Tarih

hinn Pussulassı
 EDİTÖR
İbrahim DOĞAN

YAZIŞMA ADRESİ
TASARI AKADEMİ YAYINLARI
Hatboyu Cad. Meydan İşhanı
No: 4 Kat 1
Bakırköy / İstanbul
Tel: 0212 570 16 32
tasariyayinlari@yandex.com

YAYIM HAKKI
Copright © 2014
Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti.
Hatboyu Cad. Meydan İşhanı
No: 4 Kat 1
Bakırköy / İstanbul
Tel: 0212 570 16 32
tasariyayinlari@yandex.com

İMTİYAZ SAHİBİ
Tasarı Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti.

I.BASIM
ISBN:978-605-4475-71-1
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı
bandrolü ile satılmaktadır.

BASKI
Kayhan Matbaacılık
Merkezefendi Mah. Fazılpaşa Cad.
No: 8/2
Topkapı / İSTANBUL
Tel: 0212 576 00 66 – 612 31 85

~ II ~
 ÖNSÖZ
Değerli Öğretmen ve Memur Adayları;
KPSS alanında âdeta bir “Kült Eser” olma iddiasıyla ortaya çıkan KPSS-Tarihin Pusulası, Kamu Personeli Seçme
Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan “Tarih” alanındaki konuları kolayca kavramanız, karşınıza
çıkabilecek soruları etkili bir şekilde çözebilmeniz ve “Tarih” alanına yönelik tüm ön yargıları gidermek amacıyla, uzun bir
çalışma sürecinin sonunda hazırlanmıştır. KPSS müfredatının 17 Nisan 2013 tarihi itibariyle ÖSYM tarafından
genişletilmesi sınavın önemini bir kat daha artırmış, yeni düzenleme ile “Tarih” alanının kapsamı da genişletilmiştir.
KPSS-Tarihin Pusulası; zengin içeriği, tasarımı, konuların ele alınışı ve ortaya koyduğu yöntem bakımından bir ilk olma
özelliği taşımaktadır.
Temel amacı, “konuları detaylı ve en kolay şekilde aktarabilmek, soru çözme pratiğini geliştirmek ve sınava yönelik
çalışma sürecinde adaylara kılavuzluk etmek” olan KPSS-Tarihin Pusulası, ÖSYM’nin gerçekleştirdiği pek çok sınavda
(KPSS, Adli Yargı, İdari Yargı, İcra, Kaymakamlık, JANA, JANU, Maliye-İç Denetçi, Sayıştay-İç Denetçi, PMYO,
TODAİE, SMMM, YGS, LYS, EMSS vd.) sorulmuş binlerce sorunun titizlikle ve dikkatle incelenmesi sonucunda
meydana getirilmiştir.
KPSS-Tarih’in Pusulası ÖSYM’nin yaptığı son değişikliklere uygun olarak güncellenmiş olup;
❄ İslâmiyet Öncesi Türk Tarihi
❄ İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri
❄ Osmanlı Kuruluş ve Yükselme Dönemi
❄ Osmanlı Devleti'nde Kültür ve Medeniyet
❄ XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)
❄ XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)
❄ Avrupa'daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti'ne Etkileri
❄ XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)
❄ XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti bölümlerinden oluşmaktadır.
❄ Millî Mücadele (Hazırlık Dönemi)
❄ I. TBMM Dönemi
❄ Millî Mücadele (Muharebeler Dönemi)
❄ Atatürk Dönemi İç Politika
❄ Atatürk İlkeleri
❄ Atatürk İnkılâpları
❄ Atatürk Dönemi ve Sonrası Dış Politika
❄ Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi

KPSS-Tarihin Pusulası’nda konular ele alınırken;

1) Bölümlerin detaylı, sınav formatına uygun ve soru çözümlerini kolaylaştıracak şekilde aktarılmasına dikkat
edilmiştir.
2) “Bu Sayfadan Nasıl Soru Gelir?” başlığıyla, konuyla ilgili verilen bilgilere ilişkin çıkması muhtemel soru
örneklerine yer verilmiş, böylece adaylara her sayfada “Sorularla Genel Tekrar” yapabilme imkânı sunulmuştur.
3) Görsellik ön planda tutularak konular resim, tablo, kavram haritaları, grafik ve şemalarla somutlaştırılmış, böylece
kavrama kolaylığı sağlanmaya çalışılmıştır.
4) KPSS’ye tam donanımlı bir şekilde hazırlanabilmeniz için her türlü detaya yer verilmeye çalışılmıştır.
Bu kitabın hazırlanma sürecine tanıklık eden, beni yüreklendiren ve yardımcı olarak benimle birlikte “ev hapsi” yaşayan
değerli eşim ve meslektaşım Selen ADIGÜZEL’e kuşkusuz teşekkürlerin en büyüğünü borçluyum. Öte yandan
çalışmamı sizlere ulaştırma imkânını sağlayan Sn. Özgen BULUT ve Sn. Recep SÖNMEZ’e, ayrıca TASARI YAYINEVİ
çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim.
Bu kitap uzun bir çalışma safahatının, birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerilerinizin bu
çalışmanın niteliğini daha da artıracağına şüphe yoktur. Değerli görüş, eleştiri ve önerilerinizi lütfen bizimle
tarihinpusulasi@hotmail.com mail adresi ve @tarihinklavuzu twitter hesabı aracılığıyla paylaşınız.
KPSS ile ilgili endişelerinizi yeneceğine inandığımız KPSS-Tarihin Pusulası adlı bu kitabın, çalışmalarınızda yararlı
olması dileğiyle... Hepinize sınavlarınızda ve meslek hayatınızda başarılar diliyorum.
İsmail ADIGÜZEL
İstanbul/Ekim-2013

~ III ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

I. BÖLÜM
İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

I. TÜRK ADI VE ANLAMI .......................................................................................................... 3

II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ ................................................. 3
III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER ................................................................................................. 3
IV. İLK TÜRK TOPLULUKLARI VE DEVLETLERİ ..................................................................... 4

A. İskitler (Sakalar) ................................................................................................................. 4

B. Asya (Büyük) Hun Devleti .................................................................................................. 5
1. Kavimler Göçü ............................................................................................................... 6
2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları ........................................................................................ 6
C. Avrupa (Batı) Hun Devleti .................................................................................................. 6
D. Göktürk Devleti ................................................................................................................... 6
1. I. Göktürk Devleti ........................................................................................................... 6
2. II. Göktürk (Kutluk) Devleti ............................................................................................. 7
3. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................. 7
E. Uygur Devleti ...................................................................................................................... 8
1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri ....................................... 8
2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi ................................................................... 8
3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları ................................................ 9

V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI ............................................................... 9

A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar) ........................................................................................... 9
B. Karluklar ............................................................................................................................. 9
C. Kırgızlar .............................................................................................................................. 9
D. Hazarlar ............................................................................................................................ 10
E. Peçenekler ....................................................................................................................... 10
F. Oğuzlar (Uzlar) ................................................................................................................. 10
G. Sibirler (Sabirler) .............................................................................................................. 10
H. Bulgarlar .......................................................................................................................... 10
İ. Macarlar ........................................................................................................................... 11
J. Türgişler (Türgeşler) ......................................................................................................... 11
K. Kıpçaklar (Kumanlar) ....................................................................................................... 11
L. Ak Hunlar (Eftalitler) ......................................................................................................... 11
M. Kimekler (Yemekler) ......................................................................................................... 11
N. Başkırtlar (Başkurtlar) ...................................................................................................... 12

~V~
VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET ..................... 12
A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 12
B. ORDU TEŞKİLÂTI ......................................................................................................... 14
C. TOPLUMSAL YAPI ........................................................................................................ 15
D. EKONOMİK YAPI .......................................................................................................... 16
E. DİN VE İNANIŞ .............................................................................................................. 16
F. HUKUK .......................................................................................................................... 18
G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 19
H. BİLİM VE SANAT ........................................................................................................... 20

II. BÖLÜM
İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ VE BEYLİKLERİ
I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET ................................................................................................... 25
A. Talas Savaşı (751) ......................................................................................................... 25
B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar ..................................................... 25
C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları .......................................................... 25

II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ................................................................................................ 26

A. Karahanlı Devleti ............................................................................................................ 26
B. Gazneli Devleti ............................................................................................................... 27
C. Büyük Selçuklu Devleti .................................................................................................. 27
D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti ........................................................................... 30
E. Babür Devleti ................................................................................................................. 30

III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ ............................................................ 30

A. Tolunoğulları .................................................................................................................. 30
B. İhşidîler (Akşitler) ........................................................................................................... 31
C. Eyyubîler ........................................................................................................................ 31
D. Memlûklar (Kölemenler) ................................................................................................. 31

IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER .......................................... 32

A. Moğol İmparatorluğu ...................................................................................................... 32
B. Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler ....................................... 32
1. Altın Orda Devleti ...................................................................................................... 32
2. İlhanlı Devleti ............................................................................................................. 32
3. Çağatay Hanlığı ........................................................................................................ 32
4. Kubilay Hanlığı .......................................................................................................... 32
C. Timur İmparatorluğu ...................................................................................................... 33

~ VI ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ........................................ 33

A. DEVLET YÖNETİMİ ....................................................................................................... 36
B. ORDU ............................................................................................................................ 36
C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 36
D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 37
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 37
F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 39
G. BİLİM .............................................................................................................................. 40
H. MİMARÎ VE SANAT ....................................................................................................... 41

VI. TÜRKİYE TARİHİ (XI.-XIV. YÜZYIL) ................................................................................... 44

A. ANADOLU’YA İLK TÜRK AKINLARI ............................................................................. 44
B. İLK TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ .................................................................................. 44
1. Saltuklular ................................................................................................................. 44
2. Mengücekliler ............................................................................................................ 45
3. Danişmentliler ........................................................................................................... 45
4. Çaka Beyliği .............................................................................................................. 45
5. Artuklular ................................................................................................................... 45

C. ANADOLU (TÜRKİYE) SELÇUKLU DEVLETİ .............................................................. 46

D. ANADOLU’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER ........................................................... 48
1. Eretna Devleti ............................................................................................................ 48
2. Kadı Burhaneddin Devleti ......................................................................................... 48
3. Karakoyunlu Devleti .................................................................................................. 49
4. Akkoyunlu Devleti ...................................................................................................... 49

E. İKİNCİ TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ ............................................................................ 49

1. Karamanoğulları ........................................................................................................ 49
2. Germiyanoğulları ....................................................................................................... 50
3. Dulkadiroğulları ......................................................................................................... 50
4. Karesioğulları ............................................................................................................ 50
5. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ............................................................................ 50
6. Menteşeoğulları ......................................................................................................... 50
7. Aydınoğulları ............................................................................................................. 50
8. Saruhanoğulları ......................................................................................................... 50
9. Tâceddinoğulları ........................................................................................................ 50
10. İnançoğulları (Lâdik Beyliği) .................................................................................... 50
11. Hamitoğulları .......................................................................................................... 50
12. Ramazanoğulları ..................................................................................................... 50

~ VII ~
VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ..................................... 51
A. DEVLET YÖNETİMİ ...................................................................................................... 51
B. ORDU ............................................................................................................................ 53
C. SOSYAL YAPI ............................................................................................................... 54
D. HUKUK SİSTEMİ ........................................................................................................... 54
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ .............................................................................. 54
F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT ............................................................................................... 56
G. BİLİM ............................................................................................................................. 58
H. MİMARLIK VE SANAT ................................................................................................... 58

III. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ
I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453) ........................................................................................ 66
A. Osman Bey Dönemi (1281-1324) .................................................................................. 66
B. Orhan Bey Dönemi (1324-1362) .................................................................................... 67
C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389) ............................................................... 67
D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402) ..................................................................... 68
E. I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421) ......................................................... 69
F. II. Murat Dönemi (1421-451) .......................................................................................... 69

II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579) ...................................................................................... 70

A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481) ............................................... 70
B. II. Bayezid Dönemi (1481-1512) .................................................................................... 73
C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520) ...................................................... 73
D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566) ....................................... 74
E. Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579) .................................................................. 75

IV. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET
I. DEVLET YÖNETİMİ ............................................................................................................. 79
A. PADİŞAH ....................................................................................................................... 79
B. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ ....................................... 80
C. SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ) ...................................................................... 81
D. MERKEZÎ TEŞKİLÂT ..................................................................................................... 81
1. SARAY TEŞKİLÂTI ................................................................................................... 82
2. DİVÂN-I HÜMÂYUN .................................................................................................. 83
~ VIII ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

3. DİVÂN ÜYELERİ ....................................................................................................... 83

a) Sadrazam (Vezir-i Âzam) ..................................................................................... 83
b) Kubbealtı Vezirleri ................................................................................................ 84
c) Kazasker (Kadıasker) ........................................................................................... 84
d) Defterdar ............................................................................................................... 84
e) Nişancı .................................................................................................................. 84
f) Reisü’l-küttap ........................................................................................................ 84
g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü) ..................................................................... 85
h) Yeniçeri Ağası ...................................................................................................... 85
i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa) .......................................................................... 85

4. OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR .......................................................... 85

5. OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF ............................................................. 86
6. ÜLKE YÖNETİMİ ...................................................................................................... 86
a) İstanbul’un Yönetimi ............................................................................................. 86
b) Taşra Teşkilâtı ...................................................................................................... 87
c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi ...................................................................... 87

II. ASKERÎ TEŞKİLÂT .............................................................................................................. 88

A. KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN) ..................................................................... 89
1. KAPIKULU OCAĞI .................................................................................................... 89
a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri) ...................................................................... 89
b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler) .......................................................................... 90
2. EYÂLET ASKERLERİ ............................................................................................... 90

B. DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN) ....................................................... 91

III. TOPRAK SİSTEMİ ............................................................................................................... 91

A. MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ........................................................................................ 92
B. MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ ...................................................................................... 93

IV. MALİYE VE EKONOMİ ........................................................................................................ 93

A. TARIM ............................................................................................................................ 93
B. HAYVANCILIK ............................................................................................................... 93
C. TİCARET ....................................................................................................................... 93

V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA ......................................................................................... 95

VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK ............................................................................. 95
VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ ......................................................................... 96
A. ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE) ..................................................................... 96
B. ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE) ........................................................................ 97

~ IX ~
VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK ...................................................................................... 98
IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI ..................................................................... 100
X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM .................................................................................... 100
A. Sıbyan Mektepleri ........................................................................................................ 101
B. Medreseler ................................................................................................................... 101
C. Saray Eğitimi ................................................................................................................ 102
D. Askerî Eğitim ................................................................................................................ 102
E. Meslekî Eğitim ............................................................................................................. 102

XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM ........................................................................................ 103

XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT ........................................................ 105
XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT ..................................................................................... 106
XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ .................................................................................... 109
A. Erken Dönem ............................................................................................................... 109
B. Klâsik Dönem ............................................................................................................... 110
C. Geç Dönem .................................................................................................................. 111

V. BÖLÜM
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DURAKLAMA DÖNEMİ)
I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ ........................................................................................ 115
A. İÇ NEDENLER ............................................................................................................. 115
1. Merkezî Yönetimin Bozulması ................................................................................. 115
2. Ordu ve Donanmanın Bozulması ............................................................................ 116
3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması ........................................................................... 116
4. Sosyal Yapının Bozulması ...................................................................................... 116
5. Eğitim Sisteminin Bozulması ................................................................................... 116

B. DIŞ NEDENLER .......................................................................................................... 116

1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması .......................................................................... 116
2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi ............................................. 116
3. Reform ve Rönesans Hareketleri ............................................................................ 116
4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması ............................. 116

II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI ................................................................................. 117

A. İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI ............................................................................. 117
B. CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI ............................................................................... 117
C. EYÂLET İSYANLARI ................................................................................................... 117

~X~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .............................................. 118

IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI ............................................................................ 118
A. XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ............................................ 119
1. III. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 119
2. I. Ahmet Dönemi Islahatları ..................................................................................... 119
3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları ................................... 119
4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları ....................................................................... 119
5. IV. Murat Dönemi Islahatları .................................................................................... 120
6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları ....................................................... 120
7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları ................................................................................ 120
8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları ................................................................... 121
9. Köprülüler Dönemi .................................................................................................. 121
☸ Köprülü Mehmet Paşa ........................................................................................ 121
☸ Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa .................................................................................. 121
☸ Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa ............................................................................... 121
☸ Amcazâde Hüseyin Paşa ................................................................................... 121

VI. BÖLÜM
XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(GERİLEME DÖNEMİ)
I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................. 125
II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI ....................................................... 126
A. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ ........................................... 126
B. LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730) ............................... 126
C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754) ...................................................... 128
D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757) ............................................................................... 128
E. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) ................................................... 128
F. I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789) ............................................... 129
G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807) ............................ 129

III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER ................................................ 130

A. DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE ...................................................................... 130
B. ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI ..................................................................... 130
C. MALİKÂNE SİSTEMİ ................................................................................................... 131

~ XI ~
 VII. BÖLÜM
AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE OSMANLI’YA ETKİLERİ
☸ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................. 135
A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU ................................................................................... 135
B. FEODALİTE (DEREBEYLİK) ....................................................................................... 135
C. HAÇLI SEFERLERİ ..................................................................................................... 135
1. Haçlı Seferleri’nin Nedenleri .................................................................................... 135
2. Haçlı Seferleri’nin Sonuçları .................................................................................... 136

D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215) .................................................................. 136

E. YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) ............................................................................... 136

☸ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................... 137

A. COĞRAFÎ KEŞİFLER .................................................................................................. 137
1. Coğrafî Keşiflerin Sonuçları .................................................................................... 137
2. Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 138

B. RÖNESANS (Yeniden Doğuş) ..................................................................................... 138

1. Rönesans’ın Nedenleri ............................................................................................ 138
2. Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri ....................................................... 138
3. İtalya’da Rönesans Hareketleri ............................................................................... 139
4. Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması ................................. 139
5. Rönesans’ın Sonuçları ............................................................................................ 140
6. Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri .................................................... 140

C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme) ................................................................................. 140

1. Reform’un Nedenleri ............................................................................................... 140
2. Reform’un Sonuçları ............................................................................................... 140
3. Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ....................................................... 141

D. AYDINLANMA ÇAĞI .................................................................................................... 141

E. OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648) .................................... 141
F. YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763) ............................................................................ 141
G. ABD’NİN KURULMASI (1787) ..................................................................................... 142

☸ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA ................................................................................................. 142

A. FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789) ........................................................................................... 142
1. Fransız İhtilâli’nin Nedenleri .................................................................................... 142
2. Fransız İhtilâli’nin Sonuçları .................................................................................... 142
3. Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................ 142
4. Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler .......................... 143

~ XII ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

B. SANAYİ İNKILÂBI ........................................................................................................ 143

1. Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları ................................................................................... 143
2. Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ........................................... 144
3. Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı Önlemler ................ 144

C. VİYANA KONGRESİ (1815) ........................................................................................ 144

D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ ......................................................................................... 145
1. 1830 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145
2. 1848 İhtilâlleri .......................................................................................................... 145
E. İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI ............................... 145

VIII. BÖLÜM
XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DAĞILMA DÖNEMİ)
I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER .................................................... 149

A. MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI ........................................................................................ 149

1. Sırp İsyanı (1804-1878) .......................................................................................... 149
2. Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829) ............................................................................ 149

B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831) ............................ 150
1. Kütahya Antlaşması (1833) ..................................................................................... 150
2. Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) ......................................................................... 150
3. Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) .................................................................. 151

C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ .................................................................... 151

☸ Londra Konferansı (1840) ....................................................................................... 151

D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ ........................................................... 151

☸ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) ....................................................................... 151

E. KIRIM SAVAŞI (1853-1856) ........................................................................................ 151

☸ Paris Antlaşması (1856) .......................................................................................... 152

F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ) ........................................................ 152

1. Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878) ............................................................. 152
2. Berlin Antlaşması (1878) ......................................................................................... 153

G. HALEPA FERMANI (1878) .......................................................................................... 153

H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI ................................ 153

~ XIII ~
 II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ .................................................. 154

III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839) ........................................................... 154

1. Sened-i İttifak (1808) ...................................................................................................... 154
2. Askerî Alanda Yapılan Islahatlar .................................................................................... 155
3. Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar .............................................................. 155
4. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar .................................................................. 156
5. Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar ............................................................................. 156

IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876) ..................................................................................... 157

A. SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861) .......................................................... 157
1. Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839) .......................... 157
2. Islahat Fermanı (28 Şubat 1856) ............................................................................ 158
3. Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler ................................................. 159

B. SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876) .............................................................. 160

V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909) ............................................................................ 161

A. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878) ....................................................................... 161
B. İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908) ................................................................................. 163

IX. BÖLÜM
XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918) ............................................................................. 167

A. II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri .................................................................. 167
B. II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908) ..................................................................... 168
C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) ..................................................................................... 168
D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri ........................................ 169
E. II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler ........................................................ 169

II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912) ............................................................................. 170

A. Savaşın Nedenleri ....................................................................................................... 171
B. Savaşın Gelişimi .......................................................................................................... 171
☸ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) ................................................................. 171

III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) .................................................................................. 172

A. I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) ................................................................................. 172
1. Savaşın Nedenleri ................................................................................................... 172

~ XIV ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

2. Savaşın Gelişimi ..................................................................................................... 172

3. Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913) ............................................................................ 173
4. Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ....................................................................... 173
5. I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları ................................................................................ 173

B. II. BALKAN SAVAŞI (1913) ......................................................................................... 174

IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) ......................................................................................... 175

A. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ ........................................................................... 175
B. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI ........................................................................... 175
C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ ......................................... 176
D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER ..................................................... 177
☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ ........................................................................... 177
1. Kafkas (Doğu) Cephesi ........................................................................................... 177
2. Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi ................................................................................ 178

☸ SAVUNMA CEPHELERİ ........................................................................................... 179

1. Çanakkale Cephesi ................................................................................................. 179
2. Irak (Musul) Cephesi ............................................................................................... 180
3. Suriye-Filistin Cephesi ............................................................................................ 180
4. Hicaz-Yemen Cephesi ............................................................................................ 180

☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri) ................................ 180

 Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri .......................................................... 180

E. I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR ........................ 181

F. ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917) ............................................................ 182
G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918) .............................................................................. 182
H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI ...................................... 183
İ. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI ........................ 184
J. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI .......................................................................... 184
K. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918) ............................................... 184
L. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) .......................................................... 188
M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919) ............................................................................. 189
☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919) .......................................................... 189
☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919) ......................................... 190

V. CEMİYETLER ..................................................................................................................... 190

A. YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER ................................................................................. 191
B. ZARARLI CEMİYETLER .............................................................................................. 193

~ XV ~
 ☸ Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler ..................................................................... 193
☸ Millî Varlığa Düşman Cemiyetler ............................................................................... 194

VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ ............................................ 196

X. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE (HAZIRLIK DÖNEMİ)

I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI ..................................... 199

II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919) ........................................... 199
III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) ............................................................................. 200
IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919) .................................................... 200
V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919) ............................................... 202
VI. BÖLGESEL KONGRELER ................................................................................................ 202
VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919) ............................................................................ 205
☸ Ali Gâlip Olayı ................................................................................................................ 205
☸ Muhittin Paşa Olayı ........................................................................................................ 205
☸ General Harbourd Raporu .............................................................................................. 207

VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ) (20-22 EKİM 1919) ........... 207
IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919) ....................................... 208
X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI (12 OCAK 1920) .......................... 208
XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920) ................................................................. 209
XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN DAĞITILMASI (16 MART 1920) ... 211
XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN ........................................................ 211
A. MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR ....................................... 212
B. MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR ..................................................................... 213
C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER ........................... 213

XI. BÖLÜM
I. TBMM DÖNEMİ

I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920) ........................................... 217

A. I. TBMM’nin Özellikleri ................................................................................................. 217
B. 24 Nisan Önergesi ....................................................................................................... 218
C. I. TBMM’deki Halk Grupları .......................................................................................... 218
D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar ................................................................................... 219

~ XVI ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR ............................................................................ 219

A. İsyanların Nedenleri ..................................................................................................... 220
B. İsyanların Sonuçları ..................................................................................................... 220
C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler .......................................................... 220
D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler .................................................................. 221

III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER ............................................................... 221

IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920) .......................................................... 221
V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920) ..................................................................... 222

XII. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE (MUHAREBELER DÖNEMİ)

A. DOĞU CEPHESİ ................................................................................................................ 225

1. Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) .......................................... 225
2. Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921) ......................................... 227

B. GÜNEY CEPHESİ .............................................................................................................. 227

C. BATI CEPHESİ ................................................................................................................... 228
1. Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) ................................................................................. 229
☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920) ............................................................. 229

2. I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921) .......................................................................... 229

☸ Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921) .................................. 230
☸ Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921) ............................................................. 231
☸ Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) .......................................................... 232
☸ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) .................................................................... 232
☸ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) ....................................... 232

3. II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) ................................................................ 234

☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921) ................................ 234

4. Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) .............................................. 235

☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921) ....................................... 235
☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921) ................... 236

5. Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) ............................................ 237

☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) ............................................................................... 238
☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921) ..................................................... 238
☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı) ............................. 239
6. Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz) ................................................... 239

~ XVII ~
 ☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922) ..................................... 240

7. Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922) ............................................... 241

8. Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) ..................................... 242

XIII. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİ İÇ POLİTİKA
A. II. TBMM’NİN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923) ................................................................ 247
B. HALK FIRKASI (9 EYLÜL 1923) ....................................................................................... 247
C. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI ............................................................................. 247
D. TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 KASIM 1924) ........................................ 248
E. NASTURÎ İSYANI (7 AĞUSTOS-26 EYLÜL 1924) ............................................................ 248
F. ŞEYH SAİT İSYANI (13 ŞUBAT 1925) .............................................................................. 249
☸ Alınan Başlıca Önlemler ............................................................................................ 249

G. MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (15 HAZİRAN 1926) ....................................... 249

H. SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 AĞUSTOS 1930) ............................................... 250
İ. MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) .............................................................................. 251
J. AĞRI İSYANLARI (1926-1930) .......................................................................................... 251
K. BURSA OLAYI (1 ŞUBAT 1933) ....................................................................................... 251
L. ÇERKEZ ETHEM’İN ATATÜRK’E SUİKAST GİRİŞİMİ (1935) ......................................... 252
M. TUNCELİ (DERSİM) OLAYLARI (1937) ............................................................................ 252

XIV. BÖLÜM
ATATÜRK İLKELERİ
I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ .............................................. 255
A. Atatürkçülüğün Temel Özellikleri ................................................................................. 255
B. Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları ............................................................................... 255

II. ATATÜRK İLKELERİ ......................................................................................................... 255

A. Cumhuriyetçilik ............................................................................................................ 255
B. Milliyetçilik (Ulusçuluk) ................................................................................................. 256
C. Halkçılık ....................................................................................................................... 256
D. Laiklik ........................................................................................................................... 257
E. Devletçilik ..................................................................................................................... 258
F. İnkılâpçılık .................................................................................................................... 258
☸ BÜTÜNLEYİCİ İLKELER ........................................................................................... 258

~ XVIII ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

XV. BÖLÜM
ATATÜRK İNKILÂPLARI

I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI ......................................................................................... 263

A. Türk İnkılâbı’nın Özellikleri ........................................................................................... 263
B. Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler ................................................. 263
C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları ............................................................................................ 263
D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri ........................................................................ 264

II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR ........................................................................ 264

A. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) ....................................................................... 264
B. Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923) ................................................ 265
C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923) ....................................................... 266
D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) .............................................................................. 266
E. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) ........................................................................... 268
F. Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar .................................. 269
G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939) ........................................................ 269
1. 1923 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269
2. 1927 Genel Seçimleri .............................................................................................. 269
3. 1930 Yerel Seçimleri ............................................................................................... 270
4. 1931 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270
5. 1933 Muhtarlık Seçimleri ......................................................................................... 270
6. 1935 Genel Seçimleri .............................................................................................. 270
7. 1939 Genel Seçimleri .............................................................................................. 271

III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR .................................................................... 271

A. 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924) .............................................................. 271
B. 1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler .............................................. 272
C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926) .................................................................. 273
D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması ................................................................ 274
E. Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi ............................................................................... 274

IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR ............................................... 274

A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924) ................................ 275
B. Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ................................................................... 275
C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926) .......................................................... 275
D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928) ............................................................. 276

~ XIX ~
 E. Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928) ............................................................ 277
F. Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931) ....................................................... 277
G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932) ....................................................................... 278
H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932) ...................................................... 278
İ. Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937) .............................. 279

V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR .............................................................. 280

A. Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) ........................................................ 280
B. Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) ......................................... 281
C. Takvim, Saat, Ölçü Birimleri ve Hafta Tatilinde Yapılan Değişiklikler (1926-1935) ..... 282
1. Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926) .................................................................. 282
2. Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926) .............................................. 282
3. Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928) .................................................. 282
4. Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931) ............................................. 282
5. Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935) .................................................. 282
D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934) ........................................................... 283

VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................. 284

A. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) ......................................................................... 284
B. Misâk-ı İktisadî Kararları .............................................................................................. 284

VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................... 285

A. Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar ...................................................................... 285
B. Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ...................................................................... 285

VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................... 286

A. Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 286
B. Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 286

IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 287

A. Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar .................................................................... 287
B. Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar ..................................................................... 287

X. BAYINDIRLIK VE ULAŞIM ALANLARINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ........................... 289

XI. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................. 290
XII. NÜFUS POLİTİKASI UYGULAMALARI ............................................................................ 291
XIII. DİĞER GELİŞMELER ........................................................................................................ 291

☸ ATATÜRK’ÜN YURT GEZİLERİ ...................................................................................... 292

☸ MİLLÎ BAYRAMLARIMIZ ................................................................................................. 294

~ XX ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

XVI. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE
ATATÜRK SONRASI DÖNEM
I. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1923-1939) ............................................... 297
A. 1923-1930 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 297
1. FRANSA İLE YAŞANAN SORUNLAR .................................................................... 297
a) Yabancı Okullar Sorunu ..................................................................................... 297
b) Osmanlı Borçları Sorunu .................................................................................... 298
c) Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı .............................................................. 298

2. İNGİLTERE İLE YAŞANAN SORUNLAR ................................................................ 298

☸ Musul (Irak Sınırı) Sorunu .................................................................................. 298

3. YUNANİSTAN İLE YAŞANAN SORUNLAR ........................................................... 299

a) Nüfus Mübadelesi (Değişim/Etabli) Sorunu ........................................................ 299
b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu ........................................................................ 299

4. TÜRKİYE-İTALYA İLİŞKİLERİ ................................................................................ 300

5. TÜRKİYE-SSCB İLİŞKİLERİ ................................................................................... 300
6. DOĞULU DEVLETLERLE İLİŞKİLER ..................................................................... 300
7. 1923-1930 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 300
☸ Bozkurt-Lotus Olayı (2 Ağustos 1926) ................................................................ 300

8. BARIŞA KATKI AMAÇLI BAZI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER .................. 301

a) Küçük Antant (1921) ........................................................................................... 301
b) Locarno Antlaşması (1925) ................................................................................ 301
c) Briand-Kellog Paktı (1928) ................................................................................. 301
d) Litvinov Protokolü (1929) .................................................................................... 301

B. 1930-1939 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................... 301

1. TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE ÜYELİĞİ (18 TEMMUZ 1932) ............. 302
2. BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934) ...................................................................... 302
3. MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ........... 303
4. AKDENİZ PAKTI (1936) .......................................................................................... 303
5. SADÂBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937) ..................................................................... 304
6. NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLÜL 1937) ............................................... 304
7. HATAY’IN ANA VATANA KATILMASI (29 HAZİRAN 1939) ................................... 304
8. 1930-1939 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR ................................. 306
a) Vagon-Lits Olayı (1933) ...................................................................................... 306
b) Razgrad Olayı (1933) ......................................................................................... 306

~ XXI ~
II. ATATÜRK SONRASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1939-1960) ............................... 307
A. İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938-1950) ......................................................................... 307
B. MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936) ............... 303
1. I. Kahire (Eden-Menemencioğlu) Görüşmeleri (5-6 Kasım 1943) ........................... 308
2. Adana Görüşmeleri (30 Ocak-1 Şubat 1943) .......................................................... 309

C. II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA YAŞANAN GELİŞMELER ................................... 309

1. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş ........................................................................ 309
2. Birleşmiş Milletler “BM” (24 Ekim 1945) .................................................................. 309
3. Truman Doktrini (12 Mart 1947) .............................................................................. 310
4. Marshall Planı (1948) .............................................................................................. 310
5. Molotov Planı (1948) ............................................................................................... 310
6. NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1949) ....................................................................... 310

D. ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PARTİ) DÖNEMİ (1950-1960) ........................... 310

XVII. BÖLÜM
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ

I. ÜNİTE
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA

A. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDAKİ GELİŞMELER ................................................... 315

1. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) ...................................................... 315
☸ I. Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Barış Antlaşmaları ..................................... 316
2. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ...................................................................... 316

B. SSCB’NİN KURULUŞU VE ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLETLERİ İLE İLGİLİ

GELİŞMELER .............................................................................................................. 316
1. BOLŞEVİK İHTİLÂLİ VE SONRASI ........................................................................ 316
2. SOVYETLER’İN ORTA ASYA POLİTİKASI ............................................................ 317
3. BASMACI HAREKETİ ............................................................................................. 318

C. ORTA DOĞU’DA MANDA REJİMLERİ ....................................................................... 319

D. UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA ............................................................. 320
☸ Meiji (Aydın Hükûmet) Restorasyonu (1868-1912) ............................................ 320

E. 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ: “KARA PERŞEMBE” ............................................. 321

☸ Krizin Türkiye’ye Etkileri ..................................................................................... 321

F. AVRUPA’DA TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU ................................................ 322

~ XXII ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

1. İTALYA’DA FAŞİZM ................................................................................................ 322

2. ALMANYA’DA NAZİZM ........................................................................................... 322
3. İSPANYA İÇ SAVAŞI VE FRANCO DÖNEMİ ......................................................... 323
4. JAPONYA’DA MİLİTARİZM .................................................................................... 323
5. İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE KÜLTÜREL
GELİŞMELER ......................................................................................................... 323

II. ÜNİTE
II. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI

A. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ .......................................................................... 324

B. SAVAŞ ÖNCESİ YAŞANAN SİYASÎ GELİŞMELER ................................................... 324
C. SAVAŞIN AVRUPA’DA BAŞLAMASI VE YAYILMASI ................................................ 327
1. SAVAŞIN TARAFLARI ............................................................................................ 327
☸ Mihver Grubu ...................................................................................................... 328
☸ Müttefik Grubu .................................................................................................... 328

2. SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ ................................................................. 328

☸ SSCB’yi İşgal Planı: (Barbarossa Harekâtı) ....................................................... 329
☸ Kuzey Afrika Cephesi ........................................................................................ 329
☸ Japonya’nın Savaştığı Cepheler ......................................................................... 330
☸ ABD’nin Savaştığı Cepheler ............................................................................... 330
☸ Atlantik Bildirisi ................................................................................................... 330
☸ Kuzey Afrika Çıkarması ...................................................................................... 331
☸ İtalya Çıkarması .................................................................................................. 331
☸ İkinci Cephe’nin Açılması (Normandiya Çıkarması) ........................................... 331
☸ Almanya’nın Teslim Olması ................................................................................ 331
☸ Japonya’nın Teslim Olması ve Savaşın Sona Ermesi ........................................ 332

D. II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE BARIŞ ORTAMI AMAÇLI KONFERANSLAR ........ 332
1. CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943) ............................................... 332
2. WASHİNGTON (TRİDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943) .......................... 333
3. QUEBEC KONFERANSI (14-24 AĞUSTOS 1943) ................................................ 333
4. I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKİM 1943) ................................................... 333
5. KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943) ......................................................... 334
6. TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943) ........................................... 334
7. II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKİM 1944) .................................................... 334
8. YALTA KONFERANSI (4-11 ŞUBAT 1945) ............................................................ 335
9. SAN FRANCİSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZİRAN 1945) ................................ 335

~ XXIII ~
 10. POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AĞUSTOS 1945) ............................. 336
11. PARİS BARIŞ ANTLAŞMASI (10 ŞUBAT 1947) .................................................. 336

E. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI ......................................................................... 336

❆ Birleşmiş Milletler Teşkilâtı ............................................................................................. 337

F. II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE (1939-1945) ........................................... 338

1. ADANA GÖRÜŞMELERİ (30 OCAK-1 ŞUBAT 1943) ............................................ 338
2. I. KAHİRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943) .......................................................... 338
3. II. KAHİRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943) ....................................................... 338
4. II. DÜNYA SAVAŞI’NIN TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .................................. 339

III. ÜNİTE
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ

A. SOĞUK SAVAŞ KAVRAMI VE DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ .......................................... 340

1. SAVAŞ SONRASI GELİŞMELER ........................................................................... 340
2. İKİ KUTUPLU DÜNYA DÜZENİ .............................................................................. 340
3. SOĞUK SAVAŞ’A YOL AÇAN GELİŞMELER ........................................................ 340
a) Yüzdeler Antlaşması (1944) ............................................................................... 340
b) Berlin Buhranı ..................................................................................................... 341
c) Nükleer Silah Denetiminde Anlaşmazlık ............................................................. 341

4. SSCB’NİN KOMÜNİZM’İ YAYMA ÇABALARI ......................................................... 341

5. AVRUPA DIŞINDA KOMÜNİZM’İN YAYILMASI ..................................................... 342
a) Küba Devrimi ...................................................................................................... 342
b) Çin Devrimi ......................................................................................................... 342
c) Kuzey Kore Devrimi ............................................................................................ 342

B. DOĞU BLOKU’NUN KURULMASI .............................................................................. 342

1. COMINFORM (5 Ekim 1947) .................................................................................. 342
2. COMECON (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi) (1949) ............................ 343
3. VARŞOVA PAKTI (14 MAYIS 1955) ....................................................................... 343

C. SSCB’NİN YAYILMASINA KARŞI TEPKİLER ............................................................. 343

1. YUGOSLAVYA’NIN COMİNFORM’DAN ÇIKARILMASI ......................................... 343
2. ÇİN – SSCB ANLAŞMAZLIĞI ................................................................................. 344
3. MACARİSTAN’DA TEPKİLER ................................................................................ 344
4. ÇEKOSLOVAKYA’DA TEPKİLER ........................................................................... 344

D. BATI BLOKU’NUN KURULMASI ................................................................................. 344

~ XXIV ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

1. TRUMAN DOKTRİNİ (1947) ................................................................................... 344

2. MARSHALL PLANI (1948) ...................................................................................... 345
3. BATI AVRUPA BİRLİĞİ (1948) ............................................................................... 345
4. NATO (KUZEY ATLANTİK PAKTI) (4 NİSAN 1949) ............................................... 345
5. AVRUPA KONSEYİ (5 MAYIS 1949) ...................................................................... 345
6. AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUĞU {Schuman Planı} (1951) .................... 346
☸ Schuman Planı ................................................................................................... 346

7. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU (AET) (1957) ................................................ 346

E. ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 346

1. İSRAİL’İN KURULMASI VE ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (1948-1949) .................... 346
2. İNGİLTERE-İRAN PETROL ANLAŞMAZLIĞI (1951-1954) .................................... 348
3. SÜVEYŞ KRİZİ (1956) ............................................................................................ 349
4. EİSENHOWER DOKTRİNİ (1957) .......................................................................... 349
5. LÜBNAN BUNALIMI (1958) .................................................................................... 350

F. UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 350

1. KORE SAVAŞI (1950-1953) ................................................................................... 350
2. HİNDİÇİNİ SAVAŞI (1954) ...................................................................................... 351
3. SEATO’NUN KURULUŞU (8 EYLÜL 1954) ............................................................ 351

G. GÜNEY ASYA VE AFRİKA’DAKİ GELİŞMELER ........................................................ 352

1. ASYA ....................................................................................................................... 352
a) Hindistan.............................................................................................................. 352
b) Pakistan .............................................................................................................. 352
c) Vietnam .............................................................................................................. 353

2. AFRİKA ................................................................................................................... 353

☸ Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU) (1963) .................................................................... 354

H. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ............................................. 354

1. AVRUPA KONSEYİ’NE ÜYELİK (8 AĞUSTOS 1949) ............................................ 354
2. NATO’YA ÜYELİK (18 ŞUBAT 1952) ..................................................................... 355
3. BALKAN İTTİFAKI (9 AĞUSTOS 1954) .................................................................. 355
4. BAĞDAT PAKTI (CENTO) (24 ŞUBAT 1955) ......................................................... 356
5. SURİYE BUNALIMI (1957) ..................................................................................... 356

İ. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’DE YAŞANAN ÖNEMLİ GELİŞMELER .... 357

1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 357

~ XXV ~
 a) Demokrat Parti (DP)’nin Kuruluşu (7 Ocak 1946) ............................................... 357
b) 1946 Genel Seçimleri ......................................................................................... 357
c) 1950 Genel Seçimleri ve Demokrat Parti İktidarı ................................................ 358
d) 1954 Genel Seçimleri ......................................................................................... 358
e) 1957 Genel Seçimleri ......................................................................................... 359

2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 359

3. SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER ...................................................................... 359

J. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE DÜNYADA YAŞANAN SOSYO-KÜLTÜREL VE

BİLİMSEL GELİŞMELER ............................................................................................. 360

IV. ÜNİTE
YUMUŞAMA (DETANT) DÖNEMİ VE SONRASI

A. YUMUŞAMA’NIN ANLAMI, KÖKENİ VE ORTAYA ÇIKIŞI .......................................... 361

1. YUMUŞAMA’NIN ETKİLERİ .................................................................................. 361
2. ABD’NİN PEKİN ZİYARETİ (PİNG-PONG DİPLOMASİSİ) ..................................... 361
3. STRATEJİK SİLAHLARI AZALTMA GÖRÜŞMELERİ (SALT-I & SALT-II) ............. 362
4. HELSİNKİ NİHAİ SENEDİ (AGİK) (1 AĞUSTOS 1975) .......................................... 362

B. YUMUŞAMA DÖNEMİ ÇATIŞMALARI ........................................................................ 362

1. NÜKLEER SİLAH YARIŞI VE SOĞUK SAVAŞA SON VERME ÇALIŞMALARI .... 362
2. U-2 KRİZİ ................................................................................................................ 363
3. KÜBA BUHRANI ..................................................................................................... 363
4. VİETNAM SAVAŞI .................................................................................................. 363
5. KEŞMİR SORUNU (Pakistan & Hindistan) ............................................................. 364
6. SSCB’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ ......................................................................... 364

C. BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ ................................................................................... 364

D. ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER .............................................................................. 365
1. 1967-1968 ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (ALTI GÜN SAVAŞLARI) .......................... 365
2. 1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI (YOM KİPPUR SAVAŞI) ........................................... 366
3. CAMP DAVİD ANTLAŞMASI (İSRAİL & MISIR) (17 EYLÜL 1978) ........................ 366
4. İSLÂM KONFERANSI ÖRGÜTÜ (İKÖ) (1969) ....................................................... 368
5. OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI ...................................................................... 368
6. IRAK’TA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 369
7. İRAN’DA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ ................................................................................ 370
8. İRAN-IRAK SAVAŞI (1980-1988) ........................................................................... 370

~ XXVI ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

E. YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE DÜNYADAKİ GELİŞMELER .......................................... 371

1. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 371
2. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 372
☸ Diğer İcat ve Keşifler .......................................................................................... 372

3. KÜLTÜREL GELİŞMELER ..................................................................................... 373

F. YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI .................................................. 373

1. TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİ ...................................................................................... 373
a) Kıbrıs Sorunu ve Kıbrıs Barış Harekâtı .............................................................. 373
☸ Johnson Mektubu ........................................................................................... 375

b) Ege Adalarının Silahlandırılması ........................................................................ 378

c) Kıta Sahanlığı Sorunu ........................................................................................ 378
d) Karasularının 12 Mile Çıkarılması Sorunu .......................................................... 378
e) Ege Hava Sahası (FIR Hattı-Uçuş Bilgi Bölgesi) Sorunu ................................... 378

2. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 379

3. ERMENİ TERÖR OLAYLARI VE ASALA (ERMENİ GİZLİ ORDUSU) .................... 379

G. TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN GELİŞMELER (1960-1983) ................................... 380

1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 380
a) 27 Mayıs 1960 İhtilâli .......................................................................................... 380
b) İhtilâl Sonrası Gelişmeler .................................................................................... 380
c) 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi ve Sonrası ..................................................... 382
2. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 383
3. SOSYAL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER ................................................................ 383

V. ÜNİTE
KÜRESELLEŞEN DÜNYA

A. SSCB’DE YAŞANAN DEĞİŞİM VE SONUÇLARI ....................................................... 385

☸ Perestroika (Yeniden Yapılanma) ..................................................................... 385

☸ Glastnost (Açıklık/Saydamlık) ........................................................................... 385

1. SSCB’NİN DAĞILMASI ........................................................................................... 386

2. SSCB’NİN DAĞILMASININ DOĞU AVRUPA’YA ETKİLERİ .................................. 386

B. TÜRK CUMHURİYETLERİNİN BAĞIMSIZ OLMALARI .............................................. 387

1. AZERBAYCAN ........................................................................................................ 387
☸ Dağlık Karabağ Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan) ......................................... 387

~ XXVII ~
 2. KAZAKİSTAN .......................................................................................................... 388
3. KIRGIZİSTAN .......................................................................................................... 388
4. ÖZBEKİSTAN ......................................................................................................... 388
5. TÜRKMENİSTAN .................................................................................................... 389

C. BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU (ALMA ATA ZİRVESİ) .................................. 389

D. TİKA (TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992) ............................ 389
E. DOĞU BLOKU’NDAN SONRA AVRUPA .................................................................... 390
1. BERLİN DUVARI’NIN YIKILMASI ........................................................................... 390
2. AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU’NDAN (AET) AVRUPA BİRLİĞİ’NE (AB) ..... 390
a) Maastricht Kriterleri ............................................................................................. 391
b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993) ....................................... 392
3. NATO’NUN AVRUPA’DA GENİŞLEMESİ ............................................................... 392
4. TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ SÜRECİ ............................................................. 393
5. AB’NİN ORGANLARI .............................................................................................. 394
a) AB Komisyonu .................................................................................................... 394
b) AB Parlamentosu ................................................................................................ 394
c) Adalet Divanı ...................................................................................................... 394
d) Avrupa Konseyi .................................................................................................. 394
e) Sayıştay .............................................................................................................. 394
f) Ekonomik ve Sosyal Komite ............................................................................... 394
g) Avrupa Yatırım Bankası ...................................................................................... 394

F. YENİ OLUŞUM SÜRECİNDE BALKANLAR ................................................................ 395

1. YUGOSLAVYA’NIN DAĞILMASI ............................................................................ 395
2. KOSOVA SORUNU ................................................................................................ 396
3. ARNAVUTLUK’TA DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI ........................................... 396
4. ABD’NİN BALKAN POLİTİKASI ............................................................................. 397

G. ORTA DOĞU VE AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ................................................ 397

1. KÖRFEZ SAVAŞLARI ............................................................................................. 397
a) I. Körfez Savaşı (1990-1991) .............................................................................. 397
b) II. Körfez Savaşı (2003 - ...) ................................................................................ 399
2. FİLİSTİN SORUNU VE ORTA DOĞU’DA BARIŞ GÖRÜŞMELERİ ....................... 399
3. AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER ........................................................................ 400
4. ORTA DOĞU’DA “SU” SORUNU ............................................................................ 401

H. DÜNYA’DAKİ GELİŞMELER ....................................................................................... 401

1. BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER ........................................................... 401

~ XXVIII ~
 ~ İÇİNDEKİLER ~

2. KÜRESELLEŞME VE ETKİLERİ ............................................................................ 403

İ. DEĞİŞEN DÜNYA VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI ........................................................... 403

1. TÜRKİYE-RUSYA FEDERASYONU İLİŞKİLERİ .................................................... 403
2. TÜRKİYE’NİN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLİTİKASI ...................................... 403
☸ Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ) (1992) .......................................... 404

☸ Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) (1993) ........................... 405

☸ Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (1993) ......................................................... 405

3. TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI .............................................................. 405

4. TÜRKİYE’NİN BALKAN POLİTİKASI ...................................................................... 405

J. KIZILAY’IN YURT DIŞI YARDIM FAALİYETLERİ ...................................................... 407

K. TÜRK ORDUSU VE DÜNYA BARIŞINA KATKILARI .................................................. 407
L. 1980 SONRASI TÜRKİYE ........................................................................................... 408
1. SİYASÎ GELİŞMELER ............................................................................................. 408
2. SOSYO-KÜLTÜREL VE SANATSAL GELİŞMELER .............................................. 409
3. DÖNEMİN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELERİ ........................................................... 410
4. EKONOMİK GELİŞMELER ..................................................................................... 410

M. KÜRESEL SORUNLAR ............................................................................................... 411

1. KÜRESEL ISINMA .................................................................................................. 411
2. KYOTO PROTOKOLÜ (11 Aralık 1997) ................................................................. 411
3. ÇERNOBİL NÜKLEER KAZASI (1986) ................................................................... 412
4. YOKSULLUK VE AÇLIKLA MÜCADELE ................................................................ 412
5. SALGIN HASTALIKLAR .......................................................................................... 412

~ XXIX ~
“İslamiyet
“ Ön
ncesi Türk Taarihi” KPSSS / Tarihin Pu
usulası

I. BÖLÜM
İSLÂ
ÂMİY
YET Ö
ÖNCESSİ TÜRK TA
ARİH
Hİ
Bu bö
ölümden oortalama “1”
“ soru çııkmaktadıır.

KPSS’D
DE ÇIKMIŞ PERİYO
ODİK SOR
RU ANALLİZİ

(LİSAN
NS)

2
2001 2002 2003 2004 2005 22006 2007 2008 2009
9 2010 20011 2012 2013
(1) (1) (-) (2) (2) (1) (1) (1) (1) (1) ((2) (1) (1)

(OR
RTAÖĞRE
ETİM) (ÖN LİSA
ANS)

2006 2
2008 20
010 20122 2006 2008 2010 2012
(1) (2) (1
1) (3) (1) (1) (1) (1)

Yazzarın Yorumuu
Değerli adaylar, ÖSSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleşttirdiği tüm sınaavlarda bu
bölü
üm ile ilgili sord
duğu sorularda;; ilkler, kavram
m bilgisi ve yerleeşik hayatın kaanıtları ko-
nula
arı üzerinde yoğ ğunlaştığı görüllmektedir. Geneellikle bilgi ağırrlıklı olarak orta
talama “1”
soru
unun geldiği bu u bölümde edinnilecek bilgiler, sonraki süreçtte İslâm kültürüünün Türk
kültü
ürü üzerindeki etkisinin
e anlaşıllması bakımınddan oldukça öne emlidir. 2012 KPKPSS (Orta-
öğreetim)’de sürprizz olarak “3” sorrunun sorulmassı bu bölümün önemini bir kaat daha ar-
tırm
mıştır. Bu nedenlle bu bölümde elde edilen kazzanımların soru çözümleriyle bi birlikte tek-
rarın
nı öneriyoruz.

~2~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

I. TÜRK ADI VE ANLAMI

✎ Türk adının anlamı konusunda pek çok kaynak farklı bilgiler vermektedir. Örneğin; 1. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya coğ-
rafyasında yaşayan Türk topluluklarına
 Kaşgarlı Mahmut’a göre “olgunluk çağı” ait kültür merkezlerinden biri değildir?
 A. Wambery’e göre “türemek (törü)” A) Andronova B) Altay C) Karasuk
 G. Doerfer’e göre “devlete bağlı halk” D) Alişar E) Anav

 Ziya Gökalp’e göre “töre sahibi”

 Alman Türkolog Müller’e göre ise “töreli, kanun-nizam sahibi” demektir.
✎ Bunun yanında Çin kaynaklarında miğfer, Uygur metinlerinde ise güçlü, kuvvetli ve
cesur olarak geçen Türk kelimesinin türeyen, çoğalan, erdemli, terk edilmiş gibi
farklı anlamları da vardır.
2. “Türk” adından ilk kez aşağıdaki kaynak-
lardan hangisinde bahsedilmiştir?
 “Türk” kelimesini siyasî bir isim olarak ilk kez Göktürkler kullanmıştır.
A) Çin B) Arap C) Bizans
D) Latin E) Roma

 “Türk” adından ilk kez Çin yıllıklarında bahsedilmiştir. Ancak VI. yüzyılda coğrafî bir
terim olarak "Türkiye" kelimesi ise ilk kez Bizans kaynaklarında geçmektedir.

✎ Öte yandan “Türk” adına Çin, Arap, Pers, Bizans, Rus, Macar ve Hint gibi pek çok
kaynakta rastlanması, Türklerin çok geniş bir coğrafyaya yayıldığını ve bu topluluk-
3. Aşağıdakilerden hangisinin tarih boyun-
larla etkileşim içinde olduğunu kanıtlamaktadır. ca “Türk” adına verilen anlamlardan biri
olduğu söylenemez?
A) Olgunluk B) Töreli C) Miğfer
D) Kuvvetli E) Kama
II. TÜRKLERİN ANAYURDU VE İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ
✎ Türklerin anayurdu Orta Asya’dır.
✎ Türkler bu bölgede; kuzeyde Sibirya ve Baykal Gölü, güneyde Hindikuş Dağları, ba-
tıda Hazar Denizi ve doğuda Kingan Dağları ile çevrili alanda yaşamışlardır.
✎ Türklerin ana yurdunun tam olarak belirlenememesinde en önemli etken, göçebe
yaşam tarzı sebebiyle çok geniş alanlara yayılmış olmalarıdır. 4. İslâmiyet öncesi Türk tarihini incelemek
isteyen bir tarihçi, aşağıdaki kaynakların
✎ Orta Asya’da Türk kültürüne ait önemli kültür merkezleri bulunmaktadır. Bunlar: hangisinden daha çok yararlanabilir?
 Anav Kültürü : Orta Asya’nın en eski kültür merkezidir. A) Mısır B) Çin C) İran
D) Latin E) Arap
 Kelteminar Kültürü : Türklere ait en eski kültür merkezlerinden biridir.
 Afanasyevo Kültürü: Bakır madeni kullanılmış, hayvancılık gelişmiştir.
 Altay Kültürü : Pek çok kültür merkezini içine almaktadır.
 Andronova Kültürü : Türklerin ilk ataları oldukları kabul edilmektedir. Tunçtan
ve altından yapılmış eşyalar ilk kez burada bulunmuştur.
 Karasuk Kültürü : Andronova kültürüne benzer. İlk kez demiri işlemişlerdir.
5. Orta Asya’da yaşayan Türklerin ana yur-
 Taştık Kültürü : Tagar kültürüyle benzerlik gösterir. dunun net olarak belirlenememesinde ve
 Tagar Kültürü : Türklere ait en gelişmiş kültür merkezidir. buna bağlı olarak araştırmaların güçleş-
mesinde etkili olan temel faktör aşağıda-
kilerden hangisidir?
 Bu kültürlerden günümüze en yakın olanı Tagar Kültürü'dür. A) Yönetimde ikili teşkilât uygulamaları
B) Yazıyı geç kullanmaları
C) Göçebe yaşam tarzı nedeniyle çok ge-
niş alanlara yayılmış olmaları
D) Türk adının pek çok kaynakta geçmesi

III. ORTA ASYA’DAN GÖÇLER E) Temel geçim kaynaklarının hayvancılık

olması
✎ Türklerin ilk göçleri MÖ XVI. yüzyıldan itibaren başlamış ve sürekli devam etmiştir.
✎ Göçlerin kolaylaşmasını sağlayan en önemli neden at unsurudur. Ayrıca at, onların
kabiliyet gücünü artırmış ve savaşlarda da başarılı olmalarında etkili olmuştur. 1-D 2-A 3-E 4-B 5-C

~3~
“İslam
miyet Öncesi Türk Tarihi”” KPSS / Ta
arihin Pusulaası

A. Gö
öçlerin Nedenleri
 Ortta Asya’nın olu
umsuz iklim koşulları (kuraklık-bozkır) (Coğrrafî)
1. Aşağıdakileerden hangisi Türklerin Orta
 Hayyvan hastalıklaarı ve meraların azalması (Co
oğrafî-Ekonom
mik) Asya’dan g göç etmelerinin
n nedenlerinde
en
 Nüfus artışına bağlı olarak yaşa
am alanlarının yetersizliği
y (Soosyal) biri değildi r?
 Çin
n ve Moğol gibii dış güçlerin baskısı
b (Siyasî) A) Olumsuuz iklim koşullarrı

 Yen
ni yerler bulmaa arzusu (özgürlüklerine düşkkün olmaları) ((Siyasî) B) Tarımsaal faaliyetlerle uğraşılması
u
C) Boylar aarasında yaşanan mücadelelerr
 Boyylar arasındakii mücadeleler (Siyasî)
D) Cihan hhâkimiyeti mefkû
ûresi
 Cih
han hâkimiyeti mefkûresi (Gaaza Anlayışı) (Siyasî)
E) Nüfus aartışı

B. Gö
öçlerin Sonu
uçları
 Ortta Asya kültürü
ü dünyanın değğişik bölgelerin
ne yayılmıştır.
 Türrk kültürü farklı kültürlerle ka
aynaşmıştır.
 Yen
ni Türk devletleeri kurulmuştu
ur.
 Yen
ni göç dalgalarrına neden olm
muşlardır. {Ör: Kavimler
K Göçüü (MS 375)} 2.
2 Aşağıdaki T Türk devletleriinden hangisi-
nin Avrupaa’da devlet kurup egemenlik
 Göçler Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaşttırmıştır. sağladığı ssavunulamaz?
A) Bulgarlarr B) Avarla
ar C) Hunla
ar
D) Gööktürkler E) Macarlar
IV. İLK TÜRK TTOPLULUK
KLARI VE DEVLETLE
D ERİ

Orta
a Asya’daki TTürk Devletleri Av
vrupa’daki TTürk Devletle
eri
Asya (Büyük) Hun D Devleti Avrupa (Batı) Hunn Devleti 3.
3
Göktürk Devleti Avarlar (Juan Juannlar) I. Türgişleer
Kutlu
uk (II. Göktürk) Devleti Bulgarlar II. Hunlar
Uyguurlar Maacarlar III. Avarlar
Hazarlar Kıp
pçaklar (Kumannlar)
Yukarıdaki lerden hangile
eri hem Asya
Türgiişler Uzlar hem de Avvrupa’da teşkilâ
âtlı birer devlett
Avarlar (Juan Juanlaar) Peçenekler kurmuştur??
Kırgızzlar Sib
birler (Sabirler) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Karlu
uklar D) I vve III E)
E II ve III
Sibirller (Sabirler)
Akhuunlar (Eftalitler)
Kimeekler
Başkırtlar

4 İlk atlı göççebe Türk toplu

4. uluğu aşağıdak
ki-
 Hunlar
H ve Avarla
ar hem Asya’da
a hem de Avrupa’da teşkilâtlı bbirer devlet kurrmuştur. lerden han gisidir?
Ayyrıca Avrupa’da
a varlık göstereen devletler Hıriistiyanlığı benim
msediği için zam
manla A) Hunlar B) Kırgızlar C) İskitlerr
millî
m benliklerini yitirerek asimille olmuşlardır. D) Kaarluklar E) Göktürkler
G

A. İskkitler (Sakallar) (M.Ö. VIII.

V - III. Yüzyıl)
✎ İskiitler ilk atlı-göçebe Türk topluluğu olarak bilinmektedir.
b 5 İranlı şair F
5. Firdevsî’nin Şe
ehnâme adlı es se-
✎ Savvaşçı bir topluluktur. rinde kenddisinden “Afrasiiyap” olarak ba
ah-
settiği ünlü
ü Saka hakanı aşağıdakilerde en
✎ En önemli hüküm
mdarları Alper Tunga’dır.
T hangisidir??
A) Alper Tu nga B)
B Tomris
C) Çiçi D)
D Cogu
 Firrdevsî, “Şehnâm
me” adlı eserind
de Alper Tunga’dan “Afrasiyapp” ismiyle bahssetmiştir.
E) Ki-ok

✎ Sakka Hanı Tomriss Hatun, bir “kkadın hükümda

ar” olarak Türkk ve dünya tariihinde son
derrece önemli bir yere sahiptirr. Nitekim o, “d
dünyanın ilk kaadın hükümda
arı” olarak
kab
bul edilmekteddir. 1-B 2--D 3-E 4-C
4 5-A

~4~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ İskitlerin özellikle altın ve gümüş işçiliğinde usta olmaları, onlara “Bozkırın Kuyum-
cuları” unvanını kazandırmıştır.
✎ Pantolon, kemer ve kemer tokasını tüm dünyaya tanıtmışlardır. 1. İskitler (Sakalar) ile ilgili olarak verilen
aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
✎ Ordularında “amazon” adı verilen kadın askerler bulundurmuşlardır. A) Atı evcilleştiren ilk topluluktur.
✎ Ön Asya’da atı evcilleştiren ilk topluluktur. B) Ordularındaki kadın askerlere “amazon”
adını vermişlerdir.
✎ Alper Tunga ve Şu destanları ünlüdür.
C) En ünlü hükümdarları Teoman’dır.
✎ En önemli savaşları Perslerle (İranlılar) olmuştur. D) Pantolon, kemer, kemer tokası gibi pek
çok malzemeyi dünyaya tanıtmışlardır.
 İskitlerin “Alper Tunga Destanı” ile İranlı şair Firdevsî’nin Gazneli Sultan Mahmut’a E) İranlılar (Persler) ile yaptıkları savaşlar
sunduğu “Şehnâme” adlı eser İskit-Pers (İran) savaşını konu alır. Firdevsî’nin “Şehnâme” adlı eserine ko-
nu olmuştur.

B. Asya (Büyük) Hun Devleti (M.Ö. IV. yy - M.S. 216)

✎ Hunlar hakkındaki ilk bilgilere Çin kaynaklarında rastlanmaktadır. 2. Orta Asya’da madencilik alanında gös-
terdikleri gelişmeler nedeniyle “Bozkırın
✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir. (Bilinen ilk teşkilâtlı Türk devleti) Kuyumcuları” unvanıyla anılan Türk toplu-
luğu aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Orta Asya’daki Türk boylarını ilk kez bir bayrak altında toplamıştır.
A) Hunlar B) İskitler C) Uygurlar
✎ Devlet, boylar birliği federasyonu anlayışına göre örgütlenmiştir. (federatif yapı) D) Karluklar E) Avarlar
✎ Merkezi Ötüken olan devletin kurucusu Teoman’dır.
✎ Teoman özellikle Çin üzerine akınlar yapmış, ilk Çin İmparatoru olan Qin Shi Huang
bu akınlara karşı dünyaca ünlü Çin Seddi’ni yaptırmıştır. (yaklaşık uzunluğu 8.851
km.’dir.)
3.
✎ Bu dönemde Türk-Çin rekabetinin en önemli ekseni “İpek Yolu” ticareti olmuştur.
I. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.
✎ Büyük Hun Devleti’nde en parlak dönem Mete Han döneminde yaşanmıştır.
II. İlk Türk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur.
III. Türklere ait ilk yazılı eserler olan Orhun
 Oğuz Kağan Destanı’nda “Oğuz Han”la özdeşleştirilen Hun hükümdarı Mete Han’dır. Kitabeleri’ni yazmışlardır.
IV. İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur.
✎ Mete Han döneminde teşkilâtlanmaya çok önem verilmiştir. Nitekim bu dönemde; Yukarıdakilerden hangileri Asya Hun
Devleti’yle ilgilidir?
 İlk devlet teşkilâtı oluşturulmuştur.
A) I, II ve III B) Yalnız IV C) I ve IV
 İlk kez Türk siyasî birliği sağlanmıştır. (boylar birliği federasyonu)
 İlk kez “İkili Yönetim” sistemi ile “Kurultay” (Danışma Meclisi) oluşturulmuştur. D) I, II ve IV E) II, III ve IV

 İlk düzenli ordu teşkilâtı kurulmuştur.

 Orduda “Onlu Sistem” oluşturulmuştur.

 Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan M.Ö. 209 yılı, Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın 4. Çin İmparatoru Qin Shi Huang aşağıdaki
kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir. Türk devletlerinden hangisinin akınlarını
önlemek amacıyla ünlü Çin Seddi’ni inşa
ettirmiştir?
✎ Mete Han Çin’e birçok sefer düzenlemişse de, Çin toplumu içerisinde asimile olma- A) Hunlar B) Avarlar C) Hazarlar
mak için Çin’e yerleşmemiş, sadece Çin’i vergiye bağlamıştır. (ekonomik amaçlı) D) Türgişler E) Göktürkler
✎ Mete’nin ölümünden sonra, özellikle Ki-ok döneminden itibaren Çin politikasının
(entrikalar) da etkisiyle devlet parçalanma sürecine girmiş ve halkın önemli bir bö-
lümü batıya göç etmiştir. Bu gelişme beraberinde Kavimler Göçü’ne yol açmıştır.

5. Oğuz Kağan Destanı’nda kendisinden

1. Kavimler Göçü (375) “Oğuz Han” olarak bahsedilen ünlü Hun
hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Asya Hun Devleti’nin dağılmasından sonra Hunların Karadeniz’in kuzeyine doğru A) Teoman B) Ki-ok
gelmeleri bu bölgede yeni bir göç hareketini başlatmıştır. C) Mete Han D) Attila

✎ Batı’ya doğru gelişen bu göçler sonucunda Vizigotlar, Ostrogotlar, Vandallar gibi E) Balamir Kağan
Germen topluluklar da Avrupa’nın içlerine doğru göç etmişlerdir.
✎ Dünya tarihinin bu en büyük kitlesel göç hareketine “Kavimler Göçü” adı verilmek-
tedir. 1-C 2-B 3-D 4-A 5-C

~5~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

2. Kavimler Göçü’nün Sonuçları

✎ Roma İmparatorluğu 395’te Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. (Batı Roma İmpa-
1. Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun Dev-
ratorluğu 476’da yıkılmıştır.) leti’nin yol açtığı Kavimler Göçü’nün so-
✎ İlkçağ sona ermiş, Ortaçağ başlamıştır. nuçları arasında gösterilemez?
A) Skolâstik düşüncenin ortaya çıkması
✎ Avrupa’da krallık rejimi zayıflamış, feodalite (derebeylik) ortaya çıkmıştır.
B) Büyük Hun Devleti’nin kurulması
✎ Kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce egemen olmuştur. C) Avrupa’nın etnik ve siyasî yapısının de-
ğişmesi
 Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda D) Roma İmparatorluğu’nun siyasî bütün-
bilimi reddeden bir anlayıştır. lüğünün bozulması
E) Feodalite (derebeylik) rejiminin ortaya
çıkması
✎ Avrupa’nın siyasî, ekonomik ve sosyal yapısı değişmiştir.
✎ Avrupa’nın etnik yapısı değişmiş ve yeni devletlerin temelleri atılmıştır.
✎ Avrupa’da bir Hun devleti kurulmuştur. (Avrupa Hun Devleti)
2. Türk tarihinde Kavimler Göçü (375) son-
rasında batıya göç ederek Avrupa’da bir
devlet kurmayı başaran ilk Türk toplulu-
ğu aşağıdakilerden hangisidir?
C. Avrupa (Batı) Hun Devleti (375 - 469) A) Macarlar B) Bulgarlar C) Hunlar
✎ Avrupa (Batı) Hun Devleti, Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir. D) Kıpçaklar E) Peçenekler

✎ Doğu ve Orta Avrupa’da Balamir Kağan tarafından kurulmuştur.

✎ Attila döneminde en parlak dönemini yaşamıştır.
✎ Attila zamanında Bizans ve Batı Roma karşısında üstünlük sağlanmış, bu başarılar
sonucu Margus ve Anatolius barışları imzalanmıştır. 3. Hıristiyanların günahlarından dolayı ken-
dilerini cezalandırmak amacıyla Tanrı ta-
✎ Attila’nın ölümü sonrası devlet zayıflamaya başlamış, 469 yılında Bizans ve diğer rafından gönderildiğini düşündükleri ve
kavimlerin saldırıları sonucu yıkılmıştır. “Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirdikleri
Türk hükümdarı aşağıdakilerden hangi-
sidir?
A) Attila B) Mete C) Teoman
 Attila, Hıristiyanlar tarafından “Tanrı’nın Kamçısı” olarak nitelendirilmiştir. Hıristi-
yanların böyle bir niteleme yapmalarındaki temel sebep, günahlarından dolayı Atti- D) Balamir E) Bilge Kağan
la’nın kendilerini cezalandırmak için Tanrı tarafından gönderildiğini düşünmeleridir.

4.

D. Göktürk Devleti I. Çin,

II. Bizans,
1. I. Göktürk Devleti (552 - 659) III. Sasani
Göktürkler, İpek Yolu ticareti için yukarı-
✎ Orta Asya’da kurulan ikinci büyük Türk devletidir. daki devletlerden hangileri ile mücadele
✎ Türk adını ilk kez kullanan (ilk kez Türk adıyla kurulan) Türk devletidir. etmiştir?

✎ Asya Hunları’ndan sonra Türk boylarını ikinci kez bir bayrak altında toplamıştır. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
✎ Başkenti Ötüken olan devletin kurucusu Bumin Kağan’dır.
✎ Bumin Kağan, ülkeyi “Doğu”-“Batı” şeklinde ikiye ayırmış ve Batı’nın yönetimini de
kardeşi İstemi Yabgu’ya vermiştir.

5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında devlet

 Bu sistem İkili Yönetim sistemidir. Bu sisteme göre ülke, doğu ve batı olarak ikiye ay- “Doğu” ve “Batı” şeklinde ikiye ayrılarak yö-
rılırdı. İkili Teşkilât, İslâm öncesi Türk devletlerinde federal yönetim anlayışı olduğu- netilmiş, Batı’da yönetim Yabgu’ya verilmiş-
nu açıkça göstermektedir. tir. Ancak Yabgu iç işlerinde serbestken, dış
işlerinde Kağan’a bağlı kalmıştır.
Bu durum aşağıdaki yönetim sistemle-
rinden hangisi ile açıklanabilir?
✎ Devlet Mukan Kağan döneminde en parlak devrini yaşamıştır.
A) Demokratik B) Monarşi C) Meşrutî
✎ Göktürkler İpek Yolu için ise Çin, Bizans ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir. D) Federatif E) Merkeziyetçi
✎ Çin baskısı ve iç karışıklıklar nedeniyle zamanla zayıflayan devlet, 582’de Doğu ve
Batı olmak üzere ikiye ayrılmış; Doğu Göktürk Devleti 630’da, Batı Göktürk Devleti
ise 659’da Çin egemenliğine girmiştir. 1-B 2-C 3-A 4-E 5-D

~6~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

2. Kürşad Ayaklanması (İhtilâli) (639)

✎ 630-680 yılları arasında 50 yıl esaret dönemi yaşayan Türkler bağımsızlık için isyan 1. Türk tarihinde görülen Kürşad Ayaklan-
etmişlerdir. Bunlardan en önemlisi 639 tarihli Kürşad Ayaklanması’dır. ması ile ilgili olarak;
✎ 639 yılında gelişen bu bağımsızlık hareketinde, Kürşad ve 39 arkadaşı Çin esaretine I. Türklerin bağımsızlığını hedefleyen bir
son vermek için Çin sarayını basmış, ancak çıkan mücadelede isyancıların tümü öl- ayaklanmadır.
dürülmüştür. II. Doğu Göktürk Devleti’nin Çin egemenli-
ği altında olduğu dönemde yaşanmıştır.
 639’da başlayıp 40 kahraman Türk’ün ölümüyle sonuçlanan Kürşad Ayaklanması, III. Türklerin İslâmlaşma sürecine önemli
Türk tarihindeki ilk bağımsızlık mücadelesi olarak bilinmektedir. katkı sağlamıştır.
yargılarından hangileri doğrudur?
✎ Kürşad İsyanı başarıya ulaşamamışsa da, sonraki süreçte Türklerin bağımsızlık mü- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
cadelelerine örnek olması bakımından önemlidir. Nitekim Göktürkler, bu isyandan D) I ve III E) I, II ve III
sonra Kutluk Kağan’ın önderliğinde bağımsızlık mücadelesi vermiş ve II. Göktürk
(Kutluk) Devleti’ni kurmuşlardır.

2. Göktürk Devleti’ni yeniden kurduğu için

3. II. Göktürk (Kutluk) Devleti (682 - 744) “İlteriş” unvanını alan ve yaptığı 46 sefer-
le Çin’i baskı altında tutan Göktürk haka-
✎ Kutluk Kağan, gizli bir teşkilât kurarak Göktürkleri bağımsızlık mücadelesi için ör- nı aşağıdakilerden hangisidir?
gütlemiş ve isyan bağımsızlıkla sonuçlanmıştır. Böylece II. Göktürk (Kutluk) Devleti A) Kül Tigin B) Bumin Kağan
başkent Ötüken olmak üzere Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. C) Mukan Kağan D) Kutluk Kağan
E) Bilge Kağan

 Kutluk Kağan devleti tekrar kurduğu için İlteriş (derleyen, toplayan) unvanı almıştır.

✎ Kutluk Kağan yaptığı 46 seferle Çin’i baskı altında tutmuş, bu durumun devlete ge-
rek siyasî gerekse ekonomik anlamda önemli getirileri olmuştur. 3.
I. Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir.
✎ Kutluk Kağan, ayrıca danışman olarak Vezir Tonyukuk’u seçmiş, ordu ve diplomasi
II. İlk Türk alfabesini oluşturmuşlardır.
ile ilgili işlerini ona bırakmıştır.
III. Manihaizm dinini benimsemişlerdir.
IV. Ordu ve devlet sisteminin temellerini
 Vezir Tonyukuk Türk tarihinin ilk veziri olarak kabul edilmektedir. atmışlardır.
V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır.

✎ II. Göktürk Devleti’nde Bilge Kağan devri ise en parlak dönemdir. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri
Göktürklere ait özellikler arasındadır?
✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden biri 720 tarihli Şantan Savaşı’dır. Bu savaşta A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
Bilge Kağan Çin ordusu ve ittifakını dağıtmıştır.
D) III ve V E) II, IV ve V
✎ Devletin Bilge Kağan dönemindeki üstünlüğü Kül Tigin zamanında devam etse de,
743 yılında Karluklar, Basmiller ve Uygurlar birleşip Kutluk Devleti’ni yıkmışlardır.

4. Göktürklerin Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi

4. Göktürklerin aşağıda verilen özelliklerin-
✎ Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. den hangisi, onların ulusçu bir devlet an-
layışına sahip olduğunu kanıtlar nitelik-
✎ Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir. tedir?
✎ İlk Türk alfabesini (Göktürk/Orhon Alfabesi) oluşturmuşlardır. A) Doğu-Batı olmak üzere iki koldan yöne-
tilmişlerdir.
✎ Türklere ait ilk Türkçe yazılı belgeleri (Orhun Kitabeleri) bırakmışlardır.
B) Orta Asya’da devlet kurmuşlardır.
✎ Türklerde devlet ve millet olma bilincini geliştirmişlerdir. C) Hükümdarları, komşu ülke hanedanlık-
✎ Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkilerde bulunmuşlardır. larıyla akrabalık kurmuştur.
D) Çin, Bizans ve Sasanilerle ticarî ilişkiler-
✎ Ergenekon ve Bozkurt Destanları en önemli sözlü edebiyat eserleridir. de bulunmuşlardır.
E) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuş-
lardır.
 Göktürklerin adında “Türk” kelimesinin olması, kendilerine özgü bir alfabe oluştur-
maları ve Çin’e karşı bağımsızlık mücadelesi vermeleri, onların ulusçu (milliyetçi) bir
devlet niteliği taşıdıklarını kanıtlamaktadır.
1-C 2-D 3-A 4-E

~7~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

E. Uygur Devleti (744 - 840)

✎ Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. 1. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak;
✎ Karluk ve Basmillerle birleşip, Göktürk Devleti’ne son vererek kendi devletlerini I. Avrupa’da devlet kurmuşlardır.
kurmuşlardır. II. Manihaizm’i kabul etmişlerdir.
✎ Merkezleri Ötüken’dir. Ancak daha sonra Ordu Balıg (Karabalgasun) olmuştur. III. Kendilerine özgü 14-18 harfli bir alfabe
oluşturmuşlardır.
✎ Kutluk Bilge Kül Kağan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Moyen-Çur geçmiştir. Bu dö-
IV. Orduyu onluk sisteme göre ilk kez dü-
nemin en önemli olayı, Araplarla Çinliler arasındaki 751 Talas Savaşı’dır. zenlemişlerdir.
✎ Bögü Kağan dönemi devletin en parlak ve en zengin dönemidir. Nitekim büyük sa- V. İlk kez matbaayı kullanmışlardır.
raylar bu dönemde inşa edilmiştir. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri
Uygurlara ilişkindir?
✎ Bu dönemde eti yasaklayan Manihaizm ile savaşmayı yasaklayan Budizm dinleri-
A) I ve III B) I ve V C) IV ve V
nin etkisiyle göçebe yaşam tarzının yerini “yerleşik hayat” almaya başlamıştır.
D) II, III ve V E) III, IV ve V
✎ Uygurlar Manihaizm’in etkisiyle hükümdarlarına “Ay Tengri” unvanı vermişlerdir.
✎ 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılan devlet, Sarı Uygurlar ve Turfan Uygurları olmak
üzere ikiye ayrılmıştır.
✎ Turfan Uygurları Moğolların bünyesinde önemli görevlere gelmiş, ayrıca bu toplu-
luğun Türk kültüründen etkilenmesine olanak sağlamışlardır. 2. Uygur Devleti ile ilgili olarak aşağıda ve-
rilen bilgilerden hangisi doğru değildir?
A) Göçebe yaşamı terk edip, yerleşik ha-
yata geçen ilk Türk devletidir.
1. Manihaizm ve Budizm Dinlerinin Uygurlar Üzerindeki Etkileri B) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuş-
lardır.
✎ Savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.
C) Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk
✎ Hayvancılık önemini kaybetmeye başlamış, tarıma yönelmişlerdir. örneklerini vermişlerdir.
D) İlk kez kâğıt ve matbaayı kullanmışlar-
✎ Ticaret gelişmiş, bilim ve sanatla uğraşmaya başlamışlardır. dır.
✎ Halkın yeni dinlerini öğrenmesi için çok sayıda kitap yazmışlar ve bu kitapların bası- E) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında
mında bir anlamda matbaanın temeli sayılabilecek kalıplar kullanmışlardır. toplayan Türk devletidir.

✎ Çin kültürü ve dininin etkisi altına girmişlerdir.

✎ Gittikçe zayıflamışlar ve iç karışıklığa sürüklenmişlerdir.

3. Hukuk kurallarını yazılı hale getiren ilk

Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
2. Uygurların Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi A) Hazarlar B) Hunlar C) Uygurlar
✎ Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. D) Avarlar E) Göktürkler

✎ Türk tarihinin ilk şehirlerini kurmuşlardır. (Beşbalık, Ordubalık, Turfan...)

✎ Kâğıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devletidir. (hareketli ya da tahtadan harfler)
✎ Manihaizm inancındaki bazı terimleri Türkçeye çevirmişlerdir. (Bu durum, Uygurla- 4. Türk tarihinde ilk kez kütüphane oluştu-
rın ulusçu bir yapıya sahip olduğunu kanıtlamaktadır.) ran topluluk aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kıpçaklar B) Uygurlar C) Hunlar
✎ Mimarî eserler (tapınak, saray, ev vb.) bırakan ilk Türk devletidir.
D) Bulgarlar E) Macarlar
✎ Töreyi yazılı hale getiren ve yazılı hukuk kuralları oluşturan ilk Türk devletidir.
✎ Ciltçilik, fresk ve minyatür sanatının ilk örneklerini vermişlerdir.
✎ Gök Tanrı inancını terk eden ilk Türk devletidir.
✎ İlk kez kütüphane kuran Türk devletidir. 5. Uygurların;

✎ Altay dil grubundan Hakanîye lehçesiyle konuşan Uygurlar, kendilerine özgü 14-18 I. Gök Tanrı inancını terk etmeleri,
harfli bir alfabe (Uygur Alfabesi) oluşturmuşlardır. II. kendilerine ait bir alfabe oluşturmaları,
III. tapınak mimarîsine önem vermeleri
özelliklerinden hangilerine kendinden
 Uygur Alfabesi “Soğd Alfabesi”nden etkilenilerek hazırlanmıştır. önceki Türk devletlerinde rastlanmaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Karabalgasun, Sine-Uşi, Moyen-çur ve Bugut yazıtlarını bırakmışlardır. D) I ve III E) I, II ve III

✎ Mimarîde Türk üçgeni tarzını ortaya çıkarmışlardır.

✎ Orta Oyunu ile Türk tiyatrosunun ilk örneklerini vermişlerdir. 1-D 2-E 3-C 4-B 5-D

~8~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

3. Türklerin Yerleşik Yaşama Geçmesinin Kesin Kanıtları

✎ Tarımsal faaliyetler
1.
✎ Sulama kanalları
I. silah ve at koşum takımı imal etmeleri,
✎ Su değirmenleri
II. çeşitli mimarî eserler oluşturmaları,
✎ Tarım aletleri (saban, çapa, orak, tırpan vb.) III. ticaret ve madencilikle uğraşmaları
✎ Tohumluk buğday ambarları İslâmiyet’ten önce Türklerin yukarıdaki
✎ Halktan toprak, konut veya ürün vergisi alınması uğraşlarından hangileri yerleşik hayata
geçtiklerinin kesin bir kanıtıdır?
✎ Mimarî eserler (saray, sur, tapınak, ev vb.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Matbaa kullanılması D) II ve III E) I, II ve III
✎ Kitap ya da arşiv belgeleri
✎ Fresk (duvar süsleme), Vitray (cam süsleme), minyatür vb. süsleme sanatları

DİKKAT !
Değerli adaylar, yukarıda yerleşik hayatın kesin kanıtları bir liste halinde verilmiştir.
2. İslâmiyet’ten önce Türklerin;
Burada dikkat edilmesi gereken temel nokta, eğer herhangi bir faaliyet ya da malzeme
göçebe toplumlarda da görülebiliyorsa, bu unsurların yerleşik hayatın kanıtı olama- I. dokumacılık yapmaları,
yacağıdır. Örneğin; at koşum takımları, süs eşyaları, tahıl saklama kapları, tahıl öğüt- II. “imge” adı verilen mesken, toprak ve
me taşları, heykel, mezar taşı, kemik, ticaret, madencilik, dokumacılık gibi faaliyet ve hayvan vergisi almaları,
malzemeler göçebe toplumlarda da olabileceği için yerleşik hayata kanıt olamaz. III. tarımda sulama kanalları yapmaları
uğraşlarından hangileri yerleşik hayata
geçtiklerinin kesin bir kanıtı değildir?
V. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
A. Avarlar (Aparlar/Juan Juanlar)
✎ İsimleri Çin kaynaklarında “Juan-Juan” olarak geçmektedir.
✎ Orta Asya’da bir devlet kurmuşlarsa da, Göktürkler bu devlete son vermiştir.
✎ Balkanlara göç eden Avarlar, Bayan Han önderliğinde Orta Avrupa’da ikinci kez bir
devlet kurmuşlardır. 3. Çin kaynaklarında, kendilerinden “Juan
Juan” ismiyle bahsedilen, Orta Asya’dan
Balkanlara göç ederek Bayan Han önder-
 İstanbul’u kuşatan (626’da) ve Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türk topluluğu Avarlardır. liğinde Orta Avrupa’da bir devlet kuran
ve 626’da Sasanilerle birlikte İstanbul’u
✎ Slav topluluklarını devlet yönetimi ve millî bilinç yönünden etkilemişlerdir. ilk kuşatan Türk devleti aşağıdakilerden
hangisidir?
✎ Hıristiyanlığı benimseyen Avarlar zamanla asimile olup kimliklerini yitirmişlerdir.
A) Hunlar B) Macarlar C) Avarlar
✎ Ayrıca Avarlar, üzengiyi ve süvari kılıcını Avrupa’ya tanıtan ilk devlettir. D) Bulgarlar E) Kıpçaklar

B. Karluklar
✎ İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
✎ Kutluk (II. Göktürk) Devleti’nin yıkılmasında etkili olmuşlardır.
4. İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğu
✎ Türgişlerin siyasî varlıklarına son vermişlerdir.
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Moğollara (Cengiz Han)’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğudur. A) Kırgızlar B) Kimekler C) Türgişler
✎ İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır. D) Karluklar E) Göktürkler

✎ Talas Savaşı’nda Müslüman Arapları desteklemişler ve Orta Asya’nın Çinlileşmesini

engelleyerek İslâmiyet’in yayılmasını kolaylaştırmışlardır.

C. Kırgızlar
5. Dünyanın en uzun destanı olarak bilinen
✎ Orta Asya’da egemenlik kuran son Türk boyu Kırgızlardır. “Manas Destanı”, aşağıdaki Türk toplu-
✎ Uygurlara isyan ederek bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. luklarından hangisine aittir?
A) Uygurlar B) Kırgızlar C) Ak Hunlar
✎ Moğolların hâkimiyeti altına girip, Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk topluluğudur.
D) Peçenekler E) Bulgarlar
✎ Dünyanın en uzun destanı olan (400 bin mısra) Manas Destanı’nı oluşturmuşlardır.
✎ Kırgızlara ait Yenisey Yazıtları önemlidir.
✎ Günümüz Kırgızistan Devleti 1991’de kurulmuş olup, başkenti Bişkek’tir. 1-B 2-A 3-C 4-D 5-B

~9~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

D. Hazarlar
✎ Orta Avrupa ve Kafkaslarda egemenlik kurmuşlardır.
1. Türk tarihinde ilk kez “Tek Tanrılı” inanç
✎ Hz. Osman döneminde İslâm ordularıyla savaşan ilk devlettir. sistemini benimseyen ve İbraniler dışın-
da “Musevîlik” dinini kabul eden tek Türk
✎ Kafkasya’da ve Karadeniz’in kuzeyinde İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir. topluluğu aşağıdakilerden hangisidir?
✎ İbraniler (Yahudiler) dışında Musevîliği kabul eden tek topluluktur. Bu nedenle Tek A) Türgişler B) Macarlar C) Avarlar
Tanrılı inanç sistemini benimseyen ilk Türk devletidir. D) Peçenekler E) Hazarlar

✎ Hazarlar aynı zamanda paralı ordu kuran ilk Türk devletidir.

✎ İpek Yolu’nun güvenliğini sağlamaları, “Pan-Hazaria (Hazar Barışı)” adı ile bilinen
dönemi başlatmıştır.

E. Peçenekler 2. Peçeneklerle ilgili olarak aşağıda verilen

bilgilerden hangisi doğrudur?
✎ Karadeniz’in kuzeyinden batıya göç edip Balkanlar’a yerleşmişlerdir. A) Memlûk ordusunda görev almışlardır.
✎ Özellikle Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir. B) Türk boylarını ilk kez tek bir çatı altında
toplamışlardır.
✎ Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır.
C) Bizans ordusundan Selçuklu ordusuna
✎ Daha sonra Büyük Selçuklu ordusuna geçen Peçenekler, 1071 Malazgirt Savaşı’nın geçerek Malazgirt Savaşı’nın kazanıl-
masında etkili olmuşlardır.
kazanılmasında etkili olmuşlardır.
D) Kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuş-
✎ Hıristiyanlığı benimseyen devlet Kıpçaklar (Kumanlar) tarafından yıkılmıştır. lardır.
E) Asya Hun Devleti’ne bağlı olarak yaşa-
mışlardır.

F. Oğuzlar (Uzlar)
✎ Oğuz, kelime olarak “boy” ve “kabile” anlamına gelmektedir.
✎ Oğuzlar (Uzlar) en kalabalık Türk boyudur. (24 boy)
✎ Bizanslılar Oğuz Türklerine “Uz” adını vermiştir.
✎ Avrupa’ya giden Oğuz boyları millî benliklerini kaybetmiş ve Bizans ordusunda pa- 3. 864 yılında Hıristiyanlığı resmî din olarak
kabul eden ve Türk tarihinde “Han” unva-
ralı asker olarak görev yapmışlardır. nını değiştirip ilk kez “Çar” unvanını kul-
✎ X. yüzyılın sonlarına doğru İslâmiyet’i kabul etmişlerdir. lanan Türk devleti aşağıdakilerden han-
gisidir?
✎ Oğuzlar, Selçuklu ve Osmanlı gibi devletlerin kuruluşunda da etkili olmuştur. A) Tuna Bulgarları B) Turfan Uygurları
C) İtil Bulgarları D) Avrupa Hunları
E) Kansu Uygurları
G. Sibirler (Sabirler)
✎ Sabir adı, Türkçe “sapan” demek olup “yol değiştiren” anlamına gelmektedir.
✎ Sibirya ve Kafkas coğrafyasında yaşamışlar, bir kısmı Avrupa’ya göç etmiştir.
✎ Sasanilerle birleşip Bizans’a karşı mücadele etmişlerdir.
✎ Avrupa Hunları’ndan sonra Anadolu’ya akınlar yapan Türk topluluğudur.
✎ Bugünkü Sibirya adı Sabir Türklerinden gelmektedir.
4.
 Türk boyları içinde en kalabalık olanıdır.
 Bizans kaynaklarında “Uzlar” adı ile geç-
H. Bulgarlar mektedir.
 X. yüzyılın sonlarında İslâmiyet’i kabul et-
✎ Bulgar kelimesi “karışmak” anlamına gelmektedir. mişlerdir.
Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk dev-
✎ Avarlardan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğudur.
letlerinden hangisiyle ilgilidir?
✎ Tuna Bulgar Devleti ve İtil (Volga) Bulgar Devleti olarak ikiye ayrılmaktadır. A) Sibirler B) Hazarlar C) Oğuzlar
✎ Tuna Bulgarları 864’te Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmiş, Türk tarihinde ilk D) Kırgızlar E) Türgişler
kez “Han” unvanını değiştirip yerine “Çar” unvanını kullanmışlardır.
✎ İtil Bulgarları ise İslâmiyet’i kabul etmiştir. Bu nedenle Avrupa’daki Türk-İslâm kül-
türünün ilk temsilcileri sayılırlar. 1-E 2-C 3-A 4-C

~ 10 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

İ. Macarlar
✎ IX. yüzyılın sonlarında Macaristan’da egemenlik kurmuşlardır.
1.
✎ Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmişler, millî benliklerini yitirmişlerdir.  Hıristiyanlığı resmî din olarak kabul etmiş-
✎ Bu tarihten itibaren kabile birliğine dayalı siyasî yapıdan çıkıp, krallık sistemine da- lerdir.
yalı bir yönetim biçimini benimsemişlerdir.  Krallık sistemine dayalı bir yönetim anla-
yışını benimsemişlerdir.
✎ Almanların ilerlemesini durdurup, Balkanların Almanlaşmasını engellemişlerdir.
 Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştır-
✎ Türk kültürü, dili ve tarihine ait ilk araştırmaları başlatan topluluktur. maları yapmışlardır.
Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk dev-
 Dünyadaki ilk Türkoloji Enstitüsü’nü 1870’te Budapeşte’de Macarlar açmıştır. letlerinden hangisiyle ilgilidir?
A) Bulgarlar B) Macarlar C) Türgişler
D) Kırgızlar E) Kimekler

J. Türgişler (Türgeşler)
✎ Orta Asya’da egemenlik kurmuşlardır.
✎ Bilinen ilk hükümdarları Baga Tarkan’dır.
2. Türk tarihinde kendi adına para bastıran
✎ İlk kez para bastıran Türk devletidir. (ilk madeni para: “Yarmak”) ilk Türk hükümdarı aşağıdakilerden han-
gisidir?
A) Baga Tarkan B) Sulu Kağan
 Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.
C) Mete Han D) Bilge Kağan
E) Kutluk Bilge Kül Kağan
✎ Uygurlardan sonra yerleşik hayata geçen ikinci Türk topluluğudur.
✎ Sulu Kağan döneminde Müslümanlara karşı en çok direnen topluluk olmuşlardır.
✎ Orta Asya’da İslâmiyet’in yayılmasını engellemişlerdir.
✎ Siyasî karışıklıklardan dolayı önce ikiye ayrılan devlet, Karluklar tarafından 766’da
yıkılmıştır.
3. Rusların “İgor” destanına konu olan Türk
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kıpçaklar B) Kırgızlar C) İskitler
K. Kıpçaklar (Kumanlar) D) Hazarlar E) Eftalitler
✎ Kıpçakların sarı saçlı, mavi ya da yeşil gözlü oldukları bilinir. Bu yüzden Türk boyları
içinde en yakışıklı olanı olarak kabul edilirler.
✎ Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
✎ Ruslarla yaptıkları mücadeleler “İgor Destanı”na, Oğuzlarla yaptıkları savaşlar ise 4.
“Dede Korkut Hikâyeleri”ne konu olmuştur.  Oğuzlarla yaptıkları savaşlar Dede Korkut
✎ XIII. yüzyılda durumlarını koruyamamışlar ve bir kısmı Moğollara karışmış, bir kısmı Hikâyeleri’ne konu olmuştur.
da Altın Orda Devleti’nin egemenliğine girmiştir.  Codex Cumanicus adıyla iki ciltlik sözlük
hazırlamışlardır.
 Karadeniz’in Türkleşmesinde önemli rol
 Kıpçakların “Codex Cumanicus” adıyla iki ciltlik sözlükleri vardır. Eserin özgün metni oynamışlardır.
İtalya-Venedik’teki San Marko Kütüphanesi'ndedir. Yukarıdaki özellikler aşağıdaki Türk dev-
letlerinden hangisiyle ilgilidir?
A) Macarlar B) Kimekler C) Başkırtlar

L. Ak Hunlar (Eftalitler) D) Sabirler E) Kıpçaklar

✎ Çin baskısından kurtulmak isteyen Hunların bir bölümü, Hindistan’ın kuzeyine göç
edip Ak Hun Devleti’ni kurmuşlardır.
✎ 480 yılında İran'da çıkan Mazdek İsyanı'nın bastırılmasında etkili olmuşlardır.
✎ Göktürkler, İpek Yolu hâkimiyetini sağlamak için Sasanilerle birlikte bu devlete son 5. “Eftalitler” adıyla da bilinen, 567’de Gök-
vermiştir. türkler tarafından yıkıldıktan sonra top-
rakları Göktürkler ile Sasaniler arasında
paylaşılan devlet aşağıdakilerden hangi-
M. Kimekler (Yemekler) sidir?
A) Kırgızlar B) Sabirler C) Akhunlar
✎ İrtiş Irmağı kıyıları ile Altay Dağları arasında, VII. yüzyılda çeşitli boylarla birlikte D) Karluklar E) Kimekler
yaşamış olan bir Türk topluluğudur.
✎ VIII. yüzyıla kadar Göktürk egemenliğinde yaşayan Kimekler, bu devletin yıkılması
ile bağımsız olmuş, XI. yüzyılda ise Kıpçakların egemenliğine girmişlerdir. 1-B 2-A 3-A 4-E 5-C

~ 11 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

N. Başkırtlar (Başkurtlar)
✎ Güney ve Orta Ural Dağları’nın iki yanında bulunan bozkır ve ormanlık alanda IV. 1. Aşağıdakilerden hangisi, Türk devletleri-
yüzyıldan XII. yüzyıla kadar yaşamışlardır. nin kısa zamanda yıkılışında etkili olan
faktörlerden biri değildir?
✎ XII. yüzyıla kadar eski dinlerini koruyabilen Başkırtlar, Altın Orda egemenliğinde İs-
lâmiyet’i kabul etmiştir. XVII. yüzyıldan itibaren Rus nüfuzu altına girmişlerdir. A) Gök Tanrı inancını benimsemeleri
B) Kut anlayışının olumsuz etkileri
C) Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin
Türk Devletleri’nin Yıkılışında Etkili Olan Faktörler söz sahibi olması
D) İkili yönetim sisteminin uygulanması
E) Boylar arasındaki siyasî mücadeleler

 Yönetimde hanedanın erkek üyelerinin söz sahibi olması

 İkili yönetim teşkilâtının bölünmeye sebep olması
 Boylar arasındaki siyasî mücadeleler
2.
 Veraset sisteminden kaynaklı taht kavgaları
I. han,
 Kut anlayışının olumsuz etkileri
II. kağan,
 Dış güçlerin baskısı ve hileleri (Çin’in böl-parçala-yönet politikası ve entrikaları) III. sultan
Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet ön-
cesi Türk devletlerinde hükümdarlık un-
vanı olarak kullanılmamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
VI. İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ’NDE KÜLTÜR VE
MEDENİYET
A. DEVLET YÖNETİMİ 3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;

1. Hükümdar I. yay,
II. tuğ
✎ Eski Türk devletlerinde boyların bir araya gelmesiyle devlet (İl/El) oluşmuştur. III. örgin (taht)
✎ Devlet, hükümdar tarafından töreye uygun bir şekilde yönetilmiştir. Bu durum hü- unsurlarından hangileri hükümdarlık alâ-
kümdarın yetkilerinin töre ile sınırlandırıldığını göstermektedir. meti olarak kullanılmıştır?

✎ Hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller (alâmetler) kullanmışlardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

Hükümdarlık Unvanları Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)

* Hakan * Tanhu * Otağ (Çadır) * Taht (Örgin)

4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hüküm-
* Han * Şanyü * Unvan Alma * Nevbet (Davul) dara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı tara-
fından verildiğine inanılmıştır.
* Kağan * İlteriş * Kotuz (Sorguç) * Sancak İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görü-
* İlteber * İdikut * Yay * Tuğ len bu anlayışa ne ad verilmiştir?
A) Kotuz B) Tuğ C) Tigin
D) Kut E) Toygun
 Bağımsızlık sembollerinden Tuğ aynı zamanda bayrak yerine de kullanılırdı. Bununla
birlikte ok hükümdarlık sembolü değildir. Sadece bağlılığı göstermektedir.

5. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet önce-

2. Kut Anlayışı si Türk devletlerinde görülen hükümdar-
lık alâmetlerinden biri değildir?
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara, devleti yönetme yetkisinin Tanrı A) Taht B) Hil’ât C) Sancak
tarafından verildiğine inanılmıştır. Bu anlayışa “Kut Anlayışı” denilmektedir. D) Nevbet E) Otağ
✎ Kut anlayışı sayesinde hükümdar mutlak otoritesini artırmıştır.
✎ Kut anlayışında; bu yetkinin babadan oğula kan bağı ile geçtiği kabul edilmiş, bu
düşünce de taht kavgalarına ve bölünmelere yol açmıştır. 1-A 2-C 3-E 4-D 5-B

~ 12 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde “sosyal devlet” anlayışının olduğu görülmektedir.

Bu durumu hükümdarın görevlerinden anlıyoruz.
✎ Hükümdarın başlıca görevleri şunlardı: 1. İslâmiyet öncesi Türklerde;

⁂ Orduya komuta etmek ⁂ Töreyi uygulamak I. orduya komuta etmek,

II. toy düzenlemek,
⁂ Adaleti sağlamak ⁂ Toy düzenlemek III. suçluları yargılamak
⁂ Huzur ve refahı sağlamak unsurlarından hangileri hükümdarların
görevleri arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
3. Veraset (Egemenlik) Anlayışı D) I ve II E) II ve III

✎ Bu anlayışa göre ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılıyordu. (Üleş Sistemi)
✎ İlk Türk devletlerinde düzenli bir veraset anlayışı görülmemiş, bu sitem sağlam bir
temele dayanmamıştır. Nitekim veraset sistemi; ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, 2.
taht kavgalarını ortaya çıkarmış ve beraberinde kısa sürede yıkılmaları getirmiştir. I. veraset sistemi,
II. ikili teşkilât,
III. kurultay
4. İkili Yönetim Teşkilâtı Yukarıdakilerden hangileri İslâmiyet ön-
cesi Türk devletlerinde devlet yönetimi
✎ Türklerde ilk devlet teşkilâtı, Asya Hun Devleti hükümdarı Mete Han zamanında ile ilgilidir?
oluşturulmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Bu teşkilâtlanmaya göre, ülke doğu ve batı (ya da sağ–sol) şeklinde ikiye ayrılarak D) II ve III E) I, II ve III
yönetilmiştir. Bu yönetim sistemine İkili Teşkilât adı verilmiştir.
✎ İkili yönetim teşkilâtında; ülkenin doğusunda Kağan, batısında ise Yabgu unvanı ile
hükümdarın kardeşi bulunurdu. Yabgu iç işlerinde serbest, dış işlerinde ise doğuda
bulunan kağana bağlıydı.
3. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında Kurul-
tay’ın savaş, barış gibi önemli konularda al-
 Bu durum, yönetimde merkeziyetçiliğin güçlü olmadığını, ülkede “federal bir yöne- dığı kararlar hükümdarı bağlamazdı.
tim” anlayışının olduğunu göstermektedir. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görü-
len bu durum kurultayın aşağıdakilerden
en çok hangisine benzediğini göstermek-
tedir?
A) Danışma Meclisi B) Ulusal Meclis
5. Kurultay (Toy/Kengeş) C) Meclis Hükümeti D) Kurucu Meclis
✎ Türk devletlerinde siyasî, askerî ve ekonomik kararların alındığı, her türlü devlet E) Olağanüstü Meclis
işinin görüşülüp karara bağlandığı meclise Kurultay (Toy/Kengeş) adı verilmiştir.
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde son söz hükümdara ait olduğundan, kurultay
sadece bir “Danışma Meclisi” özelliğine sahiptir. Kurultay, hükümdarın kararlarını 4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde her
sadece sorgulayabilir ve tartışabilirdi. Ancak yetkilerini sınırlandıramazdı. Nitekim türlü devlet işlerinin görüşülüp karara
hükümdarlar bazı dönemlerde Kurultay kararlarına uymamıştır. bağlandığı kurum aşağıdakilerden han-
gisidir?
✎ Kurultaya katılma hakkı olanlara ise Toygun denilmiştir. A) Divan B) Otağ C) Kengeş
D) Kurgan E) Balbal

Kağan

5.
Hatun Kurultay Boy
I. kağan,
(Katun) Üyeleri Beyleri
II. kam,
III. yabgu

Hanedan İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, yu-

karıdakilerden hangilerinin “Kurultay”a
Üyeleri
katılma hakkı vardı?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

 Kurultay üyeleri içerisinde din adamlarının yer almaması, İslâm öncesi Türk devletle-
rinde teokratik (dinsel) yönetim anlayışının olmadığını göstermektedir. 1-D 2-E 3-A 4-C 5-D

~ 13 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

6. Hatun [Katun] ve Tigin

✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde hükümdarın eşine Hatun ya da Katun denirdi. 1. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet önce-
✎ Hatun (Katun)’un Kurultay’a katılma yetkisi vardı. si Türk devletlerinde hükümdarın erkek
çocuklarına verilen addır?
✎ Hatun, hükümdar sefere gittiği zaman devleti hükümdar adına yönetirdi. A) Apa B) Tigin C) Katun
D) İdikut E) Yabgu
 Bu durum kadının devlet yönetiminde söz sahibi olduğunu açıkça göstermektedir.

✎ İlk Türk devletlerinde hükümdarın erkek çocuklarına ise Tigin adı verilirdi. Tiginleri
devlet yönetimi konusunda yetiştiren eğitmenlere de Ataman (İnal/İnanç) denirdi.

2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde, dev-

7. Boylar Birliği Federasyonu letin her türlü yazışmalarını yapan görev-
liye ne ad veriliyordu?
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletleri genellikle boyların birleşmesinden oluşmuştur.
A) Agılıg B) Yarlığ C) Buyruk
✎ Boyların bir araya gelmesiyle oluşan bu sistemde her boyun bir beyi vardır. D) Toygun E) Bitikçi
✎ Boy beyleri içişlerinde serbest, dışişlerinde ise merkeze bağlıdır. (Federatif Yapı)

Ülke Yönetimi İle İlgili Bazı Kavramlar

 Agılıg : Hazine görevlisi 3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet önce-

 Apa : Sivil yönetici si Türk devletlerinde yönetim ile ilgili bir
kavram değildir?
 Aygucı : Vezir
A) Baksı B) Yabgu C) Tudun
 Ayuki : Hükümet D) Şad E) Kengeş
 Balık : Şehir
 Bitikçi/Tamgacı : Devlet yazışmalarını yapan görevli
 Buyruk : Bakan
 İç Buyruk : Saray memuru
 İl/El : Devlet
 Kurultay (Toy - Kengeş) : Meclis (Danışma Meclisi) 4. İslâmiyet öncesi Türklerle ilgili olarak,
 Kut : Hükümdarlık yetkisini Tanrı’nın verdiğine inanılması
I. börk,
 Şad : Taşrada görevli hanedan üyesi (vali) II. hilâl taktiği,
 Toygun : Kurultaya (Meclise) girme hakkı III. tarkan,
 Tudun : Vali, vergi memuru IV. onlu sistem
 Yarlığ : Hükümdarın emri gibi kavramlar aşağıda verilen alanlar-
dan hangisiyle ilgilidir?
A) Yönetim B) Sanat C) Ordu
D) Din E) Hukuk

B. ORDU TEŞKİLÂTI
✎ İlk Türk devletlerinin yaşadıkları bölgelerin doğal sınırlarla korunması ve özellikle
dış tehditlerin sürekli var olması, onların askerlik alanında güçlü olmalarında son
derece etkili olmuştur.
✎ Türk toplumlarında kadın-erkek herkes aynı zamanda birer askerdi. Türklerde bu
anlayışa Ordu-Millet Anlayışı adı verilmiştir. Bu nedenle İslâm öncesi Türk devlet- 5. Türk tarihinde ilk düzenli ordu, aşağıdaki
hükümdarlardan hangisi tarafından ku-
lerinde paralı askerlik görülmemiştir.
rulmuştur?
✎ Türk tarihinde ilk düzenli ordu Hun hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur. A) Bumin Kağan B) Mete Han
✎ Bu dönemde ayrıca orduda ilk kez “Onlu Sistem” uygulanmıştır. C) Teoman D) Attila
E) Bilge Kağan
✎ Ordu komutanlarına Tarkan, Subaşı, Böri ya da Noyan adı verilmiştir.
✎ Savaşlarda düşmanın durumunu öğrenmek için “yelme” adı verilen keşif kolları bu-
lundurulmuş; savaş taktiği olarak ise Turan (Hilâl/Kapan) Taktiği kullanılmıştır. (Bu
savaş taktiğinin İslâmiyet’ten sonraki adı Sahte Ricat (Geri Çekilme)’tır.) 1-B 2-E 3-A 4-C 5-B

~ 14 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ Türkler, at unsuru ve savaşçılık özelliklerine bağlı olarak yaşadıkları çağın en güçlü

ordularını kurmuşlardır. Bu yüzden ilk Türk devletlerinde en az değişime uğrayan
alan ordu teşkilâtı (askerlik) olmuştur. 1. İslâm öncesi Türk devletlerinde en az de-
ğişime uğrayan ve tarihsel süreçte diğer
✎ Ordudaki askerlerin giydiği ve genellikle hayvan postundan yapılan başlığa tolga ya toplumların da en çok etkilendikleri alan
da börk adı verilmiştir. aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Daha çok ok, yay, mızrak, kılıç, süngü, kalkan, kama, gürz gibi silahları kullanan A) Mimarî B) Askerlik C) Din
Türkler, tarihsel süreçte diğer toplumları da en çok askerî alanda etkilemişlerdir. D) Hukuk E) Yönetim

C. TOPLUMSAL YAPI
2. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı ile
ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden
hangisi doğru değildir?
A) Çekirdek aile tipi görülür.
İl/El
B) Toplumda kadına da önem verilmiştir.
(Devlet)
Budun C) Monogami (tek eşlilik) söz konusudur.
(Millet) D) Yaylak-kışlak kültürü vardır.
Bod E) Toplumda belirgin bir sınıf ayrımı vardır.
(Boy)
Urug
(Soy)
Oguş
(Aile)
3. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet önce-
si Türklerde toplumsal yapıyı oluşturan
bölümlerden biri değildir?
✎ Eski Türklerde halk (Kün); Oguş (Aile)→Urug (Soy)→Bod (Boy)→Budun (Millet) adı
verilen toplumsal bölümlerden oluşuyordu. A) Oguş B) Urug C) Budun
D) Boy E) Kengeş
✎ Çekirdek aile tipinin görüldüğü ve ataerkil (erkek egemen) toplumun ön planda
olduğu Türk toplumunda monogami (tek eşle evlilik) söz konusudur.
✎ Ayrıca kadın, sosyal yaşamda erkeğin yanında yer alabilmiştir. Bu durum kadına
verilen değeri göstermektedir.
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde sınıfsal ayrılıklar oluşmamıştır. Bunun başlıca 4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;
nedenleri; göçebe yaşam tarzı, ortak mülkiyet anlayışı ve toprakların devlet malı  Mimarînin gelişmemesi
sayılmasıdır. Böylece toplumda “soylular sınıfı” ortaya çıkmamıştır.  Uzun süreli hapis cezalarının olmaması
✎ Eski Türklerde genellikle göçebe (konar-göçer) yaşam tarzı söz konusudur. Bunun  Özel mülkiyetin gelişmemesi
temel sebebi, Orta Asya’nın olumsuz iklim koşullarıdır. (kuraklık-bozkır) gibi durumlar aşağıdakilerden hangisi ile
en iyi şekilde açıklanabilir?
✎ Bu yaşam tarzına bağlı olarak toplumlarda yaylak-kışlak kültürü görülmektedir.
A) Göçebe yaşam tarzı
B) Dinî inançları
C) Savaşçı özellikleri
Göçebe Yaşam Tarzının Özellikleri D) Kültürel yapı
E) Bağımsızlıklarına düşkün olmaları

 Temel sebebi olumsuz iklim koşullarıdır.

 Tarım gelişmemiş, hayvancılık ve ticaret temel geçim kaynakları olmuştur.
5. İslâmiyet öncesi Türk topluluklarında;
 Özel mülkiyet yoktur. Bu yüzden sınıf farklılığı söz konusu değildir.
I. kut anlayışının benimsenmesi,
 Savaşçılık özelliğinin gelişmesine etki yapmıştır. (Mücadeleci ruh) II. mimarînin çok fazla gelişmemesi,
 Mimarî gelişmemiş, taşınabilir sanat ve çadır kültürü gelişmiştir. III. sınıf farklılığının oluşmaması

 Konar-göçerliğin bir sonucu olarak uzun süreli hapis uygulanmamıştır. durumlarından hangileri göçebe yaşam
tarzının sonuçları arasında yer alır?
 Yazılı kültür pek gelişmemiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Teşkilâtçılık ve örgüt kültürü gelişmiştir. D) II ve III E) I, II ve III

 Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesini zorlaştırmıştır.

1-B 2-E 3-E 4-A 5-D

~ 15 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İlk Türk devletlerinde dinî ve millî kutlamalara (şölenlere) herkes katılırdı. Toy adı
da verilen bu şölenlerde kurbanlar kesilir, at yarışları düzenlenir ve dans edilirdi.
✎ Şölenlerde (eğlencelerde) genellikle “Kopuz” adı verilen müzik aleti kullanılmıştır. 1. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapı göz
önüne alındığında, temel geçim kaynağı-
Ayrıca “Çavgan” adı verilen ve at üstünde oynanan savaş oyunu da toplum arasın- nın aşağıdakilerden hangisi olduğu söy-
da yaygındı. lenebilir?
✎ Büyük zaferlerin sonunda ya da baharın gelişi üzerine düzenlenen şölenler, toplum A) Hayvancılık B) Tarım
içinde sosyal dayanışmayı da güçlendirmiştir. C) Ticaret D) Madencilik
E) Dokumacılık

D. EKONOMİK YAPI
✎ İlk Türk devletlerinde ekonomik hayatın temeli hayvancılığa dayanıyordu.
2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet önce-
✎ Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık da gelişmiştir. (çadır yapımı gibi)
si Türk devletlerinin ihraç ettiği ürünler
✎ Madencilik oldukça gelişmiştir. Ayrıca Çin ile ticarî ilişkiler (hayvan, ipek) gelişmiş, arasında gösterilemez?
Uygurlar döneminde bu ilişkiler daha da ilerlemiştir. A) Deri B) Canlı hayvan
✎ Uygurlarla birlikte yerleşik yaşamdan sonra tarım önem kazanmıştır. C) Hububat D) Kösele
E) Dokuma ürünleri
✎ Türkler diğer devletlere karşı, daha çok ticaret konusunda mücadele vermiştir.
✎ İpek Yolu ve Kürk Yolu önemli ticaret yollarıdır. İpek Yolu’nda genellikle dokuma
eşyaların, Kürk Yolu’nda ise hayvansal malzemelerin ticareti yapılırdı.

3. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde;

İhraç ve İthal Edilen Ürünler I. tarım ürünleri,
II. hayvansal gıdalar,
III. silah ve madenî eşyalar
İhraç (Dış Satım) Malları İthal (Dış Alım) Malları
unsurlarından hangileri ekonomide ithal
mallar arasında yer alır?
 Et  Tarımsal Ürünler
 Deri A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Hububat
 Canlı Hayvan  Giyim Eşyaları D) I ve II E) II ve III
 Kösele  İpek Kumaş
 Dokuma Ürünleri
 Hayvansal Gıdalar
 Silah
 Madenî Malzemeler
4. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinin para
yerine kullandıkları ve üzerinde genellik-
le hükümdarın mührü bulunan ipekten
✎ Türkler, genellikle üzerinde hükümdarın mührü bulunan ipekten bez parçalarını bez parçalarına ne ad veriliyordu?
para yerine kullanmışlardır. Bunlara Kamdu ya da Böz adı verilmiştir. A) Ongun B) Kamdu
C) Kopuz D) Çevgan
E) Yelme

E. DİN VE İNANIŞ
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde din ve inanış toplumun sadece sosyal yaşamını
şekillendirmiş, devlet işlerine karıştırılmamıştır. Bu yüzden devletler teokratik bir
nitelik göstermez.
✎ Eski Türklerde çok tanrılı bir inanç sistemi vardı. Bunlar; 5. İlk Türk devletlerinde din ve inanışın top-
lumun sadece sosyal yaşamını şekillen-
dirmesi ve devlet işlerine karıştırılmama-
sı onların aşağıdaki devlet özelliklerin-
1. Gök Tanrı İnancı (Tengricilik) den hangisine sahip olduklarını göster-
mektedir?
✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en yaygın inançtır.
A) Demokratik B) Sosyal C) Millî
✎ Bu inançta Tanrı tektir ve soyuttur. D) Teokratik E) Laik
✎ Tengri kelimesi, günümüz Türkçesi’ndeki “Tanrı” anlamına gelmekte olup, Orhun
Kitabeleri’nde çözülen ilk kelimedir.
✎ Tanrı insanlara yol gösterir ve onlara hükmeder. 1-A 2-C 3-A 4-B 5-E

~ 16 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

✎ Kurban kesme geleneği vardır.

✎ Temizlik önemli bir unsurdur.
1. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin İslâ-
✎ Din adamlarına kam ya da baksı adı verilmiştir. miyet’ten önce sahip oldukları inançlar-
✎ Kamların giysilerine ise “manyak” denmiştir. dan biri değildir?
A) Şamanizm B) Musevîlik
C) Totemizm D) Budizm
2. Totemizm E) Putperestlik
✎ En eski inançtır.
✎ Kutsal olduğu kabul edilen bitki ya da hayvanlara saygıyı ifade eder.
✎ Kutsal varlıklara “Ongun” denirdi.
2. Aşağıdakilerden hangisi, İslâmiyet önce-
✎ Türklerin kutsal saydığı ve kendisini temsil ettiğine inandığı hayvan kurttur. si Türk devletlerinde din adamlarına veri-
len addır?

3. Şamanizm A) Toygun B) İdig C) Yuğ

D) Kam E) Balbal
✎ İslâm öncesi Türk devletlerinde en önemli inançlardan birisidir.
✎ Şamanizm bir din olmayıp, büyü ve sihre dayanan inanç sitemidir.
✎ Şamanizm’de din adamlarına şaman, kam ya da baksı adı verilmiştir.
3.
I. sav,
4. Natürizm (Doğalar Kültü – Tabiat Varlıklarına İnanma)
II. ongun,
✎ Dağ, tepe, ırmak, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanıl- III. kurgan
masıdır. Bu inanca Natürizm adı verilmektedir. Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet ön-
✎ Doğada olduğu düşünülen bu gizli güçlere idig, yer-su gibi isimler vermişlerdir. cesi Türklerde din ve inanç sistemi ile il-
gili kavramlardan biri değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
5. Animizm (Atalar Kültü) D) I ve II E) II ve III

✎ Ölmüş büyüklerin (ataların) ruhlarına inanmadır.

✎ Bu inanca ayrıca Atalar Kültü İnancı da denmektedir.
✎ Ölmüş büyüklerin ruhlarının yaşayan Türkleri koruyacağına inanmışlardır.
4. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda
verilen devlet-inanç sistemi eşleştirmele-
Türklerin Kabul Ettiği Diğer Dinler rinden hangisi doğru değildir?
A) Türgişler → Budizm

 Budizm  Uygurlar, Türgişler B) Macarlar → Hıristiyanlık

 Manihaizm  Uygurlar C) Bulgarlar → Musevîlik

 Hıristiyanlık  Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kumanlar D) Karluklar → İslâmiyet

 Musevîlik  Hazarlar E) Uygurlar → Manihaizm

 İslâmiyet  Karluklar, Oğuzlar, İtil Bulgarları

✎ Türklerde ölen kişinin ardından yas tutulur ve ölüler için “yuğ” adı verilen cenaze
törenleri düzenlenirdi. Bu törenlerde ayrıca “yuğ aşı” denilen ziyafetler verilirdi.
5.
✎ Ölen kişi eşyalarıyla birlikte “Kurgan” adı verilen mezarlara gömülürdü.
I. şölen düzenlenmesi,
II. ceset mumyalanması,
 Bu durum “öldükten sonra yaşam inancı”nın olduğunu açıkça göstermektedir. III. mezarlara değerli eşyaların ya da bazı
hayvanların da gömülmesi
Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet ön-
{Türklerde Ahret İnancının Kanıtları} cesi Türklerde ölümden sonra yaşam ol-
duğunu kanıtlar niteliktedir?
 Cesetlerin mumyalanması
 Mezarların oda şeklinde yapılması (kurgan) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Mezarlara değerli eşyaların ya da bazı hayvanların da gömülmesi D) I ve II E) II ve III

 Cennet (uçmağ) ve cehennem (tamu) anlayışlarının olması

 Balbal denilen heykelciklerin mezar taşı olarak dikilmesi
1-E 2-D 3-A 4-C 5-E

~ 17 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

 İslâm öncesi Türk devletlerinde; ölen kişi için yas tutulması ve ölen kişi için merasim
yapılması ölümden sonra yaşam olduğuna kanıt değildir.
1.
 Altay Dağları’nda Pazırık kurganında ele
Bazı Önemli Kurganlar geçirilen dünyanın en eski halısı
 Kazakistan’da Alma Ata şehri yakınların-
Esik Kurganı: daki Esik kurganında ele geçirilen “Altın
 MÖ VII. yüzyıla ait olan Kazakistan’da Isık Gölü yakınlarında bulunmuştur. Elbiseli Adam” zırhı
 Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu tahmin edilen bu kurganda Yukarıda verilen buluntular Türk sanatı-
bulunan en önemli eşya Altın Elbiseli Adam Zırhı’dır. nın hangi dönemine aittir?
 Bu zırh günümüzde Ermitaj Müzesi'nde (Rusya) sergilenmektedir. A) Göktürkler B) Hunlar C) Uygurlar
D) Karluklar E) Kırgızlar
Pazırık Kurganı:
 Altay Dağları’nda bulunan ve Hunlara (bazı kaynaklara göre İskitlere) ait olduğu
tahmin edilen bu kurganda ise dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık
Halısı çıkarılmıştır.
 Bu halı da günümüzde Ermitaj Müzesi'nde sergilenmektedir. 2. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde kur-
gan adı verilen mezarların başına dikilen
ve ölen kişinin hayattayken öldürdüğü
düşman sayısını temsil eden küçük hey-
kelciklere ne ad veriliyordu?
Din ve İnaç Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar A) Kengeş B) Ongun C) Kopuz
D) Tamu E) Balbal
 Balbal : Kurganların çevresine dikilen küçük heykelcikler (mezar taşı)
 Kam : Din adamı
 Kurgan : Ölülerin eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezar
 Ongun : Totem, kutsal olduğuna inanılan nesne ya da hayvan 3.
 Şaman/Baksı : Din adamı
I. baksı,
 Tamu : Cehennem
II. toy,
 Uçmağ : Cennet
III. balbal,
 Umay : Tanrıça IV. umay,
 Yuğ : Cenaze töreni V. yabgu
 Yuğ Aşı : Cenaze törenlerinde verilen ziyafet
Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet ön-
cesi Türklerde din ve inanç sistemi ile il-
gili kavramlardan biri değildir?
A) I ve IV B) II ve III C) II ve V
F. HUKUK D) III ve IV E) IV ve V

✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde siyasal ve sosyal hayat Töre adı verilen yazısız
(sözlü) hukuk kurallarına göre düzenlenmiştir.
✎ Törenin temeli gelenek ve göreneklerdir.
4. İslâm öncesi Türk topluluklarında yazısız
✎ Hükümdar dâhil herkes bu kurallara uymak zorundaydı. hukuk kurallarına ne ad veriliyordu?
A) Sagu B) Yuğ C) Koşuk
(Törenin Kaynakları) D) Töre E) Sav

Örf, Âdet ve Kurultayın Kağanın

Gelenekler Kararları Emirleri 5.
I. din kuralları,
II. örf ve âdetler,
III. kağanın emirleri
Yukarıdakilerden hangileri, İslâmiyet ön-
cesi Türklerde “töre”nin kaynakları ara-
(Kutadgu Bilig’e Göre Törenin Değişmez Hükümleri) sında yer almaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
Adalet Faydalık Eşitlik İnsanlık
(Konilik) (Uzluk) (Tüzlük) (Kişilik)
1-B 2-E 3-C 4-D 5-A

~ 18 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

 Töre hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hale getirilmiştir.

1. “Töre” adı verilen yazısız hukuk kuralları-
nı ilk kez yazılı hale getiren Türk devleti
✎ Adalet teşkilâtında hukuk işlerine Yargan (Yargucı) denilen hâkimler bakardı. aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Hükümdarın başkanlık ettiği mahkemelere ise Yargu adı verilmiştir. A) Hunlar B) Göktürkler C) Uygurlar
✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle uzun süreli hapis cezası uygulanmamıştır. D) İskitler E) Avarlar

G. YAZI, DİL VE EDEBİYAT

1. Yazı
✎ Eski Türklerde yazı Göktürkler (Orhun Kitabeleri) ile başlamıştır. 2.
✎ Göçebe yaşam tarzı nedeniyle yazılı hayatın gelişmediği ilk Türk devletleri, tarih I. Göktürkler
boyunca pek çok alfabe kullanmışlardır. Bunlardan ikisi millî alfabedir. II. Uygurlar
III. Avarlar
(Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler) Yukarıdaki Türk devletlerinden hangileri
kendilerine özgü alfabe meydana getir-
mişlerdir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Orhon Uygur Soğd Kiril Arap Latin D) I ve II E) II ve III
(Millî) (Millî)

✎ Göktürk (Orhon) Alfabesi: Türklerin ilk millî alfabesi olup 38 harften oluşur. Gök-
türk (Orhun) Kitabeleri bu alfabe ile yazılmıştır.
✎ Uygur Alfabesi: Türklerin ikinci millî alfabesi olup, Uygurların Soğd alfabesinden
3. Aşağıdakilerden hangisi Türklere özgü
etkilenerek oluşturduğu 14-18 harften oluşan alfabedir. bir alfabedir?
A) Soğd B) Orhon C) Latin
D) Kiril E) Arap
2. Dil ve Edebiyat
a) Sözlü Edebiyat
✎ İlk Türk devletlerinin, göçebe yaşam tarzından dolayı yazı ile tanışması ve yazıyı
kullanması gecikmiştir. Ancak Türkler, yazıdan önceki dönemde özellikle sözlü
edebiyat ürünlerine önem vermişlerdir. Başlıca sözlü edebiyat türleri;
4. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ölen
kişilerin arkasından yakılan ağıtlara ne
Türklerde Sözlü Edebiyat Türleri ad veriliyordu?
A) Sagu B) Koşuk C) Sav
D) Yuğ E) Ongun
Koşuk : Şölenlerde, ziyafetlerde kopuz eşliğinde söylenen coşkulu şiirlerdir.
Sav : Türk atasözleridir.
Sagu : Yuğ törenlerinde ölen kişinin ardından yakılan ağıttır.
Destan : Olağanüstü olayların (savaş, afet) anlatıldığı kahramanlık öyküleridir.

5. İlk Türk devletleriyle ilgili olarak aşağıda

verilen devlet-destan eşleştirmelerinden
Türklere Ait Önemli Destanlar hangisi doğru değildir?
A) İskitler → Alper Tunga Destanı
B) Göktürkler → Ergenekon Destanı
Alper Tunga ve Şu Destanları  İskitler (Sakalar) C) Hunlar → Oğuz Kağan Destanı
Türeyiş ve Göç (Kutlu Dağ) Destanları  Uygurlar D) Kırgızlar → Manas Destanı
Oğuz Kağan Destanı  Asya Hun Devleti E) Uygurlar → Şu Destanı
Ergenekon ve Bozkurt Destanları  Göktürkler
Manas Destanı  Kırgızlar
1-C 2-D 3-B 4-A 5-E

~ 19 ~
“İslamiyet Öncesi Türk Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

 DİKKAT!
Şehnâme, Gılgamış, İgor, Şinto ve İlyada gibi destanlar Türk destanı değildir. Bu destan
isimleri ÖSYM tarafından sorularda çeldirici olarak kullanılabilmektedir. 1.
I. Alper Tunga Destanı
II. Bozkurt Destanı
b) Yazılı Edebiyat III. Oğuz Kağan Destanı
1. Göktürk (Orhun) Kitabeleri Yukarıda verilen destanların oluşturuldu-
ğu dönemler aşağıdakilerden hangisinde
✎ Türk tarihinde ilk yazılı kaynaklar II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde dikilen doğru olarak gruplandırılmıştır?
Orhun (Göktürk) Kitabeleri’dir.
I II III

Göktürk (Orhun) Kitabelerinin Özellikleri A) Hunlar Göktürkler Uygurlar

B) İskitler Göktürkler Hunlar
C) Hunlar İskitler Uygurlar
 Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgelerdir. (ilk Türkçe metin) D) Göktürkler Uygurlar Hunlar
 Yazılı Türk Edebiyatı’nın ilk eserleridir. E) İskitler Uygurlar Göktürkler
 Türk adının geçtiği ilk Türkçe belgedir.
 Türk devlet anlayışını anlatan ilk belgedir.
 Siyasetnâme özelliği gösterir.
 Yazarı Yolluğ Tigin’dir. (Adı bilinen ilk Türk tarihçisi olarak kabul edilir.)
 Üç tarafı Türkçe, bir tarafı Çince yazılmıştır.
2.
 Kitabeler; Vezir Tonyukuk, Kül Tigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.
I. Ergenekon Destanı
 1709’da İsveçli yüzbaşı Johan Von Strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez
II. İgor Destanı
Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.
III. Türeyiş Destanı
 Kitabelerde Çin’e karşı verilen bağımsızlık mücadelesi anlatılır. Kağan millete
IV. Gılgamış Destanı
hesap verir. Ayrıca Türk kültürü ve yasaları hakkında da bilgi verir. Bu durum,
Göktürklerde sosyal devlet anlayışı olduğunu göstermektedir. Yukarıdaki destanlardan hangileri Türk-
lere ait değildir?
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) III ve IV

2. Karabalgasun/Sine-Uşi/Moyen-çur/Bugut Yazıtları
✎ Uygurlar dönemine ait yazıtlardır.
✎ Üzerlerinde Türkçe, Çince ve Soğdca yazılar yer almaktadır.

3. Aşağıdakilerden hangisi Göktürk kitabe-

lerinin özelliklerinden biri değildir?
3. Yenisey Yazıtları
A) II. Göktürk (Kutluk) Devleti döneminde
✎ Kırgızlara aittir. dikilmiştir.
✎ V. yüzyıla ait olduğu sanılmaktadır. B) Yazarı Yolluğ Tigin’dir.
C) İlk kez Danimarkalı Türkolog Wilhelm
Thomsen tarafından okunmuştur.
D) Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk
yazılı belgelerdir.
H. BİLİM VE SANAT E) Kitabeler; Kül Tigin, Balamir Kağan ve
Bilge Kağan adına dikilmiştir.
1. Bilim
✎ Eski Türkler, bilimde özellikle astronomi ve tıp alanlarında ilerlemişlerdir. Nitekim
onların On İki Hayvanlı Türk Takvimi’ni hazırlamaları astronomide, mumyacılık
yapmaları ise tıp alanında ilerlediklerini göstermektedir.
✎ Ayrıca Uygurlar, “hareketli harf sistemini” bularak modern matbaanın temelini at- 4. Tahta harf kalıplarıyla yapılan baskı tek-
mışlardır. (Türk tarihinde ilk kütüphane kuran devlet Uygurlardır.) niğini ilk kez kullanan Türk devleti aşağı-
dakilerden hangisidir?

2. Sanat A) Hunlar B) Göktürkler C) Uygurlar

D) Kırgızlar E) Macarlar
✎ Eski Türk devletlerinde sanat eserlerinde daha çok taşınabilir malzemeler kullanıl-
mıştır. Bunun temel sebebi göçebe yaşam tarzıdır.
✎ Göktürkler döneminden günümüze sadece kitabeler ve balballar ulaşmıştır. 1-B 2-C 3-E 4-C

~ 20 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İslamiyet Öncesi Türk Tarihi”

 Balballar Türk sanatındaki ilk heykel örnekleri olarak kabul edilmektedir.

1.
✎ Günlük eşyalar, kılıç kabzaları, kemerler, kemer tokaları ve çadırlar, hayvan figürle- I. kitabe,
ri ve değerli taşlarla süslenmiştir. Bu süsleme sanatına Hayvan Üslûbu denilmiştir. II. sur kalıntıları,

✎ Eski Türk devletlerinin yaşam tarzı olan göçebelik, özellikle onların dokumacılık sa- III. tapınak ve saraylar
natında son derece ileri seviyeye gelmelerinde etkili olmuştur. Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler
döneminden günümüze kalan kalıntılar
arasında gösterilemez?
 Uygurlara kadar yerleşik hayat olmadığı için duvar, kâğıt ve resim sanatları ile ev, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
saray ve tapınak mimarîsi gelişmemiştir.
D) I ve II E) II ve III

✎ Uygurlarla birlikte yerleşik hayata geçilmiş ve sanat anlayışı değişmiştir.

✎ Özellikle şehirlerin kurulmasıyla birlikte mimarî önem kazanmıştır.
✎ Uygurlarda yerleşik hayata bağlı olarak, fresk (duvar süsleme), resim, heykel ve 2.
minyatür sanatları da gelişmiştir. I. hat,
II. fresk,
 Uygur ressamlarına Bedizci adı verilmiştir. III. minyatür
İslamiyet öncesi Türk devletlerinde yu-
karıdaki sanat dallarından hangilerinin
✎ En önemli müzik aletleri Kopuz’dur. Bunun dışında ayrıca kudüm (bas davul), obua ilk örneklerinin verildiği söylenebilir?
(zurna), çevgan, kithara (telli çalgı), timpani (davul), köpürge (davul) diğer müzik
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
aletleridir.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Bu müzik aletlerinin yanı sıra Türklerde Askerî Bando da çok yaygındır.
✎ Uygurlarda Türk tiyatro sanatının ilk örneklerine (Orta Oyunu) rastlanmaktadır.
✎ Şarkı ve türkülerin bestesine Ir, kopuzla çalınan melodiye de Küg adı verilmiştir.
3.
 Eski Türklerde adı bilinen ilk Türk şairi Aprın-Çur Tigin’dir.  Ir
 Küg
 Kithara
 Çevgan
Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki sanat
dallarından hangisiyle ilgilidir?
Not Alınız.............................................................................................................................. A) Müzik B) Edebiyat C) Resim
........................................................................................................................................................................ D) Minyatür E) Fresk

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4. İslamiyet öncesi Türklerde adı bilinen ilk
........................................................................................................................................................................ Türk şairi aşağıdakilerden hangisidir?
........................................................................................................................................................................ A) Tonyukuk B) Çiçi
........................................................................................................................................................................ C) Hohanyeh D) Ki-ok
E) Aprın-Çur Tigin
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 5. Aşağıdakilerden hangisinin İslamiyet’ten
önceki dönemde Türk devletleri arasında
........................................................................................................................................................................ gelişme gösterdiği savunulamaz?
........................................................................................................................................................................ A) Resim B) Hat
........................................................................................................................................................................ C) Dokumacılık D) Heykel
E) Minyatür
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D 3-A 4-E 5-B

~ 21 ~
[Metni yazın]

II. BÖLÜM
İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ
VE BEYLİKLERİ
Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(2) (2) (3) (2) (1) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2) (2)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(2) (1) (2) (-) (2) (2) (2) (2)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli ve ağırlıklı olarak sanat,
kültür ve bilim konularına ilişkin soru sormaktadır. Bu bölüm ele alınırken, İlk Türk-İslâm
devletleri ile Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi ayrı birer ünite başlığı altında verilmiş-
tir. Bunun sebebi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve teşkilâtlanma yapısının diğer Türk-
İslâm devletlerinden kısmen de olsa farklılık ve çeşitlilik göstermesidir. Devletlerin teşkilât-
lanma yapısındaki bu değişime konular içerisinde ayrıca değinilmiştir.
Bilinmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili siyasî tarih konularından genellikle
soru gelmemesidir. Ancak 2011 KPSS’de olduğu gibi, sürpriz olarak soru gelme ihtimali göz
önünde bulundurulmuş ve siyasî gelişmelere de genel hatlarıyla yer verilmiştir.

~ 24 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

I. TÜRKLER VE İSLÂMİYET
✎ Türklerin Müslümanlarla olan ilişkileri Hz. Ömer dönemine kadar dayanmaktadır. 1. “Türk-İslâm tarihi Talas Savaşı ile başlar.”
düşüncesine sahip olan bir tarihçi;
✎ Emevîlerin izlediği ırkçı politika (Mevali Politikası) nedeniyle, Türkler İslâmiyet’le
geç tanışmıştır. I. Bu savaş sonucunda kâğıt, matbaa ve
pusulanın Çin’in dışına çıkması
✎ İslâm dünyasında Mevali politikasına karşı bir tepki olarak Şuûbiye Akımı ortaya II. Bu savaşla birlikte Türklerin İslâmiyet’e
çıkmış ve Emevîler’den sonra yönetimi ele geçiren Abbasîlerin Mevali politikasını girmeye başlaması
terk etmesiyle Türkler için yeni bir dönem başlamıştır. III. Türklerin Emevîlerle sürekli mücadele
etmesi
✎ İslâmiyet’in Türkler arasında yayılması Abbasîler döneminde başlamış, Abbasî Dev-
yargılarından hangilerini buna gerekçe
leti ile Çinliler arasındaki Orta Asya’ya hâkim olma mücadelesi Türk-Arap ilişkilerin-
olarak gösterebilir?
de bir dönüm noktası olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Türklerin İslâmiyet’i kabul etmelerinde en önemli olay ise 751 Talas Savaşı’dır.
D) I ve III E) II ve III

A. Talas Savaşı (751)

✎ Çinliler ile Abbasîler arasında gerçekleşen bu savaşın en önemli sebebi, her iki dev-
letin de Orta Asya’ya ve İpek Yolu ticaretine egemen olmak istemesidir.
✎ Savaş, Türk ordularının (Karlukların) da desteğini alan Abbasîlerin zaferiyle sonuç-
2. Türklerin İslâmiyet'i kabul etmelerinde;
lanmıştır.
I. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması,
II. tek tanrıya inanılması,
☸ Sonuçları: III. gaza anlayışının cihat anlayışıyla
örtüşmesi
➠ Orta Asya’ya yönelik Çin tehlikesi önlenmiştir. (Siyasî) özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
➠ Türk-İslâm Tarihi başlamış ve Türk-İslâm devletleri kurulmuştur. (Siyasî) savunulabilir?

➠ İslâm dini Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır. (Sosyal) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

➠ Kâğıt, matbaa, pusula vb. Çin dışına çıkmıştır. (Kültürel) D) II ve III E) I, II ve III

B. Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Unsurlar

✎ İslâm öncesi Türk kültürü ile İslâm kültürü arasındaki ortak özellikler Türklerin İslâ-
miyet’i kabul etmesini kolaylaştırmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: 3. İslâm dünyasında, izlemiş oldukları ırkçı
politika (Mevali politikası) nedeniyle tepki-
 Türklerdeki Gök Tanrı inancı ile İslâmiyet’teki Tek Tanrı inancının benzerliği lere yol açan ve Türklerin İslâmiyet’le ta-
 Türklerdeki cihan hâkimiyeti mefkûresi (gaza fikri) ile İslâmiyet’teki cihat anla- nışmasını da geciktiren devlet aşağıdaki-
lerden hangisidir?
yışının benzerliği
 Her iki kültürde de kurban kesme geleneğinin olması A) Memlûklar B) Abbasîler C) Emevîler
D) İhşidîler E) Eyyubîler
 Her iki kültürde de ahret ve cennet-cehennem inançlarının olması
 Her iki kültürde de temizlik unsurunun önemli olması
 Her iki kültürde de ruhban sınıfının (ayrıcalıklı din adamları) olmaması
 Her iki kültürün ahlâk kurallarının benzerliği
 Türklerdeki töre ile İslâmiyet’teki şer’i hukukun birbiriyle çelişmemesi
4.
 Türklerdeki “ozanlık” ve “kamlık” anlayışları ile İslâm kültüründeki “evliyalık” I. Semerkant
ve “dervişlik” anlayışlarının benzerliği
II. Avâsım
 Abbasîlerin Türklere ve Türk kültürüne karşı gösterdiği hoşgörü
III. Samerrâ
Yukarıdakilerden hangileri Abbasîlerin
Türklerin askerî gücünden yararlanmak
C. Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları için kurduğu şehirler arasında yer alır?
✎ Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra İslâm dinine, İslâm kültürüne ve Abbasî Ha-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lifeliği’ne pek çok katkı sağlamıştır.
D) I ve II E) II ve III

 Abbasîler, Türklerin askerî gücünden yararlanmak için onları Samerrâ Ordugâhı ile
Bizans sınırındaki tampon bölgeye kurdukları "Avâsım" eyâletine yerleştirmiştir.
1-B 2-D 3-C 4-E

~ 25 ~
 “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türklerin bu hizmetleri, onların zamanla İslâm dünyasının siyasî ve dinî liderliğini

yapmasına kadar ilerlemiştir. Bu hizmetlerin bazıları şunlardır:
 İslâmiyet’in geniş alanlara (Anadolu, Avrupa, Hindistan vb.) yayılmasını sağla- 1. Türklerin İslâm dinini benimsemesi ile;
mışlardır. I. sosyal,
 Abbasî Halifeliği’ni Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmışlardır. II. ekonomik,

 Haçlı Seferleri ile ortaya çıkan tehlikeye karşı İslâm dünyasını korumuşlardır. III. siyasî
alanların hangilerinde bir değişim yaşan-
 Türk-İslâm bilginleri İslâm kültürünün gelişmesine katkıda bulunmuştur. dığı söylenebilir?
 Müslümanlar arasında birlik ve beraberliğin güçlenmesine destek vermişlerdir.
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

II. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ

A. Karahanlı Devleti (840-1212)
2. Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm dev-
✎ Batı Türkistan’da kurulan devletin bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır. leti aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Satuk Buğra döneminde, 920 yılında İslâmiyet resmî din olarak kabul edilmiştir. A) Gazneliler B) İhşidîler
✎ Satuk Buğra Han, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Abdülkerim adını almıştır. C) Tolunoğulları D) Karahanlılar
✎ Ebû Nasr Ahmet döneminde 999 yılında Samanoğulları Devleti’ne son verilmiştir. E) Büyük Selçuklu Devleti

 Abbasî Halifesi, Ebû Nasr Ahmet’i ilk kez “İslâm Hükümdarı” olarak tanımıştır.

✎ Karahanlılar’da en parlak dönem Yusuf Kadir Han dönemidir. 3. Abbasî halifesinin ilk kez “İslâm hüküm-
darı” olarak tanıdığı Karahanlı hükümda-
✎ Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra kardeş kavgaları başlamış ve ülke doğu-batı rı aşağıdakilerden hangisidir?
olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu’da Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’ın, Batı’da Ahmet A) Yusuf Kadir Han
Aslan Han’ın bulunduğu bu devletlerden, Karahitaylar Doğu’ya, Harzemşahlar ise
B) Ebû Nasr Ahmet
Batı’ya son vermiştir.
C) Tabgaç Buğra Han
D) Satuk Buğra Han
 Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han, E) Bilge Kül Kadir Han
âdil bir yönetim uygulamıştır. Yusuf Has Hacip, “Kutadgu Bilig” adlı eserini Tabgaç
(Uluğ Kara) Buğra Han’a takdim etmiştir.

4. Türk tarihinde ilk posta teşkilâtı aşağıda-

☸ Karahanlıların Önemli Özellikleri ki devletlerden hangisi döneminde kurul-
✎ Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. muştur?

✎ İslâmiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir. A) Karahanlılar B) Akşitler

C) Gazneliler D) Tolunoğulları
✎ Uygur alfabesini kullanan Karahanlılar, Türkçeyi de “resmî dil” olarak kabul etmiş-
lerdir. E) Büyük Selçuklu Devleti

✎ Yönetimde vezirlere Türkçe bir ad olan Yuğruş unvanını vermişlerdir.

✎ Türk-İslâm edebiyatının ilk örneklerini vermişlerdir.
✎ Türk tarihinde ilk posta teşkilâtını kurmuşlardır.
5. Karahanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıda
✎ Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde atılmıştır. verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

✎ Bimarhane adı verilen şifahaneler (hastane) kurmuşlardır. A) Kurucusu Satuk Buğra Han’dır.
B) En parlak dönemlerini Yusuf Kadir Han
✎ Ribat adı verilen Türk tarihinin ilk kervansaraylarını inşa etmişlerdir. zamanında yaşamıştır.
✎ Türk-İslâm sentezi ilk kez Karahanlılarla başlamıştır. C) Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez
bu dönemde atılmıştır.
✎ Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür merkezleridir. D) İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir.
E) Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmiştir.
 Semerkant şehri bu dönemde “Şehirlerin Şahı” unvanına sahipti.

✎ Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk
kez burslu eğitim sistemini uygulamışlardır. 1-E 2-D 3-B 4-A 5-A

~ 26 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

 Karahanlıların;
 İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri,
1. Karahanlıların;
 Uygur alfabesini kullanmaları,
I. Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmeleri
 Boylar birliği federasyonu şeklinde örgütlenmeleri,
II. İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri
 Türkçeyi resmî dil olarak seçmeleri
III. Uygur alfabesini kullanmaları
onların Türk geleneklerine ve millî kimliklerine bağlı kaldığını göstermektedir.
özelliklerinden hangileri onların Türk ge-
leneklerine ve millî kimliklerine bağlı kal-
dıklarını kanıtlar niteliktedir?

B. Gazneli Devleti (963-1187) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III
✎ Devletin kurucusu Horasan Emiri Alp Tigin’dir.
✎ Devlet, adını kurulduğu yer olan Doğu Afganistan’daki Gazne şehrinden almıştır.
✎ Sebüg Tigin dönemine kadar Samanoğulları Devleti’ne bağlı olarak yaşayan dev-
let, bu dönemde bağımsızlığını elde etmiş ve sınırlarını Kuzey Hindistan’a kadar ge-
nişletmiştir. 2. Türk-İslâm kültürünü Hindistan’a kadar
taşıyan ve İslâmiyet’in yayılmasında et-
✎ Gazneli Devleti’nde en parlak dönem Gazneli Mahmut dönemidir. kili olan ilk Türk devleti aşağıdakilerden
hangisidir?
✎ Gazneli Mahmut Abbasîleri Şiî Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife
tarafından kendisine “Sultan” unvanı verilmiştir. A) Karahanlılar B) Memlûklar
C) Gazneliler D) Tolunoğulları
E) Harzemşahlar
 Türk tarihinde "Sultan" unvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’tur.

 DİKKAT!
“Sultan” unvanını ilk kez Gazneliler kullandığı için Karahanlı hükümdarları bu unvanı 3. Gazne hükümdarı Sultan Mahmut’un İs-
kullanmamışlardır. ÖSYM bu konuda yanıltıcı soru sorabilir. lâm dini ve kültürüne yapmış olduğu en
önemli hizmet aşağıdakilerden hangisi-
dir?

✎ Sultan Mahmut, Hindistan’a toplam on yedi sefer düzenlemiş ve o coğrafyanın İs- A) Selçuklulara karşı mücadele etmesi
lâmlaşmasını sağlamıştır. Bu anlamda “Hindistan Fatihi” unvanı da vardır. B) Şiî Büveyhoğullarını mağlup etmesi
C) Hindistan’a on yedi sefer düzenlemesi
✎ Bu nedenle Gazneliler, İslâm kültürünü Hindistan’a yayan ilk devlettir. Bunun bir
D) Gazne şehrini her açıdan geliştirmesi
sonucu olarak da bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletlerinin kurulmasına zemin
E) Samanoğulları Devleti’ne karşı üstünlük
hazırlamışlardır. sağlaması
✎ Birden fazla etnik grubu içine aldığı için imparatorluk karakterine sahip olan Gaz-
nelilerin bu özelliği, devletin kısa zamanda yıkılmasında etkili olmuştur.
✎ 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara mağlup olan Gazneliler, I. Mesut’un
ölümüyle zayıflamış ve 1187’de Afgan kökenli Gurlular tarafından yıkılmıştır.
4. Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez
kullanan devlet aşağıdakilerden hangisi-
dir?
 Gazneliler, Türk-İslâm tarihinde “devşirme” sistemini ilk uygulayan devlettir. Gulam
adı verilen bu sistemde küçük yaştaki gayr-i müslim çocuklar Gulamhâne’de dinî, as- A) Babürler B) Karahanlılar
kerî ve siyasî konularda eğitilmişlerdir. C) Eyyubîler D) Gazneliler
E) Tolunoğulları

C. Büyük Selçuklu Devleti (1038-1157) 5. “Gulam” adı verilen devşirme sistemini

uygulayan ilk Türk-İslâm devleti aşağı-
✎ Devletin bilinen ilk atası Dukak Bey’dir. dakilerden hangisidir?
✎ Devletin ismi Dukak’ın oğlu Selçuk Bey’den gelir. A) Gazneliler B) Harzemşahlar
✎ Selçuk Bey, Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyundandır. C) Karahanlılar D) İhşidîler
✎ Selçuk Bey’den sonra yerine geçen Arslan Yabgu’nun Gaznelilere esir düşmesi üze- E) Büyük Selçuklu Devleti
rine, tahta 1038’de Selçuk Bey’in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler geçmiştir.
✎ Tuğrul Bey devletin gerçek kurucusu kabul edilmektedir. Nitekim ilk teşkilâtlanma
çalışmaları ile Anadolu’ya ilk akınlar bu dönemde başlamıştır. 1-E 2-C 3-C 4-D 5-A

~ 27 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

1. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1038-1063)

✎ 1038’de Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri mağlup ederek Horasan’a egemen
1. 1038 yılında Nesa ve Serahs savaşlarıyla
olan Tuğrul Bey, Nişabur’da tahta çıkıp kendi adına hutbe okutmuş ve Selçuklu Gaznelileri mağlup ederek Horasan böl-
Devleti’nin bağımsızlığını ilan etmiştir. gesine egemen olan, Nişabur’da da tahta
çıkıp kendi adına hutbe okutarak devle-
tin bağımsızlığını ilan eden Selçuklu hü-
 Büyük Selçukluların Gaznelilere karşı elde ettikleri ilk zafer Nesa Savaşı’dır. kümdarı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Alp Arslan B) Melikşah

C) Çağrı Bey D) Selçuk Bey
☸ 1040 Dandanakan Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Gazneliler)
E) Tuğrul Bey
✎ Dönemin en önemli gelişmelerinden birisi 1040 Dandanakan Savaşı’dır.
✎ Temel sebebi Selçukluların Horasan bölgesine hâkim olmak istemesi olan bu sa-
vaşta, Selçuklular Gaznelilere karşı önemli bir zafer elde etmiştir.
✎ Selçukluların bu savaşta zafer kazanmasında etkili olan en önemli faktör; ordunun
yönetim, sevk ve idaresi ile uygulanan taktiktir.
2. Hindistan’da İslam kültürünün yayılma-
✎ Dandanakan Savaşı’nın sonrasında Gazneli Devleti yıkılma sürecine girmiş, Büyük sında etkili olan ve Büyük Selçuklu Dev-
Selçuklu Devleti ise resmen kurulmuştur. leti ile 1040’ta yaptıkları Dandanakan Sa-
vaşı ile yıkılma sürecine giren Türk dev-
leti aşağıdakilerden hangisidir?
☸ 1048 Pasinler Savaşı (Büyük Selçuklu Devleti & Bizans/Gürcü İttifakı) A) Gazneliler B) İhşidîler
✎ Bu savaş Türklerle Bizanslılar arasındaki ilk savaş olup, aynı zamanda Türklerin C) Harzemşahlar D) Babürler
Bizans’a ve Gürcülere karşı kazandıkları ilk büyük zaferdir. E) Tolunoğulları
✎ Tuğrul Bey’in zaferiyle sonuçlanan bu savaş sonrasında, Bizans yıllık vergiye bağ-
lanmış ve Gürcü kralı esir alınmıştır.
✎ Yapılan antlaşmaya göre; Bizans İstanbul’daki caminin onarılmasını ve bu camide
hutbenin Abbasî halifesi ile Tuğrul Bey adına okunmasını kabul etmiştir.
✎ Pasinler Savaşı ile ayrıca Anadolu topraklarının fethi de başlamıştır.
3. 1055 Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğulla-
rını yıkarak Abbasî halifeliğini baskıdan
kurtaran ve bu yüzden Abbasî halifesi
☸ 1055 Bağdat Seferi (Büyük Selçuklu Devleti & Büveyhoğulları) Kaim bin Emrillah tarafından kendisine
“Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanı veri-
✎ Tuğrul Bey, 1055’te çıktığı Bağdat Seferi ile Şiî Büveyhoğullarını yıkmış ve Abbasî len Selçuklu hükümdarı aşağıdakilerden
halifesini baskıdan kurtarmıştır. hangisidir?

✎ Bu gelişme üzerine Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah, Tuğrul Bey’i “Doğu’nun ve A) Selçuk Bey B) Melikşah C) Sencer
Batı’nın Sultanı” ilân etmiştir. D) Tuğrul Bey E) Alp Arslan

 Halifenin Tuğrul Bey’i Sultan ilân etmesi ile birlikte, halife dünyevî (siyasî) yetkilerini
Tuğrul Bey’e devretmiş ve ilk kez din ve devlet işleri birbirinden ayrılmıştır.

✎ Bu gelişmeyle birlikte halifelik sadece dinî bir makam hâline gelmiş ve Selçuklu
Devleti İslâm dünyasının liderliğini ve koruyuculuğunu üstlenmiştir. 4.
 Bizans’ın İstanbul’da Tuğrul Bey adına
hutbe okutmayı kabul etmesi
2. Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072)  Bizans ve Gürcü kuvvetlerine karşı ilk
mücadelenin yaşanması
✎ Sultan Alp Arslan döneminde Anadolu’nun fethine hız verilmiş; Azerbaycan, Irak ve
Suriye Türk yurdu haline gelmiştir.  Savaş sonrasında Bizans’ın Doğu Ana-
dolu’daki askerî gücünün azalması
✎ Asıl adı “Ebû Ali Hasan” olan Nizamü’l-mülk, Sultan Alp Arslan tarafından vezirlik Yukarıdaki gelişmeler, aşağıda verilen
makamına getirilmiştir. savaşlardan hangisinin sonuçları arasın-
da yer almaktadır?
✎ Alp Arslan, Kars ve Ani kalelerini almış; bu yüzden de halife tarafından kendisine
Ebû’l-Feth (Fetheden) unvanı verilmiştir. A) Malazgirt B) Pasinler C) Katvan
D) Kösedağ E) Dandanakan
☸ Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Selçuklu Devleti & Bizans)
✎ Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında gerçekleşen bu savaşın
temel sebebi, Anadolu’ya hâkim olma isteğidir. 1-E 2-A 3-D 4-B

~ 28 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

✎ Bizans ordusundaki Peçeneklerin Selçuklu ordusuna geçmesi ile Bizans ağır bir ye-
nilgi almış, Bizans İmparatoru Romen Diogenes esir alınmıştır.
1. Aşağıdakilerden hangisi 1071’de gerçek-
leşen Malazgirt Savaşı’nın sonuçları ara-
☸ Malazgirt Savaşı’nın Sonuçları: sında gösterilemez?
 Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır. A) Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesin-
 Anadolu’ya Türk göçü yoğunlaşmıştır. leşmiştir.
B) Anadolu’da ilk Türk beyliklerinin kurul-
 Bizans’ın İslâm dünyası üzerindeki baskısı azalmıştır. masına zemin hazırlanmıştır.
 Türkiye Tarihi başlamıştır. C) Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki bas-
kısı azalmıştır.
 Türklere karşı Haçlı Seferlerinin başlamasına neden olmuştur.
D) Türklere karşı Haçlı seferlerinin başla-
 Alp Arslan’ın komutanları tarafından Anadolu’da ilk Türk beylikleri kurulmuştur. masında etkili olmuştur.
E) Türkiye tarihi başlamıştır.
 Sultan Alp Arslan komutanlarına fethedecekleri toprakları vaat etmiştir. Bu düşünce-
de güdülen temel amaç, Anadolu’nun fethini ve Türkleşmesini hızlandırmaktır.

2. Büyük Selçuklu Devleti;

3. Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092) I. Katvan
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. II. Malazgirt
III. Pasinler
✎ Bu dönemde devlet en geniş sınırlara ulaşmış, Sultan Melikşah devleti bir “Cihan
Devleti” haline getirmiştir. savaşlarından hangilerinde Bizans Dev-
leti’ne karşı askerî üstünlük elde etmiş-
✎ Dönemin en önemli iç olayı Batınîlik Mezhebi’nin faaliyetleridir. Hasan Sabbah li- tir?
derliğindeki Bâtınîler devleti parçalamak ve yönetimi ele geçirmek için pek çok
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
devlet adamına suikast düzenlemişlerdir.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Bunlardan birisi ünlü Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk’tür. Bu gelişmeler devleti ol-
dukça kötü etkilemiş, Sultan Melikşah’ın ölümüyle taht kavgaları başlamış ve bu
durum yıkılma sürecini hızlandırmıştır.
✎ Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer’in 1141 Katvan Savaşı’nda Karahitaylar’a yenil-
mesi ile devlet dağılma sürecine girmiş ve 1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle dev- 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde;
let yıkılmıştır.  Veraset sisteminin belirsizliği
 İranlıların yönetime getirilmesiyle Türk-
menlerin küstürülmesi

☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Nedenleri  Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmesi

durumlarının aşağıdakilerden hangisine
 Merkezi otoritenin zayıflaması ortam hazırladığı savunulamaz?
 “Ülke hanedanın ortak malıdır” anlayışının yol açtığı taht kavgaları A) Feodal beyliklerin ortaya çıkmasına
 Atabeylerin bağımsız hareket etmesi B) Merkezi otoritenin zayıflamasına
 Abbasî halifelerinin siyasî güçlerini kazanmak için yürüttüğü birtakım çalışmalar C) Taht kavgalarının artmasına
 Batınîlik hareketleriyle devlet adamlarına suikastlar düzenlenmesi D) Devlet ile tebaa arasındaki bağların za-
yıflamasına
 Fatımîler ve Şiîlerin yıpratmaları
E) Teokratik devlet anlayışının terk edil-
 Katvan mağlubiyeti ve Karahitayların istilası mesine

☸ Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler ve

Atabeylikler
4. Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuk-
 Kirman Selçukluları (1048-1187) lu Devleti’nin 1157’de yıkılmasından son-
 Suriye Selçukluları (1069-1118) ra ortaya çıkan devlet ve beyliklerden bi-
ri değildir?
 Anadolu (Türkiye) Selçukluları (1077-1308)
A) Salgurlular
 Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194) B) Dilmaçoğulları
 Zengiler (Musul-Halep Atabeyliği) (1127-1259) C) Beg Teginoğulları
 Börililer (Şam Atabeyliği) (1128-1154) D) İldenizoğulları
 İldenizoğulları (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225) E) Anadolu Selçukluları
 Beg Teginoğulları (Erbil Atabeyliği) (1146-1232)
 Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284) 1-A 2-D 3-E 4-B

~ 29 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

D. Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti (1097-1231)

✎ Merkezi Harezm şehri olan ve ismini kurulduğu yerden alan devletin bilinen ilk
1.
hükümdarı Anuş Tigin’dir.
 Devletin ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir.
✎ Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak kabul eden Harzemşahlar
 1218’de Otrar Faciası olarak bilinen
Harezm Bölgesi’nde Moğollarla sürekli mücadele etmişlerdir. savaşta Moğollarla mücadele etmişlerdir.
✎ 1218’de meydana gelen ve tarihte Otrar Faciası olarak bilinen savaş Moğollar ile  1230’da Anadolu Selçuklu Devleti ile yap-
Harzemşahlar arasında olmuştur. tıkları Yassıçemen Savaşı sonrasında
dağılma sürecine girmiştir.
✎ Celâleddin Harzemşah döneminde Anadolu Selçuklu Devleti ile yapılan 1230 Yassı-
Yukarıda özellikleri verilen Türk-İslâm
çemen Savaşı’nı kaybeden ve dağılma sürecine giren Harzemşahlar 1231’de kesin
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
olarak yıkılmıştır.
A) Memlûklar B) Karahitaylar
 Harzemşahlar, Moğol Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında tampon bölge C) Harzemşahlar D) Gazneliler
görevi görüyordu. Bu devletin yıkılması ile Anadolu saldırılara açık hale gelmiştir. E) Eyyubîler

E. Babür Devleti (1526-1858)

✎ Hindistan’da Timur’un torunu Muhammed Babür Şah tarafından kurulmuştur.
2. Hindistan’da siyasî birliği sağlayan ilk
Türk-İslâm devleti aşağıdakilerden han-
 Babür Şah, Ali Şîr Nevâi’den sonra Çağatayca’nın en büyük şairi olarak kabul edil- gisidir?
mektedir. “Vekâyi” adlı Türkçe eserinde kendi hayatını anlatmıştır.
A) Babürler B) Karahanlılar
✎ Hindistan’da siyasî birliği ilk kez sağlayan devlettir. C) Gazneliler D) Eyyubîler

✎ Babür Devleti aynı zamanda Hindistan’da kurulan son Türk devletidir. E) Büyük Selçuklular

✎ 1723’te Haydarabat ve Delhi olmak üzere ikiye ayrılan devlet, İslâmiyet’in Hindis-
tan’da yerleşmesini sağlamıştır.
✎ Sömürgeci politikalar sonucunda bu devlete 1858’de İngilizler son vermiştir.
✎ Dünyanın yedi harikasından biri olan Tac Mahâl bu dönemde inşa edilmiştir. 3. Eşi Mümtaz Mahal’in (Ercümend Begüm
Banu Hatun) anısına Hindistan’daki “Tac
✎ Mahal”i yaptıran Şah Cihan, aşağıdaki
 Tac Mahâl, Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafından genç yaşta ölen eşi Mümtaz Türk devletlerinden hangisinin hüküm-
Mahâl (Ercümend Begüm Banu Hatun) adına yaptırılmıştır. Anıt mezar niteliğindeki darıdır?
bu eserin yapımında, davet üzerine İstanbul’dan gelen Osmanlı mimarları Mehmet
A) Memlûklar B) İhşîdiler
İsa Efendi, İsmail Efendi ve Hattat Settar Efendi çalışmıştır.
C) Tolunoğulları D) Babürler
E) Eyyubîler

III. MISIR’DA KURULAN TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ

MISIR’I YÖNETEN TÜRK DEVLETLERİ 4. Aşağıdakilerden hangisi, Mısır’da ege-

menlik kuran Türk-İslâm devletleri ara-
sında yer almaz?
Tolunoğulları İhşidîler Eyyubîler Memlûklar Osmanlılar
A) Eyyubîler B) Memlûklar
(868-905) (935-969) (1174-1250) (1250-1517) (1517-1881)
C) İhşidîler D) Tolunoğulları
E) Samanoğulları
A. Tolunoğulları (868-905)
✎ Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir.
✎ Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. 5. Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devleti
✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir. aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Güçlü bir ordu ve donanma kurmuşlardır. A) İhşidîler B) Tolunoğulları

✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler ise Türk’tür. Toplum ile yöneticiler ve or- C) Eyyubîler D) Memlûklar
du arasındaki bu farklılık devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur. E) Gazneliler
✎ Mısır Tolunoğulları döneminde mimarîde adeta altın çağını yaşamıştır. Nitekim bu
dönemde yapılan Tolunoğlu Ahmet Camii ve Ulu Cami Kahire’deki önemli mimarî
eserlerdir. 1-C
1-E 2-C
2-A 3-A
3-D 4-D
4-E 5-B
5-E

~ 30 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

✎ Ayrıca Tolunoğlu Ahmet’in “maristan” adıyla kurmuş olduğu hastane ve eczanede

ise tüm halka ücretsiz sağlık hizmeti verilmiştir.
✎ Devlet taht kavgalarının da etkisiyle 905’te Abbasîler tarafından yıkılmıştır. 1. Müslümanların kutsal toprakları sayılan
ve Kâbe'nin de içinde yer aldığı “Hicaz”
bölgesine ilk kez hakim olan Türk-İslâm
devleti aşağıdakilerden hangisidir?
B. İhşidîler (Akşitler) (935-969)
A) Tolunoğulları B) İhşidîler
✎ Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.
C) Osmanlılar D) Memlûklar
✎ Kurucusu Mısır valisi Ebû Bekir Muhammed’dir. E) Eyyubîler
✎ Başkent Fustat (Kahire) şehridir.
✎ Mısır’da adaletli bir yönetim uygulanmıştır. Bu yüzden Ebû Bekir Muhammed’e
Abbasî halifesi El-Razi Billâh tarafından Ak-Şit (Beyaz Güneş) unvanı verilmiştir.
✎ Kutsal topraklar olan Hicaz bölgesi (Mekke ve Medine) bu dönemde Türklerin eli-
2. Aşağıdakilerden hangisi İhşidîlerin özel-
ne geçmiştir. liklerinden biri değildir?
A) Mekke ve Medine gibi kutsal bölgelere
 Tarihte ilk kez Kâbe'nin de içinde yer aldığı kutsal topraklar (Hicaz bölgesi) İhşidîler egemen olmuşlardır.
(Akşitler) döneminde Türk egemenliğine girmiştir. B) Kurucusu Ebû Bekir Muhammed’dir.
C) Mısır’da egemenlik kurmuşlardır.
✎ Halkın tamamı Arap, ordu ve yöneticiler Türk’tür. Toplum ile yöneticiler arasındaki D) Resmî dil olarak Arapça kullanmışlardır.
bu farklılık, Tolunoğulları gibi devletin kısa sürede yıkılmasında etkili olmuştur. E) Tolunoğulları tarafından yıkılmışlardır.
✎ Devlet, yaşanan iç karışıklılar ve Fatımîlerin saldırıları sonucu 969’da yıkılmıştır.

C. Eyyubîler (1174-1250)
3. Selahaddin Eyyubî’nin 1187’de Kudüs’ü
✎ Mısır’da kurulan üçüncü devlet olup, kurucusu Selahaddin Eyyubî’dir. Haçlılardan geri alması üzerine, Papa’nın
çağrısı ile düzenlenen III. Haçlı Seferi’ne
katılan İngiltere kralı aşağıdakilerden
 Batılı kaynaklarda "Türk Selahaddin” olarak geçen Selahaddin Eyyubî’nin biyogra- hangisidir?
fisini yazan al-Wahrani, O’nun öklid geometrisi, astronomi, matematik ve aritmetik A) II. William B) Yurtsuz John
gibi konularda uzman olduğunu belirtir. Nitekim O; mantık, felsefe, sosyoloji, fıkıh,
C) III. Henry D) I. Edward
tarih eğitimi
Bu sayfadan almış,
nasıl soruŞam'daki
gelir? Dar'ül-Hadis'ten (Hadis Üniversitesi) mezun olmuştur.
E) Arslan Yürekli Richard

✎ Selahaddin Eyyubî, 1187’de Hıttin (Hattin) Savaşı ile Kudüs’ü Haçlılardan geri almış
fetihten sonra gayr-i müslimlere gösterdiği hoşgörü ve insanî tavırları nedeniyle
büyük takdir kazanmıştır.
✎ Kudüs’ün fethedilmesi 1189’da III. Haçlı seferinin başlamasına yol açmıştır. Ancak
I. Richard (Aslan Yürekli Richard) hiç bir sonuca ulaşamamıştır. 4. 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü Haçlı-
✎ Selahaddin Eyyubî, ölmeden önce ülkeyi hanedan üyeleri arasında paylaştırmış, bu lar’dan geri alan ve bu yüzden III. Haçlı
seferinin başlamasına yol açan Türk-İs-
da devletin kısa zamanda dağılmasına yol açmıştır. lâm devleti aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Devlet, 1250 yılında Memlûk komutanı Aybeg tarafından yıkılmıştır. A) Akşitler B) Harzemşahlar
C) Eyyubîler D) Memlûklar
E) Tolunoğulları
D. Memlûklar (Kölemenler) (1250-1517)
✎ Kurucusu Memlûk komutanı İzzeddin Aybeg’dir.
✎ Moğolları tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol is-
tilâsı altına girmesini önlemişlerdir.
✎ Abbasî halifeliğini Mısır’da sürdürme politikası izlemişler, Türkçeyi resmî dil olarak 5. Memlûklarla ilgili olarak aşağıdakilerden
kabul etmişlerdir. hangisi doğru bir bilgi değildir?
A) Mısır’da ilk Türk devletini kurmuşlardır.
✎ Memlûklar, Yavuz Sultan Selim’in 1516-1517’deki Mısır Seferi ile son bulmuştur.
Bu gelişme ile birlikte halifelik Osmanlılara geçmiştir. B) Her emirin sultan olabilme hakkı vardır.
C) Resmî dilleri Türkçedir.
D) Kutsal yerlere de egemen olmuşlardır.
 Memlûklar, diğer devletlerden farklı olarak “kut” inancını benimsememiştir. Buna
E) Halifeliği koruma altına almışlardır.
bağlı olarak "devlet hükümdar ailesinin ortak malı" kabul edilmemiş ve her emire
sultan olabilme hakkı verilmiştir. Bu durum yönetimde sık sık taht kavgalarına yol
açmış, saltanat ve hanedanlık kültürü oluşmamıştır.
1-B
1- 2-E
2- 3-E
3- 4-C
4- 5-A
5-

~ 31 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

IV. YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER

A. Moğol İmparatorluğu (1196-1227) 1. Moğolları, tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud
Savaşı’nda yenerek Avrupa’nın Moğol is-
✎ Timuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur. tilası altına girmesini önleyen Türk-İslâm
✎ Başkent Moğolistan bölgesindeki Karakurum (Harhorin)’dur. devleti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Memlûklar B) Akşitler
✎ Cengiz Han döneminde yayılmacı bir politika izleyen Moğol İmparatorluğu’nun sı-
C) Harzemşahlar D) Eyyubîler
nırları, Baltık Denizi’ne ve Macaristan’a kadar ulaşmıştır.
E) Tolunoğulları
✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır.
✎ Moğol İmparatorluğu’nda;
 Kut anlayışı benimsenmiştir.
 Ülke sorunları Kurultay adı verilen danışma meclisinde görüşülmüştür.
 Töreler yazılı hale getirilerek “Cengiz Yasası” oluşturulmuştur.
 Orduda “Onlu Sistem” uygulanmıştır. 2. Cengiz Han’ın ölümünden sonra Çin’de
hüküm süren, ünlü İtalyan gezgin Marco
 Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır. Polo’nun da yaklaşık 20 yıl hizmet ettiği
ve “Seyahatnâme” adlı eserinde, buradaki
✎ Cengiz Han’ın ölümünden sonra devlet parçalanmış ve yeni devletler kurulmuştur. gözlemlerini anlattığı devlet aşağıdaki-
lerden hangisidir?
B) İlhanlı Devleti
B. Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler A) Çağatay Hanlığı
C) Kubilay Hanlığı D) Altın Orda Devleti
1. Altın Orda Devleti (1227-1502) E) Timur İmparatorluğu

✎ Cengiz Han’ın torunu, Cuci’nin de oğlu olan Batu Han tarafından Deşt-i Kıpçak
(Kıpçak Bozkırı) ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur.
✎ Özbek Han döneminde İslâmiyet devletin resmî dini olarak kabul edilmiştir.

 İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-Moğol Devleti Altın Orda Devleti’dir.

✎ Kuruldukları bölgede Rusların güçlenmesini engelleyen Altın Orda Devleti, Timur

3. 1227’de Cengiz Han’ın torunu Batu Han
İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır. Bu durum Rusya’nın birliğini kurmasına ve tarafından Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı)
güçlenmesine olanak sağlamış; ayrıca Kazan, Küçüm, Nogay, Ejderhan, Kasım ve ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulan, aynı
Kırım hanlıkları kurulmuştur. zamanda İslâmiyet’i kabul eden ilk Türk-
Moğol devleti olarak bilinen devlet aşağı-
dakilerden hangisidir?
2. İlhanlı Devleti (1256-1336) A) Özbek Hanlığı
B) Altın Orda Devleti
✎ Cengiz Han’ın torunu Hülâgu Han tarafından İran’da kurulmuştur.
C) İlhanlı Devleti
✎ Başkent Tebriz’dir. D) Kubilay Hanlığı
✎ Hülâgu Han, Batınîlik faaliyetlerine karşı mücadele etmiş ve 1256 yılında Alamut E) Karahitay Devleti
Kalesi’ni yıkarak tüm Batınîleri ortadan kaldırmıştır.
✎ İlhanlılar 1258’de ise Bağdat’ı alarak Abbasî Devleti’ne son vermişlerdir.
✎ 1243’te Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’ni mağlup ederek, 1336 yılı-
na kadar Anadolu’ya hakim olmuşlardır.

3. Çağatay Hanlığı (1227-1369)

4. Moğol İmparatorluğu’nun yıkılmasından
✎ Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da kurulmuştur. sonra 1280-1368 yılları arasında Çin’de
✎ İslâmiyet’i kabul etmişler, Türklerin yoğun olarak yaşadığı bölgede kuruldukları için hakimiyet süren, aynı zamanda Türkleş-
meyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen tek
zamanla Türkleşmişlerdir. Moğol devleti aşağıdakilerden hangisi-
dir?

4. Kubilay Hanlığı (1280-1368) A) Altın Orda Devleti

B) İlhanlı Devleti
✎ Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından Pekin’de kurulmuştur.
C) Karahitay Devleti
✎ Türkleşmemiş ve İslâmlaşmamıştır. D) Çağatay Hanlığı
E) Kubilay Hanlığı
 Kubilay Hanlığı Çin’de kurulduğu için, Türkleşmeyen ve İslâmiyet’i kabul etmeyen
tek Moğol devletidir. Ünlü gezgin Marco Polo, yaklaşık 20 yıl kadar Kubilay Han’ın
hizmetinde çalışmış, “Seyahatnâme”sinde bu dönemden bahsetmiştir. 1-A 2-C 3-B 4-E

~ 32 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

C. Timur İmparatorluğu (1369-1507)

✎ Timur tarafından Çağatay Devleti’nin topraklarında kurulmuştur.
1. 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devle-
✎ Başkent Semerkant’tır. ti’ni mağlup ederek Osmanlı’da 11 yıl sü-
recek olan “Fetret Devri”nin başlamasına
✎ Timur, hükümdar ailesine üye olmadığı için “Han” olmamış, Çağatay ailesinden bir yol açan devlet aşağıdakilerden hangisi-
kişiyi göstermelik olarak tahta çıkarmıştır. Kendisi “Emir” unvanı kullanmıştır. dir?
✎ Timur İmparatorluğu, Altın Orda Devleti’ne son vererek bu bölgede Rusların güç- A) Moğol İmparatorluğu
lenmesine ortam hazırlamış, ayrıca 1402 Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni B) Karahitay Devleti
mağlup ederek Osmanlı’da Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştur. C) Timur Devleti
✎ Timur İmparatorluğu’nda; D) Çağatay Hanlığı
E) İlhanlı Devleti
 Ülke toprakları hanedanın ortak malı sayılmıştır.
 Savaşlarda yararlılık gösteren kişilere “Suyurgal” denilen topraklar verilmiştir.
 İkta Sistemi uygulanmıştır.
 Hüseyin Baykara, Ali Şîr Nevaî, Ali Kuşçu gibi bilim adamları bu dönemde yaşa- 2.
mış, ayrıca Timur’un da torunu olan Uluğ Bey kendi adına Semerkant’ta kurdu-
I. tarkan,
ğu rasathanede Ali Kuşçu ile birlikte önemli çalışmalar yapmıştır.
II. sultan,
III. padişah

V. İLK TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm

devletlerinde hükümdarlık unvanı olarak
kullanılmamıştır?
A. Devlet Yönetimi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hâkimiyet anlayışı Türk-İslâm devletle- D) I ve III E) I, II ve III
rinde de devam etmiştir.
✎ Türk-İslâm devletlerinde Kut anlayışı, hükümdarın Allah adına ülkeyi yönetmesi
şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş, öte yandan bu anlayıştaki “kan bağı” esası ay-
nen devam etmiştir.
3. Türk-İslâm devletlerinde;
✎ Türk-İslâm devletlerinde veraset sistemi de aynen devam etmiştir. Bu sisteme gö-
I. hutbe okutmak,
re ülke, hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmıştır. Ancak bu sistem, ülkede siyasî
II. hil’at (giysi),
otoriteyi sarsmış, taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının bozulmasıyla kısa
III. çetr (şemsiye)
sürede yıkılmaları beraberinde getirmiştir.
unsurlarından hangileri hükümdarlık alâ-
meti olarak kullanılmıştır?
1. Hükümdar A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar geniş yetkilere sahiptir. Ancak hükümdarın
yetkileri örfî hukuk (Türk gelenek ve görenekleri) ile şer’i hukuk kuralları tarafın-
dan sınırlandırılmıştır.
✎ Devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkın ihtiyaçlarını karşılamak ve ülkeyi dış
tehlikelerden korumak hükümdarın başlıca görevleriydi. Ayrıca hükümdar, vezir ve 4. Türk-İslâm devletlerinde hükümdar, halife
memur ataması yapar, Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi. tarafından gönderilen bir belgeyle onaylanır
ve hükümdar bu belgeyle kendi adına hutbe
✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. okuturdu.
✎ Türk-İslâm devletlerinde İslâm öncesi Türk devletlerinden farklı olarak hükümdar- Türk-İslâm devletlerinde halife tarafın-
lar halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okuturdu. Halifenin gönderdiği onay dan hükümdara gönderilen bu onay bel-
belgesine “menşur” adı verilirdi. gesine ne ad verilmiştir?
A) Tuğra B) Menşur C) Çetr
✎ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvan ve semboller kullanmışlardır.
D) Kut E) Nevbet

Hükümdarlık Unvanları Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)

* Han * Kara * Otağ-ı Hümâyun * Taht (Süslü Koltuk)

5. Aşağıdakilerden hangisi, Türk-İslâm dev-
* Hakan * Kadir * Unvan alma * Nevbet (Davul)
letlerinde görülen hükümdarlık alâmetle-
* Bey * Melik * Tuğ * Sancak (Alem) rinden biri değildir?
* Hünkâr * Sultan * Asa * Kılıç kuşanmak A) Taht B) Hil’ât C) Sancak
* Gazi * Padişah * Hil’at (Giysi) * Hutbe okutmak D) Ok E) Hutbe
* Çetr (Şemsiye) * Tuğra (Mühür)
* Şah * Şehinşah
* Para Bastırmak 1-C 2-A 3-E 4-B 5-D

~ 33 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

 Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut kullanmıştır.

1. Türk-İslâm devletlerinde, törenlerde ve
seyahatlerde yol düzenini sağlayan sa-
2. Saray Teşkilâtı ray görevlisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Câmedar B) Emir-i Candar
✎ Türk-İslâm devletlerinde saray, hükümdarın ve ailesinin yaşadığı, aynı zamanda C) Serhenk D) Taştdar
devletin yönetildiği merkezdi. E) Hâcibü’l-Hüccab
✎ Saray teşkilâtında, hükümdarın gerek resmî gerekse özel işlerini yürüten birtakım
görevliler bulunmaktaydı. Başlıca saray görevlileri şunlardır:

Saray Görevlileri

UNVANI GÖREVİ 2. Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın ve

sarayın güvenliğinden sorumlu olan gö-
revli aşağıdakilerden hangisidir?
Câmedar  Hükümdarın elbiseleriyle ilgilenen görevlidir.
A) Emir-i Alem B) Kapucubaşı
Devaddar  Hükümdarın yazı takımlarını taşıyan ve koruyan görevlidir. C) Emir-i Silah D) Kıssadar
E) Emir-i Candar
Emir-i Âhur  Atların bakımından sorumluydu.

Emir-i Alem  Savaşlarda bayrağı ve sancağı muhafaza eden görevlidir.

Emir-i Candar  Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu.

Emir-i Çeşnigir  Hükümdarın yiyeceklerini ilk tadan görevlidir. 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, hükümdar
ile devlet protokolü ve elçiler arasında
görüşmeleri ayarlayan devlet görevlisi
Emir-i Hares  Hükümdara karşı suç işleyenleri cezalandırırdı. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ulu Hacib B) Çaşnigir
Emir-i Silah  Silah üretim ve deposundan sorumluydu.
C) Kapucubaşı D) Câmedar
Emir-i Şikâr  Hükümdarın av işlerini düzenleyen görevlidir. E) Devaddar

 Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevlidir.

Hâcibü’l-Hüccab
 Hükümdar ve halk ile hükümdar ve divan üyeleri arasında
(Ulu Hacib)
görüşme ve buluşmaları ayarlardı.

Kapucubaşı  Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir.

4.
Kıssadar  Dilekçeleri kabul eden ve hükümdara sunan görevlidir. I. hâcibü’l-hüccab,
II. emir-i âhur,
Serhenk  Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan görevlidir.
III. iğdişbaşı
Şerabdâr-ı Has  Hükümdarın içkilerini hazırlayıp sunan, ziyafetlerde içkilerle Yukarıdakilerden hangileri, Türk-İslâm
(İğdişbaşı) ilgilenen görevlidir. devletlerinde saray teşkilâtındaki görev-
liler arasında yer alır?
Taştdar (Abdâr)  Hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevlidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

3. Merkezî Yönetim
✎ Türk-İslâm devletlerinde merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen
en yetkili kişi vezirdir.
5. Karahanlı Devleti’nde vezire verilen
Türkçe ad aşağıdakilerden hangisidir?
 Karahanlılar’da vezire verilen Türkçe ad yuğruştur. Büyük Selçuklu Devleti’nde en
A) Serhenk B) Yuğruş
ünlü vezir ise Nizâmü’l-Mülk’tür.
C) Abdâr D) Çaşnigir
E) Devaddar
✎ Devlet işleri, başkanlığını hükümdarın yaptığı Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’ta
görüşülürdü. Divân-ı Saltanat bir bakıma Bakanlar Kurulu’na benzerdi.
✎ Hükümdarın olmadığı zamanlarda divana vezir başkanlık etmiştir.
✎ Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da bulunurdu. Bunlar; 1-C 2-E 3-A 4-E 5-B

~ 34 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

Büyük Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar

Divanlar Görevleri Başkanı 1. Büyük Selçuklu Devleti’nde, ordunun yi-

yecek, giyecek, teçhizat gibi ihtiyaçları
Tuğraî ve asker maaşları ile ilgilenen divan türü
Divân-ı İnşâ (Tuğra) Devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divandır.
(Münşî) aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divân-ı İnşâ
Divân-ı İstifa Devletin tüm malî işlerine bakardı. Müstevfî
B) Divân-ı İstifa
Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin C) Divân-ı İşraf
Divân-ı İşraf Müşrif
yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi. D) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihti- Emir-i Arz E) Divân-ı Mezâlim
Divân-ı Arz
yaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi. (Arzü’l-Ceyş)
Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların
Divân-ı Mezâlim Sultan
bakıldığı yüksek mahkemedir.

2. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devletin iç

 Büyük Selçuklu Devleti’nde devlet yönetiminde olmayan divan türü Divân-ı Berîd’dir. ve dış yazışmalarını yapan divan aşağı-
dakilerden hangisidir?
Divân-ı Berîd, posta ve haberleşme (istihbarat) işlerine bakardı.
A) Divân-ı Berîd
B) Divân-ı Mezâlim
C) Divân-ı İnşâ
4. Taşra Yönetimi
D) Divân-ı İstifa
✎ Türk-İslâm devletlerinde taşra teşkilâtı; eyâlet, vilâyet, kaza ve köylerden meydana E) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
geliyordu.
✎ Bu bölgelerde askerî valiler ya da hanedan üyeleri görevlendirilmiş, taşrada görev
yapacak olan yöneticiler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir.

3. Büyük Selçuklu Devleti’nde, devlet yöne-

Taşra Yönetimindeki Devlet Görevlileri timinde olmayıp, posta ve haberleşme
(istihbarat) işlerine bakan divan aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Divân-ı İşraf
ADI GÖREVİ
B) Divân-ı Arzü’l-Ceyş
C) Divân-ı İstifa
Büyük Selçuklu Devleti’nde bir bölgenin yönetimi ile ilgili görevlendiri- D) Divân-ı İnşâ
len hanedan üyelerine Melik denir. Melikler, iç işlerinde serbest dış işle- E) Divân-ı Berîd
Melik
rinde merkeze bağlı hareket etmişlerdir. Bu durum Selçukluların yöne-
timde merkezî otoriteye önem verdiklerini göstermektedir.

Devlet idaresini öğrenmeleri ve iyi bir yönetici olabilmeleri için eyâlet-

4. Türk-İslâm devletlerinde, devlet idaresini
lere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda eğiten
Atabey öğrenmesi ve iyi bir yönetici olabilmesi
kişilerdir. Atabeyler, bu süreçte bilgi ve tecrübelerini hükümdarın erkek için eyâletlere gönderilen erkek çocukla-
çocuklarına öğretirdi. (Osmanlı’daki karşılığı “Lalalık” kurumudur.) rını, devlet yönetimi konusunda eğiten
kişilere ne ad veriliyordu?
A) Melik B) Atabey C) Lala
Şıhne Eyâlet ve vilâyetlerin başında bulunan askerî ve idarî yöneticidir.
D) Âmil E) Şıhne
Âmil
Vilâyetlerde vergilerin toplanmasından sorumlu olan görevlidir.
(Ummal)

Vilâyetlerde ticarî hayatın düzenlenmesi (pazarlarda fiyatların, tartı ve

Muhtesip ölçü aletlerinin ve üretilip satılan malların kalitesinin denetlenmesi) 5. Türk-İslâm devletlerinde, pazarlarda fi-
ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu görevlidir. yatları, tartı-ölçü aletlerini ve üretilip sa-
tılan malların kalitesini denetleyen, aynı
zamanda belediye çalışmalarının yürü-
Amid Vilâyetlerde yönetimden sorumlu sivil görevlidir. tülmesinden de sorumlu olan görevli
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Muhtesip B) Amid C) Ulak
Ulak Saray ve taşra yönetimi arasında haberleşmeyi sağlayan kişilerdir.
D) İğdişbaşı E) Ummal

Subaşı Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir.

1-D 2-C 3-E 4-B 5-A

~ 35 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

B. ORDU
✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde ordunun önemli kısmını Türkler oluşturuyordu. Güçlü
1. Türk-İslâm devletlerinde, özel askerî bir-
bir ordu, devletin temeli olarak kabul edilmiştir. (Ordu-Millet Anlayışı) İslâmi- likler olan “Hassa Askerleri”ne verilen 3
yet’in kabul edilmesiyle birlikte benimsenen cihat anlayışı, Türklerin bir anlamda aylık maaşa ne ad veriliyordu?
savaşçı özelliğini daha da pekiştirmiştir. A) Gulam B) Ulûfe C) Cebelü
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde en güçlü ordu Sultan Melikşah döneminde kurulmuş, D) Bisteganî E) Sipah
bu ordu 10’lu sisteme göre teşkilâtlandırılmıştır. Türk İslâm devletlerinde pek çok
yeniliğin olduğu ordu, genel olarak şu kısımlardan oluşmaktadır:

BİRİMİ
Hassa Askerleri
Gulamân-ı Saray
ÖZELLİKLERİ 2.
I. hassa ordusu,
✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler
II. tımar ordusu,
olup maaşlı askerlerdir.
III. gulam ordusu
✎ 3 aylık olarak verilen maaşa “Bisteganî” denir.
Yukarıdaki askerî birliklerden hangileri
Büyük Selçuklu ordusunun içersinde yer
✎ Gulam “Köle” demektir. almaz?
✎ Farklı milletlerden seçilip, Gulamhane’de özel olarak A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yetiştirilen ücretli askerlerdir.
D) I ve III E) II ve III
✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın
sarayını korurlardı. (Osmanlı’daki karşılığı Devşirmedir.)
✎ İlk kez Gazneliler tarafından oluşturulmuştur.

✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek

zorunda oldukları atlı askerlerdir. (cebelü) 3. İkta sistemi ilk kez hangi devlet tarafın-
dan oluşturulmuştur?
✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı.
✎ Tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşur. A) Karahanlılar B) Gazneliler
İkta Ordusu (Sipahiler) D) İhşidîler
✎ İlk kez Büyük Selçuklu Devleti tarafından oluşturul- C) Memlûklar
muştur. E) Büyük Selçuklular
✎ Bu ordu Osmanlı’da Tımarlı Sipahi Ordusuna örnek
olmuştur.

Eyâlet Askerleri ✎ Melik ve eyâlet valilerinin askerî birlikleridir.

4. Selçuklularda ve Karahanlı Devleti’nde has-
sa orduları, savaş esirleri (köle) arasından
✎ Türkmenlerden savaş zamanı orduya katılan birliklerdir. toplanan ya da satın alınan küçük yaştaki
Türkmenler ✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenliği çocukların yeteneklerine göre yetiştirildiği
sağlanırdı. askerî birliklerdi.
Selçuklular ve Karahanlılarda uygulanan
bu sistemin, Osmanlı Devleti’ndeki karşı-
✎ Bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanı gönderdiği lığı aşağıdakilerden hangisidir?
Yardımcı Kuvvetler
ücretli askerlerdir. A) Devşirme B) Müsadere C) Gedik
D) Tımar E) İltizam

 Gazneliler orduda ayrıca fil ve ücretli asker kullanmıştır. Özellikle ağır yüklerin taşın-
ması ve düşman ordularının dağıtılmasında önemli fonksiyon üstlenmiştir.

5.
I. Selçuklular
C. SOSYAL YAPI II. Harzemşahlar
✎ Türk-İslâm devletlerinde toplum içerisinde sınıfsal ayrım yoktu. Egemenlik altında III. Uygurlar
yaşayan herkese hoşgörü politikası izlenmiştir. Yukarıdaki devletlerden hangilerinde ikta
✎ İslâm kültürünün de etkisiyle yerleşik yaşam kültürü gelişmiş, bu da beraberinde sistemi uygulanmamıştır?
ticarî hayatın canlanmasına yol açmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
✎ Karahanlı Devleti dışındaki Tük-İslâm devletleri çok uluslu devlet (imparatorluk)
özelliği taşımaktadır.
✎ Din ve inancın da etkisiyle toplum içerisinde sosyal dayanışma güçlü olmuştur. 1-D 2-B 3-E 4-A 5-C

~ 36 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

D. HUKUK SİSTEMİ
✎ Türk-İslâm devletlerinde hukuk, Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ayrıca fet-
1. Türk-İslâm devletlerinde;
hedilen yerlerdeki eski uygulamalar ve divan kararları da hukuk sisteminde etkili
olmuştur. I. din,
II. örf ve adetler,
III. divan kararları
1. Şer’i Hukuk
gibi faktörlerden hangileri hukuk siste-
✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı. minin şekillenmesinde etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet, vakıf ve ticaret ile ilgili konular şer’i hukuk kap-
D) II ve III E) I, II ve III
samında yer alıyordu.
✎ Şer’i davalara kadılar bakardı.
✎ Kadıların başındaki sorumluya ise Kadı’ül-kudat (Baş Kadı) denirdi.
✎ Kadı, divan üyeleri ve hatta veziri yargılama yetkisine sahipti.
✎ Kadılar, siyasî otorite tarafından baskı altına alınmazdı. Bu durum kısmen de olsa 2.
hukukun bağımsız olduğunu göstermektedir. I. kadı’ül-kudat
II. emir-i dâd
2. Örfî Hukuk III. niyâbet-i saltanat
Yukarıdakilerden hangileri Türk-İslâm
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı. devletlerinde hukuk sistemi ile ilgilidir?
✎ Ülke güvenliğinin sağlanması, kanunların uygulanması ve bu konularda ortaya çı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kan uygunsuzluklar örfî hukukun kapsamında yer alıyordu. D) I ve II E) II ve III
✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı.

 Türk-İslâm devletlerinde askerî davalara ise Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır.

✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme 3. Selçuklu Devleti’nde örfî davalara bakan
olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir. görevli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Müstevfî B) Arzü’l-ceyş
C) Emir-i Dâd D) Kadı’ül-kudat
E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ E) Melikü’s-Sevâhil
1. Toprak Sistemi
✎ Türk İslâm Devletleri’nde toprak “Mirî” ve “Mülk” toprak olarak ikiye ayrılmıştır.

Toprak Teşkilâtı
4. Türk-İslâm devletlerinde, ikta sisteminin
uygulandığı topraklar aşağıdakilerden
hangisinin kapsamında yer alır?
Mirî Topraklar Mülk Topraklar
A) Mirî B) Vakıf C) Mülk
D) Haracî E) Öşrî
Has İkta Vakıf Öşrî Haracî

a) Mirî Topraklar
✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklara Mirî toprak adı verilmiştir. Mirî arazi 3 ana 5.
gruba ayrılır. Bunlar; I. has,
II. vakıf,
1. Has Arazi III. mülk

 Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan bağ, bahçe, tarla gibi topraklardır. Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin
kapsamındaki topraklar arasındadır?
 Bu topraklardan alınan vergiler doğrudan hükümdarın hazinesine aktarılırdı.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Has arazinin gelirleriyle hükümdar ve ailesinin masrafları karşılanırdı. D) II ve III E) I, II ve III

2. İkta Arazi
 Ülke topraklarının vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılmasına ikta denir. 1-E 2-D 3-C 4-A 5-C

~ 37 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

 İkta Sistemi, Türk tarihinde ilk kez vezir Nizamü’l-mülk’ün önerisiyle Büyük Selçuklu
Devleti’nde uygulamaya konulmuştur.
1. Türk-İslâm devletlerinde ikta sisteminin
uygulanma amaçları arasında;
 İkta sisteminde; hizmeti geçen bazı devlet görevlilerine (vali, komutan, asker gibi)
I. büyük ve güçlü bir orduya sahip olma,
maaşlarına karşılık belirli bir miktar toprak verilir, topraktan elde edilen gelirin bir
II. üretimin sürekliliğini sağlama,
kısmıyla kendi maaşlarını karşılarlar, bir kısmıyla da atlı asker beslerlerdi.
III. merkezî otoriteyi güçlendirme
 Bu sistemde; toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta sahibine,
gibi unsurlardan hangileri yer alır?
toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
☸ İkta Sistemi’nin Yararları
✎ Devlet para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur. (ekonomik-askerî)
✎ Hazinenin yükü hafifletilmiştir. (ekonomik)
✎ Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. (sosyal)
✎ Merkezî otorite güçlenmiştir. (siyasî) 2. İlk kez Büyük Selçuklu Devleti dönemin-
de uygulanan ikta sistemi, en çok aşağı-
✎ Üretimde süreklilik sağlanmıştır. (ekonomik) daki alanların hangisinde devlete fayda
sağlamıştır?
(Bu sistem, Osmanlı’da Tımar (Dirlik) Sistemi’ne örnek olmuştur.)
A) Tarım-Askerlik
B) Eğitim-Öğretim
3. Vakıf Arazi C) Ticaret-Askerlik
D) Yönetim-Hukuk
✎ Medrese, darüşşifa, imarethane, cami, hamam, çeşme gibi sosyal amaçlı (hayır iş-
E) Tarım-Yönetim
leri için) kurulan kurumların giderleri için ayrılan topraklardır.
✎ Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya veri-
lemez, devredilemez ve miras bırakılamazdı.

b) Mülk Topraklar 3. Türk-İslâm devletlerinde, geliri hayır ku-

ruluşlarına ve sosyal hizmetlere ayrılan
✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklara ise Mülk arazi adı verilmiştir. Bu topraklar topraklara ne ad veriliyordu?
şahsî olup; genellikle ev, bağ, bahçe gibi taşınmaz mallardır. A) İkta B) Vakıf C) Mukataa
✎ Mülk arazi de 2 gruba ayrılır. Bunlar; öşrî ve haracî topraklardır. Müslümanlara ait D) Metruk E) Ocaklık
topraklara öşrî, gayr-i müslimlere ait topraklara ise haracî toprak denmiştir.
✎ Mülk topraklar, hizmeti geçen kişilere devlet tarafından ödül olarak verilebildiği
gibi, atadan miras olarak da kalabilmiştir.
4. Türk-İslâm devletlerinde,
2. Ekonomik Hayat I. öşür,
II. haraç,
✎ Türk-İslâm devletlerinde toprak dışında ekonomi; hayvancılık, ticaret, dokumacılık,
III. cizye
madencilik ve el sanatlarına dayalıdır.
vergilerinden hangileri sadece gayr-i
✎ Baharat Yolu ve İpek Yolu ticarî hayatın canlanmasında önemli rol oynamıştır. müslim vatandaşlardan alınmıştır?
✎ Ticarî hayatta, Abbasîlere ait olan ve aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
örgütlenmesi anlamına gelen fütüvvet teşkilâtı da önemli bir fonksiyona sahipti. D) II ve III E) I, II ve III
Bu meslek örgütlenmelerine gayr-i müslimler üye olamazdı.

 Fütüvvet teşkilâtı, Anadolu Selçuklu döneminde Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı döneminde

ise Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür. 5. Türk-İslâm devletlerinde,
I. cizye,
☸ Selçukluların başlıca gelir kaynakları II. ikta,
III. gulam
✎ Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
✎ Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. uygulamalarından hangileri toplumun
belli bir kesiminin ordu teşkilâtı içinde
✎ Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmemeleri karşılığında alınan vergidir. yer almadığını göstermektedir?
✎ Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir. D) I ve II E) II ve III

✎ Komşu devletlerin hediyeleri

✎ Maden, orman ve tuzla gelirleri 1-E 2-A 3-B 4-D 5-A

~ 38 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT

✎ İlk Türk-İslâm devletlerinde genellikle konuşma dili Türkçe, edebiyat dili Farsça ve
1. Karahanlı Devleti döneminde Yusuf Has
bilim dili ise Arapça olmuştur. Hacib tarafından yazılan “Kutadgu Bilig”
✎ Karahanlılarda devletin resmî dili de Türkçeydi. adlı eser hangi alfabe ile yazılmıştır?

✎ Gaznelilerde saray ve ordu Türkçe konuşurken, bilim dili Arapça, edebiyat dilinde A) Uygur B) Göktürk C) Arap
ise Farsça kullanılırdı. D) Soğd E) Kiril

✎ Büyük Selçuklularda ise resmî dil Farsçaydı. Bilim dili Arapça, edebiyat dili ise yine
Farsçaydı. Bu durum Türkçenin gelişmesini engellemiştir.

YAZILI EDEBİYAT ÖRNEKLERİ 2. Utbî, kaleme aldığı “Tarih-i Yemin” adlı

eserini hangi Türk devleti döneminde, ki-
ESER ADI YAZARI DÖNEMİ ÖZELLİKLERİ me takdim etmiştir?
A) Karahanlı-Tabgaç Buğra Han
 Türk-İslâm Edebiyatı’nın yazarı bilinen ilk B) Gazneli-Sultan Mahmut
yazılı örneği olarak kabul edilmektedir.
C) Büyük Selçuklu-Alp Arslan
 “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelir.
Kutadgu Bilig Yusuf Has  İdeal devlet yönetiminden bahseden eser D) Karahanlı-Yusuf Kadir Han
Karahanlı
(6645 beyit) Hacib hükümdara öğütler verir. Bu yüzden bir E) Moğol-Cengiz Han
anlamda siyasetnâme özelliği gösterir.
 Uygur alfabesi ile yazılan eser, Tabgaç (Uluğ
Kara) Buğra Han’a sunulmuştur.

 İlk Türkçe ansiklopedik sözlüktür.

 Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil 3. Edip Ahmet Yüknekî tarafından kaleme
alınan “Atabetü’l-Hakâ-yık” adlı eser hangi
olduğunu göstermek ve Türkçeyi Araplara
Divân-ı Kaşgarlı Türk hükümdarına takdim edilmiştir?
Karahanlı öğretmek için yazılmıştır.
Lûgati’t Türk Mahmut A) Uluğ Kara Buğra Han
 Sonunda ilk Türk dünyası haritası vardır.
 Eser, Abbasî halifesi El-Muktedî Bi-Emrillah’ın B) Kadir Buğra Han
oğlu Ebu’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur. C) Sultan Mahmut
 Eser Türk Tasavvuf Edebiyatı’nın ilk eseri, D) Muhammed Devlet Şah
Hoca yazarı da ilk Türk mutasavvıfı olarak bilinir. E) Muhammed Dâd İspehsalar Bey
Divân-ı
Ahmet Karahanlı  Dinî ve ahlakî öğütler içermektedir.
Hikmet
Yesevî  Türkçenin Tarikat Dili olarak kabul edilmesi
ve yayılmasını sağlamıştır.
 Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
 “Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir.
Edip 4. Aşağıda verilen edebî eserlerden hangisi
Atabetü’l-  Ahlakî değerleri anlatan eğitici ve öğretici bir Karahanlılar dönemine ait değildir?
Ahmet Karahanlı
Hakâyık eserdir.
Yüknekî A) Divân-ı Hikmet
 Eser, Karahanlı hükümdarlarından Muham-
med Dâd İspehsalar Bey’e sunulmuştur. B) Atabetü’l- Hakâyık
C) Siyasetnâme
 Eserde İran-Turan Savaşları anlatılır.
 Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur. D) Kutadgu Bilig
 Firdevsî bu eserinde İran’ı övgülerle anlat- E) Divân-ı Lûgati’t Türk
Şehnâme Firdevsî Gazneli mış, bu yüzden Sultan Mahmut’un kendisine
vaat ettiği parayı alamamıştır. Bunun üzerine
Firdevsî, Gazneli Mahmut için meşhur Hicvi-
ye adlı eserini kaleme almıştır.
 Eserde Gaznelilerin tarihi anlatılmaktadır. 5. Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi ola-
Tarih-i Yemin Utbî Gazneli rak kabul edilen Ali Şîr Nevâî’nin, Türk-
 Gazneli Sultan Mahmut’a sunulmuştur.
çenin Farsça kadar zengin bir dil oldu-
 Eserde devlet yönetimi ile ilgili öğütler vardır. ğunu göstermek için kaleme aldığı eser
Nizâmü’l- Büyük
Siyasetnâme  Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a takdim aşağıdakilerden hangisidir?
Mülk Selçuklu
edilmiştir. A) Şehnâme
Ömer Büyük  Devrin en ünlü şairlerindendir. B) Divân-ı Lûgati’t Türk
Rubâîler
Hayyam Selçuklu  Rubâilerde İran Saray Gecelerini anlatmıştır. C) Atabetü’l- Hakâyık
Divân-ı Enverî Büyük  Büyük Selçuklu döneminde kasideleriyle D) Muhakemetü’l Lûgateyn
Enverî
(Kasideler) Selçuklu tanınan en ünlü şair Enverî’dir. E) Divân-ı Hikmet
 Türkçenin Farsça kadar zengin bir dil
Muhakemetü’l Ali Şîr Timur
olduğunu göstermek için yazılmıştır.
Lûgateyn Nevâî Devleti
 Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairidir. 1-A 2-B 3-E 4-C 5-D

~ 39 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

G. BİLİM
✎ Türk-İslâm devletlerinde en önemli bilimsel kurumlar medreselerdir.
1. Türk-İslâm tarihinde burslu eğitim siste-
✎ Karahanlılar döneminde Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür mer- mi ilk kez hangi devlet döneminde uygu-
kezleridir. Tabgaç Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan medreselerde, ilk kez lanmıştır?
burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. A) Büyük Selçuklular B) Gazneliler

✎ Gazneliler döneminde de Sultan Mahmut zamanında Nişabur’da önemli medrese- C) Karahanlılar D) Memlûklar
ler kurulmuş, bilim ve bilim adamları her dönem desteklenmiştir. E) Anadolu Selçukluları

✎ Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey döneminde, Nişabur’da ilk Selçuklu medresesi
açılmıştır. Alp Arslan döneminde ise “dünyanın ilk üniversitesi” olarak kabul edi-
len ve vezir Nizâmü’l-Mülk tarafından yaptırılan Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi
dönemin en ünlü eğitim kurumudur.
2. Büyük Selçuklu Devleti’nde Tuğrul Bey
döneminde inşa edilen ilk Selçuklu med-
resesi nerede açılmıştır?
TÜRK-İSLÂM BİLGİNLERİ
A) Semerkant B) Buhara C) Kaşgar
 IX. yüzyılda yaşamış ünlü matematikçi ve filozoflardan birisidir. D) İsfahan E) Nişabur
Harezmî  Matematikte sıfır (0) rakamını ilk kez kullanmıştır.
(780-850)  Bağdat’ta kurulan Beytü’l Hikme’de yöneticilik ve hocalık yapmıştır.
 Ünlü eserlerinden biri “Kitabü’l-Cebir Ve’l-Mukabele”dir.
 Avrupa’da Al-Phorobius adıyla tanınmıştır.
 İhsaü’l-Ulûm adlı eseriyle pozitif bilimleri ilk kez sınıflandırmıştır.
 El- Medinetü’l Fâzıla en önemli eseridir. 3. Avrupa’da “Al-Phorobius” adıyla tanınan,
Farabî
 Hava titreşimlerinden ibaret ses olayının ilk mantıklı izahını yapmıştır. felsefede ‘Muallim-i Sâni (İkinci Öğretmen)’
(874-950)  Tarihte ilk kez “Birleşmiş Milletler” fikrini ortaya atan bilim adamıdır.
olarak adlandırılan ve Türk-İslâm dünya-
sında pozitif bilimleri ilk kez sınıflandıran
 Aristo’nun eserlerine yeni anlayış getirdiği için kendisine Muallim-i Sâni bilim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
(İkinci Öğretmen) denmiştir.
A) Harezmî B) Farabî C) Birûni
 Avrupa’da Avicenna adıyla tanınmıştır.
D) İbn-i Sina E) Gazalî
 Tıp alanında İslâm dünyasına en büyük katkıyı sağlamıştır.
İbn-i Sina
 En önemli eseri El-Kanun Fî’t-Tıbb (Tıp Kanunu) olup, uzun yıllar Avrupa’da
(980-1037) ders kitabı olarak okutulmuştur.
 Tıbbın Hükümdarı olarak anılmıştır.
 Gazneli Mahmut döneminde yaşamış ünlü bilginlerden biridir.
 Sultan Mahmut, Birunî için “Sarayımın En Değerli Hazinesi” demiştir.
Birûnî
 Ekvatorun uzunluğunu çok az bir yanılmayla hesaplayabilmiştir. 4. Avrupa’da “Avicenna” adıyla tanınan ve
(973-1051)  El Asâri’l Bakiye adlı eseri olup, bu eserinde Asyalı milletler hakkında bilgi yazmış olduğu “El-Kanun fît Tıp” adlı ese-
riyle Türk-İslâm dünyasına tıp alanında
vermiş ve astronomiden bahsetmiştir.
en büyük katkıyı yapan ünlü bilim adamı
 Büyük Selçuklu döneminde yaşamış, Nizâmiye Medresesi’nde baş müder- aşağıdakilerden hangisidir?
ris olarak görev yapmıştır. A) Zemahşerî B) İbn-i Rüşd
Gazalî
 Siyasî din anlayışlarıyla mücadele etmiştir. C) Gazalî D) İbn-i Sina
(1058-1111)  Yaşamı boyunca 500’e yakın kitap yazdığı söylenen Gazâli’nin önemli
E) Ömer Hayyam
eserleri arasında İhyaü’l-Ulûmiddin ve Tehâfütû’l Felâsife sayılabilir.
 Sultan Melikşah adına Celâli Takvimi’ni hazırlayan kurulun başkanıdır.
Ömer
 Güneş Yılı esasına göre hazırlanan bu takvim, astronomi ve matematik
Hayyam
biliminin çok geliştiğini göstermektedir.
(1048-1131)  Ayrıca “Türk Üçgeni” de denilen Hayyam Üçgeni’ni bulmuştur.
 Harzemşahlar döneminde yaşamış olup, asıl adı Mahmud Zemahşerî’dir.
 Gramer, belâgat (düzgün konuşma sanatı), fıkıh, kelâm, tefsir vb. pek çok
5. Timur Devleti Döneminde bilim adamlarına
Zemahşerî alanda derin bilgiye sahiptir.
önem verilmiş, hükümdarlar bilim ve edebi-
(1074-1144)  Mekke ve Medine’de çok uzun süre kaldığı için, kendisine "Allah'ın yat çalışmalarını bizzat desteklemişlerdir.
komşusu" anlamına gelen "Cârûllah" denmiştir.
Bu dönemde yaşamış, Semerkant’ta ken-
 Keşşâf Tefsiri ve Mukaddimetü’l-Edeb adlı eserleri çok önemlidir. di adına yaptırdığı rasathanesi ve “Yıldız-
 İspanya’da yetişmiş ünlü bir filozoftur. lar Cetveli” adlı eseriyle ünlü astronomi
İbn-i Rüşd  Endülüs Emevîleri döneminde yaşamış ve Aristo’yu Avrupa’ya tanıtmıştır. bilgini ve devlet adamı aşağıdakilerden
hangisidir?
(1126-1198)  Ortaçağ filozofu Thomas Aquinas ona "Şârih" (Yorumcu) adını vermiştir.
 Tehâfütû't Tehafût ve Makelâ fi'l-Mizâc iki önemli felsefî eseridir. A) Uluğ Bey B) Ömer Hayyam
C) Ali Kuşçu D) Birûnî
 Timur’un torunu olan Uluğ Bey, hem devlet adamı hem de bilim adamıdır.
Uluğ Bey  Semerkant’ta kendi adına rasathane yaptırmıştır. E) Hüseyin Baykara

(1394-1449)  En önemli eseri Uluğ Bey Zeyci (Yıldızlar Cetveli)’dir.

 Devrin bilginlerinden Ali Kuşçu Uluğ Bey’in öğrencisi olmuştur. 1-C 2-E 3-B 4-D 5-A

~ 40 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

H. MİMARÎ VE SANAT
Değerli adaylar; ÖSYM hemen hemen her sınavda mimarî ve sanat konusuyla ilgili soru 1. Türk-İslâm mimarîsinin ilk örnekleri aşa-
sormaktadır. ÖSYM’nin özellikle üzerinde durduğu temel konu başlıkları; eserlerin hangi ğıdaki devletlerden hangisi tarafından
döneme ait olduğu, mimarî eserlerin hangi amaca hizmet ettiği ve süsleme sanatlarının verilmiştir?
ne gibi özellikleri olduğuyla ilgilidir. Bu yüzden siz değerli adayların bu konu başlıklarına A) Karahanlılar B) Gazneliler
özellikle dikkat etmesi gerekmektedir. C) Babürler D) Harzemşahlar
E) Büyük Selçuklular

✎ Türk-İslâm mimarîsinin ilk örneklerine Karahanlılar’da rastlanmaktadır.

✎ Nitekim Türk-İslâm mimarîsinin temelleri Karahanlılar döneminde atılmış, ilk kez
“Ribat” adı verilen küçük kervansaraylar inşa etmişlerdir.
✎ Ayrıca Karahanlılar ilk kez Bimarhâne (Darü’ş-şifa) kurarak hastaların tedavisinde 2. İslâm dininin resim ve heykel sanatlarına
de önemli gelişme sağlamışlardır. sıcak bakmaması Türk-İslâm devletlerin-
de,
✎ Resim ve heykel sanatlarının İslâm dinine aykırı görülmesi nedeniyle bu sanat dal-
I. nakkaşlık,
ları pek gelişmemişse de, paralar üzerinde figürler, halılar üzerinde bitki ve hayvan
II. hattatlık,
motifleri kullanılmıştır. Ancak bu sanatlar çok gelişmemiştir.
III. kakmacılık
sanatlarından hangilerinin gelişmesine
SÜSLEME SANATLARI ortam hazırlamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Arap harfleriyle İslâmî güzel yazı yazma sanatıdır. İslamiyet’e geçişle D) II ve III E) I, II ve III
Hat
birlikte önem kazanmış ve bir sanat dalı haline gelmiştir.
 Kitaplara suluboya kullanılarak çizilen küçük resimlerdir. Minyatür sanatçı-
Minyatür
larına “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir.
 Kitap süsleme sanatıdır. Altınlamak, yaldızlamak anlamına gelir. Yaldız ve 3.
Tezhip
boya kullanılarak özellikle Kur’an-ı Kerim’in sayfaları süslenmiştir. I. minyatür,
 Fırınlanmış toprak üzerine yapılan renkli ve çeşitli motiflerden oluşan II. tezhip,
Çini
seramiklerdir. III. resim ve heykel
 Ahşap işlemeciliğine dayanan el sanatıdır. Bu sanatlarla uğraşanlara
Kündekâri Türk devletlerinde, yukarıdaki sanat dal-
Neccar adı verilmiştir. (Neccar = Marangoz) larından hangilerinde İslâmiyet’in kabu-
lünden sonra gelişmenin durduğu savu-
Fresk  Yaş alçı (sıva) üzerine yapılan renkli duvar resmidir. nulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Vitray  Renkli cam süsleme sanatıdır.
D) I ve II E) II ve III
Mozaik  Küçük cam ve taş parçalarının harç içerisinde yerleştirilmesi sanatıdır.

Telkâri  Altın, gümüş gibi maden işlemeciliğine dayanan sanat dalıdır.

4. Türk-İslâm sanatı, aşağıdaki sanatlardan
Malakâri  Duvar kabartma sanatıdır. hangisinde diğerlerinden daha fazla ge-
lişme göstererek diğer toplumları da et-
Kakmacılık  Ahşap ve madenlerin içine renkli malzemelerin yerleştirilmesi sanatıdır. kilemiştir?
A) Mimarî B) Çinicilik
Oymacılık  Ahşap, alçı vb. zeminlerin oyulmasına dayanan süsleme sanatıdır. C) Minyatür D) Hat
E) Oymacılık

 Türklerin İslâm mimarîsine en önemli katkıları kemer, kubbe, Türk üçgeni ve sütun-
dur. Bunun dışında Büyük Selçuklu Devleti mimarîye; üst üste çift kubbe, silindirik ve
yivli minare, köşeli çatı ve beş köşeli mihrap gibi unsurları kazandırmıştır.
5. Selçuklularda mimarî yapıların süsleme-
lerinde,

SÜSLEME SANATLARININ KULLANIM ALANLARI I. hat,

II. çini,
Duvar Süslemede  Fresk, çini, mozaik, taş bezeme, malakâri, hat, oymacılık, kakmacılık.
III. tezhip
Ahşap Süslemede  Kündekâri, oymacılık, kakmacılık. sanatlarından hangileri kullanılmıştır?
Kitap Süslemede  Hat, tezhip, minyatür, ciltçilik. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Maden Süslemede  Telkâri, kakmacılık, oymacılık.

Cam Süslemede  Vitray, taş bezeme, tuğla bezeme, alçı bezeme. 1-A 2-E 3-C 4-D 5-C

~ 41 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE MİMARÎ YAPILAR

1.
Dinî Mimarî Askerî Mimarî Ticarî Mimarî
I. zâviye,
 Cami  Kale  Ribat II. ribat,
 Mescit  Sur  Kervansaray III. kervansaray
 Türbe  Burç  Han
Yukarıdaki mimarî yapılardan hangileri-
 Kümbet  Tersane  Bedesten nin Selçuklularda ticaretin gelişmesine
 Medrese  Kule  Arasta katkı sağladığı savunulamaz?
 Külliye  Hisar  Kapan A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Tekke  Kışla  Çarşı D) I ve III E) II ve III
 Zâviye  Ordugâh

Sağlık Mimarîsi Sosyal/Sivil Mimarî

2. Türk-İslâm mimarîsinde görülen,
 Dârü’ş-şifa  Saray
I. medrese,
 Dârü’l-afiye  Köşk
II. bimarhâne,
 Bimarhâne  Ev
III. imârethâne
 Bimaristan  Köprü
 Maristan  Çeşme yapılarından hangileri Türk devletlerinde
sosyal devlet anlayışının varlığını kanıt-
 Dârü’s-sıhha  Hamam
lar niteliktedir?
 Şifahâne  İmârethâne
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Tabhâne
D) II ve III E) I, II ve III

ÖNEMLİ BAZI YAPILAR

3. Türk-İslâm devletlerinde, “Ribat” adı veri-

Üzeri piramit çatı ile örtülü anıt mezardır. Türbe mimarîsi ise ilk len kervansarayların ilk örneği aşağıdaki
Kümbet
kez Büyük Selçuklular tarafından uygulanmıştır. devletlerden hangisi tarafından verilmiş-
tir?
A) Harzemşahlar B) Gazneliler
Külliye Ana yapısı (merkezi) cami olan kompleks yapılar topluluğudur. C) Karahanlılar D) Memlûklar
E) Büyük Selçuklular

İmârethâne Yolculara ve yoksullara ücretsiz yemek dağıtılan yer. (Aşevi)

Ticarî amaçlı yapılardır. Ticaret yolları güzergâhında konaklama 4. Türk-İslâm devletlerinde tek bir cins tica-
Kervansaray
ve güvenlik hizmetlerini sağlamıştır. ret maddesinin toptan satışının ya da da-
ğıtımının yapıldığı kapalı pazar yerine ne
ad veriliyordu?
Ticarî amaçlı yapılar olup, kervansaraylardan küçüktür. İlk kez
Ribat A) Arasta B) Ribat
Karahanlılar’da görülmüştür. C) Bedesten D) Kapan hanı
E) Kervansaray

Bedesten Kumaş ticaretinin yapıldığı kapalı çarşıdır. Kubbelerle örtülüdür.

Tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da dağıtımı-

Kapan Hanı 5. Türk-İslâm mimarîsinde,
nın yapıldığı kapalı pazar yeridir.
I. külliye,
Üstü açık ya da kapalı, dükkânların sırayla dizildiği ticarî yapıdır. II. kümbet,
Arasta
Bir diğer adı Ahi Çarşısı’dır. III. medrese
türü yapılardan hangileri “anıt mezar” ni-
teliği taşımaktadır?
Akıl ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği kurumlardır. İlk kez
Bimarhâne A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Karahanlılar’da görülmüştür.
D) I ve III E) II ve III

Tabhâne Misafirhâne. Fakirlerin barındıkları sosyal yapılardır.

1-A 2-E 3-C 4-D 5-B

~ 42 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

BAZI TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE ÖNEMLİ MİMARÎ ESERLER

1. Türk-İslâm mimarîsinde İsfahan’da inşa

DÖNEMİ ESER ADI edilen ve ilk medrese-cami birleşimi ol-
ması bakımından önemli bir yere sahip
 Ribât-ı Melik (Kervansaray) *** olan “Mescit-i Cuma”, aşağıdaki devlet-
lerden hangisi döneminde yapılmıştır?
 Ayşe Bibi Türbesi *** (Eski Türk çadır sanatı örneğidir.) A) Karahanlılar B) Gazneliler
C) Büyük Selçuklular D) Babürler
 Registan Medresesi
E) Anadolu Selçukluları
Karahanlılar  Dehistan Kervansarayı

 Tirmiz Sarayı
 Balâci Hatun Türbesi
2. Babür hükümdarı Şah Cihan’ın eşi Müm-
taz Mahal’in anısına Hindistan’da yaptır-
 Arap Ata Türbesi dığı ünlü mimarî eser, aşağıdakilerden
hangisidir?
 Leşker-i Bazar Sarayı (Afganistan) ***
A) Agra Kalesi
 Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) *** B) Leşker-i Bazar Sarayı
C) Gülpayegân Camii
 Zafer Kuleleri D) Tac Mahal
Gazneliler  Mahmut Bendi E) Arâsü’l-Felek Camii

 Ribât-ı Mahi
 Sultan III. Mesut Sarayı
 Arâsü’l-Felek Camii 3. Aşağıdaki eserlerden hangisi Büyük Sel-
çuklu Devleti dönemine ait değildir?
 Nizâmiye Medresesi (Bağdat) *** A) Nizâmiye Medresesi
B) Bursa Ulu Camii
 Diyarbakır Ulu Camii ***
C) Diyarbakır Ulu Camii
 Nişabur Medresesi (ilk Selçuklu medresesidir.) D) Sultan Sencer Türbesi
E) Gülpayegân Camii
 Sultan Sencer Türbesi (Merv)
 Tuğrul Bey Türbesi (Rey)

Büyük Selçuklu  Rey Medresesi

Devleti  Kazvin Mescit-i Cuma 4. Türk-İslâm sanatının ünlü mimarî eserle-
rinden biri olan Afganistan’daki “Leşker-i
Bazar Sarayı” hangi Türk devleti dönemi-
 İsfahan Melikşah Camii ne aittir?

 Kümbet-i Surkh A) Gazneliler B) Harzemşahlar

C) Büyük Selçuklular D) Karahanlılar
 Ribât-ı Zafaranî E) Anadolu Selçukluları

 Gülpayegân Camii
 Mescit-i Cuma (İsfahan) (ilk medrese-cami birleşimidir.)
 Tolunoğlu Ahmet Camii (Mısır) ***
5. Aşağıdaki eserlerden hangisi sivil mima-
Tolunoğuları  Ulu Camii rîye örnek olarak gösterilemez?
 Tolunoğlu Ahmet Maristanı (Eczane ve Hastane) A) Tolunoğlu Ahmet Maristanı
B) Lahor Kalesi
 Tac Mahâl (Hindistan) *** C) Zafer Kuleleri
 Agra Kalesi D) Sultan III. Mesut Sarayı
Babürlüler E) Ayşe Bibi Türbesi
 Lahor Kalesi
 Motî Mescidi 1-C 2-D 3-B 4-A 5-E

~ 43 ~
“İlk Tü
ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri
B KPSS / Tarihin Pusulassı

VI. TÜRKİYE
T TTARİHİ (XI.-XIV. YÜZZYIL)
✎ Büyyük Selçuklu D
Devleti’nin Bizzans’a karşı eld
de ettiği Malaazgirt Zaferi so
onrasında, 1. Aşağıdakileerden hangisi, Anadolu’da ku u-
Anaadolu’nun kap
pıları Türklere açılmış
a ve bu coğrafyada
c “Tüürkiye Tarihi” adı
a verilen rulan ilk Tü
ürk beyliklerinin özelliklerin-
dön
nem başlamışttır. den biri deeğildir?
A) Anadoluu'nun Türkleşmesinde rol oyna-
✎ Türrkiye Tarihi başşlıca şu bölümlerden oluşma
aktadır: mışlard ır.
 İlk Türk Beylikkleri Dönemi B) Bizans Devleti tarafından yıkılmışlardır.
 Anadolu Selçu
uklu Devleti Dö
önemi C) Egemenn oldukları bölgelerde İslamiyet’i
yaymayya çalışmışlardır.
 II. Beylikler Dö
önemi
D) Anadoluu’nun bayındır hale
h getirilmesin
n-
 Osmanlı Devleti Dönemi de etkilii olmuşlardır.
 Türkiye Cumh
huriyeti Dönem
mi E) Kurulduukları yerlere Tü
ürkçe isimler verr-
mişler vve Anadolu’yu Türkleştirmeye
T
çalışmışşlardır.
A. An
nadolu’ya İlk Türk Akın
nları
✎ Ana dan yapılmışsaa da, bu akınlarda fetih
adolu’ya ilk Türk akınları Hunlar tarafınd
am
macı güdülmem
miş, sadece keşif amaçlı düzen
nlenmiştir.
✎ Ana
adolu’yu yurt edinmek amaacıyla yapılan ilk akınlar ise Selçuklular döneminde
(Tu
uğrul ve Çağrı B
Beyler dönemi) başlamıştır. 2 Aşağıdakileerden hangisi, 1071 Malazgirt
2.
✎ Ma
alazgirt Savaşı’’ndan sonra isse Alparslan, bazı mutanlarını Anadolu’nun
b Türk kom Savaşı’ndaan sonra Anadolu’da kurula an
ilk Türk beyyliklerinden biri değildir?
fethiyle görevlenndirmiş, bu kom mutanlar da öncelikle
ö Doğu , Güneydoğu ve v İç Ana-
dollu bölgelerini eele geçirerek Selçuklu Devletti’ne bağlı beyl ikler kurmuşlaardır. A) Saltukluular
B) Mengüccekliler
✎ İlk Türk Beylikleri olarak bilinen bu beylikle
er, Büyük Selççuklu Devleti’n
nin zayıfla-
C) Danişm
mentliler
maası üzerine bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir.
D) Artuklullar
E) Karamaanoğulları

B. İlkk Türk Beylikkleri Dönem

mi

3.
3 Büyük Selççuklu Devleti’n nin zayıflaması
ile Anadolu u’da ortaya çık
kan ilk Türk Bey
y-
likleri arasıında,
I. Çaka B
Beyliği
II. Karamaanoğulları
III. Germiyaanoğulları
beyliklerind
den hangileri yoktur?
y
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II vve III E) I,, II ve III

4.
4 1072’de Errzurum ve Kars s çevresinde ku-
k
rulan ve Errzurum Ulu Cami, Mama Hatu un
Kümbeti giibi önemli mimmarî eserler me
ey-
dana getireen Anadolu’daki ilk Türk bey
yli-
ği aşağıdakkilerden hangis
sidir?
1. Saltuklular (10072-1202)
A) Saltukluular
✎ Ebû
û’l-Kâsım Saltu
uk Bey tarafınd
dan Erzurum-K
Kars çevresind e kurulmuşturr. B) Mengüccekliler
C) Danişm
mentliler
✎ Anadolu’da kuru
ulan ilk Türk be
eyliğidir.
D) Artuklullar
✎ Haççlı ve Gürcü saaldırılarına karşşı Anadolu topraklarını korum
muşlardır. E) Karamaanoğulları
✎ 120
02’de Anadolu
u Selçuklu Sultanı Rükneddin
n Süleyman Şaah tarafından bu
b beyliğe
son
n verilmiştir.
✎ Erzzurum Ulu Cam
mii ve Mama Hatun
H Kümbetii önemli mimaarî eserleridir. 1-B 2-E 3-D 4-A

~ 444 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”

2.
2 Mengücekkliler (1080-1228)
✎ Mengücek G
Gazi tarafından Erzincan, Ke
emah, Divriği ççevresinde kurulmuştur. 1. Sivass civarında bulunan ve Anado olu’da-
ki ilk külliye yapısı olarak
o bilinen Divriği
D
✎ Rumlara ve Gürcülere karrşı mücadele ettmişlerdir. Külliyyesi hangi Türk k beyliği dönemminde
✎ I. Alâeddin Keykubat döne
eminde Anado
olu Selçuklu hââkimiyeti altınaa girmiştir. inşa eedilmiştir?
A) Saaltuklular B) Artuklu
ular
✎ Divriği Ulu C
Camii ve Darü esi) en önemli mimarî eserleridir.
üşşifası (Külliye
C) Meengücekliler D) Danişm
mentliler
E) Anadolu Selçukluları
S

3.
3 Danişmen
ntliler (1080--1178)
✎ Danişment Ahmet Gazi ta
arafından Sivas merkezde kuurulmuştur.
✎ Beylik egem
menlik alanını zamanla genişşleterek Tokatt, Çankırı, Kaysseri ve Malaty
ya
çevresinde de etkili olmuşştur.
2. Anaddolu’da para baastıran ilk Türk
k beyliği
✎ Anadolu’da kurulan Türk beylikleri içerrisinde en güçllüsüdür. Bu ne
edenle Anadolu aşağııdakilerden hangisidir?
Selçuklu Deevleti’ni en çokk uğraştıran be
eylik olmuştur..
A) Daanişmentliler B) Mengücekliler
✎ Haçlılar, Bizzans ve Ermeniilere karşı müccadele etmişlerrdir. C) Kaaramanoğulları D) Artuklu
ular
✎ Anadolu’da ilk medreseyii açmışlardır. (Y
Yağıbasan Meedresesi-Niksar/Tokat) E) Germiyan
noğulları

✎ Anadolu’da ilk para basttıran beylik olup, Danişmen t Ahmet Gazi de Anadolu’d
da
kendi adınaa para bastıran ilk hükümdar olmuştur.
✎ 1178’de Anadolu Selçuklu
u Sultanı II. Kılıç Arslan tarafınndan beyliğe son
s verilmiştir.
✎ Tokat-Niksa
ar’daki Yağıbasan Medresessi (Anadolu’dakki ilk medrese)) ile Kayseri Ullu
Camii önem
mli mimarî eserrleridir. 3. Anad dolu’daki ilk medrese
m olarak bilinen
Tokatt-Niksar’daki “Yağıbasan
“ Meddresesi”
hang i Türk beyliği döneminde ya apılmış-
tır?
4.
4 Çaka Beyliği (1081-1093) A) Meengücekliler B) Çaka Beyliği
B
C) Kaaresioğulları D) Saltuklular
✎ Oğuzların Ç
Çavuldur koluna bağlı olan ve
e ilk Türk deni zcisi olarak kabul edilen Çak
ka
Bey tarafınd
dan İzmir ve çeevresinde kuru
ulmuştur. E) Danişmentliler

✎ Çaka Beyliği, Anadolu’da kurulan

k ilk den
nizci beyliktir.
✎ Çaka Bey gü
üçlü bir donanma oluşturmuş ve Bizans’a kkarşı üstünlük sağlamıştır.
s

 İlk Türk doonanması 1081'de Çaka Bey taarafından kurulm

lmuş ve bu tarih
h Deniz Kuv-
vetleri’nin kuruluş tarihi olarak
o kabul ediilmiştir. 4. Anad
dolu’daki ilk Tü
ürk beyliklerind
den,

✎ Anadolu Se
elçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan
n tarafından bbu beyliğe son
n verilmiştir. Bu
B I. M
Mengücekliler
beyliğin yıkıılmasıyla Batı Anadolu’daki
A Türk
T egemenliğği sona ermiştiir. II. Ç
Çaka Beyliği
III. S
Saltuklular
hang ilerinin denizcilikle uğraştığı savu-
nulam
maz?
5.
5 Artuklularr (1202-1409
9)
A) Yaalnız I B) Ya
alnız II C) Yalnız
Y III
✎ Selçuklu ko
omutanı Artuk Bey’in oğullarrı Sökmen ve İl Gâzi tarafından kurulan bu
b D) I ve III E) II ve III
beyliğin yön
netimi 3 kol haalinde yürütülm
müştür. Bu kolllar;
 Hısn-ı K
Keyfâ (Hasanke
eyf) → 123
32’de Eyyubîlerr yıkmıştır.
 Harput → 123
34’te Anadolu SSelçuklu Devle
eti yıkmıştır.
 Mardin → 140
09’da Akkoyun lu Devleti yıkm
mıştır. 5. Batm
man yakınlarınd daki Hasankeyff (Hısn-ı
Keyfââ)’te aşağıdaki Türk beyliklerrinden
✎ Artuklular d
döneminin en tanınmış bilim
m adamlarındaan birisi El-Cezzerî’dir. Kontro
ol,
hang isine ait eserle
er bulunmaktad dır?
denge kurm
ma, haberleşmee ve ayarlama bilimi olan sibbernetiğin ilk kurucusudur.
k
A) Ç
Çaka Beyliği
✎ Batman yakkınlarındaki Ha
asankeyf’te Artuklulara ait peek çok eser bu
ulunmaktadır. B) A
Artuklular
✎ Hasankeyf, Malabadi, Ha
aburman, Deve
egeçidi, Dunayysır, Ambar Ça
ayı Köprüleri ile C) S
Saltuklular
Mardin Hattuniye Medressesi Artuklular dönemine aitttir. D) M
Mengücekliler
E) D
Danişmentliler

 Bu Türk beeyliklerinin dışınnda Anadolu’da;; İnaloğulları, İİnançoğulları, Dilmaçoğulları,

D
Çubukoğullları, Tanrıverm
mişoğulları ve Sökmenoğullarıı beylikleri de yeer almaktaydı.
1-C
C 2-A 3-E
E 4-D 5-B

~ 45 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beyliklerinin Özellikleri

 Anadolu’nun fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
1. Aşağıdakilerden hangisi, Anadolu’da ku-
 Bulundukları bölgeleri Haçlı, Bizans, Ermeni ve Gürcülere karşı savunmuşlardır. rulan ilk Türk beyliklerinin özelliklerin-
 Anadolu’da birçok yerleşim merkezi kurarak, Türkçe isimler vermişlerdir. den biri değildir?
A) Büyük Selçuklu Devleti tarafından orta-
 İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında etkili olmuşlardır.
dan kaldırılmışlardır.
 Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir. B) Bulundukları bölgeleri Ermeni, Gürcü,
 Kurucularının isimlerini almışlardır. Haçlı ve Bizans’a karşı savunmuşlardır.
C) Kurucularının isimlerini almışlardır.
D) Anadolu'nun fethinde ve Türkleşmesin-
C. Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308) de rol oynamışlardır.
E) İslâmiyet’in Anadolu’da yayılmasında
✎ Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere 1077 yılında ku- etkili olmuşlardır.
rulmuştur.
✎ Süleyman Şah’ın fetihleri Anadolu’nun Türkleşme sürecini hızlandırmış ve ülkenin
sınırları Adana, Tarsus ve Hatay’a kadar genişlemiştir.
✎ Süleyman Şah’ın ölümü üzerine yerine I. Kılıç Arslan hükümdar olmuştur.
2.
 Anadolu Selçuklu hükümdarı Süleyman Şah’ın mezarı hâlen Suriye sınırları içerisinde
yer alan Caber Kalesi’ndedir. Caber Kalesi Türk toprağı olarak kabul edilmiştir. I. İznik
II. Bursa
III. Konya
1. I. Kılıç Arslan Dönemi
Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Sel-
çuklu Devleti’ne başkentlik yapmıştır?
✎ Haçlıların baskısı nedeniyle merkez İznik’ten Konya’ya taşınmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Konya, Anadolu Selçuklu Devleti ile Karamanoğullarına başkentlik yapmıştır. D) I ve III E) I, II ve III

✎ Çaka Beyliği’ne son verilmiştir.

✎ Bu dönemde Haçlı ordusuyla mücadele etmek ve Anadolu Türk Birliğini sağlamak
devletin iki temel politikası olmuştur.
3. Günümüzde mezarı Suriye sınırları için-
deki Caber Kalesi’nde bulunan Anadolu
2. I. Mesut Dönemi Selçuklu Devleti’nin kurucusu aşağıda-
kilerden hangisidir?
✎ Haçlılara karşı yürütülen mücadeleler hızla devam etmiş ve başarı sağlanmıştır.
A) I. Mesut
✎ Sivas ve Malatya’yı Danişmentlilerden alan Sultan I. Mesut kendi adına ilk madenî B) I. Kılıç Arslan
(bakır) parayı (sikke) bastırmıştır. C) İzzeddin Keykâvus
✎ Bu dönemde ilk kez Batı kaynaklarında Anadolu “Türkiye” adıyla geçmiştir. D) Alâeddin Keykubat
E) Kutalmışoğlu Süleyman Şah
✎ Bu dönemde ayrıca ilk imar ve şehirleşme faaliyetleri başlamıştır.

