ENDODONCIJA – skripta sa predavanja

Endodontska terapija
(Petrović)

- Pravilna Dg
- Adekvatna indikacija
- Izbor metode Th

Indikacije:
- Izolovan zub – suvo radno polje
- Pristup kanalima
- Moguće obeskličenje – oralna higijena
- Adherentno punjenje – opturacija
- Očuvan potporni aparat
- Zdrav pacijent

Lokalne kontraindikacije:
- Nemogućnost koronarne reknostrukcije
- Kratki kanali
- Terminalni stadijum parodontopatije

Opšte kontraindikacije:
- Motivisanost pacijenta
- Starost – suženi kanali, često se jedva naziru
- Trudnoća – 1.trimestar, može odložena endodontska Th
- Rizičan pacijent – priprema pacijenata rizične grupe (dijabetes, KV-bolesti – angina, endokardit,
hipertenzija)

Izbor metode:
- Vitalni i mortalni zahvati kod zapaljenskih stanja pulpe
- Th inficiranog kanala (Th hr.apeksnog parodontita)

Protokol:
- Ukolniti uzrok
- Očistiti sadržaj

Protokol:
1. Ukloniti uzrok
2. Očistiti sadržaj i parakanalni sloj
3. Ispuniti obrađen kanal

I faza
Priprema:
- UZK
- Higijena
- Sterilni instrumenti na dohvat ruke

1|Page
II faza
Priprema zuba:
- Ukloniti karijes
- Nema štednje zubne supstance (nesmetani pristup kanalu korena)

Osnovna 3 zahteva:
1. Pristup kavumu
2. Uklanjanje pulpe
3. Adekvatna opturacija

Protokol rada:
- Trepanacija
- Ispitivanje inicijalne prohodnosti instrumenta
- Odontometrija – merenje radnog prostora
- Preparacija kanala – instrumentacija
- Irigacija – čišćenje
- Medikacija
- Opturacija
- Kontrolni pregled – evalucaija uspeha Th

Morfologija zuba
(Petrović)

Prvi gornji sekutić

- Masivna kruna
- Prav dug koren
- 1 kanal, koji se nastavlja na kavum
- Kavum – širi MD
- Prist.kavitet – palatinalno
- Kod mladih i abradiranih zuba više incizalno
- Jednakostranični trougao, vrh ka gingivalno

Drugi gornji sekutić

- Kavum, nastavlja se kanal
- 1 kanal
- Kavum širi MD
- Prist.kavitet – palatinalno, srednja 1/3
- Jednakostranični trougao, vrh ka gingivalno
- Distalni nagib tj. zakrivljenost korena – da se dobije pravolinijski pristup kanalu, ekstenzija ka
mezijalno

Gornji očnjak
- Masivna krunica
- Najduži koren i kanal u vilici
- Često se endodontski leči i nosač je fiksnih radova
- Kavum pulpe širi VO

2|Page
 - Prist.kavitet – ovalan na palatinalnoj površini u srednjoj 1/3
- Ako postoji nagib korena distalno, kavitet se širi ka mezijalno

Donji centralni sekutić

- Gracilan
- Prav koren
- Kanal širi MD

Donji lateralni sekutić

- Sličan centralnom
- Kavum širi MD – direktno se nastavlja kanal
- 1 kanal, može 2 (V-O)
- Trep.otvor – ovalan, u srednjoj 1/3 krunice, palatinalno

Donji očnjak
- Endodontski se često leči, protetski nosač
- Masivan koren
- 1 kanal; u 15-18% slučajeva postoje 2 kanala pri lemu mogu da se razdvajaju i ponovo sustiču (1
foramen), a u 4-5% slučajeva se završavaju kao 2 foramena (V-O)
- Prist.kavitet – palatinalno
- Kavum širi nešto VO
- Može biti čak dva korena (V-O) – bifurkacija najčešće u srednjoj 1/3

Gornji premolari
- 1 krunica
- 2 korena – gracilna, V-P
- Kavum – ima dno, 2 ulaza u kanale ili zajednički ulazi u obliku broja 8
- Kanali gracilni
- Prvi:
 2 kanala (70%)
 Trep.otvor – ovalan, proširen u VO smeru
- Drugi:
 1 koren, 1 kanal, proširen u VO smeru (50%)
 1 koren, 3 kanala V-O (30%)
 Trep.otvor – ovalan, pomeren ka bukalno i širi u VO smeru
- Apeksna delta – prvi 5%, drugi 1%

Donji premolari
- Prvi:
o Lingvalna povijenost krunice
o Trep.otvor na okluzalnoj površini, ekstendiran bukalno
o 1 koren, 1 kanal
o Širi VO
- Drugi:
o 1 koren (2) (3)
o Trep.otvor – ekstendiran bukalni, ali lingvalni nagib nije tako izražen, ali obratiti pažnju
na molarizaciju

3|Page
Prvi gornji molar
- 1 palatinalni i 2 bukalna korena
- BM zakrivljen ka distalno
- 3 kanala
- Trep.otvor – oblika trapeza
- Pomeren mezijalno i palatinalno
- 2 kanala u BM korenu
- Ulaz u BM kanale:
 1-2mm palatinalno u odnosu na prvi
 U obliku trougla
 Ili u pravoj liniji
- Dno komore pulpe
- Raspored kanala prvog gornjeg molara:
 Linija koja spaja BM i P kanala – na 1/3 te linije je drugi BM kanal ili 1-2mm palatinalno
od prvog BM kanala

Drugi gornji molar

- 3 korena
- Manji od prvog
- Uži u MD smeru od prvog
- Trep.otvor više ka mezijalno i palatinalno
- Može biti i 2 korena

Treći gornji molar

- Najčešće 3, ređe 2 ili 1 kanal – sve kombinacije

Donji molari
- Masivna krunica
- Distalni kanal je voluminozan i lako pristupačan
- Prvi:
o 2 korena i 3 kanala (2 mezijalna)
o Distalni koren – 2 kanala
o Trep.otvor – četvorougao pomeren mezijalno
o BM kanal je ispod BM kvržice
o BL kanal je u središtu pristupnog kaviteta
- Drugi, treći:
o 3 kanala – 1 distalni, 2 mezijalna
o Treći može imati 2 ili 1 masivan koren sa velikim kanalom
- Problem – povijenost mezijalnog korena

