K 34-1

SARAJEVO

•• •
Socijalisticka Federativna Republika Jugoslavija

OSNOVNA GEOLOSKA KARTA

1 : 100 000

TUMAC
za list

SARAJEVO
K 34- I

Beograd
1978.
 REDAKCIONI ODBOR:

Milorad Dimitrijevic
Dragan Dragic
Stevan Karamata
Boris Sikosek
Dobra Veselinovic

Izdaje Savezni geoloski zavod, Beograd

Stampanje u tirazu od 665 primeraka kao sastavni deo primerka lista karte sa kojim se pakuje u plasticnu futrolu
Stampa: NIGP "Privredni pregled", Beograd, MarSala Birjuzova br. 3-5
KARTU I TUMAC IZRADILI:

ZA VOD ZA INZENJERSKU GEOLOGIJU I HIDROGEOLOGIJU

GRADEVINSKOG FAKULTETA, SARAJEVO
I
INSTITUT ZA G EOLOSKA ISTRAZIV ANJA, SARAJEVO

Autori karte: RADOSLAV JOVANOVIC, MLADEN MOJICEVIC, SVETOZAR TOKIC i LJUBO-

MIR ROKIC
Tumac napisali: RADOSLAV JOVANOVIC, MLADEN MOJICEVIC, SVETOZAR TOKIC i LJUBO-
MIR ROKIC
SADIUAJ

UVOD ................................ ~ Laporci, glinci, pescari i kalkareniti 26

GEOGRAFSKI PREGLED ............ . . 6 Laporci, kalkareniti, pesCari i glinci .. 26
PREGLED RANIJIH ISPITIVANJA 8 Brecasti krecnjaci, kalkareniti i pescari 26
PRIKAZ OPSTE GRADE TERENA 10 SLATKOVODNI TERCIJARNI SEDI-
OPIS KARTlRANIH JEDINICA.... . . . . . . 13
PALEOZOIK ........................ 13 MENTI ..........................•... 27
Paleozoik bosanskih skriljavih planina .. 13 Oligomiocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 27
Muskovitski i hloritski !lkriljci .... 13 Srednji miocen .................. 27
Porfiriti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Glavna ugljena zona .............. 28
Filiti i filitoidi .. .. .. .. .. .. .. .. .. 14 Povlatna zona .................... 28
Kvarcporfiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Lasvanski konglomerat .............. 29
K varc-sericitski skriljci ............ 16 Gornji miocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 29
Dolomiti i krecnjaci devona ......... , 16 Kosevski slojevi .................. 29
K varcporfiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Orlacki konglomerati ............ 30
Skriljci i peseari karbona ............ 17 KVARTAR .......................... 30
Perm .............................. 17 TEKTONIKA ........ . . . . . . . . . . . . . . . . .. 33
PERMOTRIJAS .... . .. . ..... . ........ 17 Bosanske skriljave planine . . . . . . . . . . . . 33
TRIJAS .............................. 18 Tektonska jedinica Bradina-Tarcin 33
Donji trijas .......................... 18 Tektonska jedinica Hadiica 35
Donji trijas u jedinicama bosanske skri- Strukturno-facijalna jedinica Bje1asnica-
Ijave planine, Bje1asnica-Visocica i Le- - Visocica .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
dici-Ozren ...................... 18 Tektonska jedinica Bjelasnica-Preslica 36
Donji trijas sire okoline Sarajeva .... 20 Tektonska jedinica Bje1asnice ...... 36
Niii hirozinti donjeg trijasa . . . . . . . . 21 Tektonska jedinica Igmana ........ 36
".~si ~~rizonti donjeg trijasa 21 Tektonska jedinica Hojte .......... 36
Sredn}1 tn}as ........................ 21 Tektonska jedinica Ljubine ........ 36
Anizijski kat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 21 Strukturno-facijalna jedinica Ledici-Oz-
Kreenjacki razvoj ................ 21 ren 38
Dolomitski razvoj ................ 22 Tektonska jedinica Ledica. . . . . . . . . . 38
Dolomitsko-krecnjacki razvoj 22 Tektonska jedinica Moseanica-Ozren 38
Ladinski kat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Strukturno-facijalna jedinica Crepoljsko-
Donji paket . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 23 - Trebevic-Treskavica ............. . 38
Gornji paket. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Paleozoik istocne Bosne ............. . 39
Magmatske stene srednjeg trijasa .... 23 Sarajevsko-zenicki basen ............. . 39
Srednji-gornji trijas.. . . . . . . . . . . . . . . . . .. 23 PREGLED MINERALNIH SIROVINA .. 40
Gornji trijas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Paleozojska nalazista .................. 40
Donji paket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Mezozojska nalazista .................. 40
Gornji paket ........... '" ... . . . .. 24 Leiista u tercijarnim sedimentima ...... 40
GORNJA JURA .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 24 Leiista u kvartaru .................... 43
KLASTICNI SEDIMENTI JURE I Gradevinski materijal . . . . . . . . . . . . . . .. 43
Mineralne vode ............ .... .. .• 43
KREDE .............................. 25
Kalkareniti, pescari i laporci ........ 25 ISTORIJA STVARANJA TERENA ........ 44
Breeasti krecnjaci, kalkareniti i peseari 25 LITERATURA .........................• 46
UVOD

Osnovna geoloska karta lista Sarajevo radena je u periodu od 1962. do 1966. godine. Deli-
micna reambulacija izvedena je u toku 1966. i 1967. godine, kada je zavrsen list i materijal
predan na recenziju. Posle pregleda karte i tumaca izvrSena je ponovna reambulacija celo-
kupnog terena lista Sarajevo u periodu od 1970. do 1974. godine, pri cemu je izvrsena nova
interpretacija geoloske grade.
U periodu od 1962. do 1966. godine na kartiranju su ucestvovali sledeci geolozi i geoloski
tehnicari: Radoslav Jovanovic, Mileta Simic, Svetozar Tokic, Ljubomir Rokic, Vojislav Mudre-
novic, Vitomir Andric, Bora Lukajic, Milivoj Subotic, Nikodije Kovacevic, Milun Pecic,
:livojin Lesevic i Vladimir Bogdanovic. Grupa geologa Geoloskog zavoda obradivala je sara-
jevsko-zenicki ugljeni basen.
Ovu ekipu sacinjavali su: Radisa Milojevic, Caslav Jovanovic, Olivera Jovanovic-Esih, Ra-
dovan Marinkovic, Anton Degic i Junuz Alagic.
N a izradi laboratorijskih analiza ucestvovali su: Radoslav Jovanovic, Zora S uCic, N ikola Pantic
(makro fauna i flora), Ksenija Vlahinic, Nadezda LauSevic iLia Rijavec (makro fauna). Pali-
noloska ispitivanja izvrsili su Marko Ercegovac i Atija Beslagic.
Na petroloskim i sedimentoloskim ispitivanjima ucestvovali su: Mileta Simic, Predrag Nikolic,
Milesa Terzic, Savo Milic, Ljiljana Pasalic, Ilija Krstanovic, Jovan Pincentic, Desanka Se-
cerov i drugi.
Rudne preparate obradivao je Mehmed Ramovic. Hemijske analize nacinili su: Savo Milic,
J elena Milic, Anton Prislinger i drugi.
Ponovna reambulacija terena lista Sarajevo sa kompletnom analizom i obradom izvrSena je
u toku 1973. i 1974. godine. Na ovom poslu radili su Radoslav Jovanovic, Svetozar Tokic,
Ljubomir Rokic, Vitomir Andric i drugi (Zavod za inZenjersku geologiju i hidrogeologiju
Gradevinskog fakulteta, Sarajevo) i Mladen Mojicevic, Borivoje Tomk, Panta Dimitrov i
Milos Andrijasevic (Institut za geoloska istraZivanja, Sarajevo).
Tumac je redigovao M. Dimitrijevic, a strucno-tehnicku redakciju geoloske karte izvrsio je
Z. Pavlovic.

5
GEOGRAFSKI PREGLED

List Sarajevo na1azi se u centra1nom de1u.Bosne i Hercegovine. Ovaj prostor presecaju reka
Bosna i njene desne pritoke Zeljeznica, Miljacka, Vogosca, Ljubina, Misoca i Stavnja, i 1eve
pritoke Zujevina i Fojnica sa Lepenicom.
U morfo1oskom pog1edu teren je raznovrstan. Visoke p1aninske de10ve terena izgraduju mezo-
zojske stene. Ispresecan je dubokim dolinama pomenutih reka koje ug1avnom presecaju lance
dinarskog pravca. U svom denudaciono-erozionom procesu ove reke su prosek1e mezozojske
do1omitsko-krecnjacke mase i duboko se usek1e u kompleks verfenskih sedimenata· i de10ve
pa1eozoika.
Na ovim prostorima isticu se visoki p1aninski vrhovi Trebevic (k. 1399 i 1629), Igman (k. 1246,
1505), Bje1asnica (k. 1913 i 2067) i Ormanj (k. 1143), zatim ogranci I van p1anine (k. 1315 i
1542), a u severoistocnom de1u ogranci Romanije (k. 1083, 1253, 1535) i Ozrena (k. 1525,
1532, 1517).
Teren je zadobio visinskj po1ozaj zahvaljujuCi tektonskim pokretima sa naglaSenim vertika1-
nim kretanjima u juznim i jugoistocnim delovima terena. Od tih visokih p1aninski4 de10va
ka severnom, severozapad.nom i centra1nom de1u lista, teren izgraduju tercijarni sedimenti
brezu1jkastog re1jefa sa visinskim razlikama od 450 do 800 m.
Na ovom prostoru su glavne saobracajnice put Sarajevc-Zenica, Sarajevc-Srednje-01ovo-
- Tuz1a, Sarajevo-Pa1e-Gorazde, put dolinom Ze1jeznice, Sarajevc-Trnovo-Kalinovik i
put Sarajevo-Ivan Sed1o-Mostar. Pored toga, Sarajevo je normalnom zeljeznickom prugom
vezano sa Zenicom i Mostarom, a uskotracnom preko Pala sa Focom i Visegradom.

6
 I Tuzla
18"~
I
spreca

Zenica
o' .. Vl.asenica
) o

Sarajevo 0
I:
/G' ~~
1- ~ .
..y ~'"
• 1.- .)
BJELASNICA

Kalinovik
o
18 20

44

o
S1. 1. Geografski polozaj lista Sarajevo. Geographic position of the sheet Sarajevo. reorpaqlH'IeCI<oe nOJIO-
meIiHe JIHCTa CapaeBo.

7
PREGLED RANIJIH ISPITIVANJA

Moze se slobodno tvrditi da su u celokupnoj dosadasnjoj literaturi Bosne i Hercegovine tereni

sire okoline Sarajeva najvise obradivani. Mnogi nasi i strani geolozi tretirali su, pre svega,
pitanja vezana za slatkovodni kompleks Sarajevo-zenickog ugljenog basena; orudnjenje paleo-
zoika, narocito u sirem prostoru Kreseva i Fojnice; biostratigrafiju i tektoniku mezozojskih
kompleksa Bjelasnice, Igmana, Trebevica, Jahorine i Romanije; kao i za regionalna i detaljna
hidrogeoloska proucavanja mineralnih i termomineralnih voda Sarajevskog polja.
Prve podatke 0 geoloskoj gradi ovih delova Bosne i Hercegovine dao je A. Boue (1840, 1858,
1862). Njegova pregledna geoloska karta iz 1862. godine posluZila je kasnijim autorima kao
osnova za detaljnija istraZivanja.
U periodu od 1878. godine radili su brojni istrazivaci, uglavnom, BeCke geoloske skole. Veliki
broj geoloskih podataka dali su E. Mojsisovics, D. Tietze i A. Bittner, (1880). Njihova geoloska
kartll razmere 1 : 576 000 za teritoriju BiH predstavljala je deo karte Austro-ugarske monarhije.
E. Mojsisovics daje detaljnije podatke 0 geologiji srednjobosanskih skriljavih planina, ciji se
delovi nalaze zapadno i severozapadno od istraZivane oblasti. Na osnovu litoloskih karakte-
ristika paleozoika i na bazi uporedivanja s drugim paleozojskim terenima, on smatra da paleo-
zoik srednjobosanskih skriljavih planina ima permokarbonsku starost. Klasticnim tvorevinama
okoline Sarajeva pridaje krednu starost, stirn da delimicno pripadaju i starijem tercijaru, i
naziva ih "bosanski flis".
Kao nastavak istraZivanja E. Mojsisovicsa, A. Bittnera iF. Tietzea u siroj okolini Sarajeva,
isticu se radovi E. Kittla (1903, 1904) i drugih istraZivaca koji svojim prilozima obogacuju pozna-
vanje mezozoika, narocito trijasa. Nalazak bogate faune kod Han-Buloga, Haliluka, na Trebe-
vicu i drugim mestima, predstavlja veliki prilog formiranju biostratigrafije trijasa: na ovim
lokalnostima utvrdeni su karakteristicni fosili za raSclanjavanje alpskog razvoja trijasa.
Pored ovoga E. Kittl (1904) daje i preglednu geolosku kartu sire okoline Sarajeva na kojoj
izdvaja: kompleks paleozojskih i verfenskih sedimenata, trijaske krecnjake, mezozojske stene
fliSnog karaktera s jaspisima i oligomiocenske sedimente. On navodi da slojevi sva cetiri nave-
dena kompleksa, osim lokalnih odstupanja, imaju dinarsku orijentaciju osa nabora. Oligomio-
censki sedimenti su najvecim delom ubrani i relativno visoko uzdignuti. Po E. Kittlu ovo ubi-
ranje se odigralo neposredno posle krede. Drugo ubiranje i rasedanje oznaceno je s dye rasedne
zone; to su rasedi od Han Toplice do Tmova i od BlaZuja ka Hadzicima i Bradini. Zatim on
konstatuje i "busovacki rased", na kome se javljaju Ilidza, Kiseljak i druga mineralna vrela.
Za BjelaSnicu i Igman smatra da imaju blokovsku gradu i da su blokovi jedan na drugi nagurani.
Neposredno posle E. Kittlove geoloske karte okoline Sarajeva, F. Katzer (1906a) izdaje Pre-
glednu geolosku kartu BiH, prva sestina (list Sarajevo 1: 200 000). Ova karta predstavlja
kompilaciju svih dotadasnjih geoloskih saznanja. U zasebnom radu F. Katzer (1906) detaljno
daje presek dotadaSnjeg geoloskog saznanja 0 paleozojskim, mezozojskim i tercijarnim tvore-
vinama, narocito jurskim i krednim naslagama terena sire okoline Sarajeva, tako da taj rad
u neku ruku predstavlja tUffiac za spomenutu geolosku kartu.

8
Paralelno sa istrazivanjem paleozojskih i mezozojskih tvorevina u to vreme vrse se intenzivna
istraZivanja slatkovodnih tercijarnih sedimenata. Svi raniji elaborati, misljenja i radovi, obje-
dinjeni su monografijom F. Katzera "Die fossilen Kohlen Bosniens und der Hercegovina"
(1918), u kojoj su obradeni slatkovodni sedimenti i izvrseno njihovo rasClanjivanje. On izdvaja:
podinsku zonu sa grupom ugljenih slojeva, zonu sa glavnom grupom ugljenih slojeva, povlatnu
zonu u kojoj se ugljeni slojevi manje javljaju i konglomerate kojima se zavdava oligomiocenski
slatkovodni kompleks.
Pocetkom II svetskog rata A. Pilger (1939, 1941, 1942) u izvesnom smislu menja starost nekih
tvorevina okoline Sarajeva u odnosu na onu koju je dao F. Katzer. Interesantno je da je A.
Pilger smatrao flBne slojeve trijaskim i donjojurskim, dok su ti slojevi po E. Mojsisovicsu
kredni, a po E. Katzeru jurski. Medutim, ni jedan od ovih autora faunisticki ne dokumentuje
starost ovih tvorevina.
Na profilima kod Vogosce, Binjezeva, Cevljanovica i Varda kao i na Igmanu, A. Pilger je
opisao litofacijalni razvoj flisnih naslaga, dajuCi im prema polozaju u strukturama razlicitu
starost. Smatra da su flisne tvorevine u ovom prostoru stvarane u toku celog trijasa, jure i
krede.
I. Soklic (1951), u svom radu 0 identifikaciji ugljenih slojeva u zenicko-sarajevskom basenu,
ceo kompleks deli na cetiri stepenice (isto kao i F. Katzer): podinsku, glavnu ugljonosnu, krovne
laporce i krovne konglomerate. Postanak basena veze za "busovacku raselinu" koja je po njemu
jedna od najvecih u Dinaridima.
N. Pantic (1961) smatra da su podinski slojevi s ugljem donjomiocenske starosti, a da izvesne
specificne odlike dozvoljavaju da glavni ugljeni sloj pripada nizim delovima srednjeg miocena.
R. Jovanovic iznosi pregled svojih istraZivanja i zapaZanja do kojih je dosao na tertoriji BiH
(1957, 1959) i u okolini Sarajeva (1958, 1959, 1960, 1960a, 1960b, 1963). On je faunisticki utvr-
dio titonvalendinsku, donjokrednu i gornjokrednu starost flisa. Razvoj trijasa i flisa razne sta-
rosti utvrdio je i u "busovackoj razlomnoj zoni" (1963).
Kvartarni sedimenti imaju na ovom listu, takode, znatno prostranstvo. Njih su proucavali J.
Dedier (1913), J. Cvijic (1924), B. Z. Milojevic (1934), T. Kanaet (1954) i drugi. Iako su u
ranijoj literaturi opisani i delimicno rasclanjeni, kvartarni sedimenti su bili malo obradeni do
nasih ispitivanja.
Od narocitog je interesa razvoj paleozoika po pitanju lezista korisnih sirovina. Ovaj list deli-
micno obuhvata rudista srednjobosanskih skriljavih planina (prostor Kresevo-Kiseljak). Na
detalinom ispitivanju mineralnih sirovina radili su F. Katzer (1911), Lj. Baric (1942, 1951),
A. Polic (1951) i I. Jurkovic (1961).
Hidrogeoloske odnose, narocito u vezi sa pojavama mineralnih i termomineralnih vrela u
"busovackoj rasednoj zoni", proucavali su F. Ludwig (1894), F. Katzer (1925) i drugi. Ispi-
tivanja R. Jovanovica (1958, 1959) dala su nove podatke koji u znatnoj meri objasnjavaju slo-
zene hidrogeoloske odnose Sarajevskog polja i njegovog oboda. Radovi J. Josipovica (1969)
i B. Derkovica (1971), takode, obraduju regionalne hidrogeoloske odnose terena koje zahvata
ovaj list.
U pogledu osnovnih tektonskih koncepcija iz dosadasn;e literature vidi se da preovladuju dva
misljenja: (a) u gradi terena dominiraju navlake - F. Kossmat(1924), L. Kober (1952), K.
Petkovic (1960); i (b) u ovoj oblasti preovladuje disjunktivna tektonika sa kraljusastom i blo-
kovskom strukturom-B. Milovanovic (1950, 1963), Z. Besic (1951), B. Ciric (1960), R. Jova-
novic (1959).

9
PRIKAZ OP~TE GRADE TERENA

Na listu Sarajevo izdvojene su sledece strukturno-facijalne jedinice: bosanske skri-

ljave planine, Bjelasnica-Visocica, Ledici-Ozren, Crepoljsko-Trebevic-Treska-
vica, paleozoik Prace i sarajevsko-zenicki basen. Ove jedinice se razlikuju po razvoju
tvorevina, a vecinom su (osim poslednje) navucene jedna na drugu.
Paleozojske tvorevine su najvecim delom otkrivene na zapadnom delu lista, u bo-
sanskim skriljavim planinama. Predstavljene su u nizim horizontima hloritskim
i muskovitskim skriljcima, zatim filitima i argilofilitima, preko kojih Ide kvarc-
-sericitski skriljci, kvarciti i liditi. Preko ovih metamorfita leze dolomiti, dolomi-
ticni krecnjaci i mermeri. Po analogiji sa odgovarajucim naslagama na susednom
listu Prozor, starost ovog kompleksa odredena je kao devonska. Od magmatskih
stena ovde se javljaju porfiriti i kvarcporfiri. Prvi grade silove u hloritskim i musko-
vitskim skriljcima, a drugi cine izlive i proboje po obodu dolomita i krecnjaka devona.
Naj mlade tvorevine paleozoika ovde predstavljaju konglomerati, pescari, glinci sa
florom perma i supljikavi brecasti krecnjaci.
Paleozojske tvorevine se javljaju i u pracanskom paleozoiku u jugoistocnom delu
lista. Sastoje se od mermerastih krecnjaka i dolomita sa koralima, verovatno de-
vonske starosti. U ovoj jedinici je izdvojen i karbon, predstavljen filiticnim skrilj-
cima, filitima, peScarima i mermerastim krecnjacima. Permotrijaske tvorevine
su izdvojene nep osredno uz paleozojske. To su konglomerati, pescari i skriljavi la-
poroviti krecnjaci koji kontinuirano prelaze u donji trijas.

81. 2. Pregledna geoloska karta lista Sarajevo. Generalized geological map of the sheet Sarajevo. 0630pHaH
reOJlOrll'leCKaH KapTa JlllCTa CapaeBo.
Q - Kvartar. Quaternary. l:.JeTBepTll'IHble oTJlomellllH.
Tc - Tercijar. Tertiary. TpeTll'lHble OTJlOmeHllH.
K2 - Gornjokredni flis. Upper Cretaceous flysch. <t>.mnn BepXHero MeJIa.
J, K - Jursko-kredni klasticni sedimenti. Jurassic-Cretaceous clastic deposits. KJlaCTll'leCKlle nopop;bI
ropbI-MeJIa.
J, K' - Laporci, kalkareniti, pescari i glinci. Marl, calcarenite, sandstone and shale. MepreJlll, KaJlbKape-
HllTbI, neC'laHllKH II aprllJlJlllTbI.
JS - Brecasti krecnjaci. Breccioide limestone. EpeK'lHeBblp;llble ll3BeCTHHKll.
Ts - Krecnjaci i dolomiti .• Limestone and dolomite. H3BeCTHHKH II P;OJlOMllTbI.
T 2,S - Dolomiti i krecnjaci. Dolomite and limestone . .uOJlOMHTbI II H3BecTHHKH.
T'!. - Vulkanogeno-sedimentne tvorevine ladinskog kata. Ladinian volcanic-sedimentary formation. BYJI-
2 KaHOreHHO-OCap;O'IHble nopop;bI Jlap;mtcKoro Hpyca.
~~T2 - Spiliti. Spilite. CnllJIllTbI.
Tl - Anizijski krecnjaci i dolomiti (v. litoloske oznake). Anisian limestone and dolomite (see lithologic
2 symbols). H3BeCTHHKll II P;OJlOMllTbI aHll3llllCKoro Hpyca (CM. JlllTOJlOrll'leCKlle o603Ha'leHll}r).

10
Tl - Skitski pescari, glinci i laporoviti krecnjaci. Lower Triassic sandstone, shale and marly limestone.
IIecttaHlu<ll, aprllJIJmThI II MepreJIllCThle 113BeCTFiltKll Hll)f{Ilero Tpuaca.
P, T - Permo-trijaski skriljavi laporoviti krecnjaci. Permian-Triassic schistose marly limestone. CJIaIt-
u;eBaThle MepreJIllCThle 113BeCTHJlKIl rrepMoTpllaca.
P - Permski konglomerati, supljikavi krecnjaci i glinci. Permian conglomerate, vuggy limestone and shale.
KOHrJIOMepaThI, rropllCThle 113BeCTIlJlKIl II aprllJIJIllThI rrepMll.
Cb2 - Paleozoik Prace. Praca Palaeozoic. IIaJIeo30H IIpattll.
D - Devonski dolomiti, krecnjaci i mermeri. Devonian dolomite, limestone and marble. ,UOJIOMIlThI,
113BeCTHJlKIl II MpaMophI AeBOHa.
1l'q - Kvarcporfiri i porfiriti. Quartz-porphyry and porphyrite. KBapu;rroP<PllphI II rroP<PllpIlThI.
Paleozoik bosanskih skriljavih planina. Palaeozoic of the Bosnian schist mountains. IIaJIeo30H EOCHllHCKllX
CJIaI{J~eBaTllX rop.

aP2 Kvarc-sericitski skriljci, kvarciti i liditi. Quartz-sericite schist, quartzite and lydite. KBapu;-cepll-
U;IlTOBhle CJIaHU;hI, KBapU;IlThI II JIllAIlThI.
2P2 Filitoidi. Phyllitoids. <PllJIJIllTOIlAhI.
IP2 Hloritsko-muskovitski skriljci. Chlorite-muscovite schists. XJIoPIlT-MYCKOBIlTOBhle CJIaIlU;hI.

11
Donji trijas je u bosanskim skriljavim planinama i jedinici Bjelasnica-Visocica
predstavljen pescarima, glincima, laporcima i rede krecnjacima. Negde se zapazaju
razlike izmedu sajskog potkata, gde preovladuju pescari, laporci i glinci, i kampil-
skog potkata, gde su vise razvijeni laporoviti krecnjaci i laporci.
Drugi razvoj donjotrijaskih tvorevina javlja se u jedinici Ozren-Trebevic, gde su,
uglavnom, razvijeni kvarc-liskunski "sarajevski pescari". Na nekim mestima mogu
se izdvojiti dva supel'poziciona clana: donji, sa kvarc-liskunskim pescarima, koji
bi odgovarao sajskim i delom kampilskim slojevima, i gornji, predstavljen lap or-
cima, laporovitim krecnjacima i peScarima sa kampilskom faunom.
Srednji trijas je, takode, raznoliko razvijen. U bosanskim skriljavim planinama ani-
zijski kat je predstavljen dolomitima i krecnjacima sa oskudnom faunom, dok je
u jedinicama Bjelasnica-Visocica i Ledici-Ozren anizik u faciji masivnih i banko-
vitih dolomita sa socivima krecnjaka u kojima se javlja amonitska fauna. U struk-
turno-facijalnoj jedinici Crepoljsko-Trebevic-Treskavica anizik je u facijama
masivnih i bankovitih krecnjaka hanbuloskog tipa.
Ladinski kat ima ujednacen razvoj u svim jedinicama. Pescari, roznaci, laporci,
glinci sa izlivima spilita i redim krecnjacima javljaju se u nizim horizontima, dok
u visim preovladuju krecnjaci sa muglama i proslojcima roznaca, rede laporoviti
krecnjaci i glinci.
Gornji trijas je razvijen u jedinici Bjelasnica-Visocica, a predstavljen je krecnja-
cima i dolomitima. Na pojedinim delovima Bjelasnice mogucno je izdvajanje dva
superpoziciona paketa: donjeg (krecnjaci sa megalodonima) i gornjeg (brecasti krec-
njaci koji cine podinu jursko-krednih klastita).
Jurske tvorevine u karbonatnom razvoju imaju malo prostranstvo. U jedinici Le-
dici-Ozren utvrdeni su brecasti krecnjaci sa elipsaktinijama, male debljine, koji
cine bazu jursko-krednih klasticnih sedimenata.
Klasticni sedimenti jure i krede razvijeni su u jedinici Bjelasnica-Visocica, gde
se u nizim horizontima javljaju brecasti krecnjaci, kalkareniti i laporci, dok se u
visim nalaze laporci, glinci i pescari, rede kalkareniti. Krecnjaci i kalkareniti sadde
muglaste uloske roznaca. Ovi sedimenti predstavljaju krajnji jugoistocni deo sara-
jevsko-banjaluckog flisa. Ove tvorevine, slicnog sastava i sa jasno izrazenim komplet-
nim sekvencama, javljaju se i u bosanskim skriljavim planinama, kod Hadzica.
Slatkovodni tercijarni sedimenti zapunjavaju sarajevsko-zenicki basen. Najnizi clan
("bazalnu" iii "sarenu seriju") grade konglomerati, krecnjaci, laporci i pescari oligo-
miocenske starosti, sa sedrastim krecnjacima. Dalje u stubu leze laporci, pescari,
gline, krecnjaci i ugalj srednjeg miocena. U njima se mogu izdvojiti dva superpozi-
ciona clana: donji, izgraden od laporaca i pescara sa ugljem, i gornji, koji predstavlja
povlatu uglja, sa krecnjacima, laporcima i peScarima. Preko njih leze konglomerati
pescari i laporci srednjeg i gornjeg miocena ("lasvanska serija").
U gornjem miocenu talozene su gline, laporci i pescari sa ugljem ("kosevska serija",
sa konglomeratima i pescarima u visim delovima ("orlacki konglomerati").

*
* *
Radom na Osnovnoj geoloskoj karti lista Sarajevo reseno je vise vaznih problema. Izvrsena su
detaljnija superpoziciona rasclanjavanja metamorfnog kompleksa centralnog bosanskog paleo-
zoika. Dat je novi prilog poznavanju strukture i litofacijalnih osobina paleozoika u ovom pros-
torU. Utvrdeni su prostorni raspored i vrste magmatskih stena u paleozoiku. Nalaskom faune,
deo terena koji je prema ranijim istrazivaCima pripadao paleozoiku sada je oznacen kao trijas,

12
U okviru donjeg trijasa izvrSeno je rasclanjavanje na sajske i kampilske slojeve na osnovu novih
bogatih nalazista faune. Srednji trijas je paleontoloski bolje dokumentovan i rasclanjen, a kon-
statovan je i veliki broj novih lokalnosti sa bogatom faunom. Gornji trijas je rasclanjen i doku-
mentovan brojnim nalascima faune.
Konstatovani su krecnjaci gornje jure, a starost im je paleontoloski potvrdena.
Klastiti jure i krede rasclanjeni su na superpozicione pakete, a delimicno im je faunisticki
dokumentovana i starost.
Medutim, ostalo je jos dosta nereSenih problema. U prvom redu starost metamorfnog kompleksa
paleozoika nije paleontoloski dokumentovana. U ovom prostoru potrebno je izvrsiti veti broj
palinoloskih analiza i analiza na konodonte.
Takode, paleontoloski treba utvrditi starost krecnjaka i dolomita.
Detaljnija rasclanjavanja na katove nisu, takode, u potpunosti obavljena u dolomitsko-krecnjac-
kom kompleksu gornjeg trijasa u strukturno-facijalnoj jedinici BjelaSnica-Igman.
Zbog jednolicnog razvoja, ubranosti i oskudnog paleontoloskog materijala, jursko-kredni klas-
ticni sedimenti nisu dovoljno rasclanjeni. Za resavanje ovog problema potrebna su detaljnija
studijska proucavanja sireg prostora kao i znatno yeti broj terenskih i laboratorijskih ispi-
tivanja.
Rasclanjavanja u tercijaru nisu potpuno sigurna, jer baziraju uglavnom na odredbama slatko-
vodnog fosilnog materijala Cije vrste nisu dovoljno biostratigrafski karakteristicne.

13
OPIS KARTIRANIH JEDINICA

Paleozojske stene na listu Sarajevo javljaju se kao delovi paleozoika bosanskih skriljavih pla-
nina i paleozoika jugoistocne Bosne.
Mezozojske tvorevine zauzimaju najvece prostranstvo. Predstavljene su klasticnim sedimentima
donjeg trijasa, zatim krecnjacima i dolomitima srednjeg i gornjeg trijasa; vulkanogeno-sedi-
mentnim tvorevinama srednjeg trijasa i flisnim tvorevinama jure i krede.
Tercijarni sedimenti zauzimaju s<:;verozapadni i centralni deo lista Sarajevo, kao krajnji jugo-
isto{;ni deo slatkovodnog Sarajevsko-zenickog tercijarnog basena.
Kvartarne naslage imaju relativno veliko rasprostranjenje. Predstavljene su glacijalnim, jezer-
skim i fluvijalnim sedimentima.

PALEOZOIK

Paleozoik na listu Sarajevo veCinom pripada krajnjem jugoistocnom obodu "bosanskih skrilja-
vih planina". Manje pojave utvrdene su u jugositocnom delu lista kod erne Rijeke i Tovarnice.
Ovaj kompleks je izgraden od kristalastih skriljaca niskog kristaliniteta, koji predstavljaju
regionalno metamorfisane sedimente glinovito-peskovitog sastava. U visim delovima stub a
preko skriljaca leze dolomiti, dolomiticni krecnjaci i mermerisani krecnjaci devonske starosti.
U pracanskom paleozoiku, u jugoistocnom delu terena, karbonske tvorevine predstavljene su
skriljcima i metamorfisanim pescarima sa proslojcima i soCivima krecnjaka. Veliko rasp rostra-
njenje imaju i magmatske stene predstavljene probojima i izlivima porfirita i kvarcporfira.

PALEOZOIK BOSANSKIH SKRILJAVIH PLANINA

U okviru ovog kompleksa izdvojena su tri superpoziciona paketa: a) muskovitski i hloritski

skriljci, b) fiIiti i filitoidi i c) kvarc-sericitski skriljci, kvarciti i liditi. Prikazani razvoj paleo-
zojskih tvorevina zbog nedostatka faunistickih dokaza bazira skoro iskljuCivo na stepenu
kristaliniteta i superpozicionim odnosima u stubu.

Muskovitski i hloritski skriljci (lpZ)

Utvrdeni su juzno od Bradine, u dolini reke Trescanice, istocno od sela Sunji. Javljaju se kao
manja soCivasta tela duz kontakta sa probojima porfiritskih stena. U zavisnosti od procentualnog
ucesca pojedinih minerala, izdvojeni su: muskovitski, hloritski i hloritsko-muskovitski skriljci.
Bitni mineralni sastojci muskovitskih skriljaca su muskovit i kvarc, dok su feldspati sasvim retki.
Po izgledu mnogo podsecaju na tipske mikasiste. Osnovnu masu gradi listicavi muskovit, u
kome se kvarc najcesce javlja u izolovanim ksenoblastima socivastog izgleda.

14
Hloritski skriljci javljaju sezajedno sa muskovitskim skriljcima. Bitni mineralni sastoJCl su
im kvarc, plagioklasi, hlorit i sericit, a cesti pratioci su magnetit i limonit. Kvarc grad.i zrna
neujednacene veliCine, mestimicno koncentrisana u socivaste nakupine. Plagioklasi su dosta
retki. Obicno su jako sericitisani iIi kaolinisani. Najcesce se srece alb it, sa maksimalno 10% An.
Hloritski skriljci na periferiji masa porfirita sadde plagioklase oligoklas-andezinskog sastava.
Hlorit je obavezno najzastupljeniji i pokazuje planarnu orijentaciju. Prema mineralnoj para-
genezi ove stene odgovaraju nizim nivoima facije ze1enih skriljaca. Nastali su metamorfnim
preobrazajem porfirita.
Ovi Skriljci su jedini predstavnici u kojima se plagioklasi nalaze kao bitni minerali, dok se.u
viSim paketima fe1dspati sasvim retko javljaju iIi ih nema.

Porfiriti (7t)

Paleozojski magmatizam bio je vrlo intenzivan i obnavljao se u vise faza. Najstarijoj fazi odgo-
varaju proboji porfirita kod Bradine, koje je F. Katzer svojevremeno izdvojio kao dijabaze.
U centralnom delu mase porfiriti su masivne teksture dok su prema periferiji prvo grubo skri-
ljavi a zatim tanka plocasti i listasti sa izrazenim sekundarnim naborima miIimetarskih i .centi-
metarskih dimenzija. Prilagodavanje sklopa porfiritskih proboja sklopu skriljaca rezultat je
jedne mlade faze ubiranja, jer je planarna orijentacija mineralnih sastojaka u pori iritima saglasna
sa folijacijom u okolnim skriljcima.
Porfiriti Bradine predstavljaju asocijaciju fenokristala kvarca i plagioklasa, uronjenih u osnovnu
masu izgradenu od kvarca, hlorita i fe1dspata. Od plagioklasa se javlja albit a cesto i andezin
sa oko 30% An kao i pre1azni tipovi oligoklas-andezin. Javljaju se obicno u vidu krupnih feno-
kristala; kod sela Sunji je albit sitno granuliran i svez, nastao transformacijom primarnih pla-
gioklasa. Plagioklasi su najcesce sericitisani i kaolinisani. Hlorit je sitno ljuspast i udruzen
sa magnetitom, 8tO ukazuje na njegovo sekundarno poreklo. Sp()redni minerali su apatit i cirkon.
Sadrzaj silicije je visok (62,20%) i povecava se prema obodu mase.
Prem'l karakteru sekundarnih promena dobija se utisak da su porfiriti uskriljeni u nek6j mladoj
fazi ubiranja, pri cemu su i regresivno metamorfisani.

FiIiti i fiIitoidi (2Pz)

Prostiru se od zapadnog odoba lista do sela Smucke na istoku, Bradim! na jugu i erne Rijeke
na severu. Manje mase utvrdene su severna od Kreseva ispodkvarq;orfirskih stena. Predstay-
ljaju regionalno metamorfisane pelitske sedimente. Bitni mineralni sastojci su kvarc i sericit;
manje je ka1cita i magnetita, a sasvim redak je plagioklas.
Ove stene leze preko muskovitskih i hloritskih skriljaca. Starost im nije poznata,mada postoje
misljenja (M. Zivanovic, 1971) da ovaj paket po starosti odgovara si1uru. Deb1jina filita i fiIitoida
iznosi 250-300 m.

Kvarcporfiri (7tq)

Otkriveni su u vidu prostranih izliva na potezu Hrmza-Berberusa-Grascica-Jasekovica.

Kvarcporfiri ovog podrucja predstav1jaju intenzivno raz10m1jenu p10cu, dinamometamor no
transformisanu, sa jasno izrazenom skri1javoscu.
Silikatno-hemijske analize ukazuju na veliko ucesce silicije (63,14%)i a1kalija (7,63%), dok
su zemnoa1kalije zastup1jene sa ukupno 0,93%. Hirni minera1nj sastojci su kvarc, sericit i ~e1d-
spati. Osnovnu masu pored kvarea sacinjavaju ljuspice sericita i iglicastog biotita. Feldspati
su uvek jako raspadnuti, sericitisani i kaolinisani. Plagioklasi se vrlo retko javljaju i kao sveza
zrna sa pojavama prorastanja ortoklasa (put prema Fojnici).
Kvarcporfirski izlivi su pretrpeli regresivno-metamorfne promene, sa delimicnom prekristali-
zacijom mineralne materije.

Kvarc-sericitsld ikrilJci (3Pz)

Predstavljaju regionalno metamorfisane pelitsko-psamitske sedimente sa karakteristicnom

mineralnom paragenezom kvarc-sericit. Pokazuju isti tip skriljavosti i ubranosti kao i filiti.
Obicno su celicnosive boje, svilasto sjajni, ponekad trakasti.
Kvarciti se u okviru ovog superpozicionog paketa javljaju u visim horizontima kod Tarcina
i juzno od sela Sunji na levoj obali Tresanice. To su svetlosive ili zuckaste stene, najcesce ma-
sivne teksture. Izuzetno mogu imati paralelnu iii cvorastu teksturu na mestima vecih nago-
milanja listastih inerala. Struktura im je granoblasticna. Izgradeni su od kvarea i muskovita
kao bitnih minerala.
Liditi grade manje pojave u prostoru severno od Tarcina i u Crnoj Rijeci (tarcinskoj). Pred-
stavljaju tamnosive do erne stene slabo izrazene skrilj ave teksture, sa kriptokristalastom i mikro-
kristalastom strukturom. Osnovnu masu Cini mikrokristalasti kvare sa malo sericita.
Prema mineralnim asocijacijama ovaj paket (kao i filitski) odgovara najvisim nivoima facije
zelenih skriljaca.
Ukupna debljina metamorfnog kompleksa iznosi preko 700 m na ovom delu terena.

DOLOMITI I KRECNJACI DEVONA CD)

U ovoj jedinici javljaju se bankoviti dolomiti, slojeviti i bankoviti mermerasti krecnjaci i rede
mermeri. Ove stene leze preko metamorfnog kompleksa, ali su odnosi nejasni. Po svemu sudeCi,
granicu ovih jedinica predstavlja siroka dislokaciona zona duz koje su probili kvareporfiri.
U bosanskim skriljavim planinama ove stene se javljaju kod sela Vranci, Dugih Njiva, Kreseva,
Blinja i Gunjanskog dola u vidu vise manjih izolovanih partija oko glavne mase. Kod fratar-
skog samostana u Kresevu javljaju se mermerisani, slabo silifikovani krecnjaci, a kod Dugih
Njiva i Kreseva se pored dolomita vide i cisti beli mermeri, vezani za intenzivnije lokalne
metamorfne procese. Dolomiti i dolomitski krecnjaci sadde baritske zice, nepravilne mase i
sociva. Prema nalasku konodonata u istim stenama na listu Prozor moze se, mada sa izvesnom
rezervom, prihvatiti njihova devonska starost.
U dolini Crne Rijeke kod Trnova, na jugoistocnom delu lista, utvrdeni su, takode, mermerisani
krecnjaci i dolomiti sa baritom. Krecnjaci su bankoviti i slojeviti, grubozrni i veoma zilavi. U
njima su nadeni fragmenti brahiopoda, krupnih gastropoda i korali koji nisu mogli biti odredeni
usled prekristalisalosti krecnjaka. Dolomiti, koji se javljaju preko ovih krecnjaka, identicni su
sa dolomitima kod Kreseva, naroeito po tipu i nacinu pojava orudnjenja baritom. Debljina
dolomita i krecnjaka u obe lokalnosti prelazi 300 m.

KVARCPORFIRI (7tq)

Vezani su za kontakt metamorfnog kompleksa i dolomita devona na potezu Gunjani-Vido-

savici-Banja Jela-Opogor. Predstavljaju tipicne porfirske stene skriljave, rede masivne

16
teksture. Glavni mineralni sastojci su fe1dspati, kvarc i sericit. Fenokristali feldspata su retko
svezi, vee su obicno sericitisani iIi kaolinisani. Kvarc se javlja u dye generacije. Primarni kvarc
je jedar i krupnozrn, a samo mestimicno kataklaziran, zdrobljen iIi rekristalisan. Sekundarni
kvarc se javlja u zrnima porfiroblasticnog izgleda. Sericit gradi sitne Ijuspice u osnovnoj masi.

SKRIL]CII PESCARI KARBONA (C t ,2)

Otkriveni su na malom prostoru u jugozapadnom de1u lista u donjem toku reke Tovarnice.
Pripadaju krajnjem zapadnom obodu paleozoika Prace. U njihov sastav ulaze filiti, agrilo:i1iti,
liditi, skriljavi pescari i sociva i proslojci mermerisanih krecnjaka. Granica prema devonskim
krecnjacima Crne Rijeke pokrivena je sedimentima donjeg trijasa koji maskiraju verovatno
tektonsku granicu. U ovim stenama nismo nasli paleontoloskih dokaza 0 starosti, ali su ozna-
cene kao karbon prema odredbama na susednim listovima Foca i Praca.
Debljina ovog clana na ispitivanom terenu je veea od 200 m.

PERM (P)

Glavne mase permskih tvorevina nalaze se oko Rosulje, Bradine, Medanovca, Rastelice, Tarcina,
Osenika, Pirina i Berberuse. Predstavljene su konglomeratima, pescarima i glincima, transgre-
sivnim preko stena paleozoika.
Jedinica pocinje grubozrnim konglomeratima koji su pretezno izgradeni od krupnih, slabo
zaobljenih valutaka kvarcita, lidita, skriljaca i porfirita. Pescari i glinci javljaju se kao ulosci
u visim horizontima konglomerata. U glincima kod Mrkajinog stana nadeni su ostaci flore
primitivnih permskih cetinara. Utvrdene su sledeee biljne vrste: Pseudovoltzia liebeana, Voltzia
sp., Ulmania jrumentaria i Callipteris sp.
Kod Osenika su razvijeni konglomerati nesto drugojaCijeg sastava, u kojima preovladuje kvarcni
detritus sa manje odlomaka skriljaca i porfirita.
Kod Bradine, Ivan Sedla, Rastelice, TarCina, Kreseva i Vranaka otkriveni su zuti do tamnosivi
supljikavi bigrovito-brecasti krecnjaci. Cesto su kavernozni i trosni, a mogu biti i vrlo cvrsti
i delimicno metamorfisani. Oni prate granicni pojas i7medu permskih i permotrijaskih sedi-
menata.
Ukupna debljina permskih klastita ne prelazi 350 m.

PERMOTRIJAS (P, T)

Izdvojen je u podrucju juzno i severoistocno od Tarcina. Predstavljen je dobro uslojenim lapo-

rovitim skriljavim krecnjacima. Ovi sedimenti su u izvesnoj meri regionalno metamor[isani,
tako da se u nizim horizontima cesto sreee skriljava tekstura parale1nog iIi okcastog tipa koja
nestaje prema sedimentima odredenim kao donji trijas.
D onja granica jedinice predstavlja povrSinu navlacenja preko starijih sedimenata, a gornju
granicu cini kontinuirani prelaz u donji trijas.
Na vise mesta je u krecnjacima nadena oskudna i tesko odredljiva fauna gastropoda koji pod-
seeaju na belerofonske vrste karakteristicne za gornje odeljke perma i donji deo trijasa. Debljina
ovih krecnjaka je procenjena na 100-200 m.

17
 TRIJAS

Od mezozojskih sedimenata trijaski imaju najvece rasprostranjenje. Utvrden je donji, srednji

i gornji trijas. Na pojedinim mestima usled odsustva karakteristicnih fosila nije bilo mogucno
izdvajanje srednjeg od gornjeg trijasa, te su prikazani zajedno.

DONJI TRIJAS (T 1)

Donjotrijaske tvorevine imaju veliko rasprostranjenje u svim strukturno-facijalnim jedinicarna.

U bosanskim skriljavim planinama je razdvajanje na sajske i kampilske naslage bilo mogucno
sarno kod Hadzica; drugde je donji trijas prikazan kao jedna jedinica, kao i u jedinici LediCi-
-Ozren. U jedinici Bjelasnica-Visocica su ove naslage rasclanjene na sajske i kampilske.
U jedinici Crepoljsko-Trebevic-Treskavica donji trijas je zastupljen kvarc-liskunskim
"sarajevskim pesearima". U nekim lokalnostima na Trebevicu izdvojena su dva superpoziciona
paketa: donji (sarajevski peseari) i gornji (laporoviti kreenjaci).
Razlike u razvicu donjeg trijasa pokazuju da su se u najblizoj okolini paleozoika jugoistoene
Bosne (Trebevic, Jahorina, Crepoljsko) talozili kvarc-liskunoviti peseari kroz Citav donji trijas.
Nesto dalje prema zapadu u istoj jedinici kvarc-liskunoviti peseari talozili su se kroz sajski
i delom kampilski potkat. U gornjim delovima donjeg trijasa u strukturno-facijalnoj jedinici
LediCi-Ozren, umesto kvarc-liskunovitih pescara talozeni su sitnozrni peseari, laporci i kree-
njaci kao rezultat produbljavanja mora.
Na osnovu svega iznetog, moze se pretpostaviti da je za vreme talozenja donjeg trijasa paleo-
zoik jugoistoene Bosne bio kopno i ujedno podrueje spiranja.

DONJI TRIJAS U JEDINICAMA BOSANSKE SKRILJAVE

PLANINE, BJELASNICA-VISOCICA I LEDICI- OZREN

U bosanskim skriljavim planinama donji trijas ima veliko rasprostranjenje u dolini reke Le-
penice, zatim u prostoru Kreseva i Hadzica. Lezi preko razlieitih Clanova paleozoika. Granica
je skoro uvek pokrivena. Analizom strukturnih oblika, naroCito u blizini kontakta sa paleozo-
ikom dosli smo do zakljueka da je kontakt tektonski, odnosno da su mezozojske naslage kre-
tane preko paleozoika.
Nizi horizonti donjeg trijasa u ovoj jedinici izgradeni su od peScara, glinaca i laporaca. Preko
njih u prostoru Hadzica leze peskoviti kreenjaci, laporci i rede dolomiti. PeSeari su crvenkaste,
sivozelene, rede zuckaste boje, slojeviti, rede skriljavi. Glavni detriticni sastojak je kvarc, za-
tim slede sericit, feldspati i hlorit. Vezivo je limonitsko i glinovito. Glinci su tanko uslojeni,
eesto listasti, najeesce crvenkaste boje. U njihov sastav ulaze glinoviti miner ali, sericit, kvarc,
hlorit i hematit. Laporci su pretezno sive boje, podredeni po ueescu.
Kreenjaci se javljaju u gornjem delu stuba. Obieno su sive boje. Dobro su uslojeni, eesto pesko-
viti i laporoviti, i ispresecani kalcitskim zicama.
U predelu Hadzica, na bazi paleontoloskog materijala izdvojeni su sajski i kampilski slojevi.
Istoeno od Hadzica iz ovih slojeva odredena je sledeca fauna: Naticella costata, Myophoria
costata, Anodontophora jassaensis, Tirolites sp. itd.
Sliean razvoj javlja se u jedinicama LediCi-Ozren i Bjelasnica-Visoeica.

18
 STRUKTURNO - FAC IJALNE J EDI NICE
BOSANSKE . CREPOLJSKO
SKRILJAVE BJELASN ICA LE 0'CI . - TRE BEVIC
PLANINE -VISOCICA -oz R EN :-TRESKAVICA

<{
o 17"::-:-;,-=-=-:c___ -,-,...,~~ ___ - - - - ~- -- -

w
a::
~

..,
If)Z
a::
o
I
---~.-- ~ T
I 2,3 2T2
2 I 2 L----1 _ _2_ I
.., T2 ! T2 i ' T2 ; 1T2
..,Z
_~ ________ ~ _____ ~ __ -1 ______ ! ____1____2_____ _
o
w
T' ,dolomitski razvoj ! T'
2 I : I • v2.
-.:.c. dolomitsko-kre- T' T' I krecnJackl I

If) I
cnjacki razvoj 2 2 I razvoj
--~----~---~-·--T ~-~-.-.~.- - --- -. -t~---------- ~-~----~--.-~-

a:: I I
.., I
I T, ~ T,
.... Z
i T, [sara-
o T~ T'1 I I j ev sk i
I • -
'T,
o I : pescari
I L
- - - - - _ -- - _.L _________ ._~ ...J _ _ _ _ _ _ _ _ _ ~l. _______.____ _

SI. 3. Korelaciona shema razvoja mezozojskih tvorevina na listu Sarajevo. Correlation scheme for Mesozoic
deposits. KoppeJIJIl\HOHHaJI cxeMa Me3030iicKHX OTJIOmeHHll.

19
Kod Kijeva, u lokalnosti Ocadelo nadena je vrlo bogata fauna donjeg trijasa, narocito kampil-
skih slojeva iz kojih su odredene sledeee vrste: Pseudomonotis inaequicostata, Myophoria costata,
M. laevigata, Hoernesia socialis, Niuicella costata, Turbo rectecostatus, Tirolites spinosus, T.
idianus i Dinarites sp.
Na osnovu nalaska odgovarajuce faune i izvesnih litoloskih razlika u sastavu u pojedinim delo-
vima ovih jedinica donji trijas rasclanjen je na sajske i kampilske naslage.
Sajske naslage prostiru se od Bradine, Rastelice i TarCina dolinom Zujevine do HaZdiea. Njih
grade tankoslojeviti pescari, glinci i glinovito-peskoviti krecnjaci koji leze kontinuirano preko
permotrijaskih sedimenata. Peskovita komponenta kod ovih sedimenata sastavljena je od kvarca,
feldspata i listieavih minerala (muskovita i sericita) koji im daju "skriljavi" izgled.
Iz peskovito-Iaporovitih sedimenata sajskog potkata odredene su sledeee vrste: Anodontophora
fassaensis, Claraia clarai, C. aurita, Eumorphotis venet£ana.
Debljina je procenjena na oko 300 m.
Kampilske naslage izdvojene su u relativno uskoj zoni, konkordantno iznad sajskih slojeva.
Sastoje se od peskovitih laporaca, laporovitih krecnjaka i krecnjaka s interkalacijama glinovitih
sedimenata. Boje su sive, sivozelenkaste i ljubicaste. Stene su izrazito slojevite, a ponekad i
tablicaste, ponekad listaste i laminirane. U najvisim horizontima zastupljeni su finokristalasti
krecnjaci sa kalcitskim zicama i sa mestimicnim interkalacijama glinaca.
Od faune iz ovih sedimenata odredene su sledeee vrste: Myophoria costata, M.laevigata,
Pseudomonotis inaeqicostata, Hoernesia cf. socia/is, Naticella costata, Turbo rectecostatus, Tirolites
idrianus i T. cassianus.
Debljina kampilskog potkata iznosi oko 260 m.

DONJI TRIJAS SIRE OKOLINE SARAJEVA

CJEDINICA CREPOLJSKO-TREBEVIC-TRESKAV ICA)

Nalazi se uglavnom u neposrednom obodu paleozoika jugoistocne Bosne. Zastupljen je crve-

nim, belim i zutim peScarima sa vrlo malo laporaca, glinaca i krecnjaka. Pescari su kvarcno-
-liskunoviti i bez faune. To su Kittlovi (1904) "sarajevski pescari" koji pripadaju sajskom, a
negde i kampilskom potkatu.
Slojevitost nije uvek jasna, a ako se javlja, slojevi su najcesee debljine 50-60 em. Ovi pescari
mestimicno sadrze sociva glinaca i laporovitih krecnjaka koji u visim horizontima ponegde
imaju veee ucesee. Glinovito-Iaporoviti umeci u sarajevskim pescarima mogu negde dostizati
i debljinu do 50 m. Sporadicna pojava i prostorna ogranicenost ovih soCiva i umetaka ne doz-
voljava njihovu primenu kao repera za detaljnije rasclanjavanje tvorevina donjeg trijasa.
Donja granica ovih tvorevina nije nigde jasna: pescari su na povrsini raspadnuti tako da njihova
drobina pokriva i starije sedimente.
Gornja granica sarajevskih pescara, na nekim mestima, ima karakter postupnog prelaza u pes-
care, laporovite i peskovite krecnjake, glince i laporce sa faunom kampilskog potkata. Negde
sarajevski pescari izgraduju najvise horizonte donjeg trijasa, preko kojih kontinualno leze krec-
njaci anizika (Trebevie, Crepoljsko, ogranci Jahorine). To su, uglavnom, delovi terena u nepo-
srednom kontaktu s paleozoikom jugoistocne Bosne. Stoga smo misljenja da sarajevski pescari
ne pripadaju samo srednjem delu donjeg trijasa, kako to navodi E. Kitt! (I904), vee se mogu
prostirati kako u donje delove, tako i u vise horizonte donjeg trijasa. Ovi pescari ne sadrZe
faunu.

20
Debljina "sarajevskih pescara " iznosi preko 500 m.
U tektonskoj jedinici Crepoljsko-Trebevic izdvojena su dva superpoziciona paketa: nizi
i visi.

NiH borizonti donJeg triJasa (IT 1)

Predstavljeni su belim i crvenim kvarcnim liskunovitim pescarima, koji su masivni iIi banko-
viti sa slabo izrazenim povrsima slojevitosti. Donja granica im je skoro uvek tektonska, a gornju
granicu karakterise postupan prelaz u gornje delove donjeg trijasa. Debljina im je 300-500 m.

Viii bomonti donJeg trijasa (2T 1)

Izdvojeni su u prostoru Kasindola ina severnim padinama Trebevica, neposredno ispod vrha.
Donju granicu im cine kvarcno-liskunoviti "sarajevski pescari", a gornju anizijski krecnjaci.
Ovu jedinicu grade pretezno laporoviti krecnjaci i laporci, dok se pescari javljaju podredeno.
Sedimenti sadrze faunu kampilskih slojeva; ona se obicno javlja u laporovito-peskovitim kree-
njacima a sastoji se od mioforija, zerviIia, krupnih lima i drugih formi.
Debljina ovog paketa iznosi oko 200 m.

SREDNJI TRIJAS

Srednjotrijaske tvorevine su siroko rasprostranjene i javljaju se u razlicitim razvojima u svim

strukturno-facijalnim jedinicama.
Anizijski kat je predstavljen krecnjacima, dolomitima i smenom krecnjaka i dolomita. Ladinski
kat ima relativno ujednacen razvoj na celom listu.
Srednji trijas se odlikuje i vulkanskom aktivnoscu, koja je narocito izrazena u donjem delu
ladinskog kata.

ANIZIJSKI KAT (T~)

Kr emja<!ld razvoJ

Zapuen je u strukturno-facijalnoj jedinici Crepoljsko-Trebevic-Treskavica.

Okolina Sarajeva poznata je po klasicnom alpskom razvoju srednjeg trijasa. U anizijskom katu
konstatovane su sve tri zone:
(A) Zona sa Dadocrinus gracilis utvrdena je na Trebevicu, J ahorini i Bukoviku. Predstavljena
je belim i rumenim, masivnim i jedrim krecnjacima i dolomiticnim krecnjacima sa kri-
noidima. Debljina im znatno varira, od 50 do 250 m.
(B) Zona brahiopodskih krecnjaka (Decurtata zona) ima vece rasprostranjenje. Utvrdena je
na Trebevicu, Crepoljskom i drugim mestima. Ovi kreenjaci su belo-sivi, crvenkasti,
ponekad brecasti i grudvasto uslojeni. Mestimicno sadrZe manje mugle roznaca. Iz ove
zone u vise lokalnosti na Trebevicu i Crepoljskom odredena je sledeca fauna: Aulacothyris
incurvata, A. supina, A. wiineri, Rhynchonella ottomana, Rh. begum, Rh. mentzeli, Rh.
juchsii, Rh. illyrica, Terebratula supecta, T. kittlii, Tetractinella trigonella, Spirigera stur;,
Sp. canaliculata, Aulacothyris rodct', A. soror, A. incurvata, A. praevaliana, A. sparsa,
Waldheimia planoconvexa, Spiriferina iniquiplecta, Sp. meridionalis i Sp. microglossa. Na-
brojane vrste brahiopoda sakupljene su u lokalnostima DovliCi, Blizanac i Studenkovic

21
 na Trebevicu. Iz lokalnosti Drljevac na Crepoljskom, odredene su sledece brahiopodske
vrste: Spirigera hexagonalis, Sp. canaliculata, Sp. kittlii, Sp. matutina, Aulacothyris waneri,
A. incurvata, A. gregalis, A. turgidula, Rhynchonella begum, Rh. illyrica, Rh. fuchsii, Rh.
vicaria, Rh. ottomana, Spirijerina microglossa, Sp. koveskalliensis, Tetractinella trigonella,
Terebratula praepunctata i T. cf. angusta. Debljina brahiopodskih krecnjaka krece se od
50 do 100 m.
(C) Zona sa Ceratites trinodosus predstavljena je crvenim brecastim krecnjacima. Ova zona
konstatovana je na Trebevicu, Crepoljskom, Jahorini i drugim mestima. Iz lokalnosti
Blizanac, StudenkoviCi, PerCin, DovliCi i Mokrina odredene su brojne cefalopodske vrste:
Ceratites cf. deerescens, C. evolvens, C. cf. trinodosus, C. falcifer, Balatonites balatonicus,
Procteusites pusillus, Pr. kellneri, Pr. aff. konnecetus, Pr. robustus, Danubites floriani, Leio-
phyllites suessi, Sturia sansovinii, Orthoceras dubium, O. campanile, O. multilabiatum, Nau-
tilus cf. illadii, N. bulogensis, N. lilianus, Proarcestes extralabitus, Pr. escheri, Pr. bramantei,
Monophyllites sphaerophyllus, Temochelius binodosus, Noritea gondola, Acrochordiceras ende,
Aer. damesi, Procladiscites bramantei, Pr. molaris, Pr. brancoi, Pr. griesbachi, Pinacoceras
damesi, Flexoptychites (ptychites) flexuosus, Atractites secundus, Atr. boeckhi, Monophyllites
sphaerophyllus, Gumnites pllmai, G. incultus, C. cf. humboldti, Pleuronautilus striatus, Sa-
geceras sp., Megaphyllitessandalinus sp., Ptychites pauli i Pt. bosnensis. Iz lokalnosti Cre-
poljsko odredene su sledece vrste: Monophyllites sphaerophyllus, Gymnites aff. bosniensis,
Flexoptychites sp., Discoptychites cf. oppeli, Gymnites incultus, Ptychites stoliczkai, Flexo-
ptychites cf. flexuosus.
Debljina cefalopodskih krecnjaka varira od 50 do 100 m, a ukupna debljina tvorevina ani-
zika u ovom razvoju krece se do 400 m.

Dolo~itski razvoj

Utvrden je u strukturno-facijalnim jedinicama Bjelasnica-VisoCica: i LediCi-rOzren, konti-

nuirano preko laporovito-peskovitih krecnjaka donjeg trijasa. Gornju granicu ovih tvorevina
Cini vulkanogeno-sedimentna formacija ladinika.
Dolomiti su masivni, rede bankoviti, belo-sive boje i saharoidnog izgleda. Ne sadrZe faunu,
ali se u njima mogu javiti sociva iIi proslojci obicno rumenih, brecastih krecnjaka sa karak-
teristicnom faunom (Ocedelo, Banj do DejCiCi). Iz ovih lokalnosti odredene su sledece cefalo-
podske vrste: Ceratites aff. aviticus, Acrochodiceras cf. damesi, Ptychites sp., Proarcestes bra-
mantei, Procladiscites griesbachi, Mehaphyllites sandalinus, M. sphaerophyllus, Gymnites incultus,
G. cf. falcatus, G. obliquus, Flexoptychites cf. flexuosus, Sturia sansovinii, Atractetes boeckhi,
Atr. intermedius, Orthoceras multilabiatum, Ceratites sp., C. cf. ellipticus, Proarcestes extra-
labiatum, Gymnites incu.ltus, G. aff. bosniensis.
Ukupna debljina dolomita anizika iznosi oko 300 m.

Dolomitsko-krecnj acki razvoj

Zapazen je u prostoru severna od Hadzica i Kreseva u bosanskim skriljavim planinama, kon-

kordantno preko sedimenata donjeg trijasa. Ovu jedinicu grade bankoviti, rede masivni sivo-
-beli dolomiti i svetlosivi krecnjaci u prostoru Kreseva i Rakovice, dok se u neposrednoj okolini
Hadzica javljaju tamnosivi bankoviti dolomiti. Anizijski kat u ovom razvoju sadrZi dosta retko
faunu. Debljina mu iznosi oko 200 m.

LADINSKI KAT (T~)

Ima dosta ujednacen razvoj u svim strukturno-facijalnim jedinicama. Predstavljen je razno-

vrsnim sedimentima i vulkanskim stenama. Jedinica je izrazito slojevita, sa slojevima od neko-
liko milimetara do vise decimetara. U najnizim delovima javljaju se laporoviti i peskoviti sedi-

22
menti, glinci, tufozni pescari i roznaci a u visim horizontima krecnjaci sa proslojcima iIi mug-
lama roznaca. Laporci su tanka uslojeni, sive iIi rede crvenkaste boje, sa iverastim raspadanjem.
Pescari su pretezno sitnozrni i najcesce tufozni. Roznaci se javljaju u tankim slojevima, gotovo
redovno sa proslojcima listastih glinaca iIi u alternaciji sa tufoznim pescarima iIi krecnjacima.
Boja im varira od sivih preko zelenkastih do crvenih. Krecnjaci su sive iIi crvenkaste boje,
jedri, tankouslojeni i obicno sadde mugle roznaca. Po povrsini slojevitosti su naborani. U ovoj
jedinici je na vise mesta odredena karakteristicna fauna skoljaka - Daonella cf. lommeli, Posi-
donia sp., P. wengensis i druge.
Debljina tvorevina ladinika krece se do 400 m.
Opisani razvoj utvrden je u bosanskim skriljavim planinama i u jedinici Bjelasnica-Visocica,
dok je u jedinicama Crepoljsko-Trebevic-Treskavica i LediCi-Ozren moguce izdvojiti
dva superpoziciona paketa.

Donji paket ladinika CTD

Otkriven je kod Kijeva u jedinici Ledici-Ozren i jedinici Crepoljsko-Trebevic-Treskavica.
Predstavljen je roznacima, glincima, tufoznim pescarima i laporcima, dok se krecnjaci javljaju
sporadicno. Ove sedimente gotovo redovno prate izlivi spiIita (Presjenica, Kijevo, Babin Do).
U ovom paketu nalazi se dosta retka ali karakteristicna fauna ladinskog kata. Debljina ovih
slojeva ne prelazi 100 m.

Gornji paket ladinika (2T~)

Izdvojen je u istim lokalnostima. Za razliku od prethodnog clana, ovde je najvise crvenkastih

plocastih krecnjaka, krecnjaka sa roznacima i roznaca. Magmatskih stena nema. U ovim slo-
jevima nadena je karakteristicna fauna koju obicno saCinjavaju sitne vengenske posidonije.
Debljina jedinice je vrlo varijabilna, ali ne prelazi 150 m.

MAGMATSKE STENE SREDNJEG TRIJASA (~~ab)

Magmatske stene u srednjem trijasu javljaju se dosta cesto na ispitivanom terenu. Utvrdene
su u strukturno-facijalnim jedinicama bosanske skriljave planine, Crepoljsko-Trebevic-
- Treskavica i LediCi-Ozren.
Sve registrovane pojave vulkanita vezane su za stene ladinske starosti. U paleozojskim tvore-
vinama, takode, su utvrdene manje pojave bazicnih magmatskih stena za koje smatramo da pri-
padaju trijaskom vulkanizmu. Ovakav tretman dali smo i melafirima koji su vezani za anizijske
krecnjake kod Kreseva. Piroklasticne stene su konstatovane uz ladinske izlive sa kojima kon-
kordantno alterniraju. Produkti vulkanizma su raznovrsni; dominiraju spiliti, koji se javljaju
u vidu ploca (Babin Do, MosiCi, Bunovci, Presjenica) konkordantnih sa tufovima i sediment-
nim stenama. Medu hipabisalnim produktima, koji su obicno u starijim sedimentima pretezno
se javljaju albitski dijabazi.
Bitni minerali spilita su plagioklasi i pirokseni. Plagioklasi su najcesce u izduzenim pritkastim
agregatima, fenokristalima iIi mikrolitima; raspadnuti su, sericitisani i kalcitisani. Pirokseni
su, takode, retko svezi: alterisani su u sekundarne mineralne produkte. Od sporednih mineral a
najcesce se javljaju limonit, epidot, zeoliti, kalcit, kalcedon, magnetit i kvarc. Detaljni petro-
loski podaci 0 ovim stenama nalaze se u radovima J. Pamica (1957, 1962, 1963).

SREDNJI - GORNJI TRIJAS (T2,3)

Zbog jednolicnog petrografskog sastava i oskudne faune, na vise mesta, nije bilo moguce izdvojiti
srednji od gornjeg trijasa. Ove naslage su siroko rasprostranjene na Igmanu i Bjelasnici, a
javljaju se i na Trebevicu (Draguljac-Brus).

23
Na Igmanu i Bjelasnici ovi sedimenti leze konkordantno preko vulkanogeno-sedimentnog kom-
pleksa ladinskog kata, a gornji delovi prelaze u gornji trijas, odnosno leze ispod krecnjaka i
dolomita sa megalodonima. U sastav ove jedinice ulaze masivni i bankoviti krecnjaci i dolomiti.
Dolomiti su mikro- i kriptokristalasti, cesto brecasti, svetlosive iii sive boje. Na dosta mesta
raspadaju se u dolomitski pesak. Krecnjaci su obicno bankoviti. Pokazuju visok sadrzaj CaC03
a nerastvorni ostatak je vrlo mali. Mestimicno su intenzivno krasifikovani, naroeito u istocnom
delu Igmana. Najvisi horizonti sadde retke megalodone.
Na severnim padinama Trebevica u crvenkastim bankovitim krecnjacima utvrdena je, u poz-
natoj lokalnosti Draguljac i na Brusu, amonitska fauna koja sadrzi pretezno vrste iz karnijskog
kata: Atractites ausseanus, Orthoceras dubium, Proarcestes gaytani, Honnites klipsteini, H. dtff£ssus,
Coroceras delphinocephalus, Hypocladiscitis striatulus, Clionites cf. dorae, Trachyceras cf. austria-
cum, Megaphylites yarbas, Monophyllites cf. simonyi i Pompeckjites layeri.
Debljina ovog dela trijasa je 300-500 m.

GORNJI TRIJAS (T 3)
Sedimenti nerasclanjenog gornjeg trijasa imaju veliko rasprostranjenje u jedinici Bjelasnica-
- Visocica, dok u drugim strukturno-facijalnim jedinicama gornji trijas nije konstatovan.
Predstavljen je srednjesivim, svetlosivim i belim bankovitim krecnjacima, mestimicno sa pros-
lojcima tankoploeastih tamnih dolomita. Krecnjaci su kriptokristalasti, sa velikim saddajem
CaC03. Nerastvorni ostatak je mali, a izgraden je od organskih ostataka, glinenih minerala i
zrna kvarca. Krecnjaci sadde megalodone koji se obicno javljaju u vecoj masi u pojedinim
bancima. Odredene su vrste Megalodon triqueter, M. gumbelli i M. sp. Pored megalodona krec-
njaci sadrze alge, hidrozoe, korale i drugu sprudnu faunu.
Debljina megalodonskih krecnjaka gornjeg trijasa iznosi oko 700 m.
Na planini Bjelasnici, u gornjotrijaskim tvorevinama, izdvojena su dva superpoziciona paketa,
koji se medusobno litoloski razlikuju.

DonJi paket gornjeg trijasa (IT 3)

U centralnom delu Bjelasnice predstavljen je bankovitim krecnjacima tamnosive boje. U njima

se cesto javljaju ulosci dolomita razliCitih tipova: brecasti, mikro- i finokristalasti. Dolomiti
su neSto svetlije boje od krecnjaka. Visi horizonti ovog paketa izgradeni su od krecnjaka u
kojima su nadeni brojni preseci megalodona.

Gornji paket gornjeg trijasa (2T 8~

Izdvojen je u sinklinali Bjelasnice od Umoljana do Sitnicke lokve, a predstavljen je bankovi-

tim breeastim krecnjacima. Banci se lako uoeavaju na terenu i mogu se pratiti na vecem pro-
stranstvu. Ova jedinica je prema severoistoku u tektonskom odnosu sa megalodonskim krec-
njacima Bjelasnice. S everno od ove dislokacije, u tektonskom prozoru, otkriven je jursko-kredni
flis, koji verovatno lezi preko ovih krecnjaka, sto navodi na pretpostavku da ova jedinica moze
biti i baza flisa.
Debljina ovog paketa iznosi oko 300 m.

GORNJA JURA (8)

Utvrdena je u strukturno-facijalnoj jedinici LediCi-Ozren u dye male lokalnosti: kod Mosica

u dolini Bijele Rijeke i juzno od Mijanovica i Gaja. U obe lokalnosti lezi transgresivno preko
ladinskih vulkanogeno-sedimentnih tvorevina. Predstavljena je brecastim, bankovitim krec-

24
njacima u kojima se nalaze mugle roznaca. Fauna, nadena u odlomcima a nekad i u osnovnoj
masi, ukazuje na spurdni karakter sedimentacije: Ellipsactinia elipsoidea, E. polipora, E. capren-
cisi, zatim korali, briozoe i hidrozoe.
Preko ovih stena leze,klasticni sedimenti jure i krede, kao i preko starijih sedimenata srednjeg
trijasa, jer brece sa elipsaktinijama nemaju kontinuirano prostiranje. Zbog toga ove krecnjake
mozemo shvatiti kao bazu klasticnog razvoja jure i krede.
Debljina tvorevina gornje jure ne prelazi 50 metara.

KLASTI(:NI SEDIMENTI JURE I KREDE

Iz podataka iznesenih u pregledu ranijih proucavanja, vidi se da su jursko-kredne klasticne

tvorevine tretirane na razlicite naCine. Prema ranijim misljenjima, one su kredne starosti (Moj-
sisovics i saradn. 1880), jurske i kredne (Kittl, 1904), jurske (Katzer, 1906) i trijaske i lijaske
starosti (Pilger, 1939, 1941, 1942). Ovolike razlike u shvatanjima su uslovljene cinjenicom
sto su jursko-kredni klasticni sedimenti bez fosila, pa se starost odredivala najcesce na osnovu
superpozicionih odnosa. Medutim, nalaskom faune je R. Jovanovic (1958, 1959, 1963) do-
kazao da one pripadaju gornjoj juri i kredi.
Unutar ovih tvorevina izdvojeno je vise clanova, Cija se starost, prema dosadasnjim podacima
krece od gornje jure do gornje krede.

KALKARENITI, PESCARI I LAPORCI (J,K)

Izdvojeni su u strukturno-facijalnoj jedinici LediCi-Ozren, u lokalnostima Ledici, Presjenica
i Feracki potok. Manje mase ovih sedimenata utvrdene su i na Bjelasnici i Igmanu gde su tek-
tonski ukljestene u trijaske krecnjacke (Hojta, Sitnicka Lokva; na vise mesta na Igmanu).
Kod Ledica leze preko gornjojurskih brecastih krecnjaka i preko ladinskih naslaga. PoCinju
brecarna, preko kojih dolaze kalkareniti, laporci i glinci. U podrucju Presjenice i dalje na severo-
istok ove tvorevine leze preko dolomita anizijskog kata i preko vulkanogeno-sedimentnih tvo-
revina ladinika.
U svim ovim lokalnostima sekvence su izgradene od brecastih krecnjaka, kalkarenita sa zicarna
kalcita, zatim od peskovitih i laporovitih krecnjaka, pescara i laporaca. Jedinica je jako ubrana
i izlomljena, te je vrlo tesko rekonstruisati stub, debljinu i superpoziciju pojedinih clanova.
N a Hojti su iz laporovitih krecnjaka odredeni brojni preseci mikrofaune: Tintinopsella alpina,
T. carpathica, Calpionella eliptica i dr. U gornjoj Ljutoj prema Hojti iz laporovito-krecnjackih
slojeva odredene su mikroforme: Globotruncana lapparenti lapparenti, Gl. lapparenti tricarinata,
zatim kuneoline, nezazate i druge. Na seoskom putu kod vodenice, izmedu sela Dujmovica
i Ledica, flisni sedimenti sadrze sarno globotrunkane i to: Globotruncana angusticarinata, Gl.
sp. i druge.
Zbog velike poremecenosti i nalazaka faune globotrunkana i kalpionela na bIiskim rastojanjima,
u slicnim litoloskim clanovima ovaj kompleks nismo mogli detaljnije rasclaniti.
U svim lokalnostima utvrdena je gradaciona slojevitost. Turbiditi na nekim profilima nisu
utvrdeni, ali gledajuci na razvoj u celom prostoru sa sigurnoscu se moze konstatovati da je ovo
flis stvaran u dubljim distalnim delovima flisnog troga.
Debljinu je tesko rekonstruisati zbog poremecenosti; po nasem misljenju veca je od 500 rn.
BRECAST! KRECNJACI, KALKARENIT! I PES CARl eJ,K)
Ovaj Clan izdvojen je sarno u strukturi Bjelasnice u izvorisnom delu Rakitnice kod Umoljana.
Lezi diskordantno preko krecnjaka sa megalodonima, a poCinje brecastim krecnjacima i kal-

25
karenitima koji se dalje u stubu smenjuju sa glincima i pescarima. Turbiditna sedimentacija
je jasno izrazena. U visim horizontima se mestimice zapaza ritmicna litoloska smena bez gra~
dacije i turbiditske sedimentacije, sa alternacijom kalkarenita, laporovitih krecnjaka i roznaca.
U nizim delovima nadene su kalpionele, dok su u visim horizontima nadene Globotruncana
lapparenti, G. tricarinata i G. lapparenti lapparenti.
Debljina ovih slojeva procenjena je na oko 300 m.

LAPORCI, GLINCI, PESCARI I KALKARENITI :2J,K)

Otkriveni su samo preko prethodne jedinice na Bjelasnici, zapadno od Umoljana, na brdu Obalj.
Granica sa donjim paketom povucena je iskljuCivo na osnovu litoloske razlike. Ovde preovla-
duju laporci, glinci, pescari, a rede kalkareniti. U raznim nivoima ima tankoslojevitih razno-
bojnih roznaca, tako da jedinica ima saren izgled. I u ovim sedimentima su iz laporovito-krec-
njackih partija odredene brojne globotrunkane.
Debljina ovog clana iznosi oko 200 m.

LAPORCI, KALKARENITI, PES CARl I GLINCI (J ,K)

Izdvojeni su u strukturno-facijalnoj jedinici Bjelasnica-Visocica. Ve1iko rasprostranjenje

imaju u slivovima reka Ljubine, Josanice i Vogosce. U sastav jedinice ulaze laporci, glinci,
pescari i kalkareniti, a rede i brecasti krecnjaci.
U pojedinim delovima terena kod Ljubine, sekvence izgraduju iskljuCivo kalkareniti i laporci.
U donjem toku Ljubine, prema Semizovcu, sekvence su kompletne. U njihov sastav ulaze
krecnjacke brece, kalkareniti, pescari, laporci i glinci. U dolini Vogosce zapazeni su laporci,
pescari i kalkareniti. Zbog velike poremecenosti nije moguce dati superpozicioni raspored poje-
dinih sekvenci, niti rekonstruisati debljinu.
U ovom podrucju su na mnogo mesta odredene Calpionella alpina, Tintinopsella carpatica
i druge forme. Kod Nahoreva su iz ovih sedimenata e1ektronskim mikroskopom odredeni
nanokonusi donjokredne starosti.
U dolini Ljubine, kod Kamenice, iz peskovitih i laporovitih krecnjaka odredene su Orbitolina
confusa, Orb. cf. turonica, Orb. cf. trochus i Orb. sp. Iznad ovih su u stubu odredene Globo-
truncana lapparenti lapparenti, G. lapparenti tricarinata, Gl. angusticarinata, Gl. lapparenti
coronata, Praeglobotruncana sp., Pithonella ovalis, Heterohelix sp., obilje heterohelicida, zatim
Cuneolina sp., Nummoloculina heimi i Valvulammina sp.
Prema iznetim podacima starost ovih naslaga odgovara visim delovima gornje jure, donjoj
kredi i de1u gornje krede (cenoman-turonu).

BRECASTI KRECN}ACI, KALKARENITI I PESCARI (K 2)

Sedimenti ovog clana izdvojeni su u lokalnosti Ravni Nabozic, zatim izmedu reke Ljubine i
Misoce, severno od Hadzica u dolini Zujevine, Rakovice i Lepenice, i u podnozju Igmana
kod se1a Lokve.
Ovaj clan je na Ravnom Nabozicu kontinuirani nastavak jursko-krednih klastita iz doline Lju-
bine i predstavlja zavrsni deo klasticnog kompleksa. Izgraden je od brecastih krecnjaka i kal-
karenita sa tankim proslojcima laporovitih i peskovitih krecnjaka. Mestimicno se javljaju gusti
laporoviti krecnjaci sa muglama roznaca. Iz ovih krecnjaka odredene su forme Globotruncana
lapparenti lapparenti, Gl. lapparenti tricarinata, Gl. thalmani thalmani, Gl. angusticarinata,
Cuneollina pavonia parva, Valvulamina cf. i druge. Prema ovoj fauni starost jedinice je delom
turonska i senonska. U ovoj lokalnosti ima manje e1emenata turbiditske sedimentacije. Brecasti

26
krecnjaci su dominantni, dok su finiji klastiti manje debljine pa i tektonski reducirani, te se
dobija utisak da su razvijeni sarno brecasti krecnjaci i kalkareniti.
U ostalim lokalnostima gornjokredni klastiti su izgradeni od laporovitih brecastih krecnjaka,
kalkarenita, pescara i glinaca. Na retkim dobro otkrivenim profilima zapazaju se sve karak-
teristike turbiditske sedimentacije sa kompletnim sekvencama: iznad gradacionih clanova sledi
nivo sa horizontalnom laminacijom, zatim nivo ,sa konvolucijom i ponovo nivo sa laminacijom.
Debljina kompletnih sekvenci u ovim prostorima se krece oko 2 m, za razliku od nekomplet-
nih sekvenci na Ravnom Nabozicu Cija debljina prelazi preko 20 m.
Debljina karbonatnog flisa na Ravnom Nabozicu iznosi oko 400 m, dok je u ostalim lokalnostima
znatno manja.

SLATKOVODNI TERCIJARNI SEDIMENTI

Tercijarni sedimenti izgraduju severozapadni deo lista Sarajevo. Oni se u pravcu severozapada
protezu na terene listova Vares i Zenica.
Svi dosadasnji istrazivaCi su prilikom ispitivanja geoloskog stuba ovih tvorevina polazili od
ugljenog sloja kao glavnog repera. Glavni ugljeni sloj je utvrden u predelu Podlugova i Semi-
zovca. Razvijen je na prostranstvu od oko 50 km po pruzanju, od reke Misoce kod Ilijasa, na
jugoistoku pa sve do pod planinu Vlasic na severozapadu.

Oligomiocen (OI,M)

Slojevi oligocena otkriveni su na povrsini terena sarno duz severoistocnog ruba basena, odnosno
severoistocno od Podlugova na listu Sarajevo. Od reke Misoce ka Sarajevu oligomiocen tone
pod mlade sedimente.
U okviru oligomiocena su na sirem prostoru utvrdena tri litoloska Clana: bazalni sedimenti,
sedrasti krecnjaci i "sarena serija". Rasclanjavanje oligomiocena na samom listu Sarajevo je
prakticno nemoguce. Sedrasti krecnjaci koji su na listovima Vares i Zenica klasicno razvijeni
i lako se odvajaju od klasticnih sedimenata "sarene serije" u njihovoj povlati, na ovom delu
terena su uglavnom prekriveni raspadnutim materijalom koji potice iz "sarene serije", zbog
cega se dobija utisak da "sarena serija" lezi direktno preko mezozojskog osnovnog gorja. Krec-
njake smo zapazili sarno mestimicno, te nismo bili u mogucnosti da cak i priblizno povucemo
granicu izmedu njih i "sarene serije". Upravo iz tih razloga sve ove sedimentne ostavili smo
nerasclanjene.
Oligomiocen u prostoru Podlugovi-Semizovac poCinje sa malo konglomerata, a zatim slede
pescari zuckaste boje sa retkim umecima prljavosivih krecnjaka. Iznad tih slojeva nalazi se
"koscanski ugljeni sloj" sa kojim se upravo zavrsavaju bazalni sedimenti.
Iznad koscanskog ugljenog sloja slede plocasti i slojeviti porozni krecnjaci sa karakteristicnom
faunistickom asocijacijom koja je vezana iskljuCivo za ove slojeve. Tu se u velikom broju nalaze
heliksi, zatim limnee sa sirokim zadnjim zavojem i okruglaste skoljke (Sphaerium). Debljina
ovih krecnjaka iznosi oko 150 m. Iznad njih slede lapori koji navise postepeno prelaze u pescare
i konglomerate "s arene serije".
"Sarena serija" je izgradena od konglomerata, pes cara i laporaca koji se naizmenicno smenjuju.
Ukupna debljina oligomiocenskih tvorevina iznosi 500-800 m.

SREDNJI MIOCEN (M 2)
U okviru ovih tvorevina izdvojili smo dva superpoziciona paketa: donji, gde preovladuju la-
porci i pescari sa ugljem (glavna ugljena zona) i gornji, gde su razvijeni laporci, krecnjaci, pes-
cari i glinci (povlatna zona).

27
U dolini reke Misoce, nedaleko od zeleznicke stanice Vogosea, i kod Semizovca buSene su tri
strukturne busotine koje su imale zadatak da ispitaju rasprostranjenje ugljenih slojeva, a samim
tim i "glavne ugljene zone" u smeru jugoistoka. Prva busotina, na desnoj obali reke Misoce,
prosla je kroz kompleks laporaca, pes cara, glinaca i krecnjaka, i usIa u oligomiocensku "sarenu
seriju". U ovoj busotini, dakle, nedostaje "glavna ugljena zona". Slicne rezultate dale su i
busotine kod Semizovca i Vogosee. Bez obzira sto ovo izostajanje "glavne ugljene zone" moze
biti i tektonski uslovljeno, ovi rezultati i rasprostranjenje glavne ugljene zone na povrsini upu-
euju na pretpostavku da ta jedinica u smeru jugoistoka nije razvijena dalje od reke Misoce.
Zbog toga smo u podrucju Vogosee i Semizovca izdvojili nerasclanjeni srednji miocen.

G1avna ugljena zona (1M2)

Preko oligomiocenskog kompleksa lezi glavna ugljena zona, izgradena od glinovitih lap ora,
pescara, glina i glavnog ugljenog sloja. Ova zona je u Citavom basenu dobro proucena, ali je
na podrucju rudnika Breza i na listu Sarajevo vrlo slabo poznata. Na podrucju rudnika Breza
eksploatise se ugljeni sloj koji ne pripada glavnoj ugljenoj zoni vee se nalazi iznad nje, u povlat-
noj krecnjackoj zoni. Svega na nekoliko mesta na podrucju rudnika Breza i sela Zepce jamskim
radovima je utvrdeno postojanje i glavnog ugljenog sloja. Na povrsini terena jedino se zapaza
(iznad klasticne sarene serije, a ispod povlatnih krecnjaka) zona glinovitih lap ora i pescara
koja sigurno odgovara glavnoj ugljenoj zoni ostalih podrucja u basenu. Debljina ove zone
iznosi oko 200 m.

Povlatna zona r:M 2)

Izgradena je od slojevitih i bankovitih krecnjaka, zatim tankouslojenih laporaca i lapora i lapo-

raca u smeni sa pescarima, ukupne debljine 300-400 m.
Direktnu krovinu glavnog ugljenog sloja, debljine oko 70 m, cine veoma karakteristicni sloje-
viti do bankoviti krecnjaci, nesto bituminozni. U njima je tzv. povlatni ugljeni sloj, zbog cega
se nekada ova zona naziva i "povlatnom ugljenom zonom". Ovaj ugljeni sloj se na podrucju
rudnika Breze jedino i eksploatise. To se odnosi na podrucje okna Kamenice (Zupca).
Krecnjaci sadde brojne fosilne ostatke limnea, zatim sitne grancice gliptostrobusa i biljno
semenje Carpolithes foveatus. Za povlatu ovog ugljenog sloja karakteristicna je skoljka Unio.
Po svojim osobinama i navedenim faunistickim ostacima, krecnjaci povlatne zone se relativno
lako razlikuju na terenu sto je narocito vuno kod interpretacije polozaja ugljenih slojeva. Za
razliku od ostalih jedinica, koje se bocno menjaju, povlatna krecnjacka zona je u najveeoj meri
kontinuirana i nepromenljiva.
Na terenu koji pripada listu Sarajevo ovi krecnjaci su razvijeni na relativno malom prostran-
stvu, a otkriveni su istraznim busenjem izmedu zeleznicke stanice Podlugovi i zone izdanaka
povlatnog ugljenog sloja. Na citavom tom prostoru utvrdeno je postojanje ovih krecnjaka, kao
i povlatnog ugljenog sloja u njima.
Preko krecnjacke zone sa limneama, unionidima, gliptostrobusima i karpolitima leze karak-
teristicni tankoslojeviti laporci i lapori sa nesto pescara u gornjim delovima.
U povlatnoj zoni se zapaza opste, obicno ravnomerno poveeanje ucestalosti slojeva grubo-
klasticnih sedimenata. U najvisim delovima preovladuju pescari, za razliku od donjih horizonata
koji su izgradeni od tankoslojevitih laporaca i krecnjaka.
U ovom horizontu nestaju limnee, tako brojne u donjim nivoima. Fossarulus tricarinatus, tako-
de, izcezava, a umesto njega pojavljuje se Fossarulus pulus. Skoljke iz nizih jedinica - Unio i
Sphaerium, takode, izcezavaju. Umesto njih javljaju se, sto je narocito karakteristicno za base-
nsku korelaciju, prve kongerije - Congeria pernaeformis, uz nove vrste puzeva Velutinopsis. U
najvisim nivoima povlatne zone, u plocastim laporima, nalaze se i brojni ostaci flore gde domi-
nira Cinnamonum, zbog cega se jos nazivaju i cinamonum-Iaporci.

28
 LASVANSKI KONGLOMERAT (M2 •3 )
Poveeanje precnika zrna, karakteristicno. za go.rnje ho.rizo.nte srednjeg mio.cena, do.stize maksi-
mum upravo. u lasvansko.m ko.nglo.meratu. Nazvan je po. reci Lasvi, u Cijo.j do.lini je najbo.lje
o.tkriven. U o.Vo.j jedinici do.miniraju ko.nglo.merati i pescari, a lapo.rci i krecnjaci se javljaju
Po.dredeno..
Debljina jedinice je varijabilna i krece se o.d 400 do. 800 m. Po.Cinje karakteristicnim debelim
banko.m ko.nglo.merata, ko.ji se javlja o.ko. 400-500 m iznad glavno.g ugljeno.g slo.ja. Taj banak
ima relativno. veliko. pro.stranstvo. u Po.drucju Zenice, Mo.drinja, Kaknja i Breze. Iznad njega
slede pescari debljine i preko. 200 m, a zatim "glavni" ko.nglo.meratiiz doline reke Lasve.
U do.njim ho.rizo.ntima je lasvanski ko.nglo.merat pretezno. krecnjacko.g sastara, sa retkim ro.znac-
kim valucima. Valuci Po.ticu izkljuCivo. iz mezo.zo.jskih tvo.revina, u prvo.m redu iz kredno.g flisa
i dijabaz-ro.znacke fo.rmadje. U go.rnjim nivo.ima primeceni su prvo. (u pescarima) o.dlo.mci
do.Io.mita, za ko.je pretpo.stavljamo. da pripadaju trijasu. Dalje navise, preko. pescara sa do.Io.-
mitskim zrnima, slede ko.nglo.merati Ciji valud Po.ticu o.d paleo.zo.jskih stena. Najvisi delo.vi
ko.nglo.merata izgradeni su iskljuCivo. o.d valutaka paleo.zo.jskih skriljaca. OVo. je znacajno. jer
go.Vo.ri 0. vremenu kada je paleo.zo.ik ero.zijo.m bio. o.tkriven.
Ko.nglo.merati, kao. najo.tpo.rnije stijene, daju karakteristicne mo.rfo.Io.ske o.blike u reljefu (precage
u ko.ritima reka Reljevo., strme o.dseke, dubo.ke kanjo.ne i sl). Ti o.bIici su jo.S vise karakteristicni
za Po.drucje razvo.ja o.vih sedimenata na listo.vima Vares i Zenica (kanjo.n reke Bo.sne i Lasve).

GORNJI MIOCEN

Mladi mio.censki dklus Po.Cinje ugljo.no.snim tvo.revinama (kasindo.Iski ugljeni slo.j) iznad ko.jih
slede glino.viti lapo.ri, gline i glino.viti pescari (ko.sevski slo.jevi) i na kraju ko.nglo.merati (o.rlacki
ko.nglo.merati).
Ovi sedimenti su transgresivni na znatno.m pro.stranstvu sarajevske sinklinale, zatim preko.
paleo.zo.ika i mezo.zo.ika na jugo.zapadu. U vreme talo.zenja sedimenata o.Vo.g ciklusa, paleo.zo.ik
je vee bio. definitivno. o.tkriven ero.zijo.m, te sedimente o.Vo.g ciklusa nalazimo. transgresivne
preko. paleo.zo.ika, a paleo.zo.jske tvo.revine pretalo.zene u njima.
Zbo.g Po.navljanja uslo.va sedimentacije u mladem mio.censko.m ciklusu, kao. i u starijem, do.nji
ho.rizo.nti sadrZe pretezno. pelitske sedimente sa ugljem, a go.rnji psefitske tvo.revine. U o.vim
sedimentima izdvo.jili smo., sto.ga, dva superpo.zicio.na paketa: "ko.sevske slo.jeve" i "o.rlacke
ko.nglo.merate" .

Kosevski slojevi (1M3)

Pretezno. su izgradeni o.d lapo.ra, glina, alevro.lita i slabo. vezanih glino.vitih pescara, a Po.dredeno.
se javljaju i banci o.rgano.genih - ko.ngerijskih krecnjaka. Ovi slo.jevi su nazvani po. Ko.sevu,
predgradu Sarajeva.
Ko.sevski slo.jevi su danas najveCim delo.m zao.stali o.ko. Sarajeva, u sanijevsko.j sinklinali. Ero.-
zio.ni o.staci njiho.vih do.njih ho.rizo.nata srecu se i ko.d Po.dastinja (Kiseljak) io.ko. Gro.miljaka.
Band krecnjaka su (npr. u Ko.sevsko.m Po.to.ku ko.d Jago.mirske bo.lnice) skoro. u Po.tpuno.sti
izgradeni o.d ljustura ko.ngerija ("ko.ngerijski krecnjaci"). Ovi krecnjaci su Po.sluzilikao. o.dIican
reper za ko.relaciju stratigrafskih jedinica, jer su nadeni na vise mesta u basenu (Po.culica ko.d
Zenice, Po.dastinje ko.d Gro.miljaka).
Ko.ngerije do.zivljavaju maksimum razvo.ja, upravo., u vreme talo.zenja ko.sevskih slo.jeva. Iz raznih
mesta u basenu, a najvise ko.d sela Po.dastinja, Rako.vice, Ko.sevskbg Po.to.ka i Jago.mira'sakupijena
je bro.jna fauna ko.ngerija. Odredene vrste upucuju na go.rnjomio.censku staro.st. Po.trebno. je

29
istaci da se u kosevskim slojevima pojavljuju uglavnom nove vrste kongerija, kojih u nizim
jedinicarna nema, a naroeito je brojna Congeria ornithopsis.
Poseban znaeaj za raselanjavanje basena ima jedan ugljeni sloj koji se javlja u donjim delovima
kosevskih slojeva, odnosno iznad kongerijskih kreenjaka. Utvrden je kod Rakovice, Gladnog
polja, Koseva, Sarajevske pivare, Kasindola i Gromiljaka.
Debljina kosevskih slojeva iznosi oko 400 m.

Orlai!ki konglomerati C'M3)

Sedimentacija se u srednjobosanskom basenu zavrsava karakteristienim bankovitim sitnozrnim
konglomeratima, koji su od erozije ostali saeuvani sarno u sarajevskoj sinklinali na jugoistoku
i zeniekoj na severozapadu.
N a brdu Orlac kod Zenice, konglomerati se karakterisu bogatstvom karbonatnog cementa i sit-
nijim zrnom u odnosu na starije lasvanske konglomerate. Po tom brdu su njihovi ekvivalenti
u sarajevskoj sinklinali - konglomerate koji se javljaju na Vracama iznad Sarajeva i na desnoj
strani Miljacke, nazvani "orlaekim".
Orlaeki konglomerati, kao litostratigrafska jedinica, nisu u celini izgradeni od konglomerata.
U jedinici debeloj oko 100-200 m, konglomerati su sarno dominirajuca komponenta, a pored
njih se javljaju jos i peSCari, laporci i trosni konglomeraticni kreenjaci.

KVARTAR

Kvartarne naslage na listu Sarajevo nemaju veliko rasprostranjenje, ali su veoma raznovrsne.
Morenski materijal CgI). Izdvojen je na Bjelasnici, zapadno od Umoljana, zatim izmedu
Bjelasnice i Igmana i kod HadZica.
Morene su izgradene od slab'o zaobljenih komada kreenjaka i dolomita sa tragovima strija
i sitnog drobinskog materijala. One su pokrivene rastresitim pokrivaeem i vegetacijom, tako
da nisu bile dostupne detaljnijem obradivanju. Nalazak morena na razlicitim visinama govori
o razlieitim stadijima virmske glacijacije. Na bokovima valova i cirkova javljaju se tesko uoCljive
strije koje su pretvorene u skrape i orijentisane u pravcu kretanja gleeera.
Glaciolimnicki sedimenti (lgl). Utvrdeni su sarno kod Gornje Grkarice, a zastupljeni su
sitnozrnim tvorevinarna gde preovladuju peskovi koji boeno prelaze u sljunkovito-drobinski
materijal. Pored peskova javljaju se i tanki sivi peskovito-glinoviti proslojci.
Jezerski sljunak i pesak (j) utvrdeni su u siroj okolini Tareina i Pazarica. Na prevoju Osenik
kod pazarica imaju najvecu debljinu. Predstavljeni su pretezno neCistim kvarcnim sljunkom,
peskom i sivoplavieastim ilovaearna. Slojevitost nije jasna a obieno je izrazena sarno promenama
granulometrijskog sastava.
Jezerski bigroviti krecnjaci, sljunak i pesak Cj) javljaju se u odredenom visinskom pojasu
po obodu depresije TarCina, RaStelice i Pazarica iz eega se moze zakljueiti da predstavljaju
zavrsnu fazu jezerske sedimentacije. Pored sljunka, peska i drobinskog materijala sadrZe i
bigrovite breeasto-konglomeratiene supljikave kreenjake. Valuci i zrna u ovim sedimentima
vode poreklo iz permskih naslaga ali ih ima u manjoj meri i iz razlieitih elanova trijasa.
Proluvijalni nanosi Cpr) su utvrdeni u manjim depresijama na Bjelasnici i Igmanu (Praeno
polje). Izgradeni su od slabo zaobljene drobine razliete krupnoce koja predstavlja odlomke
okolnih stena, obieno kreenjaka i dolomita i ilovaea.
Deluvijalne naslage Cd) su izdvojene u gornjem toku reka Zujevine i Zeljeznice. Izgradene
su od drobine i padinskih breea.

30
Sipari (s) su izdvojeni pod strmim odsecima zapadnog i severozapadnog oboda planine Bje1as-
nice kao drobinski siparisni materijal koji po bokovima moze biti cementovan u brece.
Recne terase (t). Utvrdene su u dolinama reke Zeljeznice, Miljacke i Bosne. U nekim delo-
virna toka ovih reka izdvojili smo u njima tri nivoa. Izgradene su od sljunka i peska koji su u
najstarijoj terasi obicno cementovani.
Aluvium (al) je siroko rasprostranjen u Sarajevskom polju, a zatim oko reke Bosne, Lepenice
i Fojnice. Izgraden je od sljunka, peska i zavrsnog muljevito-peskovitog horizonta. Zajedno
sa sljunkovima teras a aluvijoni predstavljaju nalaziste korisnog gradevinskog materijala koji
se na vise mesta eksploatise.

31
TEKTONIKA

o gradi sireg prostora ispitivanog terena ima dosta podataka. Po K. Petkovicu (1960), ovaj
teren pripada "zoni paleozojskih skriljaca i mezozojskih krecnjaka".
Pri resavanju tektonike lista Sarajevo koristili smo razliCite tipove litostratigrafskih razvoja
kao i njihove strukturne karakteristike za izdvajanje manjih jedinica. Izdvojeno je vise strukturno-
-facijalnih jedinica (bosanske skriljave planine, Bjelasnica-Visocica, LediCi-Ozren, Cre-
poljsko-Trebevic-Treskavica i paleozoik Prace), koje su dalje podeljene na odgovarajuce
tektonske jedinice.

BOSANSKE SKRILJAVE PLANINE

U sastav ove jedinice ulaze metamorfne stene paleozoika, preko kojih tektonski leze dolomiti
i dolomiticni krecnjaci. Paleozojski kompleks se zavrsava transgresivnim permskim klastitima.
Ova strukturno-facijalna jedinica je prema facijalnom razvoju podeljena u tektonske jedinice
Bradina-Tarcin i Hadzici, koja lezi preko prethodne jedinice u tektonskom odnosu (dekol-
manski). U gradi ove jedinicc ucestvuju sedimenti permotrijasa, klastiti donjeg trijasa i krec-
njaci srednjeg trijasa.

Tektonska jedinica Bradina-Tarcin

Regionalno posmatrano, paleozojski kompleks predstavlja den slozene antiforme "bosanskih

skriljavih planina" dinarskog pravca pruzanja, sa tonjenjem ose prema severozapadu pod uglom
od oko 20°. Elementi tonjenja strukture odredeni su na osnovu sistematskih terenskih merenja
lineacije mineralnog tipa, osa sekundarnih nabora i lineacije presecenih povrsina izmedu foli-
jacije i klivaZa) sinopticki dijagram.)
Analiza elemenata sklopa (folijacije, klivaza, lineacije i pukotina) pokazuje da je sklop kristalastih
skriljaca vrlo slozen sa ubiranjem obnavljanim bar u dye faze. VeCi strukturni oblici osloznjeni
su sekundarnim naborima visokog indeksa ubiranja i paralelnim tipom klivaza velike ucesta-
losti pojavljivanja. Pravac pruzanja klivaZa poklapa se sa pruzanjem folijacije, dok padni uglovi
imaju promenljive vrednosti u zavisnosti od karaktera krila nabora, zbog cega kod povrsnog
posmatranja, kompleks ima prividno monoklinalni pad prema severoistoku.
U stvari skriljci su vrlo intenzivno ubrani u prevrnute, izokline i lepezaste nabore metarskih
dimenzija sa razorenim temenim de1ovima. Klivaz ima ve1iki znacaj, jer je duz njega izvrseno

Sl. 4. Pregledna tektonska karta lista Sarajevo. A - Bosanske ~kriljave planine: Al - Tektonska jedinica Bra-
dina-TarCin, A2 - Tektonska jedinica HadziCa; B - Strukturno-facijalna jedinica Bjelasnica-Visocica:
Bl - Tektonska jedinica Bje1asnica-Preslica, B2 - Tektonska jedinica Bje1asnice, B3 - Tektonska jedinica
Igmana, B4 - Tektonska jedinica Hojte, B5 - Tektonska jedinica Ljubine; C - Strukturno-facijalna jedinica
Ledici-Ozren: CI - Tektonska jedinica Ledica, C2 - Tektonska jedinica Moscanica-Ozren; D - Struk-
turno-facijalna jedinica Crepoljsko-Trebevic-Treskavica; E - Paleozoik istocne Bosne (Prace); F - Sara-
jevsko-zenicki bas en. Rasedi: 1 - busovacki, 2 - krupacki.

32
 . /v /
,),,,/ / F
/
''''
//
.

/
/

.'
/

/
/
/

Generalized tectonic map of the sheet Sarajevo. A - Bosnian schist mountains: Al - Tectonic unit Bradina-
-Tarcin, A2- HadziCi tectonic unit; B-Structural-facial unit Bjelasnica-VisoCica: BI - Bjelasnica-Preslica
tectonic unit, B2 - Bjelasnica tectonic unit, B3 - Igman tectonic unit, B4 - Hojta tectonic unit, B5 - Ljubina
tectonic unit; C - Struktural-facial unit LediCi-Ozren: CI - LediCi tectonic unit, C2 - Moscanica-Ozren
tectonic unit; D - Structural-facial unit Crepoljsko-Trebevic-Treskavica; E - East Bosnia CPraca) Palaeo-
zoic; F - Sarajevo-Zenica basin. Faults: I - Busovaca, 2 - Krupac.

0630PHruf TeKTOHlftIeCKruf KapTa JUICTa CapaeBo. A - BocHlfHcKlle CJIa~eBaTble ropbI: Al - TeKTOHHtIeCKaJI

ellHHlfI:\a Bp811HHa-TaptIHH, A2 - TeKTOHlftIeCKaJI eWfiIHI:\a Xall)f(HtIH; B - CTPyKTYPHo-<paI:\HaJIbHaH
ellHHHI:\a BbeJIaIIllnfI:\a-BHCOtIHI:\a: BI - TeKTOHHtIeCKaJI ellHHHI:\a BbeJIaIIlHHI:\a-IIpecJ1HI:\a, B2- TeK-
TOHlftIeCKaH e.l\HHlfI:\a BbeJIaIIlHlfI:\H, B3 - TeKTOHlftIeCKaH e.l\HHlfI:\a HrMaHa, B4 - TeKTOHlftIeCKaJI e.r:lHHHI:\a
Xoii:TH, B5 - TeKTOHlftIeCKaH e.l\HHlfI:\a JII06HHlf; C - CTPyKTYPHO-<p3I:\H3JIbHaJI e.l\IIHlfI:\a JIe.l\HtIH-03peH:
CI - TeKTOHlftIeCKaJI e.l\HHlfI:\a JIellH:tIH, C2 - TeKTOHlftIeCKaH e.!llllnfI:\a MomaHlfI:\a-03peH; D - CTpYK-
TypHO-<p3I:\H3JIbHalI e.l\HHlfI:\a UpertOJICKO-Tpe6eBHtI-TpeCKaBHI:\a; E- II3JIeo30H BOCTOtIHdi B _CHlf CIIpatIH);
F - CapaeBcKO-3eHlftIKllH 6acceii:H. Pa3pbIBbI: I - BycoBatIH, 2 - KpYII3I:\a.

33
 Sf Sk

~I
I

Sl. 5. Dijagrami sklopa paleozojskih stena jedinice Bradina-Tarcin: Sf - folijacija, Sk - klivaz, L -lineacija,
Sp - pukotine.
Fabric diagrams for the Palaeozoic deposits of the Bradina-TarCin tectonic unit: Sf - foliation, Sk - cleavage,
L - lineation, Sp - joints.
CTPyKTypHble ~llarpaMMbI I1ane030H: TeKTOHllQeCKOH e~llHlll\bI Epa~llHa-TapQllH: Sf - Q:>OJIllal\llH:, Sk -
-KJIllBam, L - mmeal\llH:, Sp - TpeIl\llHli.

diferencijalno plasticno tecenje i deformisanje skriljaca, sto je prakticno uslovilo preoblikovanje

variscijski formiranog sklopa. U ovoj mladoj fazi izvrseno je i uskriljavanje porfiritskih proboja
i kvarcporfirskih izliva.
Dolomiti, dolomiticni i mermerisani krecnjaci, kao krute stenske mase razlomljene pri ubiranju
u vise zasebnih blokova, ponasali su se kao posebna tela koja su se kretala preko plasticne pod-

34
 Sm

o
S1. 6. Dijagrami sklopa za paleozojske magmatite jedinice Bradina-Tarcin: Sm - skriljavost, Sp - pukotine.
Fabric diagrams for Palaeozoic igneous rocks of the Bradina-TarCin tectonic unit: Sm - schistosity,Sp- joints.
CTPYKTYPHble ,LIllarpaMMbI rraJIe030HCKHX MarMaTHqeCKHX rropo,LI TeKTOHllqeCKOH e,LIHHHL\H npa,LIllHa-TaplffiH:
Sm - CJIaHL\eBaTOCTb, Sp - TpeIL\llHli.

loge i zadobijala razliCitu prostornu orijentaciju. Statistickom obradom podataka, konstatovano

je da ove stene obrazuju antiklinalu sa uglovnim odstupanjem osa nabora u odnosu na skriljce
i tonjenjem prema sever-severozapadu pod uglom priblizno od 12°.
U svim lokalnostima gde su utvrdene magmatske stene kao proboji i izlivi (izuzev u kvarcpor-
firima), postoji sekundarna orijentacija primarong sklopa usled dinamometamorfnih procesa,
koji su praceni rekristalizacijom i stvaranjem niskotemperaturnih mineralnih parageneza karak-
teristicnih za facije regresivnog metamorfizma. Skiljavost ima monoklinalan pad prema jugo-
zapadu sa vrednostima padnog ugla od 30-50°.
Obzirom da paleozojski kompleks juzno od Kreseva ima generalni pad prema severoistoku, a
magmatske stene pad prema jugozapadu, evidentno je da na prostoru Komari-AlagiCi-Osje-
Inica-HadziCi postoji sinklinala u kojoj se kao najmlade tvorevine nalaze donjotrijaski sedimenti.
Na osnovu postojeCih podataka moze se zakljuCiti da su osnovne strukturne forme u najstarijim
Clanovima stvorene u jednoj starijoj fazi ubiranja za kojom je sledila magmatska aktivnost.
U narednoj fazi dolazi do preoblikovanja sklopa paleozojskih skriljaca i dinamometamorfnih
promena u magmatskim stenama. Posle devona nastaje veliki hljatus (nedostaje karbon) sve
do gornjeg perma koji transgresivno lezi preko pomenutih litofacijalnih clanova i ima drugaCiju
strukturu.

Tektonska jedinica HadZica

U sastav ove jedinice ulaze skriljavi laporoviti krecnjaci permo-trijasa, pescari, laporci i krecnjaci
sajskog i kampilskog potkata donjeg trijasa, zatim dolomiti i krecnjaci anizijskog kata i ladinska
vulkanogeno-sedimentna formacija. Odnos sa prethodnom jedinicom je dekolmanski. VeliCina
kretanja se ne moze odrediti, ali se iz odnosa na terenu (okolina Kreseva) vidi da je kretanje

35
bilo znatno: donjotrijaski sedimenti su kretanjem redukovani te su krecnjaci srednjeg trijasa
dosli u kontakt sa paleozojskim stenama.
Pored toga, uporedenje sinoptickog dijagrama slojevitosti ovog prostora sa sinoptickim dija-
gramom planarnih elemenata u tvorevinama paleozoika pokazuje velike razlike u sklopu. Ova
nesaglasnost, takode, potvrduje dekolmanski odnos izmedu tvorevina mezozoika i paleozoika.

STRUKTURNO-FACIJALNA JEDINICA BJELASNICA-VISOCICA

Ova jedinica obuhvata Bjelasnicu, Igman i prostor Ljubine. Ona se posebno istice razvojem
debelog kompleksa krecnjaka i dolomita srednjeg i gornjeg trijasa i jursko-krednih klastita.
Prema facijalnom razvoju, kao i prema strukturnim elementima, ona je izdeljena u pet tek-
tonskih jedinica (Bjelasnica-Preslica, Bjelasnica, Igman, Hojta, Ljubina).

Tektonska jedinica Bjelasnica-Preslica

U sastav ove tektonske jedinice ulaze permotrijaski skriljavi laporoviti krecnjaci, zatim klastiti
i krecnjaci donjeg trijasa. Bjelasnica je navucena preko tvorevina paleozoika, sto se moze pra-
titi od Rastelice preko Ivana do juzno od Bradine.
Srednji i gornji trijas se ponasaju kao ploca sa blagim naborima. Sinklinalno podrucje nalazi
se zapadno od Umoljana i kod Oblja gde je zastupljen jursko-kredni flis. Blaga antiklinala kon-
statovana je izmedu Zelenih njiva i Lanista.
Jugozapadnu granicu ove jedinice predstavlja dislokacija kod Dzepa, kojom su krecnjaci sa roz-
nacima i dolomiti srednjeg trijasa navuceni preko tvorevina krede. Severoistocna granica, takode,
predstavlja dislokaciju (jugozapadno od bila Bjelasnice) duz koje su krecnjaci i dolomiti gornjeg
trijasa navuceni preko najvisih horizonata gornjeg trijasa i jursko-krednog flisa. Prema jugo-
istoku se ova jedinica produzava preko Rakitnice na Visocicu.

Tektonska jedinica Bjelailnice

Izgradena je od sedimenata donjeg, srednjeg i gornjeg trijasa kao u prethodnoj jedinici, i flisa
jure i krede.
U njoj su izrazeni blagi nabori sa osama pravca severozapad-jugoistok. Interesantna je bora
Bjelasnice sa skoro vertikalnim, delimicno poleglim i raskinutim severoistocnim krilom koje
Cini glavno bilo planine. Jugozapadno krilo blago pada prema severoistoku, dok su u predelu
Debeli brijeg-Dugo polje slojevi skoro horizontalni.

Tektonska jedinica Igmana

Izgradena je od krecnjaka sa mestimicnim uloscima dolomita i dolomitic nih krecnjaka. Odvojena

je od sarajevskog flisa delom busovackim a delom krupackim rasedom. Od Bjelasnice je odvojena
rasedom koji poCinje kod Blazuja, pa preko Brezovace i Omara nastavlja se u pravcu Kara-
mustafinih Caira, odakle skrece na istok uvalom do Presjenice. Duz ove dislokacije doslo je
do navlacenja na donju strukturnu etazu, a delom i na strukturu Bjelasnice. Krecnjaci planine
Igman grade sinklinalu poleglu prema jugozapadu; ona na severoistocnim padinama prelazi
u antiklinalu gde su otkriveni sedimenti donjeg trijasa (Javor).

Tektonska jedinica Hojte

Ova se tektonska jedinica nalazi sarno manjim delom na listu Sarajevo. Izgradena je od krecnjaka
i dolomita srednjeg i gornjeg trijasa i jursko-krednog flisa, i gradi produzetak Bjelasnice. U
strukturnom pogledu predstavlja prevrnutu boru sa raskinutom antiklinalom koja je delom i
navucena preko klastita jure i krede.

36
 S1. 7. Dijagram slojevitosti za tektonsku jedinicu Hadziea.
Structural diagram for bedding in the HadziCi tectonic unit.
CrpYl<TYPHIU! ~arpaMMa CJIOHCTOCTH B TeKTOHH'IeCKOH: eAHHHI:\e XaAiKHqH.

Tektonska jedinica LJubine

Ovoj tektonskoj jedinici pripadaju klasticni sedimenti okoIine Sarajeva koji se pruzafu i dalje
prema severozapadu. Juzna granica je pokrivena neogenom, a delom oznacena i busovackom
rasednom zonom. Severnu granicu Cini trijaski kompleks koji lezi inversno na klastitima, a
delom je i navucen.
U odnosu na strukturu prethodno opisanih tektonskih jedinica klasticni sedimenti ovih prostora
su znatno vise poremeceni i ubrani. U niZim horizontima cesto se srece diferencijalni kIivaZ
koji je u krecnjackim slojevima cesto upravan na slojevitost, dok je u laporovitim koso Bore
su razIiCitih dimenzija i mogu se pratiti na velikom prostranstvu. Sitniji nabori veceg indeksa
ubiranja se javljaju u nizim horizontima klastita gde preovladuju pescari i laporci, dok su u
krecnjacima bore veCih razmera i relativno blage. Sekundarni nabori se javljaju obicno nakon-
taktu peskovito-Iaporovitog paketa sa krecnjacima. Ose sekundarnih nabora obicno odstupaju
od generalnog pravca pruzanja jedinice. U prostorima Stavnje, Ljubine i na drugim mestima

37
donji horizonti klasticnih sedimenata su intenzivno ubrani. Bore su manjih razmera, jako
stisnute, cesto izokline i raskinute, sa aksijalnim povrsima koje padaju prema severoistoku i
istoku.
Od jugozapada prema severoistoku stepen ubranosti donjih nivoa klastita se povecava, tako da
se na kontaktu sa trijaskim tvorevinama nailazi na stisnute metarske izokline bore, a cesto i na
milonitske zone.
Gornji nivoi klasticnih sedimenata izgradeni su od razliCitih, pretezno brecastih krecnjaka,
rede peScara i listastih laporaca. Ove stene grade blage sinldinale i antiklinale dekametarskih
i kilometarskih razmera za razliku od niiih horizonata.
U klasticnom kompleksu ose struktura znatno odstupaju od dinarskog pruzanja: na prostoru
Vogosce i Ljubine one se pruzaju uglavnom sever-jug. Skretanja osa nab ora u ovaj pravac,
kao i intenzivnija ubranost klasticnih sedimenata u ovim podrucjima mogu se objasniti vedm
kretanjem paleozoika jugoistocne Bosne (bloka Prace) ka jug-jugoitsoku u odnosu na struk-
turu bosanskih skriljavih planina.

STRUKTURNO-FACIJALNA JEDINICA LEDICI-OZREN

Ova jedinica ima malo rasprostranjenje. U okviru nje izdvojili smo jedinice Ledica i Moscanica-
-Ozren.

Tektonska jedinica Ledica

U sastav ove jedinice ulaze klastiti donjeg trijasa, srednjotrijaski dolomiti i vulkanogeno-sedi-
mentne tvorevine. Najvisi horizonti izgradeni su od jursko-krednih klastita.
U strukturnom pogledu to je prevrnuta bora koja je delom navucena na strukturu Bjelasnica-
-Igman, a kasnije razlomljena krupackim rasedom, rasedom Presjenica-Babin Do i drugim.
Jugozapadnu granicu predstavlja dislokacija kojom je ova jedinica svojim antiklinalnim delom
navucena na tektonsku jedinicu Hojte. Sinklinalno podrucje jedinice pruza se upravno na di-
narski pravac od Krupca preko Presjenice do Prackog polja. Sa istocne strane su preko ove
sinklinale navuceni donjo- i srednjotrijaski sedimenti Trebevica (Kijevo, Vojkovid). Manji
delovi ove jedinice otkriveni su u izvorisnom delu Zeljeznice.

Tektonska jedinica Moscanica-Ozren

Izdvojena je severna od Crepoljskog i manjim delom oko Moscanice. U sastav ove jedinice ulaze
klastiti donjeg trijasa, anizijski dolomiti i vulkanogeno-sedimentni kompleks ladinika, preko
kojih transgresivno Ide jursko-kredni klastiti.
Skoro preko citave ove jedinice navuceni su trijaski pescari i krecnjaci tektonske jedinice Tre-
bevic-Crepoljsko. Erozijom je raznet ved deo navucenog pokrova, tako da se on javlja u vidu
tektonskih krpa.

STRUKTURNO-FACIJALNA JEDINICA CREPOLJSKO-TREBEVIC-TRESKAVICA

Utvrdena je u istocnim i jugoistocnim delovima terena lista Sarajevo. U njen sastav ulaze kvarc-
-liskunoviti pescari donjeg trijasa, masivni krecnjaci i vulkanogeno-sedimentne tvorevine sred-
njeg trijasa. Na Trebevicu (Draguljac) otkriveni su i krecnjaci gornjeg trijasa.
Struktura ove jedinice je vrlo slozena. Osnovnu strukturu najverovatnije predstavlja prevrnuta
antiklinala, izrasedana nizom kraljusti. U prilog ovom shvatanju idu odnosi u kanjonu reke

38
Miljacke, gde se preko srednjotrijaskih krecnjaka nalaze sedimenti donjeg trijasa, pa na njima
ponovo krecnjaci srednjeg trijasa. Slicni odnosi utvrdeni su i na Trebevicu. Jugozapadno
od Trebevica struktura tone pod depresiju sarajevsko-zenickog tercijarnog basena. Od Sa-
rajeva prema Crepoljskom, erozijom je otkriveno jezgro inversne antiklinale. Na Citavom ovom
delu terena tvorevine ove tektonske jedinice Ide preko klasticnih sedimenata jure i krede, a
nedge i preko trijaskih tvorevina donje strukturne etaze.
Tektonski stil ove tektonske jedinice ukazuje na jasno izrazenu kliznu - gravitacionu tektoniku.
Krecnjaci su se ponasali kao krute rnase, zbog cega je dolazilo do pucanja i navlacenja masa kao
ploca jednih preko drugih po nekoliko puta.

PALEOZOIK ISTOCNE BOSNE

Ova strukturno-facijalna jedinica je otkrivena na krajnjem jugoistocnom delu lista Sarajevo

(Crna reka), a izgradena je od devonskih krei:njaka i dolomita i klastita karbona, preko kojih
su verovatno dekolmanski kretani sedimenti tektonske jedinice Trebevica.
Karbonske tvorevine su predstavljene pescarima, liditima i skriljcima koji su jako tektonski
poremeceni, tako da je rekonstrukcija strukturnih oblika nemoguca. Devonski krecnjaci su
otkriveni na malom prostoru i takode su osteceni.
Posto su tvorevine ove tektonske jedinice otkrivene na mal om prostoru, a uz to su i snazno
poremecene, nismo imali mogucnosti za detaljniju tektonsku analizu.

SARAJEVSKO-ZENICKI BASEN

Ovaj basen zahvata centralne i severozapadne delove lista, izmedu centralno-bosanskog paleo-
zoika, Bjelasnice, Igmana i Trebevica i Ljubine. Lezi diskordantno preko clanova svih ranije
pomenutih jedinica. U sastav ove jedinice, koja predstavlja monoklinalu, ulaze sedimenti oligo-
miocena i miocena. U severnim delovima ove strukture (Podlugovi-Ilijas) otkriveni su naj-
stariji sedimenti, a u juznim, oko Kiseljaka, Rakovice, Ilidze i Sarajeva najmladi. Ovo je uslov-
ljeno spustanjem jugozapadnog dela basena duz busovackog raseda u toku cele sedimentacije.
Busovacki rased je utvrden geofizickim merenjem, a duz njega se javljaju termalne, termo-
mineralne i mineralne vode (Ilidza-Kiseljak). Sedimenti ovog slatkovodnog basena su rela-
tivno snazno ubrani taka da ima cak i poleglih struktura.

39
PREGLED MINERALNIH SIROVINA

Na listu Sarajevo javljaju se razlicite mineralne sirovine genetski vezane za paleozojski kiseli
magmatizam, paleozojske metamorfite, permotrijaske sedimente, trijaske vulkanite, odnosno
trijasku submarinsku vulkansku aktivnost, tercijarne sedimente i kvartarne naslage.

PALEOZOJSKA NALAZISTA

Odavno su poznate brojne pojave i lezista vezana za paleozojske tvorevine, 0 kojima su pisali
brojni raniji istraZivaCi "bosanskih skriljavih planina" a narocito dela, koji pokriva ovaj list
(F. Katzer, I. Jurkovic, M. Ramovic, M. Jeremic i drugi).
Lezista barita se javljaju kao: baritna tela, baritno-kvarcne zice, baritno-kvarcno-fluoritne
zice i baritno-tetraedritne zice. Baritna tela se nalaze u dolomitima, a rede u krecnjacima,
mermerastim krecnjacima i skriljcima, kao i u izmenjenim kvarc-porfiritima. Najaznacajnija
su nalazista Meovrsje, Vaganj, Vranci, Blinje, Dubrave, Rastelica i Gunjani. Pojave su raz-
liCitih dimenzija u vidu debelih zica, gnezda i sociva, a kod sela Vranci utvrdeno je baritno
telo sa preko 15.000 tona barita (M. Ramovic 1956). Uz barit, koji je nastao u vise generacija,
javljaju se kvarc, siderit, kalcit, fluorit, tetraedrit, galenit, pirit, cinabarit, malahit, azurit,
kovelin i limonit (I. Jurkovic 1956, 1957). Baritno-kvarcne i baritno-kvarcno-fluoritne zice
sadde kvarc i opticki fluorit (Lj. Baric 1952). Ove zice se nalaze na juznim padinama Meovrsja,
juzno od Kreseva. Baritno-tetraedritne zice su otkrivene izmedu Dugih njiva i Dubokog Vagnja
jugozapadno od Kreseva. U njima se pored barita nalazi kvarc, siderit, kalcit, sekundarni cina-
barit, limonit, kovelin, malahit i azurit. Debljina im varira od 0,5 do preko 1 m.
Kvarcne zice sa realgarom i auripigmentom javljaju se severoistocno od Kreseva, naroCito u
dolinama pritoka Hrmze, Banja i Gase, na kontaktu kvarc-porfira i kvarc-porfirita sa permskim
klastitima. Ova lezista bila su u eksploataciji u vremenu turske i austrijske okupacije.
Primarna nalazista cinabarita nalaze se u paleozojskim dolomitima u vidu sitnih zilica iIi gnezda
promera do 0,5 m (Oberska rupa, jugozapadno od Kreseva, Kostajnica, Fratarske Lopate itd).
Cinabarit je pracen kvarcom sa dosta hematita. Brojni istraZni radovi do danas nisu dali zna-
cajne rezultate.
Minerali bakra - kovelin, azurit i malahit, javljaju se u primarnoj i sekundarnoj asocijaciji sa
baritom. Nemaju ekonomski znacaj.

SI. 8. Pregledna karta mineralnih sirovina za list Sarajevo. 1 - Izdanak uglja (UI - lignit), 2 - Po-
java uglja, 3 - Ldiste u eksploataciji (ba - barit, q - kvarc), 4 - Napusteno leziste, 5 - Pojave nemetala
(gi - gips, ba - barit, q - kvarc), 6 - Kvarcne zice (q), 7 - Pojave metala (Fe - gvozde, eu - bakar,
Au - zlato, As - arsen, Hg - ziva), 8 - Napusteno praliste zlata, 9 - LeziSte ukrasnog kamena, 10 - Le-
:'li§te sljunka, II - Ldiste ciglarske ilovace, 12 - Kamenolom, 13 - Sljunkara, 14 - Gliniste, 15 - Termalna
banja, 16 - Mineralna banja, 17 - Termomineralna banja, 18 - Termalni izvor, 19 - Mineralni izvor, 20-
Termomineralni izvor.

40
 2M2 ~

Rudnik
uglja ~~
\ \
Kamenica \ jg~

.
~
"
Pz./!>~ T I~ P,T
~~
Agi

O· , , I , , , , , , 'IOkm

Generalized map of mineral resources for the sheet Sarajevo. 1 - Coal outcrop (Ul-lignite), 2 - Coal occur-
rence, 3 - Active mine (ba - baryte, q - quartz), 4 - Abandonned mine,S - Non-metallic occurrence (gi -
gypsum, ba - baryte, q - quartz), 6 - Quartz veins (q), 7 - Metallic occurrences (Fe - iron, Cu - copper,
Au - gold, As - arsenic, Hg - mercury), 8 - Abandonned gold wash, 9 - Deposit of decorative stone,
10 - Gravel deposit, 11 - Clay deposit, 12 - Quarry, 13 - Gravel pit, 14 - Clay pit, 15 - Thermal spa,
16 - Mineral spa, 17 - Thermomineral spa, 18 - Thermal spring, 19 - Mineral spring, 20 - Thermomine-
ral· spring.
0630PHSll KapTa MHHepaJIhHhlX HCKonaeMhIX mlCTa CapaeBo.l - BhIXO,!{ yrmr (UI - mrrHHT), 2 - IIpoliB-
JIeHHe yrJIll, 3 - MecTOpO)f(,!{emre B eKcnJlOaT8.QHH (ba - 6apHT, q - KBaprQ, 4 - 3a6poIIieHHoe MeCTOpO-
)f(,!{eHHe, 5 - IIpOliBJIeHHlI HeMeTaJIJlOB (gi - rnnc, ba - 6apHT, q -KBapQ), 6 - KBapQeBble mhIJIbI (q),
7 - IIpOllBJIeHHli MeTaJIJIOB (Fe - >KeJIe30, Cu - Me,!{h, Au - 30JIOTO, As - MbIIIVIK, Hg - PTyTh), 8 -
3a6pomeHHSll MOmca 30JIOTa, 9 - MeCTOpO)f(,!{eHHe o6mrQoBo'IHoro KaMHlI, 10 - MecTOpo)f(,!{eHHe rpaBHlI,
11 - MecTOpO)f(,!{eHHe KHpnH'lHOH rJUlHbI, 12 - KaMeHOJIOMHll, 13 - Kaphep rpasHll, 14 - Kapbep rmr-
HhI, 15 - TepMaJIhHhIH KypOPT, 16 - MHHepaJIhHhIH KypOpT, 17 - TepMoMlfHepaJIhHhIli: KypOPT, 18
TepMaJIhHhIH HCTOQHHK, 19 - MHHepaJIhHhIH HCTO~K, 20 - TepMOMlfHepaJIhHbliI: HCTO'IHHK.

41
Rude gvozda jav1jaju se kao sideriti ili hematiti. Prema M. Ramovicu (1962) u severozapadnim
de10vima Dubokog Vagnja sideritna tela su zicnog ob1ika, deb1jine 0,3-1,5 m.
U pa1eozojskim tvorevinama u b1izini se1a Vidosaviea, Blinja i Rotilja (zapadno od Kise1jaka)
javljaju se hematitski skriljci sa proslojcima Cistijeg hematita, debljine nekoliko centimetara.
Debljina ovih skriljaca retko prelazi 1 m. U srednjem veku su ove rude bile intenzivno eksploa-
tisane, sto potvrduju brojna sljaCista u prostoru Kreseva i Dusine.
Prema podacima F. Katzera (1907, 1925) tetraedriti iz okoline Kreseva sadrZe do 8 gr zlata
i vise od 100 gr srebra na tonu. Prema podacima Lj. Bariea (1942) arsenske rude iz Hrzme su
zhitonosne.
U paleozojskim dolomitima i kvarc-porfirima sreee se mestimicno mreza tankih kvarcnih zi-
cica, iii krupnijih zica sa soCivastim zadeb1janjima. U ovim zicama na1aze se cesto druze gorskog
kristala. Kvarcne zice su eksp10atisane na 10ka1nostima: Jagodinica-Dubrave (Kiseljak),
istocne padine Meduvrsja, Berberusa, Komarima, Duboki Vaganj (Kresevo). 0 ovim pojavama
pisali su F. Katzer (1925), S. Ilie (1954) i I. Jurkovie (1957).

MEZOZOJSKA NALAZIZTA

Nasuprot pa1eozojskim, mezozojska na1azista na ovom 1istu su ma1obrojna.

I

U prostoru Ivan Sedla, na trasi stare zeljeznicke pruge, a zatim i da1je kod Bradine duz nove
zeljeznicke pruge prema Gradu iznad sela Sunji i kod Brdana, registrovane su pojave gipsa
'anhidrita vezane za tvorevine donjeg trijasa.

LEZISTA U TERCIJARNIM SEDIMENTIMA

Za tercijarne sedimente vezana su 1ezista mrkih ug1jeva, 1ignita i ciglarskih i1ovaca. Prostor
sarajevsko-zenickog ugljenog basena proucavali su brojni istrazivaCi; u ovom prostoru vrseni
su opsezni istrazni radovi, a zatim otvoreni rudnici ug1ja. U novije vreme su M. Muftie i P.
Luburie (1963), R. Milojevie (1964) i M. Muftie (1965) dali deta1jan preg1ed razvoja slatko-
vodnog tercijarnog kompleksa i lezista ug1ja.
Na podrucju lista Sarajevo (podrucje Semizovac-Podlugovi) nalazi se dec revira ugljenog
basena Breza. U prostoru sela Zupce je aktivno okno "Kamenica" gde su vrsena brojna dubinska
busenja radi ispitivanja sloja mrkog uglja i priprema za eksploataciju. Ovde se eksp10atise
"povlatni ugljeni sloj", Cija deb1jina iznosi oko 5 m. Ispod "povlatnog ug1jenog sloja" istraznim
busenjem i rudarskim radovima utvrden je "glvni ugljeni sloj" koji je u okviru basena nesum-
njivo ekonomski najznacajniji. Njegova debljina iznosi oko 8 m. Istraznim radovima nije utvr-
den "podinski sloj", koji je inace naden u severozapadnom delu basena.
U donjim delovima "kosevskih slojeva" na vise mesta su utvrdeni izdanci sloja lignita koji je
prema Kasindolu nazvan i "kasindolski ugljeni sloj". Ova ugljena zona ide od Kasindola preko
prevoja Vraca u dolinu Mi1jacke, pa se dalje preko Koseva i Huma prostire do B1azuja i Rakovice.
Novijim ispitivanjima je utvrdeno da se "kosevski slojevi", koji su prekinuti izmedu Rakovice
i Kise1jaka, ponovo jav1jaju severna od Gromiljaka. U ovom prostoru je istraznim radovima
utvrden ugljeni sloj koji ima znatno prostranstvo, a debljina mu kod Gromi1jaka iznosi oko 5 m.
"Kosevski slojevi" su poznati i po znacajnim pojavama glina razliCitog kvaliteta. One su naj-
cesee uz kasindo1ski ugljeni sloj. U ovoj jedinici su na vise mesta u siroj okolini Sarajeva ot-
vorena glinista, gde se eksploatisu cig1arske ilovace (Kosevo-Rakovica).

42
 LESIZTA U KVARTARU

U toku obrazovanja kvartarnih sedirnenata stvarana su sekundarna lezista, koja su u ovoj oblasti
od prilicnog znacaja.
Kod Dubrava i Blinja, jugoistocno od Kreseva, u kvartarnirn naslagarna koje leze preko krasi-
fikovanih dolornita nalazi se veta koncentracija baritnih fragrnenata. Oni su ispunili najdublje
delove erozione povrsi, a prekriveni su kvartarnim trorevinarna debelirn rnestirnicno i preko
10 rn.
U dolini reke KresevCice i kod Dubokog Vagnja javljaju se vece akurnulacije kvarcnih oblutaka
raznih veliCina.
U nanosu Fojnicke reke, uzvodno od Grorniljaka, utvrdene su pojave zlata (A. Rucker, 1896),
koje nernaju ekonornsku vrednost.

GRADEVINSKI MATERIJAL

Na listu Sarajevo utvrdene su pojave gradevinskih rnaterijala razliCitih vrsta i kvaliteta. Krec-
njaci i dolorniti se eksploatisu na vise rnesta i to krecnjaci kao rnaterijal za agregate i proizvodnju
kreca (HadziCi, Krupac, Krupacke stijene, itd.) a dolorniti pretezno kao dolornitski pesak (Blazuj,
Kobiljaca). Porfiriti se eksploatisu u rnanjirn razrnerarna kod Bradine, kao oblozni i dekorativni
kamen. Kvarcit se vadi u kamenolomima kod TarCina, a sluzi kao drobljeni agregat.
Za ukrasni kamen koriste se naboriti plocasti krecnjaci sredjeg trijasa kod HreSe, a u novije
vreme i jedno manje leziste mermera kod Kreseva.
Sljuncare i pescare nalaze se na vise mesta u sirokom aluvijalnom prostoru u Sarajevskom polju,
zatim u donjem toku reke Zujevine, u dolini Bosne i u glacijalnim rnaterijalima kod Grakarice.
Ciglarske ilovace su utvrdene sa znatnim rezervama u lokalnostima Rakovica, Kobilja Glava,
Gromiljak i Visoko, gde se i eksploatisu.

MINERALNE VODE

Mineralne vode se na listu Sarajevo javljaju duz busovacke razlomne zone kod Ilidze, Blazuja,
Buhotine, Brestovskog i Kiseljaka. Otkrivene su i na rasedima upravnim na busovacki kod
Josanice, Ljubine, Stavnje, Zujevine, Lepenice i Kresevske reke. Mineralne vode javljaju se
kao hladne (kiseljaci), tople (sump orne), terrnomineralne iii sarno terrnalne. Banja Ilidza, zatim
Kresevska i Kiseljak uredene su kao balneoloski centri za lecenje i rekreaciju. Pored toga se
u Ki~eljaku i eksploatise mineralna voda.

43
ISTORIJA STVARANJA TERENA

Najstarije, sada skriljave stene nastale su metarnorfozom pretezno pelitskih sedimenata. Snazno
su ubrane, verovatno u hercinskoj orogenezi. Zbog nepostojanja pouzdanih podataka 0 starosti
ovih stena tesko je odrediti tacno vreme ovih pokreta, ali permski konglomerati sadde valutke
vee metarnorfisanih stena.
Pocetkom mezozoika je istocnobosanski paleozoik predstavljao kopno, dok su drugi de10vi
terena bili pod plitkim morem. 0 ovom govori vrlo razlicita debljina permotrijaskih klasticnih
naslaga na obodu paleozoika jugoistocne Bosne. Izvorisno podrucje terigenog materijala za
sarajevske pes care, a delom i za ostale tvorevine donjeg trijasa, predstavljale su uglavnom klas-
ticne tvore;vine paleozoika jugoistocne Bosne.
Usled negativnih epirogenih pokreta u donjem trijasu dolazi do ingresije i produbljivanja.
Epirogeno tonjenje je narocito bilo izraZeno krajem donjeg trijasa, kada se na velikom prostoru
poeinju da taloze plocasti laporoviti krecnjaci s proslojcima laporaca i glina.
Produbljavanje se nastavlja i kroz srednji trijas. Verovatno pocetkom srednjeg trijasa dolazi do
nejednakog epirogenog tonjenja usled cega se vrsi diferencijacija dna ovog dela geosinklinale.
Iako je srednji trijas, narocito anizik, na ovom terenu razvijen po alpskom tipu, postoje izvesne
razlike u debljini sedimenata i u facijalnom razvoju (sprudni krecnjaci, brecasti krecnjaci,
dolomiti i krecnjaci s izrazitim zonarna alpskog razvoja). U aniziku, verovatno pocetkom cera-
tites-zone, dolazi do pojacanih epirogenih pokreta koji dovode do razlarnanja ovih delova di-
narske geosinklinale i do izdvajanja pojedinih prostora koji ee nadalje imati zasebnu geolosku
evoluciju. Prostorna razlamanja, odnosno labilne zone, predstavljaju predispoziciju za inici-
jalni submarinski vulkanizam. Ovi rasedi, koji su stvoreni u vreme sedimentacije a uslovljeni
nejednakim epirogenim tonjenjima, izdvajaju dinarsku geosinklinalnu oblast na manje geo-
sinklinale. U orogeno doba je duz ovih raseda doslo do kidanja, kretanja i navlacenja. Na ispi-
tivanom terenu granica ovih prostora je i kontakt Bjelasnice i zone paleozojskih skriljaca i
Trebeviea.
U trijasu je veei, severni deo bloka paleozoika istoene Bosne bio izvan mora, iii u nivou mora,
dok su se jufuije stvarale debele mase gornjotrijaskih sprudnih krecnjaka Bje1asnice, Visocice
i Igmana.
U donjoj i srednjoj juri dolazi do jos veeih epirogenih pokreta. More se jace produbljuje, dok
se kopneni prostori intenzivnije dizu, tako da veei deo centralnobosanskog paleozoika nije
bio pod morem.
U gornjoj juri i kredi dolazi do kvalitativnih promenau ovim prostorima, kao rezultat izdizanja
ofiolitske zone na severu i severoistoku. Dizanjem ofiolita van morske povrSine stvaraju se
juzno i jugozapadno od njih ulegnuea, odnosno korita u kojima se odvija turbiditska sedimen-
tacija. Tada dolazi i do izdizanja istocnobosanskog paleozoika, sto znaCi da se prostor za stva-
ranje flisa jure i krede nalazi juzno i jugozapadno od ofiolitske zone i paleozoika jugoistoene
Bosne.
U kredi dolazi do produbljivanja i suzavanja sedimentacionog prostora i migracije sediment a-
cijskih basena prema jugozapadu. Krajem gornje krede dolazi do promena: prestaje sedimen-

44
tacija klasticnih tvorevina gornje krede i stvaraju se brecasti krecnjaci kao zavr~ni horizont.
Na kraju gornje krede prestaje sedimentacija u ovim prostorima.
U toku oligocena, posle glavnog ubiranja, dolazi do rasedanja i stvaranja izolovanog prostora
u kome se sedimentuju slatkovodne jezerske naslage (Sarajevsko-zenicki basen).
Izvesna ritmicnost u smenjivanju sedimenata u tercijaru i stalna migracija basena prema jugo-
zapadu ukazuje na kontinuirano delovanje tektonskih pokreta istog stila.
U toku kvartara nastavlja se tendencija izdizanja severoistocnog i spustanja jugozapadnog oboda
Sarajevsko-zenickog basena usled cega se reka Bosna duboko useca u lasvanske konglomerate,
a povremeno se u plitkim depresijama obrazuju kratkotrajna jezera.

45
LITERATURA

Baric Lj. (1942): MINERALOSKO-PETROGRAFSKA ISPITIVANJA BOSANSKOG RUDOGORJA.

Vjesnik Hrv. drZ. geol. zavoda, sv. I, Zagreb.
Baric Lj. (1952): OPTICKI FLUORIT U OKOLINI KRESEVA U BOSNI. Geol. vjesnik Sv. II-IV,
Zagreb.
Befie Z. (1951): PRILOG POZNAVANJU RASPOREDA I STAROSTI GEOL. GRADE U DINARI-
DIMA. Glas. prir. muzo Srp. zemlje, knj. IV, Beograd.
Bittner A. (1885): FOSSILEN AUS DEN WERFENER SCHICHTEN V. SINJAKOVO. Verhandl. d. geol.
Reichsanst, Wien.
Boue A. (1840): LA TURQUIE D'EUROPE (EN 4 VOLUMES). Geologie, vol. I, p. 219-407, Paris.
Boue A. (1858/59): NOTE SUR LA GEOLOGIE DE L'HERZEGOVINA, DE LA BOSNIE ET DE LA
CROATIA TURQUE. Bull. geol. de France, 2. Serie XVI, Paris.
Boue A. (1862): DIE KARTE DES HERCEGOVINA, DES SUDLICHEN BOSNIENS UND MONTE-
NEGROS VON HERN DE BEAUMONT. Sitzungsbericht d. Wiener Akademie, XLV, 2, p.
643-659.
Cvijic J. (1924;26): GEOMORFOLOGI}A, KNJIGA I i II, Beograd.
Cirie B. (1960): GLAVNA OBELE2JA MEZOZOJSKIH ERUPTIVNO-R02NACKIH TVOREVINA.
Simpozijum 0 problemima alpskog inicijalnog magmatizma, referat VIII.
Ciric B. (1962): 0 PROBLEMU VARISCI}SKOG UBIRANJA U JUGOSLAVI}I. Vesnik, knj. XX.
Dedijer J. (1913): VISOKE POVRSINE I GLACIJALNI SLJUNCI NA BJELASNICI. Glasnik geografskog
drustva II, Beograd.
Derkovic B. (1971): GEOLOSKI I HIDROGEOLOSKI ODNOSI PODRUCJA SREDNJE BOSNE. Pos.
izd. Geol. glasnika knj. 10, Sarajevo.
!lic S. (1954): 2ILNI KVARC - NALAZISTA 2ILNOG KVARCA U OKOLINI BUSOVACE KOD
SARAJEVA. Tehnika, 9, p. 1414-1416, Beograd.
Jeremic M. (1959): BARITNA LE2ISTA CENTRALNE BOSNE I NJIHOVA EKONOMSKA VRED-
NOST. Glasnik Prirodnjackog muzeja, knj. 11, serija A, p. 131-176, Beograd.
Jeremic M. (1963): METALOGENI}A PALEOZOJSKIH LE2ISTA BARITA BOSNE. DEKTORSKA
DISERTACI}A. Arhiv za tehnologiju (Technologica Acta) Instituta za rudarska i hemijsko-tehno-
loska istrazivanja u Tuzli, 1-2, p. 1-59, Tuzla.
Josipovie J. (1969): HIDROGEOLOSKE KARAKTERISTIKE SIRE OKOLINE SARAJEVA. Geoloski
zavod Sarajevo, knj. 13.
Jovanovic R. (1957): PREGLED RAZVOJA MEZOZOIKA I NEKI NOVI PODACI ZA STRATIGRA-
FIJU I TEKTONIKU FNRJ. II Kongres geologa FNRJ, Sarajevo.
Jovanovic R. (1958): HIDROGEOLOSKA STUDI}A OKOLINE SARAJEVA - NEKI REZULTATI
ISTRA2NIH RADOVA U SARAJEVSKOM POLJU. Publikacija Tehnickog fakulteta u Sarajevu,
knjiga I, sveska 1.
Jovanovic R. (1959a): PRILOG POZNAVANJU PROSTRANSTVA I FACI}A MEZOZOIKA "UNUT-
RASNJE ZONE DINARIDA" U NR BiH. III Kongres geologa, Budva.
Jovanovic R. (1959b): HIDROGEOLOSKA STUDIJA SARAJEVSKOG POLJA - NEKI STRATIGRAF-
SKO-TEKTONSKI I HIDROGEOLOSKI PODACI. Publikacija Tehnickog fakulteta u Sarajevu,
knjiga II, sveska 1.
Jovanovic R. (1960a): UEBER DIE STRATIGRAPHISCHE LAGE DER "ZELLENKALK" VON F.
KATZER IN KOLACICATAL, AUF DEN IVANSATELL UND 1M GEBIET BRDANI.
Bulletin scientifique, Tome 5, No 3.
Jovanovic R. (1960b): RAZVOJ "DI}ABAZ-R02NACKE FORMACI}E" U PODRUCJU KALINOVIKA.
Simpozijum 0 problemima alpijskog inicijalnog magmatizma. Referat VIla.
Jovanovic R. (1960c): DIJABAZ-R02NACKA FORMACI}A U BOSNI I HERCEGOVINI. Simpozijum
o problemima alpskog inicijalnog magmatizma, Referat II.
Jovanovic R. (1963): LEPENICA: PRIRODA, STANOVNISTVO, PRIVREDA I ZDRAVLJE. GEOLOGI}A
(OPSTI PODACI). Naucno drustvo SR BiH, Posebno izdanje, knjiga III.
Jurkovic I. (1956): BURNONNIT U BARITNOJ POJAVI RIMSKA JAMA KOD KRESEVA. Geoloski
glasnik, 2, p. 5-20, Sarajevo.

46
Jurkovic I. (1957): OSNOVNE KARAKTERISTIKE METALOGENE OBLASTI SREDNJEBOSANSKOG
RUDOGORJA. II Kong. geol. Jugosl. 504-519, Sarajevo.
Jurkovic I. (1961): REALGAR I AURIPIGMENT U RUDNIM LEZISTIMA SREDNJEBOSANSKOG
RUDOGORJA. Geoloski glasnik, 5, p. 199-240, Sarajevo.
Kanaet T. (1954): TRAGOVI GLACIJACIJE NA KRVAVCU (BJELASNICA). III Kongres geografa Jugosl.
Sarajevo.
Katzer F. (1901): ZUR VERBREITUNG DER TRIAS IN BOSNIEN. Sitzungsberichten der konigl. Gesel-
schaft der Wissenschaften in Prag.
Katzer F. (1903): GEOLOGISCHER FDHRER DURCH BOSNIEN UND .!fERZEGOVINA. Sarajevo.
Katzer F. (1905): DIE SCHWEFELKIES UND KUPFERKIESLAGERSTATTEN BOSNIENS UND
DER HERZEGOVINA. Berg-und Htitttenmann. Jahrbuch d. Montanist. Hoschschulen zu Leoben
u. Pribram, 53, Wien.
Katzer F. (1906a): DIE GEOLOGISCHEN VERHALTNISE DER MANGENERZGEBIETEN VON
CEVLJANOVIC IN BOSNIEN. Berg- und Htittenman. Jahrb. d. Mont. Hochsch. Bd. 54, Wren.
Katzer F. (1906b): GEOLOGISCHE UBERSICHTSKARTE VON BOSNIEN-HERZEGOVINA. ERSTES
SECHSTELBLATT: SARAJEVO 1 : 200 000. Sarajevo.
Katzer F. (1911): ZUR KENNTNIS DER ARSENLAGERSTATTEN BOSNIENS. Osterr. Zeitschr. f.
Berg. und Htittenwesen, 20. Wien.
Katzer F. (1921): DIE FOSSILEN KOHLEN BOSNIENS UND DER HERZEGOVINA. Sarajevo.
Katzer F. (1925): GEOLOGIE BOSNIENS UND HERZEGOVINA (BESPRECHUNG). Centralblatt f.
Min. etc. p. 125, Stuttgarat.
Kittl E. (1903): GEOLOGIE DER UMGEBUNG VON SARAJEVO. Jahrb. d. geoI. Reichsanst. Bd. 53,
Heft 4, Wien.
Kittl E. (1904): GEOLOGIE DER UMGEBUNG VON SARAJEVO. Jahrb. der geol. Reichsanst. Bd. LII,
p. 515-748, Wien.
Kober L. (1952): LEITLINIEN DER TEKTONIK JUGOSLAVIENS. Beograd.
Kossmat F. (1924): GEOLOGIE DER ZENTRALEN BALKANHALBINSEL. Berlin.
Ludwig F. (1894): SCHWEFEBAD ILIDZE BEl SARAJEVO IN BOSNIEN. Monatsblatter des wiss. Club
in Wien.
Milojevic B. Z. (1934): TRESKAVICA - GLACIJALNI RELJEF. Glasnik zemalj. muzo u BiH, XLVI, p.
65-72, Sarajevo.
Milojevie R. (1964): POKUSAJ STRATIGRAFSKOG RASCLANJAVANJA SLATKOVODNIH SEDI-
MENATA DUVANJSKOG BASENA I NEKI EKONOMSKO GEOLOSKI MOMENTI U
RAZVOJU UGLJENIH FACIJA. Geoloski glasnik, 9, p. 59-75, Sarajevo.
Mojsisovics E., Tietze E., Bittner A. (1880): GRUNDLINIEN DER GEOLOGIE VON BOSNIEN UND
HERZEGOVINA, MIT DER GEOL. UBERSICHTSKARTE1: 576 000. Jahrb. d. geol. Reich-
sanst., Wien.
Muftie M. (1963): PRILOG POZNAVANJU LITOSTRATIGRAFSKIH I TEKTONSKIH ODNOSA
JEZERSKOG NEOGENA U BOSNI I HERCEGOVINI. Geoloski glasnik, 7, p. 103-130, Sarajevo.
Muftic M. (1965): GEOLOSKI ODNOSI UGLJONOSNIH TERENA SREDNJEBOSANSKIH UGLJE-
NOKOPA: BILE, ZENICE, KAKNJA I BREZE. Pos. izd. Geol. glas. 5, Sarajevo.
PamiCJ. (1957): PETROLOSKA STUDIJA EFUZIVNIH STIJENA U OBLASTI ILIDZA-KALINOVIK,
(BOSNA), I DlO. PODRUCJE IGMANA I SJEVERNOISTOCNIH PADINA BJELASNICE.
Geoloski glasnik, 3, p. 171-180, Sarajevo.
Pamic J. (1963): OSVRT NA P~OBLEM VULKANOGENO-SEDIMENTNIH FORMACIJA U DINA-
RIDIMA NA PODRUCJU BOSNE I HERCEGOVINE. Geoloski glasnik, 8, p. 5-27, Sarajevo.
Pantie N. (1961): 0 STAROSTI SLATKOVODNOG TERCIJARA SA UGLJEM U BOSNI NA OSNOVU
PALEOFLORISTICKIH ISTRAZIVANJA. Geol. anaJi Balk. poluostrva, Knjiga XXVIII.
Petkovic K. (1960): TEKTONSKA KARTA JUGOSLAVIJE. Beograd.
Pilger A. (1939): DER INNERDINARISCHE TROG IN PROFIL VON SARAJEVO. Zeitsch. Deutsch.
geolog. Geselsch. 91, Berlin.
Pilger A. (1941): PALAOGEOGRAPHIE UND TEKTONIK JUGOSLAWIENS ZWISCHEN DEN UNA
UND DEM ZLATIBOR GEBIRGE. Neu. Jahrb. Mineral. etc. 85, 383-462, Stuttgart.
Pilger A. (1942): DBER BEZIEHUNGEN ZWISCHEN MORPHOLOGIE UND TEKTONIK IN BOS-
NIEN. Zeitsch. Gesellsch. Erdkunde, 268-276, Berlin.
Polic A. (1951): 0 ISPITIVANJU POJAVA SREDNJEBOSANSKIH SKRILJASTIH PLANINA. Geoloski
vesnik savezne uprave za geol. ispitivanja. knj. IX, p. 343-348, Beograd.
Ramovi(; M. (1956): KRACI PREGLED BARITNIH LEZISTA BOSNE I HERCEGOVINE. Geoloski
glasnik, Sarajevo.
Ramovic M. (1957): LEZISTA MINERALNIH SIROVINA BiH. II Kongres geologa, Sarajevo.
Ramovic M. (1962): LEZISTA BAZICNE ZELJEZNE RUDE U PALEOZOIKU CENTRALNE I JUGO-
ISTOCNE BOSNE. Geografski pregled, VI, p. 65-71, Sarajevo.
Rucker A. (1896): EINIGES DBER DAS GOLDVORKOMMEN IN BOSNIEN. MONOGRAPHISCHE
SKIZZE. Wien.

47
Rucker A. (1901): EINIGES OBER DEN BLEI- UND SILBERBERGBAU BEl SREBRENICA IN BOS-
NIEN. Wien.
Soklic I. (1951): IDENTIFIKACIIA SLOJEVA I GEOLOSKIH HORIZONATA U SREDNJEBOSAN-
SKOM I ZENICKO-SARAJEVSKOM UGLJENOM BASENU. Geoloski vjesnik, IX, Beograd.
2ivanO'Vic M. (1963): PRILOG STRATIGRAFIII SREDNJOBOSANSKIH SKRILJASTIH PLAN INA.
Geoloski giasnik, 7, p. 195-198, Sarajevo.

48
with daonellae, tuff and chert. - 34. Albite syenite. - 35. Anisian grey limestone and dolomite with algae
and brachyopods. - 36. Lower Triassic? micaceous sandstone and marl. - 37. Permian-Triassic dolomite
with intercalations of limestone, shale and shert; also gypsum and anhydrite in upper part (column and section
only).

LEGEND OF STANDARD MAP DENOTATIONS

1. Normal boundary: observed and covered. - 2. Unconformiry or disconformity: observed and covered.
- 3. Overturned boundary: observed and covered; photogeologically observed boundary. - 4. Dipping,
vertical, horizontal and overturned bed. - 5. Bedding traces: normal, overturned, photogeologically observed.
- 6. Axis of syncline and anticline. - 7. Axis of overturned syncline and anticline. - 8. Plunge of axis. - 9.
Axes of small (m-dm) folds: plunging syncline and anticline; syncline and anticline with horizontal axes. -
10. Fault: observed, covered, inferred, photogeologically observed. - 11. Vertical fault; relative movement
of blocks; downthrown side. - 12. Fault zone. - 13. Front of a nappe: observed and covered. - 14. Front
of an upthrust: observed and covered. - 15. Klippe. - 16. Tectonic window. - 17. Marine and fresh-
water macrofauna. - 18. Microfauna and rnicroflora. - 19. Caustobiolith occurrences (Uk-bituminous coal,
Urn-brown coal, Ul-lignite, Ut-peat, n-oil). - 20. Coal outcrops (Urn-brown coal, Ul-lignite). - 21. Bauxite
deposit. - 22. Metal occurrence (bx-bauxite, 1m-limonite). - 23. Large bauxite outcrop. - 24. Gravel and
sand deposit. - 25. Deep bore hole (map and section). - 26. Karst spring, ponmor and estavelle.

49
rEOJIOnUI JIHCTA rJIAMOq

JII1CT rJIAMOq CHI1MAJII11I II05ICHI1TEJIbHbIH: TEKCT HAIII1CAJIII COTPY,UHI1KI1 rEO-

JIOrI1QECKOrO I1HCTI1TYTA, CAPAEBO.

IIoBepXHoCTh JIHCTa rJIaMOq OTJIHqaeTCf! OqeHh CJIOmHbIM reOJIOrHqeCKHM CTpOeHHeM. Han:60JIhWaf! qaCTh
nomI nOCTpoeHa lOPCKHMH H HlDKHeMeJIOBbIMH OTJIOmeHHHMH, naJIeOHTOJIOrHqeCKH He BCer,LIa oxapaKTepH-
30BaHHbIMH, qrO e~e 60JIhWe 3arpY,LIHf!eT BbIf!CHeHHe reOJIOrn:qeCKHX OTHOIIIeHHll. II03TOMY Ha Kapte HeKO-
Topble CTpaTHrpatPn:qeCKHe OT,LIeJIbI BbI,LIeJIeHbI JIHllih Ha OCHOBe nOCJIe,LIOBaTeJIhHOCTH 3aJIeraHHf! HJIH JUITO-
JIOrnqeCKOrO COCfaBa.

K naJIe0301O, BepOftTHO, npHHa,LIJIemaT OTJIOmeHHf! rn:nca, aHrn,LIpHTa H ,LIOJIOMHTa, YCTaHOBJIeHHble B CKBa-

mHHe rJIa-1 Ha rJIy6HHe 397-900 M. B HHX HaxO,LIHTCf! lnaperturopollenites spec. H npHMHTHBHble BH,LIbI nblJIh~bI,
H3BeCTHbIe H3 n03,LIHero naJIe030f! H paHHero TpHaca.

K HHlKHeMY TpHacy OTHeceHbI KpaCHoBaTble H 3eJIeHOBaTbIe CJIlO,LIHCTble neCqaHHKH H MepreJUI, B KOTOPbIX

He 06HapymeHbI OCTaTKH HCKonaeMbIX. Cpe,LIHeTpHaCOBble 06paaOBaHHf! OqeHh reTepOreHHhI. K aHH3HllCKOMY
H'pycy npHHa,LIJIemaT cepble, 6peKqHeBH,LIHhle, Hef!CHO CTpaTHtPH~pOBaHHhle HJIH MaCCHBHhle H3BeCTHftKH
H ,L\OJIOMHTbI C BO,LIOPOCJIf!MH H 6paxHOnO,L\aMH. B CKBa)KHHe rJIa-1 BCKPbITbI nO,LI06Hble OTJIOmeHHf! Ha rJIy6HHe
900--1445 M. AJIh6HTOBbIll CHeHHT OTHeCeH K JIa,LIHHCKOMY H'pycy. TeMHocepbIe H3BecTHftKH C ,LIOJIOMHtaMH,
:rytPbI H ftmMbI JIa,LIHHCKoro B03paCTa 3aJIeraroT Bbnue aHH3HllcKHX H3BeCTHf!KOB. MeCTaMH Ha 3TOH rpaHH~e
06HapymeHbI 6peKqn:n:, YKa3bIBaro~e Ha He60JIhWOe HeCOrJIaCHe. MepreJIH H nJIHTqaTble H3BeCTHftKH JIa-
,LIHHCKorO H'pyca COrJIaCHbI C MepreJIf!MH H H3BeCTHftKaMH C ,LIaOHeJIJIaMH.

Cpe,LIHeTpHaCoBble OTJIOm~HHf! B palloHe rY,LIaH H IIpeo,LIa~a paaBHrbI HeCKOJIhKO nO-HHOMY. AHli3HiicKHii

H'pyc rrpe,LICTaBJIeH CepbIMH H3BeCTHftKaMH H ,LIOJIOMHTaMH C ,LII!IlJIOnOpaMH. Bblwe HHX 3aJIeralOT JIa,LIHHCKO-
KapHHiiCKHe TeMHocepble H3BeCTHf!KH, neCqaHHKH H H03,L1peBaTble AOJIOMHTbI.

Y rJIaMoqa B BepXHeM TpHace BbI,LIeJIeHbI KapHHiicKHe nJUITqaTble H3BeCTHftKH C aMMOHHTaMH H MOJIJIlOCKaMH.

3a HHMH OTJIaraJUICh TOJICTble BepXHeTpHacOBble ,LIOJIOMHTbI. B paiiOHax rY,LIan:, IIpeo,LI~a H UpHa~a B BepxHeM
TpHace Bbl,L\eJIeHa HHmHf!f! To~a CBeTJIOCepbIX ,LIOJIOMHTOB C BKJIlOtIeHHH.MH rJIHHHCTbIX CJIa~eB, COrJIaCHaf!
C nOpHCTbIMH ,LIOJIOMHTaMH. B HHmHHX qaCTftX TO~H OqeHb qaCTbI npOCJIOH KpacHoBaTbIX, CHHHX H 3eJIeHbIX
rJUIHHCTbIX CJIaxn:t;eB. B ee BepXHHX qaCTftX OHH 60JIee pe,LIKH, tor,LIa KaK B Ca.'I1bIX n03,L\HHX 06paaOBaHHftX no-
ftBJIf!lOTCf! H TeMHOCepble H3BeCTHftKH C MeraJIO,LIOHTH,LIaMH H raCTpono,LIaMH. Cpe,LIH TPHacOBbIX OTJIOmeHHii
HaH60JIhlliHM pacnpoCTpaHeHHeM 1l0JIhaylOTCf! TOJICTble BepXHeTpHacoBble CBeTJIOCepble ,LIOJIOMHTbI. B paiioHe
l}peo,LIa~a H ll,pH~a B HHX 06Hap)'meHbl ctPepOKO.L\HYMbI, KaK e,LIHHCTBeHHble HCKonaeMble.

iOPorne OTJIOmeHHf! 3aHHMaroT 3HatIHTeJIhHylO nOBepXHOCTh; OHH CJIOmeHbI paaHbIMH H3BeCTHftKaMH H ,LIOJIO-
MHTaMH. OHH 06HapymeHbI B HeCKOJIbImX CpaBHHTeJIhHO WHPOKHX nOf!cax; pa3BHTHe Y HHX Ha Bceii nJIO~a,LIH
HeO,LIHHaKOBoe.

TeMHOCepble ,LIOJIOMHTbI H H3BeCTHftKH, KOTOPbIMH HatIHHaeTCf! JIeiiac, 3aJIeraroT COrJIaCHO BbIlIIe BepXHeTpHa-
COBbIX ,LIOJIOMHTOB. 3TH OTJIOmeHHH He 06HapymeHbI BO Bcex paape3ax JIeiiaca. B TaKHX CJIYtIaHX OTMeqaeTCf!
He60JIbnIOe HeCOrJIaCHe MeH<,LIY P3TOM H JIeiiacoM. B paiioHe rpKoBa~a, II1aTopa H IIpeo,LIa~a Y,LIaJIOCh BbI,LIe-
JUITh cepble ,LIOJIOMHTbI C JIHTHOTH,LIaMH B HX BepXHeii qaCTH, KOTOPbIX HeT B OCTaJIbHbIX MeCTax pa3BHTHf!
JIeiiaca. I13BeCTHftKH H ,LIOJIOMHTbI C JUITHOTHCaMH H MeraJIO,LIYCaMH 3aJIeraror COrJIaCHO Ha JIeiiaCOBbIX ,LIOJIO-
MHTax H BCer,LIa 06HJIYlOT HCKOrraeMbIMH. ,UOJIOMHTbI B YKaJaHHbIX paiiOHax BXO,LIHT B CTpoeHHe HeCKOJIbKHX,
OTHOCHTeJIhHO WHpOKHX, HerrpepbIBHbIX 30H, 3aHHMaH MeCTaMH BeCh naKeT C JUITHOTHCaMH. Bblwe COrJIaCHO
3aJIeralOT JIeii:acoBO-,LIOrrepCKHe qeTKOCJIOHCTble, OOJIHTOBbIe H3BeCTHHKH C He60JIblliHMH BKJIlOqeHHftMH ,LIO-
JIOMHTOB. B HX HHmHHX rOpH30HTax HMeeTCf! MHOiKeCTBO neHTaKpHHYCOB. BepXHHe me rOpH30HTbI rroCTpoeHbI
OOJIHTOBbIMH H KPHIlTOKpHCTaJIJUIqeCKHMH H3BeCTHHKaMH, C KpHHOH,LIef!MH H KOPaJIJIaMH. XapaKTepHble HC-
KOnaeMble B 3 = OTJIOmeHHf!X pe,LIKH. BbIlIIe HHX OTJIaraJUICh H3BeCTHftKH C KJIa,LIOKOpOnCHCaMH HHmHero
MaJIhMa. 3TOT OT,LIeJI Ha rope ,UHHapa CJIOmeH ,LIOJIOMHTaMH. BOJIee n03,L1HHe MaJIbMCKHe oTJIOiKeHHH npe,LICTaB-

50
neHbI CBeTJIbIMH H3BeCTIDlKaMH H ,gOJIOMHTaMH C KJIHIIeHHaMH. B CeBepO-BOCTO'lHOii 'laCTH JIHCTa MaJIbMCKHe
H3BeC1'lnnm He no,gpa3,geJIeHbI B ,gBa naKeTa 3a HeHMeHHeM nOBceMeCTHO pacnpoCTpaHeHHbIX xapaKTepHblX
naJIeOHTOJIOrn'leCKllX ,gaHHblX. Bo06~e rOBopH:, HIDKHHe CJIOH Tyr nOCTpoeHbI OOJIHTOBbIMH H Hpm1TOKPHCTaJI-
JIWIeCKHMH H3BeCTHH:KaMH C rH~pOH~eH:aMH H cPopaMHHHcPepaMH, a BepXHHe CO~ep)KaT KJIHneHH H a6eppaHT-
HblX THHTHHHHH. i.lI
CBeTJIOCepble ropCKo-MeJIOBble ,gOJIOMlttbI C npOCJIOHMH 113BeCTHH:KOB 06Hapy)KeHbI Ha ,UHHape H B paiiOHe
,UOlWIOBH. B ~OJIOMHTax He COXpaHHJIHCb HCKonaeMbIe, a B li3BeCTIDIKax HMeroTCH KJIHIIeliHbI H TI1HTliHHliHbl.

CaMbIe paHHHe HH)KHeMeJIOBble OTJIO)KeHHH nOCTpoeHbI 6eJIblMH lLJIH CBeTJIOCepbIMH, MeCTaMH TeMHOCepblMH
TOJICTOCJIOHCTbIMH H3BeCTHH:KaMH oca~aBIIIliMHCH: 6e3 rrepepbIBa BblIIIe li3BeCTHH:KOB C KJIliIIeHHaMli HJIH
IOpCKO-MeJIOBbIX ~OJIOMliTOB. I13BeCTHH:KH C IIHaHeJIJIaMH H Op6HTOJIHHaMH - CJIe~yro~aH: e,qnHli~a B Herrpe-
PblBHOM 0~Ko06pa30BaHHH B xo,ge Hli)KHerO MeJIa. OHH OTJIH'laroTCH: OT'leTJIHBOii CJIOHCTOCTbro H KOpH'lHe-
BaTo-cepoii OHpaCKoll. BbrrneJIe)Ka~He aJIb6-ceHOMaHCKHe TOHKOCJIOHCTble H nJIHT'laTbIe H3BeCTHH:KH co,gep)KaT
TOHKHe npOCJIOH ~OJIOMHTOB H 6peK'lHli.

TypOHCKHe H3BeCTHH:KH C XOH,gPO,gOHTaMH 3aJIeraroT COrJIaCHO Ha aJIb6ceHOMaHCHHX H3BeCTHH:Kax. OTJIH'la-

roTCH: CBeTJIOCepoil: OKpacKoil: H H:CHOil: CJIOHCTOCTbro. Mx BepXHH:H: rpaHH~a HeOTQeTJIHBaH H rrpOBe,geHa TaM,.
r,ge HC'le3aroT XOH,gPO,gOHTbl H rrepeCTaeT MaCCOBoe rrOH:BJIeHHe KarrpHHHg. CeHOHCKHe H3BeCTHH:KH C py~HC­
TaMH H KepaMOCcPepHHaMH HOPMaJIbHO pa3BHBaroTcH BbIIIIe H3BeCTHH:KOB C XOH,gpO~OHTaMH. OHH HeCKOJIbHO
CBeTJlee TYPOHCKHX, a HX CJIOHCTOCTb MeHee OT'leTJIHBa H ~a)l(e OTCYTcTByeT (MaCCHBHbIe li3BeCTHH:Kli).

IIaJIeOreHOBbIe KaJIbKPY~HTbI, KaJIbl(apeHHTbl, HaJIb~liJIroTHTbl H MepreJIH COXpaHHJIHCb B H:~pe CHHKJIHHaJIH,

rrpOTH:rHBaro~ellcH OT OB'lapbI Ha qap~aK-JIHB~e. B OT~eJIbHbIX 6accellHax COXPaHHJIHCb rrpeCHOBO~Hble
HeoreHOBble OTJIO)KeHHH. CaMble paHHHe li3 HHX - HH)KHe-Cpe~HeMlio~eHOBble, rrOCTpoeHbIe rrJIOXO c~e­
MeHTHpOBaHHbIMH KOHrJIOMepaTaMli, rJlHHaMH li MepreJIHMli. Han:60JIblIlHM pacrrpoCTpaHeHHeM B HeoreHOBbIX
6acceil:Hax nOJlb3yroTCH: cpe~He-BepXHeMlio~eHoBble )KeJITO-CepbIe· MepreJIH H KaJIbKapeHHTbI C BKJlIO'leHHHMH
rreC'laHHKOB H KOHrJIOMepaToB. B CaMblX paHHHX ropli30max 3aMe'laroTCH: He60JIbIIIHe noH:BJIeHH 6yporo yrJIH.
KOHrJIOMepaTbl, MepreJIH H KaJlbKapeHHTbl OTHeceHbl K MHO-IIJIHO~eHy; OHH 3aJIeraroT cornaCHO Ha rrpe~bI­
~y~eM OT~eJle HeoreHa. CaMble rr03~e HeoreHOBble OTJlO)KeHHH:, rrpe~CTaBJIeHHble rrJIHO~eHOBbIMH rJIliHaMH
H rreC'laHHKaMli C rrpOrrJIaCTKaMH JIHrHHTa, COXpaHHJIHCb B JIHBaHbcKOM H rJIaMO'lCKOM rrOJIH:X, r~e OHH 3aJIe-
raroT HeCOrJIacao Ha MHO~eHOBbIX CJIOHX.

IIo KO~e~~HM K. IIeTKOBH'la (1961) li E. CllKorrr~K~ (1965), BCH: nOBepxHocT!> JIliCTa rnaMO'l rrpliH~JIe)KliT
K "noKpoBY BblcoKoro KapcTa". (BHCOKll Kprrr). B rrp~~eJIax JIHcra Hallill Bbl~eJIeHO ItH:Tb CTPYKTYPHblX e,gH-
~. K~wt 1I3 HlIX CJIOmeHa B O~Hy IIJIn: HeCKOJIbKO CKJI~OK, CllJIbHO HapyIIIeHHbIX II H~Bn:HYTbIX K roro-
3arr~y. Ha3BaHHlI e~llHliI.\ CJIe~yro~lIe: 6apa'lCKaH:, CJIOBIIHbCKall, TJIaMO'lCKaH, cTapeTIIHacKwtH ~HHapCKaJt
CTPYKTypHbIe e~HlI~bI.
IIepeBO,g A. ,UaHliJIoBoii

JIErEH,UA KAPTMPOBAHHhIX E,UMHMIJ,

qeTBepTH'IBhle OTJlO~eBJUI

1. AJIJIroBllii. - 2. OpraHoreHHO-60JIOTHble OTJlO)KeHllH. - 3. OCblIIb. - 4. ,UeJII<'IiHll. - 5. IIpoJIro-

BHll. - 6. 03epHO-JIe~HHKOBble OTJIOmeHIflI. - 7. 30noBble neCKli.

TpeTH'IBhle OTJlO~eBJUI

9. IIJlliO~eH: rJIHHbI, necKH, neC'laHHCTble II rJIllHllCTble MepreJlli C JIHrHHTOM. - 10. MliO~eH-nJIliOl~eH:

KOHrJIOMepaTbl, neC'laHHKH, MepreJIH II KaJIbKapeHHTbl. - 11. reJIbBeT-TOpTOH: MepreJIHCTbIe li3BeCTHH:KH,.
MepreJIH, KaJIbKapeHHTbl, yrOJIb. - 12. HH)KHHa-BepXHHil: MHo~eH: rJIHHbl, KOHrJIOMepaTbl II MepreJIH. -
13. BepXHHil: 30~eH?: KOHrJIOMepaTbI, 6peK'lHH, KaJIbKapeHIITbl H MepreJIII.

MeJl

14. CeHoH: nJIOXOCJlOHCTble H3BeCTHlmH C py,gHCTaMH H KepaMoccP:!p:nrn. - 15. TYPOH: CJIOliCTble H3-
BeCTHHKH C XOH,gpO~OHTaMbI. - 16. AJIb6-ceHoMaH: nJIliTqaTble II 3Be::TRH:Kll C rrpO:::IOHMll ,'10JIOhllI'i'a. - 17.
CJIOHCTbIe H3BeCTHlIKll C Op6HTOJIHHaMH. - 18. TOHKOCJIOllCTbI'! llJ3e:::rHll!{ll C HcplIHeaMll II TllHTIIHHHHaAIlI:
BKJlIO'leHHH: ~OJIOMHTa (a). - 19. IOpa-MeJI: cepble ,gOJIHMH, .>1; BKJI 0 JeH:H II Je3~Cl'Hf!Ka ('I).

lOpa
20. KHM:II:ep~lK-THroH: CJIOHCrble 113BecrHH:KH C KJIII,ellHaMll. - 21. OICcP::lp,g-KIIMM o PII,'1)K: 1I3B( CTHHKII
C KJI~OKopoItCHcaMH, MeCraAU! II ~OJIOMHrbI. - 22. MaJIbM: H3B~CTf{llKII C BKJIIO 'JeHU q.'l.ll ,'1 ):IOMIIra. - 23.

51
 JIeHaC-,tIorrep: H3BeCTHffi<H C rll,tlpOliJ\HbIMH H KopaJIJIaMH, MeCTaMH C ,tIOJIOMHTaMbI. - 24. M3BeCTHm<ll:
Ii ,tIOJIOMHTbI C JIHTIiOTliJ\aMH H MeraJIO,tIYCaMH. - 25. Cepble ,tIOJIOMHTbI C H3BeCTHffi<aMH. - 26. Cepble
.)J;OJIOMHTbI; BepxHHe 'laCTH C JIHTHOTH,tIaMH H yrJIbeM.

Tpllac
27. HOpHHcKHe 11 p3TCKlI:e CBeTJIOCepble CJIOHCTble ,tIOJIOMHTbI. - 28. CBeTJIOCepble CJIOHCTble ,u;OJIOMHTbI;
B HIDKHeH qaCTH cq,epOKO,tlHyMbI. - 29. KapHHiicKHe-HopIIHCKHe ,tIOJIOMHTbI C rrpOCJIOHMll apl'HJIJIll:TOB;
·CaMaH BepxHlIlI 'laCTb C MeraJIo,tlOHaMH H H3BeCTHffi<aMH. - 30. KapHHHCKHe IIJIlI:T'laTble 'lepHble H3BeCTHm<ll:
C rrpOCJIOllMH rJIll:HHCTbIX MepreJIOB. - 31. JIa,tlHHCKo-HOpHHcHHe TeMHocepble H3BeCTHlIIill, neC'lamtKH H
.,t(OJIOMHTbI. - 32. JIa,tlHHCKHe MepreJIH H rrJIHT'IaTble H3BeCTHlIKli. - 33. JIaJ(HHcKHe TeMHocepble R3BIICT-
Hm<H C ,tIaOHeJIJIaMH, TY¢lbI H lIIIlMbI. - 34. Arrb6HT-CReHHTbI. - 35. AHli3HH<''KlI:e cepble H3BeCTIUIKH H
,u;OJIOMRTbI C aJIbraMH H 6paxHono,u;aMIi. - 36. CJIIO,tIHCTble neC'laHHKH H MepreJIH. - 37. IIepMb-TpHBc:
.,tIOJIOMHTbI C rrpOCJIOllMli R3BeCTHffi<a 11 BprllJIJIHTB, lIlIIMbl; BepxHlIli 'laCT C rHrrCOM 11 aHrllAPRToM (TOJIbKO
KOJIJIOHKa 11 pa3pe3).

JIErEH,UA CTAH,UAPTHhIX OE03HAqEHMI1

1. HOpMaJIbHaH rpaHH~a: OTKpbITall R 3aKpbITall. - 2. HeCOrJIBCRall rpaHJl~a: OTKpbITall H 3aKpbITalI. - 3.

OtI<pbITall H 3aKpbITaH onpOKH:HyTalI rpa~B; q,oToreOJIOrnlfeCKH Ha6mo,u;aeMall rpaHH~a. - 4. HaKJIoHHHil:,
BepTHKaJIbHbIH, rOpH30HTaJIbHbIH H onpoKHHytbIH CJIOH. - 5. TpaccbI HOPMaJIbHOH H OnpOKHHyrOH CJIOHC-
'TOCTR; ¢lOTOreOJIOrnqeCKHe HlI6JIIO,tIaeMble. - 6. OCb CHHKJIHHaJIH H IlHTll:KJIll:HaJIH. - 7. OCb OnpOHHHYTOH
ClI:HKJllI:HaJIH H aHTlI:KJIlI:HaJIH. - 8. IIorpymeHHe OCR CKJIBJ(KlI:. - 9. OCR MeJII<HX (m-dIn) CKJIa,u;OK: CHHKJIH-
HaJIb H llHTHKJIHHaJIb C norpymeHHeM OCR; CRHKJIHHaJIb H IIHTHKJIHHaJIb C rOpR30HTaJIbHOH OCOH. - 10. C6poc
Boo6~e: OTKpbITbIH, 3aKpbITbIH, npe,tlrrOJlarBeMbIH, q,oToreOJIOrll'leCKH Ha6mo,u;aeMblii:. - 11. BepTmCaJIb-
HblH c6poc; OTHOCHTeJlbHOe ,tIBIDKeHHe 6J10KOB 3J(BHrB; OTHOCHTeJlbHO o~eHHbIii: 6JIOK. - 12. Pa3JIOMHBll
30tta. - 13. <l>pOHt Ha,u;BHt'a. - 14. <l>pOHT 'IewyH. - 15. OCTaHe~ nOKpOBa. - 16. TeKtOlIH'leCKoe
OKHO. - 17. MopcKaH 11 npeCROBO,ll;HaH MaKpo¢la)'Ha. - 18. MHI<poq,B)'Ha 11 MHl4po¢lJIopa. - 19. IIpo-
lIBJIeHHll KaYCTo611oJIHTOB (Uk-KBMeHHbIH yrOJIb, Um-6ypblii: yrOJlb, Ul-JIlirHHT, Ut-TOpq" n-He¢lTb). - 20.
BbIXO,ll;H yr.1Ill (Um-6YPbIH yrOJlb, Ul-JIlirHHT). - 21. MeCTopo>KAeHHe 6oKCHTa. - 22. IIpOllBJIeHHlI Me-
'"lanJIOB (bx-60KCHT, Im-JIHMoHHT). - 23. EOJlbIlIHe BbttOAH 6oKCRTa. - 24. 3ane)l(J{ rpaBHlI H neCKa.
25. rny60KalI CKBa>KHHa (KBpTa H paape3). - 26. KapCToBblH HCTO'IHHK; rroHop~ 3CTaBeJlJla.

52