HAÇLI SEFERLERİ
SEBEPLERİ
 Kudüs’ün ele geçirilmek istenmesi
 Klunî Tarikatı’nın kışkırtmaları
 Papanın nüfuzunu arttırmak istemesi
 Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi
 Selçukluları Anadolu’dan uzaklaştırma
isteği
 Ticaret yollarına egemen olmak isteme-
leri
 Doğu’nun zenginliklerini ele geçirme
isteği
SONUÇLARI
 Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Haçlı Seferleri-
nin sonuçlarından biri değildir?
 Kâğıt, matbaa, barut, pusula  gibi
A) Kudüs Müslümanların elinde kalmıştır.
malzemeler Avrupa’ya taşındı.
B) Akdeniz’de ticaret gelişmiştir.
 Avrupa’da derebeylik (feodalite) zayıf-
C) Avrupa’da derebeylik (feodalite) güç ka-
lamıştır. zanmıştır.
 Türklerin batıya doğru ilerleyişi bir süre
D) Kâğıt, matbaa, barut, pusula gibi malze-
durmuştur. meler Avrupa’ya taşınmıştır.
E) Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva sı-
 Akdeniz’de ticaret gelişmiştir.
nıfı ortaya çıkmıştır.
 Avrupa’da ticaretle uğraşan burjuva
sınıfı ortaya çıktı.
 Türk-İslâm toprakları tahrip edilmiştir.
1-A 2-D 3-E 4-C

~ 46 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

3. II. Kılıç Arslan Dönemi

✎ Bu dönemde ilk gümüş ve altın para basılmıştır.
1. Anadolu’daki ilk kervansaray olarak ka-
✎ Kayseri-Aksaray’da bulunan ve Anadolu’daki ilk kervansaray olarak kabul edilen bul edilen Kayseri’deki “Alay Han” hangi
Türk devleti dönemine aittir?
Alay Han bu dönemde yapılmıştır.
A) Büyük Selçuklular B) Çaka Beyliği
✎ Danişmetlilere son verilmiştir.
C) Danişmentoğulları D) Saltuklular
✎ Dönemin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Miryokefalon Savaşı’dır. (1176) E) Anadolu Selçuklu Devleti
✎ Miryokefalon Savaşı Anadolu Selçuklu Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır.
✎ Savaşın sonucunda;
 Bizans yenilmiş ve vergiye bağlanmıştır. 2. Sultan II. Kılıç Arslan Döneminde, Anadolu
 Anadolu kesin ve ebedî olarak Türk Yurdu haline gelmiştir. Selçukluları’nda ekonomik durum yüksek
düzeye ulaşmıştır.
 Bizans Türkleri Anadolu’dan atamayacağını anlamış ve savunmaya çekilmiştir.
Bu dönemde görülen;

 II. Kılıç Arslan ölmeden önce “ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışı doğrultusunda I. imar çalışmalarının fazla olması,
ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır. II. surlar içinde birer kaleden ibaret olan
kasabaların büyümesi,
III. kervansaray mimarîsine önem verilmesi
durumlarından hangileri ekonomideki bu
4. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi başarının kanıtları arasındadır?

✎ Trabzon Rum İmparatorluğu’nu yenerek Samsun ve çevresini ele geçirmiş, böylece A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almıştır. D) I ve II E) I, II ve III
✎ Aynı amaç doğrultusunda Antalya fethedilmiştir.
✎ Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese olan Kayseri’deki Koca Hasan Medre-
sesi bu dönemde yapılmıştır.
3. Anadolu’nun kesin olarak bir Türk yurdu
✎ Anadolu’daki ilk hastane olarak bilinen Kayseri Gevher Nesibe Dârü’ş-şifâsı bu dö- haline gelmesi, aşağıdaki gelişmelerden
nemde yapılmıştır. hangisiyle gerçekleşmiştir?
A) Miryokefalon B) Kösedağ
C) Malazgirt D) Yassıçemen
5. I. İzzeddin Keykâvus Dönemi E) Dandanakan

✎ Bu dönemde Kıbrıs Krallığı ile ticarî antlaşmalar imzalanmıştır.

✎ Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almak amacıyla Sinop ele geçirilmiştir.
✎ Donanmaya ve ticarete önem verilmiş, bu doğrultuda Sinop’ta Anadolu Selçuklu 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
Devleti’nin ilk tersanesi kurulmuştur. I. hükümdarlığın babadan oğula geçmesi,
II. ülkenin hanedanın ortak malı sayılması,
III. divan örgütünün kurulması
6. I. Alâeddin Keykubat Dönemi
durumlarından hangilerinin taht kavgala-
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. rına yol açtığı savunulabilir?

✎ Devletin merkezi olan Konya, kültür ve sanat merkezi haline gelmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Mengüceklilere ve Harput Artuklularına son verilmiştir.
✎ Bu dönemde özellikle Alanya (Alaiye) ve Karadeniz’in kuzeyindeki Suğdak ticaret
merkezi alınarak denizcilik ve ticarette önemli gelişmeler sağlanmıştır.
5.
✎ Ticaretin gelişmesi için Anadolu’da çok sayıda han ve kervansaray yapılmıştır.
I. Antalya
✎ Yabancılara bazı ticarî ayrıcalıklar verilerek mallarına ilk kez “devlet sigortası” uy- II. Bursa
gulanmıştır. III. Sinop
✎ Ayrıca bu dönemde 1230’da Harzemşahlar ile Yassıçemen Savaşı yapılmış, savaş Yukarıdaki şehirlerden hangisi, Anadolu
sonucunda Harzemşahlara son verilmiştir. Bu durum Anadolu Selçuklu devleti ile Selçuklu dönemine ait önemli ticaret
Moğollar arasındaki tampon bölgede otorite boşluğuna neden olmuştur. merkezleri arasında yer almaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Yassıçemen Savaşı sonrasında devlet dağılma sürecine girmiştir.
D) I ve II E) II ve III

 Anadolu Selçuklu Devleti’nin ticareti geliştirmek amacıyla tersane inşa ettiği başlıca
şehirler; Antalya, Alanya, Sinop ve Suğdak ticaret merkezidir. 1-E 2-E 3-A 4-C 5-B

~ 47 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

7. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi

✎ Bu dönemde devletin dağılma süreci hızlanmıştır. Bunda ortaya çıkan gelişmeler
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma sü-
etkili olmuştur. recine girmesinde;
I. Babaîler İsyanı
☸ Baba İshak (Babaîler) İsyanı (1240) II. Kösedağ Savaşı
III. Yassıçemen Savaşı
✎ Bu isyanın ortaya çıkmasında otorite boşluğu ve ekonomik sıkıntılar önemli rol
oynamıştır. Özellikle Moğol baskısından kaçarak Anadolu’ya göç eden, ancak yer gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulabilir?
ve otlak sıkıntısı çeken Türkmenler ekonomik sıkıntı içine girmişlerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Böyle karışık bir ortamda, bir Türkmen Şeyhi olan Baba İshak Adıyaman’da isyan
D) II ve III E) I, II ve III
çıkarmıştır. Ancak isyan güçlükle de olsa bastırılabilmiştir. (1240)
✎ Babaîler Ayaklanması olarak da bilinen bu isyan, devletin güçsüzleşmesine yol
açmış ve dağılma sürecini daha da hızlandırmıştır.

☸ Kösedağ Savaşı (1243) (Anadolu Selçuklu Devleti & Moğollar [İlhanlı])

2. Aşağıdakilerden hangisi, 1243 Kösedağ
✎ Anadolu’daki karışıklıklardan yararlanmak isteyen Moğollar ile yapılmıştır. Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir?
✎ Anadolu Selçuklu Devleti savaşta ağır bir yenilgi almıştır. A) Anadolu toprakları Bizans’ın kontrolüne
geçmiştir.
✎ Savaşın sonucunda;
B) Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır.
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır. C) Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sü-
reci hızlanmıştır.
 Anadolu’da siyasî birlik bozulmuş ve Anadolu beylikleri bağımsız olmuşlardır.
D) Devletin merkezî otoritesi sarsılmıştır.
 Anadolu’daki şehirler harabeye dönmüştür.
E) Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezî otoritesi bozulmuştur. artmıştır.
 Anadolu toprakları İlhanlı Devleti’nin kontrolüne geçmiştir.
 Moğollar ağır vergiler koyarak uzun süre Anadolu halkını yoksul bırakmıştır.
 Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır.
✎ 1249-1254 yılları arasında Anadolu Selçukluları’nda Vezir Celâleddin Karatay’ın
fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yönetiminde; II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in
3. 1249-1254 yılları arasında Anadolu Sel-
oğulları olan; II. İzzeddin Keykâvus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve II. Alâeddin Key- çuklularında Vezir Celâleddin Karatay’ın
kûbad’ın birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür. fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” yö-
netiminde, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in
✎ Moğolların etkisiyle kardeşler arasında ortaya çıkan taht mücadeleleri yıkılma sü- oğullarından;
recini hızlandırmış, özellikle Kösedağ Savaşı sonrası otoritesi sarsılan Anadolu Sel-
I. II. İzzeddin Keykâvus
çuklu Devleti, 1308’de Sultan II. Mesut’un ölümüyle yıkılmıştır.
II. II. Alâeddin Keykûbad
III. IV. Rükneddin Kılıç Arslan
 Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in büyük oğlu Sultan II. İzzeddin
hangilerinin birlikte hükümdarlık yapma-
Keykâvus’un mezarı Türkiye sınırları dışındadır. (Kırım-Ukrayna’da).
ları düşünülmüştür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
D. Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler
1. Eretna Devleti (1335-1381)
✎ Sivas-Erzincan-Kayseri çevresinde Alâeddin Eretna Bey tarafından kurulmuştur.
✎ Bir dönem Memlûklara bağlı yaşamış, ancak yeniden bağımsızlığını ilân etmiştir.
4. Aşağıdaki Anadolu Selçuklu hükümdar-
✎ Vezir Kadı Burhaneddin Ahmet, çocuk yaşta tahta geçen Mehmet Bey’i tahttan larından hangisinin mezarı diğerlerinden
uzaklaştırıp devlete son vermiştir. farklı olarak Türkiye sınırları dışındadır?
A) I. Kılıç Arslan
B) II. İzzeddin Keykâvus
2. Kadı Burhaneddin Devleti (1381-1398) C) II. Alâeddin Keykûbad
D) IV. Rükneddin Kılıç Arslan
✎ Oğuzların Salur boyundan olan vezir Kadı Burhaneddin Ahmet tarafından, Sivas
E) II. Gıyaseddin Keyhüsrev
merkezde kurulmuştur.
✎ Kısa zamanda Orta Anadolu’ya hakim olan devletin, yayılmacı politikaları nedeniy-
le Osmanlı, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleriyle ilişkileri bozulmuştur. 1-C 2-A 3-E 4-B

~ 48 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İsslâm Devletleri ve Beylikkleri”

✎ Kadı Burhan
neddin Ahmett, Akkoyunlula
arla yapılan müücadele sırasın
nda Kara Yülü
ük
Osman taraafından öldürü ülmüş, ölümünden sonra taahta geçen oğğlu Alaeddin Ali A
Bey, Timur ttehlikesi karşıssında Osmanlı Devleti’nin haakimiyetini kab
bul etmiştir. 1.
 Bilinnen ilk hükümda
arı Bayram Hocca’dır.
 Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile ze
3.
3 Karakoyunlu Devleti (1365-1469)
( messinde önemli rol oynamıştır.
enginleş-

✎ Bilinen ilk h
hükümdarı Bayyram Hoca’dır. Yukaarıda özelliklerri verilen Türrk-İslâm
devleeti aşağıdakilerrden hangisidirr?
✎ Doğu Anado
olu’da egemen
nlik süren Kara
akoyunlu Devleeti, Doğu ve Güneydoğu
G Ana
a- A) E
Eretna Devleti
dolu ile Azeerbaycan’ın Türrk kültürü ile zenginleşmesinnde önemli rol oynamıştır. B) A
Akkoyunlu Devle
eti
✎ Akkoyunlu h
hükümdarı Uzu
un Hasan tarafından bu devllete son verilm
miştir. C) K
Karakoyunlu Dev
vleti
D) K
Kadı Burhaneddin Devleti
E) A
Anadolu Selçuklu
u Devleti
4.
4 Akkoyunlu
u Devleti (13
398-1501)
✎ Kara Yülük Osman devlettin gerçek kuru
ucusu olarak kaabul edilmekte
edir.
✎ Diyarbakır vve çevresinde egemenlik sürrmüşlerdir.
✎ En önemli d
dönem Uzun Hasan
H dönemid
dir.
✎ Bu dönemd
de Kur’an-ı Kerrim ilk kez Türkçeye çevrilmiiş, Dede Korku
ut Hikâyeleri de
d
yazılı hale ggetirilmiştir. 2. Kur’aan-ı Kerim’in ilk
k kez Türkçeye
e tercü-
mesin ni yaptıran Türrk-İslâm hüküm
mdarı
✎ Uzun Hasan
n döneminde Osmanlı
O Devle
eti’ne karşı müücadele etmişler, Fatih Sulta
an aşağııdakilerden hangisidir?
Mehmet’le yaptıkları 1473 Otlukbeli Savaşı’nda mağl up olmuşlardırr. A) T
Tuğrul Bey
✎ Uzun Hasan
n’ın ölümünden sonra güç ka
aybeden devlette Safevîler so
on vermiştir. B) A
Akkoyunlu Uzun Hasan
C) S
Selâhaddin Eyyû
ûbî
D) K
Kara Yülük Osman
E) K
Karakoyunlu Bay
yram Hoca
E.
E İkinci Türrk Beyliklerri Dönemi

3. Aşağ ğıdakilerden ha angisi, İkinci Be

eylikler
Döneemi’nde Anadolu’da kurulan beylik-
b
lerdeen biri değildir?
?
A) C
Candaroğulları
B) K
Karamanoğulları
C) D
Dulkadiroğulları
D) K
Karesioğulları
E) M
Mengücekoğulları

4. 1277’’de yayınladığı bir fermanla “Bu

“ gün-
1.
1 Karamano
oğulları (125
56-1487) den ssonra divanda, dergâhta, meccliste ve
meyddanda Türkçede en başka bir dil kullanıl-
✎ Karaman Be
ey tarafından Konya
K ve Kara
aman çevresindde kurulmuştu
ur. mayaacaktır.” diyerek
k Türkçeyi ilk kez
k res-
mî diil ilan eden hüükümdar aşağııdakiler-
✎ Kendisini An
nadolu Selçukklu Devleti’nin mirasçısı olarrak gören beylik, Selçukluların den h
hangisidir?
başkenti olaan Konya’yı keendisine başkent yapmıştır. A) K
Karesi Bey
B) G
Gâzi Mehmet Be
ey
 Konya, Ana
adolu Selçuklu Devleti
D ile Kara
amanoğullarınaa başkentlik yap
pmıştır. C) A
Akkoyunlu Uzun Hasan
D) K
Karamanoğlu Me
ehmet Bey
✎ Osmanlı De
evleti’ni en çokk uğraştıran beyyliktir. E) Ş
Şemseddin Cand
dar
✎ Karamanoğğlu Mehmet Bey, 1277’de ya ayınladığı bir ffermanla “Bu günden
g sonra di-
d
vanda, derg mayacaktır.” di-
gâhta, mecliste ve meydanda Türkçeden başşka dil kullanılm d
yerek Türkççeyi ilk kez resm
mî dil ilan etm
miştir. 1-C 2-B 3-E 4-D

~ 49 ~
“İlk Tü
ürk-İslâm Deevletleri ve Beylikleri
B KPSS / Tarihin Pusulassı

2. Ge
ermiyanoğulları (1299-14
429)
✎ Yak
kup Bey tarafın
ndan Kütahya ve Denizli çevvresinde kurulm
muştur.
1. XIV. yüzyılıın başlarında Dündar
D Bey tarra-
✎ Ana
adolu’daki güççlü beyliklerden birisidir. fından Ispaarta, Eğirdir ve
e Antalya çevrre-
sinde kuru ularak bu bölgeede yaklaşık yü üz
yıl egemen nlik süren, ancak daha son nra
topraklarınnın bir kısmını 80 bin altın ka
ar-
3. Du
ulkadiroğullaarı (1337-151
15) şılığında OOsmanlı Devletti’ne satan Tü ürk
beyliği aşaağıdakilerden hangisidir?
h
✎ Karraca Bey tarafıından Maraş/E
Elbistan çevressinde kurulmu ştur.
A) Hamitoğğulları
✎ Osm
manlı Devleti’nin (Yavuz Sultan Selim’in) 1515 Turnadaağ Savaşı ile bu beyliği B) Candaro
roğulları
yıkmasıyla Anado
olu Türk Birliği kesin ve son olarak
o sağlanm
mıştır. C) Karesiooğulları
D) Tâcedddinoğulları
E) İnançoğğulları (Lâdik Be
eyliği)
4. Karesioğulları (1304-1360))
✎ Karresi Bey tarafın
ndan Balıkesirr ve Çanakkale çevresinde kuurulmuştur.
✎ Osm
manlı Devleti’n
ne katılan ilk beyliktir.
b
2.
2 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisinnin
✎ Denizci bir beylikk olup, Osmanlı Devleti donanmayı bu beyllikten almıştır. Osmanlı DDevleti tarafınddan yıkılmasıyyla
“Anadolu T
Türk Birliği” kes
sin ve son olara
ak
sağlanmışttır?
5. Candaroğullarıı (İsfendiyaro
oğulları) (1292-1461) A) Ramazaanoğulları
✎ Şem
mseddin Candar tarafından Kastamonu
K ve
e Sinop çevresiinde kurulmuştur. B) Saruhannoğulları
C) Karesiooğulları
✎ Denizci bir beylikktir.
D) Germiyaanoğulları
E) Dulkadiiroğulları
6. Me
enteşeoğullaarı (1261-146
64)
✎ Me
enteşe Bey tarafından Muğlaa çevresinde ku
urulmuş denizcci bir beyliktir..
3.
3 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisin
nin
denizciliklee uğraştığı söy
ylenemez?
7. Ayydınoğulları ((1308-1426)
A) Menteşşeoğulları
✎ Ayd
dınoğlu Gâzi M
Mehmet Bey taarafından Aydın ve Birgi çevrresinde kurulm
muştur. B) Saruhannoğulları
✎ Denizcilik alanınd
da en ileri gide
en beyliktir. Do
onanmaya öne m vermişlerdirr. C) Karamaanoğulları
D) Aydınoğğulları
E) Karesiooğulları
8. Saruhanoğullaarı (1313-141
10)
✎ Sarruhan Bey taraafından Manisa
a çevresinde kurulmuş
k denizzci bir beyliktir.

4.
4 Osmanlı D Devleti’nin den
nizcilik alanınd
da
9. Tâceddinoğullaarı (1378-1428) en fazla faaydalandığı Türk beyliği aşağğı-
dakilerden hangisidir?
✎ Tâcceddin Bey tarrafından Ordu çevresinde kurulmuş denizc i bir beyliktir. A) Aydınoğğulları
B) Karesiooğulları
C) Menteşşeoğulları
10.İna
ançoğulları (Lâdik Beyliğği) (1261-136
68) D) Candaro
roğulları
✎ Me
ehmet Bey taraafından Denizlli çevresinde kurulmuş denizzci bir beyliktir.. E) Saruhannoğulları

11.Ha
amitoğulları (1301-1423))
5.
5 Aşağıdaki T Türk beyliklerinden hangisin
nin
✎ Dündar Bey taraffından Isparta,, Eğirdir ve Antalya çevresin de kurulmuştu
ur. denizciliklee uğraştığı söy
ylenemez?
✎ Denizci bir beylikktir. Topraklarının bir bölümü
ünü “80 bin alttın” karşılığında Osmanlı A) Hamitoğğulları
Devvleti’ne satmışştır. B) Saruhannoğulları
C) Candaro
roğulları
D) Tâcedddinoğulları
12.Ramazanoğullaarı (1353-1608) E) Ramazaanoğulları
✎ Ram
mazan Bey tarrafından Adanaa çevresinde kurulmuştur.
k
✎ Ada
ana’nın Osman
nlı eyâleti olmaasıyla Osmanlı’ya katılan sonn beylik olmuşttur. 1-A 22-E 3-C 4-B
4 5-E

~ 500 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

VII. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

A. Devlet Yönetimi 1. İlk Türk-İslâm devletlerinde, hükümdarın
çocuk yaşta olması durumunda devleti
✎ Anadolu Selçuklu Devleti, devlet yönetimi konusunda kendisine Büyük Selçuklu yönetme yetkisi verilen görevli aşağıda-
Devleti’ni örnek almış ve hemen her konuda benzer şekilde örgütlenmiştir. kilerden hangisidir?
✎ Ancak kendinden öncekileri örnek alan Anadolu Selçuklu Devleti’nde, merkezî oto- A) Şıhne B) Melik C) Ulak
ritenin daha güçlü olduğunu görüyoruz. Nitekim kendisinden sonra gelen tüm Türk D) Naip E) Atabey
beylikleri Anadolu Selçuklu devlet teşkilâtını aynen uygulamışlardır.
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de Kut Anlayışı (hükümdarın “Allah” adına ülkeyi yö-
netmesi) ve veraset sistemi (ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılması) 2.
aynen devam etmiştir. Bu sistemin uygulanması taht kavgalarına neden olmuş ve
I. Keykûbat
merkezî otorite zayıflamıştır.
II. Rûkneddin
III. Sultanü’l-a’zim
1. Hükümdar Yukarıdakilerden hangisi, Anadolu Sel-
çuklu hükümdarlarının kullandıkları un-
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hükümdarlar ülkeyi örfî (töreler) ve şer’i hukuk vanlardandır?
kurallarına göre yönetmişlerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Sultan-ı A’zâm da denilen hükümdarın; devletin idaresi, halkın ihtiyaçlarının karşı- D) II ve III E) I, II ve III
lanması ve ülkenin dış tehlikelerden korunması gibi başlıca görevleri vardı. Ayrıca
hükümdar Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e başkanlık ederdi.
✎ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi naiplere verilmiştir. 3. Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi,
✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi, Anadolu Selçuklularında da hükümdarlar Anadolu Selçukluları’nda da hükümdarlar
halife tarafından onaylanır, hükümdar olan
halife tarafından onaylanır ve adına hutbe okutulurdu. Halifenin gönderdiği onay kişi halifenin gönderdiği onay belgesi ile de
belgesine “menşur” adı verilirdi. meşruiyet kazanırdı.
✎ Hükümdarlık sembolleri, Büyük Selçuklu Devleti’ndeki hükümdarlık sembolleriyle Aşağıdakilerden hangisi, halifenin gön-
aynıdır. Ancak kullanılan unvanlarda farklılıklar söz konusudur. Nitekim Anadolu derdiği bu onay belgesine verilen addır?
Selçuklu hükümdarları; A) Hutbe B) Çetr C) Hil’at
D) Menşur E) Berîd
☸ Sultan ☸ Keykûbat ☸ Keyhüsrev
☸ Keykâvus ☸ Gıyâseddin ☸ Rûkneddin
☸ Sultanü’l- A’zim ☸ İzzeddin ☸ İmâmeddin 4. Anadolu Selçuklu hükümdarlarının Key-
hüsrev, Keykâvus, Keykûbat gibi unvan-
gibi unvanlar kullanmışlardır. lar kullanması, aşağıdakilerden hangisi-
nin en açık göstergesidir?
 Hükümdarların bu tarz unvanlar kullanması, Anadolu Selçuklu Devleti’nin İran (Fars) A) Farsçanın bilim dili haline geldiğinin
kültürünün etkisi altında kaldığını kanıtlamaktadır. B) Yöneticilerin Fars kültürünün etkisinde
kaldıklarının
C) Arapça unvanlara önem verdiklerinin
2. Saray Teşkilâtı D) Türklerin yazılı edebiyat alanında geri
kaldığının
✎ Anadolu Selçukluları’nda saray teşkilâtı, diğer Türk-İslâm devletleri ve özellikle de E) İranlıların yönetime egemen olduğunun
Büyük Selçuklu Devleti’ndeki saray teşkilâtı ile çok benzerlik göstermektedir. (Bkz.
Büyük Selçuklu Devleti – Saray Teşkilâtı) Bu yüzden bilgi tekrarını önlemek adına
bu teşkilâttaki görevlilere bu bölümde yer vermiyoruz.
5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde I. Alâeddin
Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev
dönemlerinde bir “vezir” olarak devlet
3. Merkezî Yönetim (Hükûmet) yönetiminde son derece etkili olmuş, ay-
nı zamanda bir mimar da olan ünlü Sel-
✎ Anadolu Selçukluları’nda ve beylikler döneminde ülkenin sosyal, siyasal, ekonomik çuklu devlet adamı aşağıdakilerden han-
ve kültürel vb. meseleleri Divân-ı Saltanat (Büyük Divan)’da görüşülürdü. gisidir?
✎ Divân-ı Saltanat’ın başkanı sultandı. Sultanın olmadığı zamanlarda ise divana vezir A) Hüseyin Baykara
başkanlık etmiştir. B) Kemaleddin Kamyar
C) Saadeddin Köpek
✎ Merkezî yönetim teşkilâtında hükümdardan sonra gelen en yetkili kişi vezirdir.
D) Seyfeddin Ayaba
E) Mühezzibeddin Ali
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin en ünlü veziri Saadeddin Köpek’tir. Aynı zamanda ünlü
bir mimar olan Saadeddin Köpek, I. Alâeddin Keykûbat ve II. Gıyaseddin Keyhüsrev
dönemlerinde devlet yönetiminde son derece etkili olmuştur. 1-D 2-E 3-D 4-B 5-C

~ 51 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Büyük Selçuklu Devleti’nde olduğu gibi Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da
bulunuyordu. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti döneminde bu alt divanlara, farklı iki
divan daha eklenmiştir. Bunu aşağıda verdiğimiz tabloda görmek mümkündür. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde;
I. tuğraî,
Anadolu Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar II. muhtesip,
III. müstevfî
Divanlar Görevleri Başkanı devlet adamlarından hangileri, Divan gö-
revlileri arasında yer almamaktadır?
Devletin tüm iç ve dış yazışmalarını yapan Tuğraî
Divân-ı İnşâ (Tuğra) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
divandır. (Münşî)
D) I ve III E) II ve III

Divân-ı İstifa Devletin tüm malî işlerine bakardı. Müstevfî

Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin

Divân-ı İşraf Müşrif
yolunda gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi.
2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde;
Ordunun yiyecek, giyecek, teçhizat vb. tüm ihti- Emir-i Arz
Divân-ı Arz I. ikta kayıtlarının tutulması,
yaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi. (Arzü’l-Ceyş)
II. devletin malî işlerinin düzenlenmesi,
Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların
Divân-ı Mezâlim Sultan III. ordunun ihtiyaçlarının temin edilmesi
bakıldığı yüksek mahkemedir.
görevlerini yerine getiren devlet görevli-
Sonradan Dâhil Edilen Alt Divanlar leri aşağıdaki seçeneklerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
Niyâbet-i Saltanat Sultanın başkentte olmadığı zamanlarda devlet Nâib-i I II III I
Divanı işlerini vekâleten yürütmekle görevli divandır. Sultan A) Pervaneci Müstevfî Arzü’l-Ceyş
Has ve dirliklerle ilgili kararları düzenleyen, B) Münşî Müstevfî Müşrif
Divân-ı Pervane toprak kayıtlarını tutan divandır. İkta sistemini Pervaneci C) Nâib Arzü’l-Ceyş Muhtesip
yürüten divan da denilebilir. D) Arzü’l-Ceyş Pervaneci Müstevfî
E) Pervaneci Müşrif Arzü’l-Ceyş

 Anadolu Selçukluları’nda, posta ve haberleşme (istihbarat) işleriyle uğraşan Divân-ı

Berîd de Büyük Divan’a bağlı değildir.

3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, sultanın

 Anadolu Selçukluları’nda Divân-ı Saltanat dışında “Meşveret Meclisi” adı verilen bir başkentte olmadığı zamanlarda devlet iş-
meclis daha bulunuyordu. İslâmiyet öncesi dönemdeki Kurultay geleneğinin devamı lerini vekâleten yürütmekle görevli olan
divan aşağıdakilerden hangisidir?
sayılabilecek Meşveret Meclisi’nde, hükümdar olacak kişilerin belirlenmesi, devletin
iç ve dış meseleleri gibi pek çok konu görüşülürdü. A) Divân-ı Mezâlim
B) Divân-ı Pervane
C) Divân-ı İstifa
D) Niyâbet-i Saltanat Divanı
4. Taşra Yönetimi E) Divân-ı İnşâ

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ülke, yönetimde kolaylık olması amacıyla birtakım

idarî birimlere ayrılmıştır. Bunlar;

☸ Meliklerin Yönettiği Vilâyetler 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde şehzâdele-

rin atabeylerin yanında taşrada yönetici
✎ Bu bölgelerde yönetim hanedan üyesi valiler (melikler) tarafından yürütülmüştür. olarak görevlendirilmesinin;
✎ Taşrada görev yapacak olan melikler atabeyler tarafından yetiştirilmiştir. I. halkın yönetime katılımını sağlamak,
II. yabancı devletlerin iç işlerine karışma-
 Atabeyler, melikleri devlet yönetimi konusunda eğiten kişilerdir. (Osmanlı’da bu sis- sını önlemek,
temin adı “lalalık” kurumudur.) III. şehzâdelere devlet yönetimi konusunda
tecrübe kazandırmak
amaçlarından hangilerini gerçekleştirme-
☸ Merkeze Bağlı Vilâyetler ye yönelik olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Bu vilâyetlerin yönetiminden “naib”ler sorumluydu.
D) I ve II E) II ve III
✎ Önemli şehir merkezlerinde “şıhne” adı verilen askerî valiler bulunuyordu.
✎ Belediye işlerinden muhtesip, adalet işlerinden kadı, güvenlik ve asayişten ise “su-
başı” sorumluydu. 1-B 2-A 3-D 4-C

~ 52 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

☸ Sınırlarda Bulunan Vilâyetler (Uç Eyâletler)

✎ Genellikle sınırlarda bulunan bu vilâyetlerin başında “uç beyi” bulunuyordu.
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, eyâletlere
✎ Başlıca görevleri sınırları tehlikelere karşı korumaktı. görevli olarak gönderilen ve sonraki sü-
✎ Uç beylerinin boy ve oymaklarıyla zamanla bölgelerine yerleşmesi, o yerlerde nü- reçte Osmanlı Devleti’nde “Beylerbeyi”
olarak adlandırılacak olan devlet görevli-
fusun ve sınır güvenliğinin artmasına, ayrıca bunlara bağlı olarak da Anadolu’nun si aşağıdakilerden hangisidir?
Türkleşmesine olanak sağlamıştır. A) Şıhne B) Melik C) Mir-liva
✎ Beyliklerde ise taşrada hükümdarın temsilcisi sayılan iki yetkili bulunuyordu. “Mir- D) Naip E) Lala
liva” adı verilen bu kişiler siyasî otoriteyi sağlamakla yükümlüydü.
✎ Yargı işlerine de yine “kadılar” bakıyordu.

☸ Anadolu Selçuklu Devleti İçin Bazı Önemli Şehirler 2.

✎ Anadolu Selçukluları, hakimiyet sağladıkları topraklarda şehirleşmeye son derece I. Edirne
önem vermiştir. Bazılarını merkez (başkent) olarak kullanan ve genellikle çoğu İç II. İznik
Anadolu’da yer alan önemli başlıca şehirler şunlardır; III. Konya
Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Sel-
 İznik  Konya  Ahlat (Van)  Kayseri  Aksaray çuklu Devleti’ne merkezlik yapmamıştır?
 Sivas  Antalya  Alanya  Amasya  Niğde A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

 Anadolu Selçuklu Devleti’nde Ahlat şehri “Kubbetü’l- İslâm” unvanına sahiptir.

3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Kubbetü’l-

İslâm” unvanıyla adlandırılan şehir aşa-
B. ORDU ğıdakilerden hangisidir?

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilâtlanma Büyük Selçuklu Devleti’nin ordu A) Konya B) Bursa C) Kayseri
teşkilâtına benzerlik göstermektedir. Temel farklılık Anadolu Selçukluları’nın askerî D) Aksaray E) Ahlat
teşkilâtında ayrıca donanmanın da yer almasıdır. Bu farklılığın olmasında devletle-
rin hakim oldukları coğrafyanın etkisi söz konusudur.
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde askerî teşkilât şu şekildeydi:

4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde donanma

komutanlarına,
BİRİMİ ÖZELLİKLERİ
I. reisü’l-bahr,
✎ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan özel birlikler II. kaptan-ı derya,
Hassa Askerleri
olup maaşlı askerlerdir. III. melikü’s-sevâhil
unvanlarından hangileri verilmiştir?
✎ Gulamhânede özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir.
Gulamân-ı Saray ✎ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri olup, sultanın A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sarayını korurlardı. D) I ve III E) I, II ve III

✎ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zo-

İkta Ordusu (Sipahiler) runda oldukları atlı askerlerdir.
✎ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı.
5.
Ücretli Askerler ✎ Rum, Frank ve Ruslardan oluşan kuvvetlerdir. I. müstevfî,
II. muhtesip,
✎ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve sınır güvenli-
Türkmenler III. melikü’s-sevâhil
ği sağlanırdı.
Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Sel-
çuklu Devleti’nde askerî görevliler içinde
Yardımcı Kuvvetler ✎ Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği askerlerdir. yer almaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’nden D) I ve III E) II ve III
farklı olarak donanmaya çok önem vermiştir.
Donanma
✎ Donanma komutanına Reisü’l-Bahr (Deniz Komutanı) ya
da Melikü’s-Sevâhil (Sahillerin Meliki) denirdi.
1-C 2-A 3-E 4-D 5-C

~ 53 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ordu komutanına emirü’l-ûmera adı verilmiştir.

✎ Anadolu Selçukluları’nda “şurta” adı verilen ve başında “sahibü’ş-şurta” denilen
(emniyet müdürü) memurun olduğu jandarma (polis) teşkilâtı da vardı. 1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde “Jandarma
Teşkilâtı” olarak görev yapan örgütlen-
✎ Şurta teşkilâtı şehirlerde güvenliği sağlamıştır. Ayrıca bu teşkilât; suç ve cinayetleri meye ne ad veriliyordu?
takip ederek suçluları yakalayıp cezalandırmakla da görevliydi. A) Gulam B) Ahilik
✎ Anadolu Selçukluları’nda “askerî bando” olarak kurulan kurum tabılhânedir. Daha C) Şurta D) Arzü’l-Ceyş
önceki dönemlerde nevbetin yerini alan bu kurum, eğitim disiplini çerçevesinde E) Emirü’l-Ûmera
daha da geliştirilmiştir. (Osmanlılarda bu kurumun yerini mehter alacaktır.)

C. SOSYAL YAPI 2. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,

✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de toplum içerisinde sınıf ayrımı yoktu. I. tabılhâne,

II. sahibü’ş-şurta,
✎ Halk yaşam şekillerine göre konar-göçerler, şehirliler ve köylüler olarak çeşitli bö-
III. melikü’s-sevâhil
lümlere ayrılmıştır.
kavramlarından hangileri ordu teşkilâtıy-
✎ Konar-göçerler daha çok sınır bölgelerinde hayvancılıkla uğraşırlardı. la ilgilidir?
✎ Memurlar, esnaf, tüccar ve zanaatkârlar şehir halkını oluşturuyordu. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

D. HUKUK SİSTEMİ
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde hukuk sistemi Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı. 3. Anadolu Selçuklu Devleti’nde de hukuk sis-
Fethedilen bölgelerdeki eski uygulamalar da hukuk sisteminde etkili olmuştur. temi, diğer Türk-İslâm devletlerinde olduğu
gibi şer’i ve örfî olmak üzere ikiye ayrılırdı.
1. Şer’i Hukuk şer’i ve örfî mahkemelere de ayrı ayrı kişi-
ler bakıyordu.
✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı. Anadolu Selçuklularında şer’i hukuk da-
valarına bakan ve aynı zamanda ülke ge-
✎ Miras, boşanma, evlenme, velâyet vb. konular şer’i hukukun kapsamındaydı. nelindeki bütün kadıları da kontrol eden
✎ Şer’i davalara kadılar bakardı. kişilere ne ad veriliyordu?
A) Kadı B) Kadıü’l-Kudat
✎ Kadıü’l-Kudat (Baş Kadı) denilen kadıların başındaki sorumlu, başkent Konya’da
C) Emir-i dâd D) Kadı-leşker
oturur ve kadıları denetlerdi.
E) Şeyhül’islâm
2. Örfî Hukuk (Dârü’l-Adl)
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı.
✎ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler bakardı. 4. Anadolu Selçuklularında halkın şikâyet-
lerinin dinlendiği ve bizzat sultanın baş-
 Anadolu Selçukluların’da da askerî davalara Kadı-leşker adı verilen görevli bakmıştır. kanlığında toplanan divan aşağıdakiler-
den hangisidir?

✎ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı yüksek mahkeme A) Divân-ı İstifâ B) Divân-ı İşraf
olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde önemli bir yere sahiptir. C) Divân-ı Pervane D) Divân-ı Arz
E) Divân-ı Mezâlim

E. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ

5.
1. Toprak Sistemi
I. mülk,
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde toprak sistemi, Büyük Selçuklulardaki uygulamanın II. has,
devamı niteliğindedir. Buna göre ülke toprakları şu şekilde sınıflandırılmıştır; III. vakıf
Yukarıdakilerden hangileri, Anadolu Sel-
çuklu Devleti’nde mirî topraklar içinde
Toprak Teşkilâtı yer almaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
Mirî Topraklar Mülk Topraklar

Has İkta Vakıf Öşrî Haracî 1-C 2-E 3-B 4-E 5-A

~ 54 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

a) Mirî Topraklar
✎ Mülkiyeti devlete ait olan topraklardır. 3 kısma ayrılır. Bunlar;
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde, gelirleri il-
 Has Arazi: Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan topraklardır. mî ve sosyal kuruluşların masraflarına
ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangi-
 İkta Arazi: Devlet görevlilerine (vali, komutan, asker vb.) hizmet ve maaşlarına kar- sidir?
şılık verilen topraklardır. Toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama hakkı ikta A) İkta B) Mülk C) Tımar
sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti. D) Vakıf E) Has
 Vakıf Arazi: Medrese, Darüşşifa, imarethâne, cami, han, hamam, çeşme gibi sosyal
amaçlı (hayır için kurulan) kurumların giderleri için ayrılan topraklardır. Doğrudan
topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar; satılamaz, kiraya verilemez, dev-
redilemez ve miras bırakılamazdı.
2. Türk-İslâm devletlerinde,

Vakıf Sistemi İle İlgili Bazı Kavramlar I. mütevellî,

II. şıhne,
 Vâkıf : Vakıf sahibi.
III. mevkûf
 Vakfiyye : Vakıf senedi. Vakıf sahibinin şartnâmesi.
kavramlarından hangileri vakıf sistemi
 Mütevellî : Vakıf yöneticisi. ile ilgilidir?
 Mevkûf : Vakfedilen mal, mülk.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

b) Mülk Topraklar
✎ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklardır. Bu topraklar şahsî olup; genellikle ev, bağ,
bahçe gibi taşınmaz mallardır. Müslümanlara ait topraklara Öşrî, gayr-i müslimlere 3. Ticareti geliştirmek amacıyla tüccarlarla
sözleşme yapıp zararlarını karşılama ga-
ait topraklara ise Haracî toprak denmiştir. rantisi vererek ilk kez “devlet sigortası”
✎ Toprak sahipleri; topraklarını satma, devretme, kiralama, vakfetme ve miras yolu uygulamasını başlatan Türk devleti aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
ile çocuklarına bırakma hakkına sahipti.
A) Karahanlılar B) Gazneliler
C) Büyük Selçuklular D) Memlûklar
E) Anadolu Selçukluları
2. Ekonomik Hayat
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ekonomi; tarım, hayvancılık, sanayi, dokumacılık, el
sanatları, madencilik ve ticarete dayanıyordu.
4. Anadolu Selçuklu hükümdarları pek çok şe-
hirde bedestenler ve hanlar yaptırmıştır.
a) Tarım ve Hayvancılık
Bu durumun,
✎ Köylerde yaşan halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktı. I. ticaret,
✎ Halkın ihtiyacının karşılanmasının yanı sıra ekonomiye katkısı oldukça fazlaydı. II. ordu,
III. eğitim
alanlarının hangilerinde görülen gereksi-
b) Sanayi (Dokuma-Deri-Maden) nimin bir sonucu olduğu savunulabilir?
✎ Anadolu Selçukluları’nda demircilik, bakırcılık, dokumacılık ve dericilik oldukça ge- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lişmiştir. Ayrıca kâğıt imalâtı ve çinicilik sanatları ileri bir düzeye ulaşmıştır. D) I ve III E) I, II ve III

✎ Dericilikle uğraşanlara “debbağ” adı verilmiştir.

✎ Konya, Ankara, Kayseri ve Denizli dokuma sanayinde merkez konumuna gelmiştir.
5. Anadolu Selçuklu Devleti ticareti geliştir-
mek amacıyla,
c) Ticaret
I. han,
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde ticareti geliştirmek ve ticaret yollarının güvenliğini II. kervansaray,
sağlamak devletin ana politikası olmuştur. Bu nedenle kervansaray ve hanların ya- III. medrese
pımına önem vermişler, izlenen bu politikanın bir sonucu olarak Sivas, Konya ve
yapılarından hangilerine ağırlık vermiş-
Kayseri birer ticaret merkezi haline gelmiştir. tir?
✎ Devlet, kervanların soyulması ve tüccarların zarar görmesi durumunda kayıpları A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
karşılamış ve böylece ilk kez “devlet sigortası” başlatılmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
✎ Anadolu Selçukluları ticareti geliştirmek için ayrıca Sinop, Alanya ve Antalya gibi
önemli şehirleri fethetmiş, yabancı tüccarlara düşük gümrük vergisi uygulamıştır. 1-D 2-C 3-E 4-A 5-C

~ 55 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Ahilik Teşkilâtı
✎ Ahilik, XIII. yüzyılda Ahi Evran tarafından Konya, Kayseri ve Kırşehir bölgelerinde
1. Anadolu Selçuklu Devleti’nde yeni bir iş
esnaf birlikleri olarak örgütlenmiş sosyo-ekonomik bir teşkilâttır.
yeri açmayı, usta-kalfa-çırak yetiştirmeyi
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde de şehirlerdeki ticarî hayat, aynı işi yapan esnafların belli bir sisteme bağlayan sosyo-ekono-
mik kuruluşa ne ad veriliyordu?
oluşturduğu meslek örgütlenmesi olan Ahilik Teşkilâtı çerçevesinde gelişmiştir.
A) Gedik B) Fütüvvet C) Lonca
✎ Büyük Selçuklu Devleti’ndeki fütüvvet teşkilâtının devamı niteliğinde olan Ahilik, D) Tımar E) Ahi
aynı işi yapan esnafların oluşturduğu meslek örgütlenmesidir.
✎ Sadece Müslüman esnaf ve zanaatkârların kabul edildiği Ahilik, yardımlaşma ve
dayanışma esasına dayanıyordu
✎ Her mesleğin bir “Lonca”sı ve bunların başında da “Ahi” denilen liderler vardı.
✎ Bu teşkilâtta usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” de verilmiştir. 2. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Ahi
teşkilâtı şehirlerde,

✎ Ahilerin görevleri arasında; I. ticaret,

II. eğitim,
 Üretici ve tüketiciyi korumak
III. tarım
 Üretimi ihtiyaca göre ayarlamak
alanlarından hangilerinde söz sahibi ol-
 Malların kalitesini kontrol etmek muştur?
 Bozuk mal üretilmesini önlemek A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Piyasaya çıkan malların fiyatlarını belirlemek (Narh kesmek) D) II ve III E) I, II ve III

 İş yeri açma izni (ruhsatı) vermek (Gedik Usûlü)

sayılabilir.

 Anadolu Selçuklu dönemindeki Ahilik Teşkilâtı, Osmanlı Devleti’nde Lonca Teşkilâtı

adı ile varlığını sürdürmüştür. 3. Aşağıdakilerden hangisi, Ahilik teşkilâtı-
nın görevlerinden biri değildir?
A) Esnafların örgütlenmesini sağlamak
B) Malların kalite denetimini yapmak
☸ Malî Teşkilât ve Para C) Üretici ve tüketiciyi korumak
✎ Anadolu Selçuklu Devleti’nde Hazine-i Âmire ve Hazine-i Hassa olmak üzere iki tür D) Esnaflar arasında davalara bakmak
hazine vardı. E) Piyasaya sürülen ürünlerin fiyatlarını
belirlemek
 Hazine-i Âmire: Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir.
 Hazine-i Hassa: Hükümdarın kendisine (şahsına) ait olan iç hazinedir.

✎ Devletin diğer gelir kaynakları arasında ise şunlar yer almaktadır;

 Öşür: Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
 Haraç: Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir. 4. Anadolu Selçuklu Devleti’nde pazar es-
nafından alınan vergi türü aşağıdakiler-
 Cizye: Gayr-i müslim erkeklerden askere gitmeme karşılığında alınan vergidir. den hangisidir ?
 Bâc-ı Bazar: Pazar vergisidir. A) Öşür B) Bâc C) Haraç
 Ganimet: Savaş gelirlerinin 1/5’idir.
D) Ağnam E) Küvvâre
 Gümrük vergileri
 Liman gelirleri
 Komşu devletlerin hediyeleri
 Maden, orman ve tuzla gelirleri

 Anadolu Selçuklu Devleti’nde ilk bakır parayı Sultan I. Mesut, ilk gümüş ve altın pa-
5. Anadolu Selçuklularında kendi adına pa-
rayı da Sultan II. Kılıç Arslan bastırmıştır.
ra bastıran ilk hükümdar aşağıdakilerden
hangisidir?
A) I. Mesut
B) I. Kılıç Arslan
F. YAZI, DİL VE EDEBİYAT C) II. İzzeddin Keykâvus
D) II. Kılıç Arslan
✎ Anadolu Selçuklularında resmî yazışma dili ve edebiyat dili Farsça, bilim dili ve eği-
E) I. Alâeddin Keykubat
tim dili Arapça, halkın konuşma dili ise Türkçedir.
✎ Beylikler döneminde ise Türkçenin önemi oldukça artmıştır. Nitekim 1277 yılında
Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi ilk kez resmî dil ilan etmiştir. 1-E 2-C 3-D 4-B 5-A

~ 56 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

✎ Akkoyunlu Uzun Hasan ise Ku’an-ı Kerim’i ilk kez Türkçeye çevirten kişidir.
✎ Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde edebiyat üç alanda gelişme göstermiştir.
1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Selçuk-
luları döneminde yetişen Tekke Edebiya-
tı (Tasavvuf Edebiyatı) temsilcilerinden
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİ EDEBİYAT ALANLARI biri değildir?
A) Pir Sultan Abdal
ALANI TEMSİLCİSİ – ESERLERİ – ÖZELLİKLERİ B) Yunus Emre
C) Muhyiddin Arabî
 Nasreddin Hoca Fıkraları D) Sadreddin Konevî
E) Mevlâna Celâleddin Rûmî
 Dede Korkut Hikâyeleri
Halk Edebiyatı
 Battal Gâzi Destanı

 Danişmentnâme 2.

 Mevlâna Celâleddin Rûmî  Türk edebiyatının ilk divan şairidir.

 Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yetişen en ünlü  Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk
mutasavvıflardan biridir. örneklerini vermiştir.
 I. Alâeddin Keykûbat döneminde Konya’ya yerleşmiştir.  Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik
Selçuklu Şehnâmesi en önemli eseridir.
 En ünlü eserleri; Mesnevî, Divân-ı Kebîr, Fih-i Ma’fih ve
Mektubât’tır. Yukarıda özellikleri verilen ünlü edebî
kişilik aşağıdakilerden hangisidir?
 Yunus Emre
A) Yunus Emre B) Âşık Paşa
 En ünlü mutasavvıflardan biridir.
C) Hoca Dehhâni D) Ahmet Fakîh
 Eserleri; Risâletü’n-Nushiyye ve Divan’dır.
E) Şeyh Ahmet Gülşehrî
 Hacı Bektaş-ı Velî
 Horasan’dan Anadolu’ya gelen ünlü mutasavvıflardan biri olup,
Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan Bektaşîliğin de
kurucusudur. 3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâeddin
 En önemli eseri Bektaşîliğin temel kitabı sayılan Makalât’tır. Keykûbat döneminde yetişen, Mesnevî,
Divân-ı Kebîr gibi eserlerin yazarı olan
 Âşık Paşa
Türk-İslâm mutasavvıfı aşağıdakilerden
 En ünlü eseri Garipnâme’dir. hangisidir?
 Garipnâme adlı eseriyle Türklere hak yolunu ve tasavvufun
A) Hacı Bektaş-ı Velî B) Hoca Dehhâni
Tasavvuf (Tekke) inceliklerini göstermeyi amaçlamıştır.
C) Yunus Emre D) Âşık Paşa
Edebiyatı  Şeyh Ahmet Gülşehrî E) Mevlâna Celâleddin Rûmî
 Kırşehirli olan Ahmet Gülşehrî Ahilik geleneğinden gelmektedir.
 Mantıkü’t- Tayr Tercümesi, Kerâmet-i Ahi Evran ve Feleknâme
önemli eserleridir.
 Ahmet Fakîh
 Mevlâna’nın müritlerinden olup, fıkıh ilminde derin bilgiye sahip
olduğu için “Fakîh” unvanı almıştır. 4. Anadolu Selçuklu döneminde yetişen ve
“Garipnâme” adlı eseriyle ünlü Türk-İslâm
 Çarh-nâme ve Kitab-ı Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe önemli eserleridir.
mutasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir?
 Muhyiddin Arabî A) Muhyiddin Arabî B) Âşık Paşa
 Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak kabul edilmektedir. C) Sadreddin Konevî D) Yunus Emre
 Vahdet-i Vücûd görüşünü savunmuştur. Bu görüşe göre, evren-
E) Germiyanlı Ahmedî
deki her şey Allah’ın yansımasıdır. Yaratan ile yaratılanın tek kay-
naktan geldiğini ve “bir” olduğunu savunmuşlardır.
 Sadreddin Konevî
 Ünlü mutasavvıflardan biridir. Konya’ya yerleşip, burada ünlendiği
için “Konevî” unvanını almıştır.
 Muhyiddin Arabî’nin hem öğrencisi hem de manevî oğlu olan 5. Ekberîlik tarikatının kurucusu olarak ka-
Sadreddin Konevî Ekberîlik tarikatının önde gelen isimlerindendir. bul edilen ve yazdığı pek çok eserle İs-
lâm dünyasında ‘Şeyh-i Ekber’ (en büyük
 Hoca Dehhâni şeyh) unvanını alan ünlü Türk-İslâm mu-
 Hoca Dehhâni ilk divan şairidir. tasavvıfı aşağıdakilerden hangisidir?
 Türk edebiyatında gazel ve kasidelerin ilk örneklerini vermiştir. A) Hoca Dehhâni B) Ahmet Fakîh
 Farsça kaleme aldığı ve yirmi bin beyitlik Selçuklu Şehnâmesi en
Divan Edebiyatı önemli eseridir.
C) Muhyiddin Arabî D) Âşık Paşa
E) Şeyh Ahmet Gülşehrî
 Germiyanlı Ahmedî
 Divan edebiyatının önemli temsilcilerindendir.
 Cemşid-ü Hurşid ve İskendernâme önemli eserleridir. 1-A 2-C 3-E 4-B 5-C

~ 57 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

G. BİLİM
✎ Anadolu Selçuklu Devleti ve beylikler döneminde bilime ve bilim adamlarına önem
1. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. İzzeddin
verilmiş, pek çok bilim adamı farklı alanlarda çalışmalar yapmıştır. Keykâvus’a ithaf ettiği ‘Enisü’l- Kulûb’ adlı
eseriyle ünlü bilim adamı aşağıdakiler-
den hangisidir?
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE BİLİM A) Kadı Burhaneddin Anevî
B) İbn-i Bibi
Kadı  Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
C) Kerîmuddin Aksarayî
Burhaneddin  En önemli eseri Enisü’l- Kulûb’dür.
D) Mehmed Ravendî
Anevî  Eserini Sultan I. İzzeddin Keykâvus’a ithaf etmiştir.
E) Kadı Sirâceddin
 Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
İbn-i Bibi  İran kültürünün etkisiyle eserlerini Farsça yazmıştır.
 En önemli eseri El-Evâmirü’l Alâiye’dir.

Kerîmuddin  Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.

2. Artuklular döneminde yaşamış; kontrol,
Aksarayî  En önemli eseri Müsâmeretü’l-Ahbâr’dır. denge kurma, haberleşme ve ayarlama
bilimi olan “Sibernetik”in kurucusu olarak
 Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü gökbilimcidir. bilinen ünlü bilim adamı aşağıdakilerden
 Kırşehir’de kendi adıyla anılan ve Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasathane) hangisidir?
Caca Bey
olarak kabul edilen Caca Bey Medresesi’ni yaptırmıştır. A) Fezârî B) Caca Bey
 Matematik ve astronomi alanlarında çalışmaları vardır. C) Er-Râzi D) El-Cezerî
E) Câbir bin Hayyan
Mehmed  Anadolu Selçuklu döneminin ünlü tarihçilerinden birisidir.
Ravendî  Rahatü’s-südûr adlı eseri vardır.

Kadı  Anadolu Selçuklu döneminde yaşamış ünlü bilginlerden birisidir.

Sirâceddin  Mantık, kelâm gibi ilim dallarında pek çok eseri vardır. 3. Selçuklular döneminde Nurettin Cibril ta-
rafından inşa edilen ve döneminde astro-
 Artuklular döneminin en tanınmış bilim adamlarından birisidir. nomi yüksek okulu olarak kullanılan,
 Kontrol, denge kurma, haberleşme ve ayarlama bilimi olan sibernetiğin ilk ayrıca Anadolu’daki ilk gözlemevi (rasat-
hâne) olarak da kabul edilen Caca Bey
kurucusudur.
El-Cezerî Medresesi, aşağıdaki illerden hangisinde
 Cezerî bunun yanında; su saatleri, kendiliğinden kesilip akan fıskiye, yer almaktadır?
mekanik olarak çalışan müzik aletleri, tulumbalar ve şifreli kilitler yapmayı
A) Kayseri B) Kırşehir C) İznik
da başarmıştır.
D) Konya E) Antalya

H. MİMARLIK VE SANAT
✎ Anadolu Selçuklularında da en fazla gelişme gösteren sanat dalı mimarîdir. 4. Anadolu Selçuklu Devleti, mimarî yapıla-
✎ Dış cephe ve iç mekân süslemelerinde malzeme olarak taş, tuğla, ahşap, kerpiç, rın iç ve dış süslemelerinde,
alçı ve mermer kullanılmıştır. I. taş,
II. ahşap,
 Anadolu Selçuklu Devleti’nin mimarî yapılarında kullanılan ve bu yapıların günümüze III. mermer
kadar ulaşmasında önemli pay sahibi olan malzeme taştır.
unsurlarından hangilerini kullanmıştır?

✎ Mimarî eserlerde süsleme sanatı olarak; geometrik şekiller, yazılar, bitki motifleri, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
hayvan figürleri vb. kullanılmıştır. D) II ve III E) I, II ve III

✎ Anadolu Selçuklu Devleti çok sayıda cami, mescit, medrese, kümbet (türbe), kale,
Darüşşifa (hastane), imârethane (aşevi) ve kervansaray inşa etmiştir. Ayrıca bu dö-
nemde halıcılık, minyatür, çinicilik, hat, tezhip ve ciltçilik son derece gelişmiştir.

5. Aşağıdaki yerleşim merkezlerinden han-

 Anadolu Selçuklu dönemine ait mimarî eserlere Trabzon, Bursa, İstanbul, Edirne, gisinde Anadolu Selçuklu dönemi mima-
Çanakkale gibi şehirlerde rastlamak mümkün değildir. Bu şehirlerde daha çok Os- rî eserlere rastlamak mümkün değildir?
manlı Devleti dönemine ait mimarî eserler bulunmaktadır. A) Konya B) Trabzon C) Antalya
D) Amasya E) Nevşehir

 Osmanlı Devleti’ne ait Bursa Ulu Camii dışında Anadolu’daki “ulu camiler” Anadolu
Selçuklu ve Beylikler dönemine aittir. 1-A 2-D 3-B 4-E 5-B

~ 58 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

 DEĞERLİ ADAYLAR;
ÖSYM’nin bugüne kadar yapmış olduğu sınavlarda bu konu ile ilgili çıkan sorularda
1. Anadolu coğrafyasında Türk-İslâm kültü-
mimarî eserler genellikle bulunduğu yer ile birlikte verilmiştir. Bu bakımdan eser- rüne ait mimarî eserleri incelemek iste-
lerin ismi kadar bulunduğu yerlere de dikkat edilmesi gerekmektedir. yen bir araştırmacının, Divriği, Erzincan
Üzerinde durulması gereken bir diğer konu da eserlerin ismidir. Bazı mimarî eserler ve Kemah bölgesinde genellikle aşağıda-
o döneme ait hükümdarların ismiyle özdeşleşmiştir. Bu nedenle bir mimarî eserin kilerden hangisine ait eserlere rastlama-
hangi döneme ait olduğunu bu ipucundan tespit etmek de mümkün olabilmektedir. sı mümkündür?
A) Saltuklular B) Artuklular
C) Mengücekliler D) Danişmentliler
Devlet/Beylik Adı Mimarî Eserlerin Yaygın Olarak Bulunduğu Yerler E) Anadolu Selçukluları

Anadolu Selçuklu Devleti  Konya, Kayseri, Sivas, Aksaray, Antalya

Danişmentliler  Sivas, Tokat, Niksar, Kayseri, Malatya 2. Görkemli dekorasyonu ve mimarî stiliyle
UNESCO tarafından 1985 yılında “Dünya
Mengücekliler  Divriği, Erzincan, Kemah Kültür Mirası Listesi”ne alınan Mengü-
cekliler dönemine ait ünlü mimarî eser
Saltuklular  Erzurum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Divriği Ulu Camii
Artuklular  Diyarbakır, Mardin, Batman, Hasankeyf, Harput (Elazığ) B) Mardin Ulu Camii
C) Hunad Hatun Külliyesi
D) Diyarbakır Ulu Camii
ANADOLU SELÇUKLU VE BEYLİKLER DÖNEMİNE AİT BAZI MİMARÎ ESERLER E) Karatay Medresesi
Camiler
Saltuklular  Erzurum Ulu Camii
3. Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen
Mengücekliler  Divriği Ulu Camii
 Kayseri’deki Hunad Hatun,
Danişmentliler  Kayseri Ulu Camii  Konya’daki Sahip Ata,
 Kayseri’deki Hacı Kılıç
Artuklular  Mardin Ulu Camii
yapılarının tür bakımından ortak özelliği
 Diyarbakır Ulu Camii (ilk cami) aşağıdakilerden hangisidir?
 Konya Alâeddin Camii A) Medrese B) Dârüşşifa C) Cami
 Niğde Alâeddin Camii D) Külliye E) Kümbet
 Konya Sahip Ata Camii
Anadolu Selçuklu Devleti
 Amasya Burmalı Minare Camii
 Malatya Ulu Camii
 Ankara Arslanhane Camii 4. Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu
 Ankara Ahi Şerafeddin Camii mimarîsi olarak orijinal kündekâri minbe-
ri, alçı ve çini mozaik mihrabıyla ön pla-
na çıkan 1290 tarihli mimarî eser aşağı-
Mescitler dakilerden hangisidir?
A) Arslanhâne Camii
 Konya Taş Mescit B) Ahi Şerafeddin Camii
Anadolu Selçuklu Devleti  Konya Sırçalı Mescit
C) Alâeddin Camii
 Konya Karatay Mescidi
D) Burmalı Minâre Camii
E) Taş Mecidi
Külliyeler (Cami Merkezli Kompleks Yapılar)
Mengücekliler  Divriği Külliyesi (ilk külliye)
5. Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait mimarî
 Kayseri Hunad Hatun Külliyesi eserler arasında aşağıdakilerden hangisi
Anadolu Selçuklu Devleti  Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi gösterilemez?
 Konya Sahip Ata Külliyesi A) Konya Alâeddin Camii
B) Amasya Burmalı Minare Camii
C) Kayseri Hunad Hatun Külliyesi
 Ahi Şerafeddin Camii, Ankara’da en önemli Anadolu Selçuklu mimarîsi olarak orijinal
kündekâri minberi, alçı ve çini mozaik mihrabıyla 1290 tarihli ünlü bir mimarî eserdir. D) Diyarbakır Ulu Camii
E) Bursa Muradiye Medresesi

 Mengücekliler dönemine ait Divriği Ulu Camii, görkemli dekorasyonu ve mimarlık

stiliyle UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır. 1-C 2-A 3-D 4-B 5-E

~ 59 ~
“İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri KPSS / Tarihin Pusulası

Medreseler

Danişmentliler  Tokat Yağıbasan Medresesi (ilk) 1. Anadolu Selçuklu dönemine ait,

 Sivas’taki Gök,
 Diyarbakır Mesudiye Medresesi
Artuklular  Konya’daki Karatay,
 Mardin Hatuniye Medresesi  Kayseri’deki Koca Hasan
 Konya Karatay Medresesi
yapılarının tür bakımından ortak özelliği
 Konya Sırçalı Medrese aşağıdakilerden hangisidir?
 Konya İnce Minareli Medrese A) Şifahâne B) Türbe C) Medrese
 Konya Çifte Minareli Medrese D) İmârethâne E) Külliye
 Kayseri Hunad Hatun Medresesi
 Kayseri Çifte Medrese
Anadolu Selçuklu Devleti
 Kayseri Koca Hasan Medresesi
 Sivas Gök Medrese
 Sivas Buruciye Medresesi 2. Anadolu Selçuklu döneminde Kayseri’de
 Sivas Çifte Minareli Medrese inşa edilen ve dünyanın ilk tıp okulu ol-
 Kırşehir Cacabey Medresesi ma özelliği taşıyan ünlü dârüşşifa aşağı-
dakilerden hangisidir?
 Erzurum Çifte Minareli Medrese
A) Turan Melek B) Torumtay
C) Muineddin Pervane D) Gıyasiye
 Konya Karatay Medresesi, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Keykâvus döneminde, hadis E) Gevher Nesibe
ve tefsir ilimleri okutulmak amacıyla kapalı medrese tipinde 1251 yılında inşa edilmiş
olup 1955 yılında Çini Eserler Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.

 Danişmentliler dönemine ait Tokat/Niksar’daki Yağıbasan Medresesi Anadolu’daki

ilk medrese olarak kabul edilmektedir. 3. Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk med-
rese aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tokat Yağıbasan Medresesi
 Kayseri Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medresedir. B) Kayseri Koca Hasan Medresesi
C) Konya Karatay Medresesi
 Kırşehir Caca Bey Medresesi Anadolu’daki ilk gözlem evi olarak kabul edilmektedir. D) Sivas Gök Medrese
E) Kırşehir Caca Bey Medresesi

Dârüşşifalar/Bimarhâneler (Hastaneler)

Mengücekliler  Turan Melek Şifahânesi

 Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifası*** 4.
 Kayseri Gıyasiye Dârüşşifası I. İnce Minareli Medrese,
 Konya I. Keykâvus Şifahânesi II. Yağıbasan Medresesi,
Anadolu Selçuklu Devleti
 Tokat Muineddin Pervâne Dârüşşifası III. Süleymaniye Medresesi
 Aksaray Alâeddin Keykûbat Dârüşşifası
Yukarıdakilerden hangileri Anadolu Sel-
 Amasya Torumtay Bimarhânesi çuklu dönemine ait eserler arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen Gevher Nesibe Dârüşşifası, Anadolu’daki ve D) I ve II E) II ve III
dünyadaki ilk Tıp Okulu özelliği taşıması bakımından son derece önemlidir.

Anıt Mezarlar (Kümbet ve Türbeler)

5. Anadolu Selçuklu Devleti’nde,
 Erzurum Mama Hatun Türbesi
Saltuklular
 Erzurum Emir Saltuk Türbesi I. imâret,
II. bimarhâne,
 Kemah Sultan Melik Türbesi
Mengücekliler III. medrese
 Kırşehir Melik Gazi Türbesi
kurumlarından hangileri sosyal devlet
 Kayseri Döner Kümbet anlayışının varlığını kanıtlar niteliktedir?
Anadolu Selçuklu Devleti  Konya II. Kılıç Arslan Türbesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Konya Gömeç Hatun Türbesi D) II ve III E) I, II ve III

 Erzurum Emir Saltuk Türbesi Anadolu’daki en eski anıt mezar yapısıdır. 1-C 2-E 3-B 4-A 5-E

~ 60 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “İlk Türk-İslâm Devletleri ve Beylikleri”

Kervansaraylar (Hanlar)
 Kayseri-Aksaray Alay Han
1. Anadolu’daki ilk kervansaray yapısı ola-
 Kayseri Sultan Han rak bilinen Kayseri-Aksaray yolu üzerin-
 Antalya Evdir Han deki “Alay Han” Türk-İslâm mimarîsinin
 Antalya Kırk Göz Han hangi dönemine aittir?
Anadolu Selçuklu Devleti
 Konya Altınapa Han A) Saltuklular B) Artuklular
 Konya Sultan Han C) Mengücekliler D) Danişmentliler
 Afyon Çay Han E) Anadolu Selçukluları
 Amasya Ezine Pazar Han

 II. Kılıç Arslan döneminde Kayseri-Aksaray yolunda yapılan Alay Han, Anadolu’daki
ilk kervansaray olarak kabul edilmektedir. 2.
 Hasankeyf Köprüsü
 Malabadi Köprüsü
Köprüler Yukarıdaki mimarî eserler aşağıdakiler-
den hangisine aittir?
 Hasankeyf Köprüsü A) Mengücekliler B) Çaka Beyliği
 Malabadi Köprüsü C) Saltuklular D) Artuklular
 Haburman Köprüsü
Artuklular E) Danişmentliler
 Devegeçidi Köprüsü
 Dunaysır Köprüsü
 Ambar Çayı Köprüsü

3. Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaeddin

 Dikkat! Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek
tarafından inşa edilen ve günümüze ula-
ÖSYM son yıllarda mimarî eser konusunda genellikle Artuklular üzerinde durmaktadır. şabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapı-
sı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Beyşehir Kubadâbâd Sarayı
B) Kayseri Kubâdiye Köşkü
Saray ve Köşkler C) Alanya Alaiye Sarayı
D) Konya Alâeddin Sarayı
 Beyşehir Kubadâbâd Sarayı
E) Kayseri Hızır İlyas Köşkü
 Kayseri Kubâdiye Köşkü
 Kayseri Haydar Bey Köşkü
Anadolu Selçuklu Devleti
 Kayseri Hızır İlyas Köşkü
 Alanya Alaiye Sarayı
 Konya Alâeddin Sarayı 4.
I. Mardin Ulu Camii
II. Malabadi Köprüsü
 Beyşehir’deki Kubadâbâd Sarayı, I. Alaeddin Keykûbat'ın emriyle Saadeddin Köpek
tarafından yapılmış olup, günümüze ulaşabilen tek Anadolu Selçuklu saray yapısıdır. III. Erzurum Mama Hatun Türbesi
IV. Mardin Marufiye Medresesi
Yukarıdaki mimarî eserlerden hangileri
Artuklular dönemine aittir?
A) Yalnız I B) I, II ve III C) II ve III
Not Alınız.............................................................................................................................. D) I ve IV E) I, II ve IV
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 5.
I. Kırşehir Cacabey Medresesi,
........................................................................................................................................................................
II. Beyşehir Kubadâbâd Sarayı,
........................................................................................................................................................................ III. Malabadi Köprüsü
........................................................................................................................................................................ Yukarıdakilerden hangileri sivil mimarî
örnekleri arasında gösterilebilir?
........................................................................................................................................................................
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
........................................................................................................................................................................ D) II ve III E) I, II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D 3-A 4-E 5-D

~ 61 ~
 III. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ
(KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ)
Bu bölümden bugüne kadar “2” soru çıkmıştır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (1) (-) (-) (-) (1)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili soru sorma ihtimali oldukça düşüktür. Nite-
kim çıkmış soru analizinde de görüleceği gibi şimdiye kadar sadece “2” soru sorulmuştur.
Bu sorular da içerik olarak teşkilâtlanma ve Osmanlı Devleti’nin izlediği politikalarla ilgi-
lidir. Ayrıca Osmanlı Devleti’nde Duraklama, Gerileme ve Dağılma dönemlerinin daha iyi
anlaşılabilmesi açısından bu bölümdeki birtakım gelişmelerin iyi bilinmesi gerekmektedir.
Özellikle “ilk”ler konusuna dikkat edilmesi sizlere fayda sağlayacaktır.
KPSS
K / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuuruluş ve Yükselme Dönemi”

❆ 19222 (Saltanatın Ka
aldırılması)

1579 DURAK
KLAMA 1699

1. Osmaanlı Devleti’nde Osman Gazi’nin bir

uç beeyi olarak atanması ile başlay
yıp 1453
İstanb
bul’un fethi ile son bulan dönem
YÜKSELMEE GEERİLEME aşağııdakilerden hangisidir?
A) Kuuruluş B) Durraklama C) Gerileme
G
D
D) Yükselme E) Dağılma

1299
1 KURULUŞ 1453 1792 DAĞILMA 1922
2. Osmaanlı Devleti’nde 1699 Karlofçça Barış
Antlaaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaş-
❆ 1299 (Osmaan Gazi’nin uç beyi olarak ata
anması) ması ile sona eren n dönem aşağııdakiler-
den hhangisidir?
❆ 1453 (İstanbul’un Fethi)
A) Daağılma B) Yü
ükselme C) Kuruluş
K
❆ 1579 (Sokulllu Mehmet Pa
aşa’nın Ölümü)) D
D) Duraklama E) Gerileme
❆ 1699 (Karlo
ofça Barış Antlaaşması) (Osmanlı & Avusturyya, Venedik, Le
ehistan)
❆ 1792 (Yaş A
Antlaşması) (Ossmanlı & Rusya
a)
1-A 2-E

~ 65 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

I. KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453)

✎ Osmanlılar Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyundandır. 1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-
ti’nde kuruluş dönemi padişahları arasın-
✎ Bir uç beyliği olan Osmanlılar, Ertuğrul Gazi önderliğinde ilk olarak Van yakınla- da gösterilemez?
rındaki Ahlat yöresine, daha sonra da Ankara yakınlarındaki Karacadağ bölgesine
A) I. Murat B) Orhan Bey C) II. Murat
yerleştirilmişlerdir.
D) II. Bayezid E) I. Mehmet
✎ Bir süre sonra ise Söğüt (yaylak) ve Domaniç’i (kışlak) Bizans’tan alarak buralara
yerleşmişlerdir.
✎ Osmanlı Devleti’nin temelleri Ertuğrul Gazi döneminde atılmış, onun ölümünden
sonra ise Anadolu Selçuklu Devleti’nin otoritesini kaybetmesi üzerine oğlu Osman 2.
Bey 1299’da bağımsızlığını ilan etmiştir. I. iskân politikası,
II. merkezî yönetim teşkilâtı,
III. istimâlet politikası
❆ Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Güçlenmesini Sağlayan Unsurlar Yukarıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-
ti’nin kısa zamanda gelişmesini sağlayan
 Coğrafî (Jeopolitik) konumu
unsurlar arasında yer alır?
 İskân politikası (Fethedilen yerlere Türk ve Müslüman nüfusun yerleştirilmesi)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
 İstimâlet (hoşgörü) politikası (Fethedilen yerlerde halka hoşgörülü davranılma-
sı ve böylece halkın devlete ısındırılması) D) II ve III E) I, II ve III

 İlk dönemlerde beyliklerle mücadele edilmemesi

 Yöneticilerin başarılı olması
 Merkezî ve mutlak otoriteye ağırlık verilmesi
 Cihat ve gaza anlayışı 3. Osmanlı Devleti’nde “mangır” adı verilen
ilk bakır para hangi padişah döneminde
 Ordunun güçlü olması bastırılmıştır?
 Ahilerin desteği
A) Orhan Bey
B) Osman Bey
☸ Kuruluş Dönemi Padişahları C) Yıldırım Bayezid
D) Çelebi Mehmet
 Osman Bey (1281-1324)
E) I. Murat
 Orhan Bey (1324-1362)
 I. Murat (Hüdâvendigâr) (1362-1389)
 I. Bayezid (Yıldırım) (1389-1402)
 I. Mehmet (Çelebi) (1413-1421) 4. Osmanlı Devleti’nin Bizans’a karşı elde
 II. Murat (1421-1451) ettiği ilk zafer aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Sırp Sındığı Savaşı
B) I. Kosova Savaşı
C) Koyunhisar (Bapheon) Savaşı
A. Osman Bey Dönemi (1281-1324) D) II. Kosova Savaşı
E) Maltepe (Palekanon) Savaşı
✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nde aşiretten beyliğe geçiş dönemidir.
✎ Osman Bey beyliğin sınırlarını batıya doğru genişletmiş, Söğütten sonra Bilecik, Ak-
hisar, Karacahisar ve İnegöl’ü almıştır. Merkez de Bilecik’e taşınmıştır. (1288)
✎ 1301’de ise Yarhisar alınarak merkez yapılmıştır.
5. Osmanlı Devleti’nde ilk vergi hangi padi-
✎ 1302’de Bizans ordusuyla Koyunhisar (Baphaeon) Savaşı yapılmış ve Osmanlı bu şah döneminde konulmuştur?
savaştan zaferle ayrılmıştır.
A) Osman Bey
 Koyunhisar Savaşı, Osmanlıların Bizans’la yaptığı ilk savaş ve Bizans’a karşı kazan- B) I. Murat
dığı ilk zaferdir. C) Yıldırım Bayezid
D) I. Mehmet
✎ Fahrüddin lakabıyla da bilinen Osman Bey’in döneminde ayrıca; E) Orhan Bey

 İlk kez bakırdan Osmanlı parası (mangır) bastırılmıştır.

 İlk Osmanlı vergisi konmuştur. 1-D 2-E 3-B 4-C 5-A

~ 66 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

B. Orhan Bey Dönemi (1324-1362)

✎ Orhan Bey dönemi, fetihler ve teşkilâtlanma çalışmalarıyla Osmanlıların beylikten 1. Osmanlı Devleti’nde hangi padişah dö-
“Devlet” aşamasına yükseldiği dönemdir. neminde Balkanlar’daki ilk toprak parça-
sı olan “Çimpe Kalesi” alınmış ve ilk kez
✎ Orhan Bey 1326’da Bursa’yı fethederek burayı merkez yapmıştır. Rumeli’ye geçilmiştir?
✎ 1329’da yapılan Maltepe (Palekanon) Savaşı sonucunda Bizans mağlup edilmiş ve A) I. Murat B) Orhan Bey C) II. Murat
1331’de İznik alınmıştır. Bu gelişme üzerine İznik başkent yapılmıştır. (1331) D) Osman Bey E) I. Bayezid
✎ 1336’da İlhanlılara ödenen vergi kesilmiş ve devlet tam bağımsız olmuştur.
✎ 1337’de İzmit’in alınmasıyla Kocaeli bölgesinin fethi tamamlanmıştır.
✎ 1345’te Karesioğullarına son verilmiştir.
2. Orhan Bey döneminde;
 Karesioğulları Beyliği Osmanlı Devleti’ne katılan ilk Anadolu Türk beyliğidir. Bu bey- I. ilk kez Rumeli’ye geçilmesi,
liğin Osmanlı egemenliği altına alınması, Anadolu Türk birliği çalışmalarının başla-
II. ilk kez kadı ve subaşı tayini yapılması,
dığını göstermektedir. Ayrıca Osmanlı Devleti ilk donanmayı da Karesioğullarından
almış ve böylece denizcilik faaliyetleri başlamıştır. III. yaya ve müsellem adıyla ilk kez düzenli
bir ordu oluşturulması
gelişmelerinden hangileri Osmanlı Dev-
✎ 1353’te Balkanlar’daki ilk toprak parçası olan Çimpe Kalesi alınmış, böylece ilk kez leti’nin bu dönemde teşkilâtlanma çabası
Rumeli’ye geçilmiştir. Bundan sonra Türkmenler buralara iskân edilmiştir. içinde olduğunu kanıtlar niteliktedir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
❆ Orhan Bey Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları
 İlk divan teşkilâtı oluşturulmuştur.
 İlk kez vezirlik makamı oluşturulmuştur. (Atanan ilk vezir Alâeddin Paşa’dır.)
 İlk düzenli ordu (yaya ve müsellem) oluşturulmuştur. 3. Osmanlı Devleti’nde “akçe” adı verilen ilk
gümüş para hangi padişah döneminde
 İlk vakıf örgütü kurulmuştur. bastırılmıştır?
 İlk medrese İznik’te açılmıştır. (Süleyman Paşa Medresesi/İznik Orhâniyesi) A) Orhan Bey
B) I. Mehmet
 İznik’teki Süleyman Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris Davud-u Kayserî’dir. C) Osman Bey
D) I. Bayezid
 İlk tersane Karesioğullarının alınmasıyla Karamürsel’de kurulmuştur. E) II. Murat
 İlk darphane kurulmuş ve ilk gümüş para (akçe) basılmıştır.
 İlk kez kadı ve subaşı tayini yapılmıştır.

 İlk Osmanlı kadısı Karacahisar'a tayin edilen Karamanlı Dursun Fakih’tir.

4. Osmanlı Devleti’nin ilk kez top kullandığı
savaş aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sırpsındığı B) Çirmen
C. I. Murat (Hüdâvendigâr) Dönemi (1362-1389) C) Sazlıdere D) Koyunhisar
E) I. Kosova
✎ I. Murat öncelikle Anadolu Türk birliğini kurmayı amaçlamıştır.
✎ 1363 Sazlıdere Savaşı ile Sırplar ve Bulgarlar mağlup edilerek Edirne fethedilmiş ve
1365 yılında merkez ilân edilmiştir.
✎ 1364’te Balkan-Haçlı İttifakı’yla yapılan Sırpsındığı Savaşı sonunda Rumeli’deki
Türk hâkimiyeti kesinleşmiş ve ilk Haçlı ordusu yenilmiştir. 5. Savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek
Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangi-
sidir?
 1364 Sırpsındığı Savaşı Osmanlı Devleti ile Haçlılar arasındaki ilk savaştır.
A) II. Murat
✎ 1371 Çirmen Savaşı’nda ise Trakya ve Makedonya prenslikleri mağlup edilmiştir. B) Çelebi Mehmet
C) Osman Bey
✎ 1389 yılında Haçlı İttifakı’yla yapılan I. Kosova Savaşı’nda Osmanlı ordusu ilk kez
D) I. Murat
top kullanmıştır. Bu savaşta Haçlılar çember içine alınarak imha edilmiştir.
E) Yıldırım Bayezid
✎ I. Murat savaş meydanında bir Sırplı tarafından hançerlenerek şehit edilmiştir.

 I. Murat savaş meydanında şehit edilen ilk ve tek Osmanlı padişahıdır.

1-B 2-E 3-A 4-E 5-D

~ 67 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

❆ I. Murat Döneminde Teşkilâtlanma Çalışmaları

 Sultan (Hüdâvendigâr) unvanını ilk kez kullanan Osmanlı padişahı I. Murat’tır.
1. Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk
 Veraset sisteminde değişikliğe gidilerek “ülke padişah ve oğullarınındır.” anlayışı kez hangi padişah kullanmıştır?
getirilmiştir. Bu değişiklikteki temel amaç taht kavgalarını önlemek ve merkezî oto- A) I. Murat B) II. Selim C) I. Bayezid
riteyi güçlendirmektir. D) I. Mehmet E) II. Murat
 İlk kez “Pençik Sistemi” uygulanarak Kapıkulu (Yeniçeri) Ocağı kurulmuştur.

 Pençik Sistemi: Bu sistem, savaşlarda ele geçen esirlerden 1/5’inin Yeniçeri Ocağı’na
alınması sistemidir. Pençik sistemi “devşirme sistemi” adıyla varlığını sürdürecektir.
2. I. Murat döneminde;
 İlk kez Acemi Oğlanlar Ocağı kurulmuştur. I. ilk malî düzenlemenin yapılması,
II. Yeniçeri Ocağı’nın kurulması,
 İlk kez “Tımar Sistemi” uygulanmıştır.
III. Haçlılarla Sırpsındığı Savaşı’nın yapıl-
 Topçu Ocağı’nın temelleri atılmıştır. ması
 Rumeli Beylerbeyliği oluşturulmuş, yönetimine de Lala Şahin Paşa getirilmiştir. gelişmelerinden hangileri Osmanlı Dev-
leti’nin bu dönemde de teşkilâtlanmaya
 İlk kez kazaskerlik makamı oluşturulmuştur. (Kazasker adalet, hukuk ve eğitim işle- önem verildiğini kanıtlar niteliktedir?
rine bakar, ayrıca kadı ve müderrislerin atamalarını yapardı.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Maliye teşkilâtı kurulmuş, ilk malî düzenlemeyi de Çandarlı Halil ve Kara Rüstem
D) I ve III E) I, II ve III
Paşa yapmıştır.
 Malî teşkilâtla bağlantılı olarak ilk kez defterdar ataması yapılmıştır.
 Ayrıca bu dönemde Germiyanoğullarından “çeyiz” olarak, Hamitoğullarından ise
“para karşılığında” toprak alınmıştır.
3. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde
aşağıdaki beyliklerin hangisinden “çeyiz”
D. I. Bayezid (Yıldırım) Dönemi (1389-1402) olarak toprak alınmıştır?
A) Hamitoğulları
✎ Bu dönemde Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Candaroğulları, Menteşeoğulları, Ka- B) Candaroğulları
dı Burhaneddin Devleti ve Saruhanoğulları ele geçirilmiş; böylece ilk kez Anadolu C) Karesioğulları
Türk siyasî birliği büyük ölçüde sağlanmıştır. D) Germiyanoğulları
✎ Merkezi Kütahya olmak üzere Anadolu Beylerbeyliği kurulmuştur. E) Karamanoğulları

✎ 1391’de Yıldırım Bayezid ilk kez İstanbul’u kuşatmıştır.

✎ 1396’da Haçlılarla yapılan Niğbolu Savaşı’nda büyük bir zafer kazanılmıştır.

 Niğbolu Savaşı’nda gösterdiği üstün başarıdan dolayı Abbasî Halifesi I. Mütevekkil,

Yıldırım Bayezid’e “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı vermiştir. 4. 1396 Niğbolu Zaferi sonrasında Abbasî
Halifesi I. Mütevekkil tarafından kendisi-
✎ Yıldırım, Niğbolu zaferinden sonra İstanbul’u yeniden kuşatmış, kuşatma sırasında ne “Sultân-ı İklim-i Rum” unvanı verilen
padişah aşağıdakilerden hangisidir?
Anadolu Hisarı (Güzelcehisar) yapılmıştır. Ancak Anadolu’da Timur tehlikesinin or-
taya çıkması sonucu kuşatma kaldırılarak Bizans’la anlaşma yapılmıştır. A) Yıldırım Bayezid
B) I. Murat
✎ 1402 Ankara Savaşı’nda Yıldırım ve Timur’un orduları karşılaşmış, savaşı Timur ka-
C) Çelebi Mehmet
zanmış ve Yıldırım Bayezid esir düşmüştür. Ankara Savaşı sonucunda;
D) II. Murat
 Anadolu Türk siyasî birliği bozulmuştur. E) I. Selim
 Balkanlardaki ilerleme durmuştur.
 Bizans’ın ömrü uzamıştır.
 Osmanlı Devleti’nde Fetret Devri (1402-1413) başlamıştır.
 Yıldırım Bayezid’in oğullarından Mehmet Çelebi Amasya’da, Musa Çelebi Bur- 5. Osmanlı Devleti’nde “Yeniçeri Ocağı” ilk
sa’da, İsa Çelebi Balıkesir’de ve Süleyman Çelebi Edirne’de hükümdarlıklarını kez hangi padişah döneminde kurulmuş-
ilân etmişlerdir. tur?
A) II. Bayezid B) I. Selim C) I. Mehmet
D) Orhan Bey E) I. Murat
Fetret Devri (1402-1413)
Ankara Savaşı’ndan sonra I. (Yıldırım) Bayezid’in oğulları arasında taht kavgalarının
yaşandığı, ülkenin parçalanma tehlikesi yaşadığı ve yaklaşık 11 yıl süren bu bunalımlı
döneme Fetret Devri adı verilmektedir. I. (Çelebi) Mehmet bu döneme son verecektir.
1-A 2-C 3-D 4-A 5-E

~ 68 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

E. I. Mehmet (Çelebi Mehmet) Dönemi (1413-1421)

✎ Çelebi Mehmet, Ankara Savaşı sonrası sarsılan devlet otoritesini yeniden sağladığı
1. 1402 Ankara Savaşı sonrasında sarsılan
ve devleti yeniden toparladığı için Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu olarak kabul devlet otoritesini tekrar sağlayıp Fetret
edilir. Bu dönemde; Devri’ne son veren, bu nedenle Osmanlı
Devleti’nin “İkinci Kurucusu” olarak kabul
✎ Anadolu Türk birliğini kurma yolunda önemli adımlar atılmıştır. edilen padişah aşağıdakilerden hangisi-
✎ 1416’da Venediklilerle ilk deniz savaşı yapılmış, ancak her iki devlet de birbirine dir?
üstünlük sağlayamamıştır. A) II. Murat
B) Çelebi Mehmet
✎ Bu dönemin en önemli gelişmesi ise 1419’da çıkan Şeyh Bedreddin İsyanı’dır.
C) Orhan Bey
D) I. Murat
 Şeyh Bedreddin İsyanı, Osmanlı Devleti’nde ilk dinî ve sosyal içerikli isyandır. E) Yıldırım Bayezid

✎ Şeyh Bedreddin ile müritleri Torlak Kemal ve Börklüce Mustafa’nın İzmir ve Ma-
nisa’da çıkardığı bu isyan kısa sürede bastırılmış ve Şeyh Bedreddin Serez’de (Orta
Makedonya’da bir şehir) idam edilmiştir. (1420)
✎ Bu dönemde ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme de, Çelebi Mehmet’in kardeşi 2. Osmanlı Devleti’nde tahtı kendi isteği ile
Mustafa Çelebi’nin taht mücadelesi için başlattığı isyandır. (Düzmece Mustafa Ola- terk eden ilk ve tek padişah aşağıdakiler-
yı) Bu isyan da bastırılmış ve Mustafa Çelebi Bizans’a sığınmıştır. (II. Murat döne- den hangisidir?
minde sahneye tekrar çıkacaktır.) A) I. Murat
B) Yıldırım Bayezid
C) II. Murat
D) II. Mehmet
F. II. Murat Dönemi (1421-1451) E) Çelebi Mehmet
✎ II. Murat öncelikle amcası Mustafa Çelebi’nin isyanını bastırmış ve Mustafa Çelebi
yakalanarak öldürülmüştür. (Bu olay Düzmece Mustafa Olayı olarak da bilinir.)
✎ 1422’de İstanbul kuşatılmış ve ilk kez “donanma” kullanılmıştır. Ancak kuşatma
esnasında, II. Murat’ın küçük kardeşi Şehzâde Mustafa’nın isyan etmesi üzerine
kuşatma kaldırılmıştır. İznik’e gelen II. Murat kardeşini boğdurtarak öldürtmüştür.
3. Osmanlı Devleti’nde Enderun Mektebi ilk
✎ Bu dönemde Aydın, Menteşe ve Germiyanoğulları ele geçirilmiş; Sırbistan vergiye kez hangi padişah döneminde açılmıştır?
bağlanmış, Arnavutluk da himaye altına alınmıştır. A) Orhan Bey B) I. Selim C) I. Mehmet
✎ Balkanlarda peş peşe gelen yenilgiler Osmanlı devletini zor duruma sokmuş ve bu D) II. Bayezid E) II. Murat
gelişme sonucunda 1444’te Haçlılarla Edirne-Segedin Antlaşması imzalanmıştır.

 Edirne-Segedin Antlaşması, Osmanlıların Balkanlarda imzaladığı ilk antlaşmadır.

✎ II. Murat tahtı kendi isteğiyle 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet’e bırakınca, Haçlılar bu
durumu fırsat bilerek Segedin Antlaşması’nı bozup saldırıya geçmiştir. Çandarlı Ha-
4. Osmanlı Devleti’nde ilk yeniçeri ayaklan-
lil Paşa ve diğer devlet adamlarının ısrarı ile II. Murat ordunun başına geçerek Haçlı ması olan “Buçuk Tepe İsyanı” hangi padi-
ordusunu bozguna uğratmıştır. şah döneminde çıkmıştır?
A) II. Murat B) I. Mehmet C) Orhan Bey
 II. Murat Osmanlı tarihinde tahtı gönüllü olarak terk eden ilk ve tek padişahtır. D) I. Bayezid E) I. Murat

✎ Türkleri Balkanlardan atma düşüncesi ile yeniden harekete geçen Haçlı ordusu ile
1448’de II. Kosova Savaşı yapılmıştır. Yaklaşık 3 gün süren bu savaşın sonucunda
Haçlı ordusu ağır bir yenilgi almıştır. Bu savaşla;
 Balkanlar kesin olarak Türk yurdu haline gelmiştir. 5. Osmanlı Kuruluş Dönemi’nde ortaya çı-
 Haçlılar bir daha Osmanlılara saldırma cesareti gösterememiştir. kan ilk dinî ve sosyal içerikli ayaklanma
aşağıdakilerden hangisidir?
 Türklerin son savunma, Haçlıların son saldırı savaşı olmuştur. A) Düzmece Mustafa İsyanı
B) Buçuk Tepe İsyanı
C) Şah Kulu İsyanı
☸ II. Murat dönemindeki diğer gelişmeler;
D) Şeyh Bedreddin İsyanı
 Devlet adamı yetiştirmek için Edirne’de ilk kez Enderun Mektebi açılmıştır. E) Baba Zünnûn İsyanı
 Devşirme Sistemi geliştirilmiş ve kanunlaştırılmıştır.
 Arapça ve Farsça pek çok eser tercüme edilmiştir.
 Edirne’de Buçuk Tepe İsyanı çıkmıştır. (ilk yeniçeri ayaklanmasıdır.) 1-B 2-C 3-E 4-A 5-D

~ 69 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

II. YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)

✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul’un fethinden 1579’da Sokullu’nun ölümüne kadar 1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-
ti’nin Yükselme Dönemi padişahları ara-
olan döneme “Yükselme Dönemi” denir. sında gösterilemez?
✎ Bu dönem Osmanlı Devleti’nin “İmparatorluk” haline geldiği dönemdir. A) II. Mehmet (Fatih) B) II. Murat

✎ Bu dönemde devlet bütün kurumlarını tamamlamış ve yaptığı genişlemeyle bölge C) I. Selim (Yavuz) D) II. Bayezid
devleti olmaktan çıkarak dünya devleti haline gelmiştir. Nitekim Osmanlı Devleti, E) I. Süleyman (Kanunî)
bu dönemde en büyük ve en güçlü devlet durumundadır.

2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mehmet (Fa-

☸ Yükselme Dönemi Padişahları tih)’in İstanbul’un fethi için yaptığı hazır-
lık çalışmalarından biri değildir?
 II. Mehmet (Fatih) (1451-1481)
A) Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın gü-
 II. Bayezid (1481-1512) venliğini sağlamak için Anadolu Hisa-
 I. Selim (Yavuz) (1512-1520) rı’nı yaptırmıştır.
 I. Süleyman (Kanunî) (1520-1566) B) Kuzey Ege’nin güvenliği için Çimenlik
ve Bozcaada Kalelerini yaptırmıştır.
 II. Selim (Sarı) (1566-1574) C) “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktür-
 III. Murat (1574-1595) müştür.
D) Tekerlekli kuleler yaptırmıştır.
E) Bizans’a yardım gitmesini önlemek için
Edirne’de bir ordu bulundurmuştur.

A. Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dönemi (1451-1481)

✎ II. Mehmet, 1451’de ikinci kez tahta çıktıktan sonra öncelikle İstanbul’un fethi için 3. İstanbul’un fethinden sonra Ortodoks Kilise-
si Osmanlı himayesine alınmış; ayrıca Er-
hazırlıklara başlamıştır. Fatih, 2 yıl süren bu hazırlık döneminde: meni Kilisesi'nin teşkilâtlanmasına olanak
 Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın güvenliğini sağlamak için Yıldırım Bayezid dö- sağlanmıştır.
neminde yapılan Anadolu Hisarı’nın karşısına Rumeli Hisarı (Boğazkesen)’i yap- Osmanlı Devleti'nin, izlediği bu politikay-
tırmıştır. Ayrıca Kuzey Ege’nin güvenliği için de Çimenlik Kalesi, Kilitbahir Kalesi la aşağıdakilerden hangisini amaçladığı
savunulamaz?
ve Bozcaada Kalesi’ni yaptırmıştır.
A) Ortodoksları kontrol altında tutmayı
 “Şahi” adlı güçlü ve büyük toplar döktürmüştür.
B) Katolik Kilisesi'ne karşı güç oluşturmayı
 Tekerlekli kuleler yaptırmıştır. C) Ortodoksların devlete bağlılığını artır-
 Bizans’a yardımı önlemek için Edirne’de bir ordu bulundurmuştur. mayı
D) Dinsel farklılıkları ortadan kaldırmayı
 Güçlü bir donanma oluşturmuştur.
E) Hıristiyan dünyasının birleşmesini önle-
meyi

❆ İstanbul’un Fethedilmesinin Sebepleri

4. İstanbul’un fethinin,
 Hz. Muhammed’in İstanbul’un fethedileceğini belirtmesi ve onun fetheden ordu
ve komutanları övmesi (Dinî neden) I. Bizans'ın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine
 Devletin toprak bütünlüğünün sağlanmak istenmesi (Siyasî neden) karışması,
II. İstanbul'un İpek yolu ticaretinde önemli
 İstanbul’un jeopolitik/coğrafî konumu ve ticarî merkez olması (Siyasî neden)
bir merkez olması,
 Bizans’ın entrikalarına son verilmek istenmesi (Siyasî neden) III. Hz. Muhammed'in, İstanbul'un fethini
 Boğazlara ve İpek Yolu ticaretine hâkim olmak istenmesi. (Ekonomik neden) öven hadisinin bulunması
gibi nedenlerinin, dinî, siyasi ve ekono-
mik alanlarla eşleştirilmesi, aşağıdakile-
rin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
❆ İstanbul’un Fethi (29 Mayıs 1453)
Dinî Siyasî Ekonomik I
✎ Hazırlıklar tamamlandıktan sonra 6 Nisan 1453’te kuşatma başlamıştır. Fatih, 21-
22 Nisan gecesi 72 parçalık donanmayı Tophane’den Kasımpaşa Limanı’na, yani A) I II III
Haliç’e indirmiş, gittikçe güç kaybeden İstanbul 29 Mayıs 1453’te alınmıştır. B) II I III
C) III I II
✎ 53 günlük kuşatmadan sonra fethedilen şehirde, halka din ve mezhep özgürlüğü
D) II III I
tanınmıştır. Nitekim İstanbul’da Gregoryen Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına
E) III II I
izin verilmiştir.
✎ Bununla birlikte, Ortodoks Kilisesi’nin başına Katolik ve Ortodoks birleşmesine kar-
şı çıkan birisi getirilmiştir. Bundaki amaç Hıristiyan birliğini parçalamaktır. 1-B 2-A 3-D 4-C

~ 70 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

❆ İstanbul’un Fethinin Sonuçları

1. Türk Tarihi Açısından 1. İstanbul'un fethi; askerî, siyasî ve ekonomik
 Osmanlının iki kıta arasındaki bütünlüğü sağlanmıştır. açıdan hem Osmanlı tarihi hem de dünya
tarihi açısından önemli gelişmelere yol aç-
 Boğazların egemenliği Osmanlı’ya geçmiştir. mıştır.
 Başkent İstanbul’a taşınmıştır. (Yıkılışa kadar İstanbul başkent olacaktır.) Aşağıdakilerden hangisi, İstanbul'un fet-
hinin dünya tarihi açısından önemli bir
 Osmanlıların İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır. sonucu olarak gösterilemez?
 Osmanlı Devleti’nde “Yükselme Dönemi” başlamıştır. A) Osmanlı toprak bütünlüğünün sağlan-
ması
 Devlet İmparatorluk haline gelmiştir. B) Derebeyliklerin yıkılması ve mutlak kral-
 Ticaret yollarının (İpek Yolu) denetimi Türklerin eline geçmiştir. lıkların kurulmaya başlaması
C) Büyük topların surları yıkabileceğinin
 II. Mehmet “Fatih” (Fetheden) unvanını almıştır. anlaşılması
 Türklerin Avrupa’da ilerleyişi hızlanmıştır. D) İstanbul'dan kaçan Bizanslı bilginlerin
İtalya'da Rönesans'a zemin hazırlaması
E) Ortaçağ'ın sonu Yeniçağ'ın başlangıcı
2. Dünya Tarihi Açısından olarak kabul edilmesi

 Türkler dünya siyasetinin ve Avrupa tarihinin önemli unsuru olmuştur.

 Bizans İmparatorluğu sona ermiştir.
 Fetih sırasında kullanılan topların güçlü surları yıkabileceği görülmüştür.
2.
 Ortaçağ sona ermiş, Yeniçağ başlamıştır.
I. II. Mehmet “Fatih” unvanını almıştır.
 Avrupalılar ilk kez İstanbul’da elçilikler kurmaya başlamıştır. II. Osmanlıların İslâm dünyasındaki say-
 Derebeylikler yıkılmış, mutlak krallıklar kurulmaya başlamıştır. gınlığı artmıştır.

 Avrupa’da Coğrafi Keşiflerin ve Rönesans’ın oluşumu hızlanmıştır. III. Devlet İmparatorluk haline gelmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri İstanbul’un
fethinin “Türk Tarihi” açısından sonuçları
arasında yer alır?
❆ Batı Siyaseti (Fetihler)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethinden sonra Avrupa’dan gelebilecek tepkileri D) I ve III E) I, II ve III
önlemek, sınırları genişletmek, İslamiyet’i yaymak, Avrupa’daki Hıristiyan birliğini
bozmak, Balkan uluslarını yönetim altına almak ve doğudan gelen Türkmenlere
yurt bulmak amaçlarıyla batıya yönelik seferler yapmıştır. Bu doğrultuda;
 1459’da Belgrat dışında tüm Sırbistan, 1460’ta Mora Yarımadası, 1462’de Eflak,
1464’te Bosna ve Hersek, 1476’da Boğdan, 1479’da Arnavutluk fethedilmiştir. 3. Fatih döneminde aşağıdaki yerlerin han-
gisinin ele geçirilmesiyle, Karadeniz bir
“Türk Gölü” haline gelmiştir?

❆ Anadolu Siyaseti (Fetihler) A) Sinop B) Trabzon C) Kırım

D) Amasra E) İstanbul
✎ Fatih Sultan Mehmet Batı’daki faaliyetlerden sonra Anadolu’ya yönelmiştir.
✎ 1459’da Amasra fethedilmiş, 1460’ta Candaroğulları yıkılmış ve Sinop alınmıştır.
Ayrıca 1461’de Trabzon alınarak Pontus Rum Devleti’ne son verilmiş, 1466’da ise
Karamanoğullarının bir kısım toprağı ele geçirilmiştir.
✎ 1473 Otlukbeli Savaşı’nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan mağlup edilmiş ve 4. Fatih Sultan Mehmet döneminde;
Doğu Anadolu’da güvenlik sağlanmıştır.  Candaroğullarından Samsun'un alınması
 Kırım'ın Osmanlı hâkimiyetine girmesi
 Akkoyunlular'ın yenilgiye uğratılması
❆ Denizlerdeki Fetihler faaliyetlerine dayanarak aşağıdakilerden
✎ 1456’da Cenevizliler’den İmroz, Taşoz, Bozcaada, Gökçeada, Semadirek ve Limni hangisinin amaçlandığı savunulamaz?
adaları, Venedikliler’den Eğriboz ve Midilli alınmıştır. (1462) A) Anadolu Türk birliğini gerçekleştirmenin
B) İslamiyet'i yaymanın
✎ Karadeniz’deki ticaret yoluna tamamen hâkim olmak isteyen Fatih, Gedik Ahmet
C) Karadeniz'de üstünlük sağlamanın
Paşa komutasındaki bir donanma ile 1475’te Kırım’ı ele geçirmiştir. Böylece;
D) Hakimiyet sahasını genişletmenin
 Karadeniz bir Türk gölü haline gelmiştir. E) İpek Yolu'nda denetim kurmanın
 Kırım Hanlığı Osmanlı devletine bağlanmıştır.
 Karadeniz’deki Ceneviz limanları Osmanlı’ya geçmiştir.
 İpek yolunun denetimi tamamen Osmanlıların eline geçmiştir. 1-A 2-E 3-C 4-B

~ 71 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Rodos, kuşatılmasına rağmen alınamamıştır.

 Fatih Sultan Mehmet’in karalarda ele geçiremediği tek yer Belgrat, denizlerde ala- 1. Osmanlı Devleti’nde “Avnî” mahlasıyla şi-
madığı tek ada ise Rodos’tur. irler yazan padişah aşağıdakilerden han-
gisidir?
A) I. Murat
✎ Ege Denizi, Boğazlar ve Karadeniz ticareti için Venediklilerle 1463-1479 yılları ara-
B) Fatih Sultan Mehmet
sında on altı yıl süren bir savaş yaşanmıştır. Osmanlı’nın üstünlüğüyle sonuçlanan
savaşlarda Venedik barış istemiştir. 1479’da yapılan barışa göre; C) Yavuz Sultan Selim
D) Yıldırım Bayezid
 Venedikliler Osmanlılardan aldıkları yerleri geri verecek,
E) Kanunî Sultan Süleyman
 Osmanlılar Venedik’ten aldıkları yerleri geri verecek,
 Venedik her yıl Osmanlı’ya 10 bin Venedik altını savaş tazminatı verecek.
✎ Ayrıca Venedik’e şu imtiyazlar verilmiştir;
2. Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulun-
 Venedikliler İstanbul’da Balyos denilen devamlı elçi bulundurabilecek, durma hakkını, ilk kez aşağıdaki devlet-
lerden hangisi elde etmiştir?
 Balyoslar Osmanlı sınırlarındaki Venedikli vatandaşların davalarına bakabilecek A) Fransa B) Ceneviz C) Venedik
 Venedik bayrağı çeken herhangi bir gemiye saldırılmayacaktı. D) İtalya E) İspanya

Antlaşmanın Önemi
 Bunlar yabancı bir devlete verilen ilk imtiyazlardır.
3. Osmanlı Devleti yükselme döneminde Hıris-
 Kapitülasyonların öncüsüdür. tiyan dünyasını siyasî, dinî ve ekonomik
 Hukukî ve ticarî ayrıcalık verilmiştir. yönden bölme politikası izlemiştir.
 Osmanlı Devleti’nde sürekli elçi bulundurma hakkını ilk kez Venedik elde etmiştir. Buna göre;
I. Mora ve Eflâk’ın alınması,
II. İstanbul'un fethinden sonra, Fener Rum
Patrikhanesi'nin İstanbul'da bırakılması,
III. Venedik’e imtiyazlar verilmesi
❆ Fatih Döneminde Diğer Gelişmeler
gelişmelerinden hangileri, bu politikanın
 İlk kez altın para bastırılmıştır. uygulandığının doğrudan kanıtı değildir?
 Fatih kendi portresini ünlü İtalyan ressam Gentile Bellini’ye yaptırmıştır. Ayrıca A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Sinan Bey'in ve Şiblizâde Ahmet'in de yaptığı birer portre vardır. D) I ve II E) II ve III

 Osmanlı tarihinde portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir.

 İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır.

4. Dünya tarihinde ilk havan topu projesini
 Fatih İtalya’daki Rönesans hareketleriyle yakından ilgilenmiş, bu doğrultuda bi- çizen âlim olarak bilinen ve aynı zaman-
limsel çalışmalara son derece önem vermiştir. da ‘Kayser-i Rum’ unvanını da kullanan
Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangi-
sidir?
 Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) dünya tarihinde ilk havan topu projesini çizen A) Yavuz Sultan Selim
âlim olarak bilinmektedir. Kayser-i Rum unvanını da kullanan Fatih, aynı zamanda B) Kanunî Sultan Süleyman
“Avnî” mahlasıyla şiirler de yazmıştır.
C) Yıldırım Bayezid
D) Fatih Sultan Mehmet
 Topkapı Sarayı inşa edilmiştir. Ayrıca 1472’de Topkapı Sarayı’nın birinci avlusuna E) II. Murat
Osmanlı Devleti’nin en eski köşkü olan Çinili Köşk inşa edilmiştir.
 II. Murat döneminde açılan Enderun Mektebi daha da geliştirilmiştir.
 Fatih’le birlikte padişahlar divan başkanlığını sadrazama bırakmıştır.
 Sınırların genişlemesiyle vezir, kazasker ve defterdar sayıları arttırılmıştır. 5. Aşağıdakilerden hangisi Fatih Dönemi’n-
deki gelişmelerden biri değildir?
 Kanunnâme-i Âl-i Osman (Fatih Kanunnâmesi) hazırlanmıştır. A) Divan başkanlığı sadrazama verilmiştir.
B) İlk kez altın para bastırılmıştır.
 Kanunnâme-i Âl-i Osman Osmanlı Devleti’nin ilk kanunnâmesidir. C) Topkapı Sarayı inşa edilmiştir.
D) İstanbul Üniversitesi’nin temeli sayılan
 Kanunnâme-i Âl-i Osman ile padişaha kardeşlerini öldürtme yetkisi verilmiştir. Sahn-ı Seman Medresesi açılmıştır.
Bundaki temel amaç, taht kavgalarını önleyerek merkezî otoriteyi korumaktır. E) İran’la ilk resmî antlaşma imzalanmıştır.
 Bu kanunnâme ile ayrıca; Müsadere (devlet tarafından bir yöneticinin mallarına
el konulabilmesi), Sancak Sistemi (Şehzâdelerin eğitimiyle ilgili sistem) ve Cülûs
Dağıtımı (tahta çıkarken dağıtılan bahşiş) yasalaşmıştır. 1-B 2-C 3-A 4-D 5-E

~ 72 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

B. II. Bayezid Dönemi (1481-1512)

✎ II. Bayezid dönemi yükselme devri içinde “duraklama devri” olarak görülür. 1. II. Bayezid döneminin Yükselme Dönemi
içinde ‘Duraklama Dönemi’ olarak anılma-
✎ Bu dönemde fetihler durma noktasına gelmiş, siyasî faaliyetler azalmıştır. Bunun sında;
en önemli sebebi Cem Sultan Meselesi’nin bir dış sorun haline gelmesidir. I. Cem Sultan Olayı’nın yaşanması,
✎ Cem Sultan II. Bayezid’in hükümdarlığını tanımayarak Bursa’ya gelmiş, hâkimiyet II. eğitim çalışmalarına önem verilmesi,
alâmeti olarak adına hutbe okutup para bastırmıştır. Devletin paylaşılmasını ve III. Avrupa devletlerinin Osmanlı aleyhine
Anadolu’nun kendisine verilmesini istemiştir. Konya’ya gelip Karamanoğullarının ittifaklar kuramaması
desteğini alan Cem Sultan, Şam ve Mısır’a gidip Memlûklardan da destek almıştır. durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
✎ Ancak aldığı yardımlarla Anadolu’ya giren Cem Sultan Akşehir’de yapılan savaşı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kaybetmiş ve Rodos şövalyelerine sığınmak zorunda kalmıştır. (1492)
D) I ve II E) II ve III
✎ Böylece Cem Sultan sorunu bir iç sorunken Avrupa sorunu haline gelmiştir. Önce
Fransa daha sonra Vatikan’a gönderilen Cem Sultan 1495’te hastalanarak (kimine
göre zehirlenerek) ölmüştür.
2. İran’da bulunan Safevî Devleti’nin, Ana-
✎ 1484’te Kili ve Akkerman kaleleri alınarak Boğdan’ın fethi kesinleşmiş, böylece Os- dolu’yu ele geçirme amacıyla yaydığı Şiî
manlı ve Kırım toprakları karadan birleşmiştir. Bunun üzerine bölgeye asker gön- propagandasının bir sonucu olarak, II.
Bayezid döneminde ortaya çıkan ayak-
deren Leh kuvvetleri ile yapılan mücadelede Leh ordusu geri püskürtülmüştür. lanma aşağıdakilerden hangisidir?
✎ İspanya’da baskı altında olan Yahudiler Osmanlı topraklarına yerleştirilmiştir. A) Ahmet Paşa B) Şahkulu
✎ II. Bayezid dönemindeki bir diğer gelişme ise, Safevî Devleti’nin kışkırtmasıyla Ana- C) Şeyh Bedreddin D) Baba Zünnûn
dolu’da ortaya çıkan Şahkulu Ayaklanması’dır. Şiîliği yaymayı hedefleyen bu ayak- E) Kalenderoğlu
lanma güçlükle de olsa bastırılmıştır.

3.
C. Yavuz Sultan Selim (I. Selim) Dönemi (1512-1520) I. devletin teokratik yapısının güçlenmesi,
✎ Yavuz Sultan Selim, babasının tahtı terk etmesiyle yeniçerilerin de desteğini alarak II. Baharat Yolu’nda denetim sağlanması,
hükümdar olmuştur. (1512) 1513’te Şehzâde Korkut boğdurulmuş, Şehzâde Ahmet III. Doğu Akdeniz’de Osmanlı egemenliği-
de yakalanıp idam edilmiştir. Böylece taht kavgaları önlenmiş ve merkezî otorite nin artması
sağlanmıştır. Yavuz döneminde; Yukarıda verilen gelişmelerden hangile-
rinin Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi
 1514’te Safevîlerle yapılan Çaldıran Savaşı kazanılmış ve böylece Doğu Anadolu sonucunda gerçekleştiği savunulabilir?
Osmanlı egemenliğine girmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 1515 yılında Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği ortadan kaldırılmış, Ra- D) II ve III E) I, II ve III
mazanoğulları Beyliğinin de Osmanlı otoritesine itaat etmesiyle Anadolu Türk si-
yasî birliği kesin olarak sağlanmıştır.

❆ Osmanlı-Memlûk İlişkileri ve Mısır Seferi (1516-1517) 4. Osmanlı Devleti’nde Hazine-i Hümâyûn’u

(devlet hazinesini) altınla dolduran ve bu
✎ 1516 Mercidabık Savaşı ile Memlûklar mağlup edilmiş ve Suriye ele geçirilmiştir.
yüzden hazinenin kapısında daima onun
✎ 1517 Ridâniye Savaşı ile Memlûklar kesin olarak yenilmiş ve Mısır fethedilmiştir. mührü asılı olan tek Osmanlı padişahı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) II. Murat
❆ Mısır Seferi’nin Sonuçları:
B) II. Bayezid
 Halifelik makamı Osmanlı Devleti’ne geçmiş, böylece Osmanlı’da yönetim “teok- C) Yavuz Sultan Selim
ratik” (dinsel) özelliğe bürünmüştür. D) Fatih Sultan Mehmet
 Yavuz Sultan Selim “Mekke ve Medine’nin Hizmetçisi” unvanı almıştır. E) Kanunî Sultan Süleyman

 Osmanlı Devleti’nde ilk Osmanlı halifesi Yavuz Sultan Selim olmuştur. Saltanat ma-
kamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir.
5. XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan Celâli İs-
 Baharat Yolu’nun denetimi tamamen Osmanlılara geçmiş ve Doğu Akdeniz’deki yanları’na başlangıç oluşturan ve Tokat
Osmanlı hâkimiyeti güçlenmiştir. civarında çıkan Bozoklu Celâl Ayaklan-
ması hangi Osmanlı padişahı döneminde
 Osmanlı Devleti’nde devlet hazinesini altınla dolduran ve bu yüzden hazinenin kapı- gerçekleşmiştir?
sında daima onun mührü asılı olan tek padişah Yavuz Sultan Selim’dir. A) II. Mehmet (Fatih) B) II. Selim
C) I. Selim (Yavuz) D) II. Bayezid
 Kutsal Emânetler İstanbul’a getirilmiştir. E) I. Süleyman (Kanunî)

✎ Tokat’ta ortaya çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması 1518’de bastırılmıştır. (XVII. yüz-
yılda Anadolu’daki isyanlara “Celâli İsyanları” denilmesinin sebebi budur.) 1-A 2-B 3-E 4-C 5-C

~ 73 ~
“Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

D. Kanunî Sultan Süleyman (I. Süleyman) Dönemi (1520-1566)

✎ Yavuz Sultan Selim’in ölümünden sonra, başka erkek kardeşi olmadığı için taht mü- 1. Kanunî Sultan Süleyman tahta çıktığında
cadeleleri ile uğraşmadan tahta çıkmıştır. taht kavgalarına rastlanmamasında,

✎ Kanunî babasından; dolu bir hazine, güçlü bir ordu, tecrübeli devlet adamları, güç- I. taht için rakip olmaması,
lü temeller üzerine oturmuş bir devlet ve güvenliği sağlanmış bir Doğu bölgesi dev- II. devletin güçlü bir orduya ve dolu bir ha-
ralmıştır. zineye sahip olması,
III. yeniçerilerin hükümdarı desteklemesi
✎ Kanunî dönemi, Osmanlı Devleti’nin bir anlamda “zirve” dönemidir. Avrupalılar I.
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
Süleyman’ı “Muhteşem Süleyman” ya da “Büyük Sultan” adıyla anmışlardır. savunulabilir?
✎ Kanunî, Osmanlı tarihinde en uzun süre tahta kalan padişahtır. (46 yıl) (Osmanlı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
tarihinde en kısa süre tahta kalan padişah ise V. Murat’tır. (93 gün) D) I ve II E) II ve III
✎ Kanunî döneminin başlangıcında iç isyanlar ortaya çıkmıştır. Bunlar;
 Canberdi Gazâli İsyanı: Memlûk komutanlarından Canberdi Gazali, Memlûk dev-
letini yeniden kurmak için ayaklanmıştır. İsyan kısa sürede bastırılmıştır.
 Ahmet Paşa İsyanı: Geleneklere göre sadrazam olma sırası kendisindeyken, pa- 2. Aşağıdakilerden hangisi Kanunî dönemi
iç isyanlarından biri değildir?
dişahın bir değişiklik yaparak sadrazamlığa İbrahim Ağa’yı ataması ve Ahmet Pa-
şa’yı Mısır valiliğine göndermesi üzerine, Ahmet Paşa’nın Mısır’da çıkardığı bir A) Ahmet Paşa İsyanı
ayaklanmadır. İsyan bölgedeki Yeniçeriler tarafından bastırılmıştır. B) Kalender Çelebi İsyanı
C) Canberdi Gazâli İsyanı
 Kalender Çelebi İsyanı: Tımarlarının elinden alınmasını bahane eden Kalender
D) Şeyh Bedreddin İsyanı
Çelebi sipahileri ile birlikte ayaklanmış, tımarı geri verilerek isyan bastırılmıştır.
E) Baba Zünnûn İsyanı
 Baba Zünnûn İsyanı: Vergi sorunu yüzünden çıktığı için, bu isyan ekonomik ka-
rakterlidir. Yozgat’ta Bozoklu bir boy beyi olan Baba Zünnûn tarafından çıkarılan
bu isyan kısa sürede kontrol altına alınmıştır.
✎ Kanunî döneminde;
3. “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ve aynı
 1521’de Belgrat fethedilmiştir. zamanda “Divân-ı Muhibbî” adlı eseriyle
ünlü Osmanlı padişahı, aşağıdakilerden
 1526’da Mohaç Meydan Muharebesi’nde (2 saatte) Macarlar mağlup edilmiştir. hangisidir?
 1529’da Viyana kuşatılmışsa da kış şartları nedeniyle kuşatma kaldırılmıştır. A) Fatih Sultan Mehmet
 1532’de Almanya Seferi düzenlenmiş ve 1533 yılında da Avusturya ile İstanbul B) Yavuz Sultan Selim
Antlaşması imzalanmıştır. C) Çelebi Mehmet
 1535’te ilk kez Fransa’ya kapitülasyonlar verilmiştir. D) II. Bayezid
E) Kanunî Sultan Süleyman
 Fransa’ya kapitülasyonların (siyasî, hukukî ve ekonomik ayrıcalıklar) verilmesindeki
temel amaç, Avrupa’daki Haçlı birliğini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmaktır.

 1538’de Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Haçlıları

Preveze Deniz Savaşı’nda yenilgiye uğratmıştır. Böylece Akdeniz “Türk Gölü” ol- 4. Günümüzde yıldönümleri her 28 Eylül’de
muştur. “Donanma Günü” ve “Türk Denizcilik Günü”
olarak kutlanan, Barbaros Hayrettin Pa-
 Preveze Deniz Savaşı’nın yıl dönümleri günümüzde her 28 Eylül’de “Türk Denizcilik şa komutasındaki Osmanlı donanması-
nın Haçlılara karşı zafer kazandığı savaş
Günü” ya da “Donanma Günü” olarak kutlanmaktadır. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çeşme B) Preveze C) İnebahtı
 İran’a düzenlenen sefer sonrasında 1555’te Amasya Antlaşması imzalanmıştır.
D) Gelibolu E) Cerbe

 Amasya Antlaşması Osmanlı ile İran arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır.

 Kanunî döneminin en ünlü minyatür sanatçısı Matrakçı Nasûh, 1533-1535 yılları

arasında gerçekleşen Irakeyn Seferiyle ilgili olarak yazdığı ve 128 minyatürden 5. I. Süleyman (Kanunî) döneminde Hint
Deniz Seferlerine katılan ve ‘Kitâb-ı Bahri-
oluşan “Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn” adlı eseri ile ünlüdür. ye’ adlı eseri ve haritacılık çalışmalarıyla-
 Hint ticaret yolunu ele geçirmek amacıyla düzenlenen ve Pirî Reis ile Seydi Ali ünlü denizci aşağıdakilerden hangisidir?
Reis’in kaptan-ı deryalık yaptığı Hint Deniz Seferleri’nde başarı sağlanamamıştır. A) Seydi Ali Reis B) Kılıç Ali Reis
Sefer dönüşü Pirî Reis “Kitâb-ı Bahriye”, Seydi Ali Reis ise “Mir’âtü’l Memâlik” C) Pirî Reis D) Turgut Reis
(Memleketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır. E) Barbaros Hayreddin

 Kanunî Sultan Süleyman “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazan ünlü bir şairdir. En ünlü
eseri ise Divân-ı Muhibbî’dir. 1-A 2-D 3-E 4-B 5-C

~ 74 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti -Kuruluş ve Yükselme Dönemi”

E. Sokullu Mehmet Paşa Dönemi (1564-1579)

✎ Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa Kanunî, II. Selim ve 1.
III. Murat dönemlerinde sadrazamlık yapmıştır.
I. III. Murat
✎ Kanunî’nin ölümünden sonra önce II. Selim, daha sonra III. Murat tahta geçmiştir. II. II. Selim
Ancak her iki padişahın döneminde de Sokullu Mehmet Paşa etkili olmuştur. Bu III. Kanunî Sultan Süleyman
yüzden bu döneme Sokullu Dönemi adı verilmiştir.
Enderun’da yetişmiş bir devşirme olan
✎ Sokullu Dönemi’nde; Sokullu Mehmet Paşa, yukarıda verilen
Osmanlı padişahlarından hangilerinin
 1568’de Yemen Osmanlı’ya bağlanmış, ayrıca Sakız Adası fethedilmiştir. döneminde sadrazamlık yapmıştır?
 1570’te Akdeniz ticaretine hâkim olmak amacıyla Kıbrıs fethedilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

 1571’de Haçlı donanmasıyla İnebahtı Deniz Savaşı yapılmış, ancak bu savaşta D) I ve III E) I, II ve III
başarı sağlanamamıştır. İnebahtı’da Osmanlı donanması yakılmıştır. Sadece Uluç
Ali Paşa komuta ettiği filoyu kurtarmış, bu başarısından dolayı Kaptan-ı Deryalığa
getirilerek Kılıç Ali Paşa adını almıştır.
2. 1571’de Haçlı ordusunun üstünlüğüyle
sona eren ve aynı zamanda Osmanlı do-
 Sokullu Mehmet Paşa, Venedik elçisine İnebahtı Deniz Muharebesi ile ilgili olarak nanmasının da yakıldığı savaş aşağıda-
“Biz Kıbrıs’ı almakla sizin kolunuzu kestik, siz İnebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı kilerden hangisidir?
traş ettiniz. Kesilen kolun yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın yerine daha
A) Cerbe B) Çeşme C) Gelibolu
gürü çıkar.” cevabını vermiştir.
D) İnebahtı E) Preveze

 1574’te Tunus’un alınmasıyla Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır.

 1576’da Vâdiü’s-Seyl Savaşı ile Fas Osmanlı egemenliğine girmiştir. 3. 1571 İnebahtı Deniz Savaşı sonrası Ve-
nedik elçisine; “Biz Kıbrıs’ı almakla sizin
 Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa tarafından Don-Volga Kanalı, Süveyş Kanalı ve
kolunuzu kestik, siz ise İnebahtı’da bizi yen-
Karadeniz-Marmara Kanalı olmak üzere 3 proje hazırlanmış, ancak başarı sağla- mekle sakalımızı tıraş ettiniz. Kesilen kolun
namamıştır. yerine yenisi gelmez, fakat kesilen sakalın
yerine daha gürü çıkar.” cevabını vererek,
✎ Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın 1579’da ölümüyle Osmanlı Devleti yükselme ağır bir yenilgi almasına rağmen Osman-
döneminden “Duraklama Dönemi”ne girmiştir. lı Devleti’nin gücünü ortaya koymaya ça-
lışan devlet adamı, aşağıdakilerden han-
gisidir?
A) Kılıç Ali Paşa
B) Sokullu Mehmet Paşa
Not Alınız.............................................................................................................................. C) Müezzinzâde Ali Paşa
........................................................................................................................................................................ D) Barbaros Hayrettin Paşa
........................................................................................................................................................................ E) Pertev Paşa

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 4. 1576 tarihli Vâdiü’s-Seyl Savaşı sonucu
Osmanlı egemenliğine giren bölge aşağı-
........................................................................................................................................................................ dakilerden hangisidir?
........................................................................................................................................................................ A) Fas B) Tunus C) Cezâyir
........................................................................................................................................................................ D) Yemen E) Suriye

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 5.
........................................................................................................................................................................ I. Korint Kanalı
........................................................................................................................................................................ II. Süveyş Kanalı
III. Don-Volga Kanalı
........................................................................................................................................................................
Yukarıdaki projelerden hangileri Sokullu
........................................................................................................................................................................ Mehmet Paşa tarafından hazırlanmıştır?
........................................................................................................................................................................ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

........................................................................................................................................................................ D) II ve III E) I, II ve III

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D 3-B 4-A 5-D

~ 75 ~
[Metni yazın]

IV. BÖLÜM
OSMANLI DEVLETİ’NDE
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(3) (3) (3) (3) (2) (2) (2) (2) (1) (2) (2) (3) (3)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(3) (3) (1) (1) (2) (2) (1) (3)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, “Osmanlı Devleti’nin Kültür ve Medeniyeti” KPSS’deki en yoğun tarih ko-
nularından biridir. ÖSYM, bu bölüm ile ilgili genellikle bilgi düzeyli sorulara ve yine ağırlıklı
olarak kültür, sanat ve bilim konularına yer vermektedir. Ancak bu bölümle ilgili sürpriz
sorular gelme ihtimali de göz ardı edilmemelidir.
Bu noktada siz değerli adaylara yol göstermesi ve kolaylık sağlaması bakımından, ele alı-
nan her konuyla ilgili, konunun anlatıldığı sayfalarda çıkması muhtemel soru örneklerine
olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Verilen örnek soruların çok iyi incelenmesini ve ko-
nuyla ilgili bol soru çözülmesini öneriyoruz.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, bu bölüm ile ilgili özellikle kavram bilgisine son
derece önem verilmesi gerektiğidir. Osmanlı Devleti’nin hemen her alandaki teşkilât yapı-
sına ilişkin kavramların çok iyi bilinmesi gerekmektedir.

~ 78 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

I. DEVLET YÖNETİMİ
✎ Osmanlı Devleti’nin teşkilât yapısı, özellikle Anadolu Selçuklu Devleti’nin kültür ve 1. Osmanlı Devleti’nde devlet anlayışının
uygarlığından etkilenilerek gelişme göstermiştir. oluşmasında;
✎ Osmanlı devlet yönetiminin oluşumunda; I. eski Türk gelenekleri,
II. İslâm hukuku,
 Eski Türk gelenekleri
III. fethedilen bölgelerdeki yönetim an-
 İslâm dininin kuralları layışları
 hâkim olunan bölgelerdeki yönetim anlayışları unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
etkili olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Osmanlı Devleti’ni Osmanlı soyundan gelen hükümdarlar yönetmiştir. Osmanlı’da-
D) I ve III E) I, II ve III
ki bu yönetim şekline “Mutlak Monarşi” adı verilmektedir. (1876 I. Meşrutiyet dö-
nemine kadar yönetim anlayışı bu şekildedir.)

 Mutlak Monarşi: Devletin tek bir kişi tarafından yönetildiği yönetim şeklidir. 2.
I. Amasya
II. Edirne
✎ Osmanlı Devleti’nde padişah ülkenin mutlak hâkimi olarak görülmüş, tüm gücün III. İstanbul
padişaha ait olduğu kabul edilmiştir. Padişah sahip olduğu gücü ve otoritesini töre, Yukarıdaki şehirlerden hangileri Osmanlı
İslâm hukuku ve adalet sistemine uygun olarak kullanmıştır. Devleti’ne merkezlik yapmıştır?

✎ Devlete merkezlik yapan şehirler, kuruluş döneminden itibaren doğudan batıya A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
doğru bir istikamet takip etmiştir. Bunun nedeni, devletin fethedilen topraklara ya- D) II ve III E) I, II ve III
kın olmak istemesidir. Osmanlı Devleti’ne merkezlik yapan şehirler şunlardır:

Osmanlı Devleti’nin Merkezleri 3. Aşağıdaki şehirlerden hangisi Osmanlı

Devleti’ne merkezlik yapmamıştır?
A) İznik B) Edirne C) Konya
D) Bursa E) İstanbul
Söğüt Bilecik Bursa İstanbul

Karaca-
İznik Edirne
hisar 4. Osmanlı Devlet yönetiminde;
I. yabgu,
II. hünkâr,
III. sultan
A) PADİŞAH unsurlarından hangileri hükümdarlık un-
vanı olarak kullanılmamıştır?
✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın; halkı korumak, orduya komuta etmek, adaleti sağ-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lamak, huzur ve refahı sağlamak, kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek gibi gö-
revleri vardı. D) I ve III E) I, II ve III

✎ Padişah ülkenin mutlak hâkimi sayılmış, ancak yetkileri şer’i (İslam Hukuku) ve örfî
(eski Türk gelenekleri) hukuk kuralları tarafından sınırlandırılmıştır.
5.
I. fetva,
Hükümdarlık Unvanları Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)
II. sikke,
III. hil’at
* Otağ (Çadır) * Taht (Örgin) Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-
* Hakan * Hüdâvendigâr
* Sikke (Para) * Hutbe leti’nde hükümdarlık alâmetleri arasında
* Han * Padişah yer alır?
* Tabl (Davul) * Hil’at
* Bey * Sultan A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
* Çetr (Şemsiye) * Sancak
* Gâzi * Nasr D) II ve III E) I, II ve III
* Tuğ * Kılıç Alayı
* Hünkâr * Halife * Tuğra * Alem (Bayrak)
* Cülûs Bahşişi * Biat Töreni
1-E 2-D 3-C 4-A 5-D

~ 79 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

Padişahın Yetkileri
1. Osmanlı Devleti’nde padişahın yasama
yetkisini kullandığına,
I. buyruk,
II. kulluk hakkı,
YASAMA YARGI III. berat

Ferman (Buyruk): YÜRÜTME Müsâdere Sistemi:

Padişahın yazılı emirleri-
dir. (Padişah buyruğu)
Tuğra:
Padişahın imzasıdır.
Kanunnâme:
Birçok konunun ele alın-
dığı padişah belgesidir.
Adaletnâme:
Tebaanın (halkın) hakla-
rının yönetene karşı ko-
runduğu padişah belge-
sidir.
Berat (İnhâ):
Atama belgesidir.
Hatt-ı Hümâyun:
Bizzat padişah tarafın-
dan yazılmış emirlerdir.
 Osmanlı Devleti’nde ordunun başında sefere çıkan son padişah II. Mustafa’dır.
Sefere çıkmayan ilk padişah ise II. Selim’dir.
 Padişahlar yürütme yet-
kisini Divân-ı Hümâyun
aracılığı ile kullanmıştır.
 Fatih dönemine kadar
Divân-ı Hümâyun’a
padişahlar başkanlık
etmiş, bu dönemden
itibarense sadrazam
başkanlık etmiştir.
unsurlarından hangileri kanıt olarak gös-
terilebilir?
Devletin gerekli gördüğü
hallerde haksız kazanç A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
sağlayan ya da elindeki D) I ve III E) I, II ve III
yetkileri kötüye kullanan
kişilerin mal varlığına el
koyma hakkıdır.
II. Mahmut döneminde
kaldırılan bu sisteme 2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-
1839 Tanzimat Fermanı ti’nde, padişahın atama, görev ve yetki
verme belgesine verilen addır?
ile resmen son verilmiştir.
A) Tuğra B) Berat C) Ferman
Kulluk Hakkı:
Padişahın devşirme siste- D) Fetva E) Kanunnâme
mi içerisindeki kişiler üze-
rinde öldürme hakkının
bulunmasıdır.
Bu sisteme de Tanzimat
Fermanı ile resmen son 3. Osmanlı Devleti’nde cülûs bahşişi,
verilmiştir. I. padişahların tahta çıkışı,
II. padişahların bizzat sefere gidişi,
III. iç isyanların bastırılması
gelişmelerinden hangilerinde dağıtılırdı?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

 Osmanlı Devleti’nde padişahlar dinî hassasiyete sahiplerdi. Ancak buna rağmen hiç- 4. Osmanlı Devleti’nde, padişahların tahta
biri hacca gitmemiştir. Osmanlı tarihinde hacca giden tek şehzâde Fatih’in küçük çıkmaları sırasında dağıtılan “cülûs bah-
şişi” uygulaması ilk kez hangi padişah
oğlu Cem Sultan’dır. (1481-1482) döneminde başlamıştır?

A) II. Mehmet B) III. Murat

✎ Osmanlı Devleti’nde “Sultan” unvanını ilk kez “I. Murat” kullanmıştır. C) I. Bayezid D) I. Murat

✎ Osmanlı Devleti’nde padişahlar cülûs töreniyle tahta çıkar, orduya “cülûs bahşişi” E) I. Süleyman
dağıtırlardı. Bu uygulama ilk kez Yıldırım Bayezid döneminde başlamıştır.
✎ Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethiyle birlikte Osmanlı padişahları “halife” unvanını
da almışlardır. Böylece Osmanlı Devleti, Teokratik Mutlak Monarşi sistemine adım
atmıştır. 5. Osmanlı Devleti’nde, saltanat makamı
içinde halifelik anlayışının uygulanmaya
başlanmasının;
 Saltanat makamı içinde halifelik anlayışını uygulayan tek devlet Osmanlı Devleti’dir. I. oligarşi,
II. monarşi,
III. teokrasi
unsurlarından hangilerinin güçlenmesi-
B) OSMANLI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ ne katkı sağladığı savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

✎ Verâset sistemi, ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmasıdır. Bu sistem
ülkede siyasî otoriteyi sarsmış, şehzâdeler arasında taht kavgalarını tetiklemiş ve D) I ve III E) II ve III
devlet yapısının bozulmasına neden olmuştur.
✎ Osmanlı Devleti’nde verâset sistemindeki gelişme şu şekilde olmuştur: 1-D 2-B 3-A 4-C 5-E

~ 80 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

OSMALI DEVLETİ’NDE VERÂSET SİSTEMİ VE GELİŞİMİ

1. Osmanlı Devleti’nde kardeş katlini ilk uy-
Osman ve Orhan Bey dönemlerinde geleneksel verâ- gulayan ve kardeş katlini ilk kez yasalaş-
Osman ve Orhan Bey set anlayışı yani “ülke hanedanın ortak malıdır.” anla- tıran padişahlar, aşağıdakilerden hangi-
Dönemleri yışı vardır. sinde birlikte verilmiştir?
A) I. Murat-II. Mehmet
I. Murat döneminde bu anlayış terk edilmiş ve “ülke B) II. Murat-II. Mehmet
padişahın ve oğullarının ortak malıdır.” anlayışı geti- C) II. Mehmet-I. Süleyman
I. Murat Dönemi
rilmiştir. Amaç merkezî otoriteyi korumaktır. İlk kez D) I. Bayezid-II. Mehmet
kardeş katlini uygulamıştır. E) I. Murat-II. Bayezid

Fatih döneminde “ülke sadece padişahın malıdır.” an-

II. Mehmet (Fatih) layışı getirilmiştir. Ayrıca “Kanunnâme-i Âl-i Osman”
Dönemi ile “kardeş katli” yasal hale getirilmiş ve merkeziyetçi 2. İlk Osmanlı kanunnâmesi olarak bilinen
bir yapı sağlanmıştır. “Kanunnâme-i Âl-i Osman” aşağıdaki pa-
dişahlardan hangisi tarafından yayımlan-
mıştır?
A) I. Ahmet B) II. Murat C) I. Bayezid
I. Ahmet döneminde ise “Ekber ve Erşed” sistemi geti-
rilmiş, böylece tahta “en büyük ve olgun” olanın geç- D) II. Mehmet E) I. Süleyman
I. Ahmet Dönemi
mesi sağlanmıştır. Bundaki amaç ise taht kavgalarını
önlemektir.

3. Osmanlı Devleti’nde I. Murat Dönemi’nde,

 İlk Osmanlı kanunnâmesi olan Kanunnâme-i Âl-i Osman ile; Sancağa Çıkma, Cülûs eski Türk yönetim geleneği olan “ülke hane-
danın ortak malıdır.” anlayışının yerini, “ülke
Bahşişi, Müsadere Sistemi ve Kardeş Katli yasalaşmıştır. padişah ve oğullarınındır.” anlayışı almıştır.
Bu uygulamanın temel amacı aşağıdaki-
lerden hangisidir?

C) SANCAK SİSTEMİ (ŞEHZÂDE EĞİTİMİ) A) Şehzâdelere devlet yönetimi konusun-

da tecrübe kazandırmak

✎ Osmanlı Devleti’nde padişahın erkek çocuklarına şehzâde ya da çelebi denilmiştir. B) Halk arasında birlik ve beraberliği sağ-
lamak
✎ XVI. yüzyılın sonlarına kadar şehzâdeler, sarayda dinî eğitim aldıktan sonra 14-15 C) Taht kavgalarını önlemek
yaşlarına geldiklerinde, eğitim amaçlı Anadolu’daki sancaklara gönderilmişlerdir. D) Federal yönetim sistemine geçmek
E) Hanedan değişikliğini önlemek
 Osmanlı Devleti’nde şehzâdelerin gönderildiği Anadolu’daki önemli sancak merkez-
leri arasında; Manisa, Amasya, Trabzon, Kütahya, Aydın, Konya, Çankırı, Kastamo-
nu, Teke ve Kefe yer almaktadır. Bunlardan Kefe, Kırım’ın güneyinde bulunan bir şe-
hir olup, Anadolu dışındaki tek şehzâde sancağıdır. 4. Duraklama döneminde sancak sistemi terk
edilmiş; şehzâdeler, sarayda, dış dünyaya
✎ Sancaklara gönderilen şehzâdeler, “lala” adı verilen (Selçuklulardaki atabey) bilgili kapalı bir hayat yaşamışlardır.
ve deneyimli kişiler tarafından eğitilmiştir. Böylece şehzâdelerin devlet yönetimin- Bu değişikliğin Osmanlı Devleti'nde,
de tecrübe kazanmaları sağlanmıştır. Bu sisteme Sancak Sistemi denmiştir. I. şehzâdelerin yönetim deneyimi kazana-
maması,
 Fatih döneminde Kanunnâme-i Âl-i Osman ile yasa haline getirilen sancağa çıkma II. egemenlik anlayışının değişmesi,
geleneğine, III. Mehmet döneminde (1595-1603) son verilmiştir. Sancağa gönderil- III. demokratik yönetim anlayışının güçlen-
mesi
meyen şehzâdeler sarayın “şimşirlik” kısmında gözetim altında tutulmuştur. Bu da
durumlarından hangilerine neden olduğu
şehzâdelerin tecrübesiz olarak tahta çıkmalarına neden olmuştur. savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Osmanlı Devleti’nde sancağa çıkmadan tahta oturan ilk padişah I. Ahmet’tir. D) I ve III E) II ve III

D) MERKEZÎ TEŞKİLÂT 5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devle-

ti’nde şehzâde sancağı olmamıştır?
✎ Osmanlı Devleti’nin merkez teşkilâtında mutlak otorite padişaha aitti. A) Kütahya B) Manisa C) Trabzon
D) Amasya E) Malatya
✎ Ülkeyi yönetme hakkı ise Osmanlı hanedanına aitti.
✎ Yönetimin temeli örfî ve şer’i hukuk kurallarına dayanmaktaydı.
✎ Osmanlı’da merkezî teşkilât padişah, saray ve Divân-ı Hümâyun’dan oluşmaktadır. 1-A 2-D 3-C 4-A 5-E

~ 81 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

1) SARAY TEŞKİLÂTI
✎ Osmanlı Devleti’nde saray, hem padişah ve ailesinin özel hayatını geçirdiği hem de
1. Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılan
devlet işlerinin yürütüldüğü merkez özelliğine sahiptir. ve en uzun süre kullanılan Osmanlı sara-
✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyıla kadar Fatih döneminde yaptırılan Topkapı Sarayı’ndan yı aşağıdakilerden hangisidir?
yönetilmiştir. Topkapı Sarayı devletin en uzun süre yönetildiği saraydır. A) Dolmabahçe Sarayı B) Yıldız Sarayı
C) Topkapı Sarayı D) Edirne Sarayı
E) Beylerbeyi Sarayı
Avrupa
Sarayın Adı Yaptıran Padişah Bulunduğu Yer
Etkisi
Bursa Sarayı (ilk saray) Orhan Bey Bursa (XIV. yy) Yok
Edirne Sarayı I. Murat Edirne (XIV. yy) Yok 2.
Topkapı Sarayı II. Mehmet (Fatih) İstanbul (XV. yy) Yok I. Topkapı
II. Çırağan
Yıldız Sarayı* III. Selim İstanbul (XIX. yy) Var
III. Dolmabahçe
Dolmabahçe Sarayı Abdülmecit İstanbul (XIX. yy) Var Yukarıdaki Osmanlı saraylarından hangi-
lerinde Avrupa etkisinden söz edilemez?
Çırağan Sarayı Abdülaziz İstanbul (XIX. yy) Var A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Beylerbeyi Sarayı Abdülaziz İstanbul (XIX. yy) Var D) I ve III E) II ve III

* Yıldız Sarayı, II. Abdülhamit döneminde devletin yönetim merkezi hâline gelmiştir.

3. III. Selim tarafından yaptırılan, daha son-

SARAYIN BÖLÜMLERİ ra II. Abdülhamit döneminde devletin yö-
netim merkezi haline getirilen Osmanlı
sarayı aşağıdakilerden hangisidir?

Enderun Birun Harem A) Çırağan Sarayı B) Edirne Sarayı

(İç Saray) (Dış Saray) (Dârü’s-saade) C) Topkapı Sarayı D) Bursa Sarayı
E) Yıldız Sarayı

 İdarî yöneticilerin ve  Devlet işlerinin görüşül-  Padişahın ve ailesinin

saray görevlilerinin ye-
tiştirildiği saray okulu
niteliği taşır.
 Osmanlı Devleti’nde
devşirme yöntemiyle  Padişahın resmî hayatı
toplanan çocuklardan,
saraya alınanlar burada  Kubbealtı (Kubbenîşin)
eğitilirdi.
 Enderun ve Birun’u bir-
birine bağlayan bölüme
Bâbü’s-saade adı veril-
miştir.
düğü ve sarayın dış hiz-
metinde görevli olan
personelin bulunduğu
 Sarayda padişah ve aile-
kısımdır.
burada geçerdi.
 Haremin yöneticisi
vezirleri de burada yer
alıyordu.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray
özel hayatını geçirdiği
Teşkilâtı ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
bölümdür.
A) Birun, padişahın resmî hayatının geçti-
ği yerdir.
si dışında hiç kimse ikâ- B) Harem özel bir bölüm olup, padişah ve
met edemezdi. ailesi dışında kimse ikamet edemezdi.
C) Osmanlı Devleti’nde “devşirme” yönte-
miyle toplanan çocuklardan, saraya alı-
Harem Ağası’dır.
nanlar Birun’da eğitim görmüşlerdir.
D) Enderun, idarî yöneticilerin ve saray gö-
revlilerinin yetiştirildiği bir “saray okulu”
niteliği taşır.
E) Enderun ve Birun’u birbirine bağlayan
bölüme “Bâbü’s-saade” adı verilmiştir.

BÖLÜMLERİ BÖLÜMLERİ BÖLÜMLERİ

 Saray Okulu  Kubbealtı (Kubbenîşin)  Padişahın özel dairesi
 Arz Odası  Altıbölük halkı 5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Saray
 Kızlar bölümü Teşkilâtı’nda ‘İç Saray’ olarak bilinen En-
 Büyük Oda  Cebeciler ve Topçular  Vâlide Sultanlar, padi- derun’un bölümlerinden biri değildir?
 Küçük Oda  Müteferrikalar şah eşleri ve kızlarının A) Seferli Odası
 Hazine-i Hassa  Mehterhâne oturduğu daireler B) Kubbealtı
 Has Oda  Saray Hastanesi C) Kiler Odası
D) Hazine-i Hassa
 Doğancılar Odası  Saray Mutfağı
E) Doğancılar Odası
 Kiler Odası  Dış Hazine
 Seferli Odası  Şehremini Dairesi
1-C 2-A 3-E 4-C 5-B

~ 82 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası “O
Osmanlı Devvleti’nde Külttür ve Mede
eniyet”

2)
2 DİVÂN-I H
HÜMÂYUN
✎ Merkezî teşşkilâtın en öne
emli 1. Aşağğıdakilerden ha angisi Divân-ı Hümâ-
H
organıdır. yun ille ilgili doğru bir
b bilgi değildiir?
✎ Divân-ı Hüm
mâyun’da; siyasî, A) D
Danışma kurulu niteliği taşımakttadır.
adlî, askerî ve malî işler gö- B) D
Devlet işlerinin görüşüldüğü yerd
dir.
rüşülüp karara bağlanırdı.. C) II . Mehmet (Fatiih)’ten sonra sa
adrazam
baaşkanlığında toplanmaya başla amıştır.
✎ Devlet işlerrinin görüşüldü
üğü D) Te
Temyiz mahkemesi görevi de va
ardır.
yer olan Divân-ı Hümayyun, E) O
Osmanlı Yükselm me Dönemi’nde
e kurulan
son söz pad dişaha ait oldu
uğu kuurumlardan birid
dir.
için sadece Danışma Kurrulu
niteliğindeyydi.

2. Osmaanlı devlet yön netiminde en önnemli

kurum m olan Divân-ı Hümâyun’da görüşü-
g
 Devlet adaamlarının padişaaha bağlılık bilddirmesine “Biatt” adı verilmiştiir. len vee alınan kararlaarın kaydedildiği def-
terlerre ne ad veriliy
yordu?
A) Ş
Şer’’iyye Sicilleri
✎ Divân-ı Hüm
mâyun devletin en önemli yasama,
y yürüt me ve yargı organı
o niteliğin
ne B) M
Mühimme Defterrleri
sahiptir.
C) Te
Temettu’at Defte
erleri
✎ Nitekim divvanın, bir konu
uyu karara bağğlaması yasam
ma, padişah karrarlarını uygula
a- D) Ta
Tahrir Defterleri
ması yürütmme ve ağır cezaalara bakması ya da taşrada alınan kararlarrı temyiz etmesi E) S
Salnâmeler
(Divân-ı Meezâlim gibi) yarrgı yetkisini kulllandığının açıkk kanıtıdır.
✎ İlk kez Orhaan Bey döneminde kurulan Divân-ı
D Hümay un’a II. Mehmet (Fatih) döne
e-
mine kadar padişah başkaanlık etmiş, Fatih’ten itibare n ise divan sad
drazam başkan
n-
3. Osmaanlı Devleti’nde e Divân-ı Hümââyun’da
lığında toplaanmıştır.
alınan
n kararlara verrilen ad aşağıdakiler-
den hhangisidir?
 Padişah istterse toplantılaarı “Kasr-ı Adl” denilen
d kafesli bbölümden izleyyebilirdi. A) Biaat B) Tu
uğra C) Ferman
F
D) Hüküm E) Berat
✎ Divân-ı Hüm
mâyun toplantıları, Kanuni dö
öneminden itibbaren Kubben
nîşin (Kubbealttı)
adı verilen yyerde yapılmayya başlanmıştır.
✎ Divanda alınan kararlara hüküm, bu ka
ararların kaydeedildiği defterlere de Mühim
m- 4. Osmaanlı Devleti’ndee padişahların Divân-ı
me Defterleeri adı verilmişştir. Alınan karrarların uygulaanması ve kayııtların tutulması Hümââyun toplantılaarını izledikleri kafesli
ile ilgili ise TTahvil, Ruûs, Beylikçi
B edî kalemleri ggörevlendirilmiştir.
ve Ame bölümme verilen ad aşağıdakilerden
a n han-
gisidiir?
✎ Divân-ı Hüm
mayun, II. Mah
hmut dönemin
nde Nazırlıklarrın (Bakanlar Kurulu
K / Mecliss-i A) Kaasr-ı Adl B) Kubben
nişîn
Vükelâ) oluşşturulmasıyla kaldırılmıştır. C) Bââb-ı Âli D) Bâbü’ss-saade
E) Dâr’üs-saade

3)
3 DİVÂN ÜY
YELERİ
5.
✎ Osmanlı devvlet yönetimin
nde Seyfiye, Ka
alemiye ve İlm
miye sınıfı olmaak üzere üç sın
nıf
bulunmaktaaydı. Bu üç sınııfın da divanda
a temsilcileri vaardı.  Paddişahın mutlak vekili
v olup, padişşahtan
sonnra en yetkili kişidir.
 Paddişahın mührünü taşırdı.
a)
a Sadrazam
m (Vezir-i Âzzam)  Gerrektiğinde “Serd
dâr-ı Ekrem” sıfa
atıyla
orduuya komuta ede
ebilirdi.
✎ Padişahın m
mutlak vekili olup, padişahtan
n sonra en yettkili kişidir. Yukaarıda bazı özelliikleri verilen Divân-ı
Hümââyun üyesi aşa ağıdakilerden hangi-
h
✎ Sadrazam o
olabilmenin şarrtı, Türkçe bilm
mek ve Müslüm
man olmaktı.
sidir?
?
✎ Padişahın m
mührünü taşır ve
v hiyerarşik sıralamada da een üstte yer alırdı. A) Ş
Şeyhü’l-islâm
✎ Fatih’ten itibaren divana başkanlık
b etmiiştir. B) K
Kazasker
C) S
Sadrazam
✎ Üst düzey yyöneticileri atama, görevden alma ve dene tleme yetkisi vardı.
v D) R
Reisü’l-küttap
✎ Gerektiğind
de “Serdâr-ı Ekkrem” sıfatıyla ordulara komuuta edebilirdi. E) N
Nişancı

✎ Sadrazamlıkk makamına “P
Paşa Kapısı” ya
a da “Bâb-ı Âli”” adı verilirdi.
✎ Günümüzde
eki “Başbakanlık” makamına
a benzerdi. 1-E 2-B 3-D
D 4-A 5-C

~ 83 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

b) Kubbealtı Vezirleri
✎ Devlet işlerinde sadrazama yardımcı olan kişilerdir. 1. Osmanlı Devleti’nde askerî davalar, eği-
✎ Divan toplantıları sarayın “Kubbealtı” kısmında yapıldığı için bu ismi almışlardır. tim ve adalet işlerinden sorumlu Divân-ı
Hümâyun üyesi aşağıdakilerden hangisi-
✎ Gerektiğinde valilik yapabilir ve orduya komuta edebilirdi. dir?
A) Sadrazam B) Kazasker
C) Nişancı D) Şeyhü’l-islâm
c) Kazasker (Kadıasker) E) Reisü’l-küttap

✎ Askerî davalardan, eğitimden ve adaletten sorumlu kişidir.

 Kazaskerlik makamı ilk kez I. Murat döneminde oluşturulmuştur.

2. Osmanlı Devleti’nde kazaskerlik makamı
ilk kez hangi padişah döneminde oluştu-
✎ Kazasker olabilmek için Türk ve Müslüman kökenli ve ayrıca medrese çıkışlı olmak
rulmuştur?
gerekiyordu.
A) I. Murat B) II. Osman
✎ Kadı ve müderrisleri tayin eder, gerektiğinde azledebilirdi. Ancak İstanbul Kadısını C) I. Ahmet D) II. Mehmet
(Taht Kadısı), öneminden dolayı padişah bizzat kendisi atardı.
E) III. Murat
✎ Gerektiğinde kadıların verdiği hükümleri inceleyebilir ve düzeltebilirdi.
✎ Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divana kıdeminden do-
layı “Rumeli Kazaskeri” katılabiliyordu.
✎ Ordu ve yöneticiler arasındaki uyuşmazlıkları çözen yargı kurumu olarak da faali- 3. Osmanlı Devleti’nde her türlü iç ve dış
yet göstermiştir. yazışmaları yürütüp padişahın tuğrasını
çeken, aynı zamanda fethedilen toprakla-
rın kayıtlarını da tutan Divân-ı Hümâyun
üyesi aşağıdakilerden hangisidir?
d) Defterdar
A) Reisü’l-küttap B) Şeyhü’l-islâm
✎ Devletin her tülü malî işlerini yürüten görevlidir. C) Defterdar D) Nişancı
✎ Ayrıca bütçe hazırlayıp parasal işleri de yürütmüştür. E) Kazasker

✎ Kapıkulu ulûfelerini dağıtmak, akçenin değerini korumak, hazine ile ilgili işlerde hü-
küm yazmak ve hazinenin gelir-gider hesaplarını tutmak başlıca görevleridir.
✎ Anadolu ve Rumeli Defterdarı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Divan toplantılarına kı-
deminden dolayı “Rumeli Defterdarı” (=Baş Defterdar) katılabiliyordu. 4. Osmanlı Devleti’nde, fethedilen toprakla-
rın kayıtlarının tutulduğu defterlere ne ad
✎ Sınırların genişlemesiyle defterdar sayısında da artış yaşanmıştır. veriliyordu?
A) İmtiyaz defterleri

e) Nişancı B) Mühimme defterleri

C) Evkaf defterleri
✎ Tevkiî ya da Tuğraî isimleriyle de bilinmektedir. D) İcmâl defterleri
✎ Devletin her tülü iç ve dış yazışmalarını yürüten görevlidir. E) Tahrir defterleri

✎ Tımar sisteminin başındaki başlıca görevliydi.

✎ Padişahın mektuplarını, beratlarını, fermanlarını ve kanunnâmeleri kaleme alır, bu
belgelere bir nev’i padişahın imzası sayılan Tuğra çekerdi.
5. Osmanlı Devleti’nde, XVIII. yüzyılda ulus-
✎ Ayrıca fethedilen toprakların kaydını tutar ve tahrir defterlerine kaydederdi.
lararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı
olarak;
 Osmanlı Devleti’nde “Tapu Tahrir Devletleri”, içeriğinde önemli malî bilgileri barın-
I. reisü’l-küttap,
dırdığı için devletin gizlilik politikasına bağlı olarak şifreli Osmanlıca yazısı olan ve
II. şeyhü’l-islâm,
okunması oldukça zahmetli olan Siyakat yazısıyla kaydedilmiştir.
III. sadrazam
görevlilerinden hangilerinin sayısında
artış olduğu savunulabilir?

f) Reisü’l-küttap A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III
✎ Reisü’l-küttap, dış yazışmalardan sorumlu olan diplomatik görevliydi.
✎ Önceleri nişancının yardımcısı iken XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur.
✎ XVIII. yüzyılda uluslararası ilişkilerin yoğunlaşmasına bağlı olarak önemi artmıştır. 1-B 2-A 3-D 4-E 5-A

~ 84 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

g) Şeyhü’l-islâm/Bâb-ı Meşihat (Müftü)

✎ Divanın daimî üyesi olmamakla birlikte, gerektiğinde alınan kararların dine uygun 1. Divân-ı Hümâyun’da alınan kararların ya-
olup olmadığı konusunda bilgisine başvurulurdu. zılması, dosyalanması ve arşivlenmesin-
den sorumlu olup XVIII. yüzyıldan itiba-
✎ İlmiye sınıfının başı olup, XVII. yüzyıldan itibaren divan üyesi olmuştur. ren Hâriciye Nazırlığı (Dışişleri Bakanlığı)
✎ Şeyhü’l-islâmın verdiği kararlara, dine uygunluk belgesi anlamına gelen “fetva” adı görevini üstlenen divan üyesi aşağıdaki-
lerden hangisidir
verilmektedir. (İfta) Şeyhü’l-islâmlık makamına Bâb-ı Meşihat denmiştir.
A) Şeyhü’l-islâm B) Nişancı
C) Defterdar D) Kazasker
 Osmanlı Devleti’nde fetva verme yetkisi sadece şeyhü’l-islâma aittir.
E) Reisü’l-küttap

 Osmanlı Devleti’nde ilk şeyhü’l-islâm Molla Fenarî’dir.

✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde sadrazamla eşit konuma getirilmiştir.

✎ Şeyhü’l-islâmı atama ya da azletme yetkisi padişaha aittir. 2. Osmanlı Devleti’nde;
I. şeyhü’l-islâm,
II. kazasker,
h) Yeniçeri Ağası III. nişancı
✎ Divanda alınan kararları yeniçerilere bildirmek üzere çağrılır ve görüşleri alınırdı. görevlilerinden hangilerinin fetva verme
yetkisi vardır?
✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Yeniçeri Ağası İstanbul’un güvenliğinden sorumluydu.
D) II ve III E) I, II ve III

i) Kaptan-ı Derya (Kapudan Paşa)

✎ Osmanlı deniz kuvvetlerinin en büyük askerî ve mülkî amiridir.
✎ Vezir rütbesine sahiplerse divan toplantılarına katılabilirlerdi.
3. Osmanlı Devleti’nde şeyhü’l-islâmlık ma-
✎ Kanunî Sultan Süleyman döneminde Divân-ı Hümâyun’a üye olmuşlardır. kamına verilen ad aşağıdakilerden han-
gisidir?
 Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros Hayreddin Paşa’dır. A) Kadıü’l-Kudat B) Bâbü’s-saade
C) Serdâr-ı Ekrem D) Bâb-ı Meşihat
E) Dâr’üs-saade

4) OSMANLI DEVLETİ’NDE DİĞER DİVÂNLAR

Padişahın, halkın sorunlarını dinlediği divandır. Bu 4.

Ayak Divanı
divan olağanüstü durumlarda da toplanabilirdi. I. kazasker,
II. defterdar,
III. kadı
Sadrazam Konağı’nda toplanan ve divanda yarım kalan
İkindi Divanı Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-
konuların görüşüldüğü divandır. leti’nde Divân-ı Hümâyun üyeleri arasın-
da yer almaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Elçilerin kabul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıldığı
Galebe Divanı
divandır. D) II ve III E) I, II ve III

Ordunun sefere çıkacağı zaman ya da sefer sırasında

Sefer Divanı
toplanan divandır.
5. Osmanlı Devleti’nde yabancı elçilerin ka-
bul edildiği ve ulûfe maaşlarının dağıtıl-
Sadrazam başkanlığında toplanan bu divana, Divân-ı dığı divan aşağıdakilerden hangisidir?
Çarşamba Divanı Hümâyun üyeleri katılmazdı. İstanbul’un işleri ve örfî A) Galebe Divanı B) Ayak Divanı
konular görüşülürdü. C) İkindi Divanı D) Sefer Divanı
E) Çarşamba Divanı

Cuma Divanı Örfî davaların dinlenmesi amacıyla toplanan divandır.

1-E 2-A 3-D 4-C 5-A

~ 85 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

5) OSMANLI DEVLETİ’NDE YÖNETİCİ SINIF

✎ Osmanlı’da yönetici sınıf Seyfiye, Kalemiye ve İlmiye olmak üzere üçe ayrılmıştır. 1. Aşağıdakilerden hangisi eğitim, yargı ve
din görevlilerini kapsayan ilmiye sınıfına
YÖNETİCİ SINIF mensup değildir?
A) Kadı B) Defterdar
C) Kazasker D) Müderris
Seyfiye İlmiye E) Şeyhü’l-islâm
Kalemiye
(Umerâ) (Ulemâ)

İdarî ve askerî alanlarla Eğitim, din ve hukukla Bürokrasi ve diplomasi 2.

ilgili görevlilerdir. ilgili görevlilerdir. ile ilgili görevlilerdir.
I. kazasker,
 Sadrazam  Şeyhü’l-islâm  Defterdar II. defterdar,
III. nişancı
 Kubbealtı Vezirleri  Kazasker  Nişancı
Yukarıdakilerden hangileri kalemiye sını-
 Yeniçeri Ağası  Müderris  Reisü’l-küttap fına mensuptur?
 Kaptan-ı Derya  Kadı  Kâtipler A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Beylerbeyi  İmam  Memurlar D) II ve III E) I, II ve III
 Sancakbeyi  Vâiz  Eminler (Beytü’l-mal,
 Subaşı  Müezzin Kapan, Gümrük vb.)
 Sipahi  Kassam
3.
I. Beylerbeyi - İlmiye
 Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çı- II. Defterdar - Kalemiye
kışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır. III. Kazasker - İlmiye
IV. Nişancı - Seyfiye
Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki yönetici
ve bağlı olduğu sınıf eşleştirmelerinden
hangileri yanlıştır?

6) ÜLKE YÖNETİMİ A) I ve IV B) I ve III C) Yalnız IV

D) II ve III E) III ve IV
✎ Osmanlı devleti idarî bakımdan merkez ve taşra olmak üzere iki kısma ayrılmıştır.
Başkent İstanbul “merkez”, diğer topraklar ise “taşra” olarak nitelendirilmiştir.

a) İstanbul’un Yönetimi 4. Osmanlı Devleti’nde, pazarlarda fiyatları,

tartı-ölçü aletlerini ve üretilip satılan mal-
ların kalitesini denetleyen görevli aşağı-
✎ İstanbul, tarih boyunca Pây-i Taht, Der-Saadet, Asitâne, İstanbol, İslâmbol, Kons- dakilerden hangisidir?
tantiniye, Kostantinapolis gibi isimlerle anılmıştır. Osmanlı Devleti’nin genellikle A) Kadı B) İğdişbaşı C) Şehremini
kullandığı isimse “Pây-i Taht” olmuştur. D) Şeyhü’l-islâm E) Muhtesip

YÖNETİCİ GÖREVİ
Sadrazam İstanbul’un genel düzeninden sorumludur. 5.
I. Yeniçeri Ağası - Güvenlik
Şehrin güvenliğinden sorumludur. Geceleri güvenliği
Yeniçeri Ağası II. Taht Kadısı - Adalet
asesbaşı sağlardı. (Böcekbaşı: Gizli görevli.)
III. Mimarbaşı - İmar
Taht Kadısı Şehrin adalet işlerinden sorumludur. IV. Şehremini - Eğitim
Osmanlı Devleti’nde, İstanbul’daki yöne-
Şehremini Şehrin bayındırlık ve belediye işlerinden sorumludur. tici ve görev eşleştirmelerinden hangileri
yanlıştır?

Çarşı ve pazarların düzeninden sorumludur. Pazar- A) I ve IV B) I ve II C) Yalnız IV

Muhtesip
lardaki ölçü ve tartı aletleri ile fiyatları denetlerdi. D) II ve III E) III ve IV

Mimarbaşı Şehrin imar işlerinden sorumludur.

1-B 2-D 3-A 4-E 5-C

~ 86 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

b) Taşra Teşkilâtı
✎ Osmanlı Devleti’nde İstanbul dışındaki topraklar “taşra” olarak nitelendirilmiştir. 1. Klâsik dönem Osmanlı Taşra Teşkilâtı’n-
✎ Taşra teşkilâtında en büyük yönetim birimi eyâlettir. Eyâletler sancaklara, sancak- da yer alan idarî birimlerin, büyükten kü-
çüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçenek-
lar kazâlara, kazalar da köylere ayrılmıştır. lerin hangisinde doğru verilmiştir?
A) Sancak-Eyâlet-Köy-Kazâ
İdarî Birim Yönetim Güvenlik Adalet B) Kazâ-Köy-Sancak-Eyâlet
C) Eyâlet-Köy-Kazâ-Sancak
EYÂLET Beylerbeyi Subaşı Kadı D) Sancak-Köy-Kazâ-Eyâlet
SANCAK Sancakbeyi Subaşı Kadı E) Eyâlet-Sancak-Kazâ-Köy

KAZÂ Kadı Subaşı Kadı

KÖY Köy Kethüdası Yiğitbaşı Kadı Naibi (Vekil)

✎ Tanzimat döneminde yayımlanan 1864 Vilâyet Nizamnâmesi ile ülke idarî bakım- 2. Osmanlı Devleti'nde kazâların yönetimin-
dan yeniden teşkilâtlandırılmıştır. Buna göre Taşra Yönetimi; den sorumlu olan mülkî amir, aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) Beylerbeyi B) Kadı
1864 VİLÂYET NİZAMNÂMESİ C) Subaşı D) Kazasker
E) Sancakbeyi

Vilâyet Sancak Kazâ Nâhiye Köy

3. Osmanlı Devleti'nde, 1871 yılında yapılan

değişiklikle taşra teşkilâtına dahil edilen
Vali Mutasarrıf Kaymakam Müdür Muhtar idarî birim aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vilâyet B) Sancak C) Köy
D) Kazâ E) Nâhiye
“Nâhiye” birimi 1871’de eklenmiştir.

c) Osmanlı Devleti’nde Eyâlet Sistemi 4. Osmanlı Devleti'nde dirlik sisteminin uygu-

lanmadığı özel yönetimli eyâletlere “Saliya-
neli Eyâletler” denirdi. Bu eyâletlerde yöne-
1) Merkeze Bağlı Eyâletler (Saliyanesiz/Yıllıksız) tici ve askerlere “saliyane” denilen yıllık ma-
✎ Bu eyâletlerdeki topraklar doğrudan doğruya merkeze bağlıydı. aş ödenir ve vergi gelirleri de İltizam yoluyla
mültezimlere bırakılırdı.
✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulandığı eyâletlerdir. Aşağıdakilerden hangisi “Saliyaneli Eyâ-
letler” kapsamına girmez?
✎ Topraklar dirliklere ayrılır, maaş karşılığı olarak bazı yönetici ve askerlere verilirdi.
A) Yemen B) Cezayir C) Eflâk
✎ Rumeli, Anadolu, Karaman, Sivas, Bosna, Erzurum, Musul, Bağdat gibi eyâletlerdir.
D) Tunus E) Mısır

2) Merkeze Bağlı Olmayan Eyâletler (Saliyaneli/Yıllıklı)

✎ Dirlik (Tımar) Sistemi’nin uygulanmadığı özel yönetimli eyâletlerdir.
✎ Bu eyâletlerdeki topraklar dirliklere ayrılmaz, buradaki yetkili yönetici ve askerlere
saliyane adı verilen maaş verilirdi. 5.

✎ Bu eyâletlerdeki vergiler “İltizam” yoluyla mültezimler tarafından toplanırdı. I. Rumeli,

II. Trablusgarp,
✎ Mısır, Basra, Tunus, Cezayir, Yemen, Trablusgarp gibi eyâletlerdir.
III. Boğdan
Yukarıdakilerden hangileri saliyanesiz
(yıllıksız) eyâletler arasında yer alır?
3) İmtiyazlı (Ayrıcalıklı) Eyâletler
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ İç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı olan eyâletlerdir.
D) I ve II E) II ve III
✎ Yöneticilerine han, bey, voyvoda vb. adlar verilmiştir.
✎ Eflâk, Boğdan, Kırım, Hicaz, Gürcistan, Dağıstan ve Erdel gibi eyâletlerdir. 1-E 2-B 3-E 4-C 5-A

~ 87 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

 Kutsal bölge olma özelliğinden dolayı Hicaz’dan vergi ve asker alınmazken, Kırım da
asker gönderir ancak vergi vermezdi.
1.
I. Hicaz,
II. Yemen,
 Taşra Teşkilâtı’ndaki Diğer Görevliler III. Kırım
Yukarıdakilerden hangileri imtiyazlı eyâ-
❄ Muhtesip: Çarşı ve pazarları denetlerdi. Ayrıca kadıdan aldığı izinle narh (fiyat) let olup, vergi vermezdi?
belirler ve esnafın bu belirlenen fiyatlara uymasını sağlardı.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
❄ Kapan Emini: Her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya da D) I ve III E) I, II ve III
dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine “kapan hanı” denirdi. Kapan Emini,
sebze, meyve ve hububattan alınacak vergileri belirler, ürünlerin adaletli bir şe-
kilde tartılması ve dağıtılmasını sağlardı.
❄ Beytü’l-mal Emini: Bir bölgede kamu haklarını ve devletin çıkarlarını koruyan
görevlilerdir. 2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devle-
ti’nde, şehir ve kasabalardaki ticaret ve
❄ Bâc Emini: Şehir ve kasabalarda ticaret ve zanaat ile uğraşanlardan vergi topla- zanaat erbabından vergi toplayan görev-
yan görevlilerdir. lilere verilen addır?
A) Bâc Emini B) Gümrük Emini
❄ Gümrük Emini: Gümrüklerden giriş-çıkış yapan tüccardan vergi toplar. C) Kapan Emini D) Muhtesip
E) Beytü’l-mal Emini

II. ASKERÎ TEŞKİLÂT

3. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakiler-
OSMANLI DEVLETİ’NDE ORDU TEŞKİLÂTI den hangisi Kapıkulu Ocağı’na bağlı bi-
rimlerden biri değildir?
A) Topçular
B) Humbaracılar
C) Lağımcılar
Kara Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri D) Cebeciler
(Ordu-yu Hümâyun) (Donanma-yı Hümâyun) E) Müsellemler

4. Osmanlı Devleti’nde;
I. Akıncı
Kapıkulu Ocağı Yardımcı Kuvvetler Eyâlet Askerleri II. Beşli
III. Ulûfeci
IV. Turna
V. Azap
 Tımarlı Sipahiler
askerî birimlerinden hangisi eyâlet as-
 Akıncılar
kerleri sınıfına mensup değildir?
Kapıkulu Piyadeleri Kapıkulu Süvarileri  Azaplar
A) I B) II C) III D) IV E) V
 Yayalar
 Acemioğlanlar Ocağı  Silahtarlar ve Sipahlar
 Müsellemler
 Yeniçeri Ocağı  Sağ ve Sol Ulûfeciler
 Deliler
 Cebeci Ocağı  Sağ ve Sol Garipler  Gönüllüler
 Topçu Ocağı  Beşliler 5. Osmanlı askerî teşkilâtında aşağıdakiler-
 Top Arabacıları Ocağı  Sakalar den hangisi “Kapıkulu Piyadeleri” sınıfına
mensuptur?
 Lağımcı Ocağı  Turnalar
A) Yeniçeriler B) Silahtarlar
 Derbentçiler
 Humbaracı Ocağı C) Azaplar D) Cerahorlar
 Tokatçılar
 Bostancı Ocağı E) Müsellemler
 Cerahorlar
 Martulozlar
 Voynuklar
1-D 2-A 3-E 4-C 5-A

~ 88 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

A) KARA ORDUSU (ORDU-YU HÜMÂYUN)

✎ Osmanlı Devleti’nde ilk düzenli ordu, “Yaya ve Müsellem” adı ile Orhan Bey döne- 1. Osmanlı Devleti’nde, padişahın tahta çı-
minde kurulmuştur. kışında dağıtılan “cülûs bahşişi” ilk kez
hangi padişah döneminde uygulanmış-
✎ Orduda bir ücret almadan hizmet gösteren aday görevliye mülâzım denmiştir. tır?

✎ Kapıkulu Ocağı, Eyâlet Ordusu ve Yardımcı Kuvvetler olmak üzere üç kısma ayrılır. A) II. Murat
B) Çelebi Mehmet
C) Yıldırım Bayezid
1) KAPIKULU OCAĞI D) Yavuz Sultan Selim
E) Fatih Sultan Mehmet
✎ Bu sistemin temeli I. Murat döneminde atılmıştır.
✎ Maaşlı birlikler olup, merkez ordusudur. Padişaha bağlı birliklerdir.
✎ Kapıkulu askerleri 3 ayda bir “ulûfe” denilen maaş, padişah tahta çıktığında “cülûs
bahşişi” (Yıldırım Bayezid’den itibaren), sefere çıktığında “sefer bahşişi” alırlardı.
✎ Selçuklulardaki Gulam Sistemi’nin karşılığıdır. 2. Aşağıdakilerden hangisi Kapıkulu Asker-
leri ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
✎ Asker ihtiyacı önceleri pençik sistemi, daha sonra da devşirme sistemi ile karşılan-
mış olan Kapıkulu Ocağı, “piyadeler” ve “süvariler” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. A) Devletten maaş alırlar.
B) Savaş dışında merkezde bulunurlar.
C) Askerlik dışında bir işle uğraşamazlar.
PENÇİK SİSTEMİ DEVŞİRME SİSTEMİ D) Devşirme kökenlidirler.
✎ Savaşta esir alınan Hristiyan çocuk- ✎ Osmanlı’da devletin asker ve yöne- E) Dirliklerden en büyük payı alırlar.
ların beşte birinin devlet hizmetine tici ihtiyacını karşılamak için uygu-
alındığı sistemdir. lanan sistemdir.
✎ Esir olarak alınan Hristiyan çocukla- ✎ Sadece Hristiyan ailelerden alınan
ra “Pençik oğlanı” adı verilmiştir. ve Türk-İslâm kültürü ile yetiştirilen
çocukların bir kısmı, yönetici ihtiya-
✎ Türk ailelerin yanlarına verilen bu
cı için Enderun’na, bir kısmı da as-
çocuklar Türk-İslâm kültürü ve ter- 3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan;
ker ihtiyacı için ayrılırdı.
biyesini öğrendikten sonra Acemi I. pençik,
Ocağı’na alınırdı. ✎ Devşirme Sistemi’nde çocukların; II. iltizam,
 Ailesinin rızasının olmasına III. devşirme
 Suç işlememiş olmasına sistemlerinden hangileri ordunun asker
 Fiziksel kusurunun olmamasına ihtiyacını karşılamaya yöneliktir?
 Ailenin tek çocuğu olmamasına A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
dikkat edilirdi. D) I ve III E) I, II ve III

a) Kapıkulu Piyadeleri (Yaya Birlikleri)

KAPIKULU PİYADELERİ 4. Osmanlı askerî teşkilâtında, silah yapım,
bakım ve onarım işlerinden sorumlu olan
 Yeniçeri ve diğer ocaklara asker yetiştirilen ocaktır. askerî birlik aşağıdakilerden hangisidir?
Acemi Oğlanlar Ocağı
 Enderun’a giden çocuklar da burada eğitim alırlardı. A) Cebeciler B) Humbaracılar
 Merkez ordusunun en önemli ve en kalabalık kısmıdır. C) Topçular D) Lağımcılar
 Acemi Oğlanlar Ocağı’ndan Yeniçeri Ocağı’na geçme E) Bostancılar
Yeniçeri Ocağı eylemine “Kapıya Çıkma” yada “Bedergâh” adı verilmiştir.
 Askerlik dışında başka bir işle uğraşmaları ve evlenmeleri
kesinlikle yasaktı.
Cebeci Ocağı  Silah yapım, bakım ve onarım işlerinden sorumlu ocaktır.
5. Osmanlı askerî teşkilâtında, savaşlarda
Topçu Ocağı  Top dökmek ve kullanmakla görevli ocaktır. tünel, hendek vb. kazan, buralara patla-
yıcı ve fitil döşeyen teknik sınıf aşağıda-
Top Arabacıları Ocağı  Top taşımak ve savaşta manevra yapmakla görevli ocaktır. kilerden hangisidir?
 Savaşlarda tünel, hendek vb. kazan, buralara patlayıcı ve A) Cebeciler B) Bostancılar
Lağımcı Ocağı
fitil döşeyen teknik sınıftır. C) Topçular D) Humbaracılar
 Havan topu ve “humbara” adı verilen el bombalarını yapıp E) Lağımcılar
Humbaracı Ocağı
kullanan kısımdır.
 Saray çevresinin ve iskelelerin güvenliğinden sorumlu
Bostancı Ocağı
ocaktır. En büyük amir Bostancıbaşı idi. 1-C 2-E 3-D 4-A 5-E

~ 89 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

b) Kapıkulu Süvarileri (Atlı Birlikler)

✎ Atlı askerlerdir. Piyadelerden daha üstündürler. 1. Osmanlı Devleti’nde, “Altı Bölük Halkı” is-
✎ Bu birlikler “Altı Bölük Halkı” ismiyle de bilinmektedir. miyle bilinen maaşlı askerî birlikler aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Kapıkulu Piyadeleri
KAPIKULU SÜVARİLERİ B) Eyâlet Askerleri

 Savaş sırasında padişahın çadırı ve padişahı korumakla gö- C) Yardımcı Kuvvetler

Silahtar ve Sipahlar
revli birliklerdir. D) Kapıkulu Süvarileri
E) Tımarlı Sipahiler
 Savaş sırasında hazineyi, ganimetleri ve savaş araç gereç-
Garipler (Sağ-Sol)
lerini korumakla görevli birliklerdir.

 Savaş sırasında saltanat sancağını korumakla görevli birlik-

Ulûfeciler (Sağ-Sol)
lerdir. 2. Osmanlı Devleti’nde, savaş sırasında ha-
zineyi, ganimetleri ve savaş araç-gereç-
lerini korumakla görevli birlik aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) Garipler B) Ulûfeciler
C) Bostancılar D) Lağımcılar
2) EYÂLET ASKERLERİ E) Humbaracılar

EYÂLET ASKERLERİ
 Ordunun en kalabalık ve en önemli bölümüdür.
3. Aşağıdakilerden hangisi tımarlı sipahi-
 Bu askerî birliklerin temeli Dirlik Sistemi (Tımar Sistemi)’ne lerin özelliklerinden biri değildir?
dayanmaktadır.
A) Savaş zamanında orduya katılırlar.
 Maaş almazlar, askerlik dışında çiftçilik yaparlardı.
B) Padişahın yakın korumasını sağlarlar.
 Selçuklulardaki İkta Ordusu örnek alınarak oluşturulmuştur.
C) Tamamı Türk askerlerden oluşur.
Tımarlı Sipahiler  Tamamı Türklerden oluşmaktaydı.
D) Bölgelerinde asayişi temin ederler.
 “Sahib-i Arz” adı verilen tımar sahipleri, gelirleri oranında
“cebelü” denilen atlı asker beslemek zorundaydılar. E) Geçimlerini dirlik arazilerinin vergi gelir-
leriyle sağlarlar.
 Savaş döneminde sancak beyinin emrinde toplanırlardı.
 Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda tımar sisteminin bozulmasıyla
birlikte “Sekban” adı verilen ücretli asker alımına gitmiştir.
 Hafif süvari birlikleridir.
Akıncılar
 Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı. 4.
 Sınır kalelerinde güvenliği sağlayan bekâr ve gönüllü  Ordunun önünde giderek yol açmak ve
Azaplar
askerlerdir. köprü kurmak gibi görevleri vardı.
 Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı.
Yayalar  Yol açmak, siper kazmak, top çekmek gibi görevleri vardı.
 Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi.
 Ordunun önünde giderek yol açmak ve köprü kurmak gibi
Müsellemler  Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güven-
görevleri vardı. liğini sağlarlardı.
 Hafif süvari birlikleridir. Cesur oldukları için “deli” denmiştir.
Deliler Osmanlı ordusu ile ilgili verilen bu gö-
 Ordunun keşif hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı. revlerle aşağıdaki askerî sınıflar eşleşti-
rildiğinde hangi sınıf dışarıda kalır?
Gönüllüler  Sınırlardaki şehir ve kasabaları korumakla görevliydiler.
A) Azaplar B) Turnalar C) Sakalar
 Her beş haneden bir kişi alınarak oluşturulan bu birlikler,
Beşliler D) Müsellemler E) Derbentçiler
sınırdaki kalelerin korunmasında görevliydiler.
Sakalar  Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı.

Turnalar  Ordunun posta işleriyle ilgilenirlerdi.

5. Osmanlı ordusundaki
I. kapıkulu piyadeleri,
Derbentçiler  Ticaret yolları üzerindeki geçitlerin güvenliğini sağlarlardı.
II. kapıkulu süvarileri,
 Mermer döverek yetiştirilen, çok güçlü ellere ve kol yapısına
Tokatçılar III. tımarlı sipahiler
sahip düzensiz birliklerdir. Düşmanı yıpratmışlardır.
askerî kuvvetlerinden hangileri, devlet-
 Ordunun geçeceği yerlerde yol açan, siper kazan Hıristiyan
Cerahorlar ten maaş alan sürekli birliklerdir?
askerlerdi. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Sarp geçitlerde güvenliği sağlamakla görevli olan maaşlı
Mortulozlar D) I ve III E) I, II ve III
Hıristiyan askerlerdi.
 Hıristiyan askerler olup, ordunun atlarına bakarlar, savaşlara
Voynuklar
katılırlar, ot biçip atları eğitirlerdi. 1-D 2-A 3-B 4-A 5-C

~ 90 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

B) DENİZ KUVVETLERİ (DONANMA-YI HÜMÂYUN)

✎ İlk Osmanlı donanması Orhan Bey döneminde Karesioğullarının alınması ile kurul- 1. İlk dönemlerinde denize kıyısı olmadığı için
muş, ilk tersane de Karamürsel’de açılmıştır. donanması olmayan Osmanlı Devleti'nin,
sınırları genişledikçe denizcilik faaliyetleri
✎ I. Bayezid döneminde bir diğer tersane Gelibolu’da açılmıştır. Osmanlı Devleti’nin gelişmeye başlamıştır.
en büyük tersanesi ise Haliç Tersanesi’dir. Aşağıdaki beyliklerden hangisinin alın-
ması bu duruma katkı sağlamamıştır?
✎ Osmanlı donanması en parlak dönemini Kanuni döneminde yaşamıştır. Bu dönem-
A) Karesioğulları B) Aydınoğulları
de “Kaptan-ı Derya”lık makamı oluşturulmuştur.
C) Germiyanoğulları D) Candaroğulları
E) Saruhanoğulları
 Osmanlı Devleti’nde ilk kaptan-ı derya Barbaros (Hızır) Hayreddin Paşa’dır.

✎ Donanma askerlerine levent ve azap, donanma komutanına Reis, donanmanın ba-

şındaki en büyük komutana ise Kaptan-ı Derya denilmiştir. Deniz subaylarına ise 2.
Patrona denilmiştir. I. levent,
✎ Ünlü Osmanlı denizcileri arasında; Piri Reis, Seydi Ali Reis, Murat Reis, Turgut Reis, II. cebeci,
Kılıç Ali Paşa, Kemal Reis, Barbaros Hayreddin Paşa sayılabilir. Bunlardan Piri Reis III. derbentçi
“Kitâb-ı Bahriye” (Deniz Kitabı), Seydi Ali Reis ise “Mir’at-ü’l Memâlik” (Memle- Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı do-
ketlerin Aynası) isimli eserleri yazmışlardır. nanmasıyla ilgilidir?

✎ Osmanlı donanmasında gemilere Kadırga, Firkate, Karamürsel, Kırlangıç, Baştarda, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Kalıta, Kalyon ve Mavna gibi isimler verilmiştir. D) I ve III E) I, II ve III

3. Kanuni Sultan Süleyman döneminde

III. TOPRAK SİSTEMİ Hint Deniz Seferlerine katılan ve “Mir’at-
ü’l Memalik” adlı eseriyle ünlü denizci
aşağıdakilerden hangisidir?
OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPRAK SİSTEMİ A) Piri Reis B) Kılıç Ali Paşa
C) Seydi Ali Reis D) Kemal Reis
E) Barbaros Hayreddin Paşa

MİRÎ ARAZİ MÜLK ARAZİ

4.
 Mülkiyeti devlete aittir.  Mülkiyeti kişilere ait olup, I. Mülkiyeti devlete aittir.

 Alınıp satılamaz, devredi- daha çok bağ, bahçe, tarla II. Alınıp satılamaz, devredilemez ve
kiralanamazdı.
lemez ve kiralanamazdı. gibi taşınmaz mallardan
oluşur. III. Kullanım hakkı miras bırakılabilirdi.
 Kullanım hakkı miras bıra-
Yukarıdakilerden hangileri mirî arazinin
kılabilirdi.  Alınıp satılabilir, devredi-
özellikleri arasında yer alır?
lebilir, kiralanabilir ya da
 Kişiler bu topraklar üzerin-
vakfedilebilirdi. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
de kiracı konumundadır.
D) I ve III E) I, II ve III

5. Osmanlı Devleti'nde uygulanan dirlik sis-

Öşrî Haracî teminde, toprağın sahibi devlet olup top-
Topraklar rağın geliri dirlik sahibine verilmiştir.
Topraklar
Osmanlı Devleti'ndeki bu uygulamanın,
aşağıdakilerden hangisini engellediği
savunulabilir?
A) Üretimde sürekliliğin sağlanmasını
B) Toprak üzerinde feodal bir yapının oluş-
Dirlik Mukataa Paşmaklık Arpalık Malikâne Yurtluk Ocaklık Vakıf Metruk Mevat masını
C) Sosyal devlet anlayışının gelişmesini
Has
D) Merkezî otoritenin sağlanmasını
Zeâmet E) Müsadere usulünün kaldırılmasını

Tımar Eşkinci Mustahfız Hizmet 1-C 2-A 3-C 4-E 5-B

~ 91 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

A) MİRÎ ARAZİ VE BÖLÜMLERİ

✎ Mirî yani mülkiyeti devlete ait olan araziler, alınıp satılamaz, devredilemez, kiraya 1. Osmanlı Devleti’nde dirlik arazinin, gelir-
verilemez ya da miras bırakılamazdı. Kendi içinde on bölüme ayrılan mirî arazinin lerine göre büyükten küçüğe doğru sıra-
en önemli kısmı dirlik arazileridir. lanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde
doğru verilmiştir?
A) Zeâmet-Has-Tımar
B) Has-Tımar-Zeâmet
MİRÎ ARAZİNİN BÖLÜMLERİ C) Zeâmet-Tımar-Has
D) Tımar-Zeâmet-Has
 Mirî arazinin en önemli bölümünü oluşturur. E) Has-Zeâmet-Tımar
 Bu arazi üzerinde ekip biçenler, vergilerini memurlara ve sipahilere
öder, böylece devlet hazinesinden memur ve sipahi maaşları için
harcama yapılmamış olurdu.
 Dirlik arazi gelirlerine göre 3 kısma ayrılmıştır. Bunlar:
2.
1) Has
I. has,
 Geliri 100.000 akçeden fazla olan, üst düzey devlet adamları ve
hanedan üyelerine verilen topraklardır. II. vakıf,
 Has sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için “cebelü” denilen III. mukataa
atlı asker beslemek zorundaydı. Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Dev-
leti’nde dirlik türlerinden biri değildir?
Dirlik Arazi 2) Zeâmet A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Geliri 100.000 ile 20.000 akçe arasında değişen, orta düzey devlet
D) II ve III E) I, II ve III
adamlarına verilen topraklardır.
 Zeâmet sahipleri, gelirleri oranında her 5.000 akçe için cebelü
beslemek zorundaydı.

3) Tımar 3. Osmanlı Devleti’nde “Havas-ı Hümâyun”

 Geliri 20.000 ile 3.000 akçe arasında değişen, küçük dereceli devlet olarak geliri doğrudan devlet hazinesine
memurlarına ve bazı askerlere verilen topraklardır. giren ve devletin bir anlamda nakit para
ihtiyacının karşılandığı toprak türü aşa-
 Tımar sahipleri (Tımarlı Sipahi) gelirlerinin ilk 3.000 akçesini “kılıç
ğıdakilerden hangisidir?
tımarı” adı altında kendi geçimlerine ayırırlardı. Geri kalan her 3.000
akçe için cebelü beslemek zorundaydı. A) Mukataa B) Malikâne C) Has
 Tımarlar, dirlik arazinin en önemli ve en yaygın olan kısmıydı. D) Tımar E) Paşmaklık

 Geliri doğrudan devlet hazinesine giren, devletin bir anlamda nakit

para ihtiyacının karşılandığı topraklardır. (Havas-ı Hümâyun)
Mukataa
 Bu toprakların gelirleri “İltizam” yolu ile toplanırdı. Vergileri toplama 4. Osmanlı Devleti’nde “geliri padişahın an-
ihalesini kazanan kişilere ise Mültezim denirdi. nesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklar”
ile “üstün hizmetlerine karşılık bazı devlet
Paşmaklık  Geliri padişahın annesine, eşine ve kızlarına ayrılan topraklardır. görevlilerine verilen topraklar” aşağıdaki-
lerden hangisinde bir arada verilmiştir?
 Üst düzey devlet görevlilerine emeklilik döneminde geçimlerini A) Paşmaklık-Ocaklık B) Yurtluk-Vakıf
Arpalık
sağlamaları için geliri bırakılan topraklardır. C) Malikâne-Arpalık D) Vakıf-Metruk
E) Paşmaklık- Malikâne
 Padişahın kendisine yakın olan bazı devlet adamlarına üstün hizmet-
Malikâne lerine karşılık özel mülk olarak verdiği topraklardır. Devlet bu toprak-
ları daha sonra Müsadere Usûlü ile geri alabilirdi.

Yurtluk  Geliri sınır boylarında görev yapan kişilere ayrılan topraklardır. 5. Osmanlı Devleti’nde;
I. malikâne,
Ocaklık  Geliri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraklardı. II. dirlik,
III. yurtluk
 Geliri ilmî, dinî ve sosyal kurumlara (cami, medrese, bedesten vb.)
toprak türlerinden hangileri, ordunun as-
Vakıf ayrılan topraklar olup, devlet bu arazilerden vergi almazdı. ker ihtiyacını karşılamaya yöneliktir?
 Vakıf yöneticilerine “mütevellî” denirdi.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Halkın ortak kullanımına terk edilen, otlak, pazar yeri, çarşı, yol, D) II ve III E) I, II ve III
Metruk
mezarlık gibi topraklardır.

Mevat  Tarıma elverişsiz, bataklık, çöl, kayalık gibi verimsiz topraklardır. 1-E 2-D 3-A 4-E 5-B

~ 92 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

Dirlik (Tımar) Sisteminin Faydaları

1. Osmanlı’da uygulanan dirlik sisteminin;

❆ Devlet, para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur.
I. ordunun asker ihtiyacını karşılamak,
❆ Üretimin devamlılığı sağlanmıştır.
II. tarımsal üretimi artırmak,
❆ Devlet memurlarının maaşları karşılanmıştır.
III. hazineye gelir elde etmek
❆ Hazinenin yükü hafiflemiştir.
amaçlarından hangilerini sağlamaya yö-
❆ Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır. nelik olduğu savunulabilir?
❆ Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
❆ Taşrada devlet otoritesi sağlanmıştır. D) II ve III E) I, II ve III

B) MÜLK ARAZİ VE BÖLÜMLERİ

2. Aşağıdakilerden hangisi tımar sisteminin
MÜLK ARAZİNİN BÖLÜMLERİ sağladığı faydalardan biri değildir?
A) Devlet, hazinesinden para harcamadan
 Mülkiyeti Müslümanlara ait olan topraklardır. büyük bir orduya sahip olmuştur.
Öşrî Arazi  Bu toprakların sahipleri, devlete arazi vergisi olarak resm-i çift, ürün B) Üretimin devamlılığı sağlanmıştır.
vergisi olarak da öşür öderdi. C) Vergilerin toplanması kolaylaşmıştır.
 Mülkiyeti gayr-i müslimlere ait olan topraklardır. D) Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır.
 Bu toprakların sahipleri ise, devlete arazi vergisi olarak ispenç E) Sağlık, eğitim gibi. çeşitli hayır kurum-
Haracî Arazi
(muvazzaf haracı), ürün vergisi olarak da haraç (mukassem haracı) larına gelir elde edilmiştir.
öderdi.

3. Osmanlı Devleti’nin toprak yönetiminde,

IV. MALİYE VE EKONOMİ aşağıdakilerden hangisi, arazi çeşitlerin-
den biri değildir?
✎ Osmanlı Devleti’nde maliye ve ekonomiden sorumlu görevli defterdardı.
A) Lonca B) Malikâne C) Yurtluk
✎ Ekonomide, tarım ve hayvancılık ön planda olup, bunun yanında ticaret ve sanayi D) Tımar E) Zeâmet
de kısmen gelişme göstermiştir.

A) TARIM
4.
✎ Osmanlı Devleti’nde ekonominin temeli tarıma dayanıyordu. Tarım, genellikle gö- I. malikâne,
çebe yaşamayan yerleşik halkın temel ekonomisini oluşturuyordu. II. haraciye,
✎ Devletin önemli gelirleri arasında olan vergilerin büyük bir bölümü tarımsal faali- III. mukataa
yetlerden alınıyordu. (Vergiler kısmı ileride ayrıca ele alınacaktır.) Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı top-
rak yönetiminde “mülk” topraklar arasın-
da yer alır?
B) HAYVANCILIK A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

✎ Osmanlı Devleti’nde hayvancılık, genellikle göçebe yaşayan halkın temel ekonomik D) II ve III E) I, II ve III
faaliyetiydi.
✎ Hayvancılık faaliyetlerine bağlı olarak, dokumacılık ve dericilik faaliyetleri de geliş-
me göstermiştir.
5.
✎ Devlet göçebe yaşayan halktan hayvancılıkla ilgili çeşitli vergiler almıştır.
I. menzil,
II. mekkâri,
III. derbent

C) TİCARET Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı tica-

rî hayatıyla ilgilidir?

1) Dış Ticaret A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
✎ Osmanlı Devleti’nde dış ticarete son derece önem verilmiş, bu amaçla kervansaray
inşa edilmiş ve ticarî hayatın gelişmesi için birtakım teşkilâtlar kurulmuştur.
✎ Bu teşkilâtlar içerisinde menzil teşkilâtı, derbentçiler ve mekkâri taifesi vardır. 1-C 2-E 3-A 4-B 5-E

~ 93 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

Ticaret yolları üzerinde taşımacılığın hızlı bir şekil-

Menzil Teşkilâtı
Derbent Teşkilâtı
de yapılmasına ve kervanların sefer yapmalarına
olanak sağlayan teşkilâttır. 1. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devle-
ti’nde ticaretle ilgili bir kavram değildir?
A) Derbent B) Hacegi C) Narh
Ticaret yolları üzerindeki geçitlerde güvenlik siste-
D) Mekkâri E) Mütevellî
mini sağlayan teşkilâttır.

Yolcu ve mal taşıma işlerini meslek edinen grupla-

Mekkâri Taifesi
ra verilen isimdir. (Taşımacılık) 2. Osmanlı Devleti'nde esnaf birliği olarak bili-
nen loncalar tarafından; üretilen malların
kalitesi ve fiyatı kontrol edildiği gibi, teşkilâ-
ta üye olanlara meslekî eğitim de verilmiştir.
 Osmanlı Devleti’nde uluslararası ticaret seferi yapan kişilere “hacegi” adı verilmiştir. Buna göre lonca teşkilâtı ile ilgili;
I. Tarımsal üretimi artırmayı amaçlamıştır.
II. Üreticinin ve tüketicinin haklarını koru-
muştur.
2) İç Ticaret III. Üyelere pozitif bilimlerle ilgili dersler ve-
rilmiştir.
✎ Osmanlı Devleti’nde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren zanaatkârların kendi arala-
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
rında birleşerek oluşturdukları dinî ve ekonomik karakterli teşkilâta Lonca Teşkilâtı
adı verilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
✎ Aynı işi yapan esnafların oluşturduğu ve bir anlamda “meslek örgütlenmesi” olan
Lonca Teşkilâtı dışında esnaflık ve zanaatkârlık yapmak mümkün değildi.
✎ Yardımlaşma ve dayanışma esasına dayanan bu teşkilâtta, “hirfet” adı verilen her
meslek grubunun (kunduracı, neccâr (marangoz), demirci...) bir loncası bulunurdu.

3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-

Lonca Teşkilâtı’nın Görevleri ti’nde bir esnaf örgütlenmesi olan lonca
teşkilâtının görevlerinden biri değildir?
A) Dükkân açma ve çalışma izni anlamına
❆ Esnaflar ve halk arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları gidermek gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek
❆ Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh kesmek) B) Üretici ve tüketiciyi korumak
❆ Üretici ve tüketiciyi korumak C) Tarımsal üretimi desteklemek
❆ Hammadde teminini ve dağıtımını sağlamak D) Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh
kesmek)
❆ Üretilen malların kalite kontrollerini yapmak E) Malların kalite kontrollerini yapmak
❆ Dükkân açma ve çalışma izni anlamına gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek

Lonca Teşkilâtı’nın Özellikleri

4. Osmanlı Devleti’nde, her birinde tek bir
❄ Loncalarda usta-kalfa-çırak ilişkisi içerisinde “Meslekî Eğitim” verilmiştir. cins ticaret maddesinin toptan satışının
❄ Loncalardaki her bir küçük meslek grubuna “hirfet” adı verilmiştir. ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar
yerlerine ne ad veriliyordu?
❄ Gayr-i müslimlerin de bu teşkilâta üye olabilmesine imkân verilmiştir.
A) Lonca B) Bedesten C) İmâret
❄ Üretim standartlarını belirleyen kurallara İhtisap Kanunları denilmektedir.
D) Kapan Hanı E) Arasta
❄ Loncalar kadı ve ona bağlı muhtesipler tarafından denetlenmiştir.
❄ Esnafın uymakla yükümlü olduğu meslekî ilkelere fütüvvetnâme adı verilmiştir.
❄ Lonca Teşkilâtı’nın başkanına şeyh adı verilmiştir.
❄ Şeyhin yardımcıları arasında kethüda, yiğitbaşı ve ehl-i hibre yer alıyordu.
5. Osmanlı Devleti’nde, lonca teşkilâtı bün-
yesinde verilen dükkân açma ve çalışma
izin belgesine ne ad veriliyordu?
 Loncalarda uzman kişilere Ehl-i Hibre denirdi. Bu kişiler, üretilen malların nitelikleri
hakında görüş bildirirlerdi. A) Gedik B) Ehl-i Hibre C) Narh
D) İhtisap E) Hirfet
✎ Osmanlı Devleti’nde her birinde tek bir cins ticaret maddesinin toptan satışının ya
da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerlerine Kapan Hanı denirdi. Mallar burada
kapan emini tarafından eşit olarak satıcılara ya da imalâtçılara dağıtılırdı. 1-E 2-B 3-C 4-D 5-A

~ 94 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

V. OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA

1.
OSMANLI DEVLETİ’NDE PARA I. sikke,
II. guruş,
III. mangır
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-
leti’nde madenî para olarak kullanılmış-
MADENÎ PARA KÂĞIT PARA tır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

☸ Sikke ☸ Kaime-i Mutebere

☸ Akçe
☸ Guruş
2. Osmanlı Devleti’nde sırasıyla;
☸ Mecidiye
İlk bakır para Osman Bey I. ilk bakır para,
☸ Sultanî II. ilk gümüş para,
☸ Metelik III. ilk altın para
İlk gümüş para Orhan Bey
☸ Pul aşağıdaki hangi padişahlar tarafından
bastırılmıştır?
☸ Para I II III
İlk altın para Fatih Sultan Mehmet
☸ Mangır A) Orhan Bey I. Murat II. Osman
☸ Altın Lira B) Osman Bey II. Mehmet II. Murat
İlk kâğıt para Abdülmecit C) Osman Bey Orhan Bey II. Mehmet
D) I. Bayezid II. Murat II. Mehmet
E) Orhan Bey I. Mehmet II. Murat
 Osmanlı Devleti’nde ilk büyük enflasyonun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak da ilk
para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl XVI. yüzyıldır. Bu etkili ve büyük enflasyon III.
Murat döneminde 1593’te gerçekleşmiştir.
3. Osmanlı Devleti’nde, ilk büyük enflasyo-
nun gerçekleştiği ve buna bağlı olarak
da ilk para ayarlamasının yapıldığı yüzyıl
aşağıdakilerden hangisidir?
A) XV. B) XVI. C) XVII.
VI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BANKACILIK D) XVIII. E) XIX.

OSMANLI DEVLETİ’NDE AÇILAN BANKALAR

Bank-ı Dersa’adet
Bank-ı Osmanî
(Osmanlı Bankası)
Memleket Sandıkları
İstanbul Emniyet Sandığı
Ziraat Bankası
Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası
 1847’de açılmış olan ilk Osmanlı bankasıdır. 4. 1847’de açılan ilk Osmanlı bankası aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
 1856’da İngilizlerin girişimleriyle açılmıştır. A) Bank-ı Dersa’adet B) Bank-ı Osmanî
 1863’te Fransa’nın da ortaklığı ile Bank-ı C) The Ottoman Bank D) Ziraat Bankası
Osmanî-i Şahâne adını almıştır. E) Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası
 1930’a kadar kâğıt para basma yetkisine sahip
olmuştur.
 1863’de çiftçiye kredi vermek amacıyla
kurulmuştur. 5. Osmanlı Devleti’nde, “Kaime-i Mutebere”
olarak bilinen ilk kâğıt para aşağıdaki pa-
 Ziraat Bankası’nın temelini oluşturmuştur. dişahlardan hangisinin döneminde bastı-
rılmıştır?
 1868’de Memleket Sandıkları’na benzer bir
amaçla kurulmuştur. A) Abdülaziz
B) II. Mahmut
 1888’de II. Abdülhamit döneminde açılmıştır. C) II. Abdülhamit
 Osmanlı Devleti’nin ilk millî bankası sayılır. D) Abdülmecit
E) V. Mehmet Reşat
 İttihat ve Terakki yönetimi zamanında açıl-
mıştır.
1-E 2-C 3-B 4-A 5-D

~ 95 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

VII. OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ SİSTEMİ

✎ Osmanlı maliyesinin en önemli gelir kaynakları arasında vergiler geliyordu. 1.
✎ Vergiler, Osmanlı vesikalarında “resm” ya da “rüsûm” adlarıyla geçmektedir. I. öşür,
II. cizye,
✎ Osmanlı Devleti’nde vergiler Şer’i (Tekâlif-i Şer’iye) ve Örfî (Tekâlif-i Örfiye) olmak
III. haraç
üzere iki ana bölüme ayrılmaktadır.
Osmanlı Devleti’nde yukarıdaki vergiler-
☸ Şer’i Vergiler (Tekâlif-i Şer’iyye): Şeriat kuralları ile Kur’an-ı Kerim ve sünnete den hangileri sadece gayr-i müslim halk-
dayanan vergilerdir. tan alınan vergilerdir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
☸ Örfî Vergiler (Tekâlif-i Örfiye): Malî sıkıntılar nedeniyle devlet tarafından zo- D) II ve III E) I, II ve III
runluluk sonucu uygulanan vergilerdir.

OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİLER 2.

I. cizye,
II. öşür,
III. ispenç
Yukarıdakilerden hangileri şer’i vergiler
Şer’i Vergiler Örfî Vergiler arasında yer almaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III

☸ Öşür (Âşar) ☸ Adet-i Ağnam

☸ Haraç ☸ Bâc-ı Bazar

☸ Cizye ☸ Bâd-ı Heva

☸ Çiftbozan 3.
I. adet-i ağnam,
☸ Resm-i Çift
II. çiftbozan,
☸ Avârız
III. bennak
☸ İspenç
Osmanlı Devleti’nde, yukarıdakilerden
☸ Mücerred hangileri örfî vergiler arasında yer alır?
☸ Bennak A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
☸ Arusâne
☸ Cerîme (Niyâbet)
☸ Amediye
☸ Derbent
4. Osmanlı Devleti’nde askerlik çağına gel-
☸ Yâve (Kaçgun) miş gayr-i müslim erkeklerden, askerlik
yapmamaları karşılığında alınan ve edna,
☸ İhtisap Resmi
âlâ, evsat gibi çeşitli ödeme kademeleri
☸ Canavar Resmi olan vergi aşağıdakilerden hangisidir?
A) İspenç B) Haraç C) Cizye
D) Yâve E) Cerîme
A) ŞER’İ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ŞER’İYYE)
 Müslümanlardan alınan 1/10 oranındaki ürün vergisidir.
Öşür (Âşar)
 1925’te bu vergi (aşar) Halkçılık ilkesi doğrultusunda kaldırılmıştır.
5.
 Gayr-i müslimlerden alınan ürün vergisidir.
Haraç I. öşür,
 1856 Islahat Fermanı ile bu vergi kaldırılmıştır. II. çift resmi,
III. mücerred
 Gayr-i müslim erkeklerden askerlik yapmamaları karşılığında
alınan vergi olup; edna, âlâ, evsat gibi ödeme kademeleri vardı. Yukarıdakilerden hangileri örfî vergiler
arasında yer almaz?
 Cizye vergisi çocuk, kadın ve papazlardan alınmazdı.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Cizye
 Cizye vergisi ödeyen gayr-i müslim erkekler, Müslüman olmaları D) II ve III E) I, II ve III
durumunda bu vergiden muaf tutulurdu.
 Bu vergi de 1856 Islahat Fermanı ile kaldırılmıştır. 1-D 2-C 3-E 4-C 5-A

~ 96 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

B) ÖRFÎ VERGİLER (TEKÂLİF-İ ÖRFİYE)

✎ Örfî vergiler, malî sıkıntıları gidermek için devlet tarafından zorunlu olarak alınan 1.
vergilerdir. Bu vergiler başlıca şunlardır:
 Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esna-
fından alınan vergidir.

Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş hayvanlar üzerinden  Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak
Adet-i Ağnam vergisidir.
alınırdı. (Daha çok konar-göçerlerin ödediği vergidir.)
 Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenler-
den alınan vergidir.
Bâc-ı Bazar Pazar yerlerindeki çarşı ve pazar esnafından alınan vergidir.  Hayvan vergisidir. Genellikle küçükbaş
hayvanlar üzerinden alınırdı.
Osmanlı vergi sistemi ile ilgili verilen bu
Bir kişinin malına ve mülküne zarar verenlerden alınan tazminat
Bâd-ı Hevâ bilgilerle aşağıdaki vergi türleri eşleştiril-
vergisidir. diğinde hangisi dışarıda kalır?
A) Cerîme B) Avârız C) İspenç
Müslüman çiftçilerden, toprağın büyüklüğü ve medenî haline D) Bâc E) Ağnam
Resm-i Çift
göre alınan toprak vergisidir.

Toprağını boş bırakan ya da 3 yıl arka arkaya ekmeyenlerden

Çiftbozan
alınırdı. Amaç üretimde sürekliliği sağlamaktır.
2. Osmanlı Devleti’nde savaş, yangın, dep-
rem gibi olağanüstü durumlarda halktan
Olağanüstü durumlarda (sel, yangın, deprem, savaş…) alınan
Avârız alınan, ancak zamanla sürekli hale gelen
vergidir. Sıkıntılar nedeniyle zamanla sürekli hale dönüşmüştür. vergi çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Avârız B) Bennak C) Cizye
İspenç Gayr-i müslim çiftçilerden alınan toprak vergisidir. D) Arûsane E) Öşür

Evlenme çağına gelmiş ancak ailesinin yanında oturan bekâr

Mücerred
çiftçilerden alınan vergidir.
3. Osmanlı Devleti’nde;
Bennak Evli olup yarım çift toprak eken erkeklerden alınan vergidir. I. öşür,
II. çift resmi,
III. adet-i ağnam
Arusâne Evlilik esnasında kız tarafının tımar sahibine ödediği vergidir. vergilerinden hangileri, daha çok konar-
göçer halktan alınırdı?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Cerîme Dirlik toprakları üzerinde suç işleyenlerden alınan vergidir. D) I ve II E) II ve III

Amediye Gümrük vergisidir. Dış ülkelerden gelen mallardan alınır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devle-

ti’nde “Tekâlif-i Örfiyye” olarak adlandırı-
Derbent Yol, geçit ve köprülerden alınan vergidir. lan örfî vergilerden biri değildir?
A) Yâve B) Mücerred C) İhtisap
D) Amediye E) Cizye
Kaybolan bir hayvanın devlet tarafından bulunması halinde
Yâve (Kaçgun)
hayvan sahibinden alınan vergidir.

İhtisap Resmi Damga, ölçü, tartı vb. ticarî işlemlerden alınan vergidir.
5. Osmanlı Devleti’nde, tarımsal üretimde
sürekliliği sağlamak amacıyla toprağını
mazeretsiz yere boş bırakan köylüden
Canavar Resmi Gayr-i müslimlerden alınan domuz vergisidir. alınan vergi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Âvarız B) Ağnam C) Öşür
D) Çiftbozan E) Bâd-ı Heva

 DİKKAT!... Değerli adaylar, Osmanlı vergi sistemine ilişkin çıkabilecek sorularla ilgili
olarak, özellikle hangi vergilerin “şer’i” hangilerinin “örfî” olduğu iyi bilinmelidir.
1-B 2-A 3-C 4-E 5-D

~ 97 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ OSMANLI DEVLETİ’NDE HAZİNE

✎ Osmanlı Devleti’nde 3 tür hazine vardı. Bunlar; 1. Osmanlı Devleti’nde, devletin tüm gelir-
lerinin toplandığı ve her türlü malî işlerin
yürütüldüğü Hazine-i Âmire’den;
Hazine-i Âmire Devletin tüm gelirlerinin aktarıldığı devlet hazinesidir. I. şeyhü’l-islâm,
(Dış Hazine) Başlıca sorumlu Defterdardır. II. defterdar,
III. kazasker
makamlarından hangilerinin sorumlu ol-
Hazine-i Enderun Olağanüstü durumlarda kullanılmak üzere oluşturulan duğu söylenebilir?
(İç Hazine) tedbir hazinesidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

Ceb-i Hümâyun Mısır eyâleti gelirlerinin katıldığı ve padişahın kişisel tah-

Hazinesi sisatı anlamına gelen hazinedir.

2. Osmanlı Devleti’nde, bir bölgenin geliri-

nin açık artırma (ihale) yoluyla peşin pa-
☸ İltizam Sistemi ra karşılığında şahıslara kiralanması sis-
temine ne ad veriliyordu?
✎ Devlete ait gelirleri toplama hakkının açık artırma (ihale) yoluyla peşin paraya şa- A) Müsadere B) Narh C) Malikâne
hıslara kiralanması sistemine “İltizam Sistemi”, bu sistemin uygulandığı topraklara D) İltizam E) Esham
ise “Mukataa” adı verilmiştir.
✎ XVI. yüzyıldan sonra uygulamaya konulan bu sistemde, devlete ait vergilerin top-
lanması genellikle 3 yıl için açık artırmaya çıkarılır, en yüksek bedeli veren kişiye de
devredilirdi. Bu ihaleyi kazanan kişiye “mültezim” adı verilmiştir. 3. Osmanlı Devleti’nde;
✎ Bu sistemin en önemli yararı devletin acil para ihtiyacını karşılamasıdır. I. iltizam,
II. tımar,
✎ Öte yandan tımarların mukataa haline getirilip mültezime verilmesi ise bazı olum-
III. müsadere
suz sonuçları da beraberinde getirmiştir. Bunlar;
sistemlerinden hangileri devletin nakit
 Mültezimin baskısı altında kalan halk vergisini ödeyememiş ve buna bağlı olarak para ihtiyacını karşılamaya yöneliktir?
da toprağını terk etmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
 İltizamların genellikle o bölgedeki zengin ve güçlü kişilere (âyan) verilmesi, taşra-
daki âyanların güç kazanmasına olanak sağlamıştır.
 Taşrada asker yetiştirilememiş ve devlet otoritesi zayıflamıştır.
 Hazinenin askerî masrafları artmış ve tımar sisteminin sona erme sürecini hızlan- 4. Osmanlı Devleti’nde,
dırmıştır. I. mukataa,
II. vakıf,
✎ İltizam Sistemi Tanzimat’a (1839) kadar yürürlükte kalmıştır.
III. zeâmet
toprak türlerinden hangilerinde iltizam
sistemi uygulanmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
VIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK D) I ve III E) II ve III

HUKUK SİSTEMİ
5. Osmanlı hukuk sisteminin oluşumunda;
I. eski Türk gelenekleri,

Örfî Hukuk II. şer’i hukuk kuralları,

Şer’i Hukuk Fethedilen bölgelerde
önceki uygulamalar III. fethedilen bölgelerdeki hukuk sistemleri
unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Osmanlı Devleti hukuk alanında kendinden önceki Türk-İslâm devletlerinde olduğu D) I ve III E) I, II ve III
gibi Şer’i ve Örfî hukuk kurallarını temel almıştır.
✎ Ayrıca fethedilen bölgelerde daha önceki uygulamalar da Osmanlı hukuk sistemi-
nin oluşmasında etkili olmuştur. Bu yüzden Osmanlı’da hukuk birliği oluşmamıştır. 1-B 2-D 3-A 4-A 5-E

~ 98 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

✎ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan almış olup, Müslüman halk için geçerli olan
hukuk sistemidir. Gayr-i müslimler kendi hukuk kurallarına göre yargılanmıştır.
✎ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden, fermanlardan, beratlardan, ka- 1. Osmanlı Devleti’nde;
nunnâmelerden ve adaletnâmelerden almıştır. Örfî hukuk kuraları daha çok sosyal I. fermanlar,
yaşamın düzenlenmesini sağlamıştır. II. kannunnâmeler,
III. adaletnâmeler
✎ Fatih Sultan Mehmet, örfî hukuk kurallarını düzenlemiş ve ilk Osmanlı kanunnâme-
belgelerinden hangilerinin örfî hukuk
si olan “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile örfî hukukta bütünlüğü sağlamıştır. kapsamında olduğu savunulabilir?
✎ Osmanlı Devleti’nde adalet işlerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi kazaskerdi. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ İlmiye teşkilâtının ve din âlimlerinin başı sayılan şeyhü’l-islâmın ise yargılama yet-
kisi yoktu. Sadece divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda
fetva (ifta) verirdi.
✎ Adalet işlerine ve davalara kazaskerin tayin ettiği kadılar bakardı.
2. Osmanlı Devleti’nde adalet ve eğitim iş-
 Osmanlı Devleti’nde mahkemelerde alınan kararlar “Şer’iyye Sicilleri” adı verilen lerinin Divân-ı Hümâyun’daki temsilcisi
defterlere kaydedilirdi. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kazasker B) Nişancı
C) Sadrazam D) Kadı
E) Şeyhü’l-islâm
☸ Kadıların Özellikleri ve Yetkileri
✎ Kadılar devletten maaş almaz, davalardan aldıkları harçlarla geçinirlerdi.
✎ Ferman ve beratların halka ulaşmasını sağlarlardı.
✎ Halkın istek ve şikâyetlerini Divân-ı Hümâyun’a bildirirlerdi. 3. Osmanlı Devleti’nde, mahkemelerde alı-
✎ Evlenme (nikâh), boşanma, miras ve ticaret gibi konularda davalara bakar, ayrı- nan kararların kaydedildiği defterler aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
ca kişiler arasındaki anlaşmazlıkları çözerlerdi.
A) Tahrir Defterleri
✎ Vergi oranlarını belirler, noter vazifesi görürlerdi. B) Tereke Defterleri
✎ Vakıfları denetler, vakıf işlerinin düzenli olmasını sağlarlardı. C) Şer’iyye Sicil Defterleri
✎ Kazâlarda belediye işlerini yürütürlerdi. D) Mühimme Defterleri
✎ Aldıkları kararların kanunlara uygun olup olmadığını Şuhüdû’l-hâl denetlerdi. E) Vakıf Defterleri

OSMANLI DEVLETİ’NDE MAHKEMELER

4. Aşağıdakilerden hangisi kadıların idarî
ve adlî yetkilerinden biri değildir?
A) Halkın şikâyetlerini divana bildirmek
Tanzimat’a Kadar Tanzimat’tan Sonra B) Esnaf ve zanaatkârları denetlemek
C) Vakıfların denetlenmesini sağlamak
Şer’i Mahkemeler Şer’i Mahkemeler D) Nikâh ve evlenme işlemlerini yapmak

Müslümanlar arasındaki davalara Müslümanların evlenme, boşanma, E) Kazâlarda belediye işlerini yürütmek
bakardı. miras gibi davalarına bakardı.

Cemaat Mahkemeleri Cemaat Mahkemeleri

Gayr-i müslimlerin davalarına, kendi Önceki gibi devam etmiştir.
dinlerine göre bakardı.
Konsolosluk Mahkemeleri 5. Osmanlı Devleti’nde;

Önceki gibi devam etmiştir. I. ticaret,

Konsolosluk Mahkemeleri II. cemaat,
Elçiliklere bağlı olarak çalışır, yaban- III. konsolosluk
cılara ait davalara bakardı. Nizâmiye Mahkemeleri
mahkemelerinden hangileri Tanzimat
Cinayet, ticaret gibi konular dışında
Dönemi’ne kadar faaliyet göstermiştir?
davalara bakardı. (Batı yasaları ile)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Ticaret Mahkemeleri
Osmanlı vatandaşları ile yabancılar
arasındaki anlaşmazlıklara bakardı. 1-E 2-A 3-C 4-B 5-D

~ 99 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

IX. OSMANLI DEVLETİ’NDE TOPLUM YAPISI

✎ Osmanlı toplumu, yönetenler (Askerî/Berâya) ve yönetilenler (Reâya/Teba) olmak 1. Osmanlı Devleti’nde Divân-ı Hümâyun’da
üzere iki kısma ayrılmaktadır. Yönetenler sınıfı da kendi içinde; Seyfiye, İlmiye ve temsil edilmeyip vergi vermekle yükümlü
Kalemiye şeklinde üç kısma ayrılmıştır. yönetilen halka ne ad veriliyordu?
A) Âyan B) Ulemâ C) Umerâ
D) Berâya E) Reâya

OSMANLI TOPLUM YAPISI

2. Osmanlı Devleti’nde;
I. sadrazam,
YÖNETENLER YÖNETİLENLER II. kazasker,
(ASKERÎ/BERÂYA) (REÂYA/TEBA’A) III. reisü’l-küttap,
IV. subaşı
 Divân-ı Hümâyun’da temsil edilen  Divân-ı Hümâyun’da temsil gibi görevlilerden hangileri “Seyfiye” sı-
sınıftır. edilmeyen sınıftır. nıfı içerisinde yer alır?
 Vergiden muaftırlar.  Vergi vermekle yükümlüdürler. A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
 Berâya sınıfındakilerin Müslüman  Müslüman ve gayr-i müslim D) III ve IV E) I, III ve IV
olmaları şarttı. (zimmî) halk yönetilen kesimdir.
 Din ve mezhep esasına göre
“Millet Sistemi” adı verilen bir
3. Osmanlı Devleti’nde;
siteme göre teşkilâtlandırılmıştır.
I. esnaf,
II. köylü,
III. asker
gruplarından hangileri Osmanlı toplum-
sal hayatı içinde “Reâya” olarak kabul
edilmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Seyfiye Sınıfı İlmiye Sınıfı D) II ve III E) I, II ve III
Kalemiye Sınıfı
(Umerâ) (Ulemâ)

İdarî ve Askerî Din, Eğitim ve Hukuk Yazışma, Diplomasi

Görevliler Görevlileri ve Maliye Görevlileri
4. Osmanlı Devleti’nde İlmiye sınıfı;
 Sadrazam  Şeyhü’l-islâm  Defterdar I. din,
 Vezirler  Kazasker  Nişancı II. eğitim,
III. askerlik,
 Yeniçeri Ağası  Müderris  Reisü’l-küttap
IV. hukuk
 Kaptan-ı Derya  Kadı  Kâtipler
gibi alanların hangilerinde düzenleyici
 Beylerbeyi  İmam  Memurlar bir rol üstlenmiştir?
 Sancakbeyi  Vâiz  Eminler A) I ve III B) I ve IV C) II ve III
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
 Subaşı  Müezzin
 Sipahi  Kassam

5.
I. kadı
 Seyfiye ve Kalemiye sınıflarının yönetici kadrosu genel olarak Enderun Mektebi çı- II. nişancı
kışlı iken, İlmiye sınıfının yönetici kadrosu Medrese çıkışlıdır. III. kazasker
IV. defterdar
V. reisü’l-küttap
Yukarıdakilerden hangisi kalemiye sınıfı-
na mensup değildir?
X. OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM A) I ve III B) II ve III C) I ve IV
D) II ve V E) III, IV ve V
✎ Osmanlı klâsik döneminde eğitim ve öğretim dine dayalıydı.
✎ Başlıca eğitim kurumları arasında; sıbyan mektepleri, medreseler, enderun mekte-
bi ve meslekî eğitim kurumu olarak loncalar yer almaktadır. 1-E 2-A 3-C 4-D 5-A

~ 100 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

A) Sıbyan Mektepleri
✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretimin ilk basamağıdır. 1. Osmanlı Devleti’nde ilk medrese hangi
✎ İlkokul düzeyindeki okullar statüsünde olan sıbyan mekteplerinin masrafları vakıf- padişah döneminde kurulmuştur?
lar tarafından karşılanmıştır. A) Osman Bey B) I. Murat
C) Orhan Bey D) II. Mehmet
✎ Sıbyan mekteplerinde, basit okuma-yazma ve din eğitimi verilmiştir.
E) I. Bayezid

B) Medreseler
✎ Osmanlı Devleti’nde orta ve yüksek öğretimin temeli medreselerdir.
2. Osmanlı Devleti'nde eğitim ücretsizdi. Med-
✎ Bu kurumların masrafları da vakıflar tarafından karşılanmıştır. (Ücretsiz eğitim) reselerin ihtiyaçları vakıflar tarafından karşı-
lanırdı.
✎ Dinî bilimlerin yanı sıra pozitif bilimlerin de okutulduğu medreseler ile topluma ve
Buna göre;
devlete din, ilim ve eğitim hizmetleri verilmiş, ayrıca ihtiyaç duyulan idarî ve adlî
personel de (ilmiye, kalemiye vb.) bu kurumlarda yetiştirilmiştir. I. Laik eğitim sistemi oluşturulmuştur.
II. Sosyal devlet anlayışı özellikleri benim-
✎ İlk Osmanlı medresesi, Orhan Bey döneminde İznik’te açılan Süleyman Paşa Med- senmiştir.
resesidir. Buraya atanan ilk müderris ise Davud-ı Kayserî’dir. III. Dini ilimlere ağırlık verilmiştir.
✎ Fatih döneminde açılan Sahn-ı Seman Medreseleri ile Kanunî döneminde açılan yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
Süleymaniye Medreseleri çağının en önemli eğitim kurumlarıydı. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 1550-1557 yılları arasında kurulan Süleymaniye Medreseleri’nde Osmanlı Devle-
ti'nin ilk tıp okulu olan “darü’t-tıp” da yer almıştır. Tıbbî bilgilerin uygulamalarının
yapıldığı darüş’şifâ ile diğer bazı bölümler olan darü’l-akakir (eczane), darü’z-ziya-
3. Osmanlı Devleti’nde İznik’teki Süleyman
fe (mutfak), tabhâne ve imaret ilk kez bu eğitim kurumlarında yer almıştır. Paşa Medresesi’ne atanan ilk müderris
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Molla Fenarî B) Ali Kuşçu
✎ Medreseler hâriç, dâhil ve sahn adı verilen bölümlere ayrılmıştır.
C) Akşemseddin D) Altunîzâde
✎ Medrese hocalarına ise müderris, müderris ile talebe arasındaki ilişkileri düzenle- E) Davud-ı Kayserî
yen (asistan) görevlilere ise muid denirdi.
✎ Medrese öğrencilerine suhte, sofu ya da talebe, yükseköğretim düzeyindeki öğ-
rencilere ise danişment denirdi.
4.
✎ Öğrenciler buralardan “icazetnâme” denilen diploma ile mezun olurdu.
I. muid
II. suhte
III. müderris
MEDRESELERİN BÖLÜMLERİ IV. sahn
V. danişment
Yukarıdaki kavramlar aşağıdaki alanlar-
Dârü’l-kurra dan hangisiyle ilgilidir?
Kur’an-ı Kerim’in ezberlenmesi ve usulüne göre okunması amacıyla eğitim A) Eğitim B) Ekonomi C) Hukuk
verilen bölümdür. D) Askerlik E) Din

Dârü’l-hadis
Hadis alanında ileri düzeyde eğitim verilen ve hadis araştırmalarının yapıldığı 5.
bölümdür. I. dârü’l-tıp,
II. dârü’l-hendese,
III. dârü’l-kurra
Dârü’l-hendese
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-
Matematik, astronomi vb. alanlarda pozitif bilimlerle ilgili eğitim verilen leti’nde medreselerin bölümleri arasında
bölümdür. yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
Dârü’t-tıp
Tıp alanında eğitim verilen, hekim ihtiyacının karşılandığı bölümdür.
1-C 2-B 3-E 4-A 5-E

~ 101 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

C) Saray Eğitimi
1. Osmanlı Devleti'nde;
OSMANLI DEVLETİ’NDE SARAY EĞİTİMİ
I. medreseler,
II. enderun,
III. Batı tarzı okullar

Enderun Şehzâde Eğitimi

gibi kurumların hangilerinde, yalnız dev-
şirme yöntemiyle sağlanan kapıkullarına
eğitim verilirdi?
 Bir anlamda “saray üniversitesi”  İlk olarak şeyhü’l-islâm huzurunda
olarak değerlendirilebilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Kur’an okuma dersi verilirdi.
D) II ve III E) I, II ve III
 Devlet memuru, idareci, saray  Daha sonra ilköğretim manasında
görevlisi ve sanatkârlar burada Şehzâdegâh Mektebi’nde eğitim-
yetişmiştir. lerine devam etmişlerdir.
 İlk kez II. Murat döneminde açıl-  İlk eğitimleri sarayda başlayan şeh-
2. Osmanlı Devleti'nde;
mış, Fatih döneminde ise daha zâdeler, sonraki dönemde lalaları
da gelişmiştir. (Topkapı Sarayı). eşliğinde devlet tecrübesi kazan- I. enderun,
mak için sancaklara yönetici olarak II. sancak,
 Devşirme sistemiyle toplanan
gönderilmiştir. III. medrese
çocuklar, devlet adamı veya usta
sanatkâr olarak yetiştirilirdi. birimlerinden hangileri eğitim kurumları
arasında yer alır?
 Eğitim dili Türkçedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

Harem
 Padişahın eşlerinin, kızlarının ve
câriyelerin kalfalar denetiminde 3.
eğitim aldığı bölümdür. I. medrese,
 Okuma-yazma eğitiminin yanında, II. sıbyan mektebi,
yeteneklere göre musiki, resim, III. idâdî
edebiyat, nakış, örgü vb. alanlarla Yukarıdakilerden hangileri klâsik dönem
ilgili dersler verilirdi. Osmanlı eğitim kurumları arasında yer
almaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

D) Askerî Eğitim
✎ Osmanlı Devleti’nde kara ordusunun en önemli bölümünü oluşturan Kapıkulu Or-
dusu, devşirme sistemi ile alınan gençlerin Acemi Oğlanlar Ocağı’nda eğitilmeleri
ile oluşturulmuştur.
✎ Askerî ve bedenî açıdan eğitim veren Acemi Oğlanlar Ocağı, mehterhâne, tophâne, 4. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-
ti’nde “Sancak Sistemi” içerisindeki şeh-
humbarahâne, cambazhâne, tüfekhâne, kılıçhâne gibi bölümlere ayrılmıştır. zâde hocalarına verilen addır?
✎ İlk kez I. Murat döneminde Gelibolu’da bir Acemi Oğlanlar Ocağı açılmış, sonraki A) Lala B) Atabey C) Kethüda
süreçte de sayıları artmıştır. D) Sancak Beyi E) Müderris

E) Meslekî Eğitim
✎ Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim XIX. yüzyıla kadar Lonca Teşkilâtı kapsamında
gerçekleştirilmiş, XIX. yüzyıldan itibaren meslekî eğitim veren okullar açılmıştır.
5. Osmanlı Devleti’nde meslekî eğitim aşa-
✎ Loncalarda usta-çırak ilişkisine dayalı olarak meslekî, dinî ve ahlâkî bir eğitim veril- ğıdaki kurumlardan hangisinde veriliyor-
miştir. du?
A) Enderun B) Medrese
✎ Osmanlı Devleti azınlıklara din adamı yetiştirmeleri konusunda okul açma izni ver- C) Külliye D) İmâret
miştir. Bu okullar dinî liderlerine (Patrikhane, Hahambaşı) bağlıdır. E) Lonca

 Osmanlı’da açılan ilk yabancı okul bir Fransız Okulu olan Saint Benoit’dir. (1523)
1-B 2-D 3-C 4-A 5-E

~ 102 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

XI. OSMANLI DEVLETİ’NDE BİLİM

✎ Osmanlılarda bilim; Nakdî (Fıkıh, Kelâm, Hadis vb.) ve Aklî (Astronomi, Matematik, 1. Osmanlı Devleti’nde ilk rasathaneyi (göz-
Tıp vb.) olmak üzere 2 kısma ayrılmaktadır. lem evi) kuran ünlü gökbilimci aşağıda-
kilerden hangisidir?
✎ Bu iki bilim dalına ilişkin dersler medreselerde okutulmuştur.
A) Ali Kuşçu
✎ İlk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılmış olup, bu medresenin ilk müder- B) Uluğ Bey
risi Davud-u Kayserî’dir.
C) Davud-ı Kayserî
D) Hezarfen Ahmet Çelebi
E) Takiyûddin Mehmet
OSMANLI DEVLETİ’NDE ÜNLÜ BİLİM ADAMLARI VE ESERLERİ

 Semerkant’taki Uluğ Bey Rasathanesi’nde öğrenim

Kadızâde-i Rumî görmüş önemli bir matematik ve astronomi bilginidir.
 En önemli eseri Muhtasâr-ı Fi’l-Hisab’dır.

 Fatih döneminde davet üzerine İran’dan gelmiştir. 2. Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu de-
nemesini yapan bilim adamı aşağıdaki-
 Sahn-ı Seman Medreselerinde hocalık yapmıştır.
Ali Kuşçu lerden hangisidir?
 Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır.
A) Hezarfen Ahmet Çelebi
 En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir.
B) Takiyûddin Mehmet
 XVI. yüzyılda yetişmiş önemli bir gökbilimcidir. C) Lâgarî Hasan Çelebi
 II. Selim döneminde müneccimbaşı olmuştur. D) Ali Kuşçu
 Osmanlı’da (İstanbul’da) ilk kez rasathane kurmuştur. E) Matrakçı Nasuh
 Bu ilk Osmanlı rasathanesi 1578’de III. Murat devrinde
Takiyûddin Mehmet İstanbul’da kurulmuştur. Ancak bu dönemlerde yaşanan
veba salgını (kimi tarihçiye göre deprem) bu rasathaneye
bağlanmış ve şeyhü’l-islâmın fetvasıyla rasathane III.
Murat tarafından kapatılmıştır.
 En önemli eseri Alâtü’r-Rasadiye li Şehinşâhi’dir.
MATEMATİK VE ASTRONOMİ

 XV. yüzyılın önemli matematik ve astronomi uzmanı, 3.

ayrıca ünlü bir minyatür sanatçısıdır.
 Fatih döneminde davet üzerine İran’dan
Matrakçı Nasuh  Dört işlem, kesirler, ölçüler ve geometri konularında ça- gelerek Sahn-ı Seman Medreselerinde
lışmaları vardır. hocalık yapmıştır.
 Cemâlü’l-Küttap ve Kemâlü’l-Hisab önemli eserleri ara-  Osmanlı’da matematiğin temelini atmıştır.
sındadır.
 En önemli eseri Risâletü’l-Fethiye’dir.
 Önemli bir matematikçidir.
Yukarıda özellikleri verilen bilim adamı
Sinan Paşa  Özellikle geometri alanında çalışmaları vardır. aşağıdakilerden hangisidir?
 Tazaarûnâme ve Nasihatnâme önemli eserleri arasında A) Ali Kuşçu B) Kâtip Çelebi
bulunmaktadır.
C) Matrakçı Nasuh D) Sinan Paşa
 Ünlü matematikçi Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri E) Molla Fenarî
olup, matematik dışında mantık ve kelâm konuları üze-
rinde de çalışmaları vardır.
Molla Lütfi  Taz’ifü’l-Mezbah önemli eserleri arasındadır.
 Molla Lütfi, “Harnâme” (Eşek Kitabı) isimli ünlü hicviye-
sini yazarak dönemin yöneticilerini eleştirmiş, bu da ha-
yatına mâl olmuştur.
4. Osmanlı Devleti’nde, ünlü matematikçi
 Matematik, cebir ve trigonometri alanlarında çalışmaları Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden biri olup,
Ali İbn-i Veli vardır. yazmış olduğu “Harnâme” (Eşek Kitabı)
isimli ünlü hicviyesinde dönemin yöneti-
 Tuhfetü’l-Âdâd önemli eserleri arasındadır. cilerini eleştirmesi hayatına mâl olan bi-
lim adamı aşağıdakilerden hangisidir?
 Yapay kanat takıp uçuş denemesi yapan ilk insandır.
Hezarfen Ahmet A) Ali İbn-i Veli B) Sinan Paşa
Çelebi  Galata Kulesi’nden Üsküdar’daki Doğancılar’a kadar
uçmuştur. C) Molla Fenarî D) Molla Lütfi
E) Kadızâde-i Rumî
 Osmanlı Devleti’nde ilk roket uçuşu denemesini yapan
bilim adamıdır.
Lagarî Hasan Çelebi
 Ateşlediği barut bitene kadar uçmuş, barut bittiğinde de
kanatlarını açıp sarayın damına düşmüştür. 1-E 2-C 3-A 4-D

~ 103 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

 Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir.

 Cerrahi alanındaki çalışmaları nedeniyle “Türk Plâstik
Sabuncuoğlu
Cerrahisinin Babası” olarak kabul edilmektedir.
Şerafeddin
 “Cerrahiyetü’l-Hâniyye” ve “Mücerrebnâme” adlı
eserleri önemlidir.
 Fatih Sultan Mehmet’in hocalarındandır.
Akşemseddin  Tarihte mikroorganizmalardan bahseden ilk kişidir.
 “Mikrobiyolojinin Babası” sayılmaktadır.
 Yıldırım Bayezid tarafından açılan ilk darü’ş-şifaya tabip
TIP
1. Osmanlı Devleti’nde, tıp alanında yaptığı
çalışmalar nedeniyle “Türk Plastik Cerra-
hisinin Babası” olarak kabul edilen, yaz-
mış olduğu ‘Cerrahiyetü’l-Haniyye’ ve ‘Mü-
cerrebnâme’ adlı eserleriyle ünlü bilim a-
damı aşağıdakilerden hangisidir?
A) İbn-i Sina B) Ali Kuşçu
C) Molla Fenarî D) Akşemseddin

olarak tayin edilmiş önemli bir tıp bilginidir. E) Sabuncuoğlu Şerafeddin

Celâleddin Hızır
 “Şifâü’l-Eskâm” ve “Kitâbü’t-Tâlim” adlı eserleri
önemlidir.
 Fatih döneminin önemli tıp bilginlerinden birisidir.
Altunîzâde
 Üroloji alanında çalışmalar yapmıştır.
2. Osmanlı Devleti’nde resmî tarih yazarlığı
 Fatih döneminde yaşamış bir tıp bilginidir. anlamına gelen “vak’anüvislik” kaçıncı
Ahi Çelebi  Böbrek taşları için bir risâle yazmıştır. yüzyılda başlamıştır?
 “Fâide-Hasat” adlı eseri önemlidir. A) XV. B) XVI. C) XVII.
D) XVIII. E) XIX.
 Osmanlı Devleti’nde ilk vak’anüvistir.
 İlk resmî tarih yazdırma geleneğinin II. Bayezid döne-
Halepli Mustafa minde başladığı Osmanlı Devleti’nde, resmî tarih yazar-
Nâimâ Efendi larına ise vak’anüvis denirdi. Vak’anüvisler, sarayda gö-
revlendirildikleri dönemin gelişmelerini yazmışlardır.
 Vak’anüvislik görevi XVIII. yüzyılda başlamıştır.
3. Osmanlı döneminde yetişmiş,
 Osmanlı Devleti’nde son vak’anüvistir.
Abdurrahman Şeref I. Akşemseddin,
 “Tarih-i Devlet-i Osmâniyye” adlı eseri önemlidir.
II. Sabuncuoğlu Şerafeddin,
 XIX. yüzyılda yaşamış ünlü devlet adamı ve tarihçidir. III. Tursun Bey
 İlk medenî kanun olan Mecelle’yi hazırlayan komisyonun
gibi bilim adamlarından hangilerinin tıp
Ahmet Cevdet Paşa başkanlığını yapmıştır. alanında çalışmaları vardır?
 Osmanlı'nın yetiştirdiği en büyük vak’anüvis olarak
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
kabul edilen müellifin en önemli eseri Tarih-i Cevdet’tir.
D) I ve III E) II ve III
 Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren bir eser
Âşık Paşazâde olan “Tevârih-i Âl-i Osman” adlı kitabıyla bilinen ünlü
tarihçidir.
TARİH VE COĞRAFYA

 Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerini anlatan

Tursun Bey
“Tarih-i Ebû’l-Feth” adlı eseriyle ünlü tarihçidir.
 Osmanlı kuruluş dönemine ilişkin bilgiler veren 4. Osmanlı Devleti’nde ilk ve son vak’anü-
Neşrî
“Cihannümâ” adlı eseriyle ünlü tarihçidir. visler aşağıdaki seçeneklerden hangisin-
de bir arada verilmiştir?
 Osmanlı tarihiyle ilgili bilgiler veren “Tâcü’t-Tevârih” adlı
Hoca Sadettin
eseriyle ünlü tarihçidir. A) Mustafa Nâimâ-Abdurrahman Şeref

 Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve bilim adamıdır. B) Âşık Paşazâde-Tursun Bey

 Haritacılık alanındaki çalışmaları oldukça önemlidir. C) Tursun Bey-Ahmet Cevdet Paşa

Pirî Reis  İlk dünya haritasını çizmiş, ayrıca “Kitâb-ı Bahriye” adlı D) Mustafa Nâimâ-Âşık Paşazâde
önemli bir eser kaleme almıştır. Eser, Damat İbrahim E) Abdurrahman Şeref-Hoca Sadettin
Paşa aracılığı ile Kanuni’ye takdim edilmiştir.
 Kanuni döneminin ünlü denizcisi ve coğrafyacısıdır.
Seydi Ali Reis
 En önemli eserleri Mirâtü’l- Memalik ve Muhit’tir.
 XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır.
Evliya Çelebi 5. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda yaşa-
 En ünlü eseri “Seyahatnâme”dir. mış, “Keşf-ü Zünnûn”, “Cihannümâ” ve
 XVII. yüzyılda yaşamış ünlü bir seyyahtır. “Fezleke-i Osmanî” adlı eserleriyle ünlü
Türk gezgini aşağıdakilerden hangisidir?
 “Hacı Halife” ya da “Hacı Kalfa” adıyla bilinir.
Kâtip Çelebi A) İbn-i Haldun B) Kâtip Çelebi
 En önemli eserleri; Keşfü’z-zünûn, Fezleke ve
Cihannümâ’dır. C) Evliya Çelebi D) İbn-i Batuta
E) Hoca Sadettin
 Osmanlı Devleti’nin ilk bilim tarihçisidir.
Taşköprülüzâde
Ahmet  En önemli eseri “Miftahü’s-Sa’ade ve Misbahü’s-
Siyâde”dir. 1-E 2-D 3-C 4-A 5-B

~ 104 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

 Osmanlı’da ilk şeyhülislâm olarak kabul edilir. (1425 – II.