Instrumenti u endodontskoj terapiji

(Brkanić)

Principi tretmana kanala korena:

- Temeljno čišćenje

4|Page
 - Adekvatno oblikovanje
- Kompletno punjenje (opturacija)

Neophodni različiti instrumenti

Osnovni instrumenti:
- Stomatološko ogledalo
- Endodontska sonda (radni deo na oba kraja)
- Veći ekskavator
- Pinceta
- Šestica i nabijač amalgama (privremeni ispuni)
- Milimetarski lenjir (endo-blok)

Instrumenti za formiranje pristupnog kaviteta:

- Prvi korak u endod.Th – formirati ulaz u pulpnu komoru
- Različiti tipovi svrdala – otvaranje kaviteta u gleđi i dentinu
- Okrugla standardna i produžena svrdla za kolenjake – uklanjanje krova komore pulpe
- Nakon inicijalnog ulaza u cavum pulpae – svrdlo bez radnog vrha (dijamantsko ili od volframskog
čelika) za uklanjanje ostataka tvrdih zubnih tkiva
- „pasivan“ vrh – preveniranje oštećenja poda komore

Gates-Glidden svrdla
- Tanak vrat + radni deo sa „pilot“ vrhom
- Dizajnirano tako da, ako pukne, pukne dalje od radnog dela
- Nerđajući čelik – 6 veličina dijametra, 0.5-0.1mm
- Različite dužine – standardna (32mm), kraća (24mm), produžena (36mm)

Način rada:
- Manji broj obrtaja
- Za proširivanje koronarnog dela kanala
- Revizija punjenja – uklanjanje gutaperke u koronarnom delu

Instrumenti za perparaciju kanala:

Ručni instrumenti:
- Klasifikovani prema ISO
- Standardizovani u odnosu na veličinu, kodiranje bojama i fizičke osobine
- Relevantne informacije – dijametar na vrhu (nominalna vrednost instrumenata), radni deo
16mm, koničnost konstantna (0.02mm po 1mm navoja)
- Dužina varijabilna – 21, 25, 31mm

5|Page
Za uklanjanje mekog sadržaja:
- Nerv-ekstirpator

Vrste instrumenata:
- Nerv-ekstirpatori – uklanjanje tkiva pulpe iz širokih kanala i uložaka od vate
- Proširivači – uvrnuta konična žica – oštri sečivni delovi duž spirale
- Način primene – (polu)zavrtanje i akcija povlačenja upolje
- Nominalno – trouglasti na preseku, manje veličine kvadratne

Turpije:
- Različiti tipovi turpija – nerđajući čelik
- Pokreti turpijanja sa ili bez imalo rotacije
- Uobičajeni tipovi turpija:
o K turpija
o K flex turpija
o Flexo turpija
o Hedstrem turpija

K turpija:
- Kerr kompanija

6|Page
 - Sličan način proizvodnje proširivača
- Uvrtanjem trouglaste ili kvadratne žice
- Razlika – gušće spirale
- Moguć rad – proširivanje kanala (kao proširivači) ili pokreti napred-nazad

K flex turpija:
- Proizvedena u nameri poboljšanja dizajna K turpija
- Romboidnog oblika na poprečnom preseku
- Konfiguracija omogućava veću fleksibilnost i rezervoar za dentinski debris
- Nedostatak – brzo gubi efikasnost sečenja

Flexo turpije:
- Dentsply Maillefer
- Proizvedene na isti način kao K turpije – ali od fleksibilnije legure
- Legura – veća efikasnost sečenja i otpornost na frakture
- Vrh neaktivan
- Trouglast presek
- Navoji oštriji, više prostora za debris

Hedstrem turpije:
- Čelična uvrnuta oštrica, ovalna na preseku – podignute sečivne ivice
- Koničan efekat – intersekcijske kupe
- Oštar i fleksibilan instrument
- Ipak, zbog dizajna veća mogućnost frakturiranja
- Najefektivniji pokreti povlačenja upolje
- Pogodne za uklanjanje zaglavljenih instrumenata, gutaperke i srebrnih kočića

Noviji dizajn i tehnologije:

- Nikl-titanijumske turpije (Ni-Ti)
- Osobine – efekat memorisanja oblika (perfektno se vraća u originalan oblik):
 Superelastičnost (nizak modul elastičnosti)
 Otpornost na torziono frakturisanje
 Biokompatibilnost i visoka otpornost na koroziju
- Proizvodnja komplikovanija – mašinska izrada, ne uvrće se žica

Ni-Ti turpije:
- Neaktivan vrh
- Ne mogu se lako saviti
- Efikasnost sečenja zavisi od oblika na preseku
- Manja efikasnost u odnosu na čelične turpije
- Imaju tendenciju da manje ispravljaju krive kanale u odnosu na čelične turpije
- Formiraju više centričnu, koničnu i prihvatljiviju preparaciju kanala

Ručne GT turpije:
- GT – „gretaer taper“
- Ni-Ti legura
- 4 turpije (0.12-0.06)
- Kruškaste drške

7|Page
 - Svaka za posebnu zonu kanala
- Npr. 0.12 za ulaze u kanale
- 0.06 za apikalnu trećinu uskih i krivih kanala
- Cilj – manje instrumenata pri obradi kanala
- Način rada – „navijanje sata“ i obrnuto
- Izbegava se „step back“ tehnika

Mašinska obrada kanala korena:

- Giromatic kolenjak – umesto rotacije, pokreti za ¼ kruga
- Noviji proizvod – Safety kolenjak (Kerr) – oscilatorni pokreti „navijanja sata“
- Ultrazvučna instrumentalizacija (Endosonics) Richman
- Prvi proizvod Cavi-Endo (Dentsply, UK)
- Cavi-Endo – modifikovani Cavitron uređaj (kamenac)
- Konstantno Na-hipohlorid kroz nastavak do endo instrumenta
- Način rada – elektromagnetna energija u mehaničku
- Piezon-Master – piezo električni efekat
- Različiti nastavci:
 Instrumentacija kanala
 Kontrolisano uklanjanje dentina (kalcifikovani kanali)
 Rascementiranje kočića
 Preparacija kraja korena u periradikularnoj hirurgiji

