የ 8 ኛ ክፍል የኬሚስትሪ መጽሐፍ

የ 8 ኛ ክፍል የኬሚስትሪ መጽሐፍ

ኬሚስትሪ
የተማሪ መጽሐፍ
8 ኛ ክፍለ
አዘጋጆች

1. ቶለሳ መርጐ (BSC.M.Ed)

2. ጫላ ረጋሳ (MSC)

ተርጓሚዎች

1.ሮበሌ ወጊ (B.Ed)
2.በላይነህ ማሙዬ (B.Ed)
3.አሰፋ ኩማ (B.Ed)
4.ፍቃዱ ብርሃኑ (B.Ed)

አርታኢዎች

1.ቀለሟ በላይ (B.Ed)

2. ቅድስት ተመስገን (B.Ed)

3.አስቴር በፍቃዱ (B.Ed)

4.ገነት ሽብሩ (MA)

ገምጋሚዎች

1. ብርሃኑ ለታ (BSC.)
2. ታዬ ማሞ (BSC.)
3. አብዱላሂ ቃሲም (M.Ed.)

በኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ

ሪፐብሊክ ትምህርት ሚኒስቴር
ይህ መጽሐፍ የታተመው እንደ ኢትዮጵያ አቆጣጠር በ 2 ዐዐ 6 በኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ
ሪፐብሊክ ትምህርት ሚኒስቴር በታቀፈው የትምህርት ማሻሻያ በሚል ኘሮጀክት ሲሆን፤ ይህም
 የ 8 ኛ ክፍል የኬሚስትሪ መጽሐፍ

ኘሮጀክት በገንዘብ የድጋፍ ተቋማት “IDA credit number 4335-Et, the Fast Track Initiative
Catalytic Fund” እና የፊንላንድ፣ ጣሊያን፣ ኒዘርላንድና ዩናይትድ ኪንግደም መንግሥት ናቸው፡፡
©2013
መብቱ የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ትምህርት ሚኒስቴር ነው፡፡ ማንኛውም የዚህ
መጽሐፍ ይዘት ከትምህርት ሚኒስቴር ፍቃድ ውጭ ወይም በኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ
ሪፐብሊክ አዋጅ ነጋሪት ጋዜጣ ቁጥር አዋጅ 41 ዐ/2004 በተደነገገው መሠረት ከባለንብረቱ ፍቃድ
ውጭ ማባዛት፣ በልዩ ሁኔታ ለመጠቀም ማከማቸት፤ በኤሌክትሮኒክስ፣ በማግኔት፣ በድምፅና
በመሳሰሉት ማባዛት ወይም ማከማቸት የተከለከለ ነው፡፡ ትምህርት ሚኒስቴር እነዚህን የተማሪ
መጽሐፍና የመምህሩ መምሪያ መጽሐፍ ለማሳተም የተሳተፉት ቡድኖችና ግለሰቦችን ማመስገን
ይፈልጋል፡፡ አንዳንድ መብታቸው በህግ የተጠበቀላቸውን ነገሮች ባለመብቱን በማስፈቀድ በዚህ
መጽሐፍ ዝግጅት ውስጥ እንዲካተቱ ተደርጓል፡፡ የእነዚህ ነገሮች ባለመብቶች በአግባቡ ያልተገለፀ ከሆነ
አራት ኪሎ ለሚገኘው ትምህርት ሚኒስቴር የመ.ሳ.ቁ 1367 አዲስ አበባ ኢትዮጵያ በማለት ሊፅፉልን
ይችላሉ፡፡

የአፋን ኦሮሞውን መጽሐፍ ያዘጋጀውና ያሳተመው

STAR EDUCATIONAL BOOKS DISTRIBUTORS PVL.LTS

24/4800, BHARAT RAM ROAD, DARYAGAJ,

NEW DELHI- 110002, INDIA

እና

ASTER NEGA PUBLISHING ENTERPRISE

P.O.BOX 21073

ADDIS ABEBA, ETHIOPIA

UNDER GEQIP Contract No ET- MOE/GEQIP/IDA/ICB/G-07/09

ወደ አማርኛ አስተርጉሞ ያሳተመው ፡- ኦሮሚያ ትምህርት ቢሮ

ማውጫ
ይዘት ገጽ
 የ 8 ኛ ክፍል የኬሚስትሪ መጽሐፍ

አጠቃላይ መረጃ ለ 8 ኛ ክፍል የኬሚስትሪ መምህር/ት……………………….. i

ምዕራፍ አንድ የውህዶች ምድብ…………………………………………. 1
1.1 መግቢያ………………………………………………………………………. 1
1.2 ካርቦናማ ውህዶች…………………………………………………………… 7
1.3 ኢ-ካርቦናማ ውህዶች……………………………………………………...... 16
ምዕራፍ ሁለት፡- አንዳንድ ጠቃሚ ብረት አስተኔዎች…………………… 38
2.1 አጠቃላይ የብረት አስታኔዎች ባህርነያት……………………………………. 40
2.2 ሶድየምና ፖታስየም………………………………………………………… 49
2.3 ማግኒዚየምና ካልስየም…………………………………………………….. 55
2.4 አሉሚኒየም…………………………………………………………………. 59
2.5 አይረን………………………………………………………………………. 62
2.6 ኮፐር/መዳብና ብር/ሲልቨር/………………………………………………… 65
2.7 ወርቅ፣ ፕላቲኒየምና ታንታለም…………………………………………….. 67
2.8 ቅይጥ ብረት አስተኔዎች (Alloys)………………………………………….. 70
ምዕራፍ ሦስት አንዳንድ ጠቃሚ ኢ-ብረት አስተኔዎች……………………. 77
3.1 አጠቃላይ የኢ-ብረት አስተኔዎች ባህርያት………………………………… 78
3.2 ካርቦን……………………………………………………………………… 79
3.3 ናይትሮጂን………………………………………………………………….. 81
3.4 ፎስፈረስ……………………………………………………………………… 83
3.5 ኦክስጂን……………………………………………………………………… 85
3.6 ሰልፈር……………………………………………………………………… 86
3.7 አንዳንድ የኢ-ብረት አስተኔያዊ ውህዶች ጠቀሜታ …………………… 87
ምዕራፍ አራት የአካባቢ ኬሚስትሪ………………………………………….. 89
4.1 አየር………………………………………………………………………….. 91
4.2 ውሃ…………………………………………………………………………. 101
4.3 አፈር…………………………………………………………………………. 115
4.4 ነዳጅ………………………………………………………………………….. 121
ምዕራፍ አምስት በቀመር ላይ የተመሠረቱ ስሌቶች………………………… 127
5.1 መግቢያ……………………………………………………………………… 127
5.2 አቶማዊ ክብደት፣ ሞለኪዩላዊ ክብደት ቀመራዊ ክብደት…………………… 134
5.3 የሞል ፅንሰ-ሃሳብ…………………………………………………………… 139
5.4 የውህዶች የይዘት መቶኛ…………………………………………………… 146
5.5 ቀመሮችን መወሰን…………………………………………………………. 149
የ 8 ኛ ክፍል የኬሚስትሪ ትምህርት ሲለበስ--------------------------- 155