Molla Fenarî Murat dönemi)
 En önemli eseri “Aynü’l Âyan”dır. 1. Osmanlı Devleti’nde II. Murat döneminde
görev yapan ilk şeyhü’l-islâm aşağıdaki-
 II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni dönemlerin-
Zembilli Ali Cemâlî de şeyhü’l-islâmlık yapmıştır.
lerden hangisidir?
DİN-HUKUK-MANTIK

Efendi A) Molla Fenarî

 En önemli eseri “El-Mutahharat”tır.
B) Zembilli Ali Cemâlî Efendi
 XVI. yüzyıl Osmanlı toplumunun düşünce hayatına
C) Ebussû’ud Efendi
önemli katkıları olmuş, tıp, tarih ve felsefe alanların-
D) Davud-ı Kayserî
Kemal Paşazâde da çalışmalar yapmıştır.
E) Kemal Paşazâde
 Aynı zamanda şeyhü’l-islâm olan Kemal Paşazâde’nin
en ünlü eseri “Tevârih-i Âl-i Osman”dır.
 Kanuni döneminin ünlü şeyhü’l-islâmıdır.
2. Osmanlı döneminde yetişmiş,
Ebussû’ud Efendi  Din ve hukuk alanında çalışmaları vardır.
 En önemli eserleri “Kanunnâme” ve “Duanâme”dir. I. Ebussû’ud Efendi,
II. Zembilli Ali Cemâlî Efendi,
Erzurumlu İbrahim  XVIII. yüzyıl din ve astronomi alimlerinden birisidir.
III. Molla Fenarî
Hakkı  En önemli eseri “Maarifetnâme”dir. (1756)
gibi bilim adamlarından hangileri din ve
hukuk alanlarında çalışmalar yapmanın
yanı sıra aynı zamanda “şeyhü’l-islâm”
olarak görev yapmıştır?
XII. OSMANLI DEVLETİ’NDE YAZI, DİL VE EDEBİYAT A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Osmanlı Devleti’nin resmî dili Türkçe, bilim dili Arapça, edebiyat dili ise Farsçadır.
Bu üç dilin birleşimi Osmanlıca denilen dili oluşturmaktadır.
✎ Osmanlı Devleti’nde Osmanlıca yazı çeşidi olarak;
3. Osmanlı Devleti'nin resmî dili Türkçe iken,
☸ Matbû ☸ Sülüs ☸ Rik’a ☸ Siyakat ☸ Nesih medreselerde Arapça, edebiyatta da Farsça
☸ Ta’lik ☸ Divanî ☸ Kûfî ☸ Muhakkak ☸ Reyhânî kullanılmıştır.
Osmanlı Devleti'ndeki bu durumun;
gibi türler kullanılmıştır.
I. etnik çeşitliliğin artması,
✎ Osmanlı Devleti’nde şairlerin oluşturduğu sınıfa “şüerâ” adı verilmiştir. Kalemi iyi
II. kültürel sorunlar yaşanması,
olan şairler için de “Sultanü’ş-Şüerâ” unvanı kullanılmıştır.
III. ulusçuluk düşüncesinin yaygınlaşması
✎ Osmanlı Devleti’nde edebiyat 3 alanda gelişme göstermiştir. Bunlar; sonuçlarından hangilerine ortam hazırla-
dığı savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
OSMANLI’DA EDEBİYAT ALANLARI D) I ve III E) II ve III

4.
HALK EDEBİYATI TEKKE EDEBİYATI DİVÂN EDEBİYATI I. Kaygusuz Abdal,

 Halkın anlayabileceği II. Hacı Bayram Velî,

sade ve anlaşılır bir dil
kullanılmıştır.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
 Tasavvuf düşüncesi ile  Saray edebiyatı olarak
ilgili edebiyat türüdür. da bilinir.
III. Karacaoğlan
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı dö-
 Konu ilâhi aşktır.  Ağdalı bir dil vardır. neminde yaşamış tekke şairleri arasında
yer almaz?
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ BAŞLICA TEMSİLCİLERİ A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

 Karacaoğlan D) I ve II E) II ve III
 Eflâkî Dede  Fuzulî
 Köroğlu  Hacı Bayram-ı Veli  Bâki
 Erzurumlu Emrah  Pir Sultan Abdal  Nef’i
 Mahremî  Eşrefoğlu Rumî  Nedim 5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devle-
 Âşık Ömer  Kaygusuz Abdal  Nergisî ti döneminde yaşamış divan şairleri ara-
 Gevherî  Mahmut Hüdâyi  Nesimî sında yer almaz?
 Dadaloğlu  Şeyh Galip  Nev’î A) Fuzulî B) Nedim C) Bâki
 Seyrânî  Nâbî D) Köroğlu E) Nergisî
 Bayburtlu Zihni  Şeyh Galip
 Kul Mustafa  İzzet Molla
1-A 2-E 3-B 4-C 5-D

~ 105 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

 Divan şairi Nergisî, Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet” adlı eserini Sultan IV.
Murat’a sunmuştur. Ünlü divan şairi Nâbî ise, XVII. yüzyıl divan şiirinde “tefekkür
1. Osmanlı Devleti döneminde yaşamış ve
edebiyatı” çığırı açmış, Surnâme, Hayriyye, Münşeat gibi eserleri kaleme almıştır. Gazalî’den tercüme ettiği “İksir-i Saadet”
adlı eseri Sultan IV. Murat’a sunan ünlü
divan şairi aşağıdakilerden hangisidir?
 Lâle Devri’nin en önemli şairi Nedîm’dir. A) Nergisî B) Nâbi C) Nedim
D) Bâki E) Fuzulî

 Fuzulî, XVI. yüzyılda mesnevî tarzında kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı eseriyle
ünlenmiştir.
2. XVI. yüzyılda yaşamış ve mesnevî tarzın-
da kaleme aldığı “Leyla ile Mecnun” adlı
✎ Osmanlı Devleti’nde şairler kadar, çeşitli mahlaslarla (takma adlar) şiirler yazan ve eseriyle ünlü divan şairi aşağıdakilerden
edebî kişilikleriyle ön plâna çıkan padişahlar da önemli bir yere sahiptir. Bunlar içe- hangisidir?
risinde sınavlarda çıkması muhtemel olanlar şunlardır:
A) Nedim B) Fuzulî C) Nef’i
D) Nev’i E) Nesimî
OSMANLI PADİŞAHLARININ KULLANDIKLARI MAHLASLAR

3. Adlî mahlasıyla şiirler yazan Osmanlı pa-

dişahı aşağıdakilerden hangisidir?
Fatih Sultan A) II. Murat
I. Ahmet III. Ahmet II. Mahmut
Mehmet B) Yavuz Sultan Selim
C) Fatih Sultan Mehmet
Avnî Bahtî Necib Adlî D) II. Mahmut
E) Kanunî Sultan Süleyman

Kanuni Sultan II. Osman

Süleyman III. Selim
(Genç)
4.
I. Farisî → II. (Genç) Osman
Muhibbî Farisî İlhâmî II. Bahtî → Fatih Sultan Mehmet
III. Muhibbî → Kanunî Sultan Süleyman
Osmanlı Devleti’nde padişahların kullan-
dıkları mahlaslarla ilgili olarak yukarıda
✎ Osmanlı Devleti’nde yenileşme hareketlerinin oldukça yoğun yaşandığı Tanzimat verilen eşleştirmelerden hangileri doğru
döneminde, edebiyatta “sanat toplum içindir” anlayışı benimsenmiştir. değildir?
✎ Tanzimat Edebiyatı’nın önemli temsilcileri arasında Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gibi edebiyatçılar yer almaktadır. D) I ve II E) II ve III

✎ Bu dönemde Namık Kemal ilk tarihi romanı olan “Cezmi” ile ilk edebî romanı olan
“İntibah”ı kaleme almıştır.

5. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda

gelişen sanat dallarından biri değildir?
A) Minyatür B) Hat C) Gravür
XIII. OSMANLI DEVLETİ’NDE SANAT D) Çini E) Tezhip

✎ Osmanlı Devleti’nde süsleme sanatlarında bitkisel motifler, geometrik şekiller, in-

san ve hayvan figürleri kullanılmıştır. Fakat dinî mimarîde insan ve hayvan figürleri
pek kullanılmamıştır. Buna bağlı olarak Osmanlı’da resim, heykel ve gravür sanat-
6. Osmanlı Devleti’nde;
ları çok fazla gelişmemiştir. Bu alandaki gelişmeler XIX. yüzyılda hız kazanmıştır.
I. hat,
✎ Özellikle resmin yasak olması minyatür, hat ve tezhip gibi süsleme sanatlarının da- II. resim,
ha fazla gelişmesine neden olmuştur. III. heykel
✎ Saray içindeki sanatçıların örgütlenmesi ile oluşan teşkilâta ise “Ehl-i Hiref” den- sanat dallarından hangilerinde gelişme
miştir. Nakkaşlar, müzehhipler, hattatlar vb. bu teşkilâtın içinde yer alıyordu. olduğu savunulamaz?

✎ Osmanlı Devleti’nde; hat, ebru, çini, tezhip, minyatür, fresk, vitray, mozaik, kakma, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
oyma, seramik, cilt, debbağ (dericilik) ve halı gibi farklı sanatlarla uğraşılmıştır. D) I ve II E) II ve III

✎ Osmanlı sanat anlayışını “Klâsik Dönem Osmanlı Sanatı” ve “Batı Etkisinde Gelişen
Osmanlı Sanatı” olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür. 1-A 2-B 3-D 4-B 5-C 6-E

~ 106 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

KLÂSİK DÖNEM OSMANLI SANATI

1. Osmanlı Devleti’nde, celî, divanî, müsel-
sel, rik’a, tevkî, icâzet gibi pek çok çeşidi
☸ HAT bulunan İslâmî (Arap harfleriyle) güzel
 İslâmî (Arap harfleriyle) güzel yazı yazma sanatıdır. yazı yazma sanatına verilen ad aşağıda-
kilerden hangisidir?
 Hat yazarlarına “hattat” denilmiştir.
A) Minyatür B) Hat C) Ebru
 Kûfî, sülüs, nesîh, divanî, müselsel, rik’a, tevkî, icâzet, ta’lik, celî, şikeste, gubârî,
hurde gibi binlerce çeşidi vardır. D) Çini E) Tezhip

 Osmanlı Devleti’nde Amasyalı Şeyh Hamdullah, Mustafa Râkım Efendi, Hâfız

Osman, Ahmet Akşemseddin Karahisarî vb. pek çok hattat yetişmiştir.

☸ TEZHİP
2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda
minyatür sanatçılarına verilen addır?
 El yazması kitapları altın tozuyla süsleme sanatıdır. (Yaldızlama) A) Hattat B) Müzehhip C) Neccâr
 Tezhip ustalarına “müzehhip” denilmiştir. D) Mücellit E) Nakkaş
 Osmanlı Devleti’nde Kara Mehmet önemli tezhip ustalarından biridir.

☸ MİNYATÜR 3. Kanunî Sultan Süleyman döneminin ünlü

minyatürcülerinden biri olan, 128 minya-
 El yazması kitaplarda ışık ve gölge düzenlemesi yapılmadan çizilen, derinlik türden oluşan Beyân-ı Menâzil-i Irakeyn
(perspektif) kurallarının olmadığı çok renkli ve küçük boyutlu resimlerdir. adlı eseri ve dövüş yöntemlerini anlattığı
Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan) adlı
 Minyatür sanatının diğer adları “nakış” ve “tasvir”dir. kılavuz kitabıyla ünlü Osmanlı sanatkârı
 Minyatür ressamlarına ise “nakkaş” ya da “musavver” denilmiştir. aşağıdakilerden hangisidir?
 Konu olarak genellikle siyasî, dinî ve sosyal gelişmeler işlenmiştir. A) Matrakçı Nasuh B) Levnî
C) Nakkaş Osman D) Sinan Bey
Önemli Minyatürcüler E) Şiblizâde Ahmet
 Matrakçı Nasuh: Kanuni döneminin ünlü minyatürcüsüdür. Çeşitli silahların nasıl
kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlatan Tuhfetü’l-Guzât (Gazilere Armağan)
adlı bir kılavuz kitap yazmıştır. Ayrıca, Kanuni’nin 1534 İran seferini 128 minyatür-
den oluşan Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han’da, 1538
Karaboğdan seferini de Fetihnâme-i Karaboğdan’da resmetmiştir.
 Levnî: Lâle Devri’nin ünlü minyatür sanatçısıdır. Sultan III. Ahmet’in şehzâdeleri- 4. Osmanlı Devleti’nin ünlü sanatçılarından
nin sünnet düğünlerini anlatan Surnâme ile Osmanlı sultanlarının tasvir edildiği Amasyalı Şeyh Hamdullah, Hâfız Osman
Silsilenâme adlı eserleriyle ünlüdür. ve Ahmet Akşemseddin Karahisarî, aşa-
 Nakkaş Osman: Hünernâme adlı eseriyle ünlüdür. ğıdaki sanat dallarından hangisinde yap-
tıkları çalışmalarla ün kazanmıştır?
 Bu üç ünlü minyatür sanatçısı dışında ayrıca, Seyyid Lokman, Nigârî, Sinan
Bey ve Şiblizâde Ahmet gibi minyatür sanatçıları da vardır. A) Musikî B) Mimarî C) Hat
D) Çini E) Minyatür

☸ ÇİNİ (SIRÇA)
 İyi kalitedeki kilin fırınlarda pişirilmesiyle ortaya çıkan süsleme sanatıdır.
 Çini üretiminde gelişen başlıca şehirler; İznik, Kütahya ve İstanbul’dur.
5. Osmanlılar döneminde;
I. İznik,
☸ CİLTÇİLİK II. İstanbul,
III. Konya,
 Kitapların uzun süre dayanması için deri ile kaplanmasına ciltçilik denir.
IV. Kütahya
 İlk ciltçilik teşkilâtı Sultan II. Bayezid döneminde kurulmuştur.
 Ciltçilik sanatı ile uğraşanlara mücellit adı verilmiştir. şehirlerinden hangileri çini üretiminde
gelişme göstermiştir?
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III

☸ EBRU
D) I, II ve IV E) I, III ve IV

 Su üzerine yayılmış toz boyaları kâğıt üzerine aktarmak suretiyle yapılan sanattır.
 Ciltçilikte ve levhaların iç-dış süslemelerinde kullanılmıştır.
1-B 2-E 3-A 4-C 5-D

~ 107 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

BATI ETKİSİNDE GELİŞEN OSMANLI SANATI

1. Kendi portresini yaptıran ilk Osmanlı pa-
dişahı aşağıdakilerden hangisidir?
☸ RESİM A) II. Mahmut B) II. Mehmet
 Osmanlı’da portresini yaptıran ilk padişah Fatih Sultan Mehmet’tir. (Gentile C) IV. Murat D) III. Selim
Bellini, Matteo Di Pasti ve Costanzo Da Ferrara’ya yaptırmıştır.) E) II. (Genç) Osman
 Resim öğrenimi için ilk kez Fatih tarafından İtalya’ya Sinan Bey gönderilmiştir.
 “Gül Koklarken Fatih Sultan Mehmet” adlı tablo, Sinan Bey’in öğrencisi olan
Şiblizâde Ahmet’e atfedilmektedir.

Önemli Ressamlar 2. Osmanlı’da ilk resim sergisini açan, aynı

 Şeker Ahmet Paşa: Osmanlı’da ilk resim sergisini Abdülaziz döneminde (1874’te) zamanda Ormanda Geyik, Çoban, Odun-
açmıştır. Ormanda Geyik, Çoban, Koyunlar ve Doğa, Oduncu gibi eserleri vardır. cu, Koyunlar ve Doğa gibi eserleriyle ün-
 Osman Hamdi Bey: Aynı zamanda bir arkeolog da olan Osman Hamdi Bey, Osmanlı lü ressam aşağıdakilerden hangisidir?
Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi ile ilk resim eğitimi veren okul olan Sanayi-i Nefise A) Şiblizâde Ahmet B) Hacı Arif Bey
Mektebi’ni açmıştır. Silah Taciri, Genç Kız Portresi ve Kaplumbağa Terbiyecisi ünlü C) Şeker Ahmet Paşa D) Sinan Bey
eserleri arasında yer alır.
E) Osman Hamdi Bey

☸ MÜZİK
 Osmanlı Devleti’nde musikî eğitimi Enderun Mektebi’nde verilirdi. Bu oku- 3. Osmanlı Devleti’nde ilk Arkeoloji Müzesi
lun musikî bölümü konservatuar gibi görev yapardı. Ayrıca Dârü’l-bedâyi ve ile Sanayi-i Nefise Mektebi’nin kurucusu
Dârü’l-elhan’da (Konservatuar) da müzik eğitimi verilmiştir. olan; Silah Taciri, Kaplumbağa Terbiye-
cisi ve Genç Kız Portresi gibi eserleriyle
Önemli Müzisyenler ünlü Osmanlı arkeologu ve ressamı aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
 Safiyûddin Urme: Bugün kullanılan Türk müziği ve ses sitemini bulmuştur.
 Abdülkadir Merâği: Ebced Notası ve Nağmelerin Külliyatı adlı eserleri yazmıştır. A) Osman Hamdi Bey B) Itrî Efendi
 Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi: XVII. yüzyılda yaşamış olup, Klâsik Türk C) Şeker Ahmet Paşa D) Hâfız Osman
Müziği’nin kurucusu sayılır. “Nevakâr” makamı ile “Tuti-i Mucize-i Guyem” E) İsmail Dede Efendi
bestesiyle ünlüdür. Ayrıca günümüzde de kullanılmakta olan “Bayram Tekbiri,
Cuma Ezanı öncesi okunan Sala, Kutsal Emânetler’in ziyareti sırasında okunan
Salat-ı Ümmiye” besteleri de meşhurdur.
 Hacı Arif Bey: Klâsik Türk Musikîsi’nde çığır açmıştır.
 Tamburi Cemil Bey: 1873 yılında doğan ve tambur icrasına yeni bir üslûp getiren
ve ünlü Çeçen Kızı adlı eserin sahibi olan besteci ve icracıdır. 4. Osmanlı Devleti’nde Klâsik Türk Müziği-
 Hamamizâde İsmail Dede Efendi: 1778-1845 yılları arasında yaşamış, “Nakış” ve nin kurucusu olan, “Nevakâr” makamı ile
“Yine Bir Gülnihal” adlı ünlü şarkıların bestecisidir. “Tuti-i Mucize-i Guyem” bestesiyle ünlü
sanatkâr aşağıdakilerden hangisidir?
 Bunların dışında “Suzi Dilâra” makamını bulan ve günümüze kadar 64 eseri A) Abdülkadir Merâği
ulaşmış olan Osmanlı Padişahı III. Selim de ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır. B) Hacı Arif Bey
C) Tamburi Cemil Bey
D) Hamamizâde İsmail Dede Efendi
E) Buhurîzâde Mustafa Itrî Efendi
☸ HEYKEL
 Osmanlı Devleti’nde pek gelişmemiştir.
 Heykel sanatı ile ilgili eğitim faaliyetleri, Osman Hamdi Bey’in kurduğu Sanayi-i
Nesfise Mektebi ile başlamıştır.

5. Osmanlı Devleti’nde Batılı anlamda tiyat-

☸ TİYATRO ronun gelişmesinde önemli bir değişimi
sağlayan, aynı zamanda İstanbul Şehir
 Dârü’l-bedâyi, Türkiye'de Batılı anlamda tiyatronun gelişmesinde önemli bir Tiyatroları’nın temelini oluşturan ilk kon-
servatuar kurumu aşağıdakilerden han-
değişimi sağlayan Osmanlıdaki ilk konservatuar kurumudur. İstanbul Şehir
gisidir?
Tiyatroları’nın temelini oluşturmuştur.
 İlk Osmanlı Tiyatrosu, Güllü Agop’un Gedikpaşa Tiyatrosu’nda kurduğu ve adı bu A) Dârü’l-fünun B) Dârü’l-elhan
yapıyla özdeşleşmiş tiyatro topluluğudur. İlk Türkçe oyunlar burada oynanmış, C) Dârü’l-bedâyi D) Dârü’l-muallim
Müslüman oyuncular ilk kez burada sahneye çıkmıştır. E) Dârü’l-maarif
 Osmanlı tiyatrosunda tek kişilik oyunlar arasında; kukla, karagöz, meddahlık ve
hokkabazlık vardır.
1-B 2-C 3-A 4-E 5-C

~ 108 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

XIV. OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ

✎ Osmanlı Devleti’nde mimarî eserler çeşitli dönemlere ayrılarak incelenmektedir. 1. Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk mimarî
yapı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hacı Özbek Camii
OSMANLI DEVLETİ’NDE MİMARÎ B) Yeşil Camii
C) Süleyman Paşa Medresesi
D) Yeşil Türbe
E) Hüdâvendigâr Camii
ERKEN DÖNEM KLÂSİK DÖNEM GEÇ DÖNEM
(1300-1500) (1500-1718) (1718-1930)

2. 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından

yaptırılan, Topkapı Sarayı’nın birinci av-
lusunda yer alan ve Osmanlı mimarîsinin
Barok ve Rokoko en eski köşk yapısı olarak bilinen mimarî
Lâle Devri Ampir Üslûp Eklektik Dönem Neoklâsik Dönem eser aşağıdakilerden hangisidir?
Üslûbu
(1718-1730) (1808-1860) (1860-1900) (1900-1930)
(1730-1808) A) Bağdat Köşkü B) Hünkâr Kasrı
C) Revan Köşkü D) Çinili Köşk
E) Malta Köşkü

A) Erken Dönem
✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsi, kuruluştan XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar olan 3. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait,
dönemi kapsar.
I. Edirne Sarayı,
✎ Erken dönem Osmanlı mimarîsinde; II. Çinili Köşk,
 Bilinen ilk yapı Orhan Bey döneminde inşa edilen İznik Hacı Özbek Camii’dir. III. Fatih Külliyesi

 İlk medrese yine Orhan Bey döneminde yapılan İznik Süleyman Paşa Medre- yapılarından hangileri sivil mimarî örnek-
leri arasında yer almaz?
sesi’dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 İlk külliye Mimar Sinaneddin Yusuf tarafından inşa edilen Fatih Külliyesi’dir.
D) I ve II E) II ve III
 En eski köşk ise 1472’de Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Topkapı Sa-
rayı’nın birinci avlusundaki Çinili Köşk’tür.
✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır:
4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Döne-
mi’ne ait mimarî eserlerden biri değildir?
ERKEN DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ A) Rumeli Hisarı
B) Kale-i Sultaniye
C) Hacı Bayram Camii
DİNÎ MİMARÎ SİVİL MİMARÎ ASKERÎ MİMARÎ D) Sahn-ı Seman Medresesi
E) Karatay Medresesi
 Hacı Özbek Camii (İznik) (ilk yapı)  Edirne Sarayı (Edirne)  Kale-i Sultâniye
 Yeşil Camii (İznik)  Uzunköprü (Edirne)  Kilitbahir Kalesi
 Süleyman Paşa Medresesi (İznik)  Irgandi Köprüsü (Bursa)  Bozcaada Kalesi
 Kırgızlar Türbesi (İznik)  Bursa Çarşısı (Bursa)  Çimenlik Kalesi
 Orhan Bey Camii (Bursa)  İpek Han (Bursa)  Anadolu Hisarı
 Hüdâvendigâr Camii (Bursa)  Geyve Han (Bursa)  Rumeli Hisarı
5. Erken dönem Osmanlı mimarîsine ait,
 Yeşil Camii (Bursa)  Çinili Köşk (İstanbul) I. II. Bayezid Külliyesi
 Ulu Camii (Bursa)  Topkapı Sarayı (İst.) II. Anadolu Hisarı
 Yeşil Türbe (Bursa) III. Hüdâvendigâr Camii
 Yeşil Medrese (Bursa) IV. Murâdiye Medresesi
 Murâdiye Medresesi (Bursa)
V. Yeşil Türbe
 Hacı Bayram Camii (Ankara)
 Sahn-ı Seman Medresesi (İst.) yapılarından hangisi dinî amaçlı mimarî
eserlerden biri değildir?
 Fatih Külliyesi (İstanbul)
 Üç Şerefeli Camii (Edirne) A) I B) II C) III D) IV E) V
 II. Bayezid Külliyesi (Edirne)

1-A 2-D 3-C 4-E 5-B

~ 109 ~
“Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet” KPSS / Tarihin Pusulası

B) Klâsik Dönem
✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsi, mimarîde doruk noktasına ulaşıldığı dönemdir. 1. Klâsik Dönem (XVI. yüzyıl) Osmanlı mi-
✎ Klâsik dönem Osmanlı mimarîsinde; marîsinin ustası olan Mimar Sinan’ın ilk
eseri aşağıdakilerden hangisidir?
 İnşa edilen ilk yapı Mimar Hayrettin’in yaptığı Bayezid Camii’dir. A) Nûr-u Osmâniye Camii
 Önemli mimarlar arasında Mimar Sinan, Mimar Hayrettin, Mimar Davut Ağa, B) Selimiye Camii
Mimar Mustafa Ağa, Sedefkâr Mehmet Ağa, Mimar Hasan Ağa gösterilebilir. C) Süleymaniye Camii
D) Sultan Ahmet Camii
 Dönemin en ünlü mimarı (XVI. yüzyılın mimar ustası) Mimar Sinan’dır. Kanuni
E) Haseki Camii ve Külliyesi
Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde Mimarbaşı olarak görev
yapmıştır.
 400’e yakın esere imza atan Mimar Sinan’ın bilinmesi gereken başlıca eserleri
şunlardır:

MİMAR SİNAN’IN ÖNEMLİ ESERLERİ 2. Mimar Sinan’ın,

I. Şehzâde Camii,
İlk eseri Haseki Hürrem Sultan Camii ve Külliyesi İstanbul II. Selimiye Camii,
Çıraklık Eseri Şehzâde Camii İstanbul III. Süleymaniye Camii
eserlerinin “çıraklık”, “kalfalık”, “ustalık” dö-
Kalfalık Eseri Süleymaniye Camii İstanbul nemi olarak sıralanışı aşağıdakilerden
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Ustalık Eseri Selimiye Camii Edirne
I II III
A) Çıraklık Kalfalık Ustalık
 Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi, 2011 yılında UNESCO tarafından “Dünya Miras B) Kalfalık Ustalık Çıraklık
Listesi”ne alınmıştır. C) Ustalık Kalfalık Çıraklık
D) Çıraklık Ustalık Kalfalık
 1609-1616 yılları arasında Mimar Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından inşa edilen ve E) Kalfalık Çıraklık Ustalık
Avrupalıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” olarak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin
“altı minareli ilk camisi” olan ünlü eser ise Sultan Ahmet Camii’dir.

✎ Dönemin diğer mimari eserleri ise şunlardır:
KLÂSİK DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ
DİNÎ MİMARÎ
 Bayezid Camii (İstanbul)
 Haseki Camii (İstanbul)
 Şehzâde Camii (İstanbul)
 Süleymaniye Camii (İstanbul)
 Selimiye Camii (Edirne)
 Rüstem Paşa Camii (İstanbul)
 Mihrimah Sultan Camii (İstanbul)
 Sultan Ahmet Camii (İstanbul)
 Rüstem Paşa Medresesi (İstanbul)
 Süleymâniye Medresesi (İstanbul)
 Selimiye Medresesi (Edirne)
 Hürrem Sultan Türbesi (İstanbul)
 II. Selim Türbesi (İstanbul)
 Eyüp Sultan Türbesi (İstanbul)
 Şehzâde Mehmet Türbesi (İstanbul)
 Yeni Camii ve Külliyesi (İstanbul)
 Köprülü Mehmet Paşa Külliyesi
 Kara Mustafa Paşa Külliyesi
3. 1609-1616 yılları arasında Sedefkâr Meh-
met Ağa tarafından inşa edilen ve Avru-
palıların “Mavi Camii (Blue Mosque)” ola-
rak adlandırdığı, ayrıca Türkiye’nin altı
minareli ilk camisi olan ünlü mimarî eser
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Süleymaniye Camii
B) Sultan Ahmet Camii
SİVİL MİMARÎ C) Mihrimah Sultan Camii
 Mostar Köprüsü (Bosna) D) Nûr-u Osmâniye Camii
 Osiyek Köprüsü (Hırvatistan) E) Selimiye Camii ve Külliyesi
 Drina Köprüsü (Bosna)
 Rüstem Paşa Kervansarayı (İstanbul)
 Kara Mustafa Paşa Kervansarayı
 Sokullu Mehmet Paşa Kervansarayı
 Revan Köşkü (İstanbul)
 Bağdat Köşkü (İstanbul) 4.
 Hünkâr Kasrı (İstanbul) I. Mostar Köprüsü,
 Mısır Çarşısı (İstanbul) II. Rüstem Paşa Kervansarayı,
 Kanuni Sultan Süleyman Çeşmesi (İst.) III. Hünkâr Kasrı
 Şemsi Paşa Kütüphanesi (İstanbul)
 Seddü’l-bahir Kalesi (Askerî) Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dö-
nemi’ne ait sivil mimarî eserlerdendir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
1-E 2-D 3-B 4-E

~ 110 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Osmanlı Devleti’nde Kültür ve Medeniyet”

C) Geç Dönem
✎ Geç dönem Osmanlı mimarîsinde Batı (Avrupa) etkisinin görüldüğü dönemdir. 1. Osmanlı Devleti’nde, “Barok ve Rokoko”
✎ İlk ciddi değişim Lâle Devri ile başlamış, Batı etkisinde sivil mimarî örnekleri oluştu- tarzı Avrupa mimarîsi örnek alınarak in-
şa edilen ilk mimarî eser aşağıdakilerden
rulmuştur. Bunlar içerisinde III. Ahmet Çeşmesi sivil mimarînin en güzel örneğidir. hangisidir?
✎ XVIII. yüzyılın sonlarına doğu Barok ve Rokoko tarzı üslûplar yaygınlaşmıştır. Barok A) III. Ahmet Çeşmesi
ve Rokoko tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği Nûr-u Osmâniye Camii’dir. B) Nûr-u Osmâniye Camii
C) Süleymaniye Medresesi
✎ XIX. yüzyılda Batı’ya özgü olan Ampir üslûp, sonraki süreçte farklı tarzların karıştı-
D) Sultan Ahmet Camii
rılmasıyla oluşturulan Eklektik (Seçmeci) üslûp etkili olmuştur.
E) Sadâbad Kasrı
✎ XX. yüzyıl başlarından itibaren ise seçmeciliğin yerini “Millî Tarz” almıştır. Türk mi-
marîsinde bu döneme Neoklâsik Dönem (1900-1930) adı verilmiştir.

GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARÎ ESERLERİ

2. Osmanlı Dönemi’ne ait,
☸ LÂLE DEVRİ (1718-1730) I. Lâleli Camii
II. Aynalıkavak Kasrı
 Sadâbad Kasrı (İstanbul)
III. Yıldız Sarayı
 Nevşehirli İbrahim Paşa Külliyesi (İstanbul)
 III. Ahmet Çeşmesi (İstanbul) IV. Sahn-ı Seman Medresesi
V. Çırağan Sarayı
yapılarından hangisinde Avrupa etkisin-
☸ BAROK VE ROKOKO ÜSLÛBU (1730-1808) den söz edilemez?
 Nûr-u Osmâniye Camii (İstanbul) (Avrupa mimarîsinin ilk örneğidir.) A) I B) II C) III D) IV E) V
 Lâleli Camii (İstanbul)
 Eyüp Sultan Camii (İstanbul)
 Selimiye Kışlası (İstanbul)
 Levent Kışlası (İstanbul)
 İshak Paşa Sarayı (Ağrı-Doğubayazıt) (1784)

3. Osmanlı mimarîsi 1808-1860 arası dönem-

☸ AMPİR ÜSLÛP (1808-1860) de Avrupa’ya özgü “Ampir Üslûp” adı veri-
len bir akımın etkisi altına girmiştir.
 Ortaköy Camii (İstanbul) Osmanlı dönemine ait aşağıdaki mimarî
 Nusretiye Camii (İstanbul) eserlerden hangisinde “Ampir Üslûp” kul-
 Dolmabahçe Camii (İstanbul) lanıldığı savunulabilir?
 Dolmabahçe Sarayı (İstanbul) A) Dolmabahçe Sarayı
 Yıldız Sarayı (İstanbul) B) Süleymaniye Camii
 Alay Köşkü (İstanbul) C) Fatih Külliyesi
D) Nûr-u Osmâniye Camii
☸ EKLEKTİK (SEÇMECİ) DÖNEM (1860-1900) E) II. Bayezid Külliyesi

 Vâlide Camii (İstanbul)

 Hamidiye Camii (İstanbul)
 Çırağan Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.)
 Beylerbeyi Sarayı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.)
 Aynalıkavak Kasrı (İstanbul) (Mimarı Sarkis Balyan’dır.)
4. 1685 yılında Çolak Abdi Paşa tarafından
“Barok ve Rokoko” tarzı Avrupa mimarîsi
☸ NEOKLÂSİK DÖNEM (1900-1930) örnek alınarak inşasına başlanan, 1784
yılında tamamlanıp hizmete açılan Ağrı-
 Bebek Camii (İstanbul) Doğubayazıt’taki Osmanlı Dönemi’ne ait
 Bostancı Camii (İstanbul) mimarî eser aşağıdakilerden hangisidir?
 Haydarpaşa İskelesi (İstanbul) A) Hamidiye Kasrı
 Alman Çeşmesi (İstanbul) (Alman İmparatoru II. Wilhelm’in hediyesidir.) B) Alay Köşkü
C) İshak Paşa Sarayı
 DİKKAT!... D) Osiyek Köprüsü
Değerli adaylar, Osmanlı mimarî eserleriyle ilgili sorularda özellikle “mimarî eserle- E) Rüstem Paşa Medresesi
rin adına”, “mimarî eserin bulunduğu şehre” ve “mimarî eserlerde Avrupa etkisi-
nin olup olmadığına” dikkat etmeniz gerekmektedir. Eğer bir mimarî eser İznik, Bur-
sa, Edirne ya da İstanbul’da ise büyük olasılıkla Osmanlı dönemi eseridir. 1-B 2-D 3-A 4-C

~ 111 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

V. BÖLÜM
XVII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DURAKLAMA DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(-) (-) (1) (-) (-) (-) (1) (-) (1) (-) (-) (-) (-)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(1) (-) (2) (2) (2) (1) (-) (-)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin KPSS Lisans ve Ön Lisans adayları için bu bölüm ile ilgili soru sor-
ma ihtimali de düşüktür. Nitekim soru analizlerinde de görüleceği üzere bugüne kadar sadece
“3” soru sorulmuştur. Öte yandan Duraklama Dönemi KPSS Ortaöğretim adayları için son de-
rece önemlidir. Öyle ki adaylara son iki sınavda toplam “4” soru yöneltilmiştir.
Bu bölüme ilişkin sorular içerik olarak ıslahat çalışmaları ve duraklamanın nedenleri-sonuç-
ları ile ilgilidir. Genellikle siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır. Özellikle konular ele
alınırken padişah ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne gibi ıslahatlar yaptıklarına dikkat
edilmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

❆ DURAKLAMA DÖNEMİ [XVII. YÜZYIL] (1579-1699)

1. Osmanlı Devleti’nde en fazla taht deği-
☸ Duraklama Dönemi Padişahları şikliği hangi yüzyılda yaşanmıştır?

 III. Murat (1574-1595) A) XV. B) XVI. C) XVII.

D) XVIII. E) XIX.
 III. Mehmet (1595-1603)
 I. Ahmet (1603-1617)
 I. Mustafa (1617-1618)
 II. Osman (Genç) (1618-1622)
 I. Mustafa (2. kez) (1622-1623) 2.
 IV. Murat (1623-1640) I. III. Mehmet,
II. III. Selim,
 İbrahim (1640-1648)
III. II. Osman(Genç)
 IV. Mehmet (Avcı) (1648-1687)
Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-
 II. Süleyman (1687-1691) leti’nde “Duraklama Dönemi” padişahları
arasında yer almaz?
 II. Ahmet (1691-1695)
 II. Mustafa (1695-1703) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

✎ Osmanlı tarihinde 1579’da Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 Karlofça Ba-
rış Antlaşması’na kadar geçen döneme “Duraklama Dönemi” adı verilmiştir.
✎ Bu dönemde savaşların uzun sürmesi, yönetimdeki aksaklıklar, askerî ve ekonomik
yapıdaki bozulmalar ve bunların sonucunda ortaya çıkan isyanlara bağlı olarak dev-
let kurumları zamanla işlerliğini yitirmeye başlamıştır. 3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-
ti’nde duraklama dönemi padişahları ara-
sında gösterilemez?
I. DURAKLAMANIN NEDENLERİ A) IV. Murat B) I. Ahmet C) II. Osman
D) II. Mahmut E) IV. Mehmet
A. İÇ NEDENLER

 Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamalarında ortaya çıkan sorunlar

“iç neden” olarak algılanmalıdır. Yani herhangi bir neden, doğrudan devletin kendi
yapısından kaynaklanıyorsa bu bir “iç neden”dir.

4. Osmanlı Devleti’nde 1579 yılında Sokullu

1. Merkezî Yönetimin Bozulması Mehmet Paşa’nın ölümünden 1699 yılın-
da imzalanan Karlofça Barış Antlaşması-
✎ Şehzâdelerin sancağa çıkma uygulamasına son verilerek Kafes Usulü’ne geçilmesi, na kadar geçen dönem aşağıdakilerden
hangisidir?
böylece yönetime deneyimsiz ve yeteneksiz padişahların gelmesi
A) Duraklama B) Gerileme C) Kuruluş
✎ Padişahların tecrübesiz olması nedeniyle, devlet adamlarının ve özellikle de saray
kadınlarının yönetimde etkili olması D) Yükselme E) Dağılma

✎ Çocuk yaştaki padişahların yönetime gelmesi

✎ Sık sık taht değişikliklerinin yaşanması

 Osmanlı Devleti’nde en fazla taht değişikliğinin yaşandığı yüzyıl XVII. yüzyıldır.

✎ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) ile yönetime yeteneksiz kişilerin getirilmesi

5. XVII. yüzyıldan itibaren sancak sistemine
son verilmesiyle birlikte uygulamaya ko-
nulan yeni sistem aşağıdakilerden han-
2. Ordu ve Donanmanın Bozulması gisidir?
✎ Devşirme sisteminin ve buna bağlı olarak Yeniçeri Ocağı’nın bozulması A) Gedik B) Kafes C) Tımar
✎ Yeniçeri Ocağı için geçerli olan “Ocak, devlet içindir.” anlayışı yerine “Devlet, ocak D) İltizam E) Lonca
içindir.” anlayışının benimsenmesi
✎ Tımar sisteminin bozulması ve buna bağlı olarak güvenlik ve üretim faaliyetlerinde
sorunların ortaya çıkması 1-C 2-B 3-D 4-A 5-B

~ 115 ~
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

3. Ekonomi ve Maliyenin Bozulması

✎ Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak tarım gelirlerinin azalması
1. Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemi-
✎ Savaşların sonuçsuz kalması nedeniyle ganimetlerin ve vergilerin azalması ne girmesinde etkili olan,

✎ Sık sık yaşanan padişah değişikliklerinin hazineye yük olması (Cülûs Bahşişi) I. doğal sınırlara ulaşması,
II. eğitimde yozlaşmanın yaşanması,
✎ Lüks ve israf sonucunda saray masraflarının artması
III. ordu ve donanmanın bozulması
gelişmelerinden hangilerinin iç nedenler
4. Sosyal Yapının Bozulması arasında olduğu savunulabilir?

✎ Tımar sisteminin bozulmasıyla güvenlik sorunlarının artması ve isyanların çıkması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

✎ Üretim ve güvenlik sorunu nedeniyle şehirlere göçlerin artması D) I ve III E) II ve III

✎ Halkın devlete olan güveninin azalması

5. Eğitim Sisteminin Bozulması

2. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde “Beşik
✎ Osmanlı Devleti’nin bilim alanında Avrupa’ya ayak uyduramaması ve geri kalması Ulemâlığı” sisteminin ortaya çıkmasının,
✎ Medreselerde fen derslerinin (fizik, kimya, vb.) okutulmaması I. ekonomi,
✎ İlmiye (Ulema) sınıfının bozulması II. ordu,
III. eğitim
 Müderrisliğin babadan oğula geçmesi, Beşik Ulemâlığı sistemini ortaya çıkarmış ve alanlarından hangilerini olumsuz etkile-
bu da eğitimde bilgisiz kişilerin görev almasına yol açmıştır. (Eğitimde yozlaşma) diği savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III

B. DIŞ NEDENLER

 Osmanlı Devleti’nin kendi uygulamaları dışında ortaya çıkan ve özellikle Avrupa’daki

birtakım gelişmelerin sebep olduğu sorunlar “dış neden” olarak algılanmalıdır. Yani 3. Osmanlı Devleti’nin “Duraklama” nedenleri
herhangi bir neden, devletin kendi yapısından kaynaklanmıyorsa bu “dış neden”dir. iç ve dış olmak üzere iki gruba ayrılır.
Buna göre,
I. Coğrafî Keşiflerin gerçekleşmesi,
II. devşirme sisteminin bozulması,
1. Devletin Doğal Sınırlara Ulaşması III. maliyenin bozulması
✎ Osmanlı Devleti’nin İran, Avusturya gibi devletlerle komşu olması gelişmelerinden hangilerinin dış neden-
ler arasında olduğu savunulabilir?
✎ Çöl, okyanus, dağlar gibi doğal nedenlere bağlı olarak ilerlemenin durması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
2. Coğrafî Keşifler Sonrası Ticaret Yolarının Değişmesi
✎ Coğrafî Keşifler sonucu Avrupa devletlerinin yeni ticaret yolları bulması ve Osmanlı
Devleti’nin denetiminde olan ticaret yollarının önemini kaybetmesi

3. Reform ve Rönesans Hareketleri

4. Aşağıdakilerden hangisi Duraklama Dö-
✎ Almanya’da ortaya çıkan Reform hareketleri özgür düşünceye ortam hazırlarken, nemi’nin özelliklerinden biri değildir?
İtalya’da ortaya çıkan Rönesans hareketleri de Avrupa’yı bilim ve teknik alanında A) Gelir kaynaklarının azalması
geliştirmiştir. B) İç isyanların çıkması
✎ Osmanlı Devleti ise bu gelişmelere ayak uyduramamış ve Avrupa’nın gerisinde C) Doğuda ve batıda en geniş sınırlara
kalmıştır. ulaşılması
D) Yükselme dönemine göre daha çok
fetih yapılması
4. Osmanlı Devleti’ne Karşı Avrupa’nın Kutsal İttifak Oluşturması E) Yeniçerilerin yönetimde etkili olması

✎ Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’ne karşı birleşmesi ve kurdukları ittifaklarla

Osmanlı’nın ilerleyişini durdurmaları 1-E 2-C 3-A 4-D

~ 116 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

II. DURAKLAMA DÖNEMİ İSYANLARI

A. İSTANBUL (MERKEZ) İSYANLARI 1. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda iç
isyanların çıkmasında,
✎ XVII. yüzyılda İstanbul’da Yeniçerilerin çıkardığı isyanlardır.
I. yönetim,
✎ Temel sebebi merkezî otorite boşluğuna bağlı ekonomik sıkıntılardır. II. maliye,
✎ İsyanlar rejime değil, kişiye yönelik ortaya çıkmıştır. III. ordu

✎ Bu isyanların en önemlisi II. (Genç) Osman’a karşı çıkan isyandır. Yeniçeri Ocağı’nı alanlarından hangilerindeki bozulmaların
etkili olduğu savunulabilir?
kaldırmayı düşünen Genç Osman, bu düşüncesi nedeniyle yeniçeriler tarafından
öldürülmüştür. (Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padişahtır.) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

✎ IV. (Avcı) Mehmet döneminde de ayaklanan Yeniçeriler, sıkıntıların sorumlusu ol- D) II ve III E) I, II ve III
duğunu düşündükleri 36 devlet adamının idamını istemişlerdir. Öldürülen devlet
adamları çınar ağaçlarına asıldığı için Osmanlı tarihinde bu olaya Çınar Olayı ya da
Vaka-i Vakvâkiye denilmiştir.
2. Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı’nı
✎ Ayaklanmalar Yeniçerilere birtakım tavizler verilerek sonuçlandırılmıştır.
kaldırmaya yönelik ilk adımı atan padi-
✎ Bu isyanlar sonucu; şah aşağıdakilerden hangisidir?

 Merkezî otorite zayıflamıştır. A) I. Ahmet B) IV. Murat C) II. Osman

D) II. Mahmut E) III. Mehmet
 Yönetimde Yeniçerilerin etkisi artmıştır.
 Halkın devlete olan güveni azalmıştır.
 Toplum düzeni bozulmuştur.

3. XVII. yüzyılda önemli bir Yeniçeri isyanı

olan ve 36 devlet adamının idamıyla so-
B. CELÂLİ (ANADOLU) İSYANLARI nuçlanan “Vak’a-yi Vakvâkiye” (Çınar
Olayı), aşağıdaki padişahlardan hangisi
✎ XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanlara Celâli İsyanları adı verilmiştir. Bu isim, döneminde yaşanmıştır?
Yavuz döneminde Yozgat’ta çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması’ndan gelmektedir.
A) IV. Mehmet B) II. Osman C) I. Ahmet
✎ İsyanların temel sebebi, tımar sisteminin bozulmasına ve merkezî otoritenin bozul- D) I. Mustafa E) IV. Murat
masına bağlı olarak ortaya çıkan ekonomik sıkıntılardır.
✎ XVI. yüzyılın sonlarından itibaren ortaya çıkan Celâli İsyanları arasında en önemli
olanları Karayazıcı, Tavil Ahmet, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Gürcü
Nebî ve Deli Hasan isyanlarıdır. 4.
✎ Anadolu’da çıkan bu isyanlar sonucu; I. Karayazıcı
 Merkezî otorite zayıflamıştır. II. Canbolatoğlu
III. Gürcü Nebî
 Eyâlet yönetimi bozulmuştur.
IV. Bozoklu Celâl
 Halkın can güvenliği kalmamıştır.
Yukarıdaki isyan hareketlerinden hangi-
 Devlete olan güven azalmıştır. leri XVII. yüzyılda ortaya çıkmamıştır?

A) I ve II B) Yalnız IV C) I ve IV
 Celâli İsyanları sonucunda üretim ve güvenlik azalmış, canlarını kurtarmak isteyen
köylüler yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmıştır. XVII. yüzyılda yaşanan bu D) II ve III E) III ve IV
göç olayı Osmanlı tarihinde Büyük Kaçgun adı ile anılmaktadır.

C. EYÂLET İSYANLARI
5. XVII. yüzyılda ortaya çıkan isyanlarda
✎ XVII. yüzyılda merkezî otoritenin zayıflamasıyla birlikte merkezden uzak eyâletler- aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu
de de (Eflâk, Boğdan, Bağdat, Kırım, Yemen, Trablusgarp) ayaklanmalar çıkmıştır. savunulamaz?
A) Maliyenin bozulması
✎ Bu ayaklanmaları bazı yerel yöneticilerin isyanları izlemiştir. Sivas Valisi Vardar Ali
B) Merkezî otoritenin zayıflaması
Paşa ve Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa bunlar arasında yer almaktadır.
C) Tımar sisteminin bozulması
✎ Bu isyanların temel sebebi ise eyâletlerde devlet denetimini azaltmaktır. D) Milliyetçilik hareketlerinin başlaması
✎ Eyâlet isyanları da merkezî otoriteyi zayıflatmıştır. E) Toplumsal yapının bozulması

 XVII. yüzyılda çıkan isyanlarda Milliyetçilik akımının etkisinden söz edilemez.

1-E 2-C 3-A 4-B 5-D

~ 117 ~
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

III. DURAKLAMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER

✎ III. Murat döneminde 1577-1590 yılları arasında İran’la yapılan savaşlar sonucunda 1. Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda doğu-
imzalanan Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması ile Osmanlı Devleti doğuda en geniş da en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma
aşağıdakilerden hangisidir?
sınırlarına ulaşmıştır.
A) Zitvatoruk B) Vasvar
✎ 1596’da III. Mehmet döneminde Avusturya ile yapılan Haçova Savaşı kazanılmıştır.
C) Kasr-ı Şirin D) Ferhat Paşa
Haçova Savaşı Osmanlı Devleti’nin batıda kazandığı son meydan savaşıdır.
E) Bucaş
✎ I. Ahmet döneminde 1606’da Avusturya ile Zitvatoruk Antlaşması imzalanmıştır.
Bu antlaşma ile Avusturya arşidükü (prensi) Osmanlı padişahı ile denk sayılmış ve
Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki üstünlüğü son bulmuştur.
✎ Yine I. Ahmet döneminde İran’la imzalanan 1611 Nasuh Paşa Antlaşması ile Fer- 2. Osmanlı Devleti’nin Rusya ile imzaladığı
hat Paşa Antlaşması ile kaybedilen yerler geri alınmıştır. Ancak 1617-1618 yılların- ilk resmî antlaşma aşağıdakilerden han-
gisidir?
da yapılan savaş sonunda imzalanan Serav Antlaşması ile sınırlar Nasuh Paşa Ant-
laşması’ndaki eski şekline geri dönmüştür. A) Kasr-ı Şirin B) Bahçesaray
C) Bucaş D) Serav
✎ II. (Genç) Osman döneminde düzenlenen Lehistan (Hotin) Seferi ise başarıyla so-
E) Ferhat Paşa
nuçlanmış ve 1621’de Hotin Antlaşması imzalanmıştır.
✎ 1664’te Osmanlı-Avusturya arasında imzalanan Vasvar Antlaşması ile Osmanlı son
kez Avusturya’dan savaş tazminatı almıştır.
✎ IV. Murat döneminde düzenlenen Revan ve Bağdat seferleri sonucunda 1639’da
Osmanlı Devleti ile İran arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalanmıştır. 3.
I. Nasuh Paşa,
 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile günümüz Türkiye-İran sınırının temelleri atılmıştır. II. Kasr-ı Şirin,
III. Bucaş
✎ IV. Mehmet döneminde ise Lehistan ile yapılan mücadeleler sonucunda 1672’de Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Dev-
Bucaş Antlaşması imzalanmıştır. Bucaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti batıda en leti’nin İran’la yaptığı antlaşmalar arasın-
geniş sınırlarına ulaşmıştır. da yer alır?

✎ 1676-1681 yılları arasında gerçekleşen Osmanlı-Rus savaşları sonucunda Osmanlı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Devleti ile Rusya arasında 1681’de Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalanmıştır. D) II ve III E) I, II ve III

 Bahçesaray Antlaşması Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk resmî antlaşmadır.

✎ Yine IV. Mehmet döneminde, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından
1683’te Viyana kuşatılmış, ancak bu kuşatma bozgunla sonuçlanmıştır. Bu bozgun 4. Osmanlı Devleti, aşağıdaki antlaşmalar-
dan hangisiyle ilk kez büyük çapta top-
Osmanlı Devleti’ni Balkanlar’dan atma düşüncesiyle Kutsal Haçlı İttifakı’nın ortaya
rak kaybı yaşamıştır?
çıkmasına yol açmıştır.
A) Karlofça B) Kasr-ı Şirin
✎ Yaklaşık 16 yıl süren Osmanlı-Kutsal Haçlı İttifakı savaşları sonunda Osmanlı Devleti C) Vasvar D) Çehrin
barış istemek zorunda kalmıştır. E) Zitvatoruk
✎ Osmanlı Devleti 1699’da Avusturya-Lehistan-Venedik ile Karlofça Antlaşması’nı,
Rusya ile de 1700’de İstanbul Antlaşması’nı imzalamıştır.

 Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti ilk kez büyük çapta toprak kaybetmiştir.
5.
I. Tiryaki Hasan Paşa
II. Tarhuncu Ahmet Paşa
III. Kuyucu Murat Paşa
IV. DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI IV. Ahmet Cevdet Paşa
Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyıl ıs-
✎ XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu güç duruma çare bulmak için lahatçılarından biri değildir?
ıslahatların yapılması gereği duyulmuştur. Islahatların amacı, devlete eski gücünü
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III
kazandırmak, yönetim, ordu ve maliyeyi düzeltmekti. Ancak ıslahatlar yüzeysel
kalmış, sorunların sebeplerine inilememiş ve ıslahatlar kalıcı olmamıştır. D) II ve IV E) III ve IV

✎ XVII. yüzyılın ıslahatçıları; III. Mehmet, I. Ahmet, II. Osman, IV. Murat, Tarhuncu
Ahmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Tiryaki Hasan Paşa ve Köprülüler’dir. 1-D 2-B 3-C 4-A 5-B

~ 118 ~
TOKMAK
KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

A. XVII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

 Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır.
1. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ısla-
 Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır. hatlarının özelliklerinden biri değildir?
 Sadece askerî ve ekonomik alanlarda ıslahat yapılmıştır. A) Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet
politikası haline gelememiştir.
 Eğitim, hukuk ve yönetim alanlarında ıslahat yapılmamıştır. B) Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır.
 Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel kalmıştır. C) Köklü ıslahatlar yapılamamış, yüzeysel
kalmıştır.
 İsyanları önlemeye yönelik olduğu için askerî niteliklidir.
D) Daha çok maliye, hukuk ve yönetim
 Islahatların amacı merkezî otoriteyi arttırmaktır. alanlarında ıslahat yapılmıştır.
 Topluma inilemediğinden kalıcı olamamıştır. E) Baskı, şiddet ve korkuya dayalıdır.

 Islahatlar kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline gelememiştir.

2. XVII. yüzyılda ıslahatların ağırlıklı olarak

1. III. Mehmet Dönemi Islahatları askerî ve malî alanda yoğunlaşması,
✎ Sancağa çıkan ve bu sistemde eğitim gören son padişahtır. Tahta çıktığı gece 19 er- I. savaşlarda alınan yenilgilerin artması,
kek kardeşini (bazı tarihçilere göre 20 kız kardeşini de) boğdurtmuştur. II. tımar sisteminin bozulması,
✎ III. Mehmet, Kanunî’den sonra ordunun başında sefere çıkan ilk padişahtır. III. saray masraflarının artması
✎ Şehzâde eğitiminde önemli bir yere sahip olan Sancak Sistemi kaldırılmıştır. durumlarından hangilerinin sonuçları
arasında gösterilebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

2. I. Ahmet Dönemi Islahatları D) II ve III E) I, II ve III
✎ Sancak sisteminin kaldırılmasından sonra onun yerine Kafes Sistemi getirilmiştir.

 Kafes Sistemi’yle şehzâdelerin sarayda kapatıldığı bölüme şimşirlik adı verilmiştir. Bu

isim sarayın etrafındaki şimşir ağaçlarından gelmektedir. 3. Osmanlı Devleti’nde, şehzâdelerin san-
cağa çıkma usulüne son veren padişah
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Bir bakıma oda hapsi anlamına gelen Kafes Sistemi, yönetim tecrübesinden yoksun
A) I. Ahmet B) IV. Murat C) III. Selim
deneyimsiz kişilerin padişah olmasına yol açmıştır.
D) III. Mehmet E) I. Mustafa
✎ I. Ahmet sancağa çıkmadan tahta geçen ilk padişahtır.
✎ Bu dönemde verâset sisteminde değişikliğe gidilmiştir. Yapılan değişiklikle, tahta
geçecek kişiler için “en büyük ve olgun olan” (Ekber ve Erşed) kuralı getirilmiştir.
Bu değişiklikteki amaç taht kavgalarını önlemektir. 4. Osmanlı Devleti’nde veraset sistemini
değiştirerek “Ekber ve Erşed” sistemini
getiren padişah aşağıdakilerden hangi-
sidir?
3. Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa’nın Çalışmaları A) II. Osman B) IV. Murat C) I. Ahmet
✎ I. Ahmet dönemi sadrazamlarından biri olan Kuyucu Murat Paşa ile Tiryaki Hasan D) III. Ahmet E) I. Mustafa
Paşa, Celâli İsyanları’nı bastırmak ve merkezî otoriteyi güçlendirmek için baskı ve
şiddete başvurmuştur. Ancak tamamen askerî tedbirlere yönelik olduğu için uzun
sürmemiş, isyanlar yeniden başlamıştır.
5.
 "Kuyucu" lakabını öldürttüğü Celâli isyancılarını ve onların destekçilerini ölü ve diri I. Koçi Bey,
olarak derin kuyulara gömdürmesi nedeniyle almıştır. Çok soğukkanlı, gaddar ve II. Tiryaki Hasan Paşa,
acımasız olduğu bilinen Kuyucu Murat Paşa’nın Anadolu'da öldürttüğü kişi sayısının III. Kuyucu Murat Paşa
30.000 kişiyi geçtiği belirtilmektedir.
Yukarıdaki devlet adamlarından hangile-
rinin merkezî otoriteyi güçlendirmek için
baskı ve şiddet unsurunu kullandığı
savunulamaz?
4. II. (Genç) Osman Dönemi Islahatları
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ II. (Genç) Osman, şeyhü’l-islâmın “fetva vermek” dışındaki tüm yetkilerini elinden
D) I ve III E) II ve III
alarak ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmasını önlemeye çalışmıştır.
✎ İlk kez saray dışından evlenerek saray kadınlarının etkinliğini azaltmıştır.
✎ XVII. yüzyılda sosyal alanda ıslahat yapan ilk Osmanlı padişahıdır. 1-D 2-E 3-D 4-C 5-A

~ 119 ~
“XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Başkenti İstanbul’dan Anadolu’ya taşımayı düşünmüştür.

✎ İlk kez Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düşünmüş, ancak bu düşüncesi hayatına mâl
olmuştur. (Yedikule Zindanları’nda boğularak öldürülmüştür.) 1.
I. Koçi Bey,
II. Kâtip Çelebi,
 Osmanlı tarihinde Yeniçeri isyanı sonucunda öldürülen ilk padişah II. Osman’dır.
III. Evliyâ Çelebi
Yukarıdakilerden hangileri XVII. yüzyılda
Osmanlı Devleti’ni içinde bulunduğu kö-
5. IV. Murat Dönemi Islahatları tü durumdan kurtarmak amacıyla çareler
aramış ve çeşitli raporlar hazırlamıştır?
✎ Baskı ve şiddete dayanan kuvvetli bir disiplin sağlamıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Yeniçeri Ocağı’nı yeniden düzenlemiştir. D) I ve III E) II ve III
✎ İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı, içki ve tütün yasağı getirmiş, kahvehaneleri
kapattırmıştır.
✎ Devlet sorunlarını ve bu sorunların çözüm yollarını tespit etmek için ilk kez devlet
adamlarına çeşitli raporlar hazırlatmıştır.
✎ Bu raporlardan en önemlisi 1631’de hazırlanan ve IV. Murat’a sunulan Koçi Bey
Risâlesi’dir. Ancak sorunların çözümüne yönelik olan bu risâle, IV. Murat’ın ölümü 2. XVII. yüzyılda kasideleriyle ünlü olan ve
“Zarrî” mahlasıyla yazmış olduğu hiciv
nedeniyle uygulanamamıştır. şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafın-
dan boğdurularak öldürülen ünlü şair
aşağıdakilerden hangisidir?
 Koçi Bey XVII. yüzyılda yazdığı risâleleri IV. Murat ve Sultan İbrahim’e sunmuştur.
A) Nedim B) Nâbi C) Fuzulî
D) Bâki E) Nef’i
✎ IV. Murat döneminde risâle hazırlayan bir diğer önemli kişi Kâtip Çelebi’dir. Tarih,
coğrafya, tıp, astronomi gibi pek çok alanda kendisini geliştirmiş olan Kâtip Çelebi,
4 bölümden oluşan “Düsturü’l Amel li-Islahi’l Halel” adlı risâlesinde, Osmanlı Dev-
leti’nin ömrünün uzaması için çeşitli önlemlere ve önerilere yer vermiştir.
✎ Bu iki risâle yazarı dışında Lütfi Paşa, Gelibolulu Mustafa Âli, Veysî ve Aziz Efendi
gibi pek çok risâle yazan önemli devlet adamı olmuştur.
3.
✎ Bu dönemde kasideleriyle ünlü şair Nef’i’dir. Zarrî (zararlı) mahlasıyla şiirler yazan
I. IV. Murat,
Nef’i, hiciv (eleştiri) şiirleri nedeniyle Sultan IV. Murat tarafından boğdurulmuştur.
II. II. Osman,
III. Sultan İbrahim
6. Kemankeş Kara Mustafa Paşa’nın Çalışmaları Koçi Bey, XVII. yüzyılda Osmanlı devlet
yapısında ortaya çıkan aksaklıkları ve
✎ IV. Murat’ın son dönemleriyle Sultan İbrahim döneminde sadrazamlık yapmıştır. bunların çözüm yollarını anlattığı ünlü ri-
sâlesini yukarıdaki padişahlardan hangi-
✎ Maliyeyi düzenlemek için ayarı düşük paraları toplatmıştır.
lerine takdim etmiştir?
✎ Askerlerin isyanlarını önlemek için maaşlarını ödemiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Vergi sisteminde çeşitli düzenlemeler yapmıştır.
D) I ve III E) I, II ve III
✎ Özellikle saray masraflarına yönelik aldığı tedbirler üzerine, hem Kösem Sultan’ın
entrikaları hem de çıkarları zedelenen bazı devlet adamlarının etkisiyle 1644’te
Sultan İbrahim’in emriyle idam edilmiştir.

7. IV. Mehmet Dönemi Islahatları 4. Osmanlı tarihinde, IV. Mehmet’in annesi

olan ve 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en
✎ IV. Mehmet 6-7 yaşlarındayken padişah olduğu için saraydaki ağalar ve özellikle de uzun süre bu unvanı kullanan Osmanlı
vâlide sultanın etkisi altında kalmıştır. sultanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dil-û Âşûb Vâlide Sultan
 Osmanlı tarihinde 34 yıl “Vâlide Sultan” olarak en uzun süre vâlide sultan olma un- B) Hatice Turhan Sultan
vanı, IV. Mehmet’in annesi, Sultan İbrahim’in eşi Hatice Turhan Sultan’a aittir. C) Ayşe Hafsa Vâlide Sultan
D) Şâh-i Hûban Sultan
✎ IV. Mehmet ilerleyen dönemlerde iktidarının güçlendirmiş, Tarhuncu Ahmet Paşa E) Mâh-peyker Kösem Sultan
ve Köprülü Mehmet Paşa gibi önemli devlet adamlarına sadrazamlık görevi verip
otoritesini sağlamlaştırmak istemiştir. Bu yüzden IV. Mehmet dönemine damgası-
nı vuran asıl ıslahatçılar bahsettiğimiz bu kişilerdir. 1-C 2-E 3-D 4-B

~ 120 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Duraklama Dönemi)”

8. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın Çalışmaları

✎ Tarhuncu Ahmet Paşa IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
1. Osmanlı Devleti’nde malî alanda birtakım
✎ Osmanlı Devleti’nde ilk denk bütçeyi hazırlamıştır. düzenlemeler yaparak ilk “Denk Bütçe”yi
hazırlayan devlet adamı aşağıdakilerden
✎ Saray masraflarını kısmış, devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır. hangisidir?
✎ Bu çalışmalar bazı kişilerin çıkarlarına dokunmuştur. “Şehzâde Süleyman’ı padişah A) Tarhuncu Ahmet Paşa
yapmak istiyor” denilerek IV. Mehmet’e duyurulmuş ve bunun üzerine Tarhuncu B) Tiryaki Hasan Paşa
Ahmet Paşa idam edilmiştir. C) Köprülü Mehmet Paşa
D) Amcazâde Hüseyin Paşa
E) Kemankeş Kara Mustafa Paşa

9. Köprülüler Dönemi
☸ Köprülü Mehmet Paşa
✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Sadrazamlığı koşullu olarak kabul eden ilk devlet adamıdır. 2.

✎ Sadrazamlık kendisine devlet tarafından önerilmiş, bu görevi belirli şartlarla kabul I. Kuyucu Murat Paşa,
etmiştir. İleri sürdüğü başlıca koşullar şunlardır; II. Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa,
III. Köprülü Mehmet Paşa
 Saray devlet işlerine karışmayacak
Yukarıdaki devlet adamlarından hangileri
 Devlet işleriyle ilgili sunacağı her türlü teklif kabul edilecek sadrazamlık görevini bazı şartlar öne sü-
rerek kabul etmiştir?
 Memurları istediği şekilde atayabilecek
 Kendisi hakkında şikâyet olduğunda yargılama olmadan cezalandırılmayacak A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
 Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar ileri sürerek sadrazamlığı kabul etmiş olması,
merkezî otoritenin zayıfladığını açıkça göstermektedir.

✎ Köprülü Mehmet Paşa öncelikle iç sorunlara yönelmiştir.

✎ Yönetim konusunda ihmalleri olanları cezalandırmış, sipahilerin ayaklanmalarını 3. Osmanlı Devleti’nde Köprülü Mehmet Paşa
yeniçerilerin yardımıyla bastırmıştır. sadrazamlık makamına getirilirken birtakım
şartlar öne sürmüştür.
✎ Merkezî otorite bu dönemde yeniden güçlendirilmiştir.
Köprülü Mehmet Paşa’nın bazı şartlar
✎ Köprülü Mehmet Paşa “Köprülüler Dönemi” diye anılan dönemi başlatmıştır. öne sürmesiyle;
I. rejimi değiştirmek,
II. istediklerini rahatça yapabileceği bir
☸ Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa ortam hazırlamak,
✎ IV. Mehmet dönemi sadrazamlarındandır. III. gayr-i müslimlere verilen ayrıcalıklara
son vermek
✎ Orduyu düzenlemiş ve özellikle topçu sınıfına özel önem vermiştir. amaçlarından hangilerine ulaşmak iste-
✎ Bütçe açığını gidermeye çalışmıştır. diği savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III
☸ Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa
✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır.
✎ Fâzıl Mustafa Paşa özellikle halka ağır gelen bazı vergileri kaldırmıştır.
✎ Önemli görevlere dürüst ve yetenekli kişileri getirmiştir.
4. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl ısla-
hatçılarından biri değildir?
☸ Amcazâde Hüseyin Paşa A) Amcazâde Hüseyin Paşa
✎ II. Süleyman dönemi sadrazamlarındandır. B) Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa
C) Kuyucu Murat Paşa
✎ Yerli mallara önem vermiş, paranın değerini yükseltmeye çalışılmıştır.
D) Kemankeş Kara Mustafa Paşa
✎ İstanbul’da “Baruthâne-i Âmire” adı ile barut imalathanesi kurdurmuştur. E) Koca Ragıp Paşa

 Köprülüler Dönemi duraklamanın içinde Yükselme Dönemi olarak kabul edilir.

1-A 2-C 3-B 4-E

~ 121 ~
 VI. BÖLÜM
XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(GERİLEME DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(-) (2) (-) (-) (-) (1) (-) (-) (-) (1) (-) (1) (-)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(1) (1) (-) (1) (-) (2) (1) (-)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XVIII. yüzyıl son derece önemli bir dönemdir. Islahatlarda
Avrupa etkisi ve Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma hareketleri döneme damgasını vurmuştur.
ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorulara baktığımızda ise, içerik olarak genellikle ıslahat
çalışmaları (özellikle Lâle Devri ve III. Selim {Nizâm-ı Cedit} Dönemi ıslahatları) konusu ile il-
gili olduğunu görüyoruz. Bu bölümde genelde siyasî gelişmelerle ilgili soru sorulmamaktadır.
Konular çalışılırken, özellikle padişahların ve devlet adamlarının hangi alanlarda ne tür ıslahat
yaptıklarına, Avrupalı uzmanların çalışmalarına dikkat edilmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

❆ GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] (1699-1792)

1. Osmanlı Devleti’nde 1699 Karlofça Ant-
☸ Gerileme Dönemi Padişahları laşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşma-
sı’na kadar geçen dönem hangi isimle
 III. Ahmet (1703-1730) adlandırılmıştır?
 I. Mahmut (1730-1754) A) Yükselme B) Duraklama C) Gerileme
 III. Osman (1754-1757) D) Dağılma E) Kuruluş
 IIII. Mustafa (1757-1774)
 I. Abdülhamit (1774-1789)
 III. Selim (1789-1807)

2. 6 Temmuz 1770 tarihinde ilk kez bir Rus

✎ Osmanlı tarihinde 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşması’na donanmasının Akdeniz’e girerek Osman-
kadar geçen döneme “Gerileme Dönemi” adı verilmiştir. lı donanmasını yakmasıyla sonuçlanan
olay aşağıdaki yerlerden hangisinde ger-
✎ Bu dönemin başlarında 1699 Karlofça Antlaşması’ndan sonra kaybedilen toprakları çekleşmiştir?
geri alma politikası takip edilmiş, ancak 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması A) Navarin B) Çeşme C) Sinop
ile mevcut toprakları koruma siyaseti izlenmeye başlanmıştır. D) İnebahtı E) Preveze

I. GERİLEME DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER

✎ 1711’de Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen Prut Savaşı sonrasında 3. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imza-
Prut Antlaşması imzalanmış, bu antlaşma ile Osmanlı Devleti daha önce İstanbul ladığı son kazançlı antlaşma aşağıdaki-
lerden hangisidir?
Antlaşması ile Rusya’ya verdiği yerleri geri almıştır.
A) Belgrat Antlaşması
✎ 1715-1718 yılları arasında Venedik ve onlara destek veren Avusturya ile savaşan
B) Ahmet Paşa Antlaşması
Osmanlı Devleti, savaşları kaybetmiş ve barış istemek zorunda kalmıştır. 1718’de
C) Prut Antlaşması
imzalanan Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti Batı’nın üstünlüğünü kabul
D) Ferhat Paşa Antlaşması
etmiştir. Ayrıca Osmanlı Devleti, bu dönemden itibaren Batılı devletlere karşı barış
E) Pasarofça Antlaşması
politikası uygulamaya başlamıştır.
✎ 1725-1732 yılları arasında Osmanlı Devleti ile İran arasında gerçekleşen savaşların
uzun sürmesi Patrona Halil İsyanı’na ortam hazırlamış, bu gelişme sonucunda III.
Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut çıkarılmıştır. İran ile imzalanan Ahmet
Paşa Antlaşması (1732) ile İran bazı topraklarını Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır.
4. Rusya, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyıl-
✎ 1736-1739 yılları arasında Avusturya ve Rusya ile savaşan Osmanlı Devleti, her iki da imzaladığı aşağıdaki antlaşmalardan
devlete karşı başarılı olmuştur. 1739’da imzalanan Belgrat Antlaşması’nda Fransa hangisi ile, Osmanlı uyruğundaki Orto-
arabuluculuk yaptığı için kapitülasyonlar sürekli hâle getirilmiştir. (1740) doksların koruyuculuğunu üstlenmiş ve
ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine ka-
rışma fırsatını yakalamıştır?
 1739 Belgrat Antlaşması Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı son kazançlı A) Prut Antlaşması
antlaşmadır. Osmanlı Devleti’nin kaybettiği bir toprağı geri aldığı son antlaşma olan
B) Karlofça Barış Antlaşması
Belgrat Antlaşması ile Karadeniz’in Osmanlı’ya ait olduğu son kez kabul edilmiştir.
C) Belgrat Antlaşması
D) Ziştovi Antlaşması
✎ 1768-1774 yılları arasında Rusya ile yapılan savaşta ilk kez bir Rus donanması Ak- E) Küçük Kaynarca Antlaşması
deniz’e girmiş ve Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. (6 Temmuz 1770) Sa-
vaş sonunda 1774’te Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır.

 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı

5. 1739 Belgrat Antlaşması’nda arabulucu-
şartları en ağır antlaşmadır. Bu antlaşma ile; luk yaptığı için Osmanlı Devleti’nin kapi-
 Karadeniz’deki Türk egemenliği sona ermiştir. tülasyonları sürekli hâle getirdiği devlet
 Osmanlı Devleti ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. aşağıdakilerden hangisidir?
 Rusya’ya ilk kez kapitülasyon verilmiştir. A) İngiltere B) Fransa C) Rusya
 Rusya Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiştir. Böylece D) Avusturya E) Venedik
Rusya ilk kez Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatını yakalamıştır.
 Kırım bağımsız olmuş, ancak dinî bakımdan Osmanlı halifesine bağlı kalmıştır.
Böylece ilk defa halkı Müslüman ve Türk olan bir bölge kaybedilmiştir.
1-C 2-B 3-A 4-E 5-B

~ 125 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1746 yılında “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alınarak Osmanlı Devleti ile İran
arasında imzalanan Kerden Antlaşması, tarihte “II. Kasr-ı Şirin” antlaşması olarak
adlandırılmaktadır. Bu antlaşma ile 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndaki sınırlara geri 1. 1746’da Osmanlı Devleti ile İran arasında
dönülmüş ve 1775’e kadar sürecek Osmanlı-İran dostluğu başlamıştır. “1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması” esas alına-
rak imzalanan ve tarihte “II. Kasr-ı Şirin
✎ 1787-1792 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin Avusturya ve Rusya ile yaptığı sa- Antlaşması” olarak adlandırılan antlaş-
vaşlar sonucunda, Avusturya ile imzalanan 1791 Ziştovi Antlaşması ile Avusturya ma aşağıdakilerden hangisidir?
1789 Fransız İhtilâli’nin de etkisiyle aldığı yerleri Osmanlı’ya geri vermiştir. A) El-Ariş Antlaşması
✎ Rusya ile imzalanan 1792 Yaş Antlaşması ile ise, Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya B) Ziştovi Antlaşması
ait olduğunu kabul etmiş ve Osmanlı Devleti “Dağılma Dönemi”ne girmiştir. C) Kerden Antlaşması
D) Ahmet Paşa Antlaşması
✎ 1798 yılında Akdeniz’i kontrol altına almak, Mısır’ın zenginliklerini ele geçirmek ve
E) Ferhat Paşa Antlaşması
yeni sömürgeler elde etmek isteyen Fransa Mısır’ı işgal etmiştir. Bu işgal karşısında
Akdeniz’deki çıkarları tehlikeye giren İngiltere ve Rusya Osmanlı Devleti’nin yanın-
da yer almıştır. Bu direniş karşısında daha fazla dayanamayan Fransa barış istemek
zorunda kalmış ve Osmanlı Devleti ile 1801’de El-Ariş Antlaşması’nı imzalayarak
Mısır’dan geri çekilmiştir. 2.
I. Ziştovi,
✎ 1802’de Fransa ile imzalanan Paris Antlaşması ile Mısır Osmanlı’ya bırakılmıştır.
Osmanlı Devleti ilk kez bu olayda “Denge Politikası” uygulamıştır. II. Belgrat,
III. Küçük Kaynarca
Yukarıdaki antlaşmalardan hangisinin
imzalanmasında 1789 Fransız İhtilâli'nin
başlaması etkili olmuştur?
II. GERİLEME DÖNEMİ [XVIII. YÜZYIL] ISLAHATLARI A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda askerî, ekonomik, teknik, bilim ve kültür alanlarında D) I ve II E) II ve III
Avrupa’dan geri kaldığını fark etmiş ve bu doğrultuda Avrupa’yı örnek alan bir dizi
ıslahat hareketine girişmiştir.
✎ Avrupa’nın pek çok alanda üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.
3. Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait ol-
3. Ahmet duğunu aşağıdaki antlaşmalardan hangi-
1. Mahmut siyle kabul etmiştir?
A. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ A) Belgrat B) Yaş
3. Mustafa
 Islahatlarda Avrupa örnek alınmıştır. C) İstanbul D) Pasarofça
1. Abdülhamit
E) Küçük Kaynarca
 Duraklama dönemi ıslahatlarına göre daha köklüdür. 3. Selim
 Savaşlarda alınan yenilgiler nedeniyle daha çok askerî alanda ıslahat yapılmıştır.
 Lâle Devri’nde ise bundan farklı olarak askerî alanda ıslahat yapılmamıştır.
 Islahatlar kişilere bağlı kalmış, bir devlet politikası haline gelememiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi, XVIII. yüzyıl ıs-
lahatlarının özelliklerinden biri değildir?
 Islahatlar yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle karşılaşmıştır.
A) Daha çok askerî alanda yapılmıştır.
 XVII. yüzyıl (Duraklama Dönemi) ıslahatlarına göre daha başarılı olmakla beraber
B) Bir devlet politikası haline gelememiştir.
devletin çöküşü önlenememiştir.
C) Yeniçerilerin ve ulemânın tepkisiyle kar-
 Devlet adamları tarafından yapılmış, halkın desteği alınmamıştır. şılaşmıştır.
D) Yönetim ve hukuk alanında ıslahat ya-
 XVIII. yüzyılda yönetim ve hukuk alanlarında ıslahat yapılmamıştır. pılmamıştır.
E) Avrupa örnek alınmamıştır.

B. LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730)

5. Osmanlı Devleti’nde 1718 Pasarofça Ant-
✎ Osmanlı tarihinde Avusturya ile imzalanan 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp laşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil
1730’da meydana gelen Patrona Halil İsyanı’na kadar süren döneme “Lâle Devri” İsyanı’na kadar süren dönem hangi adla
anılmaktadır?
adı verilmektedir.
A) Fetret Devri B) İstibdat Devri
✎ Bu dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. C) Meşrutiyet Devri D) Lâle Devri
✎ Lâle Devri’nde; E) Nizâm-ı Cedit Devri

 1727’de Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası açılmış-
tır. Matbaa Avrupa’dan alınan ilk teknik araçtır. Bu durum, Osmanlı’nın Avrupa’nın
teknik üstünlüğünü kabul ettiğini göstermektedir. 1-C 2-A 3-B 4-E 5-D

~ 126 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası “XVIII.
“ Yüzyılda Osmanlıı Devleti (Gerileme Döne
emi)”

 Sait Efendii’nin İstanbul’daa açmayı düşünndüğü matbaa iiçin; “şer’an birr engelin
olmadığınıı ve kitap basm
manın caiz olduğ
ğunu” içeren feetvayı veren ve Osmanlı’da ilk
matbaanınn kurulmasını sa
ağlayan Şeyhü’ll-islâm Yenişehhirli Abdullah Effendi’dir. 1. Lâle D
Devri’nde;
I. yöönetim,
II. huukuk,
 Matbaada b
basılan ilk eserr Vâni Mehmet Efendi’nin yaazdığı Vankulu
u Lûgatı’dır. III. saanat
 Matbaaya h
hattatlar (güzeel yazı yazan kişiler),
k müste nsihler (eser çoğaltan
ç kişiler) alanlaarından hangileriyle ilgili bir ıslahat
ve ulemâ büyük tepki gösstermiştir. Bunnun üzerine dinnî kitapların ellde yazılmasına, yapılmmamıştır?
diğer eselerrin ise matbaad
da basılmasına
a karar verilmişştir. A) Yaalnız I B) Yalnız II C) Yallnız III
 İlk geçici ellçilik Paris’te açılmıştır.
a İlk geçici
g elçi Yirm
mi Sekiz Çelebii Mehmet olup
p, D) I ve II E) II ve III
en önemli eeseri Paris ziyaretini anlattığı Paris Sefaretnnâmesi’dir.

 Sefaretnâm
me: Osmanlı Deevleti’nde sefirlerin (elçilerin) kkaleme aldığı gezi notlarıdır. 2. Osmaanlı Devleti, XVIII. yüzyılda Battı'nın üs-
tünlüğğünü kabul edeerek, Batılı tarzzda ısla-
hatlarr yapmaya başla
amıştır.
Bunaa göre,
 Avrupa’da elçiliklerin açılm
masında temel amaç, Avrupa’’daki gelişmelerri yakından
takip edebiilmektir. I. ilkk matbaanın kurulması,
Avrupa'ya elçilerrin gönderilmesi,
II. A
III. yeerli malı kullanım
mının teşvik ediilmesi
 Yalova’da kâğıt fabrikası açıl
a mıştır.
yeniliiklerinden hangilerinin bu du
urumu
 İstanbul’da çini ve kumaş fabrikası açılm
mıştır. desteekler nitelikte olduğu
o savunulabilir?

 Doğu ve Battı klâsiklerinde

en ilk kez Türkççeye çeviri yappılmıştır. A) Yaalnız I B) Ya
alnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 Yeniçerilerd
den ilk kez itfaiye teşkilâtı olluşturulmuşturr. (Tulumbacılar Ocağı)
 Sağlık alanın
nda ilk kez “çiççek aşısı” uygu
ulanmıştır.
 Avrupa’dan
n Barok ve Rokkoko tarzı mim
marî örnek alınaarak pek çok mimarî
m eser inşşa
3. Aşağğıdakilerden ha angisi, Lâle De
evri ısla-
edilmiştir. (Nûr-u Osmâniye Camii, Lâlelli Camii gibi) hatlarrı arasında gös
sterilemez?
A) İsstanbul’da çini fa
abrikası açılmışştır.
 Barok tarzzı Avrupa mimaarîsinin ilk örneğği, inşasına I. M
Mahmut dönem
minde (1748’de)) B) A
Avrupa tarzı ilk teknik
t okul olan
n Hende-
başlanan N
Nûr-u Osmâniyee Camii’dir. Barrok tarzı bir diğğer eser de Lâleli Camii’dir. seehâne kurulmuş ştur.
C) Y
Yalova’da kâğıt fabrikası
f açılmışştır.
 Lâle Devri’n
nde sivil mimarrînin en güzel örneği
ö ise III. A
Ahmet Çeşmessi’dir. D) T
Tulumbacılar Oc cağı adıyla ilk ke
ez itfaiye
teeşkilâtı oluşturulmuştur.
E) İlkk kez “çiçek aşısı” uygulanmışttır.

4. Osmaanlı Devleti’nd de Barok tarzı Avrupa

mimaarîsinin ilk örnneği olarak kabul edi-
len 17748 tarihli mim
marî yapı aşağııdakiler-
den hhangisidir?
A) Fa
Fatih Camii
B) N
Nûr-u Osmâniye Camii
C) S
Sultan Ahmet Ca
amii
(Nûr-u O
Osmâniye Camiii) (IIII. Ahmet Çeşm
mesi) D) II I. Ahmet Çeşme
esi
E) S
Süleymaniye Camii
 Lale Devri’n
nin en ünlü minyatür sanatççısı (nakkaşı) LLevnî’dir. Sultaan III. Ahmet'in
şehzâdelerinin 1720'deki sünnet düğününü anlatan “SSurnâme” adlı eseri, Levnî'nin
minyatür alanındaki en ün
nlü eseridir.
 Lale Devri’n
nin en ünlü divan şairi ise Nedim’dir. 5. Osmaanlı Devleti, Av
vrupa’daki geliişmeleri
yakınndan takip edeebilmek için ilk
k geçici
ği aşağıdaki ülkelerden
elçiliğ ü hanngisinde
açmışştır?
 Lâle Devri’’nde askerî alannda herhangi bir ıslahat yapılm
mamıştır.
A) İnggiltere B) Rusya
R C) İtalya
D) Fransa E) Almanya

 Lâle Devri’’nde sadece İrann ile savaş yapıılmıştır.

1-D
D 2-C 3-B
B 4-B 5-D

~ 127
1 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Askerî alanda hiçbir ıslahatın yapılmadığı Lale Devri, İran Seferi’nin de başarısız ol-
masının etkisiyle, zevk ve sefahate karşı olanların çıkardığı 1730 Patrona Halil İs-
yanı ile sona ermiştir. 1. Osmanlı Devleti’nde Sultan III. Ahmet’in
tahttan indirilmesi ve Lâle Devri’nin sona
ermesine neden olan gelişme aşağıdaki-
✎ Patrona Halil ve yandaşlarının çıkardığı bu ayaklanma sonrasında Nevşehirli Damat
lerden hangisidir?
İbrahim Paşa ve bazı devlet adamları idam edilmiş, isyan sırasında şehir oldukça
A) Kabakçı Mustafa İsyanı
tahrip edilmiş ve Sadâbad Köşkü yakılmıştır. Ayrıca isyanda ünlü divan şairi Nedim B) Şeyh Bedreddin İsyanı
de öldürülmüştür. C) Patrona Halil İsyanı
D) Vaka-yı Vakvakiye
✎ İsyan sonucunda III. Ahmet tahtan indirilmiş, yerine I. Mahmut getirilmiştir.
E) Şahkulu İsyanı

C. I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754)

2. I. Mahmut’un yaptığı ıslahatlarda en bü-
✎ XVIII. yüzyılda askerî alanda ilk kez Avrupa tarzı ıslahatların yapıldığı dönemdir. yük yardımcısı olan ve İslâmiyet’i kabul
ederek “Humbaracı Ahmet Paşa” ismini
✎ Avrupa’nın askerî üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.
alan, aynı zamanda Avrupa’dan getirilen
✎ Aslen Fransız asıllı olan Comte de Bonneval (=Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı ilk askerî uzman olan kişi aşağıdakiler-
den hangisidir?
Ocağı’nın (Özel Topçu Birliği) başına getirilmiştir.
A) Comte de Bonneval B) Baron de Tott
C) Giuseppe Donizetti D) Calisto Guateli
 Comte de Bonneval aslen Fransız asıllı olup İslâmiyet’i kabul ederek Humbaracı
E) Monsieur Manguel
Ahmet Paşa ismini almıştır. Avrupa’dan getirilen ilk askerî uzmandır.

✎ Osmanlı ordu sistemi bölük, tabur, alay sistemine göre yeniden düzenlenmiştir.
✎ 1734’te subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzı ilk teknik okul olan Hendesehâne
(Kara Mühendishanesi) kurulmuştur. 3. Osmanlı Devletinde Batı tarzında açılan
ilk teknik subay ve mühendis okulu aşa-
✎ I. Mahmut döneminde askerî alanda yapılan ıslahatlar başarıya ulaşmış ve Osmanlı ğıdakilerden hangisidir?
Devleti 1736-1739 yılları arasında yapılan savaşlarda başarı elde etmiştir. A) Mekteb-i Rüştiye
✎ Ayrıca bu dönemde, 1748’de Barok tarzı Avrupa mimarîsinin ilk örneği olan Nur-u B) Tıphâne-i Âmire
Osmâniye Camii’nin inşasına başlanmıştır. Caminin inşasında Mimar Mustafa Ağa C) Mekteb-i Fünûn-u Harbiye
ve Simon Kalfa görev almıştır. D) Hendesehâne
E) Mühendishâne-i Berri Hümâyûn

D. III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757)

✎ III. Osman, Osmanlı tarihinde 51 yıl kafes sisteminde kalarak en uzun süre gözetim 4. Osmanlı tarihinde, 51 yıl kafes sistemin-
de kalarak en uzun süre gözetim altında
altında yaşayan padişahtır. Bu dönemde ıslahat yapılmamıştır.
yaşayan Osmanlı padişahı aşağıdakiler-
✎ Musikîden ve kadınlardan hoşlanmayan III. Osman özellikle câriyelerin kendisinden den hangisidir?
uzaklaşması için ayakkabılarına demir ökçeler taktırmıştır. A) I. Mahmut B) I. Ahmet C) III. Osman
✎ Bu dönemde I. Mahmut döneminde inşasına başlanan Nûr-u Osmâniye Camii’nin D) III. Ahmet E) I. Abdülhamit
inşası tamamlanmıştır.
✎ Ayrıca Osmanlı Devleti’nin ilk deniz feneri olarak bilinen “Ahırkapı Feneri” de yine
bu dönemde yapılmıştır.
5.
I. Koca Ragıp Paşa,
II. Yusuf Agâh Efendi,
E. III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774) III. Baron de Tott

✎ Bu dönemdeki ıslahatlarda Macar asıllı bir Fransız olan Baron de Tott ve Sadrazam Yukarıdakilerden hangileri, III. Mustafa
dönemi ıslahatlarında etkili olmamıştır?
Koca Ragıp Paşa etkili olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Bu dönemde Baron de Tott tarafından “Sürat Topçuları Ocağı” kurulmuştur.
D) I ve II E) II ve III
✎ 1773 yılında ise donanmanın subay ihtiyacını karşılamak için, “Palabıyık” lâkaplı
Cezâyirli Gâzi Hasan Paşa önderliğinde Mühendishâne-i Bahr-i Hümâyun (Deniz
Mühendishanesi) adıyla ilk denizcilik okulu açılmıştır. 1-C 2-A 3-D 4-C 5-B

~ 128 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

✎ Bütçe açıklarını gidermek ve devlet harcamalarını finanse etmek amacıyla Esham-ı

Tahvilât denilen devlet tahvilleri satışa sunulmuştur. Böylece Esham Kanunu çıkar-
tılarak esham senetlerinin düzenlenmesiyle ilk kez iç borçlanmaya gidilmiştir. 1. Osmanlı Devleti’nde, bir “İç Borçlanma”
sistemi olan ve aynı zamanda temsili kâ-
ğıt paraya geçişin de ilk aşaması olarak
ESHAM SİSTEMİ kabul edilen sistem aşağıdakilerden han-
Kelime anlamı “pay, hisse” olan esham, pay ve gelir ortaklığı senetleri anlamına gel- gisidir?
mektedir. Bir iç borçlanma sistemi olan esham uygulaması, temsili kâğıt paraya geçi- A) İltizam B) Gedik C) Narh
şin ilk aşaması olarak kabul edilmektedir. Bu uygulamada temel amaç, devlet bütçesin-
D) Esham E) Müsadere
de oluşan açığın giderilmesidir.

F. I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789)

2. Osmanlı Devleti’nde bir anlamda iç borç-
✎ Bu dönemde gerçekleştirilen ıslahatlarda Sadrazam Halil Hamit Paşa ve Cezayirli lanma yöntemi olan (Esham) Sistemi ile
Gâzi Hasan Paşa (nâm-ı diğer Palabıyık) etkili olmuştur. ilgili kanun, ilk kez hangi padişah döne-
minde çıkarılmıştır?
✎ III. Mustafa döneminde hazırlanan esham senetleri uygulamaya konmuştur. 1775
A) III. Mustafa B) III. Selim
yılından itibaren uygulamaya konulan esham sistemi 1870’li yıllara kadar sürmüştür.
C) I. Mahmut D) II. Mahmut
E) Abdülmecit
 Osmanlı Devleti, esham sistemine bağlı olarak ilk iç borcu “Galata Sarrafları” adı ve-
rilen Rum ve Ermeni tüccarlardan almıştır.

✎ Avrupa’dan mühendis ve uzmanlar getirilmiş, Sürat Topçuları Ocağı ve Humbaracı

3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Abdülhamit
Ocakları yeniden düzenlenmiştir.
dönemi ıslahatlarından biri değildir?
✎ Avrupa’dan getirilen danışman ve uzmanların, “Müslüman olmaları ve Osmanlı kı- A) Subay yetiştirmek için İstihkâm Okulu-
yafeti giymeleri” şartını kaldırmıştır. nun açılması
✎ Subay yetiştirmek amacıyla İstihkâm Okulu açılmıştır. B) İlk kez cizye vergisinin kaldırılması
C) Ulûfe alım satımının yasaklanması
✎ İlk kez “Yeniçeri Sayımı” yapılmıştır. D) Levent Teşkilâtı’nın kaldırılması
✎ İlk kez “Ulûfe alım satımı” yasaklanmıştır. E) Cülus bahşişinin kaldırılması

✎ Levent Teşkilâtı kaldırılmış ve denizci asker yazımına son verilmiştir.

✎ Cülus bahşişi kaldırılmıştır. (Yeniçerileri olumsuz etkilemiştir.)
4. Aşağıdakilerden hangisi, III. Selim Döne-
 Çıkarları zedelenen yeniçeriler ve ulemâ, ıslahatların öncülerinden Sadrazam Halil mi’nde yapılan Nizâm-ı Cedit yenilikleri
Hamit Paşa’nın görevden alınarak idam edilmesini sağlamışlardır. arasında yer almaz?
A) Ordunun eğitimi için kışlalar yapılması
B) İrad-ı Cedit Hazinesi’nin kurulması
G. III. SELİM (NİZÂM-I CEDİT) DÖNEMİ ISLAHATLARI (1789-1807) C) Deniz Mühendishânesi’nin açılması
D) Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matba-
✎ III. Selim ıslahatlara ilk kez plânlı ve programlı olarak başlayan padişahtır. asının kurulması
✎ III. Selim köklü ıslahatlar yapmıştır. Nitekim bu dönem Osmanlı devlet yapısında ilk E) Fransızcanın askerî okullarda yabancı
radikal değişiklikler yapma eğiliminin olduğu dönemdir. dil olarak okutulması

✎ III. Selim’in reform niteliğindeki ıslahatlarının geneline Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen)
adı verilmektedir.
✎ Bu dönemde danışma meclisi (Meşveret Meclisi) toplanarak yapılacak ıslahatlar 5. Modern hemşireliğin kurucusu olarak bi-
için raporlar (layihâlar) hazırlanmaya başlanmıştır. linen Florence Nightingale, aşağıdakiler-
den hangisinde yaralananların tedavisi
✎ Nizâm-ı Cedit adı ile ilk kez Batılı tarzda bir ordu kurulmuştur. için Selimiye Kışlası’na gelerek burada
görev almıştır?
✎ Bu ordunun masraflarını karşılamak için “İrâd-ı Cedit” adlı bir hazine kurulmuştur.
A) Kırım Savaşı
✎ Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye Kışlaları yaptırılmıştır.
B) I. Balkan Savaşı
C) Yunan İsyanı
 Kırım Savaşı sırasında, modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale 1854'te
D) II. Balkan Savaşı
Selimiye Kışlası’na gelerek yaralı İngiliz askerlerinin tedavisinde görev almıştır.
E) 31 Mart Ayaklanması

✎ Fransa’dan subaylar ve eğitmenler getirilmiştir.

✎ Askerî okullarda ilk kez yabancı dil (Fransızca) eğitimi başlamıştır. 1-D 2-A 3-B 4-C 5-A

~ 129 ~
“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Kara ve deniz mühendishâneleri geliştirilmiş, ayrıca subay ihtiyacını karşılamak için

Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun (Kara Mühendishanesi) kurulmuştur
✎ Avrupa’da ilk kez daimî elçilikler açılmıştır. İlk daimî elçilik Londra’da açılmış, ilk 1. III. Selim döneminde başlatılan yenileşme
hareketlerinin genel adına "Nizam-ı Cedit"
daimî (sürekli) elçi olarak da Yusuf Agâh Efendi Londra’ya gönderilmiştir. denmektedir.
✎ İlk devlet matbaası olan Dârü’t- Tıbâtü’l Âmire (Matbaa-i Âmire) kurulmuştur. Aşağıdakilerden hangisi Nizam-ı Cedit
hareketine son veren ayaklanmadır?
✎ Ülke parasının değerini korumak amacıyla ilk kez “yerli malı” teşvik edilmiştir. A) Şeyh Bedrettin İsyanı
✎ Şeyhü’l-islâmların yetkileri kısıtlanmıştır. B) Patrona Halil İsyanı
C) Kabakçı Mustafa İsyanı
✎ III. Selim’in ıslahatlarına yeniçeriler ve ulemâ tepki göstermiş, bu tepkilerin sonucu
D) Düzmece Mustafa İsyanı
olarak 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı patlak vermiştir.
E) Canberdi Gazali İsyanı

 Osmanlı tarihinde III. Selim (Nizâm-ı Cedit) Dönemi, 1807 Kabakçı Mustafa İsyanı ile
sona ermiştir. III. Selim bu isyan sonrasında “İsyancıların padişahı olmak istemem”
diyerek tahttan inmiştir. Alemdar Mustafa Paşa tarafından tekrar tahta çıkarılmak 2. Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk kez
istense de, Sultan IV. Mustafa tarafından öldürülmüştür. daimî elçiliklerin açılması, hangi padişah
döneminde gerçekleşmiştir?
A) II. Mahmut B) III. Selim
 III. Selim Suzî Dilâra makamını bulan ünlü bir bestekâr ve sanatçıdır. Ayrıca III. Selim C) Abdülaziz D) Abdülmecit
“İlhâmi” (ilham veren) mahlasıyla şiirler de yazmıştır.
E) I. Abdülhamit

✎ Bu isyan hareketi sonucu yenilik hareketleri II. Mahmut dönemine kadar kesintiye
uğramıştır. III. Selim’in askerî, ekonomik ve idarî alanda gerçekleştirdiği bu köklü
ıslahatlar devleti parçalanmaktan kurtaramamış, ancak atılan adımlar kendisinden 3.
sonra gelen yöneticilere örnek olmuştur. I. Ulûfe alım-satımının yasaklanması,
II. Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun’un
 III. Selim döneminde kurulan Nizâm-ı Cedit ordusu, 1798’de Cezzar (Kasap) Ahmet açılması,
Paşa komutasında Fransızlara karşı Akka Kalesi’ni (Suriye) savunmuş ve ilk zaferini III. Matbaa-i Âmire adıyla ilk devlet matba-
elde etmiştir. Akka mağlubiyeti sonrasında Napolyon “Eğer Türkler beni Akka Kalesi asının kurulması
önünde durdurmasaydı, bütün Doğu’yu ele geçirmek işten bile olmayacaktı. Ancak Yukarıdakilerden hangileri III. Selim Dö-
kader, Akka’da beni bir ihtiyarın (Cezzar Ahmet Paşa) oyuncağı etti.” demiştir. nemi ıslahatlarından biri değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

III. YÖNETİM VE BÜROKRASİ ALANINDAKİ DEĞİŞİMLER

4. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi III. Se-
A. DİVÂN-I HÜMÂYUN’DAN BÂB-I ÂLİ’YE lim Dönemi’ne aittir?
A) İlk posta teşkilâtının kurulması
✎ XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan en önemli değişiklik divanın toplanma
B) Hendesehânenin açılması
yerinde olmuştur.
C) Nizâm-ı Cedit ordusunun kurulması
✎ Daha önce Topkapı Sarayı’nda Kubbealtı denilen yerde yapılan divan toplantıları, D) İlk Türk matbaasının kurulması
bu dönemden itibaren sadrazamın konağında (Bâb-ı Âli) yapılmaya başlanmıştır. E) Deniz Mühendishânesi’nin açılması
Bu değişimle Bâb-ı Âli artık yeni hükûmet merkezi hâline gelmiştir.
✎ Bâb-ı Âli değişikliğiyle birlikte;
 Avrupalı devletlerle ilişkilerin artmasına bağlı olarak Kalemiye sınıfının önemi
artmıştır. 5. XVIII. yüzyılda Divân-ı Hümâyun’da yapılan
en önemli değişikliklerden biri divanın top-
 Daha önce nişancıya bağılı olan reisü’l-küttap dışişleri görevine getirilmiştir.
lanma yerinde olmuştur.
 Reisü’l-küttabın önemi artarken, nişancının önemi azalmıştır. XVIII. yüzyıldan itibaren divan toplantıla-
rının yapıldığı yer aşağıdakilerden hangi-
sidir?
A) Bâb-ı Hümâyûn B) Bâb-ı Âli
B. ÂYANLIK KURUMU VE KALDIRILMASI C) Bâb-ı Meşihat D) Kubbealtı
E) Enderun
✎ Âyanlar, bulundukları şehir veya bölgenin en zengin ve en güçlü insanlarıydı.
✎ Halk ile yöneticiler arasında köprü durumunda olan Âyanlar, merkezî otoritenin za-
yıflamasını fırsat bilerek güçlenmeye başlamışlardır. 1-C 2-B 3-A 4-C 5-B

~ 130 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi)”

✎ XVIII. yüzyılda da Âyanların gücü oldukça fazlaydı. Âyanların güçlenmesi merkezî

otoritenin zamanla zayıflamasına neden olmuştur. Nitekim Âyanlar bu dönemde o
kadar çok güçlenmişlerdi ki, Rusçuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa IV. Mustafa’nın 1.
yerine II. Mahmut’u tahta çıkarmıştır. Bu durum Âyanların iktidar konusunda dahi  Osmanlı toplumunda şehirlerde ve taşra-
söz sahibi olduklarını göstermektedir. da çeşitli sosyal ve mesleki grupların seç-
kinleri arasında yer alırlar.
✎ Osmanlı Devleti Âyanların gücünü zayıflatmak için; Âyanları öldürtmüş, yeni atama  XVIII. yüzyılda güçlenip siyasî alanda da
yapmamış ve müsadere sistemiyle ölenlerin malına el koymuştur. söz sahibi olmuşlardır.
✎ Âyanlık kurumu ilk olarak 1786’da kaldırılmışsa da, kısa süre içerisinde yeniden es-  II. Mahmut döneminde devlet memurluk-
larına getirilmişlerdir.
kiye dönülmüştür. Öyle ki II. Mahmut döneminde âyanlar devlet memurluklarına
dahi getirilmişlerdir. Tanzimat’tan sonra ise, vilâyetlere merkezden valiler atanınca Yukarıdaki özellikler aşağıdakilerden
hangisine aittir?
âyanlık kurumu ortadan kalkmıştır.
A) Âyan B) Yeniçeri C) Esnaf
D) Reâya E) Sipahi

C. MALİKÂNE SİSTEMİ
✎ Malikâne sistemi XVII. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmış, XIX. yüzyıl ortalarına kadar
devam etmiştir.
✎ Bu sisteme göre devlet, arazi veya başka bir gelirini herhangi bir kişiye ömür boyu
kiraya verirdi. Sistemde satış (=ömür boyu kiralama) bedeli karşılığına “muaccele”
adı verilmekteydi. Kısaca bu sistem, bir bakıma tımar sistemi ile iltizam sisteminin 2. Osmanlı Devleti’nde, devlete ait arazi ya
birleşmesi anlamına gelmektedir. da başka bir gelirin, herhangi bir kişiye
ömür boyu kiraya verilmesi sistemine ne
✎ Bu malî sistemde mültezim adı verilen kişi, malikâne olarak aldığı gelir kaynağı için ad veriliyordu?
devlete düzenli olarak vergi vermekle yükümlüydü. A) İltizam B) Müsadere C) Tımar
D) Malikâne E) Esham
✎ Bu sistem Osmanlı Devleti için oldukça faydalı olmuştur. Nitekim malikâne sahiple-
ri (mültezimler) zamanla üretken hâle gelmişler, bulundukları bölgelerin güvenliği-
ni sağlamışlar ve ihtiyaç sahiplerine kredi dahi vermişlerdir. Bu sistem XIX. yüzyılın
sonlarına doğru önemini yitirmiştir.

Not Alınız..............................................................................................................................
3. Osmanlı Devleti’nde uygulanan malikâne
........................................................................................................................................................................ sisteminin;
I. eğitim,
........................................................................................................................................................................
II. güvenlik,
........................................................................................................................................................................ III. ekonomi
........................................................................................................................................................................ alanlarından hangilerinde devlete fayda
sağladığı savunulabilir?
........................................................................................................................................................................
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
........................................................................................................................................................................
D) I ve III E) II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 4. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda yaptı-
ğı ıslahatlar bir bütün olarak düşünüldü-
........................................................................................................................................................................ ğünde, aşağıdaki alanlardan hangisinde
diğerlerine göre daha çok ıslahat yapıldı-
........................................................................................................................................................................
ğı söylenebilir?
........................................................................................................................................................................ A) Kültürel B) Ekonomik C) Askerî
........................................................................................................................................................................ D) Toplumsal E) Yönetim

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-A 2-D 3-E 4-C

~ 131 ~
 VII. BÖLÜM
AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE
OSMANLI DEVLETİ’NE ETKİLERİ
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(-) (-) (-) (-) (-) (-) (1) (1) (2) (1) (-) (-) (-)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(1) (-) (-) (-) (-) (-) (1) (-)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin çok fazla olmasa da “Avrupa Tarihi” ile ilgili sorulara da yer verdi-
ği görülmektedir. Özellikle Avrupa’da meydana gelen gelişmelerin Osmanlı Devleti üzerinde-
ki etkileri sorgulanmaktadır. Bu doğrultuda, Avrupa’daki gelişmeler çok fazla detaya yer ve-
rilmeden, çıkması muhtemel soru örnekleriyle anlatılmış ve Osmanlı Devleti’nin bu gelişmeler
karşısındaki tutumu üzerinde durulmuştur.
Bu bölüm ile ilgili konular çalışılırken, Avrupa’daki gelişmelerin Osmanlı Devleti’ne etkilerinin
neler olduğuna odaklanmanızı ve soru çözümleriyle konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

❆ ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA

✎ Orta Çağ, Kavimler Göçü (375) ile başlayıp, İstanbul’un Fethi (1453) ile sona eren 1. Ortaçağ'da papanın, dinî yetkilerinin yanın-
dönemi kapsamaktadır. da siyasî yetkileri de vardı.
Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyi kanıt-
lar niteliktedir?
A. KİLİSE VE PAPALIK KURUMU A) Krallara taç giydirmeleri
B) Bütün eğitim kurumlarının kilisenin
✎ Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla ortaya çıkan otorite boşluğu, Avrupa’da denetiminde olması
kilise ve papalığın etkinliğini artırmıştır. C) Yeni doğan çocukları vaftiz etmeleri
✎ Orta Çağ’da Hıristiyanlar arasında iki büyük mezhep etkili olmuştur. Bunlardan biri, D) Kilisede ayinler düzenlemeleri
merkezi Roma olan Katolik mezhebi, diğeri de merkezi İstanbul olarak kabul edilen E) Bilimsel gelişmeleri engellemeleri
Ortodoks mezhebidir.
✎ Orta Çağ Avrupası’nda papaların afaroz (dinden çıkarma) ve enterdi (papazların ni-
kâh, vaftiz vb. görevlerini durdurma) yetkisi vardı. Ayrıca endüljans adı verilen ve
Hıristiyanların günahlarının affedilmesine dair para karşılığında belge verme yetkisi 2. Skolastik felsefede, Kilise'nin esasları de-
de bulunuyordu. ğişmez olarak kabul edilmiş; bütün deney-
sel ve bilimsel gelişmeler yasaklanmıştır.
✎ Bu dönemde kilisenin etkisiyle Avrupa’da Skolâstik düşünce ortaya çıkmıştır. Katolik Kilisesi, dinî otorite yanında siyasî
otoriteyi de eline almıştır. Doğu medeni-
yetine yakın olan Bizans'ta ise böyle bir
 Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı zamanda durum görülmemiştir.
bilim, deney ve gözlemi reddeden bir anlayıştır.
Bu bilgilere göre, Ortaçağ Avrupası'yla
ilgili olarak, aşağıdaki yargılardan hangi-
sine ulaşılamaz?
A) Katolik Kilisesi, otoritesini artırmak için
B. FEODALİTE (DEREBEYLİK) farklı yaklaşımlarda bulunmuştur.
B) Pozitif bilimlerde önemli gelişmeler gö-
✎ Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla, Avrupa’da toprak egemenliğine dayalı rülmemiştir.
bir yönetim sistemi olan Feodalite (Derebeylik) ortaya çıkmıştır. C) Bizans’ın siyasî otoritesi Ortodoks Kili-
sesi'ni engellemiştir.
✎ Feodalite, temeli eşitsizlik üzerine kurulmuş olan bir siyasî rejimdir.
D) Bizans, Doğu kültüründen etkilenmiştir.
✎ Derebeylik adı da verilen bu sistemde halkı himaye eden kişilere süzeren, himaye E) Doğu medeniyetleri Ortodoks kilisesinin
edilen halka ise vassal, köle statüsündekilere ise serf adı verilmiştir. halk üzerinde otorite kuramamasında
etkili olmuştur.
✎ Zenginlik kaynağı toprak olan feodal sistem; Haçlı Seferleri, barutun ateşli silahlar-
da kullanılması ve Avrupa’da güçlü orduların kurulmasıyla gücünü kaybetmiştir.

3.
C. HAÇLI SEFERLERİ I. Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri,
II. Bizansın Türkler karşısında Avrupa’dan
✎ XI.-XIII. yüzyıllar arasında Hıristiyan Batı dünyasının Müslümanların elinde bulunan yardım istemesi,
ve Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve çevresini geri almak için düzenledikleri III. Papa ve din adamlarının kışkırtmaları
seferlere Haçlı Seferleri denir. Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferle-
ri’nin dinî nedenleri arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
1) Haçlı Seferleri’nin Nedenleri
D) I ve III E) II ve III

 Kudüs’ü Müslümanlardan geri alma düşüncesi

DİNÎ  Fransa’da ortaya çıkan Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri
 Papa ve din adamlarının kışkırtmaları

 Bizans’ın Türkler karşısında Avrupa’dan yardım istemesi

4. Ortaçağ Avrupası’na egemen olan ve de-
 Avrupalıların Türkleri Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdeniz’den
SİYASÎ rebeylik adı da verilen feodal sistemde,
uzaklaştırmak istemesi halkı himaye eden kişilere ne ad verili-
 Senyör ve şövalyelerin macera arzusu yordu?
A) Vassal B) Süzeren C) Serf
 Avrupalıların doğudaki ticaret yollarına hâkim olmak istemesi D) Afaroz E) Enterdi
 Avrupalıların doğunun zenginliklerini ele geçirmek istemesi
EKONOMİK
 Avrupa’da toprak sahibi olmayan soyluların toprak elde etmek
istemesi
1-A 2-C 3-D 4-B

~ 135 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası

2) Haçlı Seferleri’nin Sonuçları

 Avrupa’da kiliseye ve din adamlarına olan güven sarsılmıştır.
 Kilise ve papalığın otoritesi sarsılmıştır.
DİNÎ
 Katolik ve Ortodoks kiliseleri arasındaki ayrılıklar artmıştır.
 Kutsal kabul edilen yerler yine Müslümanların elinde kalmıştır.
 Feodalite sistemi zayıflamıştır.
 Türklerin batıya doğru ilerleyişi durmuştur.
SİYASÎ
 Batı Anadolu Bizans’ın eline geçmiştir.
 Türklerin İslâm dünyasındaki saygınlığı artmıştır.
 Doğu-Batı ticareti gelişmiştir.
 Akdeniz ticareti ve Venedik, Marsilya ve Ceneviz limanlarının
önemi artmıştır.
EKONOMİK  Papaların ve kralların malî destek arayışı bankacılık sisteminin
gelişmesine olanak sağlamıştır.
 Avrupa’da yaşam standartları yükselmiş, burjuva (zengin) sınıfı
ortaya çıkmıştır.
 Avrupalılar Türk-İslâm kültürünü yakından tanımış, Müslümanlar-
dan kâğıt, barut ve pusula  yapımını öğrenmiştir.
BİLİMSEL
 Türk-İslâm sanatına ait özellikler Avrupalılar tarafından örnek
alınmıştır. (Hümanizm ve Rönesans’ın zemini oluşmuştur.)
1. Haçlı Seferleri'nin Türk tarihi açısından
sonuçları değerlendirildiğinde aşağıdaki-
lerden hangisine ulaşılamaz?
A) Ortadoğu'nun önemli kültür ve ticaret
merkezleri zarar görmüştür.
B) Türklerin batıya ilerleyişi yavaşlamıştır.
C) Anadolu'da siyasî birliğin sağlanması
gecikmiştir.
D) Akdeniz limanları önem kazanmıştır.
E) Papalığın güç kaybetmesiyle kralların
otoritesi artmıştır.
2. Haçlı Seferleri sonrası İslâm ülkeleriyle
yaptıkları ticaretle zenginleşen İtalya'da-
ki şehir devletlerinde, sermaye ve bilgi
birikiminin artması, aşağıdakilerden han-
gisine ortam hazırlamıştır?
A) Roma İmparatorluğu'nun bölünmesine
B) Hümanizm ve Rönesans'ın doğmasına
C) İtalya'da siyasi birliğin kurulmasına
D) Katolik-Ortodoks çatışmalarının
başlamasına
E) Yüz Yıl Savaşları'nın sona ermesine

3.
D. MAGNA CHARTA (BÜYÜK ŞART) (1215) I. feodalitenin zayıflamaya başlaması,
II. burjuva sınıfının ortaya çıkması,
✎ İngiltere’de, halkın kişisel haklarının kral tarafından kabul edildiğini belirten ilk si-
III. papaya ve kiliseye güvenin azalması
yasî belgedir.
Yukarıdakilerden hangileri Haçlı Seferle-
✎ Aslan Yürekli Richard’ın kardeşi Yurtsuz John İngiltere Kralı olunca soyluların bas- ri’nin siyasî sonuçları arasında yer alır?
kısıyla karşılaşmış, bu baskı sonucunda Magna Charta’yı (Büyük Şart) imzalamak A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
zorunda kalmıştır. D) I ve III E) II ve III
✎ Magna Charta, İngiliz demokrasisinin temeli olarak kabul edilmektedir. Nitekim bu
belge ile kralın yetkileri kısıtlanmıştır.
✎ İlk kez hükümdarın yetkilerinin sınırlandırılması açısından Sened-i İttifak’a, kanun
4. Ortaçağ Avrupası'nda;
üstünlüğünün kabul edilmesi açısından Tanzimat Fermanı’na benzetilebilir.
I. aforoz yetkisinin kullanılması,
II. Haçlı Seferleri'nin düzenlenmesi,
III. Magna Carta'nın yayınlanması
gelişmelerinden hangileri demokratik bir
E. YÜZYIL SAVAŞLARI (1337-1453) (İngiltere & Fransa) anlayışın gelişmesinde etkili olmuştur?
✎ İngiltere’nin Fransa’nın topraklarına hâkim olmak istemesi sonucunda İngiltere ile A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Fransa arasındaki mücadele olup, yaklaşık 100 yıl devam ettiği için bu adı almıştır. D) I ve III E) II ve III

✎ Bu savaşlardan 1346 Kresy Savaşı’nda, tarihte ilk kez İngilizler tarafından top kul-
lanılmıştır. Bu savaşta İngilizler, Fransa’nın önemli bir bölümünü ele geçirmişlerse
de sonradan, Jan Dark’ın da etkisiyle Fransızlara mağlup olmuşlardır.
5. Avrupa’da, 1337-1453 yılları arasında ya-
şanan Yüzyıl Savaşları, hangi iki devlet
arasında gerçekleşmiştir?
 İki büyük Avrupa ülkesinin mücadeleleri, Osmanlı Devleti’nin Balkanlarda daha rahat
ilerlemesini kolaylaştırmış ve Fetret devrinde saldırıya uğramamasını sağlamıştır. A) İngiltere-Fransa B) Fransa-Rusya
C) Fransa-İtalya D) İtalya-İspanya
E) İngiltere-İspanya
 Yüzyıl Savaşları’ndan sonra, İngiltere’de 30 yıl süren iç savaşlar (Çifte Gül Savaşları)
(1455-1485) yaşanmıştır. Bu savaşlar sonrasında İngiltere’de feodalite zayıflamıştır. 1-E 2-B 3-A 4-C 5-A

~ 136 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

❆ YENİ ÇAĞ’DA AVRUPA

✎ Yeni Çağ, İstanbul’un Fethi (1453) (375) ile başlayıp, Fransız İhtilâli (1789) ile sona 1. Aşağıdakilerden hangisi Coğrafî keşifler-
eren dönemi kapsamaktadır. le birlikte değer ve güç kazanan unsurlar
arasında yer almaz?
A) İpek ve Baharat Yolları
A. COĞRAFÎ KEŞİFLER B) Burjuva sınıfı
C) Sömürgecilik
✎ Dünya ticaretinde önemli bir yere sahip olan İpek ve Baharat yollarının Osmanlı
D) Ümit Burnu
Devleti’nin eline geçmesi, Avrupalı devletleri yeni yollar aramaya sevk etmiştir.
E) Atlas Okyanusu limanları
✎ XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni kıta, okyanus, ada ve ticaret yol-
larının bulunması ile ilgili bu keşif olaylarına Coğrafî Keşifler adı verilmektedir.
✎ Pusulanın kullanılması gemicilik sanatının da ilerlemesine neden olmuştur. Bu ge- 2.
lişmenin en önemli sonucu XV. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşen Büyük Coğrafî
I. Kristof Kolomb,
Keşifleri olmuştur. Coğrafî Keşifler sonucunda dünyanın daha önceleri bilinmeyen
II. Bartelmi Diaz,
diğer yarısı da keşfedilmiştir (Amerika, Antarktika, Avustralya, Güney Afrika vb.)
III. Vasco de Gama
Yukarıdakilerden hangileri Ümit Burnu-
KEŞİFLER nun keşfine yönelik seferler gerçekleşti-
ren kâşifler arasında yer alır?

 Atlas Okyanusu’nu aşarak Amerika Kıtası’nı bulmuştur. (1492) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Christophe
 Ancak burasını Hindistan zannettiğinden batısındaki Bahama D) I ve III E) II ve III
Colomb
takımadalarına Hint Adaları, halkına da Hintliler adını vermiştir.

 İtalyan gemici Amerigo Vespucci Kristof Kolomb’un ölümünden

Amerigo
kısa bir süre sonra, 1507’de Amerika’nın Hindistan değil yeni bir 3. 1522’de Macellan tarafından başlatılan
Vespucci dünya seyahatini tamamlayarak, dünya-
kıta olduğunu ispatlamış ve kıtaya onun adı verilmiştir. “Amerika”
nın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlayan
ünlü kâşif aşağıdakilerden hangisidir?
Bartolomeu
 Afrika’nın güneyine ulaşarak 1487’de Ümit Burnu’nu bulmuştur. A) Amerigo Vespuçi
Diaz
B) Del Kano
Vasco de
 1498’de Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’a varmıştır. C) Bartelmi Diaz
Gama
D) Vasco de Gama
Ferdinand E) Kristof Colomb
 1519-1522 yılları arasında ilk dünya seferini düzenlemiştir.
Macellan
 Macellan tarafından başlatılan batıya seyahati tamamlayarak
Del Kano
(1522) dünyanın yuvarlak olduğunu ilk kez ispatlamıştır. 4. Coğrafi Keşifler’e öncülük eden ve 1519-
1522 yılları arasında ilk dünya seferini
gerçekleştiren ünlü kâşif aşağıdakiler-
den hangisidir?
1) Coğrafî Keşiflerin Sonuçları A) Amerigo Vespuçi
B) Vasco da Gama
 Hıristiyanlık yayılmış, buna karşılık dünyanın düz olduğu gibi pek çok yanlış bilgi
aktaran din adamlarına ve kiliseye olan güven azalmıştır. C) Kristof Kolomb
D) Ferdinand Macellan
 Keşfedilen yerlerde yetişen domates, vanilya, patates, tütün, kakao gibi bitki
E) Bartelmi Diaz
türleri ile Avrupalılar ilk kez tanışmıştır.
 Avrupalıların, keşfettikleri yerlerde Sömürgecilik Dönemi başlamıştır.
 Akdeniz limanları ile Baharat ve İpek Yolu eski önemini kaybetmiş, Atlas Okya-
nusu kıyısındaki limanlar önem kazanmıştır. 5. Aşağıdakilerden hangisi, Coğrafî Keşif-
ler’in sonuçları arasında gösterilemez?
 Yeni keşfedilen ülkelerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli ma- A) Avrupa’da burjuva sınıfı zenginleşmiştir.
denler Avrupa’ya getirilmiştir. Avrupa’da ticaretle uğraşan kişiler (Burjuva Sını- B) Altın ve gümüş gibi değerli madenler
fı) zenginleşmiştir. Avrupa’ya getirilmiştir.
 Soylular eski güçlerini kaybetmişlerdir. C) Akdeniz limanları önem kazanmıştır.
D) Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma
 Keşfedilen yerlere, özellikle Amerika’ya Avrupa’dan pek çok insan göç etmiştir. alanları bulmuştur.
Böylece Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma alanları bulmuştur.
E) Avrupa’da mesen sınıfının doğmasına
 Amerika’nın eski bir kültür merkezi olduğu öğrenilmiştir. (Maya, İnka, Aztek) ortam hazırlanmıştır.

 Avrupa’da sanata ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen)
doğmasına ortam hazırlanmıştır. 1-A 2-E 3-B 4-D 5-C

~ 137 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası

2) Coğrafî Keşiflerin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri

 Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla Osmanlı Devleti’nin hâkim olduğu İpek ve
Baharat yolları önemini kaybetmiştir. 1. Coğrafî Keşifler sonucu Osmanlı ekono-
misinin bozulmasında aşağıdaki geliş-
 Ticaret yollarının değişmesi sonucunda Osmanlı Devleti ekonomik yönden bü- melerden hangisi etkili olmuştur?
yük gelir kaybına uğramıştır. A) Soyluların topraklarını kaybetmesi
 Osmanlı Devleti’nin vergi gelirleri azalmış, ticareti canlandırmak amacıyla kapi- B) Kölecilik anlayışının yaygınlaşması
tülasyonlar artırılmak zorunda kalınmıştır. C) Hıristiyanlığın keşfedilen yerlere yayıl-
ması
 Keşfedilen yerlerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler D) Yeni ticaret yollarının keşfedilmesi
Avrupa’dan Osmanlı pazarına girmiş, bu da Osmanlı Devleti’nde enflasyonun E) Avrupa kültürünün yaygınlaşması
yükselmesine neden olmuştur.
 Osmanlı topraklarında kervan yolları üzerinde faaliyet gösteren halk ve zanaat-
kârlar işsiz kalmış, bu durum Osmanlı Devleti’nde ekonomik sıkıntılara ve buna
2. Osmanlı ekonomisi için önemli bir yere
bağılı olarak da Celâlî İsyanları’na zemin hazırlamıştır. sahip olan Akdeniz limanları, aşağıda ve-
rilen gelişmelerden hangisinden sonra
önemini kaybetmiştir?
AKDENİZ LİMANLARININ A) Haçlı Seferleri B) Rönesans
C) Sanayi İnkılâbı D) Fransız İhtilâli
E) Coğrafî Keşifler
Önem Önemini Yeniden Önem
Kazanması Yitirmesi Kazanması
3. XV. yüzyıl sonlarında ilk kez İtalya’da or-
taya çıkan ve daha çok edebiyat, sanat,
Süveyş ve Don-Volga resim, mimarlık, heykel, bilim ve teknik
Haçlı Seferleri Coğrafî Keşifler
Kanalları’nın Açılması gibi alanlarda görülen gelişmelere ne ad
(XI.-XIII. yy.) (XV.-XVI. yy.) veriliyordu?
(XIX.-XX. yy.)
A) Rönesans B) Hümanizm
C) Aydınlanma Çağı D) Reform
E) Merkantalizm

B. RÖNESANS (Yeniden Doğuş)

✎ XV. yüzyılın sonlarıyla XVI. yüzyılın ilk yarısında, önce İtalya’da başlayan ve daha 4.
sonra Fransa, Almanya, İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde görülen edebiyat, gü-  Ekonomik refahın artması
zel sanatlar (resim, mimarlık, heykeltıraşlık vb.), bilim ve teknik alanında görülen  Skolastik düşüncenin sorgulanması
gelişmelere, “Yeniden Doğuş” anlamına gelen “Rönesans” adı verilir.
 Kültür ve sanat alanında bilgi birikiminin
oluşması
Bu durumların, Avrupa'da öncelikle aşa-
1) Rönesans’ın Nedenleri ğıdakilerden hangisine ortam hazırladığı
savunulabilir?
 Matbaanın bulunması ve bu sayede yeni buluş ve düşüncelerin her tarafa ko-
A) Veraset Savaşları B) Reform
layca yayılması
C) Sanayi Devrimi D) Rönesans
 Büyük Coğrafî Keşifler sayesinde Avrupa’nın zenginleşmesi ve Avrupa’da sana- E) Otuz Yıl Savaşları
ta ve edebiyata değer veren zengin ve üstün bir sınıfın (mesen) ortaya çıkması
 XV. ve XVI. yüzyıllarda pek çok üstün yetenekli insanların yetişmesi ve bunların
çalışmalarını birleştirmeleri 5. Rönesans hareketlerinin İtalya’da başla-
masının nedenleri arasında aşağıdakiler-
 Orta Çağ’dan beri gelişmekte olan güzel sanatların XV. ve XVI. yüzyıllarda Avru- den hangisi yer almaz?
pa’da olgunlaşması
A) Bilim ve sanat çalışmalarına destek
 Latin ve Yunan klâsiklerinin incelenmesi ve Hümanizm hareketinin başlaması verilmesi
B) Katolik inancının yaygın olması
C) İtalya’nın eski Yunan, Roma ve Hellen
medeniyetinin merkezi olması
2) Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri D) İtalya’nın Akdeniz ticareti nedeniyle
 İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans bilim adamlarının İtalya’ya kaçması zenginleşmesi
E) İstanbul’un fethi sonrasında bazı Bizans
 Haçlı Seferleri’nden sonra Akdeniz ticaretinin İtalyan prensliklerinin eline geç- bilim adamlarının İtalya’ya kaçması
mesi ve İtalya’nın diğer Avrupa ülkelerinden daha önce zenginleşmesi
 İtalya’nın tarihsel önemi itibariyle eski Yunan, Roma ve Helen medeniyetinin
merkezi olması, onu Avrupa’nın kültür merkezi yapmıştır. 1-D 2-E 3-A 4-D 5-B

~ 138 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

3) İtalya’da Rönesans Hareketleri

 İtalya’da Rönesans hareketleri “Hümanizma” ile başlamıştır. 1. Rönesans; sanat, kültür ve düşünce alanın-
(Antikite edebiyatının incelenmesidir.) da önemli değişimlerin temelini oluşturmuş-
tur.
 Yunanca, Latince ve İbranice metinler Eflatun, Napoli, Yeni
Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hare-
Roma Akademileri’nde incelenmiştir. ketlerinin ortaya çıkardığı olumlu geliş-
Edebiyat meler arasında gösterilemez?
 Hümanizmin öncüleri; Dante, Petrark ve Bokaçius’dur. (XIV.
yy.) A) Avrupa'da yoksul halk ile burjuvalar
arasındaki farklılıkların daha da artması
 XV. ve XVI. yüzyıllarda ise Makyavel, Gişarden, Ariyosto ve Tos-
B) Skolastik düşüncenin etkinliğini
so Hümanizmin önde gelen isimleridir. kaybetmesi
 Anatomi biliminin gelişmesi, perspektifin incelenmesi, insan vü- C) Bilim ve teknik alanda yeni gelişmelere
ortam yaratması
cuduna ve güzelliğe değer verilmesiyle resimde Rönesans doğ-
muştur. D) Özgür düşünce ortamının oluşması
E) Sanayi devrimine temel oluşturması
 İtalya’da zamanla üç resim okulu oluşmuştur. Bunlar:
 Venedik Okulu: daha çok manzara resmi yapmışlardır. (Pay-
sagiste) en önemli temsilcisi Tisiyen’dir.
Resim  Floransa Okulu: İnsan vücuduna, perspektif ve anatomiye
değer vermişlerdir. Temsilcilerinden Ciyoto, İtalyan resmini 2. Avrupa'da bilim, sanat, edebiyat ve fel-
sefede “Yeniden Doğuş” anlamına gelen
Bizans etkisinden kurtarmış ve resimde Rönesans’ın doğma-
Rönesans hareketleri, aşağıdaki ülkeler-
sını sağlamıştır. Önemli temsilcileri Mikelanj (Mikelancelo) den hangisinde başlamıştır?
ve Leonardo da Vinci’dir. A) Almanya B) Fransa C) İtalya
 Roma Okulu; Dinî konuları işlemişlerdir. En önemli D) Avusturya E) İngiltere
temsilcisi Rafael (Rafael Sanzino)’dir.
 Rönesans devrinin mimarları, ortaçağ mimarîsi olan Gotik
Mimarlık tarzını terk etmişler ve yeni bir mimari üslup oluşturmuşlardır.
 En önemli temsilcileri Bramant ve Mikelanj’dır. 3.
I. Mikelanj,
 Antik dönem heykellerinin incelenmesi ve kopya edilmesiyle
II. Leonardo da Vinci,
Heykeltıraşlık heykeltıraşlık gelişmiştir.
III. Makyavelli
 En önemli temsilcileri; Donatello, Giberti, Mikelanj’dır.
Yukarıdakilerden hangileri Rönesans
dönemi ressamları arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
4) Rönesans Hareketlerinin Diğer Avrupa Ülkelerine Yayılması D) I ve III E) II ve III

✎ İtalya’da başlayan Hümanizm ve Rönesans hareketleri; İtalya’nın din ve kültür

merkezi oluşundan ve İtalya’nın Fransa, İspanya ve Almanya arasında paylaşılama-
ması nedeniyle çıkan İtalya Savaşları’nın etkisiyle, batı Avrupa’ya yayılmıştır.
4. İngiltere’de Rönesans hareketlerinin en
önemli temsilcisi aşağıdakilerden hangi-
Hümanizmada Rable (Rabelais), Ronsard ve Montaigne; mi- sidir?
Fransa marîde Piyer Lesko, Jan Bülan, heykeltıraşlıkta Jan Gojon ve A) Montaigne B) Rambrand
resimde Fransuva Klue’dir. C) Cervantes D) Erasmus
E) William Shakespeare

En önemli temsilcisi, Hamlet-Othello-Romeo ve Jülyet’in ya-

İngiltere
zarı William Shakespeare (Şekspir)’dir.
5.
I. Donatello,

Almanya Erasmus, Röklen ve Albrecht Dürer önemli temsilcilerdir. II. Martin Luther,
III. William Shakespeare
Yukarıdakilerden hangileri Rönesans
dönemi sanatçıları arasında yer almaz?
İspanya En önemli temsilcisi Don Kişot’un yazarı Cervantes’tir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

Hollanda En önemli temsilcisi ressam Rambrand’dır.

1-A 2-C 3-C 4-E 5-B

~ 139 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası

5) Rönesans’ın Sonuçları
 Skolâstik Düşünce yıkılmış, yerine deney ve gözleme dayalı pozitif (serbest ve
bilimsel) düşünce doğmuştur. 1. Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hare-
ketinin sonuçları arasında gösterilemez?
 Hıristiyanlığın sanat ve düşünce üzerindeki baskısı sona ermiştir. A) Pozitif düşüncenin gelişmesi
 Bilim, sanat ve edebiyatta pek çok yeni eserler verilmiştir. B) Feodal sistemin ortaya çıkması
 Reform hareketine zemin hazırlamıştır. C) Avrupa’da resim, heykel, edebiyat ve
mimarî alanlarında gelişme gösterilmesi
 Avrupa’da bilimsel gelişmelerin önü açılmıştır. D) Reform hareketine zemin hazırlaması
E) Skolastik düşüncenin yıkılması

6) Rönesans’ın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri

✎ Osmanlı Devleti bu dönemde “Yükselme Dönemi”ni yaşadığı için, Avrupa’da bilim,
2. İtalya’da ortaya çıkan ve daha sonra tüm
teknik ve sanat alanlarında yaşanan gelişmelerden uzak kalmıştır. Avrupa’ya yayılan Rönesans hareketinin,
✎ Bu durum sonraki süreçte Osmanlı Devleti’nin bilim, teknik ve ekonomik alanlarda I. din,
Avrupa’nın gerisinde kalmasına ortam hazırlamıştır. II. ekonomi,
III. bilim ve teknik
alanlarından hangilerinde Osmanlı Dev-
leti’ni dolaylı da olsa olumsuz etkilediği
C. REFORM (İyileştirme-Düzeltme) savunulabilir?

✎ XVI. yüzyılda ilk olarak Almanya’da Martin Luther’in, kilise uygulamalarına karşı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gelerek 1517’de Almanya’daki Wittenberg Kilisesi’nin kapısına astığı 95 maddelik D) I ve II E) II ve III
bildiri ile kilisenin yanlışlıklarına itiraz etmesiyle başlayan ve Katolik mezhebindeki
bozulmaları önlemek için yeni düzenlemeleri kapsayan gelişmelere Reform denir.
3. Avrupa'da, Katolik mezhebindeki bozul-
maları önlemek için yeni düzenlemeleri
1) Reform’un Nedenleri kapsayan Reform hareketleri, aşağıdaki
 Hıristiyanlığın temel kaynaklarına inilerek temel prensiplerinin ortaya konması ülkelerden hangisinde başlamıştır?
A) Almanya B) Fransa C) İtalya
 Katolik mezhebindeki bozulmaları gidermek için yenilik yapma düşüncesi
D) Avusturya E) İngiltere
 Rönesans’ın etkisiyle skolâstik düşüncenin zayıflaması, buna karşılık hümanist
ve özgür düşüncenin yayılması
 Kiliselerin çıkarlarına uygun hareket etmesi (Endüljans adlı af belgesi gibi)
4. Reform hareketleri,
 İncil’in her dile çevrilmesi sonucunda kiliseye karşı şüphenin artması
I. papalık,
II. mutlak krallık,
III. derebeylik
2) Reform’un Sonuçları
unsurlarından hangilerine tepki olarak
 Katolik Mezhebi parçalanmış ve yeni mezhepler ortaya çıkmıştır. ortaya çıkmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Reform Hareketleri Sonucunda Ortaya Çıkan Mezhepler D) I ve II E) II ve III

Almanya’da Fransa’da İngiltere’de İskoçya’da

5. Reform Hareketleri sonucunda;
I. Kalvenizm,
Protestanlık Kalvenizm Anglikanizm Presbiteryenlik
II. Anglikanizm,
III. Protestanlık
 Katolik Kilisesi’nin otoritesi büyük ölçüde sarsılmıştır. mezheplerinin ortaya çıktığı ülkeler han-
gisinde doğru olarak verilmiştir?
 Papalara ve din adamlarına olan saygı ve güven azalmıştır.
I II III
 Engizisyon Mahkemeleri ile Katolik Kilisesi’nin otoritesi korunmak istenmiştir.
A) İngiltere Fransa Almanya
 Katolik Kilisesi kendisini düzeltmek zorunda kalmış, Cizvit Tarikatı’nı kurarak
B) İtalya Almanya Fransa
Hıristiyanlığın yayılmasına çalışmıştır.
C) Fransa İngiltere Almanya
 Protestanlığı kabul eden ülkelerde kilise malları yağmalanmıştır. D) Almanya İtalya İngiltere
 Avrupa’da ilk kez “laik devlet” fikri ortaya çıkmıştır. E) Fransa Almanya İngiltere
 Okullar, kilisenin elinden alınarak halka verilmiş, böylece Avrupa’da ilk kez laik
bir eğitim uygulaması başlamıştır. 1-B 2-C 3-A 4-A 5-C

~ 140 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

 Reform Hareketi’nin en tanınmış kişileri; Almanya’da Luther, Fransa’da Kalven ve İn-

giltere’de ise Kral VIII. Henry’dir.
1. 1555 Ogsburg Antlaşması ile Protestan-
lık mezhebinin resmîyet kazandığı Avru-
pa ülkesi aşağıdakilerden hangisidir?
☸ DİKKAT!... A) Almanya B) Fransa C) İtalya
Almanya’da Protestanlık 1555 Ogsburg Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. D) İskoçya E) İngiltere
Fransa’da Kalvenizm 1598 Nant Fermanı ile resmiyet kazanmıştır.

3) Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri 2. Aşağıdakilerden hangisi Reform hareket-

lerinin sonuçlarından biri değildir?
✎ Reform, Osmanlı Devleti’ndeki Hıristiyanları etkilememiştir. Bunun temel sebebi,
Osmanlı Devleti’nin sağladığı inanç özgürlüğü ve Osmanlı topraklarında yaşayan A) Katolik Kilisesi'ne ait toprakların köylü-
ler tarafından yağmalanması
Hıristiyanların da Ortodoks mezhebine bağlı olmalarıdır.
B) Sınıf farklılıkların sona ermesi
✎ Osmanlı Devleti Hıristiyan birliğini parçalamak için, reform hareketlerini ve mez- C) Yeni mezheplerin ortaya çıkması
hep ayrılıklarını desteklemiş, böylece devletin Avrupa içlerine ilerleyişi kolaylaş- D) Laik esaslara dayalı eğitim veren okul-
mıştır. ların açılması
E) Pozitif düşüncenin öneminin artması

D. AYDINLANMA ÇAĞI
✎ Avrupa’da XVII. ve XVIII. yüzyıllarda aklı, bilimi ve pozitif düşünceyi ön plânda tu-
tan döneme Aydınlanma Çağı adı verilmiştir.
3. Osmanlı Devleti'nde yaşayan Hıristiyan-
✎ Bu dönemde bilginin kaynağının deney, gözlem ve akıl olduğu savunulmuş-tur. ların Reform hareketlerinden etkilenme-
melerinin temel nedeni aşağıdakilerden
✎ Özellikle insan hakları ve demokrasi alanlarında ortaya çıkan yeni değerler tüm hangisidir?
toplumları etkilemiştir. A) Osmanlı Devleti'nin Avrupa siyasetinde
etkili olamaması
B) Osmanlı ülkesindeki kiliselerin yetersiz
olması
E. OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618-1648) C) Reform hareketinin Almanya ile sınırlı
✎ Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın, Almanya’da mezhep birliğini sağlamak ve Pro- kalması
testanları ortadan kaldırmak istemesi sonucunda ortaya çıkan savaşlardır. D) Skolastik düşüncenin yıkılmış olması
E) Osmanlı Devleti'ndeki Hıristiyanların
✎ Otuz Yıl Savaşları; Almanya ve müttefiki İspanya ile Fransa ve müttefikleri (İsveç, çoğunun Ortodoks olması
Danimarka) arasında yapılmıştır.
✎ Otuz Yıl Savaşları Almanya’nın yenilgisiyle bitmiş ve 1648’de imzalanan Westfalya
Barış Antlaşması ile sonuçlanmıştır.
✎ Bu antlaşma Avrupa tarihinde çok önemli bir adımdır. Nitekim Almanya Protestan-
lığı resmî din olarak tanımış, Alman Prenslerinin de siyasal ve dinsel özgürlüklerini 4. 1618-1648 yılları arasında Alman İmpara-
toru II. Ferdinand’ın Almanya’da mezhep
kabul etmiştir. birliğini sağlamak ve Protestanları orta-
dan kaldırmak istemesi sonucunda yaşa-
nan Otuz Yıl Savaşları, aşağıdaki antlaş-
 Westfalya Barışı’nı İspanya tanımamıştır. Bu yüzden, Orta Avrupa'da savaş bittiği malardan hangisiyle sona ermiştir?
halde Fransa ile İspanya arasında savaş on yıl daha devam etmiş, ancak 1659 yılın-
A) Ogsburg B) Nant C) Paris
da imzalanan Pirene Antlaşması’yla İspanya Fransa'nın üstünlüğünü kabul etmiştir.
D) Westfalya E) Magna Carta

F. YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756-1763)

✎ İngiltere’nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakıyla yaptığı savaşlardır. 5. Yeniçağ'da Avrupa’da yaşanan Otuz Yıl
Savaşları'na aşağıdaki devletlerden han-
✎ Savaştan galip ayrılmasına rağmen İngiltere, çok büyük ekonomik kayıp yaşamış- gisi katılmamıştır?
tır. Bu kayıplar ağır vergilerin konulmasına, bu gelişme de İngiltere’ye bağlı koloni- A) Almanya B) İsveç C) Fransa
lerin tepkisine yol açmıştır. D) Danimarka E) İngiltere
✎ İngiltere’nin uygulamaya koyduğu bu vergilendirmeler, Amerika’daki 13 koloninin
bağımsızlık için İngiltere’ye karşı mücadeleye girişmesine neden olmuştur. Bu du-
rum beraberinde ABD’nin kurulmasını getirmiştir. 1-A 2-B 3-E 4-D 5-E

~ 141 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası

G. ABD’NİN KURULMASI (1787)

✎ İngiltere, Yedi Yıl Savaşları’nda bozulan malî yapısını düzeltmek için Amerika’daki 1. İngiltere, kendisine karşı savaş ilan eden
13 kolonisine yeni vergiler koymuş, ancak bu gelişme koloniler tarafından tepkiyle Amerika'daki 13 koloninin bağımsızlığını
karşılanmıştır. Yedi Yıl Savaşları’nın intikamını almak isteyen Fransa, Amerika’ya si- aşağıdakilerden hangisi ile kabul etmek
lah ve cephane yardımı yapmıştır. zorunda kalmıştır?
A) Filedelfiya Kongresi
✎ 13 koloni, 1774 yılında bir araya gelerek I. Philedelphia (Filedelfiya) Kongresi’ni
B) Versay Antlaşması
toplamış ve İngiltere’ye karşı savaşa karar vermişlerdir.
C) Paris Antlaşması
✎ 1776 yılında ise II. Philedelphia Kongresi’ni toplayan bu 13 koloni, bağımsızlıklarını D) Westfalya Antlaşması
ilan ederek İnsan Hakları Bildirisi’ni kabul etmişlerdir. E) Ogsburg Antlaşması
✎ Bu gelişme üzerine İngiltere, 1783 Versailles (Versay) Antlaşması ile 13 koloninin
bağımsızlığını kabul etmiş, 1787 yılında da Amerika Birleşik Devletleri kurulmuştur.

2. 1789 Fransız İhtilâli'nden sonra kurulan

Fransız Parlamentosu'nda, yalnız soylu-
❆ YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA lar ve servet sahibi olanların temsil edil-
mesi, aşağıdaki egemenlik anlayışların-
✎ Yakın Çağ, Fransız İhtilâli (1789) ile başlayan süreçtir. dan hangisinin benimsendiğini gösterir?
A) Oligarşi B) Monarşi
C) Demokrasi D) Meşrutiyet
A. FRANSIZ İHTİLÂLİ (1789) E) Cumhuriyet

1) Fransız İhtilâli’nin Nedenleri

 Krallık yönetiminin baskıları
3. Fransız İhtilâli'nin aşağıda verilen sonuç-
 Halkın soylular, rahipler ve burjuva gibi sınıflara ayrılmış olması
larından hangisi, Avrupa'da sınırların de-
 Malî durumu düzeltmek için halktan alınan vergilerin artırılması ğişmesi ve yeni devletlerin ortaya çıkma-
sında doğrudan etkili olmamıştır?
 Fransız aydınlarının eleştirileri (Montesque, Jan Jak Russo, Diderot, Voltaire)
A) Ulusçuluğun yaygınlaşması
 Fransa Kralı XVI. Lui’nin Eta Jenaro (Genel Meclis)’yu toplaması B) Özgürlük felsefesinin egemen olması
 Rönesans hareketleri sonrası ortaya çıkan Aydınlanma Çağı’nın etkileri C) Laik devlet anlayışına geçilmeye
başlanması
 ABD’nin bağımsızlığını kazanması D) Halk iradesinin ön plana çıkması
E) İmparatorluk sisteminin yıkılması

2) Fransız İhtilâli’nin Sonuçları

 Soyluların ve rahiplerin ayrıcalıkları kaldırılarak eşitlik getirilmiştir.
 Mutlakıyet düzeni yıkılmış, egemenliğin halktan geldiği kabul edilmiştir.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Fransız İhtilâli
 Eşitlik, adalet, özgürlük, milliyetçilik, laiklik vb. kavramlar önem kazanmıştır. sonucu yayımlanan İnsan Hakları Bildir-
gesi’yle dünyada yayılmaya başlayan fi-
 Milliyetçilik akımı tüm dünyaya yayılmaya başlamıştır. kirler arasında yer almaz?
 İmparatorlukların yıkılması ile millî devletler kurulmaya başlamıştır. A) Eşitlik B) Özgürlük
 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ilan edilmiştir. C) Milliyetçilik D) Demokrasi
E) Ortak Mülkiyet
 İhtilâl sonrası ortaya çıkan yeni fikirlerin kendi ülkelerini etkileyeceğini düşünen
Avrupa devletleri Fransa’ya savaş açmıştır. (1793-1815 İhtilâl Savaşları)
 Evrensel nitelikte olduğu için Yeni Çağ kapanmış, Yakın Çağ başlamıştır.
5. 1789 Fransız İhtilâli sonrasında tüm dün-
yaya yayılan “Milliyetçilik” akımı, Osmanlı
Devleti’ni aşağıdaki özelliklerinin hangi-
3) Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri sinden dolayı olumsuz etkilemiştir?
✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, zamanla Fransız İhtilâli’nin yay- A) Ekonomisinin kötü durumda olması
dığı milliyetçilik akımından zarar görmeye başlamıştır. Nitekim milliyetçilik akımı- B) Askerî açıdan zayıf durumda olması
nın etkisiyle Osmanlı Devleti’nde azınlık isyanları ortaya çıkmış ve bu durum za- C) Sömürgeci bir anlayışa sahip olmaması
manla Osmanlı Devleti’nin parçalanmasına yol açmıştır. D) Çok uluslu bir yapıya sahip olması
E) Eyâletlerde otoriteyi sağlayamaması
✎ Öte yandan Fransız İhtilâli, Osmanlı Devleti’ni bir açıdan olumlu da etkilemiştir.
Nitekim Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili ol-
muştur. Bu gelişmeler, Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme sürecinde önemli rol
oynayacaktır. 1-B 2-A 3-C 4-E 5-D

~ 142 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

İlginç Bir Diyalog!

1. Osmanlı Devleti’nde,
Napolyon katıldığı bir savaşı kazanmış ve düşman ordusunun komutanı da esir olmuştur.
Ancak Napolyon, komutan olmasından dolayı ona esir değil, misafir muamelesi yapmış I. Tanzimat Fermanı’nın ilanı,
ve onu akşam yemeğinde kendi masasına kabul etmiştir. II. Islahat Fermanı’nın ilanı,
III. I. Meşrutiyet’in ilanı
Düşman ordusunun komutanı olan adamda yenilgiden kaynaklanan hazımsızlık söz ko-
gelişmelerinden hangileri, 1789 Fransız
nusudur. Hiç durmadan konuşmakta ve yenilgiye kılıf aramaktadır. Bunun karşısında İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının
Napolyon’un tavrı gayet sakindir. Napolyon’un bu tavrıyla iyice çileden çıkan komutan; olumsuz etkilerini önlemeye yöneliktir?
“Biz şerefimiz için savaştık, siz para için savaştınız!” deyince Napolyon’un cevabı gayet A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
etkileyicidir. “Elbette... Çünkü herkes kendisinde olmayan şey için savaşır!” D) II ve III E) I, II ve III

2. Fransız İhtilâli sonrasında dünyaya yayı-

lan aşağıdaki kavramlardan hangisi, Os-
manlı Devleti’ni diğerlerinden daha fazla
4) Osmanlı Devleti’nin Milliyetçilik Akımına Yönelik Aldığı Önlemler etkilemiştir?
A) Ulusçuluk B) Eşitlik
✎ Osmanlıcılık fikir akımı uygulamaya çalışılarak herkes eşit görülmüştür.
C) Özgürlük D) Demokrasi
✎ 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilmiş ve kanun önünde Müslüman-gayr-i müslim
E) Adalet
eşitliği sağlanmaya çalışılmıştır.
✎ 1856’da Islahat Fermanı’nın ilan edilmesiyle ise gayr-i müslimlere eşitliğin yanı sıra
birtakım ayrıcalıklar verilmiştir.
3. Fransız İhtilâli sonrası Avrupa devletleri-
✎ 1876’da Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle gayr-i müslimlere de yönetimde temsil edil- nin, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karış-
me hakkı tanınmıştır. mak amacıyla faydalandıkları temel konu
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Osmanlı Devleti bahsettiğimiz bu çabalarına rağmen milliyetçilik akımının etkisini
A) Kapitülasyonlar B) Eğitim
önleyememiş, azınlıkların bağımsızlıkları için başlattığı isyanlar sonucunda Osmanlı
C) Azınlıklar D) Dış Borçlar
Devleti parçalanma sürecine girmiştir.
E) Taht Kavgaları

B. SANAYİ İNKILÂBI 4. Sanayi İnkılâbı, insan gücüne dayalı üretim

şeklinden makine gücüne dayalı üretim şek-
✎ XVIII. yüzyılda ilk olarak İngiltere’de başlayan, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine line geçişi ifade etmektedir.
yayılan, etkileri bakımından tüm dünyayı sarsan önemli bir olaydır. Buna göre, Sanayi İnkılâbı sonrasında
✎ Üretim faaliyetlerinde insan ve hayvan gücünün yerini makine gücünün alması de- aşağıdakilerden hangisinin gerçekleş-
mesi beklenemez?
mek olan bu devrimin başlamasında, “sanayi sektöründe buhar gücünün uygulan-
ması” etkili olmuştur. A) Maliyetlerin düşmesi
B) İnsan emeğinin önem kazanması
C) Seri üretime geçilmesi
1) Sanayi İnkılâbı’nın Sonuçları D) Hammadde ve pazar ihtiyacının artması
E) Sömürgeciliğin hızlanması
 İlk kez dokuma alanında kullanılan makineleşme sonucunda, fabrikalar kurulmuş
ve seri üretim sağlanarak hızlı bir gelişme yaşanmıştır.
 Fabrikalaşmanın artmasıyla, Avrupa’da büyük sermayeli şirketler kurulmuştur.
 Avrupa’da üretim artmış ve insanların refah seviyesi yükselmiştir.
5. Sanayi İnkılâbı ile Avrupa’da makineli
 Sanayileşme kentlerin hızla büyümesine, ancak aynı zamanda işsizlik sorununun üretime geçilmesinin;
da ortaya çıkmasına yol açmıştır.
I. kırsal bölgelerde nüfusun azalması,
 Yaşam koşullarının iyileşmesine bağlı olarak hızlı nüfus artışı yaşanmıştır. II. toplumsal sınıflaşmanın sona ermesi,
 Kapitalizm ve Sosyalizm gibi fikir akımları ortaya çıkmıştır. III. sömürgeciliğin hız kazanması

 İşçi-işveren arasındaki sorunlarla ilgili olarak sendikacılık girişimleri başlamıştır. gelişmelerinden hangilerine yol açtığı
savunulabilir?
 Avrupa’da ham madde, iş gücü ve pazar ihtiyacının artmasıyla yeni sömürgecilik A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
faaliyetlerinin başlamasına ortam hazırlamıştır.
D) I ve III E) I, II ve III
 Sömürgelerden mal getirmek ve işlenen malları nakletmek amacıyla ticaret filo-
ları kurulmuş, 1869’da Süveyş Kanalı, 1914’te de Panama Kanalı’nın açılmasıyla
deniz ulaşımı kolaylaşmıştır. 1-E 2-A 3-C 4-B 5-D

~ 143 ~
“Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri” KPSS / Tarihin Pusulası

2) Sanayi İnkılâbı’nın Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri

✎ Sanayi İnkılâbı, Osmanlı Devleti’ni özellikle ekonomik açıdan son derece olumsuz
1. Sanayi İnkılâbı Osmanlı ülkesine bol miktar-
etkilemiştir. Öyle ki bu gelişme sonucunda;
da ucuz mal sokmuştur.
 Osmanlı’da küçük atölyeler ve el tezgâhları kapanmış, böylece işsizlik artmıştır. Bu durumun,
 Lonca Teşkilâtı’nın üretimdeki payı ve önemi azalmıştır. I. yerli üretim,

 Tarım üretimi geçimlik düzeyden pazar ekonomisi düzeyine ulaşmıştır. II. işsizlik oranı,
III. ithalat oranı
 Osmanlı ülkesinde ihracat azalırken, ithalat artmıştır.
unsurlarından hangilerini olumsuz yön-
 Osmanlı Devleti dışarıya ham madde satan, karşılığında mamul (işlenmiş) madde de etkilediği savunulabilir?
alan bir devlet durumuna düşmüştür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Osmanlı parasının değeri düşmüştür. D) II ve III E) I, II ve III

 Ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır.

 Osmanlı Devleti Avrupa’nın açık pazarı haline gelmiştir.
 Osmanlı Devleti hammadde ve pazar ihtiyacı nedeniyle Avrupalı devletlerce işgal 2. Avrupa Devletleri’nin Sanayi İnkılâbı ile
ekonomik açıdan güçlenmesi Osmanlı
edilmeye başlamıştır. Devleti’nde;
 Ekonomideki gerileme, siyasî çöküşü hızlandırmıştır. I. lonca teşkilâtının çökmesi,
II. dış ticaret açığının azalması,
III. kapitülasyonların olumsuz etkisinin
3) Osmanlı Devleti’nin Sanayi İnkılâbı’nın Etkilerine Karşı Aldığı artması

Önlemler durumlarından hangilerine yol açtığı

savunulamaz?
✎ Osmanlı Devleti, ekonomisini olumsuz etkileyen Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
birtakım önlemler almıştır. D) I ve III E) II ve III
 İthal ürünlerden alınan vergiler artırılmış, ihracattan alınan vergiler azaltılmıştır.
Ancak kapitülasyonlar nedeniyle başarı sağlanamamıştır.
 Sanayi ve ticaretin gelişmesi için 1860’ta Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur. 3. Avrupa’da yaşanan;
 Özel sermayeye fabrika kurmaları için destek verilmiştir. I. Yedi Yıl Savaşları,
 Teşvik Kanunu çıkarılarak büyük imalâthaneler açılmıştır. II. Fransız İhtilâli,
III. Sanayi İnkılâbı
 Yeni kurulacak olan fabrikalar için 10 yıl vergi muâfiyeti getirilmiştir.
gelişmelerinden hangileri Osmanlı Dev-
✎ Osmanlı Devleti’nin, Sanayi İnkılâbı’nın etkilerine karşı aldığı bu önlemler çok fazla leti’ni olumsuz etkilemiştir?
etkili olamamış ve ekonomik açıdan Avrupa’ya bağımlılık artmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

C. VİYANA KONGRESİ (1815)

4. 1815 Viyana Kongresi’ne aşağıdaki dev-
✎ Fransız İhtilâli’nden sonra İhtilâl Savaşları ya da Napolyon Savaşları ile Avrupa’nın letlerden hangisi katılmamıştır?
siyasî dengesinin bozulması nedeniyle İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prus- A) İspanya B) Rusya C) Avusturya
ya’nın katılımıyla 1815’te Viyana Kongresi toplanmıştır.
D) Fransa E) İngiltere
✎ Kongrede Avrupa’nın geleceğini belirlemek, monarşik yapıyı güçlendirmek ve milli-
yetçi hareketleri önlemek doğrultusunda kararlar alınmıştır.

5. Osmanlı Devleti’nin, Avrupalı devletler

 Viyana Kongresi kararlarının uygulamaya konulduğu dönem “Restorasyon Dönemi” için oluşturduğu siyasî bir kriz anlamına
olarak adlandırılmaktadır. gelen “Şark Meselesi” kavramı, ilk kez
aşağıdaki gelişmelerden hangisinde kul-
lanılmıştır?
✎ İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya “Dörtlü İttifak” grubunu kurarak, Metternich
(Meternik) Sistemi denilen bir politika oluşturmuşlardır. A) Nant Fermanı
B) Racconigi Antlaşması
✎ Meternik Sistemi’ne göre; Avrupa’nın herhangi bir yerinde ayaklanma çıkarsa dev- C) Paris Barış Konferansı
letler hep birlikte hareket edeceklerdi. Ancak bu kararlar Osmanlı Devleti’nde Yu- D) Londra Antlaşması
nan isyanı çıkınca uygulanmamış ve Yunan İsyanı’na destek verilmiştir. Hatta Nava-
E) Viyana Kongresi
rin’de Osmanlı donanmasını yakmışlardır.
✎ Öte yandan Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletleri için oluşturduğu siyasî krizi ifade
eden “Şark Meselesi” kavramı da ilk kez Viyana Kongresi’nde kullanılmıştır. 1-C 2-B 3-D 4-A 5-E

~ 144 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Avrupa’daki Gelişmeler ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”

D. 1830 ve 1848 İHTİLÂLLERİ

1) 1830 İhtilâlleri 1. 1830 İhtilâlleri ile Avrupa'da parlamenter
sisteme geçiş hızlanmıştır.
✎ Fransa Kralı X. Charles’in basın ve düşünce özgürlüğüne kısıtlama getirerek anaya-
Buna göre, 1830 İhtilâllerinin;
sal hakları engellemesi sonucu, Metternich sistemine tepki olarak ortaya çıkmıştır.
I. milliyetçi oluşumların engellenmesi,
✎ 1830 İhtilâlleri sonucunda; II. yönetim anlayışının değişmesi,
 Tahta geçen yeni kral Louis Philip, anayasada yeni düzenlemeler yapılmasını sağ- III. yeni ulusal devletlerin kurulması
layarak Fransa’da meşrutî krallık rejimini yeniden kurmuştur. sonuçlarından hangilerinin ortaya çık-
masına zemin hazırladığı savunulamaz?
 Avrupa’da liberal demokrasiler güçlenmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
 Avrupa’da parlamenter sisteme geçiş hız kazanmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
 Belçika’da ayaklanmalar çıkmış ve Belçika ayrı bir devlet durumuna gelmiştir.
 Lehistan (Polonya)’da da bir ihtilâl çıkmıştır.
2. Osmanlı Devleti’nde,
I. Tanzimat Fermanı’nın ilanı,
II. Islahat Fermanı’nın ilanı,
2) 1848 İhtilâlleri III. I. Meşrutiyet’in ilanı
✎ Fransa’da başlayan bu ihtilâllerin ortaya çıkmasında; milliyetçilik akımı, XIX. yüzyıl- gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da
görülen 1830 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu
da sanayide görülen gelişmeler sonucunda Avrupa’daki işçi sayısının artması ve savunulabilir?
işçi sınıfının birtakım haklar talep etmesi etkili olmuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ 1848 İhtilâlleri sonucunda; D) II ve III E) I, II ve III
 Fransa’da cumhuriyet ilan edilmiştir. (Bu durum 1852’ye kadar devam etmiştir.)
 Sosyal hukuk devleti kavramı ortaya çıkmıştır.
 Avrupa’da demokratikleşme hareketleri hız kazanmıştır. 3. Avrupa’daki işçi sayısının artması ve işçi
sınıfının bazı haklar talep etmesinin,
 İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini kurmalarına zemin hazırlamıştır.
I. 1830 İhtilâlleri,
 Ölüm cezası kaldırılmış, esir ticareti de yasaklanmıştır. II. 1848 İhtilâlleri,
III. Sanayi İnkılâbı
 Rusya, bu ihtilâllerden XX. yüzyılın başlarına kadar etkilenmemiştir. gelişmelerinden hangilerinin ortaya çık-
masında etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III

E. İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI

✎ Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan düşünceler, İtalya’daki aydınları harekete 4. Osmanlı Devleti’nde,
geçirmiş ve ülkede birliği sağlamak için çalışmalara başlanmıştır. I. Islahat Fermanı’nın ilanı,
✎ 1870’te Piyemonte Krallığı öncülüğünde siyasî birliğini sağlayan İtalya, Avrupa’da II. Tanzimat Fermanı’nın ilanı,
etkin bir güç olarak sömürgecilik faaliyetlerine başlamıştır. III. Sened-i İttifak’ın imzalanması
gelişmelerinden hangilerinde, Avrupa’da
✎ Öte yandan Prusya Başbakanı Bismarck’ın Avusturya’yı yenilgiye uğratması sonucu görülen 1848 İhtilâlleri’nin etkisi olduğu
Avusturya Alman hükûmetleri üzerindeki yetkilerini Prusya’ya devretmiştir. savunulamaz?
✎ 1871’de Alman prensleri imparatorluk tacını Prusya Kralı I. Wilhelm’e vermiş, böy- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lece Prusya kralı aynı zamanda Alman imparatoru olmuş ve Alman birliği sağlan- D) II ve III E) I, II ve III
mıştır.
✎ İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini sağlamaları, Avrupa devletleri arasında den-
genin bozulmasına yol açmış, sömürgecilik yarışı sürecinde bloklaşmaların da orta- 5. 1848 İhtilâlleri sonrasında Avrupa’da et-
ya çıkmasında etkili olmuştur. kisini artıran milliyetçilik hareketlerinin
etkisiyle, Piyemonte Krallığı öncülüğün-
de 1870’te siyasî birliğini sağlayan dev-
let aşağıdakilerden hangisidir?
Not Alınız..............................................................................................................................
A) İtalya B) Norveç C) Almanya
........................................................................................................................................................................ D) Danimarka E) Hollanda
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-A 2-E 3-B 4-D 5-A

~ 145 ~
 VIII. BÖLÜM
XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
(DAĞILMA DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(2) (-) (3) (2) (2) (2) (1) (3) (1) (2) (3) (1) (4)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(2) (3) (3) (1) (3) (3) (4) (2)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyıl (Dağılma Dönemi) da son derece önemli bir
dönemdir. ÖSYM’nin her yıl ortalama 2-3, 2013 KPSS’de de 4 soru sorduğu bu bölümle ilgili
olarak, Osmanlı Devleti’nde hemen hemen her alanda bir ilk yaşandığını göreceksiniz.
Bu bölüm ile ilgili çıkan sorulara baktığımızda ise, özellikle II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit
Dönemi ıslahatları (askerî, yönetim, hukuk...), Osmanlı Devleti’nin demokratikleşme çaba-
ları, anayasal gelişmeler ve döneme damgasını vuran fermanlar ile ilgili olduğu görülmek-
tedir. Öte yandan, bu bölümde siyasî gelişmelerle ilgili soru da sorulabilmektedir. Ancak ko-
nular çalışılırken, daha çok yapılan ıslahat çalışmalarına odaklanmanızı ve soru çözümleriyle
birlikte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

❆ DAĞILMA DÖNEMİ [XIX. YÜZYIL] (1792-1909)

1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin, Avrupa
☸ Dağılma Dönemi Padişahları devletleri arasında süregelen sürtüşmeler
ve rekabetten faydalanarak varlığını devam
 IV. Mustafa (1807-1808) ettirebilmek için uyguladığı politikaya Denge
 II. Mahmut (1808-1839) Politikası adı verilmektedir.
Osmanlı Devleti bu politikayı ilk kez aşa-
 Abdülmecit (1839-1861) ğıdaki devletlerden hangisine karşı kul-
 Abdülaziz (1861-1876) lanmıştır?

 V. Murat (93 gün) (1876) A) Almanya B) Rusya C) Fransa

D) İngiltere E) Avusturya
 II. Abdülhamit (1876-1909)

✎ Osmanlı Devleti, bu dönemde Avrupa devletleri arasında süregelen sürtüşmeler ve

rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya çalışmış, varlığını devam ettirebilmek için
bir bakıma Denge Politikası izlemiştir. (Düşmanımın düşmanı, dostumdur!) 2. Osmanlı Devleti XIX. yüzyıldan itibaren dış
politikada denge politikası izlemiştir. Bu po-
litika; güçlü bir devlete karşı, başka bir dev-
 Osmanlı Devleti, bu politikayı (denge politikası) İngiltere ve Rusya’nın da desteğini letin desteğini alma politikasıdır.
alarak ilk kez Fransa’ya karşı kullanmıştır. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devle-
ti’nin bu politikasını en iyi şekilde açıkla-
✎ Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, özellikle Fransız İhtilâli’nin ortaya maktadır?
çıkardığı milliyetçilik akımından son derece olumsuz etkilenmiş, devletin varlığını A) Osmanlı Devleti’nin, toprak bütünlüğü-
nü kendi başına koruyamaması
sürdürmesi için askerlik, bilim, teknik, maliye, eğitim, hukuk vb. pek çok alanda ıs-
lahat yapılmıştır. B) Avrupalı devletlerin baskısıyla Islahat
Fermanı’nın yayımlanması
C) Yunan İsyanı’nda Mısır Valisi Mehmet
Ali Paşa’dan destek alınması

I. DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER D) Avrupalı devletlerden borç alınması

E) İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında
Balta Limanı Antlaşması’nın yapılması
A. MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI (ULUSÇULUK HAREKETLERİ)
1) Sırp İsyanı (1804-1878)
✎ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımı ile Rusya’nın, Slav topluluklarını tek bir
çatı altında kendi yönetiminde birleştirme amacına dayanan Panslavizm politikası- 3. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı
nın etkisiyle ilk isyan Sırplar tarafından 1804’de çıkarılmıştır. Devleti’ne karşı isyan eden ilk topluluk
aşağıdakilerden hangisidir?
 Osmanlı Devleti’nde milliyetçiliğin etkisiyle isyan eden ilk azınlık Sırplardır. (1804) A) Yunanlılar B) Bulgarlar
C) Arnavutlar D) Boşnaklar
E) Sırplar
✎ Osmanlı-Rus savaşları sonrasında Sırplar;
❆ 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyaz
❆ 1829 Edirne Antlaşması ile özerklik elde etmişlerdir.
❆ 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlık 4. Osmanlı Devleti’nde Sırpların;
I. imtiyaz,
II. özerklik,
 Osmanlı Devleti’nde özerklik elde eden ilk topluluk Sırplardır. (1829)
III. bağımsızlık
kazandıkları antlaşmalar aşağıdakilerden
hangisinde sırasıyla doğru olarak veril-
miştir?

2) Yunan (Rum) İsyanı (1820-1829) I II III

A) Bükreş Berlin Paris
✎ İlk isyan 1820’de Eflâk’ta çıkmış, fakat kısa sürede bastırılmıştır. Rumların 1821’de
B) Edirne Bükreş Berlin
Mora’da tekrar isyan etmeleri üzerine, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan
C) Berlin Paris Edirne
yardım istenmiştir.
D) Bükreş Edirne Berlin
✎ Mehmet Ali Paşa, Mora ve Girit valiliğine karşılık yardım ederek isyanı bastırmıştır. E) Paris Bükreş Edirne
Bu duruma İngiltere, Fransa ve Rusya tepki göstermiş ve Yunanistan’ın bağımsızlı-
ğını istemişlerdir. İstekleri reddedilen Avrupa devletleri, bunun üzerine 1827 yılın-
da Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. 1-C 2-A 3-E 4-D

~ 149 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

 Osmanlı tarihinde ilk kez bir vali yardımı şarta bağlamıştır. (Mehmet Ali Paşa)
1. 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle Osmanlı
✎ 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile Devleti’ne karşı bağımsızlığını ilan eden
Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir. ilk azınlık aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sırplar B) Macarlar
 Osmanlı Devleti’nde bağımsızlık kazanan ilk toplum Rumlar (Yunanlılar)’dır. (1829) C) Rumlar D) Bulgarlar
E) Arnavutlar

✎ Edirne Antlaşması Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin hazırlamıştır. (1830)

 Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz ilk toprak Cezayir’dir. (1830)

2. 1829 Edirne Antlaşması ile Osmanlı Dev-
✎ Milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık kazanan milletleri sırasıyla şu şekilde gös- leti’nin Kuzey Afrika’da kaybettiği ilk
termek mümkündür: toprak aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fas B) Cezayir C) Ürdün
D) Tunus E) Trablusgarp
Yunanistan ⇒ Edirne Antlaşması (1829)
Sırbistan-Karadağ-Romanya ⇒ Berlin Antlaşması (1878)
Bulgaristan ⇒ II. Meşrutiyet’in ilanı sırasında (1908)
Arnavutluk ⇒ I. Balkan Savaşı sırasında (1913)
Araplar ve Ermeniler ⇒ I. Dünya Savaşı sırasında (1914-1918)
3. XIX. yüzyılda;
- Sırpların özerklik kazanması
- Yunanlıların bağımsız olması
gelişmelerine olanak sağlayan antlaşma
B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI) (1831) aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Mora ve Girit valiliği karşılığında Yunan (Rum) isyanını bastıran Mısır Valisi Kavalalı A) Bükreş B) Berlin C) Paris
Mehmet Ali Paşa’nın, isteklerinin yerine getirilmemesi üzerine başlattığı isyandır. D) Edirne E) Ayastefanos

✎ Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu olarak ortaya çıkan bu isyan, Avrupalı devletlerin
zamanla bu olaya karışması nedeniyle uluslararası bir sorun hâline gelmiştir.

4. Osmanlı Devleti’nin, Rusya’nın desteğini

1) Kütahya Antlaşması (1833) (Osmanlı & Kavalalı Mehmet Ali Paşa) korumak için 1833 yılında Hünkâr İskele-
si Antlaşması’nı imzalaması, aşağıdaki
✎ İngiltere ve Fransa’nın baskıları sonucunda imzalanan bu antlaşma ile; isyanlardan hangisinin bir sonucudur?
A) Kavalalı Mehmet Ali Paşa
 Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Şam Valiliği verilmiştir.
B) Tepedelenli Ali Paşa
 Oğlu İbrahim Paşa’ya Adana Muhassıllığı (o bölgenin vergilerini toplama hakkı) C) Canberdi Gazâli
ve Cidde (Suudi Arabistan şehri) Valiliği verilmiştir. D) Patrona Halil
✎ Osmanlı Devleti’nin bir valisi karşısında bu duruma düşmesi, onun güçsüz olduğu- E) Kabakçı Mustafa
nu açıkça göstermektedir. Osmanlı, Mehmet Ali Paşa’nın tekrar isyan etmesinden
endişe duymuş ve “denize düşen, yılana sarılır” diyerek Rusya’ya yaklaşmıştır.

2) Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833) (Osmanlı & Rusya) 5. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın
ayaklanmasına karşı, Osmanlı Devleti ile
✎ Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan bu antlaşmaya göre; Rusya herhangi Rusya arasında imzalanan 1833 Hünkâr
bir saldırıya uğradığında, Osmanlı Devleti Boğazları Rusya lehine kapatacak ve bu İskelesi Antlaşması aşağıdaki sorunlar-
antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktı. dan hangisinin ortaya çıkmasına yol aç-
mıştır?
✎ Bu antlaşma ile Rusya’ya birtakım hakların verilmesi İngiltere ve Fransa’yı rahatsız A) Doğu Sorunu
etmiş, böylece Boğazlar Sorunu ortaya çıkmıştır. B) Ermeni Sorunu
C) Boğazlar Sorunu
 “Boğazlar Sorunu” ilk kez Hünkâr İskelesi Antlaşması ile ortaya çıkmıştır. D) Kıbrıs Sorunu
E) Kutsal Yerler Sorunu

 Hünkâr İskelesi Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerinde egemenlik hak-

larını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır. 1-C 2-B 3-D 4-A 5-C

~ 150 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

3) Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) (Osmanlı & İngiltere)

✎ Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan bu antlaşmaya göre; 1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti aşağıdaki
 İngiltere Osmanlı iç ticaretine katılabilecek, antlaşmalardan hangisi ile Avrupa’nın
pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge du-
 İngilizler, “Rüsûmât-ı Dâhiliye” denilen iç gümrük vergisinden muaf tutulacak, rumuna düşmüştür?
 % 3 olan gümrük vergisi oranları; ithalâtta % 5, ihracatta % 12 olacaktı. A) Paris Antlaşması
B) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi
✎ Osmanlı Devleti’nin İngiltere’ye verdiği bu ayrıcalıklar zamanla diğer Avrupa dev-
C) Ayastefanos Antlaşması
letlerine de verilmiş, bu durum Osmanlı ekonomisini çöküntüye uğratmıştır.
D) Hünkâr İskelesi Antlaşması
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi
 Osmanlı Devleti, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (Sözleşmesi) ile Avrupa’nın
pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür.

2. 1838 Balta Limanı Antlaşması, uluslararası

C. MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ bir sorun olan Mısır ve Boğazlar konusunda
İngiltere’nin desteğini sağlamak amacıyla
❆ Londra Konferansı (1840) bu devlete verilen birtakım ekonomik ayrı-
calıkları içermekteydi.
✎ Mısır Meselesi’ni uluslararası alanda çözmek isteyen İngiltere öncülüğünde topla-
Buna göre XIX. yüzyıl’da Osmanlı Devleti
nan konferansa; Rusya, İngiltere, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katılmıştır. için;
✎ Konferansta; I. Kendi iç sorunlarını çözmede etkisiz
kalmıştır.
 Mısır’ın Osmanlı toprağı sayılması, ancak yönetiminin babadan oğula geçmesi II. Dış politikadaki güçsüzlük ekonomik
(Hıdivlik) koşuluyla Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya verilmesi, işbirliğini olumsuz etkilemiştir.
 Mısır’ın Osmanlı’ya her yıl 80 bin kese altın vergi vermesi, III. İngiltere ile yapılan askerî ve ekonomik
işbirliği dağılmayı önlemiştir.
 Suriye, Adana ve Girit valiliklerinin Osmanlı’ya bırakılması kararları alınmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Mısır Meselesi 1840 Londra Konferansı ile uluslararası alanda çözümlenmiştir. D) I ve III E) II ve III

D. BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ

3. Rusya'nın 1833 Hünkâr İskelesi Antlaş-
❆ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) ması'yla Osmanlı Devleti üzerinde elde
ettiği çıkarlar, İngiltere ve Fransa tarafın-
✎ Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan rahatsız olan Fransa ve İngiltere’nin girişimleriyle dan aşağıdakilerden hangisiyle engellen-
imzalanan bir sözleşmedir. miştir?
A) Kütahya Antlaşması
✎ Bu sözleşme ile;
B) Berlin Antlaşması
 Boğazların durumu ilk kez uluslararası bir konferansta belirlenmiştir. C) Londra Konferansı
 Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir. D) Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi
 Rusya Hünkâr İskelesi’yle elde ettiği hakları kaybetmiş, böylece İngiltere ve
Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini sağlamışlardır.

 Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenliği-

ne ilk kez kısıtlama getirilmiştir. Ayrıca bu sözleşme ile Boğazlara ilk kez uluslararası
bir statü getirilmiştir.
4. Mısır Sorunu’nun çözülmesinde;
I. Londra Antlaşması’nın imzalanması,
E. KIRIM SAVAŞI (1853-1856) (Osmanlı & Rusya) II. Kırım Savaşı’nın başlaması,
III. Boğazlar Sorunu’nun gündeme gelmesi
✎ Savaşın en önemli sebebi, Rusya’nın sıcak denizlere inme isteğidir.
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
✎ Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında, 1854’te İngiltere’den almıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ İtalya birliğini kurmak isteyen Piyemonte Krallığı, özellikle Fransa ve İngiltere’nin D) I ve II E) II ve III
sempatisini kazanmak için Osmanlı Devleti’nin yanında yer almıştır.
✎ Rusya’nın Eflâk-Boğdan’ı işgaliyle başlayan savaş sonucunda, Rusya mağlup olmuş
ve 1856’da Paris Antlaşması imzalanmıştır. 1-B 2-C 3-E 4-A

~ 151 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

❆ Paris Antlaşması (1856)

✎ İngiltere, Fransa, Avusturya, Piyemonte, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında 1. Osmanlı Devleti aşağıdakilerden hangisi
imzalanmıştır. ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmış ve
toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin
✎ Bu antlaşma ile; garantisi altına alınmıştır?
 Osmanlı Devleti Karadeniz’deki haklarını kaybetmiştir. A) 1829 Edirne Antlaşması
B) 1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması
 Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılmıştır.
C) 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi
 Eflâk ve Boğdan’a muhtariyet (özerklik) verilmesi öngörülmüştür. D) 1856 Paris Antlaşması
 Boğazların 1841 Londra Sözleşmesi’ne göre yönetilmesi kararlaştırılmıştır. E) 1878 Berlin Antlaşması

 Paris Konferansı esnasında Osmanlı Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak

konferansa sunmuştur. (iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla)
2. 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sonrasında
 Osmanlı Devletinin kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz olduğu imzalanan Ayastefanos Antlaşması, Batılı
ortaya çıkmıştır. devletlerin itirazı üzerine yürürlüğe girme-
miştir.
Avrupalı devletlerin bu tutumu aşağıda-
 Osmanlı Devleti Paris Antlaşması ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmıştır. kilerden hangisiyle açıklanabilir?
A) Osmanlı’nın gücünden çekinmeleri
B) Çıkarlarının zedelenmesi
 Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı’nı kazandığı halde Paris Antlaşması ile “yenik” duruma
C) Rusya'nın desteğini almak istemeleri
düşürülmüştür.
D) Osmanlı ile işbirliğine gidilmesi
E) Rusya'nın İttifak Grubu'na girmesinin
önlenmesi

F. 1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ)

3. Osmanlı Devleti’nin 1876 Tersane Konfe-
✎ Rusya’nın uyguladığı Panslavizm (Slav Birliği) politikasına bağlı olarak Balkanlarda ransı ve 1877 Londra Konferansı’nda Av-
rupa devletlerinin aldığı kararları kabul
ortaya çıkan isyanlarla ilgili sorunu çözmek amacıyla, 1876’da İstanbul (Tersane)
etmemesi, aşağıdaki gelişmelerden han-
Konferansı toplanmıştır. Ancak Osmanlı Devleti konferansta alınan kararları kabul gisine ortam hazırlamıştır?
etmemiştir. A) 93 Harbi’nin başlamasına
B) Islahat Fermanı’nın ilan edilmesine
 Osmanlı Devleti, 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı’nın toplanma amacını ortadan C) Yunanistan’ın bağımsız olmasına
kaldırmak için, konferansın toplandığı gün (23 Aralık 1876’da) Meşrutiyet yönetimi- D) Paris Antlaşması’nın imzalanmasına
ni kabul etmiştir. Ancak Avrupalı devletler, bu gelişmeyi dikkate almamış ve Osmanlı
E) Dömeke Meydan Muharebesi’nin baş-
Devleti tüm çabalarına rağmen savaşı engelleyememiştir. lamasına

✎ Tersane Konferansı’nda bir sonuç alamayan Avrupa Devletleri, 1877’de Londra’da

bir konferans daha düzenlemişlerdir. Fakat Osmanlı Devleti bu konferansta öne sü- 4. Osmanlı Devleti, 1878 yılında yapılan giz-
rülen şartları da kabul etmeyince, Rusya Osmanlı’ya savaş ilan etmiş ve 93 Harbi li antlaşmaya göre, olası bir Rus saldırısı
karşısında kendisine yardım etmesi kar-
olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı başlamıştır.
şılığında Kıbrıs’ın yönetimini, aşağıdaki
✎ Savaşta ağır bir mağlubiyet alan Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır. devletlerden hangisine bırakmıştır?
A) Fransa B) Yunanistan C) İngiltere
D) Avusturya E) Prusya

1) Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (1878)

5. Osmanlı Devleti’nin, Rus tehdidine karşı
✎ 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında iki devlet arasında imzalanmıştır. Kıbrıs’ın yönetimini geçici olarak İngilte-
re’ye bırakmasının;
✎ Antlaşma maddeleri Avrupalı devletlerin çıkarlarına ters düştüğü için, İngiltere’nin
I. ülke sınırlarını genişletme,
müdahalesiyle Ayastefanos Antlaşması iptal edilmiş ve yürürlüğe girememiştir. Bu
II. toprak bütünlüğünü koruma,
nedenle ölü doğmuş bir antlaşmadır.
III. azınlık isyanlarına engel olma
✎ Bu antlaşmanın iptal edilmesi ile 1878’de Berlin Antlaşması imzalanmıştır.
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
savunulabilir?
 Ayastefanos Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında gizli bir A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, İngiltere Rus tehdidi altında olan Os- D) I ve II E) II ve III
manlı Devleti’ne yardım edecek, buna karşın Kıbrıs’ı geçici olarak alacaktı. 1878’de
yapılan anlaşmayla Kıbrıs geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır. 1-D 2-B 3-A 4-C 5-B

~ 152 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

2) Berlin Antlaşması (1878)

✎ Rusya’nın güçlenmesinden rahatsız olan İngiltere, Avusturya ve Almanya’nın baskı- 1. XIX. yüzyılda “Ermeni Sorunu”nun ilk kez
sıyla imzalanmıştır. Özellikle İngiltere, sömürgelerini düşünerek XIX. yüzyılın sonla- gündeme geldiği antlaşma aşağıdakiler-
rına kadar Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikası uygulamıştır. den hangisidir?
A) Paris Antlaşması
✎ Berlin Antlaşması, XIX. yüzyılda imzalanan şartları en ağır antlaşmadır.
B) Ayastefanos Antlaşması
✎ Bu antlaşma ile; C) Berlin Antlaşması
 İngiltere ile Avusturya en kârlı çıkan devletler olmuştur. D) Londra Antlaşması
E) Kütahya Antlaşması
 Ermenilerle ilgili bir madde ilk kez resmî bir antlaşmada yer almıştır.
 Romanya, Sırbistan ve Karadağ bağımsızlıklarını kazanmıştır.
 Osmanlı açısından önemli bir değişiklik olmamış, sadece Rusya’nın Osmanlı’yı
2.
parçalama ve uygulamak istediği Panslavizm emellerine set çekilmiştir.
I. Sırbistan,
II. Romanya,
 Antlaşmada yer alan “Doğu Anadolu’da yaşayan azınlıklar için ıslahat yapılacak.” III. Karadağ
maddesi ile “Ermeni Sorunu” ilk kez Berlin Antlaşması ile ortaya çıkmıştır.
Yukarıdaki Balkan devletlerinden hangi-
leri 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsız-
✎ Berlin Antlaşması’ndan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’nin toprak bütün- lığını kazanmıştır?
lüğünü koruma siyasetini terk etmiştir. Nitekim İngiltere’nin bu amaçla işgal ettiği A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ilk Osmanlı toprağı Mısır olmuştur. D) II ve III E) I, II ve III

G. HALEPA FERMANI (1878) 3. 1878 Berlin Antlaşması sonrasında, Os-

manlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü ko-
✎ Girit Rumları, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında, Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü ruma siyasetini terk eden İngiltere’nin ilk
zor durumdan yararlanmak amacıyla, Yunanistan’ın da teşviki sonucunda yeniden işgal ettiği Osmanlı toprağı aşağıdakiler-
den hangisidir?
isyan etmişlerdi.
A) Tunus B) Mısır C) Cezayir
✎ Girit sorununu çözümlemek için 20 Kasım 1878’de Osmanlı Devleti ile Girit Rumları D) Kıbrıs E) Ürdün
arasında Halepa Fermanı imzalanmıştır.
✎ Bu ferman ile;
 Girit’e özerklik verilecek, 4. XIX. yüzyılda Yunanistan’a katılmak iste-
yen Giritli Rumların isyan etmesi ve Av-
 Girit Valisi Müslüman ya da Hıristiyan olabilecek, rupalılar'ın bu duruma müdahale etmesi
 Rumca, Türkçe gibi resmî dil kabul edilecek, üzerine, Osmanlı’nın bölge halkına vergi
muafiyeti ve özerklik sağladığı gelişme,
 Girit Rumlarına vergi muafiyeti getirilecekti. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tanzimat Fermanı
✎ 1897’de ise, adayı işgal eden Yunanlılara karşı Dömeke Meydan Muharebesi yapıl-
B) Islahat Fermanı
mış, savaş Osmanlı Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır. Girit Osmanlı’da kalmıştır.
C) Berlin Antlaşması
(1908’de Girit Yunanistan’a katılmıştır.)
D) Halepa Fermanı
E) Tilsit Antlaşması
 Yunanlılara karşı yapılan 1897 Dömeke Meydan Muharebesi, Osmanlı Devleti’nin
yaptığı son meydan savaşıdır.

5.
I. Yunanistan,
H. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN TOPRAK KAYIPLARI II. Sırbistan,
III. Karadağ
1829 ⇒ Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir. Yukarıdaki devletlerden hangileri bağım-
1830 ⇒ Fransa Cezayir’i işgal etmiştir. (Kuzey Afrika’daki ilk toprak kaybı) sızlığını 1878 Berlin Antlaşması’ndan ön-
ce kazanmıştır?
1878 ⇒ Kıbrıs’ın yönetimi geçici olarak İngiltere’ye bırakılmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
1878 ⇒ Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlık kazanmıştır. (Berlin Ant.) D) I ve II E) II ve III
1881 ⇒ Fransa Tunus’u işgal etmiştir.
1882 ⇒ İngiltere Mısır’ı işgal etmiştir. 1-C 2-E 3-B 4-D 5-A

~ 153 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

II. XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

❆ İlk kez “yönetim” ve “hukuk” alanlarında ıslahatlar yapılmıştır. 1. Osmanlı Devleti'nde XIX. yüzyıl ıslahatla-
rının öncelikle aşağıdakilerden hangisini
❆ İlk kez halk yönetime katılmıştır. gerçekleştirmeye yönelik olduğu savu-
nulabilir?
❆ İlk kez padişahın yetkileri kısıtlanmıştır.
A) Azınlık haklarını korumak
❆ İlk kez kanunun üstünlüğü kabul edilmiştir. B) Kapitülasyonları kaldırmak
❆ İlk kez Osmanlı’da “parlamentolu dönem” başlamıştır. C) Devletin parçalanmasını önlemek
D) Devleti modern bir yapıya kavuşturmak
❆ Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması önlenmek istenmiştir.
E) Halkın yönetime katılmasını sağlamak
❆ Islahatlar devlet politikası haline gelmiştir.
❆ Hemen hemen her alanda ıslahat yapılmıştır.
2.

 XIX. yüzyıl ıslahatlarının temel amacı, Osmanlı Devleti’ni çöküşten kurtarmak ve I. her alanda yapılma,
devletin parçalanmasını engellemektir. II. devletin öncülüğünde gerçekleşme,
III. devletin bağımsızlığını ve bütünlüğünü
koruma amaçlı olma
 DİKKAT! Yukarıdakilerden hangileri XIX. yüzyılda
Değerli adaylar, XIX. yüzyıl ıslahatları ile ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir di- Osmanlı Devleti’nde yapılan ıslahatların
ğer nokta, yaşanan gelişmelerde “Avrupa devletlerinin etkisinin olup olmadığı” özellikleri arasındadır?
konusudur. Konulara çalışırken bu ayrıntıyı mutlaka göz önünde bulundurunuz. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

III. II. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839) 3. Osmanlı tarihinde, “Ben tebaamdan Müs-
lümanları camide, Hristiyanları kilisede, Mu-
sevîleri de havrada görmek isterim. Arala-
✎ II. Mahmut döneminde hemen hemen her alanda ve Avrupa örnek alınarak ısla-
rında başka bir fark yoktur.” diyerek, II.
hat yapılmıştır. Yaptığı ıslahatlarla kendinden sonraki dönemde yapılan ıslahatlara Mehmet (Fatih)’ten sonra halka din ve
da bir anlamda zemin hazırlamıştır. mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bu-
nu dile getiren ikinci Osmanlı padişahı
✎ II. Mahmut, “Ben tebaamdan Müslümanları camide, Hristiyanları kilisede, Musevîleri aşağıdakilerden hangisidir?
de havrada görmek isterim. Aralarında başka bir fark yoktur.” diyerek, II. Mehmet
A) III. Selim B) II. Mahmut
(Fatih)’ten sonra halka din ve mezhep özgürlüğü hakkı tanıyan ve bunu dile getiren
C) Abdülmecit D) Abdülaziz
ikinci Osmanlı padişahıdır.
E) II. Abdülhamit

1) Sened-i İttifak (1808)

✎ II. Mahmut ile Âyanlar arasında yapılan bir sözleşmedir. 4. Osmanlı Devleti’nde, padişahın yetkileri
ilk kez aşağıdakilerden hangisi ile sınır-
✎ Sened-i İttifak’ın imzalanmasında, II. Mahmut’un tahta çıkmasını sağlayan Rusçuk landırılmıştır?
Âyanı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa etkili olmuştur. A) Sened-i İttifak
✎ İmzalanan bu sözleşmeye göre; B) I. Meşrutiyet
C) II. Meşrutiyet
☸ Âyanlar padişaha bağlı kalacak ve devletin emirlerine uyacaklardır. D) Tanzimat Fermanı
☸ Âyanlar bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplanmasına yardımcı E) Islahat Fermanı
olacaklardır.
☸ Padişah âyanların fiilî feodal statüsünü resmen tanıyacaktır.
☸ Âyanlar halka âdil davranacaklardır. 5.
I. Sened-i İttifak,
 Sened-i İttifak ile Osmanlı Devleti’nde padişahın yetkileri ilk kez sınırlandırılmıştır. II. Islahat Fermanı,
Bu yüzden Sened-i İttifak ilk demokratikleşme hareketi olarak kabul edilmektedir.
III. Tanzimat Fermanı
Yukarıdaki gelişmelerin hangilerinde Av-
 Sened-i İttifak’ın imzalanmasında Avrupalı devletlerin ya da Avrupa’da ortaya çıkan rupalı devletlerin etkisi yoktur?
fikir akımlarının herhangi bir etkisi yoktur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
 Sened-i İttifak padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından, İngiltere’de Kral Yurtsuz
John’un 1215 tarihli Magna Carta’sına benzetilmektedir. 1-C 2-E 3-B 4-A 5-A

~ 154 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

2) Askerî Alanda Yapılan Islahatlar

✎ Nizâm-ı Cedit’e benzeyen Sekban-ı Cedit Ocağı kurulmuştur. Ancak yeniçerilerin 1. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut dö-
tepki göstererek isyan etmeleri üzerine kapatılmıştır. neminde askerî alanda yapılan yenilikler
arasında yer almaz?
✎ Bu ocağın yerine Eşkinci Ocağı adıyla yeni bir ocak kurulmuşsa da, askerlerin tâlim
A) Seraskerlik makamının oluşturulması
yapmak istememeleri yüzünden bu ocak da kapatılmıştır.
B) Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması
✎ 1826 yılında halk, esnaf, topçu birlikleri ve ulemâ sınıfının da desteğiyle Yeniçeri C) Nizam-ı Cedit Ocağı'nın kurulması
Ocağı kaldırılmıştır. D) Redif Birlikleri’nin kurulması
E) Darü’ş-Şûrâ-yı Askerî’nin kurulması
 Osmanlı tarihinde bu olaya Vak’ay-ı Hayriye (Hayırlı Olay) denmiştir.

✎ Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla;

☸ Islahatların önündeki en büyük engel kaldırılmıştır. 2. Osmanlı Devleti’nde, 1826’da gerçekle-
şen ve “Vak’a-yı Hayriye” olarak nitelendi-
☸ Merkezî otorite güçlenmiştir.
rilen Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla;
☸ Hazinenin yükü hafiflemiştir. I. Avrupa tarzı bir ordunun oluşturulması,
☸ Bektaşî Tarikatı kapatılmıştır. II. yenilik hareketlerinin hızlanması,
III. merkezî otoritenin güçlenmesi
✎ Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu kurulmuş böy-
lece Osmanlı’da “Ocak Anlayışı” terk edilmiştir. gelişmelerinden hangilerinin yaşandığı
savunulabilir?
✎ Ordu teşkilâtını düzene koymak için Seraskerlik makamı kurulmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 İlk serasker olarak Rusçuklu Hüseyin Paşa 15 Haziran 1826’da yönetime katılmıştır.

✎ Tımarlı sipahilerin yerine eyâletlerde güvenliği sağlamak için;

 Anadolu’da Redif Birlikleri 3. II. Mahmut döneminde, 1834’te Giuseppe
Donizetti Paşa tarafından kurulan askerî
 Rumeli’de Müşirlikler kurulmuştur. (Müşirlik, Beylerbeyi yetkilerine sahiptir.)
bando okulu aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1831’de askerî amaçlı ilk nüfus sayımı yapılmıştır. A) Dârü’l-bedayi
B) Mızıka-yı Hümâyun
✎ 1834’te Giuseppe Donizetti tarafından Askerî Bando Okulu (Mızıka-yı Hümâyun)
C) Dârü’l-elhan
kurulmuş ve Mehterhâne kapatılmıştır.
D) Dârü’l-fünûn
✎ 1834’te Harp Okulu (Harbiye) ve 1839’da Askerî Tıp Okulu (Tıbbiye) açılmıştır. E) Mehter Takımı
✎ Askerî işleri düzenlemek için Darü’ş-Şurây-ı Askerî kurulmuştur.
✎ İstanbul’da ilk silah fabrikası açılmıştır.

4. Osmanlı Devleti’nde, XIX. yüzyılda Divâ-

n-ı Hümâyun’un kaldırılmasıyla bu kuru-
3) Yönetim ve Hukuk Alanında Yapılan Islahatlar mun yerini alan yürütme organı, aşağı-
dakilerden hangisidir?
✎ 1835’te Divân-ı Hümâyun kaldırılmış, yerine Nazırlıklar (Bakanlıklar) kurulmuştur. A) Şûrâ-yı Devlet
Böylece Divân-ı Hümayun’un yerini Meclis-i Vükelâ almıştır. Bu gelişme ile yasa- B) Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ)
ma, yürütme ve yargı görevleri şu şekilde düzenlenmiştir:
C) Darü’ş-Şûrâ-yı Bâb-ı Âli
D) Meclis-i Âl-i Tanzimat
Yasaların ve tüzüklerin hazırlanması için Meclis-i Valây-ı Ahkâm-ı
Yasama E) Meclis-i Valâ-yı Ahkâm-ı Adliye
Adliye kurulmuş ve yasama yetkisi bu kuruma verilmiştir.

Sadrazam başkanlığında Meclis-i Vükelâ (Heyet-i Vükelâ) adında

Yürütme
bir hükûmet kurulmuş ve yürütme yetkisi bu meclise verilmiştir.

Devlet memurlarının yargılanması için Darü’ş-Şurâ-ı Bâb-ı Âli 5. Osmanlı Devleti’nde “Kabine Sistemi”ne
Yargı ilk kez hangi padişah döneminde geçil-
kurulmuş ve yasama yetkisi de bu kuruma verilmiştir.
miştir ?
A) II. Mahmut B) Abdülaziz C) III. Selim
 Nazırlıkların oluşturulmasıyla birlikte ilk kez Kabine Sistemi’ne geçilmiştir. D) Abdülmecit E) I. Abdülhamit

✎ Posta, Polis ve Karantina örgütleri kurulmuştur.

✎ Memurlara fes, ceket ve pantolon giyme zorunluluğu getirilmiştir. 1-C 2-E 3-B 4-B 5-A

~ 155 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Tımar sistemi kaldırılmış ve memurlara maaş bağlanmıştır.

✎ Müsadere usulü büyük ölçüde kaldırılarak özel mülkiyet güvence altına alınmıştır.
(Müsadere usulü Tanzimat Dönemi’nde tamamen kaldırılacaktır.) 1. Osmanlı Devleti’nde portresini devlet da-
irelerine astıran ilk padişah aşağıdakiler-
✎ Kazâlar merkeze bağlanmıştır. (Böylece merkezî otorite güçlenmiştir.) den hangisidir?

✎ İlk kez pasaport zorunluluğu getirilmiştir. (Vatandaşlık bilinci !) A) V. Mehmet Reşat B) II. Abdülhamit
C) II. Mahmut D) Abdülmecit
✎ İstanbul için vize uygulaması başlatılmıştır. E) Abdülaziz
✎ Köy ve mahalle muhtarlıkları kurulmuştur. (Amaç merkezî otoriteyi güçlendirmek)
✎ Devlet dairelerinde padişahın resminin asılması zorunlu hâle getirilmiştir. Bunda ki
amaç da padişahın otoritesini güçlendirmektir.
2. İkinci Mahmut döneminde yapılan yenilikler-
 Devlet dairelerine portresini astıran ilk padişah II. Mahmut’tur. den biri de Müsadere (El Koyma) Usulü’nün
büyük ölçüde kaldırılması olmuştur.
Bu gelişmenin öncelikle aşağıdakilerden
hangisine ortam hazırladığı söylenebilir?

4) Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar A) Toprak üzerinde feodalleşmenin engel-

lenmesine
✎ II. Mahmut Karadeniz ve Rumeli’ye seyahat etmiş, böylece ilk kez yurt içi gezilere B) Özel mülkiyet anlayışının güçlenmesine
çıkan padişah olmuştur. C) Halkın yeniliklere destek vermesine
✎ 1824’de İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir. D) Egemenlik anlayışının güçlenmesine
E) Halkın yönetime katılımının artmasına
✎ 1830’da ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir.
✎ 1831’de Takvim-i Vekâyi adlı ilk resmî gazete çıkarılmıştır.
✎ Mekteb-i Ulûm-u Edebiye ve Rüştiye adı ile orta dereceli okullar açılmıştır.
✎ Avrupa tarzı okullar açılmıştır. (Rüştiye, Tıbbiye, Harbiye…) Bu durum eğitimde iki-
3. Osmanlı Devleti’nde 1831’de çıkarılan ilk
liklerin çıkmasına sebep olmuştur. resmî gazete aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1836’da devlet memuru yetiştirmek için Mekteb-i Maarif-i Adliye açılmıştır. A) Takvim-i Vekâyi B) Tasvir-i Efkâr
✎ Yabancı müzik serbest bırakılmıştır. C) Tercüman-ı Ahval D) Ceride-i Havâdis
E) Mecmuâ-i Fünûn
✎ Katolik Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir.
✎ Tercüme Odası adıyla Osmanlı Devleti’nde ilk kez yabancı dil okulu açılmıştır.
✎ 1839’da Baytar Mektebi açılmıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, II. Mahmut dö-

neminde yapılan yenilikler arasında yer
5) Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar almaz?
A) İlk resmî gazetenin çıkarılması
✎ Memur ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışılmıştır.
B) İlk nüfus sayımının yapılması
✎ Yerli malı kullanımı teşvik edilmiştir. C) Divân-ı Hümâyun’un kaldırılması
✎ Vergileri belirlemek amacıyla mülk sayımı yapılmıştır. D) İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi
E) Avrupa başkentlerinde daimî elçiliklerin
✎ Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarını karşılamak için İhtisap açılması
Rüsûmu (vergisi) çıkarılmıştır.
✎ Redif askerlerinin giderleri için İâne-i Cihâdiyye vergisi çıkarılmıştır.
✎ İstanbul esnafının işlerini düzenlemek için İhtisap Ağalığı kurulmuştur.
✎ Narh (fiyat belirleme) uygulamasına son verilmiştir.
5. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez Avrupa’ya
✎ İstanbul’da Çuha Fabrikası açılmıştır. öğrenci gönderilmesi hangi padişah dö-
neminde gerçekleşmiştir?
✎ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirilmiştir.
A) II. Abdülhamit B) II. Mahmut
✎ Devlet memurlarına ilk kez maaş bağlanmıştır. C) V. Mehmet Reşat D) III. Selim
E) Abdülaziz
✎ Malî Yıl başlangıcı Mart ayı olarak kabul edilmiştir.

 II. Mahmut, diğer alanlarda gösterdiği başarıyı ekonomi alanında gösterememiştir. 1-C 2-B 3-A 4-E 5-B

~ 156 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

IV. TANZİMAT DÖNEMİ (1839-1876)

✎ Osmanlı Devleti’nin kapsamlı ve köklü değişiklikler yaptığı bir dönemdir. 1. Osmanlı Devleti’nde eski ve yeni kurum-
ların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği
✎ Yönetim ve hukuk alanında ıslahatların en yoğun yapıldığı dönemdir. dönem aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Osmanlı’da eski ve yeni kurumların ilk kez bir arada faaliyet gösterdiği dönemdir. A) Meşrutiyet B) Gerileme
C) Tanzimat D) Duraklama
✎ Avrupalı devletlerin azınlık hakları (eşitlik, güvence vb.) bağlamında Osmanlı Dev-
E) Yükselme
leti üzerinde çeşitli baskılar kurduğu bir dönemdir.
✎ Tanzimat Dönemi, 1839’da Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından okunan
Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu ile başlamıştır.
2. Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü
✎ Bu dönemde; Sultan Abdülmecit (1839-1861), Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve V. kabul eden ve kendi otoritesini kanunlar-
Murat (1876) padişahlık yapmıştır. la sınırlandıran ilk padişah, aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Abdülmecit B) V. Murat
C) II. Abdülhamit D) II. Mahmut
A. SULTAN ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861) E) Abdülaziz

✎ Osmanlı Devleti’nde kanun üstünlüğünü kabul eden ilk padişahtır.

✎ Abdülmecit döneminin en önemli gelişmeleri Tanzimat Fermanı ve Islahat Ferma-
3. Aşağıdakilerden hangisi, Tanzimat Fer-
nı’nın ilan edilmesidir. manı'nın ilan edilme nedenleri arasında
gösterilemez?
A) Devletin parçalanmasını önlemek
1) Tanzimat Fermanı (Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu) (3 Kasım 1839)
B) Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Av-
✎ 1839 yılında Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve padişah rupa’nın desteğini almak
Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir. C) Paris Barış Konferansı'nda Avrupa dev-
letlerinin desteğini almak
D) Milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak
❆ Tanzimat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri E) Avrupa devletlerinin azınlık haklarını
öne sürerek Osmanlı’nın iç işlerine ka-
rışmasını önlemek
☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek
☸ Mısır Meselesi’nde kârlı çıkmak için Avrupa’nın desteğini almak
☸ Avrupalı devletlerin azınlık haklarını öne sürerek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine
karışmasını önlemek
4. Tanzimat Fermanı'nın aşağıdaki madde-
☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak lerinden hangisi, doğrudan özel mülkiyet
hakkını korumaya yöneliktir?
☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’ne bağlılığını artırmak
A) Askerlik işleri belli bir yönteme bağlana-
☸ Rusya’ya karşı İngiltere ve Fransa’nın desteğini kazanmak cak
B) Müsadere usulü kaldırılacak
C) Vergiler herkesin gelirine göre alınacak
D) Tüm halkın can, mal ve namus güven-
❆ Tanzimat Fermanı’nın İçeriği (Müslüman + Gayr-i Müslimlere Yönelik) liği sağlanacak
E) Rüşvet ve iltimas önlenmeye çalışılacak

☸ Müslüman ve Hıristiyan halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.

☸ Askerlik vatan hizmeti haline getirilecek, askere alma ve terhis işlemleri belirli
kurallara göre yapılacaktır.
5. 1839 Tanzimat Fermanı’yla;
☸ Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. (vergide adalet) I. hukuk,
☸ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak. II. maliye,
III. askerlik
☸ Kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak. (hukuk üstünlüğü anlayışı)
alanlarından hangilerinde düzenleme ya-
☸ Herkese mal, mülk, emlâk edinme ve istediği gibi tasarruf hakkı sağlanacak. pılmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
☸ Rüşvet ve iltimas (adam kayırma) önlenecek.
D) II ve III E) I, II ve III
☸ Müsadere Sistemi (mal varlığına el koyma uygulaması) kaldırılacak.
☸ İşkence ve angarya yasaklanacak.
1-C 2-A 3-C 4-B 5-E

~ 157 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

❆ Tanzimat Fermanı’nın Özellikleri

☸ Osmanlı Devleti’nde ilk kez hukuk üstünlüğü kabul edilmiştir. 1. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde anaya-
sal düzene geçişin ilk aşaması olarak ka-
☸ Tanzimat Fermanı, anayasal düzene (hukuk üstünlüğü esasına dayanan devlet bul edilen gelişme aşağıdakilerden han-
anlayışı) geçişin ilk aşamasıdır. gisidir?

☸ Müslüman-Hıristiyan tüm halkın eşit olması amaçlanmıştır. A) Tanzimat Fermanı B) Mecelle

C) Sened-i İttifak D) Kanun-i Esâsi
☸ Ferman ile padişah yetkileri ilk kez “yasa ile” sınırlandırılmıştır.
E) Islahat Fermanı
☸ Mülkiyet hakkı güvence altına alınmış, ilk kez vergi adaleti sağlanmıştır.
☸ Askerlik bir vatan görevi hâline getirilmiştir.
2. 1839 Tanzimat Fermanı’yla kabul edilen;
☸ Osmanlıcılık fikri Tanzimat Dönemi’nde bir devlet politikası olarak
benimsenmiştir. I. herkesin gelirine göre vergi alınması,
⫸ Osmanlıcılık; Osmanlı Devleti’nde din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın, yerli - II. herkesin kendi mal ve mülküne sahip
olması,
yabancı herkesin Osmanlı vatandaşı olarak kabul edilmesidir. (Eşitlik)
III. hiç kimsenin haksız yere ve yargısız
☸ Tanzimat Fermanı, tüm bu getirdiği yeniliklere rağmen amacına ulaşamamış ve idam edilmemesi
Avrupalı devletler Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir. ilkeleriyle aşağıdakilerden hangisinin gö-
zetildiği savunulamaz?
A) Eşitlik B) Kişi Hakları C) Adalet
D) Bağımsızlık E) Özel Mülkiyet
2) Islahat Fermanı (28 Şubat 1856)
✎ 1856 yılında Sultan Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir.
3.
✎ Tanzimat Fermanı’nın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı, toplumsal alanda
eşitliği sağlamaya yönelik olsa da, daha çok gayr-i müslimlere ayrıcalık getirmiştir. I. Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler
için aşağılayıcı deyimler kullanılmaması
II. Gayr-i müslimlerin il genel meclislerine
üye olabilmesi
❆ Islahat Fermanı’nın İlan Edilme Nedenleri III. Müsadere usulünün kaldırılması
Yukarıdakilerden hangileri Islahat Ferma-
☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek nı’nda yer alan hükümler arasındadır?
☸ 1856 Paris Konferansı’nda azınlıklarla ilgili kararlar alınmasını engellemek A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek D) II ve III E) I, II ve III

☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak

☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek
4. Osmanlı Devleti'nde, gayr-i müslimlerin
vergi verme şartı ile Osmanlı ülkesinde
mal, mülk ve toprak sahibi olabilmesi ilk
kez aşağıdaki hangi gelişme ile gerçek-
❆ Islahat Fermanı’nın İçeriği (Daha Çok Gayr-i Müslimlere Yönelik) leşmiştir?
A) Kanun-i Esâsi'nin ilan edilmesiyle
☸ Resmî yazışmalarda gayr-i müslimler için hakaret içeren ya da aşağılayan
yazılar ve deyimler kullanılmayacak. (gâvur vb.) B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla
☸ Gayr-i müslimler de devlet memuru olabilecek.
D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
☸ Gayr-i müslimler Osmanlı ülkesi sınırları içinde mülk sahibi olabilecek. E) Meşrutiyet yönetimine geçilmesiyle
☸ Gayr-i müslimler de belediye ve il genel meclislerine üye olabilecek.
☸ Gayr-i müslimler mahkemelerde kendi dinlerine göre yemin edebilecek.
☸ Gayr-i müslimlerden alınan cizye ve haraç vergileri kaldırılacak. 5. Osmanlı Devleti’nde gayr-i müslimlerden
alınan “cizye” vergisi ilk kez aşağıdaki-
☸ Gayr-i müslimler de asker olabilecek ve askerî okullarda okuyabilecek.
lerden hangisiyle kaldırılmıştır?
☸ Gayr-i müslimler “nakdî bedel” usulüyle askerlikten muaf tutulacak. A) Tanzimat Fermanı
☸ Gayr-i müslimler kendi dillerinde okul açabilecek. B) Islahat Fermanı
☸ Gayr-i müslimler banka ve şirket kurabilecek, devlet memuru olabilecek. C) Halepa Fermanı
D) Kanun-i Esâsi
☸ Herkese din ve mezhep özgürlüğü tanınacak ve bu konuda baskı yapılmayacak.
E) Sened-i İttifak
☸ Müslüman ve gayr-i müslimler arasındaki ceza ve ticaret davaları için Karma
Mahkemeler kurulacak.
☸ İşkence, zehirlenme, dayak ve angarya (bedava çalışma) resmen kaldırılacak. 1-A 2-D 3-C 4-D 5-B

~ 158 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

❆ Islahat Fermanı’nın Özellikleri

☸ Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-i müslim halkın hakları daha da 1. 1859 yılında Tanzimat dönemi yenilikleri-
genişletilmiştir. ne karşı olan ve aralarında Süleymaniye-
li Şeyh Ahmet, Ferik Hüseyin Dâim Paşa,
☸ Gayr-i müslimler, Müslümanlardan daha ayrıcalıklı duruma gelmişlerdir. Arnavut Caferdem Paşa ve Hezargratlı
☸ Ferman daha çok Hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişlet- Şeyh Feyzullah gibi üyelerin olduğu bir
dernek tarafından, Sultan Abdülmecit’e
meye yöneliktir. yönelik gerçekleştirilen suikast girişimi
☸ Gayr-i müslimlere belediye ve il genel meclislerine üye olabilme hakkı verilme- aşağıdakilerden hangisidir?
si, azınlıklara tanınan ilk siyasî haktır. A) Vak’a-yi Vakvâkiye

☸ Verilen haklar doğrultusunda Hazine-i Hassa Amirliği’ne Ermeniler atanmıştır. B) 31 Mart Vak’ası
C) Edirne Olayı
☸ Avrupalı devletler 1856 Paris Konferansı’nda garanti vermelerine rağmen, D) Çırağan Vak’ası
Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya devam etmişlerdir.
E) Kuleli Olayı
☸ Islahat Fermanı ne Müslümanları ne de gayr-i müslimleri memnun etmemiştir.

 Dikkat!
 Değerli adaylar, Tanzimat Fermanı ile ilgili sorularda dikkat edilmesi gereken temel 2. Osmanlı Devleti’nde ilk özel gazete olan
nokta, eşitlik kavramıdır. Fermanın içeriğine bakıldığında, hem Müslümanlar hem Tercüman-ı Ahval, hangi padişah döne-
de gayr-i müslimlere birtakım kişisel haklar getirdiği açıkça görülecektir. minde yayımlanmıştır?
 Islahat Fermanı ile ilgili sorularda ise gayr-i müslim unsuruna dikkat edilmelidir. A) Abdülmecit B) II. Mahmut
Eğer ki verilen öncüllerde doğrudan gayr-i müslimlerle ilgili bir ifadeye vurgu yapıl- C) II. Abdülhamit D) Abdülaziz
mışsa, bu büyük olasılıkla Islahat Fermanı’nın içeriğiyle ilgilidir. E) V. Mehmet Reşat

3) Sultan Abdülmecit Dönemindeki Diğer Gelişmeler

 1840’ta ilk kâğıt para Kaime-i Mutebere basılmıştır.
3. Aşağıdakilerden hangisi, Abdülmecit dö-
 1841’de Osmanlı Posta Teşkilâtı kurulmuştur. nemi gelişmelerinden biri değildir?
 1844’te Heybeliada Ruhban Okulu açılmıştır. A) İlk özel gazetenin yayımlanması
 1847’de ilk Osmanlı Bankası olan Bank-ı Dersaâdet kurulmuştur. B) İltizam sisteminin kaldırılması
 1848’de erkek öğretmen okulu Darü’l-muâllimin açılmıştır. C) Gedik usulüne son verilmesi
 1851’de dil ve tarih alanlarında çalışma yapmak ve ders kitaplarını yazmak D) İlk Osmanlı Bankası’nın kurulması
üzere Encümen-i Daniş kurulmuş, fakat bu kurum 1861’de dağılmıştır. E) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması

 1851’de ilk belediye örgütü kurulmuştur.

 1851’de ilk anonim vapurculuk şirketi olan Şirket-i Hayriye kurulmuştur.
 1853’te ıslahatları düzenlemek için Meclis-i Âl-i Tanzimat kurulmuştur.
 1854’te Kırım Savaşı sırasında İngiltere’den ilk dış borç alınmıştır. 4. Osmanlı Devleti’nde, ilk kez hangi padi-
şah döneminde dış borç alınmıştır?
 1854’te Jandarma Teşkilâtı kurulmuştur.
A) Abdülaziz B) Abdülmecit
 1856’da yabancı destekli ilk banka olan Bank-ı Osmanî (Osmanlı Bankası)
C) V. Murat D) II. Mahmut
İngilizler tarafından kurulmuş, para basma yetkisi bu bankaya verilmiştir.
E) II. Abdülhamit
 1857’de eğitim işlerini düzenlemek için Maarif-i Umûmiye Nezâreti
kurulmuştur.
 1858’de mirî topraklardan tasarruf amacıyla Arazi Kanunnâmesi çıkarılmıştır.
 1859’da “Kuleli Olayı” olarak bilinen ve yüksek rütbeli subayların Abdülmecit’i
tahttan indirerek yerine Abdülaziz’i tahta geçirmek amacıyla gerçekleştirdiği 5. Osmanlı Devleti’nde, idarî alanda memur
bir suikast girişimi yaşanmıştır. Ancak bu girişim başarısız olmuştur. yetiştirmek amacıyla 1859’da açılan okul
aşağıdakilerden hangisidir?
 1859’da idarî alanda memur yetiştirmek için Mülkiye Mektebi kurulmuştur.
A) Encümen-i Daniş
 1859’da ilk kez Kız Rüştiyeleri açılmıştır. B) Dârü’l-fünun
 1859’da Rüsûmat Emaneti (Gümrük Teşkilâtı) kurulmuştur. C) Enderun Mektebi
 1860’ta ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval çıkarılmıştır. D) Mülkiye Mektebi
E) Dârü’l-muâllimin
 1861’de Gedik Usulü’ne (Tekelleşmeye) son verilmiştir.
 İltizam sistemi kaldırılmış, yerine Muhassıllık Sistemi getirilmiştir.
 Anadolu’da ilk demiryolu İzmir-Aydın arasında döşenmeye başlamıştır. 1-E 2-A 3-E 4-B 5-D

~ 159 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

B. SULTAN ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876)

 Osmanlı tarihinde Avrupa (Fransa) seyahatine çıkan ve operaya giden ilk padişahtır. 1. Osmanlı tarihinde, diplomatik amaçlı Av-
rupa seyahatine çıkan ilk padişah aşağı-
dakilerden hangisidir?
✎ 1862’de ilk posta pulu basılmıştır. A) Abdülmecit B) II. Mahmut
✎ 1863’te küçük sanayi dallarını korumak için Islah-ı Sanayi Komisyonu kurulmuştur. C) II. Abdülhamit D) V. Murat
E) Abdülaziz
✎ 1864’te Vilâyet Nizamnâmesi yayımlanarak taşra yönetimi yeniden teşkilâtlandı-
rılmıştır. (Vilâyet-Sancak (Liva)-Kazâ-Köy)
✎ 1864’te şeriat ve ticaret konuları dışındaki hukuk ve cinayet davalarına bakmak
2. 1868’te Batı (Fransız) modeli temel alına-
amacıyla Nizâmiye Mahkemeleri kurulmuştur. rak, hükûmet ile kişiler arasındaki uyuş-
mazlıklara bakmak için kurulan “Şurâ-yı
✎ 1865’te yetim Müslüman çocukların eğitimi için Dârü’ş-şafaka açılmıştır. (İstanbul)
Devlet”, günümüzde hangi kuruluşun te-
✎ 1867’de Mithat Paşa’nın öncülüğünde Ziraat Bankası’nın temeli sayılan Memleket melini oluşturmaktadır?
Sandıkları (Menafi Sandıkları) kurulmuştur. (1888’de Ziraat Bankası olacaktır.) A) Sayıştay
✎ 1868’de Galatasaray Sultanîsi kurulmuştur. B) Danıştay
C) Yargıtay
✎ 1868’de Fransa örneğinde Şurâ-yı Devlet ve Divân-ı Ahkâm-ı Adliye kurulmuştur. D) Bakanlar Kurulu
E) Devlet Denetleme Kurulu
 Şurâ-yı Devlet günümüz Danıştay’ın, Divân-ı Ahkâm-ı Adliye ise Yargıtay’ın temelini
oluşturmaktadır.

✎ 1868’de Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından ilk Osmanlı 3. Osmanlı Devleti’nde 1869’da yayımlanan
medenî kanunu olan Mecelle hazırlanmaya başlamıştır. Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne göre
belirlenen eğitim kurumları arasında aşa-
ğıdakilerden hangisi yer almaz?
 Mecelle’nin hazırlanması 1875’e kadar devam etmiş ve 1878’de İstibdat Dönemi’nde
uygulamaya konulmuştur. A) İptidaî B) İdâdî C) Medrese
D) Rüştiye E) Dârü’l-fünûn

 Mecelle kaynağını İslâm hukukundan almaktadır. Borçlar hukuku, aynî haklar ve hu-
kuk muhakemeleri usulü gibi konuları içeren Mecelle’de kişi, aile ve miras hukuku
konularına yer verilmemiştir. 4. 1869 Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne
göre tüm eğitim kurumlarında okutulma-
sı zorunlu kılınan ders aşağıdakilerden
✎ 1868’de Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) kurulmuştur. hangisidir?
✎ 1869’da Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi yayımlanmıştır. Böylece eğitim-öğretim A) Tarih B) Coğrafya C) Felsefe
belli aşamalara ayrılmıştır. Ayrıca bu nizamnâme ile “Tarih” dersleri tüm okullarda D) Türkçe E) Cebir
zorunlu olmuştur.
(Maarif-i Umûmiye Nizamnâmesi’ne Göre Eğitim Kurumları)
5. 1868-1875 yılları arasında Ahmet Cevdet
Paşa başkanlığındaki bir komisyon tara-
fından hazırlanan ilk Osmanlı medenî ka-
İptidaî Rüştiye İdâdî Sultanî Dârü’l-fünûn
nunu aşağıdakilerden hangisidir?
(İlkokul) (Ortaokul) (Lise) (Lise) (Üniversite)
A) Meşveret
B) Kanunnâme-i Âl-i Osman
✎ 1870’te ilk Osmanlı üniversitesi olan Dârü’l-Fünûn resmen açılmıştır. C) Kanun-i Esâsi
✎ 1870’te Dârü’l-Muâllimat adıyla ilk kız öğretmen okulu açılmıştır. D) Mecelle
E) Gülhâne-i Hatt-ı Hümâyunu
✎ 1870’de Theodor Kasap tarafından ilk mizah dergisi Diyojen çıkarılmıştır.
✎ 1871’de Vilâyet Nizamnâmesi’nde yapılan düzenlemeyle kazâ ile köy birimi arasın-
da “Nâhiye” birimi oluşturulmuştur. (Vilâyet-Sancak-Kazâ-Nâhiye-Köy)
6. 1870’te Theodor Kasap tarafından çıkarı-
✎ 1871’de Ameleperver Cemiyeti adı ile ilk sendika kurulmuştur. lan ilk Osmanlı mizah dergisi aşağıdaki-
lerden hangisidir?
✎ 1872’de ilk kez İstanbul’da idâdîler (liseler) açılmıştır.
A) Çaylak B) Hayal C) Diyojen
✎ 1892’de ilk Türk kadın romancı Fatma Aliye Hanım "Muhadarât" adlı ilk romanını D) Karagöz E) Gecekuşu
kendi adıyla yayımlamıştır.
✎ Avrupa’ya gönderilen Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekâi Paşa
ve Süleyman Seyyid Bey ülkede resim sanatının gelişmesini sağlamışlardır. 1-E 2-B 3-C 4-A 5-D 6-C

~ 160 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

V. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909)

A. I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1876-1878) 1. 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esâsi’nin ilan
edilmesiyle başlayan I. Meşrutiyet döne-
✎ Saltanat makamıyla yönetilen ülkelerde padişahın başkanlığında oluşturulan parla- miyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangi-
si söylenemez?
mento sistemine Meşrutiyet Sistemi adı verilmektedir. Bu sistemde padişahın yanı
sıra yönetimde halk da yer almıştır. A) Anayasal düzene geçilmiştir.
B) İlk kez parlamentolu dönem başlamıştır.
✎ Meşrutî yönetim şu şekilde formülize edilebilir: Padişah + Anayasa + Parlamento
C) Padişaha karşı sorumlu bir hükûmet ku-
rulmuştur.
D) Devletin teokratik yapısı sona ermiştir.
1) Meşrutiyet’in İlan Edilme Nedenleri
E) Kısıtla da olsa halk yönetime katılmıştır.

☸ Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışmasını önlemek

☸ Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önlemek
☸ 1876 yılında Balkan bunalımını görüşmek üzere toplanan Tersane (İstanbul) 2. Aşağıdakilerden hangisi, 1876 I. Meşruti-
Konferansı’nda Osmanlı Devleti aleyhinde karar çıkmasını engellemek yet’in ilanında etkili olan ve “Jön Türkler”
olarak adlandırılan aydın grubu içerisin-
☸ Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak de yer almaz?
☸ Azınlıkların Osmanlı Devleti’nden kopmalarını önlemek A) Enver Paşa B) Ziya Paşa
C) Namık Kemal D) Ali Suavi
☸ Toplumsal alanda eşitliği sağlamak
E) Ahmet Mithat Paşa

 I. Meşrutiyetin ilanında, Jön Türkler (Genç Osmanlılar) adı verilen Avrupa’da eğitim
görmüş aydınlar etkili olmuştur. Bu aydınlar içinde; Namık Kemal, Ahmet Mithat, Ali
Suavi, Ziya Paşa, Mustafa Fâzıl Paşa gibi isimler vardı. Jön Türklerin kurduğu ilk der- 3. I. Meşrutiyet’in ilanında;
nek ise İttihad-ı Osmânî’dir.
I. Ayastefanos Antlaşması’nın imzalan-
ması,
✎ Jön Türkler (Genç Osmanlılar) meşrutiyetin ilanını kabul etmeyen Abdülaziz’i taht- II. Tersane Konferansı’nın toplanması,
tan indirerek, yerine V. Murat’ı tahta çıkarmışlardır. III. Halepa Fermanı’nın yayımlanması

✎ V. Murat’ın aklî dengesinin bozuk olması nedeniyle, meşrutiyeti ilan etmesi şartıyla gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulabilir?
II. Abdülhamit tahta çıkarılmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
 Sultan V. Murat, 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta
kalan Osmanlı padişahıdır.

✎ 1876 yılında Tersane (İstanbul) Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin

iç işlerimize karışmasını engellemek için, Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin 4. 1876 tarihli Kanun-i Esâsi’nin;
gayretleriyle 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-i Esâsi ilan edilmiştir. I. Padişahın meclisi açma-kapatma yetki-
si vardır.
II. Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve
son söz padişahındır.
2) Kanun-i Esâsi’nin Bazı Maddeleri III. Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından
seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar.
☸ Devletin dini İslâm, resmî dili Türkçe, başkenti İstanbul’dur.
maddelerinden hangileri, “demokratik” ol-
☸ Yürütme yetkisi Heyet-i Vükelâ (Meclis-i Vükelâ)’ya aittir. ma özelliğini zedeleyici niteliktedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
☸ Parlamento, Mebusan ve Âyan Meclislerinden oluşur.
D) II ve III E) I, II ve III
☸ Padişahın meclisi açma-kapatma yetkisi vardır.
☸ Hükûmet padişaha karşı sorumludur ve son söz padişahındır.
☸ Âyan Meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ömür boyu görevde kalırlar. 5. 93 günlük saltanat hayatıyla Osmanlı ta-
☸ Mebusan Meclisi üyeleri ise halk (sadece erkekler) tarafından 4 yılda bir seçilir. rihinde en kısa süre tahtta kalan Osmanlı
padişahı aşağıdakilerden hangisidir?
☸ Osmanlı ülkesinde tüm dinler serbesttir.
A) V. Murat B) IV. Mustafa
☸ Herkes kanun önünde eşit haklara sahiptir. C) III. Osman D) V. Mehmet
☸ Vergiler herkesin gücüne göre alınır. E) I. Abdülhamit
☸ Mülkiyet hakkı devlet tarafından güvence altındadır.
☸ Yasalara uymak şartıyla basın-yayın faaliyetleri serbesttir. 1-D 2-A 3-B 4-E 5-A

~ 161 ~
“XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)” KPSS / Tarihin Pusulası

3) I. Meşrutiyet’in İlanıyla Ortaya Çıkan Gelişmeler

✎ 23 Aralık 1876’da, Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanun-i Esâsi’nin Sultan
1. Osmanlı Devleti’ne “parlamento” kavramı
II. Abdülhamit tarafından ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde “Mutlak Monarşi” ilk kez aşağıdaki gelişmelerden hangisi
sisteminden “Meşruti Monarşi” sistemine geçilmiştir. ile gelmiştir?

✎ İlk kez anayasa ilan edilerek (Kanun-i Esâsi) anayasal döneme geçilmiştir. A) I. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle
B) Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
✎ Anayasa Komisyonu Başkanlığı’nı Sadrazam Mithat Paşa yapmıştır.
C) Sened-i İttifak'ın hazırlanmasıyla
✎ İlk kez Mebusan Meclisi açılmış, halk sınırlı da olsa ilk kez yönetime katılmıştır. D) Islahat Fermanı'nın ilan edilmesiyle
✎ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu dönem başlamıştır. E) II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle

✎ Padişahın yetkileri anayasa ile sınırlandırılmıştır.

2. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dö-

nemi’nin özelliklerinden biri değildir?
4) Kanun-i Esâsi’nin Önemi ve Özellikleri
A) Mebusan Meclisi üyelerinin halk tarafın-
❆ Türk tarihinin ilk anayasası Kanun-i Esâsi’dir. dan seçilmesi
B) Âyan Meclisi üyelerinin ömür boyu gö-
❆ Osmanlı Devleti’nde ilk kez parlamentolu sistem uygulanmaya başlanmıştır.
revde kalması
❆ Parlamento iki başlı bir yapıya sahiptir. C) Mebusan Meclisi üyelerinin dört yılda
bir seçilmesi
 Üyeleri, her 50.000 kişiye 1 üye D) İslâmcılık politikasının benimsenmesi
düşecek şekilde halk tarafından seçilir. E) Padişahın sürgün ve sansür yetkisinin
 Seçimler 4 yılda bir yapılır. olması
 İki dereceli seçim sistemi vardır.
Mebusan
 Her üye seçildiği bölgeyi değil, tüm
Osmanlı toplumunu temsil eder. 3. Aşağıdakilerden hangisi I. Meşrutiyet Dö-
Meclisi
nemi’nin özellikleri arasında yer almaz?
 Mecliste Hıristiyanlar da yer almıştır.
A) Osmanlı Devleti'nde halkın ilk kez yöne-
 Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30’dur. time katılması
PARLAMENTO B) İttihat ve Terakki Partisi'nin nüfuzunun
artması
C) Yasama yetkisinin Mebusan ve Âyan
 Üyeleri padişah tarafından seçilir. Meclisleri’ne verilmesi
Âyan
 Ömür boyu görevde kalırlar. D) Meclisi açma-kapatma yetkisinin padi-
Meclisi şaha ait olması
 Üye sayısını ve başkanı padişah
E) Avrupa tarzında ilk anayasanın yürürlü-
belirler. ğe girmesi
 Üye olmak için 40 yaşını doldurmak
gerekir.
4. Kanun-i Esâsi’de yer alan;
❆ Padişahın Mebusan Meclisi’ni açma-kapatma yetkisi vardır. I. seçme-seçilme hakkının sadece erkek-
❆ Mebusan Meclisi’nin hazırladığı kanun teklifleri padişahın onayını gerektirir. lere ait olması,
II. kanunlarda son sözün padişaha ait ol-
❆ Mebusan Meclisi hükûmete, hükûmet de padişaha karşı sorumludur. ması,
❆ Padişahın veto, sürgün, sansür, soruşturma, af ve idam yetkisi vardır. III. hükûmetin meclise değil, padişaha kar-
şı sorumlu olması
❆ Parlamentoda siyasî partilere yer verilmemiştir. hükümlerinden hangilerinin, ulus irade-
sinin yönetime tam olarak yansımasını
❆ Mebusan Meclisi’nde Hıristiyan halkın temsil edilmesi sağlanmıştır.
engellediği savunulabilir?
❆ Kanun-i Esâsi’nin ilanında Osmanlıcılık ve Batıcılık fikir akımları etkili olmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 II. Abdülhamit, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek, Kanun-i
Esâsi’yi yürürlükten kaldırmış, Mebusan Meclisi’ni kapatarak meşrutiyet yönetimine
son verdiğini ilan etmiştir. Böylece Osmanlı Devleti’nde yeniden mutlak monarşi sis- 5. Osmanlı Devleti’nde Hıristiyanların par-
temine geri dönülmüştür. Bu gelişme ile birlikte, II. Abdülhamit’in 30 yıllık baskı ve lamentoda temsil edilmesi, aşağıdaki ge-
lişmelerden hangisiyle sağlanmıştır?
sansür dönemi olan İstibdat Dönemi başlamıştır.
A) Tanzimat Fermanı B) Kanun-i Esâsi
C) Sened-i İttifak D) Mecelle
⫸ II. Abdülhamit’in Meclisi feshetmesi üzerine, 20 Mayıs 1878 tarihinde Jön Türklerden E) Islahat Fermanı
biri olan Ali Suavi, V. Murat’ı tekrar tahta çıkarmak için Çırağan Sarayı’nı basmıştır.
“Çırağan Baskını” olarak bilinen bu olay başarısız olmuş, Ali Suavi öldürülmüştür.
1-A 2-D 3-B 4-E 5-B

~ 162 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Dağılma Dönemi)”

B. İSTİBDAT DÖNEMİ (1878-1908)

✎ II. Abdülhamit’in baskı ve sansür politikalarıyla kendi 1. Aşağıdakilerden hangisi İstibdat Dönemi
siyasetini izlediği ve ülkeyi “tek başına” yönettiği 30 gelişmelerinden biri değildir?
yıllık dönemdir.
A) Ziraat Bankası’nın açılması
B) Vilâyet Nizamnâmesi’nin yayımlanması

❆ İstibdat Döneminin Genel Özellikleri C) Sanayi-i Nefise Mektebi’nin açılması

D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulması
✎ Bu dönemde basına sansür uygulanarak cemiyet ku- E) Mecelle’nin uygulamaya konulması
rulması, gazete çıkarılması ve yönetim aleyhine yazı-
lan kitapların okunması yasaklanmıştır.
✎ Bu dönemde İslâmcılık (Panislâmizm) siyaseti izlenmiştir.
2. II. Abdülhamit döneminde, Osmanlı Dev-
✎ II. Abdülhamit, bu dönemde devleti Yıldız Sarayı’ndan yönetmiştir. leti'nin tütün, ispirto, pul, vergi, tuz, ma-
den ve orman gelirlerine el koyan, başın-
✎ Hafiyelik Teşkilâtı (Jurnal/İstihbarat) kurulmuş ve bu amaçla jurnalciler (=ajanlar) da alacaklı Avrupalı devletlerin temsilci-
yetiştirilmiştir. Bu durum II. Abdülhamit’in kuşkucu bir kişiliğe sahip olduğunun ve lerinin bulunduğu uygulama, aşağıdaki-
lerden hangisi ile gerçekleştirilmiştir?
otoritesini güçlendirmek istediğinin en önemli göstergesidir.
A) Kapitülasyonların kaldırılmasıyla
✎ Osmanlı Devleti borçlarını ödeyememesi üzerine, 1881’de yayımlanan Muharrem
B) Kanun-u Esâsi'nin ilan edilmesiyle
Kararnâmesi ile iflas ettiğini açıklamıştır. Bu gelişme üzerine Avrupalı alacaklı dev-
C) Tersane Konferansı’nın kararlarıyla
letler Düyûn-u Umûmîye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi)’ni kurarak Osmanlı Devle-
ti’nin önemli gelir kaynaklarına el koymuştur. D) Düyûn-u Umûmiye’nin kurulmasıyla
E) Londra Boğazlar Sözleşmesi'nin imza-
lanmasıyla
⫸ Düyûn-u Umûmîye İdaresi Osmanlı Devleti’nin;
☸ Vergi (Doğu Rumeli) ☸ Maden ☸ Balık ☸ Kabotaj
☸ Reji (içki, tütün) ☸ Orman ☸ Demir yolu ☸ Tuzla
3. Osmanlı Devleti’nde, Düyûn-u Umûmiye
gelirlerine el koymuştur. İdaresi’nin kurulması aşağıdaki gelişme-
lerden hangisinin bir sonucudur?
A) Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını öde-
 Osmanlı Devleti, Düyûn-u Umûmîye İdaresi’nin kurulmasıyla ekonomik bağımsızlığını yemez duruma gelmesi
kaybetmiştir. B) Osmanlı Devleti’nin ilk kez toprak kay-
betmesi
C) Boğazlar sorunun ortaya çıkması
✎ 1883’te Osman Hamdi Bey tarafından Sanayi-i Nefise Mektebi açılmış ve böylece
D) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
güzel sanatlar alanında öğrenci yetiştirilmeye başlanmıştır. Ayrıca bunun yanında,
E) Osmanlı Devleti’nin yalnız kalma siya-
Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mülkiye Mühendis Mektebi de açılmıştır. setinden vazgeçerek ittifaklara girmesi
✎ İlk kez özürlüler için çeşitli eğitim kurumları açılmıştır.
✎ Abdülaziz döneminde, Ahmet Cevdet Paşa’nın başkanlığındaki bir komisyon tara-
fından hazırlanan Mecelle bu dönemde uygulamaya konulmuştur. 4.

