elde e t­
tiğ i başarıyı T o prak ile perçinledi. E isenstein ve
P udovkin’den sonra o da ününü ülkesinin sınır­
ları dışına yaym ış oldu. T oprak, adının d a b elirt­
tiğ i gibi to p ra k sorunlarına eğiliyordu. Sevgi,
ölüm ve doğa m otiflerini, to p rağ ın devletleştiril­
m esinin g etird iğ i zo rlu k lar içinde inceliyordu. Bu­
lu tla r a ltın d a işlenen ta rla la r güneş altın d a sal­
lan an buğday başakları, y a ğ m u rlar altın d a ısla­
n an elm alarıyla erişilm ez p la stik güzellikler ge­
tiriyordu. Köyler, geceler, çiftlikler, ay çiçekleri
ve yaz sıcağında el ele sevişen kızları, oğlanlarıy­
la T oprak, sinem a diliyle yazılm ış b ir şiirden
farksızdı. N itekim F ra n sız ve özellikle Ingiliz si­
nem acıları D ovçenko’nun büyük ölçüde etkisinde
k alacaklardı.
A m erika’da ilk sesli film çekildiği sıra la rd a R us­
y a ’da sinem a endüstrisi büyük b ir gelişm e gös­
teriyordu. 1925 de sinem a salonu sayısı 2.000 iken
1928’de 9800’e yükselm işti. 1929’da y ü rü rlü ğ e gi­
ren ilk beş yıllık planın sonunda bu sayı 29.000’ü
bulm uştu. Sinem a sayısının çoğalm ası sinem ayı
h alkın ayağ ın a götürdüğünden, filim lerin herkes
ta ra fın d a n anlaşılabilir b ir dille çevrilm esi zorun-
luğunu o rta y a çıkardı. Y az arlar B irliğinin edebi­
y a t alanındaki tu tu m u n a benzer b ir tu tu m sine­
m ada da belirdi. K onular şem alaştırıldı. F ilim ler-
de «tiplere» y er verildi. 1930 ile 1932 ara sın d a çev­
rilen filim lerde d id a k tik b ir niteliğin a ğ ır b as­
tığ ı görüldü. 1932’de bu k ısır tu tu m üzerine P rav -
18
d a’d a yay ın lan an b ir yazı üe sinem acıların d ik­
k a ti çekildi. F ilim lerin öz ve sa n a t değerinin y ü k ­
seltilm esi gerekliliğini sav u n an yazıda, şem alaş-
tırılm ış a n la tım a son verilm esi, gerçek y a şa n tı­
n ın ve g erçek in sa n la n n filim lere konu edinilmesi
isteniyordu, ik i yıl so n ra M aksim G orki de Y a­
z a rla r B irliği K ongresinde «toplum sal gerçekçi­
liğin» ilkelerini belirtecek ti. E d eb iy at alanı için
o rta y a a tıla n bu ilkeler, sinem a için de geçerli
idi. E isenstein, Dovçenko, Pudovkin, K ozintsev,
T ra u b erg gibi sa n atç ıla r, filim lerinde toplum sal
gerçekçiliği d ah a ziyade duygusal b ir h av a içinde
işlem eye koyuldular. B a şta Y utkeviç olm ak üze­
re, E rm ler, V asiliyef K ardeşler, Rom m ve G eras-
simov ise d ah a düz b ir an latım ı benim sediler, ik i
topluluk ara sın d ak i g örüş ay rılığının g ittik çe
a rttığ ı b ir sırad a V assiliyef k ard eşlerin Çapa-
yef’i, toplum sal gerçekçilik anlayışının k usursuz
b ir örneği o larak o rta y a çıktı. G örüşleri b irle ştir­
di. Ç apayef adını ta rih sel b ir k ah ra m an d a n alı­
yordu. F ilm in yönetm enleri Ç apayef’e sevgileri­
ni, d ü şm an ların a k a rşı d a kızgınlıklarını b e lirt­
m ekten kaçınm am ışlardı. A m a sevgiyi hayranlık,
kızgınlığı d a k in derecesine v a rd ırm a y a ra k çok
ölçülü, çok dengeli b ir gerçekçiliğe ulaşm ışlardı.
Toplum sal gerçekçilik dönem i Ç apayef’le b aşla­
mış oldu, ik in ci cihan sav aşın a k a d a r d a b ir çok
önemli y ap ıt verdi. M aksim in gençliği (K ozintsev
ve T ra u b erg ), G orki’nin çocukluğu, E km eğim i
K azanırken, Ü niversitelerim (D onskoy), K ro n stad
D enizcileri (D zigan), B üyük V atan d aş (E rm ­
le r), Lenin E kim ayında ve Lenin 1918 (Romm)
bunların başlıcalarıdır.
E isen stein ’in kişiliği bu dönem i de etkiledi. E i­
senstein 1928’de Hollywood’a gitm işti. A ncak t a ­
sarıların ı gerçekleştirem eyeceğini anlayınca, Up-
to n S inclair’in sağladığı o lan ak larla M eksikada
Que V iva Mexico adlı b ir film çekm eğe başladı.
50.000 m etre film çe k tik ten so n ra yapım cıyla a r a ­
sı açıldı. F ilm y arıd a kaldı. Çekilen bölüm lerin bir
kısm ı, d ah a sonra, T arza n film lerinin yapım cısı
Sol L esser ta ra fın d a n M eksikada F ırtın a adını t a ­
şıyan tic a ri bir film haline getirildi. Bu ta m am ­
lan m ay an film den g eri k a la n la r Que V iva Mexi-
co’nun estetik açıdan E isen stein ’in en b aşarılı y a­
p ıtı olduğunu gösterm ektedir.
R u sy ay a döndükten so n ra M oskovadaki D evlet
Sinem acılık O kulunda b ir çok genç sinem a s a n a t­
çısının yetişm esini sa ğ lay a n E isen stein A lexan­
dre N ew ski ile sinem a tarih in in en önem li filim -
lerinden bir b aşkasını verdi.
H itle r o rd u ları R usyayı istilâ y a başlay ın ca Minsk,
Kiev, H ark o v stüdyoları işgal edildi. M oskova ve
L e n in g ra tta k ile r kullanılm az h ale geldi. Cepheler­
de çekilen h ab er filim ler! b ir kez d ah a konulu
filim lerin yerini aldı. 240 o p era tö r ta ra fın d a n
çekilen «R usyada 24 s a a t savaş» ile «Moskova
önündeki A lm an bozgunu» bu filim lerin en b aşa­
rılısı oldu. Ö te y andan sinem a san atç ıla rı d a Se-
m e rk a n t ve A lm a A ta ’da to p lan m ağ a başlam ış-

QUE V IV A M EX IC O ( 1931 - 32 )/EISEN STEIN .
IVAN GRO ZNII/KORKUNÇ IVAN
B İRİN C İ BÖLÜM.
■¿«A*
MAT/ANA ( 1928 ) /VSEVOLOD PUDOVKIN.
lardı. E isenstein A lm a A ta stü d y o lan n d a K o r­
kunç Iv a n ’a başladı. M oskovada ta m am lan a n film
E isenstein’in son y ap ıtı oldu. D ö rt yıl so n ra çeki­
len ikinci bölüm ü an cak S talin ’in ölüm ünden son­
ra p iy asay a çıkabildi. K orkunç îv an , A lexandre
N ew ski’yi de aşan ve E isen stein estetiğ in i en iyi
şeküde belirten b ir filim di.
Savaş 28000 sinem a salonunun 8000’ini yıkm ıştı.
Savaş ertesinde y apılan çalışm alar 1950’de sine­
m a salonu sayısını 42000’e ç ık a rttı. Yıllık sey ir­
ci sayısı d a b ir m ilyarı buldu. B ü tü n stü d y o lar
o n arılarak yeniden donatıldı. B ununla b irlik te y a­
pım da büyük b ir y av aşlam a o rta y a çıktı. Resm i
m ak am ların sen ary o ları k u su rsu z kılm a isteği,
sonu b ir tü rlü gelm eyen ta rtış m a la r doğuruyor,
filim konu ların d a «çatışm alara» y er verilm em esi
gibi yersiz istek leri sinem acıların elini kolunu
bağlıyordu. 1950’de çevrilen filim sayısı onun a l­
tın a düştü. Y önetm enler konu sıkıntısını g id er­
m ek için bale, opera, ve oyunları film e alm ağ a
b aşlad ılar (B oris Godunov, Rom eo ve Jü ly e t gibi).
Ö te y an d an E isen stein ’den so n ra P udovkin de,
sesli filim lerinin en başarılısı olan V asili B ortnl-
kov’un dönüşü’nü çe k tik ten so n ra ölm üştü. Dov-
çenko d a D enizin T ü rk ü sü adlı senaryosunu filim
haline getirem eden ölm üştü.
Stalin yönetim inin sona erm esi sinem anın da ye­
niden canlanm ası sonucunu doğurdu. 1954 ile 1958
ara sın d a yepyeni b ir sinem acı k u şağ ı iş başına
geçti. E lliden faz la yönetm en ilk film ini y aptı.
Yeniler ara sın d a Ç ukray, B ondarçuk, R o sto tsk i
gibi sav aş yıllarının olgunlaştırdığı gençler oldu­
ğu gibi, ilk film ini yap m ak için on yıldır s ıra bek­
lem ekte olan Şveitzer gibi d ah a y aşlılar d a v a r­
dı. H epsinin b irleştiğ i n o k ta «geçm işin eleştirisi­
ni yapm ak, bugünün gözüyle dünün gerçeklerine
( 1945)/EISENSTEIN. bakm aktı». E skilerden G erassim ov’un S akin A kan
Don N ehri ile P iry e v ’in A n n a F ilipovna’sından
(D ostoyevskinin B udala’sının ilk bölüm ü) sonra
yeni k u şağ ın u lu slararası üne k av u şan ilk film i
L eylekler G eçerken’i izledi. Yine Ç u k ray ’ın D uru
G ök’ü S talin yönetim ini eleştiren k onusuyla 1961’
in en iyi film i seçildi. T ark o v sk i’nin Iv an ’ın Ço­
cukluğu, B ondarçuk’un B ir in sa n ın K aderi, Sam -
sonov’un iy im se r trag ed y ası, D anelia’nın M osko­
vada dolaşıyorum ’u yeni k u şağ ın önem li filim leri
ara sın d a y er aldı. E skilerden K ozintsev de H am let
ve Don K işot u y arla m aların d a başarılı sonuçla­
r a ulaştı.
R us sinem asının en büyük özelliği, öze, biçimden
fazla değer verm esidir. F ilim ler biçim lerine göre
değil, ta şıd ık ları öze göre değerlendirilir. Sinem a
«halkın y aşam a ve çalışm a isteğ in i a rttırm a k ,
olumlu k a h ra m a n la rla seyirciye toplum sal ideal
anlayışı aşılam ak ve halk k itlelerin in beğenisini
eğitm ek» am acı güder. R us sinem asım n başarılı,
başarısız b ü tü n filim lerinin bu ilkelere uygun ol­
duğu görülür.
19
Sinem a yöntem lerim izde o rta k la şa h a re k e t bü­
yük b ir rol oynar. O rtak la şa değeri olan film ler
yap m ak gereksinm esi, F ran sızların olduğu k a ­
d a r A m erikalıların da her yerde, her zam an k u l­
landığı, koca, k a rı ve sevgiliden k urulu üçgeni
p arçalam am ızda yardım cı oldu. K ütlelerin k a l­
kınm asını ve öyküsünü an lata n tarih sel film le­
rim izi, tarih sel konuları işliyen A m erikan film ­
leriyle k arşılaştırırsa n ız , a ra d a k i ayrım ı hemen
görürsünüz. A m erika’da ön plânda her zam an iki
sevgili vardır. Ve yalnız a rk a plân değişir. Bu
a rk a plân bugün F ran sız D evrim i olur, yarın Ko­
mün. A m a k işiler hep aynıdır ve ta rih sel olay­
la rla ilgilenilmez.
O rada ay rın tı olan, bizim için tem el oluyor.
Biz, y aşam a girm ek istiyoruz. Denizci yaşam ına
değinen bir film yapıyorsak, O dessa’ya, S ivasto­
pol’a gider, gem icilerin o rtam ın a g irer, bu in­
san ların havasını, duygularım inceler, böylelikle
o rtam ın bizi ilgilendiren duyğusunu doğrulukla
verebilm eyi başarırız.
«La Ligne général» gibi bir köy film ini ele al­
m ışsak, köye gider, zam anım ızı köylüler a ra sın ­
d a geçirir, böylece yerel rengi ve to p rak duygu­
sunu anlatabilm eyi başarırız.
D aha önce de belirttiğim iz gibi, sinem ada oynı-
yabilecek kişiler, yalnız m eslekten oyuncular de­
ğildir, basit kim selerin duygularını d ah a iyi an-
latabildiklerini, m eslekten bir oyuncudan daha
doğal olabildiklerini görüyoruz. Bu, bazan bir
zam an m eselesidir...
Aynı kaygı şim di a ra m a k ta olduğumuz, yeni si­
nem a biçim lerinde de b a ş ta geliyor. «K ütle fil­
mi,» Sovyet sinem asının son aşam ası değil el­
bette. Bu sinem a, üçgen geleneğini yıkm ak im ­
kânını sağladı ayrıca film anlatım ında b aşk a a n ­
latım tü rle ri a ra ştırm a olanağını verdi. Sadece
belge film i yapan y a da soyut film ler çeviren yö­
neticilerin rolünü küçüm sem ek istem iyorum .
O nların a ra ştırm alarıy la , «kütle filmi» a r a ş tır ­
m aları ara sın d ak i büyük ayrım , soyut film in se­
yircinin özellikle toplum sal çoşkularını ö rg ü tle ­
m ekle ve onu u y arm a k la u ğ raşm am asın a k a rş ı­
lık k ü tle film inin h er şeyden önce g ö rü n tü ve
g ö rü n tü düzeniyle seyirci coşkusunun nasıl uya-
20
rılabileceğinin incelem esinden d o ğm aktadır. A r­
tık serüven konuları, polis konuları ya da benzer
k ay n a k la rla ilgilenm iyoruz. Bizim için gereken
g ö rüntüde ve k u rg u türlerinde, ara n ılan çoşku-
ları k ışk ırtab ilecek a ra ç la rı bulm ak o lacak tır.
Ü zerinde çoğ u ğ raştığ ım ız b ir sorun bu. Bu yön­
de çalışarak , sanatım ızın en büyük görevini ye­
rine getirebildik. G örüntüyle soyut fik irleri filme
alm ak, onları belirli bir ta rz d a so m u tlaştırm ak
ve bunu, bir fik ri b ir anekdotla, y a da b ir öy­
küyle g ö rü n tü ley erek değil, de, doğrudan doğru­
y a g ö rü n tü d e y a d a g ö rü n tü k arışım ların d a ön­
ceden tasarlay ıp , duygusal tepkileri önceden
k estirerek yapm ak.
Y eter açıklıkla an latabildim mi, bilm iyorum , an ­
cak düşüncenin, kendiliğinden yeterince an laşılır
olduğunu sanıyorum .
B u rad a çarpıcı b ir h arek et, bu h a re k e tte n de bir
dizi düşünce uyandırabilecek bir dizi görü n tü y ü
g erçek leştirm ek m eselesi var. G örüntüden duy­
guya, duygudan teze. Bu davranışın, kuşkusuz,
sim gesel olm ak tehlikesi var. A ncak sinem anın
dinam ik ve düşüncenin işlem lerini ele alabilecek
te k sa n a t olduğunu u n u tm am ak zorundasınız.
D üşüncenin yürüyüşü, durgun olan ve düşünce­
nin yanıtını doğrudan ve geliştirm eden verebilen
diğer sa n a tla rd a aynı biçimde u y arılam az. Bu
düşünsel u y arm a işinin sinem ayla yerine g e tiri­
lebileceğini düşünüyorum . Aynı zam an d a bu, z a ­
m anım ız san atın ın tarih sel y ap ıtı d a olacaktır.
Çünkü, düşünceyle, k atık sız felsefe öğretisiyle,
duygu, çoşku arasın d ak i İkilikten çok çektik,
îlk zam anlarda, büyü ve din zam anlarında, bi­
lim hem b ir çoşku, hem de toplu b ir bilgi öğe-
siydi. S onraları ikilikçilikle (dualizm ) ayrıldı
ve b ir yan d a öğretisel felsefe, k atk ısız so y u tlaş­
tırm a, diğer y an d a k atk ısız Çoşkusal öğe kaldı.
Şimdi, dinsel olan ilkel d u ru m a değil de, çoş­
ku ile düşünce ara sın d ak i bileşim e b ir dönüş
yapm am ız gerekli.
Bu büyük bileşim i an cak sinem anın yapabilece­
ğini ve düşünsel öğeye canlı som ut çoşkun k ay ­
n ak ların ı sağlayabileceğini düşünüyorum , iş te
görevim iz ve bağlandığım ız yol.
(17 Ş u b at 1930, Sorbonne’da konferans)
sungu çapan • devrim çocukları
Lenin, ekim devrim inden sonra bütün sa n a t dal­
la rı içinde yeniliği, özellikleri, yaygınlığı, yığınla­
rı etkilem esiyle sinem anın işlevine ve geleceğine
d ik k ati çekm işti. «Sinema bizim için sa n atların
en önem lisidir.» 1919’da Sovyet R u sy a’da daha ü s­
tünde d u rulm ayan ve gerektiğince önem senm e­
miş ilkel bir alan olan sinem a devletleştirildi.
1924’e değin süren bir hazırlık evresiyle gerekli
o rtam y aratıldı, k ap italci düzenin verm ediği k i­
m i o lanaklar sağlanm ış oldu. Lenin’in öldüğü yıl
g erçek anlam ıyla Sovyet sinem ası kurulm uştu.
D ziga Vertov, Lev Kuleşov, Sergey Mihailoviç
E isenstein, Vsevolod Pudovkin, A leksandr Dov-
çenko gibilerin oluşturduğu ilk sinem acı kuşak,
k ısa bir süre içinde Sovyet sinem asını sesli film in
gelişine dek sürecek olan altın çağına eriştirdi.
1924’ten bir otuz yıl sonra, S talin ’in ölüm ünün Sov­
y et sinem asına - yalnızca sinem aya değil, Sovyet
san atın ın b ütün alan ların a g etirdiği «buz çözüm ü»;
zam an zam an baştak ilerle çatışan eski u staların
a rd a rd a yittiği, o rta dönem sinem acılarının sesle-
lerini çıkaram adıkları, g ittik çe daha bir sıkılaşa-
ra k yerleşen, sindirm e taktikleriyle, tem izlik h a ­
reketleriyle, öldürüm lerle dolu o ideolojik baskı
çağının, soğuk savaşın sonucu körelm iş, güdüm lü
sanatını, bağım lanm ayı bir yere değin de olsa
bilinçle yoksayan, olabildiğince gerçeğe saygılı,
• 1950 sonrası sovyet sineması
bireysel, tek yanlılığa kapılanm ayan, a ta k b ir
genç sinem acılar k uşağının yetişm esine yol açtı.
Sovyet sinem asına özgü özel k o şulların sağladığı
bir o rtam d a G rigori Ç ukray, V ladim ir Basov, S ta-
nislav R ostotski, Lev Kulicanov, M ihail Şveitzer,
M arlen K utziyev, Sergey B ondarçuk, V ladim ir
Skuibin, Alov, N aum ov vb.lerinin y ü rü ttü ğ ü bu
k u şağ ın o rta y a çıkışıyla Sovyet sinem asının t a ­
rihsel gelişim i içinde b ir dönem kapanıyor, p ro ­
pagandadan, siyasal güdüm lerden özgür an lay ış­
lara, kişisel eleştirilere k ay a n b ir y a ra tm a b a­
ğım sızlığını tan ıy an ve kabullenen yeni bir dönem
açılıyordu. E h ren b u rg ’un B uzların Çözülüşü adlı
rom anının çıkm ası ile başlayan bu serbestlem e
yayılışının tem eli ta ik in ci B üyük Savaş sonrasın­
dan beri san atçı kişiliğinin, y a ra tm a özgürlüğü­
nün b ir y an a itildiği her tü rlü yeniliğe k a rşı du­
rulan zorba, bağnaz b ir çevrede güdüm lülük gös­
terilerin e girişilm esiyle gitgide a rta n politika
oyunlarıyla, denetlem elerle, k ısıtla m a la rla kendi­
liğinden h azırlan m ak tay d ı ve S talin ’in ölüm ü ola­
yın son aşam asıydı, Stalin ölmese de bu a ltta n a l­
ta kendini du y u ran sın ırları zorlam a, serbestlem e
akım ı a r tık bir n o k ta d a p a tla k verecekti. A nla­
mını bu dirençli k a rşı çıkıştan alan, bu direniye
sırtını veren genç k u şa k n asılsa o rta y a çıkacaktı.
Zorunluydu bu. K açınılm az, evrim sel b ir zorunlu-
21
lu k tu . 1956’da K om ünist P a rtisin in ünlü 20. kon­
gresinde k işileri ta n rılaştırm an ın m arxçılığa ay ­
kırı, olduğunu belirten K ruşçev’in, sinem a diye sa­
dece b irtak ım m a n za ra resim leriyle Hollywood
k a rş ıtı saçm a filim lerin çekilm esini öneren S ta-
lin ’in sığ, çıkarcı tutu m u n u se rtç e yeren sözleriy­
le güvenlik adına toplum sal gerçekçiliği h er alan ­
da alabildiğine söm üren, y ozlaştıran S talin yön­
tem leri, K afk a’nın bile h ayal edem eyeceği k atı
bir b ü rokrasi egem enliği, Jdanov k u ra lla rı ra fa
kaldırılıyor, k ısıtla n an sa n atç ı özgürlüğü se rb e st­
leniyordu. A m a aynı K ruşçev, 1962’de Solzhenit-
zin’in Ivan Denisoviç’inin yayınlanışından hemen
sonra belki çok ileri g ittiğ in i düşünerek, soyut
resim leri eşek k u y ru ğ u y la yapılm ış o la ra k dam ­
g alayacak, E h ren b u rg ’a um ulm adık suçlam alar
yöneltecekti. İşte buz çözümü dönem i Sovyet si­
nem acıları, görünürde ik tid a rla bir k a rşıtlığ a düş­
meden, aslında sürekli böylesi k ıt anlay ışlarla
—■S talin çağındaki denli yeğin değil tabiî, az bir
az ta k ış a ra k filim lerini m eydana getirdiler.
1950’den sonraki yıllarda Sovyet sinem asında
genç yönetm enlerle birleşerek dayanışm a içinde
yan y an a filim ler veren o r ta k u şa k sinem acıları­
nın bir bölüğü sınırlı da olsa genç k u şa k üzerinde
k a tk ıd a bulundu, giderek buz çözüm ü’nden sonra
çevirdikleri kim i filim ler, b ir anlam da aşırılık tan
y an a yeni k u şa k yönetm enlerinin filim lerinden de
baskın çıktı, genç Sovyet sinem asının b aşy ap ıt­
la rı ara sın d a y er aldı, ö rn e ğ in eski b ir sinem acı
olan M ihail K alatozov’un L e tia t shuraw lie / L ey­
lekler G eçerken’i (1957) bu yenilenm e, kişiselleş­
m e evresinin en p a rla k dönem eçlerinden biridir.
S avaşın olum suzluğunu, acı etkilerini, yıkım ları­
nı, ünlü g ö rü n tü yönetm eni S ergey U rusevski’nin
sarsıcı çekim lerinin sağladığı akıcılıkla işleyen
filim de K alatozov, savaşın ayırdığı ik i sevgilinin,
V eronika’yla B oris’in yalın, oldukça beylik aşk öy­
k ü sünü R us insanına özgü yoğun b ir duygululuk­
la an lattı. B ir önceki çalışm ası, S talin ’in ölümüne
değin hüküm süren dondurulm uş şem atizm e karşı
çıkan ilk Sovyet film i niteliğindeki, üç arkadaşın
iş çevrelerini, tekdüze y aşan tıların ı bürlesk öğe­
lerle p ek iştirerek yansıtan, p a r ti bürokrasisini
h afif h afif eşeleyen W ernie d ru sia / S adık dost­
la r (1954) adlı neşeli güldürüyle, 1958 Cannes F i­
lim Şenliğinde büyük başarı k azan an Leylekler
Geçerken, S talinci sinem anın dogm atik filim lerine
açık ça k a rş ıt te p k ile r taşıyordu. K alatozov’un
A leksey B atalov dışında gene aynı kadroyla, ad­
sız bir oyuncuyken L eylekler’le ünlenen T aty an a
Sam oylova ve g ö rü n tü yönetm eni U rusevski’yle
b irlik te yap tığ ı S ibiryadaki b ir co ğ rafy a keşif
yolculuğunu konu edinen N ie dokontschenoie pis-
m o /A sla gelm eyen m ektup (1960) ve senaryosu­
nu Y evtuşenko’nun hazırladığı Ben K üba’yım
(1964) da onun insancıl anlatım ını, ü stü n yetenek­
lerini, g ö rü n tü düzenlem edeki u stalığını vb. açı­
ğ a çık aran füim lerdi. K alatozov gibi genç Sovyet
sinem asının oluşum una önderlik edenlerden Y uri
22
R aizm an, içsel dengesizliklerini aşam ayan, u ğ ra ­
şında b aşarılı b ir yapı m ühendisiyle sevdiği kız
ara sın d ak i an laşm azlık ları g ö steren U ro k shisni
/ H ay atın dersi (1955) adlı m odern film inde top­
lum sal ülkünün h er şeye y eterli olm adığını savu­
nuyordu, filim de yüksek k u ram ların kendini be­
ğenm iş tu tu m la rın a d a sald ıran y an lar vardı. R a ­
izman, önceki film i K aw aler solotoj swiesoli /
A ltın yıldızlı sü v ari’yle (1951) de yeni k u şağ ı g e­
niş ça p ta etkilem işti. A m a bu yürekli çıkışlarına
k arşın R aizm an 1957’deki film i uygun b ir an la­
tım içinde klişeleşm iş d u y g u lara bağlı k ah ra m an
m itosunu ele aldığı K om m unist / B ir k o m ü n ist’te
(ya d a A nnem e m ektup) y arı y a rıy a b ir dönüşle
epey taviz veriyordu. Gene yeni say ılam ıy acak bi­
ri, Yosif H eifetz u zunca bir süre A leksandr Zark-
hi’yle b irlikte ça lıştık ta n sonra 1954’te o rta y a koy­
duğu işçi so ran ların a eğilen B olschaya sem ia /
B üyük aile’yle genç Sovyet sinem asına b ağ lan ı­
yordu. 1956’d a H eifetz R um jazev D avası ile Sov­
y et sinem ası için yabancı bir tü re el a ttı: polisiye
filim. Çehov’un bir öyküsünden u y arlad ığ ı D am a
e sobatschkoi / K üçük köpekli k ad ın ’la (1960)
Çehov’un k arm a şık kişilerini derinlem esine işle­
yen değişkin, araştırıcı, duyarlı b ir an latım dene­
m esine girişen önem li b ir y ap ıt m eydana g e tiri­
yordu. Sovyet sinem asında yoğun d ra m a tik ö rg ü ­
lü filim ler y apan E isen stein ’la y ap ıtla rı epik-des-
ta n filim leri o la ra k adlandırılabilecek P udovkin’
den sonraki yerin sahibi, bıkıp usanm aksızın fi-
lim lerinde hep insanın yaşam a, aşk, ölüm gibi k a ­
lıcı an a tem aların ı coşkun lirizm iyle k a tış tıra ra k
veren «sinem anın en büyük şairi» D ovçenko’nun
ölüm ü dolayısıyla bitirem eyip eşi Y ulia Solntse-
v a’nın tam am ladığı, bir U k ra y n a köyündeki su
bendinin yapılışını ele alan P oem a o m ore / Deniz
şiiri (1956-58) de genç Sovyet sinem asım n k ay n a­
ğını besleyen tem el filim lerden biriydi bu dönem ­
de. Solntseva, D ovçenko’nun b aşk a b ir tasarısın ı
da gerçekleştirdi, 1960’da A teş y ılları’nı y aptı. Bu
filim de bir ask erle sevgilisinin cephede kan, ateş,
ölüm içindeki evlenm eleri bir b arış yakarışı, bir
sav aş ağ ıtı niteliğinde anlatılıyordu. Dovçenko’
nun ölümü üzerine y aşay a n Sovyet sinem acıları­
nın en büyüğü sayılan M ark D onskoy sa v aşta n
önce G orki’den sinem aya u yarladığı filim lerle t a ­
nınm ıştı. (G orki üçlem esi: D etstw o / G orki’nin
çocukluğu, W liudiach / İn sa n la r arasın d a, Moi
u n iv ersiteti / Ü niversitelerim 1938-40) D onskoy’
un buz çözümü yıllarında, P udovkin’den sonra
ikinci kez çevirdiği M at / A na (1956) ile içten
coşkunluğunu, ölçüsüz y aratıcılığını son derece
duygun, hüzünlü b ir biçimde o rta y a koyduğu in ­
sancıl b ir aşk şiiri olan Y aşam anın arm ağ an ı
(1957), yeni Sovyet sinem asına dam gasını v uran
filim lerdi. 1960’daki, gene bir Gorki uyarlam ası,
F om a Gordeyev, D onskoy’un edebiyat y ap ıtların ı
sinem aya a k ta rm a d a k i yetkinliğini, ustalığını, be­
tim lem e zenginliğini doru ğ u n a çıkarıyordu, ö y le
ki, F om a Gordeyev, örneğin en iyi D ostoyevski
uyarlayıcısı b ir Ivan P iry ev ’in N a sta sia Filippov-
n a / B udala’sıyla (1958), Belye noçi / Beyaz Ge­
ce! e r’iyle (196-1) k arşılaştırıld ığ ın d a D onskoy’un
üstünlüğü hem en kendini belli eder. U luslararası
bir çocuk dinlenm e kam pındaki, H iroşim a’da bom ­
balanm ış küçük bir Japon kızının çevresinde çe­
şitli u lusların çocuklarını birleştiren bütünüyle
sav aş k a rşıtı olan son film i G ünaydın Ç ocuklar’la
(1933) D onskoy adına gölge düşüren güdüm lüce
bir filim veriyordu. D ondurulm uş sın ırları çözen,
kırm ızı renkli «kolhoz» filim lerini aşan, atılgan
yeni k u şa k sinem acılarıyla b irlikte çok daha ilgi
çekici, saygıdeğer y a p ıtla r çık aran sinem acılar­
dan Sergey Gerasimov, ilerde 1965’te Nobel ödü­
lünü k azan a ca k olan Şolohov’un, 1930 ta rım kol­
e k tifle ştirilm e sin i güneyde bulunan bir K azak k ö ­
yündeki uygulanm am ın sorunlarını işleyen d estan ­
sı rom an üçlem esini sinem aya ta şırk en , (Tikhi
Don / D urgun Don 1957 - 58 üç bölüm) Gerasim ov
gibi ilk k u şa k sinem acılarından Sergey Y utkeviç
de baş rolde genç yönetm enlerden B ondarçuk’u
o y n atarak S hakespeare’in O thello’sunu (1957)
uyarlıyordu. Y utkeviç 1958’de Lenin üzerine an-
la tıla r’ı çevirdikten sonra canlandırm a sinem ası­
n a geçerek M ayakovski'nin keskin yergilerini çağ­
rıştıra n B anyolar’ı (1962) o rta y a koydu. Gerasi-
BİR YAŞLI ADAMLA BİR YAŞLI KADIN VARDI (1 9 6 4 )/
GRIGORI ÇUKRAY
¡VAN’IN ÇOCUKLUĞU (1 9 6 3 )/ ANDREY TARKOVSKİ.
mov d a gene b aşk a b ir edebiyat uygulam asını,
O strovski’nin İn sa n la rla H ay v a n lar’ım (1962)
görüntüledi. Sovyet sinem asının ilk sırad a k i bü­
y üklerinden biri olarak kabul edilen, Y utkeviç ve
Leonid T ra u b erg ’le b irlik te 1920’lerdeki F E K S /
E k sa n trik oyuncu okulu’nun k u ru cu su G rigori
K ozintsev de ed eb iy attan epeyce y a ra rla n a n Sov­
y et sinem asında genellikle bu sürelerde y aygın­
laşan u y arla m a ak ın tısın a k a p ıla ra k C ervantes’in
ölümsüz k itab ın d an Don Quixote / Don K işot’u
(1957) sinem aya ak tard ı, yedi yıl so n ra d a bugü­
ne değin yapılm ış en iyi S h akespeare film i oldu­
ğu ileri sürülebilir son derece kişisel, savlı, değişik
yorum lu S h akespeare uyarlam asını, A m leto /
H am let'i (1964) m eydana getirdi. Şostakoviç’in
müziklediği, In n o k en ti Sm oktunovski’n in H am -
le t’i, A n astasy a V ertin sk a y a’nın O phelia’yı oyna­
dığı H am let, 1965 V enedik filim şenliğinde büyük
y an k ılar uyandırdı.
1950’den so n ra pek çalışm ayan L itv an y alı şiirsel
gerçekçi F re d erik E rm ler, 1955’te y aşam a şevki­
n i y itiren k ö tü rü m b ir adam ın içine y u v arlan d ı­
ğ ı u m u tsu zlu k tan b ir kadının yol göstericiliğiyle
k u rtu lu şu n u ve birbirlerini sevm elerini ele alan,
y er yer m elodram a y atk ın , çok etkili, insancıl Ne-
okontsch en n aja pow est / B itirilm em iş rom an’ı
çeviriyordu. E rm ler son film i B irinci gün’den
(1959) so n ra televizyon için k ısa filim ler h az ır­
ladı.
Y apıtlarıyla, aydınlık düşünceleriyle, VGIK / Dev­
le t yüksek sinem a okulu’n d ak i dersleriyle genç
Sovyet sinem acı kuşağını yönlendirenlerin, eğiten
lerin başında gelen M ihail Romm, uzunca b ir sus­
kunun ard ın d an bir atom fizikçisinin b ir yılından
seçilmiş dokuz gününü A ntonioni’yi a n ıştıra n b ir
anlatım la, koyu bir b u ru k su lu k la m odern insanın
çağdaş kişisel sorunlarını, çıkm azlarını, içsel y al­
nızlığını verm eyi am açlıy arak , çeşitli b ask ıla r do-
layısiyle pembece, iyim ser b ir sonuca k a v u ştu ra n
şaşırtıcı güzellikteki D jew jat dnjej odnogo g o d a /
B ir yılın dokuz g ü n ü ’n ü (1962) o rta y a koydu.
Ç ağdaş sinem anın en olgun kişilerinden b iri olan
R om m ’un belirgin etk ile ri 1956’dan so n ra filim
çevirm eye a tıla n öğrencisi Ç u k ray ’ın y a p ıtla rın ­
da açık seçik izlenebiliyordu.
S avaş öncesi yıllarından S talin ’in ölüm üne değin
geçen sü re içinde iyi nitelikli, sağ lam b irk aç yö­
n etm en yetişebilen Sovyet sinem asında 1954 - 58
ara sın d a ansızın elliye y ak ın gencin o rtalığ ı k a p ­
ladığı görüldü. Y önetm enlerin y an ısıra senaryo­
cular, k u rg u cu lar, alıcı yönetm enleri, oyuncular
d a yenileniyor, genç k u şa k çok u m utlandırıcı b ir
görünüm le o rta y a çıkıyordu. Sovyet sinem asına
oldukça ay k ırı b ir h av a g etirerek kendini kabul
e ttire n bu genç k u şa k aslında 1950-60 arasın d a
dünyanın hem en hem en h e r ülkesinde s a n a t kol-
la n n d a özellikle sinem a alan ın d a gözlenen deği­
şimden, olağan b ir k u şa k yenilenm esinden b aşk a­
23
ÜNLÜ OYUNCU A LEK SEY BATALOV, BİR Y IL IN DOKUZ GÜNÜ'NUE. (1963) M IH A IL ROMM.
ca bir şey değildi. A m a bu kuşağın tüm iyi niyeti­
ne, b ütün çab aların a karşın, o yüce u sta la r çağı­
nın im gesel olanla nesnel ara sın d ak i eytişim sel
birliği ustaca, k u ran sağlam sinem asını canlılı­
ğıyla, özgünlüğüyle b ütün bütün sürdürebildiği,
yeniliyebildiği de söylenemez.
B ir yeni dalga akım ı biçiminde beliren genç Sov­
y et sinem ası b aşk a akım lardan, örneğin, F ransız
yeni d alg a’sından ayrı bir yerdedir, kim i o rta k
y an lar taşıyordu am a yeni d alg a denli keskin, bi­
reysel değildi ve olam azdı ayrıca, o rta y a çıkışı
vb. dışında yeni dalg ay a benzem e zorunluğunda
da değildi. VGIK gibi tem el bir eğitim ö rg ü tü n ­
den b aşk a 1957’de kurulan Sovyet sinem acılar
birliği de Dom Kino / Sinem acılar evi’nde düzen­
lediği yeni, yabancı filim gösterilerinden açık o tu ­
ru m lara, k u ram sal so ru n lar ü stüne sem inerlere,
çeşitli ta rtış m a la ra değin v ara n çalışm aları ile
genç k uşağı besliyor aslında varolan, tü rlü sine­
m a k itaplarının, Iskousstvo Kino / Sinem a san atı
gibi dergilerin yayınlandığı sinem a o rtam ını daha
d a geliştiriyordu. Ç oğunlukla VGIK’ı bitiren genç
Sovyet sinem acıları genel o la ra k politik açıların
elden geldiğince dışında kalm ak kaygısıyla, be­
lirli bir görüşü, toplum sal gerçekçiliğin özündeki
insancıllığı kişisel gerçekçilikleriyle k a y n a ştıra ­
rak , sığ öğreticiliğe kapılm adan, tu ta rlı, eleştiri­
ci, bugünün gözleriyle dünün gerçeklerine bakan,
çokluk abartılm ış, kim i yerde tedirgin eden bir
duygululuğun egem en olduğu duru, sıcak, içten,
yalın, Ita ly a n yeni gerçekçiliğinin bazı etkilerini
yan k ılayan filim ler yapıyorlardı, p a rtin in yanısı-
r a b ir şeyler söylem ek isteyen bir sinem a gerçek­
leştirm ek istiyorlardı. Savaşı görüp yaşam ış olan
bu acılı kuşağ ın sinem acılarında belirgin o rtak
yön, gerçeğin cilâlandığı, koşullandırılm ış, don­
durulm uş, tu m tu ra k lı S talin çağı sa n atım yadsı­
m alarıydı. Genç Sovyet yönetm enlerinin o rtalığ a
çıkışının eski dönem sinem acılarına k a rşı b ir çı­
k ış olm adığı apaçıktı, k a rşı çıkılan sa n a tın poli­
tik a n ın gölgesinde güdülm esiydi, politika oyun­
larının insansı değerlere yeğlendiği S talin yöntem ­
leriydi, baskıydı. G iderek eski dönem yönetm en­
leriyle genç Sovyet sinem acılarının birleşip, b ir­
likte genellikle ağ ırlık payı genç k u ş a k ta olarak
yeni bir Sovyet sinem ası o lu ştu rd u k ları ra h a tç a
savunulabilir bir sav niteliğindedir.
S talin ’in yaşlanm asının d a tedirginliğiyle polis
rejim i k u ralların enikonu a rttırd ığ ı evrede Sovyet
sinem asında ancak u y u ştu ru cu ta rih sel serüven
filim leri, biyografi filim leri, işçi, kolhoz öyküle­
ri, bayağı p ro p ag an d a filim leri geçerliydi. Konu
k ısırlığı alabildiğine kendini duyuruyordu. Buz
çözümünden so n ra g itg id e d ah a b ir verimlenen
genç k u şa k sinem acıları belli bir ölçüde bunu y ık­
tılar, gelenekçiliğin tepkiyle k arşılad ığ ı özgür,
savaşın anlam sızlığı, b arış özlemi, aşkın olum lu­
luğu benzeri evrensel k a v ra m la ra el a ta n sağlam
k onular g etird iler. B ağnazlığı ara la d ıla r a m a g it­
tikçe çoğalan örnekleri ay rı tu tu lu rsa bugün bile
Sovyet R u sy a’da günlük yaşantının, çıplak, çağ ­
d aş gerçeklerini yakından izleyen m odern filim -
lerin çoğunlukta olduğu ileri sürülem ez.
Buz çözüm ü’nün başlangıcındaki ilk genç kuşak
film i V ladim ir B asov’un Y iğitlik okulu (1954) idi.
V ladim ir Basov uzunca b ir süre sonra 1961’de bü­
yük bir tra k tö r fab rik asın d a çalışan b ir m ühen­
disin tutkulu, içine dönük, k a r a sevdasını işlediği
M ühendis B ak h irev ’le b aşarı kazandı. Genç k u şa ­
ğ ın ilk m uştulayıcısı B asov’un B ondarev’in ro m a­
nından u yarladığı sa v aşta n babaevine ve k ızk ar-
deşine dönen bir ask erin k arşılaştığ ı güçlükleri,
y ad ırg ay ışları ele alan D urgunluk (1964) adlı son
yapıtı, kim i sırıta n do g m atik y anlarına, ucuzca
bağlanan m utlu son’u n a k a rşılık kendisine b ağ la­
nan u m u tları boşa çıkarm adığını gösteriyordu. B a­
sov bu film inde renkli sinem ayı deniyordu. Ç u k ray ’
la aynı zam an d a VGIK’ı b itiren V assili O rdinski
besbelli İta ly a n yeni gerçekçilik etk ileri ta şıy an
toplum sal eleştirisi Tschelow iek podilsia / B ir in ­
san doğacak’da (1956) sevgilisinin te rk e ttiğ i b ir
genç kızın serüvenini an latırk e n k ahram anının
durum unu en ince ay rın tıların a varıncayadek tam
bir doğrulukla, u sta c a betim liyordu. A ynı yeni
gerçekçilik k alın tıları iki genç yönetm enin, Lev
Kıılicanov’la Y akov Segei’in o rta k filim leri Dom
w kotorom ja shiuiu / Y aşadığım E v ’de de (1957)
yansıyordu. 1958’de B rüksel’de düzenlenen bir y a ­
rışm ada en iyi yönetim ödülünü alan Y aşadığım
Ev, savaş sırasın d a bir çok ailenin aynı evde yok­
luk, d arlık içinde b irlikte yaşayışlarını, politik
belirtilerden ıra k evrensel, insancıl b ir tu tu m la
yıkık dökük savaş g ö rü n tü leri a ra sın d a bölüm
bölüm o rta y a koyuyordu. VassUi O rdinski’nin
ikinci film i îlk A şklar (1960) okullu üç genç
kızın duygusal yaşan tıların ı, genç kızlık hayalle­
rin i dile g etiren bir filim di. B üyük m aden (1963)
adlı, p arla k bir rö p o rtaj akıcılığıyla günlük bir
m aden olayını sinem aya a k ta ra n son çalışm asın­
da O rdinski g ittik çe gelişen, kişisel, değişik bir
an latım a ulaşıyordu. Y eni Sovyet sinem acı k u şa ­
ğının en verim li yönetm enlerinden biri olan Kuli-
canov 1959’da yaptığı Doğum y eri’nde M oskova’
da büyüyen bir kızın gerçek anne-babasının yanı­
na, köyüne döndüğünde o rta y a çıkan durum ları,
köy yaşayışına alışm asını, ilk aşkını tanım asını
işledi, önem sizce bir Çekoslovak Sovyet o rtak
yapım ı olan Y itik fo to ğ ra f ta n (1961) sonra A ğaç­
la r büyüdüğünde de (1962) b ir h astahanede başla­
y an ta tlı bir aşk öyküsüne eğiliyordu. Y akov Se-
gel, sa v a şta B erlin’deki A lm anların son direniş­
leri sırasında elinde barış b ay ra ğ ıy la öldürülen
bir R us askerini an la ttığ ı B arışın birinci günü
(1960) ve çocukluğunda güvercinlere tu tk u n bir
oğlam n yeniyetm elik çağındaki tem iz aşkını y e r­
li yerince o tu rtu lm u ş sim gelerle don attığ ı şiirsel
E lveda, güvercinler ((1962) ile ilgi çekti.
Sovyet sinem asının büyük u sta la rın d a n b aşka
Ita ly a n yeni gerçekçiliğinden de geniş ç a p ta y a ­
rarlan an , gerçekle anın d a ilişkiler k u ran , çok­
luk biçimi b ir y an a koyup olanca yalınlığıyla öze
yüklenen (bu b ir kın am a değil) bu yeni kuşağın
u lu slararası ilk yüz akı, VGIK çıkışlı Sergey
Sam sonov’un ruhbilim sel a ra ştırm a la rı deneyen,
çok duyarlı Çehov uyarlam ası P oprig u n y a /
A ğustos böceği (1955) oldu. O yılın Venedik fi­
lim şenliğinde arm a ğ a n la n d ın la n Sam sonov son­
ra k i film i A şkın sın ırları’n d a (1958) b aşarı çiz­
gisinin a ltın a d üştü am a Sovyet R u sy a’da iç sa ­
vaş sırasın d a genç bir bolşevik kadınıyla bir
a n a rşist gurubu ara sın d a geçen iy im se r traged-
y a ’sıyla 1963 C annes’da en iyi devrim ci destan
film i ödülünü kazanıyordu. Genç Sovyet sinem a­
sı dendi m i adı ilkin anılm ası gereken, yeni k u ­
şağın «kare as» ı G rigori Ç ukray, a p a r to p a r
okullardan alın arak sa v a şa gönderilen b ü tü n y a­
şıtları gibi ölüm ü görm üş, geçirm işti, yüklüydü,
savaş dönüşü VGIK’ı b itird ik ten so n ra genç Sov­
y et sinem asm ın ilb a h an n ı yaşadığı dönemde,
1920’lerdeki devrim tem asını işlediği, b ir ç a r su ­
bayıyla devrim ci b ir kızın tr a jik aşkını, U ru-
sevski’nin duru görüntüleriyle, acıklı bir romeo
- ju lie tt öyküsünün sulugözlülüğüne düşmeden,
birbirine k a rş ıt çevrelerdeki iki insanın alışılm a­
m ış durum unu çoşkulu b ir içtenlikle veren So-
rok porvii / K ırk b irin ci’yle (1956) insancıl tu tu ­
munu, duygusal eğilim lerini açıklıyordu. Sine­
m aya ilk başlayan birinin film i o larak başarılı
bir çalışm aydı K ırkbirinci. Ç ukray 1959 da la ­
netlediği savaşın ü rk ü tü cü k a rg a şalığ ın a itilen
çağ d aşların ın ve kendisinin acılı serüveninden
söz etm ek isteğini; film i sonuna değin savaş
k a rşıtı b ir tem el düşünle y ü rü terek , g eliştire­
rek, a ra d a b ir de aşk ın olum luluğu tem asını ar-
k alıy arak , dengeli b ir akıcılıkla ak sam adan, g e r­
çekle şiiri y an y an a k o y ara k verdiği büyüleyici
y alın lık tak i B allade o soldate / A skerin tü rk ü ­
sü y le (1959) yeterince doyurdu. 1961 de çevir­
diği çok aşırı duygulu bölüm ler k ap say an Cisto-
ye noebe / D uru Gök, sav aş öncesi yıllarından
bugüne değin b ir k u şa ğ ın b ütün y aşan tısın ı özet­
liyordu. Bu film inde Ç u k ray S talin ’in ölüm ün­
den so n rak i serbestlem e dönem inin yansısını, b ir
iki d ak ik a süren buzların çözülüşü g ö rü n tü leriy ­
le imliyordu. Son y apıtı B ir yaşlı adam la b ir
yaşlı k adın vardı (1964) d a gene m ırıld an m alara
yol aç an b ir filimdi. Ç ukray gene soylu, içten
duyguculuğuyla, konusunun yavanlığını örten
gerilim iyle, büyük yüz çekim leri, y er y er hum or
eklentileriyle kolayca ta n ıla n an iyim ser k a d e r­
ciliği içinde öyküsünü anlatıyordu.
O yunculuğuyla yönetm enliğini b ira ra d a sürdüren
Sergey B ondarçuk, Şolohov’dan u y arlad ığ ı Soud-
b a Tcheloviek / B ir insanın alınyazısı’n d a (1959)
k arısıy la çocuklarını y itiren bir sav aş tu tsağ ın ın
y ık ın tıla r içinde kalm ış b ir k üçük çocuğu oğul
edinişini işledi. B ondarçuk 1965 te, K ing V idor’-
un on yıl önceki ilk renkli «Cinemascope» A m e­
rik an işi S av aş’la B arış çevirim inden so n ra
T olstoy’un bu ünlü y apıtını 70 m m ’lik ren k li g e­
niş perde sistem iyle b ir kez d ah a sinem aya u y ­
guluyor ve ilk film inde olduğu gibi yine M osko­
va u lu slararası filim şenliğinde büyük a rm a ğ a ­
nı kazan m ay ı başarıyordu. V ladim ir Skuibin, il­
ginç üçlem esinden so n ra (Zalim lik 1959, M ucize­
li 1961, Y arg ılam a 1962) beklenm edik b ir h a s ta ­
lık sonucu d ah a çok filim ler y ap acak b ir y a şta
ölüyordu. B aşk a bir VGIK m ezunu M arlen K ut-
ziyev, ark a d aşı Felix M ironer’le b irlik te Z aret-
chnaia sokağında ilk b a h ar’ı (1956) çevirerek si­
nem aya başladı, ilk kişisel film i yeni gerçekçi­
likten çok V ertov’u an sıta n bir biçim de olay ö r­
güsü k u rm ad an k ü çük k üçük d okunuşlarla re ­
sim y a p a r gibi anında m eydana g etird iğ i ik i Fe-
dor’du (1959). K utziyev çap raşık ta rtış m a la ra
yol açan bu film inden so n ra b ir sü re çalışm ak
olanağı bulam adı. Felix M ironer, genç b ir deniz­
cinin p a z a r iznindeyken p arasın ı düşürm üş bir
kızla p ara y ı aray ışların ı ve bir d ah a ay rılm ay ış­
larını ele alan sevimli film i Izinde’yi (1963) çe­
virirk en K utziyev de yeni b ir filim h az ırlık la n -
25

