CHEMIK ORGAN STOWARZYSZENIA INZYNIEROW | TECHNIKOW PRZEMYSEU CHEMICZNEGO ORAZ POLSKIEJ IZBY PRZEMYSEU CHEMICZNEGO ROK Lill LUTY 2000) Nr 2. KOLEGIUM REDAKCYINE, Prof, dr tnt, Edward BUNTNER (redaktor naczeiny), ‘Treséé ste. mgr ine. Anna CZUMAK - BIENIECKA (sekretare redakel), dr hab. nt. Marian OROBELNY, mgr Int, Jerzy PAPROCK, dr Danuta ROZYCKA RADA PROGRAMOWA ‘mgr tnd. Konstanty CHMIELEWSEE, mgr ing Mleczysiaw FICEK, mgr int. Greegore GAWOR, img ine, Kezysstot KACZOROWSEI, rogr ind. ‘Jerzy KROPIWNICKH, prof, de hab, int. Bdwin MAKAREWICZ, mgr int. Jerey PAPROCE, prof. dr hab, in. we POLLO, dr ina, Jézaf SAS, prof dr hab, in. Jozef SZARAWARA, dr int. Ryszard SCIOAEA, prof. dr hab. ing. Jerzy WASTLEWSET, prof, dr ab, in Stefan ZIRLINGEE (prexwodniengcy) ezasopismo naukowo-techniczne ~ publikujemy aktyluly problemowe, naukowo-badaweze 1 proegladowe, recenzowane przez. spedalisiéw Ww pposzezegélnych detedzinach, CHEMIK CHEMIK jest notowany proce Ofrodek Badath Prasornaweryeh Uniwersytet Saglelotaego w sankingu polckich ‘euvopiem naulowetechalesnyeh Slcaba punktow 14. Jest take eferowany prace Chemical Abstract (USA), Chemical Engineering and Blotechnelogy ‘Abstract (CEABA-Welka Bryant Referativny) Zhurnal Khimiya Rosia) Eeramplacetrchirniae -CHEMIEA oraz pojedyncze egzemplarzi sa betyco motna nakywas becpotredato ‘wredakefi. Ogjoszenia prayjmuje redakcja czasopisma w Gllwicach ray ul. Gérnych Waléw 25, tel /fax (032) 231-61-35. a treéé ogloszef redalcja nie odpowiada. ARDES REDAKCJI 44-100 Gliwice, skx. poczt. 46a, ul. Gérnych Waléw 25, tel, fax (032) 2816138 zw CHEMPRESS ‘MIROSLAW MALINOWSKI, ZBIGNIEW SCHIMMELPFENNIG = Potencjal polskiego preemystu nawozowego......... BRONISLAW TREFLER - Sposéb otrzymywania kwasu fosforowego 2 zastosowaniem ozontt 31 do procesu ekstrakejt . eevee aie 8B EDWARD $MIESZEK - ~Pesemnl ft ilakieréw w Polsce . .. ae + 88 JOLANTA TOMASZEWSKA, ANDRZEJ WASICKI STANISLAW ZAJCHOWSKI ~ Ocena wptywu 2telowania 1a wlaiciwodclsykochemlorne plastyBkowanego polifchloriu winylu) . ‘i Polska Iba Preemyslu Chemicznego — Aktualnoéel. Polska Izba Przemystu Chemicenego — Nojwainiejsze wydarzenia 1999 roku .:... Z POLKI KSIRGARSKIEJ. . KONFERENCJE, WYSTAWY, SPOTKANIA, Spotkante w Institute of Occupational Health University of ‘w pagdaierniku 1999 x, ~ Ryszard Szozda..............48 ‘Vil Ogéinopolskie Mikrosympozjum Tematyezne -Rataliza w Ochronte Srodewiska”. Poznai, 3 grudnia 1999 r. ~ Zenon Sorbak . VitSymporjum ,Zagroienia zdrowotne 1 ook pracy. Wroclaw, 4-5 stop 1999s = Ryszard Szozda. vie AD LABORATORIUM PRZEMYSLOWE. .. ve 80 ZAGRANICZNE ZGLOSZENIA PATENTOWE . 50 NOWINY TECHNOLOGICZNE 52 PRZEMYSL CHEMICZNY ZA GRANICA. . +56 2 SWIATA NAUKII TECHNIK, Wydawante czasopisma jest dofinansowane przez Komitet Bada Naukowych Druk tkoriczono w lutym 2000. Cena 1 egy. pora prenumersta 15,00 2t‘iwerrodetanowg2zastocowaniemosontido _-‘Tomassewaka J, Waslek! A, Zajchowsk roca chats evoyiow, Wyman, Sr OCENA WHIAU SoPaTA LOA, EStctoswaie eonu popu anges RIAWA WhagotrDSctITKOCIEATES erik 2000, 89. 2 81 ele suromew trovyeh, cones ps _-NE PLASTYFIKOWANEGO POIIGHLOR- Frets fy — vec pt-pt plum wiser NUWHNTLA) °° lho nvovivra neg erage vn fnwee ran SPICED, 8 as Ue, Ue tmmoriw” =" Polace | sopies papa gy surocem fate Pele Ube obedient ‘Dorian eae prefihcynyth, Tah anna ead poacy Penal mire mean ply ‘ypaovan anc esky ra sac ww mies ‘Nene par wy oa ope fchyeem dsb tawondws mode —inoponad 70%, emiginubsanch caret. SO, eo lke wdc fry Senge tecnicng oraz probeny ckologh—wiraych Konertanee, Site, oni me exgisiagh. Omowioneperspekiyey ‘okatnia nbd pes psa {prognny prema nevontweg wes’ Solemek Bs PREMISE ano xtamae- —— Mostiasaythokt pega «= Rowwrovsce vrthazie wade py sea ‘Cher 2000, 89, 2, 9.98 Usalac, se eniyrne slope r- ‘nfler Bs SPOS6B OTREYAEYWANIA Priston stayeny fbyk yaa ening tps [9] Bits roaronomco'szamrosown — cabiacernrw fae rritsandde: Tanyas oauntees ea © NemozowvDoRROCESUERSTRAKGH ry. pokanujee wicloat proce}. farb Torn’ Serum amie Pe, onere200, 99, nr. 98, ‘lie a ake argent predukown. jac avid propre micuanny Se [o) _Preisawiono wyatt bndan aborts. _tych wnat. Onsvastosurone doo. tee estar ees aa ee ‘amet enone rowegosporebe dung tpn sapien pinch turachnoearagacyorees lees WHF Syowarania vast fxtrowego lots aby pac pla pramyeliemieny. wage oampapwance pasa Malinowi Sehinmelpfnnig2:P0- geste sage ae presented. K sound _Tomaseewsa J, ised A, Zjchowet {TENTIAL OF POLISH FERTILUEER TN- thatthe premrceofecoe hereon he SY ASGESOARINT GF it UPPECT OF Durer isco pepe raw mnin_BEQREBOFGELANON onan Che 200,82, no 2 21 fecreases forming the rection pulp, GHANICAL for muasmict Excel oh tier ro. Injrees reef phonon and PED POLYTE CHLORIDE gurtandconmumptonefetinweine. prose snd =n the eae of Tis PEM 0006,002 5. Sad a wa ate orang nes ae fck ets oro mag Aa de ora reveled Reng pbs ft Sinem oeng Bunderome forthe St thera ela mie of pla 2s don sem ccna mode” coment an vening fom ace Gandoyo andel ont deer Moston and ams Iavingeelgy mi _praducb) by ever 70% coe ontcemeracetce H puizaton area oucet, Owen Smeets Patwre ax coarmasme. Rares ost lan of hs mie | promusstorthferiiarindeseyeredis. ‘DUSTRY HV POLAND srements of te lasts Tow tnx Simee Chem 200.83, 26 2p. 28 Borer fonten acta Tree B: AMETHOD FOR THE mas. Astral ule onering he paral ingles ena ge Hietint Or oan ACD USING inoandeoaingraaitenntamarci Simin oghe empl a ‘zone i THE DIGESTION STAGE Setharcomentsatepamisrofactonres "HE Conseraly one anther in thermal ‘hers 2000, 89, 202 88 ine and ascorimentofmamactarel ma PSPWGBON condos ese Menus ofthe laborary nd installs ne esd Raw marae Ser Ha fy alecng a mala rep invetipatins on need presse or be pata pratcton andthe pew tac” ORRSCA THM mln exe Soo iaamufsctare of phosphoric acd by Us demandcoeredbyFolumchemicain. Semis amegres, he tte ©. Sihpérnte method using enone nthe daaty are aw culin Seinpoome PRENUMERATA 2000 Naleznogé za prenumerate na 2000 r. Prosimy preekazywas pod odresem: CHEMPRESS ZW SITPChem 44-100 Gliwice, ul. Gornych Walow 25 konto: PKO BP 1 O/Gliwice nr 10202401-363437-270-1 Na blonkietach prosimy zoznaczyé Iicabe zamawianych egeemplary, oktes prenumeraty oraz wlosny adres Cena 1 egzemplarza miesigcznika CHEMIKA W 2000 r. wynosi: w prenumeracie ~ roczne] = 120,002 =pdloczne| = = 60,001 Cena 1 egremplarza poza prenumeraig wynotl - 18,00 2!CHEMIK 31 Potencjat polskiego przemystu nawozowego" Mirostaw MALINOWSKI, Zbigniew SCHIMMELPFENNIG Zaktady Azotowe ,Putawy” SA 1. Gtéwni producenci nawozéw ¢ ANWIL SA (dawniej Zaktady Azotowe .Wioctawek’) 2 Jedna (2 dwéch) zmodernizowang ling amoniakt, to producent saletry amonowej. Rozpoceeto juz bu- owe instalac{i saletrzaku granulowanego mecha~ nicanie, ktry 2astapi saletre wiezowa w 2000 roku, + Zaklady Azotowe ,KEDZIERZYN" SA uruchomily nowg instalacje amoniaku pod koniec lat osiem- dziesiglych. Nastgpnie wybudowano nowa synteze azotanu amonu wraz. 7. pierwsza w kraju instalaga grenulacji mechaniczne) saletrzaku, W polowie lat delewigédziesiatych przekazano do eksploatacjt no- wa, sredniociénieniowa instalacje kwasu azotowe- go, aw 1998 r. kolejna mechaniczna granulacje sa- Tetrzaleu, Dzié jest to najnowszy kompleks produk- qjinawozéw azotowych w Europle. Dzteld granulachi mechanieznej opanowano technologie wprowadza- nia dodatkowych skladnikéw do Salmagu (saletrzak dolomitowy granulowany mechanicznie 0 zawartos clazotu 27,5%). W ten sposdb produkuje sig Salmag zborem, siarka, potasem, a takze saletre amonowa granulowang mechanicznie 0 zawartosei azotu do 32%. + Zaklady Azotowe ,PULAWY" SA — jeden z nafwigk- szych producentéw nawoz6w azotowych w Europie. Giéwmy (ponad 50% rynku krajowego) dostawea sa- Ietry amonowe). Od dwéch lat produkuje wylacante saletre amonowa z dodatkiem magnezu, co zako- micle poprawia je) wlasnoSci uAytkowe, Znaczacy ww Swieele produicent roztworu saletrzano-moczni- kowego, promujacy ten efektywny naw6z w kraju. Dagki uruchomionej, jedne) z najnowszych na Swiecie, instalac}i mocznika, strategicany przyszios clowy dostawea tego produktu na rynek krajowy Producent siarczanu amonu ~ nawoz. azotowego zrawartoscig sarki, ktérego znaczenie rolnicze ros nie ze warostem defleytu sarki w glebach. ¢ Zaklady Azotowe w Tamnowie-Moscicach SA - spadkobierca chlubnych tradycji polskiego prac- myst azotowego okresu migdzywojennego — po- czatl firmy siegaia 1927 roku, Aktualnie moderni- ‘tuje produkeje amoniaku~ 1 linia syntezy zastepu- Jaca 7 starych jednostek. W 1992 r. uruchomiono najnowoczesniesza w Polsce, odpowiadajaca naj- ‘wyészym standardom swiatowym, instalacje kwasu azotowego. Producent saletry amonowej i saletrza- ku granulowanych wietowo, Najwigkszy krajowy ‘wytworca siarczanu amonu 0 doskonalyeh (dzigkt nowej krystalizacji) parametrach uzytkowych. + Zaklady Chemiczne ,POLICE” SA - znaczacy pro- ducent moczntka i glowny kerajowy dostawca nawo- z6w fosforowych produkowanych na bazie wlasnego kewasu fosforowego. Od kilku lat systematycznie po- szerza palete produkowanych nawozéw oferujac po- za licenym forrmulami nawoz6w NP 1NPK ich dodat- owe odmiany z.siarka, magnezem, mikroclementa- mt Gdaiiskie Zakindy Nawozéw Fosforowych Sp. 0.0. ~ wytwarzaja na bazie wiasnego kwasu fosforowego superfosfat potréjny oraz cala game nawozbw PK. i NPK webogacanych siarka, magnezem, borem, mikroelementami, Z innymi partnerami rozwijaja Ww kraju produkeje miescanek nawozow w formulach odpowiadajacych indywiduanym potrzebom klien- ta, taw, bulk-blending, ¢ Zakdady Chemicene ,LUBON” SA ~producent su- perfosfatu prostego i na tej bazie licznych ods nawozéw granulowanych, gléwnie typu P, PK iNPK, Dostawea (poza nawozami ogélnego stosowanta) licenych specjalistycznych typéw nawoz6w pod szczegéine uprawy, dla ogrodnictwa. ¢ Kopalnie i Zakiady Preetwéreze Siarki ,SIARKO- POL” --wytwarzaja (na bazie wlasnego superfosfatu) wwiele typéw granulowanych nawozéw P, PK i NPK, ‘W pozostalych malych firmach fosforowych produk- cia superfosfatu prostego zostala zaniechana (Wroc- lawskie Zaklady Nawozéw Fosforowych, Polchem To- rut!) lub Jest szczatkowa (Szczecitiskie Zaklady Nawo- 6w Fosforowych SUPERFOSFAT”, Fabryka Nawozdw Fosforowych ,UBOCZ"). Ta druga grupa zakladéw, wy- korgystujae swoje instalacje granulagi, produkuje réine typy specjalistycznych nawozéw formul PK {PK z ré¢nymi dodatkami oraz, podejmuje nowg dzia- lalnogé w zakreste uslug magazynowych, precladun- kowych, dystrybucyjnych. Dotychezas zagranicane Koncerny nawozowe nie podjely w Polsce wytwarzania nawozéw masowych Ib pélfabrykatéw dla nawoz6w specjalistycanych, Gros ich dzialalnoéel to dystrybucja nawozdw importowa- nych zzagranicanych wytwornl, Norsk Hydro (na wigk- za skale) oraz Kemira (poczatki) angazuja sie w budo- ‘we mieszaini (bulk-blendingu). Tnnt polsey producenci nawozéw to male zaklady wykorzystujace ww. krajowe i/lub importowane na~ \wozy masowe jako pélfabrykaty do wytwarzania nawo- z6w specjalistycznych, Wéréd producentow nawozéw nalety jeszcze wy- mienié zaklady Koksownicze, ktére produkuja nieco + Macaeatoadiem wtadapresnionaneg prac Autorbpoexas XXV Seminaium Neutowe-Techcegs 2h -Chen rant” Stan ‘erepekijuy ryica nawexéw mineralnyen | produkt rang) W Pal kre odo sig wPulawach 29-30 ezeea 1899 F.32 CHEMIK 2/2000 ponad 100 tys. ton siarczanu amonu sprzedawane- go gléwnie na eksport oraz wykorzystywanego jako do- Gatek siarkonosny przez polskie wytwérnie nawozbw wieloskladnikowych. 0d 1990 roku, po zmtanach systemu makroekono- micznego kraju, zmienily sig warunk! funkejonowania przemysiu nawozowego. W przemysle azotowym licane projekty inwestyeyjne, modernizacje, zmiany organi- zacyjne nie wplynely na redukeje calkowitej zdotnosei produkeyjne} polskich zakladéw ~ wynos! ona nadal prawle 1700 tys. ton N, W tym samym czasie zaklady fosforowe, wobec priorytetowego nastawienia rolnict- wa na azot, szczegélnie dotkliwie odczuly zalamanie popytu na nawozy. Aktualnle mozliwe do eksploatac}t zdolnosei produkeyjne przemyslu fosforowego szaco- ‘wane sq na 685 tys. ton P,O, wobec ponad 1000 tys. ton P,0, w 1989 roku. Jak ocenié ten potencjal polsktego przemystu nawo- owego? 2. Tto migdzynarodowe Polska, jak pamigtamy, stanowi 0,6% tudnosci Swiata { nieco ponad 8% ludnosci Europy bez bylego Zwvigakou Radzieckiego. Uwzgledniajac, 2e Polska nalety do krajow rozwinig- tych, 2 wieksza niz przecietna dla éwiata konsumpcja, Zywnosci na obywatela, moéna by znaleéé uzasadnie- nie dla faktu, e udzial nasz w éwiatowe| produke}i na- ‘woz6w wynost od 1,2% (dla mocznika) do 3,6% (dla sa- etry), a wige Kilkakrotnie wigce) niz, wynika to z pro- porgji demograficznych. Odniesienie do Europy Zachodnie), gdzie konsump- ja jest wicksza niz w Polsce, a system Wspélnej Polity- Ki Rolnej (ang. Common Agriculture Policy - CAP) wepiera ekonomicznie rolnictwo, wskazuje, #e prosta proporcja migdzy ilogciq obywatell, poziomem kon- sumpeji i wielkoScl produkeji nawoz6w nie jest zasad- na, Fakt, 2e zdolnoéci produkeyjne polskich wytwornt nawozdw odpowiadaja od 13,5% (dla saletry) do 125% (dla TSP) potencjalu producentéw Europy Zachodnie} musi wywolad refleksje na temat koniecznosel racjo- nalizacji te produkeji w Polsce. Jest to tym bardziej uzasadnione, ze Polska, bar- die] nié Buropa Zachodinia wzale¢tona jest od impor- ‘tu surowcdw do produkeji nawozéw: gazu 2iemnego, fosforytéw, soli potasowych. Stopieh wykorzystania zdolnoset_produkeyjnych Jest na srednim poziomie éwiatowym, ale poniée} Eu- Topy Zachodniej, co dodatkowo wplywa na konkuren- eyfnosé kosztowa. Polscy producenci, w dluzsze] pers- pektywie, nie moga wie uczestniczyé na duzq skale ‘w Swlatowym eksporcie nawoz6w. Dzialalnosé ta po zostanie domena innych krajéw Europy Centraine), dzie koszty robocizny sq ciagle nizsze, a zwlaszeza kkrajow WNP, gdzie dodatkowo surowce maja wyjatko- ‘wo niskie, sztucane ceny. 3. Restrukturyzacja 3.1. System dystrybucit Historycany obraz rozwoju produkeji nawozéw mi- neralnych w Polsce przedstawiono na rysunku 1, Gwaltowne zalamante produkeji w 1990 r., po 40, la- tach stalego wzrostu, wskazuje na cezure czasowa, wyznaczajgca nowy etap funkejonowania przemysiu nawozawego ~ ere gospodarki rynkowel, pe Produkt nero fetronye 208) 200 ys. 1, Produkeja nawoziw azotowych 1 fosforowyel w Polsce, w latach 1946 ~ 1998 W 1989 roku dotacje do nawozéw stanowily 83% ich wartosel, Rok péénie) zlilwidowano Je calkowicie, W 1989 r. gaz kupowany byl w ZSRR za ruble, Od 1990 roku przescliémy na wzajemne rouliczenia dolarowe.. Spowodowalo to 10-krotny wzrost ceny gazu, Ureal- nienie cen paliw spowodowalo 4-krotny wzrost ceny e- nergit elektrycznej. W wyniku likwidaeji centralne) spéldzielezosci rolniczej przestat istnieé centralny sys- tem dystrybuc)i nawozéw zapewnlajacy odbiér i maga- zynowanie przez caly rok, tj. pene wykorzystanie zdol- noéci produkeyjnych, Sezon spraedazy nawozéw skrécil sie do trzech mie- sigey wysiewu na polu, Producenci sprzedawali pro- dukty wszystkim kupcom, a ci wykorystujac nad- mierny, skumulowany popyt, ustalali ceny rynkowe na dowolnym, wielokrotnie wyészym od cen zakupu w zaltladach, poziomie, ‘Wywolalo to spadck sprzedaty krajowe) nawoz6w a- zotowych z poziomu 1450 tys, ton N do 650 tys. ton N, a fosforowych 2.930 tys. ton P,O, na 350 tys. P,O,, Naj- pilniejszym zadaniem bylo stworzenie sieci dystrybu- cyjne} producentéw, W wyniku doswiadezett handlo- wych wylonieni zostali wiarygodni partnerzy, ze wszystkich sektoréw wlasnoscl, dysponujacy odpo- ‘wiednig bazq techniczng (magazyny, bocanice), z kt6- rymi wytwérey zawlerali umowy Komisowe sprzedazy nawozéw, Wprowadzono system sezonowosel cen, Producenci rozwingli promocje i reklame, Zastosowa- no kredyt kupteck dla dealeréw oraz prowizje komiso- ‘we rosnace ze wzrostem sprzedazy, Podobne dzialania prowadzili wszyscy producenci, Powigzane z zakta- dam stect sprzedazy powigkszaly si¢ i umacnialy.‘Weajemna konkuureneja pomigdzy producentami zape- wnia stala optymalizacje cenowa, Taki wolnorynkowy system dystrybucj--, sposréd wszystkich krajow Euro- Dy Centraine) — powsta! tylko w Polsce. Ito jest zape- ‘wne wyjasnientem dlaczego u nas spraeda? nawozéw najwezesnie) zaczela warastaé { dlaczego ta tendencja stale sig utraymuje, ‘Wraz 2 liberalizacja polskiego rynku, reduikeja cel, ‘avlaszeza w stosunicu do Unit Buropesskie), wzrostem zamomnoscl spoleczetistwa, werostem gospodarcaym oraz wobee reces}t &wiatowe) rynek ten staje sig atrak- cyiny dia producentéw nawoz6w z Zachodu jak i ze Wechodu, stad znaczacy wdzial importu w konsump- 3 ‘Szozegéinie aktualny kxyzys Swiatowy przemystu a- zotowego (spadek cen na przestrzeni 12 miesigcy 0 30 Go 60%), wskazufe na koniecznosé reduke}i kosztow produke}t nawozéw, Podstawowe datalante w tym ob- searze to: 3.2, Modernizacja techniczna Gléwnym surowcem do produkefi amontaktu ~ pod- stawy nawoz6w azotowych — jest gaz ziemny. Gaz spreedawany w Polsce pochodzi giéwnie z importu 2 Ros}i. Udzial gazu rosyjskiego bedzie wzrastal. Wobec nickorzystnych relacji ksztaltowania ceny gazu w Pol- sce podstawowe znaczenie maja modernizacje instala- ji amoniaku, Uruchomiona w Kedzierzynie, na poczatku lat dzte~ wigédziesiqtych Instalacja amoniaku 1500 t/r, pod wegledem zuzycta energil plerwotne} wynoszacym 7,6 Gcal/t NH, jest na najwyzszym poziomie éwiatowym, \W Pulawach, po szeregu modernizacjach instalacji A- moniaku I ostagnigto zuzycie gazu ziemnego 850 m'/tong NH, Yj. jedno z najnizszych w Europie, AN- WIL, po zmodernizowantu jednej linil amontaku zre- dukowal autycie gazu przez ta instalacje o ponad 15%, 4, 0 180 m'/tong NH,, W Tarnowie uruchomiana Jest zakuplona za granica, wywana 1 zmodemtzowana synteza amoniaku, ktéra zastapi siedem starych jed- nostek. Spodziewane jest ostagniecie zuzyeia energit na poziomie ok. 8 Gcal/t NH,. Police, dzigki moderni- zacjom przeprowadzonym z udziatem INS Pulawy, ob- nidyly auzycie energii do 8,5 Geal/t NH. ‘Zmodernizowano réwnie? instalacle przetwéreze a- moniaku, W Tamowie w 1992 r. uruchomiono nowa, dwuciSnieniowa instalacje kwasu azotowego. Zuzywa ona ok. 280 kg NH,/t HNO,, daje kwas o sigzentu do {65% oraz emituje ponizej 100 ppm NO, w gazach odio- towych. Sq to najkorzystniejsze swiatowe parametry. Pracujaca w Kedlzierzynie od 1986 r. instalacja syn- tezy azotanu amonu wykazuje wydajnos¢ azotowa na najlepszym éwiatowym poziomie. Uruchomione w la- tach dziewigédziesiqtych dwie instalacje granulacji mechanicznej saletrzaku (nazwa handlowa Salmag), daigki wykorzystantu stopu azotanu amonuo st¢zeniy 95%, zamiast 99,8% jak przy granulac}t wiezowe}, poz walajg zacznie ograniczyé zutycie energit ciepine}. W Pulawach trwa doskonalenie eksploatacji jedne} ‘znajnowszych { najwigkszych (1700 t/4) na swiecie in- 33 stalacl! syntezy mocznika. Zastosowany proces IDR (podvwejny stripping) zapewnté ma najnizsze wskagnikt zuzycia energii. Réwnie# w Policach 1 we Wloclawku preeprowadzono szereg prac modernizacyjnych. Lacz- nile przemys! nawozowy oslagnal na preestrzent ostat- nich 8 lat ponad 20% reduke}i zuzycia energit do celow technologicenych. Poréwnanie kosztowe polskich na- ‘wozdw azotowych 2 producentaml z krajéw z Uni Buropejskie) przedstawiono na rysunku 2, a 2 a Rys. 2, Pordwnante kosztow produkejt w Polsce sz najwyasrymatt najnteszym w Unit Buropejsks Zaktady Chemicme ,Police” SA dysponuja najno- woczeSniejszq w Europle, konkurencyjng kosztowo, wybwérnia nawozéw fosforowych. Dzigki zastosowaniu technologit ekstrakcyjnego kwasu fosforowego uzys- Kano duza elastycznos¢ asortymentu produkowanych nawozéw oraz najwy2szq sprawnosé {wydajnosé azoto- wa w produkeji NP przekracza 99%, a wydajnos¢ fosfo- rowa w NP 98%). Pod wegiedem technicznym { technologieznym gtéw- ne polskie instalacje nawozowe sq na wysokim euro- pejskim poziomfe. Wszyscy krajowi znaczacy produ- cenct legitymuja sig certyfikatamt speintania wyma- gai normy ISO 9002, co potwierdza wysoka, stabiing JakoSé polskich nawozow. 3.3. Ekologia ‘WPolsce, praynajmnie) od roku 1990, standardy e- ‘kologicane ustanawiane sq na najwy2saym swiatowym poziomie. Przykladem niech bedzie fakt, 2e Polska to Jedyny, oprécz Saweeji, kraj, gdzie juz funkcjonuje op- ata ekologicana za emisje dwutlenicu wegla. Wysokosé oplat za gospodarcze wykorzystanie Srodowiska jest wyésza niz w krajach UE. Kary 2a nieprzestrzeganie standardéw ekologicznych sa wyjatkowo restrykcyjne. ‘Wprowadzenie tak drastycznego systemu bylo ko- nieczne, aby nadrobi¢ czesto razqce zaniedbania z lat poprzednich, Aktualnie kazda nowa inwestycja zawle- raw sobie 30 40% kost6w praeznaczonych na funk- cle prockologiczne. Wymiernie widaé to w nowe} wie2y granulacyjnej mocznika w Pulawach, Ze 130 m wyso- koSei calkowite] 45 m zajmuja urzadzenia do oczys7- czania powietrza chlodzacego demistery, zbiorniki, pompy cyrkulacyjne, itp. Wysilki prockologiczne pro- ducentéw przynosza wymierne efekty, Nie posiadamy danych flosciowych 0 oddzialywaniu na srodowisko poszezegéinych zakladéw. Mozna jednak stwierdzié,2e we wszystkich zakladach, mimo werostu produkt, femisja zanieczyszczen gazowych 1 zraut ladunkéw Sciekowych malejg. Potwierdza to réwnied wartosé op- Jat za gospodarcze wykorzystywanie érodowiska, Mi- mo corocznego, ponadinflacyjnego wzrostu cen jed- nostkowych za emisje | Scteki, wartos¢ oplat wnoszo- nych przez. praedsigblorstwa’ nawozowe maleje po- czawszy of 1997 r. Najlepszym potwierdzentem jest natura otaczajaca zaklady nawozowe. Od kilku lat stwierdza sie poprawe drzewostanéw w pobliau fabryk, odbudowuja sig siedliska roslin, ktdre wezesnie} wygi- nly, coraz licznle} powraca zwierzyna 1 ptaciwo, a w wodach zrawtowych 2 powodzeniem rozmnazaja slg lime gatunld ryb, ‘Wszyscy zaczacy producenci nawozéw w Polsce przystapili do dobrowolnego, éwiatowego programu ‘preemystu chemicznego Responsible Care (Odpowe- Gialnos 1 Troska) ~ troskd 0 Srodowisko, Fakt, ze przemysi nawozowy przewodel polskiemu przemystow! chemicznemu w drialaniach prockologicznych jest u- zasadniony. Producenc! nawozdw ~ waznego érodka produkejirolne) ~ nie moga pray jego wytwarzaniu ne- gatywnie oddziatywaé na swoje najblitsze otoczenie. 3.4, Organizacia Preemyst nawozowy podobnie jak inne dzledziny podiega procesom zmian organizacyjnych, ktérych ce- Jem jest uzyskanie prewagi konkurencyjnej w coraz bardzie} globalnej gospodarce. Obnizke kosztéw jed- nostkowych uzyskuje sig zwiekszajqc wielkosé posz- czegélnych instalac}i. Daznosé do specjalizacji powo. duje przejmowanie slabszych firm przez mocniejsze, ograniczanie ilosci konkurentéw w danym sektorze produkej Specyfika Europy Jest clagle duzy udzial wlasnosei paristwowej w tym praemyéle. Norsk Hydro — najwigk- say producent nawoz6w na Swiecie jest w 51% wias- noscia rzadu Norwegll. Kemira - drugi nawozowy kon- cern Europy —w 53% wlasnos¢ rzqdu Finlandil, Gran- de Paroisse ~ wplyw rzadu Frangji poprzez. specyficany system powolywania i funkejonowanla rad nadzor- ezych, IFT-w 100% wlasnosé rzqdu Irlandil, Dodatko- ‘wo w Uni Europejskiej dziala system Wspélnej Polity- ki Rolnej (CAP) wsplerajacy posrednio przemyst nawo- zowy, poprzez olbrzymie Srodki (ponad 50% budzetu UE) przckazywane rolnictwu. Byé moze 2 tych powo- dow procesy dostosowaweze w przemyéle nawozowym, UE praebiegaja wolnicj niz: w USA, a producenct euro- pejscy w okresach dekoniunktury chetnie stegaja po narzedzia protekcjonizmu rynkowego, 'W Polsce zauwazaina jest tendencja werostu skall instalagji produkcyjnych: nowy amoniak w Kedzierzy- nie zamiast kilkunastu starych jednostek, nowa syn- teza amoniaku w Tarnowie zastepujgca siedem sta- rych, nowa instalacja mocznika w Pulawach w miejsce trzech starych syntez { pigciu linii granulac)i, w Ke- dzlerzynie duze instalacje syntezy azotanu amonu 4 granulacji Salmagu zamiast wielu rozdrobnionych starych aparatéw. W przemysle fosforowym zauwazal- ne Sq plerwsze symptomy racjonalizacji ~ wylgcanie nicefektywnych instalacji, zmiana wykorzystania na bardziej rentowne. CHEMIK 2/2000 Konsolidacja dla sprostania konkureneji migdzyna- rodowe) est ciagle przed nami, Zasoby finansowe Pols- i sq zbyt skromne, aby Patistwo moglo wlaczyé ste ww proces restrukturyzac}i technicene), Wola polityez- na daialani konsolidacyjnych oslabiana jest obawaml spolecenymi, racjonalizacja musialaby réwntez doty- czyé zatrudnienia, Stad jedynym dzialaniem panstwa Jako wlascicicla jest uruchomiente procedur prywaty- zacyjnych, Mniejsze praedsigbiorstwa zbywane moga bye w tybie prywatyzacit berposrednie), jak to mialo iejsce w Gdafisiu - zakup pracz CIECH, Wroclawiu- zakup przez Police, ezy Luboniu ~ zakup przez kierow- nictwo firmy, Szczecinle ~ zaproszenie do rokowaih. W odniesieniu do duayeh preedsigbiorstw Minister Skarbu Paristwa zdecydowal o ogtoszeniu konkursu na wybér doradey/doradcéw prywatyzacyjnych dla Kedaierzyna, Polic, Pulaw i Tarnowa, ktory po wykona- niu analiz przedprywatyzacyjnych zaproponufe strate ie prywalyzacji (@ ewentualna wezesniejseq konsoli- dacja), a nastepnie praeprowadei zbycie pierwszych pakletow (minimum 10% akc). Realizacja tego prog- ramu umodliwi zakladom dosigp do srodkéw na rozw6} (obowiazanic inwestycyjne pray zakupie przez inwes- toréw strategieanych lub przychody 2 podwyéscania kapitalu akeyjnego) oraz spowoduje wymuszone ryn- owe dzialanta racjonalizujace 1 konsolidacyjne, Wprocesach tych bedzie tez uczestnicayl ANWIL, ktéry obecnie w wyniku postepowania ukladowego posiada kala wlascicieli-wezesntejszych wierzycleli dazacych do optymalizacji swoich portfell Inwesiyeyjnych. 4, Perspektywy Przyszlos¢ przemystu nawozowego zalezy od popytu na nawozy. Blorac pod uwage rosnqeq liczbe miesz- kavicéw Ziem! { coraz bardzie} zauwazalny problem wyzywienia tej rosnace} populacfi nalety oczekiwaé werostu zapotrzebowania na nawozy ~ podstawowy caynnik plonotwérczy, Generalnte oczekuje si¢ wzrostu 2uzycia NPK 0 15 min ton w clagu 5 lat, co odpowiada kilkudziesieciu min ton produktu, Prognozy EFMA ~ European Fertili- zer Manufacturers Association przewiduja spadek zuzycla w Burople Zachodniej o ok. 0.5 min ton NPK wtym samym czasie. Jednoczesnie zaldada sig stopnio- wa odbudowe spozycia nawoz6w w krajach Europy Centralnej oraz bytego ZSRR. Gléwny wzrost konsum- pai ma jednak nastapié w krajach Azjt i Aftyid, ktére stanowié beda przyszlosciowe rynki dla nawozéw. W Polsce powstalo wicle prognoz méwiacych © prayszlym zapotrzebowaniu na nawory. Wiele z nich mialo charakter dyezeniowy, gay? nie uwzglednialo re- aliéw ckonomicznych, a jedynie aspekt werostu pla- now Jako reakeje na uzycie nawoz6w przy zalozeniu autarkit 2ywnosciowej kraju. W 1994 roku Sejm prayjat .Zalozenia polityki spo- Jeceno-gospodarcze} dla wsi, ToInictwa { gospodarkt Zywmosciowe) do roku 2000”, ktére byly podstawa de- eyai_strategieznych producentéw nawozéw. Wobec Przedstawionego zapotrzebowania na nawozy w ilosct: 1 min ton N, 500 tys. ton P,0, { 700 tys. ton K,O wroku 2000, przemyst podjat wezeSnie) oméwione dzialania adaptacyjne, Poniewas nie udalo si¢ wdrozyé wazyst- ich przewidywanych narzedzi realizacji ww. progra-mu dla wsi, warost konsumpeji nawozéw by! mniejszy od zaktadanego. Preemysl nawozowy przygotowal wlasna prognoze. Zaltlada ona osiagnigcle w biezqcym roku rolnym 90, kg NKP/ha, w tym 60 kg N/ha. Po 2005 roku spodzie- ‘wamy sig szybkiego wzrostu zuzycia nawozow w awiaz- ‘ku z wejgciem Polski do UE i Korzystanta przez rolni- kow z unjjnych érodk6w wspierania rolnictwa, Prognoza ta wskazuje, ze za 10 lat w Polsce 2uzywa¢ Dedaie sie ok. 1400 tys. ton N1500 tys. ton P,O,, Wobec. duzych nadwy2ek produkcyjnych w UE 1 WNP spodate- .wa¢ sig nalezy naplywu nawozéw importowanych. Juz ‘w 1998 r, sprowadzono do Polski z Zachodu Europy ponad 200 tys. ton saletrzaku, a w 1999 r. ponad 200, ‘ys. ton salelxy amonowe} z Rosi, Nie posiadajac wlas- ne) bazy surowcowej Polska nfe bedzie mogla byé kon- kureneyjnym dostawea nawozéw w eksporcte, 36 Strategia przemyslu nawozowego to dalsze moder- nizace dajace przy malych naktadach duze oszczed- nosci kosztowe, umacnianie sfeci dystrybucji dla za- ‘blokowania importu oraz dalsze dzialania restruktury- zacyjne dla dopasowania wielkoéci produkeji do spo- dziewanego popytu. Pozwoll to, krajowym producentom pozostaé niezawodnym dostawea dobrych jakosciowo { konkurency}nych cenowo nawozéw dia polskiego rol- nictwa, Streszezenie Przedstawiono firmy - glownych polskich produ- centéw nawozéw i stopiett wykorzystania zdolnoset produkeyjnych, Zasyfnalizowano zagadnienia restrukturyzagji: system dystrybucji nawozéw, mo- dernizacie techniczng oraz problemiy ekologit i orga- lzaci, Oméwiono perspeliyy 1 prognozy preemystu nawozowego w Polsce. Spos6éb otrzymywania kwasu fosforowego z zastosowaniem ozonu do procesu ekstrakcji Dr hab. ind. Bronistaw TREFLER Instytut Chemii Nieorganicznej, Gliwice Podstawowym érédiem fosforu dla przemyst che- micenego sq fosforyty, ktérych gldwnym skladnikiem Jest fluoroapatyt z domieszka innych mineraiéw oraz zmineralizowanych zwigzkéw organicanych. Te mine- ralne { organiczne domieszki zanieczyszezajace suro- wiee decyduja 0 fego jakoScl, a w skrajnych praypad- kkach nawet o jego praydatnosei dla praetwérstwa che- micznego, szczegéinte dia wytwarzania kwasu fosforo- ‘wego metodami mokrymi. Zanlecayszczenia organiczne w szczegélny sposéb -wplywaja na proces ekstrakgji, Zawarte np. w fosfory- tach egipskich z zaglebla Abu Tartur obnizaja o ok, 80% stopieh przereagowania fosforytu, pray réwno- ‘czesnym utworzentu praktycznte nieilitrowane] pulpy. Praykdadem innego oddzialywania sq zanleczyszcze- nia organicane zawarte w fosforytach tunezyjskich, Choé nie wykazuja tak siinego wplywu na reakcje fos- forytu z kwasami, to jecinak emituja do atmosfery sub- staneje o intensywnym, nieprayjemnym zapachu, u- cigéliwym dla mieszkaficéw osiedli odlegiych nawet okilkadziesiat kilometrow od wytwérni kwasu fosforo- ‘wego. Botyehezasjedyrym,skutecanym sposobem eli- nac{t oddzialywania tych zanieczyszczet na proces -wytwarzania ijakos¢ kwasu fosforowego byla wstepna obrébka termiczna fosforytéww temp. ok. 900°C. Jest to jedinak sposdb bardzo kosztowny i z tej racji rzadko stosowany. W pralttyce najezeSciej ogranicza sig, ana- ‘wet calkowicie rezygnuje ze stosowania tego typu su- rowesw, choé na og6t sq one tanie i latwo dostepne na rynkach Swiatowych. 'W 1995 roku Instytut Chemii Nieorganicznej podjal préby zalezienia innego, latwiejszego i praede wszyst- kim tafiszego sposobu’ nit. wysokotemperaturowe prazenie, wyeliminowania wplywu zaniecryszczen or- ganieznych fosforytéw na proces wytwarzania ekst- rakeyjnego kwasu fosforowego. Inspiracja byly donie- sienia prasowe (1] 0 ucigéliwosei produkaji kwasu fosforowego w ZCh Police SA dla okolicznyeh ostedlt mieszkaniowych, a nawet odleglego Szczecina oraz ‘zwrécente sig do IChN egipskte} firmy New Valey Phos- phate Project z-zapytaniem ofertowym na opracowanie sposobu zagospodarowania fosforytu Abu Tartur, powszechnie dotychezas ocenianego, w tym i przez nasz Instytut [2, 3] jako calkowicle nieprzydatny do produkeji kwasu fosforowego klasycznymt metodami mokrymi, ‘Opracowano koncepeje polegajaca na prowadzeniu procesu ekstrakeji w Srodowisku utlentajgeym. Sku- tecznose tej koncepeji potwierdzily juz préby wstepne, w Kt6rych ~ sposréd szeregu badanych utleniaczy — wybrano ozon, doprowadzany do ekstrake)i w miejsce pierwszego kontaktu fosforytu z kwasami [4] ‘Wyniki badaf laboratoryinych Dezodoryzacja Badania mozliwosei dezodoryzagji gazéw odloto- wych z procesu wytwarzania ekstrakcyjnego kwast fosforowego (EKF) przez doprowadzenie ozonu do ekst- rakeji wykonano pray wzyclu nabardzie) odorotwor- czego fosforytu, tj. fosforytu tunezyjskiego. Pray ob- cigzeniu reaktora wynoszacym 600 g fosforytu/h, po ustaleniu sig stanu réwnowagi w ukladzie (6 godz,) rozpoczeto dozowanie ozonu od dawki 5 mg 0,/b, pwigkszajac tloSé ozonu co 6 godz, o dalsze 5 mg, a2 do calkowitego zaniiu odoru (ocentanego organoleptycz~ nie), co nastapio przy przeplywie ok. 35 mg 0,/h (58 g 0,/1 t fosforytu).36 CHEMIK Reaktywnosé Realty osfory tw opie sie wiki jako stop rst fosfoyt po oledlonym erase reak} pray utrymari parameter, denier ak wreak forze preemystowym (temperatura, steéenie, nadmiar #190, stosume fy sal do fazy el tp). W opar- ciu 0 oznaczenia ilosci nierozlozonych fosforanéw, przeli- Cconyeh na 0, 2awariych w fotos oben se- ple roedadfsforyes (WR) wealg Wore: wa = (1-222). 00% wisn: A~zawartsé 0, fosoryele, 96 B ~22- Yrartose PO, w fosfogpte(nieronlotony fosfory0 LG = ilogé fosfogipsu odpowiadajgca jednostce masy {osforytu Gezba gipsowa) Unrane wld praedstaviono w tally 1. Wsk- zu one, te wopieh rorkladu najmnie reaktjwnego {osfoyta Abu-Tartur warasta2 74% d0 91%, aes ©- Siaga podom reaktyumoset prcetnjeh fosforyw rnodiny do akceptagh w praktye prasaysiowe. Tobia (Wekafnikireaktywnofl fosforytu Abu ~ Tartur w poréwnaniv ‘zreaktywnosciq innych fosforytéw, powszechnie znenych ‘ stosowanych w preemyéle chemicznym 2/2000 Wiysotot pany fom Ape eee) coxa i ys. 1, Kraywe plenia fostorytéwr 1—Posforyt ABU TARTUR (+ 70 g0,/1 0,1 ~Fosforyt ABU TARTUR ‘Weta akiywnobs 6 Geran, 2-Rostayt ALG econ 3 Peloyt MARORO eee eee es Che conu 4 Foot NDZIA Bc rn) ronctrthy | | metoda_ |Fstonmvan a Mesveens | _etstake, Foslont ; Retort | orate a1 ‘Anat Kola | 0+ 018 # Fosfryt rept | ovaus oe Fostytaiger | ovoas | ear | am Fost Feit | ovois | 20 o Fitracja Badania filtrowalnosci pulpy wykonano na filtrze testowym, umodliwiajacym wyznaczente zmian wydaj- nose filtracii i przemywania oraz, wyznaczenle oporsw Altracji placka i preegrody filtracyjne). Wyniki pomia- réw filtrowalnoéci 2 zawiesin otrzymanych 2 fosforytu ‘Abu-Tartur wg technologii Klasyczne} i z zastosowa- injem ozonu do procesu ekstrakgji w poréwnantu z ana- logicanie otrzymanymi zawiesinamt z fosforytéw Maro- ko, Tunezja i Algier przedstawiono na wykreste (1ys, 1) Pienienie ‘Wyniki pomlaréw intensywnosci pientenia przeds- tawiono na wykresie (rys. 2). Najbardziej pianotwérezy fosforyt Abu ~ Tartur w proceste ekstrake}i prowadz0- rej w obecnodei ozonu wytwarza stosunkowo niewiel- ka warstwe szybko gasnace) plany, co daje podstawe do pozytywne} oceny Jego przydainosei do wytwarza- nia kwasu fosforowego pray utrzymaniu zdolnosci przerobowe) reaktora praemyslowego doréwnujace} zdolnosei osiagane} przy przerobie tak popularnych surowodw jak np. fosforyty marokaiskie. eae caste ys. 2. Filtrowalnogé zawiesin otraymywanych sw technologi! Klasycane) 1 z zastosowanlem ‘ozonu do procesu ekstrakejt ‘Technologie Wasyeana: 1 —Potoryt ABU TARTUR:2~ Foeforyt ALGIER: ‘3 Fosfor MAROKO; 4 Fosforyt TUNEZJA ‘Technelogia zastosowantem ezomt: 1 —Poaforyt ABU TARTUR: 2~ Foforyt ALOIER: 3 ~-Reaoryt MAROKO: 4 ~Fosloryt TUNEZIACHEMIK 37 Badania na instalacii przemystowel Badania wykonano w 2Ch Police SA na lV Wytwornt Kwasu Fosforowego (IV WKF). Celem badan bylo potwierdzenle efektow uzyskanych w badaniach Iaboratoryjnych, szczegélnie w zakreste Ukwidacft ‘uciaéliwosci zapachowe) odgazow z proces wytwarza~ nia kwasu fosforowego 2 fosforytu tunezyjsklego. ‘Pomiary stezeri odoréw wykonal zespét specjalistéw zPolitechnikt Szczeciiskie), Natomiast zespél pracow- nnikéw z IChN i ZCh Police prowadzil pomiary pozwala- ‘Jace na ciagly bilans ozonu oraz na ocene wplywu 0z0- ‘nu na ksztaltowanie sie podstawowych parametréw charakteryzujacych proces technologiceny. Préby przeprowadzono przy écislym przestrzeganitt normalnie stosowanego rezimu technologieznego { ty- powym dla badanego surowea obcigzenia reaktora. Kontrole produkej f sterowante jej przebiegiem reali- zowali pracownicy obstugl IV WEF, Pracownicy IChN prowadzili wzmozong kontrole a- nalityezng pozwalajaca na wyznaczenie stopnia prze- reagowania surowea fosforowego, wydajnosci odzysku fosforandw, zbilansowanie ozonu oraz, rordzia! fiuoru { zanteczyszezeh organtemych na poszczegéine stru- mienie produktéw ekstrake}t, Stopieri przereagowania ozonu oceniano na podsta~ swie analityeanych oznaczett zawartoscl ozonu w paro- gazie, nad pulpa wreaktorze, w pulple pobierane} zre- aktora, w gazach kominowych, w kwasle surowym iw fosfogipsic. W Zadnym z produktow ekstrakeft nie stwierdzono nawet sladowych ilosei ozonu, Swiadezy to, 2e zostal on ilosciowo zuzyty do utlenianta katfo- néw metali i utlentt lub tez zostal zuzyty do przeksztat- cenia prowadzanych 2 fosforytem zwigzkbw organicz- nych, takich jak np. merkaptany, fosfiny, niektére lewasy Uuszczowe itp. Bilans zanieczyszczed organicznych w przeliczentu na C, wykonano prayjmujac zalozente, ze réznica po- migdzy masa zwigzk6w organicznych wprowadzanych 2 fosforytem | masami wprowadzonymt z kovasem fos- forowym | fosfogipsem zawarta jest w odgazach z ekst- rakeji fosforytu, Wyntld przedstawiono na wykresie (tys. 3). Preedstawiona zaleénosé wskazuje, 2e ozon W procesie ekstrakeji powoduje istotne przemiany zwiaekéw organieznych wprowadzanych z fosforytami, ‘Wwyniku tych przemian sq one znacznie mnie} lotne, co powoduje, ze maleje ich emisja do parogazu, maleje ich zawartogé w surowym EKF 1 rosnie w fosfogipste. Badania rozkladu fiuoru pomigdzy kwas surowy {przemyty fosfogips wykonano przy podobnym zaloze- nju, 2e réanica pomigdzy masa wprowadzona z,fosfory- tem i wyprowadzona z tym produktami okresla floSé odprowadzana z parogazem. Uzyskane wynili zilust- rowano na wykresie (rys. 4), Z preedstawionych danych wynika, 2e w miarg -wzrostu udzialu ozonu w ekstrakeji maleje logé fluor przechodzacego do kwasu surowego i rosnie Jego emi- sja2 parogazem, Jest to logiczne nastepstwo preedmu- chu pulpy rosnaca iloscla powietrza wraz ze werostem llosei dozawanego ozonu. Réwnoczesnie wystepuje niewielks, choé wyraény, wzrost ilosel Nuoru wydzicla- nego 2 fosfogipsem jako efekt syntezy trudno rozpusz- czalnych komplekséw powstajacych w reakji HF 1H,SIP, z kationami utlenionymi ozonem. Taki mecha- nizm szybkiego wiazania, przez fluor, kationéw w trud- no rozpuszczalne zwigzki kompleksowe potwierdza tez inne, waane spostrzezenie, ze kwasy fosforowe otrzy- mane 2 réénych surowcéw z zastosowantem ozonu do ekstrakeji wydzielaja znacznie mnie) osadéw wtérnych podczas magazynowania. $00 * . # I 0 -” i 0 a 0 ° o 4 2 5 8 3 stan ys. 8. Rozdzlal C,, pomigdzy EKF surowy, fosfogips § parogas w zaleznose! od tloset ozonu doprowadzancgo do ekstrake)! | BRE surowy: 2 = Fstogps: 5 ~ Parogas x restora 100 ” 0 1% F wpxowadzonego 2 suowcen 2 a 0 ne! , 6 6 3 kam Rys. 4, Rozdzla fluora pomieday BKP surowy, fosfogips 1 parogaz w zalemoéet od tosel ozonu doprowadzanego do ekstrakejt 11 BRE suromy, 2~ Postogps: S~ Parogaszreatora38 CHEMIE 2/2000 Jak juz wspomniano, zespél pracownikéw Politech- nik Szezectisiie) prowadall pomiary wplywu ilosc o- zomu wprowadzanego do ekstrakeji na poziom ims}! o- Goréw. Wykazaly one, 2e pray obcigzeniu reaktora IV WKF wynoszqcego 65 t/h fosforytu tunezyjskiego i doprowadzeniu ok. 4 kg 0,/h (maksymalna wy- dajno8é generatora) skutecznoS¢ dezodoryzac}! wynost 70 ~ 75%, Nie osiagnigto wiec calkowite) Iikwidacji o- doréw jak w badaniach laboratoryjnych, co najpraw- Gopodabnie} wynika 2 niedostateczne) tlogei ozonu doprowadzanego do ekstrakeji fosforytow tunezyjs- ich, Podsumowanle Badania laboratoryjne procesu wytwarzania EKF metoda dwuwodzianowa wykazaly, 2e doprowadzenie cozonu do procesu ekstrake)i rownoczesnie z fosfory- tem stwarza modliwos¢ efeitywnego przerobu tanich {latwo dostepnych fosforytéw, np. fosforytu Abu-Tar- , dotychezas uznawanych jako calkowicie nieprzy- datne do produke}i EKF, W odniesieniu do pozostalych, badanych fosforytéw, {j. algierskich 1 marokariskich, sposdb ten pozwala na: # wyeliminowanie odoréw z proceséw wytwarzania, ‘magazynowania { przerobu EKF, + ograniczenie pfenienia pulpy w procesie rozktadu fosforytow, + poprawe wydajnosel rozkladu fosforytew, + poprawe wydajnoset filtracyjnych pulpy i wydaj- noSci odmycia kwasu fosforowego 2 fosfogipsu. Whadaniach na instalacji premystowe), ze wagledu nna ograniczona, byt mala wydajnosé generatora 0z0- nu, uzyskano tylko nleco ponad 70% redukeje ims o- doréw. Nie udalo sig natomtast w peint potwierdzié poprawy efcktéw technologicenych uzyskiwanych w badanlach laboratoryjnych. Literatura Recczpospolita, Naka 1 Techntka, nr $0, 01.08.1995. 2. Badania fosforytéw amerykanskich, egipakiego | tzraelskle- 0. Sprawondanie wewngtrme IChN, nr ew. 1756/76. 8, Wotepna ocena praydatnoset rudy fosforonoéne)z Egipt (re- jon wydobyweay Abu Tartur) do produkt kwasu fosforowe- 0. Sprawordane wewnetzzne ICAN, nr ew. 3598/90. 4, Patent RP P-S18706. Streszezenie Przedstawiono wyntld badan laboratoryjnych | prze- myslowych nowego sposobu wytwarzania kwasu fos- forowego metoda dwuwodztanowa z zastosowaniem ozonu do procesu ekstrakeji fosforytow. Wykazano, 2e zastosowanie ozonu poprawia reaktywnogé surowesw fosforowych, obniza pienfenie pulpy reakcyjne}, polep- sza wlaseiwosei produkowanego kwasu fosforowego 0- raz, w przypadku gdy surowcem jest fosforyt Tunezja, zmnlejsza uciaaliwos¢ produce}! kwasu dla otoczenia, wowyniku zmniejszenia, 0 ponad 70%, emisji substan- git odorotworezych. Przemyst farb i lakieréw w Polsce Mgr in. Edward SMIESZEK .Profarb - Inzynieria Chemiczna", Sp. z 0.0., Gliwice 1. Wprowadzenio Preemysl far lakieréw nalety do nielicanych dzta- \ér polskego przemystu cheraleznego, ktory wykazuje staly werost produ} od 1991 r, W 1998 r. wyprodu- owano 867 fys, t wyrobéw laklerowych, co stanowi wwzrost 0 ponad 25% w pordwnaniu z rokiem 1997. Jest to Jednak welgz mnie) niz produkeja w latach 1970 ~ 1976, ktora wynosta blisko 500 fys. ton (rys 1). Najwieksey warost wykazuje produkcja farb dys- persyjnyeh do malowania wnete 1 fasad. W ostatnich latach nastapilyistotne zmany wias- nogciowe fabryk farb. Wi¢kszo$¢ z nich, ktérych ‘vlaseicielem byl Skarb Paiistwa zostaly sprywatyzo- Wane, a nastepnie ich akeje lub udzialy wykupione przez mane finmy migdzynarodowe. Powslaly tet nowe fabryld 2 kapitalem polskim fub sagranicanym,z ktSrych Pabryka Farb ;Sniczka" stala Sie w 1998 roku drugim nafwiekszym producentem fab w Polsee, a ,Anser” 2 Blonia wykazal jedna 7 naj- lepszych w chemi rentownosé, bo ponad 18%. “Zutyele farb w Polsce clage jest male wynos! ok. 9 kg na 1 mieszkatica (w Niemczech ok. 19 Ig. stad tmozna prognozowaé do 2002 r, dalszy warost zuzyeia Gok. 10%, Do Polski importule sg rocene farb(gcznle ¢ dkarsidmi) 2a 250 ~ 200 mln USD, a eksport jest minimalny, 80% polskiego rynku farb przemyslowych objely farby pochodzace z krajéwEuropy Zachodnie}. 2. Rys historyczny Plerwsze fabryki farb powstaly w Polsce w 1820 r. — fabryka Steinkellera | Krausego w Warszawie produko- ‘waly farby olejne i asfaltowe, Od 1870 r. w Helenéwhu. farby produkowala fabryka Lepperta ~ Karpitiskiego, aw 1896 r. Jézef Kochanowicz zalozyt we Wioclawicu fabryke .Noblles’, Ktéra niedawno obchodzita jubi- Jeusz 100-lecia. W Krakowie w owych latach dialala filla austriackie} firmy Lutz. Ultramaryne produkowa- 1a firma Setzer Werner (1872) 1 fabryka w Kaliszu (1872), farby suche fabryka w Koriskich, a biel eynko- ‘wa zaczeto produkowaé w Olawie w 1858r. Pionierami technologiifarb byli Jézef Kochanowicz (Wloctawek) dr Tantewski (Radom) oraz prof. prof. Pajewski i Klonow- ski, Po I Wojnte Swiatowe) powstaly m.in. fabryli far Jega w Chorzowie, Blask w Poznaniu, Temperol ‘w Warszawie, Na terenie Wolnego Miasta Gdarisk fab- ryki obslugujace przemyst okretowy. W latach 1939 ~ 1945 w Cieszynie powstala filia niemieckiej fabryki Zo- einer Werke, W latach 1945 - 1950 uprzemystowiono fabryki lub przeksztalcono w spékdzielnie, Nadzorowa- nniem przemystu far’ zajmowato sig Zednoczente Prze-CHEMIK 39 ees = 161.000, too = 2.000, ww 448.000 1906 268.000, i985 = 408.000, 908 167.000 ys. 1, Produkeja farb w Polsce w latach 1929 + 1998 w ty, ton, Ostatnte lata dane GUS dla SWW 1812-1918 {razem 2 reacieicealnikant, bez farb grafteznych). ola Mews 3m overall rodacentw Pouce 25.0% ‘meron? ‘20% ys, 1a, Rynele farb w Polace w 1998 (oscowo) Zuayecle ~ 366 tys. ms produkeja 293 tys. m" myslu Farb i Lakleréw, Zoudowano nowe fabrykt we Wroclawiu (1958), w Pilawie (1963), w Cieszynie (1966), we Wioclawkcu (1970) 1 modernizowano wiele innych, W 1975 r, rozpoczeto budowe duze} fabrykd farb okretowych i preemyslowych w Gdyni, ale nie 20s- tala ona ukoiiczona, W 1976 r, nastapil nieudany ma- raz Zjednoczenia ,Polifarb” z Zjednoczentem Tworzyw Sctueznych ,ERG", ktéry spowodowal tez laczenie fab- yk © zupelnie odmiennych produkejach, np, Erg’ wPustkowie 2 Debicka FIL, .Pronit- Eng" w Pionkach 2 Radomska FFIL, Rozigezenie nastapilo w 1982 r., a reliktami tego okresu pozostaly Zaklady Tworzyw i Farb w Zlotym Stoku i Instytut Praemystu Tworzyw 1 Farb w Gliwicach. Nowe warunki polityezne 1 gospodareze spowodo- waly pééniejszq powolng prywatyzacje fabryk w Pols- ce, w tym dwie z nich Polifarb C-W 1 Polifarb Becker Debica sq spélkam! gieldowymi. 3. Fabryki farb w Polsce — stan obecny Wikszosé fabryk w Polsce jest prywatnych { nalezy praktyeznie do firm migdzynarodowych. Jako jedna zplerwszych ~ fabrykg ,Nobiles” wykupit .Akzo Nobel”. W odpowieds polaczyly sig dwie najwigksze polskie fabryl ,Polifarb* Cieszyn i ,Polifarb" Wroclaw, bedace wledy Spélkami akeyjnymi, cheac objaé wiekszose rynku i stanowié przeciwwage dla Akzo Nobel Nobi- Tes", Nowa fabryka wiekszosé rynku objela, aleja sama ‘wykupil najpierw brytyjski Kalon i po réznych wewnet- ranych transakejach miedzy Total ~Petrofina ~Kalon — ‘Sigma wiascicielem najwiekszego producenta farb w Polsce jest francuski koncern TotalFina. Kolejne fabryki ,Polifarb” Debica wykupit szwedzkt Becker, .Polifarb" Pilawa ~ angielski ICI, ,Baltcolr” ww Szozecinte ~ fitiska ,Tikkurila", a do kuptenia (stan kontec sierpnia 1999 r) jest jeszeze m.in, fabryka ,Oli- va" w Gdyni i Zakady Chemicane ,Hajéuki” w Chorzo- wie. Spora czeSé polskiego rynku farb zdobyly nowe fir- my prywatne. I takcnp. ,Sniezka” SA fabryka powsta- Taz polaczenia fabryk Chemal” z produkcja ponad 58 tys. ton 1 przychodami 85 min zi w 1998 r, stala sig drugim najwigkszym polskim producentem far pod wagledem ilosei wyprodukowanych farb i piata pod ‘wagledem przychodéw, Tnnym praykladem jest fabryka .Lakma" w Cieszy- nie, w ktére) co prawda produkeja farb stanowi tyIko ok. 60% calosci asortymentu, ale zysk te) fabryki vwaréstz8,4mln zw 1997 r. do 11,2 min zw 1998 r. Fabryka Anser” przy praychodach 33 min 21 osiag- nela zysk netto 6,1 mln aii praeznaczyia na inwestycje 2,7 mln zi, .Sniezka” na inwestycje przeznaczyla 11 min 21 ~ jedna trzecig tego co najwigksza fabryka .Poli- farb* C-W (83 min z}). .Lakma” ma zamiar dbudowaé nowa fabryke. W Polsce daala take fabryka z udzialem Kapital zagranicznego, np. .Farby Kabe" (50% Karl Bubenho- fer AG, Szwajcaria), .Farby Maestrie” (90% Peintures Maestrie, Francja), .Feidal ~ Polska” (100% LH. Stra- tenwerth, Niemey), .Polifarb Cieszyn - Carboline™ (43% Escete Holdings, Cypr) W sumie w Polsce ok. 150 firm produlkuje wyroby lakiernicze,z ktérych 50 to firmy liczace sie narynku. Powyze} 10000 m' far produkuje w Polsce § fabryk (dane dla 1998 r): = Polifarb Cleszyn ~ Wroclaw 100 000 m* ~ FPIL Sniezia 45 000 m* ~ Nobiles Wloclawek (Alczo Nobel) 24.000 m* ~ Polifarb Becker Debica 23 000 m* ~ Polifarb Pilawa (ICI) 13.000 m* Pomigdzy 1 000 a 10 000 m* produkuje w Polsce 15~20 fabryk, reszta to firmy male o znaczentu lokal-40 CHEMIK nym, a niektére sezonowe, Orientacyjny podziat pols- Idego rynku farb przedstawiono na rysunicu 2. Fabryld farb w Polsce do 1998 roku prowadzily do- syéotywiona dzialalnosé inwestycyjna, Prayktadowo w 1998, Polifarb C-W wydal na ten cel 33 min zi, Snieaka 1 min 2. Bee 202 ys. 2. Produkcja wyrobéw laklerowyeh w Polsce w tys. ton Prowadzeniem inwestyeji zajmuje sie w Polsce ,Pro- farb” - Indynleria Chemiczna Sp. z 0.0.. Firma ta od 1987 x. dziala w obszarze: analizy proceséw realizacji podejmowanych zadan inwestycyjnych, opracowania dokumentac}i projektowych, wykonawstwa aparatéw Lurzadzen (mlyny perelkowe, disolwery, reaktory, in- stalacje do kolorowania itd.), montaz i rozruch instala- fi. Prawie wszystkie fabryld farb {lakieréw w Polsce sq stalymi klientami ,Profarbu”. ,Profarb" kooperuje z re- nomowanymi firmami zachodnim! w zakresie budowy, aparatury { realizacji inwestycji .pod kiucz”. 4, Asortyment farb produkowanych w Polsce Fabryki farb produkuja wszystkie albo prawie wszys- tie znane w Europie rodzaje farb, Sa to albo opracowa- nia wlasne fabryk lub polskich instytucji badawezych, albo wyroby produkowane na licencjach zagranicznych mp. PPG (farby samochodowe), Herberts (larby do co- ‘il-coatingu), Carboline (farby antykorozyjne) albo farby wedlug technologit praekazywanych przez nowych wlaéciciel, np. Bekersa cay Tikkurilla, W ostainich 3 latach nastapit prawie trzykrotny -werost produke}i farb dyspersyjnych dla budowntctwa (potecznic nazywanych farbami emulsyjnymi) 10-procentowy spadek produke}i farb alkkidowych (po- tocznie nazywanych ftalowym!) oraz niewielki werost produkeji farb akrylowych, epoksydowych, poliureta- nowych itp. (rys. 3). ‘Najwigkseymi producentami farb dyspersyjnych do malowania wnetr® i fasad sa w Polsce Polifarb Cieszyn Wroclaw —ok, 42 min 1i .Sniezka” ok, 30 min 1, W os- tatnich Tatach zaczela sig .wojna cenowa” pomiedzy producentam! tanich farb dyspersyjnych do malowa- nia wnetrz, W duéych magazynach handlowych (1999) moéna kupié 10 litréw takich farb za 29,90 zt (EKO - ‘Sniezka w Praktikerze), 31,90 2t (Cieszynka w Wohn u. Sparen), 25,85 zt (EKO - Nowinka w Mako) 127, 44 zi (Jedynka w Mako). Takich tanich farb jest wigcej, ale dotychezas zadna % organizacji Konsumenckich nie 2/2000 przedstawita oceny ich JakoScl, Producencl praeéciga- 4a sig tez w kosztownych, a niekiedy dziwigcych fa- ‘chowedw, reklamach telewizyjnych i prasowych jak np, ,System aktywne] biel, czy farba, ktéra mona mileszaé z wapnem’. Farby dyspersyjne do malowania wnetrz { fasad, o- bok farb { impregnatéw na drewno, stanovia waanq ‘choé sezonowa pozyeje produkeyjna wielu fabryk t ich warost produkeji moze zosta¢ zahamowany jedynie posrednimi regulacjami ogélnopaiistwowymi, Jak np. zniesiente tzw, ulg} remontowe} lub budowlane}, Farby praemyslowe byly jeszcze 10 lat temu waana, pozycja w asortymencie fabryk-w Polsce, kt6re zaopat- rywal 80% rynku, W 1998 r, ten udziat spadit do 20%, a rynek polski przejely takie firmy jak Hempel, Glasu- xt, Sigma, Jotun, Permatex, PPG, Bergolin i wiele in- nych. Prayczyn tego stanu raeezy jest wiele, np. zagra- nlezni producenei wyrob6w w Poisce wybieraja swoje- go tradycy}nego dostaweg farb (np. generalnym dos- tawea farb dla Opla w Gliwicach jest PPG), zagranicant aleceniodawey budowy i remontéw statkow Zyeza so- bie stosowania farb np. Hempla, International lub innych, Podobnie jest dla konstruke)i stalowych, kien, mebli i wielu innych wyrobéw. 160 80 ys. 8. Produkeja niektérych wyrobéw laklerowych ‘w Polsce w tye, ton A= dyspersyjne farby dla budownetwa B= allidowe C~ alaylowe, epoksydowe, polturetanowe, chlorokauczukowe, poliwinylowe, poliestrowe Druga preyczyna jest mala skutecznoéé polskich producentéw farb w ich promowaniu odblorcom prze- myslowym, mimo 2e posiadaja wyroby poréwnywalne jakoSciowo z zagranicanymi, Cena nie ma tuwi¢kszego ‘zmaczenia, gdy2 mimo ogélnego praekonania, ceny pol- SaCHEMIK a skich farb przemyslowych nie sq nigsze od zagrantez- nych. Tals stan rzeczy powodue na prayklad, Ze w Pol- sce wyprodukowano w 1998 r, Jedynic 6 360 ton far’ epoksydowych, prawie tyle le w 1995 r., mimo ze ich utycle macznie wzroslo. 'W ostainich latach oprécz farb .plynnych” (@ ro2- puszczainikami organicanymi lub’ wodorozcieticzal- nych) szybko werasta zudycie farb proszkowych. W 1998 r. na éwiecie wyprodukowano 527 tys. ton takich, farb o wartosci 2,5 mld ECU, z czego polowe w Euro- pie. Ich udziat w farbach praemyslowych sigga 10%. Parby take produkuje sie w Polsce od potowy lat sie~ demdziesiatych. Wielkos¢ produce w Polsce wynost ‘obecnie ok. 3 tys. ton. Drugie tyle pochodziz importu. Produkeja farb graficmych (drukarskich) w Polsce jest niewielka i wyniosla w 1998 r, nieco ponad 15 tys. ton. WiekszoS¢ polskiego rynku farb graficanych jest opanowana przez firmy zagrantcme jak Huber, Gebr: Schmidt, Siegwerk, Sun Chemicals. W 1997 roku do Polski imporlowano farby drukarskie za ok, 40 mln USD. Import innych farb wynidst: ¢ wyroby lakierowe rozpuszczalnikowe 133,7 mln USD (najwigee) 2 Niemiec -za 56,6 mln USD, alena- wet z Estonii za 0.3 min USD) # wyroby lakierowe wodorozciericzalne 62,7 mln USD (@ Niemiec za 31 min USD, Wioch 8,5 mln USD). Po kryzysie w paristwach WNP eksport farb zalamal sig { wynosil wartosciowo w 1997 r, 21,6 mln USD z.czego do Rosji | Ukrainy po 5,8 min USD. Zazycie wyrobéw lakierowych na 1 mieszkarica wy- nost w Polsce ok. 9 kg, natomiast w Niemezech ~ 18, Belgii- 17, na Wegrzech — te2 ok. 9 kg. To Jest podsta- ‘wa prognoz wielu analitykéw (np. World Pain File 1998 = 2002), 2e werost roczny zuzycia farb w Polsce do 2002 r. ma wyniesé 9%, aw Hiszpanti -3%, Niemezech = 2%, we Francji ~ 0,5%. Ten warost jest reainy pod warunkiem utrzymanta obecnego (1998 r) tempa wzrostu gospodarczego i u- trzymania ulg podatkowych na remony 1 budowy do- méw. Z ulg tych skorzystalo w 1998 r, ok. 7 min osdb 1z pewnoscia farby stanowily niemaly udziat w kupo- ‘wanych materialach, 5, Surowce do produkeji farb Polski przemyst chemiczny w niewielkim stopni zaspokaja potrzeby fabryk w surowee. Zywice alkcidowe (fhalowe) sq produkowane przez niektére fabryki far i w 1998 r. wytworzono ich ok. 4 500 t. Sq one te# importowane, m.in, ze Slowacjt 1 Czech ze wagledu na niska ceng i dobra jakose, Zywice epoksydowe sq produkowane w ZCh Sarzy- na, Wyprodukowano ich w 1998 r. 6 256 t (nie wszyst- ke dla preemysiu farb, a czeSé eksportowano), Import w 1997 r. wynidst 4 168 ton, Kopolimery octanu winylu do far dyspersyjnych (e- mulsyjnych) sq produkowane w Firmle Chemicane} Dwory. W 1998 r. wyprodukowano ich 19 883 t, 0 13% mnie) nizw 1997 r., a import w 1997 r, wyntdst 4606 ton, ‘Kopolimery akrylowe do farb dyspersyjnych pocho- za glownte z importu, jedynte Polifar C-W produkkuje je dla wlasnych potrzeb. Biel tytanowa jest produkowana w Polsce przez Zaklady Chemiczne Police. W 1998 r, wyprodukowano 87 442 ton, w 1997 r, 32.438 t, Okolo 30% bielt jest ck- sportowana, ale fabryki farb importuja tez biel tytano- ‘wa z firm DuPont, Kronos, ICI, Millentum, ‘Wypelniacze, gléwnie do farb dyspersyjnych, sq produkowane w Polsce m.in, przez firmy Piotrowice ~ Zawichost, Mikrogram Katowice i ZTF Zloty Stok, Spo- re ilosci importuje sig m.in, z firmy Omya 1 Solvay, Fosforany - nietoksyczne pigmenty antykorozyjne zastepujace minie olowiang i chromilany cynku ~ sq pro- dukowane przez ZTIF w Zlotym Stolcu firme Ekor w Gli ‘wieach, zaspokajajac praklycznie zapotrzebowanie. Rozciericzalniki do wyrobéw lakierowych pochodza zaréwno z produkeji krajowej jak iz importu. Oprécz duzych flosci benzyny laklernicze) i ksylenu w 1997 r. zutyto m.in, 6 000 t octanu n-butylu, 4500 tn-buta- nol { zobutanolu i 1 000 t octanu metoksypropylu. Importuje sie tez pewne flosci sykatyw i Srodkéw po- mocniezych polepszajacych wlasciwoScl farb i powlok. 6. Podsumowanie Praemysl farb i lakieréw w Polsce wykazuje w ostat- nich latach rozwé) produkeyjny. Warost 0 25% llosc} ‘wyprodukowanych farb w 1998 r, w stosunku do 1997 x. pozwala na optymistyczne prognozy rozwoju w dal- saych latach, Praeksztalcenia wlasnosciowe { przejecie najwigkszych fabryk przez kapital miedzynarodowy stanowi istotne zmiany pozye}i fabryk w Polsce i od strategil wlascicieli bedzie zalezalo, czy nastapiw nich rozw6} produke}i, czy beda sprzedawane farby 2 fabryk zagranicenych wiaécicieli, Surowee do-produke}i farb pochodza tylko w ezgscl 2 polskich fabryk praemystu chemicenego, a duty import bedzie warastal wraz z produkeja farb, 04 Autora Wopracowantu wykorzystano informacje 0 wielkosci produkeji publikowane w réanych wydawntctwach ‘Gléwnego Urzecu Statystycanego, w prasie codzienne}, ‘w opracowaniach ,Branda Farb 1 Lakieréw" wyd. BOSS, Warszawa, 1998, ,Polskt Sektor Farb i Lakieréw”, wyd, 2, wyd. Red Square Publishing, Taméw, 1988, ,Polen ~ Farben und Lacke" wyd. Bundestelle fir Aussenhan- delsinformation, Koln 1998, w artykule J. Braeztiskit E, Smieszek ,Coatings in Poland ~ Progress and Poten- tial” European Coatings Journal, nr 4, 1998. ‘Autor zwraca tes uwage, 2e GUS podaje dwie rézne \wielkosct produkeji farb: raz dla przedsigbiorstw zat- rudniajqcych wigee) niz 50 oséb, raz dla wszystkich producentéw. W wielu polskich i zagranicenyeh publi- kacjach omylkowo poréwnuje sig te wielkosei z réanyeh lat, Streszczenie Praedstawiono rys historycany falbryk farb i lakie- réw'w Polsce oraz.ich stan obecny, pokazujac wielkosé produkeji farb w Polsce, a takze asortyment produko- Wwanych ‘wyrobéw. Oméwiono surowee do produkeji farb | stopienh zaspokojenia potrzeb fabryk przez polsit premysl chemicany.42 CHEMIK 2/2000 Ocena wptywu stopnia zzelowania na wtasciwoici fizykochemiczne plastyfikowanego poli(chlorku winylu) Jolanta TOMASZEWSKA, Andrzej WASICKI, Stanistaw ZAJSCHOWSKI Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszezy Katedra Chemit i Technolog Polimersw 1. Wstep Na podstawie wezesnie) przeprowadzonych badati stwierdzono, ze znajomosé wplyeru struktury morfolo- gicene} poli(chlorku winylu) (PVC) na wlasciwoses fizy- Kochemiczne pozwala na optymalizacje parametrow praetworstwa pod katem oczekiwanyeh wlasciwosct utytkowych gotowych wyrob6w 2 tego polimeru [1] Parametrem umodliwiajacym ocene zmian strukturo- ‘wych wmieszankach PVC zawierajacych plastyfikator, Jak 1 bez plastyfikatora, jest stopien zelowania, ktéry oselowo oznaczyé mozna za pomoca plastometru ka- pilamnego [2, 3]. W niniejsze} pracy metode te wyko- rzystano do oceny stopnia z#clowania mieszanck plas- tyfikowanego PVC wyttaczanych wstepnie w tempera- turze 139°C i niezaleanie w 180°C, Podjeto prébe ok- reglenia wplywu przeszlosci termicznej tych mieszanck na stopiefi zzelowania, a nastepnie na ich ‘wiasciwosei fizykomechaniczne, Celem badari bylo ta- ete okreélenie taklego optymalnego skladu mieszanl- ny granulatéw o réanych stopniach zielowania, ktére] wytloczenie zapewniloby osiagnigcie pozadanych wlasciwosel uzytkowych, 2, Metodyka badai Do badani uzyto mieszanke na bazie suspensyjnego poli(chlorku winylu) z dodatkiem plastyfikatora, ktéra sporzadzono w warunkach laboratoryjnych. Pierwsza poreje mieszanki praygotowano w mieszalnilu wolno- obrotowym ML 200, natomiast druga porcj¢ w mic svalniku fluidalnym 02. MAO. Obydvwie porcje miesza- no do uzyskania wlasciwej postact suche) mieszanki -wprowadzajac kolejno: 100.cz. wag, PVC S-68, 2,66 cz, wag, stabilizatora BMK-2, 0,87 cz. wag. wosku WP-2, 62,98 cz, wag, ftalanu dioktylu (DOF), 0,31 cz, wag, poksydowanego oleju rzepakowego 1 19,74 cz. wag. Ikredy. Mieszanke przygotowang w mieszalniku wolno- obrotowym Zelowano w komorze plastografu Braben- deraw zakresic temperatur 130 - 190°C, do momentu ustalenia sig stanu réwnowagi (4], Po rozdrobnieniu, prébli poddano badaniu wskaénika szybkosei plynig- cia (MFR), plastometrem kapilarnym typu IIRT, stosu- Jac standardowa kapilare 0 L/D = 8/2mm, temperatu- re cylindra pomiarowego 130°C i obcigzenie tloka 400 N. Mieszanke praygotowang w mieszalnilu fluldalnym podzielono na dwie czescl, Jedng czesé wytloczono ‘w temperaturze 180°C, druga w temp. 180°C. Stoso- wano wyllaczarke jednoslimakowa W-32 0 Srednicy Slimaka D = 82 mm i dlugoset L = 27D, wyposazona w glowice z usinikiem okraglym o srednicy 1,5 mm, ‘Wytiaczanie prowadzono przy stalych obrotach slima- ka wynoszacych 35 obr./min. ‘Wytloczone profile, po ozigbientu, pocieto granula- torem nozowym, otrzymujac 2 typy granulatéw: A (wytloczony w temp. 130°C) i B (wytloczony w temp. 180°C), Katdy z nich wytloczono powtémnie, stosujac tym razem glowice 2 ustnikiem prostokatnym 0 wy- miarach 2x 20 mm, umodliwiajacym formowanie plas- tyfikatu w postact paska, Temperature wytlaczane) masy zmieniano kolejno co 10°C, w zakresic 130°C = 180°C, Dodatkowo w temperaturze réwne} 167°C wyt- Joczono takze wy)Sciowe granulaty A iB oraz ich mle- szaniny 0 réznym udziale procentowym skladnika A, ‘wynoszacym: 25%, 50% i 75%. Z cagSci wytloczonych paskéw wykrojono ksztaltki wioselkowe do badati wytrzymalosciowych, a czesé rozdrobniono 1 przeznaczono do badth plastyfkato- rem kapilamym, Na podstawie otraymanych wartosci MER obliczono stopieti zzelowania G plastyfikatoréw PVC wg waoru [1, 5, 61: MPR, ~ MFR, C0)" seca me 10%") gdzie: MFR,,, ~ MFR mieszanki wytlaczane) w najniz sz¢j temperaturze, MFR,,, ~ MFR mieszanki wytlacza- nej wnajwy2szej temperaturze, MFR,~ MFR mieszanki wytlaczanej w temperaturze posrednie]. Naprezenie zrywajace ~ 0, 1 wydiuzente wagledne Przy zerwantu ~e, oznaczono za pomoca maszyny wy- tuzymalosciowe} TIRA Test 2200, stosujac szybkosé rozelagania 140 mm/min, 3. Oméwienie wynikéw badait W oparciu o krzywa plynigcia mieszanki PVC 2elo- wane} w komorze plastografu Brabendera wybrano wie temperatury: 180°C 1 190°C, w ktérych mieszan- ‘ka ta charakteryzuje sig najbardziej odleglymi wartos ciami MFR (rys. 1). Wynoszq one odpowiednio: 285 1 19,5 g/10 min, Uznano, 2e wstepne wytloczenie mic- szanid w temperaturze 180°C | 189°C (druga z tempe- ratur obnizono 0 10°C, aby zapobiec ewentualnemu, rozkdadowi) zapewnt mozliwosé wystgpowania w tak zeelowanych plastyfikatach skrajnie réénych stopni zeclowania charakterystyeznych dla plastyfkowanego Pvc,— te CHEMIK ‘Syplte mieszank! po wytloczentu w temp. 130 lub w 180°C mialy nizsze wartoscl MFR w stosunku do prob 2elowanych w plastografie Brabendera. Réznice konst- rukeyjne obu urzadzett, a w 2wigku z tym réane sily 4Scinajace powoduja, 2e dla granulatu A wartosé MFR jest o polowe mniejsza i wynosi 12,4 g/10 min., nato- miast dia granulatu B~ 12 g/10 min, (rys. 2a). Powtérne wytloczenie spowodowalo podwyzszenie MER obu granulatéw 0 okolo 10 jednostek (dla tempe- ratury wytlaczania 180°C), prawdopodobnie na sku- tek lepszego roztarcia PVC w wytlaczarce. Poréwnujac ‘wyniki oznaczen MFR dla granulatéw AB stwierdzo- no, 2e najwicksze ich zmlany wystepuja w przedziale ‘temperatur wytlaczania 180-140°C. W zakresie tem- peratur 150-160°C réznice te stopniowo maleja, nato- miast w temp. 170 i 180°C wartosci MFR dla obu gra- nulatéw sq identyezne. CEES 240 |\— é SB = 3 130 180 170 190 “Tomporatura tolowania °C] ys. 1, Zaleénogé wskadnika szybkoSel plynigcla mleszank plastyflkewanego PVC od jej temperatury zelowania w plastog- wale Brabendera Podobny przebleg wykazuje zaleénosé stopnia zéelo- wania od temperatury wytlaczania (rys. 2b). W przy- padku granulatu A najwigkszy prayrost stopnia z2elo- ~wania (0-95,5%) obserwue sig dla temperatur wytla- czania od 180 do 160°C. W temperaturach wyzszych prayrost ten jest bardzo lagodny, Granulat B charakte- ryzuje sig wysokimi stopniamt zéelowania od 90,2 do 100% w calym stosowanym w badaniach praedziale temperatur wytlaczania. Osiagnigty stopieri plastyfikatoréw wplywa na ich wlaéciwoscl wytrzymalosciowe. Granulat wytloczony plerwotnie w temp. 180°C wykazuje poczatkowro wy2s2q wartosé wydluzenia weglednego prey zerowantu (ys. 24) nit granulat wylloczony wstepnie w temp. 180°C. Po oslagnigciu 95% stopnia ztclowania wartosei wyd- juéenia dla obu granulatéw zblizaja sie do maksimum, przy czym dla granulatu A, wartosé¢, jest wy2sza i wy- nnost 450%. sen wieniy ‘Teneresa wyeczaiaC} ce tek ao ao a 4 YX e 8 T { Sei on ‘Tongues plana) ute one om © @ e100 Spat zsewana eee ys. 2, Wplyw warunkéw 2elowania mieszankt na wlasetwoset plastyflkatu 2a ~ wskadnik szybkoset plynigcla, 2p ~ stoplet zelowanla, 2e~ naprezente nywajace, 24 ~ wydhuzente wegledne pray zerwankismn CHEMIK Podobna zaleeno’é obserwuje sie w praypadku ba- dania naprezenia zrywajqcego w funki stopnia zzelo- svania (rys. 2c), Poczatiowa ré2nica wielkosci 0, zani- ka, po osiagnieciu przez prébli stopnia zéelowania ok, 9036. Maksymalne wartoge! naprezenia zrywajacego ‘wynosza ok. 16 MPa i odpowiadaja 100% stopnia z2e- Iowania, Z-powyészego wynika, Ze optymalny stopie zeclowania, przy kisrym plastyfikatory charakteryzuja Sie najlepszymi wlasciwoSciami mechanicanymt lezy Ww valereste 90 ~ 100%, a osiagnigcie tych wlasciwoscl hie zalety od przeszlosci termicznej plastyfikatéu, 1 3 TT ] REE 110 : aie i i Bn TA = 0 > — Cae ol we 2 0 20 40 60 80 100 eit sklacica A 6] ys. 8, ZalesnoSé wekadntka seybkoSetplynlecla od wz ‘wagowego granulaty Aw mleszaninte z granulatem B W reaultacte badatt plastomeryeznych mleszaniny granulatow Ai Bwytloczonych w réinych proporcjach Sagonyeh otrzymano kzywa przedstawiona na ry- ‘Sunk 4a, Naflatwie) plynie mleszanina zawirajaca 750% granulatu A‘ 25% granulatu B. MFR dla te) mie- szaniny wynost 18,1 g/10 min. {jest wydszy nis czys- {ych skladnikéw otrzymanych w tej same) temperatu- re wyllaczantia, Osiggnicte stopnie zzelowanta probelc przedstawiono na rysunku 4b. Z badad nad zaleznosela wydlutenia waglednego pray zerwaniu od udzialu’procentowego skladnikéw eA ee ee em tosela €, charakteryzuje sie’ wytloczony plaslyfkat fo zawartose! 75% skladnika A1 25% sldadnia B, War- {ose wydluzenla dla mieszaniny o tym skdadzte jest ‘wydsza od wartoéet uzyskanych dla skladnikéw AB (rys. 4d). Wzrost naprezenia zrywajqcego dia mieszani- ny granulatéw jest niemaczny, maksimum tej wlase- ‘wosel obserwuje sig dla skiadv 75% granulatu B125% granulatu A (rys. 4). 4. Waioski Identyczne stopnie zéclowanta uzyskano w prob- kach znacanie rézniacych sig sposobam! otrzymywa- nia, Takie same stopnie 22elowania (98,8%) majq pré- by, ktére byly wytlaczane wstepnie w temperaturze 190°C lub 180°C i powtérnie 170°C. Analogiezna sytu- ‘acja ma miejsce w przypadku prébek wytlaczanych 2/2000 sa ca AK soa Cat arr sl aaah AH ys. 4. Wplyw udzialu wagowego mieszank! wytlaczane) plerwotnie w temp. 190°C na wlasclwoSct mleszanin granulatéw wytlaczanych powtémie w temp. 167°C 4a ~ wskdléntk szybkoéct plyicta, 4b ~ stoplet zelowanla, 4c ~ naprezente zxywajace, 4d — wydhuzente wegledne pray zerwantw temperaturze 130 lub 180°C oraz powtérnie 180°C (G = 100%). Po zastosowaniu odpowlednio wysokiej temperatu- ry powtérnego przetworstwa (powyze} temperatury plynigcta) przeszlosé termiczna mieszanek plastyfiko- wanego PVC nie ma wplywu na osiagany przez nie koitcowy stopien zzelowania. ‘Wstepne delowanie mieszanki w temp. 180°C nie preyczynia sie do poprawy wiasclwoscl powtérnie przetwarzanego plastyfikatu, moze natomiast stwa- rzaé zagrodenie zapoczatkowania procesu termicznego roziladu PVC. Dobierajac odpowiednia proporeje mieszaniny gra- nulatéw wytlaczanych w réznych temperaturach, modna wplywaé na poprawe niektérych wlasciwoset, otrzymywanych plastyfikatéw. Streszezenio Podjeto probe okreslenia wplywu przeszlosci ter- smicznej mieszanki z plastyfikowanego poli(chlorkuwi- nylu) na stopien jej 22elowania | niektore wlaseiwosci figykomechaniczne, Stopnie zzelowania mieszanki oz CHEMIK 45 naczono na podstawie pomiaréw wskaénika szybkosci plynigcia plastyfikatu. Badano ich wytrzymalosé na zerwanie oraz wydluzenie wagledne przy zerwaniu. Ustalono, Ze identyczne stopnie zelowania moana uzyskaé w prébkach macmie réénigcych sie warun- kami termicznymi otraymywania, Stwierdzono takze, 2e doblerajac odpowiednia proporcje mieszaniny gra nulatéw wytlaczanych w réznych temperaturach mo? na uzyskaé poprawe wydluzenia waglednego otraymy- ‘wanego plastyfikatu. Literatura 1, Tomaszewslea J, Wastekt A., Zajchowskt St: Matertaly VI Seminarlum niezawodny. (DR) “Europ Chem. News 1999, 71, nr 1872, 29 Nowy proces recyklingu PVC Recykling czystego polichlorky winyiu (PVC) Jest Iatwy, ale odzyskiwanle go z materialow kompozyto- ‘yeh stanowi problem. Firma Solvay SA (Bruksela) opracowala bezicickowy proces recyklingu kompozy~ tow na podstawie PVC, dajacy regenerowana 2ywice PVC ojakosct poréwnywalne) do produktu oryginalnego. 'W procesie Vinyloop material kompozytowy naj- pierw rozdrabnia sig, a nastepnie rozpuszeza selek- ‘tywnle PVC w zastrzezonym firmowo rozpuszczalnii. w temp, 70 - 80°C pod niskim ciénieniem. Rozpusz- ‘czony PVC oddziela sig od stalych komponentéw. Do roztworu-wprowadza sig zastrzeaone firmowo dodatist wy celu wytracenia PVC w postaci jednorodnych wy- Produkty nieorganiczne Krzem dla ogniw stonecznych Krzem stosowany do wyrobu ogniw stonecanych ot- rzymuje sig przez zwykle przetapiante pozostalose! 2 produkeji pélprzewodnikéw. Warost zapotrzebowa- nia na ogniwa stonecane spowodowal jednak defleyt surowea z tego Zrédia, Pray wspélpracy 2 New Energy Industrial Technology Development Organization, sto- warzyszenie Solar Grade Silicone Research Assocn. {G0G w Tokio) opracowalo sposdb oczyszezania suro- -wego Si dla potrzeb ogniw stonecanych. Proces SOG rozpoczyna sig od surowego kraemu (95% Si, resztka to fosfor, wegiel 1 metale). Surowy Javem wytapia sig w temp. 1500°C pod préznia, pray ‘ezym wigzka clektronéw o mocy 750 kW powoduje od- '¢ fosforu. Do oddzielanta metali takich jak 2elazo, glin i tantal suzy anizotropowe zestalanie, kts- re uporzadkowuje krysztaly Si w jednym kferunku 2a pomoca kontrolowanego preeplywu termicanego. Bor { wegiel sq nastepnie usuwane przez toptenie plazmo- we Lutlenianie, po czym drugi etap zestalania anizot- ropowego usuwa Sladowe floscl metall. Na korieu, o- miarowo granulek, Rozpuszezalnik wykorzystywany jest ponownie. Proces Vinyloop zostal wyprébowany w instalacft pi- Jotowe} na materialach zawierajqcych PVC, takich jak brezent impregnowany, wykladziny podlogowe, kable, farmaceutycane opakowanta konturowe | samochodo- we deski rozdzicleze, Planuje sig, 2e pierwsze zastoso- wwanie procesu w skall przemyslowej rozpocznie sig W 2001 roku we Francfi, w instalaejt na 5000 (/r do ‘odzyskiwania PVC i poliestréw z brezentu budowlane- go. Koszt regencrowanego PVC szacuje sig na 2/3 Kosztéw 2ywicy fabrycznie nowe}. (DR) Chem. Eng. 1999, 106, nr 9, 17 metoda otrzymywania tywicy poliwegianowe} Mitsubishi Engineering Plastics Corp. (Tokio) opra- cowata bardzie| prayjazny Srodowisku proces otraymy- wana Zywiey poliweglanowe) (PC) i zamierza zastoso- waé go w wytwémi o zdolnoset produkcyjne} 20 tys. t/r, jaka ma byé uruchomiona w Kurosaki w 2000 ro- Iku, Naklady inwestycyjne wyniosa okolo 42 min USD. Proces eliminuje stosowanie chlorku metylu, tory ‘sluzy jako rozpuszczalnike w poltmeryzacji bisfenola ‘Ai fosienu-czyliw konwenejonalne) metodzie wytwa- raania aywicy PC. “W nowej metodzie synteza 2ywic PC ze stopionego .weglanu difenylu ibisfenohs A przebfega na drodze po- Iimeryzacji z wymiang estrowa w temp. okolo 200°C ‘pod clgnienfem 0,02 ~ 0,05 baréw (2 - 5 kPa). (DR) ‘Chem. Eng. 1999, 106, nr 9, 21 czyszezony krzem preetapia sig zestala na blokd przez dlewanie elektromagnetyezne, kore zapobiega kon- taktowaniu sig Size Scianamt tygla. Dia skall 1000 t rocante nowy proces zmniejsza koszty surowca dla Si w gatunku ogniw slonecznych prawie 0 1/2.do 1/3, w poréwmantu do kosztéw proce- Eu konwencjonalnego. Nowa technologla pozwoll na trzymywanie krzemu dla ogniw slonecznyeh w spo- 6b niezalemy od produkt pélprzewodnikéw. SOG spodziewa sie, 2e zawartodé zaniecajszezed w krzemie fuda sig abnityé do nastepujacego poziomu: P, Fe, Al 1Ta-—ponize} 0,1 ppm: C pontée} 5 ppm { B okolo 0,1 ppm. Po zakcoriczenii w 2000 rok prob w instalacji p- Totowe) o wyGajnosci 60+/r, firma Kawasaki Stee! Corp 2 Tokio planuje Komerejalizacje procesu, (DR) ‘Chem. Eng. 1999, 106, nr 8, 1954 cCHEMIK ‘Sposéb wytwarzania siarczku sodu ‘w uktadzie zamknigtym W Industriechemikalien Schwefelnatstum (ICS) .w Bitterdeld-Wolfen budowana jest instalacja do pro- Gukei slarczicu sodu w ukladzie zamknigtym, zamiast Sstosowania ogrzewane} bezposrednio wyparki otwar- te). Instalacja 0 wydajnosc! 40 t/a, dostarezona praez Bertrams z Muttenz (Szwajcaria), ma byé uruchomto- na wiosna 2000 roku. Pozwolt ona zmniejszyé emisie fawigkszyé wydajnose, Koszt wypark wynos! okolo 1,6 min USD, Jednostopniowa wyparka z wymuszona cyrkculacsa etizie zatzata roztwory Na,S 2.30 do 62%. Zostala ona zaprojektowana tak, aby zminimalizowaé tworzente 2/2000 sig narostéw Na,S w rurkach, a tym samym wydluayé ceykle produkeyjne. Zatg2anie roztworéw siarezku so- du przebiega w temp, okolo 190°C. Z chwila rozpocze- cla krystalizacji 62-procentowego koncentratu, przep- rowadza sie go w platki. Na chiodzonym woda, wolno ‘obracajacym si bebnie platkownicy tworzy sig w 50°C ‘warstewka gruboSei 1 mm, ktdra zgamia sig lopatka- mi, Zamknigty cbwéd wyparld Jest zabezpleczony gblomikiem preelewowym, ogrzewanym parq wodna, aby zapoblec zestalantu sie Na,S. Nowa instalaeja posiada system cczyszczana po- wietrza odlotowego i 4clekéw oraz recykling dla spel nienia obowigzujgcych w Niemezech wymagan doty- caqcych czystosei povrietxza. (DR) “Ewop. Chem, News 1999, 72, nr 1874, 26 Produkty organiczne aE Nowe, obiecuigce metody konwersii alkanéw Podezas ubieglych 5 lat udzielono w USA ponad 270 patentéw dotyczacych konwersji alkanow C1-C4 na chemikalia handlowe, Alkany take jak etan § metan -wystepujg w gazach odlotowych z rafineril{ sq tansze od konwencjonalnych alkenéw i aromatykéw stosowa- nych jako surowiec, Problem w tym, Ze przez, cale lata Konwersja taka byla bardzo trudna zaréwno ze w2gle- ‘du na mala selektywnosé i duza toss produktow u- bocanych, ‘Opracowane przez Chem Systems studium pt.: «Ale ane Activation: Petrochemical Feedstocks of the Fu- ture” analizuje 75 sposréd opatentowanych metod, pod katem ich technologiczne} i ekonomiczne} wyko- nalnosel, wyréaniajac szczegélnie 11 metod uznanych za najpardzie} obiecujace. Kilka takich proceséw opt- sano szezegdlowo, przy czym oksychlorowanie metanu do monomeru chlorku winylu jest juz prawie skomer~ cjalizowane. Do 11 wybranych metod nalezy te amo- nooksydacja propanu do akrylonitrylu 1 utleniante metanu do kwasu octowego. ‘Ocentano poziom techniczny wszystkich procesow oraz koszty produkeji w poréwnaniu do technologit onwenejonalnych, Nastepnie zwrécono si¢ do wiasei- cieli i autoréw patentéw w celu oméwienia z nimi e- ‘wentualnych ulepszeri, jakich mozna by jeszcze doko- naé. Na koricu nawigzano kontakt 2 przemystem, po- niewad wielu producentéw jest zainteresowanych u- zyskaniem nowych technologit. (DR) ‘Chem. Market, Reporter 1999, 256, nr 7, 30 Nanomembrany weglowe do rozdzielania gazéw Prof. H. C, Foley University of Delaware (Newark) 1 M, B. Shiflett 2 DuPont Central R&D (Wilmington) ‘otrzymali membrang z nanoporowatego wegla, ktéra przepuszcza molekuly tlenu 30 razy szybcie) nizazotu, co oznacza duza selektywnos¢. Przewiduje sig, Ze talkle membrany ceramiczne ~ po dalszym dopracowaniu ~ beda sig nadawaly do roz- dziclania gazéw praemystowych | wzbogacania pozyw- ki proteinowe], a takze w katalizie i ogniwach paliwo- cee nc cc nnn EEEEEEEEOEEER ‘wych. Moga one umozliwi¢ oddztelanie azotu od tlenu w sposéb taiszy niz np. destylacja kriogenicana, W doswiadezentach stwierdzono, ze powietrze prze- puszezane przez membrane weglowa webogaca sig w tlen dwukrotnie: od 21 do 44%, Selektywnos¢ no- ‘wych membran weglowych jest poréwnywalna lub na- -wet lepsza od selektywnosci konwencjonalnych mem- bran polimerowych, stosowanych do rozdzielania po- wietrza na azot i tlen, Zainteresowanie tego rodzaju ‘memibranami ceramicanymi jest duze, poniewa2 moga, ‘one tolerowaé bardzie} gorace i agresywne srodowiska nig membrany polimerowe, a ponadto sq bardzie} trwale i powinny bye tavisze. Nanomembrany weglowe otrzymano przez ultra~ déwigkowe dyspergowanie polialkoholu furfurylowego nna malutkie kropelld, ktére osadzaly sie w postact cle- niuthie} powloki na porowatych rurkach ze stall nie- rdzewne), Powlekane rurki poddawano nastepnie piro- lizie w temp. 450°C otrzymujac cienka warstewke © grubosci 15 - 20 um, zlozong z chaotycznego zesta- ‘wu polgczonych ze soba skorupek fullerenowych. Ma- terial ma waski rozklad wielkoSc! poréw, okoto 5 Angs- ‘treméw (0,5 nm), Pod wagledem struktury poréw przy- pomina on w zasadzie zeolit, mimo 2e jest niekrysta- ceny. WezeSniejsze préby otraymywanta nanoporowatych membran weglowych kohezyly sie niepowodzeniem zpowodu ich pekanla, co czynilo material bezuzytecz- nym. Aby zapobiec peknigciom, zastosowano staranna, Kontrole grubosei membrany. Prof. H. C, Folley cheial- bby mieé membrany cletisze, aby 10-krotnie zwigkszyé ich zdolnosé preepustowa pry zachowantu te} same} selektywnoscl. Otworzyloby to droge do szybkie) ko- ‘merejalizac)i. Jak na razie, najwaznle}szq przeszkoda, sq trudnosci w znalezientu sposobu wytwarzanta ta- ich memibran w skali przemystowe). (DR) ‘Chem. Eng. News 1999, 76, nr 38, 11 Zwigkszenie wydajnosct otrzymywania bezwodnika maleinowego Firmy: Mitsubishi Chemical Corp. (Tokio) t BOC Ga- ses (Murray Hill, NJ) opracowaly i sprawdzily w due) instalacji pllotowej ulepszony proces wytwarzania bez~