✎ Abdülaziz döneminde, çiftçiye kredi sağlamak için kurulan “Memleket Sandıkları” I. Hamidiye Alayları’nın kurulması,
1888’de Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür. II. Hafiyelik Teşkilâtı’nın kurulması,
III. İlk kez halkın yönetime katılması
✎ 1890 yılında Millet-i Sadıka olarak adlandırılan Ermeniler ilk kez Erzurum’da isyan
Yukarıdakilerden hangileri II. Abdülhamit
etmiş, isyanı bastırmak amacıyla Hamidiye Alayları kurulmuştur.
Dönemi gelişmeleri arasındadır?
✎ 1895 yılında II. Abdülhamit’in fermanıyla kimsesiz, yaşlı, sakat ve yardıma muhtaç- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lar için Okmeydanı’nda Darü’l-aceze kurulmuştur. D) II ve III E) I, II ve III
✎ 1899’da II. Abdülhamit’in emriyle Şişli Eftal Hastanesi kurulmuştur.
✎ Berlin-Bağdat Demir Yolu bir Alman şirketine ihale edilmiştir.
5. Osmanlı Devleti’nde kimsesiz, yaşlı, sa-
✎ İlk tramvay hatları kurulmuştur. kat ve yardıma muhtaçlar için 1895 yılın-
✎ Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüpleri kurulmuştur. da Darü’l-aceze’nin kurulması hangi pa-
dişah döneminde gerçekleşmiştir?
A) II. Mahmut B) Abdülaziz
⫸ Ünlü tarihçi İlber Ortaylı’ya göre “Dünyanın son hükümdarı, son evrensel imparator
C) II. Abdülhamit D) V. Murat
II. Abdülhamit Han’dır.”
E) Abdülmecit
⫸ Ünlü Alman devlet adamı Otto von Bismarck ise “Dünyada 100 gr. akıl varsa, bunun
90 gramı Abdülhamit Han'da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünya siyasîle-
rindedir.” demiştir. 1-B 2-D 3-A 4-E 5-C

~ 163 ~
 IX. BÖLÜM
XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

Bu bölümden ortalama “2” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(1) (1) (1) (1) (2) (1) (1) (-) (-) (-) (3) (2) (3)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(1) (1) (2) (3) (2) (-) (1) (3)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin ortalama “2” soru sorduğu bu bölümde; Osmanlı Devleti’nin XX.
yüzyıl başlarından itibaren sürdürdüğü demokratikleşme çabaları, Kuzey Afrika ve Balkanlar-
da yaşadığı toprak kayıpları ve I. Dünya Savaşı sürecinde Osmanlı Devleti’nde yaşanan geliş-
meler ve sonuçları üzerinde durulacaktır. Öte yandan 2011, 2012 ve 2013 KPSS’de soru sayı-
larının 3’e çıkmış olması bu bölümün önemini bir kat daha artırmaktadır.
Bu bölümle ilgili olarak özellikle “II. Meşrutiyet Dönemi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Sava-
şı’nda savaştığı cepheler, Mondros Ateşkes Antlaşması, “Kuvây-i Milliye Ruhu”nun ortaya
çıkması ve Cemiyetler (Yararlı-Zararlı)” konularına ağırlık vermenizi ve soru çözümleriyle bir-
likte mutlaka konu tekrarı yapmanızı öneriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

❆ XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

✎ Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda azınlık isyanlarını ve devletin parçalanmasını engelle- 1. Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülha-
meye yönelik adımlar atmışsa da beklenen gelişme sağlanamamıştır. mit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yü-
rürlüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni aç-
✎ XX. yüzyılda Osmanlı Devleti bu çabalarını sürdürmesine rağmen, yaşanan gelişme- masıyla başlayıp, 1918’de Sultan Vahdet-
ler ve toprak kayıpları devletin parçalanma sürecini daha da hızlandırmıştır. tin’in meclisi kapatmasıyla sona eren dö-
nem aşağıdakilerden hangisidir?

☸ XX. Yüzyılda Osmanlı Padişahları A) Gerileme Dönemi

B) Tanzimat Dönemi
 II. Abdülhamit (1876-1909)
C) İstibdat Dönemi
 V. Mehmet (Reşat) (1909-1918) D) I. Meşrutiyet Dönemi
 VI. Mehmet (Vahdettin) (1918-1922) E) II. Meşrutiyet Dönemi

I. II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918)

✎ Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürür-
2. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in
lüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayan ve 1918’de Sultan Vahdet- ilânında etkili olan İttihat ve Terakki Ce-
tin’in Mebusan Meclisi’ni kapatmasıyla sona eren dönem “II. Meşrutiyet Dönemi” miyeti’nin özelliklerinden biri değildir?
olarak adlandırılmaktadır. A) 1889’da askerî tıbbiye öğrencileri tara-
✎ II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olan grup İttihat ve Terakki Cemiyeti’dir. fından İstanbul’da kurulmuştur.
B) 1907’de Mustafa Kemal’in kurduğu Va-
tan ve Hürriyet Cemiyeti’ne katılmıştır.
❆ İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ C) Turancılık fikrini savunmuştur.
D) Mizan ve Meşveret gazeteleri başlıca
✎ 1889 yılında İstanbul’da askerî tıbbiye öğrencileri olan İbrahim Temo, İshak
yayın organlarıdır.
Sukutî, Abdullah Cevdet, Mehmet Reşit, Hikmet Emin Bey, Hüseyinzâde Ali
ve Nâzım Bey tarafından İttihad-ı Osmânî adıyla gizlice kurulan cemiyettir. E) 1918’de kapatıldıktan sonra, Teceddüt
Fırkası adı ile faaliyet göstermiştir.
✎ Aynı yıl içinde Paris’teki Jön Türkler (Genç Osmanlılar) ile temas kuran bu grup
Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adını almıştır.
✎ Mustafa Kemal’in 1906’da Şam’da kurduğu Vatan ve Hürriyet Cemiyeti, 1907
yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılmış ve iki cemiyet birleşmiştir.
✎ Başlıca yayın organları Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleridir.
✎ 1918’de kapatılan parti, Teceddüt Fırkası adı ile çalışmalarını sürdürmüştür. 3. Aşağıdakilerden hangisi, II. Meşrutiyet’in
ilan edilme nedenlerinden biri değildir?
✎ Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantürkizm) akımını savunan İttihat ve
Terakki Cemiyeti’nin başlıca amaçları ise şunlardır: A) 31 Mart Olayı’nın patlak vermesi
B) 1908’de Reval Görüşmesi’nin yapılması
 Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek
C) Osmanlı hanedanından başka birinin
 Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki baskısını engellemek
tahta çıkacağı söylentileri
 Meşrutiyet’i ilan ederek halkı yönetime dâhil etmek
D) Padişaha, “Serez’den bir ordunun yürü-
 Millî kültüre hizmet etmek yeceği” şeklinde bir telgraf ulaştırılması
 Millî bir ekonomi oluşturmak E) Ordu ile halk arasında isyan belirtileri-
nin ortaya çıkması

A. II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesinin Nedenleri

 İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne bağlı subayların Meşrutiyet yönetimini istemesi
4.
 Osmanlı hanedanından başka birinin tahta çıkacağı söylentileri
I. 31 Mart Ayaklanması,
 Padişaha, “Serez’den İstanbul’a bir ordunun yürüyeceği” şeklinde bir telgraf ulaş-
II. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı,
tırılması
III. Reval Görüşmeleri
 Ordu ile halk arasında isyan belirtilerinin ortaya çıkması Yukarıdakilerden hangileri İkinci Meşruti-
 1908’de İngiltere ile Rusya arasında Reval Görüşmesi’nin yapılması yet'in ilanında doğrudan etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 1908’de İngiltere ile Rusya arasındaki Reval Görüşmesi’nde; Makedonya meselesi, D) I ve III E) II ve III
Boğazların durumu ve Osmanlı’daki azınlıklar için yapılacak ıslahatların görüşülmesi
Meşrutiyet’in ilânında hızlandırıcı etkiye sahip olmuştur. 1-E 2-B 3-A 4-C

~ 167 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

B. II. Meşrutiyet’in İlanı (24 Temmuz 1908)

✎ İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri, basından ve Almanya istihbaratından aldıkları 1. Osmanlı Devleti’nde 30 yıllık baskı döne-
Reval Görüşmeleri bilgisine dayanarak, silah zoruyla da olsa padişaha Meşrutiyet’i mi olarak bilinen “İstibdat Dönemi”, aşa-
ilan ettirebilmek için Hürriyet Taburları’nı kurmuşlar ve isyan çıkarmışlardır. ğıdaki gelişmelerden hangisi ile sona er-
miştir?
✎ Halk tarafından da desteklenen bu ayaklanma sonucunda Selanik Hükûmet Konağı
A) Bâb-ı Âli Baskını
işgal edilmiştir. İttihat ve Terakki liderlerinden Enver Paşa, Resneli Niyazi Bey ve
B) 31 Mart İsyanı
Eyüp Sabri Bey’in ordularıyla İstanbul’a geleceği dedikoduları üzerine endişelenen
II. Abdülhamit, 24 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan ederek Kanun-i Esâsi’yi ye- C) Balkan Savaşlarının başlaması
niden yürürlüğe koymuştur. Böylece İstibdat Dönemi sona ermiştir. D) II. Meşrutiyet’in ilanı
E) Girit’in Yunanistan tarafından ilhakı

 1908’de Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle, Osmanlı Devleti’nde anayasal ve parlamenter

dönem yeniden başlamıştır.

2. İkinci Meşrutiyet döneminde;

I. Girit,
❆ II. Meşrutiyet’in İlanı Sırasında Yaşanan Toprak Kayıpları II. Bosna-Hersek,
III. Yunanistan
 Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.
bölgelerinden hangileri kaybedilen top-
 Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna-Hersek’i ele geçirmiştir. raklar arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Girit, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak Yunanistan’a bağlanmıştır.
D) I ve III E) I, II ve III

C. 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) 3. 31 Mart Olayı sonrasında;

✎ II. Meşrutiyet’in ilanından sonra bu yönetimi istemeyen grupların, Volkan Gazetesi I. padişahın tahttan indirilmesi,
yazarı Derviş Vahdeti öncülüğünde İstanbul’da başlattıkları isyandır. II. yenilik taraftarlarının yönetim üzerindeki
gücünü artırması,
 31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime (yönetim şekline) karşı çıkan ilk isyandır. III. ordunun siyasete karışması
gelişmelerinden hangilerinin ortaya çıktı-
ğı savunulabilir?
✎ Osmanlı Mebusan Meclisi’nin ikinci kez açılışından sonra çatışmalar artmıştır. İtti- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
hatçılara muhalif olanların kurduğu Ahrar Fırkası, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin D) II ve III E) I, II ve III
çalışmalarına engel olmak istemiştir.
✎ Politik istikrarsızlık ve çatışmalar, Serbesti Gazetesi yazarı Hasan Fehmi’nin öldü-
rülmesi ile daha da şiddetlenmiştir.
4. 31 Mart İsyanı’nı bastırmak için Selanik’-
✎ Volkan Gazetesi, İttihad-i Muhammedî Cemiyeti’nin yayın organı haline geldikten ten İstanbul'a gelen Hareket Ordusu’nun
sonra özellikle din adamları ve ittihatçılara karşı olan subaylar üzerinde son derece komutanı aşağıdakilerden hangisidir?
etkili olmuştur.
A) Mustafa Kemal Paşa
✎ Taksim Kışlası’ndaki Avcı Taburları’na bağlı askerler ayaklanma çıkararak, ülkenin B) Mahmut Şevket Paşa
şeriata göre yönetilmesini istemişlerdir. Dönemin hükûmeti (Hüseyin Hilmi Paşa) C) Hüseyin Avni Paşa
isyancılarla uzlaşma yoluna gidince, hükûmet üyeleri tek tek istifa etmiş, yeni kabi- D) Mehmet Nuri Paşa
neyi de Tevfik Paşa kurmuştur. E) Selahattin Adil Paşa
✎ İsyan, Selanik’ten gelen Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkan-
lığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Mustafa
Kemal ayrıca Hareket Ordusu’nda “Kolağası” olarak görev almıştır.
5. Osmanlı Devleti’nde meclis kararı ile gö-
revden alınan padişahlar aşağıdaki seçe-
 31 Mart Ayaklanması’nın bastırılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki neklerden hangisinde doğru olarak veril-
etkinliği artmış ve Meşrutiyet rejimi korunmuştur. miştir?
A) II. Abdülhamit–Vahdettin
B) II. Abdülhamit–V. Mehmet Reşat
✎ İsyanın bastırılmasından sonra sıkıyönetim ilan edilmiş ve II. Abdülhamit tahttan
indirilerek yerine Mehmet Reşat (V. Mehmet) tahta çıkarılmıştır. C) V. Mehmet Reşat–Vahdettin
D) Abdülaziz–II. Abdülhamit
E) V. Murat–II. Abdülhamit
 Osmanlı tarihinde meclis kararıyla tahttan indirilen iki padişah vardır. Bunlardan ilki
Sultan II. Abdülhamit, diğeri de Sultan Vahdettin (VI. Mehmet)’dir.
1-D 2-C 3-E 4-B 5-A

~ 168 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ 27 Nisan 1909 tarihinde Selanik’e sürgüne gönderilen II. Abdülhamit, yaklaşık 3,5
yıl sürecek olan sürgün hayatını Selanik’teki Alatini Köşkü’nde geçirmiştir. Daha
sonra 150 liraya kiralanan “Loreley” adlı bir Alman gemisi ile 2 Kasım 1912’de tek- 1. 27 Nisan 1909’da Meclis-i Mebusan’ın al-
rar İstanbul’a, Beylerbeyi Sarayı’na geri dönmüştür. dığı karar doğrultusunda, Şeyhü’l-islâm
Mehmet Ziyaeddin Efendi’nin fetvasıyla
tahttan indirilen Sultan II. Abdülhamit’in,
yaklaşık 3,5 yıllık sürgün hayatını geçir-
diği yer aşağıdakilerden hangisidir?
D. 1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri
A) Kriçim Sarayı B) Malta Köşkü
✎ Mebusan Meclisi’nde yapılan toplantı sonucunda Kanun-i Esâsi’nin bazı maddele- C) Alatini Köşkü D) Rumini Sarayı
rinde değişiklik yapılmıştır. E) Yedi Kule Şatosu

KANUN-İ ESÂSİ’DE YAPILAN 1909 YILI DEĞİŞİKLİKLERİ 2.

I. hükûmetin padişaha değil, meclise kar-
şı sorumlu olması,
II. padişahın Mebusan Meclisi’ni kapatma
 Hükûmet, padişaha değil Mebusan Meclisi’ne karşı sorumlu tutulmuştur.
yetkisine sınırlama getirilmesi,
 Padişahın Meclis’i kapatma yetkisi büyük oranda sınırlandırılmıştır. III. padişahın sürgün ve sansür yetkilerine
son verilmesi
 Uluslararası antlaşmalarda “Mebusan Meclisi’nin Onayı” zorunluluğu geti-
Yukarıdakilerden hangileri 1876 Kanun-i
rilmiştir.
Esâsisi’nde yapılan 1909 yılı değişiklikle-
 Kanun teklifi için gerekli olan padişah izni kaldırılmıştır. ri arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Padişahın sürgün ve sansür yetkisine son verilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III
 Padişahın veto hakkı sınırlandırılmıştır.
 Basın üzerindeki sansür kaldırılmıştır.
 Cemiyet, dernek ve parti kurma hak ve hürriyetleri kabul edilmiştir.
3. Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez
hangi dönemde geçilmiştir?
A) Tanzimat Dönemi
 Bu değişikliklerle padişahın yetkileri kısıtlanmış, Mebusan Meclisi’nin gücü artırılarak B) II. Meşrutiyet Dönemi
demokratikleşme sürecine katkı sağlanmıştır.
C) İstibdat Dönemi
D) I. Meşrutiyet Dönemi
E) Cumhuriyet Dönemi

E. II. Meşrutiyet Döneminde Kurulan Siyasî Partiler

 Türk tarihinde çok partili hayata ilk kez II. Meşrutiyet Dönemi’nde geçilmiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi II. Meşrutiyet
Dönemi’nde kurulan siyasî partilerden
biri değildir?
A) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDEKİ BAŞLICA SİYASÎ PARTİLER
B) Fedakâran-ı Millet Fırkası
 Türk siyasî tarihinin ilk partisidir. C) Osmanlı Ahrar Fırkası
 Siyasî fikir olarak Türkçülük (Turancılık/Pantür- D) Vatan ve Hürriyet Cemiyeti
İttihat ve Terakki Cemiyeti kizm) akımını savunmuştur. E) İttihat ve Terakki Cemiyeti
 Mizan, Meşveret ve İçtihad gazeteleri destekle-
miştir.
 Prens Sabahattin önderliğinde kurulmuştur.
Osmanlı Ahrar Fırkası  Türk siyasî tarihinin ilk muhalefet partisidir. 5. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Prens Saba-
hattin önderliğinde kurulan Türk siyasî
 Volkan ve Serbestî gazeteleri desteklemiştir. tarihinin ilk muhalefet partisi aşağıdaki-
lerden hangisidir?
 Liderleri Dr. Rıza Nur ve Damat Ferit Paşa’dır.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası  1911 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne karşı A) Osmanlı Ahrar Fırkası
kurulan en önemli muhalefet partisidir. B) İttihad-ı Muhammedî Fırkası
C) Fedakâran-ı Millet Fırkası
D) Mutedil Hürriyetperverân Fırkası
✎ II. Meşrutiyet Dönemi’nde bu önemli üç siyasî parti dışında ayrıca; Fedakâran-ı
E) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
Millet Fırkası, İttihad-ı Muhammedî Fırkası, Osmanlı Demokrat Fırkası, Islahat-ı
Esâsiye-i Osmaniye Fırkası, Mutedil Hürriyetperverân Fırkası, Osmanlı Sosyalist
Fırkası ve Ahâli Fırkası gibi siyasî partiler de kurulmuştur. 1-C 2-E 3-B 4-D 5-A

~ 169 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

OSMANLI DEVLETİ’NİN DAĞILMASINI ÖNLEME ÇABALARI

(FİKİR AKIMLARI)
Etkili
Fikir Akımı Temsilcileri Amacı Olduğu Geçerliliği
Dönem
Fransız İhtilâli sonrasında or-
 Ziya Paşa Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün mil-
Tanzimat taya çıkan Milliyetçilik akımı-
 Mithat Paşa letleri adalet, eşitlik, hürriyet ölçüleri
Dönemi nın etkisiyle Balkan milletleri-
Osmanlıcılık  Namık Kemal
içinde bir arada tutup Osmanlılık duygu-
nin isyan edip Osmanlı Dev-
su ile “Osmanlı Toplumu”nu oluşturmak,
 Ali Suavi I. Meşrutiyet leti’nden ayrılmasıyla geçerli-
toplumsal eşitliği sağlamak
liğini kaybetmiştir.

 Said Halim Paşa Millet olmanın en önemli özelliği dindir. I. Dünya Savaşı sırasında hali-
İslâmcılık Dinî birlik devleti ayakta tutabilir, düşün- II. Abdülhamit fenin cihat çağrısına rağmen
 Mehmet Âkif
(Ümmetçilik)  Ahmet Hamdi
cesiyle İslâm toplumlarının devletten ay- (İstibdat) Müslüman Arapların İngiliz-
(Panislâmizm) rılmalarını önlemek ve tüm Müslüman- Dönemi lerle birlikte hareket etmeleri
Akseki
ları tek bir çatı altında toplamak ile geçerliliğini kaybetmiştir.

 Yusuf Akçura Bilim ve teknikte Batı’nın ör-

Dünyadaki bütün Türkleri millî bir duygu
 Mehmet Emin nek alınması, kültürel yapının
ile birleştirerek Osmanlı bayrağı altında
Yurdakul kuvvetli bir unsur olarak yeniden dünya korunması düşüncesiyle Yeni
Türkçülük  Ziya Gökalp devletleri arasına sokmak II. Meşrutiyet Türk Devleti’nin kurulmasın-
(Turancılık)  Ömer Seyfettin Dönemi da Mustafa Kemal Atatürk’ün
(Pantürkizm)  İsmail Gaspıralı Yusuf Akçura’nın Osmanlıcılık, İslamcılık ortaya koyduğu milliyetçilik
 Mehmet Emin ve Türkçülük fikirlerini incelediği önemli ilkesinin oluşmasında etkili
Resûlzâde eseri Üç Tarz-ı Siyaset’tir. olmuştur.

 Celâl Nuri Batı’nın sadece bilim ve tek-

Türk toplumuna Batı’da gelişen düşünce,
 Tevfik Fikret Lâle Devri ve niğinin alınması gerektiğini
yönetim biçimi, yaşama tarzını getirerek
Batıcılık  Abdullah
Tanzimat savunan bu anlayış Yeni Türk
ülkenin kalkınmasını sağlamak, Avrupa’-
Dönemi Devleti’nin temel taşlarından
Cevdet nın izinden gitmek
birini oluşturmuştur.

 Prens Sabahat- Federal yönetim ve liberal ekonomi ile İttihat ve Terakki Cemiyeti ta-
Adem-i II. Meşrutiyet
tin devletin sürekliliğini sağlamak yerel yö- rafından sakıncalı bulunmuş,
Merkeziyetçilik Dönemi
netimlerin yetkilerini artırmak taraftarları sürgün edilmiştir.

II. TRABLUSGARP SAVAŞI (1911-1912)

A. Savaşın Nedenleri
1. Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek
için, sınırları içinde yaşayan ve Osmanlı
 1870’li yıllarda Piyemonte öncülüğünde siyasî birliğini tamamlayan İtalya’nın, Devleti’ni oluşturan bütün milletleri, hak
gelişen sanayisi için ham madde ve pazar arayışı ve ödevler bakımından eşit duruma geti-
rerek “Osmanlı Toplumu” olabilme fikrini
 İngiltere ve Fransa’nın, İtalya’yı Almanya’nın yanından ayırarak kendi sömürge- savunan düşünce akımı aşağıdakilerden
lerini güvence altında tutmak istemesi hangisidir?

 Trablusgarp’ın coğrafî konum olarak İtalya’ya yakın olması A) İslâmcılık

B) Türkçülük
 İtalya’nın artan nüfusuna yeni yurtlar bulma düşüncesi C) Osmanlıcılık
 Trablusgarp’ın İtalya’ya Afrika’nın içlerine kadar ilerleme olanağı sağlaması D) Batıcılık
E) Adem-i Merkeziyetçilik
 Osmanlı Devleti’nin deniz gücünün oldukça zayıf olması
 İtalya’nın Habeşistan’daki başarısızlığını (1896) telâfi etmek istemesi
1-C

~ 170 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

B. Savaşın Gelişimi
✎ Trablusgarp’ı işgal etmek isteyen İtalya bu amacına ulaşmak için Avrupa devletle- 1. Trablusgarp 1911'de İtalya tarafından işgal
riyle, kendisine Trablusgarp’ta hareket serbestliği tanıyacak antlaşmalar yapmıştır. edilince, Osmanlı Devleti Trablusgarp'a as-
Bu konuda anlaşmaya vardığı devletlerden biri Rusya’dır. İtalya, 1909 Racconigi ker gönderememiştir.
Antlaşması ile Trablusgarp üzerindeki çıkarlarını Rusya’ya kabul ettirmiştir. Osmanlı Devleti'nin bu durumu,
I. Mısır'ın İngiliz işgali altında olması,
 1909 yılında İtalya ile Rusya arasında imzalanan Racconigi Antlaşması ile Rusya İtal- II. donanmanın kullanılamaz halde olması,
ya’nın Trablusgarp’taki çıkarlarını, buna karşılık İtalya da Rusya’nın Boğazlardaki çı- III. bölge halkının İtalyanları desteklemesi
karlarını kabul etmiştir.
nedenlerinden hangilerine bağlanabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ 1896 Habeşistan bozgununu yaşamış olan İtalya, Osmanlının iç sorunlarını çok ye- D) II ve III E) I, II ve III
rinde ve zamanında kullanarak Trablusgarp, Bingazi ve Derne’ye asker çıkarmıştır.
✎ Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti bölgeye denizden ve karadan asker göndere-
memiştir. Çünkü donanma Haliç’te demirliydi ve Mısır İngiliz işgali altındaydı. 2. Mustafa Kemal’in, Derne ve Tobruk cep-
helerinde başarı göstererek sömürgecili-
✎ Osmanlı Devleti’nin genç vatansever subayları Mustafa Kemal (gazeteci Şerif Bey ğe karşı verdiği ilk mücadele aşağıdaki-
adıyla), Enver Bey, Nuri Bey, Fethi Okyar ve Ali Çetinkaya, Mısır ve Tunus üzerin- lerden hangisidir?
den buraya gizlice geçmişlerdir. A) Trablusgarp Savaşı
✎ Derne ve Tobruk’ta Mustafa Kemal, Bingazi’de ise Enver Bey İtalyanların ilerleyişi- B) Çanakkale Savaşı
ni durdurmuş, bunun üzerine İtalya, Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için Rodos C) Birinci Balkan Savaşı
ve Oniki Ada’yı işgal etmiş, Çanakkale’yi abluka altına almıştır. D) İkinci Balkan Savaşı
E) Birinci Dünya Savaşı
 DİKKAT!...
Sınavlarda Mustafa Kemal’in Trablusgarp Savaşı’nda başarılı olduğu yerler (Derne
ve Tobruk) ile Çanakkale Savaşları’nda başarılı olduğu yerler (Arıburnu, Conkbayırı, 3. İtalya'nın ekonomik alanda güçlenmek iste-
Anafartalar...) birlikte sorulmakta ve bu bilgilerin ayırt edilmesi istenmektedir. mesi 1911’de Osmanlı toprağı olan Trablus-
garp'ı işgal etmesine neden olmuştur.
✎ Karadağ’ın Balkanlarda Osmanlı’ya savaş ilan etmesiyle, iki cephede birden savaşa- İtalya'nın Trablusgarp'ı işgal etmesi,
mayacağını anlayan Osmanlı Devleti çaresizce barış istemek zorunda kalmıştır. I. milliyetçilik,
II. sömürgecilik,
 Trablusgarp Savaşı’nda özellikle Derne, Tobruk ve Bingazi’de askerî başarı elde eden III. emperyalist politika
Osmanlı Devleti, Balkanlarda savaş başlaması nedeniyle yenik duruma düşmüştür. anlayışlarından hangilerini benimsediği-
nin kanıtıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Osmanlı Devleti Trablusgarp’taki subaylarını geri çağırmış ve 15 Ekim 1912 tarihin-
D) II ve III E) I, II ve III
de İsviçre’nin Lozan şehrinde İtalya ile Ouchy (Uşi) Antlaşması’nı imzalamıştır.

4. Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yaşa-

❆ Ouchy (Uşi) Antlaşması (15 Ekim 1912) (Osmanlı – İtalya) nan Trablusgarp Savaşı, aşağıdaki ant-
laşmalardan hangisi ile son bulmuştur?
✎ Antlaşmaya göre; A) Bükreş B) Berlin C) Atina
 Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp ve D) İstanbul E) Ouchy (Uşi)
Bingazi (Libya) İtalya’ya bırakılmıştır.
 İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecektir.
5. 1912 tarihli Ouchy (Uşi) Antlaşması’nın;
 Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar dinî yönden halifelik makamına bağlı ka-
I. Osmanlı Devleti Trablusgarp ve Binga-
lacaklardı. Böylece dinî ve kültürel bağlar korunmaya çalışılmıştır. zi’yi İtalya’ya bırakacak,
 Rodos ve On İki Ada geçici olarak (Balkan Savaşları bitene kadar) İtalya’ya bıra- II. Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar
kılmıştır. dinî yönden halifelik makamına bağlı
kalacak,
III. İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmi-
 İtalya Balkan Savaşları bitmesine rağmen Rodos ve On iki Ada’yı Osmanlı’ya geri ver- ye’ye olan borçlarını ödeyecek
memiş, II. Dünya Savaşı sonunda 1947 Paris Antlaşması ile Yunanistan’a bırakmıştır. maddelerinden hangileri Osmanlı Devle-
ti’nin bölge halkı ile bağlarını sürdürmek
istediğinin açık bir kanıtıdır?
✎ Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’daki son toprağını kaybetmiş, aynı zamanda artık 3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
kıtada toprağı olan bir devlet olma özelliğini de yitirmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III

 Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal’in sömürgeciliğe karşı ilk mücadelesidir.

1-C 2-A 3-D 4-E 5-B

~ 171 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

 Dünya tarihinde uçak ilk kez Trablusgarp Savaşı’nda İtalya tarafından kullanılmıştır.
İtalyan pilot Giulio Gavotti 1 Kasım 1911’de dünya tarihinde ilk kez uçaktan Osmanlı
askerlerinin üzerine bomba atarak hava saldırısı gerçekleştirmiştir. 1. Dünya tarihinde “uçak” ilk kez hangi sa-
vaşta ve hangi devlet tarafından kullanıl-
mıştır?
A) Trablusgarp Savaşı’nda, İtalya
III. BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913) B) Çanakkale Savaşı’nda, İngiltere
C) Birinci Dünya Savaşı’nda, İngiltere
✎ Rusya, Trablusgarp Savaşı devam ederken, Osmanlı’nın Balkanlardaki topraklarını
D) Kurtuluş Savaşı’nda, Fransa
Sırbistan ve Bulgaristan arasında paylaştırmış, Karadağ ve Yunanistan’ın da katılı-
E) Birinci Dünya Savaşı’nda, Almanya
mıyla Balkan Birliği oluşturulmuştur.
✎ Bu Balkan devletleri Osmanlı Devleti’nin Makedonya’da ıslahat yapmasını istemiş-
ler, bu istekleri karşılık bulmayınca Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmişlerdir.

A. I. BALKAN SAVAŞI (1912-1913) 2. Trablusgarp Savaşı devam ederken Bulga-

ristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ
Osmanlı devletine karşı ittifak kurmuşlardır.
Yunanistan Bulgaristan
Bu ittifakın kurulmasında etkili olan dev-
let aşağıdakilerden hangisidir?
A) Fransa B) İngiltere
OSMANLI C) Rusya D) Almanya
DEVLETİ E) Avusturya-Macaristan

Sırbistan Karadağ

3. I. Balkan Savaşı öncesinde Rusya’nın des-

1) Savaşın Nedenleri teğiyle Osmanlı Devleti’ne karşı bir Balkan
birliği oluşturulmuştur.
 Milliyetçilik akımının etkileri Aşağıdaki devletlerden hangisi bu ittifak
 Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığına son verilmek istenmesi (birlik) içerisinde yer almamıştır?
A) Yunanistan B) Bulgaristan
 Rusya’nın Panslavizm politikası kapsamında Balkan uluslarını kışkırtması
C) Sırbistan D) Romanya
 İngiltere’nin Osmanlı’ya karşı tutumunu değiştirmesi (Reval Görüşmesi) E) Karadağ

2) Savaşın Gelişimi
✎ I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne saldıran ilk Balkan devleti Karadağ olmuş,
bu devletin Yenipazar’a saldırısıyla savaş başlamıştır.
4. I. Balkan Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne
✎ Kısa zamanda gelişen savaşa Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın da dâhil olma- saldıran ilk Balkan devleti aşağıdakiler-
sıyla Osmanlı Devleti dört cephede birden savaşmak zorunda kalmıştır. den hangisidir?
A) Karadağ B) Sırbistan
✎ Yunanistan Ege adalarını ve Selanik’i ele geçirmiş; Makedonya Karadağ, Sırbistan
ve Bulgaristan tarafından işgal edilmiştir. C) Arnavutluk D) Yunanistan
E) Bulgaristan
✎ Rauf (Orbay) Bey, Hamidiye Kruvazörü ile Ege’de başarılı mücadeleler vermişse de
Yunanlılar Ege adalarını işgal etmeyi başarmışlardır.
✎ Mustafa Kemal, 25 Kasım 1912’de Çanakkale ve Gelibolu’yu savunmak için kurulan
Akdeniz Boğazı Birleşik Kuvvetler Harekât Şubesi Komutanlığı'na atanmıştır.
5. I. Balkan Savaşı sırasında Osmanlı Dev-
✎ Osmanlı Devleti ile sınırı kalmayan Arnavutluk ise, Osmanlı’nın bu durumundan
leti’nin içinde bulunduğu durumdan ya-
yararlanarak bağımsızlığını ilan etmiştir. rarlanarak bağımsızlığını ilan eden son
Balkan devleti aşağıdakilerden hangisi-
dir?
 I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan edip, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak ba-
A) Yunanistan B) Bulgaristan
ğımsız olan son Balkan devleti Arnavutluk olmuştur.
C) Sırbistan D) Karadağ
E) Arnavutluk
✎ Avrupa devletleri durumu değerlendirmek ve savaşı sonlandırmak için Londra’da
bir konferans toplanmasını sağlamıştır. Osmanlı Devleti de I. Balkan Savaşı’nda hiç
varlık gösterememiş ve barış antlaşması imzalamak zorunda kalmıştır. 1-A 2-C 3-D 4-A 5-E

~ 172 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Osmanlı Devleti’nin I. Balkan Savaşı’nda mağlup olmasında;

 Ordunun siyasete karışması
1. Osmanlı Devleti’nin Birinci Balkan Sava-
 Ordunun bir kısmının terhis edilmesi (Dışişleri Bakanı Âsım Bey 65.000 kişilik şı’nı kaybetmesinde;
bir askerî birliği savaştan önce terhis etmiştir.) I. donanma gücünün yetersiz olması,
 Donanma gücünün yetersiz olması II. ordunun siyasete karışması,
III. İtalya’nın siyasî birliğini kurması
 Savaşın dört cephede devam etmesi
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
 Ordunun bir kısmının Vahabî Ayaklanması’nı bastırmak için Yemen’e gitmesi ğu savunulabilir?
gibi durumlar etkili olmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

3) Bâb-ı Âli Baskını (23 Ocak 1913)

2. Osmanlı Devleti’nde, hükûmetin silah zo-
✎ I. Balkan Savaşı’nda alınan yenilginin sorumlusu görülen hükûmete karşı, İttihat ve ruyla görevden alınmasıyla sonuçlanan
Terakkicilerin düzenlediği, Osmanlı Devleti’nde görülen ilk hükûmet darbesidir. ve bir anlamda askerî darbe niteliği taşı-
yan ilk hükûmet darbesi aşağıdakilerden
✎ Enver Paşa öncülüğünde düzenlenen bu hükûmet darbesi ile Kâmil Paşa Hükûmeti hangisidir?
düşürülmüş, yerine Mahmut Şevket Paşa Hükûmeti kurulmuştur. A) II. Meşrutiyet’in ilanı
B) 31 Mart Vak’ası
✎ Bâb-ı Âli Baskını ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmıştır.
C) Patrona Halil İsyanı
D) Bâb-ı Âli Baskını
 Bâb-ı Âli Baskını sadece bir hükûmet darbesidir. Rejimi değiştirmeye yönelik değildir. E) Kabakçı Mustafa İsyanı
Baskın sonucunda rejim ya da herhangi bir padişah değişikliği yaşanmamıştır.

4) Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) 3.

✎ Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Midye-Enez hattının batısındaki toprakları kaybet- I. Bâb-ı Âli Baskını,
miştir. Buna göre; II. 31 Mart Vak’ası,
III. Meşrutiyet’in ilanı
 Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye-Enez hattı olarak belirlenmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri rejimi değiş-
 Ege adalarının durumu Avrupalı devletlerin alacağı karara bırakılmıştır. tirmeye yönelik bir faaliyet değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Gelibolu Yarımadası dışındaki tüm Trakya, Dedeağaç, Kavala, Kırklareli ve Edir-
D) I ve II E) II ve III
ne Bulgaristan’a bırakılmıştır.
 Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan’a bırakılmıştır.
 Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a bırakılmıştır.

4. Osmanlı Devleti Midye-Enez Hattı’nın ba-

 Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada (Taşoz) dışında tüm tısındaki toprakları aşağıdaki antlaşma-
Ege adalarını kaybetmiştir. lardan hangisiyle kaybetmiştir?
A) Bükreş B) Londra C) Atina
D) İstanbul E) Uşi (Ouchy)
 DİKKAT!...
Değerli adaylar, ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda Balkan Savaşları ile ilgili sorularda ge-
nellikle “kaybedilen toprakların hangileri olduğu?” konusu üzerinde durulmaktadır.

5.
5) I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları
I. Selanik,
✎ Osmanlı Devleti Balkanlarda çok fazla toprak kaybı yaşamıştır. (Midye-Enez Hattı) II. Makedonya,
III. Ege Adaları
✎ Mustafa Kemal’in ordunun siyasete karışmamasına yönelik görüşlerinin doğruluğu
Yukarıdakilerden hangileri I. Balkan Sa-
ortaya çıkmıştır.
vaşı sonrasında kaybedilmiştir?
✎ Osmanlıcılık akımı amacına ulaşamamış, yerini Milliyetçilik akımına bırakmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
✎ Yönetimi ele geçiren İttihat ve Terakki Cemiyeti 1918’e kadar ülkeyi yönetmiştir.

✎ Savaştan en kârlı çıkan devlet Bulgaristan olmuştur. Bu durum II. Balkan Savaşı’nın
çıkmasında son derece etkilidir. 1-C 2-D 3-A 4-B 5-E

~ 173 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

B. II. BALKAN SAVAŞI (1913)

Sırbistan Yunanistan 1. I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan

Savaşı’nda yer alan Balkan devleti aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Yunanistan B) Romanya
C) Sırbistan D) Karadağ
BULGARİSTAN
E) Arnavutluk

Karadağ Romanya 2. Aşağıdakilerden hangisi II. Balkan Sava-

şı’nın nedenlerinden biridir?
A) Arnavutluk’un bağımsız olması
☸ Savaşın Nedenleri B) Osmanlı Devleti’nin Edirne ve Kırklare-
li’yi geri alması
 Bulgaristan’ın I. Balkan Savaşı sonucunda fazla toprak elde etmesi (temel sebep) C) Bulgaristan’ın genişlemesinden diğer
 Diğer Balkan devletlerinin Bulgaristan’ın bu kadar güçlenmesinden rahatsız olması Balkan devletlerinin huzursuz olması
D) Kanun-i Esâsi’nin ilan edilmesi
 Balkan devletlerinin toprak paylaşımı konusunda anlaşamaması
E) Bâb-ı Âli Baskını’nın gerçekleşmesi

✎ Bulgaristan’ın Balkanlarda güçlenmesinden rahatsız olan Sırbistan, Yunanistan ve

Karadağ Bulgaristan’a savaş ilan etmişlerdir. Bu devletlere, I. Balkan Savaşı’nda yer
almayan ve Bulgaristan’dan toprak talep eden Romanya da dâhil olmuştur. 3. II. Balkan Savaşı’ndan en zararlı çıkan
devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunanistan B) Romanya
 I. Balkan Savaşı’nda olmayıp II. Balkan Savaşı’nda yer alan devlet Romanya’dır.
C) Sırbistan D) Karadağ
E) Bulgaristan
✎ Osmanlı Devleti, Balkan devletleri arasındaki bu mücadeleyi fırsat bilerek Kırklareli
ve Edirne (Doğu Trakya)’yi geri almıştır. Bu durum Osmanlı Devleti’nin Londra Ant-
laşması’nda belirlenen sınırları kabul etmediğini göstermektedir.
4. II. Balkan Savaşı’nda Bolayır Kolordusu
Kurmay Başkanı olan Mustafa Kemal;
 II. Balkan Savaşı’nda Mustafa Kemal Bolayır Kolordusu Kurmay Başkanı, Enver Paşa
I. Edirne,
ise Çatalca Birlikleri Kurmay Başkanı olarak görev yapmıştır.
II. Kırklareli,
III. Selanik
✎ II. Balkan Savaşı sonunda, Balkan devletleri kendi aralarında Bükreş Antlaşması’nı bölgelerinden hangilerini işgalden kur-
imzalamışlardır. Osmanlı Devleti ise Bulgaristan ve Sırbistan ile ayrı ayrı İstanbul tarmıştır?
Antlaşmaları’nı yaparken, Yunanistan ile Atina Antlaşması’nı imzalamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

BALKAN SAVAŞLARINI BİTİREN ANTLAŞMALAR

 Balkan devletleri kendi aralarında imzalamıştır. 5. II. Balkan Savaşı sonrasında;

 Antlaşmaya göre; I. Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasın-
Bükreş Antlaşması da imzalanan,
- Manastır, Üsküp ve Priştina Sırbistan’a verilecek.
(10 Ağustos 1913) II. Balkan devletlerinin kendi aralarında
- Serez, Drama, Selanik ve Kavala Yunanistan’a verilecek.
imzaladıkları,
- Dobruca ve Silistre Romanya’ya verilecek.
III. Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasın-
da imzalanan
 Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanmıştır. antlaşmalar aşağıdakilerden hangisinde
İstanbul Antlaşması
 Bulgaristan Doğu Trakya’yı Osmanlı Devleti’ne bırakmış, doğru olarak sıralanmıştır?
(29 Eylül 1913)
Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir. I II III
A) Bükreş Atina İstanbul
 Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanmıştır.
Atina Antlaşması B) Atina Bükreş İstanbul
 Selanik, Yanya ve Girit Yunanistan’a bırakılmış ve Meriç
(14 Kasım 1913) C) İstanbul Atina Bükreş
Nehri sınır kabul edilmiştir.
D) Bükreş İstanbul Atina
E) Atina İstanbul Bükreş
 Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında imzalanmıştır.
İstanbul Antlaşması
 Sırbistan’da kalan Türklerin haklarının ve mallarının
(13 Mart 1914)
korunması ile ilgili hükümler vardır.
1-B 2-C 3-E 4-D 5-B

~ 174 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

Balkan Savaşları’nın Genel Sonuçları

❆ Batı Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege Adaları (Bozcaada (Taşoz) ve 1.

Gökçeada (İmroz) hariç) Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştır. I. Batı Trakya,
II. Arnavutluk,
❆ Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığı “Doğu Trakya” ile sınırlı kalmıştır.
III. Doğu Trakya
❆ Batı Trakya (Gümülcine, Dedeağaç, İskeçe, Kavala, Yanya, Serez ve İşkodra) Osmanlı Devleti yukarıdakilerden hangi-
sorunu ortaya çıkmıştır. lerini Balkan Savaşları sonunda kaybet-
miştir ?
❆ Osmanlı Devleti’nde merkezî yönetim saygınlığını kaybetmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
❆ Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiş ve yaklaşık olarak bugünkü Batı sınırı D) I ve II E) I, II ve III
belirlenmiştir.
❆ Osmanlı’da ülke içinde göç hareketleri yoğunlaşmıştır.
❆ Almanya’dan getirilen subaylarla Osmanlı ordusu yeniden yapılandırılmaya
çalışılmıştır. 2. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devle-
ti’nin Balkan Savaşları sonunda kaybetti-
❆ İttihat ve Terakki ülkenin yönetimini tümüyle ele geçirmiştir. ği yerlerden biri değildir?
A) Bosna Hersek B) Makedonya
❆ Osmanlıcılık fikir akımı zayıflamış, Türkçülük fikir akımı güçlenmiştir.
C) Batı Trakya D) Arnavutluk
E) Ege Adaları

IV. I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)

A. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ
3. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya
Savaşı'nın genel nedenlerinden biridir?
☸ GENEL NEDENLER A) İtalya'nın siyasî birliğini kurması
B) Fransa'nın Alsas-Loren'i kaybetmesi
 Sanayi İnkılâbı sonrası süreçte ortaya çıkan sömürgecilik yarışı***
C) Sömürgecilik arayışlarının artması
 Ham madde ve pazar arayışlarının uluslararası rekabete dönüşmesi***
D) Almanya ve İngiltere arasındaki ekono-
 Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle her mik rekabet
milletin devlet kurmak istemesi E) Rusya'nın Balkanlarda izlediği Pansla-
vizm politikası
 Ülkeler arası silahlanma ve bloklaşmaların yaşanması

☸ ÖZEL NEDENLER
 Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet 4. I. Dünya Savaşı’nın nedenlerinden biri
olan devletlerarası rekabetin;
 Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda Almanya’ya kaptırdığı Alsace-Loraiene
I. ham madde gereksiniminin azalması,
(Alsas Loren) bölgesini geri almak istemesi (kömür havzası rekabeti)
II. silahlanmanın yoğunluk kazanması,
 Rusya’nın sıcak denizlere inme amacı ve Balkanlarda uyguladığı Panslavizm III. devletlerarası bloklaşmanın yaşanması
politikası
durumlarından hangilerine ortam hazır-
 Avusturya-Macaristan ile Rusya’nın Balkanlara hakim olma düşüncesi ladığı savunulabilir?
 İtalya ve Fransa’nın Kuzey Afrika’da sömürge rekabetine girmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
 İtalya’nın Akdeniz’e egemen olma düşüncesi
 Japonya’nın Uzakdoğu’daki Alman sömürgelerini ele geçirmek istemesi

 Savaşın başlamasında etkili olan en önemli iki devlet Almanya ile İngiltere’dir. 5. I. Dünya Savaşı’nın çıkmasına yol açan
ilk savaş ilanı, aşağıdaki devletlerin han-
gileri arasında gerçekleşmiştir?
A) Almanya ile İngiltere
B. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN BAŞLAMASI B) Avusturya-Macaristan ile Sırbistan
C) Avusturya-Macaristan ile Rusya
✎ 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan Veliahdı Ferdinand ve eşinin, D) İngiltere ile İtalya
Bosna Hersek’in başkenti Saraybosna’yı ziyareti esnasında Sırplı bir genç (Princep) E) Almanya ile Fransa
tarafından öldürülmesi I. Dünya Savaşı’nı başlatan kıvılcım olmuştur.
✎ Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a savaş açmasıyla I. Dünya Savaşı fiilen başla-
mış; Rusya Sırbistan’ın, Almanya ise Avusturya-Macaristan’ın yanında yer almıştır. 1-D 2-A 3-C 4-E 5-B

~ 175 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

DEVLETLERARASI BLOKLAŞMALAR
1.
I. Almanya,
İTTİFAK (BAĞLAŞMA) İTİLÂF (ANLAŞMA) II. Rusya,
DEVLETLERİ DEVLETLERİ III. Avusturya – Macaristan,
IV. Bulgaristan
Yukarıdakilerden hangileri İttifak (Bağ-
 Almanya  İngiltere laşma) Devletleri Grubu'nda yer almıştır?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
 Avusturya-Macaristan  Fransa
D) I, II ve IV E) I, III ve IV
 İtalya  Rusya

SAVAŞ BAŞLADIKTAN SONRA 2.

I. İngiltere
 Almanya  İngiltere
II. Fransa
 Avusturya-Macaristan  Fransa III. Almanya
 İtalya  Rusya IV. Rusya
 Osmanlı Devleti  İtalya (taraf değiştiren devlet) V. ABD
Yukarıdakilerden hangisi İtilaf (Anlaşma)
 Bulgaristan  Japonya (ilk ayrılan devlet)
Devletleri’nden biri değildir?
 Yunanistan (son katılan devlet)
A) I B) II C) III D) IV E) V
 ABD
 Sırbistan
 Romanya
 Belçika
3. I. Dünya Savaşı sürecinde 1915’te taraf
 Hollanda değiştirerek İtilaf Grubu’na geçen devlet
 Portekiz aşağıdakilerden hangisidir?

 Brezilya A) İtalya B) Bulgaristan C) Almanya

D) Rusya E) Romanya
 Çin

4. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na

C. OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NA GİRMESİ girmesine yol açan Yavuz ve Midilli ge-
mileri aşağıdaki devletlerden hangisinin
✎ Osmanlı Devleti, Trablusgarp ve Balkan Savaşları’nın yaralarını henüz saramadığı limanlarını bombalamıştır?
için savaşın başlangıcında tarafsız bir tutum sergilemiştir.
A) İtalya B) İngiltere C) Fransa
✎ İngiltere de yeni cephelerin açılmasını çıkarlarına uygun bulmadığı için Osmanlı D) Rusya E) Yunanistan
Devleti’nin savaşa girmesini istememiştir.
✎ Osmanlı Devleti, siyasî yalnızlığına son vermek ve daha önce kaybettiği toprakları
geri alabilmek için önce İngiltere ve Fransa’ya yaklaşmak istemiş, ancak geri çevri-
lince Almanya ile yakınlaşmıştır.
✎ Bu yakınlaşma sonucunda Osmanlı Devleti ile Almanya arasında 2 Ağustos 1914 5. İngiltere Birinci Dünya Savaşı'nda, Osmanlı
Devleti'nin tarafsız kalmasını istemiş ve bu
tarihinde bir ittifak antlaşması imzalanmıştır. doğrultuda çaba göstermiştir.
✎ Akdeniz’de İngilizlerden kaçan “Goeben” ve “Breslav” adlı iki Alman savaş gemisi Osmanlı Devleti'nin aşağıdaki özellikle-
Çanakkale Boğazı’nı geçip Osmanlı Devleti’ne sığınmış, Osmanlı Devleti bu gemileri rinden hangisinin, İngiltere'nin bu yönde
bir politika izlemesini zorunlu kıldığı
satın aldığını bildirerek gemilere Türk bayrağı çekmiş ve isimlerini de “Yavuz” ve savunulamaz?
“Midilli” olarak değiştirmiştir.
A) Halifenin dinî gücü B) Sanayi gücü
✎ Adları Yavuz ve Midilli olarak değiştirilen bu savaş gemileri, Alman Amiral Souchon C) Boğazlara hâkimiyeti D) İnsan gücü
(Şuson) komutasında Karadeniz’e açılarak Ruslara ait Sivastopol ve Odessa liman- E) Jeopolitik konumu
larını bombalamıştır.
✎ Rusya bu gelişme sonrasında 31 Ekim 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiş,
böylece Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girmiştir. 1-E 2-C 3-A 4-D 5-B

~ 176 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni

Yanında Savaşa Girme Sebepleri
 Balkanlarda ve Kuzey Afrika’daki top-
rak kayıplarını telâfi etmek
 Ege adalarını geri almak
 Siyasî yalnızlıktan kurtulmak
 Kapitülasyonlardan ve borçlardan
kurtulmak
Yanında Görme Sebepleri 1. Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı'na
girerken;
 Yeni cepheler açılmasını sağlayarak
I. kaybettiği toprakları geri alma,
savaşı daha geniş bir alana yaymak
II. siyasî itibarını geri kazanma,
ve böylece savaş yükünü hafifletmek
III. Turancılık idealini gerçekleştirme
 Osmanlı’nın stratejik konumundan
hedeflerinden hangilerine ulaşmak iste-
faydalanarak Boğazları korumak miştir?
 İngiliz sömürgelerini engellemek A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

 Orta Asya Türkleri ile birleşip Turan-  Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek D) II ve III E) I, II ve III
cılık idealini gerçekleştirmek  Rusya’nın müttefikleriyle bağlantısını
 İttihat ve Terakki yönetiminin, özel- kesmek
likle de Enver Paşa’nın, Alman hay-  Halifelik makamından faydalanmak
ranlığı ve Almanya’nın kazanacağına 2. Aşağıdakilerden hangisi Almanya'nın
 Musul ve Kerkük petrollerinden fay- Osmanlı Devleti ile ittifak yapmasının
inanması dalanmak amaçlarından biri değildir?
 Osmanlı Devleti’nin insan gücünden A) Yeni cepheler açarak savaşı geniş bir
faydalanmak alana yaymak
B) Osmanlı'nın insan gücü ve ham madde
kaynaklarından yararlanmak
 Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girerken sömürge elde etme amacı gütmemiştir. C) Osmanlı'nın jeopolitik konumundan ya-
rarlanmak
D) Halifenin dinî nüfuzundan yararlanmak
E) Osmanlı'nın askerî teknolojisinden
yararlanmak
D. OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER
✎ Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’nda 2’si taarruz, 7’si savunma olmak üzere toplam
9 farklı cephede mücadele etmiştir. Savunma cephelerinin 4’ü ülke sınırları içinde,
3’ü müttefiklere yardım amaçlı olarak sınır dışında açılmıştır. 3. Osmanlı Devleti’nin, I. Dünya Savaşı’na
Almanya’nın yanında girmesinde etkili
olan kişi aşağıdakilerden hangisidir?
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER A) Tevfik Paşa
B) Ahmet İzzet Paşa
C) Enver Paşa
D) Salih Paşa
Taarruz Savunma Yardım Amaçlı E) Damat Ferit Paşa
Cepheleri Cepheleri Cepheler

 Kafkas (Doğu) Cephesi  Çanakkale Cephesi  Makedonya Cephesi

4. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda
 Kanal (Süveyş) Cephesi  Irak-Musul Cephesi  Galiçya Cephesi mücadele ettiği;
 Suriye-Filistin Cephesi  Romanya Cephesi I. Kafkas,
 Hicaz-Yemen Cephesi II. Çanakkale,
Sınır Dışı Cepheleri III. Kanal
cephelerinden hangileri taarruz amaçlı-
dır?
☸ TAARRUZ (SALDIRI) CEPHELERİ A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
1) Kafkas (Doğu) Cephesi (Toprak Kazanılan Tek Cephe)***
✎ I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı coğrafyasında açılan ilk cephe Kafkas Cephesi’dir.
✎ Ruslara karşı mücadele edilen Kafkas Cephesi’nin açılmasında; 5. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'nda
 Rusya’nın güneye ilerleyişini durdurmak toprak kazandığı tek cephe aşağıdakiler-
den hangisidir?
 Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini desteklemek
A) Çanakkale B) Kafkas C) Kanal
 Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurup Turancılık fikrini hayata geçirmek D) Irak-Musul E) Makedonya
 Bakü petrollerini ele geçirmek
 Kafkaslar üzerinden Hindistan’a ulaşmak
gibi amaçlar etkili olmuştur. 1-E 2-E 3-C 4-D 5-B

~ 177 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Enver Paşa komutasındaki Türk ordusu Sarıkamış Taarruzu’nda şiddetli soğuk, bu-
laşıcı hastalık ve açlık nedeniyle ağır kayıplar vermiştir. Binlerce asker Allahüekber
Dağları’nın eteklerinde soğuktan donarak şehit düşmüştür. 1. I. Dünya Savaşı’nda İtilaf Grubu’nda yer
alan Rusya, 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin
✎ Cephede askerî başarı sağlanamamış; Muş, Bitlis, Erzincan, Erzurum, Van ve Trab- çıkması üzerine aşağıdaki antlaşmalar-
zon Rusların eline geçmiştir. Ancak, Çanakkale Cephesi’ndeki görevi bittikten sonra dan hangisi ile savaştan çekilmiştir?
Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan Mustafa Kemal, 6-7 Ağus- A) Moskova B) Brest-Litowsk
tos 1916’da Muş ve Bitlis’i Rusların elinden geri almıştır. C) Versay D) Nöyyi
✎ Osmanlı Devleti, Ermeni komitelerinin desteği ile isyanların büyüdüğünü görünce E) Saint-Germain
birtakım önlemler almıştır. Osmanlı Dâhiliye Nezareti, 24 Nisan 1915’te Ermeni ko-
mite merkezlerinin kapatılması, belgelerine el konulması ve komite elebaşlarının
tutuklanmasını öngören bir genelge yayımlayarak ilgili merkezlere bildirmiştir.
2. Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komu-
tanı olarak atanan Mustafa Kemal;
 Bu genelge üzerine İstanbul’da Hınçak ve Taşnak Ermeni Komitelerinin elebaşılığını I. Van,
yapan 2345 kişi tutuklanmıştır. Ermenilerin “soykırım yıl dönümü” diye andıkları ve
II. Muş,
her yıl Amerika Birleşik Devletleri’nin meclislerine getirilen “24 Nisan” günü mesele-
si, bu genelgenin yayınlandığı günü işaret etmektedir. III. Bitlis
şehirlerinden hangilerini Rus işgalinden
kurtarmıştır?
✎ Osmanlı Devleti’ne karşı Ruslara destek veren Ermeniler, 27 Mayıs 1915’te çıkar-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
tılan Ermeni Tehcir Yasası ile Suriye ve Lübnan’a zorunlu göçe tâbi tutulmuştur.
D) I ve II E) II ve III
✎ Cephede savaş devam ederken Rusya’da 1917’de Bolşevik İhtilâli patlak verince,
Çarlık yönetimi yıkılmış ve Rusya Brest-Litowsk antlaşmasıyla savaştan çekilmiştir.

 Rusya’nın I. Dünya Savaşı’ndan çekilmesine ve böylece Kafkas Cephesi’nin de kapan- 3. Aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşı
sırasında Osmanlı Devleti’nin toprakları-
masına yol açan en önemli gelişme, Ekim 1917’de Bolşevik İhtilâli’nin çıkmasıdır. nın paylaşıldığı gizli antlaşmalarda yer
alan devletlerden biri değildir?

✎ 3 Mart 1918 tarihinde Osmanlı Devleti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Brest- A) ABD B) Fransa C) İtalya
Litowsk Antlaşması ile; D ) İngiltere E) Yunanistan

 Osmanlı Devleti 1878 Berlin Antlaşması esnasında kaybettiği Kars, Ardahan ve

Batum’u (Elviye-i Selâse) geri almıştır.
 Rusya I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir. (Gizli antlaşmaları açıklamıştır.) 4.
 Doğu Cephesi kapanmıştır. I. Kars,
II. Ardahan,
✎ Bolşevik İhtilâli (Ekim Devrimi) sonrasında Rusya’daki yeni rejim (sosyalizm), kendi III. Artvin
ülkelerindeki sistemle (kapitalizm) ters düştüğü için İtilaf Devletleri tarafından ta- Yukarıdakilerden hangileri Brest-Litowsk
nınmamıştır. Antlaşması ile Rusya’dan geri alınmış-
tır?
✎ Kafkas Cephesi’nde yaşanan başarısızlık Türkçülük (Turancılık) fikrinin gerçekleşti-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
rilemeyeceğini ortaya çıkarmıştır.
D) II ve III E) I, II ve III

 Kafkas (Doğu) Cephesi, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda toprak kazandığı tek
cephedir. (Kars-Ardahan-Batum)

5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin

Almanya’nın isteğiyle Kanal Cephesi’ni
açmasında;
2) Kanal (Süveyş-Mısır) Cephesi I. Mısır’ı İngilizlerden geri almak,
II. Kafkaslardaki bağımsızlık mücadelesini
✎ Almanya’nın isteği ile Osmanlı Devleti tarafından açılan taarruz cephesidir.
desteklemek,
✎ İngilizlere karşı mücadele edilen bu cephenin açılmasında; III. İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlan-
tısını kesmek
 Mısır’ı İngilizlerden geri almak
amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
 İngiltere’nin sömürgeleriyle olan bağlantısını kesmek savunulabilir?
 İngiltere’ye sömürgelerinden gelen yardımı engellemek A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
gibi amaçlar etkili olmuştur.
✎ Bahriye Nazırı Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, 1915 yılında Süveyş Ka-
nalı’na iki kez taarruza geçmiş, ancak herhangi bir sonuç alınamamıştır. 1-B 2-E 3-A 4-C 5-D

~ 178 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Osmanlı ordusunun geri çekilmesi üzerine İngilizler, Sina Yarımadası’nı ele geçirmiş
ve Suriye’ye kadar ilerlemişlerdir.
✎ Osmanlı Devleti bu mücadele sırasında Araplardan yardım alacağını düşünmüş, an- 1. Birinci Dünya Savaşı’nda Arapların, Os-
manlı Devleti’ne karşı İngilizlerle birlikte
cak Araplar bu savaşta İngilizlerin yanında yer almıştır. hareket etmesi, aşağıdaki fikir akımların-
dan hangisinin sona erdiğini göstermek-
tedir?
 Arapların bu cephede İngilizleri desteklemesi İslâmcılık (Ümmetçilik) fikrinin sona
erdiğini, buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir. A) Milliyetçilik
B) İslâmcılık
C) Türkçülük
D) Osmanlıcılık

☸ SAVUNMA CEPHELERİ E) Adem-i Merkeziyetçilik

1) Çanakkale Cephesi (Zaferle Sonuçlanan Tek/Kapanan İlk Cephe)***

2. I. Dünya Savaşı’nda aşağıdaki cepheler-
✎ Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği en önemli cephedir.
den hangisi, Osmanlıların ve müttefikle-
✎ İtilaf Devletleri tarafından; rinin kararları dışında, İtilaf Devletlerinin
saldırısı ile açılmıştır?
 İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak A) Çanakkale B) Makedonya
 Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek C) Kanal D) Kafkas
 Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek E) Suriye-Filistin
 Balkan uluslarını da savaşın içine çekmek
 İngiliz sömürge yollarının güvenliğini sağlamak
3. Aşağıdakilerden hangisi Çanakkale Cep-
 Cephe sayısını azaltarak İtilaf Devletleri’nin yükünü hafifletmek hesi’nin açılma nedenleri arasında gös-
gibi amaçlarla açılmıştır. terilemez?
A) İstanbul ve Boğazları ele geçirerek
✎ İngiliz ve Fransız donanmalarının 19 Şubat 1915’te Çanakkale Boğazı’nı bombala-
Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak
masıyla başlayan savaş, 18 Mart 1915’te Nusret Mayın Gemisi’nin döşediği mayın-
B) İngiliz sömürge yollarının güvenliğini
lar ve topçuların çabalarıyla Kumkale ve Seddü’lbahir’de zaferle sonuçlanmıştır. sağlamak
✎ İtilaf Devletleri, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı askerlerden oluşan Anzakların da C) Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek
desteği ile 25 Nisan 1915’te Gelibolu Yarımadası’na asker çıkararak karadan sal- D) Siyasî, ekonomik ve askerî krizde olan
dırıya geçmiştir. Ancak burada da ünlü Türk topçusu Seyit Onbaşı destanlaşmıştır. müttefikleri Rusya’ya yardım götürmek
E) Bakü petrollerini ele geçirmek
✎ Gelibolu Yarımadası’nda 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal’in emrinde-
ki kuvvetler Anafartalar, Kireçtepe, Conkbayırı ve Arıburnu cephelerinde büyük
zaferler kazanmıştır. Bu zaferler İstanbul’un işgalini önlemiştir.
4. Çanakkale Cephesi’nde 19. Tümen Ko-
mutanı olan Mustafa Kemal’in;
19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal Arıburnu’nda askerlere: “Size ben taar- I. Anafartalar,
ruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfın- II. Conkbayırı,
da yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vermiş ve savaşın III. Derne
kaderini belirlemiştir. cephelerinden hangilerinde gösterdiği
başarılar İstanbul’un işgalini önlemiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Çanakkale Boğazı’nı karadan da geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, 9 Ocak
D) I ve II E) II ve III
1916 tarihinde Gelibolu Yarımadası’ndan çekilerek cepheyi kapatmışlardır. Böylece
I. Dünya Savaşı’nda kapanan ilk cephe Çanakkale Cephesi olmuştur.

5. Mustafa Kemal, “Size ben taarruz emretmi-

❆ Çanakkale Savaşlarının Sonuçları yorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye
kadar geçecek zaman zarfında yerimize
 Ekonomik yönden yardım alamayan Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilâli çıkmış ve Çar- başka kuvvetler ve kumandanlar geçecek-
lık rejimi yıkılarak yerine Sovyet Rusya kurulmuştur. tir.” emrini vererek hangi savaşın kaderi-
ni belirlemiştir?
 Osmanlı Devleti’nin ve I. Dünya Savaşı’nın süresi uzamıştır.
A) Sakarya Meydan Muharebesi
 İstanbul ve Boğazların işgali engellenmiştir. B) Büyük Taarruz
 Bulgaristan İttifak Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuş, böylece Almanya ile C) Çanakkale Savaşları
Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı sağlanmıştır. D) Trablusgarp Savaşı
 Eğitimli pek çok insan şehit düşmüş, eğitimli insan açığı ortaya çıkmıştır. E) Kütahya-Eskişehir Muharebesi

 Mustafa Kemal’e “Albay” rütbesi verilmiş ve bir lider olarak dünyaca tanınmıştır.
 Mustafa Kemal’in “Kurtuluş Savaşı”nın lideri olmasında etkili olmuştur. 1-B 2-A 3-E 4-D 5-C

~ 179 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

2) Irak Cephesi
✎ Bu cephe İngiltere tarafından; Irak (Musul–Kerkük) ve İran’ın (Abadan) petrol kay- 1.
naklarını korumak, sömürgelerini tehdit eden Alman ve Osmanlı kuvvetlerini en-
I. Irak,
gellemek ve Rusya’ya Kafkaslar üzerinden yardım ulaştırmak amacıyla açılmıştır.
II. Suriye-Filistin,
✎ Halil Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngilizlere karşı Selman-ı Pak ve Kutü’l III. Hicaz-Yemen
Amare’de üstünlük sağlamış, İngiliz Generali Tawnshand tutsak edilmiştir. Ancak Yukarıdaki cephelerden hangilerinin açıl-
bu başarının devamı getirilememiş ve İngilizler Musul’a kadar ilerlemişlerdir. masında İngiltere’nin Rusya’ya yardım
ulaştırma amacı vardır?
✎ Osmanlı Devleti Irak Cephesi’nde Musul ve Kerkük dışında tüm Irak’ı kaybetmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

3) Suriye-Filistin Cephesi
✎ Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda görev yaptığı son cephedir. 2. I. Dünya Savaşı’nda;
I. Kanal,
✎ Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu cephede de İngilizlere karşı mücadele edil-
II. Suriye-Filistin,
miştir.
III. Hicaz-Yemen
✎ Bu cephede başarı sağlanamamış, Arapların (Şerif Hüseyin) da desteğini alan İngi- cephelerinden hangilerinde, Arapların İn-
lizler Kudüs ve Filistin’i ele geçirmiş, Suriye’ye kadar dayanmıştır. gilizleri desteklemesi nedeniyle İslâmcı-
lık (Ümmetçilik) fikri önemini kaybetmiş-
✎ Arapların bu cephede de İngilizleri desteklemesi Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini, tir?
buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
✎ Mustafa Kemal bu cephede, Alman General Limon Van Sanders komutasındaki Yıl- D) II ve III E) I, II ve III
dırım Orduları Komutanlığı’na bağlı 7. Kolordu Komutanı olarak görev yapmış ve
Halep’in kuzeyinde oluşturduğu savunma hattıyla düşman ilerleyişini durdurmuş-
tur. Mustafa Kemal daha sonra Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atanmıştır. 3.
 Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda
görev yaptığı son cephedir.
4) Hicaz-Yemen Cephesi  Kanal Harekâtı’nın devamı sayılan bu
cephede İngilizlere karşı savaşılmıştır.
✎ İngilizler tarafından açılan bu cephede Osmanlı Devleti, Arap Yarımadası’ndaki İn- Yukarıda özellikleri verilen cephe aşağı-
giliz ilerleyişini durdurmak ve kutsal yerleri korumak amacıyla mücadele etmiştir. dakilerden hangisidir?
A) Çanakkale B) Makedonya
✎ Hicaz Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı’ya karşı hareket et-
C) Hicaz-Yemen D) Kafkas
miştir. Bu durum da Ümmetçilik fikrinin sona erdiğini açıkça göstermektedir.
E) Suriye-Filistin
✎ İngilizlere karşı savaşılan bu cephede de başarı sağlanamamış, Hicaz ve Yemen
bölgesi Osmanlı hâkimiyetinden çıkmıştır.
4. I. Dünya Savaşı’nda;
I. Makedonya,
II. Galiçya,
☸ MÜTTEFİKLERE YARDIM CEPHELERİ (Sınır Dışı Cepheleri) III. Suriye-Filistin
cephelerinden hangileri Osmanlı Devle-
 Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri ti’nin sınırları dışında mücadele ettiği
cephelerdir?
✎ Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında açılan cephelerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
✎ Osmanlı Devleti Bulgaristan ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na yardım D) II ve III E) I, II ve III
etmek için Osmanlı toprakları dışında Galiçya, Romanya ve Makedonya’da da mü-
cadele etmiştir.
✎ Rusya, Romanya ve Fransa’ya karşı savaşılan bu cepheler Rusya’nın savaştan ayrıl- 5. I. Dünya Savaşı’nda Mustafa Kemal;
ması ile kapanmıştır.
I. Çanakkale,
II. Kafkas,
 Mustafa Kemal I. Dünya Savaşı’nda sırasıyla; III. Hicaz-Yemen
cephelerinden hangilerinde mücadele et-
 Çanakkale miştir?
 Kafkas ÇıKıŞ şeklinde kodlanabilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Suriye-Filistin D) I ve II E) II ve III

cephelerinde mücadele etmiştir.

1-A 2-E 3-E 4-C 5-D

~ 180 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

1. Birinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği sıra-

da İtilaf Devletleri Osmanlı topraklarını pay-
laşmak için kendi aralarında gizli antlaşma-
lar imzalamışlardır.
Aşağıdakilerden hangisi bu gizli antlaş-
malardan biri değildir?
A) Sykes-Picot B) Rethondes
C) Petrograt D) Mac Mahon
E) Saint Jean de Maurienne

2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti

kutsal cihat ilan etmesine rağmen Araplar
İngilizlerle işbirliği yapmıştır.
Bu durumun oluşmasında etkili olan
antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) Petrograt Protokolü
B) Sykes-Picot Antlaşması
C) Londra Antlaşması
D) Mac Mahon Antlaşması
E) İstanbul Antlaşması

3. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin

paylaşılmasıyla ilgili olarak;
I. Londra,
II. Sykes-Picot,
I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler III. Mac Mahon,
IV. Saint Jean de Maurienne
antlaşmalarından hangileri, İngiltere ve
Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve
E. I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri be-
lirlemek amacıyla imzalanmıştır?
✎ Antlaşmaların temel amacı Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıdır.
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
Antlaşmalar İmzalayanlar İçeriği ve Özellikleri D) III ve IV E) I, II ve IV

- İngiltere - Boğazlar ve İstanbul Rusya’ya bırakılmıştır.

İstanbul (Boğazlar)
- Fransa - Rusya da, İngiltere ve Fransa’nın Anadolu ve
(1915) 4. 1916’da İngiltere ile Hicaz Emiri Şerif Hü-
- Rusya Orta Doğu’daki çıkarlarını kabul etmiştir.
seyin arasında imzalanan ve Arap halkı-
- Antalya çevresi İtalya’ya bırakılmış, ayrıca On- nın Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanma-
- İngiltere iki Ada ve Trablusgarp’taki İtalyan egemenliği sına karşın İngiltere’nin de Arapların ba-
- Fransa ğımsızlığını tanımasını öngören gizli ant-
Londra (1915) de kabul edilmiştir. laşma aşağıdakilerden hangisidir?
- İtalya
- Bu antlaşmanın ardından İtalya, İtilaf Devletle- A) Sykes-Picot Antlaşması
- Rusya
ri safına geçmiştir. (Taraf değiştirmiştir.) B) Petrograt Protokolü
- Hayfa, Akka ve (Musul hariç) Irak bölgesi İngil- C) Mac Mahon Antlaşması
- İngiltere tere’ye; Çukurova, Suriye, Lübnan ve Antakya D) İstanbul Antlaşması
Sykes-Picot (1916)
- Fransa bölgesi ise Fransa’ya verilmiştir. E) Saint Jean de Maurienne Antlaşması

- Arap halkının Osmanlı Devleti’ne ayaklanması-

- İngiltere na karşılık, İngiltere Arapların bağımsızlıklarını
Mac Mahon (1916) - Hicaz Emiri tanıyacak ve büyük bir Arap İmparatorluğu ku-
Şerif Hüseyin 5. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin
rulmasına yardımcı olacaklardı.
paylaşılmasını öngören gizli antlaşma-
- İngiltere ve Fransa Boğazlar, Doğu Anadolu larda aşağıdaki devletlerden hangisinin
- İngiltere
Petrograd imzası yoktur?
- Fransa Bölgesi ve Doğu Karadeniz kıyılarını Rusya’ya
Protokolü (1916) bırakmışlardır. A) İngiltere B) Fransa C) Rusya
- Rusya
D) İtalya E) Almanya
- İngiltere - Güneybatı Anadolu (Antalya, Aydın, Konya) ile
Saint Jean de
- Fransa İzmir ve çevresi İtalya’ya bırakılmıştır.
Maurienne (1917)
- İtalya 1-B 2-D 3-A 4-C 5-E

~ 181 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

 I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili, Londra ve Saint Jean

de Maurienne Antlaşmaları, İngiltere ve Fransa’nın İtalya’yı yanlarına çekmek ve
İtalya’ya Anadolu’da verilecek yerleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. 1. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Dev-
leti’nin paylaşılması konusunda yapılan
gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna du-
 I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması konusunda yapılan gizli yuran devlet aşağıdakilerden hangisidir?
antlaşmalara Yunanistan katılmamıştır. Ayrıca Bolşevik İhtilâli nedeniyle savaştan A) Rusya B) Almanya
çekilen Rusya, yapılan bu gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyurmuştur. C) İtalya D) ABD
E) Osmanlı Devleti

F. ABD’NİN SAVAŞA GİRMESİ (2 NİSAN 1917)

✎ I. Dünya Savaşı’nın başlarında tarafsızlığını ilan eden ABD’nin, İtilaf Devletleri’ne
2. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devle-
yaptığı silah ve cephane ticareti Almanya ile ilişkilerini bozmuş ve 1917 yılından iti- ti’nin paylaşılmasını öngören gizli ant-
baren tarafsızlığını bozmak zorunda kalmıştır. laşmalara aşağıdaki devletlerden hangisi
katılmamıştır?
✎ Almanya, ABD’den silah ve cephane ticaretini durdurmasını talep etmiş, ancak bu
isteği dikkate alınmayınca Atlas Okyanusu’ndaki ABD gemilerini batırmıştır. A) İtalya B) Fransa C) İngiltere

✎ Bunun üzerine tarafsızlığını bozan ABD, 2 Nisan 1917’de Almanya’ya savaş açarak D) Yunanistan E) Rusya
İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuştur.
✎ İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ni kabul edeceğini açıklaması da, ABD’nin İtilaf
Bloku’nda savaşa katılmasında etkili olmuştur.
3. Aşağıdakilerden hangisi Wilson İlkelerin-
den biri değildir?
 2 Nisan 1917’de ABD’nin savaşa girmesi, savaşın kaderini değiştirmiş ve İtilaf Dev- A) Yenilen devletler savaş tazminatı öde-
letleri’nin lehine kısa sürede sonuçlanmasına neden olmuştur. meyecek
B) Devletler arasında gizli antlaşmalar ya-
pılmayacak
G. WİLSON İLKELERİ (8 Ocak 1918) C) Devletler arasındaki sorunların çözümü
için bir uluslararası bir teşkilât kurulacak
✎ ABD Başkanı Woodrow Wilson’un, I. Dünya Savaşı sırasında yayımladığı ve temel D) Her millet çoğunlukta olduğu bölgelerde
amacı kalıcı barışın sağlanması ve sömürgeciliğin sona ermesini sağlamak olan 14 kendi geleceğini kendisi belirleyecek
maddeden oluşan bildiridir. E) Fransa, Alsace-Loraiene kömür havza-
sını Almanya’ya geri verecek
✎ İtilaf Devletleri, çıkarlarına ters düşse de ABD gibi önemli bir gücü kaybetmemek
için bu ilkeleri kabul ettiklerini açıklamışlar, ancak sözlerinde durmamışlardır.
✎ ABD, Wilson İlkeleri’nin kabul edilmesiyle İtilaf Grubu’na katılmıştır.
4.
I. Devletlerarası gizli diplomasi yapılma-
Wilson İlkeleri’nin Önemli Maddeleri yacak.
II. Yenilen devletler savaş tazminatı öde-
❆ Her ulus kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Sömürgeciliğe karşı) meyecek.
❆ Yenen devletler yenilenlerden toprak almayacak. (Bu madde İtilaf devletleri III. Boğazlar her devletin ticaret gemilerine
tarafından Anadolu’nun işgal edilmesiyle ihlal edilecektir.) açık olmayacak.
Yukarıdakilerden hangileri Wilson İlkele-
❆ Yenilen devletler savaş tazminatı ödemeyecek.
rinden biri değildir?
❆ Devletlerarasında açık diplomasi olacak, gizli antlaşmalar yapılmayacak.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
❆ Ekonomik engeller kaldırılacak ve aşırı silahlanmaya son verilecek.
D) I ve III E) II ve III
❆ Uluslararası sorunların çözümünü sağlayabilecek, her devletin temsilcisinden
oluşan uluslararası bir teşkilât kurulacak. (Cemiyet-i Akvam)
❆ Türk egemenliği altında yaşayan diğer milletler, çoğunlukta olduğu bölgelerde
kendi geleceğini kendisi belirleyecek. (Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti kurma
düşüncesini gündeme getirecektir.) 5. 18 Ocak 1918’de yayımlanan Wilson İlke-
❆ Osmanlı Devleti’nde Türklerin çoğunlukta olduğu bölgelerde Türk hâkimiyeti lerine göre yeniden kurulması planlanan
kesin olarak sağlanacaktır. devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yugoslavya B) Polonya
❆ Boğazlar dünya devletlerinin ticaret gemilerine açık olacak. (Bu madde uluslar-
arası eşitlik prensibine aykırıdır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarını C) Letonya D) Estonya
sınırlandırmaktadır.) E) Çekoslovakya

❆ Almanya Alsace-Loraiene (Alsas Loren) bölgesini Fransa’ya geri verecek.

❆ Bağımsız bir Polonya Devleti kurulacak. 1-A 2-D 3-E 4-C 5-B

~ 182 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

 Wilson İlkelerine göre yeniden kurulması planlanan devlet Polonya’dır.

1. Birinci Dünya Savaşı yıllarında meydana
gelen;
 Wilson İlkeleri’nde dünya barışını korumak amacıyla Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler I. Bolşevik İhtilâli nedeniyle Rusya'nın
Cemiyeti) kurulması ilk kez gündeme gelmiştir. savaştan çekilmesi,
II. ticaret ve yolcu gemilerinin batırılması
ile ABD'nin İtilaf Devletleri safında
savaşa girmesi,
 Wilson İlkeleri’nde, Türk egemenliği altındaki diğer milletlere kendi kendini yönet-
me hakkı (self determinasyon) verilmesi, azınlıkların ülke bütünlüğünü bozucu za- III. Paris Barış Konferansı sırasında İngil-
tere'nin Doğu Akdeniz'deki çıkarlarını
rarlı çalışmalarına (zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine) dayanak oluşturmuştur. koruma çabasına yönelmesi
gelişmelerinden hangileri daha önce Os-
manlı toprakları üzerinde yapılan payla-
✎ Anlaşma Devletleri’nin ABD Başkanı Wilson’un yayımladığı “Wilson Prensipleri”ne şım planlarında değişiklik yapılmasına
uymaması üzerine, ABD “Monroe Doktrini”ne dayanarak dünya siyasetinden çekil- neden olmuştur?
miştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
MONROE DOKTRİNİ (Yalnızlık Politikası)
ABD Başkanı James Monroe’nin 2 Aralık 1823 tarihinde kongreye sunduğu doktrindir.
Bu doktrin ABD dış politikası için önemli bir gelişmedir. Bu doktrine göre, Avrupa kıta-
sındaki herhangi bir olay ABD’yi ilgilendirmeyecek, ABD hiçbir ittifak ya da anlaşmaya
dâhil olmayacak, kendisi dışında gerçekleşen Avrupa olaylarına müdahil olmayacaktı. 2. Osmanlı Devleti, aşağıdakilerden hangi-
siyle I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir?
A) Selanik Ateşkes Antlaşması
B) Mondros Ateşkes Antlaşması
H. I. DÜNYA SAVAŞI’NI BİTİREN ATEŞKES ANTLAŞMALARI C) Sevr Antlaşması
D) Brest-Litowsk Antlaşması
Bulgaristan Selanik Ateşkesi (29 Eylül 1918) E) Mudanya Ateşkes Antlaşması

Osmanlı Devleti Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918)

3. I. Dünya Savaşı’ndan sonra yenilen dev-
letlerle imzalanan;
Avusturya-Macaristan Willa Guiste Ateşkesi (3 Kasım 1918)
I. Selanik,
II. Rethondes,
III. Mondros
Almanya Rethondes Ateşkesi (11 Kasım 1918)
ateşkes antlaşmalarıyla savaştan çekilen
devletler aşağıdaki seçeneklerden hangi-
sinde doğru olarak verilmiştir?
✎ Bu ateşkes antlaşmaları I. Dünya Savaşı’nı fiilen bitirmiştir. Savaşın resmen sona I II III
ermesi ise, esasları Paris Barış Konferansı’nda belirlenen barış antlaşmalarının im- A) Almanya Avusturya Osmanlı
zalanması ile gerçekleşmiştir. Macaristan
B) Bulgaristan Osmanlı Almanya
C) Avusturya- Osmanlı Bulgaristan
Macaristan
İ. I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI D) Bulgaristan Almanya Osmanlı
E) Almanya Avusturya Osmanlı
Macaristan
Almanya Versailles (Versay) (28 Haziran 1919)

Avusturya Saint Germain (Sen Jermen) (10 Eylül 1919)

4. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya
Savaşı’ndan sonra imzalanan barış ant-
Bulgaristan Neuilly (Nöyyi) (27 Kasım 1919) laşmalarından biri değildir?
A) Mondros B) Triannon C) Neuilly
Macaristan Trianon (Triyanon) (4 Haziran 1920) D) Versay E) Sevr

Osmanlı Devleti Sevres (Sevr) (10 Ağustos 1920)

1-C 2-B 3-D 4-A

~ 183 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

J. I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI

❆ Avrupa’nın ve dünyanın siyasî yapısı değişmiştir. 1. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avus-
turya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alı-
❆ Savaştan en kârlı çıkan devlet İngiltere olmuştur. nan topraklar üzerine aşağıdaki devlet-
❆ Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan, lerden hangisi kurulmuştur?
Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur. A) Polonya B) Yugoslavya
❆ Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine Yugoslavya C) Letonya D) Estonya
devleti kurulmuştur. E) Çekoslovakya

❆ Rusya’da Komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm (Nasyonal Sosya-

lizm) gibi baskıcı (totaliter) rejimler ortaya çıkmıştır.
❆ Dünya barışını korumak için uluslararası bir teşkilât olarak Cemiyet-i Akvam
(Milletler Cemiyeti) kurulmuştur.
2. Birinci Dünya Savaşı’ndan en kârlı çıkan
❆ Sömürgeciliğin yerini Manda ve Himaye almıştır. devlet aşağıdakilerden hangisidir?
❆ Osmanlı, Avusturya Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya gibi büyük imparator- A) İtalya B) Fransa C) Almanya
luklar parçalanmış, ulus devletler ortaya çıkmıştır. D) İngiltere E) Rusya
❆ Arapların Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla İslâmcılık (Ümmetçilik) anlayışı
sona ermiştir.
❆ Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez I. Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır.
❆ Kimyasal silah kullanımı Sivil Savunma Örgütleri’nin kurulmasına yol açmıştır.
❆ Savaştan umduğunu bulamayan devletler daha sonra II. Dünya Savaşı’nın çık- 3. Aşağıdakilerden hangisi, I. Dünya Sava-
şı’ndan sonra kurulan devletlerden biri
masına neden olmuştur. değildir?
A) Polonya B) Estonya
C) Arnavutluk D) Yugoslavya
I. DÜNYA SAVAŞI’NA GENEL BİR BAKIŞ E) Çekoslovakya

İngiltere - Savaştan en kârlı çıkan devlet

ABD - Savaşın kısa sürede bitmesini sağlayan devlet
İtalya - Savaş esnasında (1915) taraf değiştiren devlet
Yunanistan - Savaşa en son dahil olan devlet 4. I. Dünya Savaşı’na en son katılan devlet
ile savaştan ilk çekilen devlet aşağıdaki-
Japonya - Savaştan ilk çekilen devlet lerden hangisinde birlikte verilmiştir?
A) Yunanistan-Japonya
Bulgaristan - İtilaf Devletleri ile ilk ateşkes imzalayan devlet
B) ABD-Rusya
Rusya - Rejim değişikliği yaşanan devlet C) Almanya-Japonya
ABD-Japonya - Ekonomisi en fazla gelişen devletler D) Bulgaristan-Yunanistan
E) ABD-Almanya

K. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918)

✎ 1918 yılı sonlarına doğru Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi Osmanlı Devleti ile Al-
5. İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekil-
manya arasındaki bağlantının kesilmesine yol açmış, Trakya ve İstanbul da olası bir mesi üzerine kurulan ve devletin içinde
Yunan saldırısına karşı açık hâle gelmiştir. bulunduğu durumu değerlendirerek İtilaf
Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunup
✎ Bu süreçte İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetimden çekilmiş, partinin yöneticileri de Mondros Ateşkesi’nin imzalanmasına ön
(Cemal Paşa, Enver Paşa vb.) ülkeyi gizlice terk etmiştir. ayak olan hükûmet aşağıdakilerden han-
gisidir?
✎ Mondros Ateşkesi imzalanmadan önce padişah V. Mehmet Reşat ölmüş, yerine
A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti
Padişah Vahdettin (VI. Mehmet) geçmiştir.
B) Tevfik Paşa Hükûmeti
✎ İttihat ve Terakki’nin hükûmetten çekilmesi üzerine Ahmet İzzet Paşa sadrazamlı- C) Salih Paşa Hükûmeti
ğa getirilmiş ve yeni hükûmeti kurmuştur. D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti
✎ Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, devletin içinde bulunduğu durumu değerlendirerek E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti
İtilaf Devletleri’ne ateşkes isteğinde bulunmuştur.
✎ Taraflar arasındaki görüşmeler 27 Ekim 1918 tarihinde Limni Adası’nın Mondros
Limanı’nda İngilizlere ait Agamemnon Zırhlısı’nda başlamıştır. 1-B 2-D 3-C 4-A 5-D

~ 184 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Görüşmelerde Osmanlı Devleti’ni Bahriye Nazırı Rauf Bey (Orbay)’ın başkanlık et-
tiği heyet, İtilaf Devletlerini ise İngiliz Amiral Calthorpe (Kalthorp) temsil etmiştir.
1. Mondros Ateşkes Antlaşması görüşme-
lerinde İtilaf Devletleri’ni aşağıdakilerden
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI hangisi temsil etmiştir?
A) İtalya B) Fransa C) İngiltere
Osmanlı Devleti İtilaf Devletleri D) Yunanistan E) Rusya

Bahriye Nazırı İngiliz Amirali

Hüseyin Rauf Bey (Orbay) Calthorpe (Kalthorp)

✎ Yapılan görüşmeler sonucunda, toplam 25 maddeden oluşan Mondros Ateşkes 2. Mondros Ateşkesi ile ilgili olarak, İtilaf
Antlaşması 30 Ekim 1918’de imzalanmıştır. Devletleri’yle yapılan görüşmelerde, Os-
manlı Devleti’ni aşağıdakilerden hangisi
temsil etmiştir?
A) Rauf Bey (Orbay)
a) Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni İmzalama Nedenleri B) Salih Paşa
C) Fethi Bey (Okyar)
❆ Wilson İlkelerinin kapsamına güvenilmesi D) Refet Bey (Bele)
E) Ali Rıza Paşa
❆ İttihatçıların ülkeyi terk etmesi
❆ Osmanlı Devleti’nin askerî güçten yoksun olması
❆ Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi sonucu Osmanlı Devleti’nin Almanya ile bağ-
lantısının kesilmesi
3. Mondros Ateşkes Antlaşması’nda, "Vilâ-
yet-i Sitte’de bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Dev-
letleri bu bölgeye müdahale edebilecektir"
maddesine yer verilmesinin temel amacı
b) Antlaşmanın Önemli Maddeleri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Rusya’nın işgalini engellemek
☸ Osmanlı Devleti’nin Egemenlik Haklarını Kısıtlayan Hükümler
B) Burada kurulabilecek bir Ermenistan
1. Çanakkale ve İstanbul Boğazları açılacak, bölgedeki istihkâmlar (askerî üsler) İtilaf devleti için zemin hazırlamak
Devletleri tarafından işgal edilecektir. C) Bölgenin yeraltı zenginliklerine daha
kolay el koyabilmek
 Bu madde ile Anadolu ve Trakya’nın bağlantısı kesilmiş, Osmanlı’nın toprak bü- D) İngiltere’nin Hindistan ile olan bağlantı-
tünlüğü bozulmuştur. sını korumak
E) Bu bölgedeki XV. Kolordu’yu etkisiz
 Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığı ve İstanbul tehdit altına girmiştir. bırakmak

2. İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlikede gördükleri herhangi bir stratejik noktayı iş-
gal edebileceklerdir. (7. madde)

 Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları kısıtlanmıştır.

4. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağı-
 Anadolu’nun işgal edileceğinin ilk belirtisidir. İtilaflar bu maddeye dayanarak daki maddelerinden hangisi, İtilaf Devlet-
Anadolu’yu işgal etmişlerdir. leri’nin kendilerine karşı oluşabilecek di-
renişleri ve tepkileri engelleme amacına
 İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ne uymayacağını açıkça göstermiştir. yöneliktir?
A) Osmanlı ordusunun terhis edilmesi
B) Toros Tünellerinin İtilaf Devletleri tara-
3. Vilâyet-i Sitte’de (Bitlis, Elazığ, Diyarbakır, Erzurum, Van, Sivas) herhangi bir karı- fından işgal edilmesi
şıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri işgal edebileceklerdir. (24. madde) C) Osmanlı demir yollarından İtilaf Dev-
letlerinin yararlanması
 Bu madde ile Doğu’da bir Ermenistan Devleti’nin kurulması amaçlanmıştır. D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm
haberleşme araçlarının İtilaf Devletleri
denetimine verilmesi
4. Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin de- E) İtilaf Devletleri’nin güvenliklerini tehdit
netimine girecektir. edecek bir durumda herhangi bir stra-
tejik noktayı işgal etme hakkına sahip
 Bu madde ile İtilaf Devletleri kendilerine karşı oluşabilecek direnişleri ve tepki- olması
leri engellemek istemişlerdir.
 Bu madde aynı zamanda Osmanlı’yı savunmasız bırakma amacına yöneliktir. 1-C 2-A 3-B 4-D

~ 185 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

5. Osmanlı Devleti, İttifak Devletleri ile tüm ilişkilerini kesecek, Alman ve Avusturya
uyruklu asker ve sivil memurlar Osmanlı topraklarını terk edecektir.
1. Mondros Ateşkesi’nde yer alan askerî hü-
 Bu madde ile Osmanlı Devleti’nin diplomatik ilişkilerine sınırlama getirilmiştir. kümler içinde, ordunun silah ve cephanesi-
 Osmanlı Devleti’nin diğer devletlerle ilişkilerine müdahale edilerek egemenlik nin teslim edilmesi, boğazların idaresinin İti-
hakları kısıtlanmıştır. laf Devletleri’ne bırakılması, Türk esirlerinin
serbest bırakılmaması gibi maddeler bulun-
maktadır.
İtilaf Devletleri’nin bu hükümlerle ulaş-
mak istedikleri temel amaç, aşağıdakiler-
☸ Askerî Hükümler den hangisinde doğru olarak verilmiştir?

1. Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması için gerekli olan birlikler dışında A) Savunma gücünü kırarak, işgallere or-
tam hazırlamak
kalan Osmanlı orduları terhis edilecek, bütün savaş gemilerine, ordunun araç, ge-
B) Osmanlı Devleti'nin donanmasına ve
reç, silah ve cephanesine el konulacaktır. askerî gücüne sahip olmak
 İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’ni savunmasız duruma düşürmeye, böylece iş- C) Osmanlı Devleti'nin yetenekli komutan-
larına kendi ordularında görev vermek
galleri kolaylıkla gerçekleştirmeye çalışmışlardır.
D) Osmanlı tersanelerine el koymak
E) Yeraltı kaynaklarını ele geçirmek
2. Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün savaş esirleri serbest bırakılacak, buna karşılık
Türk esirler İtilaf Devletleri’nin denetiminde kalacaklardır.

 Bu madde ile devletlerarası eşitlik ilkesine uyulmamıştır. 2. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağı-
daki maddelerinden hangisi, uluslararası
eşitlik prensibine aykırıdır?
3. Anadolu dışındaki Osmanlı birlikleri İtilaf Devletleri’ne teslim olacak, diğer yandan A) İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit ede-
İran ve Kafkasya’ya giren Osmanlı birlikleri derhal geri çekilecektir. cek bir durumda herhangi bir stratejik
noktayı işgal edebilecektir.
B) Osmanlı ordusu terhis edilecektir.
C) Osmanlı tersaneleri ve demir yolların-
☸ Ekonomik Hükümler dan İtilaf Devletleri yararlanacaktır.
1. İtilaf Devletleri bütün liman ve tersanelerden yararlanabileceklerdir. D) Hükûmet haberleşmeleri dışındaki tüm
haberleşme araçları İtilaf Devletleri’nin
2. Toros tünelleri, demir yolları ve deniz işletmeleri İtilaf Devletleri’ne bırakılacaktır. denetimine bırakılacaktır.
E) Osmanlı Devleti’nin elindeki bütün sa-
3. İtilaf Devletleri kömür, akaryakıt ve benzeri maddeleri Anadolu’dan temin edecek- vaş esirleri serbest bırakılacak, buna
ler, bu maddelerin hiçbiri ihraç edilmeyecektir. karşılık Türk esirler İtilaf Devletleri’nin
denetiminde kalacaklardır.
 İtilaf Devletleri bu ağır ekonomik hükümleri kabul ettirerek Osmanlı Devleti’nin
ekonomik bağımsızlığını elinden almış ve Osmanlı’yı kendilerine bağımlı hale
getirmeye çalışmışlardır.
3. Atatürk’ün, “…Osmanlı Devleti’nin mütte-
fikleriyle beraber sürüklendiği acı mağlubi-
yetin yüz kızartacak bir sonucudur. Bu ateş-
kes maddeleri, Türk topraklarını yabancıla-
c) Antlaşmanın Önemi ve Sonuçları rın işgaline sunmuştur.” sözleriyle kastetti-
ği antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Osmanlı Devleti’nin İtilaflar karşısında kayıtsız şartsız teslimiyeti anlamına gelen bu A) Sevr B) Mondros C) İstanbul
ateşkes antlaşmasıyla, Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir. D) Ayastefanos E) Mudanya
✎ Antlaşmadaki 7. madde Anadolu topraklarının işgaline, 24. madde ise Doğu Ana-
dolu’da bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına zemin hazırlamıştır.
✎ Osmanlı Devleti bu antlaşmayı imzalarken Wilson İlkeleri’ne güvenmiş, ancak İtilaf 4. Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra
Devletleri, Wilson İlkeleri’ni dikkate almamış ve işgallere başlamışlardır. İstanbul Hükûmeti'nin işgaller karşısında
sessiz kalması Türk milletinin tepkilerine yol
✎ Anadolu’nun işgali karşısında Türk milletinin ilk tepkisi millî direniş kuvvetleri oluş- açmıştır.
turmak olmuştur. Aşağıdakilerden hangisi, Türk Milleti’nin
gösterdiği bu tepkilerden biridir?
✎ Mondros’un imzalanmasından sonra Osmanlı Devleti’nde hükûmet değişiklikleri
A) Batılı anlamda yeniliklerin yapılması
yaşanmıştır. Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti 8 Kasım 1918’de istifa etmiş, yerine 11
Kasım 1918’de Tevfik Paşa Hükûmeti kurulmuştur. B) Rejimin değiştirilmesi
C) Millî direniş kuvvetlerinin oluşturulması
✎ Padişah Vahdettin de 4 ay içerisinde seçimlere gitmek kaydıyla Mebusan Meclisi’ni D) İstiklal Mahkemeleri'nin kurulması
feshetmiştir. (21 Aralık 1918). E) Sevr Antlaşması’nın kabul edilmesi
✎ Bu karışıklık ortamında İtilaf Devletleri’nin baskısının iyice artması sonucu Osmanlı
Hükûmeti tekrar değişmiş, Tevfik Paşa Hükûmeti yerine, İngiliz manda ve himaye
yönetimini savunan Damat Ferit Paşa Hükûmeti kurulmuştur. (4 Mart 1919) 1-A 2-E 3-B 4-C

~ 186 ~
KPSS
K / Tarihin Pusulası ““XX. Yüzyılda
a Osmanlı De
evleti”

d)
d Mondros Ateşkes Anttlaşması Sonrasında Yaşaanan İşgallerr
✎ İtilaf Devlettleri, Mondros Ateşkesi’nden
n sonra I. Dünyya Savaşı sırassında imzaladık- 1.
ları gizli anttlaşmaları yürü
ürlüğe koymak için işgallere bbaşlamışlardır.
I. Hatay,
H
II. M
Musul,
III. A
Antalya
MONDRO
OS ATEŞKESSİ SONRASI İŞGALLER Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda
A an son-
ra İng
giltere tarafından işgal edilen
n yerler
yukarrıdakilerden ha angileridir?
A) Yaalnız I B) Yaln
nız II C) Ya
alnız III
İngiltere F
Fransa İtalyaa Yunanistan D) I ve II E) II ve III

 Musul  Addana  Antalyaa  İzmir

 Urfa*  Mersin  Kuşadaası  Manisa
 Antep*  Haatay  Afyon  Akhisar
 Maraş*  Döörtyol  Muğla  Turgutlu 2. Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda
A an son-
ra işg
gallere karşı ilk ş aşağı-
k silahlı direniş
 Merzifon  Zo
onguldak  Milâs  Aydın daki yyerlerden hang gisinde başlam mıştır?
 Samsun  Baalıkesir  Bodrumm  Tekirdağ A) İzm
mir B) Mus
sul C) Dörrtyol
 Eskişehir  Buursa  Marmaaris  Midye D) Antalya E) Aydın
 Kütahya  Urrfa*  Fethiyee
 Bilecik  Anntep*  Konya
 İstanbul  Maraş*  Akşehi r
 Çanakkale
 İzmit
 Batum 3. Aşağ ğıdakilerden haangisi Mondros s Ateş-
an sonra İngilte
 Kars kes A Antlaşması’nda ere ta-
rafınd dan işgal edilip
p; daha sonra Suriye
S
İtilafn
nâmesi ile Fran nsa’ya bırakılan
n yer-
lerdeen biridir?
 Mondros AAteşkesi’nden sonra işgal edileen ilk yer Musuul’dur. (3 Kasım 1918) A) Zoonguldak B)) Adana C) Konya
D) Antalya E) Antep

 İşgallere kkarşı ilk direniş Fransızlara

F karşşı Hatay-Dörtyool’da gerçekleşşmiştir.

 İlk Kuvây-ii Milliye Batı Anadolu’da (Ayvvalık’ta) Yunan lılara karşı kuruulmuştur.
4. Mond
dros Mütarekes
si’nden sonra;
I. A
Antalya,
 İngilizler, M
Musul’a karşılıkk Urfa, Antep ve
v Maraş’ı Suriyye İtilafnâmesi ile Fransızlara II. K
Konya,
bırakmıştır. III. İzzmir,
IV. Zo
Zonguldak
nden hangileri İtalya tarafında
illerin an işgal
edilmmiştir?
A) I vee II B) I ve
e III C) II ve
e IV
D
D) I, II ve IV E) II, III ve IV

5. Mond dros Ateşkes Antlaşması’nda

A an son-
ra 3 K
Kasım 1918’de işgal edilen ilk
k yer
aşağııdakilerden hangisidir?
A) Haatay B) İstanbul C) İzmir
İ
D) Musul E) Urfa

1-B
B 2-C 3-E
E 4-A 5-D

~ 187
1 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri İstanbul’a çıkarma yapmış; bu gelişme üzerine, o

dönemde Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’ndan ayrılarak İstanbul’a gelen Mus-
tafa Kemal, karşılaştığı manzara karşısında “Geldikleri gibi giderler” demiştir. 1. Mustafa Kemal Paşa, “Geldikleri gibi gider-
ler.” sözünü, aşağıdaki gelişmelerin han-
✎ İşgaller karşısında Osmanlı yönetimi tepkisiz kalınca, Türk halkından işgallere karşı gisinden sonra söylemiştir?
gelen ilk tepki de direniş cemiyetleri kurmak olmuştur. A) Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan son-
ra İstanbul’a geldiğinde
B) İstanbul’un işgali sonrasında Ankara’ya
geldiğinde
L. PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919) C) TBMM’nin açılması sonrası meclis baş-
kanı seçildiğinde
✎ 32 devletin katılımıyla, I. Dünya Savaşı sonunda mağlup olan devletlerin durumla-
D) İzmir’in işgali sonrasında yayımladığı
rını belirlemek, bu devletlerle yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını tespit et- bildiride
mek ve barışın kalıcılığını sağlamak amacıyla toplanmıştır. E) Hatay-Dörtyol’da işgallere karşı ilk tep-
✎ Konferansa İngiltere, Fransa, Japonya, İtalya ve ABD hâkim olmuş, ancak etkili ol- kinin ortaya çıkmasından sonra
ması beklenen ABD ve İtalya ise konferansta istediklerini elde edememişlerdir.
✎ Konferansta;
 Manda Sistemi resmîleşmiştir. Buna göre Arap Yarımadası, Irak, Suriye ve Filis-
tin’i manda sistemiyle yönetecek bir devletin atanmasına ve Doğu Anadolu’da
2. 18 Ocak 1919’da İtilaf Devletleri’nin dü-
yine manda sistemiyle yönetilecek bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına karar ve- zenlediği Paris Barış Konferansı’nda Ba-
rilmiştir. tı Anadolu’nun Yunanistan’a verilmesi;
I. Paylaşma tasarılarının değişmesi,
 Wilson İlkeleri’nin “sömürgecilik yapılmayacak” maddesine karşı Manda ve Himaye II. İtalya’nın tepki göstermesi,
fikri ilk kez Paris Barış Konferansı’nda ortaya atılmıştır. III. Anlaşma devletleri arasında görüş ayrı-
lıklarının yaşanması
 Almanya’nın toparlanmasına fırsat vermeden, ağır şartlar taşıyan bir antlaşma- gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır?
nın hazırlanması kararlaştırılmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 Wilson İlkeleri doğrultusunda ABD’nin isteği ile Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler
Cemiyeti) kurulmasına karar verilmiştir.

 Paris Barış Konferansı’nda alınan karar doğrultusunda, dünya barışını sağlamak için
10 Ocak 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmuştur.
3. Paris Barış Konferansı'nda İngiltere ve
Fransa'nın Ortadoğu'yu ve diğer sömür-
 Gizli antlaşmalarda İtalya’ya verilmesi gereken İzmir ve çevresi, İngiltere’nin is- geleri paylaşabilmek için "Manda" deni-
len yeni bir sistemi öne sürmeleri, aşağı-
tekleri doğrultunda Yunanistan’a bırakılmıştır. Bunun nedeni, İngiltere’nin böl-
dakilerden hangisine karşı geliştirilen bir
gede (Doğu Akdeniz) güçlü bir İtalya yerine, kendi güdümünde olacak zayıf politika niteliği taşımaktadır?
bir Yunanistan’ı istemesidir. A) Bolşevik sistemine
B) Wilson İlkeleri’ne
 Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi, İtilaf Devletleri C) Yayılmacı politikalara
arasında ilk kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. D) İmparatorluk yapılarına
E) Demokratikleşmeye
 İtilaf Devletleri, konferansın sonunda Osmanlı Devleti dışında diğer İttifak Dev-
letleri ile imzalanacak barış şartları konusunda anlaşmış, ancak Osmanlı toprak-
larının paylaşımı konusunda uzlaşma sağlayamadıkları için, Osmanlı Devleti ile
yapılacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir.
✎ Paris Barış Konferansı’nın başlamasının ardından ülke içinde artan tepkileri önle- 4. İstanbul Hükûmeti, Paris Barış Konferan-
yebilmek için padişah ve İstanbul Hükûmeti birtakım önlemler almıştır. Bu önlem- sı’nın başlamasıyla ülke içinde artan tep-
kileri önleyebilmek için;
lerden bazıları şunlardır:
I. Nasihat (Öğüt) Kurulları oluşturulması,
⇒ Azınlıkları yatıştıracak, Türkleri sükûnete çağıracak Nasihat (Öğüt) Kurulları oluş- II. Mustafa Kemal’i IX. Ordu Müfettişi ola-
turulmuştur. rak Anadolu’ya gönderilmesi,
III. Saltanat Şûrası’nın toplanması
⇒ Halkı sükûnete davet eden bildiriler sık sık yayımlanmıştır.
önlemlerinden hangilerini almıştır?
⇒ Hükûmete yeniden güven sağlamak için Saltanat Şûrası toplanmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
⇒ Mustafa Kemal IX. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmiştir. D) I ve III E) I, II ve III

✎ Ancak Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin teslimiyetçi bir tutum sergilemesi, kurtu-

luş çareleri arayan halkın çeşitli bölgelerde cemiyetler kurmasına yol açmıştır. 1-A 2-E 3-B 4-E

~ 188 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

M. İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919)

✎ Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresini işgal etme hakkını elde eden Yunanis- 1. l. Dünya Savaşı yıllarında İtilaf Devletleri,
tan’ın en büyük destekçisi İngiltere olmuştur. yaptıkları gizli antlaşmalarla Osmanlı Devle-
ti'ni paylaşmışlardı. Ancak İtalya’nın payına
✎ Daha önce gizli antlaşmalarla İtalya’ya verilen İzmir ve çevresi, İngiltere’nin baskısı düşen İzmir ve çevresi Paris Barış Konfe-
ve sahte belgelerle ortaya attığı; ransı’nda Yunanistan'a verilmiştir.
İtilaf Devletleri’nin mevcut tutumlarında-
 Bölgede Rum nüfus çoğunluktadır. ki bu değişikliğin temel sebebi aşağıda-
 Türkler bölgedeki Hıristiyan halkı katletmek üzeredir. kilerden hangisidir?

 Bölge, kültür ve coğrafi açıdan Yunanistan’ın doğal bir uzantısıdır. A) İtalya’nın İtilaf güçlerine geç katılması
B) Fransa ve ABD'nin bu bölgenin İtalya’ya
gibi asılsız iddialarla Paris Barış Konferansı’nda İtalya’nın elinden alınarak, ABD ve verilmesini istememeleri
Fransa’nın da desteğiyle Yunanistan’a bırakılmıştır. C) Doğu Akdeniz'de güçlü bir İtalya’nın ye-
rine, İngiltere’ye bağlı bir Yunanistan'ın
✎ Megalo İdea’yı (Büyük Ülkü) gerçekleştirmeyi, Batı Anadolu ve Trakya’yı toprakla- tercih edilmesi
rına katmayı ve Doğu Karadeniz’de Pontus Devleti’ni kurmayı hedefleyen Yunanis- D) İngiltere ile İtalya’nın Yunanistan'ı ken-
tan, 15 Mayıs 1919’da Paris Konferansı’na dayanarak İzmir’e asker çıkarmıştır. dilerine bağlamak istemeleri
E) İtalya’nın Türkiye ile yakınlaşması
Megalo İdea: Yunanistan’ın eski Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırma fikridir.

✎ İzmir halkı işgali önlemek için örgütlenmeye başlamış, bu doğrultuda İzmir Redd-i
İlhak Cemiyeti oluşturulmuştur. 2. Yunanlıların İzmir’i işgal etmesi öncelikle
aşağıdakilerden hangisinin yaşanmasına
✎ Bölgedeki Rumların Yunanlıları sevinç gösterileriyle karşılaması ve yaşanan işgal yol açmıştır?
karşısında daha fazla dayanamayan Hukuk-u Beşer (İnsan Hakları) Gazetesi yazarı A) Ali Fuat Paşa’nın Batı Cephesi komu-
Hasan Tahsin (Osman Recep Nevres) Yunanlılara ilk kurşunu atmıştır. tanlığına atanmasına
B) Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin istifa
✎ İzmir’in işgalini protesto etmek için yurdun pek çok bölgesinde mitingler düzenlen- etmesine
miş ve bildiriler yayımlanmıştır. Nitekim 19 Mayıs 1919’da Fatih’te, diğeri 23 Mayıs C) Türk ve Yunan askerleri arasında yeni
1919’da Sultanahmet’te olmak üzere iki büyük miting yapılmış; mitinglerde Halide bir hat oluşturulmasına
Edip (Adıvar), Nakiye Hanım, Selim Sırrı (Tarcan), Sait Bey ve Mehmet Emin (Yur- D) Firarîler Hakkında Kanunu’nun çıkarıl-
dakul) millî duyguları coşturan ve işgalleri protesto eden konuşmalar yapmışlardır. masına
E) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti’nin kurulma-
✎ Hasan Tahsin’in attığı ilk kurşun ile işgal karşısında yapılan miting ve konuşmalar,
sına
millî bilincin uyanmasını ve Kuvây-i Milliye ruhunun doğmasını sağlamıştır.

 İzmir’in işgalinin en önemli sonucu Kuvây-i Milliye ruhunu ortaya çıkarmasıdır.

3. İzmir’in işgali sırasında Yunanlılara kar-

şı ilk kurşunu atan Hukuk-u Beşer Gaze-
tesi yazarı aşağıdakilerden hangisidir?
☸ AMİRAL BRİSTOL RAPORU (11 EKİM 1919) A) Celâl Nuri
B) Hasan Tahsin
✎ İzmir’in işgali dünya kamuoyunda da yankılar uyandırmış, İstanbul Hükûmeti’nin
de isteğiyle, bölgede yaşanan olayların incelenmesi için komisyon kurulmuştur. C) Yunus Nâdi
D) Vâsıf Çınar
✎ ABD Yüksek Komiseri Amiral Bristol’un başkanlığında İngiltere, Fransa ve İtalya’nın E) Hasan Fehmi
temsilcilerinden oluşan bu komisyon, bölgede yaptığı incelemeler sonucunda bir
rapor hazırlamıştır. Bu rapor “Amiral Bristol Raporu” adıyla anılmaktadır.
✎ Amiral Bristol Raporu’na göre;
 Yunanlıların İzmir’i işgali haksız gerekçelere dayanmaktadır. 4. Batı Anadolu'daki Yunan işgalinin haklı
bir gerekçeye dayanmadığı, ilk kez aşa-
 Bölgede Türkler çoğunlukta olup, Rumların katledildiği iddiası doğru değildir.
ğıdaki uluslararası belgelerden hangisiy-
 Bölgedeki katliamlardan tamamen Yunanlılar sorumludur. le dünya kamuoyuna duyurulmuştur?
 Bölgede yaşayan Hıristiyanların güvenliği tehlikede değildir. A) Dr. Esat Işık Raporu
B) General Harbourd Raporu
 Yunan askerleri bölgeden derhal çekilmeli ve yerlerine İtilaf Devletleri’nin kuv-
vetleri yerleşmelidir. C) Wilson İlkeleri
D) Amiral Bristol Raporu
E) Samsun Raporu

 Amiral Bristol Raporu, İzmir’in işgalinin haksızlığını ve Millî Mücadele’nin haklılığını

ortaya koyan ilk uluslararası belgedir.
1-C 2-E 3-B 4-D

~ 189 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ GENERAL MİLNE HATTI VE RAPORU (3 KASIM 1919)

✎ İngiliz Generali Milne’nin, Türk kuvvetleriyle İtilaf Devletleri kuvvetleri arasında bir
1. Yunanlıların İzmir’i işgali konusunda;
tampon bölge oluşturacak şekilde belirlediği sınırdır. (Milne Hattı)
I. Amiral Bristol,
✎ Bu hattın belirlenmesinde temel amaç, Yunan kuvvetlerine zaman kazandırmaktır. II. General Milne,
✎ Milne’nin belirlediği bu hat, Ayvalık’ın kuzeyindeki Aymazdağı’ndan güneye doğru III. General Harbourd
Tatarköy, Keşelli, Sart, Bademlik, Umurlu ve Selçuk’tan geçiyordu. raporlarından hangilerinin Türk varlığını
uluslararası alanda desteklediği savunu-
✎ General Milne’nin hazırladığı raporda ise, Türk kuvvetlerinin bu hattın 3 km gerisi- lamaz?
ne çekilmesi, buna karşın Yunan kuvvetlerinin de bu hattın ilerisine geçmemeleri A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
belirtilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III

✎ Yunanlıların bu hattı aşarak Soma ve Salihli cephelerinden taarruza geçmesiyle bu

yapay hat geçerliliğini yitirmiştir.
2.
✎ Mustafa Kemal bu hatta uyulmamasını emretmiştir. Nitekim Anadolu’daki Kuvây-i
Milliye bu hattı tanımamıştır. I. Kilikyalılar,
II. Etnik-i Eterya,
III. Millî Kongre,
IV. Teâli-i İslâm
Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücade-
V. CEMİYETLER le’ye karşı çıkmıştır?
A) I ve II B) II ve IV C) I ve III
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
CEMİYETLER

3.
I. Redd-i İlhak
YARARLI (MİLLÎ) ZARARLI II. Mavri Mira
CEMİYETLER CEMİYETLER III. Kordos
IV. Etnik-i Eterya
V. İngiliz Muhipleri
Yukarıdakilerden hangisi millî varlığa za-
rarlı cemiyetlerden biri değildir?
Azınlıkların Kurduğu Millî Varlığa Düşman
A) I B) II C) III D) IV E) V
Zararlı Cemiyetler Cemiyetler

 Trakya-Paşaeli Müdafaa-i
Heyet-i Osmaniyesi
 Vilâyet-i Şarkiye (Doğu
Anadolu) Müdafaa-i
Hukuk-ı Milliye Cemiyeti
 Trabzon Muhafaza-i
Hukuk-u Milliye Cemiyeti
 İzmir Müdafaa-i Hukuk-u
Osmaniye Cemiyeti
 İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti
 Kilikyalılar Cemiyeti
 Millî Kongre Cemiyeti
 Kars İslâm Şûrası
 Anadolu Kadınları Müda-
faa-i Vatan Cemiyeti
 Millî Müdafaa (Mim Mim)
Grubu
 Millî Karakol Cemiyeti
4.
I. Maccabi,
 Pontus Rum Cemiyeti  İngiliz Muhipleri Cem. II. Hınçak-Taşnak,
 Mavri Mira (Kara Gün)  Wilson Prensipleri Cem. III. İngiliz Muhipleri
Cemiyeti  Kürt Teâli Cemiyeti Yukarıdakilerden hangileri azınlıkların
kurduğu zararlı cemiyetler arasındadır?
 Etnik-i Eterya Cemiyeti  Teâli-i İslâm Cemiyeti
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Kordos Cem. (Rum Göç-  Sulh ve Selâmet-i Osma-
D) II ve III E) I, II ve III
menleri Komisyonu) niye Fırkası
 Yunan Kızılhaçı  Hürriyet ve İtilaf Fırkası
 Rum İzcilik Okulu  Nigehban Askerî Cemiyeti
5.
 Hınçak ve Taşnak-Sütyun  Trabzon Havâlisi Adem-i
Cemiyetleri Merkeziyet Cemiyeti I. Pontus Rum
 Ermeni İntikam Alayları II. Alyans-İsrailit
 Alyans - İsrailit Cemiyeti III. Kordos
IV. Mavri Mira
 Maccabi Cemiyeti
V. Wilson Prensipleri
Yukarıdaki millî varlığa zararlı cemiyet-
lerden hangisi, özellik ve amaçları bakı-
mından diğerlerinden farklıdır?
A) I B) II C) III D) IV E) V

1-D 2-B 3-A 4-C 5-E

~ 190 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

A. YARARLI (MİLLÎ) CEMİYETLER

☸ Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri 1. Aşağıdakilerden hangisi millî cemiyetle-
rin özelliklerinden biri değildir?
 İşgallere karşı Türk milletinden gelen ilk tepkidir.
A) Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik
 İstanbul Hükûmeti’nin işgallere karşı tepkisiz kalması üzerine kurulmuşladır. düşünceleri oluşumunda temel etkendir.
B) Ulusal bilincin uyandırılmasına katkıda
 Bağımsızlığın korunması ve milliyetçilik düşünceleri bu cemiyetlerin oluşumunda bulunmuşlardır.
temel etkendir. C) İstanbul Hükûmeti tarafından desteklen-
 Cemiyetlerin kurulmasında azınlıkların zararlı faaliyetleri de etkili olmuştur. mişlerdir.
D) İşgallere karşı halkın ilk tepkisidir.
 Ulusal bilincin uyanmasına katkıda bulunmuşlardır.
E) Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli
 Kuvây-i Milliye Ruhu bu cemiyetlerin çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altın-
da birleştirilmişlerdir.
 Wilson İlkeleri’ne güvenerek başlangıçta basın-yayın yoluyla mücadeleyi seçmişler-
se de, ileriki dönemde çoğunluğu silahlı mücadele yönüne kaymıştır.
 Milli Mücadele açısından en olumsuz yönleri, bölgesel kurtuluşu amaçlamaları ve
birbirinden kopuk hareket etmeleridir. (Milli Kongre Cemiyeti hariç)
 Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı altında
2. Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra
birleştirilmişlerdir. (Kurtuluş Savaşı’nı tek bir merkezden yönetme düşüncesi) kurulan ilk “millî cemiyet” aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk-u
Milliye Cemiyeti
1) Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyet-i Osmaniyesi B) Trakya-Paşaeli Cemiyeti
✎ 2 Aralık 1918’de, I. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Bey’in yardımlarıyla Edirne’de C) Redd-i İlhak Cemiyeti
kurulmuştur. D) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
E) Millî Kongre Cemiyeti
✎ Mondros Ateşkesi sonrasında kurulan ilk millî cemiyettir.
✎ Cemiyetin amacı, Doğu Trakya’nın Rumlar tarafından işgalini önlemek ve bölgenin
Türklere ait olduğunu belgelerle ispat etmektir.
✎ Cemiyet, Yunan işgallerine ve Mavri Mira Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir.
✎ Bu amaçla Edirne ve Lüleburgaz Kongreleri’ni düzenlemiştir. 3. Çıkardığı Fransızca “Le Pays” (Vatan) ve
Türkçe “Hadisat” ve “Albayrak” gazetele-
✎ Bu cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Trakya’da yeni bir Türk devleti ri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrıl-
(Trakya Cumhuriyeti) kurmayı amaçlamıştır. maz bir parçası olduğunu savunan millî
cemiyet aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Yeni Edirne ve Ahali gazetelerini çıkararak görüşlerini dile getirmiştir.
A) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
B) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
C) Redd-i İlhak Cemiyeti
2) Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti D) Kars İslâm Şûrası
E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u
✎ İstanbul’da kurulan cemiyet, daha sonradan merkezini Erzurum’a taşımıştır. Milliye Cemiyeti
✎ Cemiyetin amacı, Doğu Anadolu’da kurulması planlanan Ermeni Devleti’ne engel
olmak ve bölgede meydana gelebilecek Ermeni çetelerinin işgallerine karşı bölge
halkını örgütlemektir. (Hınçak ve Taşnak Cemiyeti’ne karşı mücadele etmiştir.)
✎ Cemiyet, çıkardığı Fransızca Le Pays (Vatan) ve Türkçe Hadisat ve Albayrak gazete-
leri ile doğu illerinin Türk yurdunun ayrılmaz bir parçası olduğunu savunmuştur.
4.
✎ Cemiyet, yayımladığı bir beyanname ile şu kararları almıştır:
I. Trakya-Paşaeli Cemiyeti,
 Bölgedeki Türk ve Müslüman nüfus hiçbir suretle göç etmeyecek, II. Redd-i İlhak Cemiyeti,
 Derhal dinî, ekonomik, sosyal ve ilmî alanda örgütlenmeye gidilecek, III. Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti

 Doğu illerini savunmak için birleşilecek Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-

leti’nin dağılması halinde yeni bir Türk
✎ Bu kararların amacı, Doğu illerinde Türk egemenliğini meşrû kılmak ve bölgedeki devleti kurmayı amaçlamıştır?
Türk nüfusunu azınlıklara oranla her yönden güçlü tutmaktır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
✎ Mustafa Kemal, Kâzım Karabekir, Rauf Orbay gibi millî Mücadele’nin liderlerini de
bünyesinde barındırmış, bu cemiyetin yardımlarıyla ileriki dönemde Erzurum Kon-
gresi toplanmıştır.
1-C 2-B 3-E 4-A

~ 191 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

3) Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti

✎ 12 Şubat 1919’da Trabzon merkezli kurulmuştur.
1. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Ce-
✎ Cemiyetin amacı, Trabzon ve yöresine yönelik Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını miyeti daha çok aşağıdaki cemiyetlerden
hangisinin çalışmalarına karşı faaliyet
engellemek ve Ermeni iddialarına karşı bölge halkının haklarını savunmaktır. yürütmüştür?
✎ Bu cemiyet Erzurum Kongresi’nin toplanmasına da yardımcı olmuştur. A) Pontus Rum Cemiyeti
B) Hınçak Komitesi
C) Etnik-i Eterya Cemiyeti
4) İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti D) Teâli-i İslâm Cemiyeti
E) Mavri Mira Cemiyeti
✎ İzmir’in Paris Barış Konferansı’nda alınan kararlarda Yunanlılara verileceği haberi
üzerine kurulmuştur.
✎ Cemiyetin amacı, Batı Anadolu’nun Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmaktır.
Ayrıca düşman işgaline karşı silahlı mücadele yapmayı da kabul etmiştir. 2. Adana (Çukurova) bölgesini işgallerden
korumak ve halkı Fransızlara ve güdüm-
✎ Ancak bu cemiyet çeşitli sebeplerden ötürü etkili bir çalışma yapamamış, İzmir’in
lerindeki Ermenilere karşı örgütlemek
işgalinden hemen önce, 14 Mayıs 1919’da adını değiştirerek İzmir Redd-i İlhak Ce- amacıyla kurulan cemiyet aşağıdakiler-
miyeti olmuştur. den hangisidir?
A) Redd-i İlhak Cemiyeti
B) Millî Karakol Cemiyeti
5) İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti C) Kilikyalılar Cemiyeti
D) Millî Kongre Cemiyeti
✎ 14 Mayıs 1919’da İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti’nin adının değişti-
E) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan
rilmesiye kurulan cemiyettir.
Cemiyeti
✎ Cemiyetin amacı, İzmir’in işgalini önlemek ve bölgenin Türklere ait olduğunu dün-
yaya duyurmaktır.
✎ Redd-i İlhak Cemiyeti’nin önemli faaliyetlerinden biri Batı Cephesi’nin kurulmasını
sağlayan Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri’ni düzenlemiş olmasıdır. 3. Aşağıdakilerden hangisi Millî Mücadele
karşıtı cemiyetlerden biri değildir?
A) Mavri Mira B) Kilikyalılar
C) Hürriyet ve İtilaf D) Pontus Rum
6) Kilikyalılar Cemiyeti
E) Teâli-i İslâm
✎ 1918’de İstanbul merkezli kurulmuş, daha sonra merkezini Adana’ya taşımıştır.
✎ Çukurova (Adana) Bölgesi’nin Türk vatanının bir parçası olduğunu belirterek, böl-
geyi Ermeniler ve Fransızlara karşı savunmayı amaçlamıştır.
4.
I. Bütün ulusal güçleri birleştirmek,
 DİKKAT!
Değerli adaylar, ÖSYM’nin cemiyetlerle ilgili sorularında Kilikyalılar Cemiyeti sık- II. Türk halkının haklarını kamuoyuna du-
yurmak,
lıkla üzerinde durulan konulardan biridir. Bunun sebebi, cemiyetin isminden kay-
naklanmaktadır. III. Millî Mücadele karşıtı faaliyetlere karşı
basın ve yayın yoluyla cevap vermek
Kilikyalılar Cemiyeti, genelde isim olarak “zararlı” cemiyet ismi gibi algılanabilmek-
tedir. Bu noktada ÖSYM, bu ayrımı yapmaları noktasında adaylara Kilikyalılar Ce- Yukarıdakilerden hangileri Millî Kongre
miyeti ile zararlı cemiyetleri bir arada sorabilmektedir. Cemiyeti’nin amaçları arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

7) Millî Kongre Cemiyeti

5.
✎ 29 Kasım 1918’de Dr. Esat Işık önderliğinde İstanbul’da kurulmuştur. I. Millî Kongre Cemiyeti,
✎ Diğerlerinden farklı olarak mücadeleye bir bütün olarak yaklaşmış, bütün millî güç- II. Kilikyalılar Cemiyeti,
leri birleştirmeyi amaçlamış ve mücadeleyi basın-yayın yoluyla yürütmüştür. III. Trakya Paşaeli Cemiyeti

✎ Millî Kongre Cemiyeti, Türklere yönelik haksız propagandalara basın-yayın yoluyla Yukarıdaki cemiyetlerden hangileri daha
çok ulusal niteliğe sahiptir?
cevap vermek, Türk milletinin haklarını ve tarihî özelliklerini duyurmak ve millî bir-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
liği sağlamak gibi amaçlar gütmüştür.
D) I ve II E) II ve III
✎ Millî Kongre Cemiyeti’nin bir diğer amacı, özellikle Rum ve Ermenilerin Paris Barış
Görüşmeleri’ndeki isteklerine karşı gereken girişimlerde bulunmak olmuştur.
✎ Cemiyet Arapça, Fransızca ve İngilizce yayınlar çıkarmıştır. 1-A 2-C 3-B 4-E 5-A

~ 192 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

✎ Cemiyetin kurucularından olan Dr. Esat Işık, “Kuvây-i Milliye” tabirini ilk kez hazır-
ladığı raporlarında kullanmıştır.
1. “Kuvây-i Milliye” kelimesi ilk kez aşağıda-
 Millî Kongre Cemiyeti kurucularından Dr. Esat Işık’ın hazırladığı rapor “Dr. Esat Işık ki belgelerden hangisinde yer almıştır?
Raporu” adıyla bilinmektedir. Rapor, ilk kez “Kuvây-i Milliye” sözünün geçtiği belge A) Amasya Genelgesi
olması yönünden son derece önemlidir. B) General Harbourd Raporu
C) Samsun Raporu
D) Amiral Bristol Raporu
E) Dr. Esat Işık Raporu
8) Kars İslâm Şûrası (Cenub-i Garbî Kafkas Hükûmeti)
✎ 5 Kasım 1918’de kurulmuştur.
✎ Cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması halinde Güney Kafkasya’da yeni bir devlet 2.
kurmayı amaçlamıştır. I. Millî Karakol Cemiyeti,
✎ 30 Kasım 1918’de Kars’ta toplanan kongrede Millî İslâm Şûrası Hükûmeti’ni, 17-18 II. Kars İslâm Şûrası,
Ocak 1919 tarihlerinde toplanan ikinci kongrede ise “Cenub-i Garbî Kafkas Hükû- III. Mim Mim Grubu
meti Muvakkat-ı Milliyesi”ni (Güneybatı Kafkasya Geçici Hükûmeti) kurmuştur. Yukarıdakilerden hangileri Osmanlı Dev-
leti’nin dağılması halinde Güney Kafkas-
✎ Cemiyet Ermenilere karşı mücadele etmiş, ileri dönemde toplanacak olan Erzurum
ya’da yeni bir devlet kurmayı amaçlamış-
Kongresi’ne temsilci göndermiştir. tır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
9) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
✎ Mustafa Kemal’in isteği ile 5 Kasım 1919’da Sivas’ta kurulmuştur.
3. 5 Kasım 1919’da Mustafa Kemal’in isteği
✎ Cemiyet, düşman ilerleyişi karşısında protesto mitingleri düzenlemiş, ayrıca ordu ile Sivas’ta kurulan, düşman ilerleyişi
için yardım kampanyaları tertiplemiştir. karşısında protesto mitingleri düzenle-
yen ve aynı zamanda ordu için yardım
kampanyaları tertipleyen cemiyet aşağı-
dakilerden hangisidir?
10) Millî Karakol Cemiyeti (Gizli) A) Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan
✎ İstanbul’dan Anadolu’ya sevkiyat işlerini yürütmüştür. B) Mim Mim Grubu
C) Redd-i İlhak
✎ Yasal izni olmadığı için, cemiyet faaliyetlerini gizlice sürdürmüştür.
D) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u
Milliye
E) Millî Kongre
11) Millî Müdafaa (Mim Mim) Grubu
✎ İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması ve Millî Mücadele taraftarla-
rının Anadolu’ya geçmelerinde yararlı faaliyetler sürdürmüştür. 4. İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve cepha-
ne kaçırılması, asker-sivil birçok kişinin
✎ Ayrıca bu dernek, Millî Mücadele’ye destek olmak adına topladığı istihbarat bilgile- Millî Mücadele’ye katılmak üzere İstan-
rini Anadolu’ya göndermiştir. bul’dan Ankara’ya geçmesi konusunda
yararlı hizmetleri olan grup, aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) Millî Kongre B) İstiklâl
C) Redd-i İlhak D) Tesânüd
B. ZARARLI CEMİYETLER E) Mim Mim

☸ Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler

1) Pontus Rum Cemiyeti (Rum) 5. Bizans İmparatorluğu’nu yeniden can-
landırmak (Megalo İdea) amacı ile İstan-
✎ Trabzon merkezli kurulmuştur. bul Rum Patrikliği tarafından kurulan ce-
miyet aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmayı hedeflemiştir.
A) Yahudi Alyans Cemiyeti
✎ İstanbul’daki Rum Patrikhanesi tarafından desteklenmiştir. B) Pontus Rum Cemiyeti
C) Yunan Kızılhaçı
D) Mavri Mira Cemiyeti
2) Mavri Mira (Kara Gün) Cemiyeti (Rum) E) Taşnak ve Hınçak Cemiyeti

✎ 1919 sonlarına doğru İstanbul Rum Patrikliği tarafından İstanbul’da kurulmuştur.

✎ Amacı, Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır. (Megalo İdea) 1-E 2-B 3-A 4-E 5-D

~ 193 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Mavri Mira Cemiyeti, azınlıkların kurduğu cemiyetler içerisinde en etkili olan ve en

geniş kapsamlı faaliyet gösteren cemiyettir.
✎ Yunan Kızılhaçı, Yunan Göçmenler Komisyonu, Rum İzcilik Okulu, Rum Patrikhanesi 1.
ve Trakya Komitesi bu cemiyeti desteklemiştir. I. Kordos,
II. Etnik-i Eterya,
III. Maccabi,
3) Etnik-i Eterya Cemiyeti (Rum) IV. Taşnak-Sütyun

✎ Rumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir. Yukarıdakilerden hangileri Rumlar tara-

fından kurulmuştur?
✎ Önceleri Yunanistan’ın bağımsızlığı için faaliyet gösteren cemiyet, daha sonra ise A) I ve II B) II ve IV C) I ve III
Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak (Megalo İdea) amacıyla faaliyetle- D) I, II ve IV E) II, III ve IV
rini sürdürmüştür.
✎ Bir diğer amacı da Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktır.
✎ Mavri Mira ve Pontus Rum Cemiyetleri ile ortak çalışmalar yürütmüştür.

4) Kordos Cemiyeti (Rum Göçmenleri Komisyonu) (Rum) 2. Yunanistan’dan gelen görevlileri Rum
göçmeni gibi göstererek Doğu Karade-
✎ Mavri Mira Cemiyeti’ni destekleyen bir cemiyettir. niz çevresine yerleştirmek ve bu yöre-
lerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmak
✎ Gizli adı “Kordos” olan ulusal mücadele karşıtı bu kuruluş, Rum Göçmenleri Mer- amacıyla kurulan, gizli adı Kordos olan
millî mücadele karşıtı örgüt aşağıdaki-
kez Komisyonu adıyla bilinmektedir. lerden hangisidir?
✎ Temel amaçları; İstanbul, Trakya, Trabzon, İzmir gibi yörelerde düzeni bozmak, A) Yunan Kızılhaçı
Yunanistan’dan gelen özel görevlileri Rum göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz B) Rum İzcilik Okulu
çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki Rum azınlığın sayısını çoğaltmaktır. C) Pontus Rum Cemiyeti
D) Mavri Mira Cemiyeti
E) Rum Göçmenleri Komisyonu
5) Hınçak ve Taşnak-Sütyun Cemiyetleri (Ermeni)
✎ Hınçak Cemiyeti, Ermeni Patriği Zaven Efendi tarafından 1887 yılında Cenevre’de
kurulmuştur.
✎ 1890’da Tiflis’te kurulan Taşnak-Sütyun Cemiyeti ise Doğu Anadolu’da bağımsız bir
Ermeni Devleti kurmayı amaçlamıştır.
3. 1890’da Tiflis’te kurulan ve temel amacı
✎ Adana’da kurulan Ermeni İntikam Alayı da bu cemiyetlerin yanı sıra Çukurova çev- Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni
resinde faaliyet göstermiştir. Devleti kurmak olan millî mücadele kar-
şıtı cemiyet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Maccabi Cemiyeti
6) Alyans - İsrailit ve Maccabi Cemiyetleri (Yahudi) B) Taşnak-Sütyun Cemiyeti
C) Pontus Rum Cemiyeti
✎ İstanbul’da “Gençlik Teşkilâtı” adıyla kurulan bu cemiyetler, Yahudilerin Anadolu’- D) Etnik-i Eterya Cemiyeti
daki çıkarlarını korumayı ve ileriki süreçte İsrail Devleti’ni kurmayı amaçlamıştır. E) Mavri Mira Cemiyeti

☸ Millî Varlığa Düşman Cemiyetler

 Saltanat ve hilâfet yanlısı olup, Türkler tarafından kurulmuşlardır.
 Anadolu’da başlayan “Kuvây-i Milliye” hareketini hayalcilikle suçlamışlardır. 4. 1919’da İstanbul’da kurulan, üyeleri ara-
sında Damat Ferit Paşa ve bazı devlet
 İtilaf Devletleri tarafından desteklenmiş, manda ve himaye fikrini savunmuşlar ve adamlarının da yer aldığı zararlı cemiyet
Anadolu’da millî bilinci yok etmeye çalışmışlardır. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Wilson Prensipleri Cemiyeti
B) Teâli-i İslâm Cemiyeti
1) İngiliz Muhipleri Cemiyeti C) Kürt Teâli Cemiyeti
D) İngiliz Muhipleri Cemiyeti
✎ 1919’da Sait Molla tarafından İstanbul’da kurulmuştur.
E) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası
✎ Kurtuluşun ancak İngiliz himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olacağını
savunmuştur.
✎ Padişah Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit Paşa cemiyetin üyeleri arasındadır. 1-A 2-E 3-B 4-D

~ 194 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti”

2) Wilson Prensipleri Cemiyeti

✎ Kurucuları arasında Halide Edip Adıvar, Refik Halit Karay ve Yunus Nadi vardır.
1.
✎ Kurtuluşun ancak ABD’nin himayesine (mandaterliğine) girmekle mümkün olabi- I. İngiliz Muhipleri Cemiyeti,
leceğini savunmuştur. II. Wilson Prensipleri Cemiyeti,
✎ Cemiyetin kurucuları, Sivas Kongresi’nde “manda ve himaye” fikrinin kesin olarak III. Hürriyet ve İtilaf Fırkası
reddedilmesiyle birlikte Millî Mücadele’ye katılmışlardır. Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücade-
lenin aksine, vatanın kurtuluşu için man-
da ve himaye fikrini savunmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3) Kürt Teâli Cemiyeti
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Wilson İlkeleri’ne dayanarak, İngiltere’nin himayesinde Güneydoğu Anadolu’da ba-
ğımsız bir Kürdistan Devleti kurmayı amaçlamıştır.
✎ İngilizler ve Ruslar tarafından desteklenmiş olmasına rağmen, bölge halkı tarafın-
dan destek görmemiştir.
2.
I. Teâli-i İslâm Cemiyeti
II. Nigehban Askerî Cemiyeti
4) Teâli-i İslâm Cemiyeti
III. İngiliz Muhipleri Cemiyeti
✎ İstanbul’da kurulmuş olup, vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı olmakla IV. Kürt Teâli Cemiyeti
mümkün olabileceğini savunmuştur. V. Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası
✎ Cemiyet özellikle Hürriyet ve İtilaf Fırkası tarafından desteklenmiştir. Yukarıdakilerden hangileri İtilaf Devletle-
ri’ne direnmenin yararsız olduğunu, kur-
✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkan Konya İsyanı’nda önemli rol oynamış, ancak halktan tuluşun ancak padişah, halife ve hükû-
fazla destek görememiştir. metin emirlerine bağlı kalmakla gerçek-
leşebileceğini savunmuştur?
A) I ve II B) I ve V C) III ve IV
D) II ve V E) IV ve IV
5) Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası
✎ Vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı kalmakla mümkün olabileceğini sa-
vunmuştur.
✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmış, Damat Ferit Paşa Hükûmeti’ni desteklemiştir.

3. Aşağıdakilerden hangisi, Türk ve Müslü-

manların kurduğu Millî Mücadele karşıtı
6) Hürriyet ve İtilaf Fırkası cemiyetlerden biri değildir?
A) İngiliz Muhipleri Cemiyeti
✎ 1911’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin karşıtı olarak kurulan bu fırka, dönemin en
B) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
büyük muhalefet partisidir.
C) Kürt Teâli Cemiyeti
✎ TBMM’ye karşı çıkan isyanları desteklemiş, manda ve himayenin en iyi çözüm yolu D) Wilson Prensipleri Cemiyeti
olduğunu benimsemiştir. E) Mavri Mira Cemiyeti
✎ Millî Mücadele’yi yok etmeye çalışan bu fırka, Alemdar ve Peyam-ı Sabah gazete-
lerinde görüşlerini yayımlamıştır.

4. Saltanat ve hilâfet makamını güçlendir-

7) Nigehban Askerî Cemiyeti mek amacıyla Millî Mücadele Döneminde
kurulan Teâli-i İslâm Cemiyeti, özellikle
✎ “Askerlerin Bekçileri” anlamına gelen bu cemiyet, emekli subay tarafından kurul- aşağıdaki kuruluşların hangisi tarafından
muştur. desteklenmiştir?

✎ Kendisini Millî Mücadele’nin düşmanı olarak gören cemiyet, iç isyanları destekle- A) Hürriyet ve İtilaf Fırkası
miştir. (Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları) B) İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
C) Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti
D) Kars İslâm Şûrası
E) Vilâyet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u
8) Trabzon Havâlisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti Milliye Cemiyeti
✎ Trabzon’da özerk bir yapının oluşturulması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesini
savunmuştur.
✎ Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır. 1-E 2-B 3-E 4-A

~ 195 ~
“XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” KPSS / Tarihin Pusulası

VI. KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ

✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da başlayan işgallere karşı olu- 1.
şan bölgesel nitelikli direniş örgütlerine Kuvây-i Milliye (Ulusal Güç) denir. I. Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgalle-
re seyirci kalması,
II. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali,
Kuvây-i Milliye’nin Ortaya Çıkış Nedenleri
III. Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can
ve mal güvenliğini koruyamaması
❆ Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkması Yukarıdakilerden hangileri Kuvây-i Milli-
❆ Mondros Ateşkes Anlaşması uyarınca Türk Ordusu'nun terhis edilmesi ye’nin ortaya çıkış nedenleri arasında
yer alır?
❆ Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin işgallere seyirci kalması ve herhangi bir giri- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
şimde ve faaliyette bulunmaması D) II ve III E) I, II ve III
❆ İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali ve Yunan mezalimi
❆ İtilaf Devletleri’nin Mondros Ateşkes Anlaşması’nın hükümlerini tek taraflı
uygulayarak savunmasız kalan Anadolu’yu yer yer işgal etmeleri
❆ Osmanlı hükûmetinin Türk halkının can ve mal güvenliğini koruyamaması
2. Aşağıdakilerden hangisi, Kuvây-i Milliye
❆ Halkın milliyetçi ve yurtsever bilince sahip olması birliklerinin özelliklerinden biri değildir?

❆ Halkın milletini koruyarak bağımsızlığına, bayrağına, egemenliğine, A) Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde
son derece etkili olmuşlardır.
hürriyetine kavuşma isteği
B) Bölgesel isyanların bastırılmasında etki-
li olmuşlardır.
C) İşgallere karşı halkın tepkisi sonucu
Kuvây-i Milliye’nin Sağladığı Faydalar ve Özellikleri ortaya çıkmıştır.
D) Düşmanı oyalamış ve düzenli orduya
zaman kazandırmışlardır.
❆ Milli Mücadele’nin ilk silahlı direniş gücü olmuşlardır. E) Topyekûn değil, bölgesel savunma
❆ Mondros Ateşkes Anlaşması’ndan sonra Anadolu’nun işgali üzerine başlayan amaçlı faaliyet göstermiştir.
bölgesel hareketlerdir.
❆ Kuvây-i Milliye birlikleri arasında ilişki az olup, kendi bölgelerini kurtarmaya
çalışmışlardır. Tek bir merkeze bağlı değillerdir.
❆ Mondros ile terhis edilen askerler de bu harekete katılmışlardır.
3. Kuvây-i Milliye birlikleri TBMM açıldıktan
❆ Düzenli orduya zaman kazandırmıştır.
sonra aşağıdaki kurumlardan hangisine
❆ Halkın işgal altındayken son umudu olmuştur. bağlanmıştır?

❆ Halkın örgütlenmesi birlik, beraberlik ve dayanışma gibi duyguların A) TBMM’ye bağlı düzenli orduya
gelişmesine katkıda bulunmuştur. B) Batı Cephesi Komutanlığı’na
C) Millî Savunma Bakanlığı’na
❆ TBMM açıldıktan sonra Kuvây-ı Milliye birlikleri Millî Savunma Bakanlığı’na
D) Genel Kurmay Başkanlığı’na
bağlanmıştır.
E) XV. Kolordu Komutanlığı’na

Kuvây-i Milliye’nin Kaldırılma Nedenleri

❆ Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilmemeleri

4. Aşağıdakilerden hangisi Kuvây-i Milliye
❆ Dağınık, düzensiz olmaları ve TBMM’nin otoritesi altına girmek istememeleri birliklerinin kaldırılma nedenlerinden biri
❆ Düzenli düşman ordularını durduracak güçten yoksun olmaları değildir?
A) Askerlik tekniğini yeteri kadar iyi bilme-
❆ İşgalleri kesin olarak durduramamaları
meleri
❆ Halktan zorla para ve eşya toplamaları B) TBMM’ye karşı ayaklanma çıkarmaları
❆ Suçlu gördüklerini kendileri cezalandırmaları C) Halktan zorla para ve eşya toplamaları
D) Suçlu gördüklerini kendileri cezalandır-
❆ Anadolu’nun kesin olarak işgallerden kurtarılmak istenmesi
maları
❆ Düzenli Ordu’nun kurulması E) Düzenli düşman ordularını durduracak
güçten yoksun olmaları

 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’nun kurulması ile Kuvây-i Milliye kaldırılmıştır. Bu ge-
lişme üzerine, Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe gibi bazı Kuvây-i Milliye liderleri,
düzenli orduya katılmayıp TBMM’ye karşı isyan etmiştir. 1-E 2-A 3-C 4-B

~ 196 ~
 X. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE
(HAZIRLIK DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “2-3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(1) (3) (-) (2) (1) (3) (3) (3) (1) (3) (1) (2) (1)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(5) (4) (3) (1) (2) (2) (4) (2)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, her yıl ortalama “2-3” sorunun geldiği bu üniteyle ilgili 2013 KPSS’de “1”
soru sorulmuştur. Bu üniteden genellikle Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongrele-
ri, Misâk-ı Millî ve Millî Mücadele’de Basın-Yayın konularından soru sorulmaktadır. Millî
Mücadele Hazırlık Dönemi’ndeki olaylar sonraki süreçte gelişen olayların kavranması ba-
kımından son derece önemlidir.
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

MİLLÎ MÜCADELE
(HAZIRLIK DÖNEMİ) 1. Aşağıdakilerden hangisi Mustafa Kemal
Paşa’nın Mondros Ateşkes Antlaşması
sonrasında İstanbul’a geldiğinde yaptığı
çalışmalardan biri değildir?
A) Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile
Samsun’a Amasya Sivas Temsil Misâk-ı Millî birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır.
Çıkış Genelgesi Kongresi Heyeti’nin Kararları’nın B) Meclis içerisinde güç ve taraftar kazan-
(Tamimi) Ankara’ya Kabulü maya çalışmıştır.
Gelişi
C) Millî direniş için bir cemiyet kurmuştur.
D) Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu al-
Havza Erzurum Amasya Son Osmanlı İstanbul’un masını önlemeye çalışmıştır.
Genelgesi Kongresi Görüşmeleri Mebusan Resmen İşgali
(Protokolü) Meclisi’nin E) Padişah Vahdettin ile görüşmüştür.
Toplanması

I. MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’A GELİŞİ VE ÇALIŞMALARI 2. Millî Mücadele Dönemi’nde görülen;

✎ İtilaf Devletleri’nin 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan I. Sivas Kongresi,
sonra Anadolu’yu işgale başlaması, Mustafa Kemal’i Türk milletinin içine düştüğü II. İstanbul’un işgali,
bu kötü durum karşısında harekete geçirmiştir. III. Amasya Genelgesi
✎ Mondros Ateşkes’i imzalandığı sırada Adana’da Yıldırım Orduları Komutanı iken gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
halkı işgallere karşı mücadeleye davet etmiş, ayrıca burada Ali Fuat Paşa ile de
görüşerek mücadelenin gerekliliği üzerinde bir kez daha durmuştur. A) I, II, III B) I, III, II C) II, III, I

✎ Merkezden çağrılması üzerine İstanbul’a gelen Mustafa Kemal, işgal donanmala- D) III, II, I E) III, I, II
rını gördüğünde “Geldikleri gibi giderler” diyerek millî mücadelenin başlatılması
gerektiğini ve buna olan inancını net olarak ortaya koymuştur.
✎ Mustafa Kemal Anadolu’ya geçmeden önce geldiği İstanbul’da; 3. Mondros Ateşkesi’nden sonra İstanbul’a
gelen Mustafa Kemal Paşa, Fethi Bey’le
 Düşüncelerini yaymak için Fethi Bey ile birlikte Minber gazetesini çıkarmıştır. birlikte;
 Meclis içerisinde güç kazanmaya çalışmıştır. I. Minber,
 Padişah Vahdettin ile görüşmüştür. II. Hâkimiyet-i Milliye,
III. İrâde-i Milliye
 Tevfik Paşa Hükûmeti’nin güvenoyu almasını önlemeye çalışmıştır.
gazetelerinden hangilerini çıkararak dü-
✎ Mustafa Kemal tüm bu çalışmalarına rağmen İstanbul’da bir şey yapamayacağını şüncelerini yaymaya çalışmıştır?
anlamış ve bir an önce Anadolu’ya geçmeye karar vermiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III

II. MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919)

4. Samsun ve civarındaki çatışmaları dur-
✎ Bu sırada Karadeniz’de (Samsun ve çevresinde) karışıklık çıkaran Rumlar, Mondros durması için İstanbul Hükûmeti tarafın-
Ateşkesi’nin 7. maddesine dayanarak işgallerini haklı göstermeye çalışmışlardır. dan Mustafa Kemal’e verilen resmî görev
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Bu gelişmeler üzerine İstanbul Hükûmeti (Damat Ferit Paşa), İngiltere’nin de bas- A) Ataşemiliterlik
kısıyla, bölgeye çok geniş yetkilerle bir komutanın gönderilmesine karar vermiştir. B) IX. Ordu Müfettişliği
Bu durum Anadolu’ya geçmek isteyen Mustafa Kemal’e aradığı fırsatı yaratmıştır. C) Yıldırım Orduları Komutanlığı
✎ Mustafa Kemal, Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından IX. Ordu Müfettişi olarak D) Kurmay Yüzbaşılık
bölgeye atanmıştır. E) Başkomutanlık

✎ IX. Ordu Müfettişi göreviyle Samsun’a gönderilen Mustafa Kemal Paşa’nın yetkili
olduğu iller arasında Sivas, Erzurum, Van ve Trabzon bulunmakta olup, ayrıca ken-
disine birtakım görevler verilmişti. Bu görevler arasında şunlar vardı:
5. Damat Ferit Paşa Hükûmeti tarafından
 Bölgede güvenliği sağlamak IX. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen
Mustafa Kemal’in yetkili olduğu iller ara-
 Bölgedeki halkın elinde bulunan silah ve cephaneyi almak
sında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
 Halkı mücadeleye davet eden ve onlara silah tedarik eden grupları dağıtmak
A) Trabzon B) Erzurum C) Sivas
✎ Ancak Mustafa Kemal’in amacı ise, “Anadolu’da Millî Mücadele’yi başlatmak ve D) İzmir E) Van
millî egemenliğe dayalı tam bağımsız bir Türk Devleti kurmaktı.”
✎ 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan Bandırma Vapuru ile hareket eden Mustafa Kemal,
19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmıştır. 1-C 2-E 3-A 4-B 5-D

~ 199 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Samsun’da Mıntıka Palas Oteli’nde kalan Mustafa Kemal Paşa, bölgede birtakım
güvenlik tedbirleri aldıktan sonra Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir gibi komutanlarla
bağlantı kurmuş ve bağımsızlık mücadelesi konusunda fikir birliğine varmıştır. 1. Mustafa Kemal Paşa, İstanbul Hükûmeti'ne
22 Mayıs 1919'da Samsun'dan gönderdiği
raporunda: "Türklerin yabancı himayesine
tahammülünün olmadığı ve Yunanlıların İz-
❆ Samsun Raporu mir'i işgale haklarının olmadığını" bildirmiş-
tir.
✎ Mustafa Kemal’in 22 Mayıs 1919’da İstanbul’a gönderdiği rapordur. Buna göre, Mustafa Kemal Paşa'nın aşa-
ğıdakilerden hangisini savunduğu söyle-
✎ Bu raporda; bölgedeki karışıklıklara Türklerin değil Rumların ve işgalci İngilizlerin nebilir?
sebep olduğunu, Türklerin manda ve himayeye karşı olduğunu ve İzmir’in işgalinde A) Uluslararası barışı
Yunanlıların haksız olduğunu bildirmiştir.
B) Laikliği
C) Bağımsızlığı
 Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışı ile birlikte Millî Mücadele fiilen başlamıştır. D) Emperyalizmi
E) Mandater yönetimi

✎ Mustafa Kemal, şehrin güvenlik sorunları ve Rum çetelerinin faaliyetleri nedeniyle

25 Mayıs 1919’da Havza’ya geçmiştir.

III. HAVZA GENELGESİ (28 MAYIS 1919) 2. Havza Genelgesi'nin;

I. İstanbul Hükûmeti'ne işgalleri protesto
✎ Mustafa Kemal Havza’da yayınladığı genelgeyle, İzmir’in işgalini protesto eden tel- eden telgraflar çekilmelidir.
graflar çekilmesini ve işgallere karşı mitingler düzenlenmesini istemiştir. II. Azınlıklara yönelik saldırgan tutumlara
izin verilmemelidir.
 Havza Genelgesi “millî bilincin” uyandırılması yolunda atılan ilk adımdır. Özellikle III. Ülke çapında işgalleri kınayan mitingler
miting ve protesto gibi kavramlar bu bilincin uyandırılmasına çalışıldığının kanıtıdır. ve protestolar yapılmalıdır.
duyurularından hangileri, ülke çapında
işgallerin yayılmasına karşı bir önlem ni-
✎ 30 Mayıs 1919’da Havza’da düzenlenen mitinge bizzat Mustafa Kemal de katılmış, teliği taşımaktadır?
işgallere, İtilaf güçlerine ve Mondros Ateşkesi’ne ilk kez açıkça karşı çıkmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Mustafa Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesinin uygulanmasını ön- D) I ve II E) II ve III
lemek amacıyla, halktan azınlıklara kötü davranmamalarını istemiştir.

 Havza Genelgesi’yle resmî görevinin dışına çıkan Mustafa Kemal Paşa, bu gelişme
sonrasında ilk kez İstanbul’a geri çağrılmış, ancak O, bu çağrılara kulak asmamıştır.

3. Mustafa Kemal Paşa, resmî görevinin dı-

şına çıktığı gerekçesiyle aşağıdaki geliş-
melerin hangisinden sonra ilk kez İstan-
bul’a geri çağrılmıştır?
IV. AMASYA GENELGESİ (TAMİMİ) (22 HAZİRAN 1919)
A) Amasya Görüşmeleri
✎ Mustafa Kemal, Havza’da güvenliğin tehlikede olduğunu fark ederek 13 Haziran B) Erzurum Kongresi
1919’da Amasya’ya geçmiştir. C) Sivas Kongresi
✎ Mustafa Kemal, Amasya’da halka yaptığı ilk konuşmasında “Amasyalılar! Padişah D) Havza Genelgesi
ve hükûmet düşmanın elinde esirdir. Memleket elden gitmek üzeredir. Bu kötü E) Amasya Genelgesi
vaziyete çare bulmak için sizlerle işbirliği yapmaya geldim.” demiştir.

 Mustafa Kemal’in bu çağrısı üzerine, Amasya halkından Abdurrahman Kâmil Hoca

biriktirdiği 5 altınını Millî Mücadele’ye ilk yardım olarak Mustafa Kemal’e vermiştir.
4. Amasya Genelgesi’nde, aşağıdakilerden
hangisinin imzası ya da onayı yoktur?
✎ Amasya’da Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile bulu- A) Ali Fethi Bey B) Rauf Bey
şan Mustafa Kemal, onlarla hazırlanacak genelgenin taslağı üzerinde görüşmüş ve
C) Mustafa Kemal D) Refet Bey
22 Haziran 1919’da Amasya Genelgesi imzalanmıştır.
E) Kâzım Karabekir
✎ Bu genelgeyi ayrıca telgraf yoluyla, Erzurum’daki XV. Kolordu Komutanı Kâzım Ka-
rabekir ile Konya’daki II. Ordu Müfettişi Mersinli Cemal Paşa onaylamıştır.
 Böylece Millî Mücadele ordunun desteğini alarak kişisellikten çıkmıştır. 1-C 2-B 3-D 4-A

~ 200 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

✎ Amasya Genelgesi, Mustafa Kemal tarafından halkın örgütlenmesini sağlamak ve

mücadeleyi bir programa göre yürütmek amacıyla yayımlanmıştır.
1. Amasya Genelgesi'nde, "Milletin bağım-
sızlığını, yine milletin azim ve kararı kurta-
A. Amasya Genelgesi’nin Başlıca Maddeleri racaktır." ilkesine yer verilmesi aşağıdaki-
lerden hangisinin değişeceğinin bir gös-
tergesidir?
A) Mebusan Meclisi'ndeki üyelerin
 Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir.
B) Ülkedeki egemenlik anlayışının
 Bu madde Millî Mücadele’nin gerekçesini belirtmektedir. C) Merkezden yönetimin
 Millî birlik ve bağımsızlığın gerekliliği ortaya konmuştur. D) Başka devletlerle yapılan antlaşmaların
E) İstanbul Hükûmeti'nin
 İstanbul Hükûmeti üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmemekte, işgallere
seyirci kalmakta ve milletimizi yok saymaktadır.
 Bu madde Millî Mücadele’nin bir diğer gerekçesini belirtmektedir.
 İstanbul Hükûmeti’ne karşı çıkılmıştır.
2. Amasya Genelgesi'nde, "Her türlü etkiden
uzak, ulusal bir kurulun oluşturulması ge-
 Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. rektiği" ilkesi de yer bulmuştur.
 Bu madde Millî Mücadele’nin yöntemini belirtmektedir. Aşağıdakilerden hangisi, bu ilkeyi des-
tekleyen çalışmaların yapıldığına kanıt o-
 Rejimin (yönetim biçimi) ileride değişebileceğinin ilk sinyalleri verilmiştir. larak gösterilebilir?
 Padişah, halife, manda ve himayeye karşı çıkılmıştır. A) Temsil kurulunun oluşturulması
B) Ali Rıza Paşa Hükûmeti'nin kurulması
 Milletin sesini dünyaya duyurmak ve haklarını dile getirmek için, her türlü etki C) Mebusan Meclisi'nin toplanması
ve denetimden uzak millî bir heyet oluşturulacaktır. D) Düzenli ordunun kurulması
E) Erzurum Kongresi'nin toplanması
 Bu madde ile Temsil Heyeti’nin oluşturulacağı ilk kez belirtilmiştir.
 Millî Mücadele’nin kurumsallaşması amaçlanmıştır.

 Anadolu’nun güvenli bir bölgesi olan Sivas’ta millî bir kongre toplanacaktır.
 Bu madde ile birlik ve beraberlik sağlanmak istenmiştir.
3. Amasya Genelgesi'nin;
 Mücadelenin merkezî bir yapıya dönüşmesi hedeflenmiştir. I. Sivas Kongresi'ne katılacak delegeleri,
millî cemiyetler ve belediyeler seçecek-
 Bu kongreye her ilden halkın güvenini kazanmış 3’er delege katılacaktır. tir.
II. Her türlü etki ve denetimden uzak, millî
 Bu kararla amaçlanan millet iradesini hâkim kılmaktır. bir kurul oluşturulmalıdır.
 Millî Mücadele’yi kişisel bir mücadele olmaktan çıkarıp halka mâl etmek, III. Milletin istiklâlini, yine milletin azim ve
böylece katılımları artırmak hedeflenmiştir. kararı kurtaracaktır.
kararlarından hangileri, doğrudan salta-
 Sivas Kongresi’ne katılacak temsilcileri Müdâfaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak nat ve imparatorluk düzenine karşı bir
tutum izlenildiğinin göstergesidir?
Cemiyetleri ile belediyeler seçecektir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Bu madde ile halk iradesi ve yerel güçler ön plâna çıkarılmak istenmiştir.
D) I ve III E) II ve III
 Askerler ve sivil yöneticiler görev yerlerini terk etmeyecek ve ordular
kesinlikle dağıtılmayacaktır.
 Bu madde ile Mondros Ateşkes Antlaşması’nın “Osmanlı orduları derhal
terhis edilecek” hükmüne açıkça karşı çıkılmıştır.
4. Amasya Genelgesi'nde, aşağıdakilerden
hangisiyle ilgili herhangi bir karara yer
 Doğu illeri adına Erzurum’da bir kongre toplanacaktır. Erzurum’a gidecek
verilmemiştir?
delegeler kongreden sonra derhal Sivas’a geleceklerdir.
A) Vatanın bütünlüğü
B) Milletin bağımsızlığı
 Kötü bir durumla karşılaşılmaması için alınan bu kararlar millî bir sır olarak
C) Halifeliğin devamı
saklanacaktır.
D) Millet egemenliği
E) Millî mücadelenin yöntemi

 Amasya Genelgesi’nde, azınlıklara siyasî egemenliği ve sosyal dengeyi bozacak

imtiyazlar verilmemesini öngören herhangi bir hüküm yer almamıştır.
1-B 2-A 3-E 4-C

~ 201 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

B. Amasya Genelgesi’nin Önemi ve Özellikleri

✎ Kurtuluş Savaşı’nın amaç, gerekçe ve yöntemi ilk kez belirtilmiştir. 1. Millî Mücadele’nin plân ve programı, ilk
✎ Millî Mücadele’nin programını belirten resmî bir belgedir. kez aşağıdakilerden hangisinde hazırlan-
mıştır?
✎ İlk kez millî egemenlikten bahsedilerek rejimin değişeceğinin sinyali verilmiştir. A) Mebusan Meclisi
✎ İlk kez ulusal bir kongrenin (Sivas Kongresi) toplanması istenmiştir. B) Amasya Genelgesi
C) Sivas Kongresi
✎ Temsil Heyeti’nin oluşturulması ilk kez gündeme gelmiştir.
D) Havza Genelgesi
✎ Mustafa Kemal’in IX. Ordu Müfettişi olarak yaptığı son resmî faaliyetidir. E) Erzurum Kongresi
✎ Millet egemenliği esasını öngördüğü için bir “İhtilâl Bildirisi” niteliği taşımaktadır.

 Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nin ardından “Artık İstanbul Anadolu’ya hâkim 2. Mustafa Kemal Paşa’nın Osmanlı Devleti
değil, tâbi olmak zorundadır.” diyerek millet egemenliğinin gerçekleşmesi yolunda adına yürüttüğü son resmî görev, aşağı-
önemli bir adım atmıştır. dakilerden hangisidir?
A) Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı
B) Sofya Ataşemiliterliği
✎ Amasya Genelgesi’nden sonra Mustafa Kemal, İtilaf Devletleri’nin de baskısıyla, İs- C) Anafartalar Grup Komutanlığı
tanbul Hükûmeti adına İçişleri Bakanı Ali Kemal Bey tarafından tekrar İstanbul’a D) 9. Ordu Müfettişliği
geri çağrılmış, ancak O “sadece padişahtan emir alabileceğini” belirterek zaman E) Hareket Ordusu Kurmay Başkanlığı
kazanmaya çalışmıştır.

V. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919) 3. 8-9 Temmuz 1919 gecesi ordu müfettişli-
ği ve askerlik görevlerinden istifa eden
✎ Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nden sonra Kâzım Karabekir’in daveti üzerine 3 Mustafa Kemal Paşa’nın, Millî Mücadele
Temmuz 1919’da Erzurum’a geçmiştir. sürecinde sivil olarak gerçekleştirdiği ilk
faaliyet aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Bu sırada İstanbul Hükûmeti tarafından tekrar geri çağrılan Mustafa Kemal, yine
A) Erzurum Kongresi’ni toplaması
bu çağrıya kulak asmayınca 8-9 Temmuz 1919 gecesi görevinden alındığı mesajını
B) Havza Genelgesi’ni yayımlaması
almıştır. Bu gelişme üzerine aynı gece kendisi de hem ordu müfettişliği görevinden
C) Sivas Kongresi’ne başkanlık etmesi
hem de askerlik mesleğinden istifa etmiştir.
D) Amasya Görüşmeleri’ne katılması
✎ 8-9 Temmuz gecesi resmî görevi sona eren Mustafa Kemal’in en büyük destekçisi, E) İrâde-i Milliye Gazetesi’ni çıkarması
“Ben ve kolordum, emrinizdeyiz paşam” diyen XV. Kolordu Komutanı Kâzım Kara-
bekir Paşa olmuştur.

A. Kongrenin Toplanma Amaçları 4. Erzurum Kongresi’nin toplanmasında;

I. Trabzon Muhafaza-i Hukuk,
 Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ermeni devletinin kurulmasını önlemek
 Karadeniz’in doğusunda bir Rum devletinin kurulmasını engellemek II. Millî Kongre,
 Doğudaki tüm yerel kuvvetleri birleştirmek III. Anadolu Kadınları Müdâfaa-i Vatan,
IV. Şark Vilâyetleri Müdâfaa-i Hukuk-ı Millî
✎ Kongrenin toplamasında; Şark Vilâyetleri Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ile cemiyetlerinden hangilerinin rolü olduğu
Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti etkili olmuştur. söylenebilir?
✎ Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919’da; Bitlis, Erzurum, Sivas, Trabzon ve Van’dan A) I ve IV B) II ve III C) II ve IV
gelen delegelerin katılımıyla toplanmıştır. Diyarbakır, Elazığ ve Mardin vilâyetleri D) I , II ve III E) II, III ve IV
ise valilerin engellemesinden dolayı kongreye delege gönderememiştir.

DELEGE (ÜYE) GÖNDEREN İLLER

BİTLİS EERZURUM SİVAS TRABZON + VAN 5. Aşağıdaki illerden hangisi Erzurum Kon-
gresi’ne delege göndermemiştir?
A) Erzurum B) Trabzon C) Van
DELEGE GÖNDERMEYEN İLLER D) Bitlis E) Mardin

DİYARBAKIR ELAZIĞ MARDİN 1-B 2-D 3-A 4-A 5-E

~ 202 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

✎ Erzurum Kongresi’nde, Sivas Kongresi’ne katılmak üzere Başkanı Mustafa Kemal

olan ve sadece Doğu bölgelerini temsil eden 9 kişilik Temsil Heyeti (Temsilciler
Kurulu / Heyet-i Temsiliye) seçilmiştir. 1. Aşağıdakilerden hangisi, Erzurum Kon-
gresi kararlarından biri değildir?
A) Anadolu’daki bütün direniş cemiyetleri
B. Erzurum Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk
Cemiyeti” adı altında birleştirilecektir.
B) İstanbul Hükûmeti yetersiz kaldığında
 Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. geçici bir hükûmet kurulacaktır.
C) Manda ve himaye kabul edilemez.
 Bu madde ile ilk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir.
D) Hıristiyan unsurlara ve diğer azınlıklara,
 Misâk-ı Millî’nin temelleri atılmıştır. siyasî ve sosyal dengemizi bozacak ay-
rıcalıklar verilemez.
 Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı, saltanat ve hilâfetin korunması için E) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür,
bölünemez.
Kuvây-i Milliye’yi âmil (etkin) ve millî irâdeyi hâkim kılmak esastır.
 Bu madde ile ulus egemenliğine dayalı bir yönetime vurgu yapılmıştır.
 Saltanatın ve hilâfetin korunmak istenmesi ulusal egemenlikle çelişse de, 2. Erzurum Kongresi'nde, Meclis-i Mebusan'ın
bunda ortamın henüz böyle bir değişikliğe hazır olmayışı etkili olmuştur. hemen toplanması ve hükûmetin denetim
altına alınması yönünde bir karar çıkmıştır.
 Hıristiyan halka ve diğer azınlıklara siyasî hâkimiyetimizi ve sosyal dengemizi Erzurum Kongresi'nde bu yönde bir ka-
rar alınmasının aşağıdakilerden hangisi-
bozucu özel haklar (imtiyazlar) verilemez. ne yönelik olduğu savunulabilir?
 Bu madde ile her türlü ayrıcalığa karşı tam bağımsızlık amaçlanmıştır. A) Kapitülasyonları kaldırmaya
B) Saltanat düzenine son vermeye
 Manda ve Himaye (Koruma ve Güdüm) kabul edilemez. C) Azınlık ayaklanmalarını önlemeye
 Bu madde ile ilk kez manda fikrine açıkça karşı çıkılmış ve tam bağımsızlık D) İtilaf Devletleri ile uzlaşmaya
hedeflenmiştir. E) Ulusal iradeyi etkin kılmaya

 Mevcut merkezî hükûmet (İstanbul Hükûmeti) vatanın bağımsızlığını

sağlayamazsa geçici bir hükûmet kurulacaktır. Bu hükûmetin üyeleri Millî 3. Erzurum Kongresi'nde alınan aşağıdaki
Kongre tarafından seçilecektir. kararlardan hangisi, kongrenin bölgesel
amaçlar için toplandığının doğrudan bir
 Bu madde ile ilk kez yeni bir hükûmetin gerekliliğinden bahsedilmiştir. göstergesidir?
A) Manda ve himaye kabul edilemez.
 Her türlü yabancı devletin işgaline ve müdahalesine karşı Osmanlı Devleti’nin B) Doğu'daki tüm direniş cemiyetleri "Doğu
dağılması halinde millet birleşerek buna karşı koyacaktır. Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti" adı
altında birleştirilecektir.
 Bu madde ile Doğu Anadolu’daki tüm cemiyetler birleştirilmiştir.
C) Yurdumuzun bütünlüğünü bozma ama-
cı olmayan bir devletin teknik, sanayi ve
 Mebusan Meclisi’nin derhal toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis malî yardımı kabul edilebilir.
tarafından kontrol edilmesi için çalışılacaktır. D) Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür,
bölünemez.
 Bu madde ile yönetimde halk iradesi ön plâna çıkarılmak istenmiştir.
E) Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsız-
 İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir. lığının korunması için Kuvây-ı Milliye’yi
etkin, millî iradeyi hâkim kılmak esastır.
 Vatanın bağımsızlığını ve yurdumuzun bütünlüğünü bozma amacı olmayan
herhangi bir devletin teknik, sanayi ve malî yardımı kabul edilebilir.
 Bu madde ile yabancı devletlerle ilişkilerin korunması ve dış politika
esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır. 4. Erzurum Kongresi kararlarında yer alan,
“Millî Meclis derhal toplanmalı ve hükûmet
işleri meclis denetiminde yürütülmelidir."
hükmü, hükûmetin alacağı kararlara;
I. evrensellik,
II. bölgesellik,
C. Erzurum Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri III. meşruluk
özelliklerinden hangilerini kazandırmaya
✎ Toplanış bakımından bölgesel, aldığı kararlar bakımından ulusal bir kongredir. yöneliktir?
✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Sadece Doğu bölgelerini temsil eden ve 9 kişiden oluşan Temsil Heyeti Mustafa D) I ve II E) II ve III
Kemal’in başkanlığında ilk kez burada oluşturulmuştur.
✎ İlk kez ulusal sınırlardan bahsedilmiştir. 1-A 2-E 3-B 4-C

~ 203 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İlk kez manda ve himaye reddedilmiştir. (Tam bağımsızlık)

✎ İlk kez millî egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurma düşüncesi oluşmuştur.
1. Millî Mücadele döneminde "Temsil Heyeti"
✎ İlk kez Mebusan Meclisi’nin toplanması istenmiştir. ilk kez aşağıdakilerden hangisinde oluş-
turulmuştur?
✎ İlk kez Misâk-ı Millî kararlarının esasları belirlenmiştir.
A) Nazilli Kongresi
✎ Kongre bir yasama organı gibi hareket etmiş, Temsil Heyeti de onun bir yürütme B) Erzurum Kongresi
organı (hükûmet) şeklini almıştır. C) Amasya Protokolü
D) Balıkesir Kongresi
E) Sivas Kongresi

VI. BÖLGESEL KONGRELER

ADI TARİH BAŞKANI ÖZELLİKLERİ
2. Millî Mücadele’de “Gâlip Hoca” lâkabıyla
 1919-1920 yılları arasında toplam 5 yer alarak Nazilli Kongresi’nin başkanlı-
kongre toplanmıştır. ğını yapan kişi aşağıdakilerden hangisi-
 Yunanlılara karşı mücadele kararı dir?
alınmıştır. A) Fevzi Çakmak B) İsmet İnönü
BALIKESİR Hacim
(1919-1920)  Padişaha bağlılık bildirilmiştir. C) Celâl Bayar D) Mustafa Kemal
KONGRELERİ Muhittin Bey
 Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin
E) Ali Fethi Okyar
oluşmasında etkili olmuştur.
 Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi
kararı alınmıştır.

I. Nazilli Kongresi  Nazilli işgal altında olduğu için kongre

toplantıları Muğla’da yapılmıştır. 3.
(6-8 Ağustos 1919)
 Kuvây-i Milliye’nin güçlendirilmesi I. Balıkesir,
NAZİLLİ II. Nazilli Kongresi Celâl Bayar kararı alınmıştır.
II. Erzurum,
KONGRELERİ (19-24 Eylül 1919) (Gâlip Hoca)  Celâl Bayar “Gâlip Hoca” lâkabıyla
kongre başkanlığını yürütmüştür. III. Pozantı,
III. Nazilli Kongresi
 Celâl Bayar’ın bir diğer lâkabı da IV. Afyon
(6 Ekim 1919) Reşad-ı Sâni’dir.
Mustafa Kemal, yukarıdaki kongrelerden
hangilerine katılmamıştır?
 Yunanlılara karşı sonuna kadar
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
mücadele kararı alınmıştır.
 Kongrede gerektiğinde Yunanlılara D) I ve IV E) III ve IV
karşı İtilaf Devletleri’nden yardım
ALAŞEHİR Hacim alınabileceği fikri ortaya atılmıştır.
16-25 Ağustos 1919
KONGRESİ Muhittin Bey  Bu durum mandacı zihniyete halâ
sıcak bakanların olduğunu açıkça
göstermektedir.
 Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nin 4. Kuvây-i Milliye’nin desteklenmesi ve Batı
oluşmasında etkili olmuştur. Cephesi’nin oluşturulması ile ilgili karar
aşağıdakilerden hangisinde alınmıştır?
 Her türlü işgale karşı direnme çağrısı A) Erzurum Kongresi
Trakya
LÜLEBURGAZ yapılmıştır. B) Sivas Kongresi
31 Mart 1920 Paşaeli
KONGRESİ  Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi
Cemiyeti C) Amasya Genelgesi
reddedilmiştir.
D) Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri
 Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi ke- E) Nazilli ve Afyon Kongreleri
Trakya sinlikle reddedilmiştir.
EDİRNE
9-14 Mayıs 1920 Paşaeli  Silahlanma kararı alınmıştır.
KONGRESİ
Cemiyeti  Yunanlılara karşı mücadele çağrısı
yapılmıştır.

5. 16 Ağustos 1919’da Hacım Muhittin Bey

 Mustafa Kemal’in de katıldığı bu
AFYON başkanlığında toplanan ve gerektiğinde
2 Ağustos 1920 - kongrede Millî Mücadele’ye destek Yunanlılara karşı İtilaf Devletleri’nden de
KONGRESİ
olunması kararı alınmıştır. yardım alınabileceği fikrinin ortaya atıldı-
ğı kongre aşağıdakilerden hangisidir?
I. Pozantı Kongresi  Mustafa Kemal, Fevzi Çakmak ve bazı A) Nazilli B) Pozantı C) Balıkesir
(5 Ağustos 1920) milletvekilleri katılmıştır. D) Lüleburgaz E) Alaşehir
POZANTI
-  Kuvây-i Milliye’nin birleşme süreci
KONGRELERİ II. Pozantı Kongresi tamamlanmıştır.
(8 Ekim 1920)  Toplanan son kongredir.
1-B 2-C 3-A 4-D 5-E

~ 204 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

VII. SİVAS KONGRESİ (4-11 EYLÜL 1919)

✎ Erzurum Kongresi’nden sonra buradaki çalışmalarını tamamlayan Mustafa Kemal, 1. İstanbul Hükûmeti’nin direktifleriyle Ela-
2 Eylül 1919’da Sivas’a geçmiştir. zığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey ve Anka-
ra Valisi Muhittin Paşa;
✎ Kongre yeri olarak Sivas’ın tercih edilmesinde, buranın işgal edilmemiş olması ve
I. Erzurum,
ulaşım imkânlarına sahip olması etkili olmuştur.
II. Sivas,
✎ Mustafa Kemal Sivas Kongresi’nin yapılması için ilk duyuruyu Amasya Genelgesi’yle III. Pozantı
yapmıştı. Ancak bu duyuru doğrultusunda kongreye katılacak bazı delegeler, gerek
kongrelerinden hangisi ya da hangilerini
İstanbul Hükûmeti’nin ve gerekse bazı valilerin tutumu nedeniyle katılamamıştır. engellemek için faaliyet göstermiştir?
✎ Kongre, birtakım eksikliklere rağmen 4 Eylül 1919’da, o dönemde Mekteb-i Sultanî A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
olarak kullanılan binanın salonunda toplanmıştır.
D) I ve III E) II ve III
✎ Toplam 38 delegenin katıldığı ve 8 gün süren kongrenin ilk toplantısında, Mustafa
Kemal kongre başkanlığına seçilmiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi Sivas Kongre-

si’nin toplanma amaçlarından biri değil-
A. Kongreyi Engelleme Çalışmaları dir?
A) Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin
✎ Sivas Kongresi’nin büyük bir gizlilik içinde toplanması istenmişse de İtilaf Devletleri seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini
ve İstanbul Hükûmeti, kongrenin toplanacağından haberdar olmuştur. Bu gelişme sağlamak
üzerine İstanbul Hükûmeti, Mustafa Kemal’i tutuklatmak ve kongreyi dağıtmak için B) Millî Mücadele’yi tek bir merkezden yö-
bazı yöneticileri görevlendirmiştir. netmek
C) Erzurum Kongresi’nde alınan kararları
tüm yurda mâl etmek
☸ Ali Gâlip Olayı D) Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyet-
leri) tek çatı altında birleştirmek
✎ İstanbul Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’nin toplanmasını engellemek ve kongre üye-
lerini tutuklamak amacıyla Elazığ (Harput) Valisi Ali Gâlip Bey’i görevlendirmesi E) Devletin yeni yönetim biçimini belirle-
mek
olayıdır. Ancak Ali Gâlip kongreyi dağıtma girişiminde başarılı olamamıştır.
✎ Temsil Heyeti, Ali Gâlip Olayı’ndan sonra İstanbul (Damat Ferit Paşa) Hükûmeti ile
her türlü resmî ilişkiyi kesmiştir.
3. Sivas Kongresi devam ederken Elazığ Vali-
si Ali Galip Bey, Damat Ferit Paşa Hükûme-
☸ Muhittin Paşa Olayı ti tarafından kongreyi basmak ve kongreye
katılanları tutuklamakla görevlendirilmiştir.
✎ Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın kongreyi dağıtma girişimidir. Bu çabasında başarılı Bu durum, Mustafa Kemal tarafından öğre-
olamayan Muhittin Paşa, Çorum-Ankara yolunda tutuklanarak Sivas’a getirilmiştir. nilmiş ve Ali Galip etkisiz hale getirilmiştir.

✎ Ancak koyu bir İstanbul taraftarı olan Muhittin Paşa, Millî Mücadele’yi baltalamaya Bu bilgiye göre;
çalıştığı için İstanbul’a gönderilmiştir. Yerine de Yahya Gâlip Bey vali seçilmiştir. I. Damat Ferit Paşa Hükûmeti düşmüştür.
II. İstanbul Hükûmeti, Millî Mücadele'yi yok
etmeye çalışmıştır.
III. İstanbul Hükûmeti'nin Sivas Kongresi'ni
B. Kongrenin Toplanma Amaçları engelleme girişimi başarısız olmuştur.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
 Millî Mücadele’yi tek merkezden yönetmek
 Anadolu’daki tüm millî güçleri (cemiyetleri) tek çatı altında birleştirmek A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Erzurum Kongresi’nde alınan kararları tüm yurda mâl etmek D) I ve III E) II ve III
 Millî Mücadele’nin millî bir kongrenin seçeceği Temsil Heyeti ile yönetilmesini
sağlamak

4. Sivas Kongresi’nde;
C. Kongrede En Çok Tartışılan Konular I. kongre başkanlığı,
II. manda ve himaye,
✎ Sivas Kongresi’nde Mustafa Kemal’in kongre başkanı seçilmesi ve ABD mandası III. millî güçlerin birleştirilmesi
en çok tartışılan konular olmuştur. konularından hangilerinde kongre üyele-
✎ Mustafa Kemal kongrede özellikle en çok ABD Mandası sorunu ile uğraşmıştır. Bu ri arasında sorun yaşanmıştır?
sorun nedeniyle bazı arkadaşları O’nun kongreye başkan olmasını istememişlerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 Mustafa Kemal’in kongre başkanı olmasına bazı arkadaşlarının karşı çıkması, O’na
karşı ilk iç muhalefet hareketi olarak değerlendirilebilir.
1-B 2-E 3-A 4-C

~ 205 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

D. Sivas Kongresi’nde Alınan Başlıca Kararlar

✎ Sivas Kongresi’nde Erzurum Kongresi kararlarının birçoğu aynen kabul edilmiş, bazı 1. Sivas Kongresi'nde, "Meşru bir hükûmet ku-
kararlar kesinleştirilmiş ve tüm yurdu temsil eder hale getirilmiştir. ruluncaya kadar, Anadolu ile İstanbul ara-
sında her türlü posta ve haberleşme kesi-
lecektir." kararı alınmıştır.
 Anadolu’daki tüm millî cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Bu karar ile Anadolu Hareketi'nin;
Cemiyeti” adı altında birleştirilmiştir. I. İstanbul Hükûmeti'ne bağlı olunmadığı-
nın gösterilmesi,
 Bu madde ile millî güçler tek çatı altında toplanmıştır.
II. Anadolu'daki isyanların önlenmesi,
 Bölgesel mücadele yerine ulusal mücadele benimsenmiştir. III. İtilaf Devletleri'nin dostluğunun kazanıl-
ması
 “Temsil Heyeti Doğu illerinin tamamını temsil eder” ifadesinin yerine “Temsil durumlarından hangilerini amaçladığı
Heyeti Bütün Yurdu Temsil Eder” denilmiş ve üye sayısı 15’e yükseltilmiştir. savunulabilir?
 Bu madde ile Temsil Heyeti’nin yetki alanı genişletilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
 I. TBMM açılana kadar Kurtuluş Savaşı’nı Mustafa Kemal’in başkanlığını
yaptığı Temsil Heyeti yürütmüştür.

 “Manda ve Himaye” fikri bir daha gündeme gelmemek üzere reddedilmiştir.

2. Sivas Kongresi’nde Temsil Heyeti’nin bir
 Bu madde ile manda ve himaye fikri kesin ve son olarak reddedilmiştir. hükûmet gibi hareket ederek Ali Fuat Pa-
şa’yı Batı Cephesi Kuvây-i Milliye Ûmum
 Tam bağımsızlıktan ödün verilmeyeceği bir kez daha ortaya konmuştur. Komutanlığı’na ataması;
I. yasama,
 Mebusan Meclisi’nin toplanması ve hükûmet işlerinin Meclis tarafından II. yürütme,
kontrol edilmesi için çalışmalara devam edilecektir.
III. yargı
 Bu madde ile yönetimde halk iradesine bir kez daha vurgu yapılmıştır. yetkilerinden hangisini kullandığını açık-
ça göstermektedir?
 İstanbul Hükûmeti’nin çalışmaları denetim altına alınmak istenmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Her türlü işgal ve müdahaleye karşı mücadele etme kararı alınmıştır. D) II ve III E) I, II ve III

 Bağımsızlığı ve bütünlüğü bozmaması şartı ile dış yardım alınabilecektir.

 Milletin haklı sesini duyurmak ve halkı mücadele konusunda bilgilendirmek 3. Millî Mücadele Dönemi’nde işgallere kar-
amacıyla, Sivas’ta “İrâde-i Milliye” adlı bir gazete çıkarılması kararlaştırılmıştır. şı ulusal direnişi örgütlemek amacıyla
kurulan bütün millî cemiyetler, aşağıda-
kilerden hangisinde “Anadolu ve Rumeli
Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında bir-
leştirilmiştir?
E. Sivas Kongresi’nin Önemi ve Özellikleri
A) Erzurum Kongresi
✎ Sivas Kongresi her açıdan ulusal bir kongredir. (Toplanış ve kararları bakımından) B) Mebusan Meclisi
✎ Kongre Başkanı Mustafa Kemal’dir. (Tartışmalara yol açmıştır.) C) Balıkesir Kongresi
D) Amasya Protokolleri
✎ Mustafa Kemal kongrede “Ya İstiklâl, Ya Ölüm” diyerek hedefi belirlemiştir.
E) Sivas Kongresi
✎ Millî birlik ve beraberlik yolunda önemli bir adım atılmıştır.
✎ Kongre kararları ihtilâlcı bir karakter taşımaktadır.
✎ Tüm millî cemiyetler, “Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında
birleştirilmiştir. Böylece Millî Mücadele tek merkezden yürütülmüştür. 4.
I. Sivas Kongresi
✎ Manda ve himaye kesin ve son olarak reddedilmiştir. (En önemli tartışma konusu)
II. Balıkesir Kongresi
✎ Kongre sırasında yetki alanı genişletilen Temsil Heyeti, Ali Fuat Paşa (Cebesoy)’yı III. Erzurum Kongresi
Kuvây-i Milliye’nin Batı Cephesi Komutanlığı’na atamıştır. IV. Nazilli Kongresi
V. Alaşehir Kongresi
 Temsil Heyeti bu gelişme ile ilk kez yürütme yetkisini kullanmıştır. Bu durum Temsil
Heyeti’nin bir hükûmet gibi hareket ettiğini göstermektedir. Yukarıda verilen kongrelerden hangileri,
her yönüyle bölgesel niteliktedir?

✎ Kongre sonunda, Temsil Heyeti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi üzerine, 30 A) I ve IV B) II ve III C) I, III ve IV
Eylül 1919’da başarısızlığından dolayı Damat Ferit Paşa Hükûmeti istifa etmiştir. D) II, IV ve V E) II, III ve V

 Damat Ferit Paşa Hükûmeti’nin Sivas Kongresi’ni engelleyemediği için istifa etmesi,
Temsil Heyeti’nin İstanbul Hükûmeti’ne karşı kazandığı bir zaferdir.
1-A 2-B 3-E 4-D

~ 206 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

☸ General Harbourd Raporu

✎ ABD Başkanı Wilson, General James G. Harbourd başkanlığındaki bir heyeti Doğu
1. Hazırlamış olduğu raporda Doğu Anado-
Anadolu’da Ermenilerle ilgili incelemeler yapmak üzere Sivas’a göndermiştir. lu’daki Ermeni iddialarının doğru olmadı-
✎ General Harbourd’un yaptığı incelemelerden sonra hazırladığı rapora göre; ğını belirten ve 20 Eylül 1919’da Mustafa
Kemal’le yaptığı görüşme sonrasında,
 Doğu Anadolu’da Türk nüfus daha yoğundur. “Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir
 Ermenilerle ilgili ortaya atılan katledildikleri iddiası doğru değildir. subay olmasaydım, gelir sizinle birlikte mü-
cadelenizi izlerdim!” diyerek Millî Mücade-
 Anadolu’nun kaynakları ABD’nin ihtiyaçlarını karşılayabilecek güçte değildir. le’nin haklılığını ortaya koyan raportör,
 Anadolu’daki millî mücadele son derece kararlıdır. aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 20 Eylül 1919’da Mustafa Kemal’le de görüşen General Harbourd, izlenimlerini ve A) General Harbourd
raporunu kendisine aktarmış, Mustafa Kemal Paşa’ya veda ederken de elini sıkmış B) General Milne
ve kendisine “Eğer Amerikan ordusunda muvazzaf bir subay olmasaydım, gelir sizinle C) Sandler
birlikte mücadelenizi izlerdim!” demiştir. D) Amiral Bristol
E) General Mc’ Arthur
 General Harbourd’un ABD Senatosu’na sunduğu yukarıdaki rapor, ABD’nin Anadolu
ile ilgili düşüncelerini kısmen değiştirmiştir. Senatonun manda konusunu reddetmesi
bunu açıkça göstermektedir.

2. Sivas Kongresi’nden sonra Temsil Heye-

ti’nin İstanbul ile haberleşmeyi kesmesi
VIII. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (MÜLÂKATI - PROTOKOLLERİ) üzerine, 30 Eylül 1919’da istifa eden İs-
tanbul Hükûmeti’nin yerine iş başına ge-
(20-22 EKİM 1919) len yeni hükûmet aşağıdakilerden hangi-
sidir?
✎ Sivas Kongresi’ni ve Millî Mücadele çalışmalarını önleyemeyen Damat Ferit Paşa
A) Damat Ferit Paşa Hükûmeti
Hükûmeti’nin istifa etmesinden sonra, Millî Mücadele’ye karşı daha ılımlı olan Ali
B) Tevfik Paşa Hükûmeti
Rıza Paşa Hükûmeti kurulmuştur.
C) Salih Paşa Hükûmeti
✎ Bu gelişme Temsil Heyeti ile İstanbul Hükûmeti arasında yapılacak olan Amasya D) Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti
Görüşmeleri’ne ortam hazırlamış ve Ali Rıza Paşa 9 Ekim 1919’da Temsil Heyeti’ne E) Ali Rıza Paşa Hükûmeti
görüşme teklifinde bulunmuştur.
✎ Amasya’da yapılması kararlaştırılan görüşmelere, İstanbul Hükûmeti adına Bahriye
Nâzırı Salih Paşa, Temsil Heyeti adına ise Mustafa Kemal katılmıştır.
3.
AMASYA GÖRÜŞMELERİ I. Ali Rıza Paşa,
II. Salih Paşa,
III. Mustafa Kemal,
Temsil Heyeti İstanbul Hükûmeti
IV. Ali Fuat Paşa
Mustafa Kemal Salih Paşa 20-22 Ekim 1919 tarihleri arasında yapı-
lan Amasya Görüşmeleri, yukarıdakiler-
den hangileri arasında gerçekleşmiştir?
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III
✎ Görüşmelerde üçü açık ve imzalı, ikisi gizli ve imzasız beş protokol tespit edilmiştir. D) I, III ve IV E) II, III ve IV
 Ordunun siyasetle uğraşmaması gerekir.
BİRİNCİ
 Hükûmeti küçük düşürücü müdahalede bulunulmamalıdır.
PROTOKOL  Hükûmet aleyhine yazı yazılmamalıdır.
4. Amasya Görüşmeleri'nde ele alınan;
 Azınlıklara dengeyi bozacak ayrıcalıklar verilmemelidir.
İKİNCİ I. Meclis-i Mebusan'ın derhal toplanması
 Meclis’in İstanbul’da açılması uygun değildir.
PROTOKOL ve seçimlerin serbestçe yapılması,
 Mondros Ateşkesi imzalandığı sırada işgal edilmemiş sınırlar korunmalıdır.
II. Millî güçlerin maddî olarak desteklen-
mesi,
ÜÇÜNCÜ  Temsil Heyeti seçimlere müdahale etmeyecektir.
III. İstanbul'da tutuklu bulunan vatansever-
PROTOKOL  Siyasî partiler ve Hıristiyan toplulukların seçimlere katılması sağlanacaktır. lerin serbest bırakılması
konularından hangileri İstanbul Hükûme-
 Bazı komutanlar görevden alınacaktır. ti’nin egemenlik haklarını zedeler nitelik-
DÖRDÜNCÜ
 Malta’ya sürülenler İstanbul’a getirilip yargılanacaktır. tedir?
PROTOKOL
 Zararlı cemiyetlerin faaliyetlerine son verilecektir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
(GİZLİ)  Millî güçler maddî olarak desteklenecektir.
D) II ve III E) I, II ve III
BEŞİNCİ
 Barış Konferansı’na gönderilecek kurul delegelerinin isimlerine yer
PROTOKOL verilmiştir.
(GİZLİ) 1-A 2-E 3-B 4-D

~ 207 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

A. Amasya Görüşmeleri’nin Önemi ve Özellikleri

 İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri ile Temsil Heyeti ve Anadolu’da başlayan 1. Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti’nin, Millî
ulusal hareketi ilk kez tanımıştır. Mücadele sürecinde İstanbul Hükûmeti’-
ne karşı kazandığı ilk siyasî başarı aşağı-
 Mustafa Kemal Paşa ve Temsilciler Kurulunun, Sivas Kongresi’nden sonra İstanbul
dakilerden hangisidir?
Hükûmeti’ne karşı kazandığı ilk siyasî başarıdır.
A) Misâk-ı Millî’nin ilânı
 İlk kez Temsil Heyeti ve İstanbul Hükûmeti birlikte hareket etmiştir. B) Amasya Genelgesi’nin yayımlanması
 İstanbul Hükûmeti, Amasya Görüşmeleri’nde tespit edilen protokollerden sadece C) Amasya Protokolleri’nin yapılması
Mebusan Meclisi’nin açılması ve seçimlerin yapılması ile ilgili kararı kabul etmiş, D) Mebusan Meclisi’nin açılması
diğer kararları otoritesini sarsmamak amacıyla reddetmiştir. E) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılması
 Görüşmelerde Mustafa Kemal ile Salih Paşa’nın fikir birliğine varamadığı tek konu
“Mebusan Meclisi’nin açılacağı yerin belirlenmesi” konusu olmuştur.
2. Amasya Görüşmeleri'nde, Anadolu'nun gü-
 Salih Paşa’nın bazı protokol maddelerini kabul etmemesi, onun Ali Rıza Paşa Hükû- venli bir yerinde toplanması kararı alınan
meti’nden çekindiğini göstermektedir. Mebusan Meclisi'nin, hükûmet tarafından
güvenlik gerekçe gösterilerek İstanbul'da
toplanması sağlanmıştır.
İstanbul Hükûmeti’nin bu tutumuyla aşa-
ğıdakilerden hangisini amaçladığı savu-
IX. TEMSİL HEYETİ’NİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 ARALIK 1919) nulabilir?

✎ Amasya Görüşmeleri’nin yapılmasından sonra Mustafa Kemal, Meclis çalışmalarını A) Anadolu'nun işgalini engellemeyi
ve İstanbul’daki gelişmeleri yakından takip edebilmek için Ankara’ya gitmenin uy- B) Mecliste daha etkili olmayı
gun olduğunu düşünmüştür. C) Kuvây-i Milliye'nin güçlenmesini
D) İstanbul'un işgalini geciktirmeyi
E) Mustafa Kemal'in meclise katılmasını
ANKARA’NIN MERKEZ SEÇİLMESİNDE ANKARA’NIN; sağlamayı

 İşgale uğramamış, güvenli bir bölge olması,

3. Temsil Heyeti’nin merkezi olarak Anka-
 Anadolu’nun tam orta noktasında yer alması, ra’nın seçilmesinde;
 Ulaşım olanaklarına sahip olması I. ulaşım olanaklarına sahip olması,
 Haberleşme olanaklarına sahip olması özellikleri etkili olmuştur. II. Batı Cephesi’ne yakın olması,
III. güvenli bir yer olması
 İstanbul’a yakın olması
özelliklerinden hangileri etkili olmuştur?
 Batı Cephesi’ne yakın olması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 20. Kolordu’nun burada olması D) II ve III E) I, II ve III

4. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin top-

✎ 27 Aralık 1919’da Ankara’ya gelen Mustafa Kemal, burada Ankara Ziraat Okulu’na lanmasında;
yerleşmiştir. Bu aşamadan sonra Ankara’yı Temsil Heyeti’nin ve Millî Mücadele’nin
I. TBMM’nin açılması,
merkezi yapmıştır.
II. Erzurum Kongresi,
III. Sivas Kongresi
gelişmelerinden hangilerinin hızlandırıcı
X. SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI etkisi olduğu savunulamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
(12 OCAK 1920) D) I ve III E) II ve III
✎ Mebusan Meclisi Padişah Vahdettin tarafından 21 Aralık 1919’da kapatılmıştı. Bu
meclisin yeniden açılabilmesi için seçimlerin yapılması gerekiyordu.
✎ 7 Kasım 1919’da yurt genelinde yapılan seçimleri çoğunlukla Temsil Heyeti’nin 5. 7 Kasım 1919 tarihinde Son Osmanlı Me-
desteklediği Müdâfaa-i Hukuk Grubu adayları kazanmıştır. busan Meclisi seçimlerine katılan Musta-
fa Kemal, aşağıdaki illerin hangisinden
milletvekili seçilmiştir?
 Yapılan bu seçimlerde Mustafa Kemal Erzurum’dan milletvekili seçilmiştir. A) İzmir B) Amasya C) Ankara
D) Erzurum E) Sivas

✎ Erzurum’dan milletvekili seçilen Mustafa Kemal, tutuklanma ihtimalini göz önünde

bulundurarak İstanbul’da toplanan Meclis’e katılmamış, ancak İstanbul’a gidip
Meclis’e katılacak olan vekilleri Ankara’da toplayarak bazı taleplerde bulunmuştur. 1-C 2-B 3-E 4-A 5-D

~ 208 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

✎ Mustafa Kemal vekillerden şu isteklerde bulunmuştur:

 Meclis’te Müdâfaa-i Hukuk Grubu’nun oluşturulması
1. Millî Mücadele Dönemi’nde;
 Kendisinin Meclis Başkanı seçilmesi
I. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi,
 Misâk-ı Millî kararlarının Meclis’te onaylanması II. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin açıl-
 Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ne güvenoyu verilmemesi ması,
III. Temsil Heyeti’nin Ankara’ya gelmesi
✎ 12 Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde, Mustafa gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşa-
Kemal meclis başkanı seçilmemiş ve Müdâfaa-i Hukuk Grubu yerine Felâh-ı Vatan ğıdakilerden hangisidir?
(Vatanın Kurtuluşu) Grubu kurulmuştur. A) I,II,III B) I, III, II C) II, III, I
D) III, II, I E) III, I, II
✎ Ancak buna rağmen Misâk-ı Millî kararları Meclis’te kabul edilmiştir.

 Milletvekilleri padişahın otoritesinden çekindikleri için isteklerden sadece Misâk-ı

Millî Kararları’nın onaylanmasını sağlayabilmişlerdir.
2. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Ana-
dolu Kurtuluş mücadelesine yaptığı en
 Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde onaylanan son karar Misâk-ı Millî kararlarıdır. önemli katkı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk
Cemiyeti’ni resmen tanıması
B) Misâk-ı Millî kararlarını kabul etmesi
C) Felâh-ı Vatan Grubu’nu kurması
XI. MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI (28 OCAK 1920) D) Ali Rıza Paşa Hükûmeti’ni denetlemesi
E) Kanun-i Esâsi’yi yeniden yürürlüğe
✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Felâh-ı Vatan Grubu üyelerinin oylarıyla kabul koyması
edilmiştir. Meclis’te onaylanan son karardır.
✎ “Millî Bağımsızlık Yemini” anlamına gelmektedir.
✎ Hazırlanmasında Mustafa Kemal’in de katkısı vardır.
✎ Ulaşılmak istenen “Millî Sınırlar” belirlenmiştir. 3. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde “Mi-
sâk-ı Millî” kararlarının alınmasında etkili
olan grup aşağıdakilerden hangisidir?
 Dikkat! Misâk-ı Millî kararları ile ilgili herhangi bir soru gelmesi durumunda aklınıza
ilk gelecek olan şey ulusal sınırlar olmalıdır. A) Müdâfaa-i Hukuk B) İstiklâl
C) Felâh-ı Vatan D) Tesanüd
E) Hürriyet ve İtilaf

MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI

K ARA B O R S A 4. Misâk-ı Millî’nin içeriğinde aşağıdaki ko-

nulardan hangisi yer almamıştır?
A O S E I Z
A) Patrikhane B) Referandum
P Ğ M F N I
C) Boğazlar D) Azınlıklar
İ A A E I N
E) Kapitülasyonlar
T Z N R R L
Ü L L A L I
L A I N A K
A R D R L
S B U A
Y O M R 5. Misâk-ı Millî'de;
O R I. sınırlar,
N Ç II. ulusal egemenlik,
L L III. savaş tazminatı
A A konularından hangileri ile ilgili karar yer
R R almamıştır?
I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III

 Misâk-ı Millî kararlarında “Millet Egemenliği (Ulusal Egemenlik)” ile ilgili herhangi
bir karara yer verilmemiştir.
1-D 2-B 3-C 4-A 5-E

~ 209 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

MİSÂK-I MİLLÎ KARARLARI

1. Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde kabul

 Siyasî, adlî ve malî gelişmemize engel olan her türlü
sınırlamalar (kapitülasyonlar) kaldırılacaktır.
Kapitülasyonlar
 Kapitülasyonlara ilk kez karşı çıkılmıştır.
 Ekonomik bağımsızlık hedeflenmiştir.
 İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin güvenliği sağlanma-
lıdır. Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın dünya ticare-
Boğazlar
tine ve ulaşıma açılması konusunda ilgili devletlerin oy
birliği ile vereceği kararlar geçerli olacaktır.
2. Misâk-ı Millî, "Müslüman-Türk nüfusun ço-
 Sadece millî sınırlar içinde kalan bölgelerin borçları
Osmanlı Borçları kabul edilmiş, diğerleri reddedilmiştir.
 Düyûn-u Umûmîye borçlarının taksimi görüşülmüştür.
 3 bölge için halk oylaması kararı alınmıştır.
Referandum  Elviye-i Selâse (Kars-Ardahan-Batum)
 Arap Memleketleri
(Halk Oylaması)
 Batı Trakya
edilen Misâk-ı Millî'de kapitülasyonların
kaldırılmasına karar verilmesi, öncelikle
aşağıdakilerden hangisine önem verildi-
ğini göstermektedir?
A) Ülkede üretimi sürekli hale getirmeye
B) Devletlerarası ticaret antlaşmalarına
bağlı kalmaya
C) Halk egemenliğini hakim kılmaya
D) Dünya barışına katkı sağlamaya
E) Ekonomik bağımsızlığı sağlamaya
ğunluğu oluşturduğu vatan toprakları, birbi-
rinden ayrılmaz bir bütündür; asla parçala-
namaz." esasına göre düzenlenmiştir.
Bu karara göre;
I. Ulusal devlet anlayışı kabul görmüştür.
II. İmparatorluk özelliği korunmak isten-
miştir.
III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III

3.
I. Elviye-i Selâse,
 Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı sırada II. Batı Trakya,
işgal edilmemiş olan ve Türk-Müslüman çoğunluğun III. Doğu Trakya
Sınırlar
olduğu yerlerin tümü (Millî Sınırlar) bir bütündür ve
Misâk-ı Millî’ye göre yukarıdaki yerlerden
bölünemez. hangilerinde referandum (halk oylaması)
yapılması öngörülmüştür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
 Azınlıkların hakları, komşu memleketlerdeki Müslüman
Azınlıklar halklara verilen haklar kadar olacaktır.
 Uluslararası eşitlik ilkesi ön planda tutulmuştur. 4. Misâk-ı Millî’de, "Azınlıkların hakları, komşu
memleketlerdeki Müslüman halklara verilen
haklar kadar olacaktır.” kararı alınmıştır.
Buna göre;
I. Azınlık hakları kısıtlanmıştır.
A. Misâk-ı Millî’nin Önemi ve Sonuçları
II. Ulusların eşitliği ilkesi benimsenmiştir.
✎ Erzurum ve Sivas Kongresi’nde alınan kararları benimseyen Meclis Misâk-ı Millî’nin III. Wilson İlkelerine uyum gözetilmiştir.
kabulü ile millî sınırları içinde tam bağımsız bir devletin varlığını onaylamıştır. yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
✎ Millî Mücadele’nin siyasî programı Mebusan Meclisi tarafından kabul edilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
✎ Yeni Türk Devleti’nin sınırları çizilmiştir.
✎ Wilson İlkeleri’ne de uygun olarak bazı bölgelerde halkoyuna başvurulmasının is-
tenmesi, millî iradeye verilen önemi açıkça göstermektedir. 5. Misâk-ı Millî’de yer alan aşağıdaki konu-
✎ Ulusal bağımsızlığı sınırlandıran bütün talepler reddedilmiş ve bağımsızlık yolunda lardan hangisi “ulusal egemenlik” anlayışı-
na önem verildiğini göstermektedir?
önemli bir adım atılmıştır.
A) Referandum B) Boğazlar
✎ İtilaf Devletleri ile yapılacak barış antlaşmasının temel ilkeleri belirlenmiştir. C) Azınlıklar D) Sınırlar
✎ Mustafa Kemal’in askerlik görevinden kendisinin ayrıldığı açıklanarak 3 Şubat 1920 E) Osmanlı Borçları
tarihinde tüm madalyaları ve nişanları iade edilmiştir.
✎ İtilaf Devletleri İstanbul’u resmen işgal etmiş ve meclisi dağıtmışlardır. 1-E 2-B 3-C 4-D 5-A

~ 210 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

XII. İSTANBUL’UN İŞGALİ VE MEBUSAN MECLİSİ’NİN

DAĞITILMASI (16 MART 1920) 1. İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etme-
si ve Mebusan Meclisi’ni dağıtmalarında;
✎ Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Misâk-ı Millî kararlarının onaylanması üzerine,
İtilaf Devletleri İstanbul Hükûmeti’ne baskı yapmaya başlamıştır. Bu baskılara daha I. Amasya Görüşmeleri’nin yapılması,
fazla dayanamayan Ali Rıza Paşa Hükûmeti istifa etmiş ve onun yerine Salih Paşa II. Misâk-ı Millî’nin ilan edilmesi,
Hükûmeti kurulmuştur. III. Sivas’ta ulusal bir kongrenin toplanması

✎ 9 Mart 1920’de Türk Ocağı’nı basan İtilaf Devletleri, 16 Mart 1920’de İstanbul’u gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulabilir?
resmen işgal etmişlerdir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ İtilaf Devletleri işgalden sonra, 20 Mart 1920’de Mebusan Meclisi’ni dağıtarak pek D) I ve II E) II ve III
çok milletvekilini tutuklamışlar ve Malta Adası’na sürgüne göndermişlerdir.
✎ İstanbul’da sıkıyönetim ilân eden Anlaşma Devletleri, bu gelişmeden sonra bir de
genelge yayımlamışlardır. Bu genelgede; 2. 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal eden İtilaf
Devletleri, işgalden sonra yayımladıkları ge-
 İşgal geçicidir. (Bu madde ile halkın tepkisi önlenmek istenmiştir.) nelgede işgalin geçici olduğunu belirtmiş-
lerdir.
 Anlaşma Devletleri’nin niyeti saltanat ve hilâfetin gücünü kırmak değil, aksine
İtilaf Devletleri’nin genelgeye koydukları
artırmaktır. bu madde ile;
 Anadolu’da isyan çıktığı ve katliam yapıldığı an İstanbul Türklerden alınacaktır. I. Halkın tepkisini önlemek,
II. İstanbul Hükûmeti’ni korumak,
✎ Bu tür yöntemlerle halkı sindirmeyi hedefleyen Anlaşma Devletleri, Salih Paşa’yı III. Millî Mücadele’ye destek vermek
görevden almış ve Damat Ferit Paşa’yı tekrar sadrazam yapmışlardır.
amaçlarından hangilerini gözettikleri sa-
vunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
A. Temsil Heyeti’nin İstanbul’un İşgaline Karşı Aldığı Önlemler
✎ İşgal, Anlaşma Devletleri ve yabancı ülke temsilciliklerine gönderilen telgraflarla kı-
nanmıştır. 3. 16 Mart 1920'de İstanbul işgal edildikten
sonra Mustafa Kemal, tüm yurda göndere-
✎ İstanbul ile her türlü haberleşme kesilmiştir. ceği 19 Mart 1920 tarihli genelgenin taslağı-
nı hazırlarken, Ankara'da açılacak meclisin
✎ İstanbul’daki tutuklamalara karşı Anadolu’daki İtilaf Devletleri mensubu subaylar "kurucu meclis" olacağını belirtmesine rağ-
tutuklanmıştır. men; 19 Mart 1920’de tüm yurda gönderdiği
genelgede "Ankara'da olağanüstü bir mecli-
✎ Anlaşma Devletleri’nin İstanbul ve Adana’dan asker sevkiyatını önlemek amacıyla sin açılacağını" belirtmiştir.
Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryolları tahrip edilmiştir.
Bu görüş değişikliğinde;
✎ Anadolu’dan İstanbul’a resmî kuruluşlara ait her türlü kıymetli eşya ve vergilerin I. saltanat yanlılarının tepkisini çekmeme,
gönderilmesi engellenmiştir. II. mandater yönetime girme,
III. ulusal güçlerin parçalanmasını önleme
 İstanbul’un işgali ve Mebusan Meclisi’nin dağıtılması, Mustafa Kemal’in ne kadar amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
haklı ve ileri görüşlü olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, Mustafa Kemal’e yeni savunulamaz?
bir fırsat yaratmış ve Ankara’da millî bir meclisin açılmasına zemin hazırlamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

4.
I. İstanbul ile her türlü haberleşmenin ke-
XIII. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE BASIN VE YAYIN silmesi,
II. Anadolu’daki İtilaf subaylarının tutuklan-
ması,
DİKKAT! III. Geyve ve Ulukışla civarındaki demiryol-
 Basın-yayın kuruluşları konusunda özellikle dikkat edilmesi gereken nokta, Millî larının tahrip edilmesi
Mücadele doğrultusunda hangi gazetelerin yararlı, hangilerinin zararlı çalışmalar Yukarıdakilerden hangileri Temsil Heye-
yürüttüğü konusudur. ÖSYM genellikle bu eksende soru sormaktadır. Ancak 2012 ti’nin İstanbul’un işgaline karşı aldığı ön-
KPSS’de olduğu gibi, birtakım özellikleri verilerek bu gazetenin doğrudan hangi lemler arasındadır?
gazete? olduğu da sürpriz soru olarak karşımıza çıkabilir. Bu yüzden, Millî Müca- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
dele dönemindeki basın-yayın organlarını özellikleriyle birlikte değerlendirmemiz D) II ve III E) I, II ve III
gerekmektedir. Basın-yayın kuruluşlarıyla ilgili olarak verdiğimiz tabloda özellikle
üzerinde “*” işareti olanların sorulma ihtimali yüksektir.
1-B 2-A 3-B 4-E

~ 211 ~
“Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

A. MİLLÎ MÜCADELE TARAFTARI YAYIN VE KURULUŞLAR

4 Eylül 1919’da Sivas Kongresi’nde alınan kararla çıkarıl- 1.
İrâde-i Milliye*
mıştır. I. İrâde-i Milliye
II. Hukuk-u Beşer
Millî Mücadele döneminde TBMM’nin yarı resmî yayın
Hâkimiyet-i Milliye* III. Peyâm-ı Sabah
organı olmuştur.
IV. Hâkimiyet-i Milliye
TBMM’nin resmî yayın organıdır. Cumhuriyet’in ilânından V. Alemdar
Ceride-i Resmiye*
sonra adı “Resmî Gazete” olmuştur.
Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücade-
le taraftarı yayınlar arasında yer almaz?
21 Kasım 1918’de Mustafa Kemal’in fikirlerini yaymak için
Minber* A) I ve IV B) II ve III C) II ve IV
Fethi Okyar ile birlikte İstanbul’da çıkardığı gazetedir.
D) III ve V E) IV ve V
15 Haziran 1919’da Kastamonu’da çıkarılmıştır. İstiklâl Marşı
Açıksöz*
ilk kez bu gazetede yayımlanmıştır.

1918-1919 yılları arasında İzmir’de yayımlanmıştır. Yunan

Hukuk-u Beşer*
kuvvetlerine ilk kurşunu atan Hasan Tahsin başyazarıdır. 2. TBMM Hükûmeti’nin resmî yayın organı
haline gelen gazete aşağıdakilerden han-
1908’de Eşref Edip’in İslâmcılık fikrini yaymak için çıkardığı gisidir?
Sebilü’r-reşad*
bu derginin başyazarı Mehmet Âkif Ersoy’du. A) Hâkimiyet-i Milliye B) İrâde-i Milliye
1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafından İstanbul’da C) Sebilü’r-reşad D) İkdam
İleri* çıkarılmıştır. Atatürk’ün isimsiz yazıları bu gazetede E) Ceride-i Resmiye
yayımlanmıştır.
Doğu Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı
Albayrak*
olarak Erzurum’da çıkarılmıştır.

1918’de Yunus Nâdi tarafından İstanbul’da yayımlanmaya 3. 1918-1919 yılları arasında yayımlanan ve
İzmir’in işgali sonrasında Yunanlılara ilk
Yeni Gün* başlayan bu gazete 1920’de Ankara’ya taşınmıştır. Gazete kurşunu atan Hasan Tahsin’in de baş ya-
Ankara’nın ilk günlük gazetesidir. zarlığını yaptığı yararlı yayın organı aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
Millî Mücadele’yi destekleyerek edebiyatçılara bu yönde
A) Hukuk-u Beşer Gazetesi
bilinç vermiş, Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Yakup Kadri,
Dergâh* B) Minber Gazetesi
Nurullah Ataç gibi yazarları bir araya getiren, 1920’lerin
başında yayımlanmış olan dergidir. C) Sebilü’r-reşad Gazetesi
D) Tercüman Gazetesi
6 Nisan 1920’de Halide Edip Adıvar ve Yunus Nâdi’nin katkı- E) Açıksöz Gazetesi
ları, Mustafa Kemal’in onayı ile Millî Mücadele döneminde
ANADOLU AJANSI*
Anadolu insanına doğru bilgiler vermek, mücadelenin amacı-
nı dünya kamuoyuna anlatmak için kurulmuştur.

İzmir’e Doğru Vâsıf Çınar tarafından İzmir’de çıkarılmıştır.
Ahmet Cevdet tarafından kurulan bu gazete, 1894-1928
İkdam
yılları arasında yayın yapmıştır.
İstanbul’da 1875 yılından itibaren çıkarılmıştır. Başyazarı
Vakit
Ahmet Emin Yalman’dı.
1918’de Abdülgâni Ahmet Bey tarafından kurulan gazetede
Öğüt
İzmir’in işgalini protesto eden yazılar yayımlanmıştır.
İstikbal Trabzon’da Faik Ahmet Barutçu tarafından çıkarılmıştır.
Tasvir-i Efkâr 1862’den itibaren yayın hayatına başlayan gazete Millî
(Tevhid-i Efkâr) Mücadele ile ilgili haberleri İstanbul’da yayımlamıştır.
4. 6 Nisan 1920’de Halide Edip ve Yunus
Nâdi’nin katkıları, Mustafa Kemal’in ona-
yı ile Millî Mücadele döneminde Anadolu
insanına doğru bilgiler vermek ve müca-
delenin amacını dünya kamuoyuna an-
latmak için kurulan yararlı yayın organı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) İrâde-i Milliye Gazetesi
B) Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi
C) Dergâh Dergisi
D) Anadolu Ajansı
E) Albayrak Gazetesi

Küçük Mecmuâ 1922’de Ziya Gökalp tarafından Diyarbakır’da çıkarılmıştır.

5. 1918’de Celâl Nuri ve Suphi Nuri tarafın-
TBMM Hükûmeti resmî tebliğ ve cephe haberlerini bu dan İstanbul’da çıkarılan ve Mustafa Ke-
Tercüman mal’in isimsiz yazılarının da yayımlandığı
gazetede yayımlamıştır.
gazete aşağıdakilerden hangisidir?
Ahâli İsmail Cenâni tarafından Samsun’da çıkarılmıştır. A) Albayrak B) İkdam C) İleri
D) Yeni Gün E) Minber
Emel Amasya’da çıkarılmıştır.

Yeni Adana 1918’den itibaren Adana’da çıkarılmaya başlanmıştır. 1-D 2-E 3-A 4-D 5-C

~ 212 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Hazırlık Dönemi”

B. MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI YAYINLAR

 Peyâm-ı Sabah*  Ümit* 1.
 Alemdar*  Türkçe İstanbul I. Güleryüz,
 Güleryüz*  Tan II. İstikbal,
III. Ümit,
 Aydede  Zafer
IV. Sebilü’r-reşad
 İrşad  Şarkın Sesi
Yukarıdakilerden hangileri Millî Mücade-
 Yeni Dünya  Zincirbent le karşıtı yayınlar arasında yer alır?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV

C. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’Nİ ANLATAN BAZI EDEBÎ ESERLER

✎ Kurtuluş Savaşı sürecinde Millî Mücadele’yi destekleyen basın-yayın kuruluşlarının
dışında, ayrıca bu süreci anlatan önemli eserler de kaleme alınmıştır. Örneğin; 2.
I. Ümit,
II. Peyâm-ı Sabah,
Mustafa Kemal Atatürk Nutuk, Söylev ve Demeçler III. Hâkimiyet-i Milliye
Yukarıdaki gazetelerden hangileri Millî
Mücadele’yi desteklemek amacıyla çıka-
Kâzım Karabekir İstiklâl Harbimiz rılmamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Ali Fuat Cebesoy Millî Mücadele Hatıraları D) II ve III E) I, II ve III

Yakup Kadri Karaosmanoğlu Yaban, Sodom ve Gomore, Ergenekon III (Hikâye)

Ateşten Gömlek, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Dağa 3. Aşağıdaki yayın organlarından hangisi
Halide Edip Adıvar
Çıkan Kurt (Hikâye), Vurun Kahpeye Millî Mücadele karşıtı yayın yapmıştır?
A) Türkçe İstanbul Gazetesi
Falih Rıfkı Atay Çankaya, Zeytindağı (Anı) B) Dergâh Dergisi
C) Öğüt Gazetesi
Refik Halit Karay Çete D) Anadolu Ajansı
E) İrâde-i Milliye Gazetesi
Kemal Tahir Yorgun Savaşçı, Esir Şehrin İnsanları

Tarık Buğra Küçük Ağa

4. İngiliz yazar H. C. Armstrong tarafından
Ahmet Hamdi Tanpınar Sahnenin Dışındakiler 1932’de kaleme alınan ve Mustafa Kemal
Atatürk’ün sağlığında yayımlanan ilk bi-
yografi çalışması aşağıdakilerden hangi-
Nâzım Hikmet Ran Kurtuluş Savaşı Destanı (Kuvây-i Milliye) sidir?
A) Yorgun Savaşçı B) Tek Adam
Şevket Süreyya Aydemir Tek Adam (M. Kemal Atatürk’ün Biyografisi) C) Çankaya D) Bozkurt
E) Dağa Çıkan Kurt
Bozkurt (Mustafa Kemal’in sağlığında yayımlanan
H. C. Armstrong
ilk biyografik eserdir.) (1932) (Sansürlü eserdir.)

5.
Not Alınız.......................................................................................................................... I. Bozkurt,
........................................................................................................................................................................ II. Tek Adam,
III. Yorgun Savaşçı
........................................................................................................................................................................
Yukarıdaki eserlerden hangileri Mustafa
........................................................................................................................................................................ Kemal Atatürk ile ilgili biyografik eserler
arasında yer alır?
........................................................................................................................................................................
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
........................................................................................................................................................................ D) II ve III E) I, II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-B 2-C 3-A 4-D 5-C

~ 213 ~
 XI. BÖLÜM
I. TBMM DÖNEMİ
Bu bölümden ortalama “1” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(-) (-) (1) (1) (1) (1) (1) (2) (3) (-) (-) (-) (2)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(-) (1) (1) (2) (1) (2) (-) (1)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, bu ünite ile ilgili sorularda genellikle; I. TBMM’nin özellikleri, TBMM’ye
karşı çıkan ayaklanmalar, TBMM’nin ayaklanmalara karşı aldığı tedbirler, bu dönemde
çıkarılan kanunlar gibi konular üzerinde durulmaktadır. Bu nedenle siz değerli adayların
özellikle bu konu başlıklarına dikkat etmesi ve bol soru çözmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası “I. TBMM Dönemi”

I. TBMM DÖNEMİ
(23 NİSAN 1920 - 11 AĞUSTOS 1923) 1. 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılış konuş-
masını yapan Sinop Milletvekili aşağıda-
kilerden hangisidir?
I. BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920) A) Mehmet Şerif Bey
B) Refik Saydam
✎ 16 Mart 1920’de İtilâf Devletleri’nin İstanbul’u işgal etmesi üzerine Mustafa Kemal
C) Ali Fuat Cebesoy
Paşa, 19 Nisan 1920’de valilere ve komutanlara gönderdiği genelgede seçimlerin
yapılacağını ve Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip millî bir meclisin açılacağını D) Ali Fethi Okyar
bildirmiştir. E) Adnan Adıvar

✎ Mebusan Meclisi’ne seçilen ancak işgal üzerine Anadolu’ya kaçıp Ankara’ya gelen
milletvekillerinin haklarının saklı tutulacağı ve meclise katılabileceği belirtilmiştir.

 Mustafa Kemal’in daha önce Mebusan Meclisi’ne seçilen vekillere TBMM’ye katılma
hakkı tanıması, millî iradeye (ulus egemenliğine) verdiği önemi kanıtlamaktadır.

2. Mustafa Kemal 23 Nisan 1920’de açılan I.

✎ Müslüman olmayanlara seçme ve seçilme hakkı tanınmadan yapılan seçimlerde TBMM’ye aşağıdaki illerin hangisinden
her sancaktan beş milletvekili seçilmiş, Mustafa Kemal de Ankara’dan milletvekili milletvekili seçilmiştir?
seçilerek meclise girmiştir. A) Samsun B) Erzurum C) Ankara
✎ 23 Nisan 1920 Cuma günü, meclisin en yaşlı üyesi Sinop Milletvekili Mehmet Şerif D) İstanbul E) Sivas
Bey’in konuşmasıyla açılan TBMM’de, üye sayısı 390 kişi olmasına rağmen ancak
78 milletvekili toplanabilmiştir. Bunun sebebi bazı vekillerin komutan, vali, müdür
vb. devlet işlerini yürütmekte olmasıdır.

 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılmasıyla Temsil Heyeti’nin görevi sona ermiştir.

A. I. TBMM’nin Özellikleri
ÖZELLİK YORUM
Kurucu bir meclistir.
Ulusal bir meclistir.
İhtilâlcidir.
Demokratiktir.
3. Temsil Heyeti’nin görevi aşağıdakilerden
hangisiyle sona ermiştir?
A) İstanbul’un işgal edilmesiyle
B) TBMM’nin açılmasıyla
C) Bilecik Görüşmeleri’nin yapılmasıyla
D) Misâk-ı Millî’nin kabul edilmesiyle
E) Amasya Protokolleri’nin imzalanmasıyla
 Yeni bir devlet kurmuştur.
 Anayasa ilân etmiştir.
 Hükûmet kurmuştur.
 Düzenli ordu oluşturmuştur.
 Azınlıklara temsil hakkı vermemiştir.
 Adında “millet” kelimesi geçmektedir.
4. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıda-
 Saltanat ve İstanbul Hükûmeti’ni yok saymıştır. kilerden hangisi yoktur?
 Egemenliği millete vermiştir. A) İhtilâlci B) Demokratik C) Ulusçu
D) İnkılâpçı E) Kurucu
 Üyeleri ve başkanı seçim usulü ile belirlenmiştir.

 Yasama, yürütme ve yargı yetkilerini bünyesinde

Olağanüstü yetkilere
toplamıştır. (Güçler Birliği ilkesi)
sahiptir.
 Bundaki amaç hızlı kararlar alıp uygulayabilmektir.

Siyasî partilere yer
verilmemiştir.
Meclis Hükûmeti
sistemi vardır.
 Temel amaç, bölünmeyi ve millî birliğin bozulmasını 5. I. TBMM’nin özellikleri arasında aşağıda-
önlemektir. kilerden hangisi yer almaz?
A) İhtilâlci bir meclistir.
 Bu sistemde Cumhurbaşkanı ve Başbakan yoktur. B) Siyasî partilere yer verilmemiştir.
 Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de C) Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir.
başkanıdır. D) Demokratik bir meclistir.
 Bakanlar meclis içerisinden meclis tarafından tek tek E) Kabine Sistemi uygulanmıştır.
oylanarak seçilmiştir. (Bu durum, hem hükûmetin
oluşturulmasını hem de hükûmetin uyum içinde
çalışmasını zorlaştırmıştır.)
1-A 2-C 3-B 4-D 5-E

~ 217 ~
“I. TBMM Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

B. 24 Nisan Önergesi
✎ TBMM’nin 24 Nisan 1920’deki toplantısında Mustafa Kemal Meclis Başkanlığı’na
1. 16 Mart 1920'de İstanbul'un resmen işgal
seçilmiş ve hükûmetin bir an önce kurulması için meclise bir önerge vermiştir. edilmesinden sonra Mustafa Kemal, valilere
✎ Mustafa Kemal’in vermiş olduğu bu önergeye göre; ve komutanlara bir genelge göndererek se-
çimlerin yapılacağını ve Ankara'da “olağan-
üstü” yetkilere sahip millî bir meclisin topla-
nacağını bildirmiştir.
 TBMM’nin üstünde hiç bir güç yoktur. Mustafa Kemal'in bu yolla ulaşmak iste-
 Ulus egemenliğine önem verilmiştir. diği amaç aşağıdakilerden hangisidir?

 Hükûmet kurmak zorunludur. A) Osmanlı egemenlik haklarını korumak

B) Meşrutiyet düzenini sürdürmek
 İstanbul hükûmeti yok sayılmıştır.
C) Kurtuluş Savaşı'nı evrenselleştirmek
 Geçici bir hükûmet başkanı ya da padişah vekili tanımak doğru değildir. D) Cemiyetleri birleştirmek
 Meclisin daimî olacağı ve bağımsız hareket edeceği vurgulanmıştır. E) Millî Mücadele'yi tek elden yürütmek
 TBMM yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kendinde toplamıştır.
 Daha hızlı karar alabilmek için Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir.
 Meclis tarafından seçilecek bir heyet hükûmet işlerini yürütür, meclis başkanı
2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükû-
aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır. meti’nde Mustafa Kemal'in resmî unvanı
 Meclis Hükûmeti Sistemi ve Güçler Birliği ilkesi benimsenmiştir. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Genel Kurmay Başkanı
 Padişah ve halife, Anlaşma Devletleri’nin baskısından kurtulduktan sonra mec-
lisin düzenleyeceği yasaya göre hareket edecektir. B) Başbakan
C) Cumhurbaşkanı
 Çıkabilecek görüş ayrılıkları önlenmek istenmiştir.
D) Meclis Başkanı
E) Millî Savunma Bakanı

✎ 3 Mayıs 1920’de bakanların meclis içerisinden meclis tarafından tek tek oylanarak
seçilmesiyle “İcrâ Vekilleri Heyeti” adıyla I. TBMM Hükûmeti kurulmuştur.

 TBMM’nin ilk döneminde hükûmet üyelerinin meclisten tek tek seçilmesi, hükûmetin 3. I. TBMM Hükûmeti’nde ilk Sağlık Bakanı
olarak görev alan devlet adamı aşağıda-
kurulmasını ve uyum içerisinde çalışmasını zorlaştırmıştır. kilerden hangisidir?
A) Dr. Refik Saydam
✎ Toplam 11 bakandan oluşan ilk İcrâ Vekilleri Heyeti’nin üyeleri şunlardır: B) Dr. Adnan Adıvar
C) Dr. Rıza Nur
Mustafa Kemal Meclis Başkanı + Hükûmet Başkanı
D) Dr. Sadi Konuk
Bekir Sami Bey Dışişleri Bakanı E) Dr. Ahmet Hulusi Alataş
Cami Baykut Bey İçişleri Bakanı
Dr. Adnan Adıvar Sağlık Bakanı
Dr. Rıza Nur Maarif (Millî Eğitim) Bakanı 4. Birinci TBMM Hükümeti’nde ilk Millî Eği-
tim Bakanı olarak görev alan devlet ada-
Fevzi Çakmak Paşa Millî Savunma Bakanı mı aşağıdakilerden hangisidir?
İsmet (İnönü) Bey Erkân-ı Harbiye-i Umûmîye Bakanı (Genel Kurmay Bakanı) A) Dr. Rıza Nur

Celâlettin Arif Bey Adalet Bakanı B) Mehmet Şükrü Saraçoğlu

C) Bekir Sami Bey
Hakkı Behiç Bey Maliye Bakanı
D) İsmet İnönü
Mustafa Fehmi Bey Şer’iye ve Evkaf Bakanı E) Dr. Refik Saydam
İsmail Fazıl Paşa Bayındırlık Bakanı
Yusuf Kemal Bey İktisat Bakanı

5. 23 Nisan 1920’de açılan I. TBMM’nin ilk

başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
C. I. TBMM’deki Halk Grupları A) Fevzi Çakmak B) İsmet İnönü
✎ I. TBMM’de öncelikle vatanın kurtuluşu hedeflendiği için bölünmeyi önlemek ve C) Bekir Sami Bey D) Mustafa Kemal
birlik ve beraberliği sağlamak adına siyasî partilere yer verilmemiştir. E) Ali Fethi Okyar

✎ Mecliste siyasî parti bulunmamasına rağmen farklı düşüncelerin temsil edildiği bazı
gruplar vardı. Bu gruplar arasında; Müdafaa-i Hukuk Grubu, Tesânüd Grubu, Halk
Zümresi, Islahatçılar Grubu, İstiklâl Grubu ve Yeşil Ordu Grubu yer alıyordu. 1-E 2-D 3-B 4-A 5-D

~ 218 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “I. TBMM Dönemi”

Müdafaa-i Hukuk Grubu Başında Mustafa Kemal’in olduğu gruptur.

İstiklâl Grubu Mustafa Kemal’in çizgisini takip eden bir gruptur. 1. I. TBMM içerisindeki gruplardan Mustafa
Kemal’in yer aldığı grup aşağıdakilerden
hangisidir?
Tesânüd Grubu Eski İttihatçıların oluşturduğu gruptur.
A) İstiklâl
B) Tesânüd
Halk Zümresi Bolşevik Devrimi’ni örnek alan bir gruptur.
C) Müdafaa-i Hukuk
Toplumsal dengeleri bozmadan yenileşmeyi D) Islahat
Islahatçılar Grubu E) Halk Zümresi
savunan gruptur.

Sol eğilimli bir grup olup, Çerkez Ethem ve çevresi

Yeşil Ordu Grubu
tarafından desteklenmiştir.

2. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM tarafın-

dan çıkarılan kanunlardan biri değildir?
D. I. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar A) Takrir-i Sükûn Kanunu
 Ağnam Vergisinin Artırılmasına Dair Kanun (ilk kanun) B) Nisâb-ı Müzakere Kanunu
C) Hıyanet-i Vataniye Kanunu
 Dış Gümrük Vergilerinin Artırılmasına Dair Kanun
D) Men-i İsrafat Kanunu
 Hıyanet-i Vataniye Kanunu (Meclise karşı çıkan ayaklanmaları bastırmak için)
E) İstiklâl Mahkemeleri Kanunu
 İstiklâl Mahkemeleri Kanunu (Üyeleri meclis tarafından seçilmiştir.)
 Firarîler Hakkında Kanun (Asker kaçaklarını önlemek için)
 Nisâb-ı Müzakere Kanunu (Meclis iç tüzüğü ile ilgilidir.)
 Men-i İsrafat Kanunu (Millî kaynakları koruyup, israfı önlemek için) 3. Birinci TBMM tarafından çıkarılan ilk ka-
 Men-i Müskirat (Malî kaynak sağlamak için içki ve tütün ürünleri yasaklanmıştır.) nun aşağıdakilerden hangisidir?

 Düzenli Ordu Kurulması Hakkında Kanun A) İstiklâl Marşı Kanunu

B) Ağnam Vergisinin Artırılması Kanunu
 İstiklâl Marşı Kanunu
C) Men-i Müskirat Kanunu
 Başkomutanlık Kanunu D) Nisâb-ı Müzakere Kanunu
 Teşkilât-ı Esasîye Kanunu (Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk anayasasıdır.) E) Gümrük Vergisinin Artırılması Kanunu

 Tekâlif-i Milliye Emirleri ile Takrir-i Sükûn Kanunu’nu I. TBMM çıkarmamıştır.

4. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’ye karşı

çıkarılan isyanlardan biri değildir?

II. I. TBMM’YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR A) Kuvây-i İnzibatiye

B) Şeyh Eşref

Doğrudan İstanbul Hükûmeti’nin
Çıkardığı İsyanlar
İstanbul Hükûmeti ve İtilâf
Devletleri’nin Çıkardığı İsyanlar
Kuvây-i Milliye Yanlısı Olup Sonradan
İsyan Edenler
Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar
 Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu) İsyanı C) Demirci Mehmet Efe
 Ahmet Anzavur (Kuvây-i Muhammediye) İsyanı D) Millî Aşireti
E) Şeyh Sait
 Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanları
 Çapanoğlu İsyanı (Yozgat)
 Delibaş Mehmet İsyanı (Konya)
 Bozkır Ayaklanması (Konya)
 Koçkiri İsyanı (Erzincan-Kemah) 5.
 Millî Aşireti İsyanı (Urfa)
I. Demirci Mehmet Efe,
 Çopur Musa İsyanı (Afyon)
II. Cemil Çeto,
 Şeyh Recep İsyanı
III. Ahmet Anzavur
 Şeyh Eşref İsyanı (Bayburt)
 Ali Batı İsyanı (Mardin) I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki is-
yanlardan hangileri doğrudan İstanbul
 Cemil Çeto İsyanı Hükûmeti tarafından çıkartılmıştır?
 Yıldızeli (Yenihan) İsyanı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı D) I ve II E) II ve III
 Demirci Mehmet Efe İsyanı
 Ermeni İsyanı (Ermeni İntikam Alayı)
 Rum (Pontus) İsyanı 1-C 2-A 3-B 4-E 5-C

~ 219 ~
“I. TBMM Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

 Bu isyanlardan Kuvây-i İnzibâtiye (Hilâfet Ordusu), Ahmet Anzavur ve Bolu-Düzce-

Hendek-Adapazarı isyanları aynı zamanda Boğazlarla ilgilidir.
1.

 Bu isyanlardan Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanları diğer isyanlardan I. Kuvây-i İnzibâtiye,
farklı olarak Millî Mücadele’ye karşı değil, Düzenli Ordu’ya karşı çıkarılmıştır. II. Çopur Musa,
III. Şeyh Eşref,
IV. Ahmet Anzavur
A. İsyanların Nedenleri I. TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki is-
yanlardan hangileri “Boğazlar”la ilgilidir?
 İstanbul Hükûmeti’nin otoritesini korumak için halkı kışkırtması
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
 Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele karşıtı fetva yayınlaması
D) I, II ve IV E) II ve III
 İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenmesini önlemek istemesi
 İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak istemesi
 Kuvây-i Milliye şeflerinin düzenli orduya karşı çıkmaları
2. Aşağıdakilerden hangisi Birinci TBMM’ye
 Bazı büyük aşiretlerin kendi yönetimlerini kurmak istemesi karşı çıkan isyanların nedenlerinden biri
 Azınlıkların devlet kurma düşüncesi değildir?