YİR M İ YAŞINDAYIM ( 1964 )/M ARLEN KUTZIYEV.
SOROK P O R V II/K IR K BİR İN C İ (1 9 5 7 )/G RİG O Rİ
n a girişiyordu: Y irm i yaşındayım . Genç Sovyet
sinem asım n en önemli, en saygın y ap ıtla rı a ra sın ­
daki, M oskova so k ak ların d a b ir ak ttia lite film i
gibi çekilm iş Y irm i Y aşındayım (1964), S ergey’
le A nya’nın çarpıcı aşkların ı veren m odern bir
gençlik filmiydi. K utziyev’in dünyası olağan in ­
sa n la r dilnyasıydı, yap tığ ı sinem a k ah ra m an sız
b ir sinem aydı. S ergey’le A nya’m n P o liteknik
26
m üzesindeki gezintileri, boş M oskova sokakları,
Y evtuşenko’nun kendi gençlik şiirini okuduğu
bölüm vb, k ab a c a b ir a y rım la yeni k u ş a k ta Çuk-
r a y ’a k a rş ıt ucu tem sil eden M arlen K utziyev’in
ince beğenisini, yetilerini, m odern sinem a tu tk u ­
sunu o rta y a koyuyordu.
S ürekli o la ra k b irlik te filim ler yap an A leksandr
Alov’la V ladim ir N aum ov İkilisi 1955’te Gençlik
A n k eti’yle o rta y a çık tılar. 1918’deki iç sav aşla ilgi­
li R ü z g âr (1959) ve 1961 Venedik şenliğinde yeni­
lik ve özgürlük arm ağ an ı k azanan, cephedeki bir
A lm an kadının Ru3 h astah an esin d ek i doğum u­
nun anlatıldığı Y eni d o ğ an lara b arış adlı filim le­
riyle o rta k çalışm alarım sürdürdüler. Genç Sov­
yet sinem acı k u şağ ın d a genellikle ikili çalışm a­
la r yaygındı am a Alov - N aum ov ay rık sılığ ı dı­
şında bu bir o rta k filim den öteye gitm iyordu.
Bir o rta k filim den sonra h erkes ken d i kişisel
film ine başlıyordu. K ulicanov Segel, K utziyev
M ironer örneklerinin yanm a M agdana'nın k ü ­
çük eşeği’yle (1956) Cengiz A buladze R evaz
Çkeidze İkilisi, R us sinem asını çocuk filim leri
y ap m ak la niteleyenlerin ü k örneklerinden Ser-
y ozha'yla (1960) Georgi D anelia - tg o r T alankin
İkilisi, A lyoşa’nın aşk ı’yla (1961) Sem yon Tu-
m anov G eorgi Şukin İkilisi, A rkadaşım Kol-
k a ’yla (1961) A leksey S altikov - A lek san d r Mit-
ta İkilisi vb., eklenebilir. Ç u k ray ve B ondarçuk
gibi eski b ir savaşçı olan S tan islav R ostotski,
M ayıs’m yıldızları (1954), Y eryüzü ve in sa n la r
(1956), O lay P enkovo’da g eç ti (1957), R ü z g âr­
la ra k a rşı (1963) adlı yeni k u şağ ın önem li fi-
lim lerinden sonra 1965’te L erm ontov’dan çağ ­
d aşlaştırd ığ ı Zam anım ızın k a h ra m a m ’nı çevirdi.
On yıldır sa b ırla filim çevirm e olanaklarını bek­
leyen Mihail Şveitzer, Deniz teğm eni P an in e’de
(1960) yirm inci yüzyılın başında geçen bir y iğ it­
lik serüvenini görüntüledi, T olstoy’dan u y arlad ı­
ğı iki bölümlü D iriliş’le (1962) en b aşarılı y ap ı­
tını veriyordu.
Genç Sovyet sinem acıları ara sın d a b u rad a deği­
nilenlerden b aşk a geriye k a la n la r o la ra k Yuli
Egerov, E vgeni Taçov, Y uri Şulukin, V ik to r Iv-
çenko, Y uri Ozerov, M ihail Kalik, V ladim ir Fe-
tine, Y uri K arasik sayılabilir. E n yeni y etişenler
içinde Iv an ’ın çocukluğu’y la (1963) A ndrey Tar-
kovski, M oskova’d a dolaşıyorum 'la (1964) Georgi
Danelia, 1965 Venedik filim şenliğinde ilgi u y an ­
ÇUKRAY
dıran B ağlılık’la P e te r Todorevski, Sevgililerde
(1965) M ihail Bougin sivrildiler.
Çağdaş genç k u şa k sinem ası, buz çözüm ü döne­
mi başlangıcındaki o ateşli, çoşku yıllarından
so n ra kuşkusuz duruldu bugün. Kendini te k ra r ­
la m a yolunda görünen yeni filim lerle b ir çeşit
k ısır döngüye tu tu ld u ğ u d a ta rtışıla b ilir, M iha­
il Rom m b ir yerde, yeni k u şağ ın ve çağ d aş Sovyet
sinem asının bugünkü durum unun oturm am ışlığı-
nı, durgunluğunu gençlere d ah a çok olanaklar,
sın ırla r ta n ın m a m asın a bağlıyordu.
 tanju akerson
A zgelişm iş bir ülkenin sinem ası da azgelişm iş
oluyor.. Bu azgelişm işlik, sinem anın endüstriyel
yanında kendisini gösteriyor, giderek b ir sa n a t
olayı olm a özelliğini de iyiden iyiye baltalıyor..
A zgelişm iş ülke sinem asının özelliklerini birkaç
n o k ta d a toplam ak m üm kün.. Bu özellikleri sı­
ra la rk e n T ü rkiye örneğinden kalk ın m ak ; açık, el­
le tu tu lu r sonuçlara v arm a yönünden yerinde bir
davranış olsa gerek., ilk göze çarp an özellik. T ü rk
sinem a seyircisinin yerli y a d a yabancı film sey­
red erk en fark ın d a olm aksızın iki tic a ri k u ra la
boyun eğm ek zorunda kalm ası.. Seyircinin ira ­
desi dışı oluşan bu k u ra lla rın yabancı film lerde
egem enlik k u ra n ın a «T optan k iralam a (Block
booking) », yerli film lerde ise «Görmeden k ira la ­
m a (Blind booking)» adı veriliyor. (.) T optan
k ira la m a olayı, T ü rk g e tirtic i firm alarının, dün­
y a sinem a piyasasını elinde tu ta n dev dağıtım
şirk etlerin ce liste halinde film sa tın alm a zorun­
d a bırakılm ası.. B unun sonucu T ü rk seyircisi, si­
n em a zevkini eğitm e görevi görebilecek b ir iki
film in yam nda olumlu etkilerini fazlasıy la olum ­
suza çeviren yığın yığın değersiz film le k a rş ıla ­
şıyor. Görm eden k ira la m a olayı ise, sinem a işlet­
m ecilerinin film çekim i başlam adan y a da bitm e­
den konuyu, oyuncuları ölçü a la ra k yapım cılara
p a ra ödem eleri.. B unun sonucunda da, T ü rk se­
yircisinin sinem a sa n atın d an edineceği fayda, iş­
letm ecilerin k â r doğ rultu ların ı izleyen film be­
ğenisine bağlanıp kalıyor., özelliklerin b ir diğeri
çevrilen film sayısına k ıy a sla sinem a salonlarının
azlığı.. Çok sayıda film çevrilm esine yol açan ne­
denlerin başlıcası, u ygulanan am ortism an biçimi
oluyor. F ilm in m aliyetinin belirli b ir m ik tarın ı
a şan gelir sağlandığında yapım cı, bu m ik ta rı aşan
f a rk için vergi ödem ek zorunda k alm ak ta.. Bu
yüzden serm ayesinin önem li b ir kısm ının vergi
yoluyla eriyip kaybolm asını önlem ek için m ali
hesap yılının sonunda alelacele birkaç film daha
çeviriyor. (..) Dış p azarı yetersiz T ü rk film pi­
yasasının derm e çatm alığının en belirgin yanı,
döner serm ayenin n a k it p a ra yerine bonoya d a­
yanm ası, giderek arsla n payını b irkaç tefeciye
k ap tırm ası.. B ir de geleceğin tehlikesi olarak, bu
derm e ça tm a endüstrinin ensesinde azrail gibi
soluyan, sinem anın am ansız düşm anı televizyonu
hesab a k a tm a k gerekiyor.. B ir azgelişm iş ülke
sinem ası olan T ü rk film endüstrisinin genel gö­
azgelişmiş sinemada devrim
rünüm ü bu.. D ışta dev dağ ıtım firm ala rın ın ege­
m enliği altın d a gelişm iş ülkeler film lerinin, iç­
te tefeci - işletm eci İkilisinin sınırladığı T ü rk si­
nem ası bugünkü d u ru m u n a şüphesiz belirli bir
ta rih sel gelişim sonucu erişm iş.. Gene bu tarih sel
dönem içinde sürüp g etird iğ i bünyesel çelişm ele­
rin iç ve dış ilişkilerini b ir kısım çem ber haline
soktuğunu, k u rtu lu ş yolu o la ra k hergeçen gün
biraz d ah a köklü dönüşüm çizgisine yak laştığ ın ı
belirtelim ...
Ö tedenberi devletin, sinem anın so ru n ların a el a t ­
ması, çekidüzen verm esi isteğ i ileri sürülür.. Bu
am açla to p lan an sinem a dan ışm a k u ru lla rın d a
film yapım cıları, getiricileri, sinem a y az arla rı
b ira ra y a gelirler, b ir sinem a k an u n u ta sa rısın a
ışık tu ta c a k rap o r ü stü n e çalışırlar.. A ncak, iş,
T ü rk film leri lehine u y gulanan vergi İndirim i m e­
selesine gelince b ir k ıy a m e ttir ko p ar. T ü rk film ­
lerinin yabancı film lerle eşit vergi sistem ine k o ­
şulm asın a k a rşı çıkan Y eşilçam cılar a p a rto p a r
A n k ara’nın yolunu tu ta rla r, «Millî Sanayi» b a lta ­
lan ıy o r gerekçesiyle politik çevrelere başvurup
rap o ra göre h azırlan acak b ir k an u n ta sarısın ın
p arlâm en to d an geçm em esi çarelerin i a ra ştırırla r..
Ve bu p a rtırd ı g ü rü ltü ara sın d a devletin sinem a
y a el u zatm ası işi gene sürüncem ede k a lır gider..
A zgelişm iş ülke sinem asının özellikleri ile sine­
m a k an u n ta sarısın ı su y a düşüren nedenler k a r ­
şılaştırıldığında, bu konuda g österilm ek istenen
çab aların ne denli çürük çıkış n o k ta sın a d ay an ­
dığı anlaşılıyor. B ir düzeni değ iştirm ek g ere k ir­
se, bu herhalde düzeni k u ran la r, y ü rü ten ler t a ­
rafın d an yapılm az. D anışm a k u ru lla rı çalışm ala­
rına, düzende kendi çık arların a b irta k ım deği­
şiklere gidilm esi isteğini güden Y eşilçam cıları da
çağırıyor, so n ra gelin elbirliği ile bu düzeni de­
ğ iştirelim diyor. Ü ste, vergi indirim inin k ald ırıl­
m ası yoluyla sayısı az alacak T ü rk film lerinin si­
h irbaz değneği dokunm uşçasına k alitesin in a r ta ­
cağım san m ak ta.. O ysa yapım cısı, yönetm eni, te k ­
nik elem anı ile yetersizliğini b a rb a r b ağ ıran Ye-
şilçam cıların film lerine yüzdeyüz oran ın d a bele­
diye rüsum u uygulansa, gene k alite li film çevi-
rem ezler. B ütün değişiklik T ü rk film p iy asasın a
yılda ikiyüz yerine elli kalitesiz film çıkm asın­
dan ib a re t kalır. D aha kötüsü, m eydanı boş bu­
lan dev dağ ıtım firm ala rı T ü rk film p iy asasın a
27
çok d ah a falz a sayıda değersiz yabancı film sok­
m a olanağı bulurlar..
Bu tü r k ısır çekişm elerin ardından y a ta n g e r­
çek, T ü rk sinem asının bugünkü düzenini değiş­
tirecek yeni bir gücün henüz varlığını o rta y a k o ­
yam am ası.. Sürekli bir k ısır çem ber içinde Ye-
şilçam cılarla ça tışan sinem a y az arla rın ın yor­
gunluğu açıkça ortada.. T ü rk sinem asının bir fi­
k ir ortam ına, kendisini Y eşilçam sokağından çe­
kip k u rta ra c a k yepyeni bir sinem acı kuşağ ın a
ihtiyacı var.. Aydın çevreler T ü rk sinem asının
so ru n ları ü stü n e yeni yeni eğiliyor.. Y eşilçam dı­
şı bir sinem a o rtam ın ın oluşm ağa başladığı m u­
h ak k ak.. E le ştiri yazılarının etkinliği, sinem atek
ve sinem a kulüblerine gösterilen ilgi bunun en
sağlam örneği.. Bu oluşum un örgütlenm eye gidi­
şini h ızlandıracak en önem li k atk ı, şüphesiz dev­
letin işe karışm ası oluyor.. Y urdum uzda yerli
film ciliğin korunm ası, sinem acılık ve film cilik
çalışm alarının bir düzene bağlanm ası ve denet­
lenm esi yönlerinden m erkezi bir ö rg ü tü n k u ru l­
m ası ihtiyacının kendiliğinden belirdiği görülü­
yor. (...) H em sinem anın çeşitli kollarında, hem
de sinem a endüstrisi ile devlet ara sın d a düzenle­
yici ve aray ıcı rolü oynayacak örg ü tü n başgörevi,
yeni sinem acı kuşağının yetişm esine im kân h a ­
z ırlam a yolları a ra ştırm a k ve sa ğ lam ak olmalı..
B iraz K ISA FİLM Y A PIM I en elverişli şa rtla rla
teşv ik edilmeli.. P iy asa dışı çevreden sinem acı
yetişm esi için te k ve en k estirm e yol bu.. Dış ül­
kelerde sinem a eğitim i görecek öğrencilerin burs
işlerinin düzenlenm esi, sinem a k ü ltü rü n ü yay m a­
d a başlıca p ayı bulunan Sinem atek ve sinem a
kulüplerinin büyük ölçüde desteklenm esi, k ısa
sürede bir sinem a okulunun kurulm ası, yerine
getirilm esi gereken diğer sorunlar.. Bu oluşum
içinde yeşerecek yeni k u şağ ın yaşam ası giderek
sinem a sa n atın ın seyirci y ığınlarına k a rşı görevi­
ni yürütebilm esi için alınacak ekonom ik ted b ir­
ler şöyle sıralan ab ilir: a — İy i film i kötüye karşı
vergi indirim i yoluyla k o ru y acak k a lite b arajı
yanında sinem a sa n atın ı so y suzlaştıran film lerin
gösterilm esini y asak lay acak k alite san sü rü (y er­
li ve yabancı film ler için) b — İşletm eciliğin
devletleştirilm esi c — D evlet eliyle stüdyo ve la ­
b o ra tu a r kurulm ası.. B ir azgelişm iş ülke sinem a­
sı için genel çizgileriyle böylesine bir düzen ku-
rulm aksızın, sinem a san atım n yapıcı - seyirci
ilişkisinde istenilen soylu düzeye erişm esi g e r­
çek dışı görünüyor..
(.) N ija t Özön, Sinem a T erim leri Sözlüğii
(..), (...) 1964 Sin em a Şurası, İk tisa d i v e T eknik
m eseleler kom isyonun raporu.
28
baykan
sezer/
sinemamız
ve
bizler
«T iyatroda u ygu lam ak isted iğ im ilk e, dünyaya
bir açık lam a g etirm ek le yetinm em ek, dünyayı
d eğiştirm ek de gerektiğidir.»
B erto lt BRECHT
Sinem am ızla üzerine düşünenlerin, eleştirm eci­
lerim izin u y u şam ad ık ları bilinen bir şey bugün.
Bu ça tışm a Ş ak ir S ırm alı’yla eleştirm ecilerin
k arşılık lı y azışm aların d a olduğu gibi a ra sıra su
yüzüne çıkm asına k arşılık bu, a rtık iki ta ra fç a
kabul edilmiş, önem senm ez b ir olay olm uştur.
E leştirm eciler bir iki film e en çoğundan beş ya
d a ondan faz la seyirci k ay bettirm edikçe, hele h e­
le bir film in tu tu lm asın ı sağ lay am ad ık ça film ci­
lerin kendilerini önem seyeceklerini sa n m ak y e r­
siz olur, ö te y an d a d a eleştirm eciler film cilerin
y ap tık ların ı u m u rsam am a k ta d ırlar. Z am an z a ­
m an yerli film ciliğim iz üzerine eğiliniyorsa bu
d ah a çok k afam ızd ak i şe m alan , ön y arg ıları doğ­
rulam ak, «batı cephesinde yeni b ir şeyin olm a­
dığına» kendim izi güvendirm ek içindir.
Sinem am ızı yıkm ak, bir efsanenin doğm asına en­
gel olm ak şüphesiz gerekli. Bu p a s tırm a tü c c a r­
ları «Sanat», «İçtim ai meseleler», «H alk zevk­
leri», «Geleneklerimiz» iri lâ flarıy la beyinleri
dondurm ak, başım ıza bela kesilm ek için sık sık
çaba g ö sterm işlerd ir. (H üküm etçe b aşarıla n iş­
leri, yeni b arajları, siloları, fa b rik a la rı hülâsa
k alk m an T ü rk iy e’yi h a lk a g ö steren yeni T ü rk
film cileridir. M em leketin gazetelerinden çok k u v ­
vetli ve çok d ah a u staca, m em leket m eselelerini
film ler yoluyla halleden yine film cilerdir. T ü rk
inkılâplarının m u h afaza edilmesinde, m em leketin
ta rih i m efahirinin te k ra rlan m a sın d a T ü rk film ci­
liği d aim a iyi b ir hizm et gördüğünden em indir.)
C em iyeti te h d it eden büyük sosyal felâk etlerle
yine film ciliğim iz en m üessir şekilde u ğ ra şm ıştır
ve u ğ ra şm a k ta devam edecektir. (1)
T ü rk film ciliği üzerine y apılan u y a rm a la rla bu­
gün sinem am ızın dar, gerici görüşünün bir efsa­
ne o larak toplum un önüne çıkm ası engellenm iş­
tir am a T ü rk sinem asının sorunları b u ra d a b it­
miyor.
B undan sonra eleştirm ecilerim izin g ü n ah ları b a ş­
lıyor. ö n ce sinem am ız, yapılan iş tem elinden söz
konusu edilmeden oynanan oyun kabul edilerek
film lerin, b ırak tığ ı izlenim lerin anlatılm asıyla,
oyunun k u ralların ı u y g u la m ak tak i bilgisizliklerin
açıklanm asıyla yetiniliyor. B ugün sinem am ızın
en z a ra rlı yönü söm ürücülerin elinde bir silâh
o larak kullanılm asında, seyircilerin beyinlerinin
dondurm ak, çık arların ı gözden u za k la ştırm a k
için y ararlanılm asındadır. Sinem am ıza k a rşı gös­
terilecek en sıhhatli tep k i ise sinem am n seyirci­
ye k a rşı bir silâh olm asına, halk çık arların ın u yu­
tu lm asına engel olm aktır. H albuki bugün se y ir­
cinin sözcülüğünü yap an bir eleştirm eci bile yok­
tu r. Sinem a eleştirm eciliği tıpkı bir atom ku lü ­
bü gibi k ap alı b ir çevrenin a ra la rın d a k i d ertleş­
m eleri oluyor. Bom basını atan , önemli sırla rı p ay ­
laştığ ım isp a t edebilen giriyor kulübe. K ulüple
d ışarıd aki seyirci ara sın d ak i duvar önce dil a y ­
rılığı. F ilm lerdeki «Travelling» lerden, «Pan» 1ar-
dan, «M ontaj» dan başlanıyor söz edilmeye. B ü­
tü n b unlar çevreden ark a d aşla rın k arşılıklı göz-
kırp ışm aları.
E leştirm ecilerim iz kendilerini seyirciden çok si­
nem am ızdan y an a hissetm ektedir. E leştirm ecile­
rim izin sıray la sinem aya geçm eleri, ay rıc a sena-
ristlik ya da a sista n lık la ra sinem acılarla işbirli­
ğine girm eleri de bunu g ö sterm ektedir. «A nado­
lu Seyircisi» deyim iyle eleştirm ecilerim iz, en az
sinem acılar k ad a r, kendilerini seyirciden ayrı,
onu kendisinden k üçük görm ektedirler. «Iş film ­
leri» nin altın d a y a ta n u y u tm a sistem ine dokun­
m ayıp iyi film lerin ta s a rla rın a halkın o rta k so-
vunucu olam ayacağını sanm ak asıl özlemini
duyduğum uz halk sinem asının tanım lanm asına
yardım cı olm am aktadır.
G erçekten de neden T ü rk sinem asına k a rşı olun­
duğu an laşılam am ak tad ır. İy i «Travelling» gös­
te rileri olmadığı, oynanan oyun iyi becerilem e-
diği için m i? «Üç A rkadaş» y a da «Ayşecik» i
seyirciye y u ttu rm a y a çalışan eleştirm ecilerin t a ­
sası öbür film lerin bunlar k a d a r yanıltıcı k an d ı­
rıcı olm adıkları için olsa gerek.
Soruyu b aşk a tü rlü koym ak zorundayız. Önce
sinem acılarım ız hiç de sanıldıkları gibi bilinçsiz
değillerdir: «İslâm dünyasına, tab iî bir lider ol­
m ası lâzım gelen T ürkiyenin film cilik sanayiine
vereceği ehem m iyetle, m ühim bir pro p ag an d a
v asıta sın a da kavuşm ası kabil olacaktır. - M üs­
lüm anlığı en iyi anlay an m illet olduğum uzu, aley­
him izdeki p ro p ag a n d ala ra k arşı savunm ak m ec­
buriyetindeyiz. - F ilm bugün, hem göze hem de
k u la ğ a h itap e ttiğ i için, radyodan ve gazeteden
d ah a te sirli b ir vasıtad ır. - T ü rk film ciliği de,
MURAD'IN TÜRKÜSÜ ( 1966 ) /ATIF YILMAZ.
ehem m iyetini an lay acak kim seler elinde istik b a­
lini beklem ektedir» (1). Sinem acılarım ızın g ö re­
bilecekleri hizm etleri sıralad ık tan so n ra bu hiz­
m etleri sundukları A dnan M enderes hü k ü m eti­
dir. B ir yandan bizler «Travelling» lerle, «Pan»
la rla eğlenirken sinem am ız M enderes y a da eşi
bir p o litikanın em rinde yüklendiği siyasal görevi
yerine g etirm ek çabasındadır. G erçek soru da bu
alan d a bir tu tu m ta k ın m a k tır. Sinem am ızın s a ­
vaşı toplum sal, siyasal tasalarım ızd an öteye b ir
savaş değildir. Sinem adaki seçim de bu ta sa la rla
k a ra rla ştırım ış tır: Sinem acılarım ız seçim lerini
çoktan y apm ışlardır. Bize düşen y a suçlu bir ses­
sizlikle bu seçim i p ay laşm ak y a d a h a lk ta n y an a
olmak.
B ugün yanlış seçim e k a rşı olm akla yetinm ek im ­
kânsızdır. H alk so ru larım olumlu b ir biçimde
açıklam aya, örgütlenm eye başladıkları, sözcüle­
rini m eclise so k tu k ları bu günde sinem ada d a a k ­
tif b ir tu tu m ta k ın m a k sırasıdır.
Sinem a sorusunun toplum un tem el so ru ların a
bağlı olduğu gerekçesiyle k o şulların değişm eden
sinem adan um udun kesilm esi savunuluyor. A n­
cak u n u tu lan sinem anın koşulların değişm esinde
önemli b ir a ra ç olduğudur.
H alk hizm etinde sinem a denem esi bizim için yep ­
yeni b ir olaydır. G erekli deneylerden yoksunuz.
B aşarım ız seçim imizi b ü tü n açıklığı ve yönleriyle
yapabilm em iz, b aşarısızlık lard an yerinde ve g e­
rekli dersleri alabilm em izle gerçekleşecektir.
(1) — «Türk F ilim ciliğ in i kalkındıracak v e ç a ğ ­
daş sev iy ey e eriştirecek (T ürk film v e si­
n em a kanunu) nun g erek çesin e a it te ­
m ennilerim iz»
T ü rk iye F ilm fm a lcileri C em iyeti ( İ s ­
tanbul, 1958)
29
 JOLANTA UMECKA V E LEON NIEM CZYK NOZ
/
KAYNAKLAR
tunean okan
POLONYA
SİNEMASININ
YÖNETMENLERİ
Polonya sinem ası bugün, göz k am aştırıcı sitili,
p a rla k yönetm enleri ve geride b ırakılan savaşı
işleyen, insan, toplum sorun ların a değişik yorum ­
la r g etiren film leriyle dünyanın en önde gelen
sinem alarından biridir. S av aştan önce kendi h a­
linde, durgun h a ttâ tic arî b ir sinem a olan P o­
lonya sinem asında genellikle yılda 15 - 20 film
yapılıyordu. 1929 da W anda Jakubow ska ta r a ­
fından k u ru lan S ta r t / a rtis tik film d o stla n b ir­
liği bu durg u n lu ğ a k arşı kurulm uş b ir ö rg ü ttü .
S av aştan sonra S ta r t benzeri böylesi k u ru lu şla r
çoğaldı, Studio (A. F o rd ’un yönetim inde), K adr
(J. K aw alerow icz’in yönetim inde), K am era (J
B ossak’ın yönetim inde), D roga (A. Bohdziewicz
in yönetim inde), S yrena (J. Z arzycki’nin yöneti­
minde) vb. gibi film yapım birlikleri kuruldu,
Polonya sinem asının şa şırtıcı ilerlem esinde bu
birliklerin rolü önem lidir. 1945’te k u rtu lu şta n
so n ra P olonya’da savaş öncesi sinem a en d ü stri­
sinden hiç bir şey kalm am ıştı, yapım evleri, la ­
b o ratu ar, sinem a salonları, y ıkıntı halindeydi.
İşe sıfırdan b a şlan a ra k sinem a endüstrisi yeni­
den ele alındı, Lodz’da ku ru lan U lusal film ofi-
si’nin başına A leksander F o rd atandı. Lodz’da
bir de yüksek sinem acılık okulu m eydana g etiril­
di. Aynı yıllarda A ntoni Bohdziewicz de K rakow
30
W WODZ¡E/SUDAKÍ BIÇAKTA. (1962) ROMAN POLANSKI.
sinem a okulunu kuruyordu. Bu iki okulun, Je rz y
T oeplitz’in y ö n ettiğ i Lodz yüksek sinem acılık
okulu ile K rakow sinem a okulunun, Polonya si­
nem asında iki ay rı gurubu oluşturduğu d a söy­
lenebilir. 1952’ye değin sürüp sağlam bir belge-
cilik geleneği üzerine çağdaş Polonya sinem ası­
nın tem elerini a ta n bir hazırlık dönem inin ard ın ­
dan 1954’te F o rd ’la b irlikte ilk m ezunlar K aw ale-
rowicz, Munk, W ajda bir «yeni dalga» h avasında
o rta y a çık tılar. 1958 lerde H as, Konwicki, K utz,
Polanski onları izlediler.
Polonya sinem asındaki bu gençleşme, yenilenm e
her yıl görülm ektedir. B aşk a b ir deyişle Polon­
y a sinem ası sü rek li değişerek, yenilenerek can­
lılığını, ilgi çekiciliğini sürdürm eyi b aşarab ilm ek ­
tedir. A şağıda günüm üz Polonya sinem asının en
önem li yönetm enlerini tanıtıyoruz.
A LEK SA ND R FORD. R ejisör. 24 K asım 1908’
de Lodz’d a (Polonya) doğdu. V arşova üniversi­
tesinin S a n a t T arih i bölüm ünü b itird ik ten son­
ra, 1929 d a rejisörlüğe başladı. İkinci D ünya S a­
v aşında Polonya ordusunun sinem a kolunda çalış­
tı. S av aştan so n ra devletleştirilen sinem a ku-
ram ların ın başına getirildi. 1948’de yeniden re ­
jisörlüğe döndü. B aşlıca filim leri: 1929 N ad
R anem . 1932 Sokak Ç ocukları / L egion Ulicy.
1934 U yanış / Prezebudzenie. 1935 Genç­
lerin Yolu / D roga Mlodych. 1936 V istu la’lı İn ­
sa n lar / Ludzy W isly. 1944 M ajdanek. 1948 G er­
çeğin S ınırları Y oktu r / U lica G ranicza. 1952
Chopin’in Gençliği / Mlodosc Szopin. 1954 Bars-
k a Sokağının Beş Çocuğu / P ia tk a Z U licy B ar-
skiej. 1958 H afta n ın Sekizinci Günü / Osmy Dzien
T ygodnia. 1960 T öton O rduları / K rzyzacy. 1964
Ö zgürlüğün İlk Günü / P ienvszy Dzien Wolnosci.
A leksander Ford, S av aştan sonra Polonya
sinem asının yöneldiği b ü tü n olumlu gelişm e­
lerde rol oynam ış bir sanatçıdır. K işisel çaba­
larının yanısıra, genç k u şa k sinem acılarının ye­
tişm esini sağ lay an b ütün toplu d av ra n ışla ra k a ­
tılm ıştır. İlk başarısını S avaş öncesi yıllarda,
1932’de Sokak Çocukları ile sağlam ıştı. G erçek­
çi b ir dille V arşova’daki g azete satıcısı çocuk­
ların h ay a tın ı a n la ta n bu film deki başarısıyla
Ford, Em ile ve D ete k tifle r’in y azarı G. Lam b-
rech ’le bir tutuldu. Ford, üç genç kızın h a y a ta
atılırk en ne güç toplum sal ko şu llarla k a rşıla ş­
tık ların ı b elirttiğ i U y am ş’ta sa n sü r kurum unun
şiddetli hücum larına hedef oldu. G erçeğin S ınır­
ları Y oktur’da V arşova’nın bir m ahallesinin sa ­
vaş içindeki öyküsünü perdeye aktarıy o rd u .
Chopin’in Gençliği ünlü bestecinin aşk h a y a tın ­
dan çok, içinde bulunduğu çağın ta rih sel ç a tış­
m aları k arşısın d ak i tu tu m u n u y an sıttı. F ord
B a rsk a Sokağının Beş Ç ocuğu'nda çocukların
P olonya’nın yeni toplum sal düzenine nasıl ayak
uydurabileceklerini, bu düzeni nasıl benim seye­
bileceklerini açıklıyordu. H afta n ın Sekizinci Gü­
nü k onut sıkıntısı çeken genç bir çiftin ilginç
h ikâyesi üzerine k urulm uştu. T öton O rduları
ile rejisör ta rih sel ü stü n y ap ım lara çok iyi bir
örnek kazandırm ış oldu, an cak ö zg ü rlü ğ ü n ilk
G ünü’nde yine savaş içindeki P olonya’nın pano­
ram asını genellikle m oral sorunjlarıyla verm ek
isteyecek, fa k a t daha önce kendi çağdaşlarının
d efalarca ele aldıkları bu konuyu işlerken bili­
nenlere yeni bir şey k a ta m a y a c a k tı.
JER ZY BOSSAK. Belge film leri rejisörü. 31
Tem m uz 1910 da R ostov'da (S. S. C. B.) doğdu.
V arşova Ü niversitesinde hukuk ve ta rih öğreni­
m i y aptı. 1930’da eleştirm eciliğe başladı. Aynı
zam anda, ilerici genç sinem acıların toplandığı
«S anat film leri dostları birliği» (S ta rt) ne de
girdi. 1943 de Sovyet R u sy a’da m eydana g e tiri­
len 1. Polonya O rdusunun sinem a kolunda görev
aldı. B u rad a belgesel savaş film leri çekerek si­
nem acılığa başladı. S av aştan sonra, L ublin’de Ak-
tü a lite film leri çekm eye koyuldu. 1945 - 1947 a r a ­
sında, devletleştirilen sinem a k u ram ların ın sa n a t
yönetm enliğini yaptı. 1956 da Belgesel F ilm ler
Stüdyosu’nun yönetm enliğine getirildi. Lodz’da-
k i Y üksek Sinem acılık O kulu’nda m izansen ders­
leri verm ektedir. B aşlıca film leri: 1944 M ajda­
nek A v ru p a’n ın M ezarlığı / M ajdanek C m entar-
zysko E uropy. 1945 K olobrzeg Savaşı / B itw a o
Kolobrzeg. 1945 B erlin’in D üşüşü / Z ag lad a Ber-
lina. 1947 Su B askını / Powodz. 1951 B arış D ün­
yayı E le G eçirecek / Pokoi zdobedjie sw iat. 1952
Yemin / Sluhulem y. 1953 E sk i V arşova / Pow-
ra l n a S tra re M iasto. 1954 S a n M ayonun P eşin ­
de / W P ag o n i za zo lta koxszulka. 1956 V arşo­
v a 56. Polonya sinem asının genç k u şağ ı sinem a
okullarından ve belge film ciliğinden geldikleri
için B ossak genç sin em acılan n yetişm esinde bü­
yük b ir rol oynam ıştır. B ossak Polonya k ısa film ­
lerinin tem el ilkelerini şöylece ta n ım la m a k tad ır:
«İngiliz ve Sovyet belgecilerinden etkilendik.
Bizce en önem li olan g ö rüntü, d ah a doğrusu gö­
rü n tü n ü n taşıdığı g erçek tir. B aşlıca am acım ız
belge film leriyle toplum u eğitm ek, toplum a bil­
gi v erm ek tir. P ro p a g an d a a sla ... F ilm lerim iz h er
zam an p ro p ag an d ay a k arşıd ır. H alkın iyi şeyle­
ri olduğu k ad ar, k ö tü şeyleri de bilm esini iste ­
riz. Z ira k ö tü lü k lere k a rşı halkı u y an d ırm ak iyi­
likleri a n la tm a k ta n çok d ah a önem lidir...»
JE R Z Y KAW ALEROW ICZ. R ejisör. 19 O cak
1922 de Gwozdziec’te (U k ran y a) doğdu. K rakow
Güzel S a n a tla r O kulunda eğitim g ö rd ü k ten son­
ra, yine b u rad ak i Sinem a E n stitü sü n e girdi. 1946
d a rejisör yardım cısı o larak sinem acılığa b aşla­
dı. Bu a ra d a W anda Jak u b o w sk a’nm Son D u­
ra k / O standi E ta p adlı film inde de yardım cılı­
ğını y ap tı: 1952 de K om m ün / G rom ada ile re ji­
sörlüğe geçti. Film leri:
1954 A n ılar Gecesi / Celuloza. 1954. Yıldız a l­
tın d a / Pod G w iazda F ry g ijsk a. 1956 Gölge /
Cien. 1957 H erşey B itm edi / P raw dziw y Ko-
niec W ielkiej W ojny. 1959 Gece T ren i / Po-
ciag. 1961 M eleklerin Jo a n n a a n a sı/M a tk a Jo a n n a
od Aniolow. 1963 1966 F irav u n / F arao n . K a-
w alerow icz 1955’ten beri «Kadr» sinem acılar to p ­
luluğunu yönetm ektedir.
«Savaşı hem en izleyen y ıllarda K rak o w ’d ak i Si­
nem a E n stitü sü n e devam ediyordum . Aynı z a ­
m anda Güzel S a n a tla r A kadem isinde resim öğ­
rencisiydim . A m cam d a ressam dı. R esim beni d a­
h a çok k ü çü k y aşlard a etkilem işti. K om m ün ile
sinem aya yöneldim, ilk defa düşlerim deki olay­
la rı ve d u ru m ları sin em ato g rafik g ö rü n tü lerle
verm eyi deniyordum . Şüphesiz, bu film in h a ta ­
ları başarılı y an ların d an çoktur. F a k a t bu film le
sinem a alanında bir denem e yapm ış oluyordum.
A slında, oyuncusundan tek n ik erlerin e k ad ar, fil­
m e em eği geçen h erkes tecrübesizdi. Celuloza ile
d ah a düzgün bir biçime vardım . E leştirm eciler
onda Ita ly a n «yeni - gerçekçi» sinem asının e tk i­
lerini buldular. B an a k a lırsa bu film le yeni
gerçekçi film ler ara sın d ak i yakınlık konu ben­
zerliğinden b aşk a birşey değildir. T oplum sal bir
konuyu ele alm ıştım . Yeni - gerçekçi rejisö rler
31
toplum un az bilinen d ik k a ti çekm eyen olaylarını
ve çevrelerini ele aldılar. Ben ise büyük b ir fa b ­
rik a ’ içindeki politik ç a tışm ala rı işledim. Yeni -
g erçek çilerd en etkilendiğim i in k â r etm em . F a ­
k a t s a n a tta n söz ederken böylesine k ateg o rik
y a rg ıla ra saplanm ak fay d a verm ez. B ir sa n a tç ı­
nın nereden etkilendiğini bulabilm ek kolay de­
ğildir. Gölge, polis film lerinin k alıp la rın a uygun
bir biçimdeydi. A ydınlatılm ası gereken birtak ım
k ara n lık d u ru m lar ve olaylar üzerinde durm uş­
tum . Ve seyirciyi bu polis havası içinde film in
m oral ve politik sonucunu a ra ştırm a y a çağırdım .
Asıl am acım Polonya toplum unun yeni düzenine
düşm an olanları b elirtm ekti. Bu düşm an çevre­
m izdeki in san ların gölgesi gibiydi, yanı başım ız-
daydı. H erşey B itm edi’yi çev ird im ?... S avaşa
k arşı çıkm ak, savaşı yerm ek için... S avaşın y a­
rala rın ı deşm ek istedim . F a k a t savaş sonrası
k u şağ ın bu y a ra la rd a n tam am en k u rtu la m a y a ­
cağını da düşünüyordum . H erşeyin savaşın b iti­
m iyle bitm ediğin söyledim. H ikâye şem atik ola­
ra k b ir m elodram kuruluşundaydı. Bu şem atik
kuruluşu, kişilerim in iç dünyalarım verm ek ve
zam an zam an sü b je k tif bir an latım a yönelmekle
k u rta rm a y a , hikâyeye b ir boyut kazan d ırm ay a
çalıştım . Gece Treni, önceki film lerim den deği­
şik b ir nitelikteydi. Bazı eleştirm eciler bu yüz­
den, b ana film im de insanlığın tem el sorunlarım
ele alm adığım için hücum ettile r. Gece T reni’nde
b ir gece yolculuğunun hikâyesini anlatıyor, bu
süre içinde tre n yolcuları ara sın d a k u ru lan k ısa
ilişkilerden d ra m a tik bir yap ıy a v arm a k istiy o r­
dum. Bazı eleştirm eciler h e r zam an toplum sal
sorunları ta rtışm a m g ere k tiğ i düşüncesiyle, to p ­
lum sal tezlerden uzak, kesin bir sonuca v a rm a ­
y an bu film im i şaşkınlıkla k arşılad ılar. M adde­
ci düşüncede bir insan olduğum için M eleklerin
Jo a n n a an ası’nda idealist felsefeyle polem iğe g iriş­
tim . F a k a t am acım dine k a rşı değildi. Din adam ­
ların ın kisvesine saklı bazı duyguları analize
ederek h a y a tı harek ete geçiren güçleri o rta y a
koym aya çalışıyordum ...»
A N D R ZEJ MUNK. R ejisör. 16 E kim 1921 de
K rakow ’da (Polonya) doğdu. B u rad a m im arlık
eğitim i görd ü k ten sonra, Lodz Y üksek Sinem a
O kuluna girdi. 1950 de görü n tü yönetm eni ve re ­
jisö r olarak burayı bitirdi. 1951 de belgesel film ­
ler stüdyosunda k ısa ve o rta u zunlukta film ler
çevirerek rejisörlüğe başladı. 1956 da ilk uzun
film ini yaptı. F ilm leri: 1951 H a y a ta D aha Y a­
k ın Bilim / N au k a blizej zycia. 1951 N ow a H u ta
Yönü / K ierunek N ow a - H uta. 1952 U rsus M a­
salı / B a jk a w U rsusie. 1952 Köylü A nıları /
P am ietn ik i Chlopow. 1953 T renyolu İşçisinin Sö­
zü / K olejarski slowo. 1954 Y ıldızlar P arlam a-
lıydı / Gvviazdy m usza Plonac. 1955 B ir P a z a r
Sabahı / N iedzielny P oranek. 1955 M avi H aç /
B lekitny krzyz. 1956 Y olda B ir A dam / Czlovviek
n a torze. 1957 E roica. 1960 Zezow ate Szczescie.
32
1961 - 1964 Yolcu / P asazerk a. M unk 20 Eylül
1961 günü bir tra fik k azasın d a ölm üştür, ö lüm ü
üzerine y arıd a k alan Yolcu adlı film i a rk a d a ş­
larından W itold Lesiewicz ta ra fın d an ta m am lan ­
m ıştır.
W ajda ile birlikte, 1955 te o rta y a çıkan Polonya
«Yeni D alga» sının en önem li kişilerindendi. Si­
nem aya belgecilikle başladı. Belge film lerini ak-
tü a lite film i çeker gibi çevirmezdi. Önce ele a la ­
cağı konuyu b ü tü n a y rın tıla rın a k a d a r titizlikle
inceler, film ini çekeceği yeri, k am era k arşısın a
çık aracağ ı gerçek kişileri yakından tan ır, sonra
o gerçek olayları yeniden y aşa tm a yoluna g id er­
di. M unk Y oldaki A dam ile belge sinem asından
hikâyeli uzun film lere geçti. Film P olonya'nın
yeni düzenine kolayca ay ak uyduram adığı için
se rt tepkilere hedef olmuş yaşlı bir adam ın t r a ­
jik serüvenini anlatıyordu. Film , ülkenin yeni po­
litik düzenini iyi ve k ö tü y an larıy la ışığ a çık ar­
m ası açısından önemliydi. W ajd a büro k rasin in
yol açtığ ı bazı h a ta la rı belirtiyor, f a k a t kim se­
yi suçlam ak istem iyordu. E ro ica’nın da en önem ­
li özelliği, k ah ram an lığ ı özellikle 1939 öncesi m i­
lita ris t bir düzenle yönetilen P olonya’d a yerleş­
miş körükörüne b ir k ah ram an lığ ı yerm ek istey i­
şi idi. E ro ica kom ik film lerin bazı k lâsik n ite ­
liklerini ta şım a k la birlikte, M unk’un eleştirm e
tonu g ay e t se rtti. M unk Z ezow ate Szczescie’de
«Neşeli D ram » y a da «Buruk Komedi» diye t a ­
nım ladığı alışılm ış biçimini sürdürdü. Film , bir
fırsatçın ın çeşitli toplum sal düzenlerdeki se rü ­
venlerini an latıyordu. M unk «Yolcu» için şunları
söylem ektedir: «Bu film de insanın geçm işten
k u rtu lam ay acağ ın ı, her zam an toplum a ve k en ­
di vicdanına k a rşı sorum luluk duyacağım b elirt­
m ek istedim . İkinci savaşın suçlularını unutup
affetm ek m üm kün olm adığı gibi, öldürm ek de
m üm kün değildir...»
A N D R Z EJ W AJD A . R ejisör. 6 M a rt 1926 da Su-
w alk i’de (Polonya) doğdu. K rakow Güzel S a n a t­
la r A kadem isinde resim öğrenim i y aptı. S onra
Lodz Y üksek Sinem a O kuluna girdi. B u rad a öğ­
renim ini y ap a rk en Ilza S eram iki / C eram ika II-
zecka adlı b ir belge film i m eydana g etirdi. 1953
te A leksander F o rd ’un yardım cılığını y aptı. Bir
yıl sonra ilk uzun film ini çevirdi. F ilm leri: 1954
B ir Kız K onuştu / Pokolenie. 1955 Güneşe Gidi­
yorum / id e do Slanco. 1957 K anal. 1958 K ül­
ler ve E lm as / Popiol i diam ent. 1959 L otna. 1960
Suçsuz B üyücüler / N iew enni Czarodzieje. 1960
SibiryalI L ady M acbeth. 1961 Samson. 1962 Y ir­
mi Y aşında A şk / L 'am o u r a V ingt A ns film de­
ki skeçlerden biri. 1964 - 1966 K üler / Popioly.
Polonya sinem asının genç k u şa k rejisö rleri a r a ­
sında en önem lisidir. F ilm leri genellikle «millî­
lik» açısından d ik k a ti çeker. W ajd a y ap ıtlarıy la
Polonya h ay atın ı y an sıtm ıştır. Ç ağdaşlarından
d ah a az aydındır. «Kendime b ir u s ta seçm ek g e­
re k tiğ i zam an en çok Bunuel’e güvenirdim » di-
 yor. Buñuel ile W ajda arasın d a g erçek ten bazı
ilişkiler bulabilm ek m üm kündür. F ilm lerinde g e­
nellikle çarpıcı bir şiddet vardır. F a k a t bu, boş
yere, gereksiz b ir şiddet değildir. W ajd a’mn
k ah ra m an la rı o lağ an ü stü n itelik ler taşım ayan,
o lağ an ü stü tu tk u la r peşinde k oşm ayan k işiler­
dir. W ajda, bu kişilerin olağ an ü stü d u ru m lar
k arşısın d ak i psikolojisini inceler. İn sa n la r bazı
k o şu llara u ym ak zorunluğu içinde biçim d eğ işti­
rebilirler. O lağ an ü stü k işiler g erçek te yoktur,
f a k a t ş a rtla rla k işiler o lağ an ü stü b ir niteliğe
bürünebilirler. K işi bu tü r k o şulların elinde bir
o yuncaktır. W ajd a’da çıkışı olm ayan b ir durum du­
ru m ların en d ram a tik olanıdır. Ş ay et b ir k işi bu
d u ru m la rla bir k u rtu lu ş yolu bulabilm işse iyi ya
da k ö tü h a re k e t etm iş dem ektir, ty i h a re k e t edi­
y o rsa m esele yok, f a k a t k ö tü h are k et ederse bu­
nun üzerine film çevirm eye değmez» diyor. W aj-
d a’nın k ah ram an ları, o lan ak ları zorlayabiliyorsa,
bu durum un aslında sonsuz olm asından gelm ek­
SAMSON 1961/ANDRZEJ WAJDA.
tedir. W ajd a’nin evreniyle eski trajed in in evreni
arasın d a b ir ilişki k u rulabilir. A ncak, W ajd a’nin
tra je d i düzeninde ne ta n rıla rın laneti, n e de kad erin
a ra y a g irm esi vardır. K işinin ezilmesi, eğilmesi,
yoğrulm ası b irtak ım o lay lard an gelm ektedir, tn sa n
bilinciyle, analiz gücüyle bunların p ek âlâ ü stüne
çıkabilir. Film lerinde hem en d aim a insan sevgisi,
g erçek bir a şk d ik k a ti çeker. «Füm lerim deki şiddet
sahnelerine öldürm enin ne k a d a r güç b ir iş olduğu­
nu g ö sterm ek için başvururum . Bunuel’i de bu in ­
sancıl y anıyla çok severim ... K işiler a ra sı ilişki­
lerin güçlüğü, b ütün in san ları o rta k b ir anlayışa
ve d ay an ışm ay a çağırı bence b ir sinem acı için ele
alın acak en iyi film k o n u la n d ır...» İk i filminin,
Suçsuz B üyücüler ve SibiryalI L ad y M acbeth’in
dışında b ü tü n uzun film lerinde savaşı konu a l­
m ıştır. Bu film leriyle rejisö r 1939 - 1945 a ra sın ­
d ak i P olonya’yı an latm ıştır. G örüntülerinin p la s­
ALEKSANDR FORD BİR ÇALIŞMA SIRASINDA. tik n itelikleri de önem lidir. H er plân san k i m on­
ta ja y er b ırak m ay ac ak derecede titizlik le düzen­
lenm iştir. S iy ah lar b eyazlar ve g rile r genellikle
«Expressioniste» b ir biçimde, u sta lık la k ullanıl­
m ıştır. W ajd a’nin B ir Kız K onuştu adlı film i S ta-
linci sinem anın öngördüğü şem atizm den uzak tı.

Biçim açısından d ik k a ti çeken özelliği W ajd a’nin

TADEUSZ K O NW ICKI'NÍN SALTO'SUNDA (1965)
Z BG N IEW C YBULSKI.
«Expressioniste» ışık altın d ak i V arşo v a’m n h i­
k âyesini an latığ ı K anal, W ajd a’nin en k ara m sar,
en sarsıcı film idir. K üller ve E lm as’d a W ajda
İkinci D ünya S avaşının hem en ard ın d an Polon­
y a toplum unun sağcıları ve solcuları ara sın d a sü ­
regelen m ücadelelerin öyküsünü veriyordu. Lot-
n a W ajd a’nin ressam lık yanım en iyi belirten
bir filmdi. Suçsuz B üyücüler stil ve konu b ak ı­
m ından W ajd a’nin alışılagelen film lerinden ay ­
rıldığı için değişik y a rg ıla ra hedef tutuldu.
W ajda SibiryalI L ady M acbeth’e Sovyet y azarı
N ikolai Leskov’un S hekespeare’den esinlenerek
yazdığı b ir rom anı k lâsik trajed ile ri aşan b ir şid­
d et ve gerçekçilik tu tk u s u içinde b aşarıy la per-

33
deye ak tarıy o rd u . Sam son «Ghetto» dan kaçıp
ku rtu labilm iş bir Y ahudi gencinin korkulu g ün­
lerinin öyküsüydü. Y irm i Y aşında A şk 'ta k i ske-
çinde W ajda, yirm i y aşındaki gençlerin evrenini
verirk en önceki film lerinin anılarını y a şa ta n k ı­
sa, f a k a t özlü bir antoloji de o rta y a koyuyordu.
JE R Z Y W O JC IEC H HAS. R ejisör. 1 N isan 1925
te K rakow ’da (Polonya) doğdu. Güzel S a n a tla r
A kadem isinde eğitim g ö rdükten so n ra K rakow
Sinem a E n stitü sü n e girdi. 1947’de H arm onia ad ­
lı o rta uzu n lu k ta bir deneme film i çevirdi. 1948 -
1951 ara sın d a Belgesel film ler stüdyosunda, bu
n itelik te çalışm alar yaptı. 1951 -1956 arasın d a
ö ğ retici film ler çevirdi. 1957 de «İlluzjon» sine­
m acılar topluluğuna k a tıla ra k uzun film lere
başladı. B aşlıca film leri: 1948 - 1951 P u c h a t T a tr
Şehrim Cracovie / K rakow Moje M iasto, Ilk
P lân / P iersw zy Plân. 1951 -1956 K ayalık V a­
dideki Ot E kicileri / Zielarze z K am iennej Do-
liny, Bizim T opluluğum uz / N asz Zespol. 1957
A k an D üğüm / P etla. 1958 A yrılm alar / Pozeg-
nania, 1959 O rta k O da / W spolny Pokoj. 1961
Güle güle Gençlik / R ozstanie. 1963 Sevilm ek S a­
n atı, 1964 S arag o ssa’da B ulunan Y azm a. H a s’ın
film ografisinde de, çağdaşları gibi, savaş film le­
ri önemli b ir y er tu ta r. H as, savaş koşu llarıy ­
la insanın kendini k ay b e ttiğ in i ve doğal k u ra l­
la rd a n uzaklaştığını a n la tır, in sa n ın çevresinde­
k i h er baskı onu kişiliksiz bir durum a sokar.
S avaş bunların en korkuncudur» diyor H as. R es­
sam lık tan sinem aya geçtiği için sinem a dışından
d a etkilenm iştir, özellikle A m erikan edebiyatı­
n a tu tk u n d u r. A m erikalılardan da Lewis Miles-
to n e’u beğenir, ilk um utverici aşam ası A yrılm a­
la r olm uştur. Bu film, H a s’ın tecrübesizliğinden
gelen bazı h a ta lı y an ların a rağm en, sinem acılık
öğrenim ini yeni tam am lam ış bir genç için g e r­
çekten d ik k a te değerdi. A kan Düğüm, H a s’ın ilk
uzun film iydi. B ir alkoliğin evrenini veriyordu.
KA ZIM IERZ KUTZ. R ejisör. 1929’da Silesia’da
doğdu. Lodz Y üksek Sinem acılık Okulunu b itir­
dikten sonra B ir Kız K onuştu / Pokolenie ve Ka-
n al'd a W ajd a’nin, Gölge / Cien’de K aw alerow icz’-
in, S u ik ast / Z am ach’de P assen d o rfer’in yardım ­
cılığını yaptı. 1959 da ilk film ini yönetti. B aşlıca
film leri: 1959 Savaş H açı / K rzyz W aleczm ych.
1960 K im se Ç ağırm ıyor / N ik t nie w ola. 1961 Bir
T rende P an ik / Ludzie z Pociagu. 1962 A şk Oyu­
nu / T arpany. 1963 Sessizlik / Milczenie. 1964 Isı.
«Kimse Çağırm adı, b ir gencin geleneksel sinem a­
y a k arşı direnm e tu tk u su n d an b aşk a b ir şey de­
ğildi. Film im , belki b aşk a rejisörlerle b ir a r a ş ­
tırm a , bir incelem e konusu olabilirdi. T rendeki
P a n ik ’te tam am en toplum un, insan küm elerinin
içine girdim . F a k a t b u rad a da, bireysel durum ­
la rd a n h a re k e t ettim . H erbiri soyut b ir durum u
y an sıta n küçük olayların sentezini yaptım . S a­
34
vaş H açı ve Sessizlik’de olduğu gibi, b u rad a da
bütün bu d u ru m lard an toplum sal b ir o rtam ın g e­
nel durum unu verm ek istem iştim . S avaş H açı’-
m Polonya sinem asının en elverişli çağında y ap ­
tım . Şim diye k a d a r a n la tıla n la ra yeni birşeyler
katabileceğim ! um uyordum . S inem aya olağan
k işileri çeşitli d u ru m lar k arşısın d ak i d av ran ışla­
rıy la g etirm ek istedim . Çokluk, film lerim de köy
insanları arasın d a toplum sorunlarının nasıl k a r ­
şılandığını ele aldım . Bu in san ların neden önce­
likle bazı yenilikler k arşısın d a direndiklerini ya
d a sersem lediklerini, neden m u tla k a ik n a edil­
mek istediklerini açık lam ay a çalıştım . Sessizlik­
te bir k a sa b a halkının b aşların d ak i din adam ı­
nın m oral sorum luluğu k arşısın d ak i durum u in­
celeniyor... B unun P olonya top lu m u n a özgü b ir
konu olduğunu sanıyordum . F ilm kendi toplum u-
m uzun o rtam ını yansıtıyordu, b ir anlam da. F a ­
k a t aynı zam an d a evrensel b ir sorun üzerine de
kurulduğu için yabancı ülkelerde de ilgi gördü...»
ROMAN PO LA N SK I. PolonyalI rejisör. 1933 te
P a ris ’te (F ra n sa ) doğdu. B ir süre tiy a tro oyun­
culuğu y a p tık ta n so n ra Lodz Y üksek Sinem a
Okulunu bitirdi. 1953 - 1960 yılları ara sın d a oyun­
cu o larak sinem ada çalıştı. Bu a ra d a 1955 te k ı­
sa film ler çevirim ine başladı, ilk uzun film ini
1962’de çevirdi. 1963 te P a ris ’e 1964 te L o n d ra'­
y a g itti. 1964 - 65 yılların d a L ondra’d a iki In g i­
liz film inin yönetm enliğini y aptı. B aşlıca film le­
ri şu n lard ır: 1955 B isiklet (tam am lan m am ıştır)
1957 ik i A dam , B ir Dolap. 1958 -1959 M elekler
Düşünce. 1959 L am ba. 1960 Şişm an ve Zayıf
(F ra n s a ’d a). 1961 Memeliler. 1962 S udaki Bıçak
/ Noz w Wodzie. 1963 D ünyanın E n Güzel Do-
lancırıcılık O layları / Les P lus Belles E scroque­
ries du Monde film deki skeçlerden biri. 1964
T ik sin ti / Repulsion. 1965 Cul de Sac.
P o lan sk i’nin çağ d aşların d an ay rılan en belirgin
özelliği konularını d ah a soyut b ir biçimde işle­
m esidir. Bu, d ah a ilk denem elerinde d ik k a ti çek­
m iştir. Gelişiminde W ajd a ve M unk’un büyük e t­
kileri olduğu bir g erçek tir. F a k a t P o lan sk i bu
u sta la rın d a n ay rılan b ir kişiliktedir, ilk k ısa
film lerini d ah a Lodz Sinem a E n stitü sü n d e öğre­
nim ine devam ederken yapm ıştı. 1958 de çevir­
diği ik i Adam, B ir Dolap, B rü k sel’deki Deneysel
F ilm ler Festivalinde ödül kazandı. D iplom a film i
M elekler D üşünce ilk renkli film denemesiydi.
D uygusallığı film in hem en h er görüntüsünde
apaçık belli oluyordu, ilk uzun film i S udaki B ı­
çak, klâsik b ir k u ru lu ştay d ı: ik i erkek ve b ir
kadının b ir y a tta b ir a ra y a gelm elerinden doğan
ç a tış m a la r... F a k a t P olanski g erçek te bu h ik â­
ye içinde ay rı k u şa k la rd a n iki erkeğin ça tışm a­
sını ve çatışm ayı o rta y a koyan nedenleri o rta ­
y a koym ak am acındaydı. Bunu y ap ark en de
elindeki k o nuya en uygun b ir biçim i bulabilm iş
olması şaşırtıc ı bir başarıydı. 1962 den bu y an a
Polanski, P olonya dışında film ler çevirdi.

0=5 SİNEMATEK NİSAN 1966 GÖSTERİLERİ
W
1— 3
PROFESÖR HANNIBAL
’S HANNIBAL TANAR UR yönetmen / Zoltan
fcuj Fabri senaryo / Istvan Gyenes, Peter Szasz,
&-H Zoltan Fabri (Ferenc Mora’nın romanından)
C/2 görüntüler / Ferenc Szecsenyi müzik / G. Ran-
: 0
ki oyuncular / Erno Szabo, Zoltan Greguss,
Manyi K iss yapım / Hungarofilm 1956.
FİLMİN KONUSU
Filmin konusu Macaristanda savaştan önceki
yıllarda geçer. Başkişi, lisede Latince öğreten
bir profesördür. Latince öğretmeni, bir süre
önce Kartacalıların komutanı Hannibal hak­
kında bir tez yazmıştır. Bu teze göre Hannibal,
tarihçilerin iddia ettikleri gibi zehirlenmemiş,
halkın ayaklanması sonucunda öldürülmüştür.
Ancak bu tez bilim akademisince önemsenmez.
O sırada okulda biyoloji öğretmeni bir sinir
krizi geçirerek öğretmenlikten ayrılır. Yerine
hazır tezi olan bir başka öğretmenin atanma­
sı gerekmektedir. Latince öğretmeninin hazır
tezi olduğu öğrenilince o tayin edilir. Ve tezi
de okul dergisinde basılır. Macaristanm bakan­
larından Muray Latince öğretmeninin okul ar­
kadaşıdır. Bir gün gazeteciler gelerek Latin­
ce öğretmenini ararlar. Öğretmen tezi dolayı-
sile bakanın ilgisini çekmiştir. Ertesi gün hak­
kında gazetelerde yazılar çıkacaktır. Daha ön­
ce kendisine hiç önem vermeyen arkadaşları,
bakandan iltimas sağlasın diye Latince öğret­
menine hediyeler yağdırırlar. Öğretmen gece
mutlu bir uykuya dalar. Düşünde Hannibal’i
görür, Hannibal ile karşılıklı purolarını tüttü­
rürler. Öğretmen Hannibal’e nasıl öldüğünü
sorar, Hannibal pek hatırlıyamadığım söyler.
Ertesi sabah öğretmen mutlu bir şekilde so­
kağa çıkar. Ama herkes kendisine bir tuhaf
bakmaktadır. Bir gazete alınca orada «Halkı
ayaklanmaya teşvik etmekle» itham edildiğini
görür. Karısı onun haberi yokken okul arka­
daşıdır diye Bakan Muray’a öğretmenin Han­
nibal hakkındaki tezini yollamıştır. Ama bu
tez umulanın, tam tersine öğretmenin başına
belalar açar. Öğretmenler kurulu, Latince öğ­
retmenini sorguya çekerler. Ruslarla ilgisi olup
olmadığını sorarlar. Öğretmen ilgisi olm adığı­
nı söyler. Ama, öküz altında buzağı arayan öğ­
retmenler Latince öğretmenini tezini değiştir­
meye zorlarlar. O da değiştirmez ve öğretmen­
likten atılır. Sonra bakan arkadaşını görmeye
gider. Arkadaşı onu dostluk numaraları ile
karşılar. Gerçekte ise hiçbir yardımı dokun­
mayacaktır. Ertesi gün şehirde faşistlerin bir
mitingi vardır. Mitingde Bakan Muray da ko­
nuşmaktadır. Profesör dalgın dolaşırken mi­
ting alanına gelir. Alanın tam ortasına kadar
yürür. Bakan onu görünce şaşırır, ama halkı,
onun üzerine kışkırtmaktan da geri durmaz.
Gençler öğretmeni linç edeceklerken öğretmen
bir yolunu bulup kurtulur, kürsüye kadar çı­
kar. Bakan ona son bir tavsiyede bulunur, dü­
şüncelerinden vazgeçmesini öğütler. Öğretmen
çocuklarını ve yıkılmışlığını düşünerek eski
düşüncelerini bıraktığını bildiren bir konuş­
ma yapar. Bunun üzerine hem bakan hem de
gençler öğretmeni ve Hannibal’i alkışlarlar.
Halk profesöre sevgi gösterilerinde bulunur
ve kendisini okşamak üzere büyük bir kalaba­
lık üstüne yürür. Uzanan ellerden ürken profe­
sör geriler ve mikrofonun bulunduğu yüksek
tepeden düşerek ölür.
ZOLTAN FABRİ
Çağdaş Macar yönetmenlerinin en ünlüsü olan
Fabri, 1917 yılında doğdu. Önceleri resme kar­
şı gösterdiği eğilimden ötürü «Ulusal Güzel Sa­
natlar Okulu» na girerek resim eğitimi gördü.
Sonra oyunculuğa heveslendi. Başarılı bir
oyuncu ve sahne yönetmeni olarak uzun yıl­
lar tiyatroda çalıştı. Savaş bitince, yeni kurul­
makta olan Sinema endüstrisinin başına geti­
rildi. 1952 den bu yana çevirdiği filmlerle Ma­
car sinemasını uluslararası alanda söz sahibi
yaptı. İnsancı ve A nti-faşist tutumu ile, seyir­
ciyi çabucak kavrayan ve düşündüren konula­
rı ile, başarılı görüntü düzeni ile Fabri, günü­
müzün en dikkate değer yönetmenlerinden bi­
ri sayılmaktadır.
F ilim leri:
1952 Fırtına. 1954 Tehlikede 14 Hayat. 1955 At­
lıkarınca. 1956 Profesör Hannibal. 1957 Yaz
Bulutları. 1958 Anna. 1959 Yaban. 1961 Cehen­
nemde İki Haftayım. 1963 Gündüzün Karan­
lıkları. 1964 Yirmi Saat.
YASAK OYUNLAR
JEUX INTERDITS yönetmen / Rene Clement
senaryo / François Boyer görüntüler / Robert
Juillard müzik / Narciso Yepes kurgu / Roger
Dwyre oyuncular / Brigitte Fossey. George Po-
ujouly, Lucien Hubert, Suzanne Courtal, ya­
pım / Robert Dorfmann - Silver Film 1951.
FİLMİN KONUSU
1940 yılının haziran ayı. Hava son derece gü­
zeldir. Paristen güneye giden yol üzerinde on-
binlerce insan savaştan kaçmakta, güvenli böl­
gelere göçmektedir. Göç edenler arasında bir
de küçük aile bulunmaktadır. Alman uçakları­
nın ani bir hücum sırasında ana ile baba ve
küçük köpek ölür, yalnızca küçük Paullette sağ
kalır. Paullette köpeğini aramak üzere yoldan
ayrılır, civar çiftlikte oturan bir çoban oğlan­
la karşılaşır: Michel. Bu arada Michel’in bü­
yük kardeşi başıboş bir at tekmelediği için
yaralanır. Michel Paulette’i eve götürür. Mic-
hel’in de ısrarı üzerine küçük kızı evlerinde
35
misafir etmeye karar verirler. Bu arada yara­
lı ağabey’in durumu ağırlaşır.
Paûlette ile Michel, Paulette’in köpeği için boş
değirmende bir mezar yaparlar. Değirmende
bir de baykuş vardır. Michel bu baykuşun yüz
yıl kadar yaşadığını söyler. Ölülerin de kork­
masınlar diye birçoğu bir arada gömüldükle­
rini anlatır. Köpeğin yanma korkmasın diye
başka hayvan ölüleri de bulmak gerekmekte­
dir. Michel başka hayvanlar bulur. Daha son­
raları Michel, gömülmek üzere sık sık civciv
ölüleri getirecektir Paulette’e. Bu civcivlerin
aslında mı ölü bulundukları yoksa Michel’in
m i onları gömülmek üzere «hazırladığı» anla­
şılamaz. Öbür yandan ölü hayvanlar için me­
zarları başına dikilmek üzere haçlar da bul­
mak gerekmektedir. Michel evde haçlar hazır­
lar. Bu arada atın tekmelediği ağabey ölür. Ço­
cuklar için bir çeşit oyun olur bu olay da.
Baba Dölle, oğlu için tabut hazırlar. Tabutun
haçlarım hayvanlar için Michel çalar. Gömül­
me töreni sırasında Michelle Paûlette mezar­
lıktaki haçları görerek pek sevinirler. Paûlette
bu haçlardan da çok kilisede rahibin elindeki
altın haçı istemektedir. Michel kilisedeki haçı
çalmak isterken rahip onu yakalıyarak elinden
alır. Geceleyin Paûlette ile Michel mezarlıktan
ondört tane haç çalarak değirmene götürür­
ler. Pazar günü Gouart’lar ve Dollé’ler mezar­
lığı ziyaret ederler. Haçların çalındığını gören
Dollé Baba, Gouart Baba’dan şüphelendiği
için onun karısının mezarındaki haçı kırar. İki
adam kapışırlar. Sonunda rahip gelerek asıl
suçlunun Michel olduğunu sezdirir. Michel ka­
çar. Saklanır. Bu arada iki jandarma gelerek
Paulette’i yetimler yurduna götürmek isterler.
Ne Paûlette ne de Michel buna razı olmazlar.
Baba Dollé, haçların nerede olduğunu söylese
Paulette’i alıkoyacağını söyler. Michel bu söze
inanıp haçların yerini söyler ama. Baba Dollé
gene de kızı jandarmalara teslim eder. Michel
çok kızarak değirmene koşar, haçları (köpe-
ğinki hariç) dereye atar. Paulette’in köpeğin
mezarına koyduğu kolyeyi de baykuşa verir,
«Al bunu yüzyıl sakla» der.
Paulette’i, göçmenlerin kaynaştığı bir yerde
rahibeler yetimler yurduna yerleştirmek üze­
re hazırlarlar. Bu sırada «Michel» diye çağrıl­
dığını duyan Paûlette, Michel, Michel, Anne di­
ye bağırarak kalabalık arasında kaybolur.
RENE CLEMENT
1913 yılında Bordeaux’da doğan René Clément,
önceleri belge filmleri yaparak sinemaya baş­
ladı. Bu alanda uzun süre çok başarılı eser­
ler veren yönetmen, daha sonra yaptığı konulu
filmlerinde bu önemin gerçekçiliğinin izlerini
taşımaya devam etti. Dış sahnelerin doğallığı­
na özel bir önem veren Clement, böylece es­
tetik ve toplumsal bir gerçekliği perdede yan­
36
sıtmayı denedi. Bu görüşlerinin sonucu ola­
rak, Fransız direniş hareketini, gözboyayıcı
kahramanlık gösterilerine kapılmadan, ve lo­
komotiflerle vagonların başrolleri oynadığı
«Bataille du Rail» adlı filmiyle yansıttı. 1952’de
çevirdiği «Yasak Oyunlar» m, Venedik Şenli-
ği’nde ve daha sonra kazandığı büyük başa­
rı, Clément’i yaşayan Fransız yönetmenleri
arasında ön safa geçirdi. Daha sonra çevirdiği
filmler Clément konusundaki yargıları sağlam­
laştırmakla birlikte, çok yeni şeyler getirmedi.
Önemli filmleri :
1937 L’Arabie Interdite, 1937 Soigne ton gau­
che, 1942-43 Ceux du rail, 1943 La Grande pas­
torale, 1946 Bataille du rail, 1947 Les Maudits,
1948 Le mura di Malapaga (Au-delà des gril­
les), 1950 Le Chateau de verre, 1952 Les Jeux
Interdits, 1954, M. Ripois, 1956 Gervaise, 1958
Barrage Contre le pacifique, 1960 Plein Soleil,
1961 Quelle joie de vivre, 1963 Le Jour et l’he­
ure, 1964 Les Félins.
DURU GÖKYÜZÜ
ÇISTOYE NEBO yönetmen/Grigori Çukray se-
naryo/Danil Khrabovitskd görüntüler/Sergey
Poluyanov oyuncular/Nina Drobyçeva, Evgeni
Ourbanski yapım/M osfilm 1961.
FİLMİN KONUSU
Film bir savaş pilotu olan Alyoşa ile karısı Sa-
cha'nm savaş yıllarındaki yaşamalarını görün­
tüler. Kocasının tekrar pilotluğa dönüşünü ve
ilk uçuşunu seyretmek üzere Sacha bir araba
ile alana gelir. Gökyüzünde süzülen uçak kadı­
na geçmiş yılları hatırlatır. Herşey bir noel ak­
şamı başlamıştır. Evlerinde verilen parti sıra­
sında kapı çalınır. Dâvetsiz bir pilot girer içeri.
Ev halkı, başta Sacha’mn ablası olmak üzere
yakışıklı pilotun toplantıya katılmasını is te ­
mezler. Genç kız hayalleri içinde, Sacha pilo -
tun kalması için elinden geleni yapar. Ama
aile otoritesi baskın çıkar. Alyoşa/pilot fazla
üstelemeden çıkar gider. Sachanm yılbaşı eğ­
lencesi de haram olur böylece.
Savaş başlar bir süre sonra. Bütün erkekler
silâh altına alınır. Sacha’nm babası askere ab­
lası da başka bir şehre gider. Evde yalnız ka­
lan Sacha yılbaşı gecesi gördüğü ve nutama-
dığı pilotu bir hava taarruzu sırasında girdiği
sığmakta tekrar görür. Evine döndüğünde te­
lefon ederek Alyoşaya randevu verir.
Alyoşanın izinli günlerini birlikte geçirirler. Sa­
yılı günler çabuk geçer ve Alyoşa görevine dö­
ner. Sacha’nm günleri, atelyede çalışarak ve
Alyoşa’yı bekliyerek geçer. Arada yine b u lu ­
şurlar. Sachanm uğraşıları arasına çocuğu da
girer. Yıllar geçer. Şehirdeki hoparlör Alyoşa-
nın öldüğünü bildirir günün birinde. Savaş bi­
ter. Göç edenler ve savaşa katılanlar geriye dö­
nerler. Sacha’nın babası ölmüştür. Ablası da
gittiği şehiTde zengin bir adamla evlenmiştir.
Sacha ise öldüğüne inanmadığı Slyoşa’yı bek­
lemektedir. Gerçekten de Alyoşa savaş sır a ­
sında bir Alman kampına esir düşmüştür. Bir
gece, kamptan kaçarak geriye döner. Ama ken­
disi gibi esir olan arkadaşlarım bırakarak kaç­
tığı için vicdan azabı çekmektedir. Önceleri
bir kahraman olan Alyoşa’ya kaçma olayından
ötürü şüpheli bir şahıs olarak bakılmaktadır.
Bu yüzden tekrar pilot olmak için yaptığı mü­
racaatlar reddedilir. Grizli günler geçirirler. O
günlerden birinde, Stalin’in öldüğü haberi ge­
lir. Bunun üzerine Alyoşa Moskova’ya giderek
pilot olma isteğini tekrarlar. Parti kendisine
tekrar uçma iznini verir. Alyoşa bütün krizli
günlerinden sonra başarılı bir uçuşla eski m es­
leğine döner.
GRÎGORÎ ÇUKRAY
Genç Sovyet sinemacılarının en ünlüsü Çukray
1921’de Ukrayna'da doğdu. Savaştan sonra
VGIK’da Mihail Romm ve Sergey Yutkeviç’in
öğrencisi oldu. Buz çözümü döneminde geniş
yankılar uyandıran Kırkbirinci’yle (1956) orta­
ya çıktı, 1959’da çevirdiği Askerin Türküsü
uluslararası bir başarı kazandı, Stalin devrini
eleştiren filmi, Duru Gökyüzü (1961) Mosko-
vada yılın film i seçildi. Son çalışması, bir yaş­
lı adamla bir yaşlı kadın vardı (1965) Cannes
filim şenliğine katıldı. Kuşağının en parlak si­
nemacılarından biri olan Çukray’m en belirgin
özelliği insancıl tutumu, çoşkun sinema dilidir.
FARREBIQUE
Yönetmen/Georges Rouquier senaryo/Georges
Rouquier görüntüler/Andre A. Dantan, Fiade-
tal, D. Sarrude, Jean-Jacques Rebuffat. müzik/
Sauguet amatör oyuncular yapım /E. Lallier
1947.
Rouquier film i konusunda şunları yazm akta­
dır :
«Filmde küçük çocukluğumdan beri tanıdığım
bir ailenin kendi gerçek öyküsünü (birkaç kü­
çük değişiklikle) anlatmayı denedim. Y eryü­
zünün herhangi bir ülkesinde herhangi bir yer­
de oturan insanların yaşaması üzerine film ya­
pan bir sinemacı gibi davrandım. Ve her şeyi
kaydettim: Gelenekleri, görenekleri, dinsel ya­
şayışı vb. Doğa’nın bütün kıpırdayışlarını da
filmime geçirmek istiyordum: Böcekleri, bit­
kileri, sebzelerin iç yaşantısını, doğa’nın geniş
ve yoğun yaşantısını.»
GEORGES ROUQIER
Bütün zamanların en iyi belge filim cisi Robert
Flanerty’nin izini sürdüren Rouquier, 1909’da
Fransa’da doğdu. Fransız gerçekçi okulunun
Epstein ve Vigo’dan sonra en belirgin tem sil­
cisidir. Bir Fransız köylü ailesinin 4 mevsim -
lik yaşantısını anlatan başyapıtı Farrebique'-
den (1947) bu yana başkaca uzun belge filim ­
ler çevirmedi. Filimleri: 1929 Vendanges ( k ı­
sa). 1942 de Le Tonnelier (kısa). 1943 Le Char­
ron (kısa). 1947 Pasteur (kısa). 1947 Farre-
bique (uzun). 1949 La Chaudronnier (kısa).
1950 Le sel de la terre (kısa). 1953 Sanget et
Lumière (uzun). 1955 Arthur Honegger (kısa).
1956 Lourdes et ses miracles (kısa). 1957 S.O.S.
Noronha (uzun).
BİR İNSANIN ALINYAZISI
SOUDBA TCHELOVIEK Yönetmen/ Sergey
Bondarçuk Senaryo / Loukhine ve Chakmago-
nov (Şolohov’un hikâyesinden uyarlama) Gö­
rüntüler/ Vladimir Monakhov Oyuncular/Ser­
gey Bondarçuk, Zinoada Kirienko, Pavlek Bo-
riskine Yapım/M osfilm 1959
FİLMİN KONUSU
Bir insanın alınyazısı’nm konusu Şolohov’un
bir hikâyesinden alınmıştır.
SERGEY BONDARÇUK
1920 yılında Ukrayna’da doğan Bondarçuk, s i ­
nema alanında önce iyi bir oyuncu olarak isim
yaptı. Daha yirmi yaşındayken katıldığı savaş,
genç yönetmene unutulmaz acılar bıraktı. A n ­
cak kendi deyimiyle «Gorki’nin, kuş nasıl uç­
mak için yaratılmışsa insan da mutluluk için
yaratılmıştır sözüne inanan bir kişi» olarak
Bondarçuk bu acılardan onu mutlu kılacak e-
serler çıkardı. İlk filmi «Bir insanın Alınyazı-
sı» yönetmen ve oyuncu olarak Bondarçuk’a
özel bir yer kazandırdı. 1965’te çevirdiği ünlü
«Savaş ve Barış/Tolstoy» Moskova Film Şenli-
ği’nde büyük armağan aldı.
CHOPİN’İN GENÇLİĞİ
MLODOSC CHOPINA Yönetmen / Aleksander
Ford Senaryo / Aleksander Ford Görüntüler /
Jaroslav Tuzar Müzik / Kalimierz Serocki
Oyuncular / Czeslaw Wollejko, Aleksandra
Slaska, Jan Kurnakowicz, Tadeusz Bialoszcy -
nsi Yapım / Filmpolski 1952.
FİLMİN KONUSU
Ünlü besteci Frederic Chopin 1810 yılında Po­
lonya’da doğdu. Gençliğinin büyük bir bölümü­
nü de Polonyada geçirdi. Film bestecinin genç­
lik yıllarının öyküsüdür.
Chopin’in konservatuarda öğrenci olduğu yıl­
larda Polonya Çar’m egemenliği altındaydı.
Ama vatansever PolonyalIlar bütün işgal yöne­
timlerine karşı olduğu gibi çarlık yönetimini
karşı da direniyorlardı. Her yerde ayaklanma­
dan söz ediliyor, öğrenciler, subaylar halktan
kişiler tutuklanıyordu. Chopin de bu direnme
hareketine genç arkadaşları ile birlikte katılı­
yordu. Okulda çok başarılı bir öğrenciydi
37
Chopin. Duyarlı yetenekli bir müzisyendi. Bir
gün arkadaşları ile birlikte gittiği kilisede tö­
ren sırasında kantat söyleyen çok güzel bir kı­
za rasladı: Costance. Genç kızın çekiciliğine
kapılan Chopin, müzik duyarlığının da etkisiy­
le töreni bozan bir hareket yaptı. Genç kıza
eşlik eden organisti iterek orgun başına geçti
ve kilisedekilerin şaşkınlığına aldırmaksızın
genç kıza eşlik etti sonra da çaldığı parçayı
sürdürdü. Bu olay Costance’la Chopin’i birbi­
rine yaklaştırdı. Kiliseden çıkışta arkadaşları­
nın aracılığı ile bir sergide Costance’la tanıştı.
Sözde ona sergiyi tanıtıyordu. Oysa yaptığı
açıklamaların gerçekle ilgisi yoktu. Uydurma­
larını Mozart'ın bir sözü ile kapatmaya çalıştı.
Ama genç kız da Chopinle ilgilenmeye başla­
mıştı. Daha sonra çeşitli fırsatlarla buluştular.
Ve birbirlerine olan sevgilerini açığa vurdular.
Bu arada Fransada 1830 ayaklanması patlak
verdi. Bütün Polonya ayaklanma haberleri ile
çalkalanıyordu. Halkın yaşama koşulları çok
kötüydü. Çarın adamları ve derebeyleri yoksul
insanlara kölelere davramldığı gibi davranı­
yorlardı. Chopin Costance ile gezintilerinden
birinde halkın gerçek yaşayışı ile karşıkarşıya
geldi. Zengin bir insancılık ve zengin bir mü­
zik kaynağı idi halk. Chopin onlarla kaynaştı.
Öbür yandan müzik çalışmaları ilerliyordu.
Bir gün büyük keman ustası Paganini’yi din­
ledi. Bu şeytani kişiliğe hem hayran oldu hem
de umutsuzluğa düştü. Hiçbir zaman piyano­
nun bu kadar etkili olabileceğine inanmıyor­
du. Sonunda okulu birinci olarak bitirdi. Kon­
servatuar müdürü onu şimdiden bir dahi ola­
rak görmekteydi. Verdiği konser büyük bir
başarı oldu. Bütün bu olaylar sırasında arka
plânda Polonyaları vatanseverlerin özgürlük
savaşları sürüp gitmekteydi. Grandük Kostan-
tin’e karşı suikast planları hazırlanıyordu. Tu­
tuklanmaların sayısı gittikçe artıyordu. Chopin
bir bursla yabancı ülkede yeteneğini geliştir­
mek imkânını bulmuştu ilk olarak Avusturya-
ya gitti. Orada aynı zamanda doktor olan bir
müzik eserleri yayımcısı Chopin’in verem ol­
duğunu hnladı. Genç bestecinin hastalığı sı­
rasında Polonyada ayaklanmanın başladığı ha­
beri geldi. Bütün hastalığına rağmen Chopin
vatanına doğru yola çıktı. Ancak Polonyada
vatanseverler ağır bir özgürlük savaşı verirler
ve birer birer kırılırlarken Chopin’in arabası
da fırtına yüzünden yeniden Avusturyaya dön­
mek zorunda kaldı. Chopin daha bir süre has­
ta yattı. Çar askerleri ayaklananları ezmişler­
di Chopin’in müziği sert hırçın bir anlatım ka­
zandı, hırçınlaştı.
Sonra Paris, Savaşı kaybeden özgür Polonya­
lIların çoğu da ordaydı. Chopin onların top­
lantılarına gitti. Şehir hala 1830 ayaklanması­
nın bitmeyen yankıları ve gösterilerle kayna­
38
şıyordu. Genç besteci, bundan böyle Fransa­
da, vatamndan uzak geçecek yıllarında hep
çok bağlı olduğu halkım ve yurdunu yansıtan
eserler vermeye devam edecekti.
ALEKSANDER FORD
(Yönetmen için b k .: Bu sayıda «Polonya Sine-
m ası’nın yönetmenleri» )
BUDALA
NASTASIA PHILIPPOVNA yönetm en/îvan
Piryev Senaryo/Dostoyevski’nin romanından
İvan Piryev müzik/Krioukov göıüntü yönetme-
ni/Valentin Pavlov oyuncular/Julia Borisova,
Yuri Yakovler. Yapım /m osfilm 1957.
FİLMİN KONUSU
Filmin konusu ünlü yazar Dostoyevski’nin «Bu­
dala» adlı romamndan alınmıştır.
İVAN PİRYEV
İvan Piryev, 1901 yılında Karnen (S.S.C.B.) de
doğdu. Sinema yönetmeni olarak ilk yıllarda,
özellikle güldürü alanında başarı gösterdi. «Ya­
bancı bir adam», «Moskova’da Buluşma», «Ku-
ban Kazakları» gibi güldürü filimleri sağlam
kuruluşları ile Rusyada çok sevildi.
Arada, Rusyanın çağdaş sorularına eğilen, a-
ma yabancı ülkelerde pek tanınmayan drama­
tik kuruluşlu filmler de yaptı. Bunların en ö-
nemlileri «Partizanlar» ve «Parti’nin Kartı» ad­
larını taşımaktadır.
Bir süre Mosfilm’de yapımcılık görevinde ça -
lıştıktan sonra Dostoyevski uyarlamaları’ne
verdi kendini. Ünlü yazarın hikâye ve romanla­
rından Sinemaya uyguladığı «Budala», «Beyaz
Geceler» adlı filimlerle uluslararası bir ün sağ­
ladı.
ÖNEMLİ FİLMLERİ :
1929 Yabancı Bir Kadın. 1930 Devlet Memuru.
1934 Kayan Düğün. 1936 Partinin Kartı, 1938
Zengin Nişanlı. 1939 Traktörcüler. 1940 Sevgili.
1941 Çoban Kız. 1943 Partizanlar. 1944 Zafer­
den Sonra Saat Altı. 1948 Sibirya toprağının
Türküsü. 1949 Kuban Kazakları. 1957 Budala.
1961 Beyaz Geceler.
ŞEFTALİ HIRSIZI
Yönetmen/Vulo Radev senaryo/Vulo Radev
görüntüler/Todor Stoyanov müzik/Sim eon Pi-
ronkov oyuncular/Nevena Kokanova, Rade
Markoviç, Mihail Mihailov, Cassil Vaşev ya-
pım /Film Bulgaria 1964.
FİLMİN KONUSU
Olay, birinci dünya savaşı yıllarında Bulgaris­
tan’ın Tırnova kasabasında geçer. Bulgarlar
savaşı kaybetmektedirler. Halk yoksulluk için­
de ve güç durumdadır. Kasabanın komutanı,
onur, kahramanlık gibi geleneksel değerlere
bağlı bir askerdir. Genç karısı Elisabeth’le bir­
likte bir şeftali bahçesinin ortasındaki evinde
yaşamaktadır. Şehirde tifüs salgmı başlamış -
tır. Komutan sağlığına dikkat etmekte, bahçe­
sindeki şeftalileri de hırsızlardan titizlikle ko­
rumaktadır. Kasabada bir de çeşitli uluslar­
dan savaş esirlerinin bulunduğu bir kamp var­
dır. Kamptaki esirlerden bir Sırp subayı, bir
gün açlığa dayanamıyarak komutanın bahçesi­
ne girer ve şeftalileri çalar. Tam bu sırada,
Elisabeth tarafından görülür. Elisabeth ona a-
cıyarak yemek verir, şeftalileri de armağan
eder. Sırp subayı, ilk görüşte Elisabeth.e t u ­
tulmuştur. Kamptaki esir subaylardan bir
Fransıza bu duygusunu açar.
Bu arada, kasabadaki durum gittikçe k ö tü le ­
şir. Komutan ise şeftalilerinin çalındığım gö -
rünce nöbetçiye, bundan böyle bahçeye girme­
ye kalkan her yabancıyı vurmasını emreder.
Sırp subayı bütün tehlikelere rağmen Elisa-
beth’le buluşmak üzere kamptan sık sık k a ­
çar. Aralarında derin bir aşk başlamıştır. Ama
özellikle Elisabeth acı çekmekte, bu m utlulu­
ğun sürmesinin imkânsız olduğuna inanmak­
tadır. Sevgilisine, kocasına acıdığını, hatta sev­
diğini söyler. Öbür yandan Elisabeth savaştan
da umutsuzdur. Herşeyi karanlık ve imkânsız
görmektedir. Sırp subayı ise gelecekten umut­
ludur. Bu umut ve aydınlık, Elisabeth için de
tutunacak tek yaşama noktasıdır.
Bir gün durumdan bıkan Tırnovalılar, bir yü­
rüyüş yaparak, içinde yaşadıkları çetin koşul­
ları protesto ederler. Komutan ve askerler bu
hareketi bastırırlar. Elisabeth’le sevgilisinin
buluşmaları devam eder. Komutan karısında­
ki değişikliği sezmektedir.
Sonunda kamptaki esirlerin başka bir yere
gönderilmeleri kararlaştırılır. Yüzlerce tutuk­
lu özgürlüklerine doğru giden güç yolu yürü­
meye başladıkları sırada Sırp subayı da toplu­
luktan gizlice ayrılarak sevgilisi Elisabeth’i son
defa görmeye gider ve oradaki nöbetçi tarafın­
dan vurulur.
FİLM HAKKINDA
«Bu ülkede ticari olarak gösterilen ilk Bulgar
uzun metrajlı filmi Şeftali Hırsızı en iyi Rus
dönemi eserlerinin tatlı çekiciliğini getiriyor.
Film küçük küçük ve zevkli sahnelerle, dikkat­
le gözlenmiş ayrıntılarla doludur. Yönetmen
Vulo Radev gerçekten insanların kusurlarım
hoşgörüyle karşılayabilmektedir. Komutan bi­
le, tümüyle sevimsiz bir karakter olarak çizil­
memiş. Şeftali Hırsızı rolünü oynayan Rade
Markovitch, Yugoslav asıllı olup Balkanların
Mastroianni’si olarak tanınmaktadır. Bu başa­
rılı oyuncu gerçekten İtalyan oyuncusunun yüz
çizgilerini hatırlatıyor, aynı zamanda onun ta t
lı mizahına da sahip. Tümüyle efendice ve se -
vimli bir film «Şeftali Hırsızı.».
Brenda Davies
SİNEMATEK MAYIS 1966 GÖSTERİLERİ
•
GÜNEŞ VE GÖLGE
Yönetmen/Rangueilj Valçanov Senaryo/Valery
Petrov Görüntüler / Dimo Kolarov Yapım/Film
Bulgar ia 1965.
FİLMİN KONUSU
Genç Bulgar sinemasının modern anlayışta
filmler çeviren yönetmeni Valçanov’un hemen
bütün Avrupa sinema kulüplerinde büyük bir
ilgiyle izlenen bu filminin konusu çağımızın
korku ve bunalımları karşısındaki iki değişik
tavrı ele almaktadır. Öykü bütünüyle bir plâj-
da geçmektedir. Deniz kıyısında bir genç kız­
la bir genç erkek rastlantı sonucu tanışırlar.
Çocuk Bulgardır. Kız ise çok iyi Bulgarca ko­
nuşmasına karşılık Bulgar değildir ve filmin
sonuna kadar da hangi ülkeden olduğu anla­
şılmaz. Ancak bir batı ülkesinden olduğu se­
zilir. Oraya bir turist grubunun rehber - tercü­
manı olarak gelmiştir. Çocuk kıza ilgi gösterir
ve dostlukları küçük konuşmalar, oyunlarla
gelişir. Genç kızın babası bir fizik bilginidir
ve hastadır. Kanser olduğundan şüphelenil-
mektedir. Çocuğun babası ise oteller inşa eden
bir teknisyendir. Plajda geçen küçük olaylar
ve konuşmaların sonucunda iki gencin gelece­
ğe birbirlerinden çok başka türlü bakmakta
oldukları ortaya çıkar. Kız, babasının bir fizik
bilgini olarak kaygılandığı bir atom savaşın­
dan, bütün yeryüzünü altüst edecek bir felâ­
ketten korkmaktadır. Babasına çok güvendiği
için bu korku ondaki bütün umutları silip sü­
pürmüştür. Zaman zaman birden bu korkunç
son, bir karabasan halinde üstüne bastırır.
Bu musallat görüntülerden bir türlü kurtula-
mamaktadır. Çocuk ise onu küçük şakalar, ar­
mağanlarla avutmaya çalışır. Biraz da şaşır­
maktadır. Çünkü insanların gelecekte daha
mutlu olmamaları için herhangi bir neden
görmemektedir, ik i genç gittikçe birbirlerine
yaklaştıklarını, bütün bu kötü görüntülerin
bir sevgiyi önliyemediğini farkederler. Plajda
çeşitli ülkelerden gelmiş dostça eğlenen insan­
ların arasına katılırlar.
FİLM HAKKINDA
Senaryosunu Valery Petrov’un yazdığı ve
Valçanov’un yönettiği Güneş Gölge, 1965 yılın­
da LOS ALAMOS BARIŞ ŞENLİĞİ (A.B.D.)
nde «JOHN F. KENNEDY» armağanını kazan­
dı. Armağan jürisi bu yargısı için aşağıdaki ge­
rekçeyi bildirm iştir:
«Bu film barış adına düzenlenen bu şenliğin
amacını en başarılı bir biçimde yansıtmakta­
dır. Jüri bu filmi, insan mutluluğuna son ve­
recek bir atom savaşma karşı koymaları için
bütün iyiniyetli insanlara yapılmış etkili bir
çağrı saymaktadır.
39
RANGUEL VALÇANOV
Bulgaristan’ın en genç yönetmenlerinden biri
olan Valçanov, bugüne kadar dört film yaptı.
Bu filmler arasında özellikle «Güneş Ve Göl­
ge», «Dişi Kurt» adlarım taşıyan ikisi, yönet­
menine geniş bir ün kazandırdı. 1965 de çev­
rilen «Dişi Kurt», bu yıl uluslararası şenlik­
lerde de gösterilecek.
1. KONSER / KONCERT yönetmen / Istvan
Szabo Macaristan 1962
«Konser» Istvan Szabo’nun ilk filmidir. He­
nüz 26 yaşmda olan yönetmen «Dram ve
Sinema Sanatları Yüksek Okulu» ndan me­
zun olurken çevirdiği bu filmle hem kendi
ülkesinde hem de uluslararası alanda bü­
yük bir ün kazandı. Film gerçeküstücülere
özgü fantezi görüntüler ve gençliğin atılgan
havası ile doludur. Konser 1963 Londra film
şenliği onur ödülünü ve 1963 Oberhausen
şenliği büyük ödülünü kazandı.
2. BİR TEMA ÜZERİNE ÇEŞİTLEMELER /
VARIOCK yönetmenler / Istvan Szabo,
Andreas Nemeth - Macaristan 1963.
Macaristandaki ünlü Bela Balasz stüdyosu­
nun en başarılı ürünlerinden biri olan «Çe­
şitlemeler», üç küçük bölümden meydana
gelmiştir. «Nesnellikle» adını taşıyan ilk
bölümde belge filmlerinden kurulmuş savaş
sahneleri yer alır. «Korkunç..» adını taşıyan
ikinci bölüm bir savaş müzesinde, «Yırtıcı
bir çığlık gibi..» başlıklı üçüncü bölüm ise
savaşa yabancı insanların oturduğu bir kah­
vede geçer. Filmde diyalog yoktur.
3. SEN / TE yönetmen / Istvan Szabo - Ma­
caristan 1964.
«Sen» yönetmeni tarafından bir «aşk filmi»
olarak nitelendirilmektedir. Bir genç kızı
odasında, sokakta, süt alırken ve güneş ban­
yosu yaparken dikkatle izleyen bir kamera,
sözler yalnızca bu havayı tamamlamakta­
dır. Bela Balasz stüdyolarının en başarılı
film i olan «Sen» gösterildiği bütün ülkeler­
de yankılar uyandırdı. Cannes film şenli-
ği’nde Jüri’nin özel armağam’nı ve Tours
Film Şenliği’nde de iki büyük ödülü birden
kazandı.
4. SURNAME yönetmenler / M. S. îbşiroğlu
S. Eyüboğlu
5. BEN ASlTAVANDAS yönetmen / Adnan
Benk - 1965 Türkiye.
Bu yıl uluslararası Padua Film Şenliği özel
Armağanını kazanan Adnan Benk’in ilginç
belge film i «Asitavandas» sinema dili bakı­
mından da özel bir deneme ve araştırma
eseridir. Filmin müziği de şimdiye kadar bu
türde yapılan denemeler içinde çok özel bir
yapıya sahiptir.
40
BİR KAHVEDE BULUŞMA
Yönetmen / Jan Rybkowski Senaryo / M.
Tonecki, J. Rybkowski Oyuncular / Aleksandra
Slaska, Gustaw Holoubek, Andrzej Lapicki.
Yapım/Ensemble Rytm Filmpolski 1963.
FİLMİN KONUSU
Polonya’mn bir taşra kentinde, o kentin düş­
manlara karşı savunulması sırasında ölen bir
komutamn anısına bir anıtın açılışı dolayısıy­
la bir tören düzenlenmiştir. Savaştan bu yana
on yıl geçmiştir. Törende eski savaşçılar, izci
çocuklar, general ve kentin yöneticileri hazır
bulunur. Tören’de Chopin parçalar çalması
için bir de piyanist çağrılmıştır. Piyanist’in ar­
kadaşı bir şarkıcı kadın da aryalar söyler. Tö­
ren bittikten sonra kente dönmek üzere ha­
zırlık yapan piyanist, birdenbire onbeş yıl ön­
ceki sevgilisi ile karşılaşır. Theresa ile piya­
nist, birdenbire onbeş yıl önceki sevgilisi ile
karşılaşır. Theresa ile piyanist, akşam yedide,
eskiden buluştukları kahvede gene buluşmak
üzere birbirlerine söz verirler.
Öbür yandan, orta yaşlı bir doktor da eski sa­
vaş arkadaşının anısına dikilen anıtın açılışın­
da bulunmak üzere aynı kente gelir. Biraz ge­
cikmiştir. Bu yüzden törene yetişemez. Tören
yerinde biraz dolaştıktan sonra kente döner.
Piyanist kentte dolaşırken çok genç bir kıza
rastlar. Genç kız piyanistin hayranıdır ve ona
çiçek verir. Bir süre birlikte dolaşırlar. Son­
ra piyanist eski sevgilisi ile buluşmak üzere
kahveye gider. Doktor da kahvededir ve bilar­
do oynamaktadır. Canı sıkılan piyanist birlik­
te oynamayı teklif eder. Oyun sırasında hiç
tanımadığı doktor’a onbeş yıl önceki serüveni­
ni anlatır. Huzursuz bir insandır. Bir doktor­
la evli olan ve kocası askerde bulunan sevgili­
sini önce başka kentlere götürmüş sonra da
bırakıp kaçmıştır, işte bugün de garip bir
rastlantıyla yeniden bir araya geleceklerdir.
Doktor, piyanistin eski sevgilisinin, onbeş yıl
önce kaçan karısı olduğunu anlar. Ama sezdir­
mez. Piyanist bir süre sonra sıkılarak kadını
beklemeden gider. Theresa kahveye gelince
gelince karşısında onbeş yıldır görüşmedikleri
eski kocasını bulur.
Kadın durumu açıklamaya çalışır: O zamanlar
çok yalnız kaldığını, yalnızlıktan bunaldığı ve
kocasına onu çağıran mektuplar yazdığı halde
gelmediği için kaçtığını anlatır. Oysa Doktor,
o mektubu üç gün sonra almıştır ve tam o sı­
rada yaralandığı için hastahaneye yatırılmış­
tır. Theresa biraz sonra eski kocasına adresi­
ni vererek kalkar. Piyanist yeniden kahveye
gelir. Theresa’nın gelip gittiğini öğrenir. Tam
o sırada kahveye gelen belediye başkanı dok­
toru görünce sevinçle boynuna sarılır. Ve bir
sürü gevezelik ederek arada doktor’un There-
sa ile olan hikayesini de anlatır. Böylece du­
rumu piyanist de öğrenir. Şaşkın bir durumda
kentten uzaklaşır. Doktor ise garson kızdan,
Theresa’nm evinde oturan küçük kızın, kadının
gerçek kızı olmayıp yeğeni olduğunu öğrenin­
ce kentten ayrılıp gitmekten vazgeçer.
JAN RYBKOWSKI
Jan Rybkovvski 1922 yılında doğmuştur. Uzun
süre ressamlık yaptıktan sonra sinema alanı­
na geçerek filmler çevirmeye başladı. Yaptığı
13 film arasında özellikle «Bir Kahvede Buluş­
ma», «Umut Saatleri» ve «Bu Gece Bir Şehir
Ölüyor» adlı eserleri ile orta kuşak PolonyalI
yönetmenler arasında geniş bir ün sağladı.
NOELDEN BAŞKA HERGÜN
EVERYDAY EXCEPT CHRÎSTMAS yönet­
men / Lindsay Anderson Görüntüler / Walter
Lassally yapım / 1957.
Ingilterede büyük film endüstrisine bir tepki
olarak ortaya çıkan özgür sinema / Free Ci­
nema akımı Lindsay Anderson ve Karel Reisz
gibi sanatçıların çalışmalarında öfkeli bir ku­
şağın duyarlığını dile getiriyordu. 1956 yılın­
da ilk ürünlerini vermiye başlıyan bu akım
Süveyş sonrası Ingilterenin iç ve dış olaylar
karşısındaki ilgisizliğine ve sorumsuzluğuna
karşı bir başkaldırıştı. İngiliz Sinemasının ge­
nel havası sınıflı bir toplumun gerçeklerini
bütün çelişmelerini ve karmaşıklığı içinde
vermekten uzak bir kaçış sinemasıydı. Bu du­
rumun çeşitli dergi ve gazetelerindeki yazıla­
rında acımasız bir dille eleştiren Lindsay An­
derson İngiliz Filmciliğinin günlük yaşayışı ve
çalışan insanları ele almakla kendisine sınır­
sız bir esin kaynağı bulacağına inanıyordu. İş­
te «Noelden başka Hergün» bu inancın başar
rılı ürünlerinden biridir. Film Londra halinin
bulunduğu Covent Carden’i ve halde çalışan
insanları şiirsel bir anlatımla vermektedir. Mil­
yonlarca Londra’lıya uzaktaki bahçelerden,
tren istasyonlarından limandaki depolardan
sebze, meyve, çiçek ve çeşitli yiyecekler taşı­
yan kamyonlar, gelen malları yerlerine yerleş­
tiren hal işçileri, hiç kapanmayan işçi kahve­
leri, günlük yaşayışın en saygıdeğer görünüş­
leriyle gözönüne serilir. Noelden Başka Her-
gün’ü filmde görünen insanların da görmesini
isteyen Anderson, böylece çalışan insanlara
kendi önemlerini ve güzelliklerini anlatmak
amacındadır.
LINDSAY ANDERSON
1923 yılında Bangalore (Hindistan) da doğan
Anderson sinema yazarlığından yönetmenliğe
geçmiştir. Sight and Sound’un yazarlarından
ve Séquence dergisinin kurucularından olan
olan çağdaş İngiliz yönetmeni yukarda sözü­
nü ettiğimiz Özgür Sinema akımının da bir­
kaç önemli temsilcisinden biridir. Sporcunun
Hayatı adlı filmi Türkiyede de gösterilmiştir.
Önemli film leri:
1953 Wakefield Express 1955 Foot and mouth
1955 Thursday's Children 1956 O Dreamland
1957 Every day except Christmas 1958 March
to Aldermaston 1962 This Sporting Life
KORKUNÇ İVAN
IVAN GROZNII yönetm en/ Sergey Mihailoviç
Eisenstein senaryo/Eisenstein görüntü yönet-
menleri/Edouard Tisse, Andrey Moskvin mü-
zik/Prokofiev dekor/Isaak Şipinel giysi/Ei-
senstein’in taslaklarından Leonid Naumov o-
yuncular/Nikolay Çerkasov, Ludmila Tzelikovs-
kaya Serafima Birman, Piotr Kadoknikov, Mi-
hail, Nazvanov yapım/M osfilm 1944.
FİLMİN KONUSU
1.
Senaryo, Moskova Dükası 4. Ivan’m bütün Bo-
yard’larm karşı koymasına, özellikle halası
Euphrosinia Staritzkaya’nın engel olmaya ça -
lışmasına rağmen kendini Çar ilân etmesiyle
başlar. E. Staritzkaya, oğlu Vladimir Andreye-
viç’in Çar olmasını istemektedir. Çar olan İvan
Prenses Anastasia ile evlenir. Öbür yandan
Prens Kourbsky de Anastasia ile evlenmek is­
temektedir. Ama İvan bu konuda rakibinden
üstün çıkar. Evlenme töreni yapıldığı sırada,
Boyard’ların kışkırtması ile halk ayaklamr. İvan
bu ayaklanmayı bastırır. İsyancıların elebaşısı
demirci Maliouta Skouratov, Çar İvan’a katılır.
Tatar’ların egemen oldukları Kazan eyaleti,
Çar’a karşı savaş ilân eder. İvan, Kourbsky'nin
de yardımıyla uzun bir kuşatmadan sonra ken­
ti ele geçirir.
İvan’m düşmanları komplolar kurmaya d e ­
vam ederler. Euphrosinia, Novgorod Piskopo-
s ’unun da desteğiyle yeni oyunlara girişir. Ö -
bür yandan İvan, elçisi Osip Nepeya’yı ticari
bir anlaşma yapması için İngiltere Kraliçesi
Elisabeth’in yanma yollar. Bu arada Anastasia
hastalanır ve haberciler de çeşitli yerlerden
kötü haberler getirirler. Soylular Kırımı e g e ­
menlikleri altına almışlar, Kourbsky ise Çar’a
ihanet ederek Divonie gıralı Sigismond’un sa­
fına geçmiştir. Anastasia, Kourbsky’nin ihane­
tini öğrenince bütün direncini yitirir, ama ge­
ne de kocasına metin olmasını öğütler.
Çariçe Anastasia’nm bakımı ile görevlendirile
Euphrosinia, onun içkisine zehir katar. îvan,
bilmeksizin zehirli içkiyi karısına içirir.
Bu son serüvenden daha da sertleşmiş olarak
çıkan İvan, Moskova’dan ayrılmaya karar v e ­
rir. Halk gelip, sınırsız kutsal gücüne boyun
eğmek üzere ona yalvarmcaya kadar Mosko­
va’ya dönmiyecektir. Gerçekten bir süre sonra
ellerinde ikonlar ve tütsü kapları ile uçsuz bir
41
kafile halinde halk, kralı stepleri aşarak Ivan-
n ’ın önünde diz çökmeğe gelir.
2. ' deki asa titrer. Ve katil, hançeri Vladimir .in sır­
Filmin ikinci bölümü îvan ’m Moskova’ya dö­
nüşü ile başlar. İvan Moskova'da eski dostu ve
şimdi Peder Philippe adını almış olan Fedor
Kolitchev’i bulunca çok sevinir. Fakat Peder
Philippe de, tanrı adına İvan’a karşı başkaldı-
rır. Yalnızlığa terkedilen, lanetlenen ve üzerine
haç atılan İvan, Peder’in ayaklarına kapanır
ve bir kral olarak değil de bir dost olarak Phi-
lippe'e yalvarır. Ondan dâvasında yardımcı ol­
masını ve iktidarın ağır yükünü kaldırmakta
destek olmasını ister.
Bu arada Fedor Basmanov, İvan’a karısı Anas-
tasia’mn Euphrosinia tara3ından zehirlendiği­
ni bildirir. «Ağzını sıkı tut» der İvan ve B as-
manov’u pencerelerden birine götürür. A vlu­
da Kolitchev ailesinden üç Boyard, demirci Ma-
liouta’nm önünde diz çökmüşlerdir. Balta iner
ve üç Boyard’m kafası yere düşer. İlk öç alın­
mıştır.
Ama, Peder Philippe’in çevresinde toplanan ki­
lise ile Euphrosinia’nın çevresinde toplanan
Boyard’lar, Kolitchev’lerin ölüsü üstüne yemin
ederek, Çar’a boyun eğdirmeye, onu küçük dü­
şürmeye karar verirler.
Bir şenlik düzenlenir. Katedral’de bir «Mistere»
oynanır: Peygamber Daniel bir mucize göste­
rerek, kızgın fırına atılm ış üç yahudi çocuğu
bir melek aracılığıyla kurtarır.
Çar katedrale girer. Peder Philippe Çar’a doğru
ilerler. Üç çocuk sözlerini tam anlıyamadıkla-
rı bir neşideyi koro halinde söylerler. Çar, ken­
disini Nabukodonosor’un yerine koyan bu koro
tarafından karşılanır. İvan durur ve kutsan­
mak için Peder Philippe’e yaklaşır. Ama P h i­
lippe, Çar’a sırtını çevirir. Kürsünün tepesinde
ellerini kubbeye doğru kaldırarak, ipleri iki ra­
hip tarafından tutulan kâğıttan dev bir meleği
çağırır. Çar’m boyun eğmesini istemektedir.
Ama Çar kızar. Korkan rahipler ipleri bırakır­
lar ve kahredici melek , alevler içinde yanar.
İnançlılar diz çökerler. K aideliler devrilirler.
Alevlerle çevrilen İvan bağırır: «Korkunç ola -
cağım...» Peder Philippe tutuklanır.
Euphrosinia bu kez yeni bir suikast plânı ha­
zırlamaya koyulur. Ama bu plân da başarıya
ulaşamaz. Öbür yandan İvan, Euphrosinia’nın
oğlu Vladimir.i bir ziyafete çağırır. Vladimir
sarhoş edilir. Ve Vladimir.e Çar elbiseleri giy­
diren İvan, önce onun önünde diz çökerek sa­
dakat yemini eder, sonra da bu komediye bir
son verecek, Vladimir’i öldürtecektir.
Bu şölen sırasında İvan, çocuğluğu ile ilgili ba­
zı sahneleri hatırlar. Sabahleyin şölen son bu­
lur. Çanlar inançlıları duaya çeğirir. İvan p a ­
paz elbiseleri giyer. Vladimir’e de kendi elbise­
lerini giydirir. Muhafızları da papaz elbiseleri
42
giyerler. Çar’ı öldürecek olan katilin gölgesi sü­
tunlar arasından kayar. Vladimir korkar elin­
tına saplar. Vladimir devrilir. Ve Euphrosinia,
sevinçle koşarak ayağını ölünün üstüne koyar.
Muhafızlar birden açılırlar, uzaktan ağır ağır
İvan yaklaşır. Euphrosinia şaşkınlıkla ayakla-
rınin dibindeki ölüye bakar, ve oğlunu tanır...
Katil yakalanarak Çar’m huzuruna çıkarılır.
Fakat Çar, Maliouta ile Fedor’a bakarak, «Soy­
tarı öldü. Bırakın gitsin» der. İki adam şaşkın­
lıkla katili bırakınca da şunları söyler: «Soyta­
rıyı değil, Çar’m can düşmanını öldürdü...»
İkinci bölüm, İvan'ın Tanrıyla konuşarak dav­
ranışlarını tartışması sahnesiyle son bulur. En
son konuşmada, bu davranışların, vatanın düş­
manlarını yenebilmek için gerekli olduğu söy­
lenir.
3.
Filmin, Eisenstein tarafından hazırlanmış olan
üçüncü bölümü çevrilmemiştir.
SERGEY EISENSTEIN
Sinema tarihinin en büyük yönetmenlerinden
biri sayılan Sergey Mihayloviç Einsntein (1898-
1948), gerek kuramcı gerekse yönetmen olarak
hem çağdaşlarını hem de kendinden sonra ge­
lenleri büyük ölçüde etkilemiştir. Eisentein’in
kişiliği, sanatı ve düşünceleri konusunda ile r ­
de geniş yazılar yaymlıyacağız. Bu yüzden bu­
rada, sadece kısa bir filmografisini vermekle
yetiniyoruz:
1925 Grev/Statchka, 1925 Potemkin Zırhlısı/
Bronenosetz Potemkine, 1926 Genel Çizgi/Gene-
ralya Linya, 1926 Ekim/Octjabre, 1929 Eski ve
yeni, 1930 Duygusal Romans, 1932 Yaşasın
Meksiko/Que Viva Mexico.. 1936 Besjine Çayı-
rı/Bezhine Lovj, 1938 Alexandre Nevsky, 1943
Korkunç İvan/İvan Groznii.
TOKYO OLİMPİYADLARI
Y önetm en: Kon Ichikawa. Japonya 1965
Japon yönetmenin bu ünlü filmi bilindiği gibi
bütünüyle 1964 Tokyo Olimpiyadlarını konu
olarak almaktadır.
KON ICHIKAWA
1915 yılında Mié (Japonya) da doğan Ichika­
wa, sinemaya canlı resim filmleri alanından
geçerek başladı. Önce bazı güldürü filmleri
yaptı, sonra savaşın korkunçlukları ile ilgili
dramatik kuruluşlu eserler verdi. Çağdaş Ja­
pon yönetmenlerinin en önemlilerinden biri
olan Ichikawa, bütün eserlerinden aynı düze­
yi tutturamamıştır. Önemli film leri:
1956 Birmanya Harp’ı, 1959 Ovada Ateşler,
1963 iki kişi olmak kolay değildir, 1963 Pasi­
fik Okyanusunda Tek Başına, 1964 Para Dan­
sı, 1965 Tokyo Olimpiyadları.
 C A N N ES F İL İM F E S T İV A L İ
5 - 2 0 M ayıs ta rih leri ara sın d a
yap ılacak olan 19. Cannes F i­
lim F estiv ali için bu yıl ilginç
HABERLER
özel gösteriler tertip len m iştir.
«E leştiriciler H aftası» ve «Si­
nem anın Y etm iş Yılı» göste­
rilerinden b aşk a «T am am lan­
m am ış Filim ler» festivali de
düzenlenecektir. «E leştiriciler
H aftası» için seçilen y ap ıtla r
a ra sın d a E val Sehgorm ’un
«Gündelik C esaret» (Çekosla-
v ak y a ), P aulo C esar S arace-
n i’nin «O Descufio», D usan
M akavejev’in «İnsan K uş De­
ğil» (Y ugoslavya), C ardos ve
R ozsa’nın «Ekşi Yüzler» (M a­
c a rista n ), Ado K yrou’nun «Bli-
ko» (Y unanistan), V icente A-
ra n d a ’m n «M organa Perisi»
(İsp a n y a), O usm ane Sem bene’
nin «....... nin zencisi» (Sene­
g al), J. M. S tra u b ’u n «N icht
V ersöhnt» (A lm anya), Je an
E u sta ch e’in «Noel B aba’nın
Gözleri Mavi» (F ran sa ) ve Da-
vid S ecter’in «Kış Bizi Sıcak
T u tar» (K anada) y er a lm a k ta ­
d ırlar.
Je rz y Kavalerovvicz’in «F ara-
on» unu ve O rson W elles’in
«F alstaff» ını tak d im edecek
olan F estiv alin jürisin e önceki
yıllarda jü ri başkanlığını y ap ­
m ış o lanlar d av et edilm iştir.
Bu a ra d a ölen Georges H uys-
m an ve Je a n Cocteau hariç, jü ­
ri A ndre M aurois, M aurice Ge-
nevoix, M arcel Pagnol, M au­
rice Lehm ann, M arcel A chard,
George Simenon, Je a n Giono,
T etsuro F u ru k a k i, A rm and Sa-
lacrou, F ritz L ang ve O livia de
H avilland’ta n bileşiktir. F ra n ­
sız üyelerinin çokluğu teşkil
ettik le rin i düşünerek, a ltı y a ­
bancı üye de ça ğ ırılacak tır.
F estiv ale A rjan tin , Belçika,
Brezilya, B ulgaristan, K anada,
D anim arka, İspanya, A. B. D.,
F ra n sa, B üyük B ritanya, Y u­
n an istan, M acaristan, İtaly a,
Japonya, M eksika, H ollanda,
Polonya, Rom anya, İsveç, İ s ­
viçre, Çekoslovakya, S. S. C.
B. gibi ülkeler k a tıla c a k tır.
M A R G U ERITE DURAS
YÖNETM EN
F ra n sız kadın y azarı ve se n ar­
yocu, M arguerite D u ras (H i­
roşim a Sevgilim) y ak ın d a ilk
film ini yönetm eğe k a r a r v er­
m iş bulunm ak tad ır. «Müzik»
adlı kendi sahne oyunundan
uyguluyacağı film in yapım cısı
Ju les Dassin, başlıca oyuncula­
rı da D elphine Seyrig, R obert
H ossein ve D assin’in kızı ola­
cak.
L U İS B U N U EL
VE «RA H İP»
Luis B unuel’in açık lam aların a
göre «Rahip» füm ini çevirm ek­
te n çekinen F ra n sız yapım cı­
sının k a ra rı sadece m alî g üç­
lüklerle ilgili olup konunun sö­
züm ona dine k a rşı tu tu m d an
ileri gelm em ektedir. Bunuel t a ­
sa rısın a çalışm ağ a devam edip,
F ra n s a veya İta ly a ’d a b aşka
yapım cılar bulacağını ü m it e t­
m ektedir. Oyuncu o larak yö­
netici, Claudia Cardinale, Pe-
te r O’Toole ve O m ar S h arif’i
seçm iştir.
G IA N N I DI
VENANZO ÖLDÜ
B ir süreden beri C inecitta
stüdyolarında Joseph L. M an-
kievvicz ile birlik te «Venedikte
D avet» film ini çeken A vrupa
sinem asının en sayılı görüntü
yönetm enlerinden biri olan
ve en son olarak Federico Fel-
lini’nin «G iulietta ve R uhlar»
mı çeken G ianni di Venenzo,
hiç um ulm adık b ir zam an d a öl­
# JEAN-LUC GODARD SON FİLM İ MASCULIN ET FEM IN IN 'İ
LIN ET FEM ININ'DE 400 DARBE'NİN
LEAUD'LA CHANTAL GOYA OYNUYORLAR.
m ü ştü r. T eram o’d a 18 A ralık
1920 de d ü n yaya gelen Di Ve-
nanzo, 1942 den b eri uzun b ir
süre için U baldo A ra ta (Rom a
açık şe h ir), Otello M artelli
(H em şeri), Aldo (Y er S arsılı­
yor, M ilano M ucizesi), gibi gö­
rü n tü yönetm enlerin yam nda
k am eram en o larak ça lıştık tan
so n ra özellikle A ntonioni’nin
(Dost, Çoğlık, Gece, B a ta n
G üneş), F ellini'nin (Sekiz Bu­
çuk, G iu lietta ve R u h lar), Liz-
zani'nin (F a k ir A şık ların ö y ­
kü sü ), R osi’nin (S alv ato re Giu-
liano, Şehrin üzerindeki eller)
sadık g ö rü n tü yönetm eni ol­
m uştu.
Cenaze törenine Federico F el­
lini, M ichelangelo Antonioni,
G iulietta M asina, F ran co Rosi,
N anni Loy, V itto rio De Sica,
S an d ra Milo, M arcello M astro ­
ianni, P iero P o rtalu p i, Clif Ro­
bertson ve Joseph L. M ankie-
vvicz h azır bulunm uşlardır.
R O SSE L L IN I FR A N SIZ
TELEVİZYONUNDA
F ran sız S inem atek’inin düzen­
lediği b ir gösterid e «Çelik Ça­
ğı» adlı belge film ini tak d im e-
den R oberto Rosellini F ran sız
televizyonu için b ir filim çevir­
meği kab u l etm iştir. « K arak­
te r Sahibi K işüer» dizisine g i­
recek bu ta rih i filim Ondördün-
cü L ui’nin siyasi h ay atım izli-
yecektir. F ilim lerini keşfeden
ve her zam an kendisine yardım
eden F ra n s a ’y a bağlılığını bir
basın to p lan tısı sırasında belir­
ten Rossellini, P hilippe E rlan -
g e r’n in çalışm aların a dayanan
BİTİRDİ. MASCU
BAŞARILI OYUNCUSU JEAN PIERPE
43

Is
• GENÇ YÖNETMEN ALP ZEKİ H EPER'İN
H İK Â Y E LE R İN İN Ç EKİM İ TAMAMLANDI.
ve senaryosu Je a n G ruault t a ­
rafın d an yazılan film in çekim i­
ne H aziran ayında B rissac ş a ­
tosunda başlıyacaktır.
D E SÎCA - ZA VA TTİN İ
İK İL İS İN İN Y E N İ
F İL M L E R İ
Joseph Levine’nin «Em bassy
P ictures» yapım şirk eti V itto ­
rio De Sica ve Cesare Zavat-
tin i ile anlaşm ıştır. Bu an laş­
m a gereğince De Sica, se n a r­
yoları Z av a ttin i ta ra fın d an
y azılacak üç filim yönetecek­
tir.
Bu filim lerin ilki P a ris ’te
renkli olacak çekilecek, Z avat-
tin i’nin orijinal b ir senaryo»*
sundan alınan «W oman x 7»,
İkincisi, gene renkli olarak,
Vilna, (Polonya) d a ve N ice’te
geçen «Prom ise a t Dawn»
R om ain G ary’nin rom anından -
üçüncüsü ise 1967 yılının ilk ­
b ah arın d a R om a’da çevrilecek
«Man 1967» dır.
K ISA F İL M L E R ŞEN L İĞ İ
A n k a ra ’da iki yıldan beri dü­
zenlenm ekte olan «U luslarara­
sı K ısa F ilm ler Şenliği» nin
İkincisi M ayıs ayı içinde gene
A n k a ra ’d a yapılacak. Şenlik
sonunda birinci ödül kazanan
sinem acıya T urizm ve T a n ıt­
44
İLK FİLM İ. SOLUK GECENİN AŞK
m a Bakanlığı, T ü rk iy e’de bir
belge - film i çevirm e im kânı
sağlıyor. Geçen yıl PolonyalI
bir yönetm enin kazandığı bu
ödüle bu yıl d ah a çok k atılm a
olması dolayısiyle F ransız, în -
gilz, PolonyalI, M acar, A vus­
traly alI ve R us yönetm enler
aday. T ü rk yönetm enler de id­
dialı film lerle şenliğe k atılıy o r­
lar. S inem atek Derneği, şenlik­
te başarı k az an a n film leri M a­
yıs sonunda düzenliyeceği iki
p ro g ram d a üyelerine sunacak.
B İTM EY EN YOL’UN
Ç İL E S İ BİTM ED İ
Y önetm en D uygu Sağıroğlu’-
nun ilk film i «Bitm eyen Yol»
bir tü rlü sin em alard a g ö ste ri­
lem iyor. Son y ıllard a çevrilen
T ü rk film leri ara sın d a g erçek ­
çi tavrı, hiç bay ağ ılığ a düşm e­
yen, zevkli görüntüleri, b a ş a rı­
lı oyuncu yönetim i ve yerli si­
nem ada pek az ra stla n a n sa ­
n atçı k ay g ıları ile «Bitm eyen
Yol» sinem am ız açısından b ir
u m u t kapısıydı. A nadoludan
büyük k en te göçen köylülerin
çetin y aşam a serüveni o rtasın ­
da sade, içten b ir a şk öyküsü­
nü işleyen senaryo, g azete rö ­
p o rta jla rın a ve köy ro m an ları­
n a oranla çok ılım lı bir eleşti­
ri özelliği taşıd ığ ı halde sa n ­
sürde takıldı. İlk k o n tro l’d a b a­
zı k üçük sak ın caları görülen
film yapım cısı M. K ocataş ve
S ağıroğlu ta ra fın d a n yeniden
gözden geçirüdi, k ü çü k p ü rü z­
ler (!) düzeltildi. A m a bu kez
film in b ü tü n ü reddedildi. F ed
sebepleri k andırıcı olm ak şöyle
dursun, gülünçtü, bu y arg ı
san sü r k u ru lu n u n en k ö tü film ­
leri kabul edip iyi film leri red ­
detm ek gibi henüz kav rıy am a-
dığım ız bir yöntem k ullandığı­
nı g österiyor. B ununla b irlik ­
te M. G arçon’un «Us - dışı» bir
kuru lu ş dediği S an sü r’den b aş­
k a tü rlü b ir yöntem de beklen­
mez.
A L P Z E K İ H E P E R ’İN
İLK F lL M t
I. D. H. E . C. m ezunu genç
yönetm en Alp Zeki H eper uzun
bir süre gerçekleşem iyen atı-
lım lara g iriştik te n so n ra k e n ­
di şirk etin i ku ru p ilk film ini
çevirdi. P rofesyonel yerine a-
m a tö r oyuncularla çalışan ve
kentim izin b ir gece lokalinde
strip - tease g ö ste rileri y ap an
yabancı b ir genç kız ile sine­
m a piyasasının iyi tanıdığı b ir
fo to ğ rafçıy a rol veren genç yö­
n etm en «Soluk Gecenin A şk
H ikâyeleri» adındaki bu ilk de­
nem esini tam am lay ıp u lu slar­
ara sı b ir festiv ale sokm ak n i­
yetindedir.
ROBERT RO SSEN ÖLDÜ
Son o larak çevirdiği «Lilith»
ten so n ra h astalan ıp 1964’te n
beri çalışm ayan A m erikan yö­
neticisi R o b ert R ossen New
Y ork’ta 57 y aşında ölm üştür.
T iy atro y azarı ve yöneticisi o-
la ra k uzun yıllar Broodw ay’da
çalışan ve 1939 d a Hollywood’a
g eçen Rossen, 1949 d a R o b ert
P en n W arren ’in aynı adlı ro ­
m anından u y gulanan ve A m e­
rik a n siy asi h ay atın ı eleştiren
«K ralın Tüm A dam ları» (AH
th e K ing’s Men) ile O scar ö-
dülünü k a z an d ık tan b aşk a «Bü­
y ü k İskender», «G üneşteki A-
dalar», «Cordure K ah ram an la­
rı» gibi filim ler de yönetm işti.
YAYINLAR
türkçede
çıkmış
sinema
yayınları
bibliyografyası
SİN EM A Y A Y IN LA R I BİBLİY O G RA FY A SI
T ü rkiye’de g österi olarak 70 yıllık, yapım olarak
da aşağı y ukarı 55 yıllık bir geçm işi bulunan si­
nem a ile ilgili yayınların, kitap ların , dergilerin
acınacak sayısı, yetersizliği bilinen b ir gerçek,
o rta d a bir gerçek. Filim den önce k ita p . B ir y an ­
d a durm aksızın uyutucu güldürüler, m elodram ­
lar, avlayıcı vurdulu kırdılı özenti serüven fi-
lim leri «imal eden» furyacılığın kol gezdiği y er­
li sinem a ortam ı, alabildiğine başıboş bir sine­
m a endüstrisi; bir yanda k ab a ca özetlenirse bir
iki gazete derginin d a r sü tu n ların d a yazılan­
la rd a n öteye gitm eyen yorgun bir sinem a y azar
lığı, N ija t Özön’ün «arkeoloji çalışm ası» niteli­
ğindeki saygın incelem eleri. T ü rk sinem asının
genel görünüm ü içindeki b ü tü n sa b it sorunları
gibi sinem a y ay ın lan sorunu da, zorunlu ve k a ­
çınılm az bir üzerine eğilinm eyi bekliyen en
önem li işlerden b iri oluyor bu durum da. Sine­
m aya ilişkin T ürkçe’de basılm ış b ütün eserleri
g ö ste rir bir derlem eyi verm eyi y a ra rlı buluyo­
ruz.
K ita p lar
S ed at Sim avi: SESLİ, SESSİZ VE R E N K L İ S İ­
NEM A. İstanbul, K a n a a t K ütüphanesi 1931. —
Dr. O sm an Şevki U ludağ: ÇOCUKLAR, GENÇ­
LER, F İL M L E R . İstanbul, K ader B asım evi 1943.
— A nt. Ap.: SİN EM A N IN İÇ YÜZÜ. İstanbul,
Becid B asım evi 1 9 4 4 .--------------------------- : FİLİM -
LERİM İZ. İstanbul, Yerli F ilm Y ap an lar Ce­
m iyeti 1946. — Lo D uca: SİN EM A T A R İH İ
(Çeviren: N uri S arıdoğan). İstanbul, Rem zi Ki-
tabevi 1947. — M uzaffer Gökmen: SENARYO
T E K N İĞ İ T E O R İS İ VE PR A TİĞ İ. A nkara, Son
H avadis M atbaası 1955. — A tıf K ap tan : KIRK -
SEK İZ Y ILDAN ÇİZGİLER. İstanbul, Ekicigil
B asım evi 1955. — N ija t Özön: SİN EM A SA ­
NATI. A nkara, Sinem a Y ayınları 1956. — R.
Clair, A. Salacrou: ŞEY TA N IN G Ü ZELLİĞİ
(Çeviren: M uzaffer G ökm en). A n k ara 1957. —
M ünir H. Egeli: FİLM DÜNYASI. İstanbul, Akı-
san Yayınevi 1957. — N ija t Özön: A N SİK LO ­
P E D İK SİN EM A SÖZLÜĞÜ. İstanbul, B ir Y a­
yınevi 1958. — Philippe Soupault: ŞARLO (Çe-
vircn: Teom an A k tü rel). İstan b u l, M artı Y ayın­
ları 1959. — Z ahir Güvemli: SİN EM A TA R İH İ.
İstan b u l, V arlık Y ayınevi 1960. — M ahm ut ö z ­
deniz: SİN EM A T E K N İĞ İN E G İRİŞ. İstanbul,
S an at D ünyası Y ayınları 1960. — Don L ivings­
tone: FİL İM VE R E JİS Ö R (Çeviren: T arık K a ­
k ınç). İstanbul, M ete Y ayınları 1960. — N ija t
Özön: TÜ RK SİN EM A SI T A R İH İ. İstan b u l, A r­
tis t Y ayınları 1962. — O rhan K em al: SE N A R ­
YO TE K N İĞ İ VE SENARYOCULUĞUMUZ
Ü Z ER İN D E NOTLAR. İstanbul, E lif Yayınevi
1933. — T arık K akınç: Ü N LÜ SİN EM A R E J İ­
SÖRLERİ. İstanbul, E lif Yayınevi 1963. — N i­
ja t Özön: SİN EM A T E R İM L E R İ SÖZLÜĞÜ.
A nkara, T ü rk Dil K urum u Y ayınları 1963. —
N iia t Özön: SİN EM A E L K İTA BI. İstanbul,
E lif Y ayınevi 1964. — İn g m ar B ergm an: YA­
BAN Ç İL E K L E R İ (Çeviren: Tezer S üm er). A n­
k ara , Bilgi Y ayınları 1965. — Orson W elles:
YURTAŞ K A N E (Çeviren: N ija t Özön). A n k a­
ra, Bilgi Y ayınları 1965. — A gâh ö zg ü ç : TÜRK
SİN EM A SIN D A K A D IN VE SEKS. İstanbul,
Ç ınar M atb aası 1965. — Ali K. M eram , Tekin
Akpolat: SENARYO YAZMA T E K N İĞ İ VE
SİNEM ADA A R T İST İK OYUN SANATI. İ s ­
tanbul, K ü ltü r K itabevi 1965. — A fif Y esari:
A.RTİST OLMAK SANATI. İstan b u l, İtim a t K i­
tabevi 1965. — M arg u erite D uras: H İROŞİM A
SEVGİLİM (Çeviren: C evat Ç ap an ). İstanbul,
U ğ ra k Yayınevi 1966. — Lo D uca - Fellini: TA T ­
L I HAYAT (Çeviren: S abiha S erim ). İstanbul,
H abora Y ayınevi 1966. — Cengiz T uncer: SEV ­
M EK S E N İ (S enaryo). İstan b u l, H abora Y ayın­
evi 1966. — A tillâ T o k atlı: REGARDS SUR LE
CNEMA TURC. A nkara, T urizm ve T an ıtm a Bk.
1966.
Dergiler
S in em a (1956) 8 sayı sin e m a tiy a tro (1959)
9 sayı sin e m a 59 (1959) 7 sayı si s a (1960)
5 sayı yedinci sa n a t yeni sin e m a (1961) 9 sa ­
yı sin e - film (1962) 3 sayı - film (1964) 3 sayı
(2 3 b ir a ra d a , y ay ın lan ıy o r) - sin e m a 65 (1965)
11 sayı (y ay ın lan m ıy o r) yeni sin e m a (1966) 2
sayı (y ay ın lan ıy o r).
Derleyen: GIOVANNI SCOGNAMILLO
45
yerli sinema sorunu
Geçenlerde İsta n b u l’a gelen Je a n D ouchet p iy a­
sa sorununu ta rtışm a n ın gereksiz olduğu konu­
sunda direnip, sa n atç ı aydınların bağım sız, ü s­
tü n n itelikte, özgür b ir yerli sinem a y ara tab ile­
ceklerinden söz e tti. Geri kalm ış ülkelerde b aş­
k a çare olm adığını d a ekledi sözlerine.
A slında B ay D ouchet’nin üzerinde direndiği ko­
nu g eri kalm ış ülkelerden çok kalkınm ış ülkeler
için doğru olm alıdır. O da b ir yere k ad a r. Holly­
wood p atro n ların ın N ew york’lu gençleri b a lta la ­
m ak için ellerinden geleni a rtla rın a koym adık­
la rı m alûm . Gene de orad a y a da F ra n s a ’da bir
yolunu bulup işi söktürm enin im kânı var. Hiç
olm azsa teknik yönden b a ş la n belâda değil. F ilm
de bulurlar, y ık a tab ilirler de, seslendirm e konu­
sunda da arpacı k um rusu gibi düşünm ezler. D a­
h a d a önem li b ir etk en B a tıd ak i aydınların h er
zam an k u d retli bir koltuğun altın a sığınm ak ge­
reğini duym ayışlarıdır. Bizlere gelince geri k a l­
m ış b ir ülkenin yani T ü rkiye’nin aydınları bin
tü rlü güçlük karşısındayız.
B ırakalım öbür g eri kalm ış ülkeleri, kendi ülke­
m ize bakalım . Z aten geri kalm ış ülkelerin g e r­
çekleri diye b ir genellem e de yapılam az ya, bu
ü lk eler te k te k kendi yapıları içinde ele alınıp
anlaşılabilirler. H indistan’a S a ty a jit R ay'ın or­
ta y a çıkm ış olm ası bizim için b ir örnek olabilir
m iydi? R ay ’ın örneğinde H ind ülkesi adına ge­
tirilm iş estetik ölçülerden b aşk a ne v a r üzerin­
de durulacak. İlk film lerini, özellikle P a te r P an -
cali’yi nasıl yapm ış olduğu mu, te k n ik g üçlük­
ler, m addi im kânsızlıklar k arşısın d a yılm ayışı
m ı? M acerayı öğrendiğim de ben bunun üzerinde
durm adım ; am a R a y ’ın İlk b a k ışta m ahalli b ir
a tm o sfer duyuşuna erdiği, özel b ir iklim in güçlü
b ir yorum unu verdiği belli idi. Beni heyecanlan­
d ıran bu oldu. A m aca bin tü rlü yoldan gidilebi­
lir, S a ty a jit R ay da kendi yolundan gitm işti. Güç
b ir yoldu bu, am a im kânsız b ir yol değildi.
Sinem a sanatçılığının y az arlık la ressam lıkla fi­
lân k arıştırılm a sı çok kim sede u m u t y aratıy o r.
K abiliyetli bir adam ın iyi b ir film yapm am ası
için sebep v a r mı diye soruluyor? H em de o k a ­
d a r çok sebep v a r ki. E ğ er aram ızd a b ir sinem a
dehası varsa, sanırım bu deha kaybolup g itm e­
ye yargılıdır, iste rim u ta n d ırılm ak elbette, hani
b iri çıksa da güçlükleri yense. B a şarıy a ulaşm a­
y an b ir iki denem e yapılm adı değü T ürkiye’de,
B u n lar değil güçlükleri yenm ek, im kânları bile
k u llanam adılar, ü ste lik girişilebilecek yeni dene­
m elerin k apılarım d a örterek.
Y erli sinem a o rtam ının ay d ın lara yüz çevirdiği
46
sezer tansuğ
b ir g erçek tir. Bu o rtam la uzlaşm anın sınırlarını
düşünm ek insanı u m u tsu zlu ğ a g ö tü rü r. A ncak
T ü rk iy e’de bağım sız sinem a düşünden d ah a bir
ak la yakın olanı p iy asa o rtam ın ı zo rlam ak yolun­
dadır. Bay D ouchet’nin de dokunduğu bu sorun
üzerinde d u ru lm ay a değer. H er ne k a d a r T ü rk
film piyasası insafsız, anlayışsız, k a b a b ir yü­
zey teşkil ederse de özel ş a rtla r a sahip ay dınla­
rın bu o rtam d a oldukça b aşarılı sonuçlar elde e t­
m eleri m üm kündür.
Oldukça başarılı am a gene doyurm ayan sonuçlar
diye düzeltelim bunu gelin. Belki de b ir an lam da
ta rtışıla m ıy a ca k sorun ay d ın lar a ra sın d a tav izler
verebilen, uzlaşm acı tiplerin b ir y andan sinem a
p atro n larıy la düşüp k a lk a rk e n b ir y an d an da
kendilerinin ve çevrelerinin isteklerini k a rşıla ­
m a k ta kaçınılm az b ir ta v ırların ın olm ası zorun-
luğudur. Bu tip ler kelim enin bay ağ ı anlam ında
gerçekçidirler. N e olursa olsun b unların p iy asa
azm anı haline gelm ekten k açın an ları hesab a k a ­
tılm alıdır. N e v a r k i bağım sız, ü stü n n itelik te
bir sinem a yaratılab ileceğ in e in an an ay dınların
bir çokları p iy asa içindeki seçkinlere k a rş ı daim a
k u şk u lu d u rlar. O nları haklı çık aran nedenlere
sık sık rastlan ab ilir, am a fazlasını beklem enin
yanlış olduğu düşünülürse b ü tü n o k u şk u la rın ne
anlam ı k alır.
P iy a sa dediğim iz o rtam ın b ir n itelik kadem elen-
m esine u ğ rad ığ ı g erçek tir, iy isi de k ö tü sü de o
k ap alı düzene m e n su p tu rlar film yapanların. Şim ­
di sorun bu düzeni to p ta n in k â r etm ek y a da
onun seçkinleriyle ilişki k u rm a k tır, in k â r etm ek
isteyenlere h ak verem iyorum , am a bunun yan ın ­
da seçkin sinem a adam ı diye gösterilecek kişile­
rin kalıplaşm ış, k a tı bir yola girm iş oldukları­
nın da farkındayım . Tazelenm e im kânım y itir­
m iş kişileri desteklem enin n e faydası v a r diye
düşünüyorum . H erhalde um udu sü rek li olarak
yeni gelenlere b ağ lam a k ta n b aşk a çare yok bu
alanda. Y anlış bir düzen içindeki a ğ ır ve güç
gelişm eyi k asted iy o r olmalıyım.
D evletin sinem a sorunuyla ilgilenm esi isteğ i de­
fa la rc a o rta y a atıldı. D evlet stüdyosu ve ona ben­
z e r k u ru m la r dileğinde bulunuldu k aç defa. Bu
ş a rtla r altın d a devlet ilgisinin de çözüm yolu ola-
m ıyacağı ap açık tı. Toplum un k alk ın m a yolunu
seçmiş olm ası g ere k ir bunun için.
A ydınların b ü tü n im k ân ları zo rla y arak k ısa bel­
ge film leri yapım ına kendilerini verm eleri tu tu ­
lacak en doğru yoldur kanısındayım şim dilik. Bu
yolu gençler sinem a dilini öğrenm ek ve g e liştir­
m ek te oldukça ö zgür b ir alan haline g etireb ilir­
ler.
 sinema sanatı
bakımından gelişmiş
ülkelerdeki
ilerlemeler ve azgelişmiş
ülkelerdeki duraklamanın
nedenleri
•
AÇIK
OTURUM

8 Mart 1966 tarihinde, Fransız Yönetmeni Jean Douchet'nin istanbula gelişi dolayısiyle Sinematek Derneği'nin Fransız Kül­
tür Merkezi Salonunda düzenlediği açık oturumun haberini geçen sayımızda vermiştik. Konuşmaların Fransızca yapıldığı bu
oturuma Jean Douchet, Giovannl Scognamillo, Tuncan Okan, Rekln Teksoy, Duygu Sağıroğlu, Haşan Akbelen ve Onat Kut­
lar katıldılar. Banda alınan tartışmaların tam metnini çevirisini yayınlıyoruz. Türk Sinemasının sorunlarının çeşitli yön­
lerden tartışıldığı bu oturum değişik anlayıştaki yönetmen, yazar ve kuruluş temsilcilerinin görüşlerinin ortaya çıkması,
güçlüklerin incelenmesi, çıkış yolları aranması bakımından çok yararlı oldu. Konu doğrudan doğruya Türk sineması d e ­
ğildi. Bu bakımdan ulusal sinema sorunlarına dolayısiyle dokunuldu. Ama gene de gittikçe uluslararası bir dil olmaya baş­
layan Sinema.nın genel eğiliminin ve sorunlarının ortaya konması, ülkemiz yönünden de İlgi çekici oldu.

ONAT K U T L A R : ğım belirteyim . Ç ünkü o rta y a attığ ın ız sorun sizi

B ayanlar, B aylar,
ö n ce bu açık o tu ru m a k a tıla n la n sizlere ta n ıta ­
cağım : Je a n Douchet, F ra n sız sinem a y a z a n ve
yönetm eni, G iovanni Scognam illo, T ü rk sinem a
eleştirm eni; T uncan Okan, T ü rk sinem a eleştir­
m eni; R ekin Teksoy, T ü rk sinem a eleştirm eni;
D uygu Sağıroğlu, yönetm en ve H aşan A kbelen
R o b ert College Sinem a K ulübü B aşkam .
Şimdi açık oturum un konusunu açıklam ak üzere,
sözü G iovanni Scognam illo’y a veriyorum .
G İOVANNÎ SCOGNAMİLLO :
Bu gü nkü açık oturum un konusu şu şekilde özet­
lenebilir: özellikle ikinci dünya savaşından bu
yana, yeni sinem a okulları, yeni sinem a akım la­
rının b ir açılım ını gözledik. Bu açılım , doğu ve
b atım n başlıca ülkelerinde y er aldı, ö te yandan,
az gelişm iş ülkelerde buna tam am en k a r ş ıt bir
görünüş, sinem ada b ir durgunluk, h a tta bazı du­
rum larda, b ir k a tılm a ve elem an eksikliği, k ısa ­
ca b ir sinem a akım ına yol açabilecek b ir sistem
eksikliğini k ay d e ttik . Je a n D ouchet’den bu konu
üzerindeki görüşünü açıklam asını ve gelişm iş ü l­
k elerle az gelişm iş ü lkeler ara sın d a sinem a a la ­
nındaki k a r ş ıt durum un nedenlerinin neler olabi­
leceğini tanım lam asını, sinem a sa n a tı alanında
san atçının sorum luluğunu, neler yapıldığım , ne­
le r yapılagelm ekte olduğunu ve neler yapılabile­
ceğini ekleyerek anlatm asın ı rica ederim . Bu so­
ru n özellikle kendi sinem am ız açısından bizi il-
g üendirm ektedir.
JE A N D O U C H E T :
Bu soruya cevap verm enin o k a d a r kolay olm adı­
d ah a derin bir şekilde ilgilendirm ekte ve cevap
v erm ek te sizi benden d ah a y etkili k ılm ak tad ır. B a­
na, sinem a bakım ından az gelişm iş b ir ü lk e oldu­
ğunuzu söylüyorsunuz. T ü rk iy e’de yılda k aç filim
y ap ılm a k tad ır ?
DUYGU SAĞIROĞLU
220.
J. D. :
F ra n s a ’d a 100 ta n e bile yapm ıyoruz. Bu yıl 100’e
erişem edik. Öyleyse, sinem a alan ın d a g erçek ten
az mı gelişm işsiniz ? S orun burada. Sinem a alan ın ­
d a sa n a t yönünden gelişm edik diyorsunuz. O labi­
lir. G erçekten bugüne dek k ü ltü r bakım ından
önemli, b ir T ü rk eseri tanım ıyorum . A ncak bu
önem li T ü rk film i y o k tu r dem ek değildir. Y alnız­
ca, yaygın değildirler. D ünyam n en büyük filim y a ­
pım cısı olan H in d istan ’ı örnek o larak alırsak , bü­
y ük sayıda hiç de ilginç olm ayan filim ler yanında,
b irk aç büyük yönetm eni, h a tta u lu slararası ç a p ta
b ir yönetm eni, S a ty a jit R a y ’i görürüz. İra n ’dan
geliyorum . O rada g erçek ten size göre b ir az geliş-
m iş’lik ten söz edilebilir. Ben, hiçbir zam an sizi si­
nem a açısından az gelişm iş saym ıyorum . Y alnızca,
belli bir u lu slararası düzeye gelm efniş o la ra k gö­
rüyorum k i bu da aynı şey değildir. B una k arşılık
İ ra n ’da sinem a açısından b ir «az - gelişm işlik» v a r­
dır. H epsi tic a ri olm ak üzere yılda 20 - 25 uzun
m e trajlı filim yapıyorlar. Bu filim ler de orijinal de­
ğildir, M ısır ve H in d istan ’ın başarılı filim lerinin
b irer kopyasıdırlar. Bu k o şu llar altın d a bile İ ra n ’­
dan filim leri C annes’d a eleştirm enler h aftasın d a,
P esa ro ’da yeni sinem a şenliğinde gösterilen, u lu s­
la ra ra sı seyirciyi ilgilendirm eye başlayan, 2 - 3 il­

47
ginç, genç yönetm en çıkm ıştır. Bu bakım dan baş­
langıçta. T ürkiye’nin sinem a açısından kendisini
geçerli şekilde tem sil edem em esi gibi b ir olanak­
sızlığın v a r olduğunu sanm ıyorum . G erçek sorun­
la rın ekonom ik ya da m alî olm ayıp töresel, h a ttâ
kişisel veya ruhbilim sel olduklarını sanıyorum . So­
runu o rta y a koyuş şeklinizden bir sinem a san atı
y a ra tm a y ı b a şa rm a k ta kendi kendinizden k u şk u ­
lu olduğunuzu seziyor ve bunda biraz da sizi suç­
lu buluyorum . T ürkiyede b ir filim yapm anın zor
olduğunu sanm ıyorum . D ışarıdan sa tın alm ak zo­
ru n d a olduğunuz için çok pahalı olan ham filim
ve b ü tün dünyada pahalı olan la b o ra tu a r ü creti
b ir yana, filim y apm ak pahalı değildir. A ncak,
hem fü im hem de la b o ra tu a r h arcam aları sabit,
vazgeçilemez, başlan g ıçtan beri bilinen h a rc a m a ­
lard ır. B unun dışında, bir film in hem en hem en
hiç kim seye p a ra ödenm eden yapıldığı bilinm ek­
tedir. S inem ada g arip tir, herkes çalışır ve k im ­
senin cebinde p a ra yoktur. D em ek oluyor ki, bu­
gün T ü rkiye’de, b ir şeyler söylemek, düşündük­
lerini dile getirm ek isteyen genç yönetm enler
için filim yapm ak hiç de olanaksız değildir. B u­
nun b ir sorun olduğunu sanm ıyorum . B ir filim
T ürkiyede en faz la 300.000 T.L. n a çıkar. Bu da
b ulunam ayacak b ir p a ra değildir. İ ra n ’da, hiçbir
alty ap ı olm adan, sinem a açısından çok d ah a zor
k oşullar altında yapılanın b u rad a yapılm am ası
için engel görm üyorum . B iraz önce sözünü e tti­
ğim Ira n lı yönetm enlerden biri kendi stüdyosunu
k u rm u ştu r. A ncak stüdyoda topu topu 4 k işi v a r­
dır. B ir yönetm en (kendisi) b ir alıcı yönetm eni,
aynı zam anda u y arla m a yapan b ir m akinist ve
b ütün dış ilişkileri düzenleyen b ir script. Bu
k ad a r. İş te orada, böylesine elem ansız bir o rta m ­
da, ekonom ik ve sinem a bakım ından b ir az ge­
lişm işlikten söz edilebilir. A m a burada, g ö rü n tü
yönetm eni, kurgucu, ses m ühendisi sorunlarının
varolduğunu sanm ıyorum . G üçlük çekilebilir,
am a yılda 220 filim yaptığ ın ıza göre bu güçlük
g erçek değildir. İyi filim ler y ap m ay a elverişli
k işiler zorunlu olarak vardır. O nları k o llektif ç a ­
b ay a k a tm a k yeter. Bu b aşarılam az b ir şey de­
ğil. Bu bakım dan, sorunu, bir açık oturum dü­
zenlem enizden de anlaşılıyor, şim dilik sizin k a ­
d a r k ö tüm ser b ir şekilde görm üyorum . Sözü şim ­
di size bırakıyorum . B ana, durum u nasıl k ö tü m ­
ser gördüğünüzü; ve bu açıdan benden ta m ola­
ra k ne beklediğinizi anlatın. Ben b aşlan g ıçta si­
zin için bir sorunun v a r olabileceğini sanm ıyo­
rum . V arsa bu soru n lar nelerdir?
O. K. :
Sözü m alî ve diğer güçlükleri çok iyi bilen, böy-
lece bize cevap verebilecek olan, yönetm en D uy­
gu S ağıroğlu’y a verm ek istiyorum . Ben b ir sine­
m acı için sa n a t k ay g ıları ta şıy a n b ir filim y ap ­
m anın o k a d a r kolay olm adığını sanıyorum . F i­
lim yapım cıları bu konuda pek hoşgörür değildir­
ler.
48
D. S. :
Önce, benimle aynı k an ıd a olduğuna em in oldu­
ğum Je a n D ouchet’ye b ir şey söylem ek istiyorum .
Sinema, herşeyden önce b ir endüstridir. E n ­
d ü stri oluşu yüzünden az gelişm iş ülkelerde dai­
m a sinem a endüstrisi de az gelişm iş olur, çünkü
bu gibi ülkelerin en d ü strileri y o ktur. Bu yüzden,
dediğiniz gibi elverişli teknisyenlere sahip deği­
liz. B ir şeyler y ap m ak isteyen teknisyenlerim iz,
b ir şeyler y ap m ak isteyen yönetm enlerim iz, k ısa
b ir filim y ap m ak için herşeyim iz v ard ır. A ncak
b u n lar b ir film i im âl eden m akinelerdir ve y e­
te rli değildirler. A caba benim le aynı k an ıd a m ı­
sınız ?
J. D . :
Size şu şekilde cevap veriyorum ; H in d istan ’da
S a ty a jit H ay v ar. P a th e r P an ch ali'y i y ap m ak is­
tiyor. 3 yılını h arcıy o r bu işe. K arısının m ücev­
herlerini sa tıy o r v.b. K ısaca herşeyini tehlikeye
atıy o r. T ek um udu sessiz b ir k opya yapabilm ek­
tir. 40 dak ik alık filim çekiyor. B unu d a 40.000
TL. sına yapıyor k i bu k a d a r p a ra bulunabilir.
S onra filim yapım cılarını, h ü k ü m et k işü erin i
görm eye gidiyor. Y avaş yavaş film iyle ilgilen­
m eye başlıyorlar, sonunda tam am en d estekliyor­
lar. Bu olay H in d istan ’d a geçiyordu. Bu a n la ta ­
cağım da P a ris ’te geçecek. Je an Luc G odard ilk
film ine beş p arasız başlıyor. G üçlükle 400.000
TL. buluyor ve Tous les g arçons s’apellent P a t-
rick / B ü tü n çocukların adı P a tric k ’t ir adında
k ısa b ir füm çekiyor. A m a yalm z g ö rü n tü leri çe­
kebiliyor. S onra çeşitli y ap ım cılara b a şv u ra ra k
ses bandım tam am lay ab ü m ek için m alî yönden
d esteklem elerini istiyor. Bunu B rau n b e rg er ad ın ­
d a b ir yapım cı kab u l ediyor. Ve y ap tığ ı iki k ısa
filim de bu şekilde g erçekleşm iştir, ik isin d e de
m alî bakım dan son derece kısıtlıydı. Godard. Bu
gibi şeyler H in d istan ’d a olabiliyor, F ra n s a ’da,
A m erik a’da, R u sy a’da, P olonya’da, İ ra n ’d a ola­
biliyor. T ü rk iy e’de olm am ası için b ir neden g ö r­
m üyorum . G erçekten ben b ir sorun görm üyorum
o rtada.
D . S. :
Bu gibi şeyler T ü rk iy e’de de oluyor, ilg in ç film ­
ler y ap an kim seler çıktı. A m a yine de T ü rk iy e’­
de bu çok güç. H erşeyden önce b ir yılda çevrilen
filim sayısı birçok şeyi açıklıyor. H in d istan 450
filim yapıyor, biz bunun yarısını.
J. D . :
Hollyvvood’u nki k a d a r b ir y ap ım a sahip olduğu­
nuzu biliyor m usunuz?
D . S. :
Bu da T ü rk iy e’de filim yapım ının ne k a d a r tica-
ri olduğunu gösterir. H alk bu tic a ri filim lere o
k a d a r alışm ış, yapım cı bazan o k a d a r çok p a ra
k az an m ıştır ki, bu düşünüşü değiştirm ek a rtık
çok güçleşm iştir.

J. D. :

Bu gibi duru m lard a sorun daim a, kendinizin ol­

m ayan am a gene de varolan düzeni kabul etm ek
y a d a etm em ektir. T icarî filim ler y ap a n bir y a­
pım cıyı hiçbir zam an, tic a ri olm ayan b ir film
yap m aya inandıram ayacaksm ız. G örüntüleri çek­
tik te n sonra belki ilgilenecektir.

D. S. :
Şu n o k ta y a gelm ek istiyordum : Sinemacı, tic arî
filim yapım cılarını ilgilendirem ediği zam an, fil­ Açık oturuma katılanlar: R. TEKSOY, T OKAN, G. SCOG-
m iyle ilgilenecek b aşk a birini bulm ak zorunda­ NAMILLO, J. DOUCHET, O. KUTLAR, D. SAGIROĞLU, H.
dır. Bu, herşeyden önce seyirci olacaktır. T ü rk i­ AKBELEN.
ye’de seyirci de yoktur. Çünkü, bu gibi filim ler-
le ilgilenebilecek seyirci, T ü rkiye’de büyük bir
sürüm alanı bulan yabancı filim lerle bozulm uştur.
U lu sla ra rası seyircinin de ilgilenm em esi norm al­
dir. T ü rk sinem acısı kendisini k u rta ra c a k b ir k a ­
pı b u lam am aktadır. F ra n s a ’da durum çok deği­
şik tir.

J . D. :
Bu durum , hiçbir zam an bir çıkm az değildir.
U lu slararası seyirci neden b ir T ü rk film iyle Ugi-
lenm esin ?

D. S. :
Ç ünkü bu, genel k ü ltü re bağlı olan b ir şeydir.
T ü rk dili..
BAĞIM SIZ BİR SİNEMACI SATYAJIT RAY/CHARULATA.

J . D. :

Ben size, bilinm eyen dillerde çevrilm iş 15 - 20

u lu slararası filim gösterebilirim .
D. S. :
Söylem ek istediğim i yanlış anladınız. H indistan’­
la U gilenilm ektedir, M eksika ile ilgilenilm ekte-
dir, T ürkiye Ue ilgilenen yoktur.
J . D. :
B ununla, b aşlan g ıçta söylediklerim i tam am en
doğruluyorsunuz. N e yazık k i kendinizi hiç de
doğru olm ayan bir şekilde görüyorsunuz. U lus­
la ra ra sı değerde, iyi b ir T ü rk film i yapm anın
te k yolu, bu film in m u tla k a ve tüm üyle T ü rk ol­
m asıdır. F ilm T ürkiye’deki gerçeği yan sıtm alı­
dır. T ü rkiye’yi doğru, gerçek b ir şekilde çizme-
li, bize T ürkiye hak k ın d a bilm ediklerim izi ö ğ re t­
meli. U lu sla ra rası seyirciyi düşünerek u lu slara­
ra sı filim ler y ap m ay a çalışm ayın. Tersine, b aşa­
rı k azan a ca k te k şeyin halkınıza y ak ın olmak,
onu gerçek bir şekilde çizm ek olduğuna ve u lu s­
la ra ra sı düzeye erişm enin b una bağlı olduğuna
kendi kendinizi inandırın. Bu, k im o lu rsa olsun
h er y a ra tıc ı için doğrudur. T evrat, İsra il’de y a­
pıldığı için evrenselleşm iştir. Homeros, aynı şey.
1001 gece m asalları, aym şey. H erşeyden önce,
kendi yurdunda ve kendi halkı a ra sın d a bulun­
m alı sanatçı.
D. S. :
Sizinle aynı kanıdayım . Z aten, sam im i, g erçek ol­
m ay an b ir eser sa n a t eseri olam az. B ir T ü rk ’ün,
A m erik a’ya, F ra n s a ’y a H in d istan ’a özgü şeyler
y ap am ay acağ ı aç ık tır. A ncak, yine de T ü rk iy e’­
de bir film yap m ak ve bunu d ışarıy a satm ak , ti­
carî k ay g ılar yüzünden hem en hem en olanaksız.

49
J. D. :
G üçlükler yok dem iyorum . İ ra n ’da ülkeyi tü m ü y ­
le y an sıta n filim ler yap an G ülistan ve G affarî’-
yi alalım : G ülistan’ın film i A v ru p a’d a gösterildi.
A vrupalI eleştirm enler filim le ilgilendiler. A m a
bazı güçlükler dolayısiyla fiilm h âlâ satılam adı.
Bilinm eyen b ir sinem ayı ta n ıtm a k daim a güçtür.
Gene de filim A vru p a’y a çık ac ak tır. Ç ünkü z a ­
m an la ve eleştirm enlerin desteğiyle seyirci, zo­
runlu olarak film e Ugi doyacaktır. T ürkiye için
de aynı şey olacak. Ja p o n sinem ası için de b aş­
la n g ıçta aynı şey oldu, H in t sinem ası için de.
B rezilya, A rja n tin yeni ta n ın m a y a b aşlayan Ko­
lombiya, M eksika’nın Uk film leri hep bu dönem ­
den geçtüer. B aşlan g ıçta k ü ltü r ve sinem a b ak ı­
m ından az gelişm iş olan b ü tü n ülkelerde a rtık
böyle b ir sorun yoktur. Doğu A v ru p a ülkeleri için
bile aynı şey o lm uştur: Çekoslovakya, sinem ası­
nı F ra n s a ’da, In g ilte re ’de, b ü tü n A v ru p a’da t a ­
nıtabilm ek için 5 yıl u ğ raştı. B ugün bunu b a ş a r­
m ıştır. Polonya sinem ası aynı durum da. K uşku­
suz, bu iş hem en olmaz. H er yanıyla T ü rk olan,
çok ilgi çekici, çok iyi b ir filim yapacaksınız.
A v ru p a seyircisi, eleştirm enleri, sinem anın ileri
gelenleri, filim le ilgüenecekler, filim üzerinde ko­
n u şa ca k lar so n ra (1) «S anat ve deney sineması»
yöneticileri, tehlikeyi göze alıp filmi, P a ris ’te,
R om a’da, B erlin’de, N ew Y ork’ta, L ondra’da pi­
y asay a çık arm ay a ce sa re t edecekler. Y avaş y a­
vaş filim tan ın acak . Bu iş belki ik i veya üç yıl
alac ak tır. A ncak, k a z a n a n la r sizler olacaksınız.
B aşk a tü rlü olamaz.
O. K. :
B u rad a D uygu S ağıroğlu için b ir noktay ı açık­
la m ak isterim . Je a n D ouchet, bugünkü durum un
nedeni olarak kendine güven duygusundan yok­
sun olm ayı gösterdi. D oğrusu, bu oturum u h a ­
zırlark en, böyle b ir tem ellendirm e yapılabileceği­
ni düşünm em iştik. Az gelişm işlik gerçek b ir du­
rum dur. T ü rkiye’deki sinem anın genel görünüşü
budur. K endi kendine güven duygusundan yok­
sun olmak, bu durum un b ir nedeni değil, olsa ol­
sa sonucudur. Je a n D ouchet’nin dediği anlam da
tü m ü y le T ü rk olan bir filim y apm ak g ü çtü r. Çün­
k ü T ü rkiye’deki s a n a t geleneği, Ira n ve H indistan
gibi ülkelerden biraz değişiktir. C um huriyetten
bu yana, T ü rk iy e’ye özgü b ir gerçekçilik akım ı
doğdu. R om an’da, şiir’de, öbür sa n atlard a, bu a k ı­
m ın çarpıcı eserlerine ra stla n m ıştır. Sinem a’da
d a bu akım ın bir başlangıcı oldu. Ö rneğin D uy­
gu S ağıroğlu’nun filmi, M etin E rk s a n ’ın filim le-
ri gerçekçi filim lerdir. A ncak T ürkiye’de sorun
başkadır. T ü rkiye’de gerçekler çok se rttir, ö r-
(I) « S anat ve deney sinem aları» b a tı ülkelerin­
de daha çok sa n a t değeri olan fü m ler göste­
ren salo n lara verilen isim dir.
50
neğin, ekonom ik açıdan A nadolunun k o şulları
b aşk a ülkelere benzem ez. Bu gerçek leri güçlü b ir
akım şeklinde dile g etirebilm ek için yırtıcı, k ırı­
cı fü m ler yap m ak g ere k tir. A m a bu kez de T ü rk
sinem acıları b ir b aşk a engele, san sü re ça rp aca k ­
lard ır. Bu k onuda D uygu Sağıroğlu’nun düşünce­
lerini bilm ek istiyorum .
D . S. :
T ü rk sinem acıları «U luslararası» la şm ak istem i­
yorlar. Bu, kendileri için b ir ü stü n lü k ifad e e t­
m iyor. Ben, b ir T ü rk sinem acısı olarak, «U luslar­
arası» la şm ak istem iyorum . G erçekten, bu, be­
nim için b ir ü stü n lü k değil. H erkesin füm im i g ö r­
m eye gelm esini isterim , ancak, füm im i görm eye
geleceklerin h erk esten de önce T ü rk ler olm asını
isterim . U lu sla ra rası ala n a çık m ak büyük b ir şey
değüdir. Z aten az gelişm iş b ir ü lk e için, diğer
ülkelere fü im yapm ak, ilginç değüdir. Az geliş­
m iş ülkeler için en önem li şey, önce kendini k u r­
ta rm a k tır. Film im den söz açm ak istiyorum : B ir
filim yap m ak istedim . M alî b akım dan beni iyi
destekleyen ve sonuna dek benim le aynı düşün­
cede olan b ir yapım cı buldum . B eraberce b ir filim
y ap tık , iy i v ey a kötü, y arg ıy ı film i g ören eleş­
tirm en ler verecek. A ncak ben sam im iydim . G er­
çekten T ü rk olan b ir şey y ap m ak istedim . Bu
n o k ta y a gelm iş miyim, üzerinde ta rtışılab ilir. A n­
cak sansür, fü m in y u rt dışına çıkm asını kesin
olarak y asakladı. F ilim şim di A n k a ra ’dadır. Hiç
kim se de dışarı çıkm asını istem iyor.
J. D . :
S an sü r sorunu sadece size özgü b ir sorun değil­
dir. F ra n s a ’d a d a v ar. B ü tü n ülkelerde var.
İ r a n ’da en az sizin k ad a r, h a tta belki de sizden
faz la v ard ır. Sizinki gibi ülkelerde, san sü rü n
h assas olması, yüksek m a k am lard a bulunan bazı
kim seleri ra h a tsız edebilecek olan b ir ta k ım yok­
sullukları gösteren gerçeklerin hoşa gitm eyişin-
dendir. Bu aç ık tır ve h ü k ü m etlerin tam am en
norm al b ir tepkisidir, işte , bu n o k ta d a oyun sıra ­
sı sîzindir. N e yaparsım z, m esleğim izde h üe yap ­
m ak zorunluluğu v ar. Ş a r tla r ne o lu rsa olsun, y a­
pım cıya, işletm eciye, san sü re k a rşı hile y ap m ak ­
ta n b aşk a yolumuz yok. Sorun, herşeye k a rşın
düşüncenizi açığ a vurabilm eyi sa ğ lay acak hileyi
bulm aktır. O layları, film inizi y ap acak ve kabul
edilmesini sağ lay acak şekilde k u rm ak gerekir.
B ir şey, doğrudan doğruya y ap m a olanağı olm a­
dığı zam an, dolaylı olarak yapılır. O laylar olduk­
ları gibi gösterilem edikleri zam an, sim gelerle b ir
öykü an latılır. İ ra n ’d a n eler y ap tık la rın ı g ö r­
düm. Y önetm enlerin b ir tan esi b ir 1001 gece m a­
salı olan «K am burun Aşkı» m çok m odem b ir şe­
kilde dile g etirm iş. Bu, ölen ve ölüsü sosyete’nin
ileri gelenlerinin evlerine g iren bir k am burun
öyküsüdür. B a şta n sona sim gelerle dolu olan
film, İ ra n ’d a eleştirm enler ta ra fın d a n b ir allego-
ri o la ra k k arşılan m ıştır. G üldürü görünüşüne
k arşın, tü m Ira n toplum unu şa şırtıc ı b ir biçim ­
de y an sıta n h ay re tle görülm e b ir film di. Gülis-
ta n ’ın çevirdiği öbür filim de de aynı durum gö­
rülüyor. B ayağı bir öykü a n la tılm a k ta d ır: A ra ­
b asın a aldığı kadın, ta k s i şoförüne b ir bebek te r-
ked erek k aç ar. Ve gene o rta y a toplum sal sorun­
la rı y an sıta cak bir olay çık ar: Şoför bu bebeği
ne y ap a ca k ? Y önetm enlerin h er ikisi de, I r a n ’m
gerçeklerini tüm üyle gösteren f a k a t sa n sü r ta r a ­
fından y asaklanm ası im kânsız ik i filim yapm ış­
lard ır. E lb e tte bu yönetm enler T a h ra n ’da veya
İ ra n ’ın köylerinde ra stla n a n büyük yoksulluğu
doğrudan doğruya g ö sterm ek isterlerdi. A m a öy­
le y apsalardı, hem en sa n sü r film i y asa k la y a c a k ­
tı. D üşünceleri açığ a vu rm ak için d aim a bir yol
bulunur. C ezayir savaşı sırasın d a aynı sorun
F ra n s a ’da da vardı. C ezayir sevaşına hiçbir z a ­
m an yan aşılam am ış tır. G odard Le p e tit S oldat /
K üçük a sk e r film ini y ap tığ ı zam an, filim üç yıl
yasak lanm ıştı, ö ze l gösterilerde, sinem a k ulüp­
lerinde bile gösterilem em işti. S orun aym ydı.
A çık o la ra k ele alınam adığından dolaylı olarak
yapılıyordu. B ir engel aşılam adığı zam an e tr a ­
fından dolaşılır. H er zam an b ir çözüm yolu v a r­
dır. H er zam an.
D . S. :
H er zam an bir çözüm yolu vardır. Z aten filim
y a p m ak ta n vazgeçm edik. M ücadele etm ekteyiz.
B ir gün b ü tü n engellerin aşılacağından eminiz.
A ncak şimdi, bu durum da bulunm am ızın neden­
lerini araştırıy o ru z.
J. D . :
Şim dilik bir te k neden görüyorum : Saldırıya
geçm eye ce sa re t edem iyorsunuz O k ad a r.
TU NCA N OKAN :
Sorunun başlangıcına gelm ek istiyordum . «Sine­
m a açısından az gelişm iş b ir ülke» ne d em ek tir?
B ir ülke sinem a açısından ne zam an gelişm iş ne
zam an az gelişm iş sa y ılır? Je a n D ouchet bize
alışılm ışın dışında örnekler verdi. H indistan’da
S a ty a jit R a j adında bir yönetm en vardır, am a
R ay H in t sinem ası dem ek değildir, istis n a i g e­
lişm eler, istisn ai nedenlerle v ar olurlar. Bunu
açıklayayım . R ay P a th e r P an ch ali’yi çevirdi ve
onu Cannes filim şenliğinde sundu. Şenlikte f i­
lim göze batm am ış olsa idi, bugün u lu slararası
üne sahip, tanınm ış b ir R ay olm ayacaktı. Godard
F ra n sız sinem asındaki ününü k ısa m e tra jlı filim -
leriyle değil, uzun m e tra jlı bir film ile A B out de
Souffle / S erseri A şık lar üe yaptı.
J. D, :
Bu iki k ısa m e trajlı film i yapm asaydı, hiçbir z a ­
m an A B out de Souffle’u y ap am ay acak tı.
T. O. :
T ü rk iy e’de durum aynı değildir. Sinem a m esle­
ğine k ısa m e trajlı filim lerle g irm e zorunluluğu
y o ktur. R ay de film y ap m ay a uzun m e trajlı bir
filim le başladı. N ew Y ork okulundan Shirley
C lark e’ta n söz ettiniz. S. C larke R ay veya Go­
d ard k a d a r tanınm ış değildir. Ç ünkü d ışarıd a ve­
y a b ir filim şenliğinde göze ça rp m ak şansını el­
de edem em işti. Şu n o k ta y a gelm ek istiyorum :
B ir ülkenin sinem a açısından gelişm esi, h a tta bir
sinem acım n kişisel gelişm esi 3 k o şu la bağlıdır.
Önce iç p azar. F ilm leri iç p a z a r ta ra fın d a n k a ­
bul edilebilm elidir, ik in c i o la ra k Dış p azar. FU-
mi ih raç edebilm e im kânı. B azan, iç p az ard a k a ­
bul edilse, büyük sürüm sa ğ la sa bile, bu sürüm
film i y a şa tm a y a yetm eyebilir. D em ek oluyor ki,
film i ih raç etm e im kânı m u tla k a a ra ştırılm a lı­
dır. Az gelişm iş ü lkeler için füim lerini kolayca
ihraç etm e şansı y oktur. B irçok k ereler füm
şenliklerine g ittim . Bu şenliklerde örneğin b ir
A v u straly a film i g österisine gitm iyordum . B ir
tak ım ön y arg ılarım vardı. H er gün 4 - 5 füm gö­
rüyor, b u n lara bir de A v u straly a fü m i k a tm a k
istem iyordum . Bu h er zam an böyledir. Az geliş­
miş ülkelerin film leri d aim a kendi kendilerini
te k ra r ederler. F ilm in ilginç olup olm adığı ön­
ceden bilinemez. E leştirm en lerin tepkisine b ak ı­
lır. Çok iyi bilirsiniz. V enedik film şenliğinde
F ra n k P e rry ’nin D avid and L isa / D avid ve L i­
sa adlı bir film i vardı. V enedikte idim am a film i
görm eye gitm edim . S onradan eleştirm eleri oku­
dum. A ncak o zam an görm ek isteğ in i duydum .
J. D. :
Gerçi konum uz A m erik a değil. A m a bu iyi b ir
örn ek tir. B ir filmi, ö n y arg ılara sahip olduğu,-
nuz, iyi olm ıyacağından k o rk tu ğ u n u z için g ö r­
m eye gitm ediğiniiz söylediniz. B en de V enedik’­
te idim. D avid and L isa’yı gördüm ve çok be­
ğendim . F ilm bu yıl P a ris te gösterildi. Şenlik­
lerde bir film i görm üş olan en az 10 k işi d alm a
b u lu n acak tır. Şenliklerde bilirsiniz, h ab erler k u ­
la k ta n k u la ğ a çok çabuk yayılır. F ilm i b a ş ta
seyreden 10 kişiden biri film i beğenirse, Uginç
b u lu rsa h erkes bunu duyar, ikinci, üçüncü, d ö r­
düncü gösteride h erk es film i görm eye koşar. Bu
böyledir. D oğrudur, b aşlan g ıçta yalzızca 10 kişi
b u lu n acak tır. A m a bunun hiç önemi yok. ö n e m ­
li olan on kişinin o rad a bulunm asıdır.
T. O. :
Cannes’d a özel salo n lard a film g österilerinin p a ­
ra y a bağlı olduğunu çok iyi bilirsiniz. F ilm ya-
51
p ım cıları nasıl se y ah a t ederler, bilir m isiniz ? C an­
n es’d a bir tr a n ’lı yapım cı tanıdınız m ı? Zengin
m idir, ek gö steriler için, b ir dördüncü, beşinci gös­
te ri için ödeyecek p a ra sı v a r m ıd ır? F ra n k
P e rry zengindi, A m erikalı idi, D olarla ödem e y a­
pıyordu, film ini te k ra r te k ra r g eçirm ek olanağı­
n a sahipti.
J. D . :
M übalâğa etm eyin. 100 - 200.000 TL. sına çıkan
bir film yapm ışsınız. S onradan g ö steriler için
4.000 - 6.000 TL. ayırm am ışsanız, işte o zam an
felâ k et v a r dem ektir. Bu m üm kün değildir. O lay­
ları gerçekçi b ir şekilde görm ek gerek ir. B ir film
için 200 - 300.00 TL. ay ırd ık tan sonra, g ö ste ri­
ler için daim a sekiz on bin lira h arcan ır. Bu iş
bütçeye g irer. B ir fü m çevirm ek için 300.000 lira
bulabilm işseniz, g ö ste riler için de 10.000 TL. d a­
h a bulabilirsiniz, dem ektir.
T. O. :
Sizin düşünüş şekliniz çok değişik, sizinle bu ko­
n u ları ta rtışam am . Az gelişm iş ülkelerde fü m
yapım cılarının tu tu m u n u bilem ezsiniz. 1960 t a
b ir T ü rk yapım cısı film ini V enedik şenliğine gö­
tü rd ü . Les C ahiers du Ciném a y az arla rın d an Luc
M oullet, gösteride bulundu. S onradan film i nasıl
nitelediğini hatırlayam ıyorum . A m a hiç beğen­
m em işti. Yapım cı ise film i 5 - 6 kişiye g ö ste r­
m işti. B ir b aşk a n o k ta y a gelm ek istiyordum .
B ir sinem acı, kişisel çab alarıy la u lu slararası üne
erişse bile, koşu llar genelleşm eden bu durum bir
ülkeyi değiştirem ez. B u az gelişm iş ülkelerin so­
ru n u d ur. T ü rkiye’nin az gelişm iş b ir ü lke olm a­
m ası g erek tiğ in i söylüyorsunuz. D urum böyle de­
ğildir. Sinem a eleştirm eni o la ra k T ü rkiye’de si­
nem a açısından bir gelişm e olm adığını gözlüyo­
ruz.
J. D . :
Y ılda 240 filim yapıyorsunuz. B unlar tic a ri ola­
bilir, en kö tü ko şu llar içinde çevrüm iş olabilir,
n ih a y et alışılagelm iş en k ö tü k u ra lla ra göre y a­
pılm ış çok kö tü film ler olabilirler. A ncak gene
de y ılda 240 filim yap an b ir sinem a fabrikanız
v a r dem ektir. Şim di b ir ülke düşününüz ki hem
yılda 240 füm yapsın hem de bunların içinden 3-4
ta n e k aliteli film çıkm asın... iş te buna beni in an ­
dıram azsınız. B unun için m ücadele etm ek size
düşer. H er zam an, olmaz, olam az dem eyin. Ol­
m ası için m ücadele edin. Sorun o k a d a r çapraşık
değil. E lde edilm esi güç b ir iç p a z a r bulunduğu­
nu söylüyorsunuz. B una em inim. E lde edüm esi
zor b ir dış p a z a r vardır. B una d a em inim. H er-
şey güç olacaktır. H içbir şey size h azır verilm e­
yecek tir. E lde etm ek g erekir. Bunu yapabilirsi­
niz ve başaram am an ız için hiçbir engel yoktur.
52
Ö rneğin bir sin em atek k u rm ak tasın ız. Şim diden
2500 üyeniz v ard ır. D aha b aşlan g ıçta. Sinem a
eserlerine y a tk ın b ir seyirci y etiştiriy o rsu n u z.
A n k a ra ’d a aynı şey. İzm ir’de de bu tü r film leri
k ab u l etm eye hazır, k ü çü k b ir topluluğun v a r
olduğunu söylediler. Bu, büyük b ir şey değü bel­
ki. A m a P a ris ’te F ra n sız S in em atek ’inin 30 k işi
ile çalışm ay a başladığım un u tm ay ın . B ugün k aç
k işi vardır, bilm iyorum . A m a bildiğim şu: Bu sa ­
yede F ra n sız seyircisi sinem a açısından ta m am en
değişm iştir. 20 yılda yetişen yeni, seçkin b ir se­
yirci k itlesi v ard ır. B urada, bunu y ap m ay a b aş­
lıyorsunuz, seyirciyi y etiştirm ey e başlıyorsunuz.
Seyircide olduğu k ad a r, yap ım d a d a te k n ik b a­
kım dan bir a lt yapınız m u tla k a v ard ır. Belki çok
değil im kânlarınız, am a sözcüğün iyi anlam ıyla,
tüm üyle tic a ri olm ayan ve sa n a t açısından u lu­
sal b ir sinem a k u ru lm ası üm idini beslem enize ye­
tecek b ü tü n o lan ak lar elinizdedir. A yrıca, büyük
film ler y ap m ak için ticarilik de b ir engel değil­
dir. T ü rk iy e’de h an g i tü r tic a ri film ler yapıldı­
ğını bilm iyorum , b u n lar m elodram veya ta rih sel
fim ler olabilir. T ü rk iy e tarih in in , g ö rü n ü şte çok
tic a ri f a k a t aslında ilginç ve etkileyici ta rih i
film ler y ap m an ıza elverecek k a d a r zengin oldu­
ğunu sanıyorum . Y alnızca m odem film ler y a p ­
m ak istem eniz için bir neden görm üyorum . H e­
m en b ir M arienbad y ap m ak istediğiniz duygusu-
su uyandırıyorsunuz. M arienbad’ın bu ülke b ak ı­
m ından hiçbir ilgi çekici yam y o k tu r. Robbe -
G rillet, L ’Im m o rtelle / ö lü m sü z K adın’ı İ s ta n ­
bul’d a çevirdi diye bu film in de sizin için ilginç
olduğu söylenem ez. Y urdunuzu doğrudan do ğ ru ­
y a g österecek film leri zam an yitirm eden y ap m a­
ya başlayınız. B a tı’nın g eçtiğ i yoldan geçm elisi­
niz. Bu yolun tu tu lm ası ilgi çekici olur, çünkü
çağ d aş ve söylenm eye d eğ er şeyleriniz v ard ır.
D em ek k i o rta d a b ir sorun yok. B irini seçebile­
ceğiniz b ir sü rü yol v ard ır. D üşündüklerinizi açı­
ğ a vurm anın olanaksızlığına hiç inanm ıyorum .
H er yerde sa n sü r v ard ır. B ir şey yap m ak iste ­
dik ten so n ra d aim a yapılabilir. P a r a bulunur, vb..
B E K tN T E K S O Y :
ö n em li olan, yalın d u ru m d a b ulunan sinem acının
durum u ile b ir sinem a en düstrisinin v arlığının
k a n ş tın lm a m a s ıd ır. Az gelişm iş b ir ülkede sine­
m acının b a ş a n lı b ir fü m yap m ası m üm kündür.
A ncak bu, o ülkede gerçek b ir sinem a en d ü stri­
sinin v a r olduğu anlam ın a gelm ez. Ben sinem a
en d ü strsi gelişm iş olan b ir az gelişm iş ü lk e t a ­
nım ıyorum . Je an D ouchet’nin saydığı, Çekoslo­
vakya, R om anya, Polonya, az gelişm iş ü lk eler
değildir.
J. D . :
Iran , P a k ista n ...
R. T. :
Az gelişm iş ü lke olarak ne anladığım ı açık lay a­
yım. Az gelişm iş ülke ekonom ik bakım dan b a ­
ğım sız olm ayan bir ülkedir. Ekonom isi, b ir veya
birkaç yabancı gücün etkisi altın d a bulunan bir
ülkedir. D olayısıyla, bu ülke siyasal bakım dan
özgür değildir. Az gelişm iş ülkelerin endüstrile­
ri, yalnızca, bu ülkeyi kontrol eden yabancı g ü ­
cün ekonom isinin g erekli duyduğu k o şu llara uy­
g u n b ir şekilde gelişebilir. G ünüm üzde az geliş­
m iş ülkelerin genellikle, k a p ita list ve neo - em ­
p ery a list ülkelerin denetim i a ltın d a olduklarım
görm ekteyiz. A ncak, k a p ita list ekonomide, film
herşeyden önce b ir m aldır. B ir film in yapım ı,
k azan ç k u ra lın a uygun b ir şekilde düzenlenm ek­
tedir. Bu k u ra l da, ne yazık ki, s a n a t ve k ü ltü rü n
gereksinm elerine k ay ıtsız k alır. B ir film in y a­
pım cıları, bankacılar, m aliyeciler, ta cirle r, sa n a­
yicilerdir. Bu k işiler film y aparken, u lu slararası
kap italizm in ve burjuvazinin çık arların ı koru­
m ak am acını güderler. Bu çık arları koru m ak
için genellikle san sü rü k u llan ırlar. İn san h a k la n
bildirisinin yayınlandığı, düşünce özgürlüğüne
genellikle saygı duyulduğu F ra n s a ’da büe, san­
sür, «Potem kin Zırhlısı» m 20 yıl süre Ue, Je an
V igo’nun Zéro de Conduite / H al ve ta v ır sıfır’nı
10 yıldan faz la süre ile yasak lay ab ilm iştir. Dre-
y er’in Je an n e d’A rc’ın T utk u su adlı film i sansür
ta ra fın d an tüm üyle d oğranm ıştır. Söyleyecek
hiçbir şeyi olm ayanlara, strip tiz film lerine,
g a n g s te r filim lerine sa n sü r yok am a saydığım film
1er için san sü r var. D em ek oluyor ki, k a p ita liz ­
m in ç ık a rla n , az gelişm iş ülkelerde ulusal bir si­
nem a endüstrisinin gelişm esine izin verm eyecek­
lerdir. G erçekten, az gelişm iş ülkelerde g ö ste ri­
len film lerin % 80’i A m erikan asıllıdır. A m erika
özel teşebbüs ülkesidir, ö ze l teşebbüs deyimi,
h er akıllı kişinin, kendisine güneşte bile bir y er
yapabileceği dem ektir. N e yazık ki, sinem a a la ­
nında, özel teşebbüs, A m erika'nın m u tlak tek el­
ciliği dem ektir. B ir sonuca v arm ak istersek, az
gelişm iş b ir ü lke olarak kaldıkça, o ülkede sine­
m a endüstrisinden söz etm ek m üm kün değildir.
Sinem a endüstrisi, ancak bu ülke ta m bağım sız­
lığını elde e ttiğ i zam an doğabilecektir.
J. D. :
E konom ik bakım dan söyledikleriniz doğrudur
am a eksiksiz değildir. B irinci n o k ta : bu ta r tış ­
m ad a araştırdığım ız, sa lt m am ul olarak değil f a ­
k a t sa n a t o la ra k sinem anın sorunlarıdır. B ütün
sa n a tla r özellikleri ne olursa olsun günün eko­
nom ik güçlerine bağlıdırlar. Bu ülkenin sa n a tı­
nı iyi tanım ıyorum am a örneğin b a tıd a o rta çağ
ressam larının, dinsel siparişler aldıkları ve kili­
se isteklerine boyun eğm ek zorunda kaldıkları,
rönesans’ta soylulardan sipariş ald ık ları ve on­
la rın isteklerine boyun eğm ek zorunluluğunda
oldukları g ö rülür. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl
başına, çizdiklerini hiç kim senin s a tın alm ak is­
tem ediği lânetlenm iş ressam ların başladığı ça ğ a
dek, ressa m la r sip arişlere boyun eğm işlerdir. 20.
yüzyıl ressam ları, lanetlenm işlerdi çünkü ekono­
m ik b akım dan geleneğe ay k ırı davranıyorlardı.
Resim sa n a tı için böyle olan durum , edebiyat,
m üzik için de aynı idi. 17. yüzyılda k ra la gön­
derilm eyen, veya k ra l veya k ra liy e t p ren slerin ­
den biri ta ra fın d a n sip ariş edüm eyen b ir eser
yoktu. B ütün san atçılar, R acine olsun, Molière
olsun, Corneille olsun, resm i b ir koruyucu ta r a ­
fından y a güneş k ra l y a d a b ir p ren s ta ra fın d a n
k o ru n m ak tay d ılar. Bu sa n a tç ıla r kendilerinden
istenilene göre y aşam a ğ a zorunlu olan kişilerdi.
Sinem anın bir en d ü stri olduğunu söylüyorsunuz.
G erçekten öyledir. K azan ca d ay an ır. A ncak, bu
durum Hollywoodun dünyanın en iyi sinem asını,
en büyük san atçıların ı, y a ra tm a s ın a engel ola­
m am ıştır. B ir sanatçı, ticariliğ in k arşısın a hile
y ap a rak , k u rn az lık la çıkabilir. E serin i y a r a tır ­
ken kendisini sık an g ü çlükleri yine eserinin için­
de gösterem em esi için engel y o k tu r. Hollywood
ne G riffith ’in ne B. K eato n ’un, N e C aplin’in ne,
sonradan yolunu d eğ iştirm iş olsa bile Von Stro-
heim ’in, ne F ritz L an g ’ın, n e H itchcock’un, ne
R enoir’in, ne Jo h n F o rd ’un, - size en az 20 yö­
n etm en sayabilirim , - çok büyük füm ler, h ay ran
edici eserler y ap m aların a engel o lam am ıştır. T ü r­
k iy e’nin ekonom ik a lt yapısının bü y ü k film ler
y ap ılm asın a niçin engel olabüeceğini anlıyam ı-
yorum . B aşlangıçta, tic a ri gibi gö rü n en a m a a s ­
lında çok iyi film ler y ap m an ıza engel yok. Bu
ta rtışm a n m asıl konusunun, bunda pek haksız
da sayılm azsınız, «alışılmış düzenin dışına nasıl
çıkılabilir, bağım sız b ir sinem a nasıl y a ra tıla ­
bilir,» şeklinde olduğunu şim di görüyorum . T ek ­
r a r ediyorum , bu bağım sız sinem ayı y a ra tm a k
son derece g ü çtü r. Dev b ir ce sa re t ister. Y u k arı­
d a saydığım b ü tü n sinem acıların y a p tık la rı film ­
ler, iste r H intli, iste r îran lı, iste r Brezilyalı ol­
sunlar, y ara tıcıların d a n büyük ce sa re t isteyen,
büyük m alî güçlüklerle b aşarıla n film lerdir. B a­
şa ra m am ala rı için b ir neden olm adığı için de b a­
şard ılar. Şim di iç p a z a r sorunu: Sözünü ettiğ im
iki Ira n film ini ö rnek o la ra k alıyorum . Ira n se­
yircisi, sizinkinden 1000 k a t d ah a k ö tü h azırlan ­
m ıştır. Ira n çok güzel b ir ülkedir, in san ları çok
akıllıdır am a yine de b u ra y a göre b ir az gelişm e
vardır. G erçekten seyirci diye b ir şey y oktur.
H er iki film de İra n ’d a tic a ri b aşarısızlığ a u ğ ra ­
dılar. B ütün k ap itallerin i, özel p ara ların ı bu işe
y a tıra n yönetm enlerin durum u d ra m a tik tir. A n­
cak bu tic a ri başarısızlık, h er iki yönetm enin de,
b a ş ta film leri gören şa h olm ak üzere, ülkenin
ileri gelenleri yanında bir çeşit ün saygı k az an ­
m aların ı engelleyem edi. Böylece şim di y aşam a­
larını ve bağım sız b ir film e yeniden b aşlam ala­
rını sağ lay acak , k ısa m e tra jlı veya tic a ri film ­
ler için ilginç resm i te k lifler a lm ak tad ırla r. R ay
53
için aynı d urum olm uştur. P a th e r P an ch ali so­
n u nda hü k ü m et ta ra fın d a n ele alındı. B ugün sat-
y a jit-R a y H in t sinem asının resm i tem silcisi sa ­
yılm ak tadır, çünkü tüm üyle bağım sız bir sinem a
y ap m ay a ce sa re t etm iştir. B u rad a d a tüm üyle
ve zorunlu o la ra k aynı şey olacaktır.
B aşta, hüküm et, ik tid a rd a bulunan k işiler size
k a rşı olacaklar f a k a t aynı zam an d a size saygı
du y acaklar, sonunda d a sizi k o ru y acak lard ır.
B ir san atçı devam lı o larak baskı altın d a tu tu la ­
maz. M eğer k i ülkede b ir d ik ta tö rlü k olsun. Bu
ta m am en başka. A m a sizin durum unuz bu de­
ğil. Bu açıdan b ir sorun yok T ürkiyede. Sorun
bir ce sa re t sorunu, gerçeklerin k arşısın a doğru­
dan doğruya çıkabilm e sorunudur. S onra size,
yarın herşeyin güleceğini de söylem iyorum . Ç a­
banız son derece güç olacak, büyük m ücadeleler
geçireceksiniz. F a k a t sonunda başaracaksınız.
B ugünkü T ü rk sinem asında, derinlem esine T ü rk
olan, ilginç, u lu slararası, bağım sız bir sinem a y a­
ratm an ız a engel olabilecek bir durum görm üyo­
rum .
O. K. :
Sorunum uz bu idi. Sinem atek olarak, Je a n Dou-
ch e t’nin, T ü rk sinem acılarının ve T ü rk eleştir­
m enlerinin bu durum dan k urtulabüeceğim iz ve
bağım sız bir sinem a yaratabileceğim izi düşünüp
düşünm ediklerini bilm ek istedik. Şim di Je an
D ouchet’nin bu k a d a r y etersiz b ir o rtam d a k u r ­
nazlık la ne şekilde h a re k e t edilebileceğini düşün­
düğün bilm ek istiyorum . B ütün ülkelerde, sa n ­
süre, tic a ri zo ru n lu k lara k a rşı k u rn az lık la h a re ­
k e t ederek bir film yapılabilir. A ncak oralard a
h er zam an bunun için yeterli b ir o rtam vardır.
T ürkiyede film tam am en tic a ri bir m aldır. Ve
endüstrinin durum u yetersizdir, ö rn eğ in , D uygu
Sağıroğlu, aynı zam anda sa n a t yönü olan tic a ­
ri b ir film yapm anın m üm kün olm adığını çok iyi
bilir. E n k ö tü m elodram ı y apm ak gerekir. Belki
bağım sız b ir film yapılabilirdi. A m a bu da sa ­
n atçıların v a r olm asını zorunlu kılardı. T ü rk iy e­
de sa n atç ı b ir b itk i gibi yetiştirilem iyeceği için
bu d a b ir b a şk a sorundur.
J. D . :
R a y ’i örnek o la ra k alın. T üm üyle bağım sız bir
film le başlıyor. S onra bu bağım sız film kendi ü l­
kesinde çok iyi iş yapm ak şan sın a erişiyor. B u­
g ü n Ray, yine bağım sızdır, ve tic a rî sinem a k en ­
disine kapılarım k a p a tm a k b ir yana, ard ın a k a ­
d ar açm ak tad ır. H intli film yapım cıları ta ra fın -
den en fazla istenen yönetm endir. R ay. Şunu söy­
lem ek istiyorum . T icari sinem a alanına girm ek
ve onu tüm üyle değiştirm ek istiyorsanız ta m b a ­
ğım sızlık yolunu seçm eniz gerekir. Bu F ra n s a ’­
d a Yeni D alga ile olm uştur. Yeni D alga, günün
tic a ri düzeni yoluyla film yap m a olanağım bula­
54
m ayan bir sü rü F ra n sız gencinin F ra n sız sine­
m asın a toplu girişidir. Bu gençler, çokcası özel
p aralarıy la, bu p ara y ı tehlikeye a ta ra k , v ey a pek
az bir serm aye ile, bağım sız film ler yapm ışlar
ve bu, tu tm u ştu r. Iç p a z a r bunu k ab u l etm iş ve
boyun eğm iştir. 5 10 yıl önce bu kim seleri kabul
bile etm iyen yapım cılar, bugün o n lara film y ap ­
m aları için tek lifler y ağ d ırm ak ta d ırlar, İ r a n ’dan
söz ediyordum . O rada G ülistan ve G affa rî’nin
durum u d ah a d a d ra m a tik tir. H er ikisi de film ­
lerine özel p ara ların ı ko y m u şlar ve bu p a ra y iti­
rilm iştir. A şağı y u k arı 600,000 lira ları uçup g it­
m iştir k i bu d a çok büyük b ir p ara d ır. A ncak
bugün her ikisinin de durum ları, eskisine o ran ­
la çok d ah a kuvvetlidir. B ugün sinem alarında
aşağ ı y u k arı h er istediklerini y ap ab ilm ek ted ir­
ler. Sonuç o larak tu ttu k la rı yol olumlu olm uş­
tu r. Y arın T ürkiyede hem eleştirm enlerin, hem
T ü rk seyircisinin ilgisini çekecek aynı zam anda
batılı seyircinin b ir kısm ını d a ilgüendirecek bir
film yaparsanız, bu film in yönetm eninin saygı
göreceği, yapım cıların kendisinden film y ap m a­
sını isteyecekleri m u h a k k ak tır. G öreceksiniz bu,
kendiliğinden o lacak tır.
O. K. :
Sözü, T ürkiyede seyircinin durum unu açık lam a­
sı için R o b ert Kolej Sinem a K ulübü B aşkanı H a­
şan A kbelen’e verm ek istiyorum . T ü rk iy e’de si­
nem ayı iyi bilen, beğenisi yüksek seyircilerden
b ir «K alite pazarı» k u rab ilir m i? Belki böylece
sinem a salonu sahiplerini, d ah a sonra da sinem a
endüstrisinin yapım cılarını etkilem e olanağı ele
geçer.
H A ŞA N A K B E L E N :
H erşeyden önce sinem anın başlıca 2 yönde k u l­
lanılabileceği göz önünde tu tu lm alıd ır. Sinem a
değişik am a ç la ra y arıy an bir düşünceleri açığa
v u rm a şeklidir. Sinem a k ulübü o larak s a n a t yö­
nü olan b ir sinem a düşünüyoruz. A ncak böyle
b ir sinem a y ap m ak düşüncesi, seyircinin belli bir
k ü ltü r düzeyinde bulunm asını g ere k tirir. 7. sa n a t
kendisinden önce gelen diğ er altısının b ir sonucu
sayıldığından, bu a ltı sa n a t üzerinde belli b ir bil­
giye sahip olm ak g erek ir. Bu, sinem a sa n a tç ıla ­
rı bakım ından d a doğrudur. B irkaç T ü rk sine­
m acısı bir y an d a tu tu lu rsa , sinem a dilini ö ğre­
nen herkesin, eline alıcıyı alıp, ne olduğu belir­
siz film ler y ap tık la rı görülüyor. Ç ünkü T ü rk h al­
kı, genellikle az gelişm iş ülkelerin halkı kendi­
sine sunulan h erh an g i bir şeyi kabullenm eye h a­
zırdır. Belli b ir sü re so n ra böyle b ir düzene o k a ­
d a r alışırla r ki, yeni iyi şeyler kendilerine k ö tü
h a ttâ a p ta l gözükür. V asatın d a altın d a b ir eğ­
lenceden b aşk a hiçbir şeye tah am m ü l edemezler.
D em ekki h e r şeyden önce halkın, yalnızca sine­
m a alanında değil, birçok a la n la ra y ay ılan bü-
gilerle eğilm esi gerekiyor. Sinem anın değerlen­
dirilm esi, ondan önce gelen 6 sa n atın d a değer­
lendirilm esini içinde taşım alıdır.
D. S. :
B irkaç şey söylem ek istiyorum . H in d istan ’d a S.
R ay 'd an söz ettiniz. R a y ’in H indistan’da sinema
sorununu çözüm lem iş olup olm adığım bilm ek is­
tiyordum . R a y ’la H in t sinem ası az gelişm işlik­
te n çıkm ış m ıdır? B ugünkü H in t sinem ası geliş­
m iş bir sinem a m ıdır?
J. D . :
R ay çapında b ir yönetm enin düşüncesini açığa
vurabildiği ve film lerinin kendi halkı üzerinde
b aşarı kazanabildiği andan başlay arak , H in t si­
nem asının R a y ’la zorunlu olarak gelişm iş oldu­
ğunu düşünüyorum . D urum unuzda, böyle bir şe­
yin olabileceğine inanm ak istem eyen b ir saflık
görüyorum . E n iyi onu tanıdığım için F ra n sız si­
nem asını örnek alayım : F ra n s a ’nın ulusal yapı­
m ının beşte dördünün ne olduğunu sanıyorsunuz?
Y apılabiecek film lerin en kötüleri.. Ben de size
k arşılık, seyircim izin k ü ltü r ve sinem a açısın­
d an az gelişm iş olduğunu söyliyebilirim . Le Gor-
n iaud gibi 1 m ilyon seyirci yapan, Le T onerre de
Dieu gibi kim senin yapm ak cüretini kendisinde
bulam ıyacağım sandığım ız filim ler hayran lık la
seyredilirse, bu film ler b ütün F ra n sa d a 40 mil-
y o n 'a yak ın gişe h asılatı sa ğ la rsa bu durum dan
k aygılanm am , bu k a d a r k a b a bir şeyi nasıl y a­
pabilirim , h alk a nasıl erişebilirim diye düşünm em
m üm kündür. A m a buna k a rşılık Godard, B rig itte
B ard o t’yla bile bir film y ap sa P a ris ’te en fazla
100.000 b ütün F ra n s a ’da ise 1.000.000 seyirci to p ­
lar. B unları bile ta m olarak elde etm iş m idir bil­
m iyorum . Belmondo ile çevirdiği, P ie rro t le fou
P a ris ’te 200.000 seyirci y apm ıştır. Y eni dalganın
en büyük başarısı P a ris ’te 400.000 seyirci ile
T ru cfau t’nun 400 D arbesi olm uştur. O da tic ari
seyirciyi derinlem esine çarpm adığı için. A ncak
yeni dalga film lerinin çoğu P a ris ’te 100.000
seyirciyi geçm eyen film ler olm uştur. Bizim çe­
virdiğim iz P a ris vu P a r ... P a ris ’te 30.000 seyir­
ci to p la m ıştır ve bununla iftih a r ediyoruz. Taş-
r a ’da, zorlukla yü rü m ek ted ir çünkü seyirci yok­
tu r. Film im iz b ütün F ra n s a ’da 100.000 seyirci y a ­
p abilirse çok, çok m utlu olacağız. B an a az g e­
lişm iş bir ülke olduğunuzu söylüyorsunuz. Size
«biz de..» diyerek cevap veriyorum . A ram ızdaki
fark ın nerede olabileceğini bilm iyorum , K ültür,
bakım ından sizin k a d a r az gelişm iş durum dayız.
G erçekten bu konuda sorun nerede, görem iyo­
rum . S. R ay H in t sinem asında neyi değ iştirm iş­
tir, diyorsunuz. K endisinin bugün v a r olmasını.
Godard, R enoir F ra n sız sinem asında ne yapm ış­
la rd ır? B ugün v a r olm alarını. M izoguchi Japon
sinem asında neyi d e ğ iştirm iştir? B ugün v a r ol­
m asını. O k ad a r. Bir T ü rk sinem acısının v a r ol­
m ası, T ürkiyede yaşayabilecek, T ürkiyede başe­
serler verebilecek b aşk a sinem acıların v a r olm a­
ların ı sağ lay a ca k tır. B aşk a şey değil. Şim di Bay
A kbelen’e cevap veriyorum . O rta y a attığ ın ız so­
ru n k ü ltü r ve halk idi. İn san la rın bir şeye değer
biçm eyi b aşaram ıy ac ak la rın a inanm ak, bunların
küçüm sendiğini g ö sterir. A ncak ben, sanatın, g e­
nel olarak, duygululuğa, heyecana h itab ettiğ in i
sanm ıyorum . H er sa n atç ı seyircinin önce duy­
g ularına, heyecanına erişm eye çalışır. Toplum un
en geri kalm ış b ir kişisi, örneğin çoban v ey a P a ­
ris ’tek i kapıcı - k i bunlar, kelim enin geleneksel
anlam ıyla, k ü ltü rlü kim selerin sonuncusulandır. -
b ir filmi, kendisini akıllı sanan, diplom alı b ir
kim seden d ah a fa z la anlayabilir, duyabilir. B u­
nun örneklerine çok rastlad ım . E tkileyici, duy­
gu y a h itap eden bir resm i çoğu zam an h alk tan
gelen seyirci, kendini k ü ltü rlü sanan, resm in a n a ­
lizini y ap m ay a k alk an b ir kim seden d ah a iyi a n ­
layabilir, duyabilir. S a n a t tem el o larak duygu
yoluyla bilgi edinm e şeklidir ve duygu yoluyla
bilgi edinm eyi reddederek, s a lt zek â yoluyla bil­
gi edinm eye çalışan h er varlık, s a n a ta doğru
gitm eyen, ona k a rş ı olan biridir. S inem ada g ü l­
mezseniz, sinem ada ağlam azsanız, b ir film i y a ­
şam azsanız, sinem ayı sevmiyor, tad ın ı alam ıyor,
n ih ay et sinem ayı kaçırıyorsunuz dem ektir. Bu,
h er sa n a t eseri için doğrudur. S a n a t eseri, te ­
mel olarak, duyguların üzerinde k u ru lu d u r. Yok­
sa sa n a t eseri olmaz, üzerine h e r isten en şeyin
yerleştirilebileceği b ir söylev olurdu. B asit, g e r­
çek, doğal, güzel b ir film yaparsam z, halkı, ilk ­
önce vurm ası gereken yerden beyninden değil,
yüreğinden v u racak büyük b ir film y ap tın ız de­
m ek tir. A ncak her zam an yüreğ e n işa n alm alı
dendiğim iz zam an, ap a y rı b ir şey olan sa h te duy­
gululukla, d u y g u larla o y n ay arak heyecanlandır­
m ak gibi aşağılığa, b ayağılığa düşm em eye çok
d ik k a t etm ek g erek ir. D u y g u larla oynam ak, duy­
gulandırm anın, sa n a tın tam am en te rsi olan a ş a ­
ğılık b ir şeydir. Çünkü, g erçek olm ayan yollarla
heyecan verm eye çalışılm aktadır. G erçek iseniz,
gerçeğiniz yüreğinizde ise sorun y o ktur, h alk ı­
nızı sağlarsınız. H alk yönetilebilen b ir şeye ben­
zemez. Ü çbin veya d ö rtb in yıldır, u ğ raşı gö steri
olanlar, b ir eserin niçin b aşarı kazandığını, n i­
çin b aşarı kazan am ad ığ ın ı kendi kendilerine so­
rup d u rm u şlar an cak öğrenem em işlerdir. B ir fil­
min, alanında b ü tü n gird ileri yeneceği, elinde bü­
tü n k ozların bulunduğu san ılır ve sonuç g erek
h alk yönünden g erekse m alî yönden b ir felâk et
olur. N e k a d a r büyük o lu rsa olsun b ir y a ra tıc ı
daim a yenilgiler ta tm ış tır. H alkın ne olduğunu
kim se bilemez. H alk o rad ad ır beğenir ve beğen­
mez. O na bir g ö steri verirsiniz, onu d u y ar veya
duym az. D emek oluyor ki, k an ım a göre, sinem a
k ü ltü rü diğer sa n a tla rla aynı alan d a tu tu la m a ­
yacak b ir sorundur. A slında h e r sa n a tın a y rı ö-
zelliği vardır. S inem aya k a rşı k ap alı olan birini
55
m üzik etkileyebilir. Ş iir sa n atım hiç sevmeden
m im ariye k a rşı duygulu olunabilir. Ben k işi ola­
rak , diğer sa n a tla rı severim am a şiir sa n a t ola­
ra k beni sık ar. Ş iire k a rşı kapalıyım . B ü tü n sa ­
n a tla ra birden sahip olm ak zorunluğunda oldu­
ğunuz hiç de doğru değildir. Ü stelik de bütün
diğer s a n a tla ra birden atılm a k isterseniz, bir sa ­
n a tı bile g erçek ten bilm iş olm azsınız. B ir sa n atı
bilm ek çok sıkı ve güçtü r. Şimdi sa n atın k ü ltü r
düzeyine geçm ek için, b asit heyecan düzeyini
geride b ırak m ak ve bu heyecanın anlaşılm asına,
n ih a y et bu heyecanı seyircide y ara tab ilm ek için
nasıl g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş s e , eserin o şekilde a n la ­
şılm asına erişm ek g erekir. Bu iş san atçın ın ve
aydının eserini y a ra tırk e n yapm ası gereken iş­
tir. Çünkü, b ir eser y a ra ta n sanatçı, seyirciye
u la ştırm a k istediği derin heyecanı o rta y a ko y a­
bilm ek için en b asit, en ekonom ik, en göze g ü ­
zel görünen yolu a ra ştırır. Seyirciye gelince, bu
derin heyecanı duyduğu an d a n b a şla y a ra k onu
y a ra tm ış olan düşünceyi ve zekâyı bulm ası ve ay ­
nı zam an d a bu heyecanı y a ra tm a k için sa n atç ı­
nın h an g i yolu seçtiğini görebilm esi g erekir. S a­
n atçıların en büyüğü, en b asit, en az gösterişli,
ve en çabuk etkileyici yolu seçm iş olanıdır. Mi-
zogouchi ve R enoir sinem acıların en büyükleri
iseler, seyirciye heyecanı u la ştırm a k için ne z a ­
m an b ir yol seçm işlerse bu yolun varılabilecek­
lerin en basiti, en za rifi ve en olağ an ü stü sü ol­
m ası nedeniyledir. Bu açıdan b aşk a bir sorum
y o k tu r. B ana kalırsa, in sa n la ra tüm üyle önce­
den hazırlanm ış b ir görüş sunulm ak istendiği an ­
dan b aşlay arak , h alk k ü ltü rü b ir ald a tm a c a olur.
D uygularının, heyecanlarının v a r olm ası in sa n ­
la rın hakkıdır. Bunu o nlara bırakın ve bu nok­
ta d a n b a ş la y a ra k işi görün am a, şunları sevm e­
lisiniz, şu n ları yapm alısınız dem eye çalışm ayın.
Bununla, gerçek olm ayan, sa h te b ir k ü ltü r y a ra ­
tacak sınız. G erçek k ü ltü r, heyecanların sam im i
o la ra k tanınm ası, ve duyulan şeylerin neler ol­
d u k ların ın bilinm esidir. D uygu yoluyla bilgi edin­
me, bilgi edinm enin iki yolundan biridir. D iğeri
bilim yoluyla bilgi edinm ektir. 2 yol vardır, daha
fa z la değil.
H. A . :
H alkı eğitm ek dediğim iz zam an, b ir profesör g i­
bi eğitm ek değil, sinem adan önce gelen 6 sa n a­
tın tanınm ası, bilinm esi anlaşılm alıdır. B unları
derinlem esine bilm eyi değil, bu sa n a tla r ta ra fın ­
d an heyecan duyabüm eyi bunları değerlendirm e­
yi dem ek istiyorum .
J. D . :
Sinem ayı anlaşılabilir yapm anın en iyi yolu bil­
g i v erm ektir. Z ekânın eğitilm esi gibi geleneksel
anlam ında değil, K ab a anlam da bilgi verm ek, in­
sa n la ra soru ile ilişkide bulunabilm eleri olana­
56
ğım verm ek. Sinem ada, sin em atek te en yüksek
say ıd a filim g österin. İn sa n la r sin em ay a n e k a ­
d a r faz la gitseler, o layları birbirlerinden a y ıra ­
bilm ek, sinem ayı, sinem a eserlerini d ah a d erin ­
lem esine duyabilm ek, dolayısıyla k ü ltü re doğru
gidebilm ek d u rum unda o k a d a r fa z la olurlar. K en­
dilerine ne k a d a r fa z la resim gösterilirse, resim
s a n a tın a o k a d a r faz la d eğer biçm ek yeteneğine
sahip o lacaklardır. K ü ltü r bakım ından gerçek
sorunun, k ü ltü r besini tem in etm ek olduğunu sa ­
nıyorum . Sadece M ozart, Bach, W ag n er’in eser­
leri ara sın d a b ir seçim değil, fa k a t M ozart, Bach
ve W ag n er’in eserlerinin değişik yorum ları a r a ­
sında b ir seçim yapabüm elisiniz. K a ra ja n ’ın ve
b ir başk asın ın yorum ları ara sın d ak i fa rk ı değer-
lendirebiliyorsanız, m üziği bilm ek konusunda bü­
yük bir adım attığ ın ız aç ık tır. Bu d a ancak, g e­
rek li şeylerin sağ lan m asıy la olur, ö n ce K ara-
ja n ’ın ve başk asın ın p lâ k ların a sahip olm ak g e­
rekir. Sonuç o larak ekonom ik b ir so ru n a u laşıl­
m a k tad ır. Bu sorun, k ü ltü re l besinlerin sa ğ lan ­
m ası sorunudur, ö n em li olan, g erekli şeylere s a ­
hip olabilme olanağıdır.
H. A . :
Y urdum uzdaki sinem a sahipleri, bunları sağ lı­
y o rlar mı ac ab a?
J. D . :
Bilmeden, o to m atik o larak sağlıyorlar.
H. A . :
ö rn e ğ in T ürkiyede veya diğ er az gelişm iş ülke­
lerde, gösterilen filim lerin ne gibi bir yüzdesi,
kabul edilebilecek b ir düzeyden öteye geçen film ­
lerd ir ?
J. D . :
Hiç bilm iyorum . B una cevap verm ek b an a düş­
mez. Istan b u ld ak i p ro g ra m la rın nasıl o ld u k ları­
nı bilm iyorum . S orun sizin sorununuzdur. B ütün
film leri görm eye gidin ve y arg ıy ı sizler verin.
H. A . :
S inem atekler, sinem a k u lü p leri gibi k u ru m la r çok
iyi vazgeçilm ez şeylerdir. A ncak b u n lard an kaç
ta n e v a rd ır? İK İ m ilyonluk b ir şe h ir için yalnız­
ca üç tane.
J. D . :
Bu, d ah a yeni b aşlam ak ta olduğunuzu g ö sterir.
H. A. :
İstan b u l, A nkara, İzm ir b ir şey ifade etm ez. A r­
k a d a n gelen b ü tü n b ir ülke v ard ır.
J. D.
S onradan herşey kendiliğinden olacaktır. İlkön­
ce b ir başlangıç y ap m ak g erekir. S onra herşey
zincirlem e o la ra k yürüyecektir. Kendüiğinden,
birbirini izliyecektir.
H. A . :
E v et am a, sa n atın bu şekilde değerlendirilm esi,
dediğiniz gibi, halk için gösterü er, v. b. besin
m addelerini g erekli kılar. H alk alışk an lık ların ­
d an k u rtu lm a k zorunda k a la c a k tır. Bu alışk an ­
lık lar m elodram lar, ucuz heyecanlardır. B ütün
b unların değiştirilm esi g erekecektir. D urum , sine­
m anın gelişm esinde olduğu gibidir. B aşlangıçta,
geçerli olan te k şey, bir devinm esi olan ve bir
d u v ar üzerinde gösterilen b ir şey yapm aktı. Bu
devinm e herşey idi. S onra b ir çöküntü devresi
geldi. Sesli sinem ayla, özel b ir am aç olm adan
h erk es film ine müzik, şa rk ı koym ak istedi. R enk­
li filim lerle İsviçre göllerinin h e r çeşidi perdede
görüldü.
J. D . :
B ü tü n bunları büyütm eyelim . M üzik konusunda,
sinem aya m üziğin girm esi, b ütün büyük yö n et­
m enler ta ra fın d a n düşünülm üş bir şeydir. Çok
k u v v etli bir şekilde düşünülm üştü. M üzikli ko­
m edilerin sinem ada kullanılm ası, küçük değil,
çok önem li bir olay olm uştur. S inem ada m üziği
k u llan m a şekli, kuşku suz b ü tü n sinem acılar için
bir sorundur. H angi anda m üzik kullanılacağım
h an g i an d a kullanılm ayacağını bilm ek, h er yö­
n etm en için söz konusu oian b ir sorundur. Bu iş
gelişigüzel, ra sla n tıy a b ıra k ıla ra k yapılam az.
R enk, çok önem li bir olaydır, in sa n la rın bunu g e­
lişigüzel kulan m asın a gelince, ne yapalım iyi sa ­
n a tç ıla r olduğu k a d a r kötü leri de vardır. Buna
k a rşı bir şey yapılam az.
H. A . :
D oğru am a, bugünü göz önünde tu ta r a k konu­
şuyorsunuz, b aşlan g ıçta durum bu değildi.
J. D . :
M üziğin kullanılm aya başlandığı ilk film , Jazz
şa rk ısı oldu. K abul. Ben A m erikada sesli sinem a­
n ın başlangıcında bulunm ak isterdim . D ördüncü
veya beşinci sesli film den sonra, çok büyük ses­
li film ler y apan çok büyük yönetm enler oldu.
H. A. :
Geçirilm esi gereken b ir u y a rla m a devresi vardır.
Bu u y arla m a devresi az çok uzundur. Bu devre­
nin T ürkiye için uzun olacağı ve atılg a n sinem a­
cılar ta ra fın d an verilecek hızın geç y an k ılan aca­
ğ ı kanısındayım .
J. D.
B unları bana niçin söylüyorsunuz bilm iyorum .
T ürkiyeyi tanım ıyorum . E ğ itim görm üş in san la­
rın sayısı n ed ir? O kum a y azm a bilm iyenlerin sa ­
yısı çok m u d u r?
H. A. :
Çok. % 60.
■T. D . :
G erçekten, bu bile b ir sorun.
T. O. :
B ay D ouchet’den a y rı şekilde düşünm üyorum .
Belki bir gün, T ü rk sinem ası gelişecektir. T a r­
tıştığım ız, bu gelişm enin k o şu llan d ır. Ben 3 so­
ru n olduğu kanısındayım . Önce, seyirci sorunu.
Cesur film ler için seyirci bulm ak. B ağım sız film ­
ler için seyirci bulm ak. İk in ci olarak, film y ap ı­
m ının k o şu llan . Ü çüncü o larak, sinem anın sa n a t
yönünden gelişm esi için g erek li gücü sağlam ak.
T ü rk iy e’de film y apm anın k o şu llan çok değişik­
tir, F ra n s a ’y a göre. B ir ülke yılda 200 film y a ­
p ıyorsa sinem a açısından az gelişm iş olduğu k a ­
bul edilemez dediniz. B ir hesap yaptım . T ü rk i­
ye’de, yıllık film yapım ı için 30 milyon TL. y a ­
tırım yapılm ış olduğunu buldum . A ncak bu 30
m üyon v a r değildir. T ü rk iy e’de, sinem a p a z a n
yılda 200 fü m y ap acak b ir bütçeye sahip değildir.
Öyleyse bu 200 film nasıl y a p ılm a k ta d ırla r? Bir
film in yapım h a rc a m a la n önceden bölgesel işlet­
meci ta ra fın d an ödenm iştir. Bölge işletm ecisi için
ilginç olm ayan bağım sız b ir film y ap m ak is te r­
seniz gerekli p a ra y ı bulam azsınız.
J. D. :
B iraz önce de söyledim. B ağım sız b ir film y ap ­
m ak için, alışılan yapım sistem ine hiçbir şekil­
de güven beslem eyin. K endi kendinize güvenin.
Böyle b ir yapım ın y ard ım ıy la gerçek leştirilm iş
te k b ir bağım sız fü m y oktur.
T. O. :
Y eni D algayı ö rnek o la ra k gösterdiniz. C habrol’-
un ilk film ini n asıl y ap tığ ın ı çok iyi biliyorum .
A ncak, tic a ri b aşarısızlığ a u ğ rasaydı, n e y ap a­
ca k tı ?
J. D . :
Bu, m al. fe lâ k e ttir.
T. O. :
A m a T ü rk iy e’de durum budur.
57
J. D. :
İk i yıl önce İ ra n ’da G affarî ye G ülistan için de
durum bu idi.
T. O. :
D em ek ki, malî koşu llara dayanabildiklerine gö-
j e p a ra la rı v a r dem ektir. Bu durum da, sinem a­
nın, aydın geçinm ek isteyen sinem a m eraklısı
zengin kişilere özgü b ir m a ce ra olduğu söylene­
bilir.
J. D . :
Az gelişm iş ülkelerin sinem ası için söyledikleri­
niz çok doğrudur. Şimdi üçüncü olarak ve buna
b ir son verm ek için, bağım sız sinem a sorununa
gelelim. B ir fü m y apm ak isteyen b ir kim se, p a ­
ra bulm ak zorunda olan b ir kim sedir. Bunu be­
nim k a d a r iyi bilirsiniz. P a r a bulm anın iki yolu
vardır. Y a v a r olan yapım düzenine başvurur,
F ra n s a ’da yapılanın aynını y a p a ra k bir yapım cı­
yı görm eye gidersiniz. Bu yapım cı b ir işletm e­
ciyi, işletm eci de bölgesel işletm eciyi görm eye
giderler, ve bölgesel işletm eciler p ara y ı sağlar.
Bu şekilde p aranız v a r dem ektir, A ncak, aynı z a ­
m anda, sizi baskı altın d a tu ta c a k ve ilginç bir
film y a p m a k ta n alıkoyacak b ütün ekonom ik, si­
yasal, estetik ko şu llar da v a r dem ektir. D emek
oluyor ki, d ah a başlangıçta, ilginç b ir filim y a p ­
m ak isterseniz, kabul edem iyeceğiniz bu yolu ge­
r i çevirm ekle zorunlusunuz. O zam an, p a ra bul­
m ak için yapım cıları gidip görm ek yerine, ya
zengin b ir insansınız, bu işi özel p ara n ızla y a­
parsınız, y a da b ir yönetm en iseniz, iste r iste ­
mez biraz açık gözsünüz dem ektir, ö z ü r dilerim
am a, b ir yönetm enin, b a sit b ir işçi olm asına hiç
rastlan m a m ıştır. Beğenseniz de beğenm eseniz de
d aim a b u rju v a olm uştur. B ütün yönetm enler oto­
m atik olarak, b ü tü n sa n a tç ıla r gibi b u rju v ad ır­
lar. Ç ünkü sa n atç ı olm ak yine de belli b ir k ü ltü r
ve bilinç düzeyini g e re k tirir. N e yazık ki, basit
b ir işçi, çok k ü ltü rlü bir uy g arlık düzeyinin için­
de bulunm ak b ir yan d a tu tu lu rsa , çoğu zam an
bunu b aşaram az. B a şk a tü rlü sü hem en hem en
im kânsızdır. Bu böyle olunca, b u rju v a kişinin p a ­
r a bulm ak için, bazı k işilerin kapısını çalacak
k a d a r ilişkileri v a r dem ektir. Y apım cıların k a ­
pışım çalm ak yerine, dostlarının, b ir m eşen ola­
ra k b ir film e p a r a y a tırm a k la çoğu zam an pek
m utlu olan sanayicilerin kapısını çalabilir. Me-
senler h er zam an v a r olm uşlar ve sa n a t için şü ­
k ü r ki, her zam an v a r olacaklardır. Bu durum
b ü tü n sa n a t alan ların d a gerçek olm uştur. U n u t­
m ayın k i edebiyat için, m üzik için aynı şey ol­
m u ştu r. B ir B ach veya b ir M ozart, bir meşen
b ulm ak için şato la rın kapısını çalm aya g ittik le ri
zam an tam am en aynı şeydi. K ap ital bulm anız
gerek, bunu yapım cılarda a ra m a k yerine başka
58
yerde arasan ız. Bunda, sizi engelleyecek b ir du­
rum un v arlığını g erç ek te n görem iyorum . A ncak
bu dem ek değildir k i serm ay eler d aim a k azan ç
getireceklerdir. Bu d a b aşk a b ir sorundur.
X. O. :
A dieu P hillippine’i çeviren Jacq u es R ozier’yi ö r­
nek alalım . Bu film den so n ra u zun m e tra jlı bir
ikinci film yapam adı. H a ttâ , film in baş kadın
oyuncusunun, sinem ada iş b u lam ay arak , b ir m a­
ğ azad a çalışm ay a başladığını duydum. D em ek
oluyor k i ilk m aceranızdan tic a ri açıdan talihli
çıkm azsanız yandınız dem ektir. P a ris nous ap ­
p a rtie n t adlı film i çeviren Jacq u es Riveıtte’nin
3-4 yıllık bir a y rılık ta n so n ra sinem aya dönebil­
m esi için C ahiers du Ciném a’nm desteğiyle ola­
b ilm iştir. Az gelişm iş b ir ülkede k o şu llar d ah a
d a k ö tü d ü r. B ir k ere sinem a bakım ından az g e­
lişm iş b ir ülkede, sinem anın reklâm ı diye bir şey
y o k tu r. Sinem a ülke içinde k uvvetli değildir.
T ü rk iy e’de okum a y azm a bilm eyenlerin sayısını
sordunuz. T ü rk iy e’de aşağ ı y u k arı 700 sinem a sa ­
lonu v ard ır. Bu da 30 m ilyonluk b ir toplum için.
B ir film i görm ek için okum a y azm a bilenleri g e­
reksinm iyoruz. Sinem a seyircisi için okum a y az­
m a bilen yeni k işiler a ra m a k zorunda değilsiniz
T ü rk iy e’de. Ç ünkü sinem a salonları y o ktur. B un­
dan b aşk a so ru n lar d a vardır. D aha iyi b ir du­
ru m a geçebilm ek zam an alac ak tır.
J. D . :
700 sinem a salonunun az olm adığına dikkatinizi
çekerim .
X. O. :
B ir diğ er örnek vereceğim . F ra n sa'd a, b ir film i
yalm z P a ris ’te çıkarın, 8000 seyirci p a ra y itir­
m em eniz için y eter. M arbeuf sinem asında oyna­
m a k ta olan L. A nderson’un «This sp o rtin g Life»
adlı film ini gördüm . S onradan iki h a fta d a sade­
ce 8.000 giriş y ap tığ ın ı ve p a ra y itirm ediğini oku­
dum. T ü rk iy e’de 8.000 giriş y ap arsan ız p a r a y i­
tirirsin iz, çünkü v erg iler çok yüksek, sinem a fi­
y a tla rı ise çok d ü şü k tü r. K oşullar o k a d a r deği­
ş ik tir ki, F ra n sız p azarı ile T ü rk P a z a rı hiçbir
zam an k arşılaştırılam az.
J. D . :
ö z ü r dilerim am a h er zam an için k a rş ıla ştırıla ­
bilirler. «This S p o rtin g Life» z a ra rd a o lm am ak­
la berab er kazançlı d a olm am ıştır. B unun te k n e­
deni film in In g ilte re ’de çevrilm iş b ir Ingiliz fil­
mi oluşudur. F ra n sız p azarı ta ra fın d a n en fazla
20.000 veya 40.000 TL. ara sın d a sa tın alınm ıştır.
20.000 TL. da rek lâm için h arcan m ıştır. 60.000
lira. Bu p a ra ile g e tirtile n b ir film g erçek ten
8.000 seyirci ile kendini k u rta rır. P a risie n b aş­
ka, ta ş ra d a ve sinem a kulüplerinde de oynar v.b.
Bu ap ayrı bir konudur. E ğ er This S porting Life
F ra n sa 'd a 1 milyon TL. sına çevrilm iş ve P a ris ’­
te yalnızca 8.000 seyirci yapm ış olsaydı, bu bir
m ali felâ k et olurdu. G odard’ın «Les Carabiniers»
adlı film i 800.000 TL. sına çevrildi ve P a ris ’te
2.000 seyirci to p la y arak tüm üyle m uhteşem bir
m alî felâk et oldu. Film bugün sinem a kulüple­
rinde oynam aktadır, am a z a ra rla k ap a n an bir
film olm uştur. C habrol’un çevirdiği «L’oeil du
malin» aynı şey. 3.000 giriş yaptı. «P aris nous
ap p artien t» ’den söz ettiniz. Malî bir felâ k et ol­
m uştur. R ohm er’in «Le signe du Lion» adlı film i
büyük bir tic a ri başarısızlıkla sonuçlanm ıştır.
D em ek ki F ra n s a ’da da başarısızlık lar olm uştur.
R ozier’nin Adie Phillippine yüzünden film çevi-
rem edigini söylediniz. R ozier’nin film yapm am a­
sının nedeni hiç de bu değildir. Rozier film çevi-
rem iy o rsa bu kendi yüzündendir. Bu kişisel bir
sorundur. R iv ette üç yıl süre ile film çevirmedi,
şim di L a R eligieuse / R ahibe’yi çevirdi. Les Ca-
h iers du C inem anın desteğiyle de değil. Y alnız­
ca G odard’ın desteğiyle. G odard yapım cısına şa n ­
ta j y ap arak , eğer R ivette sizin için b ir film çe-
virem ezse, ben bir daha sizin için film çevirm em
dedi. Bu bir şa n tajd ı ve R ivette L a R eligieuse’ü
çevirdi.
R. T.
T ü rk sinem asının so runlarına çözüm yolu a r a r ­
ken, onu T ürkiyenin diğer ekonom ik so ru n ların ­
dan ayırıyoruz. A ncak T ürkiye, ekonom isi y a­
bancı unsurların etkisi altın d a olan bir ülkedir.
T ü rk iy e’de okum a yazm a bilm iyenlerin yüzde
oranı % 60 tır. Demek k i T ü rkiye’de halk eğ iti­
mi sıhhatli değildir. Y apısının sih h atli olm adı­
ğı gibi. U laştırm a bir çok soru n lar o rta y a koy­
m a k tad ır. O zam an T ü rk iy e’de yeterince önem ­
li b ir sinem a endüstrisinin bulunm asını niçin is­
tiy o rsunuz? T ü rk iy e’nin diğer ekonom ik soru n ­
la rın a bir çözüm bulm adan ulusal bir sinem adan
söz edilm esi olağan değildir. K ötüm ser değilim.
Je a n D ouchet’nin dediği gibi bu kişisel b a şa rıla ­
rı engelleyem ez.
J. D . :
Bu benden d ah a iyi bildiğiniz bir sorundur. H er-
şeye k arşın sinem anız varo lm ak tad ır. Yine de
k üçük bir ulusal bir sinem a vardır. Bunu yalan-
layam azsınız. 240 film in hepsinin birbirinden k ö ­
tü olm aları; olabilir, hiç bilm iyorum , am a v aro l­
m a k ta devam ediyorlar. D em ek ki yine de sine­
m anın bir a lt yapısı vardır. Bu ulusal sinem a ile
P o tem kin Z ırhlısı’m yapabileceksiniz dem iyo­
rum . Sanm ıyorum . A ncak erişm eye çalışm anız
g erek li olan am acın bu sinem adan y ara rla n m a k
olduğu aç ık tır. B ugün sizi en fazla ilgilendirm esi
g erek en sorun budur.. Bu düzeyde bir şeyler y ap ­
m ay a çalışm anız, düşüncelerinizi açıklayabilm e­
niz bile çoktur. B iraz önce Hollyıvood’dan konu­
şuluyordu. Hollyvvoodün dünyanın en büyük si­
nem alarından birini ve en büyük san atçıların ı ye­
tiştird iğ in i söylüyorduk. Bu en büyük sa n a tç ı­
lar, tüm üyle tic a ri b ir sinem a y ap m ak tan , yani
önce yapım cıların, işletm ecilerin ve n ih ay et h al­
kın hoşlanacağı b ir sinem a y a p m ak ta n hiç kork-
ınam ışlardır. H epsi de h alk a g öre düşünm üşler­
dir. T icari şekilde ve halkı düşünerek aynı şeyle­
ri y a p m ak ta n sizi hiçbir şey engellem iyor. Me­
lodram hem en k ötü hem de en iyi edebiyattır.
M elodram k ötü film lerin nedeni değildir. K ötü
film lerin nedeni m elodram ın işleniş şeklidir. T i­
ca ri film lere girm ek demek, kişiliğinizi yitirm ek,
iğrenç bulduğunuz ko n u ları işlem eyi kab u llen ­
m ek değildir. Size 3 k a r a k te r verildiği zam an
aklınızı kullanm asını biliyorsanız bu üç k a r a k ­
terd en ilginç yüzler y aratam ıy acağ ın ız doğru de­
ğildir. H erşeyi ile m elodram olan b ir konu için­
den ülkenizin gerçeklerini dile getirem iyeceğiniz
doğru değildir. H er zam an, h erşey yapılabilir,
y eter k i istenilsin. 30 veya 50 yıl önce işlenmiş
k onuları bugün işlem ek zorunluğunda olmanın
en iyi çözüm olacağını söylem ek istem iyorum .
A m a bir y an a itilecek bir şey gibi görülm em eli­
dir. Size tek lif ediliyorsa, b aşk a bir şey y ap am ı­
yorsanız, şim dilik, d ah a iyi b ir şey yapabilecek
d u rum a gelinceye dek, kabul edin.
H. A. :
Az gelişm iş ülkelere ÎD H EC gibi sinem a kurum -
larının veya h ü k ü m et çab aların ın neler g etireb i­
leceklerini sanıyorsunuz ?
J. D. :
H içbir sinem a okulunun hiçbir sa n a t okulunun
büyük sa n atç ıla r y etiştird iğ in i sanm ıyorum .
O. K. :
Polonyada Lodz sinem a okulu.
J. D. :
E v et am a, büyük san atç ıla rı y etiştiren okul de­
ğildir, büyük sa n atç ıla r okula g ittik le ri için bu
böyle olm uştur. Güzel S a n a tla r A kadem isi hiç­
bir zam an büyük ressa m la r yetiştirm em iştir.
Y alnızca büyük ressam lar, Güzel S a n a t A kade­
m isinden geçm işlerdir. A ncak sorunun b u rad a ol­
duğunu sanm ıyorum . Sinem a okulları, te k n ik ele­
m an y etiştirm ek yönünden vazgeçilm ez k u ra m ­
lardır. G eçerli k işiler elde etm ek için b u n ları d a­
h a b aşlan g ıçta yetiştirilm en in g e rk tiğ i açık tır.
Alıcı yönetm enleri, yönetm en yardım cıları, h a ttâ
iyi film ler yapabilecek o rta düzeyde yönetm en­
ler, ses m ühendisleri, sc rip t’le r için bu okullar
y ararlıd ır. B ir sinem a okulu, yalm zca u y g u lam a­
nın sağladığından d ah a fazlasını g etiren b ir a lt
yapıdır. A ncak yalnızca u y g u lam a y ap an bir
kim se, çok iyi bir alıcı yönetm eni, çok iyi bir
ses mühendisi olabilir. N ih ay et birçok alıcı yö-
59
netm eni. ses m ühendisi de okullardan geçmeden,
u y g u lam a y a p a ra k çıkagelm işlerdir. B ununla be­
ra b e r bir* sinem a okulu daim a y a ra rlı olabilir,
k ö tü olmaz.
O. K. :
B ir no ktayı b elirtm ek isterdim . O kulların bü­
yük sa n a tç ıla r yetiştirm ed iğ i aç ık tır. A ncak
okullar, sa n a tç ıla r için, yeni değ erler için b ir o r­
tam d ır. T ü rkiye’de bu n a benzer hiç b ir şey yok­
tu r. E isenstein’in, R enoir’in b ir film ini görm em iş
bir sinem acının, k u rn az lık la düşüncesini açık la­
yabileceğini veya bağım sız b ir sinem a yapabile­
ceğini düşünebilir m isiniz? B ay T eksoy’un be­
lirtm ek istediği sorun bu idi. T ü rkiye gibi bir
ülkede, toplum sal ve ekonom ik açıdan genel gö­
rü n ü ş çok k ötüdür. T ürkiyede s a n a t ve düşünce
açısından devrim y a ra ta c a k b ir sa n a t sinem ası­
nın gelişm esini istiyoruz. S ansür ve bilinen diğer
zo ru n lukların k a rşıs ın a hüe y a p a ra k çıkm ak zo­
ru n d a k a lac ak sinem acılar istem iyoruz. T ü rk i­
ye’de bunu y apm ak için y eterli zam anım ız yok­
tu r. Bu yüzden, b ir o rtam y a ra tm a k , devrim ci
bir sa n a t y apm ak g erekir. H ile yapm am alıyız.
İstan b ulda, Hollywood gibi b ir en d ü stri y a r a t­
m ak istem iyoruz. Böyle b ir endüstrinin değeri
y ü k sek tir, an c ak T ü rkiye’de sorun bu değildir.
Z ayıf çıkışların, bu gibi başarısızlık ları değer­
lendirm eyeceğine inanıyoruz, ö rn eğ in , A tillâ To­
k atlı adında b ir yönetm en, - 6 yıl önce, oldukça
cesur b ir film yaptı. A ncak sinem a p azarında
bir b aşarısızlık oldu. H aklı olduğunuzu sanıyo­
rum . Y erleşm iş düzenin dışında b ir şeyler y ap ı­
labilir. B ir film, iki film yapüabilir. A ncak T ü r­
k iy e’de sa n a t sinem ası o rtam ı henüz y eterli de­
ğildir. T ü rk sin em atek ’ini 6 ay önce kurd u k . B ü­
tü n y u r tta iki veya üç sinem a kulübü vardır.
B unlar b aşlangıçtır. Belki kişisel çık ışlar y apı­
labilir, an cak ulusal b ir sinem a olabilm esi için
b ü tü n engellerin aşılm ası g erekir. Örneğin, bu­
günkü sinem a endüstrisinin, sansürün, hüküm e­
tin etk ileri...
J. D . :
Ne y apm ak istediğinizin fa rk ın d a m ısınız? O la­
ğ a n değildir. Bu F ra n s a ’da çok açık bir şekilde
görüldü. Yeni D alga sinem ası, b ü tü n yapım dü­
zeninde büyük bir k arışık lık y a ra ttı. A ncak, 4
yıl sonunda, bu düzen kendini topladı ve bugün
çok güçlüdür. öncelik le yapılm ası gereken, tic a ­
ri sinem am n y anında bağım sız b ir sinem ayı k a ­
bul e ttirm e k tir. H iç b ir zam an olam ayacak şey,
tic a ri sinem anın, b ir d ah a g e ri gelm eyecek şe­
kilde, yerini bağım sız sinem aya b ıra k a ra k yok
olm asıdır. D üşüncenizi iyi anladıysam , b ü tü n y a ­
pım ve işletm e düzeninin yerini özgür ve bağım ­
sız b ir snem aya b ırak m ak için yalnızca g eri itil­
m esini değil - k i bu çok iyi olurdu - tam am en yok
edilm esini istyorsunuz. D üşünce o la ra k çok g ü ­
zel, an c ak gerçekleşm esi düşünülem ez.
60
O. K. :
H ayır, h er zam an için düşünülebilir.
J. D . :
D üşünülebilir am a sizin anladığınız görüş açısın­
dan.
O. K . :
Bunu b ir san atçın ın düşüneceği şeküde söylüyo­
rum . O lağandır, çünkü b ü tü n sosyalist ü lk eler­
de bu böyledir.
J. D . :
S osyalist ülkeleri ta n ıy o r m usunuz?
O. K . :
E vet, biraz.
J. D . :
S osyalist ülkelerde yapım düzenini gördünüz
m ü ? S orunların, tam am en aym şekilde söz ko­
nusu olduklarını görürsünüz. Y apım ara cı a r tık
k a p ita list olm ayan bir devlet aracıd ır. Bu ise, en
k üçük n o k tasın a değin aynı şey dem ektir. B u ra ­
da, yönetm en bağım sız b ir sinem ayı kab u l e ttir ­
m ek için tam am en ay n ı şekilde m ücadele etm ek
zorundadır. K abul e ttirm e k isted ik leri bu b ağ ım ­
sız sinem anın k arşısın d a d aim a tic a rî düzen v a r­
dır. R u sy a’da, bağım sız b ir sinem acı için film
y ap m ak son derece g ü çtü r. P olonya’d a bunu b a­
şa rm ışla rd ır am a beş veya a ltı kişidirler. Polon­
y a yapım ının g eri k alan kısm ım tanım ıyorsunuz,
deyim in en k ö tü an lam ıy la ticariliğ in de ötesin ­
dedir. Ç ekoslovakya’d a aynı şey. Çek film lerini
g ö rm ek için seçilm iş olduğum için aşağ ı y u k arı
30 Çek füm i gördüm . Yemin ederim ki, b u n lar­
dan birkaçı, düny ad a v a r olabilecek en büyük sa f­
s a ta la r arasın d ad ır. B ütün b u n lar üzerinde çok
düş kuruyorsunuz. E konom ik düzenin d eğ iştiril­
m esi ile, herşeyin yoluna gireceği, ne y azık ki,
doğru değildir. B ağım sız b ir sinem acı için film
yap m a güçlüğü v arsa, iste r k a p ita list b ir düzen­
de, is te r sosyalist b ir düzende olsun, tam am en
aynı şey dem ektir. H er iki y an d a san sü r sorunu,
ekonom ik so ru n lar v ard ır. B ir y an d a siy asal so­
ru n lar, b ir y an d a işletm eci so ru n ları v ard ır. B ir
yanda, k a b a ve sersem in sa n la r olan b u nların so­
ru n u v ark en diğer y an d a b u n la r k a d a r k a b a ve
b u n lar k a d a r sersem olan b ü ro k ra tla rın sorunu
v ard ır. D em ek k i b ü tü n so ru n lar tam am en b ir­
birlerinin aynıdır.
O. K. :
E v et am a, sosyalizm den önce P olonya’d a b ir P o ­
lonya sinem ası y o ktu. B ugün P o lan sk i’ler, W aj-
d a’la r vardır.
J. D . :
B an a söylem ediğim i söyletm eyin. Doğu sinem a­
ları, diğ er düzenlerin verem ediği olanakları, v er­
di. Bu ülkelerin ekonom ileri, böyle o lan ak ları ve­
rebiliyor. Bu ülkelerin sinem acılarının bugiin
film yapm a olanakları var. A ncak W ajd a’mn,
P o lan ski’nin K aw alerovicz’in veya M unk’un film ­
leri g erçekten bu kişiler ta ra fın d an bilek g ücüy­
le yapılm ış film lerdir. Bu in sa n la r film y apabil­
m ek için g erçek ten sav aşm ışlar ve büyük teh li­
k eler göze alm ışlardır. B a şta tu tu k la n m a k te h ­
likesi. Polonya sinem acılarını, Ç eklerin en iyi
sinem acıları, F o rm a n ’ı, Ja s n y ’yi yakından ta n ı­
rım . H epsi de bu ülkeler aşırı - tepkici sinem ayı
ve akadem izm ’i yenebilm ek için büyük çab alar­
d a bulunm ak zorunluğunda kalm ışlardır. Sosya­
lis t b ir sinem a olarak, sinem aları çok tepkici idi.
S orunları daim a, kolhozların, k a p ita list işveren­
ler ta ra fın d a n teh d it edilen nam uslu işçinin so­
ru n ları idi. Ü lkeleri üzerinde, ülkelerindeki ça ğ ­
daş y aşan tıd an söz açan film ler yapm ayı hiç ba-
şaram ıyorlardı. B ugün bile R u sy a’da, m odem
film ler yapabilm ek çok zordur. B ütün R us film ­
lerinin 1940 t a geçmesi, sa v aşta n söz etm esi, ve­
y a 1920'de geçmesi, veya ne k a d a r dehşet verici
olduğunu g österm ek için Ç arlık devrinde geçm e­
si, ra sla n tı değildir. R us sinem acılarının R u sy a'­
sı üzerinde film yap m aları için büyük güçlükler
v ard ır. M ichael R om m ’un çok iyi bir film i K ruş-
çev ta ra fın d a n çok k ö tü karşılan d ı ve büyük güç­
lü k lere uğradı. Çok büyük b ir R us sinem acısı-
sınm v a r olduğu ve b ütün film lerinin y asak la n ­
dığı, görülem ez oldukları söylenm ektedir. Bu g i­
bi so ru n lar sosyalist düzen içinde olsun veya ol­
m asın b ü tü n sinem acılar için söz konusudur. Sos­
y alist düzenlerin, bugün d ah a kolaylıkla film
y ap ım ına izin verm eleri, bunun büyük a v a n ta jla ­
rı olm asındandır, önce, ekonom ik av a n ta j. R us­
y a’d a veya b ir diğer sosyalist ülkede, b ir yönet­
m en h er ay b ir film y ap acağ ın a em indir. D iğer
ülkelerde bu yoktur.
T. O. :
P o lan ski’nin örneği. P olanski P olonya’yı te rk e t-
ti. Şim di İn g ilte re ’de çalışıyor.
J. D . :
E v et am a, y arın Polonya’da bir film çevirm ek is­
te rse bunu yine de yapabilir.
O. K. :
B ütün düzenlerde, o rta sa n a tç ıla r olduğu k a d a r
yeteneği olan sa n a tç ıla r d a vardır. Ben T ü rkiye’
deki toplum sal o rtam d an söz etm ek istiyorum .
B ugünkü durum ne san atçıların, ne sinem acıla­
rın yüzünden m eydana gelm iştir. Toplum un % sorundur, uşk u yok k i bunu, cevap veren b ir to p ­
60’ı da okum a y azm a bilm iyorsa seçme durum u­
nuz yok dem ektir. S anatçı yetişm esi için olan ak ­
la r y o ktur. B ütün ülkelerde, yetenekleri olan in­
sa n lar v ard ır am a düşündüklerini dile getirm ek
o lanağına sahip değildirler. K itapları, film gös­
te rileri y ap acak ları b ir o rtam ları yoktur. K itap
okuyam ayan, film ler izleyem eyen bu in san lar
ara sın d an yeteneği olan sinem acıların çıkm ası­
nı nasıl istersin iz? C esareti olan ve oldukça iyi
film ler yapabilen b ir k aç k işi bulunabilir, am a
daim a b aşarısızlığ a u ğ ra rla r. H em so n ra ben, b a­
şım da bir m esen’in bulunm asına d a dayanam am .
H erşeyi değ iştirm ek gerekir.
J. D . :
H erşeyi d eğ iştirm ek g erek ir. B una k a rş ı deği­
lim. Sorun bu değil. A ncak, değişiklikten sonra
da sorun aynen önceki gibi söz konusu o lacak­
tır. D evlet’te n veya özel kişilerden gelsin, yine
de k a p ita l bulm ak zorunluğunda olacaksınız. T a ­
m am en aynı şey o lacak tır. K ap italleri ellerinde
bulunduran kişileri, b u n lar is te r yapım cılar, is­
te r işletm eciler, iste r p artin in veya hüküm etin
belli bir k an ad ın a u ym ak zorunda olan b ü ro k ra t­
la r olsun inandırm anız gerekecek. H er iki şekil­
de de en az diğeri k a d a r güçlüklerle k a rşıla şa ­
cağınıza yem in ederim. Ü lkenizin gerçeklerini
film e çekm ek istersen iz han g i rejim de olursa ol­
sun b ü tü n d ü nya ülkelerinde en büyük güçlükler
v a r o lacak tır. H içbir düzen, o ülkenin g erçekle­
rinin dile getirilm esini istem ez. B ü tü n h ü k ü m et­
ler, ülkenin ideal görünüşünün bir resm inin ve­
rilm esini ister.
O. K. :
Bu bizim için b ir örnek olam az. B ugünkü sosya­
list ü lkelerin v ey a R u sy a’nın durum unu örnek
o la ra k alm ay a zorunlu değiliz. Ben sinem ayı bir
toplu s a n a t o la ra k görüyorum . Y alnızca kişisel
bir sa n a t değildir. İn san la rı y etiştirebilecek bir
o rtam a sahip olm ak g erek ir. B ugünkü gibi b ir
d u rum da bu olağan değildir. Biz, bu durum un
bilincine erecek in sa n la r y etiştirm ey e çalışıyo­
ruz.
J. D . :
B unun üzerinde tam am en aynı düşüncedeyiz. Y a­
ra tm a k ta olduğunuz yeni dergi ve sinem atek dü­
zeyinde y a p m ak ta olduğunuz çalışm a, g erçekten
çok gereklidir. Bu k ü ltü re l a lt yapının bulunm a­
sı gerekir. Çıkış yolu bu yandadır. Sinem a k ulüp­
leri, sinem atekler, belli b ir toplum u ilgilendire­
cek sözü say ılır eleştirm enler, vazgeçilm ez u n ­
su rlard ır. Bu aç ık tır. A ncak g erek li olan en
önem li şey, söyleyecek b ir şeyi bulunan y an i ü l­
kelerinin bugünkü yüzünü gösterecek yönetm en­
lerin varlığıdır. Bunu doğrudan do ğ ru y a y ap a­
bilsinler veya dolaylı yo llard an geçerek sim ge­
sel b ir eser y ara tsın la r. A ynı n o k ta y a gelebil­
mek, kendilerini kişisel o la ra k ilgilendiren bir
lum un bulunm ası halinde başarabileceklerdir.
Ve cevap verecek bu toplum u da, ona sinem a­
te k te film ler gö stererek , k ita p la r o k u ta ra k siz
y etiştirm ek tesin iz. A ncak b ü tü n bunların, ü lk e­
n in genel siy asal y aşan tısın ın b ir bölüm ü olduğu
d a açık tır.
Bande - Son/ses b a n d ı: ALTAN KÜÇÜKYALÇIN
Metni kaydeden ve Çeviren: JAK ŞALOM
61
TATLI HAYAT...
T A TLI HAYAT / LA DÖLCE
VITA — F ED E R IC O F E L L IN I
yönetim inde çevrilm iş bir İ ta l­
yan (R iam a Film , R om a - P a t-
he C onsortium Ciném a P aris)
Film i 1959 - Senaryo / Fellini,
E nnio Flaiano, Tullio Pinelli,
Brunello Rondi - G örüntüler /
Otello M artelli - M üzik / Nino
R o ta - D ekor, Giysi / P ierro
G herardi - O yuncular / M arcel­
lo M astroianni, A nita E kberg,
A nouk Aimée, Yvonne F o u r­
neaux, A lain Cuny, M agali N o­
el, Jacques E ernas, N adia G ray,
A nnibale Ninchi.
A y lak lar’m sonunda ta ş r a k a ­
sab asından kopup, büyük ken­
te, R o m a'y a sığınan b ir deli­
kanlı v a r: M oraldo; F ellini’nin
delikanlılık kaygılarım , ay lak ­
lık yıllarını tem sil eden M oral­
do. Y ıllar geçiyor, um u t dolusu
düşlerle büyük k en te göçen Mo-
raldo’nun devamı, M oraldo’nun
sonucu olan M arcello ile k a rş ı­
laşıyoruz. A nılardan, düşler­
den k urtulm uş, V ia V eneto’nun
gecelerini renklendiren çevreye
oturm uş, «Tatlı H ayat» ın den-
gesilzliğine kapılm ış, töresiz,
tercihsiz skandal avcısı M ar­
cello.......
«Tatlı H ayat» ın çıkış noktası
F ellini’nin eski bir projesinden
doğuyor; M oraldo’nun (Yani
F ellini’nin) R om a’daki delikan­
lılık yıllarını, bohem y a ş a n tı­
sını izleyen «Moraldo K en t’te».
1939 da geçen hikâye yirm i yıl
so n raki R om a’y a ve R om a’mn
g ay e t değişik çağdaş bohem
çevresine uygulanırken, yavaş
yavaş M oraldo’nun kişiliği, se­
rüvenleri, kaygıları, tanıdığı
insanlar, içinde yaşadığı top­
lum değişip M arcello / F ellini’­
nin gözü ile yaşam a gücünü
Via V eneto’nun çılgın gecele­
rinden alan bir çevrenin eleş­
tirisi, ayrıntılı, am ansız, gerçe­
ği ve hayali k a rış tıra n bir
fre sk ’i oluyor.
A slında F ellini’nin «Tatlı H a ­
yat» ını özellikle V ia V eneto’­
nun etra fın d a dolaşan gazete-
62
TATLI HAYAT. FELLİN İ’NİN ÜÇLEM ESİNİN İLKİ.
çiler, fo to rep o rteler (film in
m eşhur e ttiğ i «Paparazzi» 1er),
sinem a evreninin kişileri, sos­
yete fahişeleri, a risto k ra si k a ­
lıntıları açısından k ısıtla m ak
yöneticinin, y ara tıcın ın düşün­
cesini, gayesini d a r h u d u tlar
içinde boğm ak, y ap ıtın genel­
lem eğe k aç an töresel bulutunu
in k â r etm ek dem ektir.
F ellini’nin y ap ıtın d a V ia Vene-
to ’yu - ve V ia V eneto’nun te m ­
sil ettiğ i yaşan tıy ı b ir m er­
kez, bir çıkış - varış n o k tası k a ­
bul etsek dahi «Tatlı H ayat»
ın teşkil e ttiğ i trip tik ’in öbür
iki yönünü de göz önünde t u t ­
m am ız gerek. F ilm in h are k et
n o k taları üç ayrı (buna ra ğ ­
men bileşik, birbirini destekli-
yen, tam am lıyan) u ç’ta n çıkı­
yor: V ia V eneto ve y a ra ttık la ­
rı (M addalena) ; V ia V eneto’­
nun cehennem inden uzak k a ­
lan, olgun, olumlu b ir y a ş a n tı­
y a özenen - oysa dengesini k a y ­
betm iş b ir toplum da e r veya
geç bir b u h ran a kapılm ağa
m ahkûm olan k işiler (Steiner)
biri maddi öbürü m anevi d eğer­
lere önem veren bu iki evren
a ra sın d a sıkışıp k alan küçük
in san lar (E m m a). Ve bu üç
çevre, çağdaş b ir D an te’nin ce­
hennem ini an d ıran bu üç dün­
ya ara sın d a m ekik dokuyan,
k a r a r verem iyen, b ir tercihe
yanaşm ıyan, E m m a’dan ve
E m m a’nın tem sü e ttiğ i basit,
ilkel ta sa la rd a n - kopan, Mad-
dalena’nın kom plekslerinden ü r­
ken, Silvia’ya, S ilvia’m n y a şa ­
m a hırsına, doğal gücüne, ade­
ta p an teist hav asın a kapılan,
babasının ziy areti ile k ısa bir
sü re salt, g erçek ten insancıl
duyguların etk isi altın d a k alan
Marcello.
Film inin en önemli, en k a r a k ­
te ristik bölüm lerini (örneğin,
sa h te mucize sahnesi C aracal-
la’daki çılgın p arti, asilzadele­
rin gecesi gibi) çoğu zam an
em provize b ir şekilde çeken,
adım adım y a ra ttığ ı havad an
etkilenen, yeni yüzler, ak lına
gelm em iş d ek o ratif u n su rlar
keşfeden Fellini, on s a a t sü r­
m esini dilediği «Tatlı H ayat»
t a gerçek değerleri yitiren,
sah te değerlerin peşinde sü rü k ­
lenen bir çevreyi, b ir dünyayı
ta ra fsız bir eleştiricinin gözü
ile canlandırıyor. Kendini bu­
nalım a k ap tıran , fırtın alı gece­
nin sabah ın d a a r tık s a lt in sa n ­
larla bağlarını kopardığını an-
lıyan M arcello’y a k a rş ıt o larak
Fellini gerçeğe saygı d u yarak,
reto rik b ir kötüm serliğe k ap ıl­
m adan, durum u, davayı açık
b ir dil ile gözüm üzün önünne
seriyor.
Film in başlangıcında, ta k d is
edercesine k o lla n m n açm ış, he­
likopterden sark an , bikinili k ız­
ların, em ekçilerin, k en a r m ah al­
lelerin tozlu dum anlı soka,kla-
rın d a oynıyan çocukların üze­
rinde geçen İ s a ’nın heykeli gi-
bi Fellini de y üksekten R om a'-
yı, R om a'nın yeni çöküşünü t a ­
rıy o r... S osyetik fahişeleri, so­
k ak orospuları, cinsi sa p ık la n ,
skandal m eraklısı gazetecileri,
m ucize peşinde halkı, çılgın si­
nem a oyuncuları, m um yalaşm ış
asilzadeleri, um utsuz aydın k i­
şileri, jigoloları, nym phom an
kadınları, tu ristleri, p a p a z la n
ile R om a...
giovanni scognamillo
WESTERN'E AĞIT
BA H A RD A HÜCUM / C H E­
Y E N N E AUTUM N — JO H N
FORD yönetim inde çevrilm iş
ren k li ve panavision 70 siste­
m inde bir A m erikan W arner
Bros yapım ı 1965 - S e n a ry o /Ja ­
m es W eeb - G örüntüler/W illiam
C lothier - M üzik / A lex N o rth -
O yuncular / R ichard W idm ark,
C arroll B aker, K arl Malden,
Dolores Del Rio, Sal Mineo, R i­
cardo M antalban, G ilbert R o­
land ve Jam es S tew art, A rth u r
Kennedy, E dw ard G. Robinson.
W estern film lerinin rom antik
üstadı, John F o rd ile bu yıl ikin­
ci k ere karşılaşıyoruz.. Sinem a
sa n atı yeni an latım biçim leri
bulm a çabasıyla sürekli deği­
şim lere u ğ ra rk e n Ford, «baba­
dan kalm a» sinem a diliyle ay ­
rılm az bir p arç ası haline gel­
diği A m erik a’nın ünlü «Wild­
w est - V ahşi Batı» sim h alâ t a t ­
lı ta tlı an latm ak ta ! John Ford,
yirm i yıl önceki b ir «My D ar­
ling C lem entine - K anun H a ri­
ci» film inde ne ise iki ay önce
gördüğüm üz «K ahram anın So­
nu» film inde de oydu.. «B ahar­
da Hücüm» da depdeğişik bir
F o rd ile k arşılaşm am ızın im ­
kânsızlığını söylem ek gereksiz
herhalde.. Ford, k am era cam ­
b azlıklarına y er verm eyen, Wes
te rn film lerinin klâsik görün­
tülerini geniş perde düzeni için­
de u sta lık la kullanan sade si­
nem a diliyle bu kez Cheyenne
adlı kızılderili boyunun an a y u r­
d a dönüş göçünü anlatıyor.
K ızılderili boyu verim li to p ra k ­
ların d an alınm ış, bir çölde y a­
şa m ağ a zorunlu b ırak ılm ıştır.
A çlıktan ve h a s ta lık ta n kırılan
kızılderililer, kendilerine v eri­
len sözün tutulm ad ığ ın ı g ö rü n ­
ce silâhlarını b arışd a sak lad ık ­
ları yerlerden çıkarıp toplam a
kam pını terk ed erler. K ızılderi­
lilerin an a y u rd a dönüş göçleri
sırasında geçirdikleri uzun yol­
culuk, kızılderili beyaz sa v a­
şının gerçek yüzünü o rta y a k o ­
yar. Ford, kızılderilileri bugü-
nedek hep «Vahşi Batı» d esta­
nının bütünü içinde en az kov­
boyları k a d a r severek ele alm ış
onları u ydurm a k ah ram an lık
film lerinde tanıtıld ığ ı gibi eli-
kanlı vahşiler olarak işlem em iş­
tir. Pem be gerçekçi Ford, kızıl-
derili beyaz savaşını «Vahşi
Batı» insanının dış etkilerle do­
ğan, kendi a ra la rın d a b ir çekiş­
me olarak görm üş; h er ik i t a ­
ra fa y erleştirdiğ i değişm ez k a h ­
ram an tipleriyle a ra la rın ı bul­
m ağ a çalışm ıştır. «B aharda
Hücum» da bir avuç kızılderili-
nin insanca y aşam a k için g iriş­
tik leri yolculuğun çıkarcı çev­
relerce nasıl halk oyuna bir
k atliâ m hareketi, b ir iç savaş
şeklinde tanıtıld ığ ın ı F o rd m i­
zahçı bir tu tu m la belirtm ekte,
vahşiliği beyaz insanın üzeıine
y ığm akta, sonra d a k alk ıp işi
olumlu tipleriyle b ir güzel t a t ­
lıya b ağ lam ak tad ır. F o rd ’un
dünyasını sevip benimsememiş,
giderek dürüstlüğünden şüphe­
ye düşm üş olsak, y ap ıtla rı ü s­
tüne değer yarg ılarım ız çok d a­
ha b aşka biçim alırdı. F o rd ’un
bir destan havası içinde d erle­
BAHARDA HÜCUM'UN EN BAŞARILI
yip to p arlad ığ ı o laylar ağ ır bir
tem poda gelişiyor, işlediği h i­
kâye gerilim un su ru n d an dola­
yısıyla sü rükleyicilikten yok­
sun olm asına rağ m en F o rd ’un
elinde W estern film lerinin o
kendine özgü sevimliliğine, iç­
tenliğine hem en k av u şm ak ta..
B una bir diyeceğim iz yok! B i­
zi düşündüren şu: W estern tü ­
rü F o rd ’un egem enliğinde k ırk
yıldır belirli b ir çizgide gelişti,
belirli k alıp la r içinde dondu
kaldı. Bu tü re heveslenen yeni
sinem acı k u şa k ların ın yok p si­
kolojik, yok sosyolojik W estern
diye g iriştik leri denem eler, he­
nüz «geleneksel» i y ık acak g ü ç­
te değil.. B ir R aoul W alsh, b ir
W illiam W ellm an a r tık yok..
H ow ard H aw ks d a F o rd gibi
yaşlanm ış yorulm uş, ü ste m al­
zem e sıkıntısı çekiyor.. O yun­
cu lar ise can lan d ırd ık ları k a h ­
ram a n larla birlik te aşındılar,
eskidiler.. B ir yerde W estern ’-
in soysuzlaşm a olayı var.. A v­
ru p a m alı W estern ’le r g erçek ­
lerinden d ah a çok ilgi görüyor.
G ünüm üz insanı gerçek W es-
te rn ’e uzaklaşm ış, yab an cılaş­
mış.. F o rd ’un birey ü stüne yü­
celik tü rk ü leri, yeni bir aşam a
içinde biçim lenm edikçe W es-
te rn ’in geleceğinden um udu k e s­
mek gerek., in sa n lık serüveni­
nin kendi yurdunda soylu olu­
şu m lara yöneldiği bir dönemde
W estern, birşeyin yeni d e sta ­
nını k av ray ab ilirse sürekliliğe
k av u şu r gibi geliyor...
tanju akerson
BÖLÜMLERİNDEN BİRİ.
63

RITA TUSHINGHAM, ROBERT STEPH EN S/BİR TADIM BAL.
İN G İLİZ GERÇEKÇİLİĞİ..
BİR TA DIM BAL / A TA ST E
OF H O NEY — TONY R IC ­
HA RDSON yönetim inde çev­
rilm iş b ir İngiliz (W oodfall)
yapım ı 1963 — S enaryo / She-
lag h D elaney ve Tony R ichard­
son - G örüntüler / W a lte r L as-
sally M üzik / Jo h n Addison
O yuncular / -R ita T ushing
ham , M urray Melvin, R obert
Stephens, D ora B ryan.
1930 yıllarında In g ilte re ’de,
Jo h n G rierson’un F la h e rty ve
Sovyet belge film cilerinden et-
küen erek P a u l R o th a ile b irlik­
te b a şla ttığ ı «Ingiliz Belge
F ilm leri H areketi», denebilir ki
sinem a ta rih in in en sağlam g e r­
çekçi okullarından biri olm uş­
tu r. R o th a ile R oad ve G riffith ’
in b irlikte geliştird ik leri Bel­
ge film leri k u ram ı d a bu sa ğ ­
lam lığın b ir b aşk a kan ıtıd ır.
Ingiliz belge film ciliğinin en
önemli özelliği hiç b ir zam an
işi k a lıp la ra dökm em ek, gö­
rü n tü cam bazlıkları ile v ak it
h a rc am a m ak ve ö n y arg ılarla
h a re k e t etm em ek ta rz ın d a ö-
zetlenebilir. Ö bür yandan In g i­
liz san atın ın geleneksel nesnel­
liği, bu yönetm enlerde, tu tu c u
bir söm ürge im paratorluğunun
yapısını koru m ak için gizli bir
ara ç gibi kullanılm am ış, te rsi­
ne bugünkü Ingiliz sinem acıla­
rın ın devrim ci olm asa bile eleş­
tirici çık ışların a zengin bir
k ay n a k hazırlam ıştır.
64
S onraki y ıllard a R a n k Produc-
tion’ın Hollywood özentisi eli -
yüzü düzgün film lerinin ve t a ­
dı k açm ay a başlıyan E alin g
kom edileriyle S k ak esp eare u-
y arlam aların ın tak ılıp k ald ık ­
la rı çıkm az Ingiliz sinem asını
b ir yıkıntının eşiğine g etirip
b ırak tı. 1956 yılında «N ational
F ilm T heater» d a ilk p ro g ra m ­
larını seyirciye sunan «Özgür
Sinem a / F ree Cinema» cılar
işte bu durgunluğa, yozlaşm a­
ya k a rşı cesur bir çıkışın te m ­
silcileri oldular. A nderson, Re-
isz, F letcher, R ichardson, Las-
sally gibi genç sa n atç ıla rın e-
serlerinden k uru lu bu p ro g ra m ­
d ak i film ler b ir b ak ım a In g i­
liz Belge F ilm leri O kulunun u-
nutulm uş geleneğine O sborne’
la başlıyan «öfkeli» ta v rın
toplum sal eleştirisini de k a ta ­
ra k yepyeni bir canlılık g e tir­
di. Ö zgür Sinem a O kulunun
bütün film leri Ingiliz toplum u-
nun değişm ez k a t - ay rıc alık la­
rına, geleneksel tö re d eğ erleri­
ne, M alikâne edebiyatına, h alk ­
ta n uzak çevrelerin y aşan tı
gevezeliklerine k arşı, çağdaş,
s e rt bir gerçekçi ta v rı o rta y a
koyuyordu.
Bu akım ın önem li film lerinden
biri olan B ir T adım Bal, işte
bu bağlam içinde k av ran m alı-
dır. Film in üç başarılı oyuncu­
su v a r: R ita T ushingham , M ur-
ra y Melvin ve k irli suları, çıl­
gın denizcileri, bakım sız yok­
sul evleri, so k ak ları dolduran
çocukları, sisli, y ağm urlu gö­
rü n tü leri, boğucu havası ile
M anchester k en ti. M anches-
te r’li b ir genç kızın Shelagh
D elaney’in hırçın hayalgücün-
den doğan bu k işiler birbuçuk
s a a t boyunca isyancı sa çlarıy ­
la R ichardson’ın g ri g ö rü n tü ­
lerini çizip d u ru y o rlar, ö y le k i
E m ek sinem asının r a h a ta alış­
k ın seyircileri sesin bozuklu­
ğundan, g ö rü n tü lerin b u lan ık ­
lığından ne y ap acak larım ş a ­
şırd ılar. B ir çoğu d a çıkıp g it­
ti. Ingiliz toplum unun, k a ra g e­
m icilerin, H elen'in jigolo k o ca­
sının yalnızlığa te rk e ttiğ i h e r
k u ş a k ta te k ra rla n a n ezik alın
y azılarıy la b aşb aşa b ırak tığ ı
bu üç «outsider» ı seyirciler de
yalnız bırakıyor.
H iç te ünlü olm ayan üç oyun­
cunun baş rolleri oynam ası, fil­
me, y u k a rd a sözünü ettiğ im
belge film i özelliğini ra h a tlık ­
la g etiriy o r. Ö bür y andan se­
n ary o y a k ay n a k olan piyesin
sıkı ve hızlı ö rg ü sü d ram a tik
yapıyı güçlendiriyor. F ilm in
te k eleştirilebilir yanı d a oyu­
nun bu özelliği ile ilgili: H er
ne k a d a r R ichardson b ir çeşit
populism e’e düşm ekten d ik k a t­
le k açın m ışsa d a bu k a y g ı so­
n unda film i üç kişinin psikolo­
jik ilişkilerinin d a r çerçevesi
içinde bırakm ış. Bu yüzden bü­
tü n ö z g ü r Sinem acılar gibi
R ichardson d a sa p ta m a k la y e­
tiniyor. E le ştiriy o r am a dev­
rim ci değil. Konu b ir çeşit alın-
yazısı gibi gelişiyor. Oyunun
sonu önceden belli: K ızın y a ­
şan tısı, an asın ın k in i te k ra rla ­
m a k ta n öteye gitm eyecek. Ve
In g iltered ek i yeni ad ları ile bir
«homophile» olan hom oseksüel
genç, genç kızın bu alınyazı-
sın a k atlan m asın ı sağ lıy açak ,
onun isyanını y a tıştıra c a k b ir
«müsekkin» den b aşk a birşey
değil.
Bu özelliği b ir y a n a b ırak ılır­
s a B ir T adım Bal, hem Ric-
hardson’ın, hem de çağdaş In ­
giliz sinem asının önem li film ­
lerinden biridir.
onat kutlar
FEUILLADE SAYGISI
F A N T O M A /JU D E X GEOR­
GES F R A N JU yönetim inde
çevrilm iş b ir F ra n sız yapım ı
1964 - S enaryo/L ouis Feuillade
ve A rth u t B ernede’den J a c ­
ques C ham preux - K onuşm alar
/F ra n c is L acassin G örüntü-
ler/M arcel F ra d e ta l M üzik/
M aurice J a rr e - K urgu./G ilbert
N a to t D ek o r/R o b e rt G iardi-
ni O yuncular/C hanning P o l­
lock, F ra n cin e Bergé, E dith
Scob, Michel Vitold, Théo Sa-
rapo, Sylva Koscina.
B ir yeniden çevirim in çeşitli
sak ın calarım b a şta n kabulle­
n erek işe girişen F ra n ju , Louis
F euillade’in anısına adadığı
Ju d e x ’de bütünüyle F euillade’-
ın 1916’da hazırladığı, 12 bö­
lüm lük, sessiz Ju d ex ’ini izliyor,
am acının sa lt çok sevdiği Feuil-
lade’i, onun yaptığını canlandır­
m a k ta n öteye gitm ediği apaçık.
Feuillade yirm inci yüzyılın
başlarında sinem anın endüs­
trileşm esi sıraların d a ö rg ü tlen ­
m iş iki büyük tekelin, P a th é
ile G aum ont’un ara sın d ak i çe­
kişm ede h e r iki o rta k lık ta da
çalışm ış, polisiye filim ler tü r ü ­
nün öncüsü olmuş, aynı y ıllar­
da A ndre A ntoine’m tiy a tro d a
y ap tığ ım (yalın, günlük a n la ­
tım , tabiîlik) sinem ada uygu-
lu y a ra k d ah a yeni yeni filizle­
nen sinem a sa n atın ı dar, sığ,
tiy atro m su an lay ışlard an k u r ­
ta rm ış kişiydi. B reton, E luard,
A ragon gibi gerçeküstücülerle
yak ın ilişkileri vardı, giderek
b ir a r a gerçeküstücülerden e-
sinlenen Feuillade V am pirler
ve F a n to m a la r’dan sonra, 1916 -
17’de çevirdiği bölüklü dönem
F ra n sız filim lerinin tipik örne­
ği niteliğindeki Judex seri­
siyle o çağların yaygın bölük­
lü filim y a da ciné-rom an de­
nilen çığırına uyuyordu.
O bilinen F ra n ju ’lüğünü, Res-
n ais’nin y am sıra savaş sonrası­
n ın en ilginç belge filim lerini
veren, L a te te contre les m u rs’ü
L es yeux san s visages’ı, T hé­
rèse D esqueyroux’yu, T ho­
m as l’im posteur’ü o rta y a koyan
başarılı F ra n ju kişiliğini bir
k e n a ra b ırak a n bu F ran sız si-
n em atek ’inin kurucusu, çocuk­
luğunda 1. D ünya Savaşı sıra ­
larının kolayca adlandırılam a-
yan, garip, buruksu o rtam ı için­
de gördüğü, etkileyici b ir eski
dostu y ıllar son ra yeniden y a­
şa tm ak , b aşk ala rın a d a g ö ste r­
m ek isteğiyle h a re k e t ediyor.
(B una b aşk a b ir örnek, ak lım a
hem en D edektif H a rry Dickson-
un serüvenleri ta sa rısıy la y a ­
nıp tu tu ş a n am a bunu b ir tü r ­
lü gerçekleştirem eyen R esnais
geliyor.) T abü bu dem ek değil
k i Judex ap a y rı b ir F ra n ju fil­
m idir, h a y ır o da gerçekle ger-
çekdışım n, k a r a b ir alay la h a ­
yal gücünün k ay n aştığ ı, yoğun,
k u ra l tanım ayan , k o rk u ve yıl-
gılı F ra n ju y a p ıtla rı çizgisinin
b ir ucudur.
Judex b ir m asal kişisidir, 1915
lerde yepyeni b ir alan olan si­
nem a için çok geçerli b ir h am ­
maddeydi, bugünkü B ondm ania
fu ry a sı benzeri toplum un im ­
gelem inde efsaneleşm işti. A m a
ay rık sı b ir yanı vardı, F an to -
ma, V am pir v.b. gibi değildi o,
(film e g a y e t ilgisiz F a n torna
adı y akıştırılm ış) Ju d ex h ak ve
g erçk eten yana, y arg ılay an ve
y arg ıların ı kendi yerine g etiren
bir tüze savunucusuydu. K a ra
giysileri, sa v ru lan peleriniyle
ta n rısa l tüzeyi sü rek li ko ru y an
ve y aşatan , gizemli, fa n ta stik
bir hayal kahram an ıy d ı. O ç a ğ ­
la rd a k i genel boşalım ın sinem a
alanında su yüzüne çıkan ü rü n ­
lerinden biriydi. Bu yirm inci
yüzyıl başı k ah ra m an /ş ö v aly e­
sinin çocuksu olarak nitelendi­
rilebilecek serüvenlerinin a r ­
dında kim i zam an ruhbilim sel,
toplum sal so ru n lar işleniyordu.
Ve bunların, bugünün em perya­
lizm pohpohculuğu, yozlaşm ış
cinsellik n u m a ra ları, adların
(U rsula) kendiliğinden zorun­
lu kıldığı ayarsız, ça rp ık erotis-
m e eklentileri, k u ru b ir science
- fiction y u ttu ru cu lu ğ u ile dop­
dolu m odern Ja m e s Bond’la-
n n d a n d ah a say g ıd eğ er olduğu
ileri sürülebilir, ta rtışıla b ilir.
O ayrı.
Ju d ex ’deki o lay lar dokusu çok
yalın, çok sade. F ra n ju , sesin
sağladığı o lan ak larla Ju d ex ’in
düşsü olduğu k a d a r şiirsel de
olabilen serüvenlerine önem siz­
ce b ir iki değişiklik eklemiş.
Bu değişiklikler film in çok se­
rial b ir biçimde gelişm esinin
nedeni belki. A n latılan k ısa ca
özetlenirse, Ju d ex kızını sevdi­
ğ i b ankacı F a v ra u x ’y a k a rşı
sav aşıy o r ve sonunda onu yeni­
yor. A ra d a k ö tü lü k sim gesi
M usidora’yı oldukça çekici
F ran cin e BergĞ’le yeniden can ­
landırıyor F ra n ju . Ö rgünün
gerisinde, F ra n ju ’nün belgecili-
ğinin sağladığı akıcı anlatım ı,
duru, p a rla k çekim lerle (du­
v a rla ra sinek gibi tırm a n an la r,
d am lar üzerinde b iri ap ak , biri
b aştan a y a ğ a k a p k a ra giysili
iki kad ın ın bale y ap arcasın a
sessiz, sin ir bozucu ölüm k alım
dövüşü, vb.) bezediği oturm uş
sinem a dili film in içsel uyum u­
nu oluşturuyor, an la tıla n la ra
düzenleyici b ir b ü tünlük k a z a n ­
dırıyor. B ir hokkabaz çevikliği
g ere k tiren Ju d ex ’de, rolünün
altın d an ra h a tlık la k alk ıy o r
C hanning Pollock. F ra n ju ’nün
dem irbaş oyuncusu haline gelen
E d ith Scob, Michel Vitold, Theo
S arapo d a b aşarıy la oynuyor­
lar. K atık sız sinem acı F ra n ju
film ini işlek b ir biçimde tek n ik
u stalığ ıy la atb aşı yürü tm esin i
biliyor; g örüntüleri, çok iyi
kullanılan dekoru, M aurice J a r-
r e ’ın çarpıcı m üziğini b ira ra d a
k a tış tıra ra k sunuyor, b ütün
a y rın tıları to p la y arak dingin
bir birleşim e vardırıyor. Judex
dolayısıyla F ra n ju ’nün F eu illa­
de tu tk u su n a, F euillade’a
saygı çabasına omuz silkilebilir
am a sinem a o larak F ra n ju ’nün
b aşarısı kesinlikle kendini k a ­
bul ettiriy o r. Ju d ex denemesi,
T ü rk iy e’de tan ın m ay an Geor­
ges F ra n ju ’yü yeterin ce ta n ıtı­
cı n itelik te b ir y apıt. Sonuç o-
la ra k denebilir ki, b ir sü rü u-
y untu film in doluştuğu şu sı­
rala rd a , tü rü içinde sağlam ,
tu ta rlı bir filim olan Ju d ex g i­
bi gerçek b ir sinem a dersinden
alın acak çok şey v ard ır.
sungu çapan
65
 CLEOPATRA. Bilinen konu b ir kez d ah a perdede. M ankiew icz’in bu C leo p atra’sı si­
nem a tarih in in en pahalı yapım ıym ış. Şu d a eklenebilir: sinem a ta rih in in en kof fil­
mi olm aya da adaydır.. (E. Taylor, R . B urton, R. H arrison)
• • T A T L I H A YA T / LA DOLCE VITA. Fellini, Dolce vita, 8 1/2, G iu lietta üçlem esinin
ilkinde, yıllar önceki bir ta sarısın ı çağdaş R om a a risto k ra sin e u y g u lu y arak g erçek ­
leştiriyor. A yrı çevrelerin o rtasın d a k ara rsız, dengesiz sürüklenip giden bir M arcel­
lo ve soysuzlaşm aya v a ra c a k b ir ortam ın am ansız eleştirisi. F ilm in baş oyuncusu
M arcello’yla b irlikte bu R om a'dır. Fellini çokluk ak lın a estiğ i gibi, anında çalışıyor
(mucize, çılgın p a rti sahneleri vb) ve b ü tü n eserinde görüldüğü gibi, ta rtışm a cı, tö ­
reci yanı b u rad a da yadırg atıy o r. (M. M astroianni, A. Aimée, A. E kberg, A. Cuny)
ÇIRG IN K AHRAM AN / ALLEZ FR A N C E. B aşarılı L a Belle A m éricaine’den son­
ra R obert D hery güldürü tü rü n d e en kolay yolu seçm iş: A m erikan «gag» lı güldürü
geleneğine k ö tü b ir öykünm e. B ir ru g b y m açının olayları ara sın d a en beylik İngiliz
tipleri, en beylik F ra n sız tip leri ve bitip tü k en m ek bilm eyen bir kovalam aca. (Ro­
b e rt D hery)
9 9 BAHARDA HÜCUM / C H EY EN N E AUTUM N. B üyük bir W estern u stasın ın can çe­
kişen bir tü rd e yapabileceği b irkaç çık ıştan biri: D estan. A ğ ır ve güzel ritm i, d erin ­
lem esine görüntüleriyle A m erikada K ızılderili ırk ın ın tükenişinin bu ru k şiiri. Top­
lum sal eleştiri yönü yer yer sert, am a b ü tü n A m erikan film lerinde olduğu gibi gene
de tavizci. Bu uzlaşıcı tu tu m film i «başeser» o lm aktan alıkoyuyor. Sonuç: Y eni bir
W estern, yeni bir Ford. (R. W idm ark, C. B aker, K. M alden, J. S tew art)
9 VAHŞİ AVCI / H A TA RÎ. B ir avcı gurubunun A frik ad ak i serüvenleri, gergedanlar,
zü ra fa lar, m aym unlar ve bu a ra d a un u tu lm ay an b ir gönül hikâyesi. H aw ks, k u rd u ­
ğu yalın örgüyü, H aw ksien sitilinin b ütü n belirgin özellikleriyle, incelikleriyle, bu
tü r filim lerin tekdüzeliğine kapılm adan açıyor, yayıyor, y ü rü tü y o r. H aw k s’in en be­
ğendiği fü m i olan H ata ri, hareketli, ilgi çekici b ir çalışm a. (J. W ayne, H. K ruger,
E. M artinelli, G. Blain)
DOKTOR NO / DR. NO. Jam es Bond’un sinem aya u y gulanan ilk serüveni, bugüne
değin kullanılan bir form ülün en ölçülü örneklerinden biri. Science - fiction’la casus­
luk hikâyesi karm ası, çarpıcı b ir giriş, sürükleyici b ir tem po ve Bond serüvenlerine
özgü ırkçılık sadizm öğeleri. G-men yöntem leriyle çalışan v a ta n k u rta rıc ı b ir a ja n ­
la s a n tehlikeyi tem sü eden D r. No k a rşı k arşıy a. A tom la b o ra tu v a rla n , gizli g eç it­
ler, Terence Y oung’un düz an latım ı ve U rsu la A ndress’in ero tik gücü. H epsi bu fi­
limde. (S. Connery, U. A ndress, J. K itzm iller)
ŞA H A N E KOCA / IL M AG NIFICO CORNUTO. P ietra n g eli’nin, F . Crom elynck’in
oyunundan u y arlanm ış fa rs a yakın güldürüsü. Vodvile elverişli b ir olayın ark a sın d a
gizlenen yergi, yüksek burjuvazi taşlam ası, U go T ognazzi’nin b aşarılı oyunu, Cardi-
n ale’nin çarpıcılığı kim i a k s a k lık ta n ö rtü y o r. (U. Tognazzi, C. Cardinale, B. B lier)
9 9 BİR TADIM BAL / A TA STE O F HONEY. Shelagh D elaney’in aynı adlı oyunundan
genç yönetm en R ichardson’un biraz te a tr a l k alan am a gene de b aşarılı uygulam ası.
Çok tık ırın d a bir ritm , gerçekçi b ir çevre betim lem esi, d ik k a ti hep a y a k ta tu ta n In-
gilizlere özgü psikolojik örgü. (R ita T ushingham , D. B ryan, R. Stephens, M. M elvin)
G Ü NEŞSİZ DÜNYA / L E MONDE SAN S SOLEIL. D enizaltı filim lerinin u sta sı Cous­
teau, büyük b aşarı k az an a n Sessiz D ünya’dan so n ra b ir kez d ah a sonsuz güzelliklerle
dolu denizaltının m avi evrenine el atıyor. D ik k atli b ir k u rg u ve etkileyici b ir müzik.
A ŞK A DOYMAYANLAR / L E S PIA N O S M ECA N IQU E. Ü nlü Ispanyol yönetm eni
B ardem ’in b ir iki y er dışında gerilem e dönem ine girdiğini k an ıtlay an , iddialı «yaban­
cılaşm a» filmi. T u ristik Isp an y a m a n za ra ları yeni b ir şey g etirm iyor, G abor P o g an y ’nin
görü n tü leri anılm alı. (M. M ercouri, H. K ru g er, J. Mason)
9 9 FAN TO M A / JU D EX . G eorges F ra n ju , sessiz filim çağının Ju d ex ’ini te k ra rla rk e n b aşa­
rılı bir an latım la Louis Feuillade’ı anıyor. Bu sezon gösterilen en iyi filim lerden biri.
(C. Pollock, E. Scob, F . B ergé)

( N o t : Yeni Sinema hazırlandıktan sonra, önceden önümüzdeki günlerde gösterile­

ceği bildirilen Franju’nün Judex’inin gelecek sezona kaldığı öğrenilmiştir. Duyu­
ruruz.)