Rotirajući instrumenti za obradu kanala korena:

- Koncept konične preparacije kanala
- Cilj koncepta – maksimiziranje efikasnosti maksimiziranjem kontaktne površine između zida
kanala i instrumenta
- Odmah se ostvaruje koničan oblik kanala
- Uprošćavanje opturacije kanala – gutaperka poeni koji odgovaraju endo instrumentima

Rotirajući sistemi:
- ProFile (Dentsply Maillefer, Switzerland)
- GT Rotary (Dentsply Maillefer)
- Quantec (Analytic Endodontics, USA)
- Lightspeed (Lightspeed Techn., USA)
- Hero 642 (Micro-Mega, France)
- K3 ( Kerr Europe, UK)
- ProTaper (Dentsply Maillefer)

Određivanje radne dužine:

- Radiografija – Endoray (USA) – usmeravanje snopa zračenja, film u istoj poziciji

Endodontski apex lokatori

- Različita provodljivost el.struje u kanalu i oralnoj mukozi
- Mere se naponi i izračunava se odnos impendanci
- Moguće greške – oprez pri radu
- Novije generacije – manje greške i pored prisustva fluida u kanalu

Irigacija kanala:

8|Page
 - Ispiranje debris
- Rastvaranje ostataka pulpe
- Poboljšanje efikasnosti instrumentacije

Sterilizacija endodontskih instrumenata:

- Čišćenje sitnih instrumenata – ultrazvučno kupatilo
- Razvrstavanje – klasifikacija
- Sterilizacija:
 Sterilizacija suvom toplotom
 Sterilizacija vlažnom toplotom
 Staklenim kuglicama
 Hemijskim sredstvima
- Čuvanje do upotrebe

Preparacija korenskog sistema kanala

-Endodontska preparacija-
(Blažić)

Ciljevi endod.preparacije:
- Centralni fokus:
1. Eliminacija bakterija i njihovih produkata iz kanalnog sistema
2. Eliminacija nekrotične pulpe i tkivnog debrisa
3. Eliminacija inflamirane pulpe
4. Eliminacija zdrave pulpe – elektivni tretman

Nove tehnike, instrumenti, materijali...

Biološki bazirani principi preparacije:

- Uklanjanje svih tkiva, bakterija, bakt.produkata iz kanala
- Oblikovanje kanala radi opturacije
- Kan.opturacija + rekonstrukcija zubne krune

Preoperativna razmatranja:
- Status potpornog aparata zuba
- Mogućnost restauracije krune
- Radiološka evaluacija zuba:
o Adekvatna tehnika snimanja – paralelna tehnika
o Dodatni RTG snimci – OPT, nagrizni
o Obavezna vidljivost najmanje 2mm periradikularnih struktura
o Dodatne projekcije – pod uglom 15-20˚ u odnosu na originalnu ekspoziciju

Dobijeni podaci:
- Konfiguracija zuba i odnos sa okolnim strukturama
- Broj korenova, dužina i odnos sa krunom
- Prethodna stanja i tretmani
- Rezultujuća reakcija pulpe – dimenzije komore, pulpne kalcifikacije

9|Page
Dodatna klin.razmatranja:
- Zub zahteva koronarno produživanje klin.krune
- Parodontalna hirurgija
- Preduslov za adekvatnu rekonstrukciju zubne krune – zdrav dentin najmanje 1mm iznad
gingivalne ivice (1-2mm od dna sulkusa)
- Dentalna margina – 3mm iznad alv.kosti

Preparacija kliničke krune:

- Izolacija zuba
- Uklanjanje karijesom destruisanih tkiva
- Uklanjanje ispuna uglavnom u potpunosti
- Kompletno uklanjanje ispuna – sagledavanje eventualne frakturne linije
- Protetičke krune – odluka o uklanjanju u celosti ili ne
- Ortodontsko izvlačenje zuba
- Neadekvatna preparacija:
 Bakt.kontaminacija (saliva, karijes)
 Ubacivanje rest.materijala u kanal
 Fraktura tvrdih zubnih tkiva između poseta ili u toku tretmana

Pristupni kavitet:
- Svrha – neometan prilaz pulpnom prostoru i apik.foramenu zuba
- Čuvanje kruničnog zubnog tkiva ne sme biti važnije od adekvatnog dizajna pristupnog kaviteta
- Značajna radiografija u proceni odnosa komore I spoljašnje anatomije zuba
- Adekvatan pristup – manje problema i grešaka
- Potpuno ukloniti krov komore pulpe
- Varijacije u dimenzijama pulp.komore
- Pažljiva analiza RTG snimaka
- Mogući depoziti kalcifikacija u komori i sistemu kanala

Dobro dizajniran prist.kavitet

- Dozvoljava:
 Kompletan defribman pulpne komore
 Vizuelizaciju poda komore
 Neometan pristup instrumentima u kanalu
 Čuvanje preostalih zubnih tkiva
- Poznavanje anatomije zuba
- Lokacija ulaza u kanale – dobro osvetljenje + suv pod komore
- Lupa + mikroskop
- Inspekcija + anatomski “vodiči”
- Oštre sonde
- Ekstremno kalcifikovan ulaz + transluminacija + boje
- Svrdla + RTG
- Ultrazvučni nastavci za uklanjanje kalcifikacije na ulazima u kanale

Ulazi u kanale
- Anatomija zuba
- Nema tehnoloških pomagala koja nadoknađuju nepoznavanje detalja

10 | P a g e
 - Ekstremno kalcifikovani kanali – boje
- Mogu sadržati tkiva pulpe
- Ultrazvučni instrumenti
- Velika opreznost pri radu – visok rizik od perforacije kanala
- Pravac sa svrdlima proveriti RTG-om
- Proširivanje ulaza pre instrumentacije – olakšava instrumentaciju i irigaciju

Određivanje radne dužine:

- Planiranje finalne tačke instrumentacije
- RTG tehnika
- Elektronski uređaj – apex lokatori
- Princip impendance – impedance parodontalne membrane i or.sluznice je ista (6.5kΩ)
- Precizniji od RTG-a

Irigacija kanala korena:

1. Ispiranje debris
2. Lubrifikacija kan.sistema – olakšana instrumentacije
3. Rastvaranje preostalih org.materija
4. Antibakt.efekat
5. Omekšavanje i rastvaranje razm.sloja
6. Prodor u zone nedostupne instrumentaciji – proces čišćenja
- Esencijalna za defribman
- Koncept hemo-mehaničkog čišćenja
- Brojna sredstva su korišćena
- Današnji irigans izbora – NaOCl
- Antibakt.svojstva + rastvaranje tkiva
- Efektivnost zavisi od koncetracije
- Preporučene koncentracije – 0.5%-5.25%
- Intrakanalna medikacija sa CaOH – pojačava dezinf.svojstvo irigansa
- Ostali – hlorheksidin, rastvori joda

Uklanjanje razm.sloja:
- Beneficije za kanalno punjenje
- Bolja opturacija termoplast.gutaperkom
- Najbolje uklanjanje – NaOCl + final.ispiranje sa 17.5% EDTA (pasta za lubrifikaciju
instrumentacije)
- Helirajući efekat - ograničen

Preparacija pristupnog kaviteta

(Brkanić)

- Oblik se bazira na anatomiji i morfologiji svake individualne grupe zuba

- Morfologija pulpne komore diktira dizajn pristupnog kaviteta
- Unutrašnja anatomija se projektuje na sp.površinu

Ciljevi:
- Lociranje svih kanala

11 | P a g e
 - Nesmetan pravolinijski pristup instrumentima do apeksne 1/3 kanala ili prve krivine
- Uklanjanje krova komore i celokupne komore pulpe
- Očuvanje zubne strukture

Osnovni principi:
- Preporučeni oblik prist.kaviteta – rtg prikaz komore i kanalnog prostora
- Obezbeđuje adekvatan oblik i lokalizaciju i pravolinijski pristup do apeksne 1/3 kanala ili prve
krivine
- Ukloniti zubnu strukturu koja ometa čišćenje i oblikovanje kanala
- Projekcija un.površine zuba na spoljašnju
- Forma se menja sa starošću
- Kod prednjih zuba sa mezijalnim i distalnim rogovima pristup je trouglast
- Kod starijih, sa kalcifikacijama u komori, zbog odsustva rogova, pristup je ovalan

Osnovni principi – forma olakšanja:

- Omogućava modifikaciju idealnog oblika radi olakšanog postavljanja i manipulacije
instrumentima (bez napregnutosti)
- NiTi instrumenti – obavezan pravolinijski pristup
- Premolar sa 3 korena – trouglasti prist.kavitet

Osnovni principi – uklanjanje karijesa:

- Obezbeđuje aseptičnu sredinu pre otvaranja komore i radikularnog prostora
- Omogućava procenu mogućnosti za restauraciju zuba pre početka endod.procedure
- Priprema zdrave zubne strukture za postavljanje adekvatnog priv.ispuna
- Podminirana zubna struktura se otklanja, kako ne bi došlo do frakture i gubitka radne dužine

Osnovni principi – toaleta kaviteta:

- Sprečava da delići materijala uđu u radikularni prostor
- Česta greška – otvaranje pulpe pre adekvatne pripreme koronarne strukture
- Posledica – delovi materijala mogu ući u kanalni prostor i blokirati apeksni deo

Morfologija kanala:
- Analiza preoperativnog RTGa
- Proceni dubine trep.otvora (od sredine oralne površine prednjih zuba i okluzalne površine
bočnih zuba do krova komore)
- Izbor svrdla
- Odgovarajuće osvetljenje (nasadni instrumenti sa svetlom, lupa, mikroskop)
- Detekcija kanalnih ulaza – oštrom endod.sondom (uklanjanje kalcifikacija)
- Detekcija i ispitivanje prohodnosti kanala tankom turpijom od nerđajućeg čelika (ili pathfinder)
- U prisustvu irigansa
- Paziti da se tkivo ne potisne apikalno da se ne bi postigla blokada
- Uklanjanje ispuna poboljšava vidljivost, omogućava detekciju neuočenih kanala, karijesa ili
krunične frakture
- Lociranje jednog kanala može služiti kao referentna tačka za lociranje drugih kanala
- Velike koronarne restauracije, krunice, rotirani zubi – gubitak koronarnih obeležja
- Gubitak orijentacije – nepravilna identifikacija kanala i traženje u pogrešnom pravcu može
dovesti do uklanjanja zubne strukture, perforacije ili neidentifikacije nekog od kanala

12 | P a g e
Lokacija kanala:
- Poznavanje anatomije i morfologije pulpe
- RTG – paralelni ili iskošeni
- Oštra endod.sonda
- Čelična svrdla sa dugim vratom
- Ultrazvuk
- Prebojavanje rastvorima boje
- Irigacija
- Prosvetljavanje
- Lupa, mikroskop

Gornji centralni sekutić

- 1 koren, 1 kanal
- Kod mladih sa izraženim rogovima oblik je trouglast – prevencija diskoloracije krunica
- Krunica nije u istoj liniji sa izduženom osom korena
- Svrdlo se postavlja pod pravim uglom u odnosu na palatinalnu površinu do dubine 2-3mm, a
zatim se uspravlja u pravcu uzdužne ose i palatinalne orijentacije korena
- Time se smanjuje rizik za perforaciju palatinalne površine

Gornji lateralni sekutić

- Pristupni kavitet sličan centralnom

Gornji očnjak
- 1 kanal, 1 koren
- Rogovi pulpe su odsudni, pa je prist.kavitet jajastog oblika
- U sr.1/3 palat.površine
- Kod atricije pulpa deluje kao da je pomerena više incizalno
- Na poprečnom preseku, pulpa je šira V-O

Gornji premolari
- Prist.kavitet sličan za prvi i drugi premolar
- Centralno na krunici, jajast oblik, širi V-O
- Mezijalni konkavitet u predelu gleđno-cementne granice – rizično mesto za lateralnu perforaciju
- Ako su prisutna 2 kanala ulazi se nalaze ispod vrha bukalne i oralne kvržice, na jednakoj
udaljenosti od centra
- Na popr.preseku – bubrežast oblik
- U retkim slučajevima tri kanala – trouglast pristup

Gornji molari
- Prvi i drugi sličan prist.kavitet
- Trouglast oblik sa bazom vestibularnu, vrhom palatinalno, u mezijalnom ½ zuba
- Crista transversa se ostavlja
- Sp.referentne tačke – za lokaciju kanala
- Otvor BM kanala – malo distalnije od vrha BM kvržice
- BD kanal – distalno i malo palatinalno u odnosu na glavni BM kanal, u linije bukalne fissure
- Palat.kanal je najveći malo distalno od vrha PM kvržice

13 | P a g e
 - BM koren je širok u B-P pravcu, pa često sadrži još jedan kanal (BM2), 1-3mm palatinalno u
odnosu na BM1 i malo mezijalnije u odnosu na liniju koja spaja BM1 i palat.kanal; kanal se iz
komore pruža prvo mezijalno, a zatim prema apeksu (krivina) – ukloniti deo koronarnog dentina

Donji sekutići
- Uski u M-D pravcu, a široki V-O
- 1 kanal ovalnog oblika, ili 2 kanala – vestibularni je prav i lakše dostupan
- Prist.kavitet – trouglast kod mladih, ovalan kod starijih, u srednjoj 1/3 ling.površine
- Inic.pristup svrdlom pod normalnim uglom u odnosu na ling.površinu do dubine 2-3mm, zatim
svrdlo okrenuti u pravcu aksijalne ose korena
- U slučaju atricije – pristup više ka incizalnoj ivici

Donji očnjaci
- 1 ili 2 korena
- Koren širi u B-O pravcu i može sadržati dva kanala
- Pristup ovalan u srednjoj 1/3 ling.površine
- Na ling.površini tražiti prist.kaviteta tražiti drugi kanal
- Kod atricije, pristup incizalnije

Donji premolari
- 1, 2 ili 3 korena
- Često kompleksna konfiguracija kanala – duboko račvanje
- Komora i ulaz u kanal – bukalno
- Prist.kavitet ovalnog oblika u B-O pravcu:
o Bukalno od centralne fisure – 1.premolar
o Centralno – 2.premolar

Donji molari
- Slične konfiguracije sa suptilnim razlikama
- 2 kanala u mez.korenu, retko tri i 1 kanal u dist.korenu (ili 2)
- Na popr.preseku kanali često bubrežastog oblika sa konkavitetom u smeru bifurkacije
- Koronarne referentne tačke za lokaciju ulaza u kanale – diktirane pozicijom krunice na korenu i
lingv.nagibu krunice u zubnom luku
- Otvor BM kanala – nešto distalnije od vrha BM kvržice
- Otvor LM kanala – u predelu centr.fisure, nešto distalnije od BM kanala
- Otvor dist.kanala – u predelu preseka buk, ling. i centr.fisure
- Kada je prisutan BD kanal – bukalno od glavno distalnog kanala i nešto mezijalnije
- Molar može imati i posebni drugi dist.koren
- Prist.kavitet – trapeznog ili kvadratnog oblika u BM delu krunice
- Cervikalni dentin koji natkrivljuje ulaze u BM i LM kanale se uklanja – pravolinijski pristup do
prve krivine ili apeksnog dela kanala

Greške u preparaciji prist.kaviteta:

- Neadekvatna preparacija:
 Otežan pristup i smanjena vidljivost
 Ograničena mogućnost za uklanjanje koronarne pulpe
 Neadekvatan pravolinijski pristup kanalu
 Greške u toku čišćenja i oblikovanja kanala

14 | P a g e
  Gubitak radne dužine
 Apeksna transportacija, perforacija, stepenik
- Preterano uklanjanje zubne strukture
 Ireverzibilno, ne može se korigovati
 Slabljenje zuba, fraktura krunice
 Ne uklanjati marginalne grebene
 Perforacija – lateralno ili u predelu furkacije

Određivanje dužine kanala korena

(Stojšin)

Odontometrija
- Delikatan endod.postupak
- Uslovljava uspeh i ishod endod.Th
- Dužina kanala na kojoj se vrši biomehanička preparacija i obturacija
- To je dužina od referentne površine u kruničnom do cementno-dentinske granice (CDG) u
apeksnom delu

Priprema kruničnog dela:

- Uklanjanje karijesa
- Skraćenje podminiranih kvržica
- Stare ispune ukloniti u potpunosti
- Krunične deo treba da ima jasnu referentnu površinu – inciz.ivica ili okl.površina bočnih zuba
- Jedno drugo treće
- Ako je zub frakturiran, površinu zaravniti

Mora postojati fiksna površina krunično radi:

- Oslanjanja markera odontometra
- Stopera kanalnog instrumenta (gumeni, metalni jahači, ili privr.ispunom)
Ako se tokom rada odlomi deo zuba – rekonstrukcija i ponovno određivanje radne dužine

Procedura:
1. Utvrđivanje Dg
2. Formiranje prist.kaviteta
3. Detekcija ulaza u kanale
4. Određivanje inic.prohodnosti kanala
5. Preparacija prve 2/3 kanala – omogućava pravolinijski ulazak instrumenta za odontometrijski
postupak
6. Ekstirpacija kanalnog sadržaja
7. Odontometrija

Gracilan kanal – 15-20

Prosečna širina kanala – 20-25
Široki kanali – 30-35

15 | P a g e
Loša odontometrija:
- Nedovoljna kanalna instrumentacija
- Prebacivanje instrumenta, a kasnije i sredstva za definitivno punjenje kanala

Odontometrijske metode:
1. TAKTILNO-SENZORNA:
- Najstariji način
- Senzacija pacijenta + osećaj terapeuta
- Mane:
o Ako zaostane pulpa – prevremena bolna reakcija
o Parodontiti – reakcija u periapeksu smanjena – prebacivanje
- Oslonac pri radu:
o Dg radiogram – gruba orijentacija o dužini senke zuba
o Taktilni osećaj lekara – otpor unutar kanala – apeksna konstrukcija – potiskivanje
instrumenta dublje do pojave bola – vratiti za 1mm
o Senzorni osećaj pacijenta
o Metod nije dovoljno precizan
- Neg.karakteristike:
o Deformacija prim.radiograma
o Taktilni osećaj – individualan
 Mladi široki otvor
 Resorpcija u predelu vrha korena
 Kod starih apozicija cementa – obliteracija
 Senzorna reakcija moguća samo kod nekropulpotomije bez anestezije
- Dobre osobine:
o Najjednostavniji postupak
o Ne zahteva dodatne uređaje
o Smanjen rizik od bakterijske kontaminacije
o Obavlja se u kratkom vremenu
- Uspešnost metode: ako je periodoncijum očuvan, metoda je uspešnija
2. RADIOMETRIJSKA ODONTOMETRIJSKA :
- Rendgen slika podleže zakonima centralne konusne projekcije – nema realnih dimenzija
snimljenog objekta
- Dvodimenzionalna predstava trodimenzionalnog objekta
- Aktuelna radiografska metoda – RD
- Do radiografskog apeksa – prebacivanje pasta u periapeks
- Veći broj kanala se otvara na rastojanju većem od 1mm od vrha korena
- Prosečna CDG – 0.5mm
- Beverdirgerova metoda:
 Priprema radnog polja

16 | P a g e
  Prim.radiogram – šestarom i lenjirom izmeriti radnu dužinu
 Dobijena vrednost se umanji za 1mm (moguće radiografsko izduženje)
 Preneti dužinu na kanalni instrument sa jahačem, uneti u kanal – jahač oslonjen na
orijentacionu ravan
 RTG snimak – izmeri se rastojanje između senke vrha instrumenta i vrha korena
 Rastojanje se doda na prethodnu dužinu – klinička pozicija apeksnog otvora
 Od dobijene vrednosti se oduzme 1mm – preparacija se završava na fiziološkom suženju
 Određena dužina se prenese na proširivač – obrada kanala korena

- Odlaganje proširivača tokom rada:

 Sunđer sa držačem – Endo M blok
 Guldner-ov blok
- Digitalna radiografija:
o Nova radiološka metoda omogućava: dijagnostiku, praćenje endod.procedure,
odontometriju
o Poz.osobine:
 Manja doza zračenja
 Umesto filma se koristi senzor

17 | P a g e
  Bolja prezentacija slike
 Uvećanje pojedinih segmenata – apeksne 1/3
 Eliminisana hemijska obrada snimka
 Snimak se čuva u memoriji računara
o Neg.osobine:
 Debljina senzora – prikaz manjeg obima tkiva
 Smanjena adaptabilnost prema intraoralnom pozicioniranju
 Manja oštrina slike
 Preciznost u određivanju radne dužine identična kao kod retroalveolarnog
 Koristi kanalne instrumente veličine br.15
o Procena anatomskih detalja:
 Apeksnog foramena
 Angulacije zuba
 Položaja RTG snimka
 Držača filma
 Dužine cevi snopa
 Horizontalne-vertikalne pozicije cevi distorzije konusa
 Anatomske strukture zuba
 Vreme ekspozicije
 Razvijanje filma
 Dvodimenzionalni prikaz trodimenzionalnih struktura
 Superpozicija anatomskih struktura
 Procesi u predelu vrha korena
 Gornji zubi 14, 15, 24, 25:
 Tubus postavljen mezijalno – bukalni koren distalniji
 Tubus postavljen distalno – bukalni koren mezijalno
 Da bi se izbeglo superponiranje tubus se pomera mezijalno-distalno
 RTG određivanja radne dužine palatinalnog korena gornjeg molara:
 Superpozicija sa maksilarnim sinusom i zigomatičnim lukom
 Bukalna krivina apeksne 1/3 korena
3. ELEKTROODONTOMETRIJSKA
- Prednosti:
 Spoznaja strukture unutar kanala – konstrikcija
 Smanjuje broj izlaganja rtg zracima
 Jednostavna
 Zahteva manje vremena za rad
 Mehanizam merenja
 Vrednost električnog otpora između vrha kanalnog instrumenta u kontaktu sa
periodontalnom membranom i elektrode na oralnoj mukozi je identična
- 4.generacija:
 Mehanizam merenja – bazira se na odnosu impedance dve frekvence

18 | P a g e
  Raypex 4:
o Kada se uključi – smajl
o Instrument u blizini apeksne 1/3 – šema apeksne 1/3 – od jednog milimetra
podeljenog na deset delova
o Potiskivanje instrumenta – očitavanje vizuelno i numerički
o Nula – apeksni otvor
o Potiskivanje instrumenta u periapeks – svetlosni i zvučni alarm
 Apex lokator:
o Meri se termogeni i kapacitativni otpor
o Dobijene vrednosti se porede sa vrednostima iz baze podataka
o Signal se preko digitalno-analognog konventera pretvara u struju – signal strujni
se pročišćava i koristi za određivanje rastojanja od apeksnog otvora
o Model strujnog kola – paralelna veza termogenog otpora i kondenzatora
- Ostale uloge:
 Određuju perforacije
 Veličinu perforacije
 Frakturu
 Resorpciju korena
- Na preciznost merenja utiče:
 Amalgam i stari ispuni, stara krunica – ometa preciznost
 Suvišnu vlažnost eliminisati
 Suženja i kalcifikacije u kanalu – dentinski čep, kalcifikacije, ostatak starog punjenja
 Lateralni kanalići većeg promera – smanjena preciznost
 Promer apeksnog otvora – ako je veći od 2mm – papirni poeni
 Kod zuba sa nezavršenim rastom korena i ramifikacija – pokazuje kraću dužinu – koristiti
papirni apoen
- Kontraindikovano kod pacijenata sa pejsmejkerom
4. POMOĆU PAPIRNOG POENA
- Omogućeno – primena instrumenata pojačanog koniciteta
- Mehanizam:
o Ako se poen unese na dužinu manju od 1mm – ostaće suv
o Ako dođe u kontakt sa tkivnom tečnošću – postaje vlažan ili krvav – pozicija apeksnog
otvora

Preparacija kanalnog sistema

(Brkanić)

Ciljevi preparacije:
- Uklanjanje svog tkiva, bakterija i njihovih produkata iz kan.sistema
- Oblikovanje kan.sistema da bi se omogućila njegova opturacija

19 | P a g e
 - Obturacija kan.sistema praćena odg.kruničnom restauracijom

- Preparisani kanal treba da zadrži svoj originalan oblik, bez ispravljanja krivina i transportacije
- Preparacija se završava u predelu apikalnog suženja
- kanalna preparacija treba konično da se sužava od krunice prema apeksu

Preoperativna priprema:
- Postavljanje Dg
- Plan Th – parodontalno stanje, mogućnost restauracije zuba
- Rtg procenjivanje zuba
- Krunične nadogradnje i produžene kl.krune (parod.hirurgija i termokauterizacija)
- Ivica dentina treba da bude bar 1mm iznad ging.ivice

Rtg analiza:
- Oblik zuba
- Odnos sa susednim strukturama
- Broj i dužina korenova
- Odnos korenova i krunice
- Detalji o prethodnim zubnim oboljenjima i lečenjima
- Suženje pulpne komore i kanala
- Prisustvo kalcifikacija

Preparacija kl.krunice
- Uklanjanje karioznih masa
- Uklanjanje prethodnog ispuna
- Izolacija zuba koferdam gumom

Prist.kavitet
- Kompletan defribman pulpne komore
- Vizualizacija pulpne komore
- Nesmetano postavljanje instrumenata u korenske kanale
- Očuvanje zubnog tkiva

Otvori kanala korenova:

- Poznavanje anatomije zuba
- Rtg orijentacija
- Dobro osvetljenje i sušenje poda pulpne komore
- Lupe, mikroskopi
- Pažljiva inspekcija, sondiranje
- Upotreba bojenih rastvora
- Upotreba ultrazvuka
- Širenje otvora pre dalje instrumentacije

20 | P a g e
Određivanje radne dužine:
- Rtg odontometrija
- Elektronski apeks lokatori

Irigacija korenskih kanala

- Ispiranje debrisa
- Podmazivanje kanala, što olakšava instrumentaciju
- Rastvaranje zaostalih organskih materija
- Antibakt.dejstvo
- Uklanjanje razm.sloja
- Prodiranje u predele koji su nedostupni instrumentima

Irigansi:
- NaOCl (0.5-5.25%)
- Hlorheksidin
- EDTA (17%)

Osnovni zadatak irigacije kanala:

- Da olakša pokrete instrumenata
- Da ukloni razm.sloj sa zidova kanala (parakanalni sloj)
- Da se razmekša org. i neorg.sadržaj kanala
- Da se olakša oblikovanje kanala

Delovanje irigansa: AKTIVNO I PASIVNO

- Mehaničko
- Hemijsko

Izbor irigansa:
- Efikasno delovanje
- Antiseptičko delovanje
- Biokompatibilnost

Irigacija kanala:
- Hidrogen 3%
- Natrijum hipohlorit 1-5.25%
- Hlor-heksidin glukonat 2%
- EDTA
- Alkohol 95% za sušenje kanala

Lubrifikatori:
- Sredstva koja podmazuju instrumente

21 | P a g e
 - EDTA + lubrifikator – Glyde

Granica preparacije
- Idealni apeksni foramen postoji kod manje od 50% zuba
- Instrumentaciju ograničiti na unutrašnjost kanalnog sistema (orijentaciono do nivoa cementno-
dentinske granice)
- Vitalni zubi: 2-3mm od Rtg apeksa
- Inficirani zubi: 0-2mm od Rtg apeksa

Oblik preparacije
- Istorijski – tehnike preparacije koje su se fokusirale na postizanje okrugle apikalne preparacije sa
minimalnom koničnošću od apeksa do koronarnog dela kanala
- Savremeni koncept – uzima u obzir bolje razumevanje anatomije kan.sistema – veća koničnost

Komponente preparacije:
- Način pokretanja turpije (vrsta pokreta)
- Redosled u tehnici preparacije
- Dizajn instrumenata

Načini pokretanja instrumenata:

- Navijanje sata – rotacija od 45 stepeni
- Četvrtina kruga i povlačenje
- Apikalno-koronarno turpijanje
- Tehnika balansirane sile

Klasična preparacija
- Počinje sa 15
- Apeksna matrica 20-25
- Dobija se cilindričan oblik kanala
- Kod zuba sa pravim kanalima i očuvanim fiziološkim suženjem

Crown-down tehnika – prednosti:

- Eliminacija mikroorganizama i debrisa iz koronarnog dela kanala sprečava inokulaciju apeksnog
tkiva kontaminiranim debrisom
- Eliminacija smetnji u koronarnom delu koje mogu otežavati instrumentaciju
- Mogućnost boljeg ispiranja apikalnog dela kanala
- Preciznije određivanje radne dužine

Crown-down tehnika – principi:

- Formiranje pravolinijskog pristupa sa okluzalne ili oralne površine u pulpnu komoru
- Uklanjanje svih visećih izbočina sa krova komore
- Uklanjanje oralnih i cervikalnih grebena koji se stvaraju zbog depozicije dentina u vratu zuba

22 | P a g e
 - Formiranje divergentnih zidova pulpne komore
- Formiranje konične preparacije sa najužim delom apikalno

Crown-down tehnika – metode:

- Tehnika bez pritiska
- Roanova tehnika
- Tehnika dvostrukog konusa
- Modifikovana tehnika dvostrukog konusa

Crown-down tehnika – protokol rada:

- Formiranje pristupa radi uklanjanja cervikalnih i oralnih smetnji
- Uklanjanje obstrukcija u pulpnoj komori
- Širenje kanalnih ulaza, irigacija
- Širenje koronarne i srednje 1/3 kanala koristeći prvo veće, pa sve manje instrumente, irigacija
- Eksploracija kanala i određivanje radne dužine tankim instrumentima (br.10 ili 15), irigacija
- Uvođenje širih turpija u koronarni deo kanala; kada se oseti apikalni otpor, turpija se uklanja i
čisti, irigacija
- Uvođenje progresivno tanjih turpija dublje u kanal, dok se ne oseti otpor, irigacija
- Određivanje veličine apikalne preparacije, irigacija
- Završavanje preparacije da bi se formirala željena koničnost

Step-back tehnika
- Zamenila je klasičnu tehniku preparacije (bez odg.koničnosti)
- Smanjuje se transportacija instrumenta u apikalnom delu, formiranje stepenika i apikalna
perforacija
- Nedostaci – apikalna destruzija debrisa, apikalni blok, devijacija kanala, skraćenje radne dužine

Step-back tehnika, 1.stadijum:

- Formiranje pristupa
- Određivanje radne dužine
- Postavljanje tankog instrumenta do radne dužine, pokretima navijanja sata uz minimalni apikalni
pritisak, irigacija
- Postavljanje sledećeg šireg instrumenta do radne dužine cirkumferentnim pokretima, irigacija
- Ponavljanje procesa, dok turpija br.25 ne dostigne radnu dužinu
- Rekapitulacija između svake turpije najtanjom turpijom do radne dužine, irigacija

Step-back tehnika, 2.stadijum:

- Postavljanje sledeće turpije u seriji za 1mm kraće od radne dužine, irigacija i rekapitulacija
- Ponavljanje procesa, postavljanjem sledeće veće turpije u seriji za 2mm kraće od radne dužine,
irigacija i rekapitulacija
- Ponavljanje procesa sukcesivno većim turpijama po 1mm kraće od prethodne turpije

23 | P a g e
Balanced force – tehnika umerene sile:
- Instrumenti sa zatupljenim vrhom – K-file, što održava centralnu poziciju instrumenta i sprečava
via falsa
- Pokreti uvrtanja
- Prvo se rotira za 1/3 kruga
- Zatim se promeni smer za 2/3 i izvlači
- Apeksni deo se proširi do 25, 30
- Master point snimak pre definitivne opturacije
- Definitivna opturacija metodom hladne lateralne kondenzacije

Opturacija kanala
(Larisa)

Cilj: 3-dimenzionalno zatvaranje kanala u cilju prevencije komplikacije – parodontitisa ili zaustavljanja
procesa u periradik.strukturama
Materijali: gutaperka, polimerni materijali

Ciljevi:
- Prevencija širenja preostalih mikroba u okol.strukture
- Pečaćenje pulp.komore i kanala  prevencija mikropukotine i posledica
- Prevencija perkolacije periradik.eksudata i eventualnih mikroba kroz apik.foramen ili lat.kanale

Kavitet zavisi od:

- Kompleksnosti kan.sistema
- Efikasnosti preparacije
- Tehnike i materijala
- Obučenosti i veštine terapeuta

Materijali – Izbor:
- Gutaperka
- „senler“ pasta
- Razl.tehnike

Anatomija:
- Kompleksnost + patol.depoziti dentina  glavni uticaj na tehniku opturacije

Prist.kavitet i preparacija:
- Uklanjanje mikroba + oblikovanje kanala
- Čišćenje + irigacija  preparacija (širenje)  korektan dizajn

Metod  zavisi od tehnike preparacije – determinisano od strane stomatologa

24 | P a g e
Tehnike preparacije:
- Preparacija sa apik.matricom na DCG („apical stop“)  fiziol.apikalna kaustrikcija  metod
izbora  lat.kondenzacija gutaperke
- Preparacija kontinuiranog konusa  najmanji dijametar  foramen apicale  različite metode
opturacije gutaperkom

Kriterijumi:
- Tradicionalno: ne u istoj seansi sa obradom  odložena preparacija  prodor mikroba i toksina
duž međusloja zub-ispun
- Većina medikamenata (sem CaOH)  limitirano delovanje
- Savremeno  efikasnost preparacije

Gutaperka:
- Gutt – 19-22%
- ZnO – 59-75%
- Razl.voskovi

Prednosti gutaperke:
- Inertnost
- Dimenz.stabilnost
- Nije alergogena
- AB dejstvo
- Ne prebojava dentin
- RTG kontrasna
- Kompatibilna
- Omekšava na plamenu
- Rastvara se u org.rastvaračima
- Mogućnost uklanjanja po potrebi

Opturacija:
- Veliki broj tehnika
- Nove  ne znači i bolje
- 3 glavne tehnike:
1. Hladna gutaperka
2. Toplotom omekšana gutaperka
3. Gutaperka tretirana rastvaračima

Hladna gutaperka:
- Razl.primena
- Lat.kondenzacija:
 Postaviti primarnu gutaperka-poen (master point) do kranje tačke preparacije

25 | P a g e
  Insercija dodatnog gutaperka-poena
 Ne preporučuje se kada ne postoji apex.matrica
 Primena kompaktera/lat.kondenzatora – 1mm kraće od RD
 Unosi se ručno u obrnutom smeru, s desna na levo
 Uspešni:
o Konusni kanala sa apex.matricom
o Odgovarajući glavni gutaperka-poen
o Različite dimenzije kompaktera
o Izbor dodatnog gutaperka-poena
o Adekvatna pasta za opturaciju („senler“)
 Glavni gutaperka-poen – veličina
 turpija u finalnoj preparaciji apex.matrice
 puna RD kanala
 ne prolazi kroz foramen
 tesno prileže na kraju preparacije, ne može se lako vratiti nazad

Radiografija u endodonciji
(Larisa)

1. OPT
2. Retroalveolarni
3. Nagrizni

- Pomoćno Dg sredstvo
- Definisanje Dg – anatomija korena, prostora z.pulpe i okol.struktura
- Identifikacija patol.nalaza – pulparni, periapikalni, parodontološki ili druge košt.lezije
- Anatomija korena – konfiguracije, zakrivljenost, međusobni odnos kanala, lokalizacija kanala
- Karakterizacija fiziol.struktura – razlikovanje od patol.nalaza

Protokol  uloga RTG-a u endo.Th

- Dg RTG
- RTG u f-iji određivanja RD – definisanje nivoa instrumentacije i opturacije
- Diferenciranje kanala i prostora parod.ligamenta – prostor koji se završava na površini i u
furkaciji predstavljen je dodatno laminom durom
- Evaluacija opturacije – dužina, gustina i opšti kvalitet opturacije

Radiografija – protokol:
- Dg RTG – 1 snimak
- Ugao – tehnika paralelnog snimanja
- Prednosti:

26 | P a g e
  Smanjena distorzija, povećana jasnoća
 Reproducibilnost olakšana – značajno pri procesu praćenja zaceljenja lezije
 Spec.situacije – izuzetno dugi koreni, uzak svod palatuma, anomalije maksile – veći
stepen neuspeha

Kontrolna radiografija:
- Kontr.pregledi – višemesečni i godišnji
- Neuspeh endo.Th – bez simptoma – značaj kontr.RTG
- Identifikacija novonastalih patol.procesa – asimptomatski
- Evaluacija zaceljenja – nalaz fiziol.struktura

27 | P a g e