 Birtakım çevrelerin manda ve himaye fikrini savunması A) Kuvây-i Milliyecilerin düzenli orduya
karşı çıkmaları
B) İtilâf Devletleri’nin TBMM’nin güçlenme-
B. İsyanların Sonuçları sini önlemek istemesi
C) Azınlıkların devlet kurma düşüncesi
 Millî Mücadele sürecinin uzamasına neden olmuştur. D) Eskişehir-Kütahya Savaşları’nda yenilgi
 Emek ve zaman kaybına yol açmıştır. alınması
E) İngiltere’nin Boğazlarda etkin olmak is-
 Millî kuvvetlerin bölünmesine neden olmuştur.
temesi

C. İsyanların Bastırılmasında Etkili Olan Kuvvetler

3.
İSYAN  İSYANI BASTIRAN KUVVETLER I. Koçkiri,
II. Ahmet Anzavur,
☸ Kuvây-i İnzibâtiye İsyanı
III. Çapanoğlu İsyanı
☸ Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı İsyanı Yukarıdaki isyanlardan hangileri Çerkez
Ethem tarafından bastırılmıştır?
☸ Çopur Musa (Afyon) İsyanı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

☸ Şeyh Eşref İsyanı D) I ve II E) II ve III

☸ Şeyh Recep İsyanı

Kuvây-i Milliye Birlikleri
☸ Millî Aşireti İsyanı 4. Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya
karşı ortaya çıkan isyanlardan biridir?
☸ Ali Batı İsyanı
A) Cemil Çeto B) Çopur Musa
☸ Cemil Çeto İsyanı C) Kuvây-i İnzibatiye D) Ali Batı
E) Kuvây-i Seyyare
☸ Delibaş Mehmet İsyanı

☸ Bozkır (Konya) İsyanı

☸ Ahmet Anzavur İsyanı Kuvây-ı Seyyare 5. I. TBMM’nin açılmasından sonra çıkan;

(Çerkez Ethem) I. Şeyh Recep,
☸ Çapanoğlu (Yozgat) İsyanı
II. Çerkez Ethem,
☸ Çerkez Ethem (Kuvây-i Seyyâre) İsyanı III. Çapanoğlu
isyanlarından hangileri düzenli ordu ta-
☸ Demirci Mehmet Efe İsyanı
rafından bastırılmıştır?
☸ Koçkiri İsyanı Düzenli Ordu A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
☸ Rum İsyanları

☸ Ermeni İsyanları (Ermeni İntikam Alayı) 1-A 2-D 3-E 4-E 5-B

~ 220 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “I. TBMM Dönemi”

D. TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler

✎ 29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır.
1. İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti yeni
 Bu kanuna göre TBMM’ye karşı isyan çıkaranlar vatan haini kabul edilecek ve kurulan TBMM Hükûmeti’ni yıkmak amacıy-
la isyanlar çıkarmış, TBMM de bu isyanları
gerektiğinde idam cezasına çarptırılacaktır.
önlemek için birtakım tedbirler almıştır.
✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’nin bu
isyanları engellemek için aldığı tedbirler-
✎ 11 Eylül 1920’de Firarîler Kanunu kapsamında, isyancıları yargılamak için İstiklâl den biri değildir?
Mahkemeleri kurulmuştur. Bu tarihte kurulan İstiklâl Mahkemesi sayısı 8’dir.
A) Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır.
 İstiklâl Mahkemeleri’nin üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir. Üyelerin B) İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur.
milletvekillerinden oluşması TBMM’nin yargı yetkisine sahip olduğunu gösterir. C) Firarîler Hakkında Kanun çıkarılmıştır.
 Bu mahkemeler Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir şekilde işletilmesine D) İsyanları bastırmak için meclis çalışma-
larına ara verilmiştir.
olanak sağlamıştır.
E) Ankara Müftüsü’nden fetva alınmıştır.
 Seyyar ve sürekliliği olmayan İstiklâl Mahkemeleri, yargılamayı suçun bizzat
işlendiği yerde yaparak yargılama sürecinin kısa zamanda tamamlanmasını da
sağlamıştır.
✎ İstanbul Hükûmeti ile tüm resmî haberleşmeler kesilmiştir.
2. Aşağıdakilerden hangisi İstiklâl Mahke-
✎ Halkı bilinçlendirmek amacıyla İrşad (Öğüt) Heyetleri kurulmuştur. melerinin özelliklerinden biri değildir?
✎ Damat Ferit Paşa vatan haini ilân edilmiş ve Türk vatandaşlığından çıkarılmıştır. A) TBMM’ye karşı çıkan isyanlara yönelik
görev yapmıştır.
 Hıyanet-i Vataniye Kanunu ile yargılanan ilk kişi Damat Ferit Paşa olmuştur.
B) Üyeleri halk tarafından belirlenmiştir.
✎ İstanbul Hükûmeti adına Şeyhü’l-islâm Dürrizâde Abdullah’ın Millî Mücadele’ye C) Seyyar (gezici) ve sürekliliği olmayan
karşı yayınladığı fetvaya karşılık olarak, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından mahkemelerdir.
Millî Mücadele’yi destekleyen fetva yayımlanmıştır. D) Üyeleri milletvekillerinden oluşmaktadır.
E) Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun hızlı bir
şekilde uygulanmasını sağlamıştır.

III. I. TBMM DÖNEMİNDEKİ DİĞER GELİŞMELER

✎ İlk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nde "Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazanmıştır. 3. I. TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilcili-
ğini nerede açmıştır?
✎ I. TBMM Hükûmeti’nde Turizm ve Spor Bakanlıkları yer almamıştır.
A) Azerbaycan B) Gürcistan
✎ TBMM Hükûmeti ilk yurt dışı temsilciliğini 1921’de Azerbaycan’da açmış, buraya
C) Ermenistan D) Fransa
ilk temsilci (orta elçi) olarak da Memduh Şevket Esendal’ı atamıştır.
E) Sovyet Rusya
✎ İlk Meclis binası günümüzde Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet vermektedir.
✎ TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'te başlan-
mış ve 18 Ekim 1924'de hizmete açılmıştır. Bina günümüzde Cumhuriyet Müzesi
olarak hizmet vermektedir.
4. I. TBMM Hükûmeti’nde aşağıdaki bakan-
✎ Günümüzde kullanılmakta olan TBMM'nin üçüncü binası ise; 1938’de düzenlenen lıklardan hangisi yer almamıştır?
“TBMM Yeni Meclis Binası” yarışmasında birincilik kazanan ve Atatürk'ün de beğe- A) İçişleri B) Sağlık C) Eğitim
nisini kazanan Avusturyalı mimar Prof. Clemens Holzmeister’dır. D) Adalet E) Spor

IV. SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920)

5. Sevr Barış Antlaşması’nın taslağı aşağı-
✎ Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra İtilâf Devletleri henüz Osmanlı Devleti ile dakilerden hangisinde belirlenmiştir?
barış antlaşması imzalamamıştı. Bu durumun yaşanmasında; A) Londra Konferansı
 İtilâf Devletleri’nin Osmanlı Devleti’ni aralarında paylaşamamaları B) Tersane Konferansı

 Boğazlar konusunda anlaşmaya varılamamış olması C) San Remo Konferansı

D) Reval Görüşmeleri
 Paris Barış Konferansı’nda İtalya’ya ayrılan yerlerin Yunanistan’a verilmesi E) Paris Barış Konferansı
gibi nedenler etkili olmuştur.
✎ Barış antlaşmasının koşulları 18-26 Nisan 1920 tarihleri arasında İngiltere, Fransa
ve İtalya’nın katılımıyla İtalya’daki San Remo Konferansı’nda belirlenmiştir. 1-D 2-B 3-A 4-E 5-C

~ 221 ~
“I. TBMM Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 22 Temmuz 1920’de Padişah Vahdettin’in başkanlığında toplanan Saltanat Şûrası,

Paris’e bir heyet gönderilmesini kararlaştırmıştır. Bu heyette Şûra-yı Devlet Başka-
nı Rıza Tevfik, Maarif Nazırı Hadi Paşa ve Bern Elçisi Reşat Halis Bey bulunuyordu. 1. 10 Ağustos 1920’de İtlâf devletleriyle Os-
manlı Devleti arasında imzalanan Sevr
✎ Toplam 433 maddeden oluşan Sevr Barış Antlaşması, bu heyet tarafından Paris’in Barış Antlaşması’nın hukuken geçersiz
Sevr kasabasında imzalanmış, Saltanat Şûrası tarafından da onaylanmıştır. olmasının temel sebebi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Misâk-ı Millî’ye aykırı olması
A. Antlaşmanın Bazı Maddeleri
B) Meclis tarafından onaylanmaması
 İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak kalacak, ancak azınlık haklarını ko- C) Osmanlı Devleti ile imzalanmış olması
ruyamazsa elinden alınacak. D) İtalya’nın antlaşmayı kabul etmemesi
 Azınlık hakları genişletilecek ve azınlıklar her derece okul açabilecek. E) Türk halkının direnişiyle karşılaşması

 Boğazlar, içinde Türk üyenin olmadığı bir komisyon tarafından yönetilecek.

 Boğazlar savaş zamanında tüm devletlerin gemilerine açık olacak.
2. Sevr Antlaşması’nda bir Ermeni devleti-
 Vilâyet-i Sitte (Erzurum, Van, Harput (Elazığ), Diyarbakır, Bitlis ve Sivas)’de bir
nin kurulması düşünülen “Vilâyet-i Sitte”
Ermeni devleti, Güneydoğu’da ise bir Kürt devleti kurulacak. (Altı İl) içerisinde aşağıdaki illerden han-
 Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması ve ağır silahları olmayacak. gisi yoktur?
A) Erzurum B) Diyarbakır C) Sivas
 Kapitülasyonlar artırılarak tüm devletlere verilecek.
D) Bitlis E) Kars
 Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak.
 İzmir Türk toprağı sayılacak, ancak Rumlar tarafından yönetilecek.

3. Aşağıdakilerden hangisi Sevr Barış Ant-

B. Antlaşmanın Değerlendirilmesi laşması’nın hükümlerinden biri değildir?
A) Osmanlı Devleti’nin ordusu, donanması
✎ Mebusan Meclisi tarafından onaylanmadığı için yürürlüğe girmemiştir. Bu yüzden ve ağır silahları olmayacak
hukukî olarak geçersiz bir antlaşmadır. B) İstanbul’un “Osmanlı’nın başkenti” olma
✎ Türk milletinin direnişiyle karşılaştığı için uygulanamamıştır. (Ölü doğmuştur.) statüsü devam edecek
C) Boğazlar, başkanı Türk olan uluslarara-
✎ Osmanlı Devleti’nin yok oluşu anlamına gelen bu antlaşmayı imzalayanlar TBMM sı bir komisyon tarafından yönetilecek
tarafından vatan haini ilân edilmiştir. D) Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanis-
✎ Sevr Barış Antlaşması Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son antlaşmadır. tan’a bırakılacak
E) Boğazlar savaş zamanında tüm devlet-
lerin gemilerine açık olacak

V. BİLECİK GÖRÜŞMELERİ (5 ARALIK 1920)

✎ Son Osmanlı sadrazamı Tevfik Paşa’nın girişimleriyle TBMM adına Mustafa Kemal 4.
ile İstanbul Hükûmeti adına Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında gerçekleşen I. Salih Paşa
görüşmelerdir. II. Ali Rıza Paşa
✎ Herhangi bir sonuç çıkmamış, İstanbul’dan gelen heyet ulusal harekete katıldıkları III. Mustafa Kemal
izlenimini vermek için zorla Ankara’ya götürülmüştür. Ancak daha sonra bu devlet IV. Ahmet İzzet Paşa
adamları, Mustafa Kemal’e bir daha İstanbul Hükûmeti’nde görev yapmayacakları 5 Aralık 1920 tarihli Bilecik Görüşmeleri,
sözünü verince serbest bırakılmışlardır. yukarıdakilerden hangileri arasında ger-
çekleşmiştir?
✎ Bilecik Görüşmeleri, TBMM’nin siyasî varlığını tanıtması bakımından önemlidir.
A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
 Bilecik Görüşmeleri ile Osmanlı Devleti TBMM’nin siyasî varlığını ilk kez tanımıştır.

5. İstanbul Hükûmeti’nin TBMM’nin siyasî

varlığını tanıdığı ilk olay aşağıdakilerden
Not Alınız.............................................................................................................................. hangisidir?
........................................................................................................................................................................ A) Bilecik Görüşmeleri

........................................................................................................................................................................ B) Tersane Konferansı

C) Adana Görüşmeleri
........................................................................................................................................................................ D) Amasya Görüşmeleri
........................................................................................................................................................................ E) Londra Konferansı
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-B 2-E 3-C 4-D 5-A

~ 222 ~
 XII. BÖLÜM
MİLLÎ MÜCADELE
(MUHAREBELER DÖNEMİ)
Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(4) (3) (6) (3) (5) (2) (3) (2) (3) (4) (4) (3) (1)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(4) (4) (1) (2) (4) (4) (1) (1)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin her yıl ortalama 3 soru sorduğu bu bölümden 2013 KPSS’de sadece
1 soru çıkmıştır. Bu bölümde Millî Mücadele döneminin askerî ve siyasî aşamalarını göreceksi-
niz. Özellikle savaşların gelişimi ve sonuçları, antlaşmaların özellikleri ve önemi, Mustafa
Kemal’in savaşlarda söylediği sözler ve Lozan Barış Antlaşması’nın içeriği ve önemi gibi ko-
nu başlıklarına dikkat edilmesi ve bu yönde çalışma yapılması gerekmektedir. Ayrıca bahsetti-
ğimiz bu konuların soru çözümleriyle pekiştirilmesi, konuların daha iyi anlaşılması açısından
son derece önemlidir.
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

MİLLÎ MÜCADELE
(MUHAREBELER DÖNEMİ) 1. Aşağıdaki devletlerden hangisi, Kurtuluş
Savaşı’nda Anadolu’da bir işgal gücü
bulundurmamıştır?
BATI CEPHESİ DOĞU CEPHESİ A) Almanya B) Yunanistan C) İtalya
 Yunanlılar ve işbirlikçi  Ermeniler ve Gürcülerle D) Fransa E) İngiltere
İngilizlerle savaşılmıştır. savaşılmıştır.
 Kuvây-i Milliye,  Sadece Osmanlı’dan
Osmanlı Devleti’nden CEPHELER kalan XV. Kolordu
kalan XV. Kolordu ve mücadele etmiştir.
TBMM’nin kurduğu  XV. Kolordu TBMM’ye 2. Osmanlı Devleti’nde Türklerle kurdukları
Düzenli Ordu mücadele dostça ilişkiler nedeniyle XIX. yüzyıla ka-
bağlı hareket etmiştir. dar “Millet-i Sadıka” olarak kabul edilen
etmiştir. devlet aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sırbistan B) Ermenistan C) Gürcistan
GÜNEY CEPHESİ D) Yunanistan E) Bulgaristan
 Fransızlar ve Ermeniler-
le savaşılmıştır.
 Sadece Kuvây-i Milliye
mücadele etmiş, düzenli
ordu savaşmamıştır.
3. Kurtuluş Savaşı’nda Kâzım Karabekir ko-
mutasındaki XV. Kolordu;
I. doğu,
✎ TBMM Hükûmeti Kurtuluş Savaşı’nda Doğu, Güney ve Batı olmak üzere 3 ayrı cep- II. güney,
hede savaşmış; Ermenistan, Gürcistan, İngiltere, Fransa ve Yunanistan devletleri- III. batı
ne karşı mücadele etmiştir. cephelerinden hangilerinde mücadele et-
miştir?
☸ Dikkat! İtalya ve İngiltere Anadolu’da işgal gücü bulundurmuşsa da Kurtuluş Savaşı’- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
nda İtalya ve İngiltere ile silahlı mücadele yapılmamıştır. D) I ve III E) II ve III

A) DOĞU CEPHESİ
✎ Bu cephede Ermeniler ve Gürcülerle mücadele edilmiştir. 4. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde;
✎ Cephedeki mücadele, Osmanlı Devleti’nden kalan ve son düzenli birlik olan Kâzım I. Ermeni,
Karabekir komutasındaki XV. Kolordu tarafından yürütülmüştür. II. Gürcü,
III. Fransız
☸ Doğu Cephesi’nde Kâzım Karabekir komutasındaki bu düzenli ordu TBMM tarafından
güçlerinden hangileriyle mücadele edil-
kurulmamış, ancak TBMM’ye bağlı hareket etmiştir. miştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

1) Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920)

✎ XIX. yüzyıla kadar Millet-i Sadıka (Sâdık Millet) olarak kabul edilen ve Türklerle
dostça ilişkiler kuran Ermeniler, XX. yüzyılın başlarından itibaren İngiltere, Fransa,
Rusya gibi güçlü Avrupa devletlerinin politikaları sonucu sorun olmaya başlamıştır.
5. Kurtuluş Savaşı’nda;
✎ Kurdukları Ermeni Cemiyetleri ile ilk isyanı 1890’da Erzurum’da başlatmışlardır.
I. doğu,
✎ Paris Barış Konferansı’nda Magna Armania (Büyük Ermenistan) fikrinin gündeme II. batı,
gelmesinde Ermeni Komitelerinin büyük etkisi olmuştur. III. güney
✎ Sevr Antlaşması’na dayanarak Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurma hedefi cephelerinden hangilerinde Kuvây-i Milli-
ye’nin etkili olduğu savunulamaz?
olan Ermeniler Kars ve çevresini işgal etmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Bu gelişme üzerine XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir’in 28 Eylül 1920’de D) I ve II E) II ve III
başlattığı harekât sonucunda 29 Eylül’de Sarıkamış, 30 Ekim’de Kars ve 7 Kasım’da
Batum kurtarılmış, hatta Gümrü’ye kadar ulaşılmıştır.
✎ Daha fazla dayanamayacağını anlayan Ermeniler barış istemek zorunda kalmış ve
iki devlet arasında 2-3 Aralık 1920’de Gümrü Barış Antlaşması imzalanmıştır. 1-A 2-B 3-D 4-C 5-A

~ 225 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920)

✎ TBMM Hükûmeti ile Ermenistan arasında imzalanan bu antlaşmayı, TBMM Heyeti 1. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde
adına XV. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir imzalamıştır. Ermenilerle yapılan savaş, aşağıdakiler-
den hangisiyle sona ermiştir?
A) Kars Antlaşması
❆ Antlaşmanın Hükümleri B) Moskova Antlaşması
C) Ankara Antlaşması
D) Gümrü Antlaşması
 Kars, Sarıkamış, Iğdır, Selim, Kulp Türkiye’nin olacak. E) Mudanya Ateşkes Antlaşması

 TBMM tarafından geçersiz kabul edilen Sevr Barış Antlaşması’nı Ermenistan da

kabul etmeyecek.
 Türk-Ermenistan sınırı Aras Nehri – Çıldır Gölü hattı olarak belirlenecek. 2. 2-3 Aralık 1920 tarihli Gümrü Antlaşma-
sı’nı TBMM Hükûmeti adına aşağıdakiler-
 Ermenistan Türkiye’ye karşı düşmanca tavır içerisinde olmayacak. den hangisi imzalamıştır?
 Türklere karşı silah kullanmayan Ermeniler altı ay içinde Türkiye’ye dönebilecek. A) Rauf Orbay B) Enver Paşa
 Ermenistan’ın Türkiye’ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar geçersiz C) Ali Fethi Okyar D) Fevzi Çakmak
kabul edilecek. E) Kâzım Karabekir

 TBMM, kendisinden istenildiği taktirde Ermenistan’a askerî ve siyasî açıdan

yardım edecek.
 Ermenistan, sadece iç güvenliğini koruyacak derecede cephane ve mühimmat 3. Sevr Barış Antlaşması’nın geçersizliğini
kabul eden ilk devlet aşağıdakilerden
bulundurabilecek. hangisidir?
 Herhangi bir saldırıya uğraması durumunda, Türkiye Ermenistan’a askerî A) Ermenistan B) İngiltere C) Fransa
yardımda bulunacak. D) İtalya E) Sovyet Rusya
 Ermenistan, Nahçıvan ve Şarur bölgelerinde halk oylaması sonucunda oluşan yeni
yönetim biçimine karışmayacak, bu süreçte bölgede Türkiye koruyuculuğunda bir
yerel yönetim oluşturulacaktır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, Gümrü Antlaş-
ması’nın kazanımları arasında değildir?
A) Halkın Meclis’e ve orduya olan güveni
artmıştır.
B) Doğu Cephesi’nde savaşın bitmesine
ve buradaki silahların batıya taşınması-
☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri na olanak sağlamıştır.
C) Sevr’in geçersizliği uluslararası alanda
✎ Gümrü Antlaşması ile kapanan ilk cephe Doğu Cephesi olmuştur. ilk kez bir devlet tarafından kabul
edilmiştir.
✎ TBMM siyasî ve askerî alanda ilk uluslararası zaferini kazanmıştır.
D) Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardım-
✎ Halkın TBMM’ye ve orduya duyduğu güven artmıştır. ların önü açılmıştır.
E) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imza-
✎ Ermenistan Sevr’in geçersizliğini tanıyan ilk devlet olmuştur. lanmasına ortam hazırlamıştır.
✎ Ermenistan TBMM’nin varlığını kabul eden ilk devlet olmuştur.
✎ TBMM’nin ilk kez yabancı bir devletle imzaladığı siyasî bir sözleşme olan Gümrü
Antlaşması’nda ilk kez “TBMM Hükûmeti” tabiri kullanılmıştır 5. Gümrü Antlaşması ile Ermeniler, TBMM
Hükûmeti tarafından geçersiz sayılan Sevr
✎ Siyasî bir sözleşmede ilk kez “Türkiye Devleti” tabiri kullanılmıştır.
Antlaşması’nı tanımadıklarını belirtmişler;
✎ Gümrü Barışı Sevr’i geçersiz sayan ilk uluslararası belgedir. ayrıca Kars, Sarıkamış, Kağızman ve Iğdır’ı
TBMM’ye bırakmışlardır.
✎ Ermeni Meselesi sona ermiş, böylece Sovyet Rusya’dan gelebilecek yardımların da Bu bilgilere göre;
önü açılmıştır. I. TBMM diplomatik bir kazanım elde et-
✎ Doğu Cephesi’nin kapanması sonucunda, buradaki kuvvetlerin önemli bir kısmı miştir.
Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır. II. Ermeniler, TBMM’yi resmen tanımıştır.
III. Rusya, Ermenistan’ı desteklemiştir.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
☸ Doğu (Ermenistan) sınırı ilk kez Gümrü Antlaşması ile şekillenmiştir. Ancak iki gün A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
sonra Sovyet Rusya’nın Ermenistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Gümrü Antlaşması yü-
D) I ve II E) II ve III
rürlüğe girmemiştir. Doğu sınırı ilk kez 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması ile res-
miyet kazanmıştır. (13 Ekim 1921’de ise TBMM, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcis-
tan arasında imzalanan Kars Antlaşması ile de Doğu sınırı kesin şeklini alacaktır.)
1-D 2-E 3-A 4-E 5-C

~ 226 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

2) Gürcistan İle İlişkiler ve Batum Antlaşması (23 Şubat 1921)

✎ Gürcistan, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zor durumu fırsat bilip Ardahan,
1. Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da
Artvin ve Batum’u ele geçirmiştir. büyükelçilik açan ilk devlet aşağıdakiler-
den hangisidir?
✎ Bu olay üzerine düzenlenen Pasof Harekâtı sonrasında Gürcistan’a bir uyarıda bu-
lunulmuş ve toprakların iadesi istenmiştir. A) Ermenistan B) Azerbaycan
C) Gürcistan D) Sovyet Rusya
✎ 23 Şubat 1921’de Gürcistan ile imzalanan Batum Antlaşması ile Artvin, Ardahan E) Afganistan
ve Batum Türkiye’ye bırakılmıştır.

☸ Sovyet Rusya’nın Gürcistan’ı işgal etmesi nedeniyle, Batum Antlaşması da 16 Mart

1921 Moskova Antlaşması ile resmiyet kazanmıştır. 2. 23 Şubat 1921’de Gürcistan’la imzalanan
Batum Antlaşması ile;
I. Artvin,
☸ Millî Mücadele Dönemi’nde Ankara’da büyükelçilik açan ilk devlet Gürcistan’dır. II. Ardahan,
III. Batum
şehirlerinden hangileri TBMM Hükûmeti’-
ne bırakılmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
B) GÜNEY CEPHESİ D) II ve III E) I, II ve III

✎ Bu cephede Fransızlara ve işbirlikçi Ermenilere karşı mücadele edilmiştir.

✎ Bu cephe sadece milis güçlerin mücadele ettiği bir Kuvây-i Milliye cephesidir. 3. Kurtuluş Savaşı’nda Urfa, Antep ve Ma-
raş’ta Kuvây-i Milliye birlikleri;
✎ Herhangi bir düzenli ordu birliği bu cephede savaşmamıştır.
I. İngiltere,
✎ En önemli direniş merkezleri Adana, Urfa, Antep ve Maraş’tır.
II. Fransa,
III. Yunanistan
☸ Antep, Urfa ve Maraş’ı önce İngilizler işgal etmiş, fakat 15 Eylül 1919’da imzalanan
Suriye İtilafnâmesi ile buraları Fransızlara bırakmışlardı. devletlerinden hangileriyle mücadele et-
miştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Güney Cephesi’nde; D) I ve II E) II ve III

Urfa’da Yüzbaşı Ali Saip Bey 4. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde

mücadele eden;
I. Sütçü İmam,
Maraş’ta Sütçü İmam (Rıdvan Hoca)
II. Ali Saip Bey,
III. Şahin Bey
Adana’da Karaisalı Müftüsü Mehmet Hoca gibi Kuvây-i Milliyecilerin, mücadelenin
liderliğini yaptıkları şehirler aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Antep’te “Şahin Bey” takma adı ile Üsteğmen Sait Bey I II III
A) Adana Urfa Maraş
B) Maraş Antep Adana
mücadelenin liderliğini yapmışlardır. C) Antep Maraş Urfa
D) Adana Antep Maraş
✎ Fransızlar, Adana-Pozantı yöresinde ummadık bir direnişle karşılaşınca TBMM Hü- E) Maraş Urfa Antep
kûmeti’nden 1920 Mayısı’nda yirmi günlük bir ateşkes önermişlerdir. Fransa’nın
bu isteğinde, İngiltere’nin Ren Bölgesi sorununda Almanya’ya yakınlık göstermesi
etkili olmuştur. Bu durum TBMM Hükûmeti’nin, Anlaşma Devletlerinin biri tarafın-
5. Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesi’nde
dan tanınmasına olanak sağlamıştır. Fransızlarla yapılan savaş, aşağıdakiler-
✎ Fransızlar, düzenli ordunun Batı Cephesi’nde Yunanlılara karşı Sakarya Meydan den hangisiyle sona ermiştir?
Muharebesi’nde zafer kazanması sonucunda, TBMM ile 20 Ekim 1921’de Ankara A) Ankara Antlaşması
Antlaşması’nı imzalamıştır. (Bu konuya “Sakarya Savaşı”nda tekrar değinilecektir.) B) Moskova Antlaşması
C) Gümrü Antlaşması
✎ Fransa Ankara Antlaşması ile Hatay ve İskenderun hariç işgal ettiği tüm toprakları
D) Kars Antlaşması
Türkiye’ye geri vermiş ve böylece Güney Cephesi kapanmıştır.
E) Mudanya Ateşkes Antlaşması

☸ Fransa, Ankara Antlaşması ile TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti olmuştur.
1-C 2-E 3-B 4-E 5-A

~ 227 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Güneybatı’da Konya, Antalya civarını işgal etmiş olan İtalya ile herhangi bir silahlı
çatışma yaşanmamıştır. İtalyanlar bölge halkı ile iyi geçindiklerinden, Yunanlıların 1. Fransızlar; Urfa, Antep ve Maraş’taki işgal-
II. İnönü Muharebesi’nde mağlup olması üzerine Anadolu’dan çekilme kararı al- lerinde Ermenilerle işbirliği yaparak sömür-
ge yönetimi kurmaya çalışmışlardır.
mışlar ve Sakarya Zaferi sonrasında da Anadolu’yu tamamen boşaltmışlardır.
Bu durumun aşağıdaki sonuçlardan han-
gisini ortaya çıkardığı savunulabilir?
A) Türk halkının savunma tedbirleri alması
✎ Kurtuluş Savaşı’nda göstermiş oldukları mücadele azminden dolayı bazı il ve ilçele- B) Egemenlik anlayışının değişmesi
re çeşitli unvan ve istiklâl madalyaları verilmiştir. C) Güney sınırının kesin olarak çizilmesi
D) İtilafların görüş ayrılığına düşmesi
E) Saltanatçı anlayışın ivme kazanması
Unvan Alanlar İstiklâl Madalyası Alanlar

2.
1921 – Antep “Gazi” 1924 – İnebolu
I. Maraş,
II. İnebolu,
1973 – Maraş “Kahraman” 1925 – Maraş III. Urfa
Yukarıdakilerden hangilerine Kurtuluş
Savaşı’nda gösterdikleri mücadele az-
1984 – Urfa “Şanlı” 2008 – Antep minden dolayı “İstiklâl Madalyası” veril-
miştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

C) BATI CEPHESİ
✎ Bu cephede İngiltere’nin desteğini alan Yunanlılara karşı mücadele edilmiştir. 3. Güney Anadolu’da ciddi bir direnişle kar-
şılaşan Fransa, resmi olmayan bir görüşme
✎ Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri bu cephenin oluşturulmasında etkili olmuştur. için Anadolu’ya temsilci göndermiştir. Fran-
sız temsilci, ekonomik ayrıcalıklar tanınma-
✎ Batı Cephesi’nde; sı durumunda Adana, Antep ve Urfa’nın
Türkiye’ye geri verilebileceğini belirtmiştir.
❆ Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye
Buna göre Fransa ile ilgili;
❆ Doğu Cephesi’nden gelen XV. Kolordu mücadele etmiştir. I. Anadolu’daki haklarından tamamen
❆ TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu Düzenli Ordu vazgeçmiştir.
II. Türkiye’nin bağımsızlığını savunmuştur.
III. Türk halkının direnişinden çekinmiş ve
önlem alma gereği duymuştur.
yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
BATI CEPHESİ MUHAREBELERİ A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

Gediz II. İnönü Kütahya-Eskişehir Başkomutanlık

Muharebesi Muharebesi Muharebeleri Muharebesi
4. Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nde;
   
I. Yunanistan,
II. Fransa,
I. İnönü Aslıhanlar Sakarya Meydan III. İtalya
Muharebesi Muharebesi Muharebesi güçlerinden hangileriyle mücadele edil-
   miştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

☸ Batı Cephesi muharebeleri Kurtuluş Savaşı’nın en yoğun ve en kanlı savaşlarıdır.

1-A 2-C 3-D 4-A

~ 228 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

1) Gediz Muharebesi (24 Ekim 1920) 

✎ Sivas Kongresi’nde, Temsil Heyeti tarafından Batı Cephesi Umum Komutanlığı’na
1. 24 Ekim 1920 tarihinde Ali Fuat Paşa ko-
atanan Ali Fuat Paşa’nın, Yunan kuvvetlerine karşı başlattığı taarruz girişimidir. mutasındaki Kuvây-i Milliye birliklerinin
Yunanlılara karşı başlattığı taarruz girişi-
✎ 24 Ekim 1920’de gerçekleşen bu taarruz girişimi, düzen ve disiplinden yoksun olan mi aşağıdakilerden hangisidir?
Kuvây-i Milliye birliklerinin mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır.
A) Gediz Muharebesi
✎ Ali Fuat Paşa, Gediz Taarruzu’ndaki başarısızlık nedeniyle Batı Cephesi Komutanlı- B) Aslıhanlar Muharebesi
ğı’ndan alınmış ve yerine Albay İsmet Bey getirilmiştir. Ali Fuat Paşa ise Moskova C) I. İnönü Muharebesi
Büyükelçiliği’ne atanmıştır. D) II. İnönü Muharebesi
E) Sakarya Meydan Muharebesi

☸ Düzenli Ordunun Kurulması (8 Kasım 1920)

 Nedenleri
2. Yunanlılara karşı başlattığı Gediz Muha-
 Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taarruzu’nda başarısız olması
rebesi’nde başarısız olan ve Batı Cephe-
 Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında yetersiz kalması si Komutanlığı’ndan alınıp Moskova Bü-
yükelçiliği’ne atanan komutan aşağıdaki-
 Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden yoksun olması lerden hangisidir?
 Kuvây-i Milliye’nin hukuk tanımaz şekilde cezalar vermesi A) İsmet Paşa
B) Refet Paşa
 Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan zorla para ve yiyecek alması
C) Ali Fuat Paşa
✎ İsmet Bey’in Batı Cephesi Komutanlığı’na getirilmesinden sonra, Kuvây-i Milliye’nin D) Cemal Paşa
varlığına son verilmiş ve tüm bu birlikler 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’ya dönüş- E) Mahmut Şevket Paşa
türülmüştür.
✎ Düzenli ordunun kurulmasına karşı çıkan ve emir altına girmek istemeyen Çerkez
Ethem 27 Aralık 1920’de isyan etmiş, ancak ayaklanma İsmet Paşa komutasındaki
birlikler tarafından bastırılmıştır.
3. Kurtuluş Savaşı başlangıçta Kuvây-i Milliye
✎ 9 Kasım 1920’de Batı ve Güney olmak üzere ikiye ayrılan Batı Cephesi’nin, asıl cep-
birlikleri tarafından yürütülürken, zamanla
he olan Batı Cephesi’ne Albay İsmet Bey, Güney Cephesi’ne ise Albay Refet Bey bu kuvvetlerden düzenli orduya geçilmiştir.
atanmıştır. Her iki cephe de Fevzi (Çakmak) Paşa’nın komutasındaki Genelkurmay Aşağıdakilerden hangisi düzenli orduya
Başkanlığı’na bağlanmıştır. geçilmesinde etkili olan nedenlerden biri
değildir?
A) Kuvây-i Milliye’nin düşman karşısında
yetersiz kalması
B) Kuvây-i Milliye’nin düzen ve disiplinden
2) I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921)  yoksun olması
C) Kuvây-i Milliye birliklerinin Gediz Taar-
ruzu’nda başarısız olması
D) Bazı Kuvây-i Milliye liderlerinin halktan
zorla para ve yiyecek alması
E) Kuvây-i Milliye’nin ulusal egemenlik an-
layışına uygun davranmaması

✎ Yunanlılara karşı yapılan ilk savunma savaşıdır.

4. I. TBMM tarafından 8 Kasım 1920’de ku-
✎ TBMM tarafından kurulan düzenli ordunun ilk savaşı ve ilk askerî zaferidir. rulan düzenli ordunun kazandığı ilk as-
kerî zafer aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Düzenli ordu güçlü bir savunma ile Yunan ordusunu durdurmuştur. A) Gediz Muharebesi
✎ TBMM bu sırada ayrıca Çerkez Ethem isyanını bastırmakla da uğraşmış ve 20 Ocak B) I. İnönü Muharebesi
1921’de Çerkez Ethem kuvvetlerini yok etmiştir. C) II. İnönü Muharebesi
D) Kütahya-Eskişehir Muharebesi
✎ Bu savaşta Yunan kuvvetlerine karşı elde ettiği başarılardan dolayı, İsmet Paşa’nın
E) Sakarya Meydan Muharebesi
rütbesi albaylıktan Generalliğe yükseltilmiştir.
✎ Elde edilen bu askerî başarıya bağlı olarak; halkın TBMM’ye olan güveni ve düzenli
orduya katılım artmış, askere alım işlemleri hızlanmıştır. 1-A 2-C 3-E 4-B

~ 229 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

I. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları

1. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü

M Moskova Antlaşması imzalanmıştır. Muharebesi ile ilişkilendirilemez?
A) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi
İ İstiklâl Marşı kabul edilmiştir. B) Çerkez Ethem İsyanı’nın bastırılması
C) Moskova Antlaşması’nın imzalanması
L Londra Konferansı toplanmıştır.
D) Londra Konferansı’nın toplanması
E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlan-
A Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. ması

T Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu kabul edilmiştir.

2. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi I. İnönü

Zaferi’nin sonuçlarından biri değildir?
☸ I. İnönü Zaferi düzenli ordunun ilk askerî başarısı olup, bu başarı hem düzenli ordu-
A) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imza-
ya katılımı, hem de TBMM’ye güveni arttırmıştır. Ayrıca “Düzenli ordu mu? Kuvây-i lanması
Milliye mi?” tartışması bu dönem için son bulmuştur. B) TBMM Hükûmeti’nin otoritesinin ve say-
gınlığının artması
C) Afganistan ile Dostluk Antlaşması’nın
imzalanması
D) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi
A) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) (20 Ocak 1921)
E) 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın
✎ 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) yeni Türk kabul edilmesi
Devleti’nin ilk anayasası olup, hukukî ve siyasî bir belge niteliği taşımaktadır.
✎ Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan 1876 Kanun-i Esâsi’si kaldırılmamış, bu ana-
yasanın 1921 Anayasası hükümleriyle çelişmeyen maddeleri kabul edilmiştir. 3. TBMM, Osmanlı Devleti’nde padişah ve
halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkile-
✎ 1921 Anayasası’na göre; ri aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle de-
netimine almıştır?
❆ Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.
A) Takrir-i Sükûn Kanunu
❆ Yasama+Yürütme+Yargı yetkileri TBMM’ye aittir. (Güçler/Kuvvetler Birliği) B) Hıyanet-i Vataniye Kanunu
❆ Meclis, iller halkı tarafından seçilen üyelerden kurulur. C) Lozan Barış Antlaşması
D) Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu
❆ Ülke, meclisin kendi içinden seçtiği bakanlar aracılığıyla yönetilir. E) Sakarya Meydan Muharebesi
❆ Meclis başkanı aynı zamanda hükûmetin (Bakanlar Kurulu’nun) de başkanıdır.
❆ Dinî emirlerin yerine getirilmesi, yasaların korunması, değiştirilmesi veya kaldı-
rılması gibi yetkiler Büyük Millet Meclisi’ne aittir. 4.

❆ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 25’tir. I. milletvekili seçimlerinin iki yılda bir
yapılması,
❆ Seçimler iki yılda bir düzenlenir. II. güçler birliği ilkesi,
❆ Seçilen üyelerin görev süresi 2 yıl olup, yeniden seçilebilirler. III. kişi hak ve özgürlükleri
Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anaya-
❆ Seçimler çift dereceli seçim sistemine göre yapılır.
sası’nda yer almamıştır?
✎ 1921 Anayasası olağanüstü bir dönemde (savaş döneminde) hazırlandığı için, kişi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
hak ve özgürlüklerine yer verilmemiştir. D) I ve II E) II ve III
✎ İhtiyaçlara göre kısa ve özet olarak hazırlanmış bir anayasadır.
✎ Mecliste alınan kararların hızlı ve kolay bir şekilde uygulamaya konulabilmesi için 5.
Güçler Birliği ilkesine yer verilmiştir. I. meclis hükûmeti sistemini ön görmesi,
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin en yumuşak (esnek) anayasasıdır. II. çift dereceli seçim sistemini benimse-
mesi,
✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda ilk önemli değişiklik, 29 Ekim 1923 tarihin- III. kuvvetler birliği ilkesini benimsemesi
de Cumhuriyet’in ilânı ile gerçekleşmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anaya-
✎ 1924 Anayasası’na kadar yürürlükte kalmıştır. sası’nın özellikleri arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

☸ TBMM, Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu (1921 Anayasası) ile Osmanlı Devleti’nde padişah
ve halifeye ait olan siyasî ve hukukî yetkileri üstlenmiştir.
1-E 2-A 3-D 4-C 5-E

~ 230 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

B) Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921)

✎ İtilaf Devletleri’nin bu konferansı toplama amaçları, Sevr Antlaşması hükümlerini
1. TBMM’nin, 1921’de Londra Konferansı’-
Türk tarafına kabul ettirmek ve Yunanlılara zaman kazandırmaktır. na doğrudan davet edilmesinde arabulu-
culuk görevini üstlenen devlet aşağıda-
✎ İtilaf Devletleri, konferansa öncelikle İstanbul Hükûmeti’ni davet etmişler ve İstan- kilerden hangisidir?
bul Hükûmeti adına gidecek delegelerin yanında, TBMM’nin de yetkilendirdiği bir
kişinin bulunmasını istemişlerdir. Bu durum, İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi doğru- A) Fransa B) İngiltere C) ABD
dan tanımak istemediklerinin kesin kanıtıdır. D) İtalya E) Yunanistan
✎ İtilaf Devletleri’nin, her iki hükûmetin temsilcilerini doğrudan ya da dolaylı şekilde
konferansa davet etmesinin temel sebebi ise, İstanbul Hükûmeti ile TBMM Hükû-
meti arasındaki görüş ayrılıklarından yararlanmaktır.
✎ Mustafa Kemal bu düşünceye karşı çıkarak, Türk ulusunun gerçek temsilcisinin
TBMM olduğunu ve TBMM’nin doğrudan davet edilmemesi durumunda konferan- 2. 3 Mayıs 1920’de kurulan I. TBMM Hükû-
sa katılmayacaklarını bildirmiştir. meti’nde ilk Dışişleri Bakanı olarak görev
yapan ve Londra Konferansı’nda TBMM
✎ Bu gelişme üzerine TBMM, İtalya’nın aracılığıyla ayrı olarak davet edilmiştir. Heyeti adına görüşmelere katılan devlet
adamı aşağıdakilerden hangisidir?
✎ TBMM Hükûmeti konferansa delege göndererek ise;
A) Bekir Sami Bey
❆ Barış yanlısı olduğunu tüm dünyaya göstermeyi B) Yusuf Kemal Tengirşek
❆ Misâk-ı Millî’yi tüm dünya kamuoyuna duyurmayı amaçlamıştır. C) Dr. Rıza Nur
D) İsmet İnönü
❆ Uluslararası alanda hukukî varlığının tanınmasını
E) Ali Fethi Okyar
✎ Konferansa;

TBMM Hükûmeti adına ⇒ Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey

İstanbul Hükûmeti adına ⇒ Sadrazam Tevfik Paşa
İngiltere
3. İtilaf Devletleri’nin TBMM’yi ilk kez huku-
Fransa ken tanıdıkları gelişme, aşağıdakilerden
hangisidir?
İtalya
A) Gümrü Antlaşması
Yunanistan
katılmıştır. B) Kars Antlaşması
C) Londra Konferansı
✎ Konferansta İstanbul Hükûmeti temsilcisi Tevfik Paşa’ya söz hakkı verilince, o; “Söz D) Ankara Antlaşması
Türk milletinin gerçek temsilcisi olan TBMM’nindir.” diyerek, sözü TBMM Temsilcisi
E) Lozan Barış Antlaşması
Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey’e bırakmıştır. Böylece TBMM Heyeti’nin işi kolaylaş-
mış ve yeni Türk Devleti’nin gücü meşrulaşmıştır.
✎ Konferans hiçbir sonuca varmadan dağılmıştır. Bunun üzerine Anlaşma Devletleri,
Sevr projesini gerçekleştirebilmek için yeni kararlar almışlardır. Bu amaç doğrultu-
sunda Yunan ordusunu harekete geçirerek II. İnönü Savaşı’nın başlamasına neden
olmuşlardır. 4. Mustafa Kemal, Londra Konferansı önce-
sinde İtilaf Devletlerine çektiği telgrafta:
☸ Bekir Sami Bey, konferansta TBMM’nin onayını almadan İtalya, Fransa ve İngiltere "TBMM doğrudan çağrılmadığı taktirde kon-
feransa katılımda bulunmayacaktır." demiş-
ile ekonomi ve esir değişimi ile ilgili konularda birtakım sözleşmeler imzalamıştır. tir. Bunun üzerine, İtilaf Devletleri İtalya ara-
Ancak, bu sözleşmeler Misâk-ı Millî’ye, devletlerin eşitliğine ve tam bağımsızlık il- cılığı ile TBMM Hükûmeti’ni de konferansa
kelerine aykırı olduğu gerekçesiyle TBMM tarafından kabul edilmemiştir. Bu giri- resmen davet etmiştir.
şiminden dolayı Bekir Sami Bey görevinden istifa etmek zorunda kalmış ve kendisi Buna göre;
Moskova’ya gönderilmiştir. Dışişleri Bakanlığı’na da Yusuf Kemal Tengirşek atan-
I. İtilaf Devletleri, TBMM’nin hukukî varlı-
mıştır. ğını tanımıştır.
II. İtilaf Devletleri, Misak-ı Millî’yi onayla-
mıştır.
III. TBMM’nin güç ve otoritesi artmıştır.
☸ Londra Konferansı’nın Önemi yargılarından hangilerine ulaşılamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 İtilaf Devletleri TBMM’nin varlığını hukuken (resmen) ilk kez tanımıştır.
D) I ve II E) II ve III
 Misâk-ı Millî sınırlarımız tüm dünya devletleri tarafından anlaşılmıştır.
 TBMM savaş taraftarı olmadığını tüm dünyaya kanıtlamıştır.
 İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükûmeti Ankara’nın gücünü anlamıştır. 1-D 2-A 3-C 4-B

~ 231 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

C) Türk-Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)

✎ 1 Mart 1921 tarihinde TBMM ile Afganistan arasında imzalanan bu dostluk antlaş-
1. 1 Mart 1921’de imzaladıkları dostluk ant-
masının bir diğer adı Moskova Dostluk Antlaşması’dır. laşması ile TBMM’nin varlığını tanıyan ilk
Müslüman devlet aşağıdakilerden hangi-
✎ Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması’nın görüşmelerinin yapıldığı sırada, Rusya’da sidir?
bulunan TBMM Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek ve TBMM delegesi Dr. Rıza A) Azerbaycan B) Pakistan
Nur, Afganistan Devleti adına General Veli Han ile bir dostluk ve ittifak antlaşması C) Afganistan D) Gürcistan
imzalamıştır. E) Hindistan
✎ Antlaşmaya göre;
 Taraflar birbirlerinin bağımsızlığını resmen tanıyacak,
2. 1 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile Afganistan
 Karşılıklı elçilikler açılacak, arasında yapılan Türk-Afgan Dostluk Ant-
 Taraflardan birine yapılan saldırı diğerine de yapılmış sayılacak, laşması’na göre; taraflardan birine yapıla-
cak bir saldırıyı, diğer taraf kendisine ya-
 TBMM Hükûmeti Afganistan’a subay ve öğretmen gönderecek, pılmış sayarak önlemeye çalışacak; Türki-
ye, kültürel ve askeri amaçlarla Afganis-
 Doğu ülkeleri işgal edilirse buna birlikte karşı konulacak, tan’a öğretmen ve subay gönderecektir.

 İki devlet arasında posta örgütü kurulacaktı. Yalnız bu bilgilere göre, iki ülkenin aşa-
ğıdaki konulardan hangisiyle ilgili iş bir-
liği yaptıkları savunulamaz?
☸ Bu antlaşma ile TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet Afganistan olmuştur. A) Ulusal hakların korunması
B) Askerî alanda destek verilmesi
C) Eğitim ve kültür düzeyinin yükseltilmesi
D) Egemenlik anlayışlarının değiştirilmesi
D) İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) E) Olası bir savaş durumunda birlikte ha-
reket edilmesi

3. Millî Mücadele’nin ve bağımsızlık fikrinin

dile getirilmesi için bir marşın yazılması
ile ilgili yarışma düzenleyen kurum aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Genelkurmay Başkanlığı
B) Millî Eğitim Bakanlığı
C) Millî Savunma Bakanlığı
✎ Mehmet Âkif Ersoy tarafından yazılmış ve Maarif Vekâleti (Millî Eğitim Bakanlığı)’- D) Dışişleri Bakanlığı
nin 1921’de düzenlediği yarışma sonucunda 724 şiir arasından seçilmiştir. E) Kültür Bakanlığı
✎ İstiklâl Marşı olarak mecliste kabul edilmeden önce, ilk kez 21 Şubat 1921’de, Kas-
tamonu’da çıkarılan yerel bir gazete olan Açıksöz Gazetesi’nde yayımlanmıştır.
✎ 12 Mart 1921’de çıkarılan bir kanunla da “İstiklâl Marşı” olarak kabul edilmiştir. 4. Mehmet Âkif Ersoy, Kurtuluş Savaşı’nın
anlamını ve bağımsızlık düşüncesini ifa-
✎ Mehmet Âkif Ersoy, İstiklâl Marşı’nı kahraman Türk Ordusu’na ithaf etmiştir. de eden İstiklâl Marşı’nı, aşağıdakilerden
hangisine ithaf etmiştir?
✎ İstiklâl Marşı, ilk kez dönemin Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) Hamdullah Suphi
A) Türk Milleti B) Türk Bayrağı
Tanrıöver tarafından TBMM’de okunmuştur.
C) Türk Gençliği D) Türk Ordusu
✎ İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasında kullanılan bestesi Ali Rıfat Çağatay ta- E) Öğretmenler
rafından yapılmıştır. Bu beste, Batı tarzı müziğe uymadığı gerekçesiyle yerini, gü-
nümüzde de kullandığımız Osman Zeki Üngör’ün bestesine bırakmıştır.
5. İstiklâl Marşı’nın 1924-1930 yılları arasın-
da kullanılan bestesi aşağıdaki bestekâr-
lardan hangisine aittir?
A) Ali Rıfat Çağatay
E) Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması (16 Mart 1921) B) Osman Zeki Üngör
✎ I. İnönü Muharebesi’nden sonra TBMM Heyeti ile Sovyet Rusya (SSCB) arasında 16 C) İsmail Hakkı Tonguç
Mart 1921’de imzalanan antlaşmadır. D) Ulvi Cemal Erkin
✎ “Dostluk ve Kardeşlik” başlığı taşıyan Moskova Antlaşması’nın başlangıç kısmında, E) Adnan Saygun
“imzalayan taraflar arasında ulusların kardeşliği ilkesi ve her ulusun kendi geleceği-
ni serbestçe saptama hakkına sahip olduğu” hükmü yer almıştır. 1-C 2-D 3-B 4-D 5-A

~ 232 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

✎ Kurtuluş Savaşı’nda TBMM Hükûmeti’nin Sovyet Rusya ile yakınlaşmasında;

❆ Cephane ve silah gereksiniminin olması

1. Millî Mücadele Dönemi’nde TBMM Hükû-
❆ Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümünün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi meti’nin SSCB ile yakınlaşmasında;

❆ Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin düşmanlarının aynı olması I. Boğazların ve Anadolu’nun bir bölümü-
nün İtilaf Devletleri’nin eline geçmesi,
❆ Anlaşma Devletleri’nin Sovyet Rusya’daki Bolşevik rejiminden tedirgin olması II. Sovyet Rusya ile TBMM Hükûmeti’nin
düşmanlarının aynı olması,
gibi unsurlar etkili olmuştur.
III. cephane ve silah gereksiniminin olması
✎ Öte yandan antlaşmanın imzalanmasında ise; unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
❆ Yunan ilerleyişinin durdurulmuş olması, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
❆ Düzenli ordunun askerî başarılarının artması D) II ve III E) I, II ve III

❆ Tarafların sınırlarını güvence altına almak istemesi,

❆ Ortak düşmana karşı birlikte hareket etme düşüncesi,
❆ Sovyet Rusya’nın TBMM’nin Londra Konferansı’na katılmasından ötürü endişe
2. 16 Mart 1921’de Sovyet Rusya ile imzala-
duyması nan Moskova Dostluk ve Kardeşlik Ant-
laşması’nı, TBMM Heyeti adına aşağıda-
❆ Sovyet Rusya’nın kendi rejimini tüm dünyaya yaymak istemesi
kilerden hangisi imzalamıştır?
gibi durumlar etkili olmuştur. A) Bekir Sami Bey B) Refet Bele
C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay
✎ İtilaf Devletleri hem Türkiye hem de SSCB’nin güçlenmesinden endişe duyuyordu.
E) Yusuf Kemal Tengirşek
SSCB ise Türkiye ile kendini güvende hissedebileceğini düşünüyordu. Öte yandan
Türkiye de, Millî Mücadele döneminde kendisine bir dış destek bulmak istiyordu.
✎ Tüm bu sebeplere bağlı olarak Türk-Sovyet dostluğunun zemini oluşmuş ve TBMM
Heyeti adına Bekir Sami Bey ile SSCB arasında Moskova Dostluk ve Kardeşlik Ant-
laşması imzalanmıştır. 3. Sovyet Rusya, TBMM Hükûmeti ile Mos-
kova Antlaşması’nı yapma gereğini aşa-
ğıdaki gelişmelerin hangisinden sonra
duymuştur?

❆ Moskova Antlaşması’nın Hükümleri A) İtalyanların işgal ettikleri Anadolu top-

raklarından çekilmesi
B) Sakarya Savaşı’nın kazanılması

 Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar C) Fransa’nın TBMM Hükûmeti ile Ankara
Antlaşması’nı yapması
geçersiz sayılacak.
 Bu madde her iki ülkede de yönetim şeklinin değiştiğini göstermektedir. D) Birinci İnönü Savaşı’nın kazanılması
E) Anlaşma Devletlerinin, Yunanistan ile
 Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı diğeri de kabul Türkiye arasında ateşkes önerisinde
etmeyecek. bulunması
 Bu madde iki ülke arasında ittifak yapıldığını göstermektedir.
 Bu madde ile kastedilen anlaşma Sevr Barış Antlaşması’dır.
 Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek.
 Bu madde ile Sovyet Rusya Türkiye’nin bağımsızlığını kabul etmiştir. 4. Aşağıdakilerden hangisi, Moskova Ant-
laşması’nın hükümlerinden biri değildir?
 Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak. A) İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye
 Bu madde ile Misâk-ı Millî’yi kabul eden ilk büyük Avrupa devleti Sovyet yönelik ekonomik ve siyasî anlaşmalar
Rusya olmuştur. düzenlenecek
B) TBMM Hükûmeti Sovyet Rusya’ya su-
 Batum Gürcistan’a bırakılacak. bay ve öğretmen gönderecek
 Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur.
C) Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti ara-
sında imzalanan tüm antlaşmalar ge-
 Boğazlar ve İstanbul Türklerde kalacak.
çersiz sayılacak
 İki ülke arasında ilişkilerini geliştirmeye yönelik ekonomik ve siyasî D) Taraflardan birinin kabul etmediği her-
anlaşmalar düzenlenecek. hangi bir anlaşmayı diğeri de kabul et-
meyecek
 İki devlet arasında posta örgütü kurulacak ve her türlü haberleşme
E) Sovyet Rusya Misâk-ı Millî’yi tanıyacak
sağlanacak.
 Esirler karşılıklı serbest bırakılacak.

1-E 2-A 3-D 4-B

~ 233 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri

✎ Moskova Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması ile;
1. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile Ba-
 TBMM’yi tanıyan, tum’un Gürcistan’a ait olduğu TBMM ta-
rafından kabul edilmiş ve böylece Misâk-
 Kapitülasyonların kaldırılmasını kabul eden, İlk büyük Avrupa devleti ı Millî’den ilk taviz verilmiştir?
 Misâk-ı Millî’yi tanıyan, Sovyet Rusya olmuştur. A) Moskova B) Kars C) Gümrü
 Sevr’in geçersizliğini kabul eden D) Ankara E) Londra

☸ Bu antlaşma ile Doğu sınırımız ilk kez resmen, Batum millî sınırlar dışında kalacak
şekilde çizilmiştir. Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur.

2. Millî Mücadele Dönemi’nde Misâk-ı Millî’-

yi tanıyan, aynı zamanda Sevr’in geçer-
☸ Lozan Barış Antlaşması’ndan önce “kapitülasyonlara son verilmesi” hükmünü içeren sizliğini de kabul eden ilk büyük Avrupa
ilk uluslararası belge Moskova Antlaşması’dır. devleti aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fransa B) İtalya C) İngiltere

D) Yunanistan E) Sovyet Rusya

3) II. İnönü Muharebesi (23 Mart-1 Nisan 1921) 

3. Lozan Barış Antlaşması’ndan önce kapi-

tülasyonlara son verilmesi hükmünü ka-
bul eden ilk devlet aşağıdakilerden han-
gisidir?

A) İtalya B) Sovyet Rusya C) Fransa

D) İngiltere E) Yunanistan

✎ Düzenli ordunun Yunanlılara karşı elde ettiği ikinci savunma zaferidir.

4. Mustafa Kemal, aşağıdaki gelişmelerden
✎ İngilizlerin desteğini alan Yunan ordusu, Fevzi Çakmak’ın da desteğiyle, İsmet Paşa hangisinden sonra, İsmet Paşa’ya çekti-
komutasında güçlü bir savunma ile durdurulmuş ve Yunanlılar geri çekilmiştir. ği telgrafta “Siz orada sadece düşmanı de-
ğil, milletin makûs talihini de yendiniz.” de-
✎ Mustafa Kemal, zaferin ardından İsmet Paşa’ya telgraf çekerek “Siz orada sadece miştir?
düşmanı değil, milletin makûs (kötü, ters) talihini de yendiniz.” demiştir. A) Sakarya Meydan Muharebesi
B) I. İnönü Muharebesi

☸ Aslıhanlar – Dumlupınar Taarruz Girişimleri (8-12 Nisan 1921)  C) II. İnönü Muharebesi
D) Büyük Taarruz
✎ II. İnönü zaferini takiben Türk ordusu, geri çekilen Yunan ordusuna karşı Aslıhanlar
E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
ve Dumlupınar taarruzlarını yapmış, ancak bu girişim sonuçsuz kalmıştır.
✎ Bu durum, ordunun henüz “saldırı gücüne” ulaşamadığını açıkça göstermiştir.

II. İnönü Muharebesi’nin Sonuçları

5. Kurtuluş Savaşı’nda İtalya’nın işgal ettiği
yerlerden çekilmeye başlamasında, aşa-
❆ Düzenli orduya katılım ve halkın TBMM’ye olan güveni artmıştır. ğıdaki gelişmelerden hangisinin etkili ol-
duğu savunulabilir?
❆ Fransa Zonguldak’tan çekilmiştir. A) II. İnönü Muharebesi
❆ İtalya işgal ettiği yerleri boşaltma kararı almıştır. B) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
C) Kuvây-i Milliye’nin askerî başarısı
❆ Fransa Ankara’ya barış teklif etmiş, ancak TBMM bu teklifi reddetmiştir.
D) Sakarya Meydan Muharebesi
❆ İngiltere Malta’da bulunan 40 esir Türk’ü serbest bırakmıştır. E) Ankara Antlaşması’nın imzalanması
❆ Albay Refet Bey görevden alınmış ve Batı Cephesi birleştirilmiştir.
❆ Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a “Orgenerallik” rütbesi verilmiştir.
1-A 2-E 3-B 4-C 5-A

~ 234 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

4) Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921) 

1. TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu dü-
zenli ordunun Millî Mücadele sürecindeki
ilk ve tek yenilgisi aşağıdakilerden han-
sidir?
A) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
B) I. İnönü Muharebesi
C) II. İnönü Muharebesi
D) Sakarya Meydan Muharebesi
E) Gediz Taarruzu

✎ Düzenli ordunun tek (ilk ve son) yenilgisidir.

✎ Batı Cephesi’nde çatışmaların en yoğun geçtiği yerlerdir.
✎ İnönü Savaşlarından sonra iki kısımdan oluşan Batı Cephesi ilk defa bu savaşta tek
çatı altında toplanmış ve cephedeki merkez karargâh Eskişehir olmuştur. 2. Millî Mücadele döneminde Ankara’da ilk
Maarif Kongresi’nin düzenlenmesi, aşa-
✎ Yunan kuvvetleri büyük bir saldırıyla Afyon, Kütahya, Eskişehir ve Bilecik’i işgal et- ğıdaki savaşlardan hangisinin devam et-
miştir. Hatta Yunanlılar Ankara/Polatlı’ya kadar ilerlemiş, top sesleri meclisten du- tiği bir dönemde gerçekleşmiştir?
yulur hâle gelmişti. A) I. İnönü Muharebesi
✎ Bunun üzerine Mustafa Kemal, ordunun “Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi” B) Sakarya Meydan Muharebesi
emrini vermiştir. Mustafa Kemal’in bu emri vermesindeki temel amaç; ordunun C) II. İnönü Muharebesi
daha fazla kayıp vermesini engellemek ve toparlanması için zaman kazanmaktır. D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
E) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
☸ Eskişehir-Kütahya Savaşları devam ederken, 16-21 Temmuz 1921 tarihleri arasın-
da Ankara’da ilk resmî “Maarif Kongresi” düzenlenmiştir. Kongrede, Türkiye’deki
Millî Eğitim Sistemi’nin programı üzerinde tartışılmıştır. Bizzat Mustafa Kemal’in de
katıldığı bu maarif kongresi, askerî başarıların yanında eğitime de önem verildiğini
kanıtlamaktadır.
3. Aşağıdakilerden hangisi Kütahya-Eski-
şehir Savaşları’nın sonuçlarından biri
değildir?
 Eskişehir - Kütahya Muharebeleri’nin Sonuçları  A) İtalya Anadolu’dan çekilme kararını as-
kıya almıştır.
B) Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri
❆ TBMM’ye olan güven sarsılmış, Mustafa Kemal’e olan muhalefet artmıştır. dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır.
❆ Düzenli ordu ilk ve son yenilgisini almıştır. C) Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a
“Orgenerallik” rütbesi verilmiştir.
❆ Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde tartışmalar yaşanmıştır.
D) Meclis’in Kayseri’ye taşınması yönünde
❆ Meclis’te “Ordu, millet nereye gidiyor?” tartışmaları gündeme gelmiştir. tartışmalar yaşanmıştır.
E) Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu
❆ Afyon, Kütahya ve Eskişehir, Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. barış teklifinden vazgeçmiştir.
❆ Düzenli ordudan Kuvây-i Milliye’ye geri dönülmesi tartışmaları yaşanmıştır.
❆ Muhalifler Mustafa Kemal’in liderliğini tartışmaya başlamıştır.
❆ İtalya Anadolu’dan çekilme kararını askıya almıştır.
❆ Fransa, TBMM Hükûmeti’ne sunduğu barış teklifinden vazgeçmiştir. 4. Amasya Genelgesi’nden sonra askerlik
görevinden istifa eden Mustafa Kemal
Paşa, aşağıdaki savaşların hangisinden
sonra “Başkomutan” olarak tekrar bu
görevi üstlenmiştir?
☸ Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921) A) I. İnönü Muharebesi
✎ Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Meclis’teki çoğu milletvekilinin hem- B) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
fikir olduğu konu, Mustafa Kemal Paşa’nın ordunun başına geçmesi yönündeydi. C) II. İnönü Muharebesi

✎ Özellikle bu yetkilerin verilmesini daha çok muhalif vekiller desteklemiştir. Çünkü D) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
bu desteğin arkasında, kaybedilecek bir savaşın sorumluluğunu Mustafa Kemal’e E) Sakarya Meydan Muharebesi
yıkma isteği yatmaktadır.
✎ Bu doğrultuda TBMM, 5 Ağustos 1921’de kabul edilen “Başkomutanlık Kanunu”
ile Meclis’in tüm yetkilerini “3 ay” için Mustafa Kemal’e vermiştir. 1-A 2-E 3-C 4-B

~ 235 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Mustafa Kemal’in bu kadar geniş yetkiler üstlenmesinde, olağanüstü bir dönemde

çabuk karar alma ve bu kararları hızlı bir şekilde uygulama isteği etkili olmuştur.
1. 7-8 Ağustos 1921’de Mustafa Kemal Pa-
☸ Mustafa Kemal Paşa bu kanunla birlikte, daha önce istifa ettiği askerlik mesleğine şa tarafından yayımlan Tekâlif-i Milliye
Emirleri, aşağıdaki savaşlardan hangisi-
bir “Başkomutan” olarak tekrar geri dönmüştür. ne bir hazırlık mahiyetindedir?
☸ Dikkat!... Mustafa Kemal’in hangi savaştan önce ya da sonra askerlik görevine geri
A) I. İnönü Muharebesi
döndüğü konusu ÖSYM tarafından pek çok kez sorulmuştur. Bu bakımdan Mustafa
Kemal’in Eskişehir-Kütahya Muharebeleri’nden sonra, Sakarya Meydan Muhare- B) II. İnönü Muharebesi
besin’den önce askerlik mesleğine geri döndüğü unutulmamalıdır. C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
☸ Mustafa Kemal, Başkomutanlık yetkisine dayanarak, Sakarya Meydan Muharebesi
öncesinde orduyu güçlendirmek amacıyla Tekâlif-i Milliye Emirleri’ni yayımlamıştır.

☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri (Millî Vergi Yükümlülükleri) (7-8 Ağustos 1921)

2. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılmasın-
✎ Ordunun ihtiyaçlarını karşılamak ve orduyu savaşa hazır hâle getirmek için halktan da TBMM’nin onayının olmaması, Musta-
alınması öngörülen ulusal vergileri ifade etmektedir. fa Kemal’in;
I. yasama,
✎ Amaç ordunun; silah, cephane, asker, giyecek, yiyecek, taşıt, yük hayvanı gibi ihti-
II. yürütme,
yaçlarını karşılayarak orduyu güçlendirme isteğidir.
III. yargı
✎ Bu emirler bir anlamda “Genel Seferberlik İlânı” olarak nitelendirilebilir.
yetkilerinden hangilerini kullandığını ka-
✎ Mustafa Kemal tarafından, “Başkomutanlık” yetkisi ile çıkarılan emirlerdir. nıtlamaktadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Emirler, TBMM’nin onayından geçmemiştir.
D) I ve III E) I, II ve III

☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nde meclis onayının olmaması, Mustafa Kemal’in yasama

gücünü elinde tuttuğunun açık kanıtıdır.

Tekâlif-i Milliye Emirleri 3. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin yayımlanma-

sı ile;
I. Halkın elindeki malzemelerin düşman
❆ Her ilçede kaymakam başkanlığında bir Tekâlif-i Milliye Komisyonu kurulacak. eline geçmesini önlemek,
II. Sakarya Meydan Muharebesi öncesin-
❆ Komisyon, teslim aldığı her mal için bedeli ödenmek üzere makbuz verecek. de ordunun ihtiyaçlarını karşılamak,
❆ Her aile birer kat çamaşır, bir çift çorap ve bir çift çarık hazırlayıp komisyona III. TBMM’ye karşı çıkan isyanları engelle-
teslim edecek. mek
faaliyetlerinden hangileri amaçlanmıştır?
❆ Herkes elindeki bez, çaput, patiska, pamuk, yün, kumaş, iplik vs.nin % 40’ını A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
komisyona teslim edecek.
D) II ve III E) I, II ve III
❆ Herkes elindeki buğday, saman, un, arpa, fasulye vb. her türlü gıda maddesinin
% 40’ını komisyona teslim edecek.
❆ Herkes elindeki benzin, motorin, lastik, kablo, pil, tel vs.nin % 40’ını komisyona
teslim edecek.
❆ Herkes elindeki deve, at, öküz, katır ve merkebin % 20’sini teslim edecek. 4. Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin sorunsuz bir
❆ Herkes elindeki silah ve cephanesini üç gün içinde komisyona teslim edecek. şekilde uygulanmasını sağlamak için;
I. Ankara,
❆ Kasatura, kılıç, mızrak ve eyer yapabilen tüm zanaatçılar isim ve yeteneklerini II. Samsun,
komisyona yazdıracaklar.
III. Konya
❆ Herkes elinde kalmış olan her çeşit aracıyla ayda bir kez 100 km’yi geçmemek şehirlerinden hangilerinde İstiklâl Mah-
şartıyla ordu mallarını ücretsiz taşıyacaktır. kemeleri kurulmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III

☸ Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanmasını sağlamak için Ankara, Samsun, Konya,

Yozgat ve Kastamonu şehirlerinde İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur.
1-C 2-A 3-B 4-E

~ 236 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

✎ Millî Mücadele Dönemi’nde Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi için

de birtakım önlemler alınmıştır. Bunlar şu şekildedir;
 Yolsuzluk suçluları Hıyanet-i Vataniye Kanunu’na göre yargılanacaktır. 1.
I. Tekâlif-i Milliye Komisyonları’nın ku-
 Tekâlif-i Milliye Komisyonları kurulacaktır. rulması,
 Bağış defterleri, gerektiğinde müfettişlerce denetlenecektir. II. Bağış defterlerinin müfettişler tarafın-
dan denetlenmesi,
 Yazılı belge tutulması zorunlu kılınacaktır.
III. Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun çıka-
✎ Mustafa Kemal tarafından yayımlanan Tekâlif-i Milliye Emirleri, Sakarya Meydan rılması
Muharebesi’nin “Topyekûn” bir savaş olacağını da açıkça göstermektedir. Yukarıdakilerden hangileri Tekâlif-i Mil-
liye Emirleri’nin suiistimal edilmemesi
için alınan önlemler arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

5) Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921)  D) II ve III E) I, II ve III

✎ Mustafa Kemal’in Başkomutan olarak katıldığı ilk muharebedir.

✎ Savaşı “Başkomutan” olarak idare eden Mustafa Kemal’in; “Hatt-ı müdafaa yoktur,
sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir vatandır. Vatanın her karış toprağı vatanda- 2. Mustafa Kemal Paşa, “Hatt-ı müdafaa yok-
tur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün bir
şın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...” emri savaşın kaderini belirlemiştir. vatandır. Vatanın her karış toprağı vatanda-
şın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz...”
☸ Dünya tarihinde, “Yüzey Savunması Stratejisi” ilk kez Mustafa Kemal Paşa tarafın- emrini vererek hangi savaşın kaderini
dan Sakarya Meydan Muharebesi’nde uygulanmıştır. belirlemiştir?
A) Birinci İnönü B) İkinci İnönü
✎ 23 Ağustos 1921’de Yunan ordusunun taarruzu ile başlayan savaşta, Türk ordusu C) Kütahya-Eskişehir D) Sakarya
üstün bir savunma başarısı elde etmiştir. 22 gün 22 gece süren savaştan sonra üs- E) Büyük Taarruz
tünlüğü ele geçiren Türk ordusunun, 13 Eylül 1921’de karşı taarruza geçmesiyle
Yunan ordusu Sakarya’nın batısına çekilmiş ve savaş Türk zaferiyle sonuçlanmıştır.

☸ Sakarya Savaşı’nda 7’si tümen komutanı olmak üzere 350 civarında subay şehit 3. Mustafa Kemal Paşa’nın “Başkomutan”
düştüğü için, bu savaş “Zabitler (Subaylar) Savaşı” olarak da anılmaktadır. Ayrıca olarak katıldığı ilk savaş aşağıdakilerden
bu savaşı Mustafa Kemal, “çok büyük ve kanlı savaş” anlamına gelen “Melhâme-i hangisidir?
Kübrâ” ifadesi ile nitelendirmiştir. A) Büyük Taarruz B) Sakarya
C) Birinci İnönü D) İkinci İnönü
E) Kütahya-Eskişehir

 Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sonuçları 

4. Aşağıdakilerden hangisi Sakarya Sava-
şı’nın sonuçlarından biri değildir?
❆ Sakarya Savaşı, Türk ordusunun son savunma muharebesidir. Bu savaştan
A) Ordunun savunma durumundan taarru-
sonra taarruz (saldırı) gücü Türk ordusuna geçmiştir. za geçmesi
❆ Türk ordularının 1683 tarihli II. Viyana Kuşatması’ndan bu yana süregelen B) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imza-
geri çekilişi sona ermiştir. lanması
C) Mustafa Kemal’e gazilik unvanı ve ma-
❆ 19 Eylül 1921’de TBMM tarafından Mustafa Kemal’e “Mareşallik (Müşirlik)” reşallik rütbesinin verilmesi
rütbesi ve “Gazilik” unvanı verilmiştir.
D) Ukrayna ile dostluk antlaşmasının imza-
❆ Taarruz gücü yok edilen Yunanlılar Sakarya Nehri’nin batısına çekilmişlerdir. lanması
E) Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılması
❆ İtalya Anadolu’yu tamamen boşaltmıştır.
❆ İtilaf Devletleri barış teklifinde bulunmuşlarsa da bu teklif reddedilmiştir.
❆ TBMM’nin gerek içeride gerekse dışarıda saygınlığı artmıştır.
5. Mustafa Kemal aşağıdaki savaşların han-
❆ Meclisin Kayseri’ye taşınmasından vazgeçilmiştir. gisinden sonra “Gazilik” unvanı ve “Mare-
şallik” rütbesi almıştır?
❆ Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile Kars Antlaşması imzalanmıştır.
A) Sakarya B) Birinci İnönü
❆ TBMM ile Fransa arasında Ankara Antlaşması imzalanmıştır. C) Trablusgarp D) Çanakkale
❆ TBMM ile Ukrayna arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. E) Büyük Taarruz

❆ TBMM ile İngiltere arasında esir değişimi için Esir Mübadelesi Antlaşması
(İstanbul Sözleşmesi) imzalanmıştır.
1-C 2-D 3-B 4-E 5-A

~ 237 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Kars Antlaşması (13 Ekim 1921)

✎ TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan)
1. Sakarya Savaşı sonrasında imzalanan
arasında imzalanmıştır. Kars Antlaşması’na;
✎ Sovyet Rusya’nın aracılığı ve garantörlüğünde imzalanan Kars Antlaşması’nı, Türk I. Azerbaycan,
Heyeti adına Kâzım Karabekir imzalamıştır. II. Ermenistan,
III. Gürcistan
✎ Sovyet Rusya’nın, TBMM Hükûmeti ile Kafkas Cumhuriyetleri arasında arabulucu-
luk yapması, Kafkas Cumhuriyetleri’nin dış politikada Sovyet Rusya’ya bağımlı ol- devletlerinden hangileri imza atmıştır?
duğunu göstermektedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Antlaşmaya göre;
 Nahcivan’a muhtariyet (özerklik) verilecek,
 Taraflar arasında sağlık, güvenlik, ticaret gibi konularda işbirliği yapılacak,
 İstanbul’un güvenliği sağlanacak ve Boğazlar ticarete açılacak, 2. 13 Ekim 1921’de Kafkas Cumhuriyetleri
ile imzalanan Kars Antlaşması’nı, TBMM
 TBMM, Batum’un Gürcistan’a verilmesini kabul edecek, Heyeti adına aşağıdakilerden hangisi im-
zalamıştır?
 Kafkas Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) kapitülasyonların A) Bekir Sami Bey B) Enver Paşa
kaldırılmasını kabul edecek. C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay
 Taraflar arasında telgraf ve demiryolu hatları güçlendirilecekti. E) Ali Fuat Cebesoy

☸ TBMM bu antlaşma ile Moskova Antlaşması maddelerini bir de Kafkas Cumhuri-

yetlerine onaylatmıştır.

3. Batum, aşağıdaki antlaşmaların hangi-

☸ Batum, bu antlaşma ile Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır. siyle Misâk-ı Millî’ye aykırı olarak sınırla-
rımız dışında kalmıştır?
A) Moskova B) Kars C) Ankara
☸ Kars Antlaşması ile Doğu (Kafkas) sınırımız kesin ve son şeklini almıştır. D) Brest-Litowsk E) Gümrü

☸ Doğu (Kafkas) sınırının şekillenmesinde Gümrü, Batum, Moskova ve Kars Antlaşma-

ları etkili olmuştur.

4. Millî Mücadele döneminde doğu sınırının

şekillenmesinde;
I. Ankara,
☸ Ankara Antlaşması (İtilafnâmesi) (20 Ekim 1921) II. Moskova,
III. Kars
✎ TBMM Hükûmeti ile Fransa arasında, 20 Ekim 1921’de Ankara’da imzalanmıştır.
antlaşmalarından hangilerinin etkili oldu-
✎ Antlaşmaya göre; ğu savunulamaz?
 Taraflar arasındaki savaş sona erecek ve her iki taraf genel af ilân edecek, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
 Savaş esirleri karşılıklı olarak serbest bırakılacak,
 Hatay ve İskenderun, Fransız mandasındaki Suriye’de kalacak,
 Hatay’da özel bir yönetim kurulacak ve resmî dili Türkçe olacak,
 Caber Kalesi (Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah’ın mezarı-
5. Millî Mücadele Dönemi’nde, Anadolu Sel-
nın bulunduğu kale) Türk toprağı sayılacaktı. çuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman
Şah’ın mezarının olduğu Suriye’deki Ca-
✎ Bu antlaşma ile;
ber Kalesi, aşağıdakilerin hangisinde yer
❆ Güney Cephesi kapanmış ve Fransa Anadolu’yu boşaltmıştır. Geri çekilirken de, alan hükümle Türk toprağı sayılmıştır?
bazı askerî araç ve gereçlerini Türk ordusuna bırakmıştır. A) Moskova Antlaşması
B) Kars Antlaşması
❆ Türkiye-Suriye sınırı Hatay-İskenderun dışında çizilmiş, böylece Hatay Misâk-ı
C) Gümrü Antlaşması
Millî’den verilen ikinci taviz olmuştur.
D) Ankara Antlaşması
❆ İtilaf Devletleri arasında güçlü bir dayanışma kalmadığı ortaya çıkmıştır. E) Mudanya Ateşkes Antlaşması
❆ Fransa TBMM’nin varlığını resmen kabul etmiştir.

☸ Bu antlaşma ile Fransa, TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf devleti olmuştur.
1-E 2-C 3-B 4-A 5-D

~ 238 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

☸ İtilaf Devletleri’nin Ateşkes ve Barış Teklifleri (Paris Mukarreratı)

(22-26 Mart 1922)
1. TBMM’nin varlığını kabul eden ilk İtilaf
✎ Mustafa Kemal, Avrupa’daki diplomatik gelişmeleri takip edebilmek için TBMM’yi Devleti aşağıdakilerden hangisidir?
temsilen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşek’i Paris’e göndermiştir.
A) İngiltere B) İtalya C) Fransa
✎ İtilaf Devletleri, Sakarya Savaşı’ndan sonra 22 Mart 1922’de Türk-Yunan savaşını D) ABD E) Yunanistan
bitirecek bir ateşkes önerisinde bulunmuş, ancak koşullar TBMM tarafından kabul
edilmemiştir.
✎ Bunun üzerine İtilaf Devletleri 26 Mart 1922’de, “Sevr’in biraz değiştirilmiş hali”
şeklinde tekrar barış teklifinde bulunmuşlardır. Ancak TBMM, Misâk-ı Milli’ye ve
eşitliğe ters olan bu teklifleri de reddetmiştir. Bu noktada TBMM, bağımsızlık için 2.
savaşmayı sürdürmekten başka çare olmadığı düşüncesiyle hareket etmiştir. I. Birinci İnönü,
II. İkinci İnönü,
☸ Anlaşma Devletleri; Birinci İnönü, Sakarya ve Başkomutanlık savaşları sonrasında III. Sakarya
TBMM’ye barış teklifinde bulunmuşlardır. İtilaf Devletleri, yukarıda verilen savaşla-
rın hangilerinden sonra TBMM’ye barış
teklifinde bulunmuşlardır?
✎ Mustafa Kemal, Türk ordusunun taarruz düzeyine gelmediğini görmüş ve yeterli
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
hazırlıkların yapılması için 1 sene kadar beklemiştir. 1922 yılının Ağustos’unda ise
D) I ve III E) I, II ve III
taarruz kararı almıştır.

“Ordumuzun kararı taarruzdur. Fakat biz bunu şimdilik erteliyoruz. Çünkü hazırlıkla-
rımız henüz tamamlanmadı. Yarım hazırlıkla taarruza geçmek, hiç taarruz etmemek-
ten daha fenadır.” (Gazi Mustafa Kemal)
3. Mustafa Kemal, “Ordular! İlk hedefiniz Ak-
deniz’dir, ileri!” emrini aşağıdaki savaşla-
rın hangisinde vermiştir?
6) Başkomutanlık Meydan Muharebesi (Büyük Taarruz) A) Büyük Taarruz B) Sakarya
(26 Ağustos-9 Eylül 1922)  C) II. İnönü D) I. İnönü
E) Çanakkale
✎ Tamamen düşmanı Anadolu’dan temizlemeye yönelik taarruz savaşıdır.
✎ Mustafa Kemal, meclisi “Düşman karşısında bulunan ordumuz başsız bırakılamazdı.
Bunun için bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım” sözleriyle ikna etmeyi ba-
şarmış, bunun üzerine TBMM, 20 Temmuz 1922’de taarruz öncesi aldığı bir kararla
Mustafa Kemal’in Başkomutanlık yetkisini süresiz olarak uzatmıştır.
4. Mustafa Kemal Paşa’nın “Rum Sındığı
✎ 26 Ağustos 1922’de Afyon-Kocatepe’den başlayan taarruzda, 30 Ağustos 1922’de Savaşı” olarak nitelendirdiği savaş aşağı-
dakilerden hangisidir?
Yunanlılara karşı “Başkomutanlık Meydan Muharebesi” yapılmış ve Yunan ordu-
sunun önemli bir bölümü imha edilmiştir. A) I. İnönü Muharebesi
B) Gediz Muharebesi
✎ Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın Afyon-Kocatepe’den; “Ordular! İlk hedefiniz
Akdeniz’dir, ileri!” emrini vermesi ile de savaşın kaderi belirlenmiştir. C) Sakarya Meydan Muharebesi
D) II. İnönü Muharebesi
✎ 2 Eylül’de Uşak’a bağlı Karlık Köyü’nde Yunan Başkomutanı General Trikopis esir
E) Başkomutanlık Meydan Muharebesi
alınmıştır. Türk ordusu 9 Eylül’de ise İzmir’e girmiş ve şehri işgalden kurtarmıştır.
✎ Önce Afyon, daha sonra Dumlupınar Meydan Muharebesi ile Kütahya ve ardından
da Uşak, Eskişehir, Aydın, Manisa, İzmir, Bursa ve Çanakkale (boğaz kısmı hariç)
düşmandan temizlenmiştir.
✎ Savaş sonrasında Yunan işgali sona ermiş, İngiltere Anadolu üzerinde uygulamaya 5. Başkomutanlık Meydan Muharebesinden
çalıştığı politikada yalnız kalmış ve Anlaşma Devletleri TBMM Hükûmeti’ne ateşkes sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzeri-
önerisinde bulunmuştur. Böylece Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı’nın da son askerî ne TBMM tarafından kendisine 31 Ağus-
safhası olmuştur. tos 1922’de “Mareşallik” rütbesi verilen
ve böylece Mustafa Kemal Paşa dışında
bu rütbeyi alan tek kişi aşağıdakilerden
☸ Mustafa Kemal bu savaşa “Rum Sındığı Savaşı” adını vermiştir. (Sınmak: Kırılmak.) hangisidir?
A) İsmet İnönü B) Fevzi Çakmak
C) Kâzım Karabekir D) Rauf Orbay
☸ 30 Ağustos 1922’de zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nden E) Ali Fuat Cebesoy
sonra, Mustafa Kemal’in tavsiyesi üzerine, TBMM tarafından 31 Ağustos 1922’de
Fevzi Çakmak’a “Mareşallik” rütbesi verilmiş, böylece Mustafa Kemal Paşa dışın-
da “Mareşallik” rütbesi alan ikinci ve tek kişi Fevzi Çakmak olmuştur.
1-C 2-D 3-A 4-E 5-B

~ 239 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ 30 Ağustos, Türk Milleti’nin “Zafer Bayramı”dır. Zafer Bayramı, ilk kez 30 Ağustos
1923‘te Afyonkarahisar, Denizli, Kahramanmaraş, Ankara ve İzmir‘de kutlanmıştır.
1935 yılında ise resmî olarak “Zafer Bayramı” ilân edilmiştir. 1. Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk
ordusunun Yunanlılara karşı zafer elde
ettiği Başkomutanlık Meydan Muharebe-
si’nin, “30 Ağustos Zafer Bayramı” olarak
Önemli Bir Hatırlatma! kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların han-
⫸ TBMM’yi tanıyan ilk devlet ⇒ Ermenistan gisinde gerçekleşmiştir?

⫸ TBMM’yi tanıyan ilk büyük Avrupa devleti ⇒ Sovyet Rusya A) 1922 B) 1923 C) 1928
D) 1929 E) 1932
⫸ TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti ⇒ Fransa
⫸ TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet ⇒ Afganistan

2. TBMM’nin varlığını tanıyan;

☸ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) (11 Ekim 1922) I. ilk devlet,
✎ Anlaşma Devletleri’nin ateşkes önerisi üzerine imzalanmıştır. II. ilk İtilaf devleti,
III. ilk büyük Avrupa devleti
✎ Mütarekeye İngiliz General Harrington, Fransız General Charrpy, İtalyan General
aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğ-
Monbelli ve TBMM Hükûmeti adına İsmet Paşa katılmıştır. ru olarak verilmiştir?
✎ Yunanistan’ın temsilcisi General Mazarakis görüşmelere katılmamış, konferans so- I II III
nuna kadar gemide bekletilmiştir. Sadece yazılı olarak görüş bildiren Yunanistan’ı, A) Gürcistan İngiltere Fransa
görüşmelerde İngiltere temsil etmiştir. B) Fransa Rusya İngiltere
✎ Görüşmeler, Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar konusunda anlaşmazlık çıktığı için C) Ermenistan İngiltere Fransa
kesilmiş, ancak Fransa’nın girişimiyle 6 Ekim’de başlayan görüşmelerin sonucunda D) Rusya Fransa İngiltere
11 Ekim 1922’de Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. E) Ermenistan Fransa Rusya

❆ Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Hükümleri

3. Mudanya Ateşkes Görüşmeleri’ne katıl-
 Doğu Trakya Meriç’e kadar TBMM’ye bırakılacak ve 15 gün içinde Yunanlılar mayan Yunanistan’ı, aşağıdaki devletler-
burayı boşaltacaktır. den hangisi temsil etmiştir?
 Yunanlılar bölgeyi terk ettikten sonra bölgeye 8000 kişilik bir Türk Jandarma
A) İtalya B) Fransa C) İngiltere
Birliği gönderilecektir.
D) ABD E) Sovyet Rusya
 Anlaşma Devletleri, Yunanlıların bıraktığı yerlerin kontrolünü 30 gün içinde
TBMM’ye bırakacaktır.
 İstanbul ve Boğazlar TBMM’ye bırakılacak, kalıcı barış yapılana kadar Türk
ordusu Doğu Trakya, Boğazlar ve İstanbul’a girmeyecektir. 4. Kurtuluş Savaşı’nı noktalayan Mudanya
 Ateşkes hükümleri, imzalandığı tarihten 3 gün içinde yürürlüğe girecektir. Ateşkes Antlaşması sonunda Doğu Trak-
ya’nın teslim alınması işiyle Trakya Yük-
 Sözleşmenin yürürlüğe girmesiyle Türk-Yunan kuvvetleri arasında silahlı sek Komiseri olarak görevlendirilen dev-
mücadele sona erecektir. let adamı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Refet Bele B) Cemal Paşa
C) Rauf Orbay D) İsmet İnönü
☸ Mudanya Ateşkes Anlaşması sonunda, Doğu Trakya’nın teslim alınması işiyle Refet E) Ali Fuat Cebesoy
(Bele) Bey Trakya Yüksek Komiseri olarak görevlendirilmiş, 19 Ekim 1922’de Refet
(Bele) Bey coşkun gösteriler eşliğinde İstanbul’a girmiştir.

☸ Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri 5.

 Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona
✎ Mudanya Ateşkes Antlaşması (Mütarekesi) ile;
ermiştir.
 Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan kurtarılmıştır.  Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş
 Kurtuluş Savaşı’nın askerî safhası sona ermiştir. yapılmadan kurtarılmıştır.
Yukarıdaki gelişmeler aşağıdaki antlaş-
 Mondros Ateşkes Antlaşması resmen geçersiz bir antlaşma olmuştur. malardan hangisinin sonuçları arasında-
 İngiltere Yeni Türk Devleti’ni resmen tanımıştır. dır?

 İngiltere’de Lloyd George Hükûmeti istifa etmiştir. A) Lozan B) Ankara C) Kars

D) Mudanya E) Moskova
 İstanbul’un TBMM’ye bırakılmasıyla Osmanlı hukuken sona ermiştir.
 İsmet (İnönü) Bey’in Mudanya’daki diplomatik başarısı, O’nun Lozan Barış Kon-
feransı’nda da temsilci olarak görevlendirilmesinde etkili olmuştur. 1-B 2-E 3-C 4-A 5-D

~ 240 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

7) Lozan Barış Görüşmeleri (Konferansı) (20 Kasım 1922)

☸ Antlaşma Devletleri Mudanya Ateşkes Antlaşması’ndan sonra kalıcı barışı sağla- 1.

mak amacıyla İsviçre’nin Lozan şehrinde bir konferans düzenlemeyi kararlaştır- I. İsmet İnönü,
mışlardır. Ancak Lozan Konferansı’na hem TBMM hükûmeti hem de İstanbul Hü- II. Hasan Saka,
kûmeti’ni davet etmişlerdir. Anlaşma Devletleri böyle bir girişimde bulunarak, iki
III. Rıza Nur
taraf arasında ikilik yaratmayı ve Milli Mücadele’nin siyasî safhasını başarısızlığa
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Kon-
uğratmayı amaçlamışlardır.
feransı’na katılan Türk heyetinde yer
☸ Ancak bu düşüncelerinde başarılı olamamışlardır. Nitekim bu gelişmeyi fırsat bilen almıştır?
TBMM, bir yasa tasarısıyla 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasıyla, TBMM Lozan Konferansı’na tek başına
katılma ve Türkiye’yi temsil etme imkânı bulmuştur.
2. İtilaf Devletleri’nin Lozan Görüşmeleri’ne
✎ Mustafa Kemal; konferansı yakından takip etmek, Türk Devleti’ni dünya kamuoyu-
Londra Konferansı’nda olduğu gibi İs-
na tanıtmak ve Yunanlıların Batı Anadolu’da yaptığı tahribatı tüm dünyaya göster- tanbul Hükûmetini de davet etmesi karşı-
mek amacıyla, barış görüşmelerinin İzmir’de yapılmasını istemiştir. Ancak bu isteği sında, TBMM aşağıdakilerden hangisi ile
mümkün olmamıştır. ilgili bir karar almıştır?

✎ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü başkanlığında, Rıza Nur, Hasan Saka A) Lozan Görüşmeleri’ne katılmama
ve 34 bürokrattan oluşan bir heyet temsil etmiştir. B) Saltanat makamına son verme
C) İstanbul Hükûmeti’ni yasadışı ilan etme
☸ Lozan Görüşmeleri’nde TBMM’yi İsmet İnönü’nün temsil etmesinde, O’nun Mudan- D) Halifeliği kaldırma
ya Ateşkes Görüşmeleri’nde gösterdiği diplomatik başarı ve Genelkurmay Başkanı E) Cumhuriyeti ilan etme
olarak gösterdiği askerî başarılar etkili olmuştur.

✎ Lozan Konferansı’na; 3.
I. Bulgaristan,
Katılan Devletler Amaçları
II. Yunanistan,
 TBMM ⇒ Misâk-ı Millî’yi ve Yeni Türk Devleti’ni kabul ettirmek III. Sovyet Rusya
 İngiltere ⇒ Çıkarlarını korumak Yukarıdakilerden hangileri Lozan Konfe-
ransı’nda sadece “Boğazlar” konusunda
 Fransa ⇒ “ “ yapılan görüşmelere katılmıştır?
 İtalya ⇒ “ “ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

 Yunanistan ⇒ İtilaflar tarafından korunmak D) I ve III E) I, II ve III

 Romanya ⇒ İtilaflarla birlikte hareket etmek

 Yugoslavya ⇒ “ “ “ “ 4. Lozan Konferansı’na gözlemci olarak ka-
 Belçika ⇒ “ “ “ “ (ticarî amaçlı) tılan devlet aşağıdakilerden hangisidir?

 Portekiz ⇒ “ “ “ “ (ticarî amaçlı) A) İtalya B) Fransa C) ABD

 Japonya ⇒ Ekonomik çıkar ve boğazlar D) Yunanistan E) İngiltere

 Sovyet Rusya ⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda

 Bulgaristan ⇒ Sadece “Boğazlar” konusunda
 ABD ⇒ Gözlemci olarak 5. Lozan Görüşmeleri’nde İsmet Paşa: "Efen-
diler, çok ıstırap çektik, çok kan akıttık. Bü-
tün uygar uluslar gibi hürriyet ve istiklâl is-
☸ Lozan Konferansı’nda, Boğazlar üzerinde “mutlak Türk egemenliği” tezini savunan tiyoruz." demiştir.
devlet Sovyetler Birliği’dir. İsmet Paşa’nın bu beyanatı, aşağıdaki il-
kelerden hangisinden vazgeçilemeyece-
ğini kanıtlar niteliktedir?
☸ Mustafa Kemal, Lozan’a giden heyetten “Kapitülasyonlar” ve “Ermeni Yurdu” konu- A) Millî bağımsızlık
larında kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir. B) Millî egemenlik
C) Birlik ve beraberlik
D) Çağdaşlaşma
✎ Konferansın ilk gününde söz alan İsmet İnönü, “Çok ıstırap çektik, çok kan akıttık;
bütün medenî milletler gibi hürriyet ve istiklâl istiyoruz...” demiştir. E) İnsanlık sevgisi

✎ Görüşmelerde TBMM Heyeti ile İtilaf Devletleri’nin karşılıklı olarak pek çok konuda
görüş ayrılığına düşmesi nedeniyle, 4 Şubat 1923’te görüşmelere ara verilmiştir. 1-E 2-B 3-D 4-C 5-A

~ 241 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Konferansın Kesilmesine Yol Açan Başlıca Konular

 Kapitülasyonların kaldırılması *** ⦁ Ermeni yurdu meselesi ***
1. Mustafa Kemal Lozan Konferansı’na katı-
 Boğazlar meselesi *** ⦁ Musul (Irak sınırı) sorunu çözülemedi lan heyetten;
 Osmanlı borçları konusu ⦁ Savaş tazminatları I. kapitülasyonlar,

 İstanbul’un boşaltılması ⦁ Karaağaç meselesi II. Ermeni yurdu,

III. Osmanlı borçları
konularından hangilerinde kesinlikle ta-
☸ Lozan Konferansı’nda görüşmelerin kesilmesinden sonra, TBMM’de artan muhalefet viz verilmemesini istemiştir?
nedeniyle 1 Nisan 1923’te Meclis seçimleri yenilenmiş ve II. TBMM vekilleri seçil-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
miştir. II. TBMM 11 Ağustos 1923’te göreve başlamıştır.
D) II ve III E) I, II ve III

☸ Görüşmelerin kesildiği bu dönemde, 9 Nisan 1923’te Amerika ile Türkiye arasında

Türkiye’de yatırım yapacak Amerikan şirketlerine yoğun teşvikler içeren “Chester
Projesi” veya "Şarkî Anadolu Demiryolları Anlaşması" imzalanmıştır.
2. Lozan Görüşmeleri’nin 4 Şubat 1923 tari-
hinde kesintiye uğramasında;
✎ Mustafa Kemal, yaşanan bu gelişmeler karşısında orduların Boğazlar ve Musul üze- I. Ermeni yurdu,
rine hareket etmesi emrini vermiştir. Bunun üzerine, yeni bir savaşı göze alamayan
II. Boğazlar,
İtilaf Devletleri’nin girişimleriyle, görüşmeler 23 Nisan 1923’te yeniden başlamıştır.
III. Osmanlı borçları
✎ TBMM ile İtilaf Devletleri arasındaki görüşmeler, yaklaşık 3 ay kadar devam etmiş konularından hangilerinde tarafların bir
ve taraflar arasında 24 Temmuz 1923’te, İsviçre’nin Lozan kasabasındaki Beau-Ri- anlaşmaya varamaması etkili olmuştur?
vage Palace’ta Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

8) Sevr’e Başkaldırı: Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923)

✎ 24 Temmuz 1923’te I. TBMM tarafından imzalanmış, 23 Ağustos 1923’te II. TBMM 3. TBMM, Lozan Görüşmeleri’nin kesildiği
tarafından onaylanmıştır. dönemde aşağıdaki devletlerden hangisi
ile yoğun teşvikler içeren bir “Demiryolu
Antlaşması” imzalamıştır?
☸ Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi ve Değerlendirilmesi A) Fransa B) ABD C) İngiltere
✎ Lozan Barış Antlaşması, Sevr Antlaşması’na bir anlamda başkaldırı niteliği taşımak- D) Sovyet Rusya E) İtalya
tadır. Nitekim Mustafa Kemal’in, bu antlaşmaya ilişkin 24 Temmuz 1933’te Hâkimi-
yet-i Milliye Gazetesi’nde yer alan bir sözü Lozan’ın önemini ortaya koymuştur.

“Lozan Antlaşması; Türk milleti aleyhine, asırlardan
beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlan-
dığı zannedilmiş, büyük bir suikastın yıkılışını ifade
eden bir belgedir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri
geçmemiş siyasî bir zafer eseridir.”
(24.07.1923–Hâkimiyet-i Milliye)
4. Mustafa Kemal’in "Türk milletinin aleyhine,
asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaş-
ması’yla tamamlandığı zannedilmiş, büyük
bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belge-
dir. Osmanlı devrine ait tarihe benzeri geç-
memiş siyasî bir zafer eseridir." şeklinde
nitelendirdiği antlaşma, aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Lozan B) Moskova C) Mondros
D) Mudanya E) Ankara

✎ Bu antlaşma ile, Sevr Barış Antlaşması uluslararası alanda geçersiz kılınmış ve İtilaf
Devletleri Misâk-ı Millî’yi kabul etmişlerdir.
✎ I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan ve hâlâ yürürlükte olan tek antlaşmadır. 5. Lozan Barış Antlaşması’nda çözümlene-
meyen ve çözümü daha sonra yapılacak
✎ Yeni Türk Devleti’nin tam bağımsızlığı bu antlaşma ile tescil edilmiştir. ikili antlaşmaya bırakılan tek konu aşağı-
dakilerden hangisidir?
✎ Hatay, Boğazlar, İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi ve Ege Adaları konularında
A) Osmanlı Borçları B) Boğazlar
Türkiye lehine karar çıkmamıştır.
C) Patrikhane D) Irak Sınırı
✎ Kapitülasyonlar ve azınlıklar konusu, Misâk-ı Millî’ye uygun şekilde çözülmüştür. E) Yabancı Okullar

✎ Lozan Antlaşması’nda, en fazla İngiltere’nin çıkarları zedelenmiştir.

✎ Hiçbir şekilde çözümlenemeyen tek konu “Irak Sınırı (Musul Meselesi)” olmuştur. 1-C 2-E 3-B 4-A 5-D

~ 242 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi”

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NIN HÜKÜMLERİ

1. Lozan Antlaşması’nın aşağıdaki madde-
 Batı (Yunan) Sınırı: Doğrudan Lozan Antlaşması’nda çizilen tek lerinden hangisinin yeni Türk Devleti’nin
sınırdır. Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiştir. egemenliğini zedeleyici nitelikte olduğu
savunulabilir?
 Suriye Sınırı: Fransa ile imzalanan 1921 Ankara Antlaşması’nın
Sınırlar esasları kabul edilmiş, Hatay Misâk-ı Millî dışında yer almıştır. A) Meriç Nehri’nin sınır kabul edilmesi

 Irak Sınırı (Musul Meselesi): Lozan’da çözümlenemeyen tek ko- B) Türkiye’nin payına düşen borçların, tak-
sitler halinde ödenmesi
nudur. Bu sorun, 9 ay içinde çözümlenmek üzere sonraya bırakıl-
mıştır. C) Azınlıkların Türk vatandaşı kabul edil-
mesi
 Boğazların yönetimi başkanı Türk olan uluslararası bir komisyo- D) Boğazların yönetiminin, başkanı Türk
olan uluslararası komisyona bırakılması
na bırakılmıştır. (Bağımsızlığa aykırıdır!) Boğazlar Komisyonu’nda
ABD yer almamıştır. E) Kapitülasyonların ve Düyûn-u Umûmiye
İdaresi’nin kaldırılması
Boğazlar  Ticaret gemilerinin geçişi serbest bırakılmış, savaş gemilerine ise
tonaj ve süre sınırlaması getirilmiştir.
 Türkiye’nin, Boğazların iki yakasında da asker bulundurmaması 2.
kararı alınmıştır.
I. İmroz,
 Her türlü adlî, malî tüm sınırlamalar kesin olarak kaldırılmıştır. II. Rodos,
Kapitülasyonların kaldırılması ekonomik bağımsızlık yolunda III. Taşoz,
atılmış en önemli adımlardan biridir. IV. On İki Ada
Kapitülasyonlar
 Türkiye, Lozan Antlaşması’na bağlı Ticaret Sözleşmesi’yle 1929 Yukarıdakilerden hangileri, Lozan Barış
yılına kadar, gümrük tarifelerini değiştirme hakkından mahrum Antlaşması ile Türkiye’ye bırakılmıştır?
bırakılmıştır. A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
 Türkiye sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı sa-
Azınlıklar
yılmış ve böylece azınlık sorunu çözülmüştür.
3.
 Bozcaada (Taşoz), Gökçeada (İmroz) ve Tavşan adaları Türkiye’-
ye bırakılmıştır. I. Irak sınırı,
II. Kapitülasyonlar,
 Diğer Ege adaları Yunanistan’a bırakılmıştır. Ancak Yunanistan’ın
III. Osmanlı borçları
Adalar Türkiye’ye yakın Ege adalarında silah bulundurmaması kararı da
alınmıştır. (Ege Adalarının Silahsızlandırılması) Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaş-
ması ile çözüme kavuşturulamamıştır?
 Rodos, On İki Ada ve Meis İtalya’ya bırakılmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Kıbrıs ve Mısır’ın yönetimi ise İngiltere’ye bırakılmıştır. D) I ve III E) II ve III

 Türkiye’deki tüm yabancı okullar Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı

Yabancı Okullar olarak faaliyet gösterecektir.
4. Lozan Barış Antlaşması’na göre;
 Bu konu ileride Fransa ile olan ilişkilerimizi etkileyecektir.
I. Doğu Trakya,
II. Batı Trakya,
 Yunanistan, Batı Anadolu’da yaptığı tahribat karşılığında
Savaş Tazminatı III. İstanbul
Bosnaköy ve Karaağaç’ı tazminat olarak Türkiye’ye vermiştir.
gibi yerlerden hangileri mübadele kap-
samına alınmıştır?
 Türkiye’nin Osmanlı’dan kalan borçları taksitler halinde ödemesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kararlaştırılmıştır. Ayrıca Düyûn-u Umûmiye İdaresi’nin varlığına
D) I ve II E) II ve III
Osmanlı Borçları da kısmen son verilmiştir. (1954’te tamamen kaldırılacaktır.)
(Dış Borçlar)  Türk Heyeti borçların ödenmesi konusunda, ödemelerin Fransız
Frangı ve Türk Lirası birimleriyle yapılmasını önermiştir.
5. Türkiye, Lozan Barış Antlaşması’na bağlı
 Türkiye, payına düşen borçların son taksitini 1954’te ödemiştir. Ticaret Sözleşmesi’yle 1929’a kadar;
I. para basma,
 Fener Rum Patriği tüm çabalara rağmen Türkiye sınırları dışına
II. yabancı şirketleri satın alma,
Patrikhane çıkarılamamıştır. Ancak Patriğin ekümenlik (evrensel) ve dünye-
III. gümrük tarifelerini değiştirme
vî yetkilerine son verilmiştir. (Sadece din işleriyle ilgilenecek.)
haklarından hangilerinden mahrum bıra-
kılmıştır?
Nüfus  Batı Trakya (İskeçe, Dedeağaç, Gümülcine, Dimetoka ve Sofulu)’
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Mübadelesi daki Türkler ile İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da yaşayan
D) I ve II E) II ve III
(Değişimi) – Rumlar hariç, diğer Türk ve Rum ahali karşılıklı olarak yer
Etabli Sorunu değiştirecektir. Bu durum Etabli sorununa neden olmuştur.
1-D 2-B 3-A 4-E 5-C

~ 243 ~
“Millî Mücadele - Muharebeler Dönemi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Lozan Antlaşması’ndan sonra On iki Ada’nın silahlandırılması, Türkiye ile İtalya

arasında gerginliğe yol açmıştır.
1.
I. Kapitülasyonlar,
II. Boğazlar,
☸ Değerli adaylar; ÖSYM’nin son yıllarda yaptığı sınavlarda, Lozan Barış Antlaşması
ile ilgili genellikle; III. Patrikhane
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaş-
⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin aleyhine çözüldüğü? ması’ndan sonra gündeme gelmemiştir?
⁂ Hangi sorunların Türkiye’nin lehine çözüldüğü? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
⁂ Hangi sorunların tekrar gündeme geldiği ya da gelmediği? D) I ve II E) II ve III
⁂ Lozan Antlaşması ile edinilen kazanımlar?
şeklinde konular üzerinde odaklandığını görmekteyiz. Bu yüzden, siz değerli aday-
lara yol göstermesi ve pratiklik kazandırması açısından aşağıya bu konuya ilişkin 2. Lozan Antlaşması’nda;
bir liste veriyorum. (Lütfen PUSULA’yı takip ediniz! ) I. Adalar,
II. Suriye sınırı,
III. Yabancı okullar
konularından hangileri Türkiye’nin aley-
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI’NDA hine çözülmüştür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
Türkiye’nin Aleyhine Çözülen Konular Türkiye’nin Lehine Çözülen Konular

Adalar Azınlıklar 3.
Boğazlar Ermeni Yurdu I. Boğazlar,

Patrikhane Kapitülasyonlar II. Yabancı okullar,

III. Nüfus Mübadelesi
Suriye Sınırı (Hatay) Yabancı Okullar
Yukarıdakilerden hangileri Lozan Barış
Savaş Tazminatı Antlaşması’ndan sonra tekrar gündeme
Osmanlı Borçları gelmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
İstanbul’un Boşaltılması
D) II ve III E) I, II ve III

Çözülemeyen Konular Tekrar Gündeme Gelen Konular 4. Lozan Antlaşması’nda;

I. Azınlıklar,
Musul Sorunu Boğazlar II. Boğazlar,
(Irak Sınırı) Patrikhane III. Yabancı okullar,
Yabancı Okullar IV. Patrikhane
Osmanlı Borçları konularından hangileri Türkiye’nin lehi-
ne çözülmüştür?
Nüfus Mübadelesi
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
Suriye Sınırı (Hatay) D) I, II ve IV E) II, III ve IV
Musul Sorunu (Irak Sınırı)

5.
Not Alınız.............................................................................................................................. I. Azınlıklar,
II. Patrikhane,
........................................................................................................................................................................
III. Nüfus Mübadelesi,
........................................................................................................................................................................ IV. Kapitülasyonlar
........................................................................................................................................................................ Yukarıdakilerden hangileri Lozan Antlaş-
ması’ndan sonra gündeme gelmemiştir?
........................................................................................................................................................................
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
........................................................................................................................................................................ D) I, II ve IV E) II, III ve IV
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-A 2-C 3-E 4-B 5-A

~ 244 ~
 XIII. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİ
İÇ POLİTİKA
Bu bölümden ortalama “1-2” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(2) (4) (2) (-) (2) (2) (1) (1) (1) (2) (1) (2) (1)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(3) (1) (2) (-) (2) (-) (-) (1)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda genellikle;
 Atatürk döneminde kurulan partilerin hangileri olduğu
 parti programları ve birbirleriyle olan farklılıkları ile
 yaşanan iç gelişmelerin Atatürk ilkeleri ile olan bağlantısı
konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu bölüme çalışırken, özellikle bu unsurla-
ra dikkat etmeniz sizin için faydalı olacaktır.
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatük Dönemi İç Politika”

A) II. TBMM’nin Açılması (11 Ağustos 1923)

✎ II. TBMM’nin açılmasında; Lozan görüşmelerinin kesintiye uğraması, Meclisin yasal 1. Millî Mücadele döneminde Millî Karakol
çalışma süresinin dolmuş olması ve I. TBMM’nin savaş süresince yıpranmış olması Cemiyeti üyelerinden biri olarak işgallere
etkili olmuştur. karşı direniş gösteren ve Mustafa Kemal
Atatürk’ün “Nutuk” adlı eserinde kendisi-
✎ Bu nedenlere bağlı olarak, 3 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesi kararı alınmış, ne en fazla yer ayırdığı kişi aşağıdakiler-
bu karar doğrultusunda da II. TBMM 11 Ağustos 1923 tarihinde açılmıştır. den hangisidir?

✎ İnkılâpları gerçekleştirdiği için “İnkılâpçı Meclis” özelliği olan II. TBMM, 26 Haziran A) Cafer Tayyar Paşa
1927 tarihine kadar 4 yıl 1 ay görevde kalmıştır. B) Bekir Sami Bey
C) Yahya Kaptan
D) Mersinli Cemal Paşa
B) Halk Fırkası (9 Eylül 1923) E) Kara Vâsıf Bey

✎ Atatürk Dönemi’nde Halk Fırkası kurulmadan önce, Mustafa Suphi tarafından 10

Eylül 1920’de Türkiye Komünist Partisi kurulmuş, ancak 12 Eylül 1922’de TBMM
Hükûmeti tarafından kapatılmıştır.
✎ Halk Fırkası, Mustafa Kemal tarafından inkılâpları bir kadro eliyle gerçekleştirmek 2. 11 Ağustos 1923’te II. TBMM’nin açılma-
amacıyla kurulmuştur. sında;
I. devlet rejiminin belirlenmesi,
✎ Bu parti, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasî partisidir.
II. meclisin çalışma süresinin dolması,
✎ Temeli Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’na dayanmaktadır. III. Lozan görüşmelerinin kesintiye uğra-
✎ Parti, 10 Kasım 1924’te Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) adını almış ve yapılan ması
inkılâpların öncüsü olmuştur. durumlarından hangilerinin etkili olduğu
✎ Partinin ilk kongresi Sivas Kongresi olarak kabul edilmiş, ikinci kongresinde ise savunulabilir?
Mustafa Kemal Nutuk adlı eserini okumuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Nutuk 1919-1927 yılları arasını kapsamaktadır. D) I ve II E) II ve III

 “Nutuk”, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a Çıkış ile başlayıp 20 Ekim 1927’de Gençliğe
Hitabe ile son bulur. Ayrıca Atatürk’ün Nutuk’ta kendisine en fazla yer ayırdığı kişi,
Millî Mücadele döneminde Kocaeli bölgesini savunan, aynı zamanda Millî Karakol
Cemiyeti üyelerinden biri olan Kuvây-i Milliyeci Yahya Kaptan’dır. 3. Mustafa Kemal “Nutuk” adlı eserini aşağı-
dakilerden hangisinde okumuştur?

✎ Partinin 1931 yılındaki Üçüncü Kurultayı’nda; cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik, A) Halk Fırkası’nın II. Kurultayı
halkçılık, devletçilik ve inkılâpçılık ilkeleri “ana ilkeler” olarak kabul edilmiş ve bu B) II. TBMM’nin açılışı
altı ilke parti programına alınmıştır. C) I. Türk Dil Kurultayı
D) II. Türk Tarihi Kongresi
Cumhuriyet Halk Fırkası’nın parti programı; E) Cumhuriyet’in 10. yıl dönümü
 Egemenlik millete aittir.
 Kanunların düzeltilmesi gerekmektedir.
 Aşar vergisinin kaldırılması gerekmektedir.
 Askerlik süresi kısaltılmalıdır. 4. Aşağıdakilerden hangisi 9 Eylül 1923’te
kurulan Halk Fırkası’nın özellikleri ara-
 Atatürk İlkeleri benimsenmelidir. sında gösterilemez?
 Öğretim birliğinin sağlanması yolunda adım atılmalıdır. A) Cumhuriyet’in ilk siyasî partisidir.
 Özel teşebbüsün teşvik edilmesi konusunda çalışma yapılmalıdır. B) Ekonomide Liberalizm (Serbest Piyasa
Ekonomisi) modelini benimsemiştir.
C) 1931 yılındaki III. Kurultay’da Atatürk
✎ Ekonomide “Devletçilik” modelini benimseyen CHP, 1945 yılına kadar ülkeyi tek
İlkeleri parti programına alınmıştır.
parti olarak yönetmiştir.
D) Cumhuriyetçi ve laik bir partidir.
E) Partinin ilk kongresi olarak Sivas
Kongresi kabul edilmiştir.
C) Ordunun Siyasetten Ayrılması
✎ Milletvekilliği ve askerlik görevlerinin bir kişide toplanmasına karşı olan Mustafa
Kemal, bu uygulamanın sona ermesi gerektiğini savunarak komutanların vekillik
görevinden ayrılmalarını istemiştir. 1-C 2-E 3-A 4-B

~ 247 ~
“Atatük Dönemi İç Politika” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 19 Aralık 1923 tarihinde çıkarılan bir kanun ile, bütün ordu mensuplarının istifa
etmeleri ya da emekliye ayrılmaları durumunda vekil olarak seçilebilecekleri şartı
getirilmiştir. Bu kanun kapsamında; 26 Ekim 1924’te Kâzım Karabekir, 30 Ekim 1. Aşağıdakilerden hangisi 17 Kasım 1924
1924’te de Ali Fuat Paşa müfettişlik görevlerinden istifa etmişlerdir. tarihinde kurulan Terakkiperver Cumhu-
riyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer
✎ Ordu-siyaset ayrımı, demokratikleşme anlamında da atılan önemli bir adımdır. almaz?
A) Rauf Orbay B) Adnan Adıvar
C) Ali Fethi Okyar D) Kâzım Karabekir
D) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) E) Ali Fuat Cebesoy

✎ İlk genel başkanlığını Kâzım Karabekir’in yaptığı partinin başlıca kurucuları;

 Kâzım Karabekir
2. Çok partili hayata geçiş amacıyla 1924’te
 Ali Fuat Cebesoy Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele
 Refet Bele gibi devlet adamları tarafından kurulan
 Adnan Adıvar Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet
 Rauf Orbay’dır. partisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci partisi, ilk muhalefet partisidir. B) Türkiye Komünist Partisi
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TPCF) Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir. C) Millî Kalkınma Partisi
D) Serbest Cumhuriyet Fırkası
E) Demokrat Parti

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı;

 Dinî düşünce ve inançlara saygılı olunacaktır. (Laikliğe terstir.)
 Bireysel özgürlükler korunacaktır. (Demokrasi) 3. 17 Kasım 1924’te kurulan Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası’nın parti programının
 Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir. en belirgin özelliği aşağıdakilerden han-
gisidir?
 Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekilliği kaldırılmalıdır.
A) Milliyetçi-Laik
 Yerinden yönetim (Adem-i merkeziyet) anlayışı uygulanacaktır. B) Cumhuriyetçi-Devletçi
 Hükûmete ait çiftlik ve araziler topraksız köylüye verilmelidir. C) Milliyetçi-Devletçi
D) Otoriter-Liberal
 Devlet görevlilerinin siyasî partilere üye olması engellenecektir.
E) Cumhuriyetçi-Liberal

✎ Partinin ilk taşra örgütlenmesi Urfa Şubesi’dir.

4. Aşağıdakilerden hangisi, Terakkiperver
✎ Programına “dinî inançlara saygılıdır” maddesini koyduğu için laikliğe karşıdır. Cumhuriyet Fırkası ile ilgili doğru bir bil-
gi değildir?
✎ Ekonomide CHP’nin “devletçilik” modeline karşı çıkan bu parti, Serbest Ekonomi
(Liberalizm) politikasını benimsemiştir. A) Kuruluşunda Mustafa Kemal’in desteği
vardır.
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası inkılâplara bağlı kalacağını belirtmiş olsa da, B) Liberal ekonomi istemini savunmuştur.
aksine tutucu ve muhafazakâr bir politika izlemiştir. Bu ortam rejime karşı olanlar C) Cumhuriyet tarihinde kurulan ilk muha-
için iyi bir fırsat yaratmış ve partiyi gerici akımları besleyen bir örgüt konumuna lefet partisidir.
getirmiştir. D) Mustafa Kemal ile görüş ayrılığına dü-
şen Kurtuluş Savaşı’nın lider kadrosu
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, 1925 yılında çıkan Şeyh Sait İsyanı’nda etkili ol- tarafından kurulmuştur.
duğu düşüncesiyle 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır. E) Şeyh Sait İsyanı’nda parmağı olduğu
gerekçesiyle kapatılmıştır.
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın programındaki “dinî düşünce ve inançlara
saygılı olunacaktır.” maddesi rejim karşıtlarının parti içine sızmasına yol açmıştır.

5. 7 Ağustos 1924’te Hakkâri’de İngilizlerin

kışkırtması sonucu çıkan Nasturî İsyanı-
E) Nasturî İsyanı (7 Ağustos-26 Eylül 1924) nın bastırılmasında etkili olan VII. Kolor-
du komutanı aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Hakkâri ve çevresinde yaşayan Hıristiyan bir grup olan Nasturîlerin bağımsızlık için
A) Mersinli Cemal Paşa
çıkardığı isyandır. B) Cafer Tayyar Paşa
✎ İsyanın çıkmasında İngiltere’nin kışkırtmaları etkili olmuştur. C) Kâzım Karabekir
D) Fevzi Çakmak
✎ İngiltere Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı desteklemiştir. E) Ali Fuat Cebesoy
✎ İsyan VII. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Paşa tarafından bastırılmış, isyancılar
İngiliz yönetimindeki Irak’a sığınmışlardır. 1-C 2-A 3-E 4-A 5-B

~ 248 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatük Dönemi İç Politika”

F) Şeyh Sait İsyanı (13 Şubat 1925)

✎ Nakşibendî Kürt Lider Şeyh Sait liderliğinde Diyarbakır’da çıkan isyandır. 1. 4 Mart 1925’te çıkarılan ve ilk maddesin-
✎ Laik devlet anlayışını ve rejimi yıkmayı amaçlayan ilk isyandır. de amacı ve esasları “Hükûmet gericiliğe,
ayaklanmaya, memleketin sosyal düzenini,
✎ Cumhuriyeti yıkmak, saltanat ve halifeliği geri getirmek, bağımsız bir “Kürt Devleti” huzur ve sükûnunu, güvenliğini ve asayişini
kurmak başlıca hedefleridir. bozmaya neden olacak bütün kuruluşları,
kışkırtmaları, girişimleri ve yayınları cum-
✎ İngiltere Ortadoğu’daki petroller ve Musul konusunda kârlı çıkmak için bu isyanı hurbaşkanının onayı ile doğrudan doğruya
desteklemiştir. ve idâre olarak yasaklamaya yetkilidir. Hü-
kûmet bu gibi eylemcileri İstiklâl Mahkeme-
✎ İsyanın bastırılmasında başarı gösteremeyen Fethi Okyar Hükûmeti istifa etmiş, sine verebilir.” şeklinde belirtilen kanun
yerine 3 Mart 1925’te İsmet Paşa Hükûmeti kurulmuştur. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu
✎ TBMM isyanı bastırmak ve rejimi korumak için bazı önlemler almıştır.
B) Hıyanet-i Vataniye Kanunu
☸ Alınan başlıca önlemler: C) Nisâb-ı Müzakere Kanunu
D) Takrir-i Sükûn Kanunu
 İsyan bölgesinde sıkıyönetim ve seferberlik ilân edilmiştir. E) Firarîler Hakkında Kanun
 4 Mart 1925’te Takrir-i Sükûn (Huzuru Koruma) Kanunu çıkarılmıştır.
 İlk maddesinde amacı ve esasları, “Gericiliğe, ayaklanmaya ve memleketin sosyal 2.
düzenini ve huzur ve sükûnunu ve güvenliğini ve asayişini bozmaya neden olacak I. Çok partili yaşama geçişin kesintiye uğ-
bütün kuruluşlar, kışkırtmalar, girişimler ve yayınları hükûmet, Cumhurbaşkanının raması,
onayı ile doğrudan doğruya ve idare olarak yasaklamaya yetkilidir. Bu gibi eylem- II. Halifeliğin kaldırılması,
cileri hükûmet, İstiklâl Mahkemesine verebilir.” şeklinde belirtilmiştir. III. Osmanlı hanedan üyelerinin ülke dışına
çıkarılması,
 Bir anlamda sıkıyönetim yasası olan bu kanun, hükûmete rejimi korumak
IV. Musul’un İngiltere tarafından ele geçiril-
adına; asayiş ve güvenliği sağlama, parti ve dernek kapatma, basına sansür mesi
uygulama, kişi hak ve özgürlüklerini kısıtlama gibi çok geniş yetkiler vermiştir. Yukarıdakilerden hangileri 13 Şubat 1925
Bu kanun 1929 yılında kaldırılmıştır. tarihli Şeyh Sait İsyanı’nın sonuçları ara-
 Biri Ankara’da, diğeri de isyan bölgesinde (Diyarbakır) olmak üzere iki İstiklâl sında yer alır?
Mahkemesi kurulmuştur. A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) I, II ve IV
 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 5 Haziran 1925’te kapatılmıştır.
✎ Türkiye isyan nedeniyle Musul’u kaybetmiştir. (1926 Ankara Antlaşması)
3. Şeyh Sait İsyanı’nın bastırılmasına yöne-
✎ Şeyh Sait İsyanı ile çok partili hayat ilk kez kesintiye uğramıştır. Aynı zamanda bu lik çıkarılan Takrir-i Sükûn Yasası’na gö-
isyan, demokrasiye geçiş için ortamın henüz hazır olmadığını açıkça göstermiştir. re, “Gericiliğe ve ayaklanmaya, memleke-
tin sosyal düzeninin, huzurunun ve güven-
liğinin bozulmasına neden olacak bütün ku-
ruluşları, kışkırtmaları ve yayınları hükûmet,
G) Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (15 Haziran 1926) Cumhurbaşkanı onayı ile kendi başına ve
idarî olarak yasaklayabilecekti.”
✎ Cumhuriyet rejimi ve laik toplum düzeninden rahatsız olan bazı muhalif gruplar, Buna göre Takrir-i Sükûn Kanunu ile hü-
özellikle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasıyla birlikte muhalefeti kûmete,
arttırmış, hatta Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmayı düşünmüşlerdir. I. parti ve dernek kapatma,
✎ Önce Ankara’da yapılması düşünülen bu suikast plânı, Mustafa Kemal’in 7 Mayıs- II. asayiş ve güvenliği sağlama,
15 Haziran 1926 tarihleri arasında çıkacağı Batı Anadolu gezisi sırasında İzmir’de III. basını denetim altına alma
öldürülmesi plânıdır. yetkilerinden hangilerinin tanındığı savu-
nulabilir?
✎ Suikast için Ziya Hurşit, Laz İsmail, Şükrü Bey ile Eskişehir milletvekilleri Arif Bey,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi gibi pek çok kişi görevlendirilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Ancak gezinin bir gün gecikmiş olması ve suikastçıları kaçıracak kişi olan Giritli
Şevki’nin durumu İzmir valiliğine ihbar etmesiyle bu girişim sonuçsuz kalmıştır.
4. Mustafa Kemal, “Benim naçiz vücudum bir
✎ Mustafa Kemal, 19 Haziran 1926’da verdiği bir demeçte bu olayla ilgili olarak: “Bu gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye
alçak girişimin benim şahsiyetimden çok, Yüce Cumhuriyetimize ve onun dayandığı Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” sö-
yüksek ilkelere yönelik olduğuna şüphe yoktur. Benim naçiz vücudum bir gün elbet zünü hangi olay sonrasında söylemiştir?
toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” demiştir. A) Menemen Olayı
✎ Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın önde gelen isimleri (Kâzım Karabekir, Ali Fuat B) Ağrı İsyanı
Paşa, Refet Bey, Cafer Tayyar Paşa ...) tutuklanmışsa da, olayla ilgilerinin olmadığı C) İzmir Suikastı
D) Şeyh Sait İsyanı
anlaşılmış ve serbest bırakılmışlardır.
E) Bursa Olayı
✎ Suikast girişimini hazırladığı tespit edilen eski ittihatçılar ve ittihatçı düşünceler ül-
keden tasfiye edilmiş, böylece yönetimde hükûmetin otoritesi güçlenmiştir.
✎ Suikasta karışan suçlular İstiklâl Mahkemeleri’nde yargılanmıştır. 1-D 2-A 3-E 4-C

~ 249 ~
“Atatük Dönemi İç Politika” KPSS / Tarihin Pusulası

 İstiklâl Mahkemelerinin görev aldığı son gelişme İzmir Suikastı Olayı’dır.

1. Aşağıdakilerden hangisi, İstiklâl Mahke-
melerinin görev yaptığı olaylardan biri
değildir?
İstiklâl Mahkemelerinin Görev Yaptığı Olaylar
A) Şeyh Sait İsyanı
 TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalara karşı (ilk kez) B) İzmir Suikastı
 Eskişehir-Kütahya Muharebeleri sırasında asker kaçakları için C) Menemen Olayı
 Tekâlif-i Milliye Emirleri’nin uygulanması sırasında D) Tekâlif-i Milliye Emirleri
E) TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar
 Şeyh Sait İsyanı sonrasında
 İzmir Suikastı sonrasında (son kez)

2. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın progra-

mında, “Vatandaşların refahına, malî ve ik-
tisadî her türlü girişimlerine engel olan hü-
kûmet müdahaleleri kabul edilemez.” mad-
H) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) desine yer verilmesi bu partinin,
I. ulusal,
✎ Bu partinin kurulması ilk olarak 8 Ağustos 1930’da Yalova’da; Mustafa Kemal, Ali
Fethi Okyar ve İsmet İnönü tarafından kararlaştırılmıştır. II. liberal,
III. laik
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası, Mustafa Kemal’in isteği ve desteği ile Ali Fethi Okyar
anlayışlardan hangilerine sahip olmasıy-
tarafından 12 Ağustos 1930’da kurulmuştur.
la açıklanabilir?
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü partisi, ikinci muhalefet partisidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da Cumhuriyetçi-Liberal bir partidir. D) II ve III E) I, II ve III

✎ Bu partinin kuruluşunda her ne kadar Mustafa Kemal’in telkinleri etkili olmuşsa da,
partinin programına müdahale etmemiştir.
3. Mustafa Kemal,
I. Serbest Cumhuriyet,
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parti programı;
II. Terakkiperver Cumhuriyet,
 Cumhuriyetçi, laik ve milliyetçi esaslara bağlı kalınacaktır. III. Demokrat
 Tek dereceli seçim sistemi benimsenecektir. partilerinden hangilerinin kurulmasında
 Kadınlara da siyasî haklar verilmelidir. doğrudan etkili olmuştur?

 Teşvik-i Sanayi Kanunu bütünüyle uygulanmalıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
 Limanlarda uygulanan tekelcilik kaldırılmalıdır.
 Yabancı sermayenin ülkeye girmesi sağlanmalıdır.
 Paranın kıymeti korunmalıdır.
 Köylü ve çiftçiye uygun koşullarda kredi verilmelidir. 4. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın progra-
mında,
 Vergiler halkın gücü doğrultusunda indirilmelidir.
I. laiklik,
 Özgürlükler ve dokunulmazlıklar yürürlükte kalmalıdır.
II. cumhuriyetçilik,
III. devletçilik
ilkelerinden hangileri yer almıştır?
 Değerli adaylar, ÖSYM’nin 2011 Kaymakam Adaylığı Giriş Sınavı’nda sorduğu 10. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
soruda, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programında “dinî düşünce ve inançlara D) I ve III E) I, II ve III
saygı duyulduğu” ile ilgili bir hüküm olduğu belirtilmiştir. Ancak gerek ÖSYM’nin
sorduğu bu soruda verilen bilgi, gerekse birtakım yayınların bu bilgiyi referans
alarak aynı doğrultuda verdikleri bilgi hatalıdır. Çünkü Serbest Cumhuriyet Fırkası,
Ali Fethi Okyar’dan kaynaklı olarak tam aksine laik devlet yapısına titizlikle dikkat 5. Aşağıdakilerden hangisi, Serbest Cum-
etmiş, bu yüzden parti kendisini feshetmiştir. huriyet Fırkası’nın parti programında yer
almamıştır?
A) Teşvik-i Sanayi Kanunu
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası da, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi ekonomide
B) Tek dereceli seçim sistemi
Serbest Ekonomi (Liberalizm) politikasını benimsemiş ve devletçilik modeline karşı
C) Liberal ekonomi modeli
çıkmıştır. D) Kadınlara siyasî haklar verilmesi
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasını fırsat bilen rejim karşıtı kesim, artan E) Adem-i merkeziyet düşüncesi
muhalefet havasını da fırsat bilerek partinin içine sızmayı başarmıştır. Bu gelişme
üzerine Ali Fethi Bey rejimi korumak ve kötü bir olaya sebep olmamak adına 17
Kasım 1930’da partisini feshetmiştir. 1-C 2-B 3-A 4-C 5-E

~ 250 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatük Dönemi İç Politika”

 Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulmasından sonra; Edirne’de Türkiye Cumhuriyeti

Amele ve İşçi Partisi, İstanbul’da 1931’de Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi ile
1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Döne-
Adana’da Ahali Cumhuriyet Partisi adıyla üç siyasî parti daha kurulmuştur. Ancak mi’nde kurulan siyasî partilerden (fırka)
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendisini feshinden sonra Bakanlar Kurulu kararıyla biri değildir?
bu partiler de kapatılmıştır. A) Millî Kalkınma Partisi
B) Serbest Cumhuriyet Fırkası
 Türkiye’de kesintisiz olarak çok partili hayata ancak, 18 Temmuz 1945 tarihinde C) Ahâli Cumhuriyet Partisi
Nuri Demirağ tarafından kurulan Millî Kalkınma Partisi ile geçilebilmiştir. Millî
D) Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Partisi
Kalkınma Partisi, kesintisiz çok partili rejimde kurulan ilk muhalefet partisidir. 7
Ocak 1946’da ise Demokrat Parti kurulmuş, 1950 seçimlerinde de iktidara gelmiştir. E) Amele ve İşçi Partisi

2. Menemen Olayı’nın çıkmasında ve des-

J) Menemen Olayı (23 Aralık 1930) tek bulmasında,
✎ Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması rejim ve laik düzen karşıtlarını yeniden I. mevcut hükûmetin devletçilik politika-
harekete geçirmiştir. sını uygulaması,
II. bazı rejim karşıtlarının halkın dinî duy-
✎ Nitekim 23 Aralık 1930’da Nakşibendî Tarikatı mensubu Derviş Mehmet ve Laz gularını istismar etmesi,
İbrahim liderliğinde İzmir-Menemen’de bir isyan çıkarmışlardır.
III. yapılan inkılâpların halka tam olarak an-
✎ Bu isyan, Cumhuriyet rejimine ve laik düzene karşı çıkan ikinci isyandır. latılamaması
✎ Temel amaçları; laik ve çağdaş düzeni yıkmak, saltanat ve hilâfeti geri getirmektir. durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Menemen’deki 43. Piyade Alay Komutanlığı tarafından görevlendirilen Asteğmen
Kubilay (asıl adı Mustafa Fehmi’dir.) ile isyancılara müdahale eden iki mahalle D) I ve III E) II ve III
bekçisi isyancılar tarafından şehit edilmiştir.
✎ Sıkıyönetimle birlikte isyancılar yakalanmış ve Divan-ı Harp’te yargılanmıştır.
✎ Mustafa Kemal Menemen’deki bu olayı 28 Aralık 1930'da orduya gönderdiği 3.
başsağlığı telgrafında; "Gösterilen bu vahşet karşısında Menemen ahalisinden bazı- I. Menemen Olayı,
larının alkışla tasvipkâr bulunmaları tüm cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanç II. Razgrad Olayı,
verici bir hadisedir." şeklinde değerlendirmiştir.
III. Şeyh Sait İsyanı
✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu olayla ilgili olarak “Büyük Türk ordusunun genç subay ve Yukarıdaki olaylardan hangileri cumhu-
Cumhuriyetin öğretmenler topluluğunun değerli üyesi Kubilay’ın temiz kanı ile Cum- riyet rejimine ve laik düzene yöneliktir?
huriyet, yaşama yeteneğini tazelemiş ve güçlendirmiş olacaktır.” demiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Menemen Olayı Atatürk döneminde çok partili hayat denemelerini ikinci kez D) I ve III E) II ve III
kesintiye uğratmış ve 1945 yılına kadar denemelere ara verilmiştir.

 Şeyh Sait İsyanı ile Menemen Olayı Cumhuriyet rejimine yönelik olsa da en çok laik
düzen hedef alınmıştır.
4. Mustafa Kemal’in “Bu olay bir din meselesi
değil, dil meselesidir” dediği olay aşağıda-
kilerden hangisidir?
K) Ağrı İsyanları (1926-1930) A) İzmir Suikastı B) Bursa Olayı
C) Menemen Olayı D) Ağrı İsyanı
✎ İngiltere ve İran’ın kışkırtmaları Ermenilerin desteği ile bölgedeki Kürt aşiretlerin
E) Vagon-Lits Olayı
Ağrı-Doğu Beyazıt civarında çıkardıkları isyanlardır.
✎ İsyanlar 25 Eylül 1930'da bastırılmış, Adana Ağır Ceza Mahkemesi'nde yapılan yar-
gılamalarda 34 kişi idam cezasına çarptırılmıştır.

5. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesini ilk

kez 22 Ocak 1932’de Yerebatan Camiin-
L) Bursa Olayı (1 Şubat 1933) de okuyan müellif aşağıdakilerden han-
gisidir?
✎ Nakşibendî Tarikatı mensubu Konyalı İbrahim’in önderliğinde, Bursa’da ezanın A) Mehmet Rıfat Börekçi
Türkçe okunmasına karşı çıkarılan olaydır. Olay kısa zamanda bastırılmıştır. B) Ahmet Hamdi Akseki
✎ Atatürk bu gelişme için “Bu olay din meselesi değil, dil meselesidir.” demiştir. C) Hafız Yaşar Okur
D) Hafız Rıfat Bey
 Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümesi ilk kez 22 Ocak 1932’de İstanbul’daki Yerebatan E) Elmalılı Hamdi Yazır
Camii’nde Hafız Yaşar (Okur) tarafından okunmuştur. İlk Türkçe ezan ise, 30 Ocak
1932’de Hafız Rıfat Bey tarafından İstanbul’daki Fatih Camii’nde okunmuştur. 1-A 2-E 3-D 4-B 5-C

~ 251 ~
“Atatük Dönemi İç Politika” KPSS / Tarihin Pusulası

M) Çerkez Ethem’in Atatürk’e Suikast Girişimi (1935)

✎ 1935 yılının Ekim ayı başlarında Çerkez Ethem ile kardeşi Reşid, Atatürk’e suikast 1.
düzenlemek amacıyla Suriye’den getirdikleri 5 kişiyi gizlice yurda sokmuşlardır.
I. Tunceli Olayları,
✎ Fakat suikastçılardan birinin güvenlik güçlerine yakalanmasıyla olay önlenmiştir. II. Çerkez Ethem Suikastı,
III. Nasturî Ayaklanması
Yukarıdaki olaylardan hangileri Atatürk
Dönemi gelişmeleri arasında yer alır?
N) Tunceli (Dersim) Olayları (1937) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

✎ 1937’de hükûmetle Seyit Rıza önderliğindeki Dersim aşiretleri arasında yaşanan D) II ve III E) I, II ve III
anlaşmazlıklar sonucu ortaya çıkan olaylardır.
✎ Dersim’de hâkimiyeti sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri harekât düzenlemiştir.
✎ Harekât neticesinde bölgede yaşayan 13.000'den fazla insan ile 199 asker ölmüş,
12.000 civarında insan da zorunlu göçe tabi tutulmuştur.
✎ Elazığ’da kurulan Ağır Ceza Mahkemesi’nde, başta isyanların öncüsü Seyit Rıza
olmak üzere suçlular cezalandırılmıştır.

2. Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde,

Not Alınız.......................................................................................................................... I. Şeyh Sait İsyanı,
II. Dersim Olayları,
........................................................................................................................................................................
III. Menemen Olayı
........................................................................................................................................................................ gelişmelerinden hangileri yer almaz?
........................................................................................................................................................................ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
........................................................................................................................................................................ D) II ve III E) I, II ve III

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

∼∼∼ ∼∼∼
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-E 2-D

~ 252 ~
 XIV. BÖLÜM
ATATÜRK İLKELERİ
Bu bölümden ortalama “3-4” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(1) (2) (1) (2) (2) (1) (1) (3) (4) (3) (3) (1) (-)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(4) (3) (2) (4) (3) (6) (3) (3)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, her yıl ortalama 3 sorunun çıktığı bu bölümden 2013 KPSS’de soru so-
rulmamıştır. Bu durumun yaşanmasında 17 Nisan 2013 değişikliği ile konu dağılımları-
nın değişmesi etkili olmuştur. Öte yandan KPSS Ortaöğretim ve Ön Lisans gruplarında
soru sayısının yine 3 ya da 4 olmasını öngörüyoruz.
ÖSYM’nin bu bölüm ile ilgili sorduğu sorularda Atatürk ilkelerinin;
 Yapılan inkılâplarla olan bağlantısı ve
 Atatürk’ün sözleri ve politikaları ile ilişkisi
konuları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Özellikle bu unsurlara dikkat etmeniz sizin
için faydalı olacaktır.
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İlkeleri”

I. ATATÜRKÇÜLÜK VE ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE SİSTEMİ

A. Atatürkçülüğün Temel Özellikleri 1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürkçülüğün
özelliklerinden biri değildir?
✎ Esasları Mustafa Kemal Atatürk tarafından belirlenen; Türk milliyetçiliğine bağlı,
A) Demokratik bir anlayışı benimsemiştir.
belirli bir grubun desteğine dayanmayan; ayrıca Türk milletinin tam bağımsız bir
devlet olmasını, millî egemenliğe dayalı bir yönetimin benimsenmesini, geri kalmış B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır.
safsata ve batıl inançlardan güç alan kurumların yerine, akla ve bilime dayanan C) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya
çıkmıştır.
kurumları getirmeyi amaç edinen ve Atatürk’ün devlet, ekonomi ve fikir hayatına
D) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurma-
ilişkin düşünce ilkelerine Atatürkçülük denir. yı hedeflemiştir.
✎ Atatürkçü Düşünce Sistemi; Türk milletinin ihtiyaçlarından doğan, Türk milletinin E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.
sorunlarına çözüm önerileri getiren, çağdaşlaşmayı hedef alan, aklı ve bilimi temel
hareket noktası olarak gören bir düşünce sistemidir.
2. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk ilkeleri-
nin amaçlarından biri değildir?
B. Atatürk İlkelerinin Temel Amaçları
A) Halkın refah seviyesini yükseltmek
✎ Atatürk ilkelerinin başlıca amaçları; Türk milletinin huzur ve mutluluğunu sağla- B) Toplumu her açıdan medenî bir toplum
mak, Türk kültürünü çağdaş medeniyetler seviyesinin üzerine çıkarmak, uygar ve haline getirmek
medenî bir toplum yaratmak, millî birlik ve beraberlik içinde güçlü bir Türkiye mey- C) Millî birlik ve beraberliği sağlamak
dana getirmektir. D) Türk ırkının üstünlüğünü kabul etmek
E) Ulus egemenliğine dayalı bağımsız bir
devlet oluşturmak

II. ATATÜRK İLKELERİ

3. Atatürk’ün “Milli egemenlik öyle bir nurdur
A. Cumhuriyetçilik ki, onun karşısında zincirler erir, taç ve taht-
lar batar, mahvolur. Milletlerin esirliği üzeri-
✎ Cumhuriyetçilik ulus egemenliği temeline dayanır. ne kurulmuş müesseseler her tarafta yıkıl-
maya mahkûmdurlar.” sözü aşağıdaki ilke-
✎ Demokrasilerde en iyi yönetim biçimidir.
lerden hangisiyle doğrudan ilgilidir?
✎ En önemli unsur seçimdir.
A) Cumhuriyetçilik B) Laiklik
✎ Halkın, seçtiği temsilciler aracılığı ile kendini yönetmesidir. (Demokrasi) C) Devletçilik D) Halkçılık
✎ “Değişmez yönetim biçimi” olduğu için temel ilkelerin başına konulmuştur. E) Milliyetçilik
✎ En önemli özellik düşünce ve ifade özgürlüğüdür.
✎ Cumhuriyetçiliğin temel sonuçları Milliyetçilik ve Halkçılık ilkeleridir.
4. Atatürk’ün “Samimi ve meşru olmak şartıy-
la her fikre hürmet ederiz. Fikirler şiddetle,
1. Anahtar Kelimeler topla, tüfekle öldürülemez.” sözü aşağıdaki
ilkelerden hangisiyle doğrudan ilgilidir?
 Ulusal (Millî) egemenlik  Ulusal (Millî) irade  Seçim
A) Milliyetçilik B) Halkçılık
 Yönetim / Rejim  Demokrasi  Çok partili rejim
C) Cumhuriyetçilik D) Laiklik
 Seçme ve seçilme hakkı  Anayasal gelişmeler
E) Devletçilik

 Cumhuriyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!

5.

 Saltanatın kaldırılması
2. Cumhuriyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar
 Kadınlara seçme-seçilme hakkının veril-
➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920) mesi
➠ 1921 ve 1924 Anayasaları’nın Kabul Edilmesi  Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin kaldırılması
➠ Saltanat’ın Kaldırılması (1 Kasım 1922) *** Yukarıdaki gelişmeler birlikte değerlen-
dirildiğinde aşağıdaki ilkelerden en çok
➠ Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) *** hangisiyle ilgili olduğu savunulabilir?
➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) A) Laiklik B) Halkçılık
➠ Türk Kadınına Siyasî Haklar Verilmesi (1930-1933-1934) *** C) Devletçilik D) Milliyetçilik
E) Cumhuriyetçilik
➠ Siyasî Partilerin Kurulması (Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri) ***
➠ Ordu – Siyaset Ayrımı İçin Yapılan Çalışmalar
➠ Seçmen Yaşının Düşürülmesi 1-C 2-D 3-A 4-C 5-E

~ 255 ~
“Atatürk İlkeleri” KPSS / Tarihin Pusulası

B. Milliyetçilik (Ulusçuluk)
✎ Milleti huzur ve refaha yönelten en güçlü bağlardan biridir.
1. Atatürk’ün, “Ne kadar zengin ve müreffeh
✎ Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve beraberliğe dayalıdır. olursa olsun, istiklâlden mahrum bir millet,
medenî insanlık karşısında uşak olma mev-
✎ Ulusal mücadelemizde uygulamaya konulan ilk (temel) ilkedir. kiinden yüksek bir muameleye lâyık ola-
✎ Anayasa’da yer alan “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü” maddesi maz.” sözü aşağıdaki ilkelerden daha çok
Milliyetçilik ilkesine yapılan en önemli vurgudur. hangisiyle ilgilidir?

✎ Din birliğine değil, birlikte yaşama arzusuna dayanır. Bu nedenle laiktir. A) Milliyetçilik B) Devletçilik
C) Cumhuriyetçilik D) İnkılâpçılık
✎ Türk ırkının üstünlüğüne değil, ulusların eşitliği temeline dayanır.
E) Halkçılık
✎ Yayılmacı (fetihçi) değildir; ulusal bağımsızlığı temel alır.

1. Anahtar Kelimeler 2.
I. kapitülasyonların kaldırılması,
 Ulusal (Millî) bağımsızlık  Ulusal (Millî) bilinç  Türk–Türklük–Türkçecilik
II. Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması,
 Millî birlik ve beraberlik  Millî tarih–Millî dil  Din ve ırk birliği yoktur.
III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması
 Ümmetçi anlayış yoktur.
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri milli-
yetçilik ilkesi ile ilgili değildir?
 Milliyetçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir!
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

2. Milliyetçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar

➠ TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920)
3.
➠ Misak-ı Millî’nin Kabulü (28 Ocak 1920)
 Ulusal bağımsızlığı temel alır.
➠ İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921)
 Vatan ve millet sevgisine, millî birlik ve
➠ Kapitülasyonların Kaldırılması (1923) *** beraberliğe dayalıdır

➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi
aşağıdakilerden hangisidir?
➠ Kabotaj Kanunu’nun Kabulü (1 Temmuz 1926) ***
A) Laiklik B) Halkçılık
➠ Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (1931) *** C) Cumhuriyetçilik D) Devletçilik
➠ Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (1932) *** E) Milliyetçilik
➠ Türk Parasını Koruma Kanunu’nun Çıkarılması (1930)
➠ Dilimizin Yabancı Boyunduruğundan Kurtarılması
4. Atatürk’ün, “Diyarbakırlı, Vanlı, Erzurumlu,
➠ Yabancılara Ait Ticarî İşletmelerin Satın Alınması (Millîleştirme) ***
Trabzonlu, İstanbullu, Trakyalı ve Makedon-
yalı hep bir soyun evlatları ve hep aynı cev-
herin damarlarıdır.” sözü aşağıdaki ilkeler-
den hangisiyle ilgilidir?
C. Halkçılık A) Milliyetçilik B) Halkçılık
✎ Toplumu oluşturan bireyler arasındaki ayrıcalıkların kaldırılmasıdır. C) Laiklik D) Devletçilik
E) Cumhuriyetçilik
✎ Halk arasında din, dil, ırk farklılığı olmaksızın herkesin eşit olmasıdır.
✎ Toplumun refah seviyesini yükseltmeyi hedefler.
✎ Halkçılık ilkesine göre toplumun gelişimi iş bölümü ve dayanışmaya bağlıdır. 5.
✎ Halkçılık her türlü sınıf farklılığını reddeder.  Ayrımcılığa karşıdır.
✎ İç barışı ve sosyal adaleti sağlamayı amaçlar.  Sınıf farklılıklarını reddeder.
 Sosyal adaleti sağlamayı amaçlar
✎ Cumhuriyetçilik ve Milliyetçilik ilkelerinin sonucu olarak doğmuştur.
Yukarıda özellikleri verilen Atatürk ilkesi
aşağıdakilerden hangisidir?
1. Anahtar Kelimeler A) Laiklik B) Milliyetçilik
 Eşitlik  Sosyal Devlet  Ayrıcalıkların kaldırılması C) Cumhuriyetçilik D) Halkçılık
E) İnkılâpçılık
 Sosyal Adalet  Demokrasi  Topluma Hizmet

 Halkçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! 1-A 2-C 3-E 4-B 5-D

~ 256 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İlkeleri”

2. Halkçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar

➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) ***
1. Köylüler için çok ağır malî yük olan ve
➠ Aşar Vergisinin Kaldırılması (1925) *** ürün üzerinden peşin olarak alınan aşar
➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) *** vergisinin kaldırılması,
I. halkçılık,
➠ Yeni Türk Harflerinin Kabulü (1928)
II. milliyetçilik,
➠ Millet Mektepleri’nin Açılması (1928) ***
III. devletçilik
➠ Okuma-Yazma Seferberliğinin Başlaması
ilkelerinden hangilerini doğrudan des-
➠ Halkevlerinin Açılması (1932) tekler?
➠ Toprak Reformu İle İlgili Kanunun Çıkarılması (1929)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
➠ Soyadı Kanunu’nun Kabulü (1934) ***
D) I ve III E) II ve III
➠ Ayrıcalık Belirten Unvanların Yasaklanması
➠ Kadınlara Seçme-Seçilme Hakkının Verilmesi (1930-1933-1934) ***

2. 24 Kasım 1928'de, okul çağını geçen kişile-

re okuma-yazma öğretmek için, Millet Mek-
tepleri açılmıştır.
D. Laiklik
Bu girişimle, öncelikle aşağıdaki Atatürk
✎ Laiklik, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması anlamına gelmektedir. ilkelerinden hangisinin gözetildiği savu-
nulabilir?
✎ Devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine dayandırılmamasıdır.
A) Milliyetçilik B) Halkçılık
✎ Kişilerin din ve vicdan özgürlüklerinin sağlanmasıdır.
C) Laiklik D) Devletçilik
✎ Bütün kurumlarda aklın, bilimin ve ileri teknolojinin kullanılmasını amaçlar. E) Cumhuriyetçilik
✎ Dinin sömürü aracı olarak kullanılmasını engellemeyi hedefler.
✎ Teokratik (dinsel) yönetimlerle taban tabana zıttır.
✎ Hurafelere, batıl inançlara ve dogmalara tamamen karşıdır. 3. M. Kemal Atatürk’ün, “Arkadaşlar, efendi-
ler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhu-
✎ Atatürk’ün “Arkadaşlar, efendiler ve ey millet; iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti riyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczup-
şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki lar memleketi olamaz. En doğru, en hakiki
tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü Laiklik ilkesini açıkça ifade etmektedir. tarikat, medeniyet tarikatıdır.” sözü aşağı-
daki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
A) Milliyetçilik B) Halkçılık
1. Anahtar Kelimeler C) Laiklik D) Devletçilik
 Akıl  Din ve vicdan özgürlüğü  Hurafe E) Cumhuriyetçilik
 Din  İnanç özgürlüğü  Dogma
 Bilim  Düşünce özgürlüğü
4.
 Laiklik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! I. medreselerin kapatılması,
II. Türk Tarih Kurumu’nun kurulması,
III. tekke, türbe ve zaviyelerin kapatılması
2. Laiklik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar Yukarıdaki gelişmelerden hangileri laik-
➠ Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) lik ilkesi ile ilgili değildir?

➠ Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) *** A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) D) I ve III E) I, II ve III
➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması (1924) ***
➠ Medreselerin Kapatılması (1924) ***
➠ Tekke, Türbe ve Zaviyelerin Kapatılması (1925) *** 5. Atatürk’ün, “Ölülerden medet ummak, me-
➠ Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (1925) *** denî toplumlar için kara bir lekedir.” sözü
aşağıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
➠ Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926)
➠ Dinî içerikli unvan ve lakapların kaldırılması (hacı, hoca, şeyh, seyyid, molla...) A) Milliyetçilik B) Halkçılık
C) Cumhuriyetçilik D) Devletçilik
➠ 1924 Anayasası’ndan “Devletin dini İslâm’dır” maddesinin çıkarılması ***
E) Laiklik
➠ 1924 Anayasası’nda yemin şeklinin değiştirilmesi (“Vallahi” yerine “Namusum
üzerine ant içerim” olarak) ***
➠ 5 Şubat 1937’de Laiklik ilkesinin anayasada yer alması 1-A 2-B 3-C 4-B 5-E

~ 257 ~
“Atatürk İlkeleri” KPSS / Tarihin Pusulası

E. Devletçilik
✎ Devletin ekonomiye doğrudan müdahalesi anlamına gelir. 1. İzmir İktisat Kongresi'nde Mustafa Kemal,
✎ Yatırımların devlet eliyle gerçekleştirilmesi temeline dayanır. "Askeri başarılar, iktisadi başarılar ile taç-
landırılmazsa kalıcı olamaz." demiştir.
✎ Devletin ekonomik kalkınma için yaptığı tüm müdahaleler bu ilke ile ilgilidir. Atatürk'ün bu sözü;
✎ Devletçilikte özel girişim (liberal ekonomi) engellenmez. I. ulusal kalkınma,
✎ Devletçilik yabancı sermayeye de karşı değildir. II. ulusal egemenlik,
✎ Türkiye’de devletçilik modeli, 1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun başa- III. ulusal bağımsızlık
rısız olması nedeniyle 1930-1938 yılları arasında uygulanmıştır. düşüncelerinden hangileri ile doğrudan
ilişkilendirilebilir?
✎ Bu yüzden bu ilke Türkiye’de zorunluluk sonucu kabul edilmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III
1. Anahtar Kelimeler
 Ekonomi  Kamu İktisadî Teşebbüsleri (KİT)
 Karma ekonomi modeli  Kamulaştırma çalışmaları 2. Devletçilik ilkesinin özellikleri arasında,
 Yatırım  Bankalar (devlete ait!) I. tüm fabrika ya da yatırımların devletin
elinde olmasını amaçlar.
 Kalkınma  Özel sektör engellenmez.
II. şahısların yapamayacağı işleri devletin
yapmasını öngörür.
 Devletçilik ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! III. yabancı sermayeye karşıdır.
unsurlarından hangileri yoktur?
2. Devletçilik Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

➠ Tarım alanındaki destekleyici çalışmalar (makineleşme ve kredi desteği) *** D) I ve III E) I, II ve III

➠ Yabancı işletmelerin satın alınması ve kamulaştırılması

➠ Türk tarımına öncülük eden Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması (1925)
3.
➠ Devletin eğitim, sağlık, güvenlik yatırımlarında bulunması *** I. MTA’nın açılması,
➠ Devletin banka kurması (İş Bankası hariç; Etibank, Sümerbank, Denizbank vb.) II. Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulması,
➠ Şişe Cam, Karabük Demir-çelik fabrikaları gibi yatırımların yapılması *** III. İş Bankası’nın kurulması
➠ Devletin bankaları ve kredi kooperatiflerini denetimine alması Yukarıdaki gelişmelerden hangileri dev-
➠ I. Beş Yıllık Kalkınma Planı (1933) – (1934’te uygulamaya konulmuştur.) *** letçilik ilkesi doğrultusunda gerçekleşti-
rilen faaliyetler arasındadır?
➠ Kamu İktisadî Teşebbüsleri’nin gerçekleştirilmesi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
➠ Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün (MTA) kurulması (1935) ***
D) II ve III E) I, II ve III

F. İnkılâpçılık
4. Atatürk’ün, “Atılan adımlar, bundan sonra
✎ Toplumun eski düzeninin yerine yeni ve çağdaş bir düzen getirilmesidir. atılacak adımların başlangıcıdır” sözü aşa-
✎ Bu yeni ve çağdaş düzen köklü değişiklikler yapılarak gerçekleşir. ğıdaki ilkelerden hangisiyle ilgilidir?

✎ Değişen şartlara göre kendini yenileyen, hareketli bir yapıya sahiptir. A) Devletçilik B) Halkçılık
C) Cumhuriyetçilik D) Milliyetçilik
✎ Çağa ayak uydurmak, gelişmeleri takip etmek ve uygar medeniyetler seviyesinin
E) İnkılâpçılık
de üstüne çıkabilmek bu ilkenin temel amaçlarıdır.
✎ Aklın ve bilimin yol göstericiliğinde çağdaşlaşmayı sürdürmektir.
✎ Durağan (hareketsiz) değil, sürekli dinamik olmayı gerektirir. 5. M. Kemal Atatürk’ün “Artık duramayız. Be-
✎ İnkılâpçılık, Atatürk ilkelerinin tümünü bünyesinde toplamıştır. hemehâl ileri gideceğiz. Geriye ise hiç gide-
meyiz. Çünkü ileri gitmeye mecburuz. Millet
açıkça bilmelidir ki medeniyet öyle kuvvetli
bir ateştir ki ona kayıtsız kalanları yakar,
1. Anahtar Kelimeler mahveder” sözü, öncelikle aşağıdaki ilke-
 Çağdaşlaşma  Medeniyet  Dinamik yapı lerden hangisiyle ilgilidir?

 Devrim  Yenileşme  Köklü değişim A) Milliyetçilik B) İnkılâpçılık

 İlerleme  Muasırlaşma  Modernleşme C) Halkçılık D) Devletçilik
E) Cumhuriyetçilik

 İnkılâpçılık ile ilgili çıkacak sorularda bu kelimeler şifre niteliğindedir! 1-A 2-D 3-C 4-E 5-B

~ 258 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İlkeleri”

2. İnkılâpçılık Doğrultusunda Yapılan İnkılâplar

➠ Atatürk döneminde gerçekleştirilen tüm yenilik ve inkılâplar İnkılâpçılık ilkesinin
kapsamında yer almaktadır. 1. Batı medeniyeti ile bütünleşmeyi ve uyu-
mu amaçlayan ölçü, tartı, takvim ve saat
➠ Bununla birlikte, özellikle Batı (Avrupa) medeniyeti ile bütünleşmeyi sağlamak için sistemlerinde yapılan düzenlemeler aşa-
gerçekleştirilen çalışmalar diğer ilkelerden çok İnkılâpçılık ilkesi ile ilgilidir. Bunlar; ğıdaki Atatürk ilkelerinden öncelikle han-
gisiyle ilgilidir?
 Uluslararası saat ve takvimin kabul edilmesi
A) İnkılâpçılık B) Laiklik
 Uluslararası ölçü birimlerinin kabul edilmesi
C) Milliyetçilik D) Devletçilik
 Uluslararası rakamların kabul edilmesi
E) Halkçılık
 Hafta tatilinin Pazar gününe alınması
şeklinde sıralanabilir.

2. Atatürk’ün,
I. akılcılık ve bilimsellik,
II. ulusal egemenlik,
BÜTÜNLEYİCİ İLKELER TEMEL İLKELER III. millî birlik ve beraberlik

Ulusal Egemenlik Cumhuriyetçilik - Halkçılık gibi bütünleyici ilkelerinin, temel ilkelerle

eşleştirilmesi aşağıdaki seçeneklerden
Ulusal Bağımsızlık Milliyetçilik hangisinde sırasıyla verilmiştir?
Ulusal Birlik ve Beraberlik Milliyetçilik - Halkçılık A) Laiklik-Devletçilik-Milliyetçilik
Yurtta Barış, Dünyada Barış Milliyetçilik - Halkçılık B) Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik-Halkçılık
Akılcılık ve Bilimsellik Laiklik - İnkılâpçılık C) Laiklik-Cumhuriyetçilik-Milliyetçilik
Çağdaşlaşma ve Batılılaşma İnkılâpçılık - Laiklik D) Milliyetçilik-Laiklik-Devletçilik
İnsan ve İnsanlık Sevgisi Bütün İlkeler E) İnkılâpçılık-Cumhuriyetçilik-Laiklik

3. Atatürk’ün bütünleyici ilkelerinden biri

olan “millî bağımsızlık” aşağıdaki ana ilke-
lerden hangisiyle ilgilidir?
A) Cumhuriyetçilik B) Devletçilik
C) Halkçılık D) Laiklik
Not Alınız.......................................................................................................................... E) Milliyetçilik
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
4. Avrupa devletleriyle uyum sağlamak
........................................................................................................................................................................ amacıyla yapılan,
........................................................................................................................................................................ I. uluslararası saat sistemine geçilmesi,
II. hafta tatilinin Pazar gününe alınması,
........................................................................................................................................................................
III. uluslararası rakamların kabul edilmesi
........................................................................................................................................................................
gibi düzenlemeler aşağıdaki bütünleyici
........................................................................................................................................................................ ilkelerden öncelikle hangisiyle ilgilidir?

........................................................................................................................................................................ A) Yurtta sulh, cihanda sulh

........................................................................................................................................................................ B) Çağdaşlaşma ve Batılılaşma
........................................................................................................................................................................ C) Millî birlik ve beraberlik

........................................................................................................................................................................ D) Ulusal egemenlik

........................................................................................................................................................................ E) İnsan ve insanlık sevgisi

........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-A 2-C 3-E 4-B

~ 259 ~
 XV. BÖLÜM
ATATÜRK İNKILÂPLARI
Bu bölümden ortalama “7-8” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(11) (8) (6) (8) (7) (7) (10) (9) (7) (5) (6) (8) (3)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(8) (8) (6) (6) (11) (9) (9) (9)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Atatürk İnkılâpları ünitesi ÖSYM’nin başta KPSS olmak üzere gerçekleştir-
diği pek çok sınavda en fazla soru sorduğu bölümdür. KPSS’de her yıl ortalama “7-8” soru
sorulan bu bölümden 2013 KPSS’de sadece 3 soru gelmiştir.
Soru sayısı azaltılan bu bölümle ilgili genellikle hangi alanlarda ne gibi inkılâplar yapıldığı,
bu inkılâpların amacı, içeriği, niteliği ve oluş sırası ile hangi ilkelerle bağlantısı olduğu
konuları üzerinde durulmaktadır. Bu bölüm çalışılırken, siz değerli adayların bahsettiğimiz
bu temel noktalar üzerinde yoğunlaşması ve özellikle de yapılan inkılâplar arasında neden-
sonuç ilişkilerine son derece dikkat etmesi gerekmektedir. “Çağdaşlaşma” ve “Laikleşme”
unsurlarının bu ünite ile ilgili başlıca kavramlar olduğu unutulmamalıdır. Konuların anlaşı-
labilmesi ve kalıcı olabilmesi açısından bol soru çözülmesi gerekmektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

I. ATATÜRK VE TÜRK İNKILÂBI

✎ Bir toplumun yaşam standartlarının ve devletin dayandığı temel ilkelerin ileriye 1. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın
özellikleri arasında gösterilemez?
dönük olarak hızlı bir şekilde değiştirilmesine inkılâp denir. İnkılâp, çağın ve toplu-
mun ihtiyaçlarına cevap vermeyen eski düzenin yıkılarak yerine çağdaş bir düzenin A) Ulus egemenliğine dayalı demokratik
bir anlayışı benimsemiştir.
kurulması anlamına gelmektedir.
B) Bağımsızlık anlayışını esas almıştır.
✎ Atatürk, mevcut köhne yapıyı ve eskiyen düzeni toplumun ihtiyaçlarını göz önünde C) Çağdaş ve laik bir devlet düzeni kurma-
bulundurarak tepeden tırnağa değiştirmek ve çağdaş bir toplum yaratmak amacı yı hedeflemiştir.
ile hemen hemen her alanda inkılâp hareketine girişmiştir. D) Belirli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya
çıkmıştır.
✎ Değişimin ani ve hızlı bir biçimde gerçekleşmesini düşünen Atatürk, bu düşüncesini
E) Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur.
verdiği bir demeçte “Türkiye'yi, derece derece mi ilerletmeli, ani olarak mı? İki sis-
tem var, biri malûm, büyük Fransız İhtilâli’ndeki tarz. Rejimler değişecek, ihtilâllere
karşı mukabil ihtilâller yapılacak. Sağ solu tepeler, sol sağı süpürürken bir de bakıla-
cak ki bir buçuk asırlık zaman geçmiş... Bu milletin damarlarında o kadar bol kan ve
önünde o kadar geniş zaman var mı?” şeklinde ifade etmiştir. 2. Atatürk’ün “Türk milletini geri bırakmış mü-
esseseleri yıkarak yerlerine milletin en yük-
sek gereklerine göre ilerlemesini sağlaya-
cak yeni müesseseler kurmak” sözü aşağı-
dakilerden hangisiyle açıklanabilir?
A. Türk İnkılâbı’nın Özellikleri
A) İnkılâp B) İhtilâl C) Islahat
D) Bağımsızlık E) Reform
 Ulusal egemenliğe dayalı demokratik bir düzen kurmayı amaçlamıştır.
 Ulusal bağımsızlık kavramı her şeyin üzerinde tutulmuştur.
 Demokrasiye önem verilmiştir.
 Toplumun ihtiyaçlarından doğmuştur. 3. Aşağıdakilerden hangisi Türk İnkılâbı’nın
amaçları arasında gösterilemez?
 Belli bir ideolojiye bağlı olarak ortaya çıkmamıştır.
A) Millî birlik ve beraberliği sağlamak
 Tüm inkılâplar akıl ve bilime dayanmaktadır. Bu nedenle laik özellikler taşır. B) Türk toplumunu her yönden çağdaşlaş-
 Bütün inkılâplar birbirini tamamlar nitelikte bütünlük göstermektedir. tırmak
C) Toplumda ayrıcalıklı bir sınıf yaratmak
 Çağdaş Batı medeniyeti örnek alınarak gerçekleştirilmiştir.
D) Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek de-
 Dünyada pek çok devlete örnek olmuştur. Bu açıdan evrensel nitelik taşır. mokrasiyi yerleştirmek.
E) Devletin varlığını ve bağımsızlığını her
şeyin üstünde tutmak

B. Türk İnkılâbı’nın Yapılmasını Zorunlu Kılan Nedenler

4. Atatürk, 1924’te yaptığı bir konuşmasın-
 Osmanlı Devleti’nden kalan kurumların çağa ayak uyduramaması ve bozulması da söylediği: “Arkadaşlar!... Yaptığımız ve
yapmakta olduğumuz inkılâplar için nurun
 Osmanlı Devleti’nde girişilen ıslahatların sonuçsuz kalması ve münevverin yolunda gideceğiz; hedef ve
 Osmanlı Devleti’nin XX. yüzyılın başlarında parçalanma sürecine girmesi hünerimiz cahil kütleyi de nurlandırarak yo-
lumuzda yürütmek ve onu aydınlığa çıkar-
 Sömürgeci güçlerin yayılmacı politikalarının Osmanlı’yı olumsuz etkilemesi maktır. Cumhuriyetimizi, çağdaş medeniyet
seviyesine ulaştırmak isteğimizi köstekle-
 Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırma düşüncesi yecek herhangi bir referanduma gitmek yal-
nız cehalet değil hıyanet olur. Yüzde sekse-
nine okuma yazma öğretilmemiş bir memle-
kette inkılâplar plebisit (halk oylaması) ile
olmaz!” sözüyle, Türk İnkılâbı’nın hangi
özelliğini vurgulamıştır?
C. Türk İnkılâbı’nın Amaçları
A) Demokratik bir anlayışı benimsemesi
B) Değişimi hızlı, ani ve köklü bir biçimde
 Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığını ve bağımsızlığını sonsuza kadar sürdürmek gerçekleştirmesi
 Türk toplumunu çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırmak C) Cumhuriyet’in varlığını ve milletin ba-
ğımsızlığı esas alması
 Türk halkının refah seviyesini yükseltmek
D) Akıl ve bilime dayanması
 Türk milletini her yönden çağdaşlaştırmak E) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde ol-
 Millî birlik ve beraberliği sağlamak ması

 Batı toplumlarıyla bütünleşmek

 Kişi hak ve hürriyetlerini geliştirerek demokrasiyi yerleştirmek
1-D 2-A 3-C 4-B

~ 263 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

D. Atatürk’ün Türk İnkılâbı İle İlgili Sözleri

1. Atatürk Nutuk’ta yer alan “Ankara’da millî
 Türk İnkılâbı nedir? Bu inkılâp, kelimenin ilk anda işaret ettiği ihtilâl mânasın- hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da bir
dan başka, ondan daha geniş bir değişikliği ifade etmektedir. Bu günkü devle- sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hü-
kûmet biçimi, millete istekli olduğu bağım-
timizin şekli, asırlardan beri gelen eski şekilleri ortadan kaldıran en gelişmiş sızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir.
tarz olmuştur. Milletin, varlığını devam ettirmesi için fertleri arasında düşün- Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü sonuçlar
düğü müşterek bağ, asırlardan beri gelen şekil ve mahiyetini değiştirmiş, yani ortadadır.” sözleriyle aşağıdaki gelişme-
millet, dinî ve mezhebî bağlantı yerine Milliyet bağıyla fertlerini toplamıştır. lerden hangisine vurgu yapmıştır?
A) Saltanatın kaldırılması
 Uçurum kenarında yıkık bir ülke... Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıllar- B) Cumhuriyet’in ilânı
ca süren savaş... Ondan sonra, içeride ve dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan, C) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi
yeni sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak için aralıksız inkılâplar... İşte Türk
D) Halifeliğin kaldırılması
genel inkılâbının bir kısa ifadesi...
E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin kabulü

 Biz, büyük bir inkılâp yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götürdük.

 İnkılâbın kanunu mevcut kanunların üstündedir. Bizi öldürmedikçe, bizim kafa-

larımızdaki cereyanı boğmadıkça, başladığımız inkılâp ve yenilik bir an bile dur-
mayacaktır. Bizden sonraki devirlerde de böyle olacaktır.
2. Atatürk; “Uçurum kenarında yıkık bir ülke...
 İnkılâp güneş kadar parlak, güneş kadar sıcak ve güneş kadar bizden uzaktır. Türlü düşmanlarla kanlı boğuşmalar... Yıl-
larca süren savaş... Ondan sonra içeride ve
İstikametimi daima o güneşe bakarak tayin eder ve öylece ilerlerim, ilerlerim,
dışarıda saygı ile tanınan yeni vatan, yeni
parlaklığı ve sıcaklığı ilerlememe müsaade edinceye kadar ilerlerim. Tekrar sosyete, yeni devlet ve bunları başarmak
ilerlemeye devam etmek üzere dururum ve tekrar güneşe bakarak istikamet için aralıksız inkılâplar...” sözüyle, Türk in-
alırım. kılâbının hangi özelliğini vurgulamıştır?
A) Millî birlik ve beraberlik çerçevesinde ol-
ması
B) Akıl ve bilime dayanması
C) Daha çok siyasî alanda gerçekleşmesi
D) Uzun bir süreçte ve zor koşullarda kök-
II. SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR lü bir biçimde gerçekleşmesi
E) Milletin bağımsızlığı esas alması
☸ Saltanatın Kaldırılması 1 Kasım 1922
☸ Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı 16 Ocak 1923
☸ Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi 13 Ekim 1923
☸ Cumhuriyet’in İlânı 29 Ekim 1923
3. Aşağıdakilerden hangisi siyasî alanda
☸ Halifeliğin Kaldırılması 3 Mart 1924
yapılan inkılâplardan biri değildir?
☸ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin Kaldırılması 3 Mart 1924 A) Saltanatın kaldırılması
☸ Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin Kaldırılması 3 Mart 1924 B) Cumhuriyet’in ilânı
C) Ankara’nın başkent ilân edilmesi
☸ Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına Çıkarılması 3 Mart 1924
D) Halifeliğin kaldırılması
☸ Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler 1923-1939 E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

A. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

4. Atatürk Dönemi’nde siyasî alanda yapı-
✎ 23 Nisan 1920’de açılan TBMM, “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ve “Türkiye lan aşağıdaki inkılâplardan hangisi di-
Devleti TBMM tarafından idare olunur.” prensipleri doğrultusunda hareket etmiştir. ğerlerinden daha önce gerçekleşmiştir?
Bu ilkeler saltanat makamının kaldırılacağını beyan eder niteliktedir. A) Cumhuriyet’in ilânı
✎ İtilaf Devletleri’nin Lozan Konferansı’na hem TBMM Hükûmeti’ni hem de İstanbul B) Halifeliğin kaldırılması
Hükûmeti’ni davet edip aralarında ikilik çıkarmak ve Türk milleti aleyhine kararlar C) Saltanatın kaldırılması
almak istemesi saltanatın kaldırılmasına ortam hazırlamıştır. D) Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması
E) Ankara’nın başkent ilân edilmesi
✎ Atatürk, Nutuk’ta yer alan: “Ankara’da millî hükûmet kurulmadan önce İstanbul’da
bir sultan ve bunun bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi, millete istekli olduğu ba-
ğımsızlık ve hürriyeti vermeye yeterli değildir. Bu hükûmet biçiminin verdiği kötü so-
nuçlar ortadadır.” sözleriyle saltanatın kaldırılmasına vurgu yapmıştır. 1-A 2-D 3-E 4-C

~ 264 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ Mustafa Kemal 31 Ekim 1922’de Müdafaa-i Hukuk Grubu’nu toplayarak, saltanatın

kaldırılması konusunda Rauf Bey’den mecliste bir konuşma yapmasını istemiştir.
✎ Mecliste sert tartışmalar yaşanmışsa da, TBMM 1 Kasım 1922’de çıkarılan bir yasa 1. Aşağıdakilerden hangisi 1 Kasım 1922’de
saltanatın kaldırılmasının nedenleri ara-
ile saltanat makamına son verilmiştir. sında gösterilemez?
✎ Ayrıca bu yasa ile halifeliğin devam etmesine ve halifelik makamına da Osmanlı ha- A) Devlet başkanlığı sorununun çözülmek
nedanından bir kişinin getirilmesine karar verilmiştir. istenmesi
B) Millî egemenlik anlayışına ters düşmesi
C) Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek
istenmesi
☸ Saltanatın Kaldırılmasının Nedenleri D) Padişahın Millî Mücadele karşıtı tavırlar
sergilemesi
 Laik devlet düzeni ve millî egemenlik ilkesi ile bağdaşmaması
E) Laik devlet düzeni ile bağdaşmaması
 Ulusal egemenlik yolunda engel oluşturması
 Lozan Görüşmeleri’nde güçlü hareket etme isteği
 Padişah ve İstanbul Hükûmeti’nin Millî Mücadele karşıtı tavır sergilemesi
 Yönetimdeki iki başlılığa son verilmek istenmesi 2. I. TBMM döneminde gerçekleştirilen tek
inkılâp aşağıdakilerden hangisidir?
A) Cumhuriyet’in ilânı
 TBMM’nin saltanatın kaldırıldığı gün halifelik makamına dokunmaması ve Osmanlı B) 1921 Anayasası
hanedanından Abdülmecit Efendi’yi halife olarak seçmesinin temel sebebi, ortamın
C) Saltanatın kaldırılması
henüz böyle bir gelişmeye hazır olmamasıdır. Ayrıca İngiltere’nin kendisine sığınan
padişah Vahdettin’in halifelik nüfuzundan faydalanması da önlenmek istenmiştir. D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
E) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması

 Halifelik makamına seçilen Abdülmecit Efendi (II. Abdülmecit) son İslâm halifesidir.

3. Aşağıdakilerden hangisi saltanatın kaldı-

rılmasıyla ortaya çıkan durumlardan biri
değildir?
☸ Saltanatın Kaldırılmasının Sonuçları
A) Ulusal egemenlik anlayışı güçlenmiştir.
 Yönetimde iki başlılığa son verilmiştir. B) Devlet düzeninin laikleşmesi yolunda ilk
ciddi adım atılmıştır.
 Laik devlet düzeni için ilk adım atılmıştır.
C) Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır.
 Millî egemenlik yolunda önemli bir adım atılmıştır. D) Yönetimdeki iki başlılık sona ermiştir.
 İmparatorluktan ulusal devlete geçişin adıdır. E) Rejim tartışmalarına son verilmiştir.

 Osmanlı Devleti’nin son padişahı Vahdettin (VI. Mehmet) 17 Kasım 1922’de ülkeyi
terk etmiş ve Osmanlı Devleti resmen yıkılmıştır.
 Lozan Görüşmeleri’nde Türk milletini sadece TBMM temsil etmiştir.
4. Atatürk Dönemi’nde laik devlet düzenine
 Türk Milletinin tek temsilcisinin TBMM olduğu kesinleşmiştir. geçmek amacıyla atılan ilk adım aşağıda-
 Devlet başkanlığı sorunu ortaya çıkmış ve rejim tartışmalarına neden olmuştur. Bu kilerden hangisidir?
durum Cumhuriyet’in ilânını hızlandırmıştır. A) Saltanatın kaldırılması
B) Medreselerin kapatılması
C) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü
 Saltanatın kaldırılması I. TBMM Dönemi’ne ait bir gelişmedir. I. TBMM’nin gerçekleş- D) Halifeliğin kaldırılması
tirdiği ilk ve tek inkılâp saltanatın kaldırılmasıdır.
E) Cumhuriyet’in ilanı

B. Mustafa Kemal’in İlk Basın Toplantısı (16 Ocak 1923)

5. Mustafa Kemal’in 16 Ocak 1923 tarihinde
✎ Mustafa Kemal’in Millî Mücadele’yi destekleyen 6 büyük gazetenin başyazarı ile 6 büyük gazetenin başyazarıyla gerçek-
leştirdiği ilk basın toplantısı aşağıdaki
yaptığı 5,5 saatlik ilk basın toplantısı 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçekleşmiştir.
şehirlerden hangisinde yapılmıştır?
✎ Bu basın toplantısı gelecekteki Cumhuriyet rejiminin fikrî temelini oluşturmaktadır. A) İstanbul B) İzmit C) Yalova
✎ Mustafa Kemal, yapacağı yurt gezisiyle halkın nabzını yoklayacak, toplumda bir D) Ankara E) İzmir
deprem etkisi yapacak atılım ve devrimlerle ilgili olarak da aydınlarla görüşecekti.
✎ Basın toplantısına katılacak gazetecileri İzmit’e getirmekle de Ankara Hükûmeti’nin
İstanbul’daki temsilcisi Dr. Adnan (Adıvar) Bey görevlendirilmiştir. 1-A 2-C 3-E 4-A 5-B

~ 265 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Dr. Adnan Adıvar başkanlığında İstanbul’dan yola çıkan gazeteciler şunlardır:

☸ Tevhid-i Efkâr’ın başyazarı
☸ Vakit’in başyazarı
☸ Akşam’ın başyazarı
☸ İleri’nin başyazarı
☸ İkdam’ın başyazarı
☸ Tanin’in başyazarı
1.
Velit Ebüzziya I. Velit Ebüzziya,
Ahmet Emin (Yalman) II. Falih Rıfkı Atay,
III. Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Falih Rıfkı (Atay)
Yukarıdakilerden hangileri Mustafa Ke-
Suphi Nuri (İleri) mal’in 16 Ocak 1923’te İzmit’te gerçek-
leştirdiği ilk basın toplantısına katılan
Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) gazeteciler arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
İsmail Müştak (Mayakon)
D) I ve III E) I, II ve III

✎ Kafilede Adnan Adıvar’ın eşi Halide Edip (Adıvar) ve Adnan Bey İstanbul’a gelene
kadar onun görevini yerine getiren Kızılay Başkanı Hamit Bey de yer almış, ayrıca
bu topluluğa İleri gazetesinin İzmit Muhabiri Hakkı (Kılıçoğlu) Bey de katılmıştır. 2. Ankara’nın başkent olması konusu, aşa-
ğıdakilerden hangisinin TBMM’ye sundu-
✎ Toplantıda konuşulacakları kaydetmek üzere, ayrıca TBMM’den 4 görevli salondaki ğu “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, An-
yerlerini almıştır. kara şehridir.” şeklindeki tek maddelik ya-
sa tasarısı ile gündeme gelmiştir?
✎ Toplantı İzmit halkının “Saray” olarak adlandırdığı Kasr-ı Hümâyun’un alt katındaki
A) Refet Bele
geniş salonda gerçekleşmiştir. Sultan Abdülaziz’in Av Köşkü olan bu bina, Sultan II.
B) Ali Fethi Okyar
Mahmut zamanında yapılmıştır.
C) Ali Fuat Cebesoy
✎ Toplantıya, 14 Ocak 1923’te annesi Zübeyde Hanım’ı kaybetmesinin verdiği üzün- D) İsmet İnönü
tüyle katılan Mustafa Kemal, 16 Ocak 1923’te, Salı akşamı saat 21.30’da başlayan E) Kâzım Karabekir
bu toplantıyı saat 03.00’da bitirmiştir.
✎ Mustafa Kemal, toplantıda gazetecilerin sorularına verdiği cevaplarda; Osmanlı’nın
savaş politikasına, ulusal bağımsızlık mücadelesine, mücadele sırasında karşılaşılan
sorun ve çözümlere, o döneme kadar yapılan çalışmalara ve ileride yapılması gere-
kenlere ayrıntılarıyla değinmiştir. 3.
I. Cumhuriyet’in ilânı,
II. Saltanatın kaldırılması,
C. Ankara’nın Başkent İlân Edilmesi (13 Ekim 1923) III. Ankara’nın başkent ilân edilmesi
gelişmelerinin kronolojik sıralaması aşa-
✎ Bu konu, İsmet Paşa’nın “Türkiye Devleti’nin makam idaresi, Ankara şehridir.” ğıdakilerden hangisinde doğru olarak
Şeklindeki tek maddelik yasa tasarısını TBMM’ye sunmasıyla gündeme gelmiştir. verilmiştir?
✎ Uzun tartışmalardan sonra oy çokluğu ile 13 Ekim 1923’te Ankara, Yeni Türk Devle- A) I, II, III B) II,I,III C) II, III, I
ti’nin başkenti kabul edilmiştir. D) III, I, II E) III, II, I

✎ Ankara’nın başkent ilân edilmesinde, Millî Mücadele döneminde Temsil Heyeti’ne

merkezlik yapmış olması da etkili olmuştur.

4. Aşağıdakilerden hangisi 29 Ekim 1923’te

D. Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim 1923) Cumhuriyet’in ilânında etkili olan unsur-
lardan biri değildir?
✎ 1920’de TBMM’nin açılması, 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye’de) “Egemenlik
kayıtsız şartsız milletindir.” ifadesine yer verilmesi ve 1 Kasım 1922’de saltanatın A) Ekonomik bağımsızlık yolunda önemli
bir adım atılmak istenmesi
kaldırılması, Cumhuriyet rejimine geçişin önemli birer adımı olmuştur.
B) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlen-
memiş olması
C) Saltanatın kaldırılmasıyla birlikte devlet
☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Nedenleri başkanlığı sorununun ortaya çıkması
D) Meclis Hükûmeti Sistemi’nden kaynak-
 Yeni kurulan Türk devletinde rejiminin belirlenmemiş olması lanan hükûmet kurma bunalımının ya-
şanması
 Devletin yönetim şekli belirlenerek rejim tartışmalarına son verilmek istenmesi
E) Ulusal egemenlik anlayışını güçlendir-
 Saltanatın kaldırılmasından sonra devlet başkanlığı sorununun ortaya çıkması me isteği
 Fethi Okyar Hükûmeti’nin 27 Ekim 1923’te istifa etmesiyle, Meclis Hükûmeti Siste-
mi’nden kaynaklanan hükûmet kurma bunalımının yaşanması (Ekim Bunalımı)
 Ulusal egemenlik anlayışını güçlendirme isteği 1-E 2-D 3-C 4-A

~ 266 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

 Meclis Hükûmeti Sistemi

 Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Meclis tarafından tek tek seçilirler.
Adaylar konusunda anlaşma sağlanamadığı zaman, hükûmetin kurulması gecikir 1. Atatürk’ün vefatından sonra 10-11 Kasım
1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne
ve buna bağlı olarak da yürütme işleri sekteye uğrar. vekâleten Cumhurbaşkanı olarak görev
 Bu sistemde bir Başbakan yoktur. Meclis Başkanı aynı zamanda hükûmetin de baş- yapan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde
kanıdır. en kısa süreli Cumhurbaşkanı olan kişi
aşağıdakilerden hangisidir?

A) Salih Bozok B) Celâl Bayar

 Kabine Sistemi
C) İsmet İnönü D) Hasan Rıza Soyak
 Bu sistemde hükûmeti oluşturacak bakanlar, Başbakan tarafından seçilir ve Cum-
hurbaşkanı tarafından onaylanır. E) Mustafa Abdülhalik Renda
 Bu sistemde Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı vardır. Kabine sitemin-
de hükûmet kurma işlemleri daha kolay gerçekleşir.
2. 1921 Teşkilât-ı Esâsiye’de yer alan;
I. Şer’i yetkilerin TBMM’ye ait olması,
✎ Hükûmet kurma bunalımının Kabine Sistemi’ne geçilmekle aşılabileceğini düşünen II. TBMM’nin her şeyin üzerindeki bir güç
Mustafa Kemal ve diğer Meclis üyeleri arasında yeni hükûmet ile ilgili çalışmalar olarak kabul edilmesi,
yapılırken, 28 Ekim gecesi Cumhuriyet rejiminin ilânına karar verilmiş ve 29 Ekim III. Meclis başkanının aynı zamanda
1923’te Cumhuriyet ilân edilmiştir. hükûmetin de başkanı olması
✎ Yeni kurulan hükûmetle birlikte yapılan seçimler sonrası; uygulamalarından hangilerinin cumhuri-
yetin ilânı ile sona erdiği söylenebilir?
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Başbakanı İsmet İnönü olmuştur. D) I ve II E) II ve III
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Meclis Başkanı Ali Fethi Okyar

 Mustafa Kemal 4 dönem Cumhurbaşkanlığı yapmış ve ölümüne kadar sürmüştür. 3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı
(29 Ekim 1923-10 Kasım 1938) Böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en uzun süre aşağıdakilerden hangisidir?
Cumhurbaşkanı olan kişi Mustafa Kemal Atatürk olmuştur. Atatürk’ün vefatından A) Mustafa Kemal
sonra ise 11 Kasım 1938’de İsmet İnönü Cumhurbaşkanı olmuştur. B) Ali Fethi Okyar
C) Celâl Bayar
D) İsmet İnönü
E) Kâzım Karabekir
 Atatürk’ün vefatı nedeniyle 10-11 Kasım 1938 tarihleri arasında bir (1) günlüğüne
vekâleten Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde en
kısa süre Cumhurbaşkanı olarak görev yapan kişi Çankırı Milletvekili Mustafa Ab-
dülhalik Renda’dır. 4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclis baş-
kanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Celâl Bayar
 Çankırı Milletvekili Mustafa Abdülhalik Renda, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra İzmir’in B) Ali Fethi Okyar
ilk vlisi olmuş, 1.3.1935–5.8.1946 tarihleri arasında da TBMM Başkanlığı yaparak C) Refet Bele
en uzun süre görevde kalan TBMM Başkanı olmuştur. D) Fevzi Çakmak
E) İsmet İnönü

 Atatürk döneminin son Başbakanı Celâl Bayar’dır. (25 Ekim 1937-11 Kasım 1938)
5. Aşağıdakilerden hangisi Cumhuriyet’in
ilân edilmesinin sonuçlarından değildir?
A) Yeni Türk Devleti’nin rejimi belirlenerek
☸ Cumhuriyet’in İlân Edilmesinin Sonuçları tartışmalara son verilmiştir.
 Yeni Türk Devleti’nin rejimi (Cumhuriyet) belirlenerek tartışmalara son verilmiştir. B) Ulusal egemenlik yolunda çok önemli
bir adım daha atılmıştır.
 Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile devlet başkanı sorunu çözülmüştür. C) Cumhurbaşkanı’nın belirlenmesi ile
devlet başkanı sorunu çözülmüştür.
 Ulusal egemenlik yolunda çok önemli bir adım daha atılmıştır.
D) Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis
 Cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanının görevleri belirlenmiştir. başkanının görevleri belirlenmiştir.
 Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiş, böylece yürütme işleri E) Kabine Sistemi’nden Meclis Hükûmeti
Sistemi’ne geçilmiştir.
hız kazanmıştır. (Hükûmet kurma bunalımı aşılmıştır.)
 Bu tarihten itibaren kurulan hükûmetler “Cumhuriyet Hükûmeti” adını almıştır.
 İnkılâpların yapılması için gerekli demokratik ortam oluşmuştur. 1-E 2-C 3-D 4-B 5-E

~ 267 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Cumhuriyet’in İlânı İle 1921 Anayasası (Teşkilâtı Esâsiye)’nda Yapılan

Değişiklikler (1923 Yılı Değişiklikleri)
1. 1921 Anayasası’nda (Teşkilât-ı Esâsiye)
✎ 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânıyla 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nın bazı yapılan ilk değişiklik aşağıdakilerden
maddelerinde değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin bazıları şunlardır; hangisidir?
A) Şeyhü’l-islâmlığın lağvedilmesi
 “Devletin yönetim şekli cumhuriyettir.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
B) Saltanatın kaldırılması
C) İstiklâl Marşı’nın kabul edilmesi
 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye)’nda yapılan ilk değişiklik Cumhuriyet’in ilânıdır.
D) Cumhuriyetin ilânı
E) Yargı yetkisinin bağımsız mahkemelere
 “Cumhurbaşkanı meclis içerisinden meclis tarafından 4 yılda bir seçilir” maddesi bırakılması
anayasaya eklenmiştir.
 “Bakanlar meclis içerisinden ve Başbakan tarafından seçilir ” maddesi anayasaya
eklenmiş, böylece Meclis Hükûmeti Sistemi’nden “Kabine Sistemi”ne geçilmiştir.
 “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir.
 “Devletin dili Türkçedir.” maddesi anayasaya eklenmiştir. 2.
I. Meclis Hükûmeti Sistemi’nden Kabine
 “Devletin başkenti Ankara’dır.” maddesi anayasaya eklenmiştir. Sistemi’ne geçilmiştir.
II. “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi ana-
 Ankara, 13 Ekim 1923’te başkent olarak ilân edilmişti. Cumhuriyet’in ilânı ile birlikte yasaya eklenmiştir.
yapılan değişiklikle Ankara’nın başkent olduğu anayasaya eklenmiştir.
III. “Devletin dili Türkçedir.” maddesi ana-
yasaya eklenmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri 1921 Anaya-
sası’nda yapılan 1923 yılı değişiklikleri
arasında yer alır?
E. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Saltanat kaldırılırken halifelik makamına dokunulmamıştı. Çünkü halk böyle bir D) I ve II E) I, II ve III
değişime hazır değildi. Ancak 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânından sonra sıra
halifeliğin kaldırılmasına gelmiştir. Yapılacak olan devrimlerin önündeki en büyük
engelin halifelik makamı olduğu düşünülüyordu.

3. Aşağıdakilerden hangisi, 3 Mart 1924’te

☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Nedenleri halifelik makamının kaldırılmasında etkili
olan unsurlardan biri değildir?
 Yönetimde “Laik Bir Devlet Yapısı”nın oluşturulmak istenmesi A) Yeni kurulan devletin rejiminin belirlen-
 Yönetimde iki başlılığın önlenmek istenmesi (Cumhurbaşkanı ve Halife) memiş olması
B) Halifeliğin ulusal egemenlik anlayışıyla
 Halifeliğin “Cumhuriyet Rejimi” ile çelişmesi çelişmesi
 Halifeliğin “Ulusal Egemenlik” anlayışıyla çelişmesi C) Son halife Abdülmecit Efendi’nin devlet
başkanı gibi hareket etmesi
 Halifeliğin “Millî Devlet” anlayışıyla çelişmesi
D) İmam Ağa Han ile Emir Ali’nin halifelikle
 Yapılacak olan devrimlerin önünü açma isteği ilgili olarak İsmet İnönü’ye gönderdikleri
mektupların basına yansıması
 Son halife Abdülmecit Efendi’nin dış ülkelerin (özellikle de İngiltere’nin) desteği ve
E) Yönetimde laik devlet yapısının oluştu-
kışkırtmalarıyla bir devlet başkanı gibi hareket etmesi rulmak istenmesi
 Hintli lider İmam Ağa Han ile Afgan lideri Emir Ali’nin halifelikle ilgili olarak İsmet
İnönü’ye gönderdikleri mektupların basına yansıması

✎ Yukarıdaki nedenlere bağlı olarak halifelik 3 Mart 1924 tarihinde kaldırılmış, yöne-
timdeki ikiliğe son verilerek Cumhuriyet ve devrimler güvence altına alınmıştır.
Böylece Laik düzene geçişin en önemli aşaması gerçekleştirilmiştir.
4. Atatürk Dönemi’nde aşağıdaki gelişme-
lerden hangisi ile laik düzene geçişin en
önemli aşaması gerçekleştirilmiştir?
☸ Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları A) Saltanatın kaldırılması
B) Cumhuriyet’in ilânı
 Laik devlet düzenine geçişin en önemli aşaması gerçekleşmiştir.
C) Halifeliğin kaldırılması
 İnkılâpların önündeki en büyük engel ortadan kaldırılmıştır. D) Şeyhülislâmlık makamının lağvedilmesi
 Yönetimdeki iki başlılık önlenmiştir. E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

 Ümmet anlayışından “Millî Devlet” anlayışına geçilmiştir.

 Ulusal egemenlik yolunda önemli bir adım daha atılmıştır. 1-D 2-E 3-A 4-C

~ 268 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

F. Halifeliğin Kaldırıldığı 3 Mart 1924’te Yapılan Diğer Çalışmalar

✎ 3 Mart 1924’te halifelik makamının kaldırılmasıyla birlikte ayrıca bazı değişiklikler
de yapılmıştır. Bunları şu şekilde gösterebiliriz:
 Bu kanunun çıkarılmasında, hanedan çevre-
sinde eski rejim yanlılarının toplanmalarını
Osmanlı Hanedanının Yurt Dışına
engelleme isteği etkili olmuştur.
Çıkarılmasına Dair Kanun kabul
 Böylece Osmanlı hanedanının saltanat ve
edilmiştir.
halifelik makamını tekrar gündeme getirme-
si engellenmiştir.
1. Osmanlı döneminden kalan Şeyhülislâm-
lık kurumuna aşağıdakilerden hangisiyle
son verilmiştir?
A) Saltanat makamının kaldırılması
B) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması
C) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
D) Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kurulması
E) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi

 Şeriye Vekâleti’nin yerine Diyanet İşleri Baş-

kanlığı kurulmuş, Ankara Müftüsü Börekçi-
2. Aşağıdakilerden hangisi halifeliğin kaldı-
zâde Mehmet Rıfat Efendi, 1 Nisan 1924’te
Şer’iye ve Evkaf Vekâleti
Diyanet İşleri Başkanlığı’na getirilmiştir. Ay-
kaldırılmıştır.
rıca “Şer’iye Mahkemeleri” de kapatılmıştır.
 Evkaf Vekâleti’nin yerine ise Vakıflar Genel
Müdürlüğü kurulmuştur.
Şeyhü’l-islâmlık makamı  Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulmasıyla
kaldırılmıştır. birlikte Şeyhülislâmlık makamı kaldırılmıştır.
rıldığı 3 Mart 1924 tarihinde TBMM tara-
fından gerçekleştirilmemiştir?
A) Osmanlı hanedanının yurt dışına çıka-
rılması
B) Genel Kurmay Başkanlığı’nın kurulması
C) Teşkilât-ı Esâsiye’nin yürürlüğe girmesi
D) Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kurulması
E) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü

 Bu kanunla, tüm eğitim öğretim kurumları

Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul birleştirilmiş ve Maarif Bakanlığı’na bağlan-
edilmiştir. mıştır. Böylece eğitimin laikleşmesi yolunda
önemli bir adım atılmıştır. 3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Diyanet İşleri
Başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
 Orduyu siyasetten ayırmak için kaldırılan A) Mehmet Rıfat Börekçi
Erkân-ı Harbiye Vekâleti
Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nin yerine Genel
kaldırılmıştır. B) Ahmet Hamdi Akseki
Kurmay Başkanlığı kurulmuştur.
C) Mehmet Şerafettin Yaltkaya
D) Hafız Yaşar Okur
E) Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır

G. Türkiye’de Genel ve Yerel Seçimler (1923-1939)

1. 1923 Genel Seçimleri 4. 8 Nisan 1923 tarihinde Mustafa Kemal ta-
rafından yayımlanan ve 1923 seçimlerin-
✎ 1923 yılında yapılan seçimlerin 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı kanun çerçevesinde de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk
yapılması kararlaştırılmıştır. Bu gelişme üzerine Mustafa Kemal de, 8 Nisan 1923’te Grubu’nun izleyeceği politikayı gösteren
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun seçimlerde izleyeceği politikayı “9 Umde”nin ilk maddesi aşağıdakilerden
hangisidir?
gösteren ve ilk maddesi “Hâkimiyet milletindir.” olan “9 umde”yi yayımlamıştır.
A) Aşar vergisinin kaldırılması
✎ Haziran-Temmuz 1923 tarihleri arasında yapılan seçimlere Mustafa Kemal Ankara B) Saltanatın kaldırılması
ve İzmir’den katılmış, her iki yerden de seçimi kazanması üzerine kendisi Ankara’yı C) Egemenliğin millete ait olması
tercih etmiştir. D) Ulusal bağımsızlığın sağlanması
✎ 1923 yılı seçimlerinde, 72 ilde yapılan seçim sonucunda 287 milletvekili seçilmiştir. E) Hukuk sisteminin yenilenmesi
Seçimi Mustafa Kemal’in de içinde yer aldığı I. grup adayları kazanmış ve yeni (II.)
TBMM 11 Ağustos 1923’te açılmıştır.

5. Mustafa Kemal, 1923 Genel Seçimleri’ne

aşağıdaki illerin hangisinden katılmıştır?
2. 1927 Genel Seçimleri A) Samsun
✎ 1927 seçimleri de 3 Nisan 1923 tarih ve 320 sayılı yasa çerçevesinde yapılmıştır. 30 B) Erzurum
Temmuz-5 Ağustos tarihleri arasında ikinci seçmen seçimleri yapılmış, milletvekil- C) Sivas
liği seçimi ise 2-6 Eylül tarihleri arasında olmuştur. D) Amasya
E) Ankara
✎ 63 seçim çevresinde yapılan seçimler sonucunda toplam 316 milletvekili TBMM’ye
girmiştir. 1927 seçimleri sonrası oluşan TBMM, 1 Kasım 1927-26 Mart 1931 tarih-
leri arasında 3 yıl, 7 ay 19 gün açık kalmıştır. 1-B 2-C 3-A 4-C 5-E

~ 269 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

3. 1930 Yerel Seçimleri

✎ 1930 yerel seçimleri öncesinde 3 Nisan 1930'da 1580 sayılı Belediye Kanunu kabul
1. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara siyasî
edilmiş ve Türk kadınına ilk kez siyasî hak verilerek belediye seçimlerinde “seçme hak ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde
ve aday olma” hakkı tanınmıştır. verilmiştir?
A) 1925 B) 1927 C) 1929
 Türk kadını ilk siyasî hakkını 1930 yılında elde etmiştir. D) 1930 E) 1934

✎ Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kullandığı 1930 yerel seçimlerine Cumhuriyet
Halk Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası katılmış, toplam 502 seçim bölgesinden
471’inde Cumhuriyet Halk Fırkası, 31’inde Serbest Cumhuriyet Fırkası kazanmıştır.
✎ 1930 yerel seçimleri Türk siyasî tarihinde çok partili hayata geçiş ve demokratikleş- 2. Türk kadınının ilk kez siyasî hakkını kul-
me sürecinde önemli bir yere sahiptir. landığı 1930 yerel seçimlerine;
I. Halk,
II. Serbest Cumhuriyet,
4. 1931 Genel Seçimleri III. Terakkiperver Cumhuriyet

✎ Mustafa Kemal Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesinden sonra geniş partilerinden hangileri katılmamıştır?
bir yurt gezisine çıkmış, gezi sonrası edindiği bilgiler doğrultusunda seçimlere iliş- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kin CHP açısından önemli kararlar almıştır. D) I ve II E) II ve III

✎ Bu kararlar neticesinde, 1931 genel seçimlerinde CHP 22 ilde 30 milletvekilliği için

aday göstermemiş, buralarda bağımsızların seçilmesi için onlara fırsat tanımıştır.
Ancak bu adaylardan laik, cumhuriyetçi ve milliyetçi olmaları istenmiştir.
✎ 25 Nisan 1931’de yapılan milletvekili seçimlerinde CHP’den 287 aday, bağımsızlar-
dan ise ancak 20’si seçilebilmiştir. 1931 yılı seçimleri sonucunda oluşan TBMM, 4 3. Seçildiği bölgede, kız kaçırma olaylarını
Mayıs 1931-23 Aralık 1934 tarihleri arasında 3 yıl 9 ay 13 gün açık kalmıştır. önlemek, kumarı yasaklamak, evlilik ya-
pacak gençlerin yanında olmak gibi pek
çok hizmette bulunan Türkiye Cumhuri-
yeti’nin ilk kadın muhtarı aşağıdakiler-
5. 1933 Muhtarlık Seçimleri den hangisidir?
A) Gül Esin
✎ TBMM tarafından çıkarılan 26 Ekim 1933 tarih ve 2349 sayılı kanunla Türk kadınına
B) Pakize İzzet Tarzi
köy ihtiyar heyetlerine ve muhtarlığa seçilme hakkı verilmiştir.
C) Sabiha Bengütaş
✎ Bu kanun çerçevesinde ilk muhtarlık seçimi, 12 Kasım 1933 tarihinde Aydın’ın Çine D) Safiye Ali
ilçesine bağlı Karpuzlu Bucağı’nın Demirci Dere Köyü’nde yapılmış ve seçimi 500 oy E) Ferdane Bozdoğan Erberk
alan Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) kazanmıştır.
✎
 Gülkız Ürbül Hanım (Gül Esin) Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarıdır.

✎ Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Sekreteri Recep Peker Gül Hanım’ı çektiği telgrafta;
“Türkiye’nin ilk kadın muhtarı olmak büyük bir şereftir. Kutlu olsun. Sizin ve aynı vazi- 4. Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınlara mil-
letvekili seçme ve seçilme hakkı ilk kez
feleri alacak kız kardeşlerimizin Türk kadınının üstünlüğü hakkındaki davamıza hak aşağıdaki yılların hangisinde verilmiştir?
kazandıracak örnekler vereceklerine şüphe yoktur.” şeklinde tebrik etmiştir.
A) 1927 B) 1930 C) 1933
✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın muhtarı seçilen Gül Esin, çok önemli hizmetlerde D) 1934 E) 1935
bulunmuştur. Kumarı yasaklamak, kız kaçırma olaylarını önlemek, evlilik yapacak
gençlerin yanında olmak bunlar arasındadır.

6. 1935 Genel Seçimleri

5. Türkiye Cumhuriyeti’nde, kadınların mil-
✎ Seçimden önce 4 Aralık 1934’te İsmet İnönü ve 191 arkadaşı TBMM’ye ortak bir letvekili seçme ve seçilme haklarını kul-
önerge vererek seçim kanununda bazı maddelerin değiştirilmesini istemişlerdir. Bu landıkları ilk genel seçim aşağıdaki yılla-
doğrultuda seçim kanunundaki bazı maddeleri değiştiren düzenleme sonucunda 5 rın hangisinde yapılmıştır?
Aralık 1934’te kadınlara ilk kez milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. A) 1923 B) 1927 C) 1930
D) 1933 E) 1935
 1935 yılı seçimleri, kadınların “milletvekili seçme ve seçilme haklarını” kullandıkları
ilk genel seçimlerdir.
1-D 2-C 3-A 4-D 5-E

~ 270 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ Aynı yasa ile seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmış, ayrıca milletvekillerine saylav,
meclise ise kamutay adı verilmiştir.
1. Atatürk Dönemi’nde yapılan milletvekili
✎ 8 Şubat 1935’te yapılan seçimlerde 383 erkek, 17 kadın milletvekili seçilmiştir. An- seçimlerinin hangisinde ilk kez azınlık-
cak 1936 yılı başlarında, boşalan milletvekillikleri için yapılan “ara seçim”de Çankırı lardan milletvekili seçilmiş ve böylece
Milletvekili seçilen emekli öğretmen Hatice Özgenel ile bu sayı 18’e çıkmıştır. gayr-i müslimler de meclise girmiştir?
A) 1923 Genel Seçimleri
B) 1927 Genel Seçimleri
 Değerli adaylar, bazı kaynaklarda 1935 yılı seçimlerinde meclise giren kadın sayısı C) 1931 Genel Seçimleri
18 olarak yanlış verilmektedir. Nitekim ÖSYM bu konuyla ilgili 2009 Kaymakam
D) 1935 Genel Seçimleri
Adaylığı Giriş Sınavı’nda bir soruyu (11. soru) iptal etmiştir.
E) 1939 Genel Seçimleri
11. 1935 yılında yapılan milletvekilli seçimlerinde kaç kadın milletvekili Meclis’e
girmiştir? (2009-Kaymakam Aday.) (İptal)
A) 5 B) 10 C) 18 D) 20 E) 25
Bu yüzden 1935 yılı seçimlerinde Meclis’e giren kadın milletvekili sayısı 17’dir.
2. Türkiye’de 1935 yılı Genel Seçimleri’nde
kaç kadın milletvekili Meclis’e girmiştir?
✎ 1935 yılı seçimlerinin bir diğer özelliği de ilk kez azınlıklardan milletvekili seçilmiş A) 10 B) 15 C) 17 D) 20 E) 22
olmasıdır. Seçim sonucuna göre, bağımsızlara ayrılan kontenjandan 4’ünü azınlık
milletvekilleri kazanmış ve gayr-i müslim yurttaşlar ilk kez Meclis’e girmişlerdir.
✎ 57 seçim çevresinde yapılan 1935 seçimleri sonrası toplam 399 milletvekilinin katı-
lımıyla açılan TBMM, 1 Mart 1935-27 Ocak 1939 tarihleri arasında 4 yıl, 1 ay, 18
gün gibi tek parti döneminin en uzun ömürlü meclisi olmuştur. 3. Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1939 yılında-
ki V. Büyük Kurultay’da benimsediği tü-
zük gereği, hükûmet ve parti çalışmala-
rını denetlemek amacıyla CHP’nin bün-
7. 1939 Genel Seçimleri yesinde oluşturulan topluluk aşağıdaki-
lerden hangisidir?
✎ 26 Mart 1939’da yapılan bu seçimlerin 420’sini CHP, 4’ünü bağımsız milletvekilleri A) Müstakil Grubu
kazanmıştır. Toplam 424 milletvekilinin girdiği TBMM, 3 Nisan 1939-15 Ocak 1943 B) Yüz Ellilikler Grubu
tarihleri arasında çalışmış, Hatay’ın Türkiye’ye katılması üzerine Hatay’ı temsilen 5
C) Felâh-ı Vatan Grubu
milletvekilinin daha katılımıyla milletvekili sayısı 429 olmuştur.
D) On Dörtler Grubu
✎ Bu seçimlerde öne çıkan farklılık seçim sonrası oluşan TBMM’de CHP milletvekilleri E) Müdafaa-i Hukuk Grubu
içinden CHP tarafından belirlenen “Müstakil Grup” uygulamasına geçilmesidir.
✎ Müstakil Grup, Cumhuriyet Halk Partisi’nin 29 Mayıs-3 Haziran 1939 tarihleri ara-
sında toplanan V. Büyük Kurultay’ında benimsediği tüzük gereği, hükûmet ve parti
çalışmalarını denetlemek için parti bünyesinde oluşturulan bir gruptur. 21 kişilik bu 4. ‘Tek Parti’ döneminin en uzun süre görev
Müstakil Grubun başkanı da, CHP’nin de başkanı olan İsmet İnönü’dür. yapan meclisi, aşağıdaki seçimlerin han-
gisinden sonra göreve başlamıştır?
A) 1927 Genel Seçimleri
B) 1931 Genel Seçimleri
C) 1935 Genel Seçimleri
III. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR D) 1939 Genel Seçimleri
E) 1946 Genel Seçimleri
☸ 1924 Anayasası’nın Kabulü 20 Nisan 1924
☸ 1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler 1928-1946
☸ Medenî Kanun’un Kabulü 17 Şubat 1926
☸ Avrupa Hukuk Sisteminden Yararlanılması 1926-1932 5. CHP’nin 1939’da parti bünyesinde oluş-
turduğu Müstakil Grubun başkanı aşağı-
☸ Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi 1930 (B)-1933 (M)-1934 (V) dakilerden hangisidir?
A) Celâl Bayar
B) Adnan Menderes
C) M. Fuat Köprülü
A. 1924 Anayasası’nın Kabulü (20 Nisan 1924) D) Refik Koraltan
✎ 1921 Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) savaş koşullarında hazırlanmış son derece kısıtlı E) İsmet İnönü
bir anayasaydı. Temel hak ve özgürlükler gibi konulara yer verilmemişti. Ayrıca, bu
anayasada Osmanlı döneminden kalan bazı yasaların toplumun ihtiyaçlarına cevap
verememesi daha kapsamlı bir anayasayı zorunlu kılmıştır. 1-D 2-C 3-A 4-C 5-E

~ 271 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bu nedenlere bağlı olarak komisyonun hazırladığı yeni anayasa tasarısı 20 Nisan

1924’te II. TBMM tarafından kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.
✎ 1924 Anayasası’nın kabulüyle, hem 1876 Anayasası (Kanun-i Esâsi) hem de 1921 1. 1924 Anayasası ile ilgili olarak aşağıdaki
bilgilerden hangisi doğru değildir?
Anayasası (Teşkilât-ı Esâsiye) yürürlükten kaldırılarak iki başlı anayasal düzene son
A) Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracı-
verilmiştir. lığı ile kullanır.
✎ Toplam 6 bölüm ve 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası’na göre; B) Seçme yaşı 22, seçilme yaşı 25’tir.
C) Seçimler dört yılda bir yapılır.
D) Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis
☸ Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. içerisinden meclis tarafından seçilir.
E) Görevler ayrılığı ilkesi geçerlidir.
☸ Türkiye Devleti’nin yönetim şekli cumhuriyettir.
☸ Türkiye Devleti’nin dini İslâm, başkenti Ankara, dili Türkçedir.
☸ Güçler Birliği-Görevler Ayrılığı ilkesi geçerlidir.
☸ Yasama, yürütme ve yargı meclisin kontrolündedir.
☸ Meclis yürütme yetkisini hükûmet aracılığı ile kullanır. 2.
I. seçim sisteminin tek dereceli olması,
☸ Yargı gücü bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.
II. yargı gücünün bağımsız mahkemelerce
☸ Seçimler 4 yılda bir yapılır. kullanılması,
III. seçimlerin dört yılda bir yapılması
☸ Cumhurbaşkanı 4 yıllık süre için meclis içerisinden meclis tarafından seçilir.
Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anaya-
☸ Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 30’dur. sası ile ilgilidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
☸ Seçme ve seçilme hakkı sadece erkelere aittir.
D) I ve II E) II ve III
☸ Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm vatandaşları kanunlar önünde eşittir.
☸ Seçim sistemi çift derecelidir.
☸ Atatürk İlkeleri devletin temel ilkeleridir.

3.
I. “Devletin dini İslâm’dır.” maddesinin
✎ 1924 Anayasası’nın kabulünden sonra TBMM’nin 23 Nisan 1924 tarihli oturumun- anayasadan çıkarılması,
da, Kurtuluş Savaşı süresince düşmanla işbirliği yaptığı gerekçesiyle bazı üst düzey II. cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin
makamlarda bulunan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının listesi hazırlanmış ve bu yemin şeklinin değiştirilmesi,
kişilerin sürgün edilmesi karalaştırılmıştır. Türk siyasî tarihinde bu listede adı geçen III. seçmen yaşının 18’den 22’ye çıkarıl-
kişilere Yüzellilikler (150’likler) adı verilmiştir. ması

✎ 1924 Anayasası 1960 İhtilâli’ne kadar yürürlükte kalmış, böylece günümüze kadar Yukarıdakilerden hangileri 1924 Anaya-
sası’nda yapılan 1928 yılı değişiklikleri
Türk anayasa tarihinde en uzun süreli anayasa olmuştur. arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
B. 1924 Anayasası’nda Yapılan Bazı Önemli Değişiklikler

☸ 1928’de “Devletin dini İslâm’dır.” maddesi anayasadan çıkarılmıştır.

☸ 1928’de Cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin yemin şekli değiştirilmiş ve yemin 4. 1924 Anayasasında yapılan değişiklikler-
metni içindeki dinî terimler kaldırılmıştır. (“Vallahi” yerine “Namusum üzerine le ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
ant içerim” şeklinde) doğru bir bilgi değildir?

☸ 1930’da kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkı verilmiştir. A) 1930 yılında kadınlara milletvekili seç-
me ve seçilme hakkı verilmiştir.
☸ 1933’te kadınlara muhtarlık seçimlerine katılma hakkı verilmiştir. B) 1934 yılında seçmen yaşı 18’den 22’ye
çıkarılmıştır.
☸ 1934’te kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.
C) 1937 yılında Atatürk’ün altı temel ilkesi
☸ 1934’te seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır. anayasaya eklenmiştir.
D) 1945 yılında dili Türkçeleştirilmiştir.
☸ 1937’de “Atatürk’ün altı temel ilkesi” anayasaya eklenmiştir. E) 1946 yılında tek dereceli seçim sistemi
☸ 1945’te içeriği değiştirilmeden dili Türkçeleştirilmiştir. benimsenmiştir.

☸ 1946’da seçim sistemi değiştirilerek tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir.

1-B 2-E 3-C 4-A

~ 272 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

C. Medenî Kanun’un Kabulü (17 Şubat 1926)

✎ Osmanlı Devleti’nde medenî hukuk, İslâm kurallarına göre düzenlenmişti. XIX. yüz- 1. Yeni Türk Devleti’nde laik hukuk sistemi-
yılda hazırlanan Mecelle’nin; nin oluşturulmasında Mecelle’nin;
 İslâm hukukuna dayanması ve İslâm dininin kurallarını barındırması I. Laik bir medenî hukuk olmaması,

 Laik bir medenî hukuk olmaması II. İslâm hukukuna dayanması,

III. Avrupa örnek alınarak hazırlanmaması
 Yeni Türk devletinin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamaması
özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
 Sadece Müslüman kesime uygulandığı için patrikhanenin birtakım hukukî savunulamaz?
yetkilerini devam ettirmesine yol açması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gibi nedenlere bağlı olarak Laik bir medenî hukuk oluşturulması ihtiyacı doğmuştur. D) I ve II E) II ve III

✎ 8 Nisan 1924’te İslâm hukukuna göre hüküm veren “Kadılık” müessesi kaldırılarak
mahkemeler birleştirilmiştir.
2. 17 Şubat 1926’da kabul edilen Türk Me-
✎ 17 Şubat 1926’da ise İsviçre Medenî Kanunu örnek alınarak Türk Medenî Kanunu denî Kanunu aşağıdaki ülkelerden hangi-
kabul edilmiş, 4 Ekim 1926’da yürürlüğe girmiştir. si örnek alınarak hazırlanmıştır?
✎ Medenî Kanun’un İsviçre’den alınmasının en önemli sebebi, Avrupa’daki en yeni ve A) Almanya B) İtalya C) Fransa
en çağdaş medenî kanun olmasıdır. D) İngiltere E) İsviçre

Ş E M A 3. Medenî Kanun’un kabul edilmesi ile aşa-

A Ş İ İ ğıdaki gelişmelerden hangisinin amaç-
H Y R L landığı savunulamaz?
I A A E A) Kadınların sosyal hayata katılımını artır-
Medenî Kanun S S olarak 4 bölümden oluşur.
mak
H H B) Siyasî alanda kadın-erkek eşitliği sağla-
H U H U mak
U K U K C) Aile kurumunu güvence altına almak
K U K U
D) Toplumsal barışı ve eşitliği sağlamak
U K U K
K U K U E) Hukukta laikleşmeyi sağlamak
U U

4.
Medenî Kanun’la
I. azınlıklar,
☸ Laik ve çağdaş bir hukuk sisteminin temelleri atılmıştır.
II. patrikhanenin yetkileri,
☸ Türkiye’de hukuk birliği sağlanmıştır.
III. kadınların sosyal hakları,
☸ Evlilik devlet denetimine alınarak resmî nikâh zorunlu hale getirilmiştir. 17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Me-
☸ Evlilikte tek eşlilik zorunlu hale getirilmiştir. denî Kanun’la yukarıdakilerden hangile-
riyle ilgili bir düzenleme yapılmamıştır?
☸ Kadın-erkek arasında toplumsal ve malî alanlarda eşitlik sağlanmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
☸ Boşanma hakkı kadına da tanınmıştır. D) II ve III E) I, II ve III
☸ Şahitlikte erkekle kadın eşit konuma getirilmiştir.
☸ Reşit yaştaki kişilere din seçme özgürlüğü getirilmiştir.
☸ Aile birliği devlet güvencesi altına alınmıştır. 5.
☸ Kadınlara “istediği mesleğe girebilme hakkı” tanınmıştır. I. patrikhanenin dünyevî yetkilerine son
verilmesi,
☸ Mirasta kız ve erkek çocuklar arasında eşit paylaşım sağlanmıştır.
II. kadınlara istediği mesleği seçebilme
☸ Anneye de çocuğun velâyetini alma hakkı tanınmıştır. hakkının verilmesi,
☸ Azınlıklar da bu kanuna tâbi olmuş, böylece patrikhanenin mahkeme kurma III. kadınlara kendi soyadını kullanabilme
yetkisi sona ermiştir. (patrikhanenin dünyevî yetkileri elinden alınmıştır.) hakkının verilmesi,
IV. evlilikte tek eşlilik uygulaması
Yukarıdakilerden hangileri Medenî Ka-
nun’un kapsamındadır?
✎ Medenî Kanun’la sadece toplumsal alanda kadın-erkek eşitliği sağlanmıştır. Kadın-
A) I ve IV B) I ve III C) II ve III
lara siyasî hak (seçme ve seçilme) verilmemiştir.
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
✎ Ayrıca, Türk kadını “kendi soyadını kullanabilme” hakkı ile “evlilikte edinilen malla-
ra ortaklık” hakkını ancak 2002 yılında elde edebilmiştir. Bu nedenle, 1926 tarihli
Medenî Kanun bu yenilikleri kapsamamaktadır. 1-C 2-E 3-B 4-A 5-D

~ 273 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

D. Avrupa Hukuk Sistemi’nden Yararlanılması

1926’da İtalya’dan Ceza Kanunu alınmıştır. 1.

1926’da İsviçre’den Ticaret Kanunu alınmıştır. I. Ceza Kanunu,

II. Ticaret Kanunu,
1926’da İsviçre’den Borçlar Kanunu alınmıştır. III. Borçlar Kanunu
1927’de İsviçre’den Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu alınmıştır. Yukarıdakilerden hangileri 1926 yılında
kabul edilen kanunlar arasındadır?
1929’da Almanya’dan Ceza Muhakemeleri Kanunu alınmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1929’da Almanya’dan Deniz Ticareti Kanunu alınmıştır. D) II ve III E) I, II ve III

1929’da Fransa’dan İdare Hukuku alınmıştır.

1932’de İsviçre’den İcrâ İflas Kanunu alınmıştır.

2. İsviçre’den örnek alınarak hazırlanan ve
1932’de kabul edilen kanun aşağıdakiler-
den hangisidir?
E. Kadınlara Siyasî Haklar Verilmesi A) Ticaret Kanunu B) Medenî Kanun
✎ Medenî Kanun’un kabulü ile sosyal yaşamda kadın-erkek eşitliği sağlanmış, ancak C) İcrâ-İflas Kanunu D) Ceza Kanunu
kadınlara herhangi bir siyasî hak verilmemişti. E) Borçlar Kanunu

✎ Bu yüzden siyasî yaşamda kadınlara da çeşitli haklar verilerek, onların yönetime

katılmaları ve böylece ulusal egemenlik anlayışının tam olarak yerleşmesi amaç-
lanmıştır.
3.
Kadınlara Verilen Siyasî Haklar I. Borçlar Kanunu,
II. Deniz Ticareti Kanunu,
III. Ceza Muhakemeleri Kanunu
1930 1933 1934
Yukarıdaki kanunlardan hangileri Alman-
Belediye Muhtar ve aza Milletvekili ya’dan örnek alınarak hazırlanmıştır?
seçimlerine seçimlerine seçme ve A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
katılma katılma seçilme D) I ve III E) II ve III

 Türkiye, kadınlara bu şekilde siyasî hak verme konusunda Fransa ve İsviçre gibi pek
çok Avrupa devletinden önce davranmıştır. Öyle ki 1935 yılı seçimlerinde toplam 17
kadın milletvekili meclise girmiştir. 4. Atatürk Dönemi’nde Türk kadınının;
I. belediye seçimlerine katılma,
II. milletvekili seçme ve seçilme,
III. muhtar ve aza seçimlerine katılma
haklarını elde etme sırası aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
IV. EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR A) I, II, III B) I, III, II C) II, III, I
D) II, I, III E) III, II, I

☸ Tevhid-i Tedrisat Kanunu 3 Mart 1924

☸ Medreselerin Kapatılması 11 Mart 1924
☸ Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun 2 Mart 1926
5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Döne-
☸ Yeni Türk Harflerinin Kabulü 1 Kasım 1928 mi’nde eğitim ve kültür alanında yapılan
çalışmalardan biri değildir?
☸ Millet Mektepleri’nin Açılması 24 Kasım 1928 A) Millet Mektepleri’nin açılması
☸ Türk Tarih Kurumu’nun Açılması 15 Nisan 1931 B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
C) Türk Tarih Kurumu’nun açılması
☸ Halkevlerinin Açılması 19 Şubat 1932 D) Devlet İstatistik Enstitüsü’nün kurulması
☸ Türk Dil Kurumu’nun Açılması 12 Temmuz 1932 E) Halkevlerinin açılması

☸ Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar 1923-1937

1-E 2-C 3-E 4-B 5-D

~ 274 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ Osmanlı Devleti’nde eğitim sıbyan mekteplerinde başlar, ardından bu eğitim med-

reselerde devam ederdi. Eğitim sisteminin modern ve çağdaş bir yapıda olmaması
eğitim alanında köklü yeniliklerin yapılmasını bir bakıma zorunlu kılmıştır. 1. Atatürk Dönemi’nde eğitim ve kültür ala-
nında inkılâpların yapılmasında;
✎ Eğitim ve kültür alanında inkılâpların yapılmasında;
I. Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağ-
 Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin sağlanmak istenmesi daş olmaması,

 Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak istenmesi II. Eğitim-öğretim kurumlarında birliğin

sağlanmak istenmesi,
 Eğitimi kolaylaştırma ve yaygınlaştırma düşüncesi etkili olmuştur. III. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmak is-
 Millî bilinç oluşturma fikri tenmesi
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
 Osmanlı eğitim sisteminin laik ve çağdaş olmaması savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) (3 Mart 1924)
✎ Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hüseyin Vâsıf Çınar ile elli arkadaşının hazırladığı bir
önerge ile 3 Mart 1924’te TBMM’de kabul edilmiştir.
✎ Bu kanunla; ülkedeki eğitim kargaşasına son vermek, ülkede kültür birliği sağlamak 2. “Öğretim Birliği Yasası” olarak da bilinen
ve millî ve laik değerler taşıyan bir eğitim sistemi kurmak amaçlanmıştır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu’na ilişkin öner-
geyi meclise sunan dönemin Millî Eğitim
✎ “Öğretimin Birleştirilmesi Yasası” olarak da bilinen bu kanunla, Türkiye’deki bütün Bakanı aşağıdakilerden hangisidir?
okullar Maarif (Millî Eğitim) Bakanlığı’na bağlanmıştır. Böylece; A) Hüseyin Vâsıf Çınar

 Eğitim-öğretimde ikiliğe son verilmiştir. B) Refik Saydam

C) Şükrü Saraçoğlu
 Türkiye’de eğitim-öğretim birliği sağlanmıştır. D) Cemal Hüsnü Taray
 Ulusal, laik ve çağdaş eğitimin temelleri atılmıştır. E) Hamdullah Suphi Tanrıöver
 İlköğretimin zorunlu ve parasız olacağı belirtilmiştir.
 Millî kültür birliğinin sağlanması için ortam hazırlanmıştır.
 Dinî esaslara dayalı eğitim anlayışı terk edilmiştir.
 Azınlık okulları ve yabancı okullar devlet denetimi altına alınmıştır.
3. Türkiye'de Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bü-
 Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin bütçesine ayrılan eğitim payı Maarif Bakanlığı’na tün okullar Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlan-
devredilmiştir. mıştır.
Bu uygulamanın;
I. ülke bağımsızlığını pekiştirme,
II. içişlerine karışılmasını önleme,
B. Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924)
III. siyasî kararlılığı koruma
✎ Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile dinin eğitim üzerindeki etkisine son verildiği için bu amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
kanun gereğince dönemin Millî Eğitim Bakanı Vâsıf Çınar’ın 11 Mart 1924 tarihli savunulabilir?
genelgesiyle medreseler kapatılmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Medreselerin kapatılması üzerine, din adamı yetiştirmek ve bu ihtiyacı karşılamak D) I ve II E) II ve III
için İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a bağlı “İlâhiyat Fakültesi” açılmıştır.
✎ Medreselerin kapatılması ile;
 Eğitim-öğretimde ikilik ortadan kaldırılmıştır.
4. Atatürk Dönemi’nde din adamı yetiştir-
 Eğitimde laikleşme ve millîleşme süreci hızlanmıştır. mek ve bu ihtiyacı karşılamak amacıyla
İmam Hatip Okulları ve Darü’l-fünûn’a
bağlı “İlâhiyat Fakülteleri”nin açılması,
aşağıdaki gelişmelerden hangisinin bir
sonucudur?
C. Maarif Teşkilâtı Hakkında Kanun (2 Mart 1926) A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
✎ 2 Mart 1926’da çıkarılan bu kanunla; Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun ışığı altında B) Şer’iye Vekâleti’nin kaldırılması
eğitim işleri düzenlenerek müfredat programları yenilenmiş ve çağa uygun hale C) Medreselerin kapatılması
getirilmiştir. Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun ile; D) Teşkilât-ı Esasiye’nin kabulü
 Devletin izni olmadan okul açılması yasaklanmış, bugünkü modern eğitim sis- E) Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’un kabul
edilmesi
teminin temelleri atılmıştır. (Karma Eğitim Sistemi’ne geçilmiştir.)
 Eğitimde fırsat eşitliği ön planda tutularak, öğretimin parasız olduğu kabul edil-
miş, bu yönüyle halkçı devlet anlayışına hizmet edilmiştir. 1-E 2-A 3-D 4-C

~ 275 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

 Okul programları yeniden düzenlenmiş, ABD’li uzman John Dewey’in görüşle-

rinden yararlanılmıştır.
 Yabancı okullardaki Tarih, Coğrafya, Türkçe ve Felsefe derslerinin Türk öğret- 1. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 ta-
rihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’na göre Tür-
menler tarafından okutulması kararlaştırılmıştır. kiye’deki yabancı okullarda Türk öğret-
menler tarafından okutulması kararlaştı-
 Yabancı okulların Türk müfettişlerce denetlenmesi karara bağlanmıştır.
rılan dersler arasında yer almaz?
A) Felsefe B) Matematik C) Türkçe
 Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminde okullardaki teftiş hizmetlerine dayanak oluş- D) Coğrafya E) Tarih
turan ilk yasal düzenleme, 1923’te kabul edilen Maarif Müfettişleri Talimatnamesi
ile İlk Tedrisat Müfettişlerinin Vazifelerine Dair Talimatname’dir.

✎ 1926 tarihli Maarif Teşkilâtı’na Dair Kanun’da belirlenen orta öğretim kurumları
arasında ise şunlar vardır: 2. Aşağıdakilerden hangisi 2 Mart 1926 ta-
rihli Maarif Teşkilâtı Kanunu’nda belirle-
⁂ Liseler ⁂ Orta Mektepler nen orta öğretim kurumları arasında yer
almaz?
⁂ İlk Muallim Mektepleri ⁂ Köy Muallim Mektepleri
A) Millet Mektepleri
B) Köy Muallim Mektepleri
C) Orta Mektepler
D) Liseler
D. Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü (1 Kasım 1928)
E) İlk Muallim Mektepleri
✎ Cumhuriyet’in ilk yıllarında gerçekleştirilen en önemli devrimlerden biri de, kuşku-
suz Yeni Türk Harfleri’nin kabul edilmesidir.
✎ Bu konuyla ilgili olarak II. Meşrutiyet döneminde birtakım çalışmalar yapılmışsa da
herhangi bir başarı sağlanamamıştır.
3. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesi ilk
✎ Öte yandan bu konu ilk kez 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplanan İzmir kez nerede gündeme gelmiştir?
İktisat Kongresi’nde gündeme gelmiş, ancak gündem dışı olduğu gerekçesiyle işle- A) I. Tarih Kongresi’nde
me konulmamıştır. B) Türk Maarif Kongresi’nde
✎ Sonuçsuz kalan bu girişimlerden sonra, Mustafa Kemal Atatürk’ün 8 Ağustos 1928 C) II. TBMM’nin açılışında
tarihinde İstanbul Sarayburnu Parkı’ndaki gazinoda yaptığı bir konuşma, ülke ge- D) İzmir İktisat Kongresi’nde
nelinde harf seferberliğinin başlamasını sağlamıştır. E) I. Türk Dil Kurultayı’nda

✎ Bu gelişmelerin sonucu olarak 1 Kasım 1928 tarihinde Türk Harf Devrimi yapılmış,
Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun TBMM’de kabul edilmiştir.

✎ Yeni Türk harflerinin kabulünde; 4. Yeni Türk harflerinin kabul edilmesinde;

I. Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan
 Okuma-yazmanın ayrıcalık olmaktan çıkarılmak istenmesi çıkarılmak istenmesi,
 Arapçanın yazım ve teknik olarak karmaşık olması II. Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına
uymaması,
 Arap harflerinin Türkçenin ses yapısına uymaması
III. Avrupa kültürü ile bütünleşmek
 Okuma-yazmayı kolaylaştırmak ve okur-yazar oranını arttırmak durumlarından hangilerinin etkili olduğu
 Batı kültürü ile bütünleşmek savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
düşünceleri etkili olmuştur.
D) II ve III E) I, II ve III

✎ Yeni Türk harflerinin kabul edilmesiyle de;

 Batı dünyası ile bütünleşme süreci hızlanmıştır.
 Konuşma dili ile yazı dili arasındaki uyumsuzluk giderilmiştir.
 Okuma-yazma oranı ve kültür seviyesi artmıştır. 5. Türkiye’de Latin harfleriyle 1928 yılında
 Avrupa’daki bilim ve teknolojideki ilerlemelerin takip edilmesi kolaylaşmıştır. çıkarılan ilk gazete aşağıdakilerden han-
gisidir?
 Batı dillerinden tercümeler kolaylaşmış ve artmıştır. A) Açıksöz B) Dergâh C) Mardin
 Basılan kitap sayısı artmıştır. D) Yeni Adana E) Tercüman

 Türkiye’de Latin harfleriyle çıkarılan ilk gazete Mardin Gazetesi’dir. (1928)

1-B 2-A 3-D 4-E 5-C

~ 276 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

E. Millet Mekteplerinin Açılması (24 Kasım 1928)

✎ Millet Mekteplerinin açılmasındaki temel amaç, yeni harflerin kısa sürede tüm hal-
1. Atatürk Dönemi’nde Millet Mektepleri’nin
ka öğretilmesi ve okur-yazar oranının arttırılmak istenmesidir. açılmasında;
✎ Bu amaçla 24 Kasım 1928’de Millet Mektepleri Talimatnamesi hazırlanmıştır. Bu I. okuma-yazma oranının artırılmak isten-
talimatname ile 14-45 yaş arasındaki her Türk vatandaşının bu mekteplere devam mesi,
etmesi zorunlu tutulmuştur. II. yeni harflerin kısa zamanda halka öğre-
tilmesi,
✎ Ayrıca Mustafa Kemal bu talimatname ile Başöğretmen seçilmiş; Kayseri, Tekirdağ, III. eğitim-öğretimde birliğin sağlanmak
Bursa, Çanakkale, Eceabat, Gelibolu, Sinop, Samsun, Turhal, Tokat, Sivas ve Amas- istenmesi
ya’yı kapsayan çok uzun bir yurt gezisine çıkarak yeni harfleri bizzat halka öğret- amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
mek için çalışmıştır. savunulabilir?
✎ Millet Mektepleri, bütün yurtta başlayan okuma-yazma seferberliğinin bir sonucu A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
olarak 1 Ocak 1929 tarihinden itibaren açılmaya başlamıştır. D) II ve III E) I, II ve III

F. Türk Tarih Kurumu’nun Açılması (15 Nisan 1931) 2. Atatürk’ün liseler için 1931 yılında hazır-
lanan “Tarih Kitabı”nda yeterli bulmadığı
✎ Türk Devrimi’nin genel amacını çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak, hatta ulusal kül- ve bu yüzden kendisinin yeniden kaleme
türü o düzeyin üzerine çıkarmak olarak saptayan Mustafa Kemal, bu düşüncesini aldığı bölüm aşağıdakilerden hangisidir?
gerçekleştirmek için Türk tarihinin araştırılmasına da büyük önem vermiştir. A) Orta Asya Türk Tarihi
✎ Bu amaçla 15 Nisan 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’ni (1935’te Türk Tarih Ku- B) Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları
rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda çok önemli bir adım atmıştır. C) Anadolu Beylikleri
D) Millî Mücadelede Muharebelerimiz
✎ Kurumun ilk başkanı Tevfik Bıyıklıoğlu’dur. (1931-1932)
E) Osmanlı Devlet Teşkilâtı
✎ Türk Tarih Kurumu’nun kurulmasında;
 Anadolu ve Orta Asya’daki Türk topluluklarının tarihini aydınlatmak
 Ümmetçi tarih anlayışı yerine millî tarih anlayışını geçerli kılmak
3. Türk Tarih Kurumu’nun açılmasında;
 Türklerin sarı ırktan olmadığını ortaya koymak I. ülkede okuma-yazma seferberliği
 Türk toplumunda millî bilinç oluşturmak başlatma,
II. millî tarih anlayışını yerleştirme
düşünceleri etkili olmuştur.
III. “sarı ırk” tezinin doğru olmadığını
✎ Türk Tarih Kurumu bünyesinde; kanıtlama
düşüncelerinden hangilerinin etkili oldu-
☸ 1931 yılında liseler için 4 ciltlik bir “Genel Tarih” kitabı hazırlanmıştır.
ğu savunulamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Mustafa Kemal Atatürk, liseler için hazırlanan bu tarih kitabını bizzat incelemiş, ki-
D) I ve III E) II ve III
tapta “Hz. Muhammed’in Hayatı ve Savaşları” ile ilgili bölümü yeterli görmeyerek
bu bölümü kendisi tekrar kaleme almıştır.

☸ 9 Temmuz 1932’de Türk Tarih Kurumu’nun ilk bilimsel kurultayı yapılmış, bu I. 4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın tarihçi-
Tarih Kongresi’nde “Türk Tarih Tezi” ortaya atılmıştır. si aşağıdakilerden hangisidir?

 Bu tezle; ulusal anlayışta bir tarih görüşünün egemen kılınması, Türk uygar- A) Afet İnan B) Sabiha Bengütaş
lığının tarihin en eski uygarlıklarından biri olduğunun kanıtlanması, Anadolu C) Safiye Ali D) Suraiya Faroqhi
üzerindeki birtakım tarihsel iddiaların asılsızlığının ispatlanması ve Türklerin E) Mübahat S. Kütükoğlu
kökeninin Orta Asya olduğunun gösterilmesi amaçlanmıştır.
☸ 1933’te Anadolu’daki kalıntıları inceleyerek yurdumuzun tarih öncesi dönemini
aydınlatmak amacıyla, Cumhuriyet tarihinin ilk arkeolojik kazısını Ahlatlıbel’de
5. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk’ün vasi-
gerçekleştirmiştir. (Kazı Başkanı Dr. Hamit Zübeyr Koşay’dır.) yeti üzerine mal varlığının bir kısmını ba-
☸ 1935’in ilk kazısını ise kendi parası ve elemanlarıyla Alacahöyük’te yapılmıştır. ğışladığı kurumlardan biridir?
A) Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
☸ 1937 yılında II. Tarih Kongresi toplanmış, bu kongreye yabancı bilim adamları
B) İstanbul Üniversitesi
da katılmıştır.
C) Gazi Eğitim Enstitüsü
D) Güzel Sanatlar Akademisi
 Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını TTK’ya bağışlamıştır.
E) Türk Tarih Kurumu

 Prof. Dr. Afet İnan, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Türk kadın tarihçisidir.
1-C 2-B 3-A 4-A 5-E

~ 277 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

G. Halkevlerinin Açılması (19 Şubat 1932)

✎ Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde, inkılâpları halka öğretmek ve halkın kül-
1. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk dönemi-
türel gelişimine katkı sağlamak amacıyla 19 Şubat 1932’de açılmıştır. nde açılan halkevlerinin topluma sundu-
ğu hizmetlerden biri değildir?
✎ İlk dönemlerde toplam 14 merkezde açılan Halkevleri, 1912’de kurulup 1931’de
kapatılan Türk Ocakları’nın yerini almıştır. A) Meslekî beceri kursları düzenlenmiştir.
B) Halka sağlık kuralları öğretilmiştir.
✎ Atatürk Dönemi’nde açılan Halkevlerinin sunduğu başlıca hizmetler ise şunlardır;
C) Çeşitli alanlarda bilim adamları yetiştir-
☸ Okuma-yazma öğretmek için kurslar düzenlenmiştir. miştir.
D) Halkın kültürel gelişimine katkı sağlan-
☸ Yöresel değerleri tanıtmak amaçlı dergi yayımlanmıştır. (Ülkü Dergisi)
mıştır.
☸ Dikiş, nakış gibi çeşitli beceri kursları düzenlenmiştir. E) Okuma-yazma öğretmek için kurs prog-
ramları açılmıştır.
☸ Sağlık kurallarının öğretilmesi ve uygulaması sağlanmıştır.
☸ Yaygın “halk okulu” hizmeti görmüştür.
☸ Sanat, edebiyat, müzik, dans, tiyatro, spor, sosyal yardım, kütüphane, kurs vb.
pek çok konuda halkın kültürel gelişimine katkı sağlamıştır.
✎ 1932-1951 yılları arasında etkin olarak varlık gösteren Halkevleri, 1951’de Adnan 2. Günümüzde yıldönümleri her 26 Eylül’de
Menderes tarafından kapatılmıştır. “Dil Bayramı” olarak kutlanan ve Türk
Dil Kurumu’nun açılmasından sonra, 26
Eylül 1932’de Atatürk’ün başkanlığında
toplanan I. Türk Dili Konferansı nerede
düzenlenmiştir?
H. Türk Dil Kurumu’nun Açılması (12 Temmuz 1932)
A) Dolmabahçe Sarayı
✎ Mustafa Kemal, Türkçeyi ulusallaşmayı sağlayan etkenlerden biri olarak görmüş ve B) Beylerbeyi Sarayı
bu konuda çalışmalar yapılmasını istemiştir. C) Kasr Köşkü
✎ Bu amaçla 12 Temmuz 1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti’ni (1936’da Türk Dil Ku- D) Yıldız Sarayı
rumu adını almıştır.) kurmuş ve bu konuda da çok önemli bir adım atmıştır. E) Topkapı Sarayı

✎ Kurumun ilk başkanı Sâmih Rıfat Horozcu’dur. (1932)

✎ Türk Dil Kurumu’nun açılmasında;
 Türkçeyi yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmak
 Aydın dili ile halk dili arasındaki farklılıkları gidermek 3. 12 Temmuz 1932’de açılan Türk Dil Kuru-
mu’nun ilk genel sekreteri olan, kendisi-
 Türkçenin zenginliğini ortaya çıkarmak ne Türkçenin gelişimine katkılarından
 Türkçeyi zenginleştirmek ve güzelleştirmek dolayı Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı
verilen ve “Türk Tarih Tezi”, “Güneş Dil
 Toplumsal anlaşma ve bütünleşmeyi sağlamak Teorisi” gibi konularda yaptığı çalışmalar-
la önemli bilgileri ortaya çıkaran ünlü dil-
 Türkçeyi bilim ve kültür dili düzeyine yükseltmek bilimci aşağıdakilerden hangisidir?
düşünceleri etkili olmuştur.
A) Ömer Âsım Bey
✎ Türk Dil Kurumu bünyesinde; B) Agop Martayan Efendi
C) İbrahim Necmi Bey
☸ 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Atatürk’ün başkanlığında Dolmabahçe D) Ahmet Besim Bey
Sarayı’nda I. Türk Dil Kurultayı toplanmıştır. E) Kevork Simkeşyan Efendi

 Atatürk’ün 26 Eylül 1932’de gerçekleştirdiği I. Dil Kurultayı’nın yıl dönümleri, her yıl
26 Eylül’de “Dil Bayramı” olarak kutlanmaktadır.

☸ 1932 yılında Türk afiş sanatı ve reklamcılığının ilk temsilcilerinden İhap Hulusi 4. Mustafa Kemal Atatürk’ün, Türk dilinin
Görey, Atatürk'ün siparişi üzerine yıllarca ilkokul birinci sınıflarında okutulan gelişmesi konusunda 1937’de kaleme al-
Alfabe'nin kapağını tasarlamıştır. dığı eser aşağıdakilerden hangisidir?

☸ Ünlü bir dilbilimci ve aynı zamanda Türk Dil Kurumu’nun da ilk genel sekreteri A) Nutuk
olan Agop Martayan, Türkçenin gelişimine çok büyük katkı sağlamıştır. Bu kat- B) Geometri Kılavuzu
kılarından dolayı kendisine Atatürk tarafından “Dilaçar” soyadı verilmiştir. C) Zabit ve Kumandan ile Hasbıhal
D) Karlsbad Hatıraları
☸ Mustafa Kemal Atatürk, Türk dili konusunda bizzat çalışmış ve 1937’de Türkçe
E) Vatandaş İçin Medenî Bilgiler
terimlerle bir Geometri Kılavuzu yazmıştır.

 Atatürk, vasiyeti üzerine mal varlığının bir kısmını da TDK’ya bağışlamıştır.

1-C 2-A 3-B 4-B

~ 278 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

İ. Eğitim, Kültür ve Sanat Alanındaki Diğer Çalışmalar (1923-1937)

1.
 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Ankara Arkeoloji Müzesi açılmıştır. I. Topkapı Sarayı’nın müze haline geti-
rilmesi,
 1923’te Atatürk’ün direktifleriyle Reşit Saffet Atabinen tarafından Türkiye
Turing ve Otomobil Kurumu kurulmuştur. Türkiye'de ilk broşür, ilk afiş, ilk II. Ankara Arkeoloji Müzesi’nin açılması,
turistik rehberleri ve ilk karayolu haritası bu kurum tarafından basılmıştır. III. Gazi Eğitim Enstitüsü’nün açılması,
IV. Üniversite reformunun yapılması
 1924’te Türkiye’de alan öğretmeni yetiştirmek amacıyla müzik eğitimi veren
ilk kurum olan Mûsiki Muallim Mektebi Ankara’da açılmıştır. Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen yu-
karıdaki gelişmelerin kronolojik sırala-
 1924’te Türkiye’deki ilk maden mühendisliği okulu olan Yüksek Maadin ve ması aşağıdakilerden hangisinde doğru
Sanayi Mühendis Mektebi Zonguldak’ta açılmıştır. olarak verilmiştir?
A) I, II, III, IV B) I, IV, III, II C) II, I, III, IV
 1924’te Mızıka-yı Hümâyun Ankara’ya taşınmış ve Millî Savunma Bakanlığı’-
D) III, IV, I, II E) IV, II, I, III
na bağlanmıştır.
 1924’te Topkapı Sarayı müze hâline getirilmiştir.
 1925’te Ankara’da Hukuk Mektebi açılmıştır.
 1926’da Atatürk döneminde Türk ve Batı müziklerinin birlikte yürütüldüğü 2.
tek müzik eğitimi kurumu olan Darü’l-elhan (Nağme Evi/Şarkı Evi) İstanbul I. Köy Enstitülerinin açılması,
Belediye Konservatuarı’na çevrilmiştir. II. Halkevlerinin açılması,
 1926’da Sarayburnu’ndaki Gülhâne Parkı’nda ilk Atatürk Heykeli açılmıştır. III. Millet Mekteplerinin açılması
 1926’da Konya’da Asâr-ı Atike (Mevlâna) Müzesi açılmıştır. Yukarıdaki gelişmelerden hangileri Ata-
türk döneminde gerçekleşmiştir?
 1926’da Ankara’da Gazi Eğitim Enstitüsü açılmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 1927’de Sanayi-i Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisi’ne çevrilmiştir. D) I ve III E) II ve III
 1928’de Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği kurulmuştur.
 1930’da İstanbul’da Opera Cemiyeti kurulmuştur.
 1930’da Ankara Etnografya Müzesi halka açılmıştır. (Burası 1938-1953 yılla-
rı arasında Atatürk’ün naaşının geçici olarak konulduğu yerdir.) 3. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Döne-
mi’nde kültür ve sanat alanında yapılan
 1932’de halkın kültürel gelişimi ve eğitimi için Halkevleri açılmıştır. çalışmalardan biri değildir?
 1932’de Mızıka-yı Hümâyun Cumhurbaşkanlığı Filarmoni Orkestrası’na dö- A) Atatürk Üniversitesi’nin kurulması
nüştürülmüş ve Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır. B) Ankara Etnografya Müzesi’nin açılması
 1932’de İsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde Türkiye’deki ilk resim-iş bölümü C) Ayasofya Camii’nin müzeye çevrilmesi
açılmıştır. D) Resim ve Heykel Müzesi’nin açılması
 1933’te Üniversite Reformu yapılmıştır. E) Ankara Devlet Konservatuarı’nın kurul-
ması
 1933’te Darü’l-fünun İstanbul Üniversitesi’ne çevrilmiştir.
 1933’te Ankara’da Yüksek Ziraat Enstitüsü açılmıştır.
 1934’te Ayasofya Camii müzeye çevrilmiş, 1935’te Atatürk bu müzeye bir
ziyaret gerçekleştirmiştir. 4. İlk Atatürk heykeli aşağıdaki şehirlerin
hangisinde açılmıştır?
 1934’te Türkiye’deki ilk opera olan Özsoy Operası, ülkemizi ziyaret eden A) Ankara B) Samsun C) İzmir
İran Şahı Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halkevi’nde sahnelenmiştir. D) İstanbul E) Yalova
 1934’te Atatürk’ün isteği ve direktifleriyle Ahmet Adnan Saygun tarafından,
yeni Türk ulusunun doğuşunu anlatan Taşbebek Operası bestelenmiştir.
 1934’te müzik öğretmeni yetiştirmek ve müzik alanında çalışmalar yapmak
için Ankara’da Millî Mûsiki ve Temsil Akademisi açılmıştır. 5. 1934’te ülkemizi ziyaret eden İran Şahı
Rıza Şah Pehlevî onuruna Ankara Halke-
 1934’te Dârü’l-bedâyi İstanbul Şehir Tiyatroları’na dönüştürülmüştür. Afife vi’nde sahnelenen Türkiye’deki ilk opera
Jale “Emel” rolü ile ilk Türk kadın tiyatro oyuncusu olmuştur. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Taşbebek Operası
 1936’da Ankara Devlet Konservatuarı kurulmuştur.
B) Özsoy Operası
 1936’da Ankara’da Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi açılmıştır. C) Bayönder Operası
 1936’da Mülkiye Mektebi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne dönüştürülmüştür. D) Ernani Operası
 1937’de İstanbul/Dolmabahçe’de Resim ve Heykel Müzesi açılmıştır. Cum- E) Kerem Operası
huriyet döneminin ilk resim sergisi burada açılmıştır.
1-C 2-E 3-A 4-D 5-B

~ 279 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

V. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR

1. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Döne-
☸ Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu 25 Kasım 1925 mi’nde toplumsal hayatın düzenlenmesi
amacıyla gerçekleştirilen inkılâplardan
☸ Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması 30 Kasım 1925 biri değildir?
A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
☸ Milâdî Takvimin Kabulü 1 Ocak 1926
B) Milâdî takvimin kabul edilmesi
☸ Uluslararası Saat Sisteminin Kabulü 1 Ocak 1926 Batı’ya C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması
D) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması
☸ Uluslararası Rakamların Kabulü 20 Mayıs 1928 uyum
E) Türkiye İş Bankası’nın kurulması
☸ Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü 1 Nisan 1931 amaçlı
☸ Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması 27 Mayıs 1935
☸ Soyadı Kanunu’nun Kabulü 21 Haziran 1934

2. Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen;

DİKKAT!... I. Hafta tatilinin Pazar gününe alınması,
 Toplumsal alanda yapılan inkılâplardan; takvim, saat, rakamlar, ölçü birimleri ve
II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
hafta tatilinde yapılan değişikliklerde temel amaç;
III. Milâdi Takvim’in kabul edilmesi
✎ Çağdaşlaşmak
inkılâplarından hangileri Avrupalı devlet-
✎ Avrupa ile olan sosyo-ekonomik ilişkileri düzene koymak lerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerimizi
✎ Ticarî ve malî konulardaki karışıklıkları ve ikilikleri önlemektir. düzenlemeye yönelik değildir?

ÖSYM, yaptığı çoğu sınavda özellikle bu ayrıntı üzerinde durmaktadır. Bu yüzden A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
siz değerli adayların bu detaya dikkat etmesi gerekmektedir. D) I ve III E) II ve III

✎ Atatürk’ün düşünce yapısında ve anlayışında Çağdaşlaşma 3 alanda temel ekseni

oluşturmaktadır. Bunlar;
 Çağdaş Devlet 3.
I. Uluslararası rakamların kabul edilmesi,
 Çağdaş Uygarlık
II. Ölçü ve ağırlık birimlerinde değişiklik,
 Çağdaş Toplum III. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu
✎ Bu nedenle Atatürk, diğer pek çok alanda olduğu gibi toplumsal alanda da çağdaş- Yukarıdakilerden hangileri ticarî ve malî
laşmayı sağlamak için önemli çalışmalar yapmıştır. konularda ikilikleri önlemeye yöneliktir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Toplumsal alanda inkılâpların yapılmasında ise; D) I ve III E) II ve III
 Ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum oluşturulmak istenmesi
 Toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak istenmesi
 Toplumsal alandaki ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi etkili olmuştur.
 Toplumun çağdaşlaştırılmak istenmesi
 Batı kültürü ile uyumun sağlanmak istenmesi 4. Atatürk Dönemi’nde toplumsal alanda
inkılâpların yapılmasında;
I. toplumsal alanda eşitliğin sağlanmak
istenmesi,
A. Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (25 Kasım 1925) II. ikiliklerin ortadan kaldırılmak istenmesi,
III. ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum
✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında kıyafet konusunda birlik yoktu. oluşturulmak istenmesi
Nitekim aydınlar Batı tarzı giyinmekle birlikte fes giyiyor, Müslüman ve Hıristiyan düşüncelerinden hangilerinin etkili oldu-
din adamları ise dinî kıyafetlerle dolaşıyordu. ğu savunulabilir?
✎ Mustafa Kemal’in öncülüğünde; toplumu çağdaş bir görünüme kavuşturmak, kılık- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
kıyafet alanında karışıklığı önlemek, Batı ile bütünleşmek ve kıyafet konusunda D) II ve III E) I, II ve III
toplumda birlik sağlamak amacıyla çalışmalara başlanmıştır.
✎ İlk olarak 25 Kasım 1925’te Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun kabul edilmiş, erkek-
lerin fes, kalpak, kavuk giymeleri yasaklanarak şapka giyilmesi zorunlu kılınmıştır. 1-E 2-B 3-C 4-E

~ 280 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

1. Atatürk’ün 24 Ağustos 1925'te Kastamo-

nu’ya yaptığı bir gezide “Fikrimiz, zihni-
yetimiz, tepeden tırnağa kadar medenî ola-
caktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona ka-
yıtsız kalanları yakar ve mahveder.” sözü
aşağıdaki inkılâplardan daha çok hangi-
siyle ilgilidir?
A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
B) Kılık ve kıyafette düzenleme yapılması
C) Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması
D) Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabulü
✎ Şapka Kanunu ile sadece erkeklerin şapka giymesi zorunlu hale getirilmiş, kadınlar-
E) Millet Mektepleri’nin açılması
la ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Ancak Atatürk, çağdaşlaşma adımı
olarak eşi Latife Hanım’ı modern tarzda giydirerek örnek olmaya çalışmıştır.
✎ Mustafa Kemal Atatürk, çağdaş bir toplum için son derece önemli bir unsur olan
kılık-kıyafet konusunda da öncülük etmiş ve ilk olarak Kastamonu’da, daha sonra 2. Kılık-Kıyafet Yasası'yla, "Her dinin en yet-
da İnebolu’da halkı şapka takarak selamlamıştır. kili din adamları dışındakilerin, toplumda di-
ni simgeleyen kıyafetlerle dolaşması yasak-
✎ Kastamonu’da fes ve sarığı eleştiren Atatürk, “Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa tır." koşulunun getirilmesinin;
kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki, ona kayıtsız kalanları yakar ve I. laik bir düzen oluşturma,
mahveder.” demiştir.
II. toplumda tek tip kıyafet uygulamasını
✎ 3 Aralık 1934 tarihinde çıkarılan bir yasayla, yetkili olmayanların sarık ya da dinsel başlatma,
kıyafet giymeleri de yasaklanmış, din adamlarının da sadece ibadet yerlerinde ve III. kılık-kıyafet özgürlüğünü sınırlama
törenlerde dinî kıyafet giymelerine izin verilmiştir. Bu düzenlemeden Diyanet İşleri amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
Başkanı, patrik ve hahambaşı muaf tutulmuştur. Bu kanun, toplumsal yaşamda bir savunulabilir?
anlamda laikleşmeyi amaçlamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
✎ 25 Kasım 1925’te kabul edilen Şapka Kanunu ve takip eden uygulamalar ile;
 Toplum çağdaş bir görünüme kavuşmuştur.
 Kıyafet karmaşasına ve ikiliklere son verilmiştir.
3.
 Kıyafet konusunda sosyal eşitsizlikler önlenerek Halkçılık ilkesinin, dinî kıyafet
I. tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
uygulamasına son verilerek de Laiklik ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır.
II. miladi takvimin kabul edilmesi,
III. yeni Türk harflerinin kabulü,

B. Tekke, Türbe ve Zâviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) IV. Kılık, Kıyafet ve Şapka Kanunu’nun
kabulü
✎ Anadolu’nun Türkleşmesine ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna çok önemli katkılar Yukarıdakilerden hangileri toplumsal ya-
sağlayan bu dinsel kurumlar, Cumhuriyet döneminde amaçlarından tamamen sap- şamda karışıklıkların giderilmesi amacı-
mıştır. Nitekim rejime ve yapılan inkılâplara karşı olanların barınma merkezi haline na yöneliktir?
gelmişler ve dini sömürü aracı olarak kullanmışlardır. A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV
✎ Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, 30 Ağustos 1925’teki ünlü Kastamonu söylevinde
"Ölülerden medet ummak, medenî bir cemiyet için şindir (lekedir). Efendiler ve ey
millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ve meczuplar memle-
keti olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medeniyet tarikatıdır." sözleriyle tüm yurtta
tekke ve zâviyelerin kapatılacağının işaretini vermiştir. 4. Atatürk’ün; “Ölülerden medet ummak, me-
denî bir cemiyet için lekedir. Efendiler ve ey
✎ 30 Kasım 1925’te Konya Milletvekili Refik Koraltan ve beş arkadaşının önerisiyle millet! Biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler,
meclise sunulup kabul edilen “Tekke ve Zâviyeler ile Türbelerin Seddine ve Tür- dervişler, müritler ve meczuplar memleketi
bedarlar ile Bazı Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun” ile; olamaz. En doğru, en hakiki tarikat medenî-
yet tarikatıdır.” sözünün, aşağıdakilerden
 Toplumun çağdaşlaşması ve laikleşmesi yolunda çok önemli bir adım atılmıştır. hangisine yönelik olduğu savunulabilir?
 Toplumu düşünce olarak çağdaşlaştırmaya yönelik hareket edilmiştir. A) Medenî Kanun'un kabul edilmesi
B) Saltanatın kaldırılması
 Ayrıca şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, falcılık, bü-
C) Tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması
yücülük, üfürükçülük ve muskacılık gibi eylem, unvan ve sıfatların kullanılması
D) Çok partili hayata geçilmesi
ile bu unvanlarla ilgili kıyafetlerin giyilmesi yasaklanmıştır.
E) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi

 Bu kanunun uygulanması esnasında, tarihe mâl olmuş; dinî, ilmî ve siyasî liderlerin
mezarlarına dokunulmamıştır. (Yavuz Sultan Selim, Fatih Sultan Mehmet vb.)
1-B 2-A 3-D 4-C

~ 281 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

C. Takvim, Saat, Rakam, Ölçü Birimleri ve Hafta Sonu Tatilinde

Yapılan Değişiklikler (1926-1935)
1.
✎ Mustafa Kemal Atatürk, Türk devletinin ve toplumunun uluslararası alanda Avrupa
I. Milâdî takvimin kabul edilmesi,
medeniyetiyle uyum içerisinde olmasına son derece özen göstermiştir. Bu amaçla
toplumsal alanda yapılan inkılâpların temel çıkış noktası Batı medeniyeti olmuştur. II. Hafta tatilinin Pazar’a alınması,
III. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
IV. Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması

1) Milâdî Takvim’in Kabulü (1 Ocak 1926) Yukarıdakilerden hangileri Batılı devlet-

lerle olan sosyo-ekonomik ilişkilerde ya-
✎ Osmanlı Devleti’nde sosyal yaşamda Hicrî Takvim malî işlerde ise Rumî Takvim şanan karışıklıkları önlemeye yöneliktir?
kullanılıyordu. Bu durum da, Batı ile ilişkilerde karışıklıklara neden oluyordu. A) I ve IV B) II ve III C) III ve IV
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
✎ Bunu önlemek için 25 Aralık 1925’te Milâdî Takvim kabul edilerek Batı dünyasıyla
uyumsuzluklara son verilmiştir.
✎ 1 Ocak 1926’dan itibaren Miladî Takvim’in kullanılmaya başlanmasıyla bu alanda
birliktelik sağlanmıştır.

2. Aşağıdaki inkılâplardan hangisinin ulus-

2) Uluslararası Saat Sistemi’nin Kabulü (1 Ocak 1926) lararası ilişkileri kolaylaştırma amacıyla
✎ 26 Aralık 1925’te kabul edilen kanun ile “alaturka saat” denilen ve yaz-kış güneşin yapıldığı savunulamaz?
batışını “12:00” olarak kabul eden “ezanî ve vasatî” sistem kaldırılarak uluslararası A) Milâdî takvimin kabul edilmesi
saat usulü uygulanmaya başlamıştır. B) Tekke, zâviye ve türbelerin kapatılması
C) Ölçü birimlerinde değişiklik yapılması
✎ Uluslararası saat sistemi de 1 Ocak 1926’dan itibaren uygulamaya başlanmış ve bu
D) Hafta tatilinin Pazar gününe alınması
konuda da Avrupa ile uyum süreci hızlanmıştır.
E) Rakamlarda değişiklik yapılması

3) Uluslararası Rakamların Kabulü (20 Mayıs 1928)

✎ Osmanlı Devleti’nde harflerde olduğu gibi Arap rakamları kullanıyordu. Ancak bu
durum Batılı ülkelerle olan uluslararası sosyal ve ekonomik ilişkilerde sorun yara-
tıyordu. Bu sorunu önlemek için 20 Mayıs 1928’de uluslararası rakamlar kabul
edilmiştir. 3. Atatürk Dönemi’nde dirhem, okka, arşın
gibi eski ölçü birimlerinin yerine uluslar-
arası ölçü birimlerine geçilmesiyle, ön-
celikle aşağıdaki alanlardan hangisinde
kolaylık sağlandığı savunulabilir?
4) Uluslararası Ölçü Birimlerinin Kabulü (1 Nisan 1931)
A) Ticaret B) Ulaşım C) Maliye
✎ Osmanlı döneminde kullanılan dirhem, okka, endaze, arşın gibi eski ölçü birimleri D) Diplomasi E) Eğitim
standart değildi ve uygulamalarda karışıklık yaratıyordu.
✎ Bunu önlemek için 1 Nisan 1931’de çıkarılan bir kanunla Batı’ya uygun olarak onlu
sisteme göre düzenlenmiş litre, kg, metre gibi modern ölçü birimleri kullanılmaya
başlanmıştır. Böylece ölçü birimlerindeki ikilikler ortadan kaldırılmış, uygulamalar-
da birlik sağlanmıştır.
4. Atatürk Dönemi’nde takvim, saat, rakam,
ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi ko-
5) Hafta Tatilinin Pazar’a Alınması (1 Haziran 1935) nularda değişiklikler yapılmasında;
I. toplumsal alanda bazı uygulamalarda
✎ Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlılarda olduğu gibi hafta tatili Cuma günü olarak birlik sağlamak,
sürdürülmüştür. Bu durum Pazar günü tatil yapan Avrupa ülkeleri ile ilişkilerde so-
II. Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri
runlara yol açmıştır. Ayrıca ülkedeki gayr-i müslimlerin kendi kutsal günlerinde tatil kolaylaştırmak,
yapmaları da karışıklıklara neden olmuştur. III. ticarî ve malî konulardaki karışıklıklara
✎ Tüm bu karışlıkları ve sorunları gidermek için 1 Haziran 1935’te kabul edilen bir son vermek
yasa ile hafta tatili Pazar günü olarak kabul edilmiştir. amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Takvim, saat, rakam, ölçü birimleri ve hafta sonu tatili gibi konularda değişiklikler D) II ve III E) I, II ve III
yapılmasında temel amaç; Batılı devletlerle uluslararası ilişkileri kolaylaştırmak,
toplumsal yaşamdaki bazı uygulamalarda birlik sağlamak, Avrupa ile olan ticarî
ve malî konulardaki karışıklıkları gidermek ve Batı uygarlığı ile bütünleşmektir.
1-D 2-B 3-A 4-E

~ 282 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ Hafta tatilinin Pazar gününe alınmasını sağlayan 1935’te çıkarılan Ulusal Bayram
ve Genel Tatiller Kanunu’nda bayram ve diğer tatil günleriyle de ilgili düzenleme
yapılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır; 1.
 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı I. 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı,
 30 Ağustos Zafer Bayramı II. 1 Mayıs Bahar Bayramı,
 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı III. 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve
Spor Bayramı
 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı
Yukarıdakilerden hangileri 1935’te çıkarı-
 1 Mayıs Bahar Bayramı lan “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Ka-
nunu” kapsamında yer alır?
 1 Ocak Yılbaşı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Şeker Bayramı (3 gün)
D) II ve III E) I, II ve III
 Kurban Bayramı (4 gün)

D. Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934)

2. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesinin;
I. Kadın-erkek eşitliğini sağlamak,
II. Sınıfsal ayrıcalıklara son vermek,
III. Resmî işlemlerin takibini kolaylaştırmak
amaçlarından hangilerine yönelik olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

✎ Osmanlı Devleti’nde yaşayan vatandaşlar arasında soyadı zorunluluğu yoktu. Baba 3. Soyadı Kanunu’nun kabulü ile tapu alım sa-
adı, doğum yeri ve lakapları ile ayırt ediliyordu. Bu durum sosyal yaşamda ve resmî tımı, miras konularındaki sorunlar ortadan
işlemlerde (askerlik, miras, eğitim, evlilik vb.) karışıklıklara neden oluyordu. kalkarken, batı ile kültürel bir yakınlaşma
sağlanmıştır. Soyadlarının Türkçe olması
✎ Bu sorunları önlemek amacıyla 21 Haziran 1934’te Soyadı Kanunu çıkarılmıştır. Bu kabul edilmiş ve üstünlük ifade eden sözcük
kullanımı yasaklanmıştır
kanunla herkesin ilk isminin dışında bir soyadı taşıması zorunlu hale getirilmiştir.
Ayrıca yine bu kanunla; Buna göre, Soyadı Kanunu ile ilgili aşa-
ğıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
 Osmanlı sosyal yapısını devam ettiren eski unvanlar kaldırılmıştır. (Hacı, Hafız, A) Toplumsal ihtiyaçlar da göz önünde bu-
Hoca, Molla, Bey, Ağa, Efendi, Paşa, Zâde, Hazret…) lundurulmuştur.
 Osmanlı’dan kalan rütbe, nişan ve madalyaları taşımak yasaklanmıştır. B) Milliyetçilik ilkesi dikkate alınmıştır.
C) Halkçı uygulamalar görülmüştür.
 Alınacak soyadların Türkçe olması, ayrıcalık belirtmemesi, genel ahlâka aykırı
D) Toplumsal sorunlar tamamen çözül-
ve gülünç olmaması kararlaştırılmıştır. müştür.
 Toplumsal ve ekonomik alanlarda yaşanan karışıklıklara ve sınıfsal ayrıcalıklara E) Çağdaşlaşmada önemli bir adımdır.
son verilerek Halkçılık ilkesinin gelişmesi sağlanmıştır.
 Dinsel unvanların kullanılmasına son verilerek de dolaylı olarak Laiklik ilkesinin
gelişmesi sağlanmıştır.
✎ 24 Kasım 1934’te kabul edilen bir kanunla Mustafa Kemal’e “ATATÜRK” soyadı ve-
rilmiş, 17 Aralık 1934’de çıkarılan bir yasayla da “ATATÜRK” soyadının bir başkası 4. Atatürk Dönemi’nde;
tarafından kullanılması yasaklanmıştır. I. Şapka Kanunu’nun kabul edilmesi,
II. Tekke, türbe ve zâviyelerin kapatılması,
 Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadının verilmesinin, 26 Eylül 1934’teki Dil Bayramı III. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
münasebetiyle dönemin Türk Dil Tetkik Cemiyeti (TDK) Başkanı Saffet Arıkan tara- gelişmelerinden hangileri resmî işlemler-
fından önerildiği bilinmektedir. de kolaylık sağlamıştır?

 Soyadı Kanunu’ndan sonra Mustafa Kemal’in yakın çevresindekiler, bizzat O’ndan A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
soyadı almak istemişlerdir. Örneğin Saffet Bey’e “Arıkan”, Ali Fethi Bey’e “Okyar”, D) I ve II E) II ve III
Salih Bey’e “Bozok”, manevî kızı Sabiha Hanım’a “Gökçen”, sağlık alanında yaptı-
ğı hizmetler nedeniyle Refik Bey’e “Saydam” soyadlarını Atatürk vermiştir.
1-E 2-E 3-D 4-C

~ 283 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

VI. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

✎ Yeni Türk devletinin Kurtuluş Savaşı’nda sonra öncelik verdiği konuların başında 1. Mustafa Kemal, İzmir İktisat Kongresi'nde;
ekonomik kalkınma gelmektedir. Nitekim bu konuya ilişkin Atatürk, “Siyasî, askerî “Askerî ve siyasî zaferlerimizi iktisadî zafer-
lerle taçlandırmadıkça tam bağımsızlık ka-
zaferler ne kadar büyük olurlarsa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa zanılamaz.” demiştir.
meydana gelen zaferler devam edemez, az zamanda söner.” demiştir.
Aşağıdakilerden hangisinin Mustafa Ke-
✎ Bu ilke doğrultusunda Millî Mücadele’nin kazanılmasından sonra ekonomik alanda mal'in bu görüşü doğrultusunda gerçek-
leştirildiği savunulamaz?
kalkınma için pek çok inkılâp gerçekleştirilmiştir. Bu inkılâplarla;
A) Kapitülasyonların kaldırılması
 Ekonominin bağımsızlığını sağlamak
B) Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabulü
 Ülkede sanayinin kurulmasını sağlamak C) Demiryollarının millîleştirilmesi
 Millî Ekonomi ilkesini hayata geçirmek amaçlanmıştır. D) Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun çıkarılması
E) Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'nın ha-
 Yabancıların elindeki işletmeleri millîleştirmek zırlanması
 Özel sektörü güçlendirerek ekonomiyi kalkındırmak
✎ Bu hedefleri gerçekleştirmek, Millî Ekonomiyi oluşturmak ve ekonomik hedefleri
belirlemek için 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi düzenlenmiştir.

2. İzmir İktisat Kongresi’nin İzmir’de top-

1) İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) lanmasında İzmir’in,
I. Batı Anadolu’da yer alması,
✎ Kongrenin temel amacı, Türkiye’nin ekonomik kalkınmadaki hedeflerini, izleyeceği
plânı ve Millî (Bağımsız) Ekonominin temel ilkelerini saptamaktır. II. Türkiye’nin en önemli ihracat limanla-
rından biri olması,
✎ Kongrenin başkanlığını Kâzım Karabekir yapmıştır. III. Kurtuluş Savaşı’nın bittiği yer olması
✎ Kongre yeri olarak İzmir’in seçilmesinde İzmir’in; özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
 Türkiye’nin en önemli ihracat limanlarından biri olması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Türkiye’nin en önemli ticaret merkezlerinden biri olması etkili olmuştur. D) I ve II E) II ve III
 Kurtuluş Savaşı’nın noktalandığı yer olması
✎ Kongreye; çiftçi, sanayici, tüccar ve işçi kesimin temsilcilerinden toplam 1135 kişi
katılmıştır. Katılımın, ekonominin her alanından olması kongrenin halkçı yönünü
ortaya koymaktadır.
✎ Kongrede “Millî Ekonomi” ilkesi benimsenmiş ve Misak-ı İktisadî (Ekonomi Andı) 3. 17 Şubat 1923’te çiftçi, sanayici, tüccar
kararları kabul edilmiştir. Misâk-ı İktisadî ile “ekonomik kalkınmanın ulusal bağım- ve işçi kesiminin temsilcilerinden toplam
sızlığımızın içinde kendi kaynaklarımızla gerçekleştirileceği” belirtilmiştir. Kongrede 1135 kişinin katıldığı ve “Millî Ekonomi”
kararlarının alındığı İzmir İktisat Kongre-
alınan kararlar doğrultusunda tarım, ticaret ve sanayi alanlarında da çok önemli si’nin başkanlığını aşağıdakilerden han-
çalışmalar yapılmıştır. gisi yapmıştır?

A) İsmet İnönü B) Mustafa Kemal

C) Kâzım Karabekir D) Refet Bele
2) Misâk-ı İktisadî Kararları
E) Mahmut Esat Bozkurt
 Hammaddesi yurt içinde bulunan sanayi dalları kurulmalıdır.
 Yerli sanayinin gelişmesi için gümrüklerde önlemler alınmalıdır.
 Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır.
 Demiryolu yapımına önem verilmelidir.
 Sanayinin gelişimi için “Özel Sektör” desteklenmelidir. 4. Aşağıdakilerden hangisi Misâk-ı İktisadî
Kararları’ndan biri değildir?
 Ticaretin gelişmesi için bir banka kurulmalıdır.
A) Yerli sanayinin gelişmesi için gümrük-
 Vergi sisteminde değişiklikler yapılmalı, aşar vergisi kaldırılmalıdır. lerde önlemler alınmalıdır.
 İşçilere sendika ve grev hakkı tanınmalıdır. B) Demiryolu yapımına önem verilmelidir.
 Kabotaj hakkımız kullanılmalıdır. C) Yabancı tekellerinden kaçınılmalıdır.
D) Sanayinin gelişimi için özel sektör des-
 Küçük imalâttan hızlı bir şekilde fabrikalara geçilmelidir.
teklenmelidir.
 Anonim şirketlerin kurulması kolaylaştırılmalıdır. E) Tüm kurumlar devletleştirilmelidir.

 İzmir İktisat Kongresi’nde ilk kez harf inkılâbının yapılması gündeme gelmiş, ancak
kabul edilmemiştir. Buna rağmen kongrede “Okuma Bayramı” kabul edilmiştir.
1-B 2-A 3-C 4-E

~ 284 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda;

 1924’te Türkiye İş Bankası kurulmuştur.
1. İzmir İktisat Kongresi doğrultusunda 9 Ara-
 1925’te Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu çıkarılmıştır. lık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesi-
 9 Aralık 1925’te Yerli Kumaştan Elbise Giyilmesine Dair Kanun çıkarılmıştır. Bu ne Dair Kanun çıkarılmıştır.
kanunla; dışa bağımlılığın azaltılması, yerli üretimin desteklenmesi ve sanayi- Bu kanunla;
leşmenin çabuklaştırılması durumlarına az da olsa katkı sağlamıştır. I. dışa bağımlılığın azaltılması,
 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılmıştır. II. yerli üretimin desteklenmesi,
III. özel sektörün engellenmesi
amaçlarından hangilerinin gözetildiği sa-
VII. TARIM ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR vunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

2. Atatürk’ün “Türkiye’nin gerçek sahibi ve

efendisi gerçek üretici olan köylüdür. O hal-
de herkesten daha çok refah, mutluluk ve
✎ Ekoniminin temeli olan tarım alanında düzenleme yapılarak köylünün durumunun zenginliğe lâyık olan köylüdür” sözü ile
aşağıdaki inkılâplardan hangisi arasında
düzeltilmesi gerekli görülmüş ve Köycülük Siyaseti uygulanmıştır. Buna göre; köylü bir bağlantı olduğu savunulabilir?
ağır vergi yükünden kurtarılacak, maddî yönden desteklenecek, toprağı olmayan
A) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması
köylülere toprak verilecek ve köylülerin elindeki üretim imkânları arttırılacaktır.
B) İş Bankası’nın açılması
C) Aşar vergisinin kaldırılması
1) Tarım Sektörünü Destekleyen Bankalar D) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun çıkarılması
E) I. Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nın hazır-
✎ 1924’te Manisa-Akhisar’da Türkiye Tütüncüler Bankası kurulmuştur. lanması
✎ Osmanlı Devleti döneminde (1888) açılan Ziraat Bankası geliştirilmiş, sermaye ve
şube miktarı ile imkânları artırılmıştır.

 DİKKAT!... Ziraat Bankası Atatürk döneminde açılmamıştır. Bu, ÖSYM’nin adayları

çelişkiye düşürmek amacıyla üzerinde sıkça durduğu bir konudur.

3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi

tarım sektöründe yapılan çalışmalardan
2) Tarım Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar biri değildir?

✎ 1925’te aşar vergisi kaldırılmış, yerine daha az miktarda arazi vergisi getirilmiştir. A) Ziraat Bankası’nın kurulması
Böylece köylünün üzerindeki ağır vergi yükü ortadan kaldırılmıştır. B) Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açılması
C) Fiskobirlik’in kurulması
✎ 1925’te yabancıların elindeki “tütün işletme hakkı” satın alınarak Tütün Reji İdare-
D) Tütüncüler Bankası’nın kurulması
si’ne son verilmiştir.
E) Aşar vergisinin kaldırılması
✎ 1925’te bilimsel tarım metotlarını ve modern tarım aletlerinin öğrenilmesini sağ-
lamak amacıyla Atatürk Orman Çiftliği açılmıştır.
✎ 1925’te ilk tohum ıslah istasyonu “Islah-ı Buzr” adıyla Eskişehir’de açılmıştır.
✎ 1928’de çiftçinin kredi, makine, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının daha ucuza kar-
şılanması amacıyla Tarım Kredi Kooperatifleri kurulmuştur.
4. Atatürk Dönemi’nde çiftçinin kredi, maki-
✎ 1929’da topraksız köylüye toprak dağıtılmasını öngören Toprak Reformu Kanunu ne, tohumluk ürün vb. ihtiyaçlarının da-
çıkarılmışsa da istenilen başarı elde edilememiştir. ha ucuza karşılanması amacıyla 1928’de
kurulan kurum aşağıdakilerden hangisi-
✎ 1932’de çiftçinin ihtiyaçlarını karşılamak için Ziraî Donatım Kurumu açılmıştır. dir?
✎ 1933’te bu alanda uzman yetiştirmek için Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur. A) Fiskobirlik
B) Toprak Mahsulleri Ofisi
✎ 1937’de günümüz Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün temelini oluşturan Zi-
C) Yüksek Ziraat Enstitüsü
raat Kombinaları açılmıştır.
D) Ziraî Donatım Kurumu
✎ 1937’de Urfa'da Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği açılmıştır. E) Tarım Kredi Kooperatifleri
✎ 1938’de Giresun'da fındık tarımına yönelik Fiskobirlik kurulmuştur.
✎ 1938’de sermayesi devlete ait olan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) açılmıştır. 1-D 2-C 3-A 4-E

~ 285 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

VIII. TİCARET ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR

1) Ticaret Sektörünü Destekleyen Bankalar 1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ulusal ticaret
bankası aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 26 Ağustos 1924’te Atatürk’ün girişimiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk özel bankası A) İş Bankası
olan İş Bankası kurulmuştur. İlk ulusal ticaret bankası olan İş Bankası’nın açılması B) Şekerbank
ile, özel sektöre kredi desteği sağlama ve ticareti canlandırma hedeflenmiştir. C) Denizbank
D) Merkez Bankası
 İş Bankası’nın ilk genel müdürü Celâl Bayar’dır. Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nda Türk E) Sümerbank
halkının ihtiyaçları için Hindistan Müslümanlarının gönderdiği 250.000 TL’lik para
yardımını, bankanın ilk sermayesi olarak bu kuruma bağışlamıştır.

2. Atatürk döneminde esnaf ve sanatkârın

 İş Bankası 1927 yılında İtibar-ı Millî Bankası ile birleşmiş, 1928 yılında Türkiye’de ilk kredi ihtiyacını karşılamak için 1933’te
kumbara uygulamasını başlatmış ve 1932’de de ilk kez yurt dışında şube açmıştır. kurulan, ancak kaynak yetersizliği nede-
niyle 1938 yılında faaliyete geçebilen ka-
mu bankası aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1927’de Eskişehir Bankası (Esbank) kurulmuştur. A) Etibank
✎ 1928’de Egebank İzmir’de yöresel bir banka olarak kurulmuştur. B) Sümerbank
C) Halk Bankası
✎ 1930’da Merkez Bankası kurulmuş, 3 Ekim 1931’de faaliyete başlamıştır. Merkez
D) İş Bankası
Bankası’nın açılmasındaki temel amaç; Türk parasını düzenlemek ve korumaktır.
E) Emlâk ve Eytam Bankası
“Millî Para Politikası”nı izleyen Merkez Bankası, ulusal bankalara destek olmuş ve
daha önce Osmanlı Bankası’na ait olan “kâğıt para çıkartma” yetkisini üstlenmiştir.

 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın bastığı ilk banknot 5 TL’dir. 3. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk Dönemi
ticaret sektöründe yapılan çalışmalardan
biri değildir?
✎ 1933’te esnaf ve sanatkârın kredi ihtiyacını karşılamak için Halk Bankası kurulmuş-
A) İş Bankası’nın kurulması
tur. Bir kamu bankası olan Halk Bankası, kaynak yetersizliği nedeniyle ancak 1938
B) Liman İşleri İnhisarı’nın kurulması
yılında faaliyete geçebilmiştir.
C) Merkez Bankası’nın kurulması
✎ 1933’te Zonguldak Yatırım Bankası kurulmuştur. D) Kabotaj Kanunu’nun çıkarılması
✎ 1933’te Kayseri Millî İktisat Bankası kurulmuştur. E) Ziraî Donatım Kurumu’nun kurulması

✎ 1933’te yerel yönetimlere (belediye) finans yardımı için İller Bankası kurulmuştur.
✎ 1937’de deniz ticaretini ve filoları desteklemek amacıyla Denizbank kurulmuştur.
4.
I. Yabancıların Türk karasularında ticaret
yapmasının yasak olması,
2) Ticaret Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar II. Yabancı gemilerin ticaret amaçlı olarak
✎ 1923 Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonlar kaldırılmış ve ekonomik bağımsız- Boğazlardan serbestçe geçebilmesi,
lık yolunda çok önemli bir adım atmıştır. III. Yabancı ticaret gemilerinin Türkiye’deki
nehir ve göllerde bulunmasının yasak
✎ 1924’te Gölcük’te ilk tersane ünitesi kurulmuştur. olması
Yukarıdakilerden hangileri Kabotaj Ka-
✎ Ticareti geliştirmek için karayolu ve demiryolu yapımına hız verilmiştir. nunu’nun kapsamında yer almaz?
✎ Yabancılara ait demiryolları ve ticaret işletmeleri satın alınmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ 1925’te İstanbul'da Liman İşleri İnhisarı (Tekeli) kurulmuştur. D) I ve II E) I, II ve III

✎ 1 Temmuz 1926’da kabul edilen Kabotaj Kanunu ile karasularımızda yolcu ve yük
taşıma hakkı ile önemli limanların işletme hakkı sadece Türk gemicilere verilmiştir.
Bu kanunla kapitülasyonların izi tamamen silinmiş ve ticaret filoları gelişmiştir. 5.
 Kapitülasyonların kaldırılması
 DİKKAT!...  Kabotaj Kanunu’nun kabul edilmesi
Değerli adaylar, KPSS’ye yönelik bazı test ve konu anlatımlı kitaplarda Kabotaj Yukarıdaki gelişmelerin aşağıdaki ilke-
Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus Olayı’nın hızlandırıcı etkisi olduğu şek- lerden hangisi doğrultusunda gerçekleş-
linde birtakım yanlış bilgiler yer almaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken ko- tirildiği savunulabilir?
nu, Bozkurt-Lotus Olayı’nın Kabotaj Kanunu’ndan sonra, 2 Ağustos 1926’da ya- A) Laiklik B) Halkçılık C) Devletçilik
şanmış olmasıdır. Bu yüzden Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasında Bozkurt-Lotus D) Milliyetçilik E) İnkılâpçılık
Olayı’nın hızlandırıcı etkisinden söz edilemez.
Öte yandan Bozkurt-Lotus Olayı, Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasının ne derece
haklı olduğunu ortaya koyması bakımından önemli bir yere sahiptir.
1-A 2-C 3-E 4-B 5-D

~ 286 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ 1927’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası tedavüle çıkarılmıştır.

1. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt parası

aşağıdaki yılların hangisinde tedavüle çı-
karılmıştır?
A) 1924 B) 1927 C) 1930
D) 1932 E) 1935

✎ 1929’da yerli tüccarı korumak için “Gümrük Tarife Kanunu” değiştirilmiş ve ilk kez
gümrük tarifeleri artırılmıştır.
2. Türkiye Cumhuriyeti, gümrük tarifelerini
✎ 1929’da Deniz Ticaret Kanunu kabul edilmiştir. ilk kez aşağıdaki yılların hangisinde artır-
mıştır?
✎ 1930’da Merkez Bankası’nın açılmasına bağlı olarak Türk Parasını Koruma Kanunu
A) 1925 B) 1927 C) 1929
çıkartılmış, böylece Türk parasının değeri korunmaya çalışılmıştır.
D) 1934 E) 1945
✎ 1936’da İzmir Enternasyonal Fuarı açılmıştır.

IX. SANAYİ ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR 3. Atatürk Dönemi’nde, başta tekstil olmak
üzere ayakkabı ve kâğıt üretimiyle ilgili
✎ Atatürk döneminde, ekonomik kalkınma amaçlı sanayileşmeye son derece önem fabrikaları da bünyesinde toplayan, Tür-
verilmiştir. Bu sektörü desteklemek için bankalar kurulmuş, pek çok sanayi dalında kiye’nin ilk kamu yatırım bankası aşağı-
fabrikalar açılmıştır. dakilerden hangisidir?
A) Sümerbank
B) Türkiye İş Bankası
1) Sanayi Sektörünü Destekleyen Bankalar C) Halk Bankası
✎ 1925’te Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, Osmanlı’dan kalan D) Etibank
kaynakları ve sermayesi tükenmiş tesislerin üretime başlaması amaçlanmıştır. E) Sanayi ve Maadin Bankası

✎ 1926’da inşaat sanayini desteklemek ve konut kredisi sağlamak amacıyla Emlâk ve

Eytam Bankası kurulmuştur.
✎ 1932’de Türkiye Sanayi Kredi Bankası kurulmuştur. Bu bankayla, büyük-küçük her
türlü sanayi sektörüne ucuz kredi sağlanması amaçlanmıştır.
4. Atatürk Dönemi’nde, maden kaynakları-
✎ 1933’te Sanayi ve Maadin Bankası’nın yerine Sümerbank kurulmuştur. İlk büyük nın üretilmesi, pazarlanması, santrallerin
kompleksi Adana’da açılan Sümerbank, başta tekstil olmak üzere ayakkabı ve kâğıt inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi, kal-
üretimiyle ilgili fabrikaları da bünyesinde toplamıştır. kınmada ekonomik alt yapının oluşturul-
ması amacıyla kurulan banka aşağıda-
kilerden hangisidir?
 Sümerbank, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu yatırım bankasıdır.
A) Denizbank
B) Etibank
✎ 1935’te madenlerin işletilmesi için Etibank kurulmuştur. Bu bankayla; maden kay-
C) Halk Bankası
naklarının üretilmesi, pazarlanması, santrallerin inşası, elektrik enerjisi üretimi gibi
D) Sanayi ve Maadin Bankası
kalkınmada ekonomik alt yapının oluşturulması amaçlanmıştır.
E) Sümerbank

2) Sanayi Sektörüyle İlgili Diğer Çalışmalar

✎ 1926’da ilk şeker fabrikası olan Alpullu (Kırıkkale) Şeker Fabrikası açılmıştır.
✎ 1926’da Türkiye’nin ilk özel fabrikası olan Uşak Şeker Fabrikası açılmıştır.
5. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Döne-
✎ 1926’da İstanbul'da inşaat demiri üreten ilk haddehane (imalathane) açılmıştır. mi’nde açılan fabrikalardan biri değildir?
A) Kayseri Uçak Fabrikası
✎ 1926’da Bakırköy Çimento Fabrikası kurulmuştur.
B) Bursa Dokumacılık Fabrikası
✎ 1926’da Kayseri Uçak Fabrikası açılmıştır. (1950'li yıllarda kapatılana dek bu fabri- C) Uşak Şeker Fabrikası
kada toplam 112 savaş uçağı üretilmiştir!) D) Bakırköy Çimento Fabrikası
✎ 1926’da Eskişehir Uçak Bakım İşletmesi açılmıştır. E) Eskişehir Uçak Motoru Fabrikası

✎ 1927’de Bünyan (Kayseri) Dokuma Fabrikası hizmete girmiştir.

✎ 1927’de Bursa Dokumacılık Fabrikası açılmıştır. 1-B 2-C 3-A 4-B 5-E

~ 287 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi (Sanayiyi Özendirme) Kanunu kabul edilmiş ve

özel girişimcilere bazı avantajlar sağlanmıştır.
✎ Bu kanun kapsamında yatırımcılara şu olanaklar sağlanmıştır: 1.
I. aşar vergisinin kaldırılması,
 Belediye sınırları dışında kurulan işletmelere arazinin ücretsiz sağlanması,
II. ithal malzemelere gümrük muafiyeti
 Malzemelerin demir yolları ve deniz yollarında % 30 indirimle taşınması getirilmesi,
III. belediye sınırları dışında kurulan işlet-
 İşletmelerde kullanılacak ithal malzemenin gümrükten muaf olması melere arazinin ücretsiz sağlanması
✎ Teşvik-i Sanayi Kanunu, sağlanan bu imkânlara rağmen başarısız olmuştur. Bunun Yukarıdakilerden hangileri 1927 Teşvik-i
başlıca sebepleri; yeterli sermayenin olmaması, yeterli bilgi, teknik eleman ve Sanayi Kanunu’nun yatırımcılara sağla-
dığı olanaklar arasında gösterilemez?
tecrübenin olmaması ve 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın olumsuz etkisidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ 1928’de Ankara Çimento Fabrikası açılmıştır. D) I ve III E) I, II ve III
✎ 1928’de Gaziantep'te Mensucat (Tekstil) Fabrikası işletmeye açılmıştır.
✎ 1928’de İstanbul Bomonti (Şişli)'de Türk Mensucat Fabrikası hizmete girmiştir.
✎ 1928’de Kırıkkale’de Mermi Fabrikası açılmıştır.
2. 1927 Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun amacı-
✎ 1929’da Ayancık Kereste Fabrikası açılmıştır. na ulaşamamasında;
I. yeterli bilgi, teknik eleman ve tecrübe-
✎ 1929’da Paşabahçe Rakı ve İspirto Fabrikası hizmete girmiştir. nin olmaması,
✎ 1930’da Mecidiyeköy Likör ve Kanyak Fabrikası açılmıştır. II. ithalatın piyasadaki payının artması,
III. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’nın
✎ 1930-1938 yılları arasında ekonomide olan “Devletçilik” modeline geçilmiştir. Bu olumsuz etkileri
ekonomi modeliyle büyük sanayi yatırımları devlet eliyle gerçekleştirilmiştir. durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
✎ 1932’de Diyarbakır Tekel Rakı Fabrikası işletmeye açılmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ 1933’te Eskişehir Şeker Fabrikası açılmıştır. D) I ve II E) I, II ve III
✎ 1933’te özel sektörün sanayi alanında yatırım gerçekleştirememesi üzerine, devlet
sanayileşme işini kendi üzerine almış ve I. Beş Yıllık Sanayi Plânı hazırlanmıştır.

 Bu plânın hazırlanmasında ilk dış kredi ve teknik yardım Sovyet Rusya’dan almıştır. 3. Atatürk Dönemi’nde, Sovyet Rusya’nın
kredi ve teknik yardımlarıyla hazırlanan I.
Beş Yıllık Kalkınma Plânı’nı uygulama
✎ 1934’te yürürlüğe giren I. Beş Yıllık Sanayi Plânı’nı uygulama görevi Sümerbank’a görevi aşağıdaki bankalardan hangisine
verilmiştir. Uygulamaya konulan bu plânla 1934-1938 yılları arasında önemli sanayi verilmiştir?
işletmeleri kurulmuştur. Sayısı çok fazla olan bu işletmelerin bazıları şunlardır: A) Etibank B) Halk Bankası
✎ 1934’te Bursa'da ilk Süttozu Fabrikası açılmıştır. C) Merkez Bankası D) Sümerbank
✎ 1934’te Sümerbank Bakırköy Bez Fabrikasının açılışı yapılmıştır. E) Türkiye İş Bankası

✎ 1934’te Isparta Gülyağı Fabrikası üretime başlamıştır.

✎ 1934’te Turhal (Tokat) Şeker Fabrikası açılmıştır.
✎ 1934’te Keçiborlu (Isparta) Kükürt Fabrikası üretime başlamıştır. 4.
I. Kırıkkale Mermi Fabrikası,
✎ 1935’te Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası üretime başlamıştır.
II. Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası,
✎ 1935’te Sümerbank Kayseri Dokuma Fabrikası'nın açılışı yapılmıştır. III. Bursa Merinos Fabrikası
✎ 1935’te Ankara Mamak'ta Gaz Maskesi Fabrikası açılmıştır. (Savunma Sanayii) Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Döne-
mi’nde kurulan fabrikalar arasındadır?
✎ 1936’da Sümerbank Malatya İplik ve Bez Fabrikası kurulmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ 1936’da İzmit Kağıt ve Karton Fabrikası hizmete girmiştir. D) I ve II E) I, II ve III

✎ 1936’da İzmit'teki SEKA Fabrikası’nda ilk kâğıt üretilmiştir.

✎ 1937’de Ankara'da ilk Bira Fabrikası kurulmuştur.
5. 1936 yılında ilk kâğıt üretiminin yapıldığı
✎ 1937’de Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası açılmıştır. SEKA fabrikası, aşağıdaki şehirlerin han-
gisinde açılmıştır?
✎ 1937’de İngiltere’nin kredi desteğiyle Karabük Demir-Çelik Fabrikası açılmıştır.
A) Ankara B) Bursa C) İzmit
✎ 1938’de Gemlik Sunî İpek Fabrikası açılmıştır. D) İstanbul E) Eskişehir
✎ 1938’de Bursa Merinos Fabrikası faaliyete geçmiştir.
✎ 1938’de Eskişehir İspirto Fabrikası açılmıştır. 1-A 2-B 3-D 4-E 5-C

~ 288 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ 1934-1938 yılları arasında uygulanan I. Beş Yıllık Sanayi Plânı kapsamında ayrıca 14
Temmuz 1935’te Türkiye’deki madenlerin araştırılması amacıyla Maden Tetkik ve
Arama Enstitüsü (MTA) kurulmuştur. 1. 1938’de hazırlanan II. Beş Yıllık Kalkınma
Plânı’nın uygulanamamasının en önemli
✎ 1938 yılında II. Beş Yıllık Sanayi Plânı hazırlanmışsa da, II. Dünya Savaşı’nın baş- sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
laması nedeniyle uygulanamamıştır. A) Hükûmet değişikliğinin yaşanması
B) Ekonomide ortaya çıkan istikrarsızlık
C) Halk tarafından tepkiyle karşılanması
D) II. Dünya Savaşı’nın başlaması
X. BAYINDIRLIK VE ULAŞIM ALANLARINDA YAPILAN E) Türkiye’nin AET’ye kabul edilmemesi

ÇALIŞMALAR
✎ Atatürk döneminde, ekonominin gelişmesinde önemli bir yere sahip olan ulaşım ve
bayındırlık çalışmalarına da ağırlık verilmiştir. Bu doğrultuda; 2. Mustafa Kemal Atatürk, o kuruma gelir
sağlaması amacıyla “Nutuk”un dağıtım
✎ Yabancıların elindeki demiryolları satın alınarak devletleştirilmiştir. hakkını aşağıdaki kurumlardan hangisi-
ne vermiştir?
✎ Yeni demiryolları yapılmıştır. 1923-1938 yılları arasında dış destek olmadan 3360 A) Türk Tarih Kurumu
km. demiryolu yapılmıştır. B) Ankara Devlet Konservatuarı
✎ 1948 yılına kadar 45.000 km.’lik karayolu yapılmıştır. C) Türk Dil Kurumu
D) Türk Hava Kurumu
✎ 1924’te Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu işletmeciliği olan Devlet Demir Yolları
Genel Müdürlüğü kurulmuştur. E) Atatürk Orman Çiftliği

✎ 1925’te Yol Mükellefiyet Kanunu çıkartılarak köy ve kasaba yollarının yapımı için
imkânlar sağlanmaya çalışılmıştır.
✎ 1925’te Türk Tayyare Cemiyeti kurulmuştur. Türk Tayyare Cemiyeti, daha sonra 3. 1924 yılında kurulan Türkiye Cumhuriye-
Türk Hava Kurumu adını alacaktır. ti’nin ilk kamu işletmeciliği aşağıdakiler-
den hangisidir?
✎ Bu kuruma gelir sağlamak için Tayyare Piyangosu düzenlenmiştir.
A) Türk Hava Kurumu
B) Karayolları Genel Müdürlüğü
 Ayrıca Atatürk, Türk Hava Kurumu’na gelir sağlaması için Nutuk’un dağıtım hakkını
C) Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi
vermiştir.
D) Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü
✎ 1925’de Tayyare Cemiyeti'nin katkılarıyla Ankara'da Türk yapımı ilk planör uçurul- E) Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü
muştur. (Planör: Üzerinde hiçbir güç kaynağı olmadan uçabilen kanatlı hava taşıtı.)
✎ 1925’te Kayseri’de Tayyare Mektebi açılmış, burada uçuş elemanı yetiştirilmiştir.
✎ 1928’de Haydarpaşa Limanı millîleştirilmiştir. 4.
✎ 1932’de Vecihi Bey (Hürkuş) tarafından Kalamış’ta ilk sivil tayyare okulu açılmıştır. I. Türkkuşu,
Ayrıca Vecihi Bey, ilk sivil havayolu şirketi olan Hürkuş Havayolları’nı kurmuştur. II. Türk Tayyare Cemiyeti,
✎ 1933’te Hava Yolları Devlet İşletme İdaresi kurulmuştur. III. Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü
Yukarıdakilerden hangileri Atatürk Döne-
✎ 1935’te Atatürk’ün öncülüğünde Ankara’da Türkkuşu kurulmuştur. Bu okulda pla- mi’nde kurulan kurumlar arasındadır?
nörcü ve paraşütçü yetiştirilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
 Türkkuşu’nun ilk müdürü olan Abdurrahman Türkkuşu ayrıca ilk paraşütçüdür.

 Türkkuşu’nda yetişen önemli paraşütçülerden birisi olan Eribe Hanım ise, 29 Ekim
5. 1932 yılında Vecihi Bey tarafından Kala-
1936’da Cumhuriyet’in 13. yıldönümü gösterilerinde ilk kadın hava şehidi olmuştur. mış’ta kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin
ilk sivil havayolu şirketi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Hürkuş Havayolları
B) Türkkuşu Havacılık Okulu
C) Türk Tayyare Cemiyeti
D) Planör Eğitim Okulu
E) Tayyare Mektebi

1-D 2-D 3-D 4-E 5-A

~ 289 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1936’da Motorlu Uçak Okulu açılmış, burada TSK için pilot yetiştirilmiştir.

 1936’da Askerî Hava Okulu'ndan mezun olan Atatürk'ün manevî kızı Sabiha Gökçen 1. 1936’da Askerî Hava Okulu'ndan mezun
dünyanın ilk kadın savaş pilotu olmuştur. olan ve aynı zamanda Atatürk'ün manevî
kızı da olan dünyanın ilk kadın savaş pi-
lotu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sabiha Bengütaş B) Keriman Halis

C) Süreyya Ağaoğlu D) Feriha Tevfik
E) Sabiha Gökçen

2. 5 Mart 1920’de merkezi İstanbul olmak

üzere; halkı ve gençliği uyarmak ve bu
yolda mücadele etmek için, Şeyhü’l-is-
lâm Haydarizâde İbrahim Efendi’nin teş-
✎ 1937’de deniz yollarını ve filoları desteklemek için Denizbank kurulmuştur. vik ve himayesinde, Mazhar Osman Bey
ve arkadaşları tarafından kurulan sağlık
✎ 1938’de Devlet Hava Yolları Genel Müdürlüğü kurulmuştur. kurumu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Umûmî Hıfzıssıhha Enstitüsü
☸ Bayındırlık alanında ise; B) Çocuk Esirgeme Kurumu
C) Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay)
✎ 1924’te Ankara ilk plânlı şehir olarak tanzim edilmiştir.
D) Hilâl-i Ahdar Cemiyeti (Yeşilay)
✎ 1925’te Türkiye'nin ilk betonarme köprüsü Menderes Nehri üzerine yapılmıştır. E) Heybeliada Sanatoryumu
✎ 1928’de Ankara'nın ilk büyük oteli “Ankara Palas” açılmıştır.
✎ 1933’te yerel yönetimlere (belediye) finans yardımı için İller Bankası kurulmuştur.
✎ 1936’da Türkiye’nin ilk barajı olan “Çubuk Barajı” Atatürk tarafından açılmıştır.
✎ 1936’da Paolo Vietti-Violi tarafından Türkiye’nin ilk spor kompleksi olan “Ankara 3. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Döne-
19 Mayıs Stadyumu” açılmıştır. mi’nde sağlık alanında yapılan çalışma-
lardan biri değildir?
A) Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay)’nin ku-
rulması
B) Sağlık Bakanlığı’nın kurulması
XI. SAĞLIK ALANINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR
C) Bazı şehirlerde numune hastanelerinin
✎ Osmanlı döneminde (1868) kurulan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay)’nin yapısı güç- kurulması
lendirilmiştir. D) Hekimlere zorunlu hizmet uygulaması-
nın getirilmesi
✎ 5 Mart 1920 tarihinde Ord. Prof. Dr. Mazhar Osman Bey ve arkadaşları tarafından, E) Veremle mücadele için Heybeliada’da
Şeyhü’l-islâm Haydarizâde İbrahim Efendi’nin teşvik ve himayesinde halkı ve genç- sanatoryum açılması
liği uyarmak ve bu yolda mücadele etmek için, merkezi İstanbul’da olmak üzere
Hilâl-i Ahdar Cemiyeti (Yeşilay) kurulmuştur.
✎ 1920’de Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı kurulmuştur.
✎ 1921’de çocuk ölümlerini azaltmak amacıyla aşı kampanyaları düzenlenmiştir.
✎ 1921’de Himâye-i Eftal adıyla Çocuk Esirgeme Kurumu kurulmuştur.
4. 1928’de sıtma, kolera, veba, tifo gibi çe-
✎ 1922’de Behçet Uz’un girişimiyle İzmir Veremle Mücadele Cemiyeti kurulmuştur. şitli bulaşıcı hastalıkların tedavisini üc-
retsiz sağlamak, aynı zamanda aşı ve se-
✎ 1923’te hekimlere zorunlu hizmet uygulaması getirilmiştir. rum üretimi yapmak amacıyla Dr. Refik
Saydam öncülüğünde Ankara’da kurulan
✎ 1924'te Atatürk'ün isteğiyle veremle savaş için İstanbul-Heybeliada'da Heybeliada sağlık kurumu aşağıdakilerden hangisi-
Sanatoryumu kurulmuştur. (Heybeliada Sanatoryumu 2005'te kapatılmıştır.) dir?
A) Heybeliada Sanatoryumu
✎ 1924-1928 yılları arasında bazı şehirlerde (Ankara, İstanbul, Sivas, Erzurum, Diyar-
bakır, Trabzon) Numune (Örnek) Hastaneler kurulmuştur. B) Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay)
C) Umûmî Hıfzıssıhha Enstitüsü
✎ 1928’de Dr. Refik Saydam öncülüğünde Ankara’da Refik Saydam Hıfzıssıhha Ensti- D) Veremle Mücadele Cemiyeti
tüsü kurulmuş, burada sıtma, kolera, veba, tifo gibi bulaşıcı hastalıkların tedavisi E) Etimesgut Numune Dispanseri
ücretsiz sağlanmıştır. Ayrıca bu kurumda aşı ve serum üretimi de yapılmıştır.
✎ 1928’de “Tabâbet ve Şuâbatı Sanatlarının Tarz-ı İcrâsına Dair Kanun” çıkarılmış,
böylece sağlık personelinin yetki ve sorumlulukları belirlenmiştir. 1-E 2-D 3-A 4-C

~ 290 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

✎ 1930’da sağlık hizmetlerinin anayasası niteliğindeki “Umumî Hıfzıssıhha Kanunu”

çıkartılmış, böylece sağlık uygulamalarının esasları belirlenmiştir.
1. 1930’da Atatürk’ün girişimleriyle kurulan
✎ 1930’da Atatürk’ün girişimleriyle Etimesgut Numune Dispanseri kurulmuştur. Bu ve günümüzdeki “Sağlık Ocakları”nın te-
kurum günümüzdeki “Sağlık Ocakları”nın temeli sayılmaktadır. meli sayılan, ayrıca 1937 yılının sonların-
da yapmış olduğu ziyaretle Atatürk’ün
 Etimesgut Numune Dispanseri, Atatürk’ün 1937’de yapmış olduğu ziyaretle hayatı hayatı boyunca gezdiği tek sağlık kuru-
luşu olan kurum aşağıdakilerden hangi-
boyunca gezdiği tek sağlık kuruluşudur.
sidir?
A) Heybeliada Sanatoryumu
✎ 1936’da “Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilâtı ve Memurin Kanunu” çıkarı- B) İzmir Verem Savaş Merkezi
larak merkez ve taşra örgütünün kuruluşu tamamlanmıştır. C) Etimesgut Numune Dispanseri
✎ İstanbul ve Balıkesir’de ebe okulları açılmıştır. D) Umumî Hıfzıssıhha Enstitüsü
E) Balıkesir Ebe Okulu
 1921’de Dr. Safiye Ali Türkiye’deki ilk kadın hekim olmuştur.
 1924’te Ferdane Bozdoğan Erberk Türkiye’deki ilk kadın diş hekimi olmuştur.
 1935’te Pakize İzzet Tarzi Türkiye’deki ilk kadın doğum uzmanı olmuştur. Ayrıca
kendisi İstanbul Boğazı'nı yüzerek geçen ilk kadın unvanına sahiptir. 2. Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk Döne-
mi’nde uygulanan nüfus politikası kap-
samında gerçekleştirilen çalışmalardan
biri değildir?
A) Halkevlerinin açılması
B) Altı veya daha fazla çocuğu olan ailele-
XII. NÜFUS POLİTİKASI UYGULAMALARI re vergi muafiyeti getirilmesi
C) Çok çocuklu ailelere hazineden toprak
✎ Atatürk döneminde, devletin bir sosyal sorumluluğu olarak nüfus politikasına da bağışlanması
son derece önem verilmiştir.
D) Anne ve bebek ölüm oranlarını düşür-
✎ Mustafa Kemal Atatürk 1923 yılında gerçekleştirdiği Eskişehir-İzmit gezisinde: “Biz mek için nüfus komisyonu kurulması
Anadolu halkı ile sekiz milyonluk bir idare yapmak için değil, büyük imparatorluklar E) Devlet İstatistik Enstitüsü’nün kurul-
tesisine heves ettik ve fütuhat yaptık” diyerek; geçmişteki idareleri uyguladıkları ması
yanlış ve hayalci politikalar nedeniyle eleştirmiştir.
✎ Bu dönemde uygulanan nüfus politikası doğrultusunda;
 1926’da Devlet İstatistik Enstitüsü kurulmuştur. 3. Türkiye’de cumhuriyetin ilânından sonra
ilk nüfus sayımı aşağıdaki yılların hangi-
 1927’de ilk kez düzenli nüfus sayımı yapılmıştır. sinde yapılmıştır?
 Altı veya daha fazla çocuğu olan ailelere vergi muafiyeti getirilmiştir. A) 1926 B) 1927 C) 1929 D) 1930 E) 1934
 Anne ve bebek ölüm oranlarını düşürmek için nüfus komisyonu kurulmuştur.
 Çok çocuklu ailelere hazineden toprak bağışlanmasına karar verilmiştir.
 Ülkenin birçok yerinde doğumevleri kurulmuştur. 4. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın avukatı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Pakize İzzet Tarzi
B) Sabiha Bengütaş
XIII. DİĞER GELİŞMELER C) Ferdane Bozdoğan Erberk
D) Afet İnan
✎ 1920’de Amerika’ya giden ilk yolcu gemisi Gülcemal’dir. Türkiye’nin ilk transatlan-
E) Süreyya Ağaoğlu
tiği olan Gülcemal, Atatürk’ün deniz gezilerinde kullandığı vapurlardan biridir.
✎ 1925’te Sabiha Bengütaş Türkiye’nin ilk kadın heykeltıraşı olmuştur.
✎ 1928’de Süreyya Ağaoğlu Türkiye’nin ilk kadın avukatı olmuştur.
5. 1929’da Cumhuriyet Gazetesi’nin düzen-
✎ 1929’da Feriha Tevfik Hanım, Cumhuriyet Gazetesi’nin düzenlediği ve Müslüman lediği ve Müslüman kadınların ilk kez ka-
kadınların ilk kez katıldığı “Güzellik Yarışması”nda “Türkiye Güzeli” seçilmiştir. tıldığı güzellik yarışmasında “Türkiye Gü-
zeli” seçilen kişi aşağıdakilerden hangi-
✎ 1931’de Atatürk “Yurtta Sulh, Cihanda Sulh” doktrinini ilk kez dile getirmiştir. sidir?
✎ 1932’de Keriman Halis “Dünya Güzeli” seçilmiştir. A) Sabiha Bengütaş B) Keriman Halis
✎ 29 Ekim 1933’te Cumhuriyet’in onuncu yılına ithafen, Mustafa Kemal Atatürk tara- C) Safiye Ali D) Feriha Tevfik
fından Ankara Hipodromu’nda “10. Yıl Nutku” okunmuştur. E) Ferdane Bozdoğan
✎ 1936’da Türkiye ilk kez Almanya’daki Kış Olimpiyatları’na katılmıştır.
✎ 21 Kasım 1938’de Atatürk’ün naaşı geçici olarak Etnografya Müzesi’ne konmuştur. 1-C 2-A 3-B 4-E 5-D

~ 291 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

 Değerli adaylar; ÖSYM’nin son yıllarda Atatürk inkılâpları ile ilgili ilke-inkılâp eşleş-
tirmeleri kadar sıklıkla üzerinde durduğu bir diğer ayrıntı “ikilikleri ortadan kaldır-
ma” ya da “uygulamalarda birliğin sağlanması” şeklindeki soru sorma biçimidir. 1.
Size yol göstermesi ve pratiklik kazandırması açısından aşağıya bu konuya ilişkin I. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi,
bir liste veriyorum. İnanıyorum ki son derece faydalı olacaktır. II. Saltanatın kaldırılması,
III. Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırıl-
ması
Yukarıdakilerden hangileri siyasî alanda
UYGULAMALARDAKİ İKİLİKLERİ ORTADAN KALDIRMAYA YÖNELİK ÇALIŞMALAR ikilikleri ortadan kaldırmaya yönelik ça-
➠ Saltanatın kaldırılması lışmalardan biri değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
➠ Halifeliğin kaldırılması
D) I ve II E) I, II ve III
Siyasî Alanda ➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması
➠ Erkan-ı Harbiye-i Umûmiye Vekâleti’nin kaldırılması
➠ Şeyhü’l-islâmlık makamının kaldırılması
2.
➠ Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması
I. Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi,
➠ Mecelle’nin kaldırılması II. ölçü birimlerinde değişiklik yapılması,
Hukuk Alanında ➠ Medenî Kanun’un kabul edilmesi III. medreselerin kapatılması
➠ Şeyhü’l-islâmlık makamının kaldırılması Yukarıdakilerden hangileri sosyal alanda
ikilikleri ortadan kaldırmaya yönelik ça-
➠ Patrikhane’nin siyasî yetkilerinin elinden alınması lışmalar arasındadır?
➠ Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu’nun kabul edilmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
➠ Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi D) II ve III E) I, II ve III

Sosyal Alanda ➠ Uluslararası saat ve takvimin kabul edilmesi

➠ Uluslararası ölçü birimlerinin kabul edilmesi
➠ Hafta tatilinin Pazar gününe alınması
3. Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen;
➠ Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabul edilmesi
Eğitim Alanında I. Medenî Kanun’un kabul edilmesi,
➠ Medreselerin kapatılması II. Milâdi Takvim’in kullanılmaya başlan-
ması,
III. Hafta tatilinin Pazar gününe alınması
uygulamalarından hangilerinin, çağdaş
~ ATATÜRK’ÜN YURT GEZİLERİ ~ dünya düzeni ile bütünleşme amacı taşı-
dığı savunulabilir?
✎ Atatürk yurt gezilerini “Beyaz Tren” adı verilen özel trenle yapmış, gittiği her yerde A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
birlik ve bütünlük unsuru üzerinde özenle durmuştur.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Yaptığı yurt gezilerinde “HATAY” dışında toplam 52 ili ziyaret eden Atatürk, gittiği
yerleri pek çok kez tekrar ziyaret etmiştir.
✎ Atatürk’ün yurt gezisi kapsamında ziyaret ettiği bazı iller şunlardır:
☸ Adana (1918-1938 yılları arasında 9 kez gelmiştir.) 1931’deki gezisinde Türk Dili 4. Aşağıdakilerden hangisi, Mustafa Kemal
üzerinde durmuştur. 1938 yılındaki son gelişinde ise Seyhan Nehri’ni Nil Nehri ile Atatürk’ün yurt gezilerinde gittiği şehir-
karşılaştırmış, boşa akmamasını ve üzerinde bir barajın yapılmasını söylemiştir. lerden biri değildir?
A) Trabzon B) Konya C) Hatay
☸ Afyonkarahisar (1920-1937 yılları arasında 12 kez gelmiştir.) Atatürk: “Ey yükselen
yeni nesil, gelecek sizindir. Cumhuriyeti biz kurduk, onu devam ettirecek sizlersiniz. ” D) Balıkesir E) Diyarbakır
sözünü 29-30 Ağustos 1924’te 5. Afyon gezisi sırasında katıldığı Şehit Asker Anıtı
Töreni’nde söylemiştir.
☸ Balıkesir (1923-1934 yılları arasında toplam 7 kez ziyaret etmiştir.) Atatürk 7 Şubat
1923’te Balıkesir Zağanos Paşa Camii’nde hutbe okumuştur. Şapka Devrimi sıra-
5. Atatürk yaptığı yurt gezilerinde, “Ey yük-
sında, 8-10 Ekim 1925’teki ziyaretinde ise; “püsküllü yadigâr” dediği fes yerine selen yeni nesil, gelecek sizindir. Cumhuri-
şapkanın kullanılması gerektiğini anlatmıştır. yeti biz kurduk, onu devam ettirecek sizler-
siniz.” sözünü, aşağıdaki şehirlerin han-
☸ Bursa (1922-1938 yılları arasında 13 kez ziyaret etmiştir.) İlk gelişi olan 16 Ekim gisinde dile getirmiştir?
1922’de Bursa’da 12 gün kalmış, 24 Ekim 1922’de “United Press” muhabiri kana- A) Adana B) Bursa C) Balıkesir
lıyla tüm dünyaya Türkiye’nin her medenî millet gibi hür ve bağımsız yaşamaya
D) Afyonkarahisar E) Kastamonu
kararlı olduğunu duyurmuştur. 1925’teki 4. Bursa gezisinde şapka ve kıyafetle ilgili
mesajlar vermiştir. Atatürk, 5 Şubat 1933’teki 9. gezisinde ise, Bursa’da Türkçe
ezan ile ilgili yaşanan olay üzerine “Meselenin aslı din değil, dildir.” demiştir. 1-A 2-C 3-E 4-C 5-D

~ 292 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk İnkılâpları”

☸ Çanakkale (1915-1934 yılları arasında 5 kez ziyaret etmiştir.) Son ziyaretini Haziran
1934’te İran Şahı Rıza Pehlevî ile birlikte yapmıştır.
1. Atatürk, İzmir’de kendisine düzenlenen
☸ Diyarbakır (1916, 1917 ve 1937’de olmak üzere 3 kez ziyaret etmiştir.) 1937 yılın-
suikast girişimi sonrasında 18 Haziran
daki ziyaretinde Diyarbakır’da bir üniversite kurulmasını istemiştir. 1926 tarihinde Anadolu Ajansı’na verdiği
demeçte, aşağıdakilerden hangisini dile
☸ Erzurum (1919 ve 1924’te olmak üzere 2 kez ziyaret etmiştir.) 1919’da Erzurum getirmiştir?
Kongresi nedeniyle şehre gelen Atatürk, Eylül 1924’te çıktığı Karadeniz gezisinde;
A) Meselenin aslı din değil, dildir.
Trabzon, Rize, Giresun, Ordu, Samsun, Amasya, Tokat ve Erzincan’ı ziyaret ettik-
B) Benim naçiz vücudum bir gün elbet top-
ten sonra 30 Eylül 1924’te Erzurum’a geçmiştir. Daha sonra Sarıkamış ve Kars’ı da rak olacaktır, fakat Türkiye Cumhuriyeti
ziyaret eden Atatürk 10 Ekim 1924’te Erzurum’dan ayrılmıştır. ilelebet payidar kalacaktır.
☸ Eskişehir (1920-1938 yılları arasında 22 kez ziyaret etmiştir.) 11. gelişi olan 21 Eylül C) Fikrimiz, zihniyetimiz tepeden tırnağa
kadar medenî olacaktır.
1925’te Eskişehirlileri şapka giymiş olarak gören Atatürk bu durumdan çok mem-
D) Dünyada her şey için, medeniyet için,
nun kalmıştır. 1937’deki son gelişinde ise ekonomik konularda mesajlar vermiştir. hayat için başarı için en hakikî mürşit
☸ İzmir (1922-1934 yılları arasında 12 kez ziyaret etmiştir.) İlk ziyaretini 10 Eylül ilimdir, fendir.
1922’de gerçekleştirmiştir. 16 Haziran 1926’da tekrar İzmir’e gelen Atatürk, İzmir E) Ey yükselen yeni nesil, gelecek sizindir.
Cumhuriyeti biz kurduk, onu devam etti-
suikastı girişiminden sonra, 18 Haziran 1926’da Anadolu Ajansı’na verdiği demeç- recek sizlersiniz.
te; “Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır, fakat Türkiye Cumhuriyeti
ilelebet payidar kalacaktır.” demiştir.
☸ İzmit (1922-1934 yılları arasında 7 kez ziyaret etmiştir.) İlk gelişi olan 18 Haziran
1922’de Fransız yazar Claud Farrere ile görüşmüş ve onun aracılığı ile tüm dünyaya 2. Atatürk’ün yaptığı yurt gezilerinde, Şap-
önemli mesajlar vermiştir. 1923’te ise ilk basın toplantısını burada yapmıştır. ka ve Kıyafet Devrimi’ni başlattığı şehir-
ler aşağıdakilerden hangisidir?
☸ Kastamonu-İnebolu (23-31 Ağustos 1925’te ziyaret etmiştir.) Bu gezide Şapka ve
A) Bursa-İnegöl
Kıyafet Devrimi’ni başlatmıştır. Burada fes ve sarığı eleştiren Atatürk, “ Fikrimiz,
B) Kütahya-Eskişehir
zihniyetimiz tepeden tırnağa kadar medenî olacaktır. Medeniyet öyle bir ateştir ki,
ona kayıtsız kalanları yakar ve mahveder.” demiştir. 25 Ağustos 1925’te İnebolu’da C) Trabzon-Rize
“panama” şapka ile halkı selamlayan Atatürk’ü, halk aynı görüntü ile karşılamıştır. D) Samsun-Sivas
E) Kastamonu-İnebolu
☸ Konya (1920-1937 yılları arasında 12 kez ziyaret etmiştir.) 20 Mart 1923’teki geli-
şinde Atatürk, “Bugün yegâne düşüncem kapitülasyonlardır. Kapitülasyonların bir
daha dirilmemek üzere yokluğa gömülmesini sağlamaktır. Ticareti yabancıların elin-
den alacağız.” diyerek Lozan’dan önce kapitülasyonlara ilişkin mesajını vermiştir.
3. Atatürk, “Bugün yegâne düşüncem kapi-
17 Ekim 1925’teki gelişinde ise “panama” şapka ile halkı selamlayan Atatürk, halk
tülasyonlardır. Kapitülasyonların bir daha
tarafından ilgi ile karşılanmıştır. dirilmemek üzere yokluğa gömülmesini sağ-
lamaktır. Ticareti yabancıların elinden ala-
☸ Rize (17-18 Eylül 1924 tarihlerinde Trabzon gezisi esnasında ziyaret etmiştir.)
cağız.” diyerek, Lozan’dan önce kapitü-
☸ Samsun (1919-1930 yılları arasında 4 kez ziyaret etmiştir.) 22 Eylül 1924’teki üçün- lasyonlara ilişkin mesajını aşağıdaki şe-
cü ziyaretinde; “Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için başarı için en hakikî hirlerin hangisinde vermiştir?
mürşit ilimdir, fendir. İlim ve fennin dışında mürşit aramak gaflettir, cahilliktir. ” şek- A) İzmir B) Yalova C) Konya
lindeki tarihi sözleriyle izlenecek yolu göstermiştir. D) Erzurum E) İstanbul

☸ Sivas (1919-1937 yılları arasında 8 kez ziyaret etmiştir.) Sivas’a ilk 3 ziyareti 1919
yılında olan Atatürk, 27 Eylül 1924’te şehre Cumhurbaşkanı olarak gelmiş ve Sivas
Öğretmen Okulu Müdürü Mahmut Bey ve Sivas halkı tarafından coşkulu şekilde
karşılanmıştır.
4. Atatürk’ün, 26 Ağustos 1930 tarihinde
☸ Trabzon (1924-1937 yılları arasında toplam 3 kez ziyaret etmiştir.) İlk ziyareti olan
Yalova’da yaptığı bir konuşmada söyle-
15 Eylül 1924’te Atatürk’ü Trabzon’a getiren gemi Hamidiye Gemisi’dir. İkinci diği, “Bu banka, memleketimizin ekonomi-
gelişi ise Ege Vapuru ile 27 Kasım 1930’da olmuştur. Bu gelişinde Serbest Cumhu- sinde çok yararlı hizmetler yapmıştır. Bence
riyet Fırkası’nın kendisini feshetmesi üzerinde durmuştur. Son ziyaretinde ise en önemli hizmeti bankacılıkta gençlerimizi
Trabzon’a İzmir Vapuru ile gelmiştir. Bu ziyaretinde tarihi bir karar vererek tüm yetiştirmiş olmasıdır. En çok bununla iftihar
mallarını ve çiftliklerini Türk Milleti’ne bağışlamıştır. ederim.” sözüyle, aşağıdaki bankalardan
hangisini kastettiği savunulabilir?
☸ Yalova (1929-1938 yılları arasında 18 kez ziyaret etmiştir.) Atatürk Yalova’da bir A) İş Bankası
kaplıca bölgesinde Cumhurbaşkanlığı Köşkü’nü, ayrıca Millet ve Baltacı Çiftlikle- B) Şekerbank
ri’ni de yaptırmıştır. 7 Ağustos 1930’da İsmet İnönü ile Fethi Okyar’ı burada buluş- C) Denizbank
turan Atatürk, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşunu sağlamıştır. 26 Ağustos
D) Merkez Bankası
1933 tarihinde İş Bankası yöneticilerini kabul eden Atatürk, “İş Bankası memleketi-
E) Sümerbank
mizin ekonomisinde çok yararlı hizmetler yapmıştır. Bence en önemli hizmeti banka-
cılıkta gençlerimizi yetiştirmiş olmasıdır. En çok bununla iftihar ederim.” demiştir.
Atatürk 10 yıl boyunca tatillerini Yalova’da geçirmiş, birçok devlet adamını kabul
etmiş, kaplıcalara girmiş ve dinlenmiştir. 1-B 2-E 3-C 4-A

~ 293 ~
“Atatürk İnkılâpları” KPSS / Tarihin Pusulası

~ MİLLÎ BAYRAMLARIMIZ ~
☸ 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı 1. 19 Mayıs’ın “Gençlik ve Spor Bayramı” ola-
rak kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların
 İlk kez 20 Haziran 1938’de "Gençlik ve Spor Bayramı" olarak kutlanmıştır. hangisinde gerçekleşmiştir?
 Bu ulusal bayramın adı, 12 Eylül Darbesi’nden sonra “Atatürk'ü Anma, Gençlik A) 1927 B) 1928 C) 1932 D) 1935 E) 1938
ve Spor Bayramı” olarak değiştirilmiştir.

☸ 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı

 1921'de çıkarılan “23 Nisan'ın Millî Bayram Addine Dair Kanun” ile, Türkiye'nin
ilk ulusal bayramı olmuştur.
 23 Nisan 1921'de resmî bayram olarak kabul edilmiştir. 2. Atatürk’ün öncülüğünde 23 Nisan’ların
“Çocuk Bayramı ve Çocuk Haftası” olarak
 23 Nisan'ın “Çocuk Bayramı” olarak kutlanışı Atatürk'ün öncülüğünde ilk kez 23 kutlanması ilk kez aşağıdaki yılların han-
Nisan 1927'de başlamıştır. gisinde gerçekleşmiştir?
 1933 yılının 23 Nisan'ında Atatürk yeni bir gelenek başlatmıştır. O sabah çocuk- A) 1925 B) 1927 C) 1928 D) 1929 E) 1933
ları makamında kabul etmiş ve onlarla sohbet etmiştir.
 1933 yılındaki o bayramda, Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip Bey'in kaleme aldığı
“Andımız” çocuklar tarafından ilk kez okunmuştur.

☸ 30 Ağustos Zafer Bayramı

 26 Ağustos 1922'de başlayıp, 30 Ağustos'ta Dumlupınar'da Mustafa Kemal'in
3. 1933 yılı 23 Nisan kutlamalarında çocuk-
başkumandanlığında zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Muharebe- lar tarafından ilk kez okunan “Andımız”ı
si'ni anmak için kutlanan bayramdır. kaleme alan dönemin Millî Eğitim Bakanı
aşağıdakilerden hangisidir?
 Zafer Bayramı, ilk kez 30 Ağustos 1923’te Afyonkarahisar, Denizli, Kahraman-
maraş, Ankara ve İzmir'de kutlanmıştır. A) Reşit Galip Bey
B) Refik Saydam
 Resmî anlamda “Zafer Bayramı” olarak ilân edilmesi ise 1935 yılında olmuştur.
C) Hüseyin Vâsıf Çınar
D) Yusuf Hikmet Bayur
☸ 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı E) Hamdullah Suphi Tanrıöver

 Cumhuriyet’in ilânı ilk kez 29 Ekim 1924’te şenliklerle kutlanmıştır.

 2 Şubat 1925'te, Hariciye Vekâleti (Dışişleri Bakanlığı) tarafından düzenlenen
bir kanun teklifinde “29 Ekim”in bayram olması önerilmiş; bu teklif Meclis Ana-
yasa Komisyonu tarafından incelenmiş ve 18 Nisan’da karara bağlanmıştır.
 19 Nisan 1925 tarih ve 628 sayılı bu kanun ile “29 Ekim”, 1925'ten itibaren ülke
içinde ve dış temsilciliklerde bayram olarak kutlanmaya başlamıştır. 4. 30 Ağustos’un resmî anlamda “Zafer Bay-
ramı” olarak ilân edilmesi aşağıdaki yılla-
 29 Ekim’in “Cumhuriyet Bayramı” olarak kutlanması 19 Nisan 1925 tarihinde rın hangisinde gerçekleşmiştir?
yasalaşmıştır.
A) 1928 B) 1929 C) 1932 D) 1933 E) 1935

Not Alınız
.......................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
5. 29 Ekim’in, “Cumhuriyet Bayramı” olarak
........................................................................................................................................................................ kutlanması aşağıdaki yılların hangisinde
yasa haline getirilmiştir?
........................................................................................................................................................................
A) 1923 B) 1925 C) 1926 D) 1928 E) 1929
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-E 2-B 3-A 4-E 5-B

~ 294 ~
 XVI. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI
VE ATATÜRK SONRASI DÖNEM
Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(2) (1) (3) (4) (3) (5) (2) (1) (2) (4) (3) (4) (1)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(2) (5) (4) (4) (2) (3) (3) (2)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, bu bölüm ÖSYM’nin sorduğu sorular dikkate alınarak “Atatürk Dönemi
Türk Dış Politikası” ve “Atatürk Sonrası Dönem” olmak üzere iki ana başlık altında de-
ğerlendirilmiştir.
Bunlardan ilki olan “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası”, (1923-1930 Arası Dönem) ve
(1930-1939 Arası Dönem) olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan;
 1923-1930 arası dönemde ⇒ Lozan’dan kalan sorunlar çözülmeye çalışılmıştır.
 1930-1939 arası dönemde ⇒ Yayılmacı politikalara karşı tedbirler alınmıştır.
“Atatürk Sonrası Dönem”de ise “İsmet İnönü Dönemi” ve “Adnan Menderes (Demok-
rat Parti) Dönemi” konuları ele alınmıştır. Özellikle bu bölüm, KPSS’de sıkça rastladığı-
mız “Hangisi Atatürk dönemi gelişmelerinden biri değildir?” sorusuna cevap verebil-
meniz için kullanacağınız bilgileri içermektedir.
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

I. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1923-1939)

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ 1. Aşağıdakilerden hangisi, 1923-1930 yılla-
rı arasında Türk dış politikasında günde-
POLİTİKASININ TEMEL İLKELERİ me gelen sorunlardan biri değildir?

A) Nüfus Mübadelesi B) Irak Sınırı

C) Kapitülasyonlar D) Patrikhane
Bağımsızlık Barışseverlik Gerçekçilik Güvenlik Akılcılık Batıcılık E) Osmanlı Borçları

A)1923-1930 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI

2. 1923-1930 yılları arasında Türkiye’nin dış
✎ 1923-1930 yılları arasındaki Türk dış politikasının başlıca faaliyet alanı, Lozan Ant- politikada en sorunsuz ilişkileri yaşadığı
laşması’ndan kalan sorunların çözülmesi ile ilgilidir. devlet aşağıdakilerden hangisidir?

A) ABD B) Fransa
LOZAN’DAN SONRA ORTAYA ÇIKAN
C) Yunanistan D) İngiltere
SORUNLARDAN
E) Sovyet Rusya

❆ Yabancı Okullar Sorunu

❆ Osmanlı Borçları Sorunu FRANSA ile
❆ Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı 3. 1923-1930 arası dönem Türk dış politika-
sında gündeme gelen;
I. yabancı okullar,
❆ Musul (Irak Sınırı) Sorunu İNGİLTERE ile
II. nüfus mübadelesi (etabli),
III. Adana-Mersin demiryolu anlaşmazlığı
❆ Nüfus Mübadelesi (Değişimi) “Etabli” Sorunu konularından hangileri, Fransa ile yaşa-
YUNANİSTAN ile
❆ Fener Rum Patrikhanesi Sorunu nan sorunlar arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yaşanmış olup, 1923-1930 yılları arasında bu sorunlar çözülmeye çalışılmıştır.
D) I ve III E) II ve III

 1923–1930 arası dönemde Türkiye en sorunsuz ilişkileri Sovyet Rusya ile yaşamıştır.

1) FRANSA İLE YAŞANAN SORUNLAR 4. Türk dış politikasında yaşanan aşağıdaki

sorunlardan hangisinin çözümünde Mil-
a) Yabancı Okullar Sorunu letler Cemiyeti’nin etkisi yoktur?
✎ Bu sorun temelde Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir sorundur. A) Yabancı Okullar B) Musul Sorunu
✎ 3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bütün okullar Maarif Vekâleti’ne bağ- C) Hatay Sorunu D) Bozkurt-Lotus
lanmıştır. 1926 yılında çıkarılan Maarif Teşkilâtı Kanunu ile de yabancı okullardaki E) Nüfus Mübadelesi
Tarih, Coğrafya ve Türkçe derslerinin Türk öğretmenler tarafından okutulması ve
bunların Türk müfettişlerce denetlenmesi karara bağlanmıştır.
✎ Başta Fransa olmak üzere bazı Avrupa Devletleri ve Papalık bu karara karşı çıkmış,
bu konu Türk-Fransız ilişkilerinin gerginleşmesine yol açmıştır.
✎ Türkiye, özellikle Fransa’ya yabancı okullar meselesinin kendi iç sorunu olduğunu 5. Yeni Türk Devletinin Lozan Barış Antlaş-
ileri sürerek yabancı devletlerle görüşmeyi reddetmiştir. Bu karar doğrultusunda ması’ndan sonra dış politikadaki ilk siya-
sî başarısı aşağıdakilerden hangisidir?
yabancı okullar sorunu Milletler Cemiyeti’ne taşınmadan çözümlenmiştir.
A) Patrikhane B) Irak Sınırı
 Yabancı Okullar sorununun çözülmesi, Yeni Türk Devleti’nin Lozan’dan sonra dış poli- C) Yabancı Okullar D) Hatay Sorunu
tikadaki ilk siyasî başarısıdır. E) Nüfus Mübadelesi

 Türkiye’nin yabancı okullar sorununun kendi iç sorunu olduğunu ileri sürmesi ve bu

konuyu yabancı devletlerle görüşmeyi reddetmesi ulusal bağımsızlığa verdiği önemi
açıkça göstermektedir. 1-C 2-E 3-D 4-A 5-C

~ 297 ~
“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem” KPSS / Tarihin Pusulası

b) Osmanlı Borçları Sorunu

✎ Bu sorun da Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir sorundur. Bunun temel sebebi 1. 1923-1930 arası dönem Türk dış politika-
Osmanlı Devleti’nin en çok Fransa’ya borçlu olmasıdır. sında Fransa ile yaşanan Osmanlı Borç-
ları sorununun çözümünde;
✎ Lozan Antlaşması’nda Osmanlı Devleti’nin borçlarının ne şekilde ödeneceği karara
bağlanmıştı. Bu bağlamda, 1928’de Fransızlarla bir antlaşma yapılarak ödenecek I. Marshall Plânı,
borç miktarı ve şekli belirlenmiştir. (Taksitler halinde, Frank ve TL cinsinden) II. Hoover Moratoryumu,
III. Eisenhower Doktrini
✎ 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın etkisiyle, Türkiye millî paranın korunması ile il-
sistemlerinden hangileri etkili olmuştur?
gili bazı önlemler almış, bu önlemler borçların ödenmesinde güçlük yaratmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Bu dönemde ABD Başkanı Hoover bir moratoryum (borç erteleme sistemi) yayım-
lamış ve borçların ödenmesini geciktiren bir sistemi ortaya atmıştır. D) I ve II E) II ve III

✎ Hoover Moratoryumu’ndan yararlanan Türkiye de, borçların ödenmesinde ek tak-

sitlendirme istemiştir. 22 Nisan 1933’te imzalanan antlaşma ile borçların ödenme-
si konusunda ek taksitlendirme yapılması karara bağlanmıştır.
2. Lozan Konferansı’nda Osmanlı borçları-
✎ Türkiye’nin üzerine düşen borcu ödemesi 1954 yılına kadar devam etmiştir. nın ödenmesi ile ilgili olarak Türk heyeti,
I. frank,
II. sterlin,
c) Adana-Mersin Demiryolu Anlaşmazlığı III. dolar

✎ Adana-Mersin demiryolu bir Fransız şirketi tarafından idare ediliyordu. Türkiye bu para birimlerinden hangisi ya da hangile-
rini önermiştir?
demiryolunu bağımsızlığa aykırı olduğu düşüncesiyle satın almak istemiş, bu da
Türk-Fransız ilişkilerinde soruna yol açmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
✎ Türkiye, kapitülasyonların izlerini silmek ve ekonomik anlamda bağımsızlığı sağla-
mak için bu demiryolunu 1929’da yapılan bir antlaşma ile satın almış ve böylece
sorun kökten çözülmüştür.

3. Lozan Antlaşması’ndan sonra Türkiye ile

İngiltere arasında Irak sınırını belirlemek
2) İNGİLTERE İLE YAŞANAN SORUNLAR amacıyla toplanan konferans aşağıdaki-
lerden hangisidir?
❆ Musul (Irak Sınırı) Sorunu A) San Remo B) Paris C) Haliç

✎ Bu sorun Türkiye ile İngiltere arasında yaşanan ve Lozan Antlaşması’nda çözümle- D) Londra E) Tersane
nemeyen tek sorundu. Bu meselenin iki devlet arasında çözülmesi 9 ay sonraya bı-
rakılmıştı.
✎ İngiliz ve Türk heyetleri 1924’te İstanbul’da toplanan Haliç Konferansı’nda konu ile
4. İngiltere Musul konusunda kârlı çıkmak
ilgili görüşmelere başlamış, ancak İngiltere’nin “Hakkâri Vilâyeti”nin Irak sınırları ve Türkiye’nin olası askerî müdahalesini
içinde olduğunu ileri sürmesi üzerine konferanstan herhangi bir sonuç çıkmamıştır. önlemek amacıyla,

✎ Haliç Konferansı’nın sonuçsuz kalması üzerine, sorun Milletler Cemiyeti’ne taşın- I. Menemen,
mıştır. Milletler Cemiyeti’ne bağlı La Haye Adalet Divanı’ndaki görüşmeler devam II. Şeyh Sait,
ederken, Milletler Cemiyeti’nin bölgeye gönderdiği bir komisyon “Irak Sınırı” ile il- III. Nasturî
gili tespitini yapmış ve hazırladığı Brüksel Hattı Raporu’nda “Musul”un Irak sınırla- ayaklanmalarından hangilerini destekle-
rı içinde olduğunu belirtmiştir. miştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Bu süreçte İngiltere, Musul konusunda kârlı çıkabilmek ve Türkiye’nin olası askerî
harekâtını engelleyebilmek için 1924’te Hakkâri’de çıkan Nasturî İsyanı ile 1925’te D) I ve III E) II ve III
Diyarbakır’da başlayan Şeyh Sait Ayaklanması’nı desteklemiştir.
✎ Şeyh Sait Ayaklanması, Nasturî İsyanı ve içteki yeni yapılanma Türkiye’nin hareket
alanını sınırlayınca Misâk-ı Millî’den taviz sayılabilecek bir adım atılmış ve Türkiye,
İngiltere ve Irak Hükûmeti arasında, 5 Haziran 1926 tarihinde Ankara Antlaşması 5. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin im-
zalanması ile, Misâk-ı Millî sınırları içinde
imzalanmıştır.
olmasına rağmen “Musul” Irak’a bırakıl-
mıştır?
✎ 1926 Ankara Antlaşması’na göre;
A) Ankara B) Batum C) Kars
 Türkiye-Irak sınırı 29 Ekim 1924 tarihli Brüksel Hattı’na göre belirlenecek.
D) Moskova E) Gümrü
 Musul ve Kerkük Irak’a verilecek, Hakkâri ise Türkiye’de kalacak.
 Irak, petrol gelirlerinin % 10’nu 25 yıl süre ile Türkiye’ye verecek. (Türkiye 1929
Dünya Ekonomik Buhranı nedeniyle bu hissesini 500.000 sterline terk etmiştir.) 1-B 2-A 3-C 4-E 5-A

~ 298 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

 1926 Ankara Antlaşması ile Türkiye-Irak sınırı, Musul Misâk-ı Millî sınırları dışında ka-
lacak şekilde son şeklini almıştır. Irak Sınırı, Atatürk Dönemi’nde (1919-1938) kesinle-
şen son sınır olmuştur. Bu olay, Türk-İngiliz ilişkilerinin gelişimini olumsuz etkilemiştir. 1. Yunan Başkanı Venizelos’un 1930’da da-
vetli olarak Türkiye’yi ziyaretine karşılık,
Ekim 1931’de Türkiye Cumhuriyeti adına
 Dış politikada yalnız kalan Türkiye Sovyet Rusya ile yakınlaşmış ve 17 Aralık 1925’te Yunanistan’a iade-i ziyaret yapan devlet
adamı aşağıdakilerden hangisidir?
Türk-Sovyet Tarafsızlık ve Saldırmazlık Antlaşması imzalanmıştır.
A) Celâl Bayar
B) İsmet İnönü
C) Ali Fethi Okyar
3) YUNANİSTAN İLE YAŞANAN SORUNLAR D) Mustafa Kemal
E) Yusuf Kemal Tengirşek
a) Nüfus Mübadelesi (Değişimi/Etabli) Sorunu
✎ Bu sorun Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan bir sorundur.
✎ Lozan Antlaşması’na göre; Türkiye’deki Rumlarla, Yunanistan’daki Türkler karşılıklı
2. Atatürk Dönemi Türk dış politikasında;
olarak yer değiştirecekti. (Batı Trakya’daki Türkler ile İstanbul’daki Rumlar hariç)
Fakat Yunanistan, İstanbul’daki Rumları mübadele kapsamı dışında tutmak ve İs- I. yabancı okullar,
tanbul’da daha fazla Rum bırakmak isteyince Etabli Anlaşmazlığı ortaya çıkmıştır. II. nüfus mübadelesi (etabli),
III. patrikhane
✎ Konu Milletler Cemiyeti’ne bağlı La Haye Adalet Divanı’na taşınmış, ancak sorun
konularından hangileri Yunanistan’la ya-
burada kesin olarak bir çözüme kavuşturulamamıştır. şanan sorunlar arasında yer alır?
✎ Tarafların, karşılıklı olarak birbirlerinin mallarına el koyması sonucu savaşın eşiğine A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
gelmesi üzerine, her iki taraf da bunun sıkıntılarını düşünerek anlaşma yoluna git-
D) I ve II E) II ve III
miş ve ilk olarak 1926 Atina Antlaşması ile sorunun bir kısmı çözümlenmiştir.
✎ Yunan Başbakanı Venizelos, olası bir savaşın Yunanistan’a getireceği sıkıntıları dü-
şünerek tutumunu yumuşatmış ve 10 Haziran 1930’da Ankara’da iki ülke arasında
Ahali Mübadelesi Antlaşması imzalanmıştır. 3. Türk-Yunan ilişkilerinde;
✎ Bu antlaşma ile mübadele sorunu çözülmüş, sonrasında Venizelos’un Türkiye’ye I. Kıbrıs,
yaptığı ziyaretle bu dostluk ilişkileri daha da pekişmiştir. Nitekim Venizelos’un da- II. Kardak krizi,
vetli olarak Türkiye’yi ziyaretine karşılık, Başbakan İsmet İnönü de Ekim 1931’de III. Nüfus Mübadelesi (Etabli)
Türkiye Cumhuriyeti adına Yunanistan’a iade-i ziyaret gerçekleştirmiştir. sorunlarından hangileri Atatürk Dönemi-
✎ Nitekim bu dostluk, Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye olmasında etkili olmuş, nde çözüme kavuşmuştur?
9 Şubat 1934’te de Balkan Antantı’nın imzalanmasına ortam hazırlamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

b) Fener Rum Patrikhanesi Sorunu

✎ Lozan Barış Konferansı’ndan sonra Türkiye ile Yunanistan arasında çıkan sorunlar-
4. 1930 yılından itibaren Türkiye ile Yuna-
dan biri de Patrikhane ile ilgili sorundur. Türkiye, 1924 yılında Başpapazlığa Arap- nistan’ın yakınlaşmaya başlamasında;
oğlu Konstantin’in tayin edilmesinden rahatsız olmuş ve Arapoğlu Konstantin’in
mübadeleye tâbi olduğunu belirtmiştir. I. Sadâbad Paktı’nın imzalanması,
II. İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politika
✎ Yunanistan’ın duruma itirazı üzerine Muhtelit Mübadele Komisyonu sorunu gö- izlemeleri,
rüşmüş ve Konstantin’in mübadeleye tabi olduğuna karar vermiştir. Bunun üzerine
III. Mübadele sorununun çözümlenmesi
Yunanistan konuyu Milletler Cemiyeti ve La Haye Adalet Divanı’na götürmek iste-
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
miş, ancak Türkiye bu organların bu konuda yetkisiz olduğunu ileri sürmüştür. ğu savunulamaz?
✎ Sorun, Konstantin’in 19 Mayıs 1925’te görevden çekilmesiyle çözüme kavuşmuş ve A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yerine Vasil Georgiades seçilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III
✎ Türk-Yunan ilişkileri aksamadan ve bozulmadan 1954 yılına kadar sürmüştür. Nite-
kim Yunan Başbakanı Venizelos, 1934 yılında Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday
göstermiştir. Ancak ödül İngiliz Bakan Handersen’e verilmiştir.
5. Atatürk, 1934 yılı “Nobel Barış Ödülü”ne
aşağıdaki ülkelerden hangisinin başba-
 Atatürk günümüzde de dünyanın en saygın devlet adamlarından birisi olarak kabul kanı tarafından aday gösterilmiştir?
edilmektedir. 27 Kasım 1978’de Birleşmiş Milletler’e bağlı UNESCO (Dünya Eğitim, A) Almanya B) İtalya C) Fransa
Bilim ve Kültür Örgütü) tarafından doğumunun 100. yılının tüm dünya ülkeleri tara-
D) Yunanistan E) İngiltere
fından kutlanması kararlaştırılmıştır.

✎ Türk-Yunan ilişkileri 1954’te Kıbrıs Sorunu’nun ortaya çıkması ile bozulmuştur. 1-B 2-E 3-C 4-A 5-D

~ 299 ~
“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem” KPSS / Tarihin Pusulası

 DİKKAT!
Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan;
⁂ Kardak Kayalıkları Sorunu 1. Dış politikada Yunanistan’la yaşanan;
⁂ Kara sularının 6 milden 12 mile çıkarılması I. Kardak Kayalıkları,
⁂ Kıta Sahanlığı Sorunu II. Nüfus Mübadelesi (Etabli),
⁂ Ege Adaları Sorunu III. Fener Rum Patrikhanesi,
⁂ Balkan Azınlıkları Sorunu IV. Kara sularının 6 milden 12 mile
⁂ Kıbrıs Sorunu ve Ege Hava Sahası (Fır Hattı) Sorunu çıkarılması
gibi sorunlar, Atatürk döneminde ortaya çıkan gelişmeler değildir. sorunlarından hangileri Atatürk döne-
minde yaşanmıştır?

A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III

4) TÜRKİYE-İTALYA İLİŞKİLERİ D) II ve IV E) I, II ve IV
✎ İki ülke arasında 1928’de Tarafsızlık ve Uzlaşma Antlaşması imzalamıştır. Ancak
İtalya’da Faşizmin egemen olması ve İtalya’nın yayılmacı bir politika izlemesi Türk-
İtalyan ilişkilerini zayıflatmıştır.

2. Türk-İtalyan ilişkilerinin 1930’lu yıllardan

5) TÜRKİYE-SSCB İLİŞKİLERİ itibaren zayıflamasında;
I. İtalya’da faşizmin egemen olması,
✎ 1923-1930 arası dönemde en sorunsuz ilişkiler Sovyet Rusya ile yaşanmıştır. II. İtalya’nın yayılmacı politika izlemesi,
✎ Musul sorunu Türkiye ile İngiltere’yi karşı karşıya getirmiş, Türkiye ile SSCB’yi ise III. Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üye
birbirine yakınlaştırmıştır. Bu yakınlaşma sonucunda 17 Aralık 1925’te Türk-Sovyet olması
Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması imzalanmıştır. gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulabilir?
✎ 3 yıl süre için imzalanan bu antlaşma ile taraflar birbirlerine saldırmayacak, taraf-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
lardan birine yöneltilen bir askerî harekât halinde diğer devlet tarafsız kalacaktı.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ 1923-1930 yılları arasında Türk-Sovyet ilişkileri dostane bir şekilde devam etmekle
birlikte Sovyetler Birliği bu tarihten sonra Türkiye’nin dayandığı tek büyük devlet
olmaktan yavaş yavaş çıkmaya başlamıştır.

3. Mayıs 1928’de iki ülke arasındaki dostluk

6) DOĞULU DEVLETLERLE İLİŞKİLER ilişkilerini pekiştirmek için Türkiye’ye ilk
resmî ziyareti gerçekleştiren devlet ada-
✎ 2 Mayıs 1928’de Ankara’da Türkiye ile Afganistan arasında Türk-Afgan Dostluk ve mı aşağıdakilerden hangisidir?
İşbirliği Antlaşması imzalanmıştır.
A) Şah Rıza Pehlevî
✎ Afganistan’la dostluk ilişkilerinin pekişmesi amacıyla Afgan Kralı Amanullah Han ve
B) Amanullah Han
eşi 1928’de Türkiye’ye resmî bir ziyarette bulunmuştur.
C) Kral Faysal
D) Venizelos
 Türkiye’ye ve Ankara’ya ilk resmî ziyareti gerçekleştiren yabancı devlet adamı Afgan
Kralı Amanullah Han’dır. E) Dwight David Eisenhower

✎ Türk-İran arasında ise, sınır uyuşmazlıklarını halletmek ve dostluğu pekiştirmek için

22 Nisan 1926’da Türk-İran Güvenlik ve Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.

4. 2 Ağustos 1926’da Türk ve Fransız gemi-

7) 1923-1930 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR lerinin Ege Denizi’nde çarpışmaları so-
nucu iki ülke arasında sorun olarak orta-
a) Bozkurt-Lotus Olayı (2 Ağustos 1926) ya çıkan ve La Haye Adalet Divanı’nda
Türkiye’nin lehine sonuçlanan gelişme
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Bu olay Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir gerginliktir.
A) Menemen Olayı
✎ Gerginliğe yol açan gelişme, Türk gemisi “Bozkurt” ile Fransız gemisi “Lotus”un 2
Ağustos 1926 tarihinde Ege Denizi’nde çarpışmaları sonucunda, Bozkurt gemisinin B) Bursa Olayı
batması ve 8 Türk mürettebatın hayatını kaybetmesidir. C) Vagon-Lits Olayı

✎ Milletler Cemiyeti’ne bağlı La Haye Adalet Divanı’na taşınan bu konu hakkında, 7 D) Razgrad Olayı
Eylül 1927’de Türkiye lehine karar çıkmış ve Fransa haksız bulunmuştur. E) Bozkurt-Lotus Olayı

 Bozkurt-Lotus Olayı’nda La Haye Adalet Divanı’nın Türkiye lehinde karar almasında,

1 Temmuz 1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu’nun da etkisi vardır.
1-C 2-C 3-B 4-E

~ 300 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

8) BARIŞA KATKI AMAÇLI BAZI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER

a) Küçük Antant (1921) 1. I. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’nın
oluşturduğu tehdide karşı, Fransa’nın
✎ Almanya’nın oluşturduğu tehdide karşı Fransa’nın öncülüğünde Yugoslavya, Yuna- öncülüğünde Çekoslovakya, Yunanistan,
nistan, Çekoslovakya, Belçika, Polonya ve Romanya arasında imzalanmıştır. Yugoslavya, Belçika, Polonya ve Roman-
ya arasında 1921’de imzalanan antlaşma,
✎ Türkiye bu pakta üye değildir. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Litvinov Protokolü
B) Locarno Antlaşması
b) Locarno Antlaşması (1925) C) Briand-Kellog Paktı
✎ 5-16 Ekim 1925 tarihleri arasında, İsviçre’nin Locarno kentinde İngiltere, Fransa, D) Küçük Antant
Almanya, İtalya, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya arasında müzakere edilmiş, 1 E) Akdeniz Paktı
Aralık 1925’te de Londra’da imzalanmıştır.
✎ Anlaşmazlıkların Milletler Cemiyeti aracılığı ile çözülmesini öngören bu antlaşma-
da Türkiye yer almamıştır.

2. 27 Ağustos 1928’de ABD ve Fransa Dış-

c) Briand-Kellog Paktı (1928) işleri Bakanlarının öncülüğünde imzala-
nan ve savaşın siyaset aracı olarak kul-
✎ 27 Ağustos 1928 tarihinde ABD Dışişleri Bakanı Frank B. Kellog ile Fransa Dışişleri lanılmaması, bunun yerine barışçı politi-
kaların esas alınması ilkesine dayanan
Bakanı Aristide Briand öncülüğünde imzalanan ve “savaşın siyaset aracı olarak antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
kullanılmasından vazgeçilmesi ve barışçı politikaların esas alınması” ilkesine daya-
nan bir antlaşmadır. A) Briand-Kellog Paktı
B) Locarno Antlaşması
✎ 1929’da yürürlüğe giren bu pakta, barışçı tavrının bir gereği olarak Türkiye de üye
C) Litvinov Protokolü
olmuştur.
D) Bağdat Paktı
E) Nyon Konferansı
d) Litvinov Protokolü (1929)
✎ 9 Şubat 1929 tarihinde Sovyet Rusya’nın hazırladığı ve “uluslararası sorunların çö-
zümünde barışçı politikaların esas alınması ve silahsızlanmanın sağlanması” gibi
ilkelere dayanan özel bir protokoldür.
3.
✎ Türkiye, barışa katkı sağlamak için hazırlanan bu protokolü 1929’da onaylamıştır. I. Litvinov Protokolü,
II. Briand-Kellog Paktı,
 Ayrıca Türkiye, barışa katkı sağlamak amacıyla 1928 yılında Cenevre Silahsızlanma III. Locarno Antlaşması
Konferansı’na da katılmıştır. Türkiye, yukarıdaki uluslararası örgüt-
lenmelerden hangilerine katılmamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

1923-1930 ARASI DÖNEMDE TÜRKİYE’NİN D) I ve III E) II ve III

KATILDIĞI ULUSLARARASI ÖRGÜTLENMELER

❆ 1928’de Cenevre Silahsızlanma Konferansı’na

❆ 1929’da Briand-Kellog Paktı’na
❆ 1929’da Litvinov Protokolü’ne
B) 1930-1939 ARASI DÖNEM TÜRK DIŞ POLİTİKASI
katılmıştır. 4. 1930-1939 yılları arasında Türk dış politi-
kasının başlıca faaliyet alanını aşağıdaki-
lerden hangisi oluşturmuştur?
A) Musul sorununu çözmek
B) Lozan’dan kalan sorunları gidermek
C) SSCB ile ilişkileri geliştirmek
D) Mübadele (Etabli) sorununu çözmek

✎ 1930-1939 yılları arasındaki Türk dış politikasının başlıca faaliyet alanı ise, Almanya E) Almanya ve İtalya’nın yayılmacı politi-
ve İtalya’nın yayılmacı politikalarına karşı tedbir alınması ve dünya barışına katkı kalarına karşı tedbir almak
sağlanması ile ilgilidir.
✎ Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası’nda, 1930-1939 yılları arasında gelişen başlıca
olaylar şunlardır: 1-D 2-A 3-C 4-E

~ 301 ~
“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem” KPSS / Tarihin Pusulası

1) TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE ÜYELİĞİ (18 TEMMUZ 1932)

✎ Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam), I. Dünya Savaşı’ndan sonra dünya barışının 1. Türkiye’nin, 18 Temmuz 1932’de üye ol-
devamını sağlamak ve uluslararası anlaşmazlıkları çözmek amacıyla kurulmuştu. duğu Milletler Cemiyeti’ndeki ilk temsil-
cisi aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Bu döneme kadar dünya barışı için bazı örgütlere katılan Türkiye’nin de bu uluslar-
A) Refik Saydam
arası teşkilâta katılması gündeme geldiğinde, Mustafa Kemal bunun Türkiye’nin
başvurusuyla değil, ancak Milletler Cemiyeti’nin daveti ile olabileceğini belirterek B) Bekir Sami Bey
bu konuda da dik bir duruş sergilemiştir. C) Cemal Hüsnü Taray
D) Abdurrahman Melek
✎ 6 Temmuz 1932 tarihinde İspanya’nın teklifi ve Yunanistan’ın desteği ile Milletler
Cemiyeti tarafından davet edilen Türkiye, 18 Temmuz 1932’de bu cemiyete üye E) Yusuf Kemal Tengirşek
olmuştur.

 Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ndeki ilk temsilcisi Cemal Hüsnü Taray’dır. 2. Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne üye ol-
masında;
I. barışçı politikalar izleme,
✎ Türkiye’nin, gerek barış sürecine katkı yapmak gerekse kendi güvenliğini sağlamak
II. komşu ya da komşu olmayan devletler-
amacıyla Milletler Cemiyeti’ne üye olması, dış politikada “Boğazlar Meselesi”nin le yakınlaşma,
de Türkiye lehinde çözülmesinde etkili olmuştur.
III. uluslararası politikada savaş karşıtı
yaklaşımlar benimseme
 Milletler Cemiyeti, Türkiye Cumhuriyeti’nin üye olduğu ilk uluslararası örgüttür. durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

2) BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934)

✎ II. Dünya Savaşı öncesinde, İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politika izlemeleri ve
3. 9 Şubat 1934 tarihinde, Balkan Antantı’nı
silahlanmaya hız vermeleri üzerine, Balkan devletlerinin sınırlarını güvence altına Türkiye adına imzalayan dönemin Dışiş-
almak için oluşturdukları topluluktur. leri Bakanı aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Balkan Antantı’nın imzalanmasına, Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan Nüfus A) Tevfik Rüştü Aras
Mübadelesi sorununun 1930’da çözülmesi zemin hazırlamıştır. B) Mehmet Fuat Köprülü
C) Yusuf Kemal Tengirşek
✎ Balkan Antantı; Türkiye (Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras), Yunanistan, Yugos-
lavya ve Romanya arasında imzalanmıştır. Bunu şu şekilde kodlamak mümkündür: D) Tayfur Sökmen
E) Bekir Sâmi Bey

T a Y Y a R
Ü U U O 4. 9 Şubat 1934 tarihli Balkan Antantı’nda,
aşağıdaki devletlerden hangisinin imzası
R N G M
yoktur?
K A O A
İ N S N A) Türkiye B) Bulgaristan
Balkan Antantı’nda devletlerinin imzası vadır.
Y İ L Y C) Romanya D) Yunanistan
E S A A E) Yugoslavya
T V
A Y
N A
5. Arnavutluk’un Balkan Antantı’nda yer al-
mamasında;
✎ Balkan Antantı’na Bulgaristan ve Arnavutluk katılmamıştır. Çünkü;
I. İtalya’nın etkisinde kalması,
⁂ Bulgaristan Ege Denizi’ne inmek ve Romanya’dan Dobruca’yı almak istiyordu. II. Ege Denizi’ne inmek istemesi,
⁂ Arnavutluk ise İtalya’nın etkisinde kalmıştı ve İtalya’dan çekiniyordu. III. Romanya’dan Dobruca’yı almak
istemesi
✎ 9 Şubat 1934’te Atina’da gerçekleştirilen bu uzlaşmaya göre; bu ülkeler birbirleri-
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
nin sınırlarını koruyacak aralarında gizli antlaşma yapmayacaklar ve birbirlerinin savunulamaz?
varlığına saygı göstereceklerdi.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

 Türkiye, Balkan Antantı ile “Batı Sınırını” güvence altına almıştır. D) II ve III E) I, II ve III

✎ Ancak Balkan Antantı, II. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla geçerliliğini yitirmiştir. 1-C 2-E 3-A 4-B 5-D

~ 302 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

3) MONTRÖ (MONTREUX) BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ (20 TEMMUZ 1936)

✎ Boğazların yönetimi Lozan Antlaşması’na göre Türklerin başkanlığındaki bir komis- 1. II. Dünya Savaşı öncesinde;
yona bırakılmıştı. Boğazlar meselesi, Lozan’da Misâk-ı Milli’ye uygun olarak çözül-
I. Almanya,
müş olsa da, uluslararası bir Boğazlar Komisyonu’nun varlığı Türkiye’nin Boğazlar
II. İtalya,
üzerindeki egemenliğini zedelemekteydi.
III. Fransa
✎ Ayrıca dünya barışını tehdit eden yayılmacı politikalar (Örn: İtalya’nın Habeşistan’a
devletlerinden hangilerinin yayılmacı po-
saldırması, Almanya’nın Ren Bölgesi’ne asker sevk etmesi ve Japonya’nın Mançur- litikası, Türkiye’nin “Boğazlar Sorunu”nu
ya’ya saldırması gibi) ve aşırı silahlanma Türkiye’yi oldukça rahatsız etmiştir. gündeme getirmesine yol açmıştır?

✎ Yaşanan bu gelişmeler üzerine Türkiye, Boğazlarda güvenliği sağlamak amacıyla 17 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Nisan 1935’te Milletler Cemiyeti’ne başvurmuş ve Boğazlarda asker bulundurma D) II ve III E) I, II ve III
hakkı istemiştir.
✎ Özellikle Sovyet Rusya ve İngiltere bu dönemde Türkiye’nin Boğazlarla ilgili düşün-
celerine destek vermiştir. 2. Türkiye, 17 Nisan 1935'te Milletler Cemiye-
ti'ne başvurarak Boğazlarda asker bulun-
✎ Türkiye’nin Boğazlar konusundaki bu isteklerinin başlıca sebepleri şunlardır; durma hakkı istemiştir.
Aşağıda verilen durumlardan hangisinin,
❆ Boğazların silahsız olması (ulusal güvenliğin tehlike altına girmesi) Türkiye’nin bu talebini haklı kılacak nite-
❆ Milletler Cemiyeti’nin, güvenlik konusunda verdiği garantinin yetersiz olması likte bir gelişme olduğu savunulamaz?
❆ İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politikaları A) Balkan Antantı'nın imzalanması
B) Silahlanma yarışının hızlanması
✎ Türkiye’nin bu isteği karşısında, Türkiye, İngiltere, Fransa, SSCB, İtalya (2 yıl sonra),
C) Japonya'nın yayılmacı politikaları
Japonya, Yunanistan, Romanya, Belçika, Portekiz, Bulgaristan ve Yugoslavya’nın
katılımlarıyla, 22 Haziran 1936’da İsviçre’nin Montreux kentinde bir konferans dü- D) Almanya'nın, askerden arındırılmış Ren
Bölgesi'ni silahlandırması
zenlenmiş ve 20 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır.
E) İtalya'nın Habeşistan'a saldırması
✎ Yapılan bu sözleşmeye göre;

❆ Boğazlar Komisyonu kaldırılarak Boğazların yönetimi tamamen Türkiye’ye 3. II. Dünya Savaşı öncesinde Türkiye’nin
verilecektir. boğazlarla ilgili düşüncelerine;
❆ Boğazlar kesin olarak Türk egemenliği altında olacaktır. I. SSCB,
❆ Türkiye Boğazların her iki tarafını silahlandırabilecektir. II. İngiltere,
III. Almanya
❆ Barış zamanında ticaret gemileri rahatça geçebilecektir.
devletlerinden hangilerinin destek verdi-
❆ Savaş zamanında boğazlar kapatılacak ve savaş gemilerinin geçişi belli ği savunulabilir?
şartlara göre olacaktır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

✎ Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi ile millî hâkimiyeti sınırlandıran engel-

lerden biri daha ortadan kaldırılmış, bir anlamda bağımsızlık düşüncesi gelişmiştir.
4. Atatürk’ün, “Tarihte birçok defa tartışma ve
✎ Atatürk, Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile ilgili olarak; “Tarihte birçok defa tartışma ihtiras sebebi olan Boğazlar, artık tam anla-
ve ihtiras sebebi olan Boğazlar, artık tam anlamı ile Türk egemenliği altında, yalnız mı ile Türk egemenliği altında, yalnız ticaret
ticaret ve dostluk ilişkilerinin ulaşım yolu hâline gelmiştir.” demiştir. ve dostluk ilişkilerinin ulaşım yolu hâline
gelmiştir.” dediği gelişme, aşağıdaki ant-
✎ Bu sözleşme sonrasında Rusya ile ilişkiler bozulurken, İngiltere ile ilişkilerde yakın- laşmalardan hangisiyle gerçekleşmiştir?
laşma olmuştur. A) Mudanya B) Lozan C) Ankara
D) Montrö E) Moskova
 Boğazlar sorunu Montrö (Montreux) Boğazlar Sözleşmesi ile Misâk-ı Millî’ye uygun
olarak çözümlenmiştir.

5. 1936’da İngiltere ve Fransa arasında im-

zalanan ve daha sonra katılan devletle-
rin İtalya’nın Akdeniz’deki tehdidi karşı-
4) AKDENİZ PAKTI (1936) sında askerî yardımlaşmasını öngören
antlaşma, aşağıdakilerden hangisidir?
✎ İtalya’nın Akdeniz’de oluşturduğu tehdit karşısında, ilk olarak İngiltere ve Fransa
A) Akdeniz Paktı
arasında Ocak 1936’da imzalanan sözleşmedir. Daha sonra pakta Türkiye, Yunanis-
tan ve Yugoslavya da katılmıştır. B) Locarno Antlaşması
C) Briand-Kellog Paktı
✎ Akdeniz Paktı, İtalya’nın herhangi bir tehdit ya da saldırısına karşı bu devletlerin D) Küçük Antant
askerî yardımlaşmasını öngörmüştür. E) Sadâbad Paktı
✎ Akdeniz Paktı, Türk-İngiliz ilişkilerinde de bir dönüm noktası olmuş, iki ülke arasın-
da yakınlaşmayı sağlamıştır. 1-C 2-A 3-C 4-D 5-A

~ 303 ~
“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem” KPSS / Tarihin Pusulası

5) SADÂBAD PAKTI (8 TEMMUZ 1937)

✎ İtalya’nın 1935’te Habeşistan’a saldırması ve Asya ile Afrika üzerindeki yayılmacı 1. 8 Temmuz 1937 tarihinde imzalanan ve
politikası Doğu Akdeniz’de güvenliği tehlikeye düşürmüştür. bir anlamda Ortadoğu’da ilk dayanışma
antlaşması olarak kabul edilen Sadâbad
✎ Bu gelişme üzerine, 8 Temmuz 1937’de Tahran’daki Sadâbad Sarayı’nda Türkiye, Paktı aşağıdaki şehirlerin hangisinde im-
İran, Irak ve Afganistan arasında Sadâbad Paktı imzalanmıştır. zalanmıştır?

✎ 5 yıl süresi olan bu paktın imzalanması ile bir anlamda Ortadoğu’da ilk dayanışma A) İstanbul B) Şam C) Kahire
antlaşması yapılmıştır. D) Tahran E) Bağdat

✎ Bu pakt ile dört devlet; dostluk ilişkilerini devam ettireceklerini, Milletler Cemiyeti
ile Kellog Paktı’na bağlı kalacaklarını, birbirlerinin iç işlerine karışmayacaklarını ve
birbirlerine karşı saldırıda bulunmayacaklarını taahhüt etmişlerdir.
2. Sadâbad Paktı’nda aşağıdaki devletler-
 Suriye, Türkiye ile arasındaki “Hatay Sorunu” ve Irak ile yaşadığı sınır sorunları nede- den hangisinin imzası yoktur?
niyle bu pakta katılmamıştır. A) Türkiye B) İran C) Suriye
D) Irak E) Afganistan

 Türkiye, Sadâbad Paktı ile “Doğu Sınırını” güvence altına almıştır.

✎ Sadâbad Paktı, “Şattü’l-Arap” sorunundan kaynaklanan 1980 İran-Irak Savaşı’nın

ortaya çıkmasıyla geçerliliğini yitirmiştir. 3. Atatürk’ün “Topraklarımızda gözü olan İtal-
ya’ya karşı kuvvetli devletlerin yanında ol-
mak menfaatimiz icabıdır.” sözü doğrultu-
sunda Türkiye’nin de içinde yer aldığı;
İngiltere, Bulgaristan, Mısır, Fransa, Yu-
6) NYON KONFERANSI VE PAKTI (14 EYLÜL 1937) nanistan, Romanya, SSCB ve Yugoslav-
ya arasında 14 Eylül 1937’de imzalanan
✎ Akdeniz’de bir emniyet paktı anlaşması yapmak üzere İngiltere, Bulgaristan, Mısır, antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
Fransa, Yunanistan, Romanya, Türkiye, SSCB ve Yugoslavya arasında, İsviçre’nin A) Briand-Kellog Paktı
Nyon ilçesinde 14 Eylül 1937’de bir antlaşma imzalanmıştır. B) Locarno Antlaşması
✎ Hazırlanan pakt, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras tarafından hükûmete gönderil- C) Litvinov Protokolü
miş ve Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından da benimsenerek kabul D) Akdeniz Paktı
edilmiştir. Atatürk bu konuda; “Topraklarımızda gözü olan İtalya’ya karşı kuvvetli E) Nyon Antlaşması
devletlerin yanında olmak menfaatimiz icabıdır.” demiştir.
✎ Türkiye konferansta, İtalya’nın Akdeniz’deki saldırgan politikalarına karşı İngiltere
ile birlikte hareket etme kararı almıştır.
4. Atatürk’ün 1924’te Adana’ya yaptığı gezi
sırasında söylediği “Kırk asırlık Türk yurdu
düşman elinde esir kalamaz” sözüyle kas-
7) HATAY (SANCAK) SORUNU’NUN ÇÖZÜMLENMESİ VE HATAY’IN tettiği yer aşağıdakilerden hangisidir?
ANA VATANA KATILMASI (29 HAZİRAN 1939) A) İskenderun B) Musul C) İstanbul
✎ Sakarya Savaşı sonrası Fransa ile yapılan 1921 Ankara Antlaşması ile Hatay, Fransız D) Batum E) On İki Ada
himayesinde Suriye’ye bağlı özerk (iç işlerinde serbest) bir yönetime kavuşmuştu.
✎ Ancak özellikle Mustafa Kemal Atatürk, bu durumu hiçbir şekilde kabullenememiş-
tir. Nitekim Atatürk, 1924’te Adana’ya yaptığı gezi sırasında “Kırk asırlık Türk yurdu
düşman elinde esir kalamaz” sözüyle, Misâk-ı Millî doğrultusunda Hatay ve İsken- 5. 1938’de Almanya, Avusturya’yı topraklarına
derun’un Türkiye’ye ait olduğunu ifade etmiştir. katmış, bu gelişme karşısında Fransa Tür-
kiye’nin güçlü durumda olmasını istemiştir.
✎ 9 Eylül 1936’da Fransa ile Suriye arasında imzalanan antlaşma ile Suriye bağımsız-
Fransa’nın politikasında görülen bu de-
lığına kavuşmuş ve Hatay (Sancak) Sorunu tekrar gündeme gelmiştir. Nitekim bu ğişikliğin, Türk devletinin aşağıdaki ko-
antlaşma ile Hatay ve İskenderun (Sancak) Suriye Hükûmeti’ne bırakılmıştır. nulardan hangisinde sonuç almasını ko-
laylaştırdığı savunulabilir?
✎ Türkiye ve Sancak’ta yaşayan Türkler bu gelişmeden son derece rahatsız olmuş ve
Türk Hükûmeti 9 Ekim 1936’da Fransa’ya verdiği nota ile bu durumu protesto et- A) Montrö Antlaşması
miş ve bölge halkının geleceğini kendisinin belirlemesi gerektiğini belirtmiştir. B) Hatay Sorunu

✎ Türkiye’nin ısrarı üzerine, sorunun çözümü için Milletler Cemiyeti’ne taşınmasına C) Nüfus Mübadelesi
karar verilmiş ve sorun 14-16 Aralık 1936 tarihleri arasında görüşülmüştür. D) Milletler Cemiyeti’ne üyelik

✎ Milletler Cemiyeti, sorunun çözümüne yönelik İsveç Temsilcisi Sandler’i bölgede E) Musul Sorunu
inceleme yapması ve konuyla ilgili bir rapor hazırlaması için raportör olarak görev-
lendirmiştir. 1-D 2-C 3-E 4-A 5-B

~ 304 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

❆ Sandler Raporu
Sandler Raporu’nda; Hatay ve çevresinde Türk nüfusun çoğunlukta olduğu
1. Türk dış politikasında “Sancak Sorunu”
belirtilmiş ve Sancak Sorunu ile ilgili bir komisyonun kurulması önerilmiştir. olarak da bilinen Hatay Sorunu, aşağıda-
Bu doğrultuda Hatay’da özel bir statünün kurulması ve Sancak’ın ayrı bir ki devletlerden hangisiyle yaşanan bir
varlık olarak sayılması da teklif edilmiştir. sorundur?
A) İngiltere B) Fransa
C) İtalya D) Yunanistan
✎ Sandler Raporu doğrultusunda, Milletler Cemiyeti bir komisyon oluşturarak statü-
E) Almanya
nün ve anayasanın hazırlanmasını sağlamıştır. Böylece Hatay, 2 Eylül 1938’de ayrı
varlık statüsü kazanarak bağımsız bir devlet olmuştur.
✎ Yapılan seçimler sonucunda 40 milletvekilliğinden 22’sini Türkler kazanmıştır. Tüm
milletvekilleri mecliste Türkçe yemin ederek göreve başlamışlar, Sancak’a Türkçe
2. Milletler Cemiyeti’nin bölgeye raportör
adıyla “Hatay Devleti” adı verilmiştir. olarak gönderdiği İsveç temsilcisi Sand-
ler’in hazırladığı raporun, aşağıdaki so-
✎ 2 Eylül 1938’de Hatay Cumhuriyeti’nin;
runlardan hangisinin çözümünde etkili
olduğu söylenebilir?
A) Boğazlar B) Musul
İlk Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen
C) Kapitülasyonlar D) Hatay
E) Osmanlı Borçları
İlk Başbakanı Abdurrahman Melek olmuştur.

İlk Meclis Başkanı Abdülgani Türkmen

3. 2 Eylül 1938’de ayrı bir varlık statüsü ka-
zanarak bağımsız bir devlet olan Hatay
Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı aşa-
✎ Bu gelişmeden bir süre sonra, Hatay Parlamentosu Türkiye’ye katılmak için karar ğıdakilerden hangisidir?
almış ve 29 Haziran 1939’da Hatay Türkiye’ye katılmıştır. Böylece; A) Tayfur Sökmen
☸ Hatay’ın ana vatana katılmasıyla en son Suriye sınırı çizilmiştir. B) Abdurrahman Melek
☸ Misâk-ı Millî’den verilen tavizlerden birisi daha telâfi edilmiştir. Böylece güney C) Cemal Hüsnü Taray
sınırımız Misâk-ı Millî’ye uygun bir şekilde çizilmiştir. D) Abdülgani Türkmen

☸ Misâk-ı Millî kararları doğrultusunda sınırlarımıza katılan son toprak parçası da E) Abdülhalik Renda
Hatay olmuştur.
✎ Hatay’ın bağımsızlığını elde etmesi Atatürk dönemi dış politikasının en son gerçek-
leşen olayıdır. Fakat Hatay’ın ana vatana katılması Atatürk’ün ölümünden sonra
(1939) olmuştur. 4. Ocak 1937’de Hatay Sorunu ile ilgili ola-
rak, İsmet İnönü Hükûmeti’ni bir makale
yazarak eleştiren Atatürk, bu eleştirileri-
ni hangi takma adla 5 gün boyunca “Baş
 “Hatay Sorunu”nun çözüme kavuşmasında Sandler Raporu ile Atatürk’ün 1924’te Makale” olarak gazetede yayımlamıştır?
söylediği “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz” sözü etkili olmuştur.
A) Suphi Nuri B) Şerif Bey
 Ayrıca Atatürk’ün “Âsım Us” takma adıyla 5 gün boyunca gazetede yayımladığı eleş-
C) Âsım Us D) Vâsıf Çınar
tiri yazıları da, hem hükûmetin üzerinde hem de Hatay sorununun çözümünde etkili
olmuştur. E) Velit Ebüzziya

Mustafa Kemal Atatürk, Ocak 1937’de Hatay meselesi ile ilgili olarak, başında 5. Hatay’ın anavatana katılmasında aşağı-
İsmet İnönü’nün bulunduğu hükûmeti bir makale yazarak eleştirmiştir. Bu eleş- daki gelişmelerden hangisi doğrudan et-
tirilerini “Âsım Us” takma adıyla 5 gün boyunca “Baş Makale” olarak gazetede kili olmamıştır?
yayımlamıştır. A) Nüfusunun çoğunluğunu Türklerin oluş-
turması
Atatürk, İsmet İnönü Hükûmeti’ni eleştirdiği bu yazısında hükûmetin Hatay B) Fransa’nın savaşı göze alamaması
halkına “15 gün bekleyiniz“ şeklindeki sözüne sert bir dille cevap vermiştir. Yazı- C) Türk dış politikasının başarısı
da “Bize bir şey telkin etmektense hiçbir şey söylememeniz evlâdır. Sizin sözle- D) Hatay’ın bağımsız bir devlet olması
rinize inanmış olmak gafletinden korkuyoruz.” demiştir.
E) II. Dünya Savaşı’nın başlaması
Atatürk’ün “Âsım Us” takma adıyla 5 gün boyunca gazetede yayımladığı bu
eleştiri yazısı, Hatay sorununun çözülmesinde etkili olmuştur.
1-B 2-D 3-A 4-C 5-E

~ 305 ~
“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem” KPSS / Tarihin Pusulası

8) 1930-1939 ARASI DÖNEMDE GELİŞEN DİĞER OLAYLAR

A) VAGON-LİTS OLAYI (1933) 1.
✎ Bu olay Türkiye ile Fransa arasında yaşanan bir gerginliktir. I. Bozkurt-Lotus Olayı,
II. Vagon-Lits Olayı,
✎ Türkiye’de (İstanbul’da) faaliyet gösteren Fransız şirketi Vagon-Lits firmasında çalı-
III. Razgrad Olayı
şan Türk işçilerin Türkçe konuşması üzerine, şirket yönetimi tarafından işlerine son
verilmesiyle patlak veren olaydır. Yukarıdakilerden hangileri Fransa ile ya-
şanan sorunlar arasındadır?
✎ Bu olay üzerine İstanbul Üniversitesi öğrencileri şirketi basmışlar ve çevreye Türk A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
bayrakları asarak olayı protesto etmişlerdir. Şirket yönetimi, yaşanan tepkiler üze- D) I ve III E) I, II ve III
rine Türk işçileri işe tekrar geri almıştır.

 Vagon-Lits Olayı’na Türk milletinin ve İstanbul Üniversitesi öğrencilerinin tepki gös-

termesi, diline bilinçli bir şekilde sahip çıktığını göstermektedir.
2. Atatürk Dönemi dış politikada yaşanan;
I. Yabancı okullar,
II. Boğazlar,
B) RAZGRAD OLAYI (1933) III. Bozkurt-Lotus
✎ Bu olay Türkiye ile Bulgaristan arasında yaşanan bir gerginliktir. sorunlarından hangileri Milletler Cemiye-
ti’ne taşınmamıştır?
✎ 1933 yılında Bulgaristan’ın Razgrad şehrindeki Türk mezarlığının bir grup saldırgan
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
tarafından tahrip edilmesiyle patlak veren olaydır.
D) I ve II E) II ve III
✎ İstanbul Üniversitesi öğrencileri bu olayı protesto etmiş ve bu olaya karşı tepki
olarak da Bulgar mezarlığına çelenk koymuşlardır.

3. La Haye Adalet Divanı’nda görüşülen;

MİLLETLER CEMİYETİ’NDE GÖRÜŞÜLEN KONULAR
I. Musul,
II. Boğazlar,
III. Bozkurt-Lotus
Irak Sınırı (Musul) Türkiye’nin aleyhine çözülmüştür.
sorunlarından hangileri Türkiye’nin lehi-
ne sonuçlanmıştır?
Milletler Cemiyeti’nde çözülemeyen tek sorun- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Mübadele / Etabli
dur. İki ülke arasında çözülmüştür. D) I ve II E) II ve III

Bozkurt-Lotus Olayı Türkiye’nin lehine çözülmüştür.

4. Aşağıdaki uluslararası örgütlenmelerden

Boğazlar Sorunu Türkiye’nin lehine çözülmüştür. hangisine Türkiye üye değildir?
A) Briand-Kellog Paktı
Suriye Sınırı (Hatay) Türkiye’nin lehine çözülmüştür. B) Akdeniz Paktı
C) Locarno Antlaşması
D) Sadâbad Paktı
E) Milletler Cemiyeti
ATATÜRK DÖNEMİNDEKİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR

Türkiye’nin Üye Oldukları Türkiye’nin Üye Olmadıkları

5. Milletler Cemiyeti’nde görüşülen;
Cenevre Silahsızlanma Konferansı Küçük Antant I. Hatay,
Briand-Kellog Paktı II. Musul,
Rapallo Paktı
Litvinov Protokolü III. Bozkurt-Lotus
Locarno Paktı sorunlarından hangileri Türkiye’nin aley-
Milletler Cemiyeti
hine sonuçlanmıştır?
Akdeniz Paktı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Balkan Antantı D) I ve II E) II ve III
Sadâbad Paktı
Nyon Konferansı
1-C 2-A 3-E 4-C 5-B

~ 306 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

C) ATATÜRK SONRASI DÖNEM

1. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde “Millî Şef”
Yazarın Yorumu olarak adlandırılan devlet adamı, aşağı-
✎ Değerli adaylar, “Atatürk Sonrası Dönem” ÖSYM’nin KPSS kılavuzunda verdiği dakilerden hangisidir?
bilgilere göre Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi ünitesinin konusudur. Ancak bu- A) Celâl Bayar
rada ele alınacak olan konular sizlere şu noktada yardımcı olacaktır:
B) İsmet İnönü
☸ KPSS’de sıkça rastladığımız “Hangisi Atatürk dönemi gelişmelerinden biridir? C) Kâzım Karabekir
ya da değildir?” veya “Hangisi Atatürk zamanında yaşanan sorunlar/geliş-
D) Mustafa Kemal Atatürk
meler arasındadır?” sorularına cevap verebilmeniz için Atatürk dönemindeki
gelişmeler ile Atatürk sonrası dönemdeki gelişmeleri birbirinden ayırmanız ge- E) Adnan Menderes
rekmektedir.
☸ Kısaca belirtmek gerekirse, siz değerli adayların bu bölümde ele alınan konu-
larla ilgili olarak bilmesi gereken temel nokta, anlatılan konuların hiçbirinin
2. Aşağıdakilerden hangisi İsmet İnönü Dö-
Atatürk dönemine ait olmadığıdır! (Lütfen PUSULA’yı takip ediniz! ) nemi gelişmelerinden biri değildir?
A) Millî Korunma Kanunu’nun çıkarılması
B) Köy Enstitüleri’nin açılması
C) Varlık Vergisi Kanunu’nun çıkarılması
1) İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938-1950)
D) Ekmek Karnesi uygulaması
✎ Atatürk’ün ölümü üzerine 11 Kasım 1938’de Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü, 14 E) Halkevlerinin faaliyete başlaması
Mayıs 1950 tarihine kadar ülkeyi idare etmiştir.
✎ Türk siyasî tarihinde bu dönem “Millî Şef Dönemi” olarak adlandırılmaktadır.
✎ İsmet İnönü, Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan II. Dünya Savaşı 3. Türk eğitim tarihinin en önemli kurumla-
(1939-1945) sürecinde ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalışmıştır. rından biri olan Köy Enstitüleri, aşağıda-
kilerden hangisinin devlet başkanlığı dö-
neminde kurulmuştur?
☸ Bu dönemde; A) Celâl Bayar
✎ 29 Mayıs 1939'da toplanan CHP’nin V. Kurultayı’nda, parti içinde siyasî denetim B) Cemal Gürsel
kurabilmek amacıyla “Müstakil (Bağımsız) Grup” oluşturulmuştur. C) İsmet İnönü
D) Mustafa Kemal Atatürk
✎ 18 Ocak 1940’ta savaşın kötü şartlarından korunabilmek için hükûmete, sanayi ve
maden şirketlerini kontrol altına alma ve ürünleri satın alma hakkını veren Millî E) Cevdet Sunay
Korunma Kanunu çıkarılmıştır.
✎ 17 Nisan 1940’ta Hasan Âli Yücel ile İsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde; halka ta-
rım, bilim, sağlık vb. alanlarda bilgi vermek, halkın kültür seviyesini yükseltmek ve 4. II. Dünya Savaşı sürecinde olağanüstü
öğretmenleri yetiştirmek amacıyla Köy Enstitüleri kurulmuştur. savaş koşullarının yarattığı yüksek ka-
zancı vergilendirmek ve yabancı tüc-
✎ İlkokul diploması alanlar 1928-1938 yılları arasında 262.000 iken 1939-1943 yılları carların piyasadaki etkinliğini azaltmak
amacıyla 9 Kasım 1942 tarihinde çıkarı-
arasında öğretmen sayısının artmasıyla bu sayı 478.000’e kadar yükselmiştir. Bu
lan kanun aşağıdakilerden hangisidir?
artışı Köy Enstitüleri sağlamıştır.
A) Varlık Vergisi Kanunu
✎ Köy Enstitüleri 1940-1953 yılları arasında faaliyet göstermiş, ancak sonraki süreçte B) Gümrük Tarife Kanunu
kapatılmıştır.
C) Millî Korunma Kanunu
D) Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu
 Köy Enstitüleri ve Halkevleri Adnan Menderes döneminde kapatılmıştır.
E) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu

✎ 13 Ocak 1942’de savaş yıllarında “Ekmek Karnesi” uygulaması başlatılmıştır.

✎ Çatalca’da olası bir Alman işgaline karşı Çakmak Hattı’nın yapımına başlanmıştır.
5.
✎ 9 Kasım 1942’de II. Dünya Savaşı sırasında, olağanüstü savaş koşullarının yarattığı
yüksek kazancı vergilendirmek amacıyla Varlık Vergisi Kanunu çıkarılmıştır. I. Köylüye üretim becerisi kazandırma,
II. Topraksız köylüye toprak sağlama,
✎ 1944’te Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu çıkarılmıştır. III. Halkın kültür seviyesini yükseltmek
✎ 15 Haziran 1945’te Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarılmış, ancak bu kanundan Yukarıdakilerden hangileri, Köy Enstitü-
beklenen başarı sağlanamamıştır. leri’nin amaçları arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ile ilgili görüşmeler devam ederken, CHP’den Adnan D) I ve III E) I, II ve III
Menderes, Refik Koraltan, Fuat Köprülü ve Celâl Bayar tarafından “Dörtlü Takrir”
adı ile bir önerge verilmiştir. 1-B 2-E 3-C 4-A 5-D

~ 307 ~
“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1945’te Türkiye, II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Almanya ve Japonya’ya sim-
gesel (göstermelik) olarak savaş ilân etmiş, bunun sonucunda Birleşmiş Milletler’e
kurucu üye olarak katılmıştır. (Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır.) 1. Aşağıdakilerden hangisi İsmet İnönü Dö-
nemi’nde yaşanan gelişmeler arasında
✎ 18 Temmuz 1945’te Nuri Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi kurulmuş ve gösterilemez?
ilk kez Atatürk’ün isteyip de göremediği çok partili hayata geçiş süreci başlamıştır.
A) Köy Enstitüleri’nin açılması
✎ 1946’da çift dereceli seçim sisteminden tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir. B) Ekmek Karnesi uygulaması
✎ 1946’da Cumhuriyet döneminin ilk çok partili seçimleri yapılmıştır. C) İlk kez çok partili seçimlerin yapılması
D) NATO’ya üye olunması
✎ Ayrıca 1946’da Millî Kütüphane faaliyete geçmiştir.
E) Tek dereceli seçim sistemine geçilmesi

2) II. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI (1939-1945)

2. Atatürk’ün ölümünden sonra, çok partili
✎ 1939-1945 yılları arasında 6 yıl süren II. Dünya Savaşı; Mihver Devletler (Almanya, hayata geçiş sürecinde 18 Temmuz 1945
İtalya ve Japonya) ile Müttefik Devletler (İngiltere, Fransa, Sovyet Rusya ve ABD) tarihinde Nuri Demirağ tarafından kuru-
arasında olmuştur. lan ilk muhalefet partisi, aşağıdakilerden
hangisidir?
✎ Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır. Ancak savaş boyunca izlediği yan- A) Demokrat Parti
sızlık siyasetinde zaman zaman büyük baskılara maruz kalmıştır.
B) Millî Kalkınma Partisi
✎ Türkiye 1939’da savaş olasılığının iyice artması üzerine toprak bütünlüğünü koru- C) Liberal Demokrat Parti
maya yönelik ittifak anlaşmaları sağlamak amacıyla bazı girişimlerde bulunmuştur. D) Cumhuriyetçi Çiftçi ve Köylü Partisi
✎ İlk görüşmeler sonucu Türkiye’nin 12 Mayıs 1939’da İngiltere’yle, 23 Haziran’da da E) Amele ve İşçi Partisi
Fransa’yla “Barış Cephesi” içinde yer aldığını açıklayan ortak bildiriler yayımlan-
mıştır. Ancak SSCB ile yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır.
✎ Bunun üzerine 19 Ekim 1939’da Ankara’da Türkiye-İngiltere-Fransa İttifak Anlaş-
ması imzalandı. Anlaşmaya göre Türkiye bir Avrupa devletinin saldırısına uğrarsa 3. II. Dünya Savaşı’nda “Mihver Devletler”
grubunda yer alan devletler, aşağıdaki-
İngiltere ve Fransa yardımda bulunacak, buna karşılık Avrupa’da çıkacak bir savaş lerden hangisinde birlikte verilmiştir?
Akdeniz’e yayılırsa Türkiye’de İngiltere ve Fransa’ya yardımda bulunacaktı.
A) Almanya-Japonya-İtalya
✎ 10 Haziran 1940’ta İtalya’nın da katılmasıyla savaş Akdeniz’e yayılınca Türkiye’nin B) İngiltere-Fransa-Sovyet Rusya
1939 Ankara Anlaşması’yla üstlendiği yükümlülükler gündeme gelmiştir. Ancak
C) Almanya-Fransa-İngiltere
Fransa’nın kısa bir süre sonra teslim olması, İngiltere’nin de bu konuda ısrarlı dav-
D) ABD-İngiltere-Sovyet Rusya
ranmaması Türkiye’yi savaştan uzak tutmuştur.
E) Fransa-Japonya-İtalya
✎ 1941 yılında SSCB’ye saldırmaya hazırlanan Almanya, güney kanadını güvenceye
almak amacıyla Türkiye’ye bir saldırmazlık anlaşması önermiş, Türkiye de bunu he-
men kabul etmiştir. 18 Haziran 1941’de imzalanan bu anlaşma Türkiye’nin savaş
dışı kalma siyasetinde yeni bir aşama olmuştur.
4. Aşağıdaki devletlerden hangisi II. Dünya
✎ Bunu 10 Ağustos 1941’de SSCB ile İngiltere’nin ortak notası izlemiştir. Savaşın iyice Savaşı’na fiilen katılmamıştır?
yoğunlaştığı bu dönemde her iki ülke Türkiye’nin toprak bütünlüğüne saygılı olduk-
larını bildirmişlerdir. Buna karşılık Türkiye’den 1936 Montrö (Montreux) Boğazlar A) Fransa B) İtalya C) Türkiye
Sözleşmesi’ni tam olarak uygulayarak İstanbul ve Çanakkale Boğazları’nı savaş ge- D) Sovyet Rusya E) Almanya
milerine kapalı tutulmasını istemişlerdir.

a) I. Kahire (Eden-Menemencioğlu) Görüşmeleri (5-6 Kasım 1943) 5. 5-6 Kasım 1943 tarihleri arasında gerçek-
leşen I. Kahire Görüşmeleri’nde, İngilte-
✎ İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden Moskova Konferansı dönüşünde, 5-6 Kasım re Dışişleri Bakanı Anthony Eden ile Tür-
1943 tarihleri arasında, Kahire’de Türk Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu ile kiye’nin II. Dünya Savaşı sürecindeki tu-
tumunu görüşen dönemin Dışişleri Ba-
bir araya gelmiştir. kanı aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Eden, Türkiye’den hava üslerini açmasını ve yılsonuna kadar savaşa katılmasını is- A) Tevfik Rüştü Aras
temiştir. İngiltere’nin Güneybatı Anadolu’daki havaalanlarına şiddetle ihtiyaç duy- B) Hasan Saka
duğunu söyleyerek Türkiye’nin savaşa katılmasından kaynaklanacak avantajlardan
C) Yusuf Kemal Tengirşek
bahsetmiş, bu önerinin reddi halinde İngiltere’nin Türkiye’ye göndermekte olduğu
D) Şükrü Saraçoğlu
yardımı keseceği uyarısında bulunmuştur.
E) Numan Menemencioğlu
✎ Ancak bu istekler Menemencioğlu tarafından reddedilmiştir. Çünkü hava üsleri ve-
rildiği takdirde Almanya Türkiye’nin büyük kentlerini bombalayabilir ve Türkiye
savaşa sürüklenebilirdi. Türkiye ise savaşa katılmak için hazırlıklı değildi. 1-D 2-B 3-A 4-C 5-E

~ 308 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

b) Adana Görüşmeleri (30 Ocak-1 Şubat 1943)

✎ 30 Ocak 1943 tarihinde Churchill (İngiltere) ile İsmet İnönü arasında Adana’da ya-
1. 30 Ocak 1943 tarihinde İngiltere Başkanı
pılan görüşmelerdir. Churchill ile İsmet İnönü arasında ger-
✎ Toplantıda görüşülen konulardan biri Türkiye’nin üzerinde önemle durduğu Sovyet çekleşen ve Türkiye’nin II. Dünya Savaşı
sürecindeki durumunun ele alındığı ge-
baskısı olmuştur. lişme aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Churchill, II. Dünya Savaşı sürecine Türkiye’yi de dâhil etmek adına çok çaba harca- A) Tahran Konferansı
mışsa da İsmet İnönü tüm baskılara rağmen Türkiye’yi savaşın uzağında tutmuştur. B) Yalta Konferansı
✎ Türkiye, üzerindeki baskıların artması ve Yalta Konferansı’nda 1 Mart 1945'e kadar C) Kahire Görüşmeleri
ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların Birleşmiş Milletler üyeliğine alınmalarına D) Potsdam Konferansı
karar verilmesi üzerine, savaşın son günlerinde 23 Şubat 1945 tarihinde Almanya E) Adana Görüşmeleri
ve Japonya’ya simgesel (göstermelik) olarak savaş ilan etmiştir.

 Türkiye, II. Dünya Savaşı’na fiilî olarak katılmamışsa da, bu dönemde savaşan ülkele-
re silah yapımında kullanılan krom madenini satmıştır. 2. Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmasa
da, simgesel olarak 23 Şubat 1945’te Al-
manya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir.
Türkiye’nin yaklaşımının değişmesinde;
I. Birleşmiş Milletler’in kurucu üyesi olmak
3) II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA YAŞANAN GELİŞMELER istemesi,
II. Mihver Grubu’nun savaşı kaybettiğinin
a) Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş anlaşılması,
III. Çok partili hayata geçmek istemesi
✎ Çok partili hayata geçiş sürecinde kurulan ilk parti, 18 Temmuz 1945’te Nuri Demi-
rağ tarafından kurulan Millî Kalkınma Partisi’dir. durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
✎ 7 Haziran 1945’te ise CHP Milletvekilleri Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Köprülü ve Celâl Bayar tarafından partiye “Dörtlü Takrir” adı verilen önerge veril- D) I ve III E) I, II ve III
miş, bu yüzden partiden ihraç edilmişlerdir.
✎ Partiden ihraç edilen bu milletvekilleri 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi kurmuş-
lardır. 21 Temmuz 1946 tarihinde yapılan seçimlerle de, ilk kez çok partili döneme 3. Aşağıdakilerden hangisi 7 Haziran 1945
geçilmiştir. tarihinde CHP Grubu’na “Dörtlü Takrir”
adıyla bilinen önergeyi veren grubun
✎ 1946’da çift dereceli seçim sisteminden tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir. üyelerinden biri değildir?
✎ Türk siyasî tarihinin ilk çok partili seçimi olan 1946 seçimlerinde, Demokrat Parti A) Fatin Rüştü Zorlu B) Fuat Köprülü
61 milletvekili ile Meclis’e girmiştir. C) Adnan Menderes D) Celâl Bayar
E) Refik Koraltan
 Türk siyasî tarihinde 1946 seçimleri şaibeli (şüpheli) seçimler olarak bilinmektedir.
Bunun sebebi seçimlerde “açık oy, gizli sayım” ilkesinin uygulanmasıdır.

4. Türk siyasî tarihinde “Beyaz Devrim” adı

✎ Türk siyasî tarihinin ilk demokratik seçimi olarak kabul edilen 1950 seçimlerinde ile bilinen genel seçimler aşağıdaki yılla-
ise ilk kez “gizli oy, açık sayım” ilkesi uygulanmış, yapılan seçimler sonucunda da rın hangisinde gerçekleşmiştir?
Demokrat Parti iktidara gelmiştir.
A) 1923 B) 1935 C) 1946
D) 1950 E) 1983
 1950 seçimleri Türk siyasî tarihinde “Beyaz Devrim” olarak adlandırılmıştır.

✎ 1950 seçimlerinde DP’nin % 55,2 gibi rekor düzeyde oy alarak 408 milletvekili ile
iktidara gelmesiyle; Celâl Bayar Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı, Adnan 5. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde dünya
Menderes Başbakan, Refik Koraltan da Meclis Başkanı olmuştur. barışını ve güvenliğini korumak, uluslar-
arası sosyo-ekonomik ve kültürel iş birli-
ği sağlamak için 24 Ekim 1945’te kurulan
örgüt aşağıdakilerden hangisidir?

b) Birleşmiş Milletler “BM” (24 Ekim 1945) A) Varşova Paktı

B) Birleşmiş Milletler
✎ II. Dünya Savaşı sonrası dönemde dünya barışını ve güvenliğini korumak, uluslar-
arası sosyo-ekonomik ve kültürel iş birliği sağlamak için kurulmuştur. C) Kuzey Atlantik Paktı
D) Milletler Cemiyeti
✎ Örgütün 7 tane alt kuruluşu vardır. Bunlar; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekono-
E) Avrupa Konseyi
mik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Adalet Divanı, İnsan Hakları Konseyi ve
Genel Sekreterlik’tir.
✎ Birleşmiş Milletler’in kurucu üyeleri arasında Türkiye de bulunmaktadır. 1-E 2-C 3-A 4-D 5-B

~ 309 ~
“Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem” KPSS / Tarihin Pusulası

c) Truman Doktrini (12 Mart 1947)

✎ İngiltere’nin verdiği memorandum (muhtıra) çerçevesinde, ABD Başkanı Truman
1. Sovyet Rusya tehdidine karşı 1947 yılın-
tarafından Sovyet Rusya tehdidine karşı 1947’de hazırlanmış olan bir plândır. da hazırlanan Truman Doktrini;
✎ Truman Doktrini, ABD’nin Monroe (Yalnızlık) Doktrini’ni terk edip “komünizm teh- I. Türkiye,
didi” altındaki devletlere malî ve askerî yardım yapmasını kapsamaktadır. Nitekim II. Yunanistan,
ABD, bu doktrin ile SSCB’ye karşı aktif bir dış politika izlemiştir. III. Bulgaristan
✎ Bu doktrin çerçevesinde Türkiye’ye 100 milyon dolar, Yunanistan’a ise 300 milyon devletlerinden hangilerine maddî yardım
dolar yardım yapılmıştır. sağlamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
d) Marshall Plânı (1948)
✎ İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde, ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall ta-
rafından Avrupa ülkelerine yardımda bulunmak ve bu ülkeleri kısa zamanda gelişti-
rip güçlenmelerini sağlamak amacıyla hazırlanan bir yardım programıdır. 2. İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde,
Avrupa ülkelerine yardımda bulunmak
✎ Marshall Programı'nın başlıca iki amacı vardı. Bunlar: ve bu ülkelerin güçlenmelerini sağlamak
amacıyla, 1948’de ABD tarafından hazır-
 Sağlanacak dış yardımlarla Avrupa ülkelerinin yıkılan ekonomilerinin onarımına lanan yardım programı aşağıdakilerden
ve kalkınmalarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak, hangisidir?

 Komünizmin Batı Avrupa'daki yayılışına engel olmaktı. A) Truman Doktrini

B) Marshall Plânı
✎ 4 yıllık bir süreyi kapsayan Marshall Yardımı çerçevesinde, aralarında Türkiye’nin
de olduğu 16 Avrupa ülkesine toplam 11.4 milyar dolar yardım yapılmıştır. C) Shuman Plânı
D) Eisenhower Doktrini
 En fazla yardım alan ülkeler İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmuştur. E) Molotov Plânı

✎ Avrupa ülkeleri aralarında gerekli işbirliğini gerçekleştirmek ve Marshall yardımla-

rını dağıtmak üzere Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (OEEC) kurulmuştur.
3. Aşağıdaki devletlerden hangisi Marshall
✎ Marshall Plânı, II. Dünya Savaşı sonrasında “Soğuk Savaş” döneminin başlangıcını Yardımı’ndan yararlanmamıştır?
oluşturmaktadır. A) Fransa B) İtalya C) Türkiye
D) Yunanistan E) Bulgaristan

e) Molotov Plânı (1948)

✎ Marshall Plânı’na karşılık, Sovyet Rusya tarafından “Demir Perde” ülkelerine yapı-
4. Marshall Plânı’na karşılık 1948’de Sovyet
lan ekonomik yardım ve kalkınma programıdır. Rusya tarafından “Demir Perde” ülkeleri-
✎ Türkiye, Molotov Plânı’nda yer almamıştır. ne yapılacak ekonomik yardımları kapsa-
yan kalkınma programı, aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Molotov Plânı
f) NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1949)
B) Shuman Plânı
✎ Senatör Vandenberg ABD Senatosu’na, Amerika'nın güvenliğini ilgilendiren ve kar- C) Truman Doktrini
şılıklı yardıma dayanan "bölgesel ve diğer ortak anlaşmalara” katılma yetkisinin ve- D) Vandenberg Kararları
rilmesine ilişkin bir karar tasarısı sunmuştur.
E) Eisenhower Doktrini
✎ Vandenberg Kararı doğrultusunda 4 Nisan 1949’da 12 Batılı ülke arasında, NATO
(North Atlantic Treaty Organization) adı ile Kuzey Atlantik İttifakı kurulmuştur.
✎ Antlaşmanın başında, bu ülkelerin, milletlerin, demokrasi ilkeleri ile kişi hürriyetle-
5. 25 Haziran 1950’de Kore Savaşı’nda Gü-
ri ve hukuk üstünlüğüne dayanan hürriyetlerini ve ortak savunmaları ile barış ve ney Kore’ye askerî yardım göndermesi,
güvenliklerini korumak için birleşmiş oldukları belirtilmiştir. Türkiye’nin aşağıdaki kuruluşlardan han-
gisine üye olmasında etkili olmuştur?
A) Avrupa Konseyi’ne
B) Birleşmiş Milletler’e
4) ADNAN MENDERES (DEMOKRAT PARTİ) DÖNEMİ (1950-1960) C) Avrupa Birliği’ne

✎ Türkiye bu dönemde, Birleşmiş Milletler’in çağrısına uyarak 25 Haziran 1950 tari- D) NATO’ya
hinde Kore Savaşı’na asker göndermiştir. E) Varşova Paktı’na

✎ Türkiye’nin Kore’ye asker göndermesi NATO’ya üye olmasının önünü açmış, 1950
ve 1951’de başvurusu reddedilen Türkiye 1952’de NATO’ya üye olmuştur. 1-C 2-B 3-E 4-A 5-D

~ 310 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Atatürk Sonrası Dönem”

 Türkiye’nin NATO’daki ilk daimî temsilcisi Fatin Rüştü Zorlu’dur. (1952-1954)

1. 1952-1954 yılları arasında Türkiye Cum-
✎ Adnan Menderes döneminde ayrıca; huriyeti’nin NATO’daki ilk daimî temsilci-
si aşağıdakilerden hangisidir?
 1950’de Arapça ezan okuma yasağı kaldırılmıştır.
A) Refik Koraltan B) Selim Sarper
 1950’de okullarda din dersi almak mecburiyeti getirilmiştir.
C) Fatin Rüştü Zorlu D) Haydar Görk
 1951’de Atatürk Aleyhinde İşlenen Suçlar Hakkında Kanun çıkarılmıştır. E) Muharrem Nuri Birgi
 Bu kanun kapsamında, devlet dairelerine sadece Atatürk’ün resminin asılmasını
sağlayacak bir genelge de yayımlanmıştır.
 1951’de Halkevleri, 1954’te de Köy Enstitüleri kapatılmıştır. 2. Aşağıdakilerden hangisi Adnan Mende-
res Dönemi’nde yaşanan gelişmeler ara-
 1953’te Atatürk’ün naaşı Etnografya Müzesi’nden Anıtkabir’e nakledilmiştir. sında gösterilemez?
 1954’te Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ile birlikte Balkan Paktı’nın kurucuları A) Varlık Vergisi Kanunu’nun çıkarılması
arasında yer almıştır. B) Arapça ezan yasağının kaldırılması
 1955’te Atatürk’ün Selanik’teki evinin bombalanması üzerine 6-7 Eylül Olayları C) Atatürk aleyhinde işlenen suçlar hak-
yaşanmıştır. Ölümle sonuçlanan bu olaylar neticesinde İstanbul’daki gayr-i müs- kında kanun çıkarılması
limlerin malları yağmalanmıştır. D) Devlet dairelerine sadece Atatürk res-
minin asılmasını sağlayacak bir genel-
 Türkiye Irak ile birlikte 1955’te Bağdat Paktı (CENTO)’nın kurucuları arasında yer ge yayımlanması
almıştır. E) Atatürk’ün naaşının Etnografya Müze-
 1956’da ODTÜ, 1957’de Erzurum Atatürk Üniversitesi açılmıştır. si’nden Anıtkabir’e nakledilmesi

 1959’da bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuştur.

3.
I. ODTÜ’nün açılması,
ATATÜRK SONRASI DÖNEMDEKİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR II. Okullarda din dersi alma mecburiyetinin
getirilmesi,
III. Köy Enstitüleri’nin kapatılması

Türkiye’nin Üye Oldukları Türkiye’nin Üye Olmadıkları Yukarıdakilerden hangisi Demokrat Parti
Dönemi gelişmeleri arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Birleşmiş Milletler (BM) (1945) Çelik Pakt (1939)
D) II ve III E) I, II ve III
NATO (Kuzey Atlantik Paktı) (1952) Varşova Paktı (1955)
Balkan Paktı (İttifakı) (1954)
Bağdat Paktı (CENTO) (1955)
4.
I. Varşova Paktı
II. Birleşmiş Milletler
III. Kuzey Atlantik Paktı (NATO)
Not Alınız..............................................................................................................................
Türkiye, yukarıdaki uluslararası kuruluş-
........................................................................................................................................................................ lardan hangilerine üye değildir?
........................................................................................................................................................................ A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 5.
........................................................................................................................................................................ I. Kuzey Atlantik Paktı (NATO)
........................................................................................................................................................................ II. Birleşmiş Milletler

........................................................................................................................................................................ III. Bağdat Paktı (CENTO)

Türkiye Cumhuriyeti’nin yukarıda verilen
........................................................................................................................................................................
uluslararası kuruluşlara üye olma sırala-
........................................................................................................................................................................ ması aşağıdakilerden hangisidir?
A) I, II, III B) II, I, III C) II, III, I
........................................................................................................................................................................
D) III, II, I E) III, I, II
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ 1-C 2-A 3-E 4-A 5-B

~ 311 ~
 XVII. BÖLÜM
ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ
Bu bölümden ortalama “3” soru çıkmaktadır.

KPSS’DE ÇIKMIŞ PERİYODİK SORU ANALİZİ

(LİSANS)

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
(-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (3)

(ORTAÖĞRETİM) (ÖN LİSANS)

2006 2008 2010 2012 2006 2008 2010 2012

(-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-)

Yazarın Yorumu
Değerli adaylar, Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi ünitesi ÖSYM’nin 17 Nisan 2013 tarihinde
yaptığı değişiklikle ilk kez 2013 KPSS’de yer almış ve toplam 3 soru sorulmuştur.
Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümü kendi içerisinde;
☸ XX. Yüzyıl Başlarında Dünya
☸ II. Dünya Savaşı ve Gelişimi
☸ Soğuk Savaş Dönemi olmak üzere 5 ana ünitede incelenecektir.
☸ Yumuşama Dönemi ve Sonrası
☸ Küreselleşen Dünya
2013 KPSS’de bu ana başlıklardan II. Dünya Savaşı Sonrası Gelişmeler konusundan 1,
Soğuk Savaş Dönemi Türkiye’de Siyasî Gelişmeler konusundan 1 ve Yumuşama Dönemi
Türk Dış Politikası konusundan 1 olmak üzere toplam 3 soru sorulmuştur. Bu nedenle siz
değerli adayların daha çok “Siyasî Gelişmeler”, “Türk Dış Politikası” ve “Uluslararası
Kuruluşlar” konularına ağırlık vermesini öneriyoruz.
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

I. ÜNİTE
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA 1. 18 Ocak 1919’da 32 devletin katılımıyla
toplanan Paris Barış Konferansı’nda;
I. barışın kalıcılığını sağlamak,
A) I. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDAKİ GELİŞMELER II. yenilen devletlerle yapılacak barış ko-
şullarını tespit etmek,
 Değerli adaylar; I. Dünya Savaşı’nın gelişimi ve savaş sırasındaki önemli gelişmelere, III. ABD’nin savaşa katılım sürecini hızlan-
daha önce “XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti” bölümünde I. Dünya Savaşı ve sonuçları dırmak
başlığı altında değinilmişti. Bu nedenle bu ünitede, Paris Barış Konferansı ve sonra- amaçlarından hangilerinin gözetildiği sa-
sındaki olaylar üzerinde durulacaktır. vunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

1) PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919)

✎ 32 devletin katılımıyla, I. Dünya Savaşı sonunda mağlup olan devletlerin durumla-
rını belirlemek, bu devletlerle yapılacak barış antlaşmalarının esaslarını tespit et-
mek ve barışın kalıcılığını sağlamak amacıyla toplanmıştır.
✎ Konferansta;
2. Birinci Dünya Savaşı’nda mağlup olan İt-
 Manda Sistemi resmîleşmiştir. Buna göre Arap Yarımadası, Irak, Suriye ve Filis- tifak Devletleri’yle yapılacak barış antlaş-
tin’i manda sistemiyle yönetecek bir devletin atanmasına ve Doğu Anadolu’da maları aşağıdaki konferanslardan hangi-
bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına karar verilmiştir. sinde görüşülmüştür?
A) Lozan Konferansı
 Wilson İlkeleri’nin “sömürgecilik yapılmayacak” maddesine karşı Manda ve Himaye B) Londra Konferansı
fikri ilk kez Paris Barış Konferansı’nda ortaya atılmıştır. C) Yalta Konferansı
D) Potsdam Konferansı
 Almanya’nın toparlanmasına fırsat vermeden, ağır şartlar taşıyan bir antlaşma- E) Paris Konferansı
nın hazırlanması kararlaştırılmıştır.
 Wilson İlkeleri doğrultusunda ABD’nin isteği ile Cemiyet-i Akvam’ın (Milletler
Cemiyeti) kurulmasına karar verilmiştir.

 Paris Barış Konferansı’nda alınan karar doğrultusunda, dünya barışını sağlamak için
3. 2 Aralık 1823’te kabul edilip uygulamaya
10 Ocak 1920’de Milletler Cemiyeti kurulmuştur.
konulan ve bir anlamda ABD’nin Avrupa
siyasetinden uzaklaşıp kendi kabuğuna
 Gizli antlaşmalarda İtalya’ya verilmesi gereken İzmir ve çevresi, İngiltere’nin is- çekilmesi olarak değerlendirilen politik
sistem aşağıdakilerden hangisidir?
tekleri doğrultunda Yunanistan’a bırakılmıştır. Bunun nedeni, İngiltere’nin böl-
A) Monroe Doktrini
gede (Doğu Akdeniz) güçlü bir İtalya yerine, kendi güdümünde olacak zayıf
bir Yunanistan’ı tercih etmesidir. B) Marshall Planı
C) Truman Doktrini
D) Eisenhower Doktrini
 Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilmesi, İtilaf Devletleri
E) Dawes Planı
arasında ilk kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

 İtilaf Devletleri, konferansın sonunda Osmanlı Devleti dışında diğer İttifak Dev-
letleri ile imzalanacak barış şartları konusunda anlaşmış, ancak Osmanlı toprak-
larının paylaşımı konusunda uzlaşma sağlayamadıkları için Osmanlı Devleti ile
yapılacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir.
4. İzmir ve çevresinin Yunanistan’a verilme-
✎ Yenilen devletlerden büyük miktarda toprak alınacağının ortaya çıkması, Wilson İl- si nedeniyle, İtilaf Devletleri arasında ilk
kez görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına
keleri’nin göz ardı edileceğini göstermiştir. Bu durum, ABD’nin Avrupalı devletlerle neden olan gelişme aşağıdakilerden han-
olan ilişkilerini askıya almasına neden olmuş ve ABD bu tarihten itibaren yeniden gisidir?
Monroe Doktrini (Yalnızlık Politikası)’ne dönerek Avrupa siyasetinden çekilmiştir. A) San Remo Konferansı
B) Paris Barış Konferansı
 MONROE DOKTRİNİ C) Londra Konferansı
D) Bandung Konferansı
1817-1825 tarihleri arasında ABD başkanlığı yapan James Monroe’nin dış politika
E) Kahire Konferansı
ile ilgili görüşleri olup, ABD’nin Avrupa siyasetinden çekilmesi anlamına gelmekte-
dir. (Yalnızlık Politikası) 2 Aralık 1823’te kabul edilerek uygulamaya başlanmıştır.
1-C 2-E 3-A 4-B

~ 315 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI

1. Aşağıdakilerden hangisi Birinci Dünya
Savaşı’ndan sonra imzalanan barış ant-
Almanya Versailles (Versay) (28 Haziran 1919) laşmalarından biri değildir?
A) Versay B) Rethondes C) Neuilly
Avusturya Saint Germain (Sen Jermen) (10 Eylül 1919) D) Triannon E) Sevr

Bulgaristan Neuilly (Nöyyi) (27 Kasım 1919)

Macaristan Trianon (Triyanon) (4 Haziran 1920)

Osmanlı Devleti Sevres (Sevr) (10 Ağustos 1920)

2. Aşağıdakilerden hangisi, I. Dünya Sava-
şı’ndan sonra kurulan devletlerden biri
değildir?
A) Sırbistan B) Estonya
C) Polonya D) Litvanya
2) I. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI E) Çekoslovakya

❆ Avrupa’nın ve dünyanın siyasî yapısı değişmiştir.

❆ Savaştan en kârlı çıkan devlet İngiltere olmuştur.
❆ Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Estonya, Macaristan,
Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur.
❆ Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’dan alınan topraklar üzerine Yugoslavya 3. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, ulus-
devleti kurulmuştur. lararası ilişkileri düzenlemek ve dünya
barışına katkı sağlamak amacıyla 10
❆ Rusya’da Komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm (Nasyonal Sosya- Ocak 1920’de kurulan teşkilât aşağıdaki-
lerden hangisidir?
lizm) gibi baskıcı (totaliter) rejimler ortaya çıkmıştır.
A) Birleşmiş Milletler
❆ Dünya barışını korumak için uluslararası bir teşkilât olarak Cemiyet-i Akvam B) Kuzey Atlantik Paktı
(Milletler Cemiyeti) kurulmuştur. C) Varşova Paktı
❆ Sömürgeciliğin yerini manda ve himaye almıştır. D) Milletler Cemiyeti
E) Avrupa Ekonomik Topluluğu
❆ Osmanlı, Avusturya Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya gibi büyük imparator-
luklar parçalanmış, ulus devletler ortaya çıkmıştır.
❆ İslâmcılık (Ümmetçilik) anlayışı sona ermiştir.
❆ Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez I. Dünya Savaşı’nda kullanılmıştır.
❆ Kimyasal silah kullanımı Sivil Savunma Örgütleri’nin kurulmasına yol açmıştır.
❆ Savaştan umduğunu bulamayan devletler daha sonra II. Dünya Savaşı’nın çık- 4. Rusya’da meydana gelen Bolşevik İhtilâ-
masına neden olmuştur. li’nin aşağıdakilerden hangisi yönünde
bir değişim süreci ortaya çıkardığı savu-
nulabilir?
A) Sıcak denizlere inme politikasından
vazgeçilmesi
B) İtilaf Devletleri’yle gizli antlaşmaların
B) SSCB’NİN KURULUŞU VE ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEV- imzalanması
LETLERİ İLE İLGİLİ GELİŞMELER C) Çarlık rejiminin yıkılarak komünizmin
iktidara gelmesi
D) Osmanlı Devleti’ne karşı saldırgan bir
1) BOLŞEVİK İHTİLÂLİ VE SONRASI politikanın izlenmesi
E) İtilaf Blok’undan çekilerek İttifak Devlet-
✎ 1900’lü yılların başından beri fakir köylülerin ve işçilerin Çarlık rejimine karşı giriş- leri grubuna geçilmesi
tikleri çalışmalar, özellikle Vladimir İlyiç Lenin’in çabaları ile ülke geneline yayıl-
mıştı. 1905’te ayaklanmış olan işçiler ve köylüler Petersburg’da ve Moskova’da İşçi
Meclisleri’ni kurmayı başarmışlardı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Çarlık rejimi ile
yönetilmekte olan Rusya İtilaf Devletleri ile aynı blokta savaşmaktaydı. 1-B 2-A 3-D 4-C

~ 316 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Rusya’nın İtilaf Devletleri’nden gereken yardımı alamaması ve Çanakkale Savaşla-

rı’nın İtilaf Devletleri’nin yenilgisi ile sonuçlanması üzerine daha da güçlenen mu-
halefet, 8 Mart 1917’de ayaklanmalar başlatmıştır. 1. Çarlık Rusya’da 1917 Bolşevik İhtilâli ile
iktidarı ele geçiren Bolşevik Partisi’nin li-
✎ Çar II. Nikola 16 Mart’ta yönetimden çekilmiş, Duma (Meclis) tarafından kurulan deri aşağıdakilerden hangisidir?
Devrimci Sosyalist Hükûmet 14 Eylül 1917’de cumhuriyeti ilan etmiştir. Ancak hü-
A) Mihail Gorbaçov
kûmetin savaştan çekilmemesi üzerine köylüler ayaklanmış ve Bolşevikler Trotsky
B) Vladimir İlyiç Lenin
önderliğinde 7 Kasım 1917’de iktidarı ele geçirmiştir.
C) Joseph Stalin
✎ Rusya, Vladimir İlyiç Lenin’in başkanlığındaki Bolşevik Partisi’nin 1917’de iktidarı D) Nikita Kruşçev
ele geçirmesinden sonra 1918’de Brest-Litowsk Antlaşması ile savaştan çekilmiş, iç E) Alexander Dubçek
politikada ise Bolşeviklerin güçlenmesi için 1921’de NEP (Novaya Ekonomiçeskaya
Politika) adı verilen ekonomi politikasını ilan etmiştir.
✎ Bu politika ile;
 Tarım ürünlerine el koymaktan vazgeçilerek, küçük esnafa ve tüccara kolaylık- 2. SSCB lideri Vladimir İlyiç Lenin’in iç po-
lar sağlanmıştır. litikada Bolşeviklerin güçlenmesi amacı
ile 1921’de uygulamaya koyduğu ekono-
 Küçük sanayi işletmelerinin devletleştirilmesinden vazgeçilmiştir. mi politikası aşağıdakilerden hangisidir?
 Yabancı sermayeye çeşitli imkânlar sağlanmıştır. A) NEP B) ÇEKA C) Yatıştırma
 Buna karşılık devlet; bankalar, büyük sanayi kuruluşları ve ulaşım üzerindeki D) GESTAPO E) EOKA
egemenliğini koruyarak ekonominin hızla düzelmesini sağlamıştır.
✎ Bolşevik Hükûmeti; Monarşik yönetimi yeniden kurmak isteyen Beyazlar, Meşruti-
yetçiler, Menşevik Partisi’nden Sosyalistler gibi siyasî rakipleriyle mücadeleye baş-
lamış, eski rejimin imtiyazlıları olan Kazaklar da çeşitli bölgelerde ayaklanmışlardır.
3. Sovyetler iktidara geldikten sonra, Orta As-
Bunun üzerine Bolşevikler Aralık 1917’de ÇEKA Örgütü’nü kurarak sistemli terör ya’da kültürel ve ideolojik dönüşümle bölge-
hareketlerine girişmişlerdir. Sonunda muhalif güçlere karşı galip gelen Bolşevikler deki hâkimiyetini güçlendirmek istemiştir.
1918’de Çar II. Nikola ve ailesini öldürmüşlerdir. Sovyetler bu amaçlara ulaşmak için Orta
Asya’da;
✎ Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya yenilince iç karışıklıklarından büyük oranda
kurtulmuş olan Rusya, Brest-Litowsk Antlaşması’nı tanımadığını açıklayıp kaybetti- I. devlet otoritesini güçtü tutma,
ği toprakların bir kısmını yeniden işgal etmiştir. Güney’de Kafkaslarda başarılı olan II. kültürel ve ideolojik baskı uygulama,
Bolşevikler, kuzeyde Litvanya, Estonya, Letonya ve Finlandiya’nın bağımsızlıklarını III. bölgeyi ekonomik bakımdan dışarıya
kabul etmek zorunda kalmıştır. bağımlı hale getirme
yöntemlerinden hangilerini kullanmıştır?
✎ Moskova, 1920 yılından itibaren Ruslaştırma siyasetini bırakarak dil ve kültür muh-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
tariyetlerini tanımış; federasyona dönüştürülen devletin ismi de, 1 Ocak 1923’te
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) olarak değiştirilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III

✎ Batılı ülkeler Rusya’da kurulan yeni rejimi kendileri için tehdit olarak görmektey-
diler. Bu nedenle Bolşevikliğin yayılmasını önlemek için Finlandiya, Baltık Devletle-
ri, Polonya ve Romanya’ya destek vermişlerdir.
✎ Ocak 1924’te Lenin’in ölümünden sonra iktidar mücadelesini kazanan Joseph Sta- 4. SSCB’de Joseph Stalin tarafından 1924
lin döneminde uygulamaya konulan Kolektifleştirme Politikası huzursuzluk yarat- yılında uygulamaya konulan “kolektifleş-
tirme” politikası aşağıdakilerden hangisi-
mıştır. Nitekim bu politika tarımsal üretimi azaltırken, sanayinin ve teknolojinin ge-
ne yöneliktir?
lişmesini sağlamış, bu da tepkilere yol açmıştır.
A) Askerî B) Tarım C) Siyasî
D) Ticaret E) Kültürel

2) SOVYETLER’İN ORTA ASYA POLİTİKASI

✎ Sovyetler iktidara geldikten sonra Orta Asya’da iki temel politika olarak, kültürel ve
5. Bolşevikler tarafından, monarşik yöneti-
ideolojik dönüşümle bölgedeki hâkimiyetini güçlendirmeyi benimsemiştir. mi yeniden kurmak isteyen Beyazlar ile
✎ Sovyetler bu amaçlara ulaşmak için Orta Asya’da; meşrutiyetçilere karşı Aralık 1917’de ku-
rulan ve sistemli terör hareketlerinin bir
 Devlet otoritesini güçtü tutma, sonucu olarak, 1918’de Çar II. Nikola’nın
öldürülmesinde de etkili olan örgüt aşa-
 Bölgeyi ekonomik bakımdan dışarıya bağımlı hale getirme, ğıdakilerden hangisidir?
 Kültürel ve ideolojik baskı uygulama A) USTAŞA B) EOKA C) ÇEKA
gibi yöntemlere başvurmuşlardır. D) ASALA E) GESTAPO

✎ Sovyetler ayrıca, bölgede “Sovyet Milletleri” anlayışı içinde suni sınırlar meydana
getirerek Türkistan’ın parçalanmasını sağlamaya çalışmışlardır. Bunun için de; 1-B 2-A 3-E 4-B 5-C

~ 317 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Bölgeyi Türk ve Müslüman bölgelerinden tecrit etme,

☸ Orta Asya Türk kültürü ve tarihine ait izleri silme,
1. Sovyetler XX. yüzyılın başlarında, “Sovyet
☸ Yazar ve şairleri tutuklayarak, fikir hürriyetini yok etme, Milletleri” anlayışı içinde suni sınırlar oluştu-
rarak Türkistan’ın parçalanmasını sağlama-
☸ Farklı alfabeler kullanmalarını sağlayarak birbirleriyle anlaşmalarını engelleme, ya çalışmışlardır.
☸ İslâm kültürü ve kurumlarını ortadan kaldırma Aşağıdakilerden hangisi, Sovyetlerin bu
hedefe ulaşmak için başvurdukları yön-
gibi yöntemlere başvurmuşlardır. temlerden biri değildir?
✎ XX. yüzyılın hemen başında Çarlık yönetiminin baskıcı idaresi Türklerden başka Rus A) İslâm kültürü ve kurumlarını ortadan
kaldırmak
olmayan diğer milletleri de harekete geçirmiş ve 1905 İhtilâli çıkmıştır.
B) Küçük sanayi işletmelerinin devletleşti-
✎ İhtilâldan sonra Türkler millî kültürlerini geliştirme imkânı bulmuş, Yusuf Akçura ve rilmesinden vazgeçmek
İsmail Gaspıralı gibi isimlerin önderliğinde çalışmalar yapılmıştır. C) Orta Asya Türk kültürü ve tarihine ait
izleri silmek
✎ 15 Ağustos 1905’te gayr-i resmî olarak “Rusya Müslümanları I. Kongresi” toplan-
D) Farklı alfabeler kullanmalarını sağlayıp
mış, bu çalışmalar sonucunda da Müslüman Birliği Partisi kurularak Duma’ya tem- birbirleriyle anlaşmalarını engellemek
silciler gönderilmiştir.
E) Bölgeyi Türk ve Müslüman bölgelerin-
✎ Artan Rus baskılarına karşı Türkler de “Rusya Müslüman Türk Kavimlerinin Hakla- den tecrit etmek
rını Koruma Cemiyeti”ni kurarak uluslararası alanda haklılıklarını duyurmaya çalış-
mışlar; siyasî ve kültürel haklarının verilmesini isteyen Türkler, bu istekleri reddedi-
lince 1916’da Türkistan Millî İstiklâl Ayaklanması’nı başlatmışlardır.
✎ Politik ve kültürel alandaki çalışmalarını hızlandıran Türkler, 1-11 Mayıs 1917 tarih- 2. XX. yüzyılda Basmacı Hareketi içerisinde
leri arasında “Bütün Rusya Müslümanlarının I. Kurultayı”nı toplamışlardır. yer alarak Türkistan Millî Birliği’nin kuru-
cusu ve ilk başkanı olan, aynı zamanda
1939’da İstanbul Üniversitesi’nde Umûmî
Türk Tarihi kürsüsünü kuran ünlü Türk
Ord. Prof. A. ZEKİ VELİDÎ TOGAN tarihçisi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Zeki Velidî Togan, 10 Aralık 1890 tarihinde Başkurdistan’da doğmuş, Basmacı Ha- A) A. Zeki Velidî Togan
reketi’nin içinde yer almıştır. Türkistan Millî Birliği’nin kurucusu ve ilk başkanı olup, B) Ömer Lütfi Barkan
Millî Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi ile Fuat Köprülü, Rıza Nur ve Yusuf Akçura’nın is- C) Ahmet Yaşar Ocak
tekleri doğrultusunda 20 Mayıs 1925’te geldiği Türkiye’de Maarif Vekâleti Telif ve D) İsmail Hakkı Uzunçarşılı
Tercüme Encümeni’ne tayin edilmiştir. E) Enver Ziya Karal

1935’te doktora çalışmalarını bitirdikten sonra Bonn Üniversitesi’nde ve Göttingen

Üniversitesi’nde ders vermiştir. 1939’da davet üzerine tekrar Türkiye’ye gelmiş ve İs-
tanbul Üniversitesi’nde Umûmî Türk Tarihi Kürsüsü’nü kurmuştur.
3. “Türkistan, Türkistanlılarındır.” sloganıyla
Türkistan’ın bağımsızlığı için Korbaşı Er-
gaş tarafından, 1918’de Hokand şehrinde
başlatılan halk hareketi aşağıdakilerden
hangisidir?
3) BASMACI HAREKETİ A) Ak Devrim
B) Kızıl Ordu Hareketi
✎ Rusya’da Türkistan’ın bağımsızlığı için ortaya çıkan ayaklanma ve ulusal direnişe
C) Basmacı Hareketi
Basmacı Hareketi adı verilmiştir.
D) Bolşevik İhtilâli
✎ Baskın yapan, hücum eden anlamındaki bu tabir, Çarlık döneminde Ruslar tarafın- E) Bağlantısızlar Hareketi
dan Türkmenistan, Başkurdistan ve Kırım’da faaliyet gösteren çeteler için kullanıl-
mıştır. Ayrıca Sovyet Rusya bu tabiri, 1917 İhtilâli sonrasında bağımsızlık için ayak-
lanan Türkistanlılar için de kullanmıştır.
✎ Basmacı Hareketi, 1918’de Hokand şehrinde Korbaşı Ergaş liderliğinde başlamış ve
4.
kısa zamanda diğer bölgelere de yayılmıştır. 1919’da Basmacılar ile Kızıl Ordu ara-
I. Enver Paşa,
sında çok kanlı savaşlar olmuş, Kızıl Ordu 1920’de Hîve Hanlığı’nı ve Buhara Emir-
liği’ni işgal etmiştir. Sovyet Rusya’nın buralarda merkeze bağlı halk cumhuriyetleri II. A. Zeki Velidî Togan,
kurdurmasına rağmen halk millî mücadeleye devam etmiştir. III. Korbaşı Ergaş
Yukarıdakilerden hangileri, 1918’de Rus-
✎ Basmacı hareketi Enver Paşa’nın 8 Kasım 1921’de Türkistan’a gelip başa geçmesiy- lara karşı Türkistan’da başlatılan Basma-
le daha da şiddetlenmiştir. Bu dönemde Ruslar önemli kayıplar vermiş ve 19 Nisan cı Hareketi’nin içerisinde yer almıştır?
1922’de barış istemek zorunda kaldılar. Fakat Enver Paşa, barış antlaşmasının an- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
cak Türkistan topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesinden sonra söz konusu D) II ve III E) I, II ve III
olabileceğini belirterek bu teklifi reddetmiştir.
✎ Enver Paşa’nın ölümüyle Basmacı hareketleri devam etmişse de, Ruslar 1935 yılın-
da Basmacı Hareketi’ne kesin olarak son vermiştir. 1-B 2-A 3-C 4-E

~ 318 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 5 Aralık 1936 tarihinde Batı Türkistan’da SSCB’ye bağlı, Türkmenistan, Özbekistan,

Kırgızistan ve Kazakistan cumhuriyetleri kurulmuştur.
1. 1918’de Ruslara karşı Türkistan’da baş-
 Basmacı Hareketi’nin başarıya ulaşamamasında; layan Basmacı Hareketi’nin başarıya ula-
şamamasında;
 Korbaşı denen Türkistanlı liderlerin kendi aralarında düzenli bir birlik ve merkezî I. Korbaşı denen Türkistanlı liderlerin dü-
bir otorite kuramamaları zenli bir birlik kuramamaları,
 Savaşlarda tank, uçak, top ve zehirli gaz gibi silâhlar kullanan Ruslara karşı mü- II. Ruslara oranla silah ve teçhizatın yeterli
cahitlerin makineli tüfeklerinin bile olmayışı olmaması,
 Basmacıların dışarıdan herhangi bir yardım alamamaları III. Bolşevik İhtilâli’nin patlak vermesi
etkili olmuştur. gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
C) ORTA DOĞU’DA MANDA REJİMLERİ
✎ Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının kesişme noktasında yer alan Orta Doğu’nun;
 Dünya petrol rezervlerinin % 80’i, doğalgaz rezervlerinin ise yaklaşık % 50’sine
sahip olması,
2. Orta Doğu’nun;
 Önemli su yatakları (Fırat, Dicle, Asi) ve suyollarına (Süveyş Kanalı, Hürmüz Bo- I. dünya petrol rezervlerinin % 80’ine sa-
ğazı, İstanbul ve Çanakkale Boğazları) sahip olması, hip olması,
 Üç büyük ilâhi dinin kutsal kentlerinin bu bölgede bulunması II. İngiliz ve Fransız sömürgesi altında ol-
ması,
gibi özellikleri bu bölgenin stratejik ve jeopolitik öneminin artmasına yol açmıştır.
III. üç büyük ilâhi dinin kutsal kentlerinin bu
✎ Bu yüzden bölge XIX. yüzyılın başlarından itibaren büyük devletlerin bölge üzerin- bölgede bulunması
de siyasi üstünlük kurma çabalarının yoğunlaşmasına sebep olmuştur. özelliklerinden hangilerinin, bu bölgenin
stratejik öneminin artmasında etkili oldu-
✎ Birinci Dünya Savaşı sürecinde İngiltere, Fransa ve Rusya yaptıkları gizli antlaşma-
ğu savunulabilir?
larla Orta Doğu’yu paylaşmışlardı. Ancak Rusya’nın savaştan çekilip bu antlaşmala-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
rı açıklaması ve I. Dünya Savaşı sırasında yayınlanan Wilson İlkeleri, İngiltere ve
D) I ve III E) I, II ve III
Fransa’nın planlarını bozmuştur.
✎ Öte yandan ABD’nin Monroe Doktrini ile yalnızlık (infirat) politikasına dönmesi, İn-
giltere ve Fransa’nın Orta Doğu’da rahat olmalarına ve manda yönetimleri kurma-
larına ortam hazırlamıştır. Nitekim İngiltere ve Fransa 1920 San Remo Konferan-
sı’nda mandater yönetimler kurulması konusunda fikir birliğine varmıştır.
✎ Buna göre, “kendi kendilerini yönetme ve bulundukları coğrafyayı saldırılardan ko-
ruma gücüne sahip olamayan yerlerin, Milletler Cemiyeti’nin görevlendirdiği bir 3. İngiltere ve Fransa’nın mandater yöne-
timler kurulması konusunda fikir birliği-
devlet tarafından bir süreliğine yönetilmesi” amacıyla özellikle Almanya ve Osmanlı ne varıp Orta Doğu’yu paylaştıkları kon-
Devleti’nden koparılan topraklarda manda yönetimleri kurulmuştur. ferans aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Bu paylaşıma göre; A) San Remo B) Quebec
C) Potsdam D) Paris
 Fransa  Suriye, Cezayir, Tunus ve Lübnan’ı E) San Francisco
 İngiltere  Arabistan Yarımadası, Mısır, Ürdün, Irak, Kuveyt ve Filistin’i
manda sistemiyle himayelerine almışlardır.
✎ İngiltere ve Fransa bunu yaparken tepkileri ortadan kaldırmak amacıyla, 7 Kasım
1918’de ortak bir deklarasyon yayınlayarak Arap milletlerinde demokratik yöne-
timler kurmayı vaat etmişlerdir.
✎ Bunun yanı sıra İngiltere’nin Mısır üzerinde hâkimiyet kurma çabası Mısır milliyet- 4. İngiliz mandaterliğine karşı milliyetçi ha-
çilerinin muhalefetiyle karşılaşmıştır. Saad Zaglul’un 1919 başlarında kurduğu Vafd reketin öncülüğünü yapan ve 28 Şubat
Partisi bütün memlekette ayaklanma ve gösterilere başvurarak, İngiltere’ye karşı 1922’de Mısır’ın bağımsızlığını kazanma-
sında etkili olan Vafd Partisi’nin lideri
milliyetçi hareketin öncülüğünü ele almıştır.
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ İngiltere, Zaglul ve diğer ayaklanma liderlerinin sürgüne gönderilmesi bir yarar sağ- A) Hidiv I. Fuat B) Saad Zaglul
lamayınca, 28 Şubat 1922’de yayınladığı bir deklarasyonla Mısır’ın bağımsızlığını C) Korbaşı Ergaş D) Enver Sedat
ilan etmiş ve Hıdiv I. Fuat bu deklarasyonu kabul ederek “Melik” unvanını almıştır. E) Jawaharlal Nehru
✎ 1937’de ise Mısır’da kapitülasyonlar kaldırılmış ve Mısır, Milletler Cemiyeti’ne üye
olmuştur.
✎ Fransa ise 1930’da Suriye’ye, 1936’da da Lübnan’a bağımsızlığını vermiştir. 1-C 2-D 3-A 4-B

~ 319 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

D) UZAK DOĞU’DA YENİ BİR GÜÇ: JAPONYA

1. Japonya’da imparator Mutsuhito önderli-
❆ MEİJİ (AYDIN HÜKÛMET) RESTORASYONU (1868-1912) ğinde ulusalcı ve çağdaş bir toplum ya-
ratmak amacıyla 1867’den itibaren baş-
✎ Japonya’da “Meiji Dönemi”, 1867’de imparator olan Mutsuhito’nun 45 yıllık salta- latılan, “Aydın Hükûmet” olarak da bilinen
nat dönemine verilen özel bir isimdir. dönem aşağıdakilerden hangisidir?

✎ Bu dönemde Mutsuhito, babasından farklı olarak Japonya’nın sömürge altında kal- A) Detant Dönemi
maması için birçok alanda Batı’ya açılmasının ve köklü düzenlemelerin yapılması- B) Beyaz Devrim
nın gerektiğine inanmıştır. Bu nedenle Mutsuhito dönemine “Aydın Hükûmet Ça- C) Kadife Devrimi
ğı” anlamına gelen Meiji Dönemi denmiştir. D) Meiji Restorasyonu
E) Küreselleşme Dönemi
✎ 23 Ekim 1868’den 30 Temmuz 1912’ye kadar süren bu dönemde Japonya çağdaş-
laşmış ve dünyada güçlü bir statüye yükselmiştir. Meiji, 1868’de beş maddelik bir
bildiri yayınlayarak; feodal toprak düzeninin kaldırılması, yeni bir okul sisteminin
kurulması, hükûmette kabine sisteminin benimsenmesi, Meiji Anayasası’nın yürür-
lüğe konması, bir parlamento oluşturulması gibi köklü yenilikleri gerçekleştireceği-
ni ilan etmiştir.
✎ Ancak bu reformlar önce halk ve aristokrat savaşçı bir sınıf oluşturan Samurailer
tarafından tepkiyle karşılanmış, fakat hükûmetin kararlı tutumunun sonucunda re- 2. Japonya’nın XIX. yüzyılın ikinci yarısında
formlar hayata geçirilmiştir. Batı’ya açılarak çağdaş ve modern bir ni-
telik kazanmasının;
✎ Meiji Restorasyonu kapsamında; I. Balfour Deklarasyonu,
II. Meiji Restorasyonu,
❆ 1870’te ilk demiryolu yapımına başlanmış iken, 1890’da demiryollarının uzun-
III. 1929 Dünya Ekonomik Krizi
luğu 7200 kilometreye ulaşmıştır.
gelişmelerinden hangilerinin bir sonucu
❆ 1871’de “Daymiyo” denen derebeylik sistemine son verilerek ülke çağdaş bir olduğu savunulabilir?
şekilde idarî bakımdan organize edilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
❆ 1871’de ilk gazete yayınlanmıştır. D) I ve II E) II ve III

❆ 1872’de çıkarılan bir kanunla ilköğretim zorunlu olmuştur.

❆ 1873’te mecburî askerlik sistemi kabul edilmiştir.
❆ 1868-1898 arasındaki otuz yıllık devrede 2190 fabrika yapılmıştır.
❆ 1889’da Almanya devlet yapısı ve Fransa Anayasası’na göre uyarlanmış yeni
anayasa ilan edilmiştir. 3. Aşağıdakilerden hangisi, 1868-1912 yılla-
rı arasında Japonya’da İmparator Mutsu-
❆ Kast düzeni kaldırılmış, toprak ve vergi düzeltimi gerçekleştirilmiştir. hito ile başlayan “Meiji Restorasyonu” dö-
nemi gelişmelerinden biri değildir?
❆ Millet Meclisi, Siyasal partiler ve Danışmanlar Kurulu oluşturulmuştur.
A) “Daymiyo” denen derebeylik sistemine
❆ Şintoculuk dini yaygınlaştırılmaya, Budacılık bastırılmaya çalışılmıştır. son verilmesi
❆ Takvim değiştirilmiş, başkent Tokyo’ya taşınmıştır. B) İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi
C) Mecburî askerlik sisteminin getirilmesi
❆ Giyinme şekli Batı tipine göre düzenlenmiştir.
D) Batı tarzı bankacılık sisteminin uygulan-
❆ Avrupa’dakine benzer bir bankacılık sistemi getirilmiştir. ması
E) Başkentin Hong Kong’a taşınması
❆ Çağdaş ve düzenli bir ordu kurulmuş, subaylar eğitim için Batılı ordu ve donan-
ma akademilerine gönderilmiştir.

✎ Gerçekleştirilen bu reformlarla kısa sürede gelişen Japonya, XIX. yüzyılın sonların-

da güçlü bir devlet hâline gelmiştir. Sanayileşen, fakat hammadde açısından fakir
olan Japonya Asya kıtasına ulaşmak için yayılmacı bir politika izlemeye başlamıştır.
4. 1894-1895 Japonya-Çin Savaşı’na neden
✎ Japonya, Çin yönetimindeki Kore’yi ele geçirmek isteyince 1894-1895 Savaşı patlak olan hâkimiyet bölgesi aşağıdakilerden
vermiş, yapılan savaşta Japonya galip gelmiştir. Ancak Batı’nın ve Rusya’nın tepkisi hangisidir?
nedeniyle elde ettiği toprakları Çin’e geri vermiştir. A) Kore B) Moğolistan C) Vietnam
✎ Öte yandan Çin toprakları nedeniyle Rusya ile Japonya arasında 1904-1905 Savaşı D) Mançurya E) Habeşistan
çıkmıştır. Rusya bu savaşta mağlup olmuş, Japonya bir süre sonra Kore’yi toprak-
larına katarken Rusya ve Çine karşı elde ettiği başarılarla Uzak Doğu’da yeni bir güç
olarak ortaya çıkmıştır. 1-D 2-B 3-E 4-A

~ 320 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

E) 1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ: “KARA PERŞEMBE”

✎ I. Dünya Savaşı’na kadarki dönemde dünya ekonomisinde en etkili devlet İngilte- 1. I. Dünya Savaşı sonrasında, hiperenflas-
re’ydi. Fakat savaş sırasında özellikle ABD’den almış olduğu kredileri bile ödemekte yonun ortaya çıkmasıyla ekonomisi dur-
ma noktasına gelen Almanya’ya, 1924 yı-
zorlanmaya başlamıştı. İhracatı düşmüş, ABD’den yeniden borç almak zorunda kal- lında ABD tarafından önerilen plan aşa-
mıştı. ğıdakilerden hangisidir?
✎ I. Dünya Savaşı sonrasında ekonomisi durma noktasına gelen Almanya, ABD’nin is- A) Truman Doktrini
tediği savaş tazminatını ödemek için para basınca, Almanya’da hiperenflasyon or- B) Dawes Planı
taya çıkmıştır. C) Marshall Planı
D) Monroe Doktrini
✎ Bu durum karşısında ABD, 1924 yılında Almanya’ya Dawes Planı’nı önermiştir. Bu-
E) Eisenhower Doktrini
na göre; ABD Almanya’ya yeniden yapılanması için kredi verecek; yapılanmasını
tamamlayan Almanya da daha sonra tazminatını ödeyecekti.
✎ Bütün bu ekonomik sorunlar, piyasalarda para akışının oldukça sınırlanmasına ne-
den olmuş ve her an büyük bir küresel sorunun patlayacağını göstermiştir.
✎ New York Borsası 1929 yılı Ekim ayının başına kadar olan süreçte oldukça yüksek
bir kazanç getirmişti. Ancak 3 Ekim 1929 tarihine gelindiğinde, ABD’nin Almanya ve 2. ABD’de 24 Ekim 1929’da New York Bor-
İngiltere ile ilgili ekonomik sorunlarının da etkisiyle bazı büyük holdinglerin hisse sası’nın dibe vurmasıyla başlayan ve et-
senetleri düşmüştür. Bu düşüş 21 Ekim günü yabancı yatırımcıların kâğıtlarını elle- kilerinin uzun yıllar tüm dünyada hisse-
dildiği gelişme aşağıdakilerden hangisi-
rinden çıkarmalarıyla hızlanmış ve “Kara Perşembe” olarak anılan 24 Ekim 1929 dir?
Perşembe günü borsa dibe vurmuştur. A) Dawes Planı
✎ 21-29 Ekim 1929 tarihleri arasında 4.000 kadar banka batmış, binlerce insanın mal B) Eisenhower Doktrini
varlığı yok olmuştur. Bu insanlar açlığa sürüklenmiş, sebze ve meyve yetiştirip sa- C) Kara Perşembe
tarak yaşamaya çalışmışlardır. Piyasadaki para bir anda yok olduğu için, insanlar D) New Deal
ihtiyaçlarını karşılamada takas yoluna giderek bir nev’i değiş-tokuş ekonomisine E) Bağlantısızlar Hareketi
geri dönmüşlerdir. Bunalımın etkileri II. Dünya Savaşı’na kadar yaklaşık 10 yıllık bir
periyotta devam etmiştir.
✎ 1933’te ABD’de Roosevelt, ekonomik sistemde köklü değişiklikler vaat eden New
Deal (Yeni Anlaşma) projesiyle iş başına gelmiştir.
✎ Bu plana göre, ilk kez devlet ekonomiye müdahale etmiştir. Bu doğrultuda ilk kez
3. ABD Başkanı Roosevelt’in 1933-1937 yıl-
Merkez Bankası kurulmuş, bankacılık sistemini düzeltmek için kanunlar yapılmıştır. ları arası ABD ekonomisi için uyguladığı
✎ Devlet, bazı alanlarda fiyat dengelemeleri yapmış, altın ve döviz kuru bizzat başkan ve ekonomik sistemde köklü değişiklik-
ler vaat eden ekonomi programı aşağıda-
tarafından kontrol edilmiştir. Fakat New Deal programı başlangıçta olumlu yankı- kilerden hangisidir?
lar yapsa da, beklenen sonuçları vermemiştir.
A) New Deal
✎ Bu planın yeterince başarılı olmamasının en önemli nedenleri; devlet harcamaları- B) Hayat Sahası
nın ekonomiyi canlandırmaya yetmemesi, devletin ekonomideki payının artmama- C) Dawes Planı
sı ve yatırımların yetersiz kalmasıdır. D) Beyaz Devrim
E) Yatıştırma Politikası

☸ KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ

✎ 1929’daki “Büyük Bunalım”ın etkisiyle uluslararası ticarette ortaya çıkan daralma,
Türkiye’yi de etkilemiştir.
4. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı’na karşı
✎ Korumacı-devletçi ekonomi politikalarına yönelen Türkiye, dış ticaret ve döviz üze- Türkiye’nin aldığı önlemler arasında aşa-
rinde devlet denetimini artırmış, bir yandan ithalata miktar kısıtlamaları getirirken ğıdakilerden hangisi gösterilemez?
öte yandan gümrük vergilerini yükseltmiştir. A) Gümrük vergilerinin artırılması
✎ Ulusal sanayiyi güçlendirme yolunda halk, hem tasarrufa hem de yerli malı kullan- B) Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”nin
kurulması
maya özendirilmiştir. Bu amaçla, 4 Nisan 1929’da İstanbul Üniversitesi’nde düzen-
C) Devletçilik modelinin uygulanmaya
lenen “Yerli Malı Kullanma ve Koruma” konulu toplantıda yerli malı kullanmaya başlanması
yönelik önemli kararlar alınmıştır. Bu toplantının en önemli sonucu “Yerli Malları D) Misâk-ı İktisadî Kararları’nın kabul
Haftası”nın ilan edilmesidir. edilmesi
✎ Atatürk’ün direktifleriyle, yerli malı kullanımını yaygınlaştırmak amacıyla, 1929’da E) Yerli Malları Haftası’nın ilan edilmesi
TBMM Başkanı Kâzım Özalp’ın başkanlığını yürüttüğü “Millî İktisat ve Tasarruf Ce-
miyeti” kurulmuştur.
✎ 1930 yılında Devletçilik modeli uygulanmaya başlanmıştır. 1-B 2-C 3-A 4-D

~ 321 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1933 yılında Planlı Ekonomik Kalkınma modeline geçilmiştir.

✎ 1933’te dış ödemelerde “kliring” ve “takas” sistemi uygulamasına başlanmıştır.
1. Türkiye 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin
etkisinden kurtulmak için;

 Kliring Sistemi “malını alanın, malını alma” ilkesine dayanan ekonomi modelidir. I. takas,
II. kliring,
III. iç borçlanma
✎ İhraç mallarının standardizasyonuna önem verilerek, ihracat bu yönden de teşvik sistemlerinden hangilerini uygulamaya
edilmiştir. Ayrıca hükûmete tedbir alma yetkisi verilerek, ihraç edilen fındık ve yu- koymuştur?
murtadan başlayarak ihraç mallarında kalite kontrolüne gidilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 Bu kalite kontrolünü yapması amacıyla Türk Ofis kurulmuştur. Türk Ofis’e kontrol ve
teftiş görevi yanında; piyasa araştırmaları yapma, uluslararası ticaret ve ödeme an-
laşmalarını hazırlama görevleri de verilmiştir.

2. Türkiye’de ihraç edilen fındık ve yumur-

✎ Bu tedbirlerin sonucunda ihracatla ithalat arasındaki denge 52 yıldan beri ilk kez
tadan başlayarak ihraç mallarında kalite
1930’da aktif duruma gelerek, ihracat ithalatı aşmış ve Türkiye’nin dış ticaret açığı kontrolünü sağlamak, piyasa araştırma-
kapanma noktasına gelmiştir. ları yapmak ve uluslararası ticaret anlaş-
malarını hazırlamak amacıyla kurulan
teşkilât aşağıdakilerden hangisidir?
A) TİKA
B) Türk Ofis
F) AVRUPA’DA TOTALİTER REJİMLERİN KURULUŞU C) TÜİK
D) TÜBİTAK
1) İTALYA’DA FAŞİZM
E) TÜKSOY
✎ I. Dünya Savaşı’nda istediğini elde edemeyen İtalya’da ortaya çıkan olumsuz hava,
“Duçe” lâkaplı Benito Mussolini’nin liderliğinde Faşist Parti’nin işine yaramıştır.
✎ 1921 seçimlerinden sonra Faşist Parti’nin fikirleri yayılmaya başlamış, 1922’de de
Mussolini yönetimindeki “Ulusal Güvenlik İçin Gönüllü Faşist Milisler”den oluşan
Kara Gömlekliler grubunun Roma’ya gelmesiyle bu süreç hızlanmıştır. 3. İtalya’da “Ulusal Güvenlik İçin Gönüllü Fa-
✎ 1922’de iktidara gelen Mussolini, ilk olarak ülkedeki demokratik uygulamalara son şist Milisler” olarak teşkilâtlanan ve 1922
yılında Roma’ya gelerek Faşist Parti’nin
vermiştir. Öte yandan dış politikada ise, Akdeniz çevresinde sömürge kurmaya yö- fikirlerini yaymaya çalışan Mussolini yö-
nelen Mussolini, Akdeniz’e “Bizim Deniz” (Mare Nostrum) diyerek Roma İmpara- netimindeki askerî birlikler aşağıdakiler-
torluğu’nu yeniden meydana getirmeyi hedeflemiştir. den hangisidir?
A) İlluminati
B) Gestapo
2) ALMANYA’DA NAZİZM C) Carbonari

✎ 1919’da kabul edilen Wiemar Anayasası ile kurulan Alman Cumhuriyeti’nin ilk yıl- D) Kara Gömlekliler
larında, ülkenin içinde bulunduğu durum, sağcı akımın ve Adolf Hitler’in Nasyonal E) İntikam Tugayları
Sosyalist Partisi (NAZİ)’nin iktidara gelmesi sürecini hızlandırmıştır.
✎ Nazi Partisi, kendisine askerî güç olarak “SA” denen hücum kıtaları ile “SS” denilen
savunma kıtaları oluşturmuştur.
✎ İlk kez 1924 seçimlerinde Alman Parlamentosu’na giren Nazi Partisi, Versay Antlaş-
ması’nın ağır şartlarından kurtulmayı ve komünizme karşı mücadele etmeyi hedef- 4.
lemiş, Alman ırkının üstünlüğünü savunmuştur. I. Nazizm – Hayat Sahası
✎ 1933 seçimlerde iktidarı ele geçiren Nazi Partisi, askerî kuvvetlerinin etkisiyle tüm II. Faşizm – Gestapo
partileri yasaklamış ve ülkede Nazi Diktatörlüğü’nü kurmuştur. Öyle ki 1934’te ku- III. Nazizm – Bizim Deniz
rulan “Adolf Hitler Okulları”nda parti için propagandacılar yetiştirilmiştir. II. Dünya Savaşı öncesinde Almanya’da
ortaya çıkan siyasî düşünce ve yayılmacı
✎ Ülkeyi her yönüyle ele geçiren Nazi Partisi, “Gestapo” adı verilen gizli bir polis teş-
politika amaçlayan kavramlar yukarıdaki-
kilâtı kurarak halkın her türlü faaliyetini kontrol altına almıştır. lerin hangilerinde doğru olarak verilmiş-
tir?
✎ Bu dönemde Alman dış politikasında ise Hitler;
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Versay Antlaşması’nın şartlarından kurtulmayı,
D) I ve II E) I, II ve III
 Tüm Almanları tek bir çatı altında birleştirmeyi (saf Alman ırkı),
 “Hayat Sahası” ilkesini gerçekleştirmeyi, yani Almanların yaşamadığı ancak Hit-
lerin ele geçirmeyi düşündüğü yerlerin sınırlara dâhil edilmesini amaçlamıştır. 1-C 2-B 3-D 4-A

~ 322 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

3) İSPANYA İÇ SAVAŞI VE FRANCO DÖNEMİ

✎ İspanya’da 1923’te ordunun iktidarı ele geçirmesiyle, Kral Alfonso ülkeyi terk etmiş 1. 1936 İspanya İç Savaşı sonrasında ikti-
ve cumhuriyet ilan edilmiştir. darı ele geçiren ve ülkesini II. Dünya Sa-
vaşı’ndan uzak tutarak uzun süre yöne-
✎ Ülkenin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik sıkıntılar, 1936’da bir iç savaşın başla- timi elinde tutan general ve devlet adamı
masına neden olmuştur. aşağıdakilerden hangisidir?
✎ İspanya iç savaşı, Valencia’da hükûmet kuran cumhuriyetçiler ile Burgos’ta hükû- A) Benito Mussolini
met kuran General Franco önderliğindeki milliyetçiler arasında yaşanmıştır. Bu iç B) Joseph Stalin
savaşta cumhuriyetçileri Fransa ve Sovyet Rusya, milliyetçileri de İtalya ve Alman- C) Vladimir İlyiç Lenin
ya desteklemiştir. D) Charles de Gaulle
E) Francisco Franco
✎ İspanya’daki iç savaş, 1939’da milliyetçilerin Madrid’i ele geçirmesiyle son bulmuş-
tur. İç savaş sonrası iktidarı ele geçiren Franco, Adolf Hitler ve Benito Mussolini gi-
bi benzer ideolojilere sahip olmakla birlikte, ülkesini II. Dünya Savaşı’na sokmamış
ve uzun süre iktidarda kalmıştır.

4) JAPONYA’DA MİLİTARİZM
✎ Japonya’nın 1920’li yıllardan itibaren Uzak Doğu’da yayılmacı politika izlemesi Ba- 2. 1920’li yıllardan itibaren Uzak Doğu’da
tılı devletlerin tepkisini çekmiş, bu doğrultuda 1922’de Washington Deniz Silahsız- yayılmacı politika izlemesi nedeniyle Av-
rupa devletlerinin 1922’de Washington
lanma Konferansı düzenlenerek Japonya’nın deniz kuvvetleri sınırlandırılmak ve Deniz Silahsızlanma Konferansı’nda de-
böylece Çin’e saldırması engellenmek istenmiştir. niz kuvvetlerini sınırlandırma kararı aldı-
ğı devlet aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nden sonra yayılmacı politikalarını artıran Japonya, bu
A) Kore B) Japonya C) Çin
tarihten itibaren politikasını askerî güce (militarizm) dayandırmaya başlamıştır.
D) Vietnam E) Endonezya

G) İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE DÜNYADAKİ BİLİMSEL VE

KÜLTÜREL GELİŞMELER
3. 1920-1940 yılları arasında dünyada mey-
❆ Mimarîde Bauhaus akımı başlamıştır.
dana gelen ve tüm insanlık üzerinde etki-
❆ 1919’da nükleer proton keşfedilmiştir. li olan buluşlar arasında aşağıdakilerden
hangisi gösterilemez?
❆ 1920’de ABD’de ilk radyo yayını başlamıştır.
❆ 1921’de Fransa’da verem aşısı geliştirilmiştir. A) Helikopter
B) Radyo
❆ 1923’te ABD’de elektrikli trafik ışıkları geliştirilmiştir.
C) Matbaa
❆ 1923’te ilk buzdolabı üretilmiştir. D) Sinema
❆ 1924’te dondurulmuş yiyeceklerin üretilmesine başlanmıştır. E) Nükleer silah
❆ 1925’te elektrikli ses kayıt aygıtları geliştirilmiştir.
❆ 1926’da ABD’de Robert Goddard ilk sıvı yakıtlı roketi fırlatmıştır.
❆ 1926’da John Logie Baird ilk televizyon görüntüsünü başarıyla iletti.
❆ 1927’de ilk sesli sinema filmi yapılmıştır.
❆ 1928’de C vitamini keşfedilmiştir.
❆ 1929’da penisilin bulunmuştur. 4. Aşağıdakilerden hangisi 1920-1940 yılları
arasında dünyada meydana gelen bilim-
❆ 1932’de nötron bulunmuştur.
sel veya teknolojik gelişmelerden biri de-
❆ 1933’te Almanya’da Max Kroll ve Ernst Ruska elektron mikroskobunu yapmıştır. ğildir?
❆ 1935’te Alman şirketi AEG, ses kaydetmek için manyetik teyp bandını geliştirmiştir. A) İlk helikopterin yapılması
❆ 1935’te radar geliştirilmiştir. B) İlk televizyon yayınının gerçekleşmesi
C) Sanatta sürrealizm ve ekspresyonizm
❆ 1936’da ilk TV yayını İngiltere’de yapılmıştır. gibi akımların ortaya çıkması
❆ 1938’de çekirdek bölünmesi (füzyon) ortaya çıkarılmıştır. D) İlk bilgisayarın üretilmesi
❆ 1939’da İgor Sikorsky adlı bir Rus mühendis tarafından ilk helikopter yapılmıştır. E) Penisilin ve C vitaminin bulunması
❆ Sürrealizm (Gerçeküstücülük) ve Ekspresyonizm (Dışavurumculuk) ortaya çıkmıştır.
❆ Albert Einstein, 1922’de Nobel Fizik Ödülü’nü kazanmıştır. Yaptığı çalışmalarla bi-
lim dünyasında yeni bir çığır açan Einstein modern fiziğin temellerini atmıştır. 1-E 2-B 3-C 4-D

~ 323 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

II. ÜNİTE
II. DÜNYA SAVAŞI VE SONUÇLARI 1. I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan;
I. Sevr,

A) II. DÜNYA SAVAŞI’NIN NEDENLERİ II. Nöyyi,

III. Versay
 Almanya’nın Versay ve Nöyyi Antlaşmalarının haksız maddeler içerdiğini düşü- antlaşmalarından hangilerinin ağır şart-
nerek bu antlaşmaların yeniden gözden geçirilmesini istemesi lar içermesi II. Dünya Savaşı’nın çıkma-
sında etkili olmuştur?
 I. Dünya Savaşı’ndan sonra yapılan barış antlaşmalarıyla çizilen sınırlar milli-
yetçilik esasına uygun olmadığından, bu durumun etnik çatışmalara ve sınır so- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
runlarının yaşanmasına sebep olması D) II ve III E) I, II ve III

 İtalya’nın savaşı kazandığı halde isteklerine ulaşamaması ve iktidara gelen fa-

şistlerin saldırgan bir politika izlemesi
 İmparatorluk kurmak isteyen Japonya’nın Asya’dan Avrupa Devletlerini çıkara-
rak sömürge alanlarını genişletmek istemesi
 I.Dünya Savaşı’ndan sonra huzursuzluğun artması ve dünya barışını korumak 2. II. Dünya Savaşı’nın başlamasında aşa-
amacıyla kurulan Milletler Cemiyeti’nin görevini yerine getirememesi ğıdakilerden hangisinin etkili olduğu
savunulamaz?
 Japonya’nın Mançurya’yı, İtalya’nın Habeşistan’ı işgal etmesine, Almanya’nın
A) Kuzey Atlantik Paktı’nın imzalanması
da Rhur Bölgesi’ni silahlandırmasına Milletler Cemiyeti’nin herhangi bir yaptı-
B) İtalya’nın Habeşistan’ı işgal etmesi
rım uygulayamaması
C) Milletler Cemiyeti’nin yaptırım gücünün
 İtalya ve Almanya’nın İspanya’daki iç savaşta cumhuriyetçi yönetime karşı fa- yetersiz olması
şist General Francisco Franco’nun saflarında savaşmak üzere asker göndererek D) Japonya’nın Uzak Doğu’da sömürge
yeni silah ve uçaklarını denemeleri alanlarını genişletmek istemesi
E) I. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan
barış antlaşmalarının ağır koşullar
içermesi

B) SAVAŞ ÖNCESİ YAŞANAN SİYASÎ GELİŞMELER

1) ALMANYA
✎ Hitler’in 1933 yılında iktidara gelmesinden itibaren Alman ekonomisinin düzen-
lenmesi hedef alınmıştır. Gerek I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmasının, gerekse de 3. 29 Eylül 1938 tarihli Münih Antlaşması
ile aşağıdaki sorunlardan hangisinin çö-
1930 yılındaki genel ekonomik buhranın sonucunda Alman ekonomisi ciddi sıkıntı-
zülmesi amaçlanmıştır?
lar içindeydi. Yaşanan yüksek enflasyon, aşırı boyutlara varan işsizlik ve bunlara
A) Versay Antlaşması’nın malî hükümleri
bağlı olarak sanayideki üretim ve hammadde düşüklüğü, Hitler’in izlediği ekonomi
B) İtalya’nın Arnavutluk konusundaki
politikalarıyla kısa sürede kontrol altına alınmıştır.
istekleri
✎ Hitler stratejisinin ilk adımında ise Alman kara, deniz ve hava kuvvetlerinin Versay C) Çekoslovakya’ya bağlı Sudet bölgesinin
Antlaşması’yla getirilen sınırlamalardan kurtulmasını sağlamıştır. Almanya’ya katılımı
D) Almanya ile Polonya arasında yaşanan
✎ Bunun ardından gelen ikinci stratejik ve gerginlik dolu adım, Almanca konuşan nü- Danzing Sorunu
fusun yaşamakta olduğu bölgelerin Alman topraklarına katılmasıdır. Bu stratejik E) Almanya’nın ödeyeceği savaş tazminatı
evrenin adımları 12 Mart 1938’de Avusturya’nın ilhak edilmesiyle başlamıştır. Ar-
dından ikinci adım olarak Çekoslovakya toprakları içindeki Sudet bölgesidir.
✎ Hitler’in baskısıyla 29 Eylül 1938 günü imzalanan Münih Antlaşması’yla Sudet böl-
gesi Almanya’ya verilmiştir. Konferansa Alman, İtalyan, İngiliz ve Fransız başbakan-
ları katılmış, Çekoslovakya ise temsilci bulundurmamıştır.
✎ Antlaşma, 1 Ekim 1938’de yine silah kullanılmaksızın uluslararası antlaşmalara da- 4. Versay Antlaşması ile Polonya’ya verilen
yanılarak, nüfusunun yüzde elliden fazlasını Almanların oluşturduğu Sudet bölge- ancak Almanya ile Doğu Prusya arasın-
daki kara bağlantısını kestiği için sorun
sinin Almanlarca işgal edilmesine dayanmıştır. 15 Mart 1939’da ise Çekoslovak- haline gelen bölge aşağıdakilerden han-
ya’nın kalanını da topraklarına eklemeleri antlaşmada yer almıştır. gisidir?
✎ Bu olaylara kadar Hitler stratejisinin adımlarını atarken silah kullanmamıştır. Ancak A) Keşmir B) Danzing C) Sudet
geriye sorunlu bölge olarak bir tek Danzig bölgesi kalmıştır. Versay Antlaşması’yla D) Rhur E) Maginot
Polonya’ya verilen Danzig bölgesi, halen Alman yönetiminde olan Doğu Prusya ile
Almanya arasındaki kara bağlantısını kestiğinden Alman Hükûmeti, Polonya hükû-
metinden Doğu Prusya’yla arada bir kara bağlantısı oluşturulması yönünde bir tek-
lifi görüşmesini istemiş ve böylece Danzig Sorunu ortaya çıkmıştır. 1-D 2-A 3-C 4-B

~ 324 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 3 Mayıs 1939’da Sovyet Dışişleri Komiseri olan Litvinov görevden alınarak yerine
Vyaçeslav Mihayloviç Molotov atanmıştır. Bu atama Sovyet dış politikasında kes-
kin bir dönüşe işaret etmiştir. Litvinov döneminde Sovyetler Birliği, Alman yayılma- 1. Almanya, II. Dünya Savaşı’na girmeden
cılığına karşı İngiltere ve Fransa ile bir protokol oluşturmak için girişimlerde bulun- önce doğu sınırlarını güvence altına al-
muş, ne var ki her seferinde reddedilmişti. Sovyetler Birliği Molotov döneminde ise mak için aşağıdaki devletlerden hangi-
siyle bir saldırmazlık antlaşması imzala-
Alman hükûmeti ile bir saldırmazlık paktı için çalışmıştır. Uzun diplomatik görüş- mıştır?
meler sonucunda 24 Ağustos 1939 günü Sovyetler Birliği ile Almanya arasında bir
A) ABD B) Türkiye C) İngiltere
Saldırmazlık Paktı imzalanması karara bağlanmıştır.
D) SSCB E) Japonya
✎ Almanya öncelikle Orta Avrupa, ardından Doğu ve Batı Avrupa’yı topraklarına kat-
mayı, ikinci plan olarak ise Asya’yı, özellikle Rusya ve Yakın Doğu’daki stratejik nok-
taları ele geçirmeyi hedeflemiştir.

2) İTALYA 2. İtalya’da 1922’de iktidara gelerek ülkede-

ki demokratik uygulamalara son veren,
✎ Birinci Dünya Savaşı’ndan istediğini alamayan ve İtilaf devletleri ile görüş ayrılığına Akdeniz’e “Bizim Deniz” (Mare Nostrum)
düşen İtalya, Mussolini’nin faşist politikaları sebebiyle Avrupa’da sorun teşkil edi- diyerek Roma İmparatorluğu’nu yeniden
canlandırmayı hedefleyen “Duçe” lâkaplı
yordu. İtalya’nın eski Roma İmparatorluğu gibi güçlü bir devlet olmasını isteyen faşist lider aşağıdakilerden hangisidir?
Mussolini, Almanya ile yakınlaşarak Mihver Devletler Bloku’nda savaşa girmiştir.
A) Charles de Gaulle
✎ İtalya, Kuzey Afrika ve Balkanlar’da ilerlemiştir. Aşırı ulusçuluğu esas alan Faşist yö- B) Benito Mussolini
netim kısa süre sonra demokrasiyi kaldırmış, ülkedeki diğer ırklardan olanları zorla C) Adolf Hitler
İtalyanlaştırmaya çalışmıştır. D) Joseph Stalin
✎ Dış politikada ise Akdeniz çevresinde sömürge kurmaya yönelen Mussolini, Akde- E) Francisco Franco
niz’i “Bizim Deniz” (Mare Nostrum) tanımlamış ve Roma İmparatorluğu’nu yeni-
den meydana getirmeyi hedeflemiştir. Bu amaçla İtalya, 6 Kasım 1937’de Roma’da
imzalanan bir antlaşmayla Anti-Komintern Paktı’na katılmıştır. Bu gelişmeyle birlik-
te “Berlin-Roma-Tokyo Mihveri” kurulmuştur.

3. Almanya ve Japonya’nın 1936’da imzala-

dıkları Anti-Komintern Pakt’ın,
3) JAPONYA
I. Komünizmin yayılmasını önleme,
✎ Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya’nın Uzak Doğu sömürgeleri Japonya’ya ve- II. Briand-Kellog Paktı’nı geçersiz kılma,
rilmişti. Üstelik Çin’in bir bölümü de Japon hâkimiyetindeydi. Ancak bu kadar sö- III. ABD’nin Uzak Doğu’daki etkinliğini
mürge bile hızla sanayileşen ve büyüyen Japon ekonomisine yetmiyordu. önleme
✎ Japonya’nın 1931’de Mançurya’yı işgal etmesi, sonra 1937’de Çin’e yeniden savaş amaçlarından hangilerine yönelik oldu-
açması Avrupa’daki bunalıma bir de Uzakdoğu bunalımını katmıştır. Japon-Çin so- ğu savunulabilir?
runu Milletler Cemiyeti’nde ele alınmışsa da Japonya’ya karşı bir harekette bulu- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
nulamamıştır. D) I ve III E) I, II ve III

✎ Uzakdoğu’daki statükonun bozulması, öncelikle Amerika Birleşik Devletleri’ni ilgi-

lendiriyordu. Bu devlet, Japonya’nın girişimlerine karşıydı ve Çin’i destekliyordu.
Diğer taraftan Sovyet Rusya da, Japonya’nın güçlenmesinden ve yayılmasından en-
dişe duyuyordu.
✎ Bu nedenlerle de Japonya, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği’nin baskı-
sını hissediyordu. Böylece Almanya, Fransa ile Sovyet Rusya’nın arasında kalırken;
Japonya da, ABD ile Sovyet Rusya’nın arasında kalmış oluyordu. 4. II. Dünya Savaşı öncesinde olası bir sa-
vaşın başlamasına engel olmak için İn-
✎ Bu bakımdan Almanya ile Japonya, yani statükoya karşı olan devletler, ortak teh- giltere Başbakanı Neville Chamberlain’ın
like olarak gördükleri Sovyet Rusya’ya karşı birleşmişlerdir. Bunun sonucunda iki yürüttüğü diplomasi olup “Appeasement
Politikası” olarak da adlandırılan politika
devlet arasında Berlin’de 25 Kasım 1936’da Anti-Komintern Paktı imzalanmış, böy- aşağıdakilerden hangisidir?
lece Almanya ve Japonya arasında siyasî rejim esasına dayalı bir ittifak yapılarak A) Yumuşama
“Berlin-Tokyo Mihveri (Ekseni)” kurulmuştur.
B) Uzlaşma
C) Yatıştırma
D) Anlaşma
4) İNGİLTERE VE YATIŞTIRMA POLİTİKASI E) Ortak İş Birliği

✎ Yatıştırma Politikası, İkinci Dünya Savaşı’na giden dönemde İngiltere Başbakanı

Neville Chamberlain’in olası bir savaşın başlamasına engel olmak için yürüttüğü
diplomasi olup “Appeasement Politikası” olarak da adlandırılmaktadır. 1-D 2-B 3-A 4-C

~ 325 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Chamberlain, Hitler’in esas ilgi alanının doğuda olduğuna inandığı için SSCB’ye kar-
şı kendileriyle ittifaka gireceğini, hatta Hitler’i Sovyet topraklarına yöneltebileceği-
ni umut etmiş, Çekoslovak toprağı olan Sudetlerin Almanya’ya verilmesinden son- 1. İngiltere Başkanı Chamberlain’ın uygula-
ra, daha önce Bismarck’ın yaptığı gibi Hitler’in de artık kazandıklarını elinde tutma- dığı yatıştırma politikasının gereği olarak
ya çalışacağını ummuştu. Fakat Hitler taleplerini devam ettirerek bu düşünceyi bo- Sudet Bölgesi, aşağıdaki konferanslar-
dan hangisinde Almanya’ya verilmiştir?
şa çıkarmıştır.
A) Potsdam
✎ 29 Eylül 1938 tarihinde büyük devletlerin Sudetleri Almanya’ya verme kararı alma- B) Münih
sına yol açan Münih Antlaşması ise yatıştırma politikasının doruk noktasıydı.
C) Yalta
✎ Fakat 15 Mart 1939’da Almanya, hiçbir Almanın yaşamadığı Çekoslovakya toprak- D) Quebec
larının geri kalanını işgale başlayınca, İngiltere yatıştırma politikasının bittiğini ilan E) Casablanca
etmek zorunda kalmıştır. Takip eden haftalarda İngiltere Polonya’ya garanti vermiş
ve ciddi savaş hazırlıklarına başlamıştır.

2. II. Dünya Savaşı öncesinde tarafsız kalan

5) FRANSA ABD aşağıdaki gelişmelerin hangisinden
sonra savaşa katılmıştır?
✎ Fransa 1924’te, Sovyet Rusya da 1935’te Çekoslovakya ile birer ittifak yapmışlardı.
A) Normandiya Çıkarması
Fransa, bu ittifak gereğince yardım etmek için İngiltere’nin de harekete geçmesini
B) Barbarossa Harekâtı
istemiştir. Fakat İngiltere böyle bir yardıma hemen kalkışmak istemeyince, o da İn-
C) Pearl Harlbour Baskını
giltere’yi izlemiş ve Yatıştırma Siyaseti’ni destekleyici bir tutum sergilemiştir.
D) Stalingrad Kuşatması
E) Mercan Denizi Savaşı

6) ABD
✎ Savaşın başında tarafsız kalan ABD, sonraları Fransa ve İngiltere’ye silah yardımı
yapmıştır. Almanya’nın kışkırtmaları sonucunda Japonya tarafından Pearl Harlbo-
3.
ur’da saldırıya uğramış ve kesin olarak savaşa girmiştir. ABD’nin savaşa girmesi ile
I. İtalya,
savaşın seyri değişmiş, Almanya genişleme politikası yerine var olan sınırlarını ko-
ruma politikasını uygulamıştır. II. Almanya,
III. İspanya
II. Dünya Savaşı öncesinde yukarıdaki
devletlerin hangilerinde rejim değişikliği
olduğu savunulabilir?
7) SSCB
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Almanya’nın Avrupa’da izlediği yayılmacı siyasetini devam ettirmesi ve Hitler’in D) I ve III E) I, II ve III
Münih Antlaşması’yla kendisine verilenlerle yetinmemesi, İngiltere ve Fransa’yı
SSCB ile birlikte üçlü bir ittifak arayışına itmiştir. Ancak aralarındaki görüş farkları
bunun gerçekleşmesine meydan vermemiştir. Ayrıca bu konuda üç devlet arasında
görüşmeler sürerken, 23 Ağustos 1939’da Almanya ile Sovyet Rusya arasında bir
“Saldırmazlık Paktı”nın yapıldığı açıklanmıştır. 4. Aşağıdakilerden hangisi 1939’da Alman-
✎ Bu pakta göre: ya ile Sovyet Rusya arasında imzalanan
“Saldırmazlık Paktı”nın maddelerinden
 Taraflar Komünist Enternasyonali’nin faaliyetleri hakkında birbirini aydınlatmak, biri değildir?
gerekli olan savunma önlemlerini saptamak ve bu önlemleri iş birliği yaparak uy- A) Taraflar birbirlerine karşı her türlü sal-
gulamak konusunda anlaşmışlardır. dırgan hareketten kaçınacak.
 Almanya ve Rusya, tek olarak veya diğer devletlerle ortaklaşa birbirlerine karşı B) Taraflardan birisi üçüncü bir devletin
saldırısına uğrarsa, diğeri hiçbir şekilde
her türlü saldırgan hareketten kaçınacaklar. bu üçüncü devleti desteklemeyecek.
 Taraflardan birisi üçüncü bir devletin saldırısına uğrarsa, diğer taraf hiçbir şekilde C) Taraflardan hiçbiri doğrudan ya da do-
bu üçüncü devleti desteklemeyecek. laylı olarak diğer taraf aleyhine yönelik
bir devlet gruplaşmasına katılmayacak.
 Taraflar, ortak çıkarlarına değinen konular hakkında karşılıklı bilgi edinmek üze- D) İngiltere tarafından ortaya atılan yatış-
re, sürekli olarak birbirleriyle temas hâlinde kalacaklar. tırma politikasına her iki devlet de uyum
sağlayacak.
 Taraflardan hiçbiri doğrudan ya da dolaylı olarak diğer taraf aleyhine yönelik bir
E) Ortak çıkarlarına ilişkin konular hakkın-
devlet gruplaşmasına katılmayacak. da karşılıklı bilgi edinmek üzere, sürekli
 Antlaşmanın süresi 10 yıl olacak. birbirleriyle temas hâlinde kalacaklar.

✎ Almanya, bu suretle Rusya’nın tarafsızlığını da sağladıktan sonra Polonya üzerinde-

ki baskısını çoğaltmaya başlamıştır. 1-B 2-C 3-E 4-D

~ 326 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

C) SAVAŞIN AVRUPA’DA BAŞLAMASI VE YAYILMASI

✎ 29-30 Ağustos 1939 gecesi Almanya, Polonya’dan Danzig serbest şehrinin kendisi- 1. II. Dünya Savaşı, Almanya’nın aşağıdaki
ne geri verilmesini, Koridor bölgesi için plebisit (halk oylaması) yapılmasını, sefer- ülkelerden hangisini işgal etmesiyle baş-
berliğin kaldırılmasını ve bu konuları görüşmek üzere bir Polonya temsilcisinin 30 lamıştır?
Ağustos günü Berlin’de bulundurulmasını istemiştir. A) Avusturya B) Bulgaristan
C) Fransa D) Polonya
✎ Polonya büyükelçisi, Alman yetkilileri ile ancak 31 Ağustos 1939 akşamı temas ku-
E) Hollanda
rabilmiş, Almanya bu durumu, Polonya’nın istenen temsilciyi göndermemesi şek-
linde yorumlayarak, Polonya tarafından isteklerinin reddedildiğini açıklamıştır. Er-
tesi gün, 1 Eylül 1939’da Alman birlikleri savaş ilan edilmeksizin Polonya sınırlarını
aşarak bu toprakları işgale başlamıştır.
✎ Almanya’nın bu girişimi karşısında İngiltere ve Fransa, Almanya’dan askerî harekâ-
tını durdurmasını, birliklerini Polonya’dan geri çekmesini istemişlerde de, bir cevap 2. II. Dünya Savaşı öncesinde Almanya ve
alamamışlardır. Bunun üzerine İngiltere ve Fransa, 3 Eylül 1939’da Almanya’ya sa- İtalya’nın başını çektiği grup aşağıdaki-
vaş ilan etmiş, böylece İkinci Dünya Savaşı başlamıştır. lerden hangisidir?
A) Mihver B) Atlantik
C) Pasifik D) İttifak
E) Müttefik
1) SAVAŞIN TARAFLARI

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA BLOKLAR

3. II. Dünya Savaşı’nda,
I. Almanya,
MİHVER DEVLETLERİ MÜTTEFİK DEVLETLERİ II. İtalya,
III. Fransa
devletlerinden hangileri Mihver Grubu
 Almanya  İngiltere içerisinde yer almamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 İtalya  Fransa
D) I ve II E) II ve III
 Japonya  ABD
 SSCB

4. Aşağıdaki devletlerden hangisi II. Dünya

II. Dünya Savaşı’na Katılan Devletler ve Liderleri Savaşı sırasında Müttefik Grubu içerisin-
de yer almamıştır?
 Vichy Hükûmeti’nin lideri Henry Philippe Petain A) İngiltere B) Japonya
Fransa  İngiltere’deki “Fransız Direniş Hareketi” lideri Charles C) Fransa D) SSCB
de Gaulle (Carls Dö Gol) E) ABD

 1940’a kadar Neville Chamberlain

İngiltere  Temmuz 1945’e kadar Winston Churchill
 1945’ten sonra Clement Attlee

 Nisan 1945’e kadar Franklin Roosevelt

ABD 5. 22 Haziran 1940’ta İngiltere’de “Özgür
 1945’ten sonra Harry S. Truman Fransa Hareketi”ni başlatıp Alman işga-
line karşı direnen Fransız devlet adamı
aşağıdakilerden hangisidir?
SSCB  Joseph Stalin
A) Joseph Stalin
B) Henry Philippe Petain
Almanya  Adolf Hitler
C) Neville Chamberlain
D) Franklin Roosevelt
İtalya  Benito Mussolini (Duçe) E) Charles de Gaulle

Japonya  İmparator Hirohito

1-D 2-A 3-C 4-B 5-E

~ 327 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Mihver Grubu
✎ Berlin’de 5 Kasım 1936’da İtalya ile Almanya arasında Anti-Komintern Paktı yapıl- 1. Avrupa, Afrika ve Asya’daki hâkimiyet
mış, 25 Kasım 1936’da Japonya’nın da bu pakta katılmasıyla Berlin-Roma-Tokyo alanlarının düzenlenmesiyle ilgili olarak
Mihveri kurulmuştu. 1940’ta imzalanan Üçlü Pakt içerisinde
yer alan devletler aşağıdakilerden han-
✎ Hitler, İtalya ve Japonya ile 1940 yılında Berlin’de “Üçlü Pakt”ı imzalamış, böylece gisinde birlikte verilmiştir?
Avrupa ve Afrika’nın düzenlenme hakkı Almanya ve İtalya’ya, Asya’nın düzenlen- A) ABD-İngiltere-Fransa
me hakkı da Japonya’ya verilmiştir. B) İngiltere-Fransa-Japonya
✎ Daha önce (1939) İtalya ve Almanya arasında imzalanan Çelik Pakt 1939 Avrupa C) Almanya-İtalya-Japonya
Savaşı’nın başlamasına sebep olmuş, 27 Eylül 1940 tarihinde Çelik Pakt’a Japon- D) Almanya-SSCB-İtalya
ya’nın da katılması ile Üçlü Pakt’ın meydana gelmesi, savaşın tüm dünyaya yayıl- E) İngiltere-ABD-SSCB
masını sağlamıştır.

☸ Müttefik Grubu
✎ İngiltere ve Fransa, Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikasına karşı SSCB ile ittifak
arayışına girmiş ancak başarılı olamamıştı.
✎ Almanya ile saldırmazlık paktı yapan SSCB, Polonya ve Fransa’yı işgal eden Alman-
2. II. Dünya Savaşı öncesinde yayılmacı po-
ya’nın Barbarossa Harekâtı’yla kendi topraklarında işgallere başlaması üzerine litika izleyen Almanya ve İtalya’nın 1939
Müttefik grubuna geçmiştir. yılında oluşturdukları ittifak aşağıdakiler-
den hangisidir?
✎ ABD ise Japonya’nın Pearl Harlbour Baskını’ndan sonra Müttefiklerin tarafına ge-
A) Çelik Pakt
çerek savaşa girmiştir.
B) Varşova Paktı
C) Briand-Kellog Paktı
D) Akdeniz Paktı
2) SAVAŞIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ E) Anti-Komitern Pakt

✎ Savaş öncesinde Almanya 1938’de Avusturya’yı, 1939’da ise Çekoslovakya’yı işgal

etmişti. Ayrıca 23 Ağustos’ta SSCB ile Saldırmazlık Paktı yapan Almanya, 1 Eylül’de
Polonya’ya saldırarak işgale başlamış, bunun üzerine Polonya’ya daha önce garanti
veren İngiltere ve Fransa Almanya’ya 3 Eylül’de savaş ilan etmişti.
✎ Ancak Almanların hızlı bir şekilde Polonya’yı işgal etmesi üzerine SSCB’de doğudan
Polonya’yı işgale başlamış, Alman ve SSCB işgalini durduramayan Polonya teslim
olmuştur.
✎ Nisan 1940’ta Almanya, Norveç’e saldırmıştır. Amaçları denizaltıları için üsler kur- 3. Aşağıdakilerden hangisi II. Dünya Savaşı
sürecinde Almanya’nın işgal ettiği ülke-
mak ve İsveç’in kuzeyindeki madenlerden çıkartılarak denizyoluyla Norveç’in Nar- lerden biri değildir?
vik limanına getirilen demire el koymaktı.
A) Danimarka B) Belçika
✎ Norveç’in işgaliyle beraber Danimarka da Alman saldırısını önleyemeyince teslim C) Norveç D) Japonya
olmak zorunda kalmıştır. E) Lüksemburg
✎ 10 Mayıs 1940’ta Almanya bu defa Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’u işgal etmiş,
yardıma gelen İngiliz ve Fransız ordularını da geri püskürtmüştür.
✎ 13 Mayıs’ta ise Alman tankları Sedan’da Meuse Irmağı’nı geçerek Fransa’nın içleri-
ne doğru ilerlemiştir. Hollanda da 14 Mayıs’ta teslim olmuştur.
✎ Alman tankları kuzeye, kıyıya doğru ilerlemiş ve geri çekilen Müttefiklerin önünü
kesmiştir. Belçika 27 Mayıs’ta teslim olmuştur.
✎ Bunlar olurken Fransa, Alman sınırında Maginot Hattı adıyla anılan savunma hattı-
nı kurmuştur. Kuzeydeki İngiliz birlikleri ise Belçika’nın savaşa girmemesi nedeniyle 4. II. Dünya Savaşı sırasında, Almanya’nın
Almanlarla hiç karşılaşmamıştır. Avrupa’da başlayan işgallerine yönelik
olarak Fransa’nın oluşturduğu savunma
✎ Belçika’da sıkışıp kalan İngiliz ve Fransız birlikleri büyük kayıplar vermiş, İngiliz de- hattı aşağıdakilerden hangisidir?
niz güçlerinin yardımıyla Dunkerque kıyılarından 346 bin kadar Müttefik askeri kur- A) Midway B) Maginot
tarılmıştır. Ancak silah, araç ve gereçler geride bırakılmıştır. C) Stalingrad D) Normandiya
E) Barbarossa
 Maginot Hattı: II. Dünya Savaşı’nda Fransa’nın olası bir Alman saldırısına karşı oluş-
turduğu, yer altı sığınaklarından oluşan savunma hattıdır. Ancak Almanlar geçilmez
denilen bu hattı geçmeyi başarmışlardır.
1-C 2-A 3-D 4-B

~ 328 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 14 Haziran’da Almanlar Paris’e girmiş, 22 Haziran’da da Fransızlar ateşkes antlaş-

masını imzalamıştır. Böylece Alman güçleri Kuzey Fransa’yı ve bütün Atlas Okyanu-
su kıyılarını işgal etmiştir. 1. Alman işgali altındaki Kuzey Fransa’da
halkın haklarını korumayı amaçlayan ve
✎ Almanya’nın kontrolünde Faşizmi benimseyen Henry Philippe Petain Vichy şehrin- Almanya’nın kontrolünde antikomünist
de bir hükûmet kurmuştur. (Vichy Hükûmeti) bir politika izleyen Vichy Hükûmeti’ni ku-
ran Fransız devlet adamı aşağıdakiler-
den hangisidir?
 Vichy Hükûmeti: Alman işgali altındaki Kuzey Fransa’da halkın haklarını korumayı A) Charles de Gaulle
amaçlayan hükûmettir. Vichy Hükûmeti antikomünist bir politika izlemiştir. B) Neville Chamberlain
C) Joseph Stalin
D) Franklin Roosevelt
✎ Hitler bir sonraki hedef olarak İngiltere’yi seçmiş, Alman hava kuvvetleri Güney İn- E) Henry Philippe Petain
giltere’deki havaalanlarını ve limanlarını her gün bombalamaya başlamıştır. İngiliz-
lerin kesin direnişiyle karşılaşan Almanlar, ardından Londra’yı ve İngiltere’nin iç
bölgelerindeki kentleri de bombalamıştır. Bu baskınlar pek çok sivilin ölümüne ve
büyük zarara yol açmıştır.

2. II. Dünya Savaşı sürecinde Almanya’nın

hayata geçirmeye çalıştığı “Barbarossa
☸ SSCB’yi İşgal Planı: (Barbarossa Harekâtı) Harekâtı” aşağıdakilerden hangisine yö-
neliktir?
✎ Hitler’in SSCB ile 1939’da yaptığı saldırmazlık paktının asıl amacı, Almanya’nın aynı A) Japonya’yla deniz bağlantısı kurma
zamanda hem batıda hem doğuda savaşmak zorunda kalmasını önlemekti. B) Polonya’yı ele geçirme
✎ Hitler, 1940’ta Alman orduları Fransa’yı çökertip İngilizleri Avrupa’dan sürdükten C) SSCB’yi işgal etme
sonra, SSCB’ye saldırmaya karar vermiştir. Hızlı bir harekâtla SSCB üzerinden Orta D) İngiltere’nin hava gücünü ortadan
Doğu’ya inmeyi tasarlamıştı. Harekât 22 Haziran 1941’de başlamıştır. kaldırma
E) Müttefikler arasında bağlantıyı koparma
✎ Alman Harekâtı’nın başlaması üzerine Finlandiya, Bulgaristan, Macaristan ve Ro-
manya da SSCB’ye savaş açmıştır. Savaş başlangıçta Almanlar için oldukça olumlu
gelişmişse de, kış geldiğinde Alman birlikleri yorulmuş, savaşma güçleri azalmıştır.
✎ Ardından SSCB’nin karşı saldırısı başlayınca, Alman askerlerinin giysileri soğuk kış
günlerine uygun olmadığı için büyük kayıp vermişlerdir.
✎ 1942’de Hitler, Karadeniz ve Hazar Denizi arasında bulunan Kafkasya petrol yatak-
larını ele geçirmeyi hedeflemiş, ancak başarısız olmuştur. Alman birlikleri Şubat 3. II. Dünya Savaşı’nda yaklaşık 20 milyon
1943’te teslim olmuştur. insanını yitirerek en fazla can kaybının
yaşandığı ülke aşağıdakilerden hangisi-
✎ SSCB’nin II. Dünya Savaşı’nın bu en büyük kara çarpışmasındaki başarısı Almanları dir?
Kafkasya’dan çekilmek zorunda bırakmıştır.
A) SSCB B) Almanya
C) Fransa D) İngiltere
E) Japonya
 SSCB bu savaşta çok büyük yıkıma uğramış ve yaklaşık 20 milyon insanını yitirerek II.
Dünya Savaşı’nda en çok can kaybı yaşayan ülke olmuştur.

☸ Kuzey Afrika Cephesi

4. Kuzey Afrika Cephesi’nde Müttefikler,
✎ İtalya savaş öncesinde 1935’te Habeşistan’ı, 1939’da da Arnavutluk’u işgal etmişti. I. Almanya,
✎ 10 Haziran 1940’ta İtalya Almanya’nın yanında savaşa girmiş, 1940 sonbaharında II. İtalya,
Somali’nin İngiliz egemenliğindeki bölümünü ele geçirmiştir. III. Japonya

✎ İtalya Mısır’ı ele geçirmek için taarruza geçmişse de başarılı olamamıştır. Daha devletlerinden hangilerinin işgallerine
karşı mücadele etmiş ve başarılı olmuş-
sonra Almanlar Rommel komutasında asker göndermiş ve Mihver devletleri bura- lardır?
da Kahire’ye kadar ilerlemiştir. Ancak buradaki İngiliz direnişi başarılı olmuş, İngi-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lizler daha sonra taarruza geçerek El-Alameyn zaferiyle sonuçlanmıştır. Bundan
D) I ve II E) II ve III
sonra Almanlar ve İtalyanlar Batı Çölü boyunca geri çekilmek zorunda kalmıştır.
✎ 28 Ekim 1940’ta İtalya, Doğu Akdeniz üstünlüğünü ele geçirmek için Yunanistan’a
saldırıp Ege Denizi’ne inmeyi planlamışsa da başarılı olamamıştır. 1-E 2-C 3-A 4-D

~ 329 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Japonya’nın Savaştığı Cepheler

✎ Pearl Harlbour Baskını’yla aynı gün Formoza’dan kalkan Japon uçakları Filipin Ada- 1. II. Dünya Savaşı’nda Japonya,
larına saldırmış, bu adalar daha sonra Japon birliklerince işgal edilmiştir. I. Hong Kong,
✎ General Douglas Mac Arthur komutasındaki ABD ve Filipin güçleri yenilmiş ve böl- II. Singapur,
geyi boşaltmak zorunda kalmışlardır. Japonlar 1942 Mayısı’nda Filipin’i ele geçirdi- III. Filipinler
ğinde 36 bin kadar asker ve 25 bin sivili esir almışlardır. bölgelerinden hangilerini işgal etmiştir?
✎ Japonlar saldırılarını sürdürerek ABD’den Guam ve Wake adalarını, İngiltere’den A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
de Hong Kong’u almışlardır. Japon askerleri Tayland üzerinden hareketle Malaya’yı D) II ve III E) I, II ve III
işgal etmiş ve yarımadanın alt bölümlerine, Singapur’a doğru ilerleyerek 1942 Şu-
batı’nda burayı işgal etmişlerdir.
✎ Daha sonra Saravak, Brunei, Borneo, Timor, Cava, Sumatra, Selebes, Yeni Britanya,
Solomon Adaları, Yeni Gine’nin doğusu, Gilbert Adaları, Andaman Adası ve Aleut 2. II. Dünya Savaşı öncesinde tarafsız kalan
Adaları da Japonya’nın eline geçmiştir. ABD’nin 1941’de çıkardığı “Ödünç Verme
ve Kiralama” yasası ile,
✎ Bu saldırılar sonucunda Japonya, Güneydoğu Asya’nın denizden ulaşımını denetle-
yen adaları ele geçirmiştir. Japonlar ayrıca Çinhindi ve Tayland’dan geçerek Bir- I. Almanya’ya destek olmak,
manya’yı da işgal etmiş ve oradaki İngiliz birliklerini Hindistan’a çekilmek zorunda II. bedeli savaş sonunda ödenmek üzere
her ülkeye yardım yapmak,
bırakmışlardır. Ayrıca Güney Asya’ya kurdukları üslerden Avustralya’ya da hava
saldırıları düzenlemişlerdir. III. Wilson İlkeleri’nin hayata geçmesini
sağlamak
unsurlarından hangilerini amaçladığı
☸ ABD’nin Savaştığı Cepheler
savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Başlangıçta taraflara silah satmayan ABD, savaşın Almanya lehine dönmesi üzerine D) I ve II E) II ve III
tarafsızlığını bozmuş ve silah satışını serbest bırakmıştır. Alman ilerleyişi durduru-
lamayınca 1940’ta İngiltere’ye para ve silah yardımı da yapmıştır. 1941’de “Ödünç
Verme ve Kiralama Yasası”nı çıkaran Amerika, her ülkeye yiyecek ve savaş malze-
mesi dâhil her türlü yardımı “bedeli savaş sonunda ödenmek şartıyla” verecekti.
3. İngiltere Başbakanı Winston Churchill ile
✎ 14 Ağustos 1941 tarihinde ABD ve İngiltere bir araya gelerek Atlantik Bildirisi’ni ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt tara-
yayınlamışlardır. fından 14 Ağustos 1941’de yayımlanan
ve Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın ilk adı-
mı olarak kabul edilen belge aşağıdaki-
lerden hangisidir?
 İngiltere Başbakanı Winston Churchill ile o sırada henüz savaşa girmemiş olan ABD A) Balfour Deklarasyonu
Başkanı Franklin D. Roosevelt arasında, Kanada açıklarında bir savaş gemisinde ya- B) Schuman Bildirgesi
pılan görüşmeler sonucunda, 14 Ağustos 1941’de yayımlanan bildiridir. Bu madde-
C) Atlantik Bildirisi
ler daha sonra Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın nüvesi olmuştur.
D) Hoover Moratoryumu
E) Monroe Doktrini

ATLANTİK BİLDİRİSİ
(14 Ağustos 1941)
4. Aşağıdakilerden hangisi, 1941’de ABD
❆ Savaştan sonra toprak kazanılmayacaktır. ile İngiltere tarafından yayınlanan ve “Bir-
leşmiş Milletler”in nüvesi olarak kabul edi-
❆ İlgili halkın onayı alınmadan toprak değişikliği yapılmayacaktır. len Atlantik Bildirisi’nde yer alan ilkeler-
❆ Uluslar kendi geleceklerini kendileri belirleyeceklerdir. (self-determinasyon). den biri değildir?
A) Bedeli savaş sonunda ödenmek üzere
❆ Uluslararası iş birliği gerçekleştirilip geliştirilecektir.
her ülkeye yardım yapılması
❆ Temel ham maddelerden eşit biçimde faydalanılacaktır. B) Uluslararası iş birliğinin gerçekleştirilip
❆ İnsanlar korku ve açlıktan kurtarılacaktır. geliştirilmesi
❆ Açık denizlerde ticaret serbestliği gerçekleştirilecektir. C) Açık denizlerde ticaret serbestliğinin ta-
nınması
❆ Mihver Devletler silahtan arındırılacak ve savaştan sonra topyekûn silahsızlanmaya D) Temel ham maddelerden eşit biçimde
gidilecektir. yararlanılması
E) Ulusların, kendi geleceklerini kendileri-
nin saptaması

 Atlantik Bildirisi Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın ilk adımını oluşturmuştur.

1-E 2-B 3-C 4-A

~ 330 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 7 Aralık 1941’de, Japon uçak gemilerinden havalanan 360’ın üzerinde savaş uçağı,
Japon Amirali Soroku Yamamoto’nun planlamasıyla Hawaii’deki Pearl Harlbour’da
bulunan ABD üslerini bombalamıştır. (Pearl Harlbour Baskını) 1. ABD’nin II. Dünya Savaşı’na girmesinde
etkili olan gelişme aşağıdakilerden han-
✎ Japonlar bombaladıkları 8 savaş gemisinden 6’sını batırmış ya da kullanılamaz hale gisidir?
getirmişse de üssün kendisi pek zarar görmemiştir. Uçak gemileri o anda başka
A) Almanya’nın Avrupa’da ilerlemesi
yerde oldukları için bu saldırıdan kurtulmuştur.
B) Pearl Harlbour Baskını’nın yaşanması
✎ Bu olay üzerine ABD Kongresi 8 Aralık 1941’de Japonya’ya, üç gün sonra da Alman- C) ABD ticaret gemilerinin Atlas Okyanu-
ya ve İtalya’ya savaş ilan etmiştir. su’nda batırılması
D) Japonya’nın Uzak Doğu’da güçlenmesi
E) Normandiya Çıkarması’nın başarılı
olması
☸ Kuzey Afrika Çıkarması
✎ General Dwight D. Eisenhower komutasındaki İngiliz ve ABD askerlerinden oluşan
100 bin kişilik bir kuvvet Fas ve Cezayir kıyılarına bir çıkarma yapmıştır. Müttefikler
önce Tunus’a ilerlemiş, ancak Akdeniz üzerinden hava ve deniz yoluyla getirilen
güçlü Alman birliklerince durdurulmuştur.
2. II. Dünya Savaşı’da Fransa’nın işgalden
✎ 1943 Ocak ayı sonunda Batı Çölü’nü geçerek Tunus’a giren Müttefik orduları zorlu kurtarılması ve Almanya’ya ağır bir dar-
çarpışmalardan sonra Mayıs 1943’te Alman ve İtalyan kuvvetlerini çökertmiştir. be vurulması amacıyla 1944’te Müttefik
Devletlerin General Eisenhower komuta-
sında gerçekleştirdikleri askerî harekât
aşağıdakilerden hangisidir?
☸ İtalya Çıkarması A) Normandiya Çıkarması
B) Stalingrad Kuşatması
✎ Müttefikler Kuzey Afrika’daki başarılarını 1943 Temmuzu’nda Sicilya’yı işgal ederek C) Barbarossa Harekâtı
sürdürmüştür. Sicilya’nın yitirilmesi ve İtalya’nın müttefiklerce bombalanması İtal- D) Pearl Harlbour Baskını
yan diktatörü Benito Mussolini’yi savaştan çekilmeye zorlamıştır.
E) Midway Denizi Savaşı
✎ Eylül başlarında İtalya teslim olmuş ve Malta’daki donanmasına el konulmuştur. Bu
olay İtalya’da müttefikler ile Almanları karşı karşıya bırakmıştır.

☸ İkinci Cephe’nin Açılması (Normandiya Çıkarması) 3. Fransa’nın Alman işgalinden kurtarılma-

sında,
✎ Fransa’nın kurtarılması için ABD, İngiliz ve Kanada birliklerinden oluşan Müttefik
güçleri 1944 Mayısı’nda İngiltere’nin güney kıyılarında toplanmıştır. Ayrıca bu bir- I. Türkiye’nin Almanya’ya savaş açması,
likleri denizin öbür kıyısına götürmek üzere 4.000 gemi ve çıkarma aracı ile bunları II. Pearl Harlbour Baskını,
korumak için savaş gemilerinden oluşan bir filo da hazırlanmıştır. III. Normandiya Çıkarması
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulamaz?
 Normandiya Çıkarması’nda Müttefik güçlerinin başkomutanı General Eisenhower’dı. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

✎ Almanlar, saldırının Dover Boğazı’ndan geleceğini düşünürken, çıkarma Cherbourg

ile Le Havre arasında yer alan Normandiya kıyısında başlamıştır.
✎ 6 Haziran’da paraşüt birlikleri, bombardıman uçakları desteğinde askerler ve tank-
larla Almanları Kuzey Fransa boyunca batıya süren Müttefikler, 25 Ağustos 1944’te
4. 13 Ağustos 1944’te İtalya’daki Müttefik
Paris’i kurtarmışlardır. General Eisenhower Eylül’de Fransa’daki Müttefik kuvvetle- güçlerinin Floransa’yı almaları üzerine
rin komutanlığına getirilmiştir. Almanlar,
I. Pisa,
II. Maginot,
☸ Almanya’nın Teslim Olması III. Rimnini
bölgelerinden hangileri arasında bir sa-
✎ İtalya’daki Müttefik güçler 13 Ağustos 1944’te Floransa’yı alınca, Almanlar bunun vunma hattı oluşturmuş ve kış gelene
üzerine Pisa ile Rimnini arasında bir savunma hattı oluşturarak kış gelene kadar kadar burada tutunmuşlardır?
burada tutunmuşlardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
✎ Nisan 1945’te Müttefikler de Po ırmağını geçerek Alp Dağları’na doğru ilerlemiştir. D) II ve III E) I, II ve III
Berlin’e geldiklerinde ise Hitler intihar etmiş, yerini Amiral Karl Doenitz’e bırak-
mıştır. 2 Mayıs 1945’te Berlin teslim olmuş ve böylece Avrupa’daki savaş son bul-
muştur. 1-B 2-A 3-D 4-C

~ 331 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ Japonya’nın Teslim Olması ve Savaşın Sona Ermesi

✎ ABD, Japonya’nın kıyı kentlerini bombaladığı sırada başkan Truman, Japonların di- 1. II. Dünya Savaşı’nda Japonların direnişi-
renişini kırma ve savaşı bir an önce bitirme gerekçesiyle atom bombası kullanmaya ni kırmak ve savaşı kısaltmak gerekçe-
karar vermiştir. siyle atom bombası kullanmaya karar ve-
ren ABD başkanı aşağıdakilerden han-
✎ Atom bombası ABD’de gizlice geliştirilen ve yıkım gücü son derece büyük olan bir gisidir?
silahtı. 6 Ağustos 1945’te ABD hava kuvvetlerinin bir bombardıman uçağı Hiroşima A) Truman B) Mac Arthur
kenti üzerine ilk atom bombasını atmıştır. 3 gün sonra, 9 Ağustos 1945’te ise gücü C) Eisenhower D) Roosevelt
azaltılmış bir atom bombası da Nagazaki’ye atılmıştır. E) Montgomery
✎ Bu bombalar Hiroşima’da 200 bin Nagazaki’de 80 bin sivilin ölmesine ve on binler-
ce kişinin yaralanmasına yol açmıştır. Öte yandan bu kentler büyük ölçüde yıkılmış,
bitki örtüsü büyük zarar görmüş, atom bombasının yol açtığı radyasyonun etkisi de
yıllarca sürmüştür. Radyasyon nedeniyle daha sonra sakat insanlar doğmaya veya
ölmeye devam etmiştir.
✎ 8 Ağustos’ta SSCB’nin de Japonya’ya savaş açarak Mançurya ve Kore’yi işgale baş-
laması üzerine, Japonya 2 Eylül’de resmen teslim olmuş ve II. Dünya Savaşı sona
ermiştir.
2. II. Dünya Savaşı’nda “Küçük Çocuk” adlı
ilk atom bombası aşağıdaki şehirlerden
hangisine atılmıştır?
A) Tokyo B) Hiroşima
 Hiroşima’ya “Küçük Çocuk” adlı atom bombası Enola Gay isimli uçaktan yerel saat C) Nagazaki D) Osaka
8.15’te atılmış, bu bombanın atılması ile 140.000 kişilik katliam gerçekleşmiştir.
E) Kyoto
Oluşturduğu radyasyonun etkileri ile hayatını kaybeden insan sayısı 230.000 kişiye
ulaşmış, kentin % 60’ı haritadan silinmiştir.

3 gün sonra Nagazaki’ye “Şişman Adam” isimli plütonyum bombası atılmıştır.

12:02’de 21 ton patlayıcının gücünde olan bu bombanın etkisiyle 75.000 kişi anın-
da kavrulmuştur. 5 yıl içerisinde bir o kadar insan daha ölmüş ve sakat kalmıştır.

3. II. Dünya Savaşı sırasında Japonya’nın,

I. Tokyo,
II. Hiroşima,
III. Nagazaki
şehirlerinden hangilerine atom bombası
atılmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

Atom bombası patlama anı Hiroşima’ya atılan Little Boy (Küçük Çocuk)

4. 14-24 Ocak 1943 tarihleri arasında ABD

Başkanı Roosevelt ile İngiltere Başbaka-
nı Churchill arasında gerçekleşen ve Ku-
zey Afrika Cephesi’nden sonra savaşın
D) II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE BARIŞ ORTAMINI HAZIR- nasıl şekillendirilmesi konusunun görü-
şüldüğü konferans aşağıdakilerden han-
LAYAN KONFERANSLAR gisidir?
A) Potsdam Konferansı
1) CASABLANCA KONFERANSI (14-24 OCAK 1943) B) Quebec Konferansı
C) Washington Konferansı
✎ 14–24 Ocak 1943 tarihleri arasında Roosevelt (ABD) ile Churchill (İngiltere) arasın-
D) Yalta Konferansı
da Casablanca’da yapılan görüşmelerdir.
E) Casablanca Konferansı
✎ Konferans, Kuzey Afrika Cephesi’nden sonra savaşın nasıl şekillendirilmesi konusu-
nu görüşmek üzere toplanmıştır.
✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır: 1-A 2-B 3-D 4-E

~ 332 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

❆ Rusya üzerindeki baskıyı hafifletmek için Sicilya’ya çıkarma yapılacak ve

Almanya üzerindeki baskı artırılacak,
1. Aşağıdakilerden hangisi II. Dünya Savaşı
❆ Almanya’nın gücü yeterince zayıflayınca Avrupa’da da bir cephe açılacak sürecinde toplanan konferanslardan biri
ve Almanya, Japonya ve İtalya kayıtsız şartsız teslim oluncaya kadar müca- değildir?
deleye devam edilecek, A) Casablanca Konferansı
❆ Mihver Devletleri ile teslim olmaları dışında bir antlaşma yapılmayacak, B) San Remo Konferansı
❆ Balkanlarda ikinci cephenin açılmasını mümkün kılmak için, Türkiye’nin de C) Washington Konferansı
savaşa katılması konusunda gerekli askerî hazırlıklar yapılacak, D) Quebec Konferansı
E) Moskova Konferansı
❆ Almanya, İtalya ve Japonya’nın liderleri yenilgiyi dünya kamuoyu önünde
kabul edecektir.

✎ Mihver Devletlerin kayıtsız-şartsız teslimi konusunda konferansta alınan karar, bu

devletlere hiçbir ümit ışığı bırakmaması ve savaşın uzamasına sebep olması gerek-
çesiyle, sonradan bazı eleştirilere neden olmuştur.
2. II. Dünya Savaşı sürecinde toplanan,
I. Tahran,
II. Casablanca,
2) WASHİNGTON (TRİDENT) KONFERANSI (12-26 MAYIS 1943)
III. Washington
✎ Kuzey Afrika Cephesi’nin tasfiyesi üzerine alınacak yeni tedbirleri görüşmek üzere konferanslarından hangileri İngiltere ile
12-26 Mayıs 1943 tarihleri arasında toplanan bu konferans, Roosevelt ile Churchill ABD arasında gerçekleşmiştir?
arasında olmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Trident Konferansı olarak da bilinen bu konferansta başlıca şu kararlar alınmıştır: D) II ve III E) I, II ve III

❆ İtalya işgal edilerek savaşta saf dışı bırakılacak,

❆ İkinci Cephenin Fransa’da açılması işi 1944 ilkbaharında tamamlanacak,
❆ Barışı koruma sorumluluğu ABD, İngiltere, SSCB ve Çin’e verilecek,
3. Aşağıdakilerden hangisi, ABD Başkanı
❆ Türk hava alanlarından yararlanmak için gerekli hazırlıklar yapılacak, Roosevelt ile İngiltere Başbakanı Chur-
❆ Avrupa’da bir konfederasyon kurulacak ve bu, Tuna, Balkan ve İskandinav chill arasında 12-26 Mayıs 1943 tarihleri
arasında toplanan Washington Konfe-
federasyonlarını ihtiva edecek, ransı kararlarından biri değildir?
❆ Türkiye de Balkan Federasyonu’na dâhil olacak, A) İtalya savaşta saf dışı bırakılacak
❆ İngiltere ile Rusya arasında kuvvetli bir Fransa bulunacak, ayrıca Polonya B) Barışı koruma sorumluluğu ABD, İngil-
tere, SSCB ve Çin’e verilecek
ile Çekoslovakya Sovyetlerle iyi geçineceklerdir.
C) Türk hava alanlarından yararlanmak
için gerekli hazırlıklar yapılacak
D) Türkiye de Balkan Federasyonu’na dâ-
3) QUEBEC KONFERANSI (14-24 AĞUSTOS 1943) hil olacak
E) Dünya barışını sağlamak amacıyla Bir-
✎ Bu konferans İtalya’da Mussolini’nin düşmesi üzerine ortaya çıkan yeni durum kar- leşmiş Milletler Teşkilâtı kurulacak
şısında ikinci cephe meselesini yeni bir açıdan ele almak amacıyla Churchill, İngiliz
Genelkurmayı ve Amerikan Genelkurmayı arasında Quebec’te yapılmıştır.
✎ Konferansta Churchill, ikinci cephenin Fransa yerine Türkiye’de açılmasında çok ıs-
rar etmiş fakat görüşünü kabul ettirememiştir.
✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır:
4. II. Dünya Savaşı sürecinde toplanan,
❆ İkinci cephe Fransa’da Normandiya kıyılarında açılacak ve bunun hazırlan- I. Quebec,
ması sorumluluğu da Amerika’da olacak, II. Washington,
❆ Almanya’nın bombalanmasına ve İtalya’nın işgal edilmesine kararlılıkla III. Kahire
devam edilecektir. konferanslarından hangilerinde “İkinci
Cephe”nin açılması konusu görüşülmüş-
tür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
4) I. MOSKOVA KONFERANSI (19-30 EKİM 1943) D) II ve III E) I, II ve III
✎ 1943 yılı Ekim ayında Moskova’da Dışişleri Bakanları düzeyinde toplanan, Tahran
Zirvesi’nin hazırlığı niteliğindeki ve II. Dünya Savaşı’nın yürütülmesinin yanı sıra sa-
vaş sonrası düzen ile ilgili bir konferanstır. 1-B 2-D 3-E 4-C

~ 333 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ “Savaş sonrası düzen” için yapılan ilk toplantı olarak kabul edilmektedir.
✎ Türkiye açısından da büyük önem taşıyan bu konferansa İngiltere’den Sir Anthony
Eden, ABD’den Cordell Hull, SSCB’den Vyacheslav Molotov ile Çin Dışişleri Bakanı 1. Moskova Konferansı’ndan sonra yayınlanan
bildirilerde Müttefik devletlerin kayıtsız şart-
katılmıştır. sız teslim olmasından sonra, barışı sürdüre-
bilmek için bütün devletlerin eşit haklarla
✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır:
katılabileceği bir örgüt kurmasına karar ve-
rilmiştir.
❆ Sovyetler Birliği Almanya’ya karşı nihaî zafere kadar savaşacağı konusun- Bu kararın, aşağıdakilerden hangisinin
kurulmasına ortam hazırladığı savunula-
da güvence vermiştir.
bilir?
❆ Sovyetler Birliği, savaştan sonra barışı sürdürebilmek için bütün devletle- A) NATO
rin eşit haklarla katılabileceği uluslararası bir örgütü destekleyeceğini söy- B) Birleşmiş Milletler
lemiştir. (Bu karar Birleşmiş Milletlerin kurulmasına ortam hazırlamıştır.) C) Varşova Paktı
❆ Avusturya’nın işgale uğramış dost bir ülke olduğu ve savaştan sonra ken- D) Avrupa Birliği
disiyle bir barış antlaşması yapılmasının söz konusu olmadığı konusunda E) Milletler Cemiyeti
anlaşmaya varılmıştır.
❆ Savaş suçlularının II. Dünya Savaşı sonunda oluşturulacak bir mahkemede
yargılanması karara bağlanmıştır. (Nürnberg Yargılamaları)
❆ Konferansta kabul edilen ve yayımlanan “Kurtarılmış Avrupa Deklarasyo-
nu” ile Almanya’da Nazizm’in İtalya’da ise Faşizmin tasfiyesi kararlaştırıl- 2. 22-26 Kasım 1943 tarihleri arasında Uzak
mıştır. Doğu’daki gelişmeleri değerlendirmek
amacıyla toplanan Kahire Konferansı’na,
I. Çin,
II. Japonya,
III. İngiltere
5) KAHİRE KONFERANSI (22-26 KASIM 1943)
devletlerinden hangileri katılmıştır?
✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Uzak Doğu’daki gelişmeleri değerlendirmek amacıyla;
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Roosevelt (ABD), Churchill (İngiltere) ve Mareşal Chiang Kai-Shek (Çin) arasında
D) I ve III E) I, II ve III
Kahire’de yapılmıştır.
✎ Tahran Konferansı’nın ön hazırlığı anlamına gelen bu konferansta, Churchill ikinci
cephenin Balkanlarda açılması fikrini savunmuşsa da bu fikir kabul görmemiştir.
✎ Konferansta; Uzak Doğu’daki savaşta nasıl hareket edileceği, Japonya’nın I. Dünya
Savaşı’ndan sonra ele geçirdiği topraklardan çıkarılması ve Kore’nin bağımsızlığının
sağlanması konuları ele alınmıştır.
3. II. Dünya Savaşı’nın devam ettiği dönem-
✎ Uzak Doğu’da çıkarları olan diğer devletlerin konferansa katılmaması nedeniyle bir de Müttefik Devletlerin Türkiye’yi kendi
sonuca varılamamıştır. yanlarında savaşa sokma kararı aldıkları
konferans aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tahran B) Quebec
C) Moskova D) Yalta
E) Potsdam
6) TAHRAN KONFERANSI (28 KASIM-1 ARALIK 1943)
✎ Roosevelt, Churchill ve Stalin arasında yapılmıştır. Şifre adından dolayı konferans
“Eureka” adıyla da bilinmektedir.
✎ Rusya’nın ısrarı sonucu ikinci cephenin 1 Mayıs 1944’te açılması kabul edilmiştir.
✎ İkinci cephe ile ilgili olarak Türkiye’nin de savaşa katılmasına karar verilmiştir.
✎ Oder Nehri’ne kadarki Alman topraklarının Polonya’ya verilmesi kabul edilmiştir. 4. 28 Kasım-1 Aralık 1943 tarihleri arasında
toplanan ve Roosevelt, Churchill ve Sta-
✎ Savaş sonrası barış düzeninin korunması için bir milletlerarası teşkilât kurulması lin’in savaş sonrası barış düzeninin ko-
fikri taraflarca kabul edilmekle beraber, SSCB dört büyük devlet arasına Çin’in de runması için uluslararası bir teşkilât ku-
rulması fikrinin kabul edildiği konferans
katılmasına itiraz etmiş fakat isteklerini kabul ettirememiştir. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Casablanca B) Yalta
C) Quebec D) Kahire
E) Tahran
7) II. MOSKOVA KONFERANSI (9-20 EKİM 1944)
✎ Churchill (İngiltere) ve Stalin (SSCB) arasında yapılmıştır.
✎ Toplanma amacı Balkan topraklarında nüfuz alanlarının paylaşımıdır. 1-B 2-D 3-A 4-E

~ 334 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır;

❆ Romanya, Rus-Yunanistan-İngiliz nüfuzuna terk edilmiştir.

1. 9-20 Ekim 1944 tarihleri arasında İngilte-
❆ Yugoslavya ve Macaristan % 50 İngiliz, % 50 Rus nüfuzu altında olacaktı. re ile SSCB arasında gerçekleşen ve Al-
manya için kurulacak “Müttefik Kontrol
❆ Bulgaristan için bu oranlar, % 75 Rus, % 25 İngiliz olarak belirlenmiştir. Komisyonu”nda Fransa’ya da yer veril-
mesi kararının alındığı konferans aşağı-
❆ Bu yüzde oranlarının anlamı, kabinelere girecek ve orada temsil edilecek dakilerden hangisidir?
siyasal eğilimlerin oranlarıydı. A) I. Moskova B) Potsdam
❆ Almanya için kurulacak Müttefik Kontrol Komisyonu’nda Fransa’ya da yer C) Quebec D) San Francisco
verilmesi ile Montreux Sözleşmesi’nin değiştirilmesi de kabul edilmiştir. E) II. Moskova

8) YALTA KONFERANSI (4-11 ŞUBAT 1945) 2. Yalta Konferansı’nda görüşülen,

I. Sovyetlerin Çin’le bir dostluk antlaşması
✎ Almanya’nın çökmesinden ardından hangi bölgelerin kimin denetiminde olacağı ya imzalaması,
da kimlerin nereleri kurtaracağı konusunda anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak II. Sovyetlerin Japonya’ya savaş açması,
ve “savaş sonrası dünyasını” ana çizgileriyle düzenlemek amacıyla SSCB’nin Yalta
III. Müttefiklerin Almanya’nın birer bölgesini
kentinde (Kırım’daki) toplanmıştır. işgal etmesi
✎ Konferansa Roosevelt, Churchill ve Stalin katılmıştır. konularından hangilerinin, savaşın daha
geniş alanlara yayılmasını engelleme
✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır: amacı taşıdığı savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
❆ SSCB, Almanya’nın teslim olmasından kısa bir süre sonra Japonya’ya savaş D) II ve III E) I, II ve III
açmayı ve Uzak Doğu savaşına katılmayı kabul etmiştir.
❆ Almanya üç işgal bölgesine ayrılacak, fakat İngiltere ve Amerika kendi böl-
gelerinde Fransa’ya da bir kısım bırakacaklardı. Aynı şekilde Berlin şehri
de ortak işgal altında bulunacaktı. 3. II. Dünya Savaşı sırasında 1 Mart 1945’e
kadar Mihver Devletlere savaş ilan eden
❆ SSCB, Almanya’nın 20 milyar dolar tamirat borcu ödemesini ve bunun ya- devletlerin Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’-
rısının kendilerine verilmesini; bahse konu borcun da yarısının iki yıl içinde nın kurucu üyeleri arasında yer alabile-
ceği kararının alındığı konferans aşağı-
makine, sınaî teçhizat seklinde menkul sermaye olarak, geri kalan bakiye-
dakilerden hangisidir?
nin de 10 yıl içinde Almanya’nın çeşitli ürünlerinden ödemesini ve Alman
A) Kahire B) San Francisco
ağır sanayinin % 80’inin yok edilmesini teklif etmişlerdir. Ancak bu teklif
C) Washington D) Yalta
ABD ve İngiltere tarafından çok ağır bulunmuş ve 20 milyar rakamı esas
olmak kaydıyla ödeme şekli ileriki müzakerelere bırakılmıştır. E) Potsdam

❆ Birleşmiş Milletler’in kurulması da kabul edilmiş ve Birleşmiş Milletler

Sözleşmesi’nin temel ilkeleri belirlenmiştir. Buna göre 1 Mart 1945’e ka-
dar ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların üyeliğe alınmalarına karar
verilmiştir. 4. Yalta Konferansı’nda alınan karar doğ-
rultusunda Türkiye,
I. ABD,
II. İngiltere,
 Bu karar üzerine Türkiye simgesel olarak 23 Şubat 1945’te Almanya ve Japonya’ya III. Almanya
savaş ilan etmiştir. devletlerinden hangilerine simgesel ola-
rak savaş ilan etmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

9) SAN FRANCİSCO (BM) KONFERANSI (26 HAZİRAN 1945)

✎ Aralarında Türkiye’nin de yer aldığı toplam 51 devlet temsilcisinin katıldığı bu kon-
ferans, Birleşmiş Milletler’in kurucu antlaşmasını kabul etmek ve imzalamak ama- 5. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın kurulma-
cıyla toplanmıştır. sı amacıyla toplanan konferans aşağıda-
kilerden hangisidir?
✎ Fransa’nın da katılımıyla ABD, İngiltere, SSCB ve Çin’e Birleşmiş Milletler’in Güven- A) Quebec B) Washington
lik Konseyi’nde daimî üyelik ve veto hakkı verilmiştir. C) Moskova D) Yalta
E) San Francisco
 BM Antlaşması’nı imzalayan 51 devletten biri Türkiye’dir. Bu yüzden Türkiye BM’nin
kurucu üyesi konumundadır.
1-E 2-A 3-D 4-C 5-E

~ 335 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

10) POTSDAM KONFERANSI (17 TEMMUZ-2 AĞUSTOS 1945)

✎ II. Dünya Savaşı sürecinde ABD, SSCB ve İngiltere arasında yapılan son toplantıdır.
1. Müttefik Devletler tarafından II. Dünya
✎ Daha önceki konferanslar savaşın nasıl bitirileceği konusunda toplanmışken, Pots- Savaşı’nın sonlarına doğru toplanan son
büyük konferans aşağıdakilerden hangi-
dam Konferansı diğerlerinden faklı olarak barışın nasıl sağlanacağını konu almıştır.
sidir?
✎ Konferansta alınan başlıca kararlar şunlardır; A) Potsdam B) Quebec C) Kahire
D) Yalta E) Washington
❆ Polonya-SSCB sınırı Curzon Çizgisi olarak kabul edilecek.
❆ Almanya’daki tüm Nazi kurumları ortadan kaldırılacak.
❆ Avusturya dört devlet arasında işgal bölgelerine ayrılacak. 2. Potsdam Konferansı’nda Alman Nazi birlik
❆ İşgal bölgelerinde ayrı ayrı demokratik rejimler kurulacak. ve örgütlerinin tümüyle kaldırılması, Alman
savaş endüstrisinin ortadan kaldırılarak ye-
❆ Alman donanmasının büyük bölümü tahrip edilecek ve savaş suçluları niden düzenlenmesi ve ekonomisinin Mütte-
yargılanacak. fiklerce kontrol edilmesi kararları alınmıştır.

❆ İspanya savaşa katılmamakla birlikte Mihver devletleri ile iş birliği yaptığı Bu kararlara bakarak Müttefik Devletlerin
aşağıdakilerden hangisini amaçladığı sa-
için Birleşmiş Milletler’e alınmayacak. vunulamaz?
A) Alman saldırganlığının önlenmesi
B) Müttefiklere karşı yeni tehditlerin oluş-
maması
11) PARİS BARIŞ ANTLAŞMASI (10 ŞUBAT 1947) C) Almanya’nın yeni bir savaş çıkarma
✎ 1945 yılının sonlarında yapılan Londra ve Moskova Konferansları’nda Müttefikler tehlikesinin engellenmesi
arasında bazı konularda anlaşmaya varılmakla birlikte, diğer bazı konulardaki fikir D) Avrupa’da barış düzeninin sağlanması
ayrılıkları devam etmiş, bu nedenle de II. Dünya Savaşı’nı bitirecek barış antlaşma- E) Ulusçu hareketlerin desteklenmesi
larının imzalanması gecikmiştir. Müttefikler ile Almanya arasında barış antlaşması
imzalanmak üzere 29 Temmuz 1946’da Paris Barış Konferansı toplanmıştır.
✎ Konferansta kabul edilen esaslara göre Müttefiklerle İtalya, Macaristan, Bulgaris- 3. İtalya, işgal altında bulundurduğu Meis
tan, Romanya ve Finlandiya arasında ayrı ayrı olmak üzere 10 Şubat 1947’de Paris ve Oniki Ada’yı 1947 Paris Antlaşması ile
aşağıdaki devletlerden hangisine bırak-
Barış Antlaşması imzalanmıştır.
mıştır?
✎ Müttefikler, yenilen devletlerle yaptıkları antlaşmalarla onların sınırlarını ya daralt- A) Yunanistan B) İngiltere C) Fransa
mışlar ya da savaş öncesi durumuna getirmişlerdir. Nitekim İtalya, işgal altında bu- D) Türkiye E) Bulgaristan
lundurduğu Meis ve Oniki Ada’yı Yunanistan’a bırakmıştır.

4. II. Dünya Savaşı’nın sonuçlarının aşağı-

dakilerden hangisi üzerinde bir etkisi ol-
E) II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI duğu söylenemez?
A) Soğuk Savaş döneminin başlaması
 İngiltere ve Fransa’nın ekonomisi bozulmuştur. B) Nükleer silahların önem kazanması
 Nazizm ve Faşizm gibi rejimler önem kaybederken demokrasi önem kazanmıştır. C) İngiltere’nin sömürgelerini kaybetmesi
 Almanya “Doğu” ve “Batı” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. D) Münih Antlaşması’yla Sudet bölgesinin
Almanya’ya verilmesi
 Sömürgecilik sona ermeye başlamış, sömürge altında yaşayan pek çok ülke ba-
E) Nazizm ve Faşizm gibi baskıcı rejimle-
ğımsızlık mücadelesine başlamıştır. rin önemini kaybetmesi
 ABD ve Rusya dünyanın iki süper gücü olmuş, Soğuk Savaş dönemi başlamıştır.
 İlk kez atom bombası kullanılmış, böylece dünya nükleer çağa adım atmıştır.
 1945’te Birleşmiş Milletler Teşkilâtı kurulmuş, Türkiye de kurucu 50 ülke arasın- 5. II. Dünya Savaşı’nda,
da yer almıştır. Milletler Cemiyeti 1946’da yetkilerini bu teşkilâta devretmiştir.
I. soykırım,
 9 Aralık 1948 tarihinde “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İliş-
II. nükleer silah,
kin Sözleşme” BM Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir.
III. psikolojik savaş
 II. Dünya Savaşı’nda işlenen insanlık suçları “soykırım” olarak nitelendirilmiş ve
olgularından hangilerinin görülmesi sa-
soykırım suçları İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde yer almıştır. BM 10 Ara- vaş sonrasında insan haklarıyla ilgili ça-
lık 1948’de bu beyannameyi kabul etmiştir. lışmaların önem kazanmasına ortam ha-
 Sovyetler Birliği’nin yayılmacı politikasına karşı denge sağlamak için Kuzey Atlan- zırlamıştır?
tik Paktı (NATO) kurulmuştur. (1949). A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 SSCB ise NATO’ya karşı 1955’te “Varşova Paktı”nı kurmuştur. Bunun sonucu Sov- D) I ve III E) I, II ve III
yet güdümündeki bloğa “Doğu Bloku” veya “Demir Perde” adı verilmiştir.
 Washington’da 45 ülkenin imzasıyla “Uluslararası Para Fonu” (IMF) kurulmuştur.
1-A 2-E 3-A 4-D 5-C

~ 336 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

Birleşmiş Milletler Teşkilâtı adına, vesayet

Vesayet Konseyi rejimine tâbi kılınabilecek ülkelerin idare ve 1. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na üye olan
denetlemesi için kurulmuş konseydir. her devletin temsil edildiği ve bir oy hak-
kına sahip olduğu birim aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Genel Kurul
B) Vesayet Konseyi
Uluslararası Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın yargı organı-
C) Güvenlik Konseyi
Adalet Divanı dır. Bu birimde 9 yıl için seçilen 15 yargıç gö-
D) Ekonomik ve Sosyal Konsey
revlidir.
E) Uluslararası Adalet Divanı
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER

Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na üye olan her

Genel Kurul devletin temsil edildiği ve bir oy hakkına sa- 2.
hip olduğu birimdir.  Birleşmiş Milletler’in yürütme organıdır
 ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve SSCB’nin
veto yetkisi vardır.
Yukarıda özellikleri verilen Birleşmiş Mil-
Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın diğer organla- letler Teşkilâtı’na bağlı birim aşağıdaki-
Genel Sekreterlik rının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulla- lerden hangisidir?
rı hazırlamakla görevli birimdir. A) Genel Sekreterlik
B) Güvenlik Konseyi
C) Vesayet Konseyi
D) Genel Kurul
Birleşmiş Milletler’in yürütme organıdır. E) Ekonomik ve Sosyal Konsey
Güvenlik Konseyi ABD, İngiltere, Çin, Fransa ve Sovyetler Birli-
ği daimî üyedir ve veto yetkileri vardır.

3. Aşağıdaki devletlerden hangisi Birleşmiş

Ekonomik ve Bu konsey milletler arasında yapılacak anlaş- Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimî üye-
Sosyal Konsey malar gereğince ekonomik, sosyal, kültür ve lerinden biri değildir?
sağlık meseleleri üzerinde çalışır.
A) Fransa B) İngiltere C) Çin
D) ABD E) Japonya

BM’YE BAĞLI ÖRGÜTLER VE UZMAN KURULUŞLAR

4. Aşağıdakilerden hangisi Birleşmiş Millet-

 FAO Gıda ve Tarım Örgütü ler Teşkilâtı’na bağlı uluslararası kuru-
 HABITAT BM İnsan Yerleşimleri Merkezi luşlardan biri değildir?
 IAEA Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı A) Afrika Birliği Örgütü
 IBRD Uluslararası Bayındırlık ve Kalkınma Bankası B) Uluslararası Çalışma Örgütü
 ILO Uluslararası Çalışma Örgütü C) Dünya Sağlık Örgütü
 IMF Uluslararası Para Fonu
D) Uluslararası Para Fonu
 UNESCO BM Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilâtı
E) Gıda ve Tarım Örgütü
 UNICEF BM Çocuk Fonu
 UNHCB BM Mülteciler Yüksek Komiserliği
 UNEP BM Çevre Sorunları Programı
 UNFPA BM Nüfus Hareketleri Fonu
 UNDOF BM Gözlem Gücü
5. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’na bağlı Dün-
 UNFICYP BM Kıbrıs Barış Gücü ya Sağlık Örgütü’nün kısaltılmış adı aşa-
 UNIFIL BM Lübnan Barış Gücü ğıdakilerden hangisidir?
 UNMOGIP BM Hindistan/Pakistan Gözlem Grubu A) FAO B) UNFPA C) ILO
 UNTSO BM Filistin Mütareke Gözlem Teşkilâtı D) WHO E) UNESCO
 UNRWA BM Filistin Mültecilerine Yardım Grubu
 WHO Dünya Sağlık Örgütü
1-A 2-B 3-E 4-A 5-D

~ 337 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

F) II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE (1939-1945)

✎ Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır. Ancak savaş boyunca izlediği yan- 1. Aşağıdaki devletlerden hangisi II. Dünya
Savaşı’na katılmamıştır?
sızlık siyasetinde zaman zaman büyük baskılara maruz kalmıştır.
A) Fransa B) İngiltere
✎ Türkiye 1939’da savaş olasılığının iyice artması üzerine toprak bütünlüğünü koru- C) Sovyet Rusya D) ABD
maya yönelik ittifak anlaşmaları sağlamak amacıyla bazı girişimlerde bulunmuştur.
E) Türkiye
✎ İlk görüşmeler sonucu Türkiye’nin 12 Mayıs 1939’da İngiltere’yle, 23 Haziran’da da
Fransa’yla “Barış Cephesi” içinde yer aldığını açıklayan ortak bildiriler yayımlan-
mıştır. Ancak SSCB ile yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır.
✎ Bunun üzerine 19 Ekim 1939’da Ankara’da Türkiye-İngiltere-Fransa İttifak Antlaş- 2. Türkiye II. Dünya Savaşı’nda,
ması imzalanmıştır. Anlaşmaya göre Türkiye bir Avrupa devletinin saldırısına uğrar- I. savaşa girmesi,
sa İngiltere ve Fransa yardımda bulunacak, buna karşılık Avrupa’da çıkacak bir sa-
II. çok partili hayata geçilmesi,
vaş Akdeniz’e yayılırsa Türkiye’de İngiltere ve Fransa’ya yardımda bulunacaktı.
III. SSCB’ye yönelik cephe açılması
✎ 1941 yılında SSCB’ye saldırmaya hazırlanan Almanya, güney kanadını güvenceye durumlarından hangilerine yönelik Müt-
almak amacıyla Türkiye’ye bir saldırmazlık anlaşması önermiş, Türkiye de bunu he- tefik Devletlerin baskısı altında kalmış-
men kabul etmiştir. 18 Haziran 1941’de imzalanan bu antlaşma Türkiye’nin savaş tır?
dışı kalma siyasetinde yeni bir aşama olmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

✎ Bunu 10 Ağustos 1941’de SSCB ile İngiltere’nin ortak notası izlemiştir. Savaşın iyice D) I ve II E) II ve III
yoğunlaştığı bu dönemde her iki ülke Türkiye’nin toprak bütünlüğüne saygılı olduk-
larını bildirmişlerdir. Buna karşılık Türkiye’den 1936 Montrö (Montreux) Boğazlar
Sözleşmesi’ni tam olarak uygulayarak İstanbul ve Çanakkale Boğazları’nı savaş ge-
milerine kapalı tutulmasını istemişlerdir. 3. Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’nda,
I. tarafsız kalma,
II. Balkanlar’da toprak kazanma,
1) ADANA GÖRÜŞMELERİ (30 OCAK-1 ŞUBAT 1943) III. savaşın yıkıcı etkisinden uzak durma
✎ 30 Ocak-1 Şubat 1943 tarihleri arasında Churchill ile İsmet İnönü ve Başbakan Şük- durumlarından hangilerine yönelik dış
rü Saraçoğlu’nun katılımıyla Adana’da bir vagon içerisinde yapılan görüşmelerdir. politika izlediği savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Toplantıda görüşülen konulardan biri Türkiye’nin üzerinde önemle durduğu Sovyet
D) I ve III E) I, II ve III
baskısı olsa da, Churchill, II. Dünya Savaşı sürecine Türkiye’yi de dâhil etmek adına
çok çaba harcamış fakat İsmet İnönü tüm baskılara rağmen Türkiye’yi savaşın uza-
ğında tutmuştur.

4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin II.

2) I. KAHİRE KONFERANSI (5-6 KASIM 1943) Dünya Savaşı’na katılmasını sağlamak
isteyen Müttefik Devletlerin bu amaca
✎ İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden Moskova Konferansı dönüşünde, 5-6 Kasım yönelik girişimlerinden biri değildir?
1943 tarihleri arasında, Kahire’de Türk Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu ile A) I. Kahire Konferansı
bir araya gelmiştir. B) II. Kahire Konferansı
✎ Eden, Türkiye’den hava üslerini açmasını ve yılsonuna kadar savaşa katılmasını is- C) Adana Görüşmeleri
temiş, bu önerinin reddi hâlinde İngiltere’nin Türkiye’ye göndermekte olduğu yar- D) Tahran Konferansı
dımı keseceği uyarısında bulunmuştur. E) Paris Konferansı

✎ Ancak bu istekler Menemencioğlu tarafından reddedilmiştir. Çünkü hava üsleri ve-

rildiği takdirde Almanya Türkiye’nin büyük kentlerini bombalayabilir ve Türkiye sa-
vaşa sürüklenebilirdi. Türkiye ise savaşa katılmak için hazırlıklı değildi.
5. Türkiye II. Dünya Savaşı sırasında,
I. Yalta,
3) II. KAHİRE KONFERANSI (4-6 ARALIK 1943) II. Kahire,
✎ 4-6 Aralık 1943 tarihlerinde Churchill (İngiltere), Roosevelt (ABD) ile İsmet İnönü III. Potsdam
arasında yapılan Kahire Görüşmeleri’nde Türkiye’nin savaşa girmesi konusunda konferanslarından hangilerine katılmış-
baskılar oldukça ağır olmuş ve İnönü, Türkiye’nin ihtiyacı olan silah ve malzemenin tır?
sağlanması şartıyla prensip olarak savaşa katılmayı kabul etmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
✎ 1944 yılı başlarında Türkiye’nin askerî ihtiyaçlarının tespiti aşamasında çalışmaların
sonuçsuz kalması nedeniyle ilişkiler kopma noktasına gelmiştir. Bunun üzerine Tür-
kiye Müttefik Devletlerle ilişkilerini düzeltmek için 2 Ağustos 1944’te Almanya ile
diplomatik ilişkilerini kesmiştir. 1-E 2-A 3-D 4-E 5-B

~ 338 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Türkiye, üzerindeki baskıların artması ve Yalta Konferansı’nda 1 Mart 1945’e kadar

ortak düşmana savaş ilan etmiş olanların Birleşmiş Milletler üyeliğine alınmalarına
karar verilmesi üzerine, savaşın son günlerinde 23 Şubat 1945 tarihinde Almanya 1.
ve Japonya’ya simgesel (göstermelik) olarak savaş ilan etmiştir. I. Refik Saydam,
II. Şükrü Saraçoğlu,
III. Adnan Menderes
 Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilî olarak katılmamışsa da, bu dönemde savaşan ülkele- Yukarıdakilerden hangileri II. Dünya Sa-
re silah yapımında kullanılan krom madenini satmıştır. vaşı döneminde Türkiye’de başbakanlık
yapmıştır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

4) II. DÜNYA SAVAŞI’NIN TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

✎ İkinci Dünya Savaşı sürecinde Refik Saydam ve Şükrü Saraçoğlu başbakanlık yap-
mış, İsmet İnönü ise cumhurbaşkanı olarak görev yapmıştır.
✎ Bu dönemde Türkiye’nin öncelikli amacı tarafsızlığını korumak ve yıkıcı bir savaşa 2. II. Dünya Savaşı sürecinde olağanüstü
girmemekti. Türkiye bunu başarmış olmasına rağmen savaştan çok etkilenmiştir. savaş koşullarının yarattığı yüksek ka-
zancı vergilendirmek ve yabancı tüccar-
✎ Türkiye’de savaş nedeniyle alınan bazı önlemler ve gelişmeler şunlardır: ların piyasadaki etkinliğini azaltmak için
9 Kasım 1942 tarihinde çıkarılan kanun
aşağıdakilerden hangisidir?
 Bütün illerde hava saldırılarına karşı ‘karartma’ uygulaması başlatılmıştır. A) Millî Korunma Kanunu
 Çatalca’da olası bir Alman işgaline karşı Çakmak Hattı’nın yapımına başlanmıştır. B) Gümrük Tarife Kanunu
C) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu
 Tahıl stoklarına el konmuştur.
D) Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu
 Sıkı fiyat kontrolleri karaborsayı artırmıştır.
E) Varlık Vergisi Kanunu
 13 Ocak 1942’de “Ekmek Karnesi” uygulaması başlatılmıştır.
 Kıtlık nedeniyle undan pasta ve benzeri ürünlerin yapılması yasaklanmıştır.
 İstanbul’da özel otomobillerin ve ticarî araçların trafiğe çıkması yasaklanmıştır.
 Radyo yayınlarında kesintiler yapılmıştır.
3. İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı dö-
 Karadeniz’deki Türk gemi seferleri durdurulmuştur.
neminde çıkarılan kanunlar arasında
 Gece 23:30’dan sonra sokağa çıkma yasağı getirilmiştir. aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu
 II. Beş Yıllık Kalkınma Planı yürürlüğe konmuş fakat savaş şartları nedeniyle başa-
B) Millî Korunma Kanunu
rı sağlanamamıştır.
C) Varlık Vergisi Kanunu
 Savaş boyunca yarı seferberlik ilan edilmiş ve yetişkin nüfus askere alınmıştır. Bu D) Nisâb-ı Müzakere Kanunu
durum yerli üretimin azalmasına neden olmuştur. E) Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu
 1940’ta hükûmete ekonomiye müdahale etme hakkı tanıyan Millî Korunma Ka-
nunu ilan edilmiştir. Millî Korunma Kanunu çerçevesinde getirilen dış ticaret kısıt-
lamaları, ithalatın önemli ölçüde daralmasına neden olmuştur. İthalatın ve yerli
üretimin azalması kıtlık ortamının oluşmasına yol açmıştır.
 Petrol Ofisi ile Et ve Balık Kurumu kurulmuştur.
 Devletin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak için karşılıksız para basması sonucun-
4. Türkiye’de,
da enflasyon ortamı doğmuştur.
I. Varlık Vergisi Kanunu’nun çıkarılması,
 1942’de Ticaret Ofisi ve İâşe Müsteşarlığı kurulmuştur.
II. Çakmak Hattı inşaatına başlanması,
 9 Kasım 1942’de olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek kazancı vergilen- III. Millî Koruma Kanunu’nun çıkarılması
dirmek amacıyla Varlık Vergisi Kanunu çıkarılmıştır. unsurlarından hangileri dünya kamu-
oyunda Türkiye aleyhine yayınlar yapıl-
⇘ Varlık Vergisi Kanunu dünya kamuoyunda Türkiye’nin aleyhine yayınlar yapıl- masına yol açmıştır?
masına yol açmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 1944’te Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu çıkarılmıştır. D) I ve II E) II ve III

 15 Haziran 1945’te Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarılmış, ancak bu kanun-

dan beklenen başarı sağlanamamıştır.
1-C 2-E 3-D 4-A

~ 339 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

III. ÜNİTE
SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ 1. “Soğuk Savaş” deyimini ilk kez kullanan
ABD’li ekonomist ve devlet adamı aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) SOĞUK SAVAŞ KAVRAMI VE DÖNEMİN ÖZELLİKLERİ A) Charles G. Dawes
B) Milton Friadman
✎ SSCB ile ABD’nin II. Dünya Savaşı’ndan birer süper güç olarak ortaya çıkması Soğuk
C) Bernard Baruch
Savaş sürecini başlatmıştır.
D) Richard D. Wolff
✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD ile SSCB arasında, SSCB’nin dağılmasına kadar dö- E) James Tobin
nem dönem görülen gerginlik ve sınırlı çatışmalara Soğuk Savaş denir. Soğuk Savaş
siyasî, psikolojik, ekonomik, bilim ve teknoloji alanlarında görülmüştür.)

 “Soğuk Savaş” deyimini ilk kez 1947’de ABD’li Bernard Baruch kullanmıştır.
2. Aşağıdaki devletlerden hangilerinin II.
✎ II. Dünya Savaşından sonra Orta, Doğu ve Güneydoğu Avrupa’da SSCB’nin etkisi Dünya Savaşı’ndan birer süper güç ola-
artmaya başlamış ve bu bölgedeki ülkeleri bir ölçüde kendi şemsiyesi altına almış- rak çıkması Soğuk Savaş Dönemi’ni baş-
latmıştır?
tır. Bundan çekinen ABD ve İngiltere, Batı Avrupa’da ve başka yerlerde Sovyet yan-
lısı komünist partilerin iktidara gelmemesi için çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır. A) İngiltere-Fransa
Bu gelişmeler iki taraf arasında karşılıklı ittifakların ortaya çıkmasına (NATO ve B) ABD-SSCB
Varşova Paktı) ve gerginliğin giderek tırmanmasına yol açmıştır. C) İngiltere-ABD
D) Japonya-İngiltere
E) SSCB-Fransa

1) SAVAŞ SONRASI GELİŞMELER

✎ Bu dönemde uluslararası politikayı şekillendiren dört önemli gelişme yaşanmıştır.
Bunlar;
❆ Geleneksel güç dengesinin merkezi ve en önemli öğesi olan Avrupa’nın ve Av-
rupa devletlerinin savaştan büyük bir tahribatla çıkması, 3. Aşağıdakilerden hangisi ABD ve SSCB
arasında Soğuk Savaş adı verilen sürekli
❆ Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği’nin savaştan sonra süper güç hâ- gerginlik ve çatışma döneminin nedenle-
line gelmiş olmaları, rinden biri değildir?
❆ Nükleer silahların geliştirilmesi, A) İngiltere ve Fransa’nın savaştan yıpran-
❆ Dünyanın çeşitli bölgelerindeki sömürgeci devletlere karşı ulusal bağımsızlık mış şekilde çıkması
hareketlerinin başlamasıdır. B) SSCB’nin komünizmi yayma çabaları-
nın yoğunlaşması
C) Dünyadaki en önemli iki gücün ABD ve
SSCB hâline gelmesi
2) İKİ KUTUPLU DÜNYA DÜZENİ
D) ABD’nin küresel ölçekteki çıkarlarını
✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’nın bir güç merkezi olarak dünya politikası sah- korumak istemesi
nesinden çekilmesinden sonra, dünya en az yirmi yıl kesin çizgiyle ABD ve Sovyet- E) Çin ve Hindistan gibi güçlü devletlerin
ler Birliği’nin çevresinde “iki kutuplu” bir nitelik kazanmıştır. ortaya çıkması

✎ Bu iki kutuplu dünya, Doğu Bloku ile Batı Bloğu, “kapitalizm-liberalizm-demokrasi”

ile “komünizm” veya ABD ile SSCB arasında meydana gelmiştir.
✎ Bu düzende dünya devletleri ya iki bloktan birisini seçmiş ya da Bağlantısızlar Ha-
reketi’ne katılan devletler gibi her iki bloğa da eşit mesafede durmaya çalışmıştır.
4. Ekim 1944’te Churchill ile Stalin arasında
gerçekleşen ve tarihte “Yüzdeler Antlaş-
ması” olarak geçen antlaşmanın temel
3) SOĞUK SAVAŞ’A YOL AÇAN GELİŞMELER konusu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Doğu Avrupa’daki etki alanlarının kesin
a) Yüzdeler Antlaşması (1944) olarak saptanması
✎ Tarihte “Yüzdeler Antlaşması” olarak geçen bu antlaşma, Churchill ve Stalin ara- B) Küba Krizi’nin çözülmesi
sında 1944 Ekim’inde gerçekleşmiştir. Amacı, Doğu Avrupa’da etki alanlarının kesin C) Orta Doğu’nun paylaşılması
olarak saptanması olan bu antlaşmayla, İngiltere ve Rusya Doğu Avrupa’da sahip D) Berlin’in nasıl işgal edileceği
olacakları üstünlüğü yüzdelerle belirlemişlerdir.
E) ABD’ye karşı önlem alınması
✎ Buna göre; Macaristan’da İngiltere % 50, Sovyetler % 50, Bulgaristan’da % 25, %
75; Romanya’da % 10, % 90; Yugoslavya’da % 50, % 50; Yunanistan’da % 90, % 10
oranlarında paylaşım yapılmıştır. 1-C 2-B 3-E 4-A

~ 340 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Hemen savaş sonrasının bu karar ve gelişmeleri Avrupa’nın, komünizmin kıtada

çökmesine kadar süren bölünmüşlüğünü başlatmıştır. Bu kararlar, Batı’nın Doğu
Avrupa’daki gücünün sınırının ve aynı zamanda bölgedeki Sovyet üstünlüğünün 1. 1944’te İngiltere ile SSCB arasında imzala-
önemli bir göstergesidir. nan Yüzdeler Antlaşması’na göre; Sovyetler
Birliği Macaristan’da % 50, Bulgaristan’da
% 75, Romanya’da % 90 ve Yugoslavya’da
% 50 oranlarında paya sahip olmuştur.
b) Berlin Buhranı Bu durum aşağıdakilerden hangisinin en
açık göstergesidir?
✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’nın tümünde yapıldığı gibi Berlin şehri de
A) Yatıştırma politikasının uygulandığının
dört işgal bölgesine ayrılmıştı. SSCB’nin kendi işgal bölgesinden Batılı devletleri çı-
B) Orta Doğu’nun paylaşıldığının
karmak istemesi Almanya’nın birleşmesini önlemiş, iki taraf arasında anlaşma bir
türlü sağlanamamıştır. C) Alman topraklarının paylaşıldığının
D) Bölgedeki Sovyet üstünlüğünün
✎ Bunun üzerine ABD, İngiltere ve Fransa kendi işgal bölgelerinde Federal Alman
E) Nazi Almanyası’nın tasfiye edildiğinin
Cumhuriyeti’ni, SSCB ise kendi işgal bölgesinde Demokratik Alman Cumhuriyeti’ni
kurmuştur.

c) Nükleer Silah Denetiminde Anlaşmazlık

✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, Baruch Planı’yla atom enerjisinin geliştirilmesi ve 2. Potsdam Konferansı’nda gündeme ge-
kullanımının tüm aşamalarını denetleyecek olan uluslararası bir Atom Geliştirme len,
Kuruluşu’nun kurulmasını, ihlallere karşı bu kuruluşa sınırsız denetleme yetkisinin I. Nazizm’in engellenmesi,
tanınmasını, atom silahının yapımıyla ilgili her türlü ihlalin en sert biçimde cezalan- II. savaş suçlularının cezalandırılması,
dırılmasını, kuruluş tam denetim kurduktan sonra atom silahı yapımının yasaklan-
III. Alman topraklarının paylaşılması
masını ve mevcut atom stoklarının yok edilmesini istemiştir.
konularından hangileri Berlin Buhranı’-
nın yaşanmasına sebep olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 ABD, anlaşmayı ihlal edenlerin cezalandırılmasının engellenmemesi için ise Güvenlik
Konseyi’ndeki veto sisteminin değiştirilmesini istemiştir. D) I ve II E) II ve III

✎ Baruch Planı, Sovyetler Birliği tarafından kabul edilmemesine rağmen, daha sonra
ABD tarafından Nükleer Silahsızlanma Konferansları’nda ortaya konan önerilerin
temelini oluşturması bakımından önemlidir.
✎ SSCB’nin bu planı reddetme nedenleri ise; planın uygulanmasıyla ABD’nin atom si- 3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, ortaya
lahı yapabilme yeteneğine sahip tek devlet olarak kalması ve ABD’nin, BM’de karar koyduğu “Baruch Planı”yla aşağıdakiler-
den hangisinin düzenlenmesini sağlama-
verme sürecine egemen olduğu için, bu örgütün bir kuruluşu olan Atom Enerji Ko-
ya çalışmıştır?
misyonu’nu da etkisi altına alabileceği düşüncesidir.
A) Atom silahlarının kullanımı
✎ Planın tartışıldığı sırada Sovyetler Birliği atom silahının gizlerini ele geçirip bu silahı B) Berlin’in nasıl işgal edileceği
çok kısa bir süre içinde yapabilme uğraşı içindeydi. Bu nedenlerden dolayı bu planı
C) Komünizme karşı tedbir alınması
kabul etmeyen Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki gerginlik daha da büyümüştür.
D) Suriye Buhranı’nın önlenmesi
E) Küba Krizi’nin çözülmesi

4) SSCB’NİN KOMÜNİZM’İ YAYMA ÇABALARI

✎ II. Dünya Savaşı’nı izleyen ilk üç yıl içinde Sovyetler Birliği’nin etki alanı içinde kalan
sekiz ülkede (Doğu Almanya, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bul-
garistan, Arnavutluk, Yugoslavya) Marksist-Leninist partiler siyasal iktidarı ele ge-
çirmişlerdir. Komünist partisinin büyük ölçüde oy alabildiği Çekoslovakya ve işgal-
den kurtuluşlarını Sovyet ordularına borçlu olmayan Yugoslavya ve Arnavutluk 4. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Nazi işgali-
dışında komünist hareketin zayıf olduğu bu ülkelerde sosyalist rejimlerin kurulu- ne karşı Yugoslav halklarının silahlı dire-
şunda Sovyet askerî varlığı önemli pay sahibi olmuştur. nişini örgütleyen ve 1948’den sonra Sov-
yetler Birliği’ne karşı çıkarak bağımsızlı-
✎ Savaşın yarattığı güç dengesi ve savaştan hemen sonra Sovyetler Birliği ile Batılı ğını koruyan Yugoslav lider aşağıdakiler-
güçler arasında gerginleşen ilişkiler, Yugoslavya ve Arnavutluk dışında bu ülkelerin den hangisidir?
sürekli olarak Sovyetler Birliği’nin yörüngesinde kalmasına yol açmıştır. A) Mussolini B) Tito C) De Gaulle
D) Lenin E) Franco
✎ Yugoslavya, Nazi işgaline karşı Yugoslav halklarının silahlı direnişini örgütlemiş olan
Tito yönetiminde 1948’den sonra Sovyetler Birliği’ne karşı çıkmış ve ondan sonra
da bağımsızlığını titizlikle korumuştur. 1-D 2-C 3-A 4-B

~ 341 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Arnavutluk da 1961 yılında Sovyetler Birliği’nden kopacaktır. Öteki altı ülke ise ge-
rek ülke içi sosyalist uygulamalar, gerekse dış politika bakımından Sovyetlerin sadık
bir izleyicisi olmuş, bu etkiden sıyrılmaya çalıştıklarında da hep Sovyet müdahalesi 1. Arnavutluk’ta 29 Kasım 1944’te iktidara
ile karşılaşmışlardır. gelerek komünist idareyi kuran Millî Kur-
tuluş Cephesi lideri aşağıdakilerden han-
✎ Sovyetler Birliği 1953’te Doğu Almanya’ya ve 1956’da Macaristan’a askerî birlikler gisidir?
göndermiş, 1968’de ise yine Sovyetlerin öncülüğünde beş Doğu Avrupa ülkesi Çe- A) Enver Hoca
koslovakya’daki yönetimi askeri bir müdahale ile değiştirmiştir. B) İsmail Gaspıralı
C) Yusuf Akçura
D) A. Zeki Velidî Togan
 Arnavutluk’ta Enver Hoca önderliğindeki Millî Kurtuluş Cephesi 29 Kasım 1944’te
iktidara gelerek komünist idareyi kurmuştur. E) Korbaşı Ergaş

5) AVRUPA DIŞINDA KOMÜNİZM’İN YAYILMASI

a) Küba Devrimi
2. 26 Temmuz 1953 Moncada Kışlası İsya-
✎ Küba Devrimi, 26 Temmuz 1953 Moncada Kışlası İsyanı’yla başlar, 1 Ocak 1959`da nı’yla başlayıp, 1 Ocak 1959`da Batista
Batista`nın kovulması ve Santa Clara, Santiago de Cuba şehirlerinin Fidel Castro, iktidarının devrilmesiyle son bulan; Fidel
Castro, Che Guevara ve Raul Castro gibi
Che Guevara, Raul Castro liderliğindeki isyancılar tarafından ele geçirilmesiyle son isimlerin liderliğinde ortaya çıkan geliş-
bulur. me aşağıdakilerden hangisidir?

✎ “Küba Devrimi” terimi, aynı zamanda Batista`nın devrilmesi ve Marksist ilkelerin A) Berlin Buhranı
yeni Küba Hükûmeti tarafından uygulanmasını da ifade etmektedir. B) Kuzey Kore Devrimi
C) Vietnam Savaşı
D) Küba Devrimi
b) Çin Devrimi E) Beyaz Devrim

✎ 1934’te komünizmi amaçlayan Mao Tse-Dung’un kuvvetleri ile milliyetçi Chiang

Kai-Shek arasında başlayan ve II. Dünya Savaşı’nı da kapsayan iç savaş olup, Mao
Tse Dung’un 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurulduğunu ilan etmesiyle sona er-
miştir. Çin’de komünizmin kurulması SSCB’nin Asya’da büyük bir müttefike kavuş-
masını sağlamıştır.
3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan
38. Enlem Sorunu, aşağıdakilerden han-
c) Kuzey Kore Devrimi gisinin başlamasında etkili olmuştur?
A) Çin İç Savaşı
✎ Kim İl Sung önderliğindeki komünistler 1946 yılında Kore İşçi Partisi’ni kurmuş, 25
B) Kore Savaşı
Ağustos 1948’de hem güney hem de kuzey bölgelerinde yapılan genel seçimlerde,
C) Vietnam Savaşı
Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti tüm Kore halkını temsil eden tek meşru devlet
D) Küba Krizi
organı olarak kabul edilmiştir.
E) Berlin Buhranı
✎ Ancak daha sonra 1950 yılında başlayan Kore Savaşı sonunda Kore, 38. Enlem sınır
olmak üzere Kuzey ve Güney Kore olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Kuzey Kore komü-
nist rejimi, Güney Kore ise demokrasi yönetimini benimsenmiştir.

B) DOĞU BLOKU’NUN KURULMASI 4. Joseph Stalin’in “Amerikan emperyalizmi-

nin bir aleti” olarak tanımladığı Marshall
Planı’na karşılık olarak 5 Ekim 1947’de
1) COMINFORM (5 Ekim 1947) kurulan; temel amacı Avrupa Komünist
hareketinin koordinasyonunu sağlayıp,
✎ Joseph Stalin, “Amerikan emperyalizminin bir aleti” olarak tanımladığı Marshall
3. Enternasyonal’in fonksiyonlarını üst-
Planı’na (Avrupa Ekonomik Kalkınma Planı) karşılık olarak; 5 Ekim 1947 tarihinde lenmek olan örgüt aşağıdakilerden han-
SSCB, Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya, Romanya, Macaristan, Yugoslavya, İtal- gisidir?
ya ve Fransa komünist partileri liderlerini bir araya getiren COMINFORM’un kurul- A) Varşova Paktı B) COMECON
duğunu ilan etmiştir. C) COMINFORM D) NATO
✎ COMINFORM, görünüşte Marshall Planı’na karşı atılan bir adım olarak takdim edil- E) Bağdat Paktı
mişse de, gerçekte amacı, dünya ve özellikle Avrupa Komünist hareketinin koordi-
nasyonu ve Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı sonrasında lağvedilen 3. Enternasyo-
nal’in fonksiyonlarını üstlenmektir. (IV. Enternasyonal niteliğindedir.) 1-A 2-D 3-B 4-C

~ 342 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) COMECON (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi) (1949)

✎ Sosyalist ülkeler (Demir Perde Ülkeleri) arasında ekonomik iş birliği ve dayanışma
1. 25 Ocak 1949’da sosyalist ülkeler arasın-
amacıyla, 25 Ocak 1949 tarihinde kurulan ve Batı’da COMECON olarak adlandırılan da ekonomik iş birliği ve dayanışmayı
uluslararası örgüttür. sağlamak amacıyla kurulan uluslararası
örgüt aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Başta Sovyet Rusya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Çekoslovakya
A) Bağdat Paktı B) OPEC
öncülüğünde kurulan bu örgüte daha sonra Demokratik Almanya, Arnavutluk, Kü-
ba ve Moğolistan da katılmıştır. C) COMINFORM D) COMECON
E) Varşova Paktı
✎ Örgütün temel amaçları; ekonomik gelişme için uzmanlaşma ve iş birliğine dayalı
planlar hazırlamak, hammaddelerin üretim ve dağıtımını yönlendirmek, üye ülke-
ler arasında ve öbür ülkelerle ticareti geliştirmek için ortak girişimde bulunmak ve
bilimsel ve teknik araştırmalarla iş birliği yapmaktır.
2. SSCB’nin komünizm rejimini yayma ça-
✎ 1953’te Stalin’in ölümünden sonra teşkilâtın çalışmalarında da değişiklikler olmaya balarının bir sonucu olarak aşağıdakiler-
başlamıştır. den hangisinde komünist yönetime ge-
çilmemiştir?
A) Yunanistan B) Çin
C) Macaristan D) Kuzey Kore
3) VARŞOVA PAKTI (14 MAYIS 1955) E) Doğu Avrupa
✎ 14 Mayıs 1955’te SSCB, Çekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Doğu Al-
manya ve Arnavutluk (1968’de çekilmiştir.) tarafından kurulmuştur.
✎ Kurulma amacı; NATO’nun kurulmasına karşılık Doğu Bloku ülkeleri arasında sa-
vunma ve iş birliği gerçekleştirmektir. Kısacası ABD’nin NATO’da üstlendiği rol, Var- 3. Sosyalist ülkelere ve sosyalizmin yayıl-
şova Paktı’nda Sovyet Rusya’ya aittir. masına karşı 1949′da kurulan NATO’nun
askerî etkinliklerini artırması ve silahlan-
✎ Varşova Paktı, Londra ve Paris Antlaşmaları ile Federal Almanya’nın NATO’ya gir- maya hız vermesi aşağıdakilerden hangi-
sinin kurulmasına yol açmıştır?
mesi ve NATO’ya bağlı olarak Batı Avrupa Birliği’nin kurulmasıyla Avrupa’da doğan
ve giderek artan savaş tehlikesine karşı biçimlenmiştir. A) COMINFORM
B) Varşova Paktı
✎ Varşova Paktı’nın özellikleri: C) Avrupa Birliği
❆ Üyeler ortak çıkarlarını ilgilendiren tüm sorunlarda birbirlerine danışacaklardır. D) Birleşmiş Milletler
E) Bağlantısızlar Hareketi
❆ Avrupa’ya silahlı bir saldırı durumunda üyeler tek tek ya da ortak bir biçimde
kendilerini savunacaklar, ayrıca Birleşik Komutanlık kurulacaktır.
❆ En yüksek siyasal organı Siyasal Danışma Komitesi’dir. (CPC)
❆ Üyeler, bu anlaşmanın amaçlarıyla herhangi bir uluslararası bağlantıya girme-
4.
yecekler ve girişimde bulunmayacaklardır.
I. NATO,
❆ Taraflar, ekonomik ve kültürel ilişkilerini daha ileri boyutlara taşıyarak birbir-
II. Varşova Paktı,
lerine dostluk ruhu içinde davranacaklardır.
III. COMECON
❆ Bu sözleşme, toplumsal ve siyasal sistemleri göz önüne alınmaksızın öteki tüm
devletlere açıktır. Yukarıdakilerden hangileri Demir Perde
ülkelerini güçlendirmek amacıyla kurul-
❆ Antlaşma 20 yıl geçerli olacaktır. Sürenin bitiminden bir yıl önce, anlaşmayı so- muştur?
na erdirme isteğinin belirtilmemesi durumunda 10 yıl daha uzayacaktır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
❆ Doğu ile Batı arasında ortak güvenliği sağlayan bir pakt yürürlüğe girince, Var- D) I ve II E) II ve III
şova Paktı’nın kaldırılması göz önüne alınabilir.

5. SSCB ile ortak ideolojiden uzaklaşarak

C) SSCB’NİN YAYILMASINA KARŞI TEPKİLER “millî komünizm” çabası içerisine girdiği
gerekçesiyle 1948’de COMINFORM’dan
1) YUGOSLAVYA’NIN COMİNFORM’DAN ÇIKARILMASI çıkarılan devlet aşağıdakilerden hangi-
sidir?
✎ Yugoslavya’nın COMİNFORM’dan kopmasında Sovyetlerin Yugoslavya’yı da tam
A) Yugoslavya B) Bulgaristan
manasıyla kontrolleri altına almak istemeleri etkili olmuştur.
C) Çekoslovakya D) Macaristan
✎ Fakat Yugoslav lider Mareşal Tito buna müsaade etmemiştir. Çünkü Yugoslavya’- E) Arnavutluk
nın komünist rejim altına girmesi Sovyet askerleri veya Sovyet Rusya’nın sayesinde
değil Tito ve “Partizan”larının Almanlara karşı yaptığı silahlı mücadele sonunda ol-
muştu. Bu farklılık Tito’ya, Moskova’ya karşı davranışında büyük bir bağımsızlık
sağlamış ve Moskova da bunu kabullenememiştir. 1-D 2-A 3-B 4-E 5-A

~ 343 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Tito Yugoslavya’da kendi komünist rejimini kurduktan sonra Moskova’ya dayan-

makla beraber kendisini Balkanların bir lideri yapmak istiyordu. Bu amaçla Bulga-
ristan, Romanya ve Macaristan ile çeşitli iş birliği antlaşmaları ve ittifak antlaşma- 1. SSCB’nin isteklerinin aksine komünizmi
ları imzalanmıştır. Tito, bu ülkeleri Belgrat etrafında toplamayı ve hatta Yunanis- millî çıkarlara göre uygulamayı ve içinde
Yunanistan’ın da olduğu bir Balkan Fe-
tan’da Markos galip geldiği takdirde Yunanistan’ı da katarak bir Balkan Federas-
derasyonu kurmayı hedefleyen Yugoslav
yonu kurmayı amaçlamıştır. lider aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Sovyetler ise, Tito’nun da aynen Sovyet komünizmini ve sistemini tatbik etmesini A) Mareşal Tito
istemişler, Tito ise buna karşı gelerek komünizmi Yugoslavya’nın millî şartlarına gö- B) Benito Mussolini
re tatbik etme çabası içerisine girmiştir. Tito’nun bu hareketi, milletlerarası komü- C) Alexander Dubçek
nizm hareketinde ilk “millî komünizm” çabası olarak kabul edilmektedir. D) Charles de Gaulle
E) Francisco Franco

2) ÇİN – SSCB ANLAŞMAZLIĞI

✎ SSCB’nin 1956’da COMİNFORM’un kaldırılması kararını alması komünizmin dünya
çapındaki zaferini isteyen komşu komünist devlet Çin Halk Cumhuriyeti ile Sovyet-
ler Birliği’nin arasını daha da açmıştır.
✎ Bu Çin-Sovyet görüş ayrılığı 1967’de Muhafızların Pekin’deki Sovyet elçiliğini kuşat- 2. Ortak ideolojilere sahip olmalarına rağ-
men, 1956 yılından itibaren Çin-SSCB
masıyla patlak vermiş, 1969’da da Çin-Sovyet sınırında anlaşmazlıklar yaşanmıştır. ilişkilerin bozulmasına yol açan gelişme
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Küba Krizi’nin ortaya çıkması
3) MACARİSTAN’DA TEPKİLER B) Batı Bloku devletlerinin komünizmi
engelleme çabaları
✎ Macarlar Sovyet Rusya destekli komünist idareyi kaldırmak üzere 23 Ekim 1956′da C) Vietnam Savaşı’nın patlak vermesi
başkaldırmıştır. Bir öğrenci mitingi şeklinde başlayan olaylar bir anda tüm ülkeye D) Kuzey Atlantik Paktı’nın kurulması
yayılmış, fakat Rus tankları devreye girerek ihtilâli kanlı bir şekilde bastırmıştır. E) Sovyet Rusya’nın COMINFORM’u kal-
✎ 10 Kasım’da her şey bitmiş, Ruslar Orta Avrupa’da kontrolü sağlamlaştırmıştır. Ça- dırma kararı alması
tışmaların sonunda 2500’e yakın Macar öldürülmüş 13.000′i yaralanmış, 200.000′i
de mülteci olarak vatanlarından kaçmak zorunda kalmışlardır. Ayrıca binlerce Ma-
car Sibirya’daki çalışma kamplarına ölüme gönderilmişlerdir.

4) ÇEKOSLOVAKYA’DA TEPKİLER 3. Çekoslovakya’da Alexander Dubçek’in

1968’de iktidara gelmesiyle başlayan li-
✎ 1968’de Çekoslovakya Komünist Partisi Genel Sekreterliği’ne Alexander Dubçek’in beralleşme dönemine verilen ad aşağı-
getirilmesiyle “Prag Baharı” denilen siyasî liberalleşme dönemi başlamıştır. dakilerden hangisidir?

✎ Dubçek’le başlayan “millî komünizm”, “insancıl komünizm” gibi liberal sayılabile- A) Yasemin Devrimi B) Kadife Devrimi
cek hareketler Sovyetlerin 1968 Ağustosu’nda bu ülkeyi askerleriyle işgal etmesiyle C) Prag Baharı D) Beyaz Devrim
sona ermiştir. E) Turuncu Devrim

D) BATI BLOKU’NUN KURULMASI

✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD, Sovyet Rusya’nın yayılmacı politikalarına karşılık 4. 1947’de ABD’nin Batı dünyasının liderli-
ğini ele geçirmek için gerçekleştirdiği ilk
Batı Bloku’nu temsil eden en büyük güç olarak ortaya çıkmıştır. girişim olan Truman Doktrini’nde aşağı-
daki devletlerden hangilerine askerî ve
ekonomik yardım yapılması öngörülmüş-
tür?
1) TRUMAN DOKTRİNİ (1947) A) Türkiye-Arnavutluk
✎ İngiltere’nin verdiği memorandum (muhtıra) çerçevesinde ABD Başkanı Truman B) Yunanistan-Türkiye
tarafından Sovyet Rusya tehdidine karşı 1947’de hazırlanmış olan bir plandır. C) Yugoslavya-Polonya
D) Romanya-Yunanistan
✎ Truman Doktrini, ABD’nin Monroe (Yalnızlık) Doktrini’ni terk edip “komünizm teh-
E) Çekoslovakya-Bulgaristan
didi” altındaki devletlere malî ve askerî yardım yapmasını kapsamaktadır. Nitekim
ABD bu doktrin ile SSCB’ye karşı aktif bir dış politika izlemiştir.
✎ Bu doktrin çerçevesinde Türkiye’ye 100 milyon dolar, Yunanistan’a ise 300 milyon
dolar yardım yapılmıştır. 1-A 2-E 3-C 4-B

~ 344 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) MARSHALL PLANI (1948)

✎ İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde, ABD Dışişleri Bakanı George C. Marshall ta-
1. 1947’de dönemin ABD Dışişleri Bakanı
rafından Avrupa ülkelerine yardımda bulunmak ve bu ülkeleri kısa zamanda gelişti- tarafından hazırlanan ve savaştan zarar
rip güçlenmelerini sağlamak amacıyla hazırlanan bir yardım programıdır. görmüş Avrupa ülkelerine yapılacak yar-
dımları kapsayan program aşağıdakiler-
✎ 1948’de uygulamaya konulan Marshall Programı’nın başlıca iki amacı vardı. Bunlar: den hangisidir?
 Sağlanacak dış yardımlarla Avrupa ülkelerinin yıkılan ekonomilerinin onarımına A) Eisenhower Doktrini
ve kalkınmalarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak, B) Marshall Planı
C) Truman Doktrini
 Komünizmin Batı Avrupa’daki yayılışına engel olmak.
D) Hoover Moratoryumu
✎ 4 yıllık bir süreyi kapsayan Marshall Yardımı çerçevesinde, aralarında Türkiye’nin E) Monroe Doktrini
de olduğu 16 Avrupa ülkesine toplam 11,4 milyar dolar yardım yapılmıştır.

 En fazla yardım alan ülkeler İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmuştur.

✎ Avrupa ülkeleri aralarında gerekli iş birliğini gerçekleştirmek ve Marshall yardımla- 2. Aşağıdaki devletlerden hangisi Marshall
Yardımı’ndan yararlanmamıştır?
rını dağıtmak üzere Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (OEEC) kurulmuştur.
A) Fransa B) İtalya C) Bulgaristan
✎ Marshall Planı, II. Dünya Savaşı sonrasında “Soğuk Savaş” döneminin başlangıcını
D) Türkiye E) Yunanistan
oluşturmaktadır.
✎ Marshall Planı’na karşılık, Sovyet Rusya tarafından “Demir Perde” ülkelerine yapı-
lan ekonomik yardım ve kalkınma programını kapsayan Molotov Planı hazırlanmış,
Türkiye ise bu oluşumda yer almamıştır.
3. Marshall Planı’na karşılık 1948’de Sovyet
Rusya tarafından “Demir Perde” ülkeleri-
ne yapılacak ekonomik yardımları kapsa-
yan kalkınma programı, aşağıdakilerden
3) BATI AVRUPA BİRLİĞİ (1948) hangisidir?
✎ 17 Mart 1948’de Sovyet tehdidine karşı İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve A) Molotov Planı
Lüksemburg arasında kurulmuştur. B) Shuman Planı
C) Truman Doktrini
 Batı Avrupa Birliği Sovyet tehdidine karşı Avrupa’da alınmış ilk askerî tedbirdir. D) Vandenberg Kararları
E) Eisenhower Doktrini

4) NATO (KUZEY ATLANTİK PAKTI) (4 NİSAN 1949)

✎ Senatör Vandenberg ABD Senatosu’na, Amerika’nın güvenliğini ilgilendiren ve kar- 4. 17 Mart 1948’de İngiltere, Fransa, Belçi-
ka, Hollanda ve Lüksemburg arasında,
şılıklı yardıma dayanan “bölgesel ve diğer ortak anlaşmalara” katılma yetkisinin ve- Avrupa’daki Sovyet tehdit ve yayılması-
rilmesine ilişkin bir karar tasarısı sunmuştur. na karşı alınmış olan ilk askerî tedbir
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Vandenberg Kararı doğrultusunda 4 Nisan 1949’da 12 Batılı ülke arasında, NATO
(North Atlantic Treaty Organization) adı ile Kuzey Atlantik Paktı kurulmuştur. A) Avrupa Konseyi B) NATO
C) SEATO D) Varşova Paktı
✎ Antlaşmanın başında, bu ülkelerin, milletlerin, demokrasi ilkeleri ile kişi hürriyetle-
E) Batı Avrupa Birliği
ri ve hukuk üstünlüğüne dayanan hürriyetlerini ve ortak savunmaları ile barış ve
güvenliklerini korumak için birleşmiş oldukları belirtilmiştir.
✎ Türkiye’nin Kore’ye asker göndermesi NATO’ya üyeliğinin önünü açmıştır. 1950 ve
1951’de başvurusu reddedilen Türkiye 1952’de NATO’ya üye olmuştur.
5. Türkiye’nin Kore Savaşı’nda Güney Ko-
re’ye askerî birlik göndermesi, aşağıdaki
 Türkiye’nin NATO’daki ilk daimî temsilcisi Fatin Rüştü Zorlu’dur. (1952-1954) kuruluşlardan hangisine üyelik sürecini
hızlandırmıştır?
A) Avrupa Birliği
B) Varşova Paktı
C) Birleşmiş Milletler
5) AVRUPA KONSEYİ (5 MAYIS 1949)
D) Kuzey Atlantik Paktı
✎ 5 Mayıs 1949’da; Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, İrlanda, İsveç, E) Sadâbad Paktı
İtalya, Lüksemburg ve Norveç tarafından kurulmuştur.
✎ Birliğin amacı, üye ülkelerin ortak mallarını ve ilkelerini korumak, iktisadî gelişimle-
rini sağlamak amacıyla, aralarında daha sıkı bir iş birliği oluşturmaktır. 1-B 2-C 3-A 4-E 5-D

~ 345 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Konsey’in çalışma alanları; insan hakları, medya, hukukî iş birliği, sosyal dayanışma,
sağlık, eğitim, kültür, spor, gençlik, yerel demokrasiler, sınır ötesi iş birliği, çevre ve
bölgesel planlamadır. 1. İnsan haklarının korunması ve geliştiril-
mesini sağlamak, eğitim ve kültür alanla-
✎ Konsey esas olarak, üye ülkelerin hükûmet temsilcileriyle, parlamento üyelerinden rında işbirliği oluşturmak amacıyla kuru-
oluşmuştur. Ayrıca buna ek olarak Avrupa İnsan Hakları Komisyonu ile Avrupa İn- lan, 8 Ağustos 1949’da Türkiye’nin de
san Hakları Divanı da kurulmuş ve konseyin merkezi olan Strazburg’ta çalışmaları- üye olduğu teşkilât aşağıdakilerden han-
gisidir?
na başlamıştır.
A) Avrupa Ekonomik Topluluğu
✎ Türkiye Avrupa Konseyi’ne 8 Ağustos 1949 tarihinde üye olmuştur. B) Avrupa Konseyi
C) Avrupa Birliği
D) Kuzey Atlantik Paktı
6) AVRUPA KÖMÜR VE ÇELİK TOPLULUĞU {Schuman Planı} (1951) E) Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı

❆ Schuman Planı
✎ 9 Mayıs 1950’de Fransa Dışişleri Bakanı Robert Schuman’ın Batı Almanya ve Fran-
sa’da çelik ve kömür üretimini denetleyecek tek bir organ oluşturması ve bu ortak-
lığın diğer Avrupa ülkelerinin üyeliğine ve Birleşmiş Milletler’in iş birliğine de açık
tutulması konusunda önerdiği plandır. 2. Aşağıdakilerden hangisi, 9 Mayıs 1950
tarihli Schuman Planı ile başlayan ve gi-
✎ Bu plan, 18 Nisan 1951’de Batı Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve derek Avrupa Birliği’ne dönüşen süreçle
İtalya Dışişleri Bakanlarının katıldığı Paris Konferansı’nda kabul edilmiş ve Avrupa ilgili gelişmelerden biri değildir?
Kömür ve Çelik Topluluğu kurulmuştur. A) Kuzey Atlantik Paktı’nın kurulması
B) Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nun
kurulması
 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu 1957 Roma Antlaşması ile “Avrupa Atom Enerjisi
Topluluğu”na (EURATOM) dönüşmüştür. C) Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nun ku-
rulması
D) Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun kurul-
ması
 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nun ilk başkanı, Fransız ekonomi uzmanı ve diplo-
E) Üye devletlerarasında ortak para birimi-
mat olan Jean Monnet’tir. ne geçilmesi

7) AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU (AET) (1957)

✎ Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), 25 Mart 1957’de imzalanan Roma Antlaşması
ile kurulmuştur. 3. Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) aşa-
ğıdaki antlaşmalardan hangisiyle kurul-
✎ Topluluk 6 kurucu üye arasında, (Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg muştur?
ve İtalya) ekonomi politikalarının yaklaştırılması yoluyla bir ortak pazarın kurulma- A) Moskova Antlaşması
sını, ekonomik faaliyetlerin uyum içinde gelişmesini, dengeli ve sürekli bir gelişme B) Berlin Antlaşması
sağlanmasını, istikrarın artmasını, topluluk üyesi ülkeler arasındaki ilişkilerin daha
C) Maastricht Antlaşması
sıkılaştırılmasını öngörmekteydi.
D) Viyana Antlaşması
✎ 1 Ocak 1958’de yürürlüğe giren Roma Antlaşması, üye ülkeler arasında önce güm- E) Roma Antlaşması
rük birliğini, yani malların gümrük vergisi ödenmeksizin üye ülkeler arasında ser-
bestçe alınıp satılmasını öngörmüştür.
✎ Ancak Roma Antlaşması’nda sadece ekonomik değil ortak tarım, ulaştırma, reka-
bet gibi diğer birçok alanda ortak politikalar oluşturulması, ekonomik politikaların
yakınlaştırılması, ekonomik ve parasal birlik kurulması, ortak bir dış politika ve gü-
4. XIX. yüzyıldan itibaren Rusya’daki Yahu-
venlik politikası oluşturulması da öngörülmüştür. di aleyhtarlığı karşısında Rusya Yahudi-
lerinin Filistin’e göç etmek zorunda kal-
maları ile başlayan “Filistin’de Anavatana
Sahip Olma” düşüncesi aşağıda verilen
kavramlardan hangisiyle açıklanmakta-
E) ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER dır?
A) İntifada B) Enosis
1) İSRAİL’İN KURULMASI VE ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (1948-1949) C) Siyonizm D) Swaraj

✎ Yahudilerin Filistin’de bir anavatana sahip olma faaliyetleri, yani Siyonizm Hareke- E) Arap Baharı
ti, 1880’lerde Rusya’daki Yahudi aleyhtarlığı karşısında Rusya Yahudilerinin Filis-
tin’e göç etmek zorunda kalmaları ile başlamış ve Budapeşteli Yahudi gazeteci Dr.
Theodor Herzl’in 1896’da yayınladığı “Yahudi Devleti” adlı eseriyle hızlanmıştır. 1-B 2-A 3-E 4-C

~ 346 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Herzl, 1897’de Dünya Siyonist Teşkilâtı’nı kurmuş; Avrupa ve Amerika’daki nüfuz-

lu ve zengin Yahudiler, büyük devletler nezdinde teşebbüslerde bulunarak Filis-
tin’de bir Yahudi devleti kurmak için çalışmışlardır. Siyonistler savaş sırasında Baş- 1. Dünya Siyonist Teşkilâtı’nın kurucusu
kan Wilson’u da etkilemişler ve Wilson’un Siyonizm davasına kazanılması, İngilte- Theodor Herzl, aşağıdaki padişahlardan
hangisine Osmanlı Devleti’nin tüm borç-
re’yi de bu davaya karşı sempatik ve destekleyici bir durum almaya götürmüştür.
larının ödenmesi karşılığında Filistin’de
bir İsrail Devleti kurulmasını önermiştir?
A) Abdülaziz B) Abdülmecit
 Dünya Siyonist Teşkilâtı’nın kurucusu Theodor Herzl, II. Abdülhamit’e gönderdiği
bir mektupta, Filistin’de bir İsrail Devleti’nin kurulması durumunda Osmanlı Devle- C) III. Selim D) II. Mahmut
ti’nin tüm borçlarını ödeyeceğini belirtmiştir. II. Abdülhamit ise, “Ona söyleyin bu E) II. Abdülhamit
meselede ikinci bir adım atmasın. Ben bir karış dahi olsa toprak satmam, zira bu
vatan bana değil, milletime aittir.” şeklinde tarihî bir cevap vermiştir.

✎ İsrail Devleti’nin kurulmasında Balfour Deklarasyonu oldukça önemli bir paya sa-
hiptir. İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Arthur Balfour, 2 Kasım 1917’de uluslararası
Siyonist hareketin liderlerinden olan Lord Rothschild’e bir mektup göndererek, Fi- 2. 2 Kasım 1917’de İngiltere Dışişleri Bakanı
tarafından Siyonist Federasyonu Başkanı
listin topraklarında bir “Yahudi Devleti” kurulması konusunda İngiliz hükûmetinin Lord Rothschild’e gönderilen mektupla, İn-
destek vereceğini bildirmiştir. giltere’nin Filistin’de bir Yahudi devleti kurul-
masını kabul ettiği resmen bildirilmiştir. Bu
✎ Filistin’deki İngiliz kuvvetleri “Haganah” adlı gizli bir teşkilâtın organize ettiği kaçak tarihten sonra Yahudiler büyük kitleler hâlin-
göçleri önlemeye çalışınca İngiliz askerleri ile Yahudiler arasında silahlı çatışmalar de Filistin’e göç etmeye başlamışlardır.
çıkmıştır. Çatışmalarda “Irgun” adlı Yahudi tedhiş teşkilâtı aktif bir rol oynamıştır. Filistin’de “Yahudi Devleti” kurulması ko-
nusunda bir dönüm noktası kabul edilen
✎ İngiltere meseleyi 2 Nisan 1947’de Birleşmiş Milletler’e taşımıştır. Konuyu ele alan bu belge aşağıdakilerden hangisidir?
Genel Kurul, iki haftalık müzakerelerden sonra, Filistin sorununa bir çözüm bulması
A) Eisenhower Doktrini
için özel bir komisyon kurmuştur. (BM Filistin Komisyonu)
B) Balfour Deklarasyonu
✎ BM Filistin Komisyonu, 16 Haziran-24 Temmuz tarihleri arasında Filistin’de bizzat C) Schuman Bildirgesi
yaptığı incelemelerden sonra oybirliği ile Filistin’in bağımsızlığını teklif etmiştir. D) Truman Doktrini
✎ Bu noktada komisyon ikiye ayrılmıştır. Kanada, Çekoslovakya, Guatemala, Hollan- E) Hoover Moratoryumu
da, Peru, İsveç ve Uruguay’ın desteklediği çoğunluk teklifine göre, Filistin Araplarla
Yahudiler arasında taksim edilmeli ve iki ayrı bağımsız devlet kurulmalıydı. Kudüs
şehri ise uluslararası statüye sahip olmalıydı.
✎ Hindistan, Yugoslavya ve İran tarafından desteklenen azınlık teklifine göre ise, Fi-
listin, Yahudi ve Arap devletlerinden meydana gelen “federal” bir devlet olmalıydı.
3. Ortadoğu’da siyasal ve askerî mücade-
✎ Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 27 Kasım 1947’de, Filistin Komisyonu’nun çoğun- lelerin yoğunlaşması ve Arap milliyetçi-
luk teklifini benimsemiş ve Filistin’in Araplarla Yahudiler arasında taksimine karar liğinin güçlenmesinde,
verilmiştir. Fakat karara göre, Filistin’de kurulacak Yahudi ve Arap devletleri arasın- I. İsrail’in kurulması,
da ekonomik birlik kurulacak ve Kudüs şehri de uluslararası statüye sahip olacaktı. II. Arap-İsrail Savaşları’nın çıkması,
✎ Genel Kurul’un taksim kararı bütün Arap dünyasında tepki ile karşılanmıştır. Arap III. NATO’nun kurulması
ülkeleri 17 Aralık 1947’de Kahire’de yaptıkları toplantıda, Filistin’in taksimi kararını gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
önlemek için savaşa gitme kararı almışlardır. ğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ BM kararı üzerine İngiltere yaptığı bir açıklamada, 15 Mayıs 1948’den itibaren Filis-
D) I ve III E) I, II ve III
tin’deki bütün kuvvetlerini çekeceğini ilan etmiş ve Nisan 1948’den itibaren kuv-
vetlerini çekmeye başlamıştır. Bu çekilme işinin tamamlanmasından bir gün önce
de, David Ben Gurion başkanlığında 14 Mayıs 1948 günü Tel-Aviv’de toplanan Ya-
hudi Millî Konseyi İsrail Devleti’nin kuruluşunu ilan etmiştir.
✎ İsrail Devleti’nin kurulmasıyla birlikte; Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak orduları
15 Mayıs’tan itibaren İsrail’in üzerine yürümeye başlamış, böylece I. Arap-İsrail Sa-
vaşları da patlak vermiştir.
4. Aşağıdaki devletlerden hangisi, 1948-49
✎ 1948-1949 Arap-İsrail Savaşları yaklaşık bir yıl kadar sürmüş, Birleşmiş Milletler bir Arap-İsrail Savaşları sonrasında İsrail ile
ateşkes sağlamak için aracılık çabalarına girişmiştir. Bu çabalar sonucu; sınırı olmadığı için herhangi bir ateşkes
imzalamamıştır?
 İsrail-Mısır Ateşkesi 24 Şubat 1949’da Rodos’ta,
A) Irak B) Mısır C) Suriye
 İsrail-Lübnan Ateşkesi 23 Mart 1949’da Rasen Nakura’da, D) Lübnan E) Ürdün
 İsrail-Ürdün Ateşkesi 3 Nisan 1949’da Rodos’ta,
 İsrail-Suriye Ateşkesi de 20 Temmuz 1949’da Manahayim’de imzalanmıştır.
✎ Irak, İsrail ile sınırı olmadığı için herhangi bir ateşkes imzalamamıştır. 1-E 2-B 3-C 4-A

~ 347 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İsrail Filistin topraklarının yaklaşık 3/4’ünü ele geçirmiştir. Nitekim taksim kararına
göre, Kudüs şehri uluslararası statüye sahip olacağı halde savaşın sonunda yarısı
İsrail’in eline geçmiş, yarısı da Ürdün’de kalmıştır. 1. 14 Mayıs 1948’de Yahudi Millî Konseyi ta-
rafından İsrail Devleti’nin kurulmasıyla baş-
layan 1948–49 Arap-İsrail Savaşları Mısır,
Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak ordularının
 İsrail 1967 Savaşı’nda Kudüs’ün diğer yarısını da ele geçirecektir. yenilgisiyle sonuçlanmıştır.
Bu gelişmenin aşağıdakilerden hangisi-
ne yol açtığı savunulamaz?
A) Mısır’daki monarşinin zayıflamasına
☸ 1948-1949 Arap-İsrail Savaşı’nın Sonuçları B) Mülteciler Sorunu’nun ortaya çıkmasına
C) Kudüs’e İsrail’in egemen olmasına
D) Birleşmiş Milletlerin Ortadoğu’yu hâki-
 Savaş Filistin’de yaşayan bir milyon kadar Arap’ı yerinden yurdundan etmiş miyet altına almasına
ve bir Mülteciler Meselesi ortaya çıkmıştır. E) İsrail’in sınırlarını genişletmesine
 Arap ülkeleri içinde en kuvvetli orduya sahip olduğu sanılan Mısır’ın, savaşta
en ağır yenilgiye uğrayanlardan olması, Mısır’da monarşinin, yani Kral Faruk
rejiminin devrilmesine ortam hazırlamıştır.
 Küçük bir İsrail ordusu karşısında beş Arap devletinin askerî gücünün yenik
duruma düşmesi, Arap dünyasında “milliyetçilik” duygusunu güçlendirmiş ve
2.
bir Arap Milliyetçiliği hareketi ivme kazanmıştır.
I. savaşın sonunda barış antlaşması ya-
 Savaşın sonunda barış antlaşması yapılmaması ileride Arap-İsrail Savaşlarının pılmaması,
tekrar çıkmasına ortam hazırlamıştır. II. Birleşmiş Milletler’in kurulması,
III. Schuman Planı’nın uygulamaya kon-
ması
Yukarıdaki gelişmelerden hangilerinin
 Arap-İsrail Savaşları’ndan sonra Mısır’da krallık rejiminin zayıflaması, Kral Faruk Arap-İsrail Savaşları’nın tekrar çıkması-
rejiminin devrilmesine ve yerine Cemal Abdül Nâsır’ın iktidara gelmesine yol aç- na ortam hazırladığı savunulabilir?
mıştır. Nâsır iktidara geldikten sonra Arap milliyetçiliğinin liderliğini üstlenmeye A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
çalışmıştır.
D) I ve III E) I, II ve III

 Amerika, İngiltere ve Fransa 25 Mayıs 1950’de bir deklarasyon yayınlayarak, Arap

ülkelerine ve İsrail’e ancak iç güvenliklerinin gerektireceği kadar silah satacakları-
nı ve bunu da bu silahların başka bir devlete karşı kullanılmaması şartı ile yapa-
caklarını bildirmişlerdir. Yani Avrupalılar, Orta Doğu’ya bir silah ambargosu tatbik 3. 1948-49 Arap-İsrail Savaşları sonrasında
etmişlerdir. krallık rejiminin zayıfladığı Mısır’da, Arap
milliyetçiliğinin liderliğini üstlenerek ikti-
dara gelen lider aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Hidiv I. Fuat B) Enver Sedat
C) Saad Zaglul D) Hafız Esad
2) İNGİLTERE-İRAN PETROL ANLAŞMAZLIĞI (1951-1954) E) Cemal Abdül Nâsır

✎ İran petrollerini Anglo-Iranian Oil Company adlı bir İngiliz şirketi işletmekteydi. Bu
işletme hakkını düzenleyen en son antlaşma şirket ile İran hükûmeti arasında 29
Nisan 1933’te imzalanmıştı.
✎ II.Dünya Savaşından sonra İran bu antlaşmanın değiştirilmesini ve şirketin İran’a
ödediği para miktarının artırılmasını istemiştir. Fakat meclisteki Millî Cephe Gru-
4. İran’da 1953 yılında başbakanlığa getiri-
bu ve onun lideri Dr. Musaddık bu antlaşmaya karşı çıkarak İran petrollerinin millî- len General Zahedi’nin önerisiyle, İngil-
leştirilmesini istemiştir. tere ile İran arasında yaşanan petrol an-
laşmazlığının çözümü için arabuluculuk
✎ 28 Nisan 1951’de başbakanlığa getirilen Dr. Musaddık 1953 Şubatı’nda şahı tahtın- rolünü üstlenen devlet aşağıdakilerden
dan feragate zorlamış ve yönetimi ele geçirmiştir. Ancak General Zahedi liderliğin- hangisidir?
deki ordunun 19 Ağustos 1953’te giriştiği darbenin başarılı olması sonucunda Mu- A) Almanya B) İtalya
saddık düşürülerek tutuklanmıştır. C) ABD D) Fransa
✎ Başbakanlığa getirilen General Zahedi petrol anlaşmazlığının çözümü için Ameri- E) Sovyet Rusya
ka’nın aracılığını istemiş, Anglo-Iranian Oil Company ile Amerikan petrol şirketleri-
nin oluşturduğu bir komisyon ve İran arasında 5 Ağustos 1954’te bir antlaşma im-
zalanmıştır. 1-D 2-A 3-E 4-C

~ 348 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

3) SÜVEYŞ KRİZİ (1956)

✎ 23 Temmuz 1952 tarihinde Hür Subaylar Komitesi’nin yaptığı askerî darbeyle Yar-
1. Mısır açısından çok önemli bir proje olan
bay Cemal Abdül Nâsır Mısır’ın yönetimini ele geçirmiştir. “Asvan Barajı” için Dünya Bankası’ndan
talep edilen krediyi engellemesi nedeniy-
✎ Abdül Nâsır iktidara geldikten sonra, Arap ülkeleri arasında bir kolektif güvenlik le 1956’da Süveyş Buhranı’nın yaşanma-
paktının, yani bir askerî ittifakın kurulması bir yandan da “İslâm Kongresi” adı al- sına neden olan devlet aşağıdakilerden
tında bir birlik kurulması için çalışmıştır. Bu gelişmelerle Nâsır’ın gerçekleştirmek hangisidir?
istediği, Doğu ve Batı blokları arasında bir “Üçüncü Blok”un oluşturulmasıydı. An- A) ABD B) Almanya
cak Bağdat Paktı’nın kurulması Nâsır’ın planlarını bozmuştur. C) İngiltere D) İtalya
✎ Mısır için çok önemli bir proje olan Asvan Barajı için ABD ve Dünya Bankası’ndan E) Sovyet Rusya
istenen kredinin Amerika tarafından engellenmesi Süveyş Buhranı’nı başlatmıştır.
✎ 1956 yılında Nâsır, İngiliz-Fransız ortaklığındaki Süveyş Kanalı’nı millileştirdiğini ilan
etmiş, bunun üzerine ABD, İngiltere ve Fransa, Süveyş’in Mısır’ın kontrolünden çı-
karılması için birçok girişimde bulunmuş, ancak başarılı olamamıştır.
✎ Nâsır’ın Süveyş’in milletlerarası kontrole bırakılması teklifini reddetmesi üzerine
İngiltere, Fransa ve İsrail bir araya gelerek Süveyş’i ele geçirmek için bir plan hazır- 2. 1956 yılında gerçekleşen ve İngiltere ile
lamıştır. Bu plana göre; İsrail Mısır’a savaş açacak, İngiltere ve Fransa ise savaşa Fransa’nın Orta Doğu’daki prestijini sar-
son vermek için bölgeye asker çıkaracak ve kanalı ele geçirecekti. sarken Sovyetlerin Arap Dünyası’ndaki
etkisini artıran gelişme aşağıdakilerden
✎ Bu plan gereğince İsrail 29 Ekim 1956 günü Mısır’a karşı saldırıya geçmiştir. İngilte- hangisidir?
re ve Fransa da taraflara verdikleri “çatışmanın sona erdirilmesi” ültimatomunun A) İsrail Devleti’nin kurulması
ardından Akdeniz üzerinden bölgeye asker çıkarmaya başlamıştır. B) Süveyş Krizi’nin patlak vermesi
✎ Bu arada SSCB ise İngiltere, Fransa ve İsrail’e savaşın hemen durdurulmasını iste- C) Bağdat Paktı’nın kurulması
yen mesajlar göndermiştir. SSCB Başbakanı Nikolay Bulganin, ayrıca aynı gün ABD D) Suriye Bunalımı’nın ortaya çıkması
Cumhurbaşkanı Eisenhower’a da bir mesaj göndererek ABD ve Sovyet Rusya’nın E) Yom Kippur Savaşı’nın çıkması
Mısır’a ortak bir kuvvet göndererek savaşı durdurmalarını istemiş, durdurulmadığı
takdirde bunun Üçüncü Dünya Savaşı’na gidebileceğini belirtmiştir. Ancak ABD,
ortak kuvvet teklifine şiddetle karşı gelmiş ve Sovyetlerin Mısır’a asker gönderme-
si durumunda ABD’nin gereken tedbirleri alacağını bildirmiştir.
✎ Öte yandan ABD hükûmeti ve kamuoyu, İngiltere ve Fransa’nın giriştiği bu saldırıyı
kabul etmemiştir. Nitekim ABD’nin tepkisi sert olmuş ve Fransa ile İsrail’e sert bir
3. Orta Doğu ülkelerine ekonomik ve askerî
ihtarda bulunarak Mısır topraklarından çekilmelerini istemiştir. Bu ağır baskılar
yardım yapmak, bu ülkelere komünist ül-
karşısında daha fazla direnemeyen bu devletler Mısır’dan çekilmek zorunda kal- kelerden bir saldırı gelmesi hâlinde ABD
mıştır. Süveyş Kanalı da temizlenerek 1957 Martı’nda dünya deniz trafiğine yeni- silahlı kuvvetlerinin kullanılmasını sağla-
den açılmıştır. mak amacıyla 5 Ocak 1957’de ilan edilen
program aşağıdakilerden hangisidir?
A) Marshall Planı
 1956 Süveyş Buhranı’nın en önemli sonucu, Sovyet Rusya’nın Orta Doğu’daki pres- B) Truman Doktrini
tiji ve etkisinin yok edilmek istenirken daha da artmış olmasıdır. C) Monroe Doktrini
D) Schuman Planı
E) Eisenhower Doktrini

4) EİSENHOWER DOKTRİNİ (1957)

✎ ABD, özellikle 1956 yılında ortaya çıkan Süveyş Krizi’nden sonra Arap dünyasında
Batılı devletlerin imajının zedelendiğini, bunun yerine SSCB’nin itibarının arttığını
anlamıştır.
✎ ABD Başkanı Eisenhower, bu durumu düzeltmek için 5 Ocak 1957’de ABD Kongre- 4. 5 Ocak 1957’de yayımlanan Eisenhower
si’ne gönderdiği mesajda, Süveyş Krizi’nden sonra SSCB’nin Süveyş Kanalı’na ve Doktrini’nin ABD dış politikasına en be-
Batı’nın Orta Doğu’daki petrol kaynaklarına hâkim olarak, bölgeyi siyasî anlamda lirgin etkisi aşağıdakilerden hangisidir?
kontrol altına almaya ve Batı Blok’una bu sayede büyük bir darbe vurmaya yakın A) ABD’nin Orta Doğu ile bağlantı alanını
olduğunu belirtmiştir. genişletmesi
B) Batılı devletlerle ilişkilerin gerginleşmesi
✎ Başkan Eisenhower daha sonra “Eisenhower Doktrini” adını alacak olan mesajın- C) ABD’nin Avrupa siyasetinden çekilmesi
da; Orta Doğu ülkelerine ekonomik ve askerî yardım yapılmasını, bu ülkelere ko- D) Soğuk Savaş Dönemi’nin sona ermesi
münist ülkelerden bir saldırı gelmesi hâlinde ABD silahlı kuvvetlerinin kullanılması-
E) SSCB ile olan gerginliğin azalması
nı ve her yıl 200 milyon dolar harcama yetkisinin verilmesini istemiştir.
✎ Eisenhower Doktrini ile ABD, Orta Doğu ile bağlantı alanını genişletmiş, İngiltere ve
Fransa’nın bölgede bıraktığı boşluğu doldurarak SSCB’nin karşısına çıkmıştır. 1-A 2-B 3-E 4-A

~ 349 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Her ne kadar ABD Orta Doğu ile ilgisini ilk kez Truman Doktrini ile göstermiş ise de,
Truman Doktrini sadece Türkiye ve Yunanistan’a ve yine sadece askerî yardım ya-
pılmasını öngörmekteydi. Hâlbuki Eisenhower Doktrini, bütün bir Orta Doğu bölge- 1. Aşağıdakilerden hangisi Eisenhower
sini içine almış ve ABD askerinin kullanılması suretiyle, bölgedeki ülkelerin komü- Doktrini’ni destekleyen devletlerden biri
değildir?
nizme karşı savunulmasını da üzerine almıştır.
A) Tunus B) Fas C) Afganistan
 Eisenhower Doktrini’ni Lübnan, Pakistan, Irak, Türkiye, Yunanistan, Afganistan, Lib- D) Ürdün E) Yunanistan
ya, Tunus ve Fas desteklerken; Mısır, Ürdün, Suriye ve Suudi Arabistan tepki gös-
termiştir.

5) LÜBNAN BUNALIMI (1958)

✎ 1957’de Lübnan’da yapılan genel seçimlere Cumhurbaşkanı Camile Chamoun’un
2. 1958 Lübnan Bunalımı’nın ortaya çıkma-
hile karıştırarak kendisinin görev süresini 4 yıl daha uzatacak bir parlamento seç- sında;
tirmesi ve ABD’nin yayınladığı Eisenhower Doktrini’ni desteklemesi siyasal bir krize I. Balfour Deklarasyonu’nun yayımlanma-
sebep olmuştur. sı,
✎ Lübnan halkının ikiye bölünmesinden sonra muhalif bir gazetecinin öldürülmesiyle II. Lübnan’ın Eisenhower Doktrini’ni des-
teklemesi,
olaylar Beyrut ve Trablus’ta (Tripoli) grevlere dönüşmüştür.
III. Cumhurbaşkanı Camile Chamoun’un
✎ Bu gelişmeler üzerine Cumhurbaşkanı Chamoun, ABD, İngiltere ve Fransa’ya baş- seçimlere hile karıştırması
vurarak, bütün bu yapılanların bir yabancı (bilhassa Suriye’nin) müdahalesinin ese- gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ri olduğunu bildirmiş ve bu nedenle Lübnan’a yardım yapılmasını istemiştir. ğu savunulamaz?

✎ Bu arada Irak’ta monarşinin yıkılması ve Bağdat Paktı’nın zarar görmesi müdahale A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
yanlısı olmayan ABD’nin fikrini değiştirmiş ve 15.000 askerini Lübnan’a çıkarmıştır. D) I ve II E) II ve III

✎ Chamoun, ABD’nin baskıları üzerine cumhurbaşkanlığının süresini uzatmamayı ka-

bul etmiş, Genel Kurmay Başkanı Şahab’ın Lübnan parlamentosu tarafından cum-
hurbaşkanı seçilmesiyle buhran yatışmıştır.

F) UZAK DOĞU’DAKİ GELİŞMELER

3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan
38. Enlem Sorunu, aşağıdakilerden han-
✎ Avrupa’da Doğu ve Batı Blokları arasında dengenin kurulması ve bu iki blok arasın-
gisinin başlamasında etkili olmuştur?
daki çatışmalar Uzak Doğu’yu da etkilemiştir.
A) Hindiçini Savaşı
✎ Bu bölgede oldukça etkin konumda olan SSCB ve Çin’i rahatsız eden iki konu vardı. B) Kore Savaşı
Bunlardan biri, ABD’nin Güney Kore’de bulunması, diğeri ise Fransa’nın da hâlâ C) Vietnam Savaşı
Güneydoğu Asya’da, yani Hindiçini’nde bulunması ve ABD’nin Fransa’yı destekle- D) Süveyş Krizi
mesiydi. Bunun içindir ki, 1950-1954 yılları arasında Uzak Doğu çatışmalarının iki E) Lübnan Bunalımı
temel gelişmesi Kore Savaşı ile Hindiçini Savaşı olmuştur.

1) KORE SAVAŞI (1950-1953)

✎ 1945 Temmuzundaki Potsdam Konferansı’nda Sovyet Rusya Uzak Doğu savaşına
katılmaya karar verince, askerî harekât bakımından Kore toprakları 38’inci enlem
çizgisi ile ikiye ayrılmış ve bu çizginin kuzeyi Sovyet, güneyi de ABD askerî harekât 4. Aşağıdakilerden hangisi, ABD ile SSCB
sahası olarak kabul edilmişti. arasında yaşanan çıkar çatışmalarının
Uzak Doğu’daki sonuçlarından biridir?
✎ Gerek ABD-Sovyet müzakereleri gerekse Birleşmiş Milletler’in çabaları, bu iki böl-
A) Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulması
genin birleşmesini sağlayamamıştır. Bunun üzerine ABD, 10 Mayıs 1948’de Güney
Kore’de seçim düzenlemiş ve Syngman Rhee’nin başkanlığında Güney Kore Cum- B) Keşmir Sorunu’nun ortaya çıkması
huriyeti kurulmuştur. C) Kore’nin Kuzey ve Güney olarak ikiye
ayrılması
✎ Sovyetler de Kuzey Kore’de kendilerine göre bir seçim düzenleyerek kuzeyde 9 Ey- D) Pakistan’ın bağımsızlığını ilan etmesi
lül 1948’de Kore Halk Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. E) Kuzey Atlantik Paktı’nın kurulması
✎ Başlangıçta duruma sessiz kalan Sovyetler, Çin’in 1949 sonunda komünist rejimin
idaresi altına girmesiyle ABD’yi Asya’dan atmayı planlamaya başlamıştır. Bu plan
çerçevesinde Kuzey Kore kuvvetleri 25 Haziran 1950’de Güney Kore’ye savaş ilan
etmiştir. 1-D 2-A 3-B 4-C

~ 350 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Güvenlik Konseyi, Birleşmiş Milletler Teşkilâtı’nın ilgili antlaşmaları gereğince, Gü-

ney Kore’nin yardımına gönderilmek üzere, çeşitli milletlerin askerlerinden oluşan
fakat esas yükü ABD’nin üstlendiği bir Birleşmiş Milletler Kuvveti oluşturmuştur. 1. Güney Kore’nin yardımına gönderilmek
Bu kuvvetin komutanlığına da ABD’li General Mac Arthur getirilmiştir. üzere, Güvenlik Konseyi’nin oluşturduğu
Birleşmiş Milletler Kuvveti’nin komutan-
✎ 1950’de başlayan Kore Savaşı 1953 Temmuzu’nda sona ermiş, taraflar birbirlerine lığına aşağıdakilerden hangisi getirilmiş-
üstünlük sağlayamamıştır. İmzalanan Panmunjom Mütarekesi ile Kuzey ve Güney tir?
Kore arasındaki sınır yine 38’inci enlem olarak belirlenmiştir. A) Mac Arthur
B) Dwight D. Eisenhower
C) George C. Marshall
 Türkiye Kore Savaşı’na, Birleşmiş Milletler Kuvveti’ne bir tugay asker göndererek D) Liman von Sanders
katılmış, böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez yurt dışına asker yollanmış- E) Franklin D. Roosevelt
tır. Ayrıca Türkiye NATO’ya katılma yolunda da önemli bir adım atmıştır.

2. 1950-1953 yılları arasında gerçekleşen

Kore Savaşı aşağıdaki antlaşmalardan
hangisiyle sona ermiştir?
A) Moskova B) Roma
C) San Francisco D) Viyana
E) Panmunjom

3. Türkiye Kore Savaşı’na aşağıdakilerden

hangisinin askerî kuvvetlerine destek
vermek amacıyla katılmıştır?
(Kore’ye Giden Türk Askerleri)
A) COMINFORM
B) Milletler Cemiyeti
C) Birleşmiş Milletler
2) HİNDİÇİNİ SAVAŞI (1954) D) Varşova Paktı
E) Kuzey Atlantik Paktı (NATO)
✎ Fransa II. Dünya Savaşı’ndan sonra Hindiçini’ndeki sömürge düzenini devam ettir-
mek istemiştir. Vietnam, Kamboçya, Laos ve Tayland’da da bu amacını gerçekleş-
tirmek isteyince Fransa’ya karşı bağımsızlık isyanları başlamıştır.
✎ Hindiçini’nde yaşanan bu gelişmeler 1954’ten itibaren Doğu ve Batı Blokları arasın-
da önemli bir sorun haline gelmiştir. ABD, Fransa, İngiltere, SSCB ve Çin Halk Cum- 4. II. Dünya Savaşı’ndan sonra devam ettir-
huriyeti Cenevre’de bir konferans düzenlemişlerdir. Bu konferans sonucunda Fran- mek istediği sömürge düzeni nedeniyle
sa Vietnam, Kamboçya ve Laos’tan çekilmiş ve bu devletler bağımsızlıklarını kazan- 1954’te Vietnam, Kamboçya, Laos, Tay-
mışlardır. Ayrıca Vietnam 17. Enlem sınır olmak üzere Kuzey ve Güney olarak ikiye land gibi ülkelerde bağımsızlık isyanları-
nın ve sonrasında Hindiçini Savaşı’nın
ayrılmıştır. başlamasına neden olan devlet aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) Sovyet Rusya B) Fransa
C) İngiltere D) ABD
3) SEATO’NUN KURULUŞU (8 EYLÜL 1954)
E) İtalya
✎ Vietnam Savaşı ABD’yi, Kore Savaşı’ndan sonra almaya başladığı savunma tedbir-
lerini daha da kuvvetlendirmeye sevk etmiştir. Bu savaş, güneydoğu Asya’nın karşı
karşıya bulunduğu tehlikeyi açıkça gösterdiği gibi, bölgenin stratejik önemini de
artırmıştır. Bu bölge komünizmin kontrolü altına düştüğü takdirde Sovyet Rusya ve
Çin, Singapur ve Malacca Boğazı’na da hâkim olabilir, bu da Pasifik Okyanusu’nun 5. ABD Uzak Doğu’daki etkinliğini artırmak
savunması açısından büyük sıkıntılar ortaya çıkarabilirdi. için aşağıdaki teşkilâtlardan hangisini
kurmuştur?
✎ ABD’nin bu bölgeyi koruma yolunda attığı ilk adım, tam bağımsızlıklarını kazanmış A) CENTO B) AET C) NATO
olan Tayland, Laos, Kamboçya ve Güney Vietnam’a askerî ve ekonomik yardımları-
D) SEATO E) OPEC
nı artırmak olmuştur.
✎ İkinci adım ise, SEATO (South East Asia Treaty Organization) ya da Manilla Paktı
adı verilen Güney Doğu Asya Antlaşma Teşkilâtı’nın kurulmasıdır. 1-A 2-E 3-C 4-B 5-D

~ 351 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bir kolektif savunma sistemi olan bu örgütlenme, 8 Eylül 1954’te, ABD, İngiltere ve
Fransa ile Uzak Doğu ülkelerinden Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, Tayland ile
Pakistan’ın katılması ile kurulmuştur. Böylece ABD, Sovyet Rusya ve müttefiki Çin 1. 8 Eylül 1954’te kurulan ve “SEATO” ya da
etrafında bir ittifaklar çemberi meydana getirmiştir. Manilla Paktı adıyla da bilinen Güney Do-
ğu Asya Antlaşma Teşkilâtı’nın kurulma
✎ Bu arada ABD, komünizmi benimseyen Çin’e karşı 2 Aralık 1955’te Milliyetçi Çin amacı aşağıdakilerden hangisidir?
(Formosa) hükûmeti ile de bir ittifak antlaşması imzalamıştır. SEATO antlaşması gi- A) Asya’da her türlü sömürgecilik faaliyeti-
bi bu ittifakın da belirli bir süresi yoktu. ne son vermek
B) Bölgedeki komünist faaliyetlerin etkisini
kontrol altına almak
C) Güney Doğu Asya’daki ülkeler arasında
G) GÜNEY ASYA VE AFRİKA’DAKİ GELİŞMELER ekonomik iş birliği sağlamak
D) Bölge ülkeleri arasında ortak bir pazar
1) ASYA oluşturmak
E) ABD’nin bölge üzerindeki emellerine set
a) Hindistan çekmek

✎ Hindistan Bağımsızlık Hareketi’nin lideri olan Mahatma Gandhi, ilk olarak Güney
Afrika’da Hint topluluğunun vatandaşlık hakları için barışçı bir bağımsızlık ve dire-
niş felsefesi benimsemiştir.
✎ Mahatma Gandhi, Afrika’dan Hindistan’a döndükten sonra yoksul çiftçi ve emekçi-
2. Hindistan Bağımsızlık Hareketi’nin siyasî
leri baskıcı vergilendirme politikasına ve yaygın ayrımcılığa karşı protesto etmeleri ve ruhanî lideri olan, 1869-1948 yılları
için örgütlemiştir. arasında yaşamış, “Swaraj” politikasıyla
ülkesinin sosyal ve ekonomik açıdan ge-
✎ Hindistan Ulusal Kongresi’nin liderliğini üstlenerek ülke çapında yoksulluğun azal- lişmesi konusunda yaptığı çalışmalarıyla
tılması, kadınların serbestîsi, farklı din ve etnik gruplar arasında kardeşlik, kast ve bilinen devlet adamı aşağıdakilerden
dokunulmazlık ayrımcılığına son verilmesi, ülkenin ekonomik yeterliliğine kavuş- hangisidir?
ması ve en önemlisi olan “Swaraj” yani Hindistan’ın yabancı hâkimiyetinden kur- A) Morarji Desai
tulması konularında ülke çapında kampanyalar yürütmüştür. B) Jawaharlal Nehru
✎ Gandhi, Hindistan’da alınan Britanya Tuz Vergisi’ne karşı 1930’da yaptığı 400 kilo- C) Mahatma Gandhi
metrelik “Gandhi Tuz Yürüyüşü” ile ülkesinin Britanya’ya karşı başkaldırmasına ön- D) Muhammed Ali Cinnah
cülük etmiş, 1942’de Britanyalılara çağrıda bulunarak Hindistan’ı terk etmelerini E) Bal Gangadhar Tilak
istemiştir.
✎ II. Dünya Savaşı’ndan oldukça yıpranmış çıkan İngiltere, bölgedeki gelişmelere da-
ha fazla karşı koyamamış ve 14 Ağustos 1947’de Hindistan’ın bağımsızlığını tanı-
mak zorunda kalmıştır.

Mahatma GANDHİ (1869-1948) 3. 1930’da yaptığı 400 kilometrelik “Gandhi

Tuz Yürüyüşü” ile ülkesinin bağımsızlığı
Hindistan Bağımsızlık Hareketi’nin siyasî ve ruhanî önderidir. Hin- için mücadele eden Mahatma Gandhi, bu
distan Ulusal Kongresi’nin liderliğini üstlenerek ülke çapında yoksul- mücadelesini aşağıdaki devletlerden
hangisine karşı yürütmüştür?
luğun azaltılması, kadınların serbestîsi, farklı din ve etnik gruplar
arasında kardeşlik, kast ve dokunulmazlık ayrımcılığına son verilme- A) İngiltere B) ABD C) İtalya
si, ülkenin ekonomik yeterliliğine kavuşması ve en önemlisi “Swaraj” D) Fransa E) SSCB
yani Hindistan’ın yabancı hâkimiyetinden kurtulması konularında çe-
şitli kampanyalar yürütmüştür. 30 Ocak 1948’de öldürülmüştür.

b) Pakistan 4. 23 Mart 1940’ta Lahor’da toplanan Müs-

lümanlar Birliği Cemiyeti Kongresi’nde,
Hindulardan ayrı bir Pakistan Devleti’nin
kurulmasını savunan devlet adamı aşağı-
 “Pakistan” adı ilk olarak İngiltere´de öğrenim gören Müslüman öğrenciler tarafın- dakilerden hangisidir?
dan 1940 yılında ortaya konmuştur.
A) Jawaharlal Nehru
B) Pervez Müşerrev
✎ Pakistan’ın 15 Ağustos 1947’den önceki tarihi Hindistan ile aynıdır. C) Mahatma Gandhi
✎ 23 Mart 1940’ta Lahor’da, Muhammed Ali Cinnah başkanlığında toplanan Müslü- D) Benazir Butto
manlar Birliği Cemiyeti Kongresi’nde, Hindistan’ın Müslümanlar ile gayri müslimler E) Muhammed Ali Cinnah
arasında bölünmesi ve ayrı bir Pakistan Devleti kurulması kararı alınmıştır.
✎ Muhammed Ali Cinnah, 14 Ağustos 1947’de Pakistan Genel Valisi olmuş ve Pakis-
tan bağımsızlığını kazanmıştır. 1-B 2-C 3-A 4-E

~ 352 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

Muhammed Ali CİNNAH (1876-1948)

Pakistan’ın kurucusu ve ilk genel valisidir. Müslüman Milliyetçiliği 1. 1876-1948 yılları arasında yaşamış, Müs-
Hareketi’nin de lideri olan Cinnah, 1947’de bugünkü Pakistan dev- lüman Milliyetçiliği Hareketi’nin liderliği-
letini kurmuş ve kendisi de ilk devlet başkanı olmuştur. Keşmir So- ni yapmış olan Pakistan’ın ilk devlet baş-
kanı aşağıdakilerden hangisidir?
runu’nda Hindistan’a karşı Pakistan’ın hakları için mücadele eden
A) Navaz Şerif
Cinnah, 11 Eylül 1948’de ölmüştür.
B) Inder Kumar Gujral
C) Mahatma Gandhi
D) Muhammed Ali Cinnah
c) Vietnam E) Jawaharlal Nehru

✎ XIX. yüzyılda Hindiçini Birliği içinde bir Fransız sömürgesi haline gelen Vietnam’da,
Fransa’nın ülkeyi ekonomik yönden sömürmesi ve siyasî baskı uygulaması, Fransız
yönetimine karşı kuvvetli bir millî direniş hareketine sebep olmuştur. Komünistler
1930lu yıllardan itibaren Fransa’ya karşı ortaya çıkan hareketler sonucu 1941’de 2. Bölünme hattı “17. Paralel” olmak üzere
Vietnam Bağımsızlık Cemiyeti’ni (Vietminh) kurmuşlardır. Vietnam’ın kuzey ve güney olarak ikiye
ayrılması aşağıdaki antlaşmalardan han-
✎ İkinci Dünya Savaşı’nda Vietnam’ı işgal eden Japonya 1945’te teslim olunca, Viet- gisiyle gerçekleşmiştir?
minh birlikleri Hanoi’de iktidarı ele geçirmiş, liderleri Ho Chi Minh Vietnam’ın ba- A) Paris Antlaşması
ğımsızlığını ilan etmiştir. B) Roma Antlaşması
✎ Fransa güneyde millî ihtilali bastırmayı başarmışsa da, kuzeyde sömürge rejimini C) Dayton Antlaşması
yeniden kurmak istemesi, Hindiçini Savaşları’nın patlak vermesine yol açmıştır. D) Viyana Antlaşması
1946’dan 1954 yılına kadar devam eden savaş, Dienbienphu Muharebesi’nde Fran- E) Cenevre Antlaşması
sa’nın bozguna uğramasıyla son bulmuştur.
✎ 21 Temmuz 1954’te imzalanan Cenevre Antlaşması kararlarına göre, geçici olarak
ülke kuzeyde komünist kontrolündeki Demokratik Vietnam Cumhuriyeti, güney-
de Vietnam Cumhuriyeti olmak üzere iki ayrı devlete bölünmüş, bölünme hattı da
17. Paralel olarak belirlenmiştir. 3. İngiliz sömürgesine karşı 1957’de bağım-
sızlığını kazanan ilk Afrika ülkesi aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) Gana B) Nijerya C) Gambiya
D) Sierra Lione E) Kenya
2) AFRİKA
✎ İngiltere ve Fransa dışında Afrika’da sömürgeleri olan Almanya, Belçika, Portekiz
ve Hollanda’nın savaşın yıkıcı etkilerine maruz kalması, buna karşı Afrika devletle-
rinin ekonomik yönden güçlenmeye başlamaları ve milliyetçiliğin de güçlenmesi
kıtadaki sömürgeciliğin zayıflamasında etkili olmuştur. 4. Mau Mau adlı gizli bir örgütün 1952’de
İngiliz sömürgesine karşı başlattığı mü-
✎ Bu yönde ilk adımı 1957’de İngiltere’ye karşı bağımsızlığını kazanan Gana atmıştır. cadele sonunda 1963’te bağımsızlığını
kazanan Afrika ülkesi aşağıdakilerden
✎ Gana’nın bağımsızlığını Nijerya ve Sierra Lione (1960) ile Gambiya (1965)’nın ba- hangisidir?
ğımsızlıkları izlemiştir. A) Tanganika B) Uganda
✎ Kenya’da 1952’de “Mau Mau” gizli örgütünün başlattığı İngiltere’ye karşı isyan ha- C) Kenya D) Nijerya
reketi 1963’te bağımsızlığın kazanılmasıyla sonuçlanmıştır. Ayrıca Uganda ve Tan- E) Sierra Lione
ganika da bu dönemde İngiltere’ye karşı bağımsızlığını kazanmıştır.
✎ Fransa’ya karşı Afrika’da başlayan en önemli bağımsızlık hareketi ise Cezayir’de
olmuştur. Fransa, İkinci Dünya Savaşı’nda (1942) Cezayir’i direniş merkezi olarak
kullanmış, savaş bittikten sonra Cezayirliler fedakârlıklarına karşılık bağımsızlık ya
da Fransızlarla aynı haklara sahip olmak istemişlerdir. Ancak Fransızlar bu isteklere 5. Soğuk Savaş Dönemi’nde Fas, Tunus ve
Cezayir;
büyük tepki göstermiş ve halk katledilmeye başlanmıştır.
I. İtalya,
✎ 1948’de Fransa buranın bir sömürge değil Fransa toprakları olduğunu ilan etmiştir.
II. Fransa,
Fakat dış dünyaya karşı yapılan bu ilana rağmen burayı bir sömürge olarak idare
III. Almanya
etmeye çalışmış ve Cezayir halkına Fransızlarla eşit haklar tanımamışlardır.
devletlerinden hangilerine karşı mücade-
✎ Millî Kurtuluş Cephesi ve Cezayir Ulusal Hareketi’nin Fransa’ya karşı mücadelesin- le vererek bağımsızlıklarını kazanmıştır?
de teşkilâtlanmaya başlayan halk, 1954 yılında bilfiil başlayan silahlı mücadelesin- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
de, 1956’da bağımsızlığa kavuşan Fas ve Tunus’un da desteğini sağlamıştır. Müca- D) I ve II E) II ve III
dele 1962’de Evian Antlaşması’nın imzalanması ve Cezayir Demokratik Halk Cum-
huriyeti adıyla bağımsızlığın kazanılmasıyla sonuçlanmıştır.
✎ Fransa 1956’da Cezayir’i elde tutmak için Fas ve Tunus’un bağımsızlığını tanımıştır. 1-D 2-E 3-A 4-C 5-B

~ 353 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1911’de İtalya’nın hâkimiyetine giren Libya (Trablusgarp)’ta, müttefik devletlerin

yardımı ile 1951’de yabancıların idaresi son bulmuş ve Libya Krallığı kurulmuştur.
1953’te Arap Birliği’ne ve 1955’te de BM’ye üye olmuştur. 1. 1963’te kurulan Afrika Birliği Teşkilâtı-
nın amaçları arasında;
I. Afrika kıtasının ekonomik ve sağlık
sorunlarını görüşmek,
☸ AFRİKA BİRLİĞİ TEŞKİLÂTI (OAU) (1963) II. bölgedeki çatışmaları engellemek,
III. Afrika ülkelerinin bağımsızlık mücade-
✎ Afrika’da bağımsızlıklarını kazanan ülkeler herhangi bir blokun içinde yer almamış, lelerini desteklemek
kendi aralarında 25 Mayıs 1963 tarihinde ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla,
unsurlarından hangileri yer almıştır?
merkezi Etiyopya’nın Addis Ababa şehri olan Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU)’nı kur-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
muşlardır.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ 32 üyesi bulunan bu teşkilâtın başlıca amaçları; Afrika ülkelerinin bağımsızlıklarını
desteklemek, çatışmaları önleyerek birlik ve beraberliği sağlamak, bölgenin ekono-
mik ve sağlık sorunlarını görüşmek ve uluslararası ilişkileri geliştirmektir.

2. 1963’te kurulan Afrika Birliği Teşkilâtı-

nın kısaltılmış adı aşağıdakilerden han-
gisidir?
H) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI A) OPEC B) OAU C) CENTO
✎ Türkiye II. Dünya Savaşı’ndan sonra SSCB’nin baskısı üzerine Batı Bloğu’na yakın bir D) SEATO E) ABT
politika izlemeye önem vermiştir. Bu durumun nedenlerine baktığımızda;
✎ II. Dünya Savaşı sona ermeden 19 Mart 1945 tarihinde Moskova Büyükelçisi Selim
Sarper’i kabul eden Molotov, Sovyet hükûmetinin günün şartlarına ve II. Dünya
Savaşı sonunda ortaya çıkan yeni duruma uygun olmadığı için 17 Aralık 1925 tarihli
3. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan
Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması’nı feshettiğini bildirmiştir. yeni durum karşısında Türkiye ile yaptığı
✎ Türkiye’nin yeni bir anlaşma yapılması önerisine karşı Molotov, 7 Haziran 1945’te dostluk antlaşmasını fesheden, yeni bir
antlaşmanın da ancak Montrö Sözleşme-
Büyükelçi Sarper’e iki ülke arasında yeni bir antlaşma yapılabilmesi için; Boğazların si’nin değiştirilerek Boğazlarda Türkiye
Türkiye ile birlikte savunulmasını, bunu sağlamak için de Sovyetlere Boğazlarda de- ile ortak savunma ve üs elde etme şartı-
niz ve kara üsleri verilmesi, Montreux Sözleşmesi’nin değiştirilmesi ve Kars ile Ar- na bağlı olduğunu söyleyen Avrupa dev-
dahan’ın Sovyetler Birliği’ne iade edilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. leti aşağıdakilerden hangisidir?
A) İtalya B) Almanya C) İngiltere
✎ 8 Ağustos 1946’da Türkiye’ye verdiği ve Boğazlarla ilgili görüşlerini içeren notada
D) Fransa E) SSCB
SSCB, II. Dünya Savaşı içinde meydana gelen olayların, Montreux Sözleşmesi’nin
Karadeniz devletlerinin güvenliğini sağlamakta yetersiz kaldığını ileri sürerek, Bo-
ğazlardan geçiş rejimini düzenleme yetkisinin Türkiye ile Karadeniz devletlerine ait
olmasını ve Boğazların Türkiye ile SSCB tarafından ortaklaşa savunulmasını istemiş-
tir. ABD ve İngiltere ile durumu görüşen Türkiye bu istekleri reddetmiştir.
4.
✎ Türkiye, Sovyet tehlikesine karşı bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü koruyabil-
I. Truman Doktrini,
mek için, 1939 yılından itibaren ittifak içinde bulunduğu İngiltere’nin ve ABD’nin
II. Marshall Planı,
desteğini aramıştır. Fakat gerek Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’nda tarafsız kalmış ol-
ması, gerekse Türkiye’de büyük bir endişe uyandıran Sovyet davranışlarının Batı’da III. Monroe Doktrini
aynı tepkiyle karşılanmaması sebebiyle istediği desteği elde edememiştir. ABD komünizm tehdidine karşı yukarıda-
kilerden hangileriyle Türkiye’ye askerî ve
✎ Bu arada Yunanistan’da iç savaş başlaması ve komünizm tehlikesinin güçlenmesi ekonomik yardım gerçekleştirmiştir?
üzerine İngiltere’nin de telkinleriyle ABD, Türkiye ve Yunanistan’a Truman Doktrini A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
çerçevesinde askerî yardım yapmaya başlamıştır. D) II ve III E) I, II ve III
✎ 12 Temmuz 1947’de Türk-Amerikan ikili antlaşmasını, 4 Temmuz 1948’de imzala-
nan ekonomik iş birliği antlaşması takip etmiştir. Antlaşma sonrası ABD, Marshall
Planı çerçevesinde 1949–1951 yılları arasında Türkiye’ye ekonomik yardım yap-
mıştır. 1951’den sonra bu yardım “Ortak Savunma Programı”na dâhil edilecektir.
5. Aşağıdakilerden hangisi Avrupa Konse-
yi’ne üye değildir?
A) ABD B) Danimarka
1) AVRUPA KONSEYİ’NE ÜYELİK (8 AĞUSTOS 1949) C) İngiltere D) İtalya
✎ 5 Mayıs 1949’da Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, İrlanda, İsveç, E) Lüksemburg
İtalya, Lüksemburg ve Norveç tarafından kurulmuştur.
✎ Birliğin amacı, üye ülkelerin ortak mallarını ve ilkelerini korumak, iktisadî gelişimle-
rini sağlamak amacıyla aralarında daha sıkı bir iş birliği oluşturmaktır. 1-E 2-B 3-E 4-C 5-A

~ 354 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Türkiye 8 Ağustos 1949’da Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin davetiyle bera-

ber Yunanistan ve İzlanda ile birlikte konseye katılmıştır.
1. Türkiye’nin Avrupa Konseyi’ne üye ol-
✎ Türkiye’nin Avrupa Konseyi’ne katılmasında;
masında,
 Batı Bloku’na yakın olma amacı, I. Batı Bloku’na yakın olmak istemesi,
 ABD ile ilişkileri güçlendirme isteği, II. Orta Doğu’da egemen bir güç olmak
istemesi,
 Avrupalı devlet statüsünde sayılma,
III. ABD ile ilişkileri güçlendirmek istemesi
 Avrupa ile her türlü alanda bütünleşme sağlama
amaçlarından hangilerinin etkili olduğu
amaçları etkili olmuştur. savunulamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III

2) NATO’YA ÜYELİK (18 ŞUBAT 1952)

✎ ABD, SSCB’nin yayılmacı bir politika izlemesi ve COMINFORM’u kurarak Doğu Blo-
ku’nu oluşturması üzerine, SSCB’ye karşı ortak bir savunma örgütü kurulması kara- 2. Türkiye’nin NATO (Kuzey Atlantik Pak-
rını almış ve 4 Nisan 1949’da NATO (North Atlantic Treaty Organization)’yu kur- tı)’ya üyeliği hangi yıl gerçekleşmiştir?
muştu. A) 1945 B) 1948 C) 1950
✎ Türkiye’nin bu dönemde Avrupa Konseyi’ne üyeliğinin kabul edilmiş olmasına rağ- D) 1952 E) 1955
men, NATO’ya üye olma girişimleri özellikle İngiltere olmak üzere bazı Avrupalı
devletler tarafından siyasî, ekonomik ve kültürel gerekçelerle reddedilmiştir.
✎ Bu arada Türkiye’de Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle beraber liberal eğilimli
bir politika izlemesi ABD ile ilişkileri yeni bir istikamete yönlendirmiştir. Bu durumu 3. Türkiye’nin NATO’ya üyeliğinin kabul
fırsat bilen DP yönetimi meclis kararı olmadan Tahsin Yazıcı komutasında 4.500 ki- edilmesinde,
şilik bir askerî gücü BM kuvvetlerine yardımcı olması için Kore’ye göndermiştir. I. Kore’deki askerî başarısı,
✎ Kore Savaşı’ndan sonra Türkiye’nin NATO’ya alınması konusunda ABD’nin tavrı de- II. güçlü bir kara ordusuna sahip olması,
ğişmeye başlamıştır. Çünkü Kore Savaşı, II. Dünya Savaşı’ndan sonra artık çıkması III. jeopolitik konumu
beklenmeyen bölgesel savaşların hiç de ihtimal dışı olmadığını göstermiş ve NATO unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
ülkelerini, özellikle de ABD’yi Sovyetler karşısında daha etkili tedbirler almaya yö- savunulabilir?
neltmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Sonuçta ABD, Sovyetler Birliği’ne karşı set çekme ve çıkabilecek muhtemel bir sa- D) II ve III E) I, II ve III
vaşta askerî üslere ihtiyaç duyulması sebebiyle Türkiye’nin NATO’ya üyeliğini des-
teklemiştir.
✎ Bu gelişmelerden sonra 15-20 Eylül 1951 tarihleri arasında Ottowa’da toplanan
NATO Bakanlar Konseyi, Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya üye olarak alınmasına 4. SSCB’nin Akdeniz ve Balkanlarda yayıl-
oy birliği ile karar vermiştir. TBMM de 18 Şubat 1952’de Kuzey Atlantik Paktı’na masını engellemek amacıyla 9 Ağustos
1954’te Yugoslavya, Yunanistan ve Tür-
katılmayı tasdik etmiş, böylece Türkiye NATO’ya resmen üye olmuştur. kiye’nin öncülüğünde kurulan teşkilât
✎ Türkiye’nin NATO’ya alınmasında; aşağıdakilerden hangisidir?
A) Balkan İttifakı B) Sadâbad Paktı
 Kore’deki askeri başarısı,
C) Bağdat Paktı D) Manilla Paktı
 Uluslararası sorunlarda Batılılarla birlikte hareket etmesi,
E) SEATO
 Modern olmamakla beraber güçlü bir kara ordusuna sahip olması,
 Batı savunması için gerekli olan jeopolitik yeri ve önemi
birinci derecede etkili olmuştur. 5.
I. SSCB’nin Akdeniz ve Balkanlarda yayıl-
masını engelleme,
II. Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ara-
3) BALKAN İTTİFAKI (9 AĞUSTOS 1954) sında işbirliğini güçlendirme,
III. Doğu Avrupa devletleriyle Balkan dev-
✎ SSCB kontrolü dışındaki tek komünist devlet olan Yugoslavya ile NATO’ya girmesi
letleri arasında ittifak kurma
kesin olan Yunanistan ve Türkiye’nin bir ittifak yaparak SSCB’nin Akdeniz ve Bal-
Yukarıdakilerden hangileri Balkan İttifa-
kanlarda yayılmasını engellemek istemesi üzerine kurulmuştur. kı’nın amaçları arasında gösterilebilir?
✎ 1951 yılı sonuna doğru üç ülke arasında başlayan yakınlaşma 1952 yılı boyunca da A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
devam etmiş ve 28 Şubat 1953’te Ankara’da üç ülkenin Dışişleri Bakanları tarafın- D) I ve III E) II ve III
dan bir “Dostluk ve İşbirliği Antlaşması” imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre, üç
devlet ortak çıkarlarıyla ilgili konularda birbirlerine danışacaklar ve üye devletlerin
Dışişleri Bakanları yılda en az bir defa toplanacaktı. 1-B 2-D 3-E 4-A 5-C

~ 355 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Dışişleri Bakanları arasında süren toplantılar sonucunda 9 Ağustos 1954’te üç ülke

arasında Bled Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre taraflar, aralarından
herhangi birine yönelen bir saldırıyı kendilerine de yapılmış sayarak askerî güç de 1. 9 Ağustos 1954’te Yugoslavya, Yunanis-
dâhil her türlü önlemi alacaklardı. tan ve Türkiye’nin öncülüğünde kurulan
Balkan İttifakı’nın zamanla önemini kay-
✎ Ancak daha paktın ilk günlerinden itibaren Türkiye ve Yugoslavya arasında görüş betmesinde,
ayrılıkları ortaya çıkmış ve 1955’ten itibaren Sovyetlerle ilişkilerini düzeltmeye baş- I. Orta Doğu’da Arap-İsrail çatışmalarının
layan Yugoslavya’nın pakta ilgisi azalmıştır. Ayrıca Türkiye ile Yunanistan arasında başlaması,
Kıbrıs Sorunu’nun ortaya çıkmasıyla da paktın doğurduğu olumlu hava silinmeye II. Kıbrıs Sorunu’nun ortaya çıkması,
başlamıştır. 1960 yılına kadar devam eden paktın, 1960 Haziranı’nda resmen sona III. Yugoslavya’nın Sovyetlerle ilişkilerini
erdiği açıklanmıştır. düzeltmeye başlaması
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulamaz?
4) BAĞDAT PAKTI (CENTO) (24 ŞUBAT 1955) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
✎ Fransa ve İngiltere’nin Orta Doğu’daki etkinliğinin azalması üzerine, Sovyet Rus-
ya’nın Orta Doğu’ya sızmasını önlemek amacıyla Orta Doğu ülkeleri arasında bir it-
tifak kurma fikri ortaya atılmıştır. Bu ittifak kurma fikri esasında ABD’den gelmiş,
fakat fikir Türkiye tarafından gerçekleştirilerek, 24 Şubat 1955’te Türkiye ile Irak
arasında Bağdat Paktı imzalanmıştır.
2. 24 Şubat 1955’te Sovyet Rusya’nın Orta
✎ İngiltere, Pakistan ve İran’ın da katılımıyla genişleyen Bağdat Paktı’na, Irak dışın- Doğu’da yayılmasını önlemek amacıyla
daki Arap ülkelerinin katılmaması ve buna karşı Orta Doğu’nun; pakta katılanlar Türkiye’nin öncülüğünde kurulan teşki-
lât aşağıdakilerden hangisidir?
(Irak, İran ve Pakistan), karşı çıkanlar (Mısır, Suriye, Suudi Arabistan ve Yemen) ve
tarafsız kalanlar (Ürdün ve Lübnan) olmak üzere gruplaşması SSCB’nin işini kolay- A) Sadâbad Paktı B) Balkan Antantı
laştırmıştır. Bu gelişmeler ayrıca paktın amacına ulaşmasını da engellemiştir. C) SEATO D) COMINFORM
E) Bağdat Paktı

 Bu paktın kurulması ile Orta Doğu’nun liderliğinin Türkiye’ye geçmesi Arap dünya-
sını kendi çatısı altında toplamak isteyen Mısır lideri Cemal Abdül Nâsır’ı endişe-
lendirmiştir. Nâsır, paktın kurulmasından sonra Batı aleyhtarlığını artırmış ve SSCB
ile ilişkilerini sıkılaştırmıştır. Bu da Süveyş Krizi’ne ortam hazırlamıştır.
3. Irak’ın çekildiğini ilan etmesinden sonra
18 Ağustos 1959’da adı CENTO (Merkezî
✎ Irak, 14 Temmuz 1958’de monarşinin devrilmesi sonucu 24 Mart 1959’da Bağdat Antlaşma Örgütü) olarak değiştirilen Bağ-
dat Paktı’nın merkezi aşağıdaki şehirler-
Paktı’ndan çekildiğini resmen açıklamıştır. Irak’ın ayrılmasından sonra, 18 Ağustos den hangisine taşınmıştır?
1959’da da Bağdat Paktı’nın adı CENTO (Merkezî Antlaşma Örgütü-Central Treaty
A) Şam B) Tahran C) Moskova
Organization) olarak değiştirilmiş, merkezi de Ankara’ya taşınmıştır.
D) Ankara E) Washington
✎ CENTO’nun ilk toplantısı 7-9 Ekim 1959’da Washington’da yapılmıştır.
✎ Örgüt aslında savunma amacıyla kurulmuş olmasına rağmen, faaliyetlerini, üyeler
arasında ekonomik, kültürel ve teknik iş birliği konularına yöneltmiştir.
✎ Bu şekilde 20 yıl kadar devam eden örgüt, 12 Mart 1979’da Pakistan’ın ve İran’ın
ayrılması ile dağılma noktasına gelmiştir. Türkiye, 13 Mart 1979’da, bu devletlerin
CENTO’dan ayrılması kararlarını saygıyla karşıladığını ve bu durumda CENTO’nun 4. Bağdat Paktı’nın kurulmasından sonra Orta
Doğu; pakta katılan Irak, İran ve Pakistan;
bölgedeki işlevini fiilen kaybettiğini açıklamıştır. Böylece Bağdat Paktı’nın bir deva- pakta şiddetle cephe alan Mısır, Suriye, Su-
mı şeklinde olan CENTO, hukuken olmasa bile fiilen sona ermiştir. udi Arabistan ve Yemen ve her iki grubun
dışında kalan Ürdün ve Lübnan olmak üze-
re üç ayrı gruba ayrılmıştır.

5) SURİYE BUNALIMI (1957) Bu duruma bakarak,

I. Bağdat Paktı Ortadoğu’da siyasî ayrılık-
✎ II. Dünya Savaşı öncesinde Fransa’dan bağımsızlığını kazanan Suriye’de 1950’li yıl- lara yol açmıştır.
larda art arda hükûmet darbeleri yaşanmıştır. Ancak Mısır lideri Cemal Abdül Nâ- II. Orta Doğu devletleri arasında siyasî gö-
sır’la beraber SSCB’yle yakınlaşması komşularını rahatsız etmiştir. rüş ayrılıkları vardır.
✎ Suriye’nin 1956’da SSCB ile yardım antlaşması imzalaması üzerine Türkiye, Irak, Ür- III. Türkiye’nin Orta Doğu’da güçlenmesi
siyasî sorunlara yol açmıştır.
dün, İsrail ve Lübnan tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Öyle ki, bu ülkelerin inancı
Sovyetlerin Suriye’de bir “köprübaşı” kurdukları ve Suriye’nin bir “Moskova Uydu- yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
su” haline geldiğiydi. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ ABD Başkanı Eisenhower Başbakan Adnan Menderes’e gönderdiği mesajda, Suri-
ye’nin bir saldırısı karşısında Türkiye, Irak ve Ürdün’ün bu ülkeye karşı askerî bir
harekâta girişmek zorunda kalması hâlinde Amerika’nın kendilerine derhal silah
yardımı yapacağını bildirmiştir. 1-A 2-E 3-D 4-C

~ 356 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Bu gelişmeler üzerine Türkiye’nin Suriye sınırına yığınak yaparak askerî tatbikatlar

yapması Türkiye-Suriye ilişkilerini daha da gerginleştirmiştir.
1. 1957’de ortaya çıkan Suriye Bunalımı’nın
✎ SSCB’nin karşı baskılarını artırdığı dönemde;
çözüme kavuşmasında,
❆ ABD’nin Türkiye’ye büyük bir destek vermesi, I. ABD’nin Türkiye’ye destek vermesi,
❆ Suudi Arabistan’ın Türkiye ile Suriye arasında arabuluculuk yapması, II. Suudi Arabistan’ın Türkiye ile Suriye
arasında arabuluculuk yapması,
❆ Ürdün Kralı Hüseyin’in de Suriye’ye karşı tavrını yumuşatması
III. Suriye ile Mısır’ın Birleşik Arap Cumhu-
krizi çözüme kavuşmuştur. riyeti kurma kararı almaları
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulabilir?

 Suriye Buhranı’nın sona ermesinde etkili olan bir başka sebep de, 14 Eylül 1957’de A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Suriye ile Mısır’ın imzaladıkları bir anlaşma ile 1 Şubat 1958’den itibaren Birleşik D) II ve III E) I, II ve III
Arap Cumhuriyeti adı ile bir birlik kurmaya karar vermeleridir. Ancak iki devlet
arasındaki bu birliktelik, Mısır’ın Suriye’yi kendine bağlı bir eyâlet gibi görmesi ve
iki devletin sosyalizm anlayışının farklı olması üzerine zayıflamış, 1961 yılında da
muhafazakâr askerlerin Suriye’de yaptığı bir hükûmet darbesiyle sonlanmıştır.
2. 18 Temmuz 1945’te Nuri Demirağ tarafın-
dan kurulan ilk muhalefet partisi aşağı-
dakilerden hangisidir?
A) Demokrat Parti
İ) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE TÜRKİYE’DE YAŞANAN B) Millî Kalkınma Partisi
C) Adalet Partisi
ÖNEMLİ GELİŞMELER D) Millet Partisi
E) Türkiye Köylü Partisi
1) SİYASÎ GELİŞMELER
✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra uluslararası ortamın elverişli olması, Batı’nın demokra-
tik fikirlerinden etkilenmiş bir kuşağın ve halkın demokrasi talepleri, çok partili ha-
yata geçişte etkili olmuştur.
✎ Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Ankara’da 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı’nda 3. Aşağıdakilerden hangisi 7 Haziran 1945
tarihinde “Dörtlü Takrir” adıyla bilinen
(1945) demokratik gelişmeden bahsetmiş ve “Siyasî hayatımızda demokratik pren- önergeyi veren ve sonraki süreçte De-
sipler daha büyük ölçüde hâkim olacaktır.” demiştir. mokrat Parti’yi kuran devlet adamların-
dan biri değildir?
✎ İnönü’nün bu açıklamalarından sonra Türkiye’de ilk muhalefet partisi, 18 Temmuz
A) Osman Bölükbaşı B) Fuat Köprülü
1945’te Nuri Demirağ tarafından Millî Kalkınma Partisi adıyla kurulmuştur. Ancak
bu parti siyasî hayatta çok etkin olamamıştır. C) Celâl Bayar D) Refik Koraltan
E) Adnan Menderes

a) Demokrat Parti (DP)’nin Kuruluşu (7 Ocak 1946)

✎ Bu dönemde CHP’nin içinde, Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nun kabulü sırasında
parti içi muhalefet oluşmuş, bu muhalefetin başını Celâl Bayar, Adnan Menderes,
4. 7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti’-
Fuat Köprülü ve Refik Koraltan çekmiştir. (C A F e R) nin ilk genel başkanı aşağıdakilerden
✎ Bayar, Menderes, Köprülü ve Koraltan’ın 7 Haziran 1945’te verdiği “Dörtlü Takrir”- hangisidir?
in reddi üzerine bu kişilerin yeni bir parti kurma çalışmaları başlamıştır. A) Fuat Köprülü B) Hasan Saka
C) Adnan Menderes D) Celâl Bayar
✎ Yazdıkları sert yazılar nedeniyle partiden ihraç edilen Menderes, Köprülü ve Koral-
tan’a, CHP’den ve milletvekilliğinden istifa eden Celâl Bayar da katılmış, 1 Aralık E) Hasan Polatkan
1945’te de parti kuracaklarını açıklamıştır.
✎ İsmet İnönü tarafından Çankaya Köşkü’ne çağrılan Celâl Bayar, cumhurbaşkanın-
dan gerekli desteği aldıktan sonra 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti kurulmuş ve ge-
nel başkanlığına da Celâl Bayar getirilmiştir.
5. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde “tek dere-
celi” seçim sistemine ilk kez aşağıdaki
yılların hangisinde geçilmiştir?
b) 1946 Genel Seçimleri
A) 1942 B) 1945 C) 1946
✎ DP’nin baskıları üzerine CHP, Milletvekili Seçim Yasası’nı değiştirmiş ve Cumhuriyet D) 1950 E) 1961
tarihinde ilk kez “tek dereceli” seçim esasına geçilmiştir.
✎ Türk siyasî tarihinin ilk çok partili seçimi olan 1946 seçimlerinde, Cumhuriyet Halk
Partisi 397, Demokrat Parti 61 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği kazanmıştır. 1-E 2-B 3-A 4-D 5-C

~ 357 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk çok partili genel seçimi olan bu seçim, adlî denetim dı-
şında, “açık oy, gizli sayım” ve çoğunluk sistemi esasına göre yapılmıştır. Bu usûl-
süzlüklerinden dolayı “şaibeli seçim” şeklinde anılmıştır. Bu genel seçim ile TBMM 1. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün yayım-
VIII. dönem milletvekilleri seçilmiş, yeni hükûmeti Recep Peker kurmuştur. ladığı 12 Temmuz Beyannamesi,
I. DP-CHP arasındaki gerginliği azaltma,
✎ Demokrat Parti’nin 7 Ocak 1947’de düzenlenen I. Kongresi’nde, antidemokratik
bütün yasaların iptalini öngören Hürriyet Misakı yayımlanmıştır. Ayrıca ekonomik II. yeni bir ekonomik kalkınma modelini
uygulamaya koyma,
konularda hükûmete olan tepkilerin artması üzerine DP ile CHP (Celâl Bayar ile Re-
III. seçim sisteminde değişiklik yapma
cep Peker) arasında ilişkiler gerginleşmiştir.
amaçlarından hangilerine yöneliktir?
✎ Bunun üzerine İsmet İnönü taraflar arasındaki gerginliği azaltmak amacıyla iki par-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
tinin liderleriyle görüşmeler yapmış ve 12 Temmuz Beyannamesi’ni yayınlamıştır.
D) II ve III E) I, II ve III
Bu beyannamede İnönü, siyasal partilerin Türk demokrasisinin vazgeçilmez unsur-
ları olduğunu vurgulamış ve iktidar-muhalefet ilişkileri biraz da olsa yumuşamıştır.

 Bu beyannamenin yayınlanmasından sonra, partinin CHP’ye bağlı güdümlü bir de-

mokrasi yürüttüğünü öne süren Fevzi Çakmak, Yusuf Hikmet Bayur, Kenan Öner, 2. 12 Temmuz Beyannamesi’nin yayımlan-
Osman Bölükbaşı, Sadık Aldoğan ve Yusuf Kemal Tengirşenk 20 Temmuz 1948 masından sonra DP’nin CHP’ye bağlı gü-
dümlü bir siyaset yürüttüğünü ileri süren
tarihinde Millet Partisi’ni kurmuştur. ve aralarında Fevzi Çakmak, Osman Bö-
lükbaşı ve Yusuf Kemal Tengirşenk’in de
olduğu bir grup siyasetçinin 20 Temmuz
1948’de kurduğu parti aşağıdakilerden
hangisidir?
c) 1950 Genel Seçimleri ve Demokrat Parti İktidarı
A) Adalet Partisi
✎ Türk siyasî tarihinin ilk demokratik seçimi olarak kabul edilen 1950 seçimlerinde B) Millî Kalkınma Partisi
ilk kez “gizli oy, açık sayım” ilkesi uygulanmış, yapılan seçimler sonucunda da De- C) Demokrat Parti
mokrat Parti iktidara gelmiştir. D) Çiftçi ve Köylü Partisi
✎ 1950 seçimlerinde DP’nin % 55,2 gibi rekor düzeyde oy alarak 408 milletvekili ile E) Millet Partisi
iktidara gelmesiyle Celâl Bayar Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı, Adnan
Menderes Başbakan, Refik Koraltan da Meclis Başkanı olmuştur.
✎ 14 Mayıs 1950 günü yapılan seçimler Türkiye’de 27 yıllık tek parti devrine son ver-
miştir. Nitekim Cumhuriyet Halk Partisi iktidarı halkoyu ile Demokrat Parti’ye dev- 3. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde “gizli oy,
retmiştir. Seçim sonuçlarına göre DP % 55,2 oy oranıyla 408, CHP % 39,6 oy ora- açık sayım” sistemi ilk kez aşağıdaki se-
nıyla 69, Millet Partisi % 4,6 oy oranıyla 1, bağımsızlar ise % 0,6 oy oranıyla 2 mil- çimlerin hangisinde uygulanmıştır?
letvekiline sahip olmuşlardır. A) 1939 B) 1946 C) 1950
D) 1954 E) 1957
 1950 seçimleri Türk siyasî tarihinde “Beyaz Devrim” olarak adlandırılmıştır.

4. Demokrat Parti’nin, CHP’nin 27 yıllık tek

parti iktidarına son vererek iktidara gel-
mesi aşağıdaki seçimlerden hangisinin
bir sonucudur?
A) 1946 Seçimleri
B) 1950 Seçimleri
C) 1954 Seçimleri
D) 1957 Seçimleri
E) 1962 Seçimleri
Adnan Menderes Adnan Menderes Bir Seçim Mitinginde

d) 1954 Genel Seçimleri

5. Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. cumhurbaş-
✎ CHP’nin, ekonomik sıkıntılara ana muhalefet partisi olarak önemli çözümler getire- kanı aşağıdakilerden hangisidir?
memesi ve ABD’den gelen yardımların bu dönemde artması, Demokrat Parti’yi da-
ha da güçlendirmiştir. Nitekim DP, 2 Mayıs 1954 seçimlerinde gücünü iyice artırmış A) İsmet İnönü B) Fahri Korutürk
ve % 58,4’lük oy oranıyla Türkiye Cumhuriyeti Genel Seçimleri tarihinde (bugüne C) Cevdet Sunay D) Cemal Gürsel
kadar) kırılamamış bir oy rekoru kırmıştır. E) Celâl Bayar

✎ Seçimlerden sonra TBMM 17 Mayıs 1954’te açılmış, Celâl Bayar bir kez daha cum-
hurbaşkanlığına seçilmiştir. 1-A 2-E 3-C 4-B 5-E

~ 358 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

e) 27 Ekim 1957 Seçimleri

✎ Demokrat Parti, ekonomide yaşanan darboğaz ve siyasî çalkantılar nedeniyle se-
1. Aşağıdakilerden hangisi Demokrat Parti
çimleri bir yıl önceye almıştır. 27 Ekim 1957 günü yapılan seçimler öncesinde kam- döneminde ekonomi alanında yapılan
panya oldukça sert geçmiş, seçimler iktidarı zayıflatırken muhalefetin gücünü ise çalışmalardan biri değildir?
artırmıştır. Seçim sonuçlarına göre DP % 48,6 oyla 424 milletvekili çıkarabilmiştir. A) 7 Eylül Kararları ile TL’nin değerinin
Celâl Bayar da yapılan oylamada üçüncü kez cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. düşürülmesi
B) Marshall Planı kapsamında 1948’de
✎ Bu dönemde ekonomide yaşanan olumsuzluklar hükûmete karşı eleştirileri artır- OEEC’ye üye olunması
mış, hükûmetin Vatan Cephesi kurma ve muhalif gazeteleri kapatma gibi baskıcı
C) Devlet Planlama Teşkilâtı’nın kurulması
politikasının yanı sıra CHP liderlerine de saldırılar başlamıştır.
D) 24 Ocak Kararları’nın uygulanması
✎ Tüm bu olumsuz hava neticesinde, 27 Mayıs 1960 İhtilâli ile ordu yönetime el koy- E) Devletçilikten liberal ekonomiye geçil-
muş ve 10 yıllık Demokrat Parti iktidarı sona ermiştir. mesi

2) EKONOMİK GELİŞMELER
✎ 1947’de “7 Eylül 1947 Kararları” ile TL’nin değeri % 53,6 oranında düşürülmüş,
böylece ithalat kolaylaştırılmıştır. Bu kararlar Türkiye’de devletçilikten liberal eko-
2. Türkiye’nin Marshall Planı doğrultusun-
nomiye geçişin ilk adımı olarak kabul edilmektedir. da 1948’de üye olduğu uluslararası ku-
ruluş aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1947’de Türkiye İktisadî Kalkınma Planı hazırlanarak Marshall Planı çerçevesinde
alınacak yardımlar için gerekli hazırlıklar yapılmıştır. Bu plan tarım, haberleşme, su- A) OPEC B) OEEC C) CENTO
lama, enerji, demir-çelik, maden ve sanayi alanlarını temel etkinlik noktaları olarak D) SEATO E) AB
kabul etmiş ve daha çok tarımsal gelişme üzerinde odaklanmıştır.
✎ 1948’de Türkiye, Marshall Planı kapsamında OEEC’ye (Avrupa İktisadî İşbirliği Ör-
gütü) üye olmuştur.
✎ Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle yeni hükûmet devletin ekonomideki etkin-
liklerini sınırlamaya ve özel kesimin gelişmesini desteklemeye önem vermiştir.
✎ 1950-1953 arası dönemde gerek tarımda gerekse sanayileşmede önemli gelişme- 3. Türkiye’de planlı ve hızlı kalkınma hedefi
doğrultusunda, ekonomik, sosyal ve kül-
ler sağlanmıştır. Makineleşme, kredi imkânları ve tarım için belirlenen yüksek fiyat türel amaçların belirlenmesinde hükûme-
politikası ile birlikte iklimin elverişli olması, bu dönemde tarım üretimini artırmış- te danışmanlık yapmak ve bu konularda
tır. Aynı zamanda, yabancı sermaye girişini kolaylaştırıcı uygulamalar, para arzının ön çalışmalar hazırlamak amacıyla 1960
artırılması, ithalatın sınırlandırılması ve dış krediler ile yardımlar sayesinde de hızlı yılında kurulan teşkilât aşağıdakilerden
hangisidir?
bir gelişme gözlenmiştir. Bu dönemde büyük kamu yatırımlarına ağırlık verilmiştir.
A) Devlet Malzeme Ofisi
✎ 1958’de ekonomide yaşanan olumsuzluklar ve kötü gidiş nedeniyle IMF’den borç B) Türk İş Birliği ve Kalkınma Ajansı
alınmıştır. Ayrıca plansız ekonominin ortaya çıkardığı sıkıntılar ve ardından gelen C) Devlet Planlama Teşkilâtı
askerî müdahale nedeniyle, 1960’ta Devlet Planlama Teşkilâtı kurulmuş ve tekrar D) Devlet İstatistik Enstitüsü
planlı ekonomiye geçilmiştir. E) Toprak Mahsulleri Ofisi

3) SOSYO-KÜLTÜREL GELİŞMELER
✎ Tarımda makineleşmeyle birlikte köyden kente göç hız kazanmıştır.
✎ Batı tarzı yaşam toplum arasında yayılmaya başlamıştır.
4. Aşağıdakilerden hangisi 1940-1960 yılları
✎ İlk renkli Türk filmi olan “Halıcı Kız” 1953’te gösterime girmiştir. arasında Türkiye’de görülen sosyal, kül-
türel ve teknolojik gelişmelerden biri
✎ Bu dönemde başta caz olmak üzere Rock and Roll ve diğer müzik türleri Türkiye’yi değildir?
etkisi altına almaya başlamıştır. A) İlk renkli televizyon yayınının başlaması
✎ Türk müziğinde ise Zeki Müren, Müzeyyen Senar, Neşet Ertaş gibi isimler dönemin B) İlk renkli Türk filminin gösterime girmesi
ünlü sanatçıları arasında yer almıştır. C) Köyden kente göçün hız kazanması
D) Edebiyatta İkinci Yeniler ve Hisarcılar
✎ Edebiyatta Garip Akımı’na karşı “İkinci Yeniler” grubu ortaya çıkmış, şiir anlayışının gibi grupların ortaya çıması
temelinin edebî sanatın bolca kullanılmasına dayandığını savunmuştur. Diğer bir E) Batı tarzı müzik türlerinin etkisinin art-
edebî akımı da 1950’de ortaya çıkan Hisarcılar Grubu’dur. ması
✎ Batı etkisi sinemada da hissedilmiş, bu dönemde çevrilen Ö. Lütfi Akad’ın “Vurun
Kahpeye” filminde Batı sinemasının izleri görülmüştür. Bu dönemde Hollywood si-
neması dünyada olduğu gibi Türkiye’de de etkisini hissettirmiştir. 1-D 2-B 3-C 4-A

~ 359 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

J) SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ’NDE DÜNYADA YAŞANAN

SOSYO-KÜLTÜREL VE BİLİMSEL GELİŞMELER 1. Aşağıdakilerden hangisi 1940-1960 yılları
arasında gerçekleştirilen icat ve keşifler-
 1942’de ABD’de ilk nükleer reaktör kurulmuştur. den biri değildir?

 1945’te ABD’de ilk atom bombası yapılmış ve kullanılmıştır. A) Lazerin icat dilmesi
B) İlk renkli televizyon yayınının başlaması
 1951’de Akdeniz Oyunları ilk kez Mısır’da düzenlenmiştir.
C) İlk kalp naklinin yapılması
 1951’de ENIAC adlı ilk elektronik bilgisayar piyasaya sürülmüştür. D) DNA molekülünün yapısının çözülmesi
 1952’de ilk trafik ışıkları New York’ta kullanılmıştır. E) İlk atom bombasının yapılması

 Francis Crick ile James Dewey Watson DNA molekülünün yapısını çözmüştür.
 1953’te sigaranın akciğer kanserine yol açtığı anlaşılmıştır.
 1953’te “RedStone” adlı ilk balistik füze geliştirilmiştir.
 1953’te SSCB ilk hidrojen bombasını patlatmıştır.
 1953’te ilk renkli televizyon yayını başlamıştır
2. 1957’de SSCB tarafından uzaya gönderi-
 1954’te nükleer enerjiyle çalışan “Nautilus” (SSN-571) adlı ilk denizaltı ABD
len ilk canlı hayvanın (köpek) adı aşağı-
tarafından suya indirilmiştir. dakilerden hangisidir?
 1954’te çocuk felci aşısı geliştirilmiştir. A) Nautilus B) Layka C) Eniac
 1955-1956 sezonunda ilk kez UEFA Şampiyon Kulüpler Kupası düzenlenmiş D) Vostok E) Fortran
ve bu kupanın ilk sahibi de İspanya’nın Real Madrid takımı olmuştur.
 1956’da ilk bilgisayar dili olan FORTRAN geliştirilmiştir.
 1957’de SSCB ilk kıtalararası balistik füzeyi denemiştir.
 1957’de SSCB, Sputnik I uydusunun yörüngeye oturtulduğunu açıklamıştır.
 1957´de SSCB, bu kez uzaya giden ilk canlı olan “Layka” adlı köpeği taşıyan
Sputnik II uydusunu da başarıyla fırlatmıştır. 3.
 1958’de ABD bu gelişmelere Explorer I aracını göndererek cevap vermiştir. I. İlk kalp pilinin icat edilmesi,
 1958’de ABD yönetimi Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA)’ni kurmuş ve II. İlk uydunun uzaya gönderilmesi,
ilk ABD uydusu uzaya gönderilmiştir. III. İlk nükleer reaktörün kurulması
 1958’de ilk kalp pili icat edilmiştir. IV. Çocuk felci aşısının geliştirilmesi
Yukarıdakilerden hangileri 1940-1960 yıl-
 1959’da Xerox ilk fotokopi makinesini geliştirmiştir. ları arasında yapılan icat ve keşifler ara-
 1959’da SSCB Luna 2 adlı ilk insansız uyduyu Ay’a göndermiştir. sında yer alır?
A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
 1960’ta lazer icat edilmiştir.
D) I, III ve IV E) I, II, III, IV

4. Soğuk Savaş Dönemi’nde,

I. İlk uydu uzaya gönderilmiş,
II. Lazer ilk kez kullanılmış,
III. İlk kez UEFA Kupası düzenlenmiş,
IV. İlk kalp pili icat edilmiştir.
Bu durumun aşağıdaki alanlardan hangi-
sinin gelişimine katkı sağladığı savunu-
lamaz?
A) Sanat B) Spor C) Tıp
D) Teknoloji E) Uzay

(Luna 2 adlı ilk insansız uydu) (DNA’nın yapısını çözen James D. Watson) 1-C 2-B 3-E 4-A

~ 360 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

IV. ÜNİTE
YUMUŞAMA (DETANT) DÖNEMİ VE SONRASI 1.
 Doğu-Batı ilişkilerinde görülen çatışma ve
gerginliğin azaldığı tarihsel bir dönemi ifa-
A) YUMUŞAMA’NIN ANLAMI, KÖKENİ VE ORTAYA ÇIKIŞI de etmektedir.
 Dönemin başlıca politikaları, yakınlaşma,
✎ Yumuşama (Detant) Dönemi, Soğuk Savaş dönemindeki Doğu-Batı ilişkilerinde gö-
anlaşma ve iş birliği eksenindedir.
rülen çatışma ve gerginliğin azaldığı tarihsel bir dönemi ifade etmektedir. Yumuşa-
Yukarıda özellikleri verilen dönem aşağı-
ma dönemi ayrıca, “Görüşmeler Çağı” denilen günümüz çağdaş gelişmelerinin bir dakilerden hangisidir?
sonucu olarak da değerlendirilmektedir.
A) Küreselleşme B) Restorasyon
✎ 1962 Küba Bunalımı’ndan sonra ABD ile Sovyetlerin nükleer bir savaşın eşiğinden C) Soğuk Savaş D) Detant
dönmesi, iki devleti birbirlerine karşı gerginliği azaltıcı ve daha yumuşak bir siyaset E) Bloklaşma
izlemeye yöneltmiştir. Bu yüzden ABD Başkanı John Fitzgerald Kennedy ile SSCB
Başkanı Nikita Kruşçev, 1961’de Viyana’da bir araya gelerek “yumuşama süreci”ni
başlatmışlardır.

 Yumuşama politikasının ortaya çıkmasında konvansiyonel silahlardan nükleer si-

lahlara geçiş önemli etken olmuştur. Nükleer, biyolojik (bakteriyolojik) ve kimyasal
silahlar dışında kara, deniz ve hava ordularınca kullanılan her türlü klâsik silahla-
ra “Konvansiyonel Silahlar” denir. Yüzyıllardır kullanılan konvansiyonel silahların
2. Yumuşama (Detant) Dönemi’ni başlatan
günümüzde en çok kullanılanları, top, tank, tüfek, gemi ve denizaltı ile nükleer
ABD Başkanı aşağıdakilerden hangisi-
bomba taşımayan uçak ve füzelerdir. dir?
A) John Kennedy
B) Ronald Reagan
C) Richard Nixon
D) Bill Clinton
E) George Bush

1) YUMUŞAMA’NIN ETKİLERİ
3. Aşağıdakilerden hangisi konvansiyonel
✎ Yumuşama Dönemiyle beraber Doğu ve Batı Avrupa devletleri arasında AGİK Gö- silahlardan biri değildir?
rüşmeleri başlamış ve ilişkiler güçlenmiştir. A) Top B) Uçak
✎ ABD, SSCB’ye karşı denge sağlamak amacıyla Çin’le ilişkilerini güçlendirmiştir. C) Tank D) Denizaltı
E) Atom Bombası
✎ ABD ile SSCB arasında nükleer savaş tehlikesini azaltmak amacıyla SALT (Nükleer
Silahları Sınırlandırma) Görüşmeleri başlamıştır.
✎ Doğu ve Batı blokları dışında “Üçüncü Dünya Ülkeleri” denilen ülkelerin katılımıyla
“Bağlantısızlar Hareketi” ortaya çıkmıştır.

2) ABD’NİN PEKİN ZİYARETİ (PİNG-PONG DİPLOMASİSİ)

4. “Ping-Pong Diplomasisi” aşağıdaki dev-
✎ Çin’in dış politikası hem SSCB’ye hem de “ABD emperyalizmine” karşı çıkmak ve letlerden hangilerinin yakınlaşma süreci-
Üçüncü Dünya ülkeleri ile iş birliği yapma çizgisinde ilerlemiştir. Nitekim Çin, güne- ne verilen addır?
yinde ABD, kuzey ve kuzey-batısında ise SSCB’nin tehdidi altındaydı. Özellikle ABD, A) İngiltere – ABD
SSCB’nin artan tehditlerine karşı güvenlik stratejini belirlemek için Sovyet Rusya’ya B) Japonya – SSCB
karşı Çin’i kullanmak istemiştir. C) SSCB – ABD
✎ 1971’de Başkan Nixon’un ulusal güvenlik danışmanı Henry Kissinger’in Çin’e yaptı- D) ABD – Çin
ğı tarihi ziyaret iki ülke ilişkilerinin normalleşmesinin ilk adımını oluşturmuştur. E) İngiltere – Çin

✎ Başkan Nixon’un 21-28 Şubat 1972’de yaptığı ziyaret ise iki ülkenin diplomatik iliş-
kilerinin olmadığı bir ortamda gerçekleşmiştir. Böylece ABD, Çin’i SSCB tehdidine
karşı bir denge unsuru olarak kullanmayı amaçlamıştır. 1-D 2-A 3-E 4-D

~ 361 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

3) STRATEJİK SİLAHLARI AZALTMA GÖRÜŞMELERİ (SALT-I & SALT-II)

✎ Küba Bunalımı sürecinde SSCB ile ABD arasında yaşanan füze krizinin uzlaşma yo-
1. ABD ile SSCB arasında imzalanan SALT-
luyla çözümlenmesi nükleer silahların sınırlandırılmasında başlangıç olmuştur. Ni- I ve SALT-II antlaşmaları aşağıdakilerden
tekim 1963’te ABD, SSCB ve İngiltere arasında Moskova’da ilk kez “Nükleer Dene- hangisine yönelik gerçekleştirilmiştir?
melerin Kısmen Yasaklanması Antlaşması” imzalanmıştır. Ancak bu antlaşmadan A) Soğuk Savaş’ı devam ettirme
sonra devletler nükleer alanda yarışa devam etmişlerdir. B) Komünizme son verme
✎ Nükleer silahların sınırlandırılması konusunda 1969’da Helsinki’de ABD-SSCB ara- C) Nükleer silahları sınırlandırma
sında gerçekleştirilen SALT-I (Strategic Arms Limitation Talks - Stratejik Silahları D) Kapitalizmi destekleme
Azaltma Görüşmeleri) önemli bir aşama olmuştur. Sadece savunma füzelerinin sı- E) Orta Doğu’da barış ortamını sağlama
nırlandırılmasının kararlaştırıldığı SALT-I Antlaşması 26 Mayıs 1972 tarihinde Mos-
kova’da ABD Başkanı Nixon ile SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Brejnev ara-
sında imzalanmıştır. Bu antlaşma ile sorunların barışçıl yollarla çözülmesi süreci
başlatılmış, ABD-SSCB ilişkilerinin temel esasları belirlenmiştir. Görüşmelerin baş- 2. Nükleer silahların sınırlandırılması konu-
ladığı 1969 yılı “Yumuşama Dönemi”nin başlangıcı kabul edilmiştir. sunda ABD ile SSCB arasında imzalanan
SALT-II Antlaşması, aşağıdaki gelişme-
✎ Yumuşama Döneminde SALT-I Antlaşması’ndan sonra nükleer silahsızlanma konu- lerden hangisi nedeniyle ABD Kongresi
sunda birçok antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmaların en önemlisi, 1979’da ABD tarafından onaylanmamıştır?
Başkanı Jimmy Carter ile SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Brejnev arasında A) Küba Krizi’nin patlak vermesi
Viyana’da imzalanan SALT-II Antlaşması’dır. Bu antlaşma ile uzun menzilli nükleer B) SSCB’nin Afganistan’ı işgali
silahlar sınırlandırılmıştır. Ancak SSCB’nin 1979’da Afganistan’ı işgal etmesi nede- C) Arap-İsrail Savaşları’nın başlaması
niyle ABD kongresi bu antlaşmayı onaylamamıştır. D) Körfez Savaşı’nın başlaması
E) SSCB’nin Çin ile yakınlaşması

4) HELSİNKİ NİHAİ SENEDİ (AGİK) (1 AĞUSTOS 1975)

✎ Bloklar arasındaki ilişkilerde yumuşama sürecine girilmesi üzerine Doğu Bloku ül- 3. 1 Ağustos 1975’te 35 Avrupa ülkesi tara-
keleri, Avrupa’da güvenlik ve iş birliğini güçlendirmek amacıyla bir konferans top- fından imzalanan Helsinki Nihai Senedi
lanmasını önermişlerdir. Bloklar arasında bazı sorunların çözülmesi üzerine Batılı ile Avrupalı devletlerin kendi aralarında
aşağıdakilerden hangisini benimsedikle-
ülkeler de bu öneriye olumlu yaklaşmıştır. ri söylenemez?
✎ SALT-I Antlaşması’ndan sonra, Arnavutluk dışında bütün Avrupa devletleriyle ABD A) Doğu ve Batı Blokları’na karşı eşit me-
ve Kanada’nın katıldığı Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferansı (AGİK) Helsinki’de safede politika izlenmesi
toplanmıştır. Uzun görüşmeler neticesinde hazırlanan uluslararası ilişkilerde temel B) Kuvvet kullanma tehdidinden kaçınma
barış ve iş birliğini kapsayan “Sonuç Belgesi” (Helsinki Nihai Senedi) 1 Ağustos C) Sınırların ihlal edilmezliği
1975’te imzalanmıştır. D) Eşitlik ve egemenliğe saygı
E) Halkların kendi kaderlerini tayin hakkın-
✎ Helsinki Nihai Senedi’nin en dikkat çekici yönü, 35 imzacı devlet arasındaki ilişkile-
dan yararlanması
re rehberlik edecek 10 temel ilkenin ortaya konmasıdır. AGİK’in anayasası sayılan
bu ilkeler arasında, kuvvet kullanımından kaçınma, egemenliğe saygı, sorunların
barışçı yöntemlerle çözülmesi, devletlerarasında iş birliği, içişlerine karışmama ve
insan haklarına saygı gibi konular yer almaktadır.
4. Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Konferan-
sı’na katılmayan tek Avrupa devleti aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Bulgaristan B) İngiltere C) Yunanistan
D) Arnavutluk E) Macaristan
B) YUMUŞAMA DÖNEMİ ÇATIŞMALARI
1) NÜKLEER SİLAH YARIŞI VE SOĞUK SAVAŞA SON VERME
ÇALIŞMALARI 5. Yumuşama (Detant) Dönemi’nde,
✎ Nükleer silahların kullanılacağı bir savaşın yaratacağı büyük tahribatın uyandırdığı I. SALT,
endişe ve korku, büyük devletleri Soğuk Savaş’a rağmen yavaş yavaş barış içinde II. ABD’nin Pekin ziyareti,
birlikte yaşama çareleri aramaya yöneltmiştir. Nitekim dünya devletleri, Doğu-Batı
III. Helsinki Nihai Senedi
ilişkilerinin toplanacak bir Zirve Konferansı yoluyla geliştirilmesi görüşünde birleş-
gelişmelerinden hangileri “Görüşmeler
mişlerdir. Çağı” olgusunun bir sonucu olarak orta-
✎ Bu amaçla 16 Mayıs 1960’ta ABD, SSCB, İngiltere, Fransa ve Federal Almanya ara- ya çıkmıştır?
sında, Paris’te Zirve Konferansı yapılması kararlaştırılmış, ancak bu konferans ger- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
çekleştirilememiştir. Çünkü 5 Mayıs 1960’ta, SSCB lideri Kruşçev ülkesinin sınırları D) II ve III E) I, II ve III
içerisinde bir ABD U-2 casus uçağının düşürüldüğünü açıklayarak Washington Hü-
kûmeti’nden özür dilemesini istemiştir. Bu olay hem konferansın gidişatını hem de
ABD-SSCB ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. 1-C 2-B 3-A 4-D 5-E

~ 362 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) U-2 KRİZİ
✎ ABD ile SSCB arasında ortaya çıkan uzay yarışının bir sonucu olarak, ABD istihbarat
1. 16 Mayıs 1960’ta ABD, SSCB, Fransa, İn-
sağlamak için U-2 Casus Uçakları üretmeye başlamıştır. giltere ve Federal Almanya arasında top-
lanması kararlaştırılan Zirve Konferansı
✎ U-2 uçaklarından biri 1 Mayıs 1960’ta Adana’daki İncirlik Üssü’nden havalanıp Pa-
aşağıdaki gelişmelerden hangisi nede-
kistan üzerinden SSCB topraklarına girmiş, ancak alçalmasıyla birlikte Sovyet Rusya niyle gerçekleştirilememiştir?
tarafından düşürülmüştür. Bu gelişme Zirve Konferansı’nı olumsuz etkilemiştir. A) Küba Buhranı’nın yaşanması
✎ 5 Mayıs 1960’ta SSCB lideri Kruşçev bu olay nedeniyle ABD Hükûmeti’nden özür B) Vietnam Savaşı’nın başlaması
dilemesini istemiş, ABD Başkanı Eisenhower’ın ret cevabı üzerine, Sovyetler Birliği C) Süveyş Krizi’nin patlak vermesi
ile ABD arasında gerginlik yaşanmıştır. U-2 uçağının düşürülmesiyle Washington ile D) SSCB’nin Afganistan’ı işgali
Moskova arasında yaşanan gerginliğin artmasından sonra, 1962 Küba Bunalımı bu E) U-2 Krizi’nin ortaya çıkması
iki “Süper Devleti” bu defa bir savaşın eşiğine kadar getirmiştir.

3) KÜBA BUHRANI
✎ Küba’da Fidel Castro’nun 1959’da iktidarı ele geçirmesinden sonra, 1960 ve 1961 2. 1962’de SSCB’nin Küba’ya füze yerleştir-
yıllarında, komünistler Küba siyasetine hâkim olmuştur. Bu arada da Küba, SSCB ile mesiyle başlayan ve SSCB ile ABD ara-
ilişkilerini geliştirmiş ve askerî bakımdan da güçlenmiştir. sındaki ilişkileri daha da gerginleştiren
Küba Buhranı’nın Türkiye’yi ilgilendiren
✎ Bu arada Sovyetler, 1962’den itibaren Küba’ya tüm dünyadan habersiz ABD’yi vu- en önemli sonucu aşağıdakilerden han-
rabilecek güdümlü füzeler yerleştirmeye başlamıştır. gisidir?
A) Türkiye’nin Kore’ye asker göndermesi
✎ ABD Başkanı John Kennedy, 22 Ekim 1962’de yaptığı bir televizyon konuşmasında,
SSCB’nin Küba topraklarına Amerika’yı vurabilecek nükleer başlıklı füzeleri gizlice B) Türkiye’nin NATO’ya üye olması
yerleştirdiğini açıklamış ve Kruşçev’den füzelerin hemen sökülmesini istemiştir. C) Türkiye’deki ABD’ye ait Jüpiter füzeleri-
nin sökülmesi
✎ ABD Deniz Kuvvetleri harekete geçerek Küba’yı kuşatmış, bu durum iki süper dev- D) Boğazların güvence altına alınması
leti bir nükleer savaşın eşiğine kadar getirmiştir Ancak bunun ortaya çıkaracağı bü- E) ABD’nin Türkiye’ye ekonomik destek
yük tehlike ve ABD ile Sovyet Rusya’nın politik ve askerî alanlarda dengeye ulaştık- sağlaması
larını anlamaları bir çatışmayı önlemiştir. Sovyet Rusya, Küba’daki füzeleri kaldır-
masına karşılık olarak ABD’nin Türkiye’deki ‘Jüpiter’ füzelerini kaldırmasını istemiş,
ABD’nin bu öneriyi kabul etmesiyle Küba Buhranı çözülmüştür.
✎ 20 Haziran 1963’te Sovyet Rusya ile ABD arasında, özellikle buhran dönemlerinde
yanlış anlaşılmaları önlemek için “Kırmızı Telefon Hattı” kurulmuştur.
3. Yumuşama Dönemi’nde ABD-SSCB iliş-
kilerinin gerginleşmesinde,
I. U-2 Krizi,
4) VİETNAM SAVAŞI II. Küba Buhranı,
✎ II. Dünya Savaşı’ndan sonra Japon işgalinin son bulmasıyla Fransız sömürgesi olan III. Keşmir Sorunu
Vietnam’da Komünistlerle Milliyetçiler arasında iç savaş başlamıştı. gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
✎ ABD’de Fransa Vietnam’dan çekilince, BM ile birlikte bu bölgenin 17. Paralel sınır ğu savunulabilir?
olmak üzere Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmasını sağlamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
✎ Savaş, Kuzeydeki komünistlerin güneye saldırmasıyla başlamış ABD’nin müdahale-
siyle uluslararası bir boyut kazanmıştır.
✎ Kuzey Vietnam birliklerinin güneye girmesiyle ABD bölgeye asker sevk etmiş, bu
gelişme ABD kamuoyu tarafından sebepsiz ve anlamsız görülmüştür.
4. “Vietkonglar bana hiçbir kötülük yapmadılar
ki onlarla savaşayım” sözü ile Vietnam Sa-
Muhammed Ali CLAY (1942-...) vaşı’na katılmayı reddeden ve bu yüzden
Dünyanın gelmiş geçmiş en ünlü boksörlerinden biri olan Mu- dünya şampiyonluğu elinden alınarak li-
sansı iptal edilen ABD’li boksör aşağıda-
hammed Ali Clay, Vietnam Savaşı nedeniyle askere çağrılma-
kilerden hangisidir?
sına rağmen savaşa gitmeyi reddetmiş ve “Vietkonglar bana
hiçbir kötülük yapmadılar ki onlarla savaşayım” şeklindeki A) Mike Tyson B) Muhammed Ali
tarihi sözünü söylemiştir. Onun bu davranışı dünya şampiyon- C) Jack Johnson D) Rubin Curter
luğunun elinden alınmasına, lisansının iptal edilmesine ve 3 E) Hasim Rahman
yıl boyunca resmî maçlara çıkmasının engellenmesine sebep
olmuştur. Daha sonra lisansı geri verilen Muhammed Ali spor
hayatına devam etmiştir.
1-E 2-C 3-D 4-B

~ 363 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ ABD, 1968’de Paris’te Kuzey Vietnam ile barış görüşmelerine başlamış, yeni başkan
Nixon, ABD askerlerini Vietnam’dan çıkarma kararı almıştır. Ancak ABD askerleri
Vietnam’ı barışa zorlamak için geri çekilirken de saldırılarını şiddetlendirmiştir. 1. ABD askerlerinin 1968’de Vietnam böl-
gesinden çekilmesinde etkili olan ABD
✎ Paris’te yapılan görüşmeler sonucunda 27 Ocak 1973’te Vietnam Barışı imzalan- başkanı aşağıdakilerden hangisidir?
mıştır. Antlaşmanın imzalanmasında SSCB ve Çin’in ABD ile politik yakınlaşması da A) Bill Clinton
etkili olmuştur.
B) Richard Nixon
✎ Vietnam Savaşı’nın başlangıçta Çin-Sovyet ilişkilerinin düzelmesini sağlayacağı dü- C) Ronald Reagan
şünülüyordu, fakat algı farklılıkları ilişkilerin daha da bozulmasına sebep olmuştur. D) John Kennedy
Sovyet-Çin farklılıklarının derinleşmesi, çok kutupluluğu güçlendirerek Yumuşama E) George Bush
(Detant) sürecinin hızlanmasına da sebep olmuştur. Böylece ABD’nin Vietnam’ı
bölme planı suya düşerken, Kuzey Vietnam ve Güney Vietnam 1975 yılında birleşe-
rek Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adını almıştır.

5) KEŞMİR SORUNU (Pakistan & Hindistan)

✎ 1947’de Pakistan ve Hindistan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde, Keşmir halkı yapı-
lan antlaşmaya göre uygulanan seçim haklarını Müslüman Pakistan’dan yana kul- 2. Pakistan, Hindistan, Afganistan ve Çin’in
kesişme noktasında son derece verimli
lanmıştı. Ne var ki, Hindistan alt kıtasındaki Müslüman bölgeleri gibi, Pakistan’a ka-
topraklara ve yer altı zenginliklerine sa-
tılması gereken Keşmir’in yöneticisi Mihrace Hari Singh’in ülkeyi para karşılığı Hin- hip olması nedeniyle 1948’de Pakistan
distan’a verip İngiltere’ye kaçmasıyla bu gerçekleşememiştir. ile Hindistan arasında bir savaşın başla-
masına yol açan bölge aşağıdakilerden
✎ Keşmir; Pakistan, Hindistan, Afganistan ve Çin’in kesişme noktasında yer alan ve hangisidir?
son derece verimli topraklara sahip olan bir bölgeydi. Pakistan’ın bölgeyi ilhak et- A) Kamboçya B) Manipur
mesi üzerine ilk kez 1948’de Hindistan ve Pakistan arasında çatışmalar başlamıştır.
C) Sri Lanka D) Keşmir
✎ BM’nin devreye girmesiyle Keşmir’de plebisit (halk oylaması) yapılmasına karar E) Malezya
verilmiş ve iki ülke arasında ateşkes sağlanmıştır. Sonraki süreçte yer yer çatışma-
lar devam etmişse de, Sovyetler Birliği’nin girişimleriyle Pakistan ile Hindistan ara-
sında Taşkent Deklarasyonu imzalanmış ve taraflar anlaşmazlıkları barış yoluyla
çözmeyi kabul etmişlerdir.

6) SSCB’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ 3. SSCB’nin Afganistan’ı işgali üzerine Af-

✎ Afganistan’da Kral Davud’un devrilmesinden sonra iktidara gelen Halk Partisi’nin ganistan’da SSCB’ye karşı mücadele
eden grup aşağıdakilerden hangisidir?
Marksist ve Leninist politikalarına karşı halkın ayaklanması üzerine SSCB’den yar-
dım istenmiştir. Bu talep üzerine Afganistan’a çok sayıda Sovyet uzmanı ve askeri A) Mücahitler
gelmiş, Afganistan’da iktidar mücadelesinin devam etmesi üzerine SSCB 27 Aralık B) El-Fetih
1979’da ülkeyi fiilen işgal etmiştir. C) Basmacılar
D) El-Kassam
E) Halk Kurtuluş Örgütü
 SSCB işgaline karşı mücadele veren Afgan gruplarına “Mücahit” adı verilmiştir.

✎ Devlet başkanı Hafızullah Amin öldürülmüş ve yerine Babrak Karmal getirilmiştir.

Sovyetlerin işgal hareketi, çok sayıda Afganlının Pakistan ve İran’a sığınmasına, bu
da mülteciler sorununa sebep olmuştur.
✎ ABD, Sovyetlerin bu girişimi üzerine SALT-II Antlaşması’nı onaylamaktan vazgeç-
miş ve 5 Ocak 1980’de bu ülkeye yaptığı tahıl ihracatını da durdurmuştur. Ayrıca
Sovyet işgaline tepki olarak, ABD ve 70’e yakın ülke Moskova’da düzenlenen 1980 4. SSCB’nin Afganistan’ı işgal etmesi,
Yaz Olimpiyatları’na katılmamıştır.
I. Körfez Savaşı’nın başlaması,
✎ 1982’de Birleşmiş Milletler gözetiminde Afganistan, Pakistan, ABD ve SSCB arasın- II. SALT-II antlaşmasının onaylanmaması,
da başlayan görüşmeler sonucunda, 14 Nisan 1988’de Cenevre’de antlaşma imza-
III. Moskova Olimpiyatları’nın protesto edil-
lanmış, ancak iç çekişmeler nedeniyle Afganistan’da istikrar sağlanamamıştır. mesi
gelişmelerinden hangilerine neden ol-
muştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) BAĞLANTISIZLAR HAREKETİ D) I ve II E) II ve III
✎ 1960’lardan itibaren uluslararası alanda yeni bir faktör olarak ortaya çıkan önemli
olaylardan biri de, Doğu ve Batı Blokları’nın dışında Bağlantısızlık (Non-Alignment)
adı ile yeni bir devletler gruplaşmasının ortaya çıkmasıdır. 1-B 2-D 3-A 4-E

~ 364 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Bu hareketin ortaya çıkmasında etkili olan devletler Kore Savaşı sürecinde bağım-
sızlıklarını kazanan Hindistan, Yugoslavya ve Mısır’dır.
1. Asya ve Afrika’dan 24 ülkenin katılımıyla
✎ Öte yandan Bağlantısızlık Hareketi’nin başlangıç noktası ise 1955 Nisanında Endo-
1955 yılında Endonezya’da toplanan ve
nezya’nın Bandung şehrinde toplanan Asya-Afrika (Bandung) Konferansı’dır. sonucunda uluslararası ilişkilerde “Bağ-
lantısızlık” düşüncesinin ortaya çıktığı
✎ Konferans’ın amacı; yeni bağımsız olan Afrika ve Asya ülkelerinin, ABD ve SSCB gibi
konferans aşağıdakilerden hangisidir?
iki büyük nükleer güç karşısında varlıklarını korumak için bir birlik ve dayanışma
A) Bandung Konferansı
sağlamaktı. Ancak konferansa katılan 24 devlet o kadar “heterojen” yani siyasî sis-
B) Helsinki Konferansı
tem ve dış politikaları itibariyle birbirlerinden farklıydı ki; Türkiye NATO üyesi iken,
Çin Halk Cumhuriyeti de SSCB’nin temsilcisi durumundaydı. C) Yalta Konferansı
D) Potsdam Konferansı
✎ Bağlantısızlık hiçbir bloka veya askerî ittifaka bağlı olmama hareketidir. Bu hare- E) Zirve Konferansı
ketin ilk teşkilâtlanması 1961 yılında Yugoslavya lideri Tito ile Mısır Devlet Başkanı
Nâsır’ın girişimleri ile olmuştur. Bu iki liderin girişimi ile, Eylül 1961’de Belgrat’ta
25 tarafsız ülkenin katılımıyla bir konferans toplanmış, bu konferanstan 25 madde-
lik bir deklarasyon ile ABD ve Sovyet Rusya’ya bir barış çağrısı çıkmıştır.
2. 1955 Bandung Konferansı’nın bir sonu-
✎ Bu deklarasyonda; cu olarak ortaya çıkan Bağlantısızlık Ha-
 Her türlü sömürgeciliğe karşı olunduğu, reketi’nin doğru tanımı aşağıdakilerden
hangisidir?
 Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki ırkçı ayrımın mahkûm edildiği,
A) Bir devletin uluslararası sorunlara asga-
 Filistin-Arap halkının tüm haklarının tanındığı, belirtilmiştir. rî düzeyde karışması, siyasî ilişkisini ise
 Yabancı üslerin kaldırılması gerektiği, en düşük seviyede tutmasıdır.
B) Herhangi bir devletin gizli diplomasi yü-
 Silahsızlanmanın ve nükleer silahların yasaklanması gerektiği rütmemesidir.
✎ Bağlantısızlar, blokların nükleer gücüne karşı “silahsızlanma” politikasına başvur- C) Bir devletin ekonomik amaçlı herhangi
bir uluslararası örgüte üye olmamasıdır.
muşlar, silahsızlanmada kullandıkları ortam ise Birleşmiş Milletler olmuştur.
D) Herhangi bir devletin diğer devletlerle
✎ BM kanalıyla çıkarttıkları bazı kararlarla, büyük devletlerin politikalarına yön ver- ekonomik ve siyasî ilişkilerini en aza
meye ve bloklar arasında denge kurmaya çalışmışlarsa da, büyük devletlerin veto indirgemesidir.
silahı, diğer taraftan bu grubun kendi içerisindeki politika farklılıkları, Bağlantısızla- E) Bir devletin çatışma ve rekabet hâlinde-
rın BM’deki etkisini azaltmıştır. ki bloklardan hiçbirinin yanında yer al-
mamasıdır.
✎ Bağlantısızların ikinci toplantısı 1964’te Kahire’de, üçüncü toplantısı “Zirve Toplan-
tısı” adıyla 8 Eylül 1970’te Zambia/Lusaka’da yapılmıştır. Sovyet Bloku’nun dağıl-
masıyla birilikte Bağlantısızlık Hareketi de önemini kaybetmeye başlamıştır.
3. 1889-1964 yılları arasında yaşamış, İngi-
lizlere karşı düzenlenen “Hindistan’ı Terk
Jawaharlal NEHRU (1889-1964) Edin!” eylemlerinin liderliğini yapan ve
aynı zamanda 1947’de kurulan Hindis-
1889’da doğan Nehru, İngiltere’de eğitimini tamamladıktan
tan’ın ilk başbakanı olan devlet adamı
sonra Hindistan’a geri dönerek “Hindistan Ulusal Kongresi” aşağıdakilerden hangisidir?
adlı siyasî partinin başkanı olmuştur. 1942’de İngilizlere kar-
A) Morarji Desai
şı düzenlenen “Hindistan’ı Terk Edin!” eylemleri sırasında
B) Jawaharlal Nehru
tutuklanmıştır. II. Dünya Savaşı sonuna kadar tutuklu kalan
Nehru, 1947’de kurulan Hindistan’ın ilk başbakanı olmuş, C) Mahatma Gandhi
1964’te ölümüne kadar bu görevde kalmıştır. D) Muhammed Ali Cinnah
E) Inder Kumar Gujral

D) ORTA DOĞU’DAKİ GELİŞMELER 4. Orta Doğu’da İsrail’in mültecilere baskı

uygulaması ve 1966’da Ürdün sınırını ge-
1) 1967-1968 ARAP-İSRAİL SAVAŞLARI (ALTI GÜN SAVAŞLARI) çerek Samu Köyü’ndeki halkı yok etmesi
aşağıdaki gelişmelerin hangisine neden
✎ Savaşın başlamasında; olmuştur?
A) Yom Kippur Savaşı’nın başlamasına
 1948-1949 Arap-İsrail Savaşı sonrasında yurtlarından edilen mültecilere İsrail’in
uyguladığı baskı politikası ve buna karşı Filistinlilerin mücadeleye girişmesi B) I. Körfez Savaşı’nın patlak vermesine
C) ABD’nin Orta Doğu’ya müdahalesine
 13 Kasım 1966’da tank ve zırhlı araçlardan kurulu bir İsrail Birliği’nin Ürdün sı-
D) Altı Gün Savaşları’nın başlamasına
nırını geçip 4000 nüfuslu Samu Köyü’ne hücum ederek köy halkını yok etmesi
E) U-2 Krizi’nin ortaya çıkmasına
 7 Nisan 1967’de, Suriye topçularına yapılan İsrail hava taarruzuna Suriye uçak-
larının karşılık vermesi sonucunda 6 Suriye uçağının düşürülmesi
gibi sebepler etkili olmuştur. 1-A 2-E 3-B 4-D

~ 365 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 5 Haziran 1967’de İsrail birliklerinin taarruzuyla başlayan savaşta, İsrail önce Ürdün
ve Suriye’ye karşı savunma ve Mısır’a karşı saldırı yapmıştır.
1. Altı Gün Savaşları’nda Mısır’ın yenilmesi
✎ Mısır’ın yenilmesi ve Süveyş Kanalı’nın ele geçirilmesi üzerine Suriye ve Ürdün’e
ve Süveyş Kanalı’nın ele geçirilmesi üze-
saldıran İsrail ordusu Suriye’den Golan Tepeleri’ni almıştır. rine, Suriye ve Ürdün’e saldıran İsrail’in
1967’de işgal ettiği Suriye’ye ait bölge
✎ Birleşmiş Milletler’in 10 Haziran 1967’de “ateşkes” çağrısı üzerine çarpışmaya son
aşağıdakilerden hangisidir?
verilmiş, savaş sonunda İsrail Süveyş Kanalı’na kadar olan yerleri ele geçirmiştir.
A) Bekaa Vadisi B) Gazze Şeridi
✎ İsrail’le baş edemeyen Arap devletleri arasında iş birliğinin önemi ortaya çıkmıştır. C) Amman D) Batı Şeria
Arap ülkeleri genişleyen İsrail sınırının kendi topraklarına da dayanacağı endişesi-
E) Golan Tepeleri
İle, mümkün gördüğü bütün olanak ve kuvvetlerini Mısır ve Suriye emrine vermiş
ancak başarıya ulaşılamamıştır.
✎ Öte yandan İsrail’in ihtiyacı olan silahları ABD’den sağlaması; Arap ülkeleri arasın-
da Batı Bloku’na karşı tepkiyi artırmış, Arapları SSCB ile daha sıkı iş birliğine sevk
etmiştir. Bu da Orta Doğu’da SSCB’nin etkisini artırmıştır.

 Arap ülkelerine malzeme göndermek ve personeli eğitmek amacıyla Orta Doğu’ya 2. 1967-68 Arap-İsrail Savaşları’nda İsrail’in
ABD’nin siyasî desteğini alması ve silah
yerleşen Rusların Akdeniz’de kurduğu deniz üsleri, NATO ve Türkiye için hayatî
ihtiyacını bu ülkeden karşılamasının;
önem taşıyan Akdeniz egemenliğini önemli ölçüde etkilemiştir.
I. SSCB’nin Ortadoğu’da etkinliğinin art-
ması,
II. Suriye Bunalımı’nın ortaya çıkması,
III. Arap ülkeleri arasında Batı Bloku’na
2) 1973 ARAP-İSRAİL SAVAŞI (YOM KİPPUR SAVAŞI) karşı tepkinin güçlenmesi
gelişmelerinden hangilerine ortam hazır-
✎ 1967-68 Savaşı sonrasında ümitlerini BM’ye ve ABD-SSCB görüşmelerine bağlamış ladığı savunulabilir?
olan Arap devletleri umduklarını bulamayınca hızla silahlanma faaliyetlerine giriş-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
mişlerdir.
D) I ve III E) I, II ve III
✎ İşgal edilen Arap topraklarının top yekûn bir mücadeleyle kurtarılacağı fikrinde bir-
leşen Mısır ve Suriye İsrail’e karşı ortak bir harekât düzenlemeyi planlamıştır.
✎ Mısır ve Suriye ordularının, İsrail’in kutsal bayramını kutladığı gün (Yom Kippur),
yani 6 Ekim 1973 günü başlayan taarruzuna, İsrail önce Suriye tarafına ağırlık ve-
rerek karşı koymuş, Suriye ordusunu bertaraf ettikten sonra Mısır’a yönelmiş ve
Süveyş’in batısına asker çıkarmayı başarmıştır.
3. 1973 Yom Kippur Savaşı’nda İsrail’in Su-
✎ 26 Ekim’de BM Barış Gücü’nün gelmesiyle İsrail ateşkese uymuştur. İsrail’in bu ka- riye ve Mısır’ı yenmesinden sonra kendi-
rarında SSCB’nin bölgeye asker göndereceğini açıklaması etkili olmuştur. sine yapılan ateşkes teklifini kabul etme-
sinde, aşağıdaki devletlerden hangisinin
bölgeye tek taraflı asker göndereceğini
açıklaması etkili olmuştur?
 Yom Kippur Savaşı İsrail’i; askerî, diplomatik ve ekonomik alanlarda ABD’ye eski- A) Sovyet Rusya B) Türkiye
sinden daha bağımlı hale getirmiştir. C) ABD D) İngiltere
E) Suudi Arabistan

✎ Taraflar arasında barış antlaşması imzalanması için ABD Dışişleri Bakanı Henry Kis-
singer’in gerçekleştirdiği Mekik Diplomasisi sonucunda 18 Ocak 1974’te Sina Ant-
laşması imzalanmıştır. Bu antlaşmayla İsrail Sina’nın bir bölümünden çekilmiştir.

 Bu arada savaşın hemen ardından başlayan, başını Suudi Arabistan’ın çektiği ve 4. ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’in
İsrail’i destekleyen ülkeleri hedef alan petrol ambargosu Mart 1974’e kadar sür- 1973’te gerçekleştirdiği “Mekik Diplomasi-
müştür. Bu ambargo sonucu petrol fiyatları yükselirken, dünya çapında benzin sı- si” aşağıdaki sorunlardan hangisinin çö-
zümüne yönelik bir girişimdir?
kıntısı baş göstermiştir.
A) Keşmir Sorunu
B) Vietnam Savaşı
C) Arap-İsrail Savaşları
3) CAMP DAVİD ANTLAŞMASI (İSRAİL & MISIR) (17 EYLÜL 1978) D) Süveyş Krizi
E) Kıbrıs Sorunu
✎ 1973 Yom Kippur Savaşı’ndan sonra ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger Mısır’la
İsrail arasında bir mekik diplomasisi başlatmıştı. Bu diplomasinin ürünü de 17 Eylül
1978 tarihinde imzalanan Camp David Antlaşması olmuştur. 1-E 2-D 3-A 4-C

~ 366 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Antlaşmaya göre; İsrail 1967-68 savaşlarında işgal ettiği Sina Yarımadası’ndan çeki-
lecek, buna karşılık Mısır da İsrail’i resmen tanıyacak ve onunla diplomatik ilişkileri
başlatacaktı. Böylece ilk kez bir Arap ülkesi (Mısır) İsrail’i resmen tanımış ve işgal 1. 17 Eylül 1978 tarihinde imzalanan Camp
ettiği topraklar üzerindeki varlığını meşru olarak kabul etmiştir. David Antlaşması ile İsrail’i resmen tanı-
yan ilk Arap devleti aşağıdakilerden han-
gisidir?
 Camp David Antlaşması ile İsrail’i resmen tanıyan ilk Arap devleti Mısır olmuştur. A) Suriye B) Mısır C) Lübnan
D) Ürdün E) Filistin

✎ Antlaşma Gazze ve Batı Yaka bölgeleri hakkında ise tam bir açıklık getirmemiştir.
Bu konuda sadece beş yıl içerisinde bu bölgelerde bir özerk yönetim kurulması için
gerekli altyapı oluşturulması konusunda çalışmalar öngörülmüştür.
✎ Camp David Antlaşması’nda Filistin meselesi ile ilgili alınan kararlar ise şunlardır:
 Gazze ve Batı Şeria’da yaşayan Filistinlilere beş yıl süre ile muhtariyet verilecek,
 Muhtariyet döneminde İsrail, bu iki toprakta asker miktarını azaltacak, 2. 17 Eylül 1978’de imzalanan Camp David
Antlaşması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
 Muhtariyet döneminin üçüncü yılından itibaren Batı Şeria ve Gazze’nin nihai hangisi yanlıştır?
statüsünü tespit edecek bir antlaşma için müzakereler yapılacak,
A) İsrail ile Suriye arasında barış müzake-
 Bu antlaşma, Filistin halkının “meşru hakları” ile “âdil istekleri”ni tanıyacak, relerine başlanması kabul edilmiştir.
B) Filistinlilere muhtariyet verilmesi kabul
 Bu dönemde İsrail ile Ürdün arasında barış müzakereleri ve İsrail’in güvenliğini edilmiştir.
sağlayacak düzenlemeler yapılacak.
C) Mısır ve İsrail arasında imzalanmıştır.
D) Sina yarımadası Mısır’a geri verilmiştir.
E) İsrail ile bir Arap devleti arasında imza-
lanan ilk barış antlaşmasıdır.

3. İsrail-Mısır savaşının sona ermesini sağ-

layan 17 Eylül 1978 tarihli Camp David
Antlaşması’nın imzalanmasında arabulu-
culuk yapan devlet aşağıdakilerden han-
gisidir?
A) İtalya B) Fransa C) SSCB
D) İngiltere E) ABD
ABD Başkanı Jimmy Carter’in arabuluculuk yaparak Camp David Antlaşması’nı imzalayan Mısır Devlet
Başkanı Enver Sedat (solda) ile İsrail Başbakanı Mehanem Begin’in (sağda) buluşmaları (1978)

✎ Arap ülkeleri başlangıçta Camp David Antlaşması’na tepki göstermiş ve Mısır’la ikili
ilişkileri kesme kararı almışlardır.
✎ Camp David Antlaşması çerçevesinde belirlenen Mısır-İsrail Barış Antlaşması, plan-
lanan sürede imzalanamamıştır. Özellikle İsrail ve Mısır’ın bu antlaşmanın madde- 4. İsrail Başbakanı Mehanem Begin ile 1978
lerini kendine göre yorumlaması, İran’da gerçekleşen rejim değişikliği ve ABD’nin yılında Washington’da yaptığı görüşme-
tutumu süreci sonlandırmıştır. lerin sonucunda imzaladığı Camp David
Antlaşması nedeniyle, Arap dünyasının
✎ 26 Mart 1979’da karşılıklı toprak bütünlüğü ve bağımsızlık düşüncesine saygı duy- büyük tepkisine neden olan dönemin Mı-
mayı esas alarak bugünkü İsrail-Mısır sınırlarını çizen “İsrail-Mısır Barış Antlaşma- sır devlet başkanı aşağıdakilerden han-
gisidir?
sı” ise Washington’da imzalanmıştır. Bu antlaşma, İsrail’in güneyde güvenliğini ga-
rantilerken Mısır’ın Arap dünyası ile ilişkilerinin kopmasına yol açmıştır. A) Hafız Esad
B) Muhammed İkbal
✎ Arap ülkelerinden Mısır’a yapılan ekonomik yardım kesilirken, ABD Mısır’a ekono-
C) Enver Sedat
mik yardımda bulunmuş, İsrail de 27 Nisan 1982’de Sina’dan tamamen çekilmiştir.
D) Hüsnü Mübarek
✎ Bu gelişmeler Orta Doğu’da ABD aleyhtarlığını artırırken Suriye gibi bazı ülkeleri E) Cemal Abdül Nâsır
SSCB’ye yakınlaştırmıştır. Bu barış antlaşmaları, İsrail’in muhtariyet vaat edilen Batı
Şeria’da devamlı olarak Yahudi yerleşim merkezleri kurması, Kudüs’ü başkent yap-
ması, Golan Tepeleri’ni ilhak ettiğini açıklaması ile amacına ulaşamamış ve bölge-
deki gerginliğin artmasını engelleyememiştir. 1-B 2-A 3-E 4-C

~ 367 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

4) İSLÂM KONFERANSI ÖRGÜTÜ (İKÖ) (1969)

✎ Dennis Michael Rohan adında “Church of God” adlı tarikata bağlı Avustralyalı bir
1. Dennis Michael Rohan adında Avustral-
hıristiyanın, 21 Ağustos 1969 tarihinde Mescid-i Aksa’yı kundaklamayı denemesin- yalı bir Hıristiyanın, 21 Ağustos 1969’da
den sonra, İslâm ülkeleri başkanları tarafından 25 Ağustos 1969’da Kahire’de ku- Mescid-i Aksa’yı kundaklama girişimin-
rulmuştur. den sonra İslâm ülkelerinin başkanları
tarafından kurulan, İslâm ülkeleri arasın-
✎ Örgütün merkezi Cidde’dir. Amacı, İslâm ülkeleri arasında iktisadî, sosyal, kültürel, da ekonomik, sosyal, kültürel vb. alan-
bilimsel alanlarda iş birliğini güçlendirmek ve uluslararası örgütlerle dayanışmayı larda iş birliğini güçlendirmeyi ve ulus-
lararası örgütlerle dayanışmayı amaçla-
yürütmektir. yan kuruluş aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 22-25 Eylül 1969’da Fas’ın başkenti Rabat’ta Türkiye dâhil 24 ülkenin katıldığı bir A) Filistin Kurtuluş Örgütü
“İslâm Zirvesi” toplanmıştır. Zirve sonunda yayınlanan bildiride, İsrail’in Kudüs’ü B) Arap-İslâm Birliği Teşkilâtı
boşaltması ve 1967 Haziran savaşında işgal ettiği Arap topraklarından çekilmesi ka- C) Şanghay İş Birliği Örgütü
rarlaştırılmış; İsrail’i tanımış olan devletlerin de İsrail ile diplomatik ilişkilerini kes-
D) Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü
meleri istenmiştir.
E) İslâm Konferansı Örgütü
✎ İslâm Zirvesi’nin ikincisi 1974’te Pakistan’ın Lahor kentinde yapılmıştır. Zirvede Fi-
listin ile ilgili alınan kararlar yanında, 1971’de Pakistan’a karşı ayaklanarak bağım-
sızlığını ilan eden Bangladeş’in Pakistan tarafından tanınması da sağlanmıştır. Böy-
lece İslâm Konferansları, İsrail meselesi dışında İslâm dünyasının sorunlarını tartı-
şıp bunlara çözüm getirmeye de çalışmıştır. 2. İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ) aşağıdaki
✎ Teşkilâtın 1973’te yapılan Cidde toplantısında üye ülkelerin maliye bakanları malî olaylardan hangisine gösterilen tepkinin
sonucunda kurulmuştur?
teşkilâtlanmanın önemi üzerinde durmuşlar, Ekim 1975’teki toplantıda ise İslâm
Kalkınma Bankası’nın kuruluş planını onaylamışlardır. A) Mescid-i Aksa’nın kundaklanması
B) Ürdün’de iç savaşın çıkması
C) Yom Kippur Savaşı’nın başlaması
 İKÖ; İslâmi Zirve, Dış İşleri Bakanlığı İslâm Konferansı ve Daimî Sekretarya’dan D) İsrail’in Batı Şeria’yı işgal etmesi
oluşmaktadır. E) Süveyş Krizi’nin patlak vermesi

3. İslâm Zirvesi’nin 1974 yılındaki II. toplan-

Prof. Dr. Ekmeleddin İHSANOĞLU (1943-...) tısı aşağıdaki şehirlerin hangisinde ger-
çekleştirilmiştir?
İslâm Konferansı Teşkilâtı’nın ilk Türk genel sekreteri-
dir. 1943’te Kahire’de doğan İhsanoğlu, El-Ezher Üni- A) Riyad B) Lahor C) Rabat
versitesi’nde akademik hayata başlamıştır. İhsanoğlu, D) Cidde E) Tahran
Kahire Millî Kütüphanesi’nde ve Aynı Şems Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi’nde Osmanlı kültürü ve edebiyatı ile
ilgili araştırma ve eğitim çalışmaları yapmıştır. 1974’te
Ankara Üniversitesi, daha sonra da İngiltere Exeter 4. İslâm Konferansı Örgütü’nün ilk Türk ge-
Üniversitesi’nde de çalışmalar yapan İhsanoğlu; İslâm nel sekreteri olan ve 2005 yılından beri
Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Genel Direk- bu görevi yürütmekte olan tarih profesö-
törlüğü’nün yanı sıra İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Bilim Tari- rü aşağıdakilerden hangisidir?
hi Bölümü ile Türk Bilim Tarihi Kurumu’nun Başkanlığı A) Bahaeddin Yediyıldız
ve İ.Ü. Bilim Tarihi Müze ve Dokümantasyon Merkezi B) Ömer Lütfi Barkan
Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur.
C) Ekmeleddin İhsanoğlu
2005’te İslâm Konferansı Teşkilâtı’nın Genel Sekreter- D) Hıfzı Veldet Velidedeoğlu
liği’ne seçilen Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu hâlen ay- E) İsmail Hakkı Uzunçarşılı
nı görevini sürdürmektedir.

5. 9-14 Eylül 1960 tarihleri arasında topla-

nan Bağdat’taki konferansın sonucunda
kurulan “Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgü-
5) OPEC VE 1973 PETROL BUNALIMI tü”nün kısa adı aşağıdakilerden hangisi-
dir?
✎ Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC), 9-14 Eylül 1960 tarihleri arasında Bağ-
dat’ta toplanan konferans sonucunda kurulmuştur. A) OPEC B) OAU C) CENTO
D) SEATO E) ABT
✎ OPEC’in kurucu üyeleri arasında; Suudi Arabistan, İran, Kuveyt, Irak ve Venezüella
vardır. Kuruluşa sonradan Katar, Libya, Endonezya, Birleşik Arap Emirlikleri, Ceza-
yir, Nijerya, Gabon ve Ekvador da katılmıştır. 1-E 2-A 3-B 4-C 5-A

~ 368 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Petrol fiyatlarının uzun yıllar düşük yüzeyde kalması, OPEC’in kurulmasında rol oy-
nayan en önemli faktördür. Bu nedenle OPEC petrol fiyatlarını yüksek seviyeye çı-
karmayı ve üretici ülkeler arasında teknik konularda iş birliğini sağlamayı amaçla- 1. 1973 Dünya Petrol Bunalımı’nın ortaya
mıştır. çıkmasında;

✎ 1967-68 Arap-İsrail Savaşı’ndan sonra sorunun çözümünde istediğine ulaşamayan I. Arapların ABD’nin İsrail’e destek ver-
mesinin engellenmek istenmesi,
Arap ülkelerinin, oldukça önemli bir enerji kaynağı durumunda olan petrolü Batı’ya
karşı bir baskı aracı olarak kullanmak istemeleri krizin çıkmasına yol açmıştır. II. petrolün siyasî araç olarak kullanılması,
III. Arapların petrol şirketlerini millîleştir-
✎ OPEC ülkeleri, 1970-71 yıllarında kendi aralarında imzaladıkları Trablus ve Tahran mesi
antlaşmalarıyla petrol fiyatlarını kendi tekellerine almışlardır.
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
✎ 1973 Savaşı’ndan sonra OAPEC’in (Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Teşkilâtı) pet- ğu savunulabilir?
rolü bir silah olarak kullanıp, ABD ve bazı Batı ülkelerine ambargo uygulaması ve A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
petrol üretimini kısması üzerine, dünya üzerinde petrol fiyatları kısa zamanda dört D) II ve III E) I, II ve III
katına çıkmıştır. 17 Ekim 1973’te verdikleri fiyatları yükseltme kararı ile İsrail’in
1967’de işgal ettiği Arap topraklarından çekilinceye ve Filistinlilerin yasal hakları
güvenceye kavuşturuluncaya kadar, petrol üretimini her ay % 5 oranında kısma ka-
rarı alınması etkisini tüm dünya çapında hissettirmiş ve krize dönüşmüştür.
2. 1973 Dünya Petrol Krizi’nin ABD üzerin-
✎ Bu gelişme üzerine Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (OEEC) 6 Kasım 1973’te ya-
de etkili olmamasının;
yınladığı bir bildiride, Güvenlik Konseyi’nin 242 ve 338 sayılı kararlarını destekle-
diklerini, kuvvet yoluyla toprak kazanılmasını kabul etmediklerini, İsrail’in 1967’de I. krizin kısa zamanda sona ermesi,
işgal ettiği topraklardan çekilmesini; bununla beraber, bölgedeki her devletin ege- II. ABD’nin petrolü sadece Arap ülkelerin-
menlik, toprak bütünlüğü ve bağımsızlığı ile “güvenlikli ve tanınmış sınırlar içinde” den almaması,
barış içinde yaşama hakkına saygı gösterilmesi gerektiğini ilan etmişlerdir. III. Arap ülkelerinin ABD’ye borcu olması

✎ İngiltere ise, 6 Ekim 1973’te Orta Doğu ülkeleri için silah ambargosu ilan etmiştir. durumlarının hangilerinden kaynaklandı-
ğı savunulabilir?
Fakat Kasım ayında ambargo esas itibariyle İsrail’e yönelik bir şekil almıştır. Özellik-
le Suudi Arabistan, İsrail’i tutan ABD ve Hollanda’ya karşı petrol ambargosu tatbik A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
etmişse de, bu ambargo özellikle ABD’nin Orta Doğu politikasında hiç bir değişiklik D) I ve II E) II ve III
ve tesir yapmamıştır. Hatta petrol üreten Arap ülkelerinin petrol politikası, Batı’nın
sanayisini çökertecek hale geldiği takdirde, Amerika’nın Basra Körfezi bölgesine bir
silahlı müdahale ihtimalinden veya bunun planlamasından dahi söz edilmiştir.
3. Petrol ihraç eden Arap ülkelerinin 1973
yılında petrol fiyatlarında artırıma ve üre-
☸ Krizin Sonuçları timde kısıtlamaya gitmesi;

✎ Arapların bu petrol silahına karşı, ABD’nin öncülüğünde özellikle petrolün sağlan- I. Petrol Bunalımı’nın yaşanması,
ması ve kullanılmasında iş birliğini, dayanışmayı ve ortak planlamayı gerçekleştir- II. gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kal-
kınmalarının yavaşlaması,
mek için, 1974’te 14 üyenin katılımıyla Milletlerarası Enerji Ajansı (International
Energy Agency) kurulmuştur. III. İsrail’in Arap ülkeleriyle yaptığı savaş-
larda kazandığı toprakları iade etmesi
✎ 1980’lerin başında OPEC’in dünya petrol fiyatları üzerindeki etkisi azalmaya başla-
gelişmelerinden hangilerine ortam hazır-
mıştır. Batının sanayileşmiş ülkeleri artan petrol fiyatlarını kolaylıkla kendi sanayi lamıştır?
mamullerine ve teknolojilerine uyarlamışlar, OPEC ülkelerinde üretilen petrole ba-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ğımlılığı azaltmışlardır.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ OPEC 1982’de petrol fiyatlarını düşürmek ve üretimini kısmak zorunda kalmıştır.
Batı’nın petrol talebini düşürmesi örgütün kendi içinde anlaşmazlıklara ve İran-Irak
Savaşı nedeniyle zayıflamış olan iç bütünlüğünün daha da bozulmasına neden ol-
muştur.
4. Arapların petrol silahına karşı ABD’nin
✎ Petrol üreten Arap ülkeleri, özellikle geri kalmış veya gelişmekte olan Müslüman öncülüğünde, petrolün sağlanması ve
ülkeler için yeterli bir yardım programı gerçekleştirmedikleri gibi Batı’nın zengin ül- kullanılmasında iş birliğini, dayanışmayı
kelerine vurmak istedikleri darbenin acısı, bu Müslüman fakir ülkelerin sırtından ve ortak planlamayı gerçekleştirmek için
1974’te 14 üyenin katılımıyla kurulan teş-
çıkmıştır. kilât aşağıdakilerden hangisidir?
A) Milletlerarası Enerji Ajansı
B) Avrupa Ekonomik Topluluğu
C) SEATO
6) IRAK’TA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ D) EURATOM
E) Batı Avrupa Birliği
✎ Irak’ta, 1958’de gerçekleşen askerî müdahale ile monarşi yıkılmış ve cumhuriyet
rejimine geçilmiştir. 1940’da Şam’da kurulan Baas Partisi ise, 17 Temmuz 1968 ta-
rihinde gerçekleşen kansız bir darbenin ardından iktidarı tamamen ele geçirmiştir. 1-E 2-B 3-C 4-A

~ 369 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

☸ BAAS PARTİSİ
Baas, Arapçada “yeniden diriliş” anlamına gelmektedir. 1940’ta Şam’da kurulan 1. Arapça “Yeniden Diriliş” anlamına gelen,
bu parti, Ortadoğu’da sosyalist, birleşik ve laik bir Arap devleti oluşturmayı hedef- 1940’ta Şam’da kurulan ve Ortadoğu’da
lemiştir. Sloganı birlik, özgürlük ve sosyalizm olan Baas Partisi, özel mülkiyeti, gelir sosyalist bir sisteme bağlı birleşik ve la-
ik bir Arap toplumu oluşturmayı hedefle-
adaletini, planlı kalkınmayı ve doğal kaynakların millîleştirilmesini benimsemiştir.
yen ideolojik hareket aşağıdakilerden
hangisidir?
✎ Hükûmet programı konusunda ortaya çıkan anlaşmazlıklar nedeniyle, Baas yanlısı A) El-Nakda B) Vahhabilik
Saddam Hüseyin’in başında bulunduğu bir grup subay Temmuz sonlarında öteki C) Baas Hareketi D) El-Cezire
darbeci grupları saf dışı bırakmış, devlet başkanlığı ve başbakanlığa da El-Bekir ge-
E) Arap Baharı
tirilmiştir.
✎ Irak’ın SSCB ile yakınlaşarak bu ülkeden ekonomik ve askerî yardım almaya başla-
ması İran ile arasındaki ilişkileri zayıflatmıştır. Öte yandan İran’ın, 1970’te İngilte-
re’nin Basra Körfezi’nden çekilmesinden sonra, buraya tek başına hâkim olmak is-
temesi iki ülke ilişkilerini daha da gerginleştirmiştir.
✎ Ancak 1975’te Cezayir’in arabuluculuğu ile imzalanan Cezayir Antlaşması’yla, Irak
ile İran arasındaki Şattü’l-Arap Su Yolu’nun en derin yeri sınır kabul edilmiş ve iliş- 2. İran ve Irak arasında geçici olarak da ol-
kiler bir süreliğine düzelmiştir. sa 1975 yılında imzalanan ve iki ülke ara-
sında barış sürecini başlatan antlaşma
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şattü’l-Arap B) Bağdat
7) İRAN’DA REJİM DEĞİŞİKLİĞİ C) Tahran D) Camp David
E) Cezayir
✎ 1953’te yönetime gelen Şah Muhammed Rıza Pehlevî’nin 1962’de hayata geçir-
mek istediği “Ak Devrim”e ve bununla başlayan reformlara karşı, başta ulema ol-
mak üzere birçok kesim muhalefetini artırmıştır.
✎ Çünkü başta kadınlara oy verilmesi gibi yenilikler ulemanın tepkisini çekerken bir
yandan da sanayileşme hamlesinin bir sonucu olarak milyonlarca köylü ve tarım
işçisi topraklarını terk ederek şehirlere göç etmek zorunda kalmıştır.
✎ Ocak 1978’de ekonomik sıkıntı yaşayan büyük bir kesimin ulemanın da yönlendir- 3. 1979’da büyük bir halk desteği ile İran’a
mesiyle Şah’a karşı başlattığı isyan hareketi 1979 Şubatı’na kadar devam etmiştir. geri dönen ve 1 Nisan 1979’da İran İslâm
Grevler ve gösterilerin ekonomiyi felç ettiği ülkede Şah çareyi ülkeden kaçmakta Cumhuriyeti’ni kurarak ülkede teokratik
bir yönetimi uygulamaya koyan dinî lider
bulmuş, bunun üzerine Ayetullah Humeyni, büyük bir halk desteğiyle İran’a geri
aşağıdakilerden hangisidir?
dönmüştür.
A) Muhammed İkbal

☸ Ayetullah Humeyni 1962’de başlayan “Ak Devrim” reformlarına karşı gelen kesim B) Ayetullah Humeyni

içinde önemli bir siyasî önder olarak sivrilmiş, ancak Şah kendisine rakip olabilecek C) Muhammed Rıza Pehlevî
Humeyni’yi sürgüne gönderme kararı alınca kendisi Fransa’ya gitmişti. D) Ali Hamaney
E) Mahmut Ahmedinejad

✎ 11 Şubat’ta İran ordusu, gerillalar ve militanlar Şah’a bağlı gruplara karşı üstünlük
sağlayınca, Şah “tarafsız” olduğunu ilan etmiş ve tamamen çökmüştür.
✎ Humeyni’nin İran’a dönmesinden sonra, 1 Nisan 1979’da İran İslâm Cumhuriyeti
kurulmuş, Aralık 1979’da ülke teokratik bir Anayasa’yı ve Humeyni’nin ülkenin dinî
lideri olmasını da onaylamıştır.
✎ Bu süreçte Beni Sadr cumhurbaşkanı olmuş, genel af çıkarılmış, belirli bir süre için 4. 1980’li yıllarda İran-ABD ilişkilerinin kop-
müzik ve gazete yasağı getirilmiştir. ma noktasına gelmesinde;
I. Ayetullah Humeyni’nin iktidara gelmesi,
✎ Humeyni lider olduktan sonra hem ABD hem de SSCB’ye karşı uzlaşmaz bir tutum
izlemiş, Tahran’daki ABD Büyükelçiliği’ndeki rehine krizinden sonra İran-ABD ilişki- II. İran’da “Ak Devrim” reformlarının yapıl-
ması,
leri kopmuştur.
III. İran-Irak Savaşı’nın patlak vermesi
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
ğu savunulabilir?

8) İRAN-IRAK SAVAŞI (1980-1988) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
✎ Soğuk Savaş dönemi boyunca iyi gitmeyen İran-Irak ilişkilerinde, 1969’da ABD’nin
desteğini alan İran’ın önemli bir suyolu olan Şattü’l-Arap’ı almak istemesi ve bölge-
ye gemilerini göndermesi önemli bir dönüm noktası olmuştur. 1-C 2-E 3-B 4-A

~ 370 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 1973’te tekrar kurulan ilişkilerin sonucunda 1975’te bir antlaşma imzalanmış ve bu

antlaşmayla sınırın suyun en derin noktasından geçmesi ve İran’ın Irak’taki Kürtleri
desteklememesi kabul edilmiştir. 1. 1980’lerde Basra Körfezi ve Şattü’l-Arap
Su Yolu üzerindeki egemenlik mücadele-
✎ Ancak 1979’da İran’daki İslâm devriminin sonucunda Humeyni’nin iktidara gelmesi si, aşağıdaki devletlerden hangileri ara-
ve Irak’ta büyük bir Şiî çoğunluğun bulunması, Şiîlerin Humeyni tarafından kışkır- sında savaşa neden olmuştur?
tılacağını düşünen Irak devlet başkanı Saddam Hüseyin’i endişelendirmiştir. A) İsrail-Suriye B) İran-İsrail
✎ Bu arada Saddam Hüseyin, İran’ın Arap çoğunluğu olan Huzistan bölgesinin ele ge- C) Mısır-Suriye D) İran-Irak
çirilmesi fikrini ortaya atmıştır. İran’ın iki ülke arasında anlaşmazlık konusu olan E) Irak-Kuveyt
bölgeden askerlerini çekmeyi reddetmesi üzerine, Irak 16 Eylül’de Şattü’l-Arap
Antlaşması’nı feshettiğini açıklamış ve 22 Eylül 1980’de Irak ordusu sınırı geçmiştir.
✎ Savaşın ilk günleri, avantajını koruyan Irak’ın üstünlüğü ile geçmişse de, zamanla
İran’ın direnişinin artması ile savaş karşılıklı yıpratma sürecine girmiştir.
✎ İran-Irak Savaşı, Körfez ülkeleri için de bir güvenlik sorunu haline gelmiş, bu ülkeler
de bir araya gelerek 26 Mayıs 1981’de Körfez İş Birliği Konseyi’ni kurmuşlardır.
✎ Sekiz yıl süren savaş 1988 Ağustos ayında yapılan ateşkes ile sonlanmış, ancak Bir- 2. 1980 İran-Irak Savaşı’nın başlamasında;
leşmiş Milletler gözetiminde yapılan barış görüşmelerinden sonuç alınamamıştır. I. Irak’ın İran’ı Basra Körfezi’nden çıkar-
mak istemesi,
✎ İran, görüşmeler için ön koşul olarak topraklarındaki tüm Irak askerlerinin çekilme-
II. İki ülke arasında Arap dünyasının lideri
sini isterken, Irak Şattü’l-Arap suyolu üzerinde ortak denetim kurulmasında ısrar olma mücadelesi,
etmiştir. İki ülke arasındaki barış, ancak Irak’ın Kuveyt’i 1990 Ağustos ayında işgali
III. Irak’ın İran’ın iç işlerine müdahale et-
ve ABD ile savaşa başlama korkusuyla, İran’dan aldığı toprakları geri vermesiyle mesi
gerçekleşmiştir.
unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?

☸ İRANGATE OLAYI (1986) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
Irak-İran Savaşı’nın önemli gelişmelerinden biri olup, ABD’nin ülke çıkarlarını ko-
rumak için İran’a gizlice silah satması olayıdır. İrangate Olayı adıyla bilinen bu
olay, ABD Ulusal Güvenlik Konseyi Üyesi Yarbay Oliver North’un İsrail üzerinden
İran’a silah satması ve bu olayın 1986 yılında ortaya çıkmasıdır. Bu süreçte Oliver
North suçlu bulunarak yargılanmış, ABD Başkanı Reagen’nin ise suçlu olmadığı
kanaatine varılmıştır.

3. 1980-1988 Irak-İran Savaşı’nın devam et-

✎ Irak-İran Savaşı, yaklaşık bir milyon insanın hayatına mâl olmuş, savaşan taraflar tiği bir dönemde, ABD’nin ülke çıkarları-
ufak kazançlar için ekonomik kaynaklarını tüketmiştir. Savaşın sonucunda Irak-İran nı korumak bahanesiyle ABD Ulusal Gü-
sınırı değişmemiştir. Savaşın etkileri ise yıllar boyunca hissedilmiştir. venlik Konseyi Üyesi Oliver North’un İs-
rail üzerinden İran’a gizlice silah satması
✎ Savaş boyunca Irak’ın, kendisini destekleyen devletlerden aldığı borçları ödemekte ve bu girişimin 1986’da ortaya çıkması
zorlanması, 1990’da Kuveyt’e saldırarak oradaki petrol kuyularını ele geçirmeye olarak gelişen olay aşağıdakilerden han-
gisidir?
çalışmasına yol açmıştır. Bu tavrı da Irak’ı uluslararası ilişkilerde yalnızlığa sürükle-
miş ve desteksiz bırakmıştır. A) İrangate Olayı
B) Körfez Krizi
C) U-2 Olayı
D) Kanlı Noel Olayı
E) Şattü’l-Arap Krizi
E) YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE DÜNYADAKİ GELİŞMELER
1) EKONOMİK GELİŞMELER
✎ II. Dünya Savaşı sonrasında bilim ve teknolojideki ilerlemelerin sanayide kullanıl-
ması ile büyük bir verimlilik elde edilmiştir. Özellikle telefon ve televizyonun yaygın
olarak kullanılması insan hayatını kolaylaştırmış; petrol, elektrik ve otomotiv sek- 4. 1964’te ilk kez canlı televizyon yayını ile
törlerinde önemli üretim artışı olmuştur. tüm dünyada izlenen olimpiyat oyunları
aşağıdaki şehirlerden hangisinde düzen-
✎ Sanayideki büyüme, enerji tüketimini artırırken enerji kaynağı olarak kömürün ye- lenmiştir?
rini alan petrol, kimya sanayinde yeni ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu
A) Londra B) Tokyo
gelişmelerle dünya ekonomisi hızlı bir büyüme dönemi yaşamıştır. 1970’lere kadar
büyümenin kesintisiz devam etmesi işsizlik oranını da düşürmüştür. C) Paris D) Washington
E) Roma
✎ Dünya ekonomisindeki büyümeye bağlı olarak uydu teknolojisi de gelişmiş, televiz-
yon programları uluslararası bir boyut kazanmıştır. Nitekim “1964 Tokyo Olimpi-
yatları” ilk kez canlı televizyon yayını ile tüm dünyaya ulaştırılmıştır. 1-D 2-E 3-A 4-B

~ 371 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

2) BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER

✎ Yumuşama Dönemi’nde bilimsel ve teknolojik anlamda önemli buluşların yapılma-
1. Aşağıdakilerden hangisi 1960-1980 yılları
sında Soğuk Savaş Dönemi’ndeki bloklar arasındaki rekabet önemli bir etken ol- arasında gerçekleştirilen icat ve keşifler-
muştur. Özellikle füze sistemlerinin geliştirilmesi iki süper gücü (ABD ve SSCB) uzay den biri değildir?
yarışına itmiştir. A) İlk kalp naklinin yapılması
✎ Uzay yarışının başlamasından hemen sonra, uzayda egemenliği ve diğer konuları B) İlk radyo yayınının başlaması
kapsayan “uzay hukuku” tartışmaları yaşanmıştır. BM, 1961’de aldığı bir kararla, C) Hepatit B aşısının bulunması
uzayın ve gök cisimlerinin hiçbir devletin egemenliği altına alınamayacağını kabul D) İlk kadın kozmonotun uzaya gitmesi
ederken 1962’de teknik alanda iş birliğini onaylamış ve 1963’te bu kararlara açıklık E) İlk tıbbî görüntülemenin (MR) yapılması
getirmiştir.
✎ 1961’de Rus kozmonot Yuri Gagarin “Vostok-1” uzay aracı ile uzaya giden ilk insan
olmuştur.
✎ 1962’de ABD aynı şekilde karşılık vererek uzayda rekabeti hızlandırmıştır. 1969’da 2. 1961’de SSCB tarafından uzaya gönderi-
ise ABD’li astronot Neil Armstrong’un “Apollo-11” adlı uzay aracı ile Ay’a inmesi len ilk insan aşağıdakilerden hangisidir?
ABD’yi uzay yarışında bir adım öne geçirmiştir. A) Neil Armstrong B) Alexei Leonev

✎ 1970’te kişisel bilgisayarlar üretilmiştir. 1978’de üretilen APPLE’ın fabrikalarda kul- C) Yuri Gagarin D) Irwin Aldrin
lanılmasıyla bilgisayar sanayi alanına girmiştir. E) Valentina Tershkova

✎ İletişim alanında telefon ile başlayan gelişmeler XX. yüzyılda devam etmiş, iletişim-
deki bu gelişme İnternet’i ortaya çıkarmıştır.
✎ 1969 yılında ilk olarak ABD’de bilim adamları arasındaki iletişimi sağlamak amacı
ile deneme niteliğinde “ARPANET” Amerikan Gelişmiş Savunma Araştırmaları Dai- 3.
resi (Advanced Research Projects Agency Network) kurulmuştur. Daha sonra I. İlk televizyon yayınının yapılması,
“ARPANET” ABD’deki bütün üniversitelerin araştırma kuruluşlarının bilgisayarlarını
II. İlk uzay yürüyüşünün yapılması,
bünyesinde toplayarak büyümüştür.
III. İlk kez Ay’a ayak basılması,
✎ 1991’de ABD’de internetin, ticarî amaçla kullanılmasını engelleyen tüm kısıtlama- IV. İlk mikro işlemcinin icat edilmesi
lar kaldırılmıştır. Yukarıdakilerden hangileri 1960-1980 yıl-
✎ 1992’de grafik web tarayıcı “Mozaic” devreye girmiş ve internetin bir alt kümesi ları arasında bilim ve teknoloji alanında
yaşanan gelişmeler arasında yer alır?
olan “World Wide Web” (Geniş Dünya Ağı)’in yıllık büyüme hızı artmaya başlamış-
tır. Tüm dünyayı kapsayan ve bilgisayar ile telefonun iş birliğine insanın bilgisinin A) I ve IV B) I ve III C) II ve IV
de eklenmesiyle ortaya çıkan internet günümüzde de önemli bir yere sahiptir. D) I, III ve IV E) II, III, IV

a) Diğer İcat ve Keşifler

 1962’de ilk haberleşme uydusu olan Telstar-1 geliştirilmiştir. 4.

 1962’de ilk sınaî robot icat edilmiştir. I. Neil Armstrong,

II. Yuri Gagarin,
 1963’te yer eksenli haberleşme uydusu geliştirilmiştir.
III. Christian Bernard
 1963’te ilk kadın kozmonot Valentina Tershkova uzaya gönderilmiştir.
Yukarıdakilerden hangileri Yumuşama
 1965’te ilk uzay yürüyüşünü Alexei Leonev gerçekleştirmiştir. Dönemi’nde uzay çalışmalarına katılarak
bu alanda öncülük etmiştir?
 1965’te dik havalanabilen ilk uçak “Hawker Harrier” icat edilmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 1965’te Christian Bernard tarafından ilk kalp nakli gerçekleştirilmiştir.
D) I ve II E) II ve III
 1968’de Ay’ın etrafında ilk pilotlu uçuş yapılmıştır.
 1969’da Neil Armstrong Ay’a ayak basan ilk kişi olmuştur.
 1971’de mikro işlemci icat edilmiştir
 1972’de ilk videokaset ve disk icat edilmiştir 5. 1965’te ilk kalp naklini gerçekleştirerek
tıp dünyasında çığır açan Güney Afrikalı
 1973’te mini bilgisayar üretilmiştir. ünlü bilim adamı aşağıdakilerden hangi-
 1974’te hafıza kartı üretilmiştir. sidir?
A) Christian Bernard B) André Lwoff
 1975’te Hepatit B aşısı bulunmuştur.
C) Irwin Aldrin D) Ronald Ross
 1977’de nötron bombası üretilmiştir.
E) Frederick Grant Banting
 1978’de ilk tıbbî görüntüleme (MR) gerçekleştirilmiştir.
 1979’da compact disk (CD) ve PC ev bilgisayarı üretilmiştir.
1-B 2-C 3-E 4-D 5-A

~ 372 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

3) KÜLTÜREL GELİŞMELER
✎ Yumuşama Dönemi’nde bilimsel ve teknolojik gelişmelerle ulaşılan düzey köyler-
1. 1962’de Londra’da kurulan ve siyasî çe-
den kentlere doğru göçü hızlandırmış, kadınların sosyal hayatta daha aktif olmala- kişmeleri, savaş, göç gibi toplumsal so-
rını sağlamıştır. Ayrıca bu gelişmeler, edebiyat ve sanatta da yeni akımların ortaya runları dile getirmek amacıyla ortaya çı-
çıkmasını sağlamıştır. kan “Heavy Metal” müzik türünün de en
önemli temsilcisi olan müzik grubu aşa-
✎ Müzik alanında 1950’lerde ortaya çıkan “Rock And Roll” tarzı bu dönemde de etki- ğıdakilerden hangisidir?
sini sürdürmüştür. Bunun yanında dönemin siyasî ve politik çekişmelerini, savaş, A) Metallica
göç vb. toplumsal sorunları dile getirmek amacıyla yeni müzik türleri ve grupları B) Montana
ortaya çıkmıştır. Nitekim Heavy Metal müzik türü ve bu türün temsilcisi 1962’de C) Hellowen
Londra’da kurulan The Rolling Stones grubu döneme damgasını vurmuştur. D) Gipsy Kings
✎ Sporda ise olimpiyatlar toplumların kaynaşmasına vesile olmuştur. 1960-1980 yıl- E) The Rolling Stones
ları arasında yapılan olimpiyatlarda ABD, SSCB, Japonya ve Doğu Almanya madalya
sıralamasında önde gelen ülkelerdir. Türkiye ise istediği başarıyı elde edememiştir.
✎ 1960-1980 yılları arasında düzenlenen FIFA Dünya Kupası’nda sırasıyla; Brezilya
(1962), İngiltere (1966), Brezilya (1970), Almanya (1974) ve Arjantin (1978) şam-
piyon olmuştur. Bu dönemde “FIFA Dünya Kupası”nda kurallar gereği kupayı 3. kez
kazanan Brezilya, 1970’te kupayı müzesine götürmüştür.
2.
✎ Başlangıçta “Avrupa Uluslar Kupası” adıyla anılan “Avrupa Futbol Şampiyonası” I. Brezilya,
UEFA tarafından 1960 yılından itibaren dört yılda bir düzenlenecek şekilde organi-
II. İngiltere,
ze edilmiştir.
III. İtalya
✎ Türkiye ise 1960-1980 döneminde finallere katılma hakkını elde edememiştir. An- Yukarıdakilerden hangileri 1960-1980 yıl-
cak 1951’den itibaren düzenlenen Akdeniz Oyunları’nın tamamına katılan Türkiye, ları arasında düzenlenen FIFA Dünya Ku-
1971’deki VI. Akdeniz Oyunları’na İzmir’de ev sahipliği yapmıştır. 1963-1979 yılları pası’nda şampiyonluk kazanmıştır?
arasında düzenlenen bu oyunlarda Türkiye 1963’te 4., 1967’de 5., 1971’de 4., A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
1975’te 5. ve 1979’da ise 6. olmuştur. D) I ve II E) II ve III
✎ FIBA (Uluslararası Basketbol Federasyonu) tarafından dört yılda bir düzenlenen
Dünya Basketbol Şampiyonası, ulusal erkek basketbol takımlarının dört yılda bir
katıldığı bir turnuvadır. Bayanlar Dünya Şampiyonası da dört yılda bir düzenlenir.
Bu dönemde yapılan şampiyonalarda her iki kategoride de SSCB en başarılı ülke
olarak dikkat çekmiştir.
✎ Erkekler için 1962, bayanlar için ise 1964’ten itibaren FIVB (Uluslararası Voleybol
Federasyonu) tarafından düzenlenen Dünya Voleybol Şampiyonası da dört yılda 3. 1951’den itibaren düzenlenen Akdeniz
bir yapılmaktadır. Oyunları’nın tümüne katılan Türkiye’nin,
1971 yılındaki VI. Akdeniz Oyunları’na ev
sahipliği yaptığı şehir aşağıdakilerden
hangisidir
A) İzmir B) Antalya C) İstanbul
F) YUMUŞAMA DÖNEMİ’NDE TÜRK DIŞ POLİTİKASI D) Mersin E) Ankara

1) TÜRK-YUNAN İLİŞKİLERİ
a) Kıbrıs Sorunu
✎ İngiliz yönetimi altındaki Kıbrıslı Rumların, “Enosis” adı verilen ve Kıbrıs’ı Yunanis-
tan’a katma idealinin ilk önemli ayaklanması 1931’de görülmüştür.
4. 18 Ekim 1828 tarihinde Yunanistan tara-
fından ilk kez ortaya atılan ve Kıbrıs’ın
☸ ENOSİS Yunanistan’a bağlanmasını ifade eden
Enosis, Megola İdea hedefi çerçevesinde Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını ifa- düşünce sistemi aşağıdakilerden han-
gisidir?
de etmektedir. Kelime anlamı ilhak demek olan Enosis, ilk Megola İdea haritası-
nın çizildiği 1791 yılından beri gündemde olan bir konudur. Bir anlamda Kıbrıs A) EOKA
Sorunu’nun da bu tarihten itibaren var olduğu söylenebilir. 18 Ekim 1828 tari- B) ENOSİS
hinde İngiltere, Rusya ve Fransa’ya bir nota veren Yunanistan, resmen ilk kez C) Pontus
Enosis fikrini ortaya atmış ve Kıbrıs’ın kendisine bağlanmasını istemiştir. D) Maccabi
E) Akritas Planı
✎ Yunanistan, 1951’de Kıbrıs’ın kendisine verilmesi için İngiltere’ye resmen başvur-
muş, bu girişimi olumsuz karşılanınca meseleyi 1954’te BM’ye taşıyarak uluslarara-
sı bir konu hâline getirmiştir. 1-E 2-D 3-A 4-B

~ 373 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Kıbrıs’ta self-determinasyon ilkesinin uygulanmasını isteyen Yunanistan’ın bu giri-

şimi BM tarafından reddedilmiştir. Bu gelişmeler, Türkiye’nin Kıbrıs konusunda ha-
rekete geçmesinde önemli rol oynamış, böylece Kıbrıs Sorunu, Türk dış politikası- 1. 1955’te Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanma-
nın en önemli konularından birisi hâline gelmiştir. sı (Enosis) hedefine ulaşmak amacı ile
Yorgo Grivas liderliğinde kurulmuş gizli
✎ Yunanistan ve Kıbrıs Rumları, diplomatik girişimlerden bir sonuç alamayınca şiddet Rum örgütü aşağıdakilerden hangisidir?
ve terör faaliyetleri ile Enosis’i gerçekleştirmeye çalışmışlardır. Bu doğrultuda 1955 A) ASALA B) EOKA
yılında Yorgo Grivas önderliğinde EOKA adlı terör örgütü kurulmuştur. C) Pontus D) Mavri Mira
E) Hınçak ve Taşnak

☸ EOKA (Kıbrıs Mücadelesi Rum Örgütü)

EOKA, 1950’li yılların başlarında Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanması (Enosis) hede-
fine ulaşmak amacı ile Yorgo Grivas liderliğinde “gerilla savaşı” yapmak için ku-
rulmuş gizli bir örgüttür. Grivas, 1951’de Kıbrıs’ta gönüllüler toplayarak Yunanis-
tan’a eğitime götürmüştür. 1954’te Yunanistan’dan getirdiği silahlar ve terör eği-
timi alan savaşçıları ile Kıbrıs’a geri dönen Grivas, İngiliz askerî ve sivil kesime te- 2. EOKA’nın bölgedeki Türkleri hedef alan
rör saldırıları yapmıştır. Grivas 1958’den sonra Kıbrıslı Türkleri hedef seçmiştir. eylemlerine karşılık 1958’de Rauf Denk-
taş öncülüğünde Türkler tarafından ku-
rulan örgüt aşağıdakilerden hangisidir?
A) Millî Kurtuluş Örgütü
✎ EOKA’nın Türkleri hedef alan eylemlerine karşılık vermek amacıyla, Türkler de Rauf B) İntikam Alayları
Denktaş öncülüğünde 1958’de Türk Mukavemet Teşkilâtı (TMT)’nı kurmuşlardır. C) Türk Mukavemet Teşkilâtı
✎ 1959’da Türkiye ve Yunanistan başbakanları öncülüğünde, Kıbrıs anlaşmazlığını çö- D) Millî Muhafız Birlikleri
zümlemek için Zürih’te görüşmeler başlamış, 11 Şubat 1959’da Kıbrıs’ta bağımsız E) Otonom Türk Yönetimi
bir cumhuriyet kurulması kararı alınarak Zürih Antlaşması yapılmıştır.
✎ Daha sonra Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında Londra’da bu sorun tekrar ele
alınmış ve 23 Şubat 1959’da imzalanan Londra Antlaşması ile Zürih Antlaşması
esas alınarak bağımsız bir Kıbrıs Devleti’nin kurulmasına karar verilmiştir.
✎ Zürih ve Londra Antlaşmaları doğrultusunda, 16 Ağustos 1960’ta bağımsız Kıbrıs
3. Zürih ve Londra Antlaşmaları’nda Türk
Cumhuriyeti ilan edilmiş; cumhurbaşkanlığına Rum lider Makarios, yardımcılığına tarafını temsil eden, 16 Ağustos 1960’ta
da Türk lider Dr. Fazıl Küçük getirilmiştir. kurulan bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin
de cumhurbaşkanı yardımcılığı görevini
üstlenen devlet adamı aşağıdakilerden
hangisidir?
☸ Dr. Fazıl KÜÇÜK (1906-1984) A) Tayfur Sökmen
1906 yılında Lefkoşa’da doğan Fazıl Küçük, Lozan’daki tıp eğitiminin ardından Kıb- B) Derviş Eroğlu
rıs’a dönmüş ve Belediye Meclisi üyeliğine seçilmiştir. 1959 yılı antlaşmalarını Türk C) Rauf Denktaş
tarafının temsilcisi olarak imzalamıştır. 16 Ağustos 1960’ta kurulan Kıbrıs Cumhu- D) Mehmet Ali Talat
riyeti’nin cumhurbaşkanı yardımcılığı görevini üstlenen Küçük, 1974 Kıbrıs Barış
E) Fazıl Küçük
Harekâtı’ndan sonra siyasetten çekilmiş ve 1984’te hayatını kaybetmiştir.

✎ Ancak Kıbrıs’ta sağlanan bu barış ortamı uzun sürmemiş, Yunanistan’ın asker ve si-
lah göndererek desteklediği EOKA, Türklere karşı tedhiş hareketlerine devam et-
miştir. Kıbrıs Türkleri de bu faaliyetlere Türk Mukavemet Teşkilâtı vasıtasıyla karşı
koymaya çalışmıştır.
✎ Makarios’un 1963’te Türk toplumu lideri Fazıl Küçük ile Türkiye, Yunanistan ve İn- 4. Türkiye’de İnönü Hükûmeti’nin istifasıyla
giltere’ye önerdiği anayasa değişikliğinin Türkiye tarafından reddedilmesi, iki top- yaşanan bunalımdan yararlanmak amacı
ile, Rum lider Makarios’un bölgede yaşa-
lum arasındaki gerginliği artırmıştır. yan Türklerin imhasını ve Kıbrıs’ın Yuna-
✎ Türkiye’de İnönü Hükûmeti’nin istifasıyla yaşanan bunalımdan yararlanan Maka- nistan’a bağlanmasını öngören plan aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
rios, Türklerin imhasını ve Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını öngören Akritas Pla-
A) Dawes Planı
nı’nı uygulamaya koymuştur. Bu plan çerçevesinde Rum çeteleri Türk köylerini ya-
kıp yıkmış, pek çok Türk’ü de öldürmüştür. 24 Aralık 1963’te “Kanlı Noel” olarak B) Akritas Planı
bilinen ve 24 Türk’ün şehit edildiği olay üzerine Türk savaş uçakları Lefkoşa üzerin- C) Annan Planı
de ilk uyarı uçuşunu yapmıştır. D) Marshall Planı
E) Molotov Planı
✎ 1964’te Yunanistan’ın Ada’ya daha çok asker ve silah göndermeye başlaması üze-
rine olayların büyümesinden endişelenen BM Güvenlik Konseyi, Barış Gücü kurul-
ması kararı almıştır. Ancak Rum çetelerinin saldırıya geçmesi Türkiye’nin Kıbrıs’a
müdahale kararı almasına yol açmıştır. 1-B 2-C 3-E 4-B

~ 374 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 7 Haziran 1964’te Kıbrıs’a çıkarma yapılması kararı alınmışken 5 Haziran 1964’te

“Johnson Mektubu” olayı patlak vermiştir.
1. 5 Haziran 1964’te ABD Başkanı Johnson
tarafından dönemin başbakanı İsmet İnö-
nü’ye gönderilen ve tarihte “Johnson
☸ JOHNSON MEKTUBU (1964) Mektubu” olarak geçen belgenin içeriği
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
Kıbrıs’ta yaşanan çatışmaların artması ve Rum tarafının silahlanma kararı al- verilmiştir?
ması üzerine 2 Haziran 1964 tarihinde Türkiye hükûmeti Kıbrıs’a çıkarma yap-
A) ABD’nin Türkiye’den Orta Doğu’daki
ma kararını açıklamış, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nde de askerî hareket- gelişmeler konusunda kendisine des-
lilik artmıştır. Yaşanan gelişmelerden rahatsızlık duyan ABD, bölgede çıkacak tek vermesini istemesi
bir savaşı kendi stratejik çıkarlarına aykırı bulduğundan devreye girme ihtiyacı B) ABD’nin Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahale
duymuştur. girişimini önleme çabası
Başkan Johnson tarafından imzalanan ve daha sonraları “Johnson Mektubu” C) ABD’nin Türkiye’ye Arap-İsrail savaşla-
olarak tarihe geçen ünlü mektup 5 Haziran 1964’te Türkiye Başbakanı İnönü’ye rındaki tutumu nedeniyle ekonomik am-
bargo uygulama tehdidi
iletilmiştir. Mektupta, Türkiye’nin adaya tek taraflı müdahalesinin Türk ve Yu-
nan tarafları arasında savaşa yol açabileceği ve NATO üyesi olan bu iki ülkenin D) ABD’nin Yunanistan’ın NATO’ya üyeliği
konusunda Türkiye’den veto kararını
savaşmasının kabul edilemez olduğu ifade edilmiştir. Türkiye’nin müdahale ka-
geri çekmesini talep etmesi
rarı almadan önce müttefiklerine danışması gerektiği anımsatılmıştır. Ayrıca
E) ABD’nin Türkiye’den İncirlik’te üs kurma
bu savaşın Sovyetler Birliği’nin de Türkiye’ye müdahale ihtimalini doğuracağı talebinde bulunması
ve NATO’nun böyle bir durumda Türkiye’yi savunma konusunda isteksiz olacağı
ima edilmiştir.

✎ Johnson Mektubu’nun ardından Türkiye müdahale kararından vazgeçmiş, İsmet 2. 1964’te ABD’nin Türkiye’ye gönderdiği
İnönü 21 Haziran 1964’te ABD’ye giderek Johnson ile bir görüşmede bulunmuştur. Johnson Mektubu’nda ABD Türkiye’nin
aşağıdakilerden hangisine yönelik izledi-
✎ O dönemde Batı Bloku içerisinde yer alan Türkiye, bu mektup sayesinde kendi ulu- ği politikayı eleştirmiştir?
sal çıkarlarının Batı Bloku’nun, özellikle de blok lideri ABD’nin çıkarlarıyla çeliştiği A) Petrol Bunalımı
noktada bağımsız politikalar geliştirme konusunda sıkıntılar yaşanabileceğini gör- B) Arap -İsrail Savaşları
müş, ABD’nin kimi zaman kendisini yalnız bırakabileceğini anlamıştır. C) Kıbrıs Meselesi
✎ Kıbrıs Sorunu, Mayıs 1965’te Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan ikili görüşme- D) Kıta Sahanlığı Sorunu
lerle çözülmeye çalışılmışsa da, Kıbrıs Rumlarının tutumu ve Yunanistan’da askerî E) SSCB’nin Afganistan’ı işgali
müdahale ile hükûmet değişikliğinin yaşanması bu girişimi sonuçsuz bırakmıştır.
✎ Türkiye, 1967’de Grivas önderliğinde teşkilâtlanan Rum Millî Muhafız Birlikleri’nin
saldırı hareketlerine geçmesi üzerine Yunanistan’a bir nota vermiştir.
✎ Rumlarla bir arada yaşamanın mümkün olamayacağını anlayan Kıbrıs Türkleri, 28
Aralık 1967’de “Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi”ni kurmuşlar, yönetimin başkanlığına 3. 1960-1980 yılları arasında Türk Dış Politi-
Dr. Fazıl Küçük, başkan yardımcılığına da Rauf Denktaş seçilmiştir. kası’nın temel konusu aşağıdakilerden
hangisi olmuştur?
✎ 1968’de meselenin çözümü için Kıbrıs Türk Toplumu lideri Rauf Denktaş ve Rum
toplumu lideri Glafkos Klerides arasında görüşmeler başlamış, ancak bu görüşme- A) AB süreci B) Orta Doğu
lerden bir sonuç alınamamıştır. C) Körfez Savaşları D) Kıbrıs Sorunu
E) Ermeni Sorunu
✎ 1968’den sonra başlayan Kıbrıs görüşmelerinde Rum tarafının Kıbrıs Türk halkının
haklarını görmezden gelerek Türkleri azınlık statüsünde yaşatma politikası 1974’e
kadar devam etmiştir.

☸ 1974 yılı Türk-Yunan ilişkilerinde Kıta Sahanlığı sorunu çerçevesinde yeni bir sorun
ve dönem başlatmıştır. Türkiye’nin “Çandarlı” adlı araştırma gemisinin, 1974 Ma- 4. 28 Aralık 1967’de kurulan Kıbrıs Geçici
yısı’nda, Ege Denizi’nin milletlerarası sularında ve Türkiye’ye göre de Türkiye’nin Türk Yönetimi’nin başkan yardımcılığı
kıta sahanlığı içinde petrol araştırmalarına başlaması üzerine, Yunanistan bu sula- görevini aşağıdakilerden hangisi üstlen-
miştir?
rın, kendi kıta sahanlığı içinde bulunduğu iddiası ile ortaya çıkmıştır.
A) Rauf Denktaş
B) Fazıl Küçük
✎ Enosis’in hemen gerçekleştirilmesini isteyen EOKA üyeleri Yunanistan’dan aldıkları C) Mehmet Ali Talat
destekle, 15 Temmuz 1974’te Makarios’a karşı bir darbe gerçekleştirmiştir. Nikos D) Derviş Eroğlu
Sampson cumhurbaşkanlığına getirilirken “Kıbrıs Elen Cumhuriyeti” ilan edilmiştir. E) Özker Yaşın

✎ Türkiye Sampson darbesini, anayasa düzeninin yıkılması, gayr-i meşru bir idarenin
kurulması ve Kıbrıs konusundaki antlaşmaların ihlâli saymış ve yeni idareyi tanıma-
dığını bildirmiştir. 1-B 2-C 3-D 4-A

~ 375 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türkiye, Garanti Antlaşması’nın 4’üncü maddesinin verdiği yetkiye dayanarak İn-

giltere ile beraber Kıbrıs’a müdahale etmeye karar vermiş ve Başbakan Bülent Ece-
vit 17 Temmuz’da Londra’ya gitmiştir. 1. 20 Temmuz 1974’te düzenlenen I. Kıbrıs
Harekâtı, aşağıdaki Türkiye Cumhuriyeti
✎ Londra’da Başbakan Wilson ve Dışişleri Bakanı Callaghan ile yaptığı görüşmeler- başbakanlarından hangisinin döneminde
den umduğunu bulamayan Başbakan Ecevit, Türkiye’nin tek başına müdahalesin- gerçekleştirilmiştir?
den söz etmiş fakat İngilizler buna ihtimal vermemiştir. A) Bülent Ecevit
✎ Yunan cuntasının ABD’nin baskıları ve NATO müzakerelerine rağmen Sampson’u B) İsmet İnönü
adadan geri çekmemesi üzerine Türk Silahlı Kuvvetleri; Enosis’e engel olmak, barışı C) Naim Talu
yeniden kurmak ve bölgedeki Türklerin güvenliğini sağlamak amacıyla 20 Temmuz D) Süleyman Demirel
1974 sabahı Kıbrıs Barış Harekâtı’nı başlatmıştır. E) Turgut Özal

✎ Kıbrıs’taki çıkarmanın askerî durumu dolayısıyla Türkiye, Güvenlik Konseyi’nin 353

sayılı kararını kabul ederek 22 Temmuz 1974’te ateş kesmiştir.

☸ 23 Temmuz günü ise Yunan hükûmeti istifa etmiş ve Cumhurbaşkanı Kizikis, eski
başbakanlardan ve Fransa’da yaşamakta olan Constantin Karamanlis’i millî birlik 2. Türkiye’nin 1974’te Kıbrıs Barış Harekâ-
hükûmetini kurmak üzere Atina’ya davet etmiştir. Kıbrıs’ta da Sampson’un yerini tı’nı düzenlemesinde aşağıdakilerden
Glafkos Klerides almıştır. hangisi etkili olmamıştır?
A) Adanın Yunanistan’a ilhakını engelleme
B) Bölgedeki Türklerin can güvenliğini sağ-
✎ 25 Temmuz 1974’te Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Dışişleri Bakanları Cenevre’de lama
toplanmış ve 30 Temmuz 1974’te Cenevre Deklarasyonu’nu yayınlamışlardır. An- C) Türk toplumunun haklarını koruma
cak görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır. Nitekim bu deklarasyona rağmen Rum D) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ba-
ve Yunan kuvvetleri, Türk bölgeleri etrafındaki kuşatmayı kaldırmadıkları gibi, ateş- ğımsızlığını sağlama
kese de uymamışlar ve çarpışmalar devam etmiştir. E) Adaya asayiş ve güven istikrarı kazan-
dırma
✎ II. Cenevre Konferansı 8 Ağustos’ta başlamışsa da 14 Ağustos’ta bir sonuç alına-
madan dağılmış ve Türkiye 14 Ağustos’ta II. Kıbrıs Barış Harekâtı’nı başlatmıştır.

3. I. Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra Türki-

ye, İngiltere ve Yunanistan,
I. Zürih Antlaşması,
II. Cenevre Deklarasyonu,
III. Johnson Mektubu
gelişmelerinden hangileriyle bu sorunun
çözümüne yönelik kararları kabul etmiş-
lerdir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

Basında Kıbrıs Barış Harekâtı II. Kıbrıs Barış Harekâtı (1974)

✎ II. Kıbrıs Barış Harekâtı 16 Ağustos 1974’te Türkiye’nin, Birleşmiş Milletler’in kara-
rına uyarak ateşkesi kabul etmesiyle sona ermiş, Türk Silahlı Kuvvetleri iki gün için-
de adanın % 38’ini ele geçirmiştir. 4. 14 Ağustos 1974’te gerçekleştirilen II.
Kıbrıs Barış Harekâtı’na,
I. ABD,

☸ II. Kıbrıs Barış Harekâtı, birincisinin aksine, dünya kamuoyunda Türkiye’nin aley- II. SSCB,
hine bir havanın doğmasına sebep olmuştur. I. Harekât bir hukukî müdahale ola- III. Fransa
rak algılanmışken, II. Harekât bir toprak kazanımı ve işgal olarak görülmüştür. devletlerinden hangileri daha çok tepki
göstermiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

☸ II. Kıbrıs Barış Harekâtı’na Yunanistan dışında en büyük tepkiyi ABD ve SSCB gös-
termiştir.
1-A 2-D 3-B 4-C

~ 376 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Kıbrıs Barış Harekâtı Türk dış politikasını olumsuz etkilemiştir. Nitekim ABD Kon-
gresi 1974 Kıbrıs Harekâtı’ndan sonra misilleme olarak 5 Şubat 1975 tarihinden iti-
baren Türkiye’ye silah ambargosu uygulanması kararı almıştır. Böylece ABD Türki- 1. Kıbrıs Barış Harekâtı nedeniyle 5 Şubat
ye’ye silah yardımında bulunmayı kesmiştir. Bunun üzerine Türkiye, 1969 “Savun- 1975 tarihinden itibaren Türkiye’ye silah
ambargosu uygulayan ülke aşağıdakiler-
ma İş Birliği Antlaşması”nı yürürlükten kaldırmış ve 1975’ten itibaren Türkiye’deki
den hangisidir?
bütün ABD üs ve tesislerine el koymuştur. 1978’de silah ambargosunun kalkması
A) İtalya B) SSCB C) İngiltere
ile Türkiye-ABD ilişkileri normale dönmeye başlamıştır.
D) Fransa E) ABD
✎ Barış Harekâtı sonrasında siyasî şartların zorlaması üzerine, Kıbrıs Türk Yönetimi 1
Ekim 1974 tarihinde Otonom Türk Yönetimi’ne dönüştürülmüştür. Toplumlar arası
görüşmeler sonucunda ise 13 Şubat 1975’te Rauf Denktaş liderliğinde Kıbrıs Türk
Federe Devleti kurulmuştur. BM Güvenlik Konseyi, 12 Mart 1975 günlü kararında
bu kuruluşu kınamış ve iki toplumu “eşitlik içinde” görüşmelere çağırmıştır. 2. Türkiye ile ABD arasında yaşanan,
I. Johnson Mektubu,
✎ Toplumlar arası görüşmelerin ilki 28 Nisan-1 Mayıs 1975 günlerinde Viyana’da ya-
pılmıştır. Daha sonra yine Viyana’da dört toplantı yapılmışsa da, yine herhangi bir II. 1975-78 silah ambargosu,
sonuç elde edilememiştir. III. CENTO’nun kurulması

✎ KTFD Başkanı Rauf Denktaş’ın teklifi üzerine, 27 Ocak 1977’de Denktaş-Makarios gelişmelerinden hangileri Kıbrıs Mesele-
si’nden kaynaklanmamıştır?
zirve toplantısı yapılmış, bu toplantıyı, 12 Şubat 1977’de ikinci bir zirve toplantısı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
takip etmiştir. Bu ikinci zirveye BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim de katılmış ve
onun da uzlaştırma çabaları ile 12 Şubat 1977’de Denktaş ile Makarios arasında D) I ve II E) II ve III
dört maddelik bir anlaşma imzalanarak iki topluma dayalı “federal bir cumhuriyet”
esası kabul edilmiştir.
✎ Taraflar arasında tıkanan görüşmeleri tekrar canlandırmak amacıyla bu kez ABD bir
plan sunmuş, ancak bu plan tarafları memnun etmediği için kabul görmemiştir. 3. Kıbrıs Meselesi ekseninde Türk-Yunan
ilişkilerinin 1981’den itibaren yavaşlama
✎ Bundan sonra toplumlar arası görüşmeler Lefkoşa’da ve BM Genel Sekreteri’nin sürecine girmesinde,
özel temsilcisi Peres de Cuellar gözetiminde yapılmaya başlanmış, yapılan birtakım I. Denktaş-Makarios görüşmelerinin ke-
anlaşmalara rağmen tarafların görüşlerini bir yerde toplamak mümkün olmamıştır. sintiye uğraması,
✎ 5 Ağustos 1981’de Kıbrıs-Türk toplumu, toprak ve anayasa hakkındaki tekliflerini II. Yunanistan’da Pasok Partisi’nin iktidara
gelmesi,
içeren paketi Rum tarafına vermiştir. Fakat 18 Ekim 1981’de Yunanistan’da yapılan
genel seçimler sonunda Sosyalist Pasok Partisi’nin iktidara gelmesi ve Papandre- III. ABD’nin adaya açıkça müdahalesi
ou’nun başbakanlığı ile bir yandan Türk-Yunan münasebetleri bir gerginlik içine gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
girerken, Kıbrıs meselesi ve toplumlar arası görüşmeler de bir isteksizlik ve yavaş- ğu savunulabilir?
lama içine girmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
✎ BM Genel Kurulu, 13 Mayıs 1983’te Kıbrıs Rumlarını “Kıbrıs Hükûmeti” olarak tanı-
ma kararı almıştır. Bu gelişme karşısında Türk toplumu da 15 Kasım 1983’te “Kuzey
Kıbrıs Türk Cumhuriyeti”ni kurmuştur.

4. Kıbrıs Sorunu ile ilgili aşağıdaki gelişme-

 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni kurulduğu gün tanıyan ilk devlet Türkiye’dir. lerden hangisi 1980’den sonra ortaya
çıkmıştır?
A) KKTC’nin kurulması
✎ Buna karşılık, Yunanistan ve Kıbrıs Rum yönetimi Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin
B) Johnson Mektubu
bağımsızlık kararını tanımayacaklarını açıklamış, başta ABD, İngiltere, Fransa ve
C) Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı
SSCB olmak üzere çeşitli ülkeler, bağımsızlık kararına karşı tepki göstermişlerdir.
D) Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekâtı
✎ Bu arada İngiltere’nin önerisiyle, BM Güvenlik Konseyi “Ada’da Kıbrıs Cumhuriyeti E) Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’nin ilanı
dışında başka hiçbir hükûmetin tanınmaması” kararını almıştır.

Rauf DENKTAŞ (1924-2012)

5. Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kurucusu
1924’te Kıbrıs’ın liman kenti olan Baf’ta doğmuştur. Kıbrıs’ta ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilk
Enosis fikrine ve EOKA’nın faaliyetlerine karşı 1958’de Türk cumhurbaşkanı aşağıdakilerden hangisi-
Mukavemet Teşkilâtı’nı kurmuş, Türk direnişinin önderliğini dir?
yapmıştır. Kıbrıs Geçici Yönetimi Başkan Yardımcılığı’nı da ya- A) Rauf Denktaş B) Derviş Eroğlu
pan Denktaş, 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni
C) Fazıl Küçük D) Özker Yaşın
kurmuş ve devlet başkanı olmuştur. Kuzey Kıbrıs Türk Cum-
huriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı da olan Denktaş, KKTC’nin ila- E) Mehmet Ali Talat
nından 2005 yılına kadar bu görevi yürütmüş, 2012’de de ha-
yatını kaybetmiştir.
1-E 2-C 3-B 4-A 5-A

~ 377 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

b) Ege Adalarının Silahlandırılması

✎ Yunanistan özellikle 1963 Kıbrıs Bunalımı’ndan itibaren Ege Denizi’nde Türkiye kıyı-
1. Yunanistan’ın 1970’li yıllarda Ege adala-
larına yakın olan adalarla birlikte 1947’de İtalya’dan aldığı Meis ve Oniki Ada’yı, rını silahlandırmaya başlaması bu devle-
Lozan Antlaşması’na aykırı olarak gizlice silahlandırmaya başlamıştır. tin aşağıdaki antlaşmalardan hangisini
ihlâl ettiğini göstermektedir?
✎ Bunun üzerine Türkiye konuyla ilgili 1964’ten itibaren Yunanistan’a nota vermiştir.
A) Montrö B) Cenevre C) Lozan
Fakat Yunanistan 1974’ten itibaren, Ege adalarını silahlandırmaya devam etmiş ve
D) Londra E) Paris
adaları NATO tatbikatları kapsamına aldırtarak silahlanma faaliyetlerini meşrulaş-
tırmak istemiştir.
✎ Yunanistan, 1980’de tekrar NATO’nun askerî kanadına dönmüş ve Limni Adası’nı
NATO savunma sistemi kapsamına aldırtmayı amaçlamıştır. Türkiye ise Limni Ada-
sı’nın statüsünün değiştirilmesine karşı olduğunu kesin olarak belirtmiştir.
2.
I. Meis,

c) Kıta Sahanlığı Sorunu II. Gökçeada,

III. Oniki Ada
✎ Yunanistan, 1970 başlarında petrol arama ruhsat alanını Doğu Ege’yi kapsayacak
şekilde genişletmiş, bunun üzerine Türkiye de 1973’te Türkiye Petrolleri Anonim Yukarıdakilerden hangileri 1947’de imza-
lanan Paris Antlaşması ile Yunanistan’a
Ortaklığı’na Ege’nin açık deniz sularında ve kendi kıta sahanlığında petrol arama bırakılmıştır?
ruhsatı vermiştir. Yunanistan’ın bu duruma itirazı iki ülke arasında “Kıta Sahanlığı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Sorunu”nu ortaya çıkarmış, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı’nın gerçekleştirilmesi iki ül-
D) I ve III E) I, II ve III
ke ilişkilerini daha da gerginleştirmiştir.
✎ 1975’te yapılan ikili görüşmelerde anlaşmazlığın Uluslararası Adalet Divanı’nda gö-
rüşülmesine karar verilmişse de yapılan toplantıdan sonuç çıkmamıştır.
✎ 1976’da Türkiye’nin Sismik-I adlı araştırma gemisi ile Ege Denizi’nde araştırmalar
yapması üzerine Yunanistan, BM Güvenlik Konseyi ve Lahey Uluslararası Adalet Di-
3. 1970’li yıllardan sonra Türk-Yunan ilişki-
vanı’na başvurmuştur. Güvenlik Konseyi sorunun ikili müzakereler yoluyla çözüm- lerinin bozulmasında,
lenmesi kararı almış; Uluslararası Adalet Divanı ise Yunanistan’ın Ege’nin uluslar-
I. FIR Hattı,
arası sularında Türkiye’nin petrol arama girişimlerinin durdurulması isteğini red-
II. Kıta Sahanlığı,
detmiştir.
III. Karasularında 12 Mil Meselesi
✎ İki ülke temsilcilerinin Bern’de yaptıkları görüşmeler sonunda Bern Deklarasyonu
gelişmelerinden hangilerinin etkili oldu-
imzalanmış, böylece taraflar Ege Denizi’nde kıta sahanlığı ile ilgili hiçbir faaliyette ğu savunulabilir?
bulunmayacaklarını kabul etmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

d) Karasularının 12 Mile Çıkarılması Sorunu

✎ Lozan Antlaşması’nda Ege Denizi’nde karasuları genişliği 3 mil olarak belirlenmişti.
Bu genişlik 1936’da Yunanistan, 1964’te ise Türkiye tarafından 6 mile çıkarılmıştır.
Fakat Yunanistan 1974’te sınırı 12 mile çıkarmak isteyince, bu durum iki ülke ara-
4. Türkiye’nin Ege’deki karasularının geniş-
sında gerginliğe neden olmuştur. liği kaç deniz milidir?
✎ Yunanistan’ın karasularını 6 milden 12 mile çıkarması durumunda, Yunanistan Ege A) 4 B) 6 C) 9 D) 12 E) 15
Denizi’nde büyük oranda üstünlük sağlayabilecekti. Bu durum, Türk gemi ve uçak-
larının Ege’den Akdeniz’e çıkışlarına büyük sınırlamalar getirecek, Batı Anadolu ve
Boğazların savunmasını da olumsuz etkileyecekti.
✎ Bu nedenlerden dolayı Türkiye, 1976’da Yunanistan’ın karasularını 6 milin üzerine
çıkarmasını hiçbir zaman kabul etmeyeceğini ve böyle bir girişimin savaş nedeni 5. FIR Hattı Sorunu olarak da bilinen, Türki-
olacağını açıklamıştır. ye ile Yunanistan arasında sorun hâline
gelen konu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ege Hava Sahası Sorunu
B) Kıta Sahanlığı Sorunu
e) Ege Hava Sahası (FIR Hattı-Uçuş Bilgi Bölgesi) Sorunu C) Kardak Kayalıkları Krizi
✎ Yunanistan, 1931’e kadar 3 mil olan hava kontrol sahasını 10 mile çıkarmış, fakat D) Ege Adalarının Silahlandırılması
Türkiye iki ülke arasındaki iyi ilişkilerden dolayı tepki göstermemiştir. E) Karasularında 12 Mil Meselesi
✎ Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Türkiye’nin Ege karasuları sınırını “FIR
Hattı” olarak kabul edince, Ege Denizi üzerindeki hava sahasının kontrolü büyük öl-
çüde Yunanistan’a geçmiştir. 1-C 2-D 3-E 4-B 5-A

~ 378 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ FIR Hattı, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında Türkiye’nin güvenliğini tehdit edince,
Türkiye 6 Ağustos’ta yayınladığı NOTAM (Notice to Airmen: Havacılara İhtar Bildi-
rimi) ile yeni bir FIR hattı oluşturmuştur. Buna göre; Türkiye yönünde uçuş yapan 1. Türkiye ile Yunanistan arasında sorun
her uçak Türk kıyılarına 50 mil kala durumunu ve uçuş planını Türk yetkililerine bil- hâline gelen ve “FIR Hattı Sorunu” olarak
da bilinen Ege Hava Sahası Sorunu aşa-
direcekti.
ğıdaki uluslararası teşkilâtlardan hangi-
✎ Yunanistan ise Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra Ege Denizi’nin tümünü “tehlikeli sinin devreye girmesiyle çözülmüştür?
bölge” ilan edip bölgede FIR hizmetlerini durdurarak Ege semalarını uluslararası A) AET
hava trafiğine kapatmıştır. Türkiye’nin Ege’deki haklarını zedeleyen bu durum iki B) Avrupa Birliği
ülke arasında yeni bir sorunun ortaya çıkmasına neden olmuştur. C) Birleşmiş Milletler
D) Avrupa Konseyi
✎ NATO’nun devreye girmesiyle her iki taraf da daha önceden aldığı Ege hava sahası
ile ilgili kararları yürürlükten kaldırmış ve sorun çözülmüştür. E) Kuzey Atlantik Paktı

2) TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI

✎ 1955-1959 arası dönemde Türkiye Orta Doğu devletleriyle siyasî çatışmalardan do-
layı pek sıcak ilişki içinde olmamıştır. Çünkü bu dönemde Batı Bloku’na dâhil olan 2. Türkiye’nin 1960-1980 yılları arasında
Türkiye’nin Orta Doğu’da etkin olmasını istemeyen SSCB, bölgedeki nüfuzunu sür- izlediği Orta Doğu politikasında,
dürmek için Batı’yla çatışma hâlinde olan Arap ülkelerinin Türkiye ile diyalog kur- I. İslâm Zirve Konferansı’na katılma,
masını önlemiştir. II. Arap-İsrail savaşlarında İsrail’e ekono-
mik ambargo uygulama,
✎ Öte yandan Türkiye, 1963’ten 1973 Petrol Krizi’ne kadar olan dönemde Kıbrıs Me-
III. Camp David Antlaşması’nı reddetme
selesi’nden dolayı Orta Doğu’ya açılma politikası izleyerek Arap ülkeleriyle ilişkile-
rin iyi olmasına önem vermiştir. gelişmelerinden hangilerini uyguladığı
savunulamaz?
✎ Bu amaca yönelik olarak Türkiye, 1967 Arap-İsrail Savaşı’nda Arap devletlerini des- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
tekleyerek ABD üslerinin Arap devletleri aleyhine kullanılmasını engellemiş, bu ül-
D) I ve III E) I, II ve III
kelere insanî yardımda bulunmuştur.
✎ 1969’da Mescid-i Aksa’nın kundaklama girişimine büyük tepki gösteren Türkiye bu
gelişme üzerine Rabat’ta toplanan İslâm Zirve Konferansı’na katılarak Arap dünya-
sı ile ilişkilerini geliştirmiştir.

 Türkiye, 1981’deki İslâm Zirvesi’ne ilk defa başbakanlık düzeyinde katılmıştır. 3. Türkiye’nin 1978 yılında Mısır ile Suriye
arasında yapılan Camp David Antlaşma-
sı’nı reddetmesi, aşağıdakilerden hangi-
si ile açıklanabilir?
✎ 1973 Petrol Krizi’nin etkisiyle yükselen petrol fiyatları Türkiye’nin Arap ülkeleriyle A) İsrail’in resmen tanınmasına yol açması
ilişkilerini güçlendirme ihtiyacını artırmış, özellikle bu ülkelerle ihracat yapılması B) Arap-İsrail savaşlarının devam etmesi
için girişimler artmıştır. C) İsrail’in Filistin devletini tanıması
✎ Arap ülkelerinin reddettiği Camp David Antlaşması’nı bu devletlerle olan ilişkiler D) Arap ülkeleriyle ilişkilerini güçlendirmeyi
çerçevesinde reddeden Türkiye, Filistin konusunda da İsrail’in uluslararası hukuka amaçlaması
aykırı eylemlerine tepki göstermiştir. E) Filistin’in kuruluşunu onaylaması

3) ERMENİ TERÖR OLAYLARI VE ASALA (ERMENİ GİZLİ ORDUSU)

✎ Ermeniler, iddialarını dünyaya duyurmak ve Türkiye’ye kabul ettirmek, Türkiye’den
tazminat ve toprak almak ve büyük Ermenistan hayalini gerçekleştirmek amacıyla
4. “Ermenistan Kurtuluşu için Ermeni Gizli Or-
propaganda faaliyetlerine başlamışlardır. dusu” adı ile 1970’li yıllarda Lübnan’da
kurulan, Ermeni Davası’nın ancak silahlı
✎ Ermeni terörünü asıl yönlendiren terör örgütü ise ASALA olmuştur.
mücadeleyle çözümlenebileceği görüşü-
nü savunan ve Türk diplomatların katle-
dilmesinden sorumlu olan terör örgütü
aşağıdakilerden hangisidir?
ASALA (Ermeni Gizli Ordusu)
A) ASALA B) EOKA
1970’li yılların başlarında Lübnan’ın Beyrut şehrinde kurulan ASALA (Armenian Secret C) PEJAK D) Taşnak
Army for the Liberation of Armenia) (Ermenistan Kurtuluşu için Ermeni Gizli Ordusu)
E) Hınçak
kendisini Uluslararası Devrim Hareketi’nin bir parçası olarak görmüş, Türkiye ile müt-
tefiklerini düşman olarak kabul etmiş ve Ermeni Davası’nın ancak silahlı mücadeleyle
çözümlenebileceği görüşünü savunmuştur.
1-E 2-B 3-D 4-A

~ 379 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ ASALA Terör Örgütü’nün başlıca amaçları arasında;

❆ “Sözde Ermeni Soykırımı” iddialarının Türk devletince itirafını sağlamak,
1.
❆ Türkiye’yi bu sözde soykırım nedeni ile tazminat ödemeye zorlamak,
I. “Sözde Ermeni Soykırımı” iddialarının
❆ Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki toprakların Ermenilere iadesini sağlamak, Türk devletince itirafını sağlamak,

❆ Bu topraklar üzerinde bir Ermeni devleti kurmak ve bu toprakları Ermenistan II. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki
toprakların Ermenilere iadesini
Cumhuriyeti’ne bağlı bir cumhuriyet haline getirmek sağlamak,
yer almaktadır. III. Türkiye’yi tazminat ödemeye zorlamak
✎ Örgüt bu amaçlar için ilk eylemini Dünya Kiliseler Birliği’ne yaptığı bir bombalı sal- Yukarıdakilerden hangileri ASALA terör
dırıyla başlatmış, fakat eylemlerini daha çok Avrupa’daki Türk diplomatlarına yöne- örgütünün amaçları arasında yer alır?
lik gerçekleştirmiştir. Nitekim ASALA’nın 1973’ten 1994’e kadar devam eden terör A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
faaliyetlerinde çoğu diplomat olan 35 Türk öldürülmüştür. D) II ve III E) I, II ve III

 1973’te Los Angeles’te Başkonsolos Mehmet Baydar ve yardımcısı Bahadır Demir

ile 1975’te Viyana büyükelçimiz Daniş Tunaligil ve Paris büyükelçimiz İsmail Erez
katledilen diplomatlardandır. 2.
I. Fatin Rüştü Zorlu
✎ ASALA Terör Örgütü, 1983 Paris Orly Havaalanı Saldırısı’ndan sonra birçok ufak II. Adnan Menderes
gruba bölünmüştür. Zamanla örgüt içinde anlaşmazlıklar ortaya çıkmış, kurucula- III. Celâl Bayar
rından Agop Agopyan öldürülmüş, Ermeni halkından da yeterli destek göremeyip IV. Refik Koraltan
tarih sahnesinden çekilmiştir.
V. Hasan Polatkan
Yukarıdakilerden hangileri 27 Mayıs 1960
darbesinden sonra Yassıada’da gerçek-
leştirilen yargılamalar sonucunda idam
G) TÜRKİYE’DE MEYDANA GELEN GELİŞMELER (1960-1983) edilmiştir?
A) I, II ve V
1) SİYASÎ GELİŞMELER B) I, II, III ve IV
a) 27 Mayıs 1960 İhtilâli C) I, III, IV ve V
D) II, IV ve V
✎ İktidar-muhalefet arasında yaşanan çekişme, hükûmetin muhalif düşüncede olan-
E) II, III, IV ve V
ları tutuklamasına kadar geniş yetkilere sahip bir Tahkikat Komisyonu kurmasına
yol açmıştır. Mecliste yaşanan çekişme sokağa da yansımış, İstanbul ve Ankara’da
çıkan olaylar bu şehirlerde sıkıyönetimin ilan edilmesiyle sonuçlanmıştır.
✎ Bütün bu gelişmeler sonucunda Millî Birlik Komitesi, TSK adına ülke yönetimine el
koymuş ve Kara Kuvvetleri Komutanı Org. Cemal Gürsel başkanlığında bir hükûmet 3. Türkiye’de çok partili siyasî hayatı ve de-
mokrasiyi ilk kez kesintiye uğratan geliş-
kurulmuştur. me aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve TBMM Başkanı Refik A) 12 Mart Muhtırası
Koraltan başta olmak üzere Demokrat Partililer tutuklanmış, Demokrat Parti de 29 B) 27 Mayıs İhtilâli
Eylül 1960’ta kapatılmıştır. C) 12 Eylül Müdahalesi
✎ Millî Birlik Komitesi idam cezalarından üçünü onaylamış, tutuklu bulunan Maliye D) Talat Aydemir Olayı
Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu 16 Eylül 1961’de, Baş- E) 12 Temmuz Beyannamesi
bakan Adnan Menderes ise ertesi gün İmralı Adası’nda idam edilmiştir. Celâl Bayar
ve Refik Koraltan ile 11 kişinin idam cezası ise ömür boyu hapse çevrilmiştir.

b) İhtilâl Sonrası Gelişmeler 4. 27 Mayıs İhtilâli sonrasında Millî Birlik

Komitesi’nin izni doğrultusunda,
✎ Kurucu Meclis’in çalışmalara başlamasından sonra 12 Ocak 1961’de Milli Birlik Ko- I. Adalet,
mitesi siyasî partilerin kurulmasına izin vermiş, ancak mahkeme kararıyla kapatılan
II. Demokrat,
Demokrat Parti lehine propaganda yapılması yasaklanmıştır.
III. Yeni Türkiye
partilerinden hangileri kurulmuştur?
❆ Ragıp Gümüşpala başkanlığında Adalet Partisi (AP)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
❆ Ekrem Alican başkanlığında Yeni Türkiye Partisi (YTP) D) I ve III E) I, II ve III
❆ Kemal Türkler ve Rıza Kuas önderliğinde Türkiye İşçi Partisi (TİP)
kurulmuştur.
1-E 2-A 3-B 4-D

~ 380 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

 9 Temmuz 1961’de Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni anayasası (1961 Anayasası), yapı-

lan referandumla % 60,4 oy alarak kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir.
1.
I. Fahri Korutürk
✎ 15 Ekim 1961’de yapılan seçimlere Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, Cumhu- II. Cevdet Sunay
riyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi katılmış, 25 Ekim 1961’de de XII. III. Cemal Gürsel
dönem TBMM toplanmış ve askerî rejim sona ermiştir. IV. Turgut Özal
✎ 26 Ekim 1961’de Meclis tarafından Cemal Gürsel cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. Yukarıdakilerden hangileri cumhurbaş-
kanlığı makamına askerî bir müdahale-
✎ Seçim sonrasında cumhurbaşkanı tarafından görevlendirilen Cumhuriyet Halk Par- nin ardından gelmiştir?
tisi lideri İsmet İnönü, Adalet Partisi ile anlaşarak Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk koa-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IV
lisyon hükûmetini kurmuştur. (CHP-AP Koalisyonu) Ancak 1962’de siyasî çekişme-
D) II ve III E) III ve IV
lerin sonucu olarak CHP-AP koalisyon hükûmeti dağılmıştır.

 Koalisyon Hükûmeti: Birden fazla siyasî parti ya da gruba bağlı üyelerden oluşan
karma hükûmet modelidir.

2. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk koalisyon

✎ 1965 seçimlerine kadar koalisyon hükûmetleriyle yönetilen Türkiye’de, 1965’te ya- hükûmeti hangi partiler arasında ve ki-
pılan genel seçimleri Adalet Partisi kazanmıştır. min başkanlığında kurulmuştur?
A) CHP / CKMP – Süleyman Demirel
✎ 27 Ekim 1965’te Süleyman Demirel’in başbakanlığı ile başlayan Adalet Partisi ikti-
B) AP / YTP – Osman Bölükbaşı
darı, 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’na kadar devam etmiştir.
C) CHP / AP – İsmet İnönü
✎ 12 Mart Muhtırası’ndan sonra Başbakan Süleyman Demirel istifa etmiş, daha son- D) CKMP / AP – Ragıp Gümüşpala
ra ise partisinden istifa ederek bağımsız olan Nihat Erim başbakanlığında, meclis E) AP / CHP – Cemal Gürsel
dışından ve farklı partilerin milletvekillerinden oluşan geniş tabanlı ve hiçbir siyasî
partiyle doğrudan ilişkili olmayan bir hükûmet kurulmuştur.
✎ 1973’te AP ve CHP’nin desteklediği emekli Oramiral Fahri Korutürk cumhurbaşka-
nı seçilmiş, 14 Ekim 1973’te yapılan genel seçimlerde hiçbir parti tek başına iktidar
olacak oyu alamamıştır.
✎ 25 Aralık 1973’te Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü vefat 3. 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’ndan son-
ra başbakanlığa ilk olarak aşağıdakiler-
etmiş, üç gün sonra da devlet töreniyle Anıtkabir’e defnedilmiştir.
den hangisi getirilmiştir?
✎ 1974’ten 1980 yılına kadar Türkiye’de, koalisyon hükûmetleri dönemi yaşanmış, si- A) Naim Talu
yasî istikrarsızlık ekonomik ve toplumsal gelişmeyi olumsuz etkileyerek ülkede iç B) Ferit Melen
huzursuzluk, siyasî anlaşmazlık ve ekonomik sıkıntıların artmasına neden olmuştur. C) Nihat Erim
D) Bülent Ecevit
E) Turhan Feyzioğlu
HÜKÛMETİN

ADI KURULUŞ TARİHİ

I. Nihat Erim Hükûmeti 07.04.1971 4. 12 Mart Askerî Muhtırası’ndan sonra Tür-

kiye’de kurulan,
II. Nihat Erim Hükûmeti 22.12.1971 I. Ferit Melen
II. Naim Talu
Ferit Melen Hükûmeti 22.05.1972
III. Nihat Erim
Naim Talu Hükûmeti 10.04.1972 IV. Sadi Irmak
hükûmetlerinin kronolojik sıralaması
CHP-MSP Koalisyonu 26.01.1974 aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
Sadi Irmak Hükûmeti 29.01.1975 A) I-II-III-IV
B) II-III-IV-I
AP-MSP-CGP-MHP Koalisyonu 12.04.1975
C) II-IV-I-III
AP-MSP-MHP Hükûmeti 01.08.1977 D) III-I-II-IV
E) IV-II-III-I
Bülent Ecevit (Azınlık) Hükûmeti 05.01.1978

Süleyman Demirel (Azınlık) 12.11.1979 1-B 2-C 3-C 4-D

~ 381 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

c) 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi ve Sonrası

❆ Nedenleri 1. 1980’li yılların başlarında yaşanan;
 1979-80 yıllarında çok sayıda siyasî amaçlı faili meçhul cinayetlerin gerçekleşme- I. faili meçhul cinayetlerin artması,
si (Abdi İpekçi, Nihat Erim, Fikret Ünsal, Mürsel Karataş …), II. Konya’da Kudüs Mitingi’nin yapılması,
 TBMM’de birçok turun ardından yeni bir cumhurbaşkanı seçilememesi, III. cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılama-
 Konya’da şeriat içerikli Kudüs Mitingi’nin yapılması, ması
gelişmelerinden hangileri 12 Eylül Askerî
 Dış ticaret açığı, döviz darboğazı, işsizlik ve ekonomik sıkıntıların artması, Müdahalesi’ne ortam hazırlamıştır?
 Sağ-sol gerginliğine dayanan siyasal ve toplumsal şiddet olaylarının yoğunlaşması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Türkiye’de yaşanan bu gelişmeler Genel Kurmay Başkanı Kenan Evren liderliğinde-
ki ordu mensuplarının 12 Eylül 1980 günü devlet yönetimine el koyması sonucunu
doğurmuştur.
✎ Müdahale sonucunda Süleyman Demirel’in başbakanı olduğu hükûmet görevden 2. 7 Kasım 1982’de halkoyuna sunularak
alınmış, Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedilmiş, 1961 Anayasası yürürlükten kal- kabul edilen “1982 Anayasası”nın hazır-
dırılmış ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askerî dönem başlamıştır. lanmasında görev alan komisyonun baş-
kanı aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 24 Kasım 1983’e kadar devam eden bu dönem, Türk siyasî tarihine “12 Eylül Döne-
A) Fahri Korutürk B) Nihat Erim
mi” olarak geçmiştir. Bu dönemde siyasî partiler kapatılmış ve parti liderleri yargı-
C) Orhan Aldıkaçtı D) Kenan Evren
lanmışladır. Böylece demokratikleşme süreci bir kez daha kesintiye uğramıştır.
E) Bülent Ulusu
✎ Askerî müdahalenin ardından Millî Güvenlik Konseyi (MGK) oluşturulmuş, Kenan
Evren de devlet başkanlığı görevini üstlenmiştir. Bülent Ulusu başkanlığında oluş-
turulan Bakanlar Kurulu da çalışmalarına başlamıştır.
✎ Ayrıca bu dönemde Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı başkanlığında kurulan komisyonun 3. Türkiye Cumhuriyeti’nde,
hazırladığı anayasa (1982 Anayasası), 7 Kasım 1982’de halkoyuna sunularak kabul I. 1924
edilmiştir.
II. 1961
III. 1982
anayasalarından hangileri halkoyuna su-
1961 ve 1982 ANAYASALARININ KARŞILAŞTIRILMASI nulmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Benzerlikler Farklılıklar D) II ve III E) I, II ve III

 Her iki anayasa da askerî müdahale  1961 Anayasası’nın aksine 1982 Anaya-
sonucunda kabul edilmiştir. sası’nda anayasanın kabulüyle cumhur-
 Her iki anayasa da bir tarafı asker bir başkanlığının seçilmesi birleştirilmiştir.
4. 1961 ve 1982 Anayasaları;
tarafı sivil kesimce oluşturulmuştur.  1961 Anayasası, 1982 Anayasası’na gö-
re temel hak ve özgürlüklere daha fazla I. halkoyuna sunulmaları,
1961 1982
yer vermiştir. II. askerî müdahale sonucunda yürürlüğe
Milli Birlik Milli Güvenlik
girmeleri,
Komitesi Konseyi  1982 Anayasası, 1961 Anayasası’na gö-
III. iki meclisli yönetimi benimsemeleri
+ + re daha sert bir anayasadır.
Temsilciler Meclisi Danışma Meclisi özelliklerinden hangileri bakımından
 1982 Anayasası’nda özgürlüklere oran- benzerlik gösterir?
 İki anayasa da halkoyuna sunularak la devlet otoritesine daha çok önem
verilmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
kabul edilmiştir.
D) II ve III E) I, II ve III
 Her iki anayasayı hazırlayan sivil ke-
sim; hükûmet kurma ve bakanları
düşürme yetkisine sahip olup, seçim-
le değil atamayla iş başına gelmiştir. 5. 12 Eylül 1980 Askerî Müdahalesi’nden
sonra yapılan ilk genel seçim olan 1983
Seçimleri’nde aşağıdaki partilerden han-
gisi tek başına iktidara gelmiştir?
A) Anavatan Partisi
B) Doğru Yol Partisi
✎ 6 Kasım 1983’te yapılan seçimlere Anavatan Partisi (ANAP), Halkçı Parti (HP) ve
C) Sosyal Demokrat Parti
Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) katılmış, seçimler sonucunda birinci olan ANAP
D) Milliyetçi Hareket Partisi
Turgut Özal başkanlığında tek başına iktidara gelmiştir.
E) Refah Partisi
✎ 1960 ve 70’li yıllarda koalisyon hükûmetleri ile bunalımlar yaşayan Türkiye, Turgut
Özal iktidarı ile ülke yönetiminde siyasî, ekonomik ve toplumsal alanda köklü ka-
rarlar almıştır. 1-E 2-C 3-D 4-C 5-A

~ 382 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) EKONOMİK GELİŞMELER
✎ Ekonomi alanında 1960’lı yılardan itibaren planlı ve hızlı bir ekonomik kalkınma
1. Devlet Planlama Teşkilâtı’nın kurulmasın-
hedeflenmiştir. dan sonra 1963-1967 yılları arasında Birinci
Beş Yıllık Kalkınma Planı ile 1968-1972 yıl-
✎ 1960’ta Devlet Planlama Teşkilâtı kurulmuş, 1962’den itibaren beş yıllık kalkınma
larını kapsayan İkinci Beş Yıllık Kalkınma
planları hazırlanmaya başlamıştır. Planı hazırlanarak uygulanmıştır.
✎ 1963-1967 yıllarını kapsayan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile 1968-1972 yılları- Bu planların;
nı kapsayan İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı istikrarlı bir büyüme hızı ve kalkınma I. ekonomik istikrarı sağlama,
sağlanması amacıyla uygulamaya konmuştur. II. ekonomik kalkınmayı hızlandırma,
✎ Bu gelişmelerle; III. istihdam sorununun çözümlenmesi

 Yılda % 7’lik bir büyüme sağlanması, amaçlarından hangilerine yönelik olduğu

savunulabilir?
 İstihdam sorunun çözümlenmesi,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
 Dış ödemeler dengesinin sağlıklı bir yapıya kavuşturulması, D) II ve III E) I, II ve III
 Yeterli sayıda ve üstün nitelikli bilim adamı ve teknik eleman yetiştirilmesi,
 Bu hedeflerin sosyal adalet ilkesiyle uyumlu bir biçimde sağlanması
hedeflenmiştir.
✎ 1970’li yıllarda uygulanan “İleri İthal İkameci Ekonomi Modeli” ile dayanıklı tüke-
tim malları ve otomobil üretilmiştir. 2. Türkiye’de 1970’li yıllarda uygulanan
ekonomi modeli aşağıdakilerden han-
gisidir?
 Türk Otomobil Fabrikası Anonim Şirketi’nin (TOFAŞ) Bursa’daki otomobil fabrikası
12 Şubat 1971’de açılmış ve “Fiat” lisansıyla “Murat 124” tipi otomobillerin üreti- A) Devletçi Ekonomi
mine başlanmıştır. B) Liberal Ekonomi
C) Serbest Piyasa Ekonomisi
✎ 1970’lerin sonuna doğru ulusal tasarruflar ve yatırımlar arasındaki uçurum genişle- D) İthal İkameci Ekonomi
miştir. İthalat, ihracat karsısında hızla büyümüştür. Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nin E) Karma Ekonomi
dengesi çarpıcı bir şekilde bozulmuştur. Bunun sonucunda bütçe açığı büyümüş ve
enflasyonda hızlı bir artış olmuştur.
✎ Bu ekonomik dengesizlikler sonucunda karma ekonomi modelinden serbest piyasa
ekonomisine geçişi sağlayan 24 Ocak Ekonomik İstikrar Kararları alınmıştır.
✎ 24 Ocak Kararları ile;
3. 24 Ocak 1980 Ekonomik İstikrar Kararları
❆ % 32,7 oranında devalüasyon (kur ayarlaması) yapılarak günlük kur ilanı uygu- ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
doğru değildir?
lamasına gidilmiştir.
A) Devletin ekonomideki payını büyülten
❆ Devletin ekonomideki payını küçülten önlemler alınmıştır. önlemler alınmıştır.
❆ Tarım ürünleri destekleme alımları sınırlandırılmıştır. B) Tarım ürünleri destekleme alımları
sınırlandırılmıştır.
❆ Gübre, enerji ve ulaştırma dışında sübvansiyonlar kaldırılmıştır.
C) İhracat, vergi iadesi ve düşük faizli kredi
❆ Dış ticaret serbestleştirilmiş, yabancı sermaye yatırımları teşvik edilmiş, kâr gibi uygulamalarla teşvik edilmiştir.
transferlerine kolaylık sağlanmıştır. D) Liberal ekonomiye ağırlık verilip yaban-
cı sermaye yatırımları desteklenmiştir.
❆ Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri desteklenmiştir.
E) Dış ticaret serbest hale getirilmiştir.
❆ İthalat kademeli olarak libere edilmiş, ihracat da vergi iadesi, düşük faizli kredi,
gümrük muafiyeti gibi uygulamalarla teşvik edilmiştir.

3) SOSYAL VE KÜLTÜREL GELİŞMELER

4. Kalkınma planları doğrultusunda bilim-
✎ 1960-1980 yılları arasında Türkiye’de sanayileşmeyle artan köyden kente göç çar- sel araştırmalar yapmak ve bu araştırma-
pık kentleşmenin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. lar arasında eşgüdüm sağlamak amacıy-
la 17 Temmuz 1962’de kurulan kurum
✎ Kalkınma planları doğrultusunda bilimsel araştırmalar yapmak ve bu araştırmalar aşağıdakilerden hangisidir?
arasında eş güdüm sağlamak amacıyla, 17 Temmuz 1962’de Türkiye Bilimsel ve
A) TİKA B) TÜİK C) TÜBİTAK
Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) kurulmuştur.
D) TÜBA E) TTK
✎ 31 Ocak 1968’de TRT ilk televizyon yayınına başlamış, zamanla renkli televizyon
yayınlarının başlaması her eve bir televizyonun girmesi sosyal ve kültürel değişim-
lere yol açmıştır. 1-E 2-D 3-A 4-C

~ 383 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Edebiyatta “İkinci Yeni Akımı” 1960’ların ortalarına kadar etkisini devam ettirmiş-
tir. Edip Cansever, İlhan Berk, Cemal Süreya, Turgut Uyar ve Sazai Karakoç bu akı-
mın önemli temsilcileri arasındadır. Öte yandan daha önceki dönemlerde başlayan 1. 1960-1980 yılları arasında Türkiye’de,
“köy romancılığı”, Fakir Baykurt’un “Yılanların Öcü”, Şevket Süreyya Aydemir’in I. Ahmet Arif,
“Toprak Uyanınca” eserleriyle ön plana çıkmıştır. II. Kartal Tibet,
✎ 1960’lı yılların ortalarından itibaren edebiyatta “Toplumculuk Akımı” ortaya çık- III. Zeki Alasya
mıştır. Nazım Hikmet ve Ahmet Arif bu akımın önemli temsilcileri arasındadır. gibi sanatçıların faaliyet gösterdikleri
alanlar aşağıdakilerden hangisinde
✎ 1970’lerden itibaren toplumdaki politikleşmenin hızlanması, çarpık kentleşmenin doğru olarak verilmiştir?
meydana çıkardığı sorunlar ve işsizliğe bağlı dış göç, edebiyatın başlıca konuları ol- I II III
muştur. Attila İlhan, Adalet Ağaoğlu ve Vedat Türkali bu dönem romancıları içeri-
A) Müzik Edebiyat Sinema
sinde önemli bir yer tutmaktadır.
B) Tiyatro Sinema Edebiyat
✎ Ayrıca konularını genellikle halk hayatından ve Kurtuluş Savaşı’ndan alan Kemal C) Edebiyat Sinema Tiyatro
Tahir bu döneme damgasını vuran yazarlarımızdandır. Tarık Buğra ise kişisel yaşan- D) Edebiyat Müzik Sinema
tıların yanı sıra toplumsal ve tarihî meseleleri konu olarak seçmiştir. E) Sinema Edebiyat Tiyatro
✎ Dormen Tiyatrosu ve Kent Oyuncularının oluşturduğu Birleşik Sanatçılar Toplulu-
ğu 60’lı yıllarda Batı modelindeki özel topluluklara öncülük etmiştir. Gülriz Sururi-
Engin Cezzar, Nisa Serezli-Tolga Aşkıner toplulukları ön plana çıkmıştır. Zeki Alaysa
ve Metin Akpınar tarafından kurulan Devekuşu Kabare Tiyatrosu ise günlük konu-
ların eleştirel bir biçimde ele alındığı müzikli güldürülerle tanınmıştır.

2. 1963 yılında gerçekleştirilen Berlin Film

Festivali’nde birinci olarak “Altın Ayı”
ödülünü alan Türk filmi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Toprak Uyanınca B) Kanlı Nigâr
C) Yedi Kocalı Hürmüz D) Susuz Yaz
E) Yılanların Öcü

✎ Politik hayattaki canlılık tiyatroya yansımış; Keşanlı Ali Destanı, Yedi Kocalı Hür-
müz, Kanlı Nigâr, Sersem Kocanın Kurnaz Karısı, Üç Karagöz, Kurban, Sultan Gelin,
3. 1965 yılında Türk müziğine yeni sesler
dönemin farklı özelliklerini yansıtan önemli eserler arasındadır. Haldun Taner, Tur- kazandırmak amacıyla aşağıdakilerden
gut Özakman, Orhan Asena, Cahit Atay, Turan Oflazoğlu, Necati Cumalı, Recep Bil- hangisi düzenlenmiştir?
giner dönemin önemli tiyatro yazarlarıdır. A) Altın Mikrofon B) Altın Ayı
✎ Türk sinemasında genellikle toplumsal sorunlar ele alınmıştır. Metin Akpınar, Zeki C) Devekuşu Kabare D) Altın Portakal
Alaysa, Münir Özkul, Adile Naşit, Şener Şen ve Kemal Sunal toplumsal sorunları E) 7’den 77’ye
güldürü yoluyla sergilemişlerdir. Cüneyt Arkın, Kartal Tibet, Ediz Hun, Tarık Akan,
Tanju Gürsu, Tanju Korel, Filiz Akın, Türkân Şoray, Fatma Girik ve Hülya Koçyiğit
dönemin önemli sinema sanatçıları arasındadır.
✎ 1963’te Metin Erksan’ın “Susuz Yaz” filmi Berlin Film Festivali’nde “Altın Ayı” ödü-
lünü kazanmış, Türk sinemasının gelişmesiyle ilk kez 1964’te Antalya Film Festivali
düzenlenmeye başlanmıştır. Ömer Lütfi Akad, Metin Erksan ve Halit Refiğ dönemin
önemli yönetmenlerindendir.
4. Türkiye’de 1965’te düzenlenmeye başla-
✎ 1970’lerden itibaren kır-şehir kültürünün kaynaşması “arabesk” adı verilen yeni bir nan Altın Mikrofon Yarışması’nda ilk kez
anlayışı ortaya çıkarmıştır. Özellikle Orhan Gencebay ile tanınan arabesk müzik kendi bestesi olan “Gençliğe Veda” ile bi-
rinciliği kazanan ses sanatçısı aşağıdaki-
Ferdi Tayfur, Müslüm Gürses, Hakkı Bulut ve İbrahim Tatlıses ile yaygınlaşmıştır. lerden hangisidir?
✎ 1965’te Türk müziğine yeni sesler kazandıran Altın Mikrofon Yarışması düzenlen- A) Hakkı Bulut
meye başlanmıştır. B) Yıldırım Gürses
C) Ferdi Tayfur
 1965’te düzenlenmeye başlanan Altın Mikrofon Yarışması’nda birinciliği ilk kez ken- D) İbrahim Tatlıses
di bestesi olan “Gençliğe Veda” ile Yıldırım Gürses almıştır. E) Müzeyyen Senar

✎ Ayrıca bu dönemde Cem Karaca, Erkin Koray, Moğollar ve Barış Manço öncülü-
ğünde Anadolu-Rock adı altında yeni bir müzik tarzı oluşturulmuştur. 1-C 2-D 3-A 4-B

~ 384 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

V. ÜNİTE
KÜRESELLEŞEN DÜNYA 1. 1985’te iktidara gelerek, yeniden yapılan-
ma demek olan “perestroyka” ve yönetim-
de saydamlık anlamına gelen “glastnost”
A) SSCB’DE YAŞANAN DEĞİŞİM VE SONUÇLARI kavramlarını ortaya atıp yenileşme süre-
cini başlatan SSCB lideri aşağıdakiler-
den hangisidir?
✎ 1980’li yıllardan itibaren SSCB’de yönetim tarafından bazı değişiklikler yapılmaya
başlanması uluslararası dengelerde Sovyetler Birliği’nin durumunun sarsılmasına A) Boris Yeltsin
yol açmıştır. B) Joseph Stalin
C) Nikita Kruşçev
✎ Sovyetler Birliği’nde 1985’te iktidara gelen Mihail Gorbaçov Sovyet komünizminin
D) Mihail Gorbaçov
yapısını değiştirmeye karar vermiştir. Bu değişim hem siyasal iktidar ve devlet ya-
E) Vladimir İlyiç Lenin
pısında hem de ekonomik yapıda önemli ve köklü değişiklikleri içermekteydi. Gor-
baçov’un temel amacı, komünist iktidarın tepki çeken baskıcılığını demokratik bazı
uygulamalarla halk egemenliğine yaklaştırmaktı.

Mihail GORBAÇOV (1931-...)

2. 1980’li yıllardan itibaren SSCB’nin yeni-
2 Mart 1931’de, Kuzey Kafkasya’nın Stavropol bölgesinde den yapılanma politikası olarak da nite-
Privolye köyünde doğan Mihail Gorbaçov, 1985’ten 1991’e lendirilen, gerek ekonomik gerekse siya-
kadar SSCB’yi yöneten liderdir. 25 Aralık 1991'de “Görevimi sî alanda devleti hantallıktan kurtarmaya
kaygı içinde ama umutla bırakıyorum. Herkese iyi şanslar di- ve merkeziyetçililiği ortadan kaldırmaya
yönelik faaliyetlerine verilen ad aşağıda-
liyorum.” diyerek görevinden istifa etmiştir.
kilerden hangisidir?
Gorbaçov'un Perestroyka (yeniden yapılanma) ve Glastnost A) Perestroika B) Detant
(açıklık) adını verdiği reform çalışmaları Sovyetler Birliği'nin C) Yatıştırma D) Kadife Devrimi
dağılmasında etkili olmuştur. 1990’da Nobel Barış Ödülü’nü
E) Ekim Devrimi
kazanan Gorbaçov 2005’te “Point Alpha” Ödülü'ne layık gö-
rülmüştür. Münster Üniversitesi tarafından “fahri doktor”
unvanı verilen Gorbaçov, günümüzde çeşitli basın yayın or-
ganlarında yorumculuk yapmaktadır.

3. SSCB’de komünizmin yapısını değiştir-

✎ Gorbaçov, bu amaç doğrultusunda Perestroika (Yeniden Yapılanma) ve Glastnost mek ve siyasî merkeziyetçiliğe son ver-
(Açıklık) adını verdiği politikaları uygulamaya koymuştur. mek amacıyla,
I. Detant,
II. Glastnost,
❆ Perestroika (Yeniden Yapılanma) III. Perestroika
✎ 1980’li yıllardan itibaren Sosyalizmin artık işleyemez hale gelmesi üzerine, ekono- politikalarından hangilerinin uygulandı-
miyi biraz serbestleştirerek devletin bütünlüğünü korumaya çalışan Mihail Gorba- ğı savunulabilir?
çov tarafından uygulanmış bir politikadır. Gorbaçov’un temel amacı; devleti han- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
tallıktan kurtarmak, kaynakları ekonomik refah için kullanmak ve ABD ile silah- D) I ve III E) II ve III
sızlanma anlaşmaları yapmaktı. Bu amaçla, devlet kurumları ve işletmelere özerk-
lik vermek, kâr amaçlı üretime odaklanmak gibi çeşitli faaliyetlere yönelinmiştir.

❆ Glastnost (Açıklık/Saydamlık)
✎ 1980’li yıllardan itibaren SSCB’nin demokratikleşmesine doğru değişim amacıyla 4. Mihail Gorbaçov tarafından hayata geçi-
Gorbaçov tarafından uygulanmış politikaların tümüne verilen isimdir. Gorbaçov’un rilen Glastnost ve Perestroika politikaları
SSCB’de,
bu politikadaki amacı; toplumun her düzeyinin katılabileceği, herkese söz hakkı
tanınacak olan bir tartışma ortamını sağlamaktı. I. demokratikleşme,
II. ekonomik refahı artırma,
✎ Gorbaçov bu politikaları gerçekleştirmek için halkın desteğini istemiş ve bu amaçla
III. siyasal ve kültürel birliği sağlama
halkın seçtiği üyelerden oluşan “Halk Temsilcileri Kongresi” kurulmuştur. Böylece
halk ilk kez devlet yönetimine doğrudan katılma imkânı bulmuştur. durumlarından hangilerini sağlamaya
yönelik uygulanmaya çalışılmıştır?
✎ Siyasî otoritesini güçlendiren Gorbaçov, sanayi işletmelerine de üretim hedeflerini
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
ve ürün fiyatlarını belirlemede özgürlük tanımış, ayrıca 1988’de çıkarılan “Sosyalist
D) II ve III E) I, II ve III
Teşebbüs Kanunu” ile işletmelerin yöneticilerine geniş yetkiler vermiştir.
✎ Perestroika ve Glastnost politikaları başarıya ulaşamamış, buna bir de 1989’da Af-
ganistan’dan çekilme eklenince SSCB’nin “süper güç” imajı zedelenmiştir. 1-D 2-A 3-E 4-C

~ 385 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

1) SSCB’NİN DAĞILMASI
✎ Mihail Gorbaçov’un uygulamaya koyduğu politikalar nedeniyle başta Baltık ülkeleri 1. SSCB’nin 1990 yılında geliştirdiği “Ege-
olmak üzere SSCB’ye bağlı ülkeler bağımsızlıklarını ilân etmeye başlamıştır. men Devletler Birliği Antlaşması” fikri,
I. SSCB içindeki cumhuriyetler arasında
✎ Gorbaçov, ülkede başlayan bağımsızlık hareketlerine çözüm bulmak ve SSCB için- iş birliğini geliştirme,
deki cumhuriyetler arasında iş birliğini geliştirmek amacıyla 1990’da “Egemen Dev-
II. ülkede başlayan bağımsızlık hareketle-
letler Birliği Antlaşması” fikrini ortaya atmıştır. rine çözüm bulma
✎ Bu süreçte birlik içindeki en büyük cumhuriyet olan Rusya Federasyonu’nun lideri III. milliyetçilik düşüncesini yaygınlaştırma
Boris Yeltsin, Haziran 1990’da bağımsızlığını ilan etmiş, aynı zamanda SSCB içinde- amaçlarından hangilerine yöneliktir?
ki birçok cumhuriyet de bu fırsattan yararlanmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Bu gelişmeler karşısında Gorbaçov’un gerekli önlemleri almadığını düşünen ve aynı D) II ve III E) I, II ve III
zamanda politikalarına da karşı çıkan komutan, bakan ve KGB liderinin aralarında
bulunduğu bir grup, 18 Ağustos 1991’de Gorbaçov’a karşı bir darbe yapmıştır.
✎ Boris Yeltsin darbeye karşı halkı gösteri ve grev yapmaya çağırmış, bu çağrı hem
halktan hem de Batılı devletlerden büyük destek görmüştür.
✎ Gorbaçov, 24 Ağustosta Sovyetler Birliği Komünist Partisi liderliğinden, 25 Aralık
1991’de de devlet başkanlığından istifa etmiş ve yerine Boris Yeltsin geçmiştir.
2. Aşağıdakilerden hangisi, Soğuk Savaş’ın
sona erdiği dönemde SSCB’den koparak
bağımsızlığını ilan eden ülkelerden biri
SSCB’NİN DAĞILMA SÜRECİ değildir?
A) Slovakya B) Litvanya C) Letonya
DEVLETİN ADI BAĞIMSIZLIK TARİHİ
D) Estonya E) Moldova
Gürcistan 28.04.1991
Estonya 20.08.1991
Letonya 21.08.1991
Ukrayna 24.08.1991
Beyaz Rusya 25.08.1991
3.
Moldova 27.08.1991
I. Ukrayna,
Azerbaycan 30.08.1991 II. Estonya,
Kırgızistan 31.08.1991 III. Romanya
Yukarıdakilerden hangileri 1991 yılında
Özbekistan 31.08.1991
bağımsızlığını kazanarak SSCB’den ko-
Litvanya 06.09.1991 pan ülkeler arasında yer alır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Tacikistan 09.09.1991
D) I ve III E) II ve III
Ermenistan 21.09.1991
Türkmenistan 27.10.1991
Kazakistan 16.12.1991
Rusya Federasyonu 26.12.1991
4.
I. Gürcistan
II. Tacikistan
2) SSCB’NİN DAĞILMASININ DOĞU AVRUPA’YA ETKİLERİ III. Kazakistan

✎ Gorbaçov’un “Her ulus istediği kalkınma yolunu seçme, kendi kaderini tayin etme, IV. Türkmenistan
topraklarını ve insan kaynaklarını istediği gibi kullanma hakkına sahiptir.” açıkla- V. Özbekistan
ması Doğu Avrupa’da da etkisini göstermiştir. Yukarıdakilerden hangisi 1991 yılında
bağımsızlığını kazanan Türk cumhuriyet-
✎ Çekoslovakya, Macaristan ve Polonya başta olmak üzere Doğu Avrupa’daki tüm leri arasında değildir?
Sovyet uydusu ülkelerindeki aydın ve milliyetçi kesimler harekete geçmiştir.
A) V B) IV C) III D) II E) I
✎ Bu devletler öncelikle kendi ülkelerindeki sosyalist yönetimleri tasfiye etmiş, daha
sonra da SSCB’ye karşı bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bu devletlerden Çekoslo-
vakya hiçbir çatışma olmadan Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye ayrılmıştır. 1-C 2-A 3-C 4-E

~ 386 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

 1989 KADİFE DEVRİMİ (Çekoslovakya)

1. 1989’da “Kadife Devrimi” adı verilen kan-
17 Kasım-29 Aralık 1989 tarihleri arasında meydana gelen ve “Kadife Devrimi”
sız bir devrimle demokrasiye adım atan
olarak nitelendirilen olay Çekoslovakya’da yaşanmıştır. Yapılan bu kansız devri- Doğu Bloku ülkesi aşağıdakilerden han-
min ardından Çekoslovakya demokrasiye geçmiş ve devrimin öncülerinden Vác- gisidir?
lav Havel, Çek Cumhuriyeti’nde 1990 yılında yapılan ilk serbest seçimler sonucun- A) Macaristan B) Ukrayna
da cumhurbaşkanı olmuştur. 1993 yılında ise Çekoslovakya, Çek Cumhuriyeti ve C) Yugoslavya D) Polonya
Slovakya olmak üzere ikiye ayrılmıştır. E) Çekoslovakya

 ŞANGHAY BEŞLİSİ (1996) 2. Aşağıdakilerden hangisi 1996’da kurulan

1996’da Çin, Rusya, Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan tarafından kurulan iş “Şanghay Beşlisi” adlı iş birliği örgütlen-
mesi içerisinde yer almamıştır?
birliği yapılanmasıdır. Bu oluşumun adı, 2001 yılında Özbekistan’ın da katılımıyla
“Şanghay İş Birliği Örgütü” olarak değişmiştir. A) Rusya B) Çin
C) Türkmenistan D) Kırgızistan
Bu örgütlenmeye Hindistan, Pakistan, İran ve Moğolistan gözlemci devlet olarak
E) Tacikistan
destek vermektedir.

3. Çin, Rusya, Kırgızistan, Kazakistan ve

B) TÜRK CUMHURİYETLERİNİN BAĞIMSIZ OLMALARI Tacikistan tarafından 1996’da kurulan
Şanghay Beşlisi, aşağıdaki devletlerden
hangisinin 2001’de katılımıyla “Şanghay
1) AZERBAYCAN (Ebulfeyz Elçibey) İş Birliği Örgütü” adını almıştır?
✎ Azerbaycan, 1918’de Mehmet Emin Resulzâde önderliğinde bağımsızlığını ilan et- A) Türkmenistan B) Litvanya
miş, fakat bir süre sonra SSCB Azerbaycan’ı tekrar yönetime bağlamıştır. C) Gürcistan D) Özbekistan
✎ Gorbaçov dönemindeki politikalar bağımsızlık hareketlerine zemin hazırlamıştır. E) Estonya
Nitekim Ebulfeyz Elçibey önderliğinde kurulan Halk Cephesi, 30 Ağustos 1991’de
Azerbaycan’ın bağımsızlığını ilan etmiştir.

 1991’de bağımsız olan Azerbaycan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir. 4.

I. Karabağ,
II. Keşmir,
✎ Atatürk’ün, “Azerbaycan’ın sevinci bizim sevincimiz, kederi bizim kederimizdir.”
III. Kosova
sözü ile Ebulfez Elçibey’in, “İki kardeşin yan yana ayrı devletler kurduğu nerede
Yukarıdakilerden hangileri Ermenistan
görülmüştür. Azerbaycan ve Türkiye olarak en kısa zamanda birleşmeliyiz.” ve “Biz ile Azerbaycan arasında günümüze ka-
bir millet, iki devletiz.” sözleri ülkeler arasındaki bağı güçlendirmiştir. dar süregelen sorunlar arasındadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

☸ Dağlık Karabağ Sorunu (Azerbaycan & Ermenistan) D) I ve III E) II ve III

✎ Çarlık Rusya, XIX. yüzyıldan itibaren nüfus bakımından Türklerin çoğunlukta olduğu
Karabağ’a Ermenileri yerleştirmeye başlamış, bu politikanın SSCB döneminde de
devam etmesiyle Ermeniler bölgede çoğunluk haline gelmiştir.
5. Ermeni kuvvetlerinin 1992’de Azerbay-
✎ Ermenistan, bölgedeki nüfus çoğunluğundan faydalanarak bu bölgenin kendisine can’ın Karabağ bölgesinde sivillere yö-
bağlanmasını istemiş, 1988’de çoğunluğu Ermenilerden oluşan Karabağ parlamen- nelik gerçekleştirdikleri ve pek çok ülke
tosunun Ermenistan’a katılma kararı ile Ermenilerle Azeriler arasında çatışmalar tarafından “soykırım” olarak kabul edilen
katliam aşağıdakilerden hangisidir?
başlamıştır.
A) Gorajde Katliamı
✎ Azerilerin tamamen silahsız kalması üzerine Karabağ, Ermenistan tarafından işgal B) Hocalı Katliamı
edilmiş, Hocalı başta olmak üzere birçok kentte çok sayıda sivil öldürülmüş veya
C) Riga Katliamı
göçe zorlanmıştır. Dağlık Karabağ Sorunu günümüzde de devam etmektedir.
D) Taşkent Katliamı
E) Serebrenika Katliamı
 Hocalı Katliamı: 1992’de Karabağ’daki Azeri sivillerin Ermeni kuvvetleri tarafın-
dan katledilmesi olayıdır. Kimi ülkeler bu olayı katliam olarak değerlendirirken ki-
mileri (başta Azerbaycan olmak üzere) soykırım olarak kabul etmektedir.
1-E 2-C 3-D 4-A 5-B

~ 387 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Zengin petrol ve doğal gaz yataklarına sahip olan Azerbaycan’ı Rusya, ABD ve Batılı
devletler bir nüfuz mücadele alanı olarak görmüştür. Azerbaycan da Türkiye’nin
aracılığıyla ABD ve Batı ülkeleri ile ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır. 1. Azerbaycan petrolünün Avrupa ülkeleri-
ne aktarılması amacıyla hayata geçirilen
✎ Bu çabaların bir sonucu olarak ABD, Türkiye ve Batılı devletlerin desteği ile Bakü- “Bakü-Tiflis-Ceyhan” petrol boru hattı pro-
Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı hayata geçirilmiştir. Bu boru hattı ile Azer- jesine,
baycan petrolü Batı ülkelerine aktarılmaktadır. I. Irak,
II. Rusya,
 Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı projesine İran, Rusya ve Ermenistan karşı çıkmıştır. III. Ermenistan
devletlerinden hangileri karşı çıkmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

2) KAZAKİSTAN (Nursultan Nazarbayev)

✎ 22 Haziran 1989’da Kazakistan Komünist Partisi başkanlığına getirilen Nursultan
Nazarbayev, parlamento tarafından 24 Nisan 1990’da Cumhurbaşkanı seçilmiş, 16
Aralık 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını ilan etmesiyle Kazakistan Cumhuriyet
Partisi kurulmuştur. 2.
✎ Bu gelişmeyle birlikte Kazakistan’da yeni bir dönem başlamıştır. Nazarbayev’in ön- I. Kırgızistan ⇒ Ebulfeyz Elçibey
cülüğünde devlet bürokrasisi dışında dil, edebiyat, sanat, kültür alanlarında ulusal- II. Özbekistan ⇒ İslam Kerimov
cılık hız kazanmıştır. Kruşçev zamanında kapatılan Kazak okulları yeniden açılıp, Ka-
III. Kazakistan ⇒ Nursultan Nazarbayev
zakistan tarihi, sosyalist ideolojiden arındırılarak incelenmeye ve öğrenilmeye baş-
Yukarıda verilen devlet-kurucu eşleştir-
lanmıştır. melerinden hangileri yanlıştır?
✎ 1993 yılında Türkiye ve Kazakistan’ın ortak katkılarıyla Türkistan’da Ahmet Yesevî A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi kurulmuştur. D) I ve II E) II ve III

 1991’de bağımsız olan Kazakistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

3.
3) KIRGIZİSTAN (Asker Akayev)
 Asker Akayev liderliğinde 31 Ağustos
✎ Kırgızistan Demokrasi Hareketi lideri Asker Akayev, Komünist Kırgız Partisi’nin mu- 1991’de bağımsızlığını kazanmıştır.
halefetine rağmen 31 Ağustos 1991’de Kırgızistan’ın bağımsızlığını ilan etmiştir.  Cengiz Aytmatov dünyaca ünlü edebiyat-
çılarından biridir.
✎ Asker Akayev, liberal ekonomiye geçişi sağlayacak yasal düzenlemeler yapmış, eği-
Yukarıda birtakım özellikleri verilen Türk
tim dilini Kırgızcaya çevirerek Kırgızların ulusal dillerini kullanmalarına, ulusal kül- cumhuriyeti aşağıdakilerden hangisidir?
türlerini geliştirmelerine ve ulusal kimliklerini tanımalarına yardımcı olmuştur.
A) Türkmenistan B) Özbekistan
✎ Dünyaca ünlü yazar Cengiz Aytmatov ünlü Kırgız edebiyatçılardan birisidir. C) Kırgızistan D) Azerbaycan
E) Kazakistan
 1991’de bağımsız olan Kırgızistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

4) ÖZBEKİSTAN (İslam Kerimov)

4. 31 Ağustos 1991’de bağımsızlığını kaza-
✎ 1989’da Özbekistan Komünist Partisi I. Sekreterliğine İslam Kerimov’un getirilmesi nan Özbekistan’ın ilk cumhurbaşkanı
ile bağımsızlığa doğru giden yol açılmıştır. aşağıdakilerden hangisidir?
A) Haydar Aliyev
✎ Sovyetlere karşı bir politika izleyen İslam Kerimov, Özbekçeyi resmî dil ilan etmiş
ve Özbek ulusçuluğunun geliştirilmesine önem vermiştir. B) Nursultan Nazarbayev
C) Asker Akayev
✎ Halkından güç alan Kerimov, 31 Ağustos 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını ilân
D) Mehmet Emin Resulzâde
etmiş, 29 Aralık 1991’de de cumhurbaşkanı seçilmiştir. Halen devlet başkanlığını
İslam Kerimov yürütmektedir. E) İslam Kerimov

 1991’de bağımsız olan Özbekistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir. 1-D 2-A 3-C 4-E

~ 388 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

5) TÜRKMENİSTAN (Saparmurad Niyazov)

✎ SSCB açısından ham madde kaynağı olarak görülen Türkmenistan, Saparmurad Ni- 1.
yazov önderliğinde 27 Ekim 1991’de bağımsızlığını ilan etmiştir.
 Saparmurad Niyazov liderliğinde 27 Ekim
✎ Niyazov (Tükmenbaşı), ulusal kimliğin simgesi olan Türkmen diline sahip çıkmış ve 1991’de bağımsızlığını kazanmıştır.
Türkmenistan'da 12 Nisan 1993’ten itibaren Kiril harflerinin bırakılıp Latin harfleri-  Orta Asya Cumhuriyetleri arasında en bü-
ne (alfabesine) geçilmesi kararlaştırılmıştır. yük doğalgaz rezervine sahip ülkedir.
Yukarıda birtakım özellikleri verilen Türk
✎ Türkmenistan, kısa sürede BM, İKÖ ve IMF gibi kuruluşlara üye olmuştur. cumhuriyeti aşağıdakilerden hangisidir?
✎ Orta Asya Cumhuriyetleri arasında en büyük doğalgaz rezervine ve yıllık üretim A) Kazakistan B) Kırgızistan
kapasitesine sahip olan ülke Türkmenistan’dır. Öyle ki, 1999 yılında 22,9 milyar m³ C) Özbekistan D) Azerbaycan
gaz üretmeyi başarmıştır. Üretilen doğalgazın % 84’ü ihraç edilmektedir. E) Türkmenistan

 1991’de bağımsız olan Türkmenistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye’dir.

C) BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU (ALMA ATA ZİRVESİ) 2. Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)’nun
kuruluş aşamasında,
✎ Bağımsız Devletler Topluluğu adı ile de bilinen bu zirve, 21 Aralık 1991’de Kazakis-
tan’ın o zamanki başkenti Alma Ata’da; Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Kazakistan, I. Gürcistan
Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan, Tacikistan, Ermenistan ve Mol- II. Ermenistan
dova’nın katılımıyla toplanmıştır. III. Kırgızistan
✎ Alma Ata Zirvesi ile 21 Aralık 1991’de SSCB fiilen sona vermiş; topluluktaki 11 cum- devletlerinden hangileri yer almamıştır?
huriyet, her cumhuriyetin bağımsızlığı ve eşitliği ilkesi saklı kalmak şartıyla, arala- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
rında yeni bir yapılanma yoluna gitmişlerdir. D) I ve II E) II ve III

 Alma Ata Zirvesi’ne 1993’te gözlemci olarak katılan Gürcistan, Güney Osetya Sa-
vaşı’ndan sonra 15 Ağustos 2008’de topluluktan ayrılmıştır. 2005’te üyelikten ayrı-
lan Türkmenistan da topluluğa gözlemci olarak destek vermektedir.

3. Bağımsız Devletler Topluluğu’na 1993’te

“gözlemci” olarak katılan, ancak Güney
Osetya Savaşı’ndan sonra 15 Ağustos
D) TİKA (TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA AJANSI) (24 OCAK 1992) 2008’de topluluktan ayrılan devlet aşağı-
dakilerden hangisidir?
✎ Başta Türk dilinin konuşulduğu ülkeler ve Türkiye’ye komşu ülkeler olmak üzere,
gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarına yardımcı olmak; bu ülkelerle ekonomik, A) Azerbaycan B) Tacikistan
ticarî, teknik, sosyal, kültürel ve eğitim alanlarında iş birliği sağlamak amacıyla 24 C) Gürcistan D) Kırgızistan
Ocak 1992’de kurulmuştur. E) Ermenistan

✎ Başbakanlığa bağlı olarak faaliyet gösteren TİKA’nın görev ve sorumlulukları arasında;

❆ Gelişmekte olan ülkelerle iş birliği sağlamak,

❆ Gelişmekte olan ülkeler için gerekli proje ve programları hazırlamak,
❆ Gelişmekte olan ülkelerin bağımsız devlet yapılarının geliştirilmesi, bankacılık,
sigorta, vergi sistemi gibi alanlarda ihtiyaç duyacakları yardımları sağlamak,
4. 24 Ocak 1992’de başta Türk dilinin konu-
❆ Eğitim ve kültür alanlarındaki programlar için gerekli düzenlemeleri yapmak, şulduğu ülkeler ve Türkiye’ye komşu ül-
keler olmak üzere, gelişmekte olan ülke-
❆ Ana hizmet ve görevleriyle ilgili konularda diğer kamu kurum ve kuruluşları ile lerin kalkınmalarına yardımcı olmak; bu
gerekli iş birliği ve koordinasyonu sağlamak ülkelerle ekonomik, teknik, sosyal, kültü-
rel ve eğitim alanlarında iş birliği sağla-
gösterilebilir. mak amacıyla kurulan teşkilât aşağıdaki-
lerden hangisidir?
✎ TİKA’nın proje ve programlarının koordinasyonunu sağlamak üzere 20 ülkede top-
A) TÜİK B) TİKA C) TÜBA
lam 22 Program Koordinasyon Ofisi bulunmaktadır. Afganistan, Arnavutluk, Azer-
baycan, Bosna-Hersek, Etiyopya, Filistin Ulusal Yönetimi, Gürcistan, Karadağ, Kaza- D) KEİ E) TÜBİTAK
kistan, Kırgızistan, Kosova, Makedonya, Moğolistan, Moldova, Özbekistan, Sene-
gal, Sudan, Tacikistan, Türkmenistan ve Ukrayna (Kırım)’da Program Koordinatör-
leri görev yapmaktadır. 1-E 2-A 3-C 4-B

~ 389 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

E) DOĞU BLOKU’NDAN SONRA AVRUPA

✎ Mihail Gorbaçov’un 1985’te iktidara gelmesiyle başlayan değişim ve gelişmeler Or- 1. 1980’lerde Romanya’da demokratikleş-
ta ve Doğu Avrupa’daki SSCB’ye bağlı devletleri de etkilemiştir. meye karşı direnişin liderliğini yapan,
ancak halkın ayaklanması sonucu göre-
✎ Doğu Avrupa’daki devletler önce kendi ülkelerindeki komünist partilerin idaresin- vinden uzaklaştırılarak 1989’da infaz edi-
len Romanya cumhurbaşkanı aşağıdaki-
den kurtulmuşlar, daha sonra demokratik eylemler ve seçimler yoluyla sistemlerini
lerden hangisidir?
değiştirmişlerdir. Ancak Romanya’da demokratikleşmeye karşı direnen Devlet Baş-
A) Nikolay Çavuşesku
kanı Nikolay Ceausescu (Çavuşesku), halkın yönetime karşı ayaklanması sonucu
görevinden uzaklaştırılmış ve 1989’da karısıyla birlikte infaz edilmiştir. B) Chivu Stoica
C) Ion Iliescu
✎ 1990’da birçok Doğu Bloku ülkesi bağlı bulundukları Bloktan kopmaya başlamış;
D) Nikita Kruşçev
önce COMECON, sonra da Varşova Paktı’na son verilmiştir. (1991)
E) Alexander Dubçek

1) BERLİN DUVARI’NIN YIKILMASI

✎ 1961’de inşa edilen Berlin Duvarı 1989 yılı başlarında Alman Demokratik Cumhuri-
yeti Hükûmeti’nin, isteyen Doğu Almanya vatandaşlarının SSCB dâhilindeki diğer
Doğu Bloku ülkelerine geçiş yapabilmesine izin vermesiyle önemini kaybetmiştir. 2. Berlin Buhranı’ndan sonra “Federal” ve
“Demokratik” olmak üzere ikiye ayrılan
✎ 14 Ocak 1990’dan itibaren Berlin Duvarı’nın yıkılmaya başlamasıyla birlikte aynı yıl Almanya, aşağıdaki gelişmelerden han-
birleşme görüşmeleri de başlamış ve 3 Ekim 1990 tarihinde iki Almanya resmen gisiyle 1990’da tekrar birleşmiştir?
birleşmiştir. A) Dayton Antlaşması’nın imzalanması
B) Berlin Duvarı’nın yıkılması
C) SSCB’nin dağılması
D) Maastricht Antlaşması’nın imzalanması
2) AVRUPA EKONOMİK TOPLULUĞU’NDAN (AET) AVRUPA
E) Kopenhag Kriterleri’nin belirlenmesi
BİRLİĞİ’NE (AB)
✎ Avrupa Birliği’nin temelleri, 1951’de altı ülkenin katılımıyla oluşturulan Avrupa Kö-
mür ve Çelik Topluluğu’na ve 1957 Roma Antlaşması’na dayanmaktadır.
✎ O dönemden bu yana birlik yeni üyelerin katılımlarıyla boyut olarak büyümüş, var
olan yetkilerine yeni görev ve sorumluluk alanları ekleyerek de gücünü artırmıştır.
3. Avrupa Ekonomik Topluluğu aşağıdaki
✎ Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu 1957 Roma Antlaşması ile “Avrupa Atom Enerji- belgelerden hangisinin 1993 yılında yü-
si Topluluğu”na (EURATOM) dönüşmüştür. Bu örgütün amacı; atom enerjisinin rürlüğe girmesiyle Avrupa Birliği (AB)
barışçı amaçlar için kullanılmasını sağlamak, nükleer endüstrinin gelişmesi için ge- adını almıştır?
rekli koşulları yerine getirmektir. A) Helsinki Nihai Senedi
B) Roma Antlaşması
✎ Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), 7 Şubat 1992’de imzalanan ve 1993’te yürürlü-
ğe giren Maastricht Antlaşması’nın imzalanmasıyla Avrupa Birliği adını almıştır. C) Paris Antlaşması
D) Avrupa Anayasası
E) Maastricht Antlaşması

AVRUPA BİRLİĞİ’NE GİDEN SÜREÇ

1951 Paris Antlaşması 1992 Maastricht Antlaşması

 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu  Avrupa Ekonomik Topluluğu, Avru-
4.
kurulmuştur. I. Paris Antlaşması
pa Birliği’ne dönüştürülmüştür.
II. Maastricht Antlaşması
III. Dayton Antlaşması
Yukarıdakilerden hangileri Avrupa Birliği
(AB) süreciyle ilgili değildir?
1957 Roma Antlaşması A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, D) I ve II E) II ve III

Avrupa Ekonomik Topluluğu’na
dönüştürülmüştür.
1-A 2-B 3-E 4-C

~ 390 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 1985 Schengen Antlaşması ile AB’ye üye ülkeler arasında pasaport kontrolünün
kaldırılması kararlaştırılmıştır.
1. Avrupa Birliği üyesi olan,
✎ Avrupa Birliği 2002’de ortak para birimi olarak EURO’nun kullanılmasını kararlaş-
tırmıştır. I. İsveç,
II. Fransa,
III. Danimarka
AB Üyesi Olup EURO’yu devletlerinden hangileri ortak para birimi
Danimarka, İsveç, İngiltere olan EURO’ya karşı çıkmıştır?
Kullanmayan Devletler
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III

AB Üyesi Olmayıp EURO’yu

Monaco, San Marino, Vatikan
Kullanan Devletler

2. Aşağıdaki devletlerden hangisi Avrupa

AB ile Bir Antlaşma Birliği’ne üye olmamasına rağmen EURO
Yapmaksızın EURO’yu Andorra, Karadağ, Kosova para birimini kullanmaktadır?
Kullanan Devletler A) Lüksemburg B) Vatikan
C) Portekiz D) İspanya
E) Macaristan
✎ 2007 Lizbon Antlaşması ile bugüne kadar yaptığı tüm antlaşmaları güncellenen Av-
rupa Birliği’nin üye sayısı, 1 Temmuz 2013’te en son Hırvatistan’ın katılımıyla gü-
nümüzde 28’e ulaşmıştır.
3.
I. Belçika
AVRUPA BİRLİĞİ’NE ÜYE DEVLETLER II. Malta
Almanya Finlandiya İsveç Malta III. İrlanda
Avusturya Fransa İtalya Polonya IV. Litvanya
Belçika Hollanda Güney Kıbrıs Portekiz V. Rusya
Bulgaristan Hırvatistan* Letonya Romanya Yukarıdakilerden hangisi Avrupa Birliği’-
Çek Cumhuriyeti İngiltere Litvanya Slovakya ne üye değildir?
Danimarka İrlanda Lüksemburg Slovenya A) V B) IV C) III D) II E) I
Estonya İspanya Macaristan Yunanistan

 1 Temmuz 2013 tarihinde AB’ye üye olan son devlet Hırvatistan’dır. 4. 1 Temmuz 2013 tarihinde Avrupa Birliği’-
ne üye olan son devlet aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Yunanistan B) Bulgaristan
C) Macaristan D) Slovenya
E) Hırvatistan
a) Maastricht Kriterleri
✎ Hollanda’nın Maastricht kentinde imzalanan Avrupa Birliği (Maastricht) Antlaş-
ması’nda, ekonomik ve parasal birliğin aşamaları konusunda “Maastricht Kriterle-
ri” olarak adlandırılan yakınlaşma kriterleri belirlenmiştir. 5. Hollanda’nın Maastricht kentinde imzala-
nan Avrupa Birliği Antlaşması’nda belir-
✎ Maastricht Kriterleri’ne göre;
lenen ve “Maastricht Kriterleri” olarak bili-
 Üyelerin yıllık ortalama enflasyon oranı, en düşük yıllık enflasyona sahip üç üye nen ekonomik ölçütlerde, üye devletler
için aşağıdakilerden hangisinin zorunlu
devletin enflasyon ortalamasını en fazla 1,5 puan geçebilecektir. tutulduğu savunulamaz?
 Üye devletlerin bütçe açığı oranı, gayr-i safi yurt içi hasılasının % 3’ünü aşama- A) Enflasyon oranları
yacaktır. B) Kamuya ait borçlar
 Üye devletlerin kamu borcu, gayr-i safi yurt içi hasılalarının % 60’ını geçemeye- C) Tek para birimi
cektir. D) Faiz oranları
 Her üye devletin uzun vadeli faiz oranı, en düşük orana sahip üç üye devletin E) Bütçe açıkları
faiz oranını en fazla 2 puan aşabilecektir.
 Üye devletlerin ulusal paraları, Avrupa döviz kuru mekanizmasının izin verdiği
normal dalgalanma sınırları içinde kalacaktır. 1-D 2-B 3-A 4-E 5-C

~ 391 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Maastricht Antlaşması ile üye devletler;

 Ekonomik ve Parasal Birlik
1. Maastricht Antlaşması ile Avrupa Birliği
 Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası üyesi devletler,
 Avrupa Vatandaşlığı I. ekonomik ve parasal birlik,

 Adalet ve İçişleri konularında anlaşmışlardır. II. ortak güvenlik politikası,

III. adalet ve içişleri
✎ Bu durum uluslararası iş birliğini desteklemek, insan haklarına saygı duymak ve konularından hangilerinde anlaşmaya
bunları geliştirmek, demokrasi ve hukukun üstünlüğünden ödün vermemek gibi il- varmışlardır?
keleri kapsamaktadır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

b) Kopenhag (Copenhagen) Kriterleri (22 Haziran 1993)

✎ 22 Haziran 1993’te yapılan Kopenhag Zirvesi'nde Avrupa Konseyi, AB'nin genişle-
mesinin Merkezî Doğu Avrupa Ülkelerini kapsayacağını kabul etmiş ve adaylık için 2. AB üyesi devletler tarafından 22 Haziran
1993 tarihinde toplanan Kopenhag Zirve-
başvuruda bulunan ülkelerin karşılaması gereken kriterleri belirtmiştir. si’nde aşağıdakilerden hangisi doğrultu-
✎ Bu kriterler siyasî, ekonomik ve topluluk kazanımına uyum olmak üzere üç grupta sunda karar alınmıştır?
toplanmıştır. A) Nükleer silahların yasaklanması
B) Liberal ekonominin geçerli kılınması
C) Genişlemenin Doğu Avrupa’da olması
KOPENHAG KRİTERLERİ D) Güvenlik için ortak bir ordu kurulması
E) Ortak para birimine geçilmesi
Topluluk Kazanımına
Siyasî Kriterler Ekonomik Kriterler
Uyum Kriterleri

 İstikrarlı bir demokrasi-  Arz-talep dengesinin ba-  AB'nin siyasî, ekonomik

nin var olması
 Hukuk devleti ve huku-
kun üstünlüğü
 İnsan haklarına saygı
 Azınlıkların korunması
ğımsız bir şekilde kurul-
muş olması
 Ticaret kadar fiyatların
da liberal olması
 Piyasaya giriş ve çıkış
(iflaslar) için engellerin
bulunmaması
 Mülkiyet haklarını içeren
düzenlemeleri kapsayan
yasal bir sistemin olması
 Fiyat istikrarını içeren bir
ekonomik istikrara ulaşıl-
mış olması
 Sürdürülebilir dış denge-
nin varlığı
ve parasal birlik hedefle- 3. Aşağıdakilerden hangisi 1993 Kopenhag
rinin kabul edilmesi Kriterleri’nden biri değildir?
 AB'nin aldığı kararlara ve A) Azınlıkların korunması
uyguladığı yasalara uyum B) Avrupa Konseyi’ne üye olunması
sağlanması
C) Hukukun üstünlüğüne saygı
D) AB yasalarına uyum sağlanması
E) Liberal ekonominin geçerli olması
4. Barış İçin Ortaklık programı aşağıdaki
örgütlerin hangisinde geliştirilmiştir?
A) NATO B) BM C) AB
D) OECD E) AGİT

5. Rusya’nın tüm karşı çıkmalarına rağmen

Nisan 2008’de Bükreş’te yapılan NATO
3) NATO’NUN AVRUPA’DA GENİŞLEMESİ Zirvesi’nde,
✎ Doğu Bloku’nun yıkılmasından sonra Doğu Avrupa ülkeleri, güvenlik sorunları ne- I. Hırvatistan,
deniyle NATO’ya girip ABD ve Batılı ülkelerle siyasî ve ekonomik bağlarını güçlen- II. Ukrayna,
dirmeyi amaçlamışlardır. III. Gürcistan
✎ Bu amaçla Ocak 1999’da ilan edilen “Barış İçin Ortaklık” (BİO) adıyla bir ortaklık devletlerinden hangilerinin NATO’ya üye
programı uygulamaya konulmuş, NATO ile yakınlaşmaları ve farklı tarihlerde üye olmaları kararlaştırılmıştır?
olma imkânı sağlanmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ Nisan 2008’de Bükreş’te yapılan NATO Zirvesi’nde, Rusya’nın tüm karşı çıkmaları- D) II ve III E) I, II ve III
na rağmen, Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya üye olacakları karar altına alınmıştır.
Ayrıca Arnavutluk ve Hırvatistan 2009’da üye olma hakkı kazanırken Makedonya
Yunanistan, Kıbrıs Rum Yönetimi de Türkiye tarafından veto edilmiştir. 1-E 2-C 3-B 4-A 5-D

~ 392 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

4) TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ SÜRECİ

✎ Türkiye-AB ilişkilerinin başlangıcı, Türkiye’nin 1958 Roma Antlaşması’ndan sonra 1. Türkiye Cumhuriyeti AB’ye üyelik başvu-
1959’da AET’ye üyelik için başvuruda bulunmasıyla başlamıştır. rusunu ilk kez aşağıdaki yılların hangi-
sinde yapmıştır?
✎ Ancak AET’nin Türkiye hakkında ekonomik, sosyal ve siyasal açıdan yetersiz olduğu
A) 1954 B) 1957 C) 1959
kararı vermesi üzerine, Avrupa devletleri Türkiye’ye tam üyelik şartları gerçekleşin-
D) 1962 E) 1965
ceye kadar geçerli olacak bir antlaşma önermişlerdir. Bu teklife sıcak bakan Türkiye
ile 12 Eylül 1963’te Ankara Antlaşması imzalanmıştır.

 Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) ile imzaladığı ilk antlaşma
1963 Ankara Antlaşması’dır.

✎ Bir anlamda ortaklık anlaşması olan Ankara Antlaşması’nı, 1973 yılında imzalanan
Katma Protokol izlemiştir. Ancak hem AET hem de Türkiye’deki hükûmetler üzer- 2. Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Ekono-
mik Topluluğu (AB) ile 12 Eylül 1963 tari-
lerine düşen görevleri yerine getirmemişlerdir. hinde imzaladığı ilk antlaşma aşağıdaki-
✎ 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi’nin yaşanması ve Yunanistan’ın da AET’ye tam üye ol- lerden hangisidir?
ması nedeniyle 1980 yılı Türkiye-AB ilişkileri açısından olumsuz geçmiştir. A) Gümrük Birliği Antlaşması
B) Ankara Antlaşması
✎ 14 Nisan 1987 tarihinde Türkiye AB’ye tam üyelik başvurusunda bulunmuştur. AB
bu noktada Türkiye’nin gerekli şartlara sahip olduğunu, fakat gümrük birliğinin C) Kopenhag Kriterleri
sağlanması için zaman gerektiğini belirtmiştir. D) Paris Antlaşması
E) Katma Protokol
✎ Bu sürecin tamamlanmasını takiben Avrupa Birliği’yle bütünleşmenin ilk aşaması
olarak, 1 Ocak 1996’da Türkiye ile AB ülkeleri arasında Gümrük Birliği Antlaşması
imzalanmıştır.
✎ 12-13 Aralık 1997 tarihlerinde Lüksemburg’da yapılan AB Zirvesi’nde Türkiye’nin
tam üyeliği bazı şartlara bağlanmıştır. Buna göre;
 Türkiye siyasî ve ekonomik reformları sürdürmelidir.
 Yunanistan ile ilişkilerini düzeltmelidir. 3. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin AB
süreci ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
 Kıbrıs sorununun çözümü için BM müzakerelerini desteklemelidir.
A) Üyelik için ilk başvuruyu 1954 yılında
✎ 15-16 Haziran 1998 tarihinde gerçekleşen AB Cardiff Zirvesi’nde, tam üyeliğe ha- yapmıştır.
zırlanma durumunda olan ülkeler arasına Türkiye de dâhil edilmiş, Türkiye’yi tam B) 1987’de AB’ye tam üyelik başvurusun-
üyeliğe hazırlamak için belirlenen “Avrupa Stratejisi” onaylanmıştır. da bulunmuştur.

✎ 10-11 Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki’de yapılan AB Zirvesi’nde Türkiye oy birliği C) 1996’da AB ülkeleriyle Gümrük Birliği
Antlaşması imzalamıştır.
ile Avrupa Birliği’ne aday ülke olarak kabul edilmiştir.
D) 1998 Cardiff Zirvesi’nde, tam üyeliğe
✎ 2001 yılında aday ülkelerin katılım hazırlıklarını hızlandırmak amacıyla AB tarama hazırlanma durumunda olan ülkeler
süreçlerini ortaya koymuş; Türkiye’den de Kopenhag Kriterleri’nin yerine getiril- arasına Türkiye de dâhil edilmiştir.
mesini istemiştir. E) 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye, oy
birliğiyle AB’ye aday ülke olarak kabul
✎ 17 Aralık 2004’te Brüksel’de toplanan AB Zirvesi’nde, Türkiye’nin siyasî kriterleri edilmiştir.
yeterli ölçüde yerine getirdiği belirtilmiş ve katılım müzakerelerine 3 Ekim 2005’te
başlanması kararlaştırılmıştır.
✎ 2005 yılında AB ile Türkiye arasında tam üyelik müzakereleri başlamışsa da, Türki-
ye’nin AB’ye tam üyeliği hâlâ kabul edilmemiştir.

AVRUPA BİRLİĞİ’NİN ORGANLARI 4. Aşağıdakilerden hangisi AB’ye bağlı or-

ganlardan biri değildir?
A) Sayıştay
B) Avrupa Parlamentosu
Avrupa Avrupa Avrupa Yatırım Ekonomik ve C) Avrupa Komisyonu
Parlamentosu Komisyonu Bankası Sosyal Komite D) Adalet Divanı
E) Vesayet Konseyi

Avrupa
Adalet Divanı Sayıştay
Konseyi 1-C 2-B 3-A 4-E

~ 393 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

5) AB’NİN ORGANLARI
a) AB Komisyonu 1. Avrupa Birliği’nin kurucu anlaşmalarının
ve organlarının almış olduğu kararların
✎ Üye devletler tarafından atanan 20 üyeden oluşan yürütme organıdır. Komisyon, uygulanıp uygulanmadığını takip etmek-
AB politikalarını tasarlar ve koordine eder. le görevlendirilmiş organ aşağıdakiler-
den hangisidir?
✎ Komisyon, kurucu antlaşmaların ve organların almış olduğu kararların uygun olup
A) Sayıştay
olmadığını, ilgili tarafların yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini takip eder.
B) Avrupa Parlamentosu
✎ Birliği hukuken temsil eden komisyonun yürütme yetkisi dışında, ortak politikaların
C) Avrupa Zirvesi
oluşturulması ve yürütülmesi ile AB fonlarının idaresi de komisyona aittir.
D) Adalet Divanı
E) Avrupa Birliği Komisyonu

b) AB Parlamentosu
✎ Üye ülkelerde yapılan seçimler sonucunda belirlenen üyelerden oluşmaktadır.
✎ Parlamento Genel Kurulu Strazburg’da toplanır.
2.
✎ Yasa yapma sürecinde değişiklik önerebilir, ancak kesin karar konseye aittir.  AB’nin karar alma ve yasama organı olup
✎ İşçilerin serbest dolaşımı, tüketicinin korunması, eğitim, kültür ve sağlık gibi birçok merkezi Brüksel’dedir.
alandaki yönetmeliklerin kabulü konusunda konseyle eşit statüye sahiptir.  Üye ülke devlet ve hükûmet başkanlarının
katılımıyla yılda en az iki kez toplanır.
✎ Aynı zamanda, Avrupa Komisyonu üyelerinin tayinlerini onaylama ve 2/3 oy çoklu-  Hazırlanan tasarıları ele alır ve yasalaş-
ğuyla komisyonu görevden alma yetkisine sahip bir denetim organıdır. masını sağlar.
Yukarıda özellikleri verilen AB’ye bağlı
organ aşağıdakilerden hangisidir?
c) Adalet Divanı A) Avrupa Konseyi
✎ AB’nin en yüksek yargı organı niteliğini taşımaktadır. B) Adalet Divanı
C) Avrupa Parlamentosu
✎ Nihai yargı organı olup kararlarının temyizi yoktur.
D) Avrupa Birliği Komisyonu
✎ Üye devletlerarasındaki davalara, komisyonun üye devletlere karşı açtığı davalara E) Ekonomik ve Sosyal Komite
ve AB kurumları aleyhine açılan davalara bakar.

d) Avrupa Konseyi
3.
✎ Üye ülke devlet ve hükûmet başkanlarının katılımıyla yılda en az iki kez toplanır.
I. Avrupa Parlamentosu,
✎ AB’nin karar alma ve yasama organı olan konseyin merkezi Brüksel’dedir. II. Avrupa Konseyi,
✎ AB Komisyonu tarafından hazırlanan tasarıları ele alır ve yasalaşmasını sağlar. III. Avrupa Birliği Komisyonu
organlarından hangileri Avrupa Birliği’n-
✎ AB’yi şekillendiren, yöneten ve dış politikasını belirleyen organdır.
de yasama ve denetleme görevlerini üst-
✎ Konsey başkanlığını her üye devlet altı aylık dönemler için sırayla üstlenir. lenmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
e) Sayıştay
✎ AB’nin ve bağlı kuruluşların gelir ve harcamalarını incelemek ve bunların yasalara
uygun şekilde yürütülmesini sağlamakla görevlidir.
4. Avrupa Birliği (AB) ile ilgili olarak aşağı-
daki ifadelerden hangisi doğru değildir?
f) Ekonomik ve Sosyal Komite A) Sayıştay bir bakıma “malî denetleme”
organıdır.
✎ Çalışma düzeni “görüş bildirme” şeklinde olan danışma organıdır.
B) Avrupa Birliği Komisyonu’nun merkezi
✎ Çiftçi, nakliyeci, işçi, küçük esnaf ve zanaatkâr vb. mesleklerin temsilcileri ile tüke- Brüksel olup, birliğin yasama organıdır.
ticiler, çevreciler ve dernek temsilcilerinden oluşur. C) Maastricht Antlaşması AB’nin oluşu-
munda en önemli etkendir.
D) Üye ülkeler arasında iş birliğini amaçlar.
E) Nihai yargı organı Adalet Divanı’dır.
g) Avrupa Yatırım Bankası
✎ Merkezi Lüksemburg’dur.
✎ AB’nin finans kurumudur ve yatırımların finanse edilmesi amacıyla kurulmuştur. 1-E 2-A 3-C 4-B

~ 394 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

F) YENİ OLUŞUM SÜRECİNDE BALKANLAR

1) YUGOSLAVYA’NIN DAĞILMASI 1. II. Dünya Savaşı sürecinde Yugoslavya
topraklarında Nazi yanlısı Hırvatlar tara-
✎ II. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Yugoslavya’yı ele geçirmesi ile Nazi yanlısı Büyük fından kurulan ayrılıkçı örgüt aşağıdaki-
lerden hangisidir?
Hırvatistan Devleti kurulmuş ve Hırvatlar “Ustaşa” adı verilen ayrılıkçı bir örgüt
kurmuşlardır. A) Çetnik B) EOKA C) Daymiyo
D) Ustaşa E) Gestapo
✎ Sırplar da “Çetnik” adı verilen aşırı milliyetçi bir örgüt kurarak Ustaşa’nın faaliyet-
lerine karşı mücadele etmişlerdir.
✎ 1945’te yapılan seçimleri kazanan Tito, Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti’ni ku-
rarak ülkedeki monarşi yönetimine son vermiştir.
✎ Sosyalist temeller üzerine kurulan Yugoslavya’da siyasî yapı “federalizm” olarak
belirlenmiş ve Yugoslavya Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Karadağ, Sırbistan,
Makedonya Federal Cumhuriyetleri ile Voyvodina ve Kosova özerk bölgelerinden
oluşturulmuştur. Ancak bu durum Sırpları rahatsız etmiştir. 2. Aşağıdakilerden hangisi Yugoslavya’nın
✎ Tito’nun dış politikada izlediği SSCB’den uzaklaşıp Batılı devletlere yakınlaşma si- parçalanmasından sonra bağımsızlığını
kazanan devletlerden biri değildir?
yaseti, Yugoslavya’nın COMINFORM’dan ihraç edilmesine neden olmuştur.
A) Karadağ B) Makedonya
✎ 1980’de Tito’nun ölümünden sonra yaşanan ekonomik sıkıntılar sonucu aşırı milli- C) Slovenya D) Hırvatistan
yetçilerin faaliyetleriyle de Yugoslavya parçalanma sürecine girmiştir. E) Bosna-Hersek
✎ 1987’de bir darbeyle Sırp Komünist Partisi’nin başına geçen Slobodan Miloseviç,
Yugoslavya Federal Ordusu’nu (JNA) kontrol altına alarak Kosova ve Voyvodina’ya
verilen özerklik hakkını reddetmiştir.
✎ Bu gelişmeler karşısında ilk kez 2 Temmuz 1990’da Slovenya, ardından Hırvatistan
bağımsızlığını ilan etmiş, böylece Yugoslavya’da parçalanma süreci başlamıştır.

 Bağımsızlığını ilan ederek Yugoslavya’dan kopan ilk devlet Slovenya’dır. 3. 1990’lı yıllardan itibaren dağılma süreci-
ne giren Yugoslavya’nın parçalanmasıy-
la bağımsızlığını kazanan ilk topluluk
aşağıdakilerden hangisidir?
✎ 1991’den itibaren ülkede başlayan Sırp-Hırvat çatışmaları beraberinde Yugoslav-
ya’da iç savaşın başlamasına da yol açmıştır. A) Bosna-Hersek B) Kosova
C) Sırbistan D) Hırvatistan
✎ Aynı dönemde Makedonya ve Bosna-Hersek de bağımsızlıklarını ilan etmiş, ancak E) Slovenya
Sırbistan Bosna-Hersek’in bağımsızlık kararına karşı çıkmıştır.
✎ “Küçük Yugoslavya” olarak anılan Bosna-Hersek’in bağımsızlık kararı, Bosnalı Sırp-
ların seçimi boykot etmelerine rağmen referandumla onaylanmış ve AT 6 Nisan’da
Bosna-Hersek’in bağımsızlığını tanımıştır.
✎ Bu durumu kabul etmeyen Sırbistan, “Büyük Sırbistan” düşüncesiyle Boşnaklara
karşı acımasız bir savaş başlatmış ve kısa sürede Bosna topraklarının büyük kısmını
ele geçirmiştir.
✎ 1992’de Sırbistan ve Karadağ Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’ni, sonrasında da 4. 11 Temmuz 1995 tarihinde General Rat-
Bosnalı Hırvatlar Bosna-Hersek Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. Fakat Boşnak ve Bos- ko Mladiç komutasındaki Sırp güçlerinin
Bosna-Hersek’te gerçekleştirdiği ve ya-
nalı Hırvatların anlaşmazlığa düşüp kendi aralarında savaşmaya başlamasıyla Sırp- kın bir dönemde Sırbistan Cumhurbaş-
ların işi daha da kolaylaşmıştır. kanı Tomislav Nikoliç’in de, yaşanan bu
katliam karşısında dünya kamuoyundan
✎ Belli bir süre Sırpların bölgedeki etnik temizlik harekâtına kayıtsız kalan Avrupa özür dilediği olay aşağıdakilerden hangi-
devletleri, 1993’te Saraybosna, Gorajde, Serebrenika, Tuzla, Zepa ve Bihac bölgele- sidir?
rini güvenli bölge ilan etmiş ve BM Güvenlik Konseyi tarafından bu bölgelere Barış A) Riga Katliamı
Gücü askeri gönderilmiştir. B) Hocalı Katliamı
✎ 1994 yılında ABD ve Rusya’nın arabuluculuğu ile başlayan Boşnak-Hırvat görüşme- C) Serebrenika Katliamı
leri sonucunda Bosna-Hersek topraklarında bir Boşnak-Hırvat Federasyonu’nun ku- D) Zepa ve Bihac Olayları
rulması kararlaştırılmış ve böylece Hırvat-Boşnak mücadelesi sona ermiştir. E) Gorajde Katliamı
✎ Serebrenika, ‘güvenli bölge’ olarak ilan edilmiş olmasına rağmen 11 Temmuz 1995
tarihinde General Ratko Mladiç komutasındaki Sırp güçlerinin eline geçmiştir. Bu-
nun sonucu 8 bin civarında sivil Boşnak öldürülmüş ve İkinci Dünya Savaşı’ndan bu
yana Avrupa’da görülmeyen bir soykırım gerçekleşmiştir. (Serebrenika Katliamı) 1-D 2-A 3-E 4-C

~ 395 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

Katliam Gerçeği: Mavi Kelebek’in İzinde

Sırplar, Bosna Savaşı sırasında katlettikleri Boşnakların cesetlerini gizlemek amacıyla 1. Bosna Savaşı’nı bitiren ve Bosna-Hersek
toplu mezarlar oluşturmuş, bu mezarların tespitini zorlaştırmak için de her mezara Devleti’nin bağımsızlığı ile iç siyasal dü-
metal parçalar yerleştirmişlerdir. Fakat toplu mezarlar üzerinde yetişen Artemis çiçeği zenini belirleyen 14 Aralık 1995 tarihli
düzenleme aşağıdakilerden hangisidir?
ve bu çiçekle beslenen Mavi Kelebek sayısında artış gözlemlenmesi neticesinde 400’e
yakın toplu mezar tespit edilmiştir. Her geçen gün bulunmaya da devam etmektedir. A) Londra Antlaşması
B) Dayton Antlaşması
C) Belgrat Antlaşması
✎ Sırpların bölgeden çekilmek istememesi ve katliamlara devam etmesi üzerine 30 D) Maastricht Antlaşması
Ağustos-14 Eylül 1995 arasında NATO Hava Kuvvetleri, havadan Sırp hedeflerine E) Zürih Antlaşması
taarruzda bulunmuş ve Sırplar geri çekilmek zorunda kalmıştır.
✎ 14 Aralık 1995’te Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Slobodan Milo-
seviç, Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franyo Tucman ve eski Bosna-Hersek Cumhur-
başkanı Aliya İzzetbegoviç tarafından Dayton Anlaşması’nın imzalanmasıyla Bosna
Savaşı sona ermiştir. Bu gelişmede ABD’nin girişimleri etkili olmuştur.
2. 1925 Şamaç (Aziziye) doğumlu olup Bos-
na-Hersek’in bağımsızlığını kazanmasın-
da büyük rol oynayan ve 1990 seçimle-
Aliya İZZETBEGOVİÇ (1925-2003) rinde Bosna-Hersek’in ilk devlet başkanı
1925’te Bosna Hersek’in Şamaç (Aziziye) kasabasında doğan seçilen devlet adamı aşağıdakilerden
İzzetbegoviç, II. Dünya Savaşı sırasında Hırvat ve Sırp çetele- hangisidir?
rine karşı Boşnakların varlığının korunmasında önemli rol oy- A) Ratko Mladiç
nayan “Genç Müslümanlar Teşkilâtı”na üye olmuştur. 1990 B) Haydar Aliyev
yılında kurduğu “Demokratik Hareket Partisi”nin ilk başkanı C) Aliya İzzetbegoviç
olan İzzetbegoviç, 1990 seçimlerinde de Bosna-Hersek’in ilk
D) Slobodan Miloseviç
devlet başkanı seçilmiş ve bu görevi 2000 yılındaki üçlü dev-
let başkanlığı dönemine kadar sürdürmüştür. E) İsmail Gaspıralı

Gerek Bosna Savaşı’nda gerekse Bosna-Hersek’in bağımsızlı-

ğını kazanmasında büyük rol oynayan İzzetbegoviç, 19 Ekim
2003’te Saraybosna’da vefat etmiştir.

2) KOSOVA SORUNU
3. 2008 yılında Sırbistan’dan ayrılarak dün-
✎ Sırplar, Dayton Antlaşması’nın imzalanmasından sonra Kosova’da yaşayan Arna- yada bağımsızlığını ilan eden son devlet
aşağıdakilerden hangisidir?
vutlara baskı ve şiddet uygulamaya başlamış, bunun üzerine Kosova halkı Kosova
Kurtuluş Ordusu’nu kurmuştur. A) Kosova B) Arnavutluk
C) Karadağ D) Slovenya
✎ Binlerce Arnavutun hayatını kaybetmesine yol açan Sırp-Arnavut çatışmaları nede-
E) Makedonya
niyle, bu olaylara NATO müdahale etmiş ve Sırp lider Miloseviç Kosova’dan çekil-
miştir.
✎ Ancak Sırplar geri çekilme sırasında binlerce masum insanı katletmiş, NATO’nun
bölgeye 60.000 kişilik askerî gücü yerleştirmesiyle Kosova’da yeni bir dönem başla-
mıştır. Nitekim Kosova 2008’de bağımsızlığını ilan etmiştir.
4.
 Dünyada bağımsızlığını ilan eden son devlet Kosova’dır.  II. Dünya Savaşı sürecinde Enver Hoca
liderliğinde komünist idare hâkim olmuş-
tur.
 SSCB’deki değişim hareketlerinden en
son etkilenen devlet olmuştur.
3) ARNAVUTLUK’TA DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI  İlk kez 1992’de demokrasiye geçilmiştir.
Yukarıda birtakım özellikleri verilen dev-
✎ II. Dünya Savaşı’nda İtalya tarafından işgal edilen Arnavutluk Enver Hoca liderliğin-
let aşağıdakilerden hangisidir?
de, İtalyan ve Almanlara karşı mücadele vermiş ve savaş sonunda Komünist Parti’-
nin idaresine girmiştir. A) Bosna-Hersek B) Kosova
C) Karadağ D) Arnavutluk
✎ 1985’te Enver Hoca’nın ölümünden sonra, Arnavutluk Komünist Partisi liderliğine E) Sırbistan
ve devlet başkanlığına Ramiz Aliya getirilmiştir.
✎ Aliya döneminde dışa kapalı bir politika takip eden Arnavutluk, bu yüzden SSCB’de
başlayan değişim rüzgârlarından en son etkilenen devlet olmuştur. 1-B 2-C 3-A 4-D

~ 396 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Balkanlarda ve Avrupa’da meydana gelen gelişmeler üzerine Ramiz Aliya, Arnavut-

luk’un dış politikasını temelden değiştirerek, ekonomide liberalizmi benimsemiş ve
dış sermayenin ülkeye girmesine izin vermiştir. 1.

✎ İlk kez 1992’de iktidar partisinin denetiminde olmakla birlikte çok partili seçimler I. Dayton Barış Antlaşması’nın imzalan-
masında etkili olmuştur.
yapılmış ve demokrasiye geçilmiştir.
II. 1993’te Makedonya’ya BM Barış Gücü
✎ 22 Mart 1992’de yapılan seçimlerde Sosyalist Parti iktidarına da son verilmiş ve askerlerinin yerleştirilmesini sağlamıştır,
Ramiz Aliya istifa etmiştir. Cumhurbaşkanlığına da Demokrat Parti lideri Sali Berişa III. 1999 Kosova Savaşı nedeniyle NATO
seçilmiştir. Arnavutluk’un AB ve NATO’ya üyelik görüşmeleri hâlâ sürmektedir. müdahalesine destek vermiştir
Yukarıdakilerden hangileri 1990’lı yıllar-
dan itibaren ABD’nin Balkan politikası
kapsamında gerçekleştirdiği faaliyetler
4) ABD’NİN BALKAN POLİTİKASI arasındadır?
✎ ABD, SSCB’nin dağılmasından sonra bölgede aktif bir siyaset izlemeye başlamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
✎ 21 Kasım 1995’te ABD’nin girişimiyle bölgedeki savaşı sona erdiren Dayton Barış
Antlaşması imzalanmıştır.
✎ ABD’nin uzun süre sessiz kaldığı halde Sırpların Boşnaklara karşı uyguladığı katlia-
ma müdahale etmesinde 1995’te işlenen Serebrenika Katliamı etkili olmuştur.
✎ ABD, Balkanlar’da yaşanan savaşların Makedonya’ya yayılmasını engellemek için 2. ABD’nin Makedonya’da yaşanan çatış-
savaşın içinde olmayan Makedonya’ya 1993’te BM Barış Gücü askerlerinin yerleşti- malara son vermek amacıyla James Par-
rilmesini sağlamıştır. dew’i arabulucu olarak atamasıyla baş-
layan barış sürecine, 13 Ağustos 2001
✎ ABD’nin bölgeye yönelik müdahalesi Kosova Savaşı yüzünden 1999’da Yugoslavya tarihinde imzalanan aşağıdaki antlaşma-
Federal Cumhuriyeti’ne karşı düzenlenen NATO müdahalesiyle devam etmiştir. lardan hangisi önemli katkı sağlamıştır?
A) Ohri Antlaşması
✎ ABD Makedonya’da yaşanan çatışmaları sona erdirmek amacıyla özel temsilci ola-
B) Dayton Antlaşması
rak James Pardew’i arabulucu olarak atamış ve 13 Ağustos 2001’de bölgede barışı
C) OSLO-I Antlaşması
sağlayan Ohri Barış Antlaşması’nın imzalanmasına da önemli bir katkı sağlamıştır.
D) Maastricht Antlaşması
✎ Ancak 2001 İkiz Kule Saldırısı’ndan sonra ABD’nin Balkan politikası eski aktifliğini
E) Roma Antlaşması
kaybetmiş, ABD’nin gözü Ortadoğu coğrafyasına yoğunlaşmıştır.

G) ORTA DOĞU VE AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER

3. Irak lideri Saddam Hüseyin’in bölgedeki
petrol rezervlerini ele geçirmek amacıyla
1) KÖRFEZ SAVAŞLARI 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’e saldırması
aşağıdaki gelişmelerden hangisine yol
a) I. Körfez Savaşı (1990-1991) açmıştır?
✎ 2 Ağustos 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesiyle başlayan “Körfez Krizi” sonucun- A) OAPEC’in kurulmasına
da gerçekleşen ve ABD öncülüğünde, İngiltere, Fransa, Suudi Arabistan, Suriye, Mı- B) İrangate Olayı’nın yaşanmasına
sır gibi 28 devletin askerî koalisyonuyla Irak Devleti arasında meydana gelmiştir. C) I. Körfez Savaşı’nın çıkmasına
✎ Irak lideri Saddam Hüseyin Kuveyt’in kendisine ait petrolü çaldığını ve üretimi yük- D) II. Körfez Savaşı’nın çıkmasına
sek tutarak petrol fiyatlarının düşmesine neden olduğunu ve bunun da Irak’ı zarara E) Oslo Görüşmeleri’nin kesilmesine
uğrattığını ileri sürmüş ve bu ülkeye olan borcunun silinmesini istemiştir. Ancak bu
isteği reddedilen Irak (Saddam Hüseyin) 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’i işgal etmiştir.

 Saddam Hüseyin’in Kuveyt’i işgal hareketinin temel hedefi bu ülkenin zengin petrol
rezervlerini ele geçirmektir. 4. Irak’ın 2 Ağustos 1990’da Kuveyt’e sal-
dırmasıyla başlayan sorun aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Su Sorunu
✎ Saddam Hüseyin yönetimi 8 Ağustos 1990’da uluslararası çağrılara rağmen ısrarlı
B) Körfez Krizi
bir tutumla Kuveyt’teki kuvvetlerini çekmeyi reddetmiş ve Kuveyt’i Irak’ın 19. ili
olarak ilhak ettiğini açıklamıştır. C) Arap-İsrail Savaşı
D) Filistin Mültecileri Sorunu
✎ Irak’ın Suudi Arabistan için potansiyel bir tehdit oluşturması NATO müttefiklerini
E) Süveyş Krizi
olası bir saldırıya karşı Suudi Arabistan’a asker sevk etmeye yöneltmiştir.
✎ BM Güvenlik Konseyi Irak’ın 15 Ocak 1991’e kadar Kuveyt’ten çekilmemesi hâlinde
kuvvete başvurulmasını öngören bir karar almıştır. 1-E 2-A 3-C 4-B

~ 397 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Savaş, 16-17 Ocak 1991’de ABD öncülüğünde Irak’a karşı girişilen ve Çöl Fırtınası
(Desert Storm) Operasyonu adı verilen geniş çaplı hava saldırısıyla başlamıştır.
1. 16-17 Ocak 1991’de ABD ve İngiliz savaş
✎ Savaş boyunca kesilmeden süren hava bombardımanı, izleyen birkaç hafta içinde uçaklarının Irak’a yönelik gerçekleştirdi-
Irak’ın komuta ve iletişim altyapısını, hava alanlarını ve hava savunma sistemini, ği hava saldırısına verilen ad aşağıdaki-
kimyasal silah ve nükleer araştırma tesislerini büyük ölçüde yok etmiştir. lerden hangisidir?
A) Refah Operasyonu
✎ 23 Ocak 1991’de, kara harekâtını deniz yönünden bekleyen Irak ise, petrol vanala-
rını açarak Basra Körfezi’nin kuzeyini petrol kuyusu hâline getirmiştir. B) Çöl Fırtınası Operasyonu
C) Huzur Operasyonu I
D) Dökme Kurşun Operasyonu
E) Çöl Tilkisi Operasyonu
☸ 100 Saatlik Kara Harekâtı
✎ 24 Şubat’ta Suudi Arabistan’ın kuzeydoğusundan Kuveyt içlerine ve Irak’ın güneyi-
ne doğru geniş çaplı bir müttefik kara saldırısı başlatılmış ve müttefikler üç gün
içinde Irak direnişini çökerterek Kuveyt kentini geri almıştır.
✎ Öte yandan Kuveyt’in batı kesiminde bir yarma hareketine girişen asıl kuvvetler,
hızla Irak içlerine yönelmiş ve Basra’nın güneyinde tutunmaya çalışan Cumhuriyet
Muhafızları adlı seçkin Irak birliklerinin çoğunu 27 Şubat’ta saf dışı bırakmıştır. 2. 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgaliyle başla-
yan I. Körfez Savaşı’nda Irak’a karşı mü-
✎ Irak’ın isteği ile ABD başkanı George Bush 28 Şubat’ta ateşkes ilan ettiğinde Irak cadele eden müttefik devletler arasında
direnişi bütünüyle kırılmış bulunuyordu. aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Mısır B) İngiltere C) Türkiye
✎ Ateşkes görüşmeleri savaşa katılan koalisyon güçleri ve Irak askerî heyeti arasında
D) Suudi Arabistan E) ABD
3 Mart 1991 günü yapılmıştır.
✎ Buna göre;
 Irak Kuveyt’i ilhak ettiğine dair kararı kaldıracaktır.
 Irak Kuveyt’ten elde ettiği tüm mülkleri ve esirleri iade edecektir.
 Kuveyt’e yönelik askeri harekâta son verilecektir.
3. I. Körfez Savaşı sonrasında bölgede,
 Irak tüm Birleşmiş Milletler üye ülkelerine yönelik füze saldırıları ve savaş uçağı
uçuşları dâhil, şiddete ve provokasyona dayalı hareketlerden kaçınacaktır. I. İran,
II. Suriye
✎ Irak, Kuveyt’i ilhak kararını kaldırmak ve tazminat ödemek başta olmak üzere tüm
III. Türkiye
şartları kabul etmiş, böylece I. Körfez Savaşı fiilen sona ermiştir.
devletlerinden hangilerinin etkinliği art-
✎ Savaş sonrasında Irak’ta Saddam yönetimine karşı yapılan ayaklanmalar yoğunlaş- mıştır?
mıştır. Özellikle Şiîlerin ve Kürtlerin ayaklanmaları sert bir şekilde bastırılmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ Ayaklanmalara karşı Saddam yönetiminin giriştiği sindirme hareketinin vardığı bo- D) I ve II E) II ve III
yutlar yeni bir uluslararası bunalım yaratmış, toplu katliam korkusuyla Türkiye ve
İran sınırlarına yığılan yaklaşık 1,5 milyon Kürt mülteci için BM şemsiyesi altında bir
kurtarma harekâtı başlatılmıştır.
✎ 19 Nisan 1991’de ABD yönetimi, Irak’a 36. paralelin kuzeyinde ve 32. paralelin gü-
neyinde karada ve havada faaliyet göstermemesi uyarısında bulunmuştur. Bu çer-
çevede aynı yıl 36. paralelin kuzeyinin ve Irak’ın ateşkes şartlarına uyup uymadığı-
nın kontrol edilmesi amacıyla, merkezi Türkiye’deki İncirlik Üssü olan “Çekiç Güç” 4. 2 Ağustos 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgali
sonrasında yaşanan I. Körfez Savaşı’nda
adında uluslararası askerî bir güç bölgeye yerleştirilmiştir. ABD’nin Türkiye’ye bildirdiği,
I. Türkiye’deki üslerin Irak’a yönelik hava
harekâtlarında kullanıma açılması,
II. Türkiye’nin güvenlik amaçlı olarak Irak
☸ Türkiye’nin Savaş Sürecindeki Tutumu sınırına asker yığması,

✎ Türkiye, Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın aktif bir politika izleme yöntemine karşın I. III. Türkiye’nin müttefik kuvvetlere askerî
birlik göndermesi
Körfez Savaşı’na fiilen katılmamıştır. Ancak ülkedeki ABD üslerinin (İncirlik Üssü)
kullanımına izin vermiş, güvenlik amaçlı Irak sınırına asker yığmış ve Çöl Fırtınası taleplerinden hangileri Türk Hükûmeti ta-
rafından kabul edilerek uygulanmıştır?
(Desert Storm) Operasyonu sırasında topraklarını ABD’nin kullanımına açmıştır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
✎ BM’nin Irak’a ambargo kararlarına uyularak 8 Ağustos 1990’da Kerkük-Yumurtalık D) I ve II E) I, II ve III
Petrol Boru Hattı kapatılmıştır. Türkiye’nin bu girişiminden kaynaklanan ekonomik
kaybı savaş sonrasında telâfi edilmeye çalışılmışsa da bu zararın karşılanmasında
yetersiz kalmıştır. 1-B 2-C 3-A 4-D

~ 398 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

b) II. Körfez Savaşı (2003 - ...)

✎ 7 Aralık 2002’de Irak elindeki kitle imha silahlarının listesini BM’ye sunmuş, silah
1. I. ve II. Körfez Savaşları,
denetçilerinin Şubat 2003’te verdikleri raporda; Irak’ın iş birliği konusunda önceki
döneme göre daha istekli olduğu ve kitle imha silahlarıyla ilgili bir bulguya henüz I. İran,
rastlanmadığı belirtilmiştir. Ancak buna rağmen ABD, İngiltere ve İspanya Irak’a II. Irak,
karşı güç kullanımını öneren bir tasarıyı BM Güvenlik Konseyi’ne sunmuştur. III. Suriye
devletlerinden hangilerine yönelik ger-
✎ Almanya, Rusya, Çin, Fransa, Belçika ve Suriye başta olmak üzere Güvenlik Konseyi
çekleştirilmiştir?
üyelerinin çoğunun karşı çıktığı bu tasarı onaylanmamışsa da, ABD 150.000 civa-
rında askeri bölgeye sevk etmiştir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
✎ BM Güvenlik Konseyinde Irak’a zaman tanınması yönünde tartışmalar yaşanırken
20 Mart 2003 tarihinde ABD ve İngiltere tarafından Irak’a saldırı başlatılmıştır.

 Fransa ve Almanya, 2003 Körfez Savaşı sürecinde ABD’ye destek vermemişlerdir.

Bu yüzden dönemin ABD Savunma Bakanı Rumsfeld tarafından “Eski Avrupa” ola-
rak nitelendirilmişlerdir.
2. 2003 Körfez Savaşı sürecinde ABD’ye
destek vermedikleri gerekçesiyle döne-
✎ Irak yönetimi fazla direnememiş, yöneticilerin bir bölümü teslim olurken bazıları min ABD Savunma Bakanı Rumsfeld ta-
kaçarak kurtulmayı denemiştir. Devlet Başkanı Saddam Hüseyin ise 30 Aralık 2006 rafından “Eski Avrupa” olarak nitelendiri-
tarihinde idam edilmiştir. len ülkeler aşağıdakilerden hangisinde
bir arada verilmiştir?
✎ 13 Temmuz 2003’te “Geçici Irak Yönetim Konseyi” oluşturulmuş ve bu geçici yö-
A) Fransa-Almanya
netim 2005’e kadar görev yapmıştır.
B) Almanya-İngiltere
✎ 30 Ocak 2005’te yapılan seçimler sonucunda cumhurbaşkanlığına Celâl Talabani C) İngiltere-Fransa
seçilmiş ve yeni anayasa referanduma sunularak kabul edilmiştir. D) İspanya-Portekiz
✎ II. Körfez Savaşı’nın ardından Irak’ta etnik ve dinî gruplar arasında iç çatışmalar gü- E) İngiltere-Belçika
nümüzde de devam etmektedir.

 ABD’nin Körfez Savaşı’nı Irak’a demokrasi götürme! parolasıyla başlatmasına rağ-

men, ABD askerlerinin Ebû Garib Cezaevi’ndeki tutuklulara karşı yaptığı işkencenin
ortaya çıkması ABD’nin dünyadaki imajına zarar vermiştir.

3. 1964 yılında İsrail işgal ordularına karşı

Yaser Arafat önderliğinde kurulan dire-
niş örgütü aşağıdakilerden hangisidir?
2) FİLİSTİN SORUNU VE ORTA DOĞU’DA BARIŞ GÖRÜŞMELERİ A) BAAS B) EOKA C) İntifada
D) FKÖ E) İKÖ
✎ 14 Mayıs 1948’de İsrail Devleti’nin kurulmasıyla başlayan Arap-İsrail savaşları son-
rasında, İsrail sınırlarını oldukça genişletmiştir. Arap devletlerinin İsrail’e karşı fazla
etkin olamaması Filistin’i kurtarmak amacıyla çeşitli örgütlerin kurulmasına yol aç-
mıştır. Bu örgütlerin içinde 1964’te Yaser Arafat önderliğinde kurulan Filistin Kur-
tuluş Örgütü (FKÖ) en önemlisidir.
✎ Yaser Arafat liderliğinde, Batı Şeria ve Gazze’de bir Filistin Devleti’nin kurulmasına
çalışan FKÖ, 1974’te BM, İslâm Konferansı Örgütü (İKÖ) ve Arap Birliği tarafından
Filistinlilerin tek temsilcisi olarak tanınmıştır. 4. “İntifada (Harekete Geçme)” olarak bilinen
ve 1987 yılının sonlarında sivil halkın ve
✎ 1987 yılı sonlarında işgal altındaki Filistin topraklarında FKÖ’nün yönlendirmesiyle Yaser Arafat’ın “küçük generallerim” dedi-
“intifada” (harekete geçme) adı verilen ayaklanmalar başlamıştır. ği çocukların başlattıkları ayaklanmalar
aşağıdaki ülkelerden hangileri arasında
yaşanmıştır?

 İntifada (Harekete Geçme): İsrail’in işgal ettiği topraklarda, sivil halkın ve Yaser A) İsrail-Lübnan
Arafat’ın “küçük generallerim” dediği çocukların başlattıkları ayaklanmalardır. B) Filistin-Suriye
C) Filistin-İsrail
D) İran-Irak
✎ Filistin’de çocukların tanklara karşı sapanlı mücadelesi ve İsrail’in insan hakları ih- E) İsrail-Suriye
lalleri dünyada büyük yankı uyandırmış, bu da İsrail’i zor durumda bırakmıştır.
✎ 14 Kasım 1988’de Filistin Ulusal Konseyi “Bağımsız Filistin Devleti”nin kurulduğunu
ilan etmiş, 1989’da da Yaser Arafat Filistin Devlet Başkanlığı’na seçilmiştir. 1-B 2-A 3-D 4-C

~ 399 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ İsrail ile Filistin ilk kez 1991’de düzenlenen Madrid Konferansı’nda bir araya gel-
miş; 1993’te FKÖ lideri Yaser Arafat’la İsrail Başbakanı İzak Rabin arasında imzala-
nan geçici Otonomi Antlaşması (OSLO-I) ile İsrail FKÖ’yü, FKÖ de İsrail’i tanımıştır. 1. 1993 tarihli OSLO-I Antlaşması’yla,
I. Bağımsız İsrail Devleti’nin kurulması,
II. Özerk Filistin Devleti’nin kurulması,
☸ Otonomi: Merkezî bir teşkilât içinde kendi kendini idare etme hakkıdır. (Özerklik)
III. Arap-İsrail savaşlarının başlaması
gelişmelerinden hangileri yaşanmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
 Bu sürecin bir sonucu olarak, 1994’te Yaser Arafat, İzak Rabin ve İsrail Dışişleri Ba- D) I ve II E) I, II ve III
kanı Şimon Perez Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür.

✎ 4 Mayıs 1994’te ise Arafat ve Rabin, Kahire’de Gazze - Eriha Antlaşması’nı imzala-
mış ve böylece “Filistin Otonomi Dönemi” başlamıştır. 2. Orta Doğu’da İsrail-Filistin ilişkilerinin
gelişim süreciyle ilgili olarak aşağıdaki-
✎ 29 Eylül 1995’te Washington’da bir araya gelen Arafat ve Rabin, Batı Şeria’da Filis-
lerden hangisi doğru bir bilgi değildir?
tin otonomi bölgesinin genişletilmesine yönelik Batı Şeria Antlaşması’nı (OSLO-II)
A) İsrail ile Filistin ilk kez 1991’de düzenle-
imzalamıştır. nen Madrid Konferansı’nda bir araya
✎ İsrail ile Filistin arasındaki bu barış dönemi, İsrail Başbakanı İzak Rabin’in fanatik gelmiştir.
bir Yahudi tarafından öldürülmesi ve Benyamin Netanyahu’nun iktidara gelmesiy- B) 1994’te imzalanan Gazze-Eriha Antlaş-
le sekteye uğramıştır. ması ile “Filistin Otonomi Dönemi” baş-
lamıştır.
✎ İsrail, 2002 yılında Filistin lideri Arafat’ı Ramallah’taki teşkilât merkezinde kuşatmış C) İsrail ile Filistin arasındaki barış dönemi
ve onu teslim olmaya zorlamıştır. Aynı yıl içinde İsrail, güvenlik gerekçesiyle Batı Benyamin Netanyahu’nun iktidara gel-
Şeria ile arasına büyük bir duvarın inşasına da başlamıştır. mesiyle kesintiye uğramıştır.
D) 2007’de yapılan Annapolis toplantısıyla
✎ 2004’te İsrail’in Gazze’ye yönelik başlattığı “Refah Operasyonu” adı verilen saldırı- İsrail Filistin’in bağımsızlığını resmen
lar, Yaser Arafat’ın ölümü sonrasında Filistin Devlet Başkanı olan Mahmut Abbas tanımıştır.
ile İsrail arasında imzalanan ateşkes ile son bulmuştur. E) İsrail’in 2008’de başlattığı “Dökme Kur-
şun Operasyonu” sonucunda çoğunlu-
✎ 2007’de İsrail ile Filistin arasında sorunları çözmek amacıyla “Annapolis” toplantı-
ğu sivil yüzlerce insan hayatını kaybet-
sı yapılmış, ancak bu toplantıdan da herhangi bir sonuç alınamamıştır. miştir.
✎ İsrail’in 2008’de Gazze üzerine başlattığı “Dökme Kurşun Operasyonu” sonucunda
çoğunluğu sivil yüzlerce insan hayatını kaybetmiştir.
✎ Ateşkes ilan edilmesine rağmen Filistin sorunu, Orta Doğu’daki önemli sorunlardan
biri olarak günümüzde de devam etmektedir.
3. İsrail Başbakanı İzak Rabin ile Filistin Li-
deri Yaser Arafat arasında barış süreciy-
le ilgili olarak görüşmelerin yapılmasın-
da etkili olan dönemin ABD başkanı aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) George Bush
B) Barack Obama
C) Bill Clinton
D) Ronald Reagan
E) Richard Nixon

4. Aşağıdaki bölgelerden hangisi İsrail ile

İsrail Başbakanı İzak Rabin, ABD Başkanı Bill Clinton ve Filistin Lideri Yaser Arafat Arap devletleri arasında siyasî ve askerî
mücadelenin yaşanmasına yol açmıştır?
A) Filistin B) Irak C) İran
D) Kuveyt E) Cezayir
3) AFGANİSTAN’DAKİ GELİŞMELER
✎ 1989’da SSCB birliklerinin Afganistan’dan çekilmesinden sonra, Molla Muhammet
Ömer liderliğindeki Taliban (Öğrenciler) grubu, 1996’da Kâbil merkez olmak üzere
ülkenin yaklaşık % 70’ini kontrolü altına almıştır. 1-B 2-D 3-C 4-A

~ 400 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Taliban yönetimine karşı olanlar da Ahmet Şah Mesut liderliğinde ülkenin kuzeyin-
de toplanarak “Kuzey İttifakı” adı altında örgütlenmiştir.
1. Afganistan’da Taliban yönetimine muha-
✎ ABD, 11 Eylül 2001’de New York şehrindeki Dünya Ticaret Merkezi (İkiz Kuleler)’ne
lif olanların Ahmet Şah Mesut liderliğin-
ve ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon)’na yapılan saldırılardan Afganistan’da bulu- de oluşturduğu örgüte verilen isim aşa-
nan El-Kaide Örgütü’nü sorumlu tutmuştur. ğıdakilerden hangisidir?

✎ El-Kaide lideri Usame Bin Laden’in kendisine teslim edilmesini isteyen ABD, Tali- A) ASALA
ban yönetimi olumsuz cevap verince Afganistan’a hava taarruzu başlatmış, Özbek B) İntifada
General Raşid Dostum ve Kuzey İttifakı da harekâta karadan destek vermiştir. C) BAAS
✎ Operasyonlar karşısında çaresiz kalan Taliban yönetimi 2001’de devrilmiş ve Afga- D) Kuzey İttifakı
nistan’da Hamid Karzai liderliğinde yeni bir hükûmet kurulmuştur. E) Halk Cephesi

✎ Bu hükûmetin ülkede güvenliği sağlamasına destek olmak amacıyla BM Güvenlik

Konseyi tarafından “Uluslararası Güvenlik Destek Gücü” (ISAF) kurulmuştur.
✎ 2002’de Türkiye’nin devraldığı ISAF’ın komutası 2003’te NATO’ya geçmiş, 2004’te
ise komuta tekrar Türkiye’ye verilmiştir.
✎ ISAF, Afgan halkının güvenliğini sağlamanın yanı sıra Taliban ile mücadeleye bugün 2. ABD’nin 2001’de Afganistan’ı işgal etme-
de devam etmektedir. 18 Eylül 2005’te yapılan seçimler sonunda kurulan Hamid sinde,
Karzai Hükûmeti ise henüz ülkede güvenliği tam olarak sağlayamamıştır. I. 11 Eylül saldırılarının gerçekleştirilmesi,
II. Taliban yönetiminin Irak lideri Saddam
Hüseyin ile ittifak yapması,
III. ABD’nin Afganistan’ın yeraltı zenginlik-
4) ORTA DOĞU’DA “SU” SORUNU lerini ele geçirmek istemesi
durumlarından hangilerinin etkili olduğu
✎ “Su Sorunu”, Orta Doğu’da güvenliği ve barışı etkileyen önemli etkenlerden biridir. savunulabilir?
✎ Bu sorun, su kaynaklarına sahip olma ya da bunlardan daha fazla yararlanma ama- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
cıyla yapılan girişimlerden dolayı ortaya çıkmıştır. D) I ve II E) I, II ve III
✎ Bölgenin önemli su kaynakları Dicle, Fırat, Asi, Şeria ve Nil nehirleri olup, bu nehir-
lerin kaynaklarının ve denizlere döküldükleri yerlerin farklı ülkelerin sınırları içinde
yer alması “Su Sorunu”nun büyümesine yol açmıştır.
✎ Türkiye’nin sorunun çözümüne yönelik girişimleri, Suriye’nin olumsuz yaklaşımları
nedeniyle hayata geçirilememiştir.
✎ Türkiye ayrıca, Suriye ve Irak’a 1965’te ortak bir toplantı yapılması teklifinde bu-
3. Aşağıdaki akarsulardan hangisinin Orta
lunmuşsa da bu toplantı gerçekleşmemiştir. Doğu’da “Su Sorunu”nun yaşanmasında
✎ 1970’ten itibaren Türkiye’nin GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi)’ı uygulamak üze- etkisi olduğu savunulamaz?
re çalışmalara başlaması Suriye ve Irak tarafından tepkiyle karşılanmış, hatta bu iki A) Dicle B) Kızılırmak C) Fırat
devlet Türkiye’nin bu projesini engellemek için çalışmalar yapmıştır. D) Nil E) Asi

✎ Dicle ve Fırat üzerindeki egemenlik haklarından taviz vermeyeceğini vurgulayan ve

sorunu barışçı yollarla çözmeye çalışan Türkiye, 1987’de Şam’da imzalanan “Eko-
nomik İş Birliği Protokolü” çerçevesinde, Fırat Nehri’nden Suriye’ye saniyede 500
metreküp su bırakmayı kabul etmiştir.
✎ “Su Sorunu”na çözüm yolları arayan Türkiye, ayrıca Fırat ve Dicle’nin suyunun Arap
Yarımadası’na ulaşmasını sağlayacak “Barış Suyu Projesi”ni ortaya atmış ancak yi-
ne Suriye’nin uzlaşmaz tutumu nedeniyle bu proje de gerçekleştirilememiştir. 4. 1970’li yıllardan itibaren Türkiye’nin Gü-
neydoğu Anadolu Projesi (GAP)’ni uygu-
✎ 1990’lı yıllarda Türkiye ile Suriye ve Irak arasında devam eden “Su Sorunu”, 1999- lamak üzere çalışmalara başlaması,
2001 yılları arasında bölgede kuraklığın da görülmesiyle gerginliği artırmış, Türkiye, I. İran,
projeler yoluyla suyun daha verimli kullanılmasını önerirken, Suriye’nin olumsuz II. Irak,
tavrı çözümü engellemiştir.
III. Suriye
devletlerinden hangileri tarafından tep-
kiyle karşılanmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
H) DÜNYA’DAKİ GELİŞMELER D) II ve III E) I, II ve III

1) BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK GELİŞMELER

✎ Günümüzde insanları etkileyen, bilimsel alanda devrim niteliğindeki en önemli ge-
lişme “nanoteknoloji”dir. 1-D 2-A 3-B 4-D

~ 401 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bu teknolojinin ana teması, bir maddenin en küçük ölçüde kontrolüdür ve yine bu

uzunluk ölçüsünde cihazların üretimidir. Nanoteknoloji; makine yapımında, tıp,
elektronik, tarım, fizik, havacılık, uzay araştırmaları, çevre ve enerji üretimi başta 1. Tıptan sanayi ve haberleşmeye; iletişim-
olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. den askerî teknolojiye; tarımdan inşaat
sektörüne kadar pek çok alanda kullanı-
✎ Tıp dünyasında yeni bir dönem başlatan 1954’teki ilk başarılı böbrek nakli sonra- lan küçük elektronik cihazların üretilme-
sında organ ve doku nakliyle ilgili çalışmalar 1980 sonrasında hız kazanmıştır. si aşağıdakilerden hangisinin kapsamın-
da değerlendirilmektedir?
✎ Bunların içinde dünyada en fazla ilgi çeken çalışma ise 1996’da “Dolly” adı verilen A) Nanoteknoloji
koyunun kopyalanması olmuştur. Ülkemizde ise 2007 yılında “Oyalı” adı verilen ilk
B) Mikrobiyoloji
koyun kopyalanmıştır. (Oyalı akciğer enfeksiyonu nedeniyle 2012’de ölmüştür.)
C) Akıllı teknoloji
D) Kuantum fiziği
E) Elektrik ve elektronik

2. 1980’li yıllardan sonra hızla gelişme gös-

teren organ ve doku nakli çalışmalarının
etkisiyle 2007’de Türkiye’de kopyalanan
ilk canlı hayvanın (koyun) adı aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) Kınalı B) Dolly C) Oyalı
D) Kıvırcık E) Sürmeli
(İlk kopyalanan koyun “Dolly”) (Türkiye’de ilk kopyalanan koyun “Oyalı”)

✎ Canlıların kopyalanması soyları tükenmekte olan canlı türlerinin soylarının devamı,

doku ve organ nakli ile hastaların tedavi edilmesi imkânı sunmuştur.
✎ 1990’lardan sonra dünyada internet kullanıcı sayısı da hızla artmıştır.
✎ Bu dönemde müzikte ise bateri eşliğinde ve klavye ile yapılan elektronik seslerle
3. Küreselleşmenin,
tanışılmış, ABD’li pop yıldızları Madonna ve Michael Jackson bu türün öncülüğünü
I. bilim,
yapmışlardır. Ayrıca CD ve DVD kullanımı müzik ve sinema sektöründe son derece
önemli bir yer işgal etmiştir. II. sanat,
III. ekonomi
✎ Askerî teknolojide “komuta hiyerarşisi” yerine “ağ kurgusu” öne çıkmıştır. Küresel
alanlarından hangilerinde etkili olduğu
hedef bulma sistemi, lazer tarayıcılar, dijital iletişim, yerleşik bilgisayarlar vb. üstün
savunulabilir?
teknolojiler gelişmiştir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
✎ 1993’te Ant Dağları’nda dünyanın en eski dinozor kalıntılarına rastlanmıştır.
D) II ve III E) I, II ve III
✎ Bu dönemde ABD ve SSCB ortak uzay araştırmaları yapmaya başlamıştır. 1990’da
Venüs yüzeyine inilerek araştırmalar yapılmış, 1994’te ise Venüs yüzeyinin haritası
çıkarılmıştır.
✎ Günümüzde özellikle Mars gezegeni üzerinde çalışmalar artmıştır. En son ABD’ye
ait Anka Kuşu (Phoenix) adlı uzay aracı 26 Mayıs 2008’de Mars toprağında hayat
iziyle ilgili delil aramak amacıyla gönderilmiş ve 90 gün boyunca inceleme yaparak
4. Aşağıdakilerden hangisi küreselleşme-
dünyaya çok önemli bilgiler göndermiştir.
nin etkisiyle ortaya çıkan gelişmelerden
✎ 1998’de bütün devletlerin uzay araştırmalarında kullanabileceği bir “Uluslararası biri değildir?
Uzay İstasyonu”nun inşasına başlanmıştır. A) Uluslararası spor organizasyonlarının
düzenlenmesi
✎ Bu gelişmelerin dışında, 1986’daki Çernobil kazası çevre sorunlarına duyarlılığı ar-
B) İnternet kullanımının yaygınlaşması
tırmış, ABD ve Batı Avrupa ülkeleri; yağ kullanımını azaltmak, çöpleri yeniden işle-
C) Uzay ve tıp alanlarındaki çalışmaların
mek, su ve enerji tüketiminde tutumlu davranılmasını sağlamak için “Yeşil Dostu”
gelişmesi
politikalar izlemeye başlamışlardır.
D) Terör faaliyetlerinin azalması
✎ Mimarlık alanındaki gelişmeler de doğa dostu, çevreye zarar vermeyen kendine E) Devletlerarası diplomatik ve kültürel
yeterli yapılarla “Yeşil Mimarlık” adı verilen yeni bir anlayışı ortaya çıkarmıştır. ilişkilerin gelişmesi
✎ 1980’lerden sonra spor alanında “spor bilimi” önem kazanmaya başlamış, sporcu-
lara yönelik birçok alanda bilimsel gelişmelerin kullanılması bu dönemde çok sayı-
da dünya ve olimpiyat rekorlarının kırılmasında etkili olmuştur. 1-A 2-C 3-E 4-D

~ 402 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

2) KÜRESELLEŞME VE ETKİLERİ
✎ Küreselleşme, en yalın anlamıyla “endüstriyel genişlemeye ve kitle iletişim araçla- 1. Avrupa devletleri Rusya’nın Orta Asya’-
rının yaygınlaşmasına paralel olarak siyasî, kültürel ve ekonomik düzeydeki çok nın zengin enerji kaynakları üzerindeki
yönlü toplumsal ilişkilerin dünya çapında yaygınlaşması” olarak tanımlanmaktadır. etkisini azaltmak amacıyla aşağıdaki ül-
kelerin hangileri üzerinde bir enerji kori-
✎ Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, toplumları rekabete itmiş, bu gelişmeyle bir- doru oluşturma politikası izlemiştir?
likte yeni haberleşme araçları hayata geçerek iletişim imkânları yaygınlaşmıştır. A) Ermenistan-Azerbaycan-Gürcistan
✎ Özellikle uydu teknolojisi sayesinde dünyanın en ücra köşesindeki bir toplumun B) Türkiye-Ermenistan-Azerbaycan
varlığından, kültüründen haberdar olma imkânı elde edilmiştir. C) Türkmenistan-Türkiye-Gürcistan
✎ Küreselleşmeyle birlikte ekonomik yönden ülkelerin önemli bir kısmı birbiriyle bü- D) Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye
tünleşmeye başlamıştır. Ayrıca sinema, müzik, spor, sanat vb. birçok faaliyet ulus- E) Ermenistan-Türkmenistan-Türkiye
lararası bir boyut kazanmış, dünya şampiyonaları ve olimpiyat oyunlarının yapıldığı
ülkelere giden milyonlarca insanın sağladığı ekonomik gelir ve canlı yayınlarla elde
edilen reklam imkânı sporun önemini bir kat daha artırmıştır.

2. Türkiye “Mavi Akım” projesini aşağıdaki

İ) DEĞİŞEN DÜNYA VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI devletlerin hangisiyle gerçekleştirmiştir?
✎ SSCB’nin dağılması ve iki kutuplu dünya düzeninin yıkılmasıyla Türkiye’nin temel A) Rusya
dış politikasında büyük bir değişim yaşanmıştır. B) Ermenistan

✎ Coğrafî konumu itibariyle dünyanın en istikrarsız üç bölgesindeki (Balkanlar, Kaf- C) Türkmenistan

kaslar, Orta Doğu) gelişmelerden etkilenen Türkiye, dış politikada barış ve refah D) Gürcistan
içinde istikrarlı, iş birliğine dayalı bölgesel ve uluslararası bir ortam meydana ge- E) Azerbaycan
tirmeyi hedeflemiştir.

1) TÜRKİYE-RUSYA FEDERASYONU İLİŞKİLERİ

✎ SSCB’nin dağılmasından sonra eski gücünü tekrar kazanmak isteyen Rusya Fede-
rasyonu Doğu Avrupa’yı Batılı ülkelerin etkisine bırakmak zorunda kalmış, kendisi- 3. Rusya, İran ve Ermenistan’ın aralarında
ne de hareket sahası olarak Kafkasya ve Orta Asya bölgeleri kalmıştır. bir dostluk antlaşması imzalanmalarının
Azerbaycan’ı aşağıdaki ülkelerden han-
✎ Öte yandan Türkiye’nin Orta Asya Türk cumhuriyetleri ve diğer Türk topluluklarıyla gilerine yakınlaştırdığı savunulabilir?
yakından ilgilenmesi Rusya’nın bölgedeki etkinliğinin azalmasına neden olmuştur. A) Gürcistan-Türkmenistan
✎ Avrupa devletleri, Rusya’nın Orta Asya’nın zengin enerji kaynakları üzerindeki etki- B) Türkiye-Özbekistan
sini azaltmak amacıyla Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye üzerinden bir enerji korido- C) Kırgızistan-Türkmenistan
ru oluşturma politikası izlemiş, böylece Türkiye’nin bölgedeki önemi artmıştır. D) Tacikistan-Gürcistan

✎ 2000’li yıllardan itibaren Türkiye-Rusya ilişkileri hızlı bir şekilde gelişme göstermiş, E) Türkiye-Gürcistan
son dönemlerde Rusya, Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ülke hâline gelmiştir.
✎ Özellikle Rus doğal gazının Karadeniz’in altından döşenecek bir boru hattı ile Sam-
sun’a ulaşmasını sağlayacak Mavi Akım Projesi, Türkiye-Rusya ilişkilerinde bir dö-
nüm noktası olmuştur.

4. Boru hattı projeleri içinde ilk kez günde-

me gelen ve Azerbaycan petrollerinin ta-
2) TÜRKİYE’NİN KAFKASYA VE ORTA ASYA POLİTİKASI şınması amacıyla 2002’de yapımına baş-
✎ Türkiye, siyasî açıdan Kafkasya’daki yeni bağımsız cumhuriyetleri desteklemiş ve lanıp 2005’te tamamlanan proje aşağıda-
kilerden hangisidir?
toprak bütünlüklerini korumasına öncelik vererek ekonomik açıdan da bölge ülke-
leriyle ticarî ilişkileri geliştirmeyi amaçlamıştır. Türkiye, Kafkasya’da siyasî, ekono- A) Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı
mik ve güvenlik boyutu olan bir politika izlemiştir. B) Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı
C) Trans-Hazar Boru Hattı
✎ Türkiye ve Azerbaycan’ın birçok konuda ortak çıkarlara sahip olması iki ülkeyi ya-
D) Mavi Akım Boru Hattı
kınlaştırmıştır. Özelikle Dağlık Karabağ sorununda Türkiye’nin Azerbaycan’ın yanın-
da yer alması Türk-Azeri ilişkilerini daha da geliştirmiştir. E) Güney Kafkasya Boru Hattı

✎ Azerbaycan petrollerinin taşınması amacıyla 2002’de yapımına başlanan “Bakü-

Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı”, boru hattı projeleri içinde ilk kez gündeme gel-
miş ve 2005’te tamamlanmıştır. 1-D 2-A 3-E 4-B

~ 403 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Bunun dışında Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı ile paralel olarak geliştirilen
Güney Kafkasya Boru Hattı ile de Azerbaycan doğal gazının Şah Deniz Projesi’yle
Gürcistan ve Türkiye üzerinden dünyaya pazarlanması hedeflenmektedir. 1. Aşağıdakilerden hangisi Türkmenistan
doğal gazının Türkiye üzerinden Avru-
✎ Trans-Hazar Boru Hattı (THB) Projesi ile Türkmenistan doğal gazının Türkiye üze- pa’ya taşınması amacıyla geliştirilmiştir?
rinden Avrupa’ya taşınması amaçlanmakta olup, bu konuda Aşkabat ile yapılan A) Trans-Hazar Boru Hattı
müzakerelerin sonuna gelinmiştir.
B) Mavi Akım Boru Hattı
✎ Ortak kültürel ve tarihî bağları olan Gürcistan ile Türkiye arasındaki ilişkiler, Hazar C) Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı
enerji kaynaklarının Batı’ya açılma projeleri ile hem ekonomik hem de siyasi olarak D) Güney Kafkasya Boru Hattı
gelişmiştir. E) Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı
✎ Türkiye Ermenistan ile ilişkilerini geliştirmek amacıyla ise kuruluşunda öncü olduğu
Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ)’na üye olarak davet etmiştir. Ancak
Türkiye, 1915 olaylarını sürekli gündemde tutması ve Azerbaycan topraklarından
çekilmemesi nedeniyle bu devlete kara sınırını kapatarak kısmî ambargo uygula-
mıştır.
2. 25 Haziran 1992’de Türkiye’nin öncülü-
ğünde, üye devletlerin ekonomik, bilim-
sel ve teknolojik ilişkileri geliştirmelerini
sağlamak ve Karadeniz’in barış, iş birliği
☸ Karadeniz Ekonomik İş Birliği Teşkilâtı (KEİ) (1992) ve refah bölgesi hâline gelmesini sağla-
mak amacıyla kurulan teşkilât aşağıdaki-
✎ 25 Haziran 1992 tarihinde Türkiye’nin öncülüğünde İstanbul’da düzenlenen Zirve lerden hangisidir?
Toplantısı’nda imzalanan antlaşma ile kurulmuştur. A) TİKA B) TÜİK C) KEİ
D) TEMA E) TÜBA
✎ Teşkilâtın temel amacı; üye devletlerin coğrafî yakınlıklarından ve ekonomilerinin
birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden yararlanılarak, ekonomik, bilimsel ve tekno-
lojik ilişkileri geliştirmelerini sağlamak ve Karadeniz’in bir barış, iş birliği ve refah
bölgesi hâline gelmesini sağlamaktır. KEİ ayrıca, hükûmetler dışında parlamenter-
ler, özel sektör ve belediyeler arasında iş birliği için de çalışmalar yapmaktadır.
3. Aşağıdaki ülkelerden hangisi Karadeniz
✎ Teşkilât bünyesinde sürekli İstanbul’da bulunan Uluslararası Daimi Sekretarya ku- Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)’ne üye
rulmuştur. KEİ’nin finansal birimi ise Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası’dır. değildir?
A) Gürcistan B) Litvanya
C) Türkiye D) Sırbistan
E) Ermenistan

KARADENİZ EKONOMİK İŞ BİRLİĞİ TEŞKİLÂTI

4.
ÜYE ÜLKELER GÖZLEMCİ ÜLKELER I. Türkiye,
II. Ukrayna,
III. Yunanistan
Yukarıdakilerden hangileri Karadeniz
 Arnavutluk  Almanya Ekonomik İşbirliği Teşkilâtı (KEİ)’na üye
 Azerbaycan  ABD ülkeler arasındadır?

 Bulgaristan  Avusturya A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III
 Ermenistan  Beyaz Rusya
 Gürcistan  Çek Cumhuriyeti
 Moldova  Fransa
 Romanya  Hırvatistan
5. Aşağıdaki ülkelerden hangisi Karadeniz
 Rusya  İsrail Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)’nde yer
alan gözlemci devletlerden biri değildir?
 Türkiye  İtalya
A) İsrail B) Tunus
 Ukrayna  Mısır
C) Almanya D) Lübnan
 Yunanistan  Polonya E) Hırvatistan
 Sırbistan  Slovakya
 Tunus
1-A 2-C 3-B 4-E 5-D

~ 404 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

☸ Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) (1993)

✎ 12 Temmuz 1993 tarihinde Azerbaycan, Kazakistan, Gürcistan, Özbekistan, Türk- 1.
menistan ve Türkiye kültür bakanları tarafından Alma Ata’da kurulmuştur.  1993’te Alma Ata’da kurulmuştur.
✎ Temel amacı; Türk dili konuşan ülkeler arasında bilim, kültür ve sanat alanlarında  Genel merkezi Ankara, resmî dili
iş birliği sağlamak ve bu alanlarda çalışmalar yapmaktır. Türkçedir.
 Türk dili konuşan ülkeler arasında bilim,
✎ Örgütün genel merkezi Ankara, resmî dili ise Türkçedir. kültür ve sanat alanlarındaki çalışmaların
geliştirilmesini amaçlar.
✎ 2009’da adı “Uluslararası Türk Kültürü Teşkilâtı” olarak değiştirilen TÜKSOY’un gü-
Yukarıda özellikleri verilen kurumsal ya-
nümüzde 14 üyesi bulunmaktadır.
pı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü

☸ Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (1993) B) Türk Kültürü ve Sanatları Ortak Yöne-
timi
✎ 1993 yılında kurulan TÜBA, tüzel kişiliği olan, bilimsel, idarî ve malî özerkliğe sahip C) Türkiye Bilimler Akademisi
bir kurum olup 1994 yılında çalışmalarına başlamıştır. D) Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştır-
ma Kurumu
✎ TÜBA’nın başlıca görevleri; Türkiye’deki bilim adamları ve araştırmacıların toplum-
E) Türk İş Birliği ve Kalkınma Ajansı
sal statülerini ve yaşam düzeylerini korumak, bilimsel araştırmaları özendirmek,
toplumda bilimsel düşüncenin yayılmasını sağlamak, gençleri araştırma alanlarına
yönlendirmek ve araştırma standartlarını uluslararası düzeye çıkarmaktır.

3) TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU POLİTİKASI 2. Türkiye’deki bilim adamları ve araştırma-

cıların toplumsal statülerini korumak, bi-
✎ Türkiye, günümüzde Orta Doğu’daki karışıklık ve çatışmalardan son derece olum- limsel araştırmaları özendirmek, toplum-
suz etkilenmekte ve Orta Doğu’da kalıcı barış, refah ve huzur ortamının sağlanması da bilimsel düşüncenin yayılmasını sağ-
lamak ve araştırma standartlarını ulus-
için yapılan çalışmalara katkıda bulunmaktadır. lararası düzeye çıkarmak gibi amaçlarla
✎ Türkiye, 1990’da Basra Körfezi ve Irak’ta meydana gelen gelişmelerde askerî mü- 1993 yılında bilimsel, idarî ve malî özerk-
liğe sahip bir kuruluş olarak kurulan teş-
dahaleye destek vermiş, Irak’a uygulanan ambargodan olumsuz etkilenmiştir. Ayrı- kilât aşağıdakilerden hangisidir?
ca 2003’te ABD liderliğinde Irak’a askerî müdahale yapılmasıyla Irak’ta bir otorite
A) TÜBA B) TÜİK C) Türk Ofis
boşluğu oluşmuş, Kuzey Irak’tan Türkiye’ye yönelik terör olaylarını tetiklemiştir.
D) TÜRKSOY E) TİKA
✎ Türkiye ile Suriye arasındaki “Su Sorunu” ve Suriye’nin Türkiye’ye yönelik terör faa-
liyetlerine destek vermesi 1990’lı yıllarda iki ülke ilişkilerini bozmuştur. 2000’li yıl-
larda ise Suriye’nin politikasında görülen değişim iki ülke arasındaki ilişkilerin nor-
malleşmesini sağlamıştır.
✎ Türkiye-İran ilişkileri, 1990’lı yıllarda İran’ın terör olaylarına destek vermesi ve Orta
3. Türkiye’nin Orta Doğu devletleriyle ilişki-
Asya cumhuriyetlerindeki enerji nakil hatlarının kendi topraklarından geçmesini lerinin gerginleşmesinde,
istemesi nedeniyle gerginleşmiştir. 2000’li yıllarda İran’ın Türkiye’ye yönelik teröre
I. Su Sorunu,
desteğini kesmesi ve ABD’nin İran’a yönelik politikalarına Türkiye’nin destek ver-
memesi ilişkilerin düzelmesini sağlamıştır. Öte yandan İran ve Türkmenistan doğal II. Mavi Marmara Gemisi Olayı,
gazlarının Türkiye üzerinden Batı ülkelerine ulaştırılması için anlaşmalar yapılması III. FIR Hattı Sorunu
da ilişkilerin gelişmesinde etkili olmuştur. konularından hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
✎ Türkiye-İsrail ilişkileri ise 1991’den itibaren karşılıklı iş birliği çerçevesinde gelişme-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
ye devam etmiştir. Ancak 2000’li yıllarda İsrail’in Filistin’e yönelik saldırıları ve İs-
D) I ve II E) II ve III
rail’in Kuzey Irak’taki oluşumu desteklemesi, Türkiye-İsrail ilişkilerini bozmuştur.
✎ 2004’ten sonra ilişkiler kısmen düzelmeye başladıysa da istenilen düzeyde değildir.
Özellikle yakın bir dönemde Gazze’ye yardım malzemesi götüren Mavi Marmara
Gemisi’nin uluslararası sularda İsrail askerleri tarafından basılması ve 9 Türk vatan-
daşının öldürülmesi, Türkiye-İsrail ilişkilerini kopma noktasına getirmiştir.
4. Türkiye’nin aşağıdaki kaynaklardan han-
gisine sahip olması Orta Doğu’daki dev-
letlere karşı önemini artırmıştır?
4) TÜRKİYE’NİN BALKAN POLİTİKASI A) Bor B) Petrol C) Doğalgaz
✎ Türkiye, Balkan ülkeleri arasında barış içinde birlikte yaşamaya dayalı bir ortamın D) Kömür E) Su
oluşturulmasına önem vermiştir. Bunun için Balkanlar’da istikrar ve güvenliği sağ-
lamaya yönelik bütün faaliyetlere katkı sağlamış, BM ve NATO’nun Balkanlar’da
oluşturduğu barış gücü içinde görev almıştır. 1-B 2-A 3-C 4-E

~ 405 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ Türkiye Boşnaklara yönelik saldırıların durdurulması için BM, NATO, Avrupa Gü-
venlik ve İş Birliği Teşkilâtı (AGİT), İKÖ ve Avrupa Konseyi gibi tüm uluslararası ör-
gütleri harekete geçirmiş; NATO’nun Kosova harekâtında, Makedonya’nın bağım- 1. Türkiye’nin 1995-1996’da Yunanistan’la
sızlık mücadelesinde ve Arnavutluk’taki iç karışıklıklarda aktif olarak rol almıştır. “Kardak Kayalıkları” yüzünden yaşadığı
kriz, hangi ülkenin arabuluculuk yapma-
✎ Türkiye-Bulgaristan ilişkileri, 1980-1990 yılları arasında Bulgaristan’ın Türk azınlığa sıyla sona ermiştir?
karşı uygulamaya koyduğu asimilasyon politikası nedeniyle gerginleşmiştir. A) ABD B) Almanya C) İngiltere
D) Rusya E) Fransa
✎ Bulgaristan’ın uzlaşmaz tutumu nedeniyle Türkiye, sorunu uluslararası platforma
taşımış; Helsinki İzleme Komitesi, Milletlerarası Af Örgütü, Avrupa Konseyi ve İslâm
Konferansı Örgütü’nün konu ile yakından ilgilenmeleri sağlanmıştır.
✎ Ancak Bulgaristan bu kuruluşların da uyarılarına kulak asmayınca, Türkiye 1989’da
soydaşlarımızı kabule hazır olduğunu açıklamış ve 300 bin soydaşımız Türkiye’ye
göç etmiştir. 2. Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde,
✎ İlişkilerdeki bu gergin durum 1989’da Cumhurbaşkanı Jivkov’un iktidardan uzaklaş- I. Yunanistan’ın petrol arama ruhsat ala-
masına kadar devam etmiş, yeni Devlet Başkanı Mladenov’un soydaşlarımıza yö- nını genişletmesi,
nelik bu uygulamalardan vazgeçildiğini açıklamasıyla sorun çözülmüştür. II. Rodop’ta Türklere yönelik saldırıların
artması,
✎ Türkiye-Yunanistan ilişkileri ise 1990 sonrası Yunanistan’ın Türkiye’ye yönelik terör
III. Dr. Sadık Ahmet’in “Türk” kelimesini
faaliyetlerine destek olması nedeniyle olumsuz etkilenmiştir. Ayrıca Yunanistan’ın, kullandığı için cezalandırılması
Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğini veto etmesi ilişkileri daha da gerginleştirmiş, hatta gelişmelerinden hangileri “Batı Trakya”
1996’da Kardak Kayalıkları yüzünden iki ülke savaşın eşiğine kadar gelmiştir. sorunuyla ilgilidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
 Kardak Kayalıkları Sorunu, ABD’nin arabuluculuğu ve Yunanistan’ın geri adım at-
masıyla çözülebilmiştir.

✎ Türkiye ile Yunanistan arasında yıllardır süren Batı Trakya sorunu bu dönemde de
devam etmiştir. Yunanistan’ın Batı Trakya’da yaşayan Türklerin haklarına kısıtlama
getirmesi, 26 Ocak 1990’da Batı Trakya Türkleri liderlerinden Dr. Sadık Ahmet’in 3. Kıbrıs Sorunu’nun çözümü için sunduğu
“Türk” kelimesini kullandığı için cezalandırılması ve Rodop’ta Türklere yönelik sal- planda “Kıbrıs Cumhuriyeti” adı ile bir dev-
dırılar Türkiye’nin Yunanistan ile diplomatik ilişkilerini kesmesine yol açmıştır. letin kurulmasını öngören Birleşmiş Mil-
letler Genel Sekreteri aşağıdakilerden
✎ Öte yandan uluslararası kuruluşların yoğun baskısı ile 1995’ten sonra Yunanistan’ın hangisidir?
azınlık politikasında önemli değişiklikler olmuştur. Bunun sonucunda iki ülke ara- A) Kurt Waldheim
sındaki ilişkilerde yumuşama olmuş, hatta Yunanistan 1999 Helsinki Zirvesi’nde B) Kofi Annan
Türkiye’nin AB’ye adaylığına olumlu bakmıştır. C) Gladwyn Jebb
✎ Türkiye ile Yunanistan arasında yıllardır devam eden sorunlardan biri de “Kıbrıs D) Ban Ki-Moon
Sorunu”dur. 1992 sonlarına kadar yapılan görüşmelerde bir çözüm sağlanamayan E) Trygue Lie
Kıbrıs Sorunu’na, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY)’nin AB’ye yaptığı tam üyelik
başvurusunun kabul edilmesiyle AB müdahil olmuştur.
✎ Kıbrıs Sorunu’nun çözümüne yönelik en önemli gelişme ise, Birleşmiş Milletler Ge-
nel Sekreteri Kofi Annan’ın hazırladığı plandır.

4. Aşağıdakilerden hangisi, BM Genel Sek-

 Annan Planı’na göre; reteri Kofi Annan’ın Kıbrıs Sorunu’nun
çözümü için taraflara sunduğu planda
 Birleşik Kıbrıs Cumhuriyeti kurulacak ve bakanlıkların en az 1/3’ü Türk olacak, yer alan konulardan biridir?
 Devlet başkanlığı ve başbakanlık makamları 10 ayda bir dönüşümlü olarak deği- A) Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin Avrupa
şecekti. Birliği’ne tam üye olması
B) Lokmacı sınır kapısının açılması
C) Bağımsız ve birleşik bir Kıbrıs Cumhuri-
yeti’nin kurulması
✎ 2004’te referanduma sunulan Annan Planı’na Türkler (% 65) ‘evet’ derken, Rumlar
(% 76) ‘hayır’ demişlerdir. Ancak GKRY ‘hayır’ oyu kullanmasına rağmen 1 Mayıs D) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Av-
rupa Birliği’ne üye olması
2004’te AB’ye tam üye olmuş ve bu gelişme ile Kıbrıs, AB ile Türkiye arasında bir
E) Kıbrıs sorununun çözümünün Avrupa
sorun hâline gelmiştir.
Birliği İle Türkiye’ye bırakılması

 Annan Planı’nın Türkiye ve KKTC açısından en önemli faydası çözüm isteyen tarafın
Türkler olduğunu dünya kamuoyuna duyurmasıdır.
1-A 2-D 3-B 4-C

~ 406 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

J) KIZILAY’IN YURT DIŞI YARDIM FAALİYETLERİ

1.
YIL YER GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYET  Yurt içinde ve yurt dışında acil ihtiyacı olan
insanlara en kısa süre içinde yardım ulaştır-
Endonezya, Tayland 2004 yılı sonunda Güney Asya’daki tsunami felâ- ma amacı taşır.
2005
ve Sri Lanka ketine insanî yardım gönderilmiştir.  Temel ihtiyaçların yanı sıra sağlık ve eğitim
2005’te meydana gelen depremden hemen sonra alanlarında da yardım çalışmaları gerçek-
2005 Pakistan leştirir.
insanî yardım gönderilmiştir.
İsrail’in Lübnan’a yaptığı askerî operasyonlar son- Yukarıda özellikleri verilen kurum aşağı-
2006 Lübnan dakilerden hangisidir?
rasında insanî yardım malzemesi gönderilmiştir.
Kamplardaki ağır koşullar ve sağlık hizmetlerinde- A) Yeşilay B) TİKA C) Kızılay
2006 Sudan
ki yetersizlik nedeniyle insanî yardım yapılmıştır. D) Darüşşafaka E) TEMA
Irak’ın Telafer kentinde gerçekleşen patlamadan
2007 Irak
sonra bölgeye insanî yardım yapılmıştır.

2008 Gürcistan Savaş sonrasında insanî yardım yapılmıştır.

İsrail’in Gazze şeridindeki askerî operasyonlar ne-
2008 Filistin
deniyle insanî yardım yapılmıştır.

2. TSK, 1950 Kore Savaşı’ndan sonra yurt

dışındaki ilk görevini aşağıdaki bölgeler-
den hangisinde gerçekleştirmiştir?
A) Afganistan
K) TÜRK ORDUSU VE DÜNYA BARIŞINA KATKILARI B) Bosna-Hersek
✎ Türkiye dünya barışını korumak ve barışa katkı sağlamak amacıyla BM, NATO ve AB C) Arnavutluk
liderliğindeki çeşitli uygulama harekâtlarına barış gücü olarak katılmıştır. D) Somali
E) Kosova
GÖREV YERİ YILI ALDIĞI GÖREVLER
BM Kuvvetleri’ne bir tugay asker göndererek katıl-
Kore (ilk) 1950-1953 mış, böylece Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez
yurt dışına asker yollanmıştır.
BM’nin oluşturduğu Barış Gücü’ne insanî yardım
Somali 1993-1994
amaçlı katkı sağlanmıştır.
3. Türkiye, Atatürk’ün “Yurtta barış, dünyada
BM’nin insanî yardım için emniyetli bölgeler oluştu- barış” ilkesi doğrultusunda Birleşmiş Millet-
Bosna-Hersek 1993-1995 rulması amacıyla kurduğu Koruma Kuvvetine katkı ler’in aldığı kararlara uymuştur.
sağlanmıştır. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’nin Bir-
NATO’nun oluşturduğu Uygulama/İstikrar Kuvve- leşmiş Milletler’in kararına uyarak asker
Bosna-Hersek 1995-1996 gönderdiği ülkelerden biri değildir?
ti’ne katkı sağlamaktadır.
Bosna-Hersek Bosna Savaşı’nda NATO’nun oluşturduğu görev kuv- A) Vietnam B) Somali C) Kore
1992-1996
(Adriyatik Denizi) vetine katkı sağlanmıştır. D) Kosova E) Afganistan
Arnavutluk’ta insanî yardımın güvenle dağıtılabil-
Arnavutluk 1997 mesi için BM kararı ile oluşturulan çok uluslu birliğe
katılmıştır.
Makedonya ve Arnavutluk’taki mültecilere yardım
Arnavutluk 1999 etmek için oluşturulan İnsanî Yardım Kuvveti’ne
katılmıştır.
Kosova krizi sırasında NATO’nun başlattığı hava ha- 4. TSK dünya barışına katkı sağlamak ama-
Kosova 1999 cıyla,
rekâtına katılmıştır.
I. Somali,
NATO’nun oluşturduğu Çok Uluslu Güney Görev
Kosova 1999- II. Lübnan,
Kuvveti’ne katkısını sürdürmektedir.
BM Güvenlik Konseyi tarafından oluşturulan III. Afganistan
Afganistan 2002- Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti’ne katkıda bölgelerinden hangilerinde uluslararası
bulunmaya devam etmektedir. askerî güçlere bağlı olarak görev almış-
BM’nin oluşturduğu Koruma Kuvveti, NATO’nun tır?
oluşturduğu Uygulama ve İstikrar Kuvvetleri ile AB A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Bosna-Hersek 2004
liderliğinde oluşturulan İstikrar Harekâtı’na D) II ve III E) I, II ve III
Saraybosna’da katkı sağlamaktadır.
BM Güvenlik Konseyi tarafından oluşturulan Lübnan
Lübnan 2006
Geçici Güvenlik Gücü’ne katkısı sürmektedir. 1-C 2-D 3-A 4-E

~ 407 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

L) 1980 SONRASI TÜRKİYE

1) SİYASÎ GELİŞMELER 1. 12 Eylül Askerî Müdahalesi’nden sonra
yapılan ilk genel seçim olan 1983 yılı se-
✎ 1983 yılında yapılan seçimler sonucunda Turgut Özal liderliğindeki Anavatan Parti- çimlerinde Turgut Özal’ın liderliğinde tek
si (ANAP) iktidara gelmiştir. başına iktidara gelen siyasî parti aşağı-
dakilerden hangisidir?
✎ Türkiye bu dönemde dünyaya açılma konusunda önemli adımlar atarak AB’ye tam A) Anavatan Partisi (ANAP)
üyelik başvurusunda bulunmuştur. Ayrıca 12 Eylül Askerî Müdahalesi ile siyaset ya-
B) Doğru Yol Partisi (DYP)
sağı getirilen Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan ve Alparslan
C) Demokratik Sol Parti (DSP)
Türkeş’in yasakları da kaldırılmıştır.
D) Milliyetçi Hareket Partisi (MHP)
✎ ANAP 1987 Genel Seçimleri’nde tekrar birinci parti olmuştur. E) Liberal Demokrat Parti (LDP)
✎ 31 Ekim 1989’da Turgut Özal TBMM kararıyla cumhurbaşkanı seçilmiş, Özal’ın yeri-
ne Yıldırım Akbulut başbakan olmuştur.

2. Türkiye Cumhuriyeti’nin 8., aynı zaman-

da Mustafa Kemal Atatürk’ten sonra gö-
revi başında hayatını kaybeden tek cum-
hurbaşkanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Cemal Gürsel
B) Süleyman Demirel
C) Fahri Korutürk
D) Cevdet Sunay
E) Turgut Özal

Turgut ÖZAL Yıldırım AKBULUT

✎ 1991 seçimlerini kazanan Doğru Yol Partisi lideri Süleyman Demirel, Sosyal Demok-
rat Halkçı Parti (SHP) ile birlikte DYP-SHP Koalisyon Hükûmeti’ni kurmuştur.
✎ Turgut Özal’ın 1993’te ölümü üzerine Süleyman Demirel cumhurbaşkanı olmuştur.
3. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın başba-
kanı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Türkân Akyol
 1993’te ölen Turgut Özal, Mustafa Kemal Atatürk’ten sonra görevi başında hayatı-
nı kaybeden tek cumhurbaşkanımızdır. B) Tansu Çiller
C) Nimet Çubukçu
D) Meral Akşener
✎ Süleyman Demirel’in yerine DYP genel başkanlığına Tansu Çiller getirilmiştir. E) Rahşan Ecevit

 Tansu Çiller Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın başbakanıdır.

4. Avrupa Birliği (AB) ile 1995 yılında Güm-

rük Birliği Antlaşması’nın imzalanmasın-
da aşağıdaki siyasetçilerden hangisinin
etkisi olmuştur?
A) Bülent Ecevit
B) Kenan Evren
C) Tansu Çiller
D) Yıldırım Akbulut
Süleyman DEMİREL Tansu ÇİLLER E) Süleyman Demirel

✎ Çiller Dönemi’nde AB standartlarına uyum sağlamak amacıyla 1995’te anayasada

siyasî partilerle ilgili bazı yasaklar kaldırılmış, ayrıca AB ile “Gümrük Birliği Antlaş-
ması” imzalanmıştır. 1-A 2-E 3-B 4-C

~ 408 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ 1995-2001 yılları arasında Türkiye’yi Necmettin Erbakan, Mesut Yılmaz ve Bülent

Ecevit başbakanlığındaki koalisyon hükûmetleri yönetmiş, bu dönemde Türkiye’nin
Avrupa Birliği’ne tam üyeliğini sağlamak için önemli çalışmalar yapılmıştır. Nitekim 1. Türkiye’de 1995-2001 yılları arasında yö-
hazırlanan “Ulusal Program” çerçevesinde AB’ye uyum yasaları çıkarılması bunlar- netimde etkili olan koalisyon hükûmetle-
ri döneminde hazırlanan “Ulusal Program”
dan en önemlisidir.
aşağıdaki kuruluşlardan hangisine uyum
sağlamaya yöneliktir?
✎ Mayıs 2000’de Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer cumhurbaşkanı
seçilmiştir. A) Uluslararası Para Fonu (IMF)
B) Birleşmiş Milletler (BM)
✎ 2002, 2007 ve 2011’de yapılan seçimlerde tek başına iktidara gelen Adalet ve Kal-
C) Kuzey Atlantik Paktı (NATO)
kınma Partisi (AKP)’nin kurduğu hükûmet hâlâ ülkeyi yönetmektedir.
D) Avrupa Birliği (AB)
✎ 2007’de görev süresi dolan Ahmet Necdet Sezer’in yerine Abdullah Gül cumhur- E) Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA)
başkanı seçilmiş olup, hâlen görevini sürdürmektedir.

2. 2006 yılında ilk kez Nobel Edebiyat Ödü-

lü’nü alarak edebiyat alanında uluslara-
rası başarı elde eden ünlü yazarımız aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Elif Şafak
B) Orhan Pamuk
C) Yaşar Kemal
D) Tuna Kiremitçi
Ahmet Necdet SEZER Abdullah GÜL
E) Ataol Behramoğlu

2) SOSYO-KÜLTÜREL VE SANATSAL GELİŞMELER

✎ Köyden kente göç sonucunda 1980’lerde % 50 olan şehirli nüfus oranı 2007 yılında
% 70’lere çıkmıştır. Bu göç hareketinde özellikle tarımda makineleşme ve sanayi-
leşmeyle birlikte iş gücüne duyulan ihtiyacın artması önemli faktörlerdir.
✎ Bu dönemde arabesk müzik Orhan Gencebay, Müslüm Gürses ve Ferdi Tayfur ile
3. 2008 yılında düzenlenen 61. Cannes Film
geniş kitlelere ulaşmış, ayrıca arabesk tarzı sinema da gelişmiştir. Festivali’nde “Üç Maymun” filmiyle “En İyi
Yönetmen” ödülünü alan Türk yönetmen
✎ Türk Pop Müziği ise Sezen Aksu, Erol Evgin, Barış Manço gibi isimlerle birlikte 1990 aşağıdakilerden hangisidir?
yılı sonrasında ilgiyle takip edilmiştir. Tarkan ile geniş kitlelere ulaşan Türk Pop
A) Ferzan Özpetek B) Çağan Irmak
Müziği, Sertab Erener’in 2003’te Eurovision Şarkı Yarışması’nı kazanmasıyla ulus-
C) Fatih Akın D) Yılmaz Güney
lararası alanda da önemli bir başarı kazanmıştır.
E) Nuri Bilge Ceylan
✎ Türkiye’de 1984’te ilk renkli televizyon yayını başlamış, 1990’da ilk özel televizyon
kanalı açılmış, 1994’te de Özel Radyo ve Televizyon Yasası çıkarılarak birçok özel
radyo ve televizyon yayın hayatına başlamıştır.
✎ 1990’lı yıllarla birlikte Türk sineması tekrar canlanma sürecine girmiştir. 2008 yılın-
da 61.si düzenlenen Cannes Film Festivali’nde “Üç Maymun” adlı filmiyle en iyi
yönetmen ödülünü Nuri Bilge Ceylan almıştır.
✎ Bu dönemde toplumsal sorunları konu alan filmler de çekilmiştir. Kırsaldan büyük
şehirlere göç eden insanların yaşadığı sorunları mizahî bir şekilde anlatan Kemal 4. Türkiye’de ilk renkli televizyon yayını
Sunal filmleri kuşkusuz döneme damgasını vurmuştur. aşağıdaki yılların hangisinde başlamış-
tır?
✎ Edebiyat alanında ise Orhan Pamuk’un ilk kez Nobel Edebiyat Ödülü’nü alması en
A) 1978 B) 1980 C) 1984
önemli uluslararası başarılardan biri olmuştur.
D) 1987 E) 1991
✎ Bu dönemde ülkemizde görülen toplumsal gelişmelerin en önemlilerinden biri de
eğitim alanında olmuştur. Özellikle Millî Eğitim Bakanlığı’nın başlattığı “Haydi Kız-
lar Okula”, “Ana-Kız Okuldayız” gibi kampanyalarla kız çocuklarının ve kadınların
eğitime daha çok katılmaları hedeflenmiştir. 1-D 2-B 3-E 4-C

~ 409 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

✎ 1981’de çıkarılan Yükseköğretim Kanunu ile tüm yükseköğretim kurumları Yüksek-

öğretim Kurulu (YÖK) çatısı altında toplanmıştır.
1. Türkiye’de ilk internet bağlantısı aşağı-
daki üniversitelerden hangisinde kurul-
muştur?
3) DÖNEMİN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELERİ A) Boğaziçi Üniversitesi
✎ ODTÜ’de ilk internet bağlantısı kurulmuş, bilgisayar kullanıcı sayısı hızla artmıştır. B) İstanbul Üniversitesi
✎ 1988 Seul Olimpiyatları’nda Naim Süleymanoğlu altın madalya kazanmıştır. C) Anadolu Üniversitesi
D) Orta Doğu Teknik Üniversitesi
E) İstanbul Teknik Üniversitesi
Naim SÜLEYMANOĞLU (1967-...)
1967’de Bulgaristan’da doğan ve “Cep Herkülü” ola-
rak anılan Naim Süleymanoğlu bütün otoritelere göre
tüm zamanların en iyi haltercisidir.
Bulgaristan’da Türklere yönelik asimilasyon ve baskı-
lar nedeniyle 1986’da Türkiye’ye sığınan Süleymanoğ- 2. 1967 Bulgaristan doğumlu olup 1986’da
lu’nun, kariyeri boyunca 3 olimpiyat altın madalyası, 7 Dünya Şampiyonluğu ve 6 Türkiye’ye sığınan; yedi kez dünya, altı
Avrupa Şampiyonluğu vardır. Tam 46 kez dünya rekoru kırmış; 1984, 1985 ve 1986 kez Avrupa şampiyonluğu kazanan, 1992
yılında “dünyanın en iyi sporcusu” seçilen
yıllarında dünyada yılın haltercisi seçilmiş ve 1988 Seul Olimpiyatları’nda 9 dünya, 6 ve dünya spor kamuoyunda “Cep Herkü-
olimpiyat rekoru kırarak Türkiye’ye olimpiyatlar tarihinde güreş dışında ilk altın lü” olarak bilinen haltercimiz aşağıdaki-
madalya kazandıran sporcu olmuştur. lerden hangisidir?

1992 Barcelona Olimpiyatları’nda altın madalya kazanan Süleymanoğlu, aynı yıl A) Hamza Yerlikaya
“Uluslararası Halter Basın Komisyonu” tarafından “Dünyanın En İyi Sporcusu” se- B) Naim Süleymanoğlu
çilmiştir. 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda 4 dünya rekoru kırıp 3. kez olimpiyatlarda C) Mehmet Akif Pirim
madalya kazanan Naim Süleymanoğlu, 2000’de halteri bırakmıştır. D) Halil Mutlu
E) Hafız Süleymanoğlu

✎ Mehmet Akif Pirim 1992 Barcelona Olimpiyat Oyunları’nda grekoromen güreşte

24 yıl aradan sonra şampiyon olmuştur. 1994 Dünya Serbest Güreş Şampiyonası’-
nda ise Türkiye 28 yıl aradan sonra takım hâlinde Dünya Şampiyonu olmuştur.
✎ 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda judoda ise Hülya Şenyurt üçüncü olarak Türkiye’ye
bayanlarda ilk madalyayı kazandıran sporcu olmuştur. 3. 1996 Atlanta Olimpiyatları’nda “judoda”
üçüncü olarak bu alanda Türkiye’ye ba-
✎ Türk Millî Futbol Takımı 2002 Dünya Şampiyonası ve 2008 Avrupa Futbol Şampiyo- yanlarda ilk madalyayı kazandıran spor-
nası’nda üçüncü olmuş; Basketbol Millî Takımı ise 2006 Dünya Basketbol Şampiyo- cumuz aşağıdakilerden hangisidir?
nası’nda altıncı olmuştur. A) Hülya Şenyurt
B) Neslihan Demir
C) Süreyya Ayhan
D) Tuğba Karademir
4) EKONOMİK GELİŞMELER
E) Nesrin Olgun
✎ 1980’de alınan “24 Ocak Kararları” ile;
❆ ödemeler dengesinin düzeltilmesi,
❆ enflasyonun düşürülmesi,
❆ serbest piyasa ekonomisine geçilmesi,
❆ ihracatın teşvik edilmesi 4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye ekono-
misinde 24 Ocak 1980’de başlayan dö-
amaçlanmıştı. nemdeki uygulamalardan biri değildir?
✎ Bu doğrultuda ihracatı artırmak için özel sektöre düşük faizli kredi verilmesi, vergi A) İhracatın artırılması
iadesi ve ucuz döviz bulmada yardım gibi kolaylıklar sağlanmışsa da dış ticaret açığı B) Faiz oranlarının yükseltilmesi
kapatılamamıştır. C) IMF ile çeşitli anlaşmalar imzalanması
✎ 1997, 1998, 2001 ve 2008’de yaşanan ekonomik krizler Türk ekonomisini olumsuz D) Devletin ekonomi üzerindeki etkinliğinin
azaltılması
etkilemiş, dış ticaret açığını kapatabilmek için IMF (Uluslararası Para Fonu) ile an-
laşmalar imzalanmıştır. E) Türk Lirası’nın yabancı paralar karşısın-
da değerlenmesi
✎ 2005’te Türk lirasından altı sıfır silinmiştir.
✎ Devletin ekonomi üzerindeki kontrolünü ortadan kaldırmak amacıyla Özelleştirme
Yüksek Kurulu kurulmuş, Merkez Bankası bağımsız bir yapıya kavuşturulmuştur. 1-D 2-B 3-A 4-E

~ 410 ~
KPSS / Tarihin Pusulası “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”

✎ Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin hayat standardını yükseltmek ve tarımda verimlili-

ği ve iş imkânlarını artırmak amacıyla GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) geliştiril-
miştir. 1. Türkiye’nin 1980 yılında başlattığı “GAP”
ile aşağıdakilerden hangisini amaçladı-
ğı savunulamaz?
 1980 yılında başlayan GAP Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa,
A) İşsizlik oranını azaltma
Mardin, Kilis, Siirt ve Şırnak illerini kapsamaktadır.
B) İthalat sektörünü canlandırma
 1980 ‘de uygulamaya konulan GAP özellikle Irak ve Suriye’yi rahatsız etmiştir. C) Enerji ihtiyacını karşılama
D) Tarımsal üretimde verimliliği artırma
✎ Sürdürülebilir kalkınma projesi olan GAP’ın stratejileri arasında; kalkınmada ada- E) Ekonomik kalkınmaya destek verme
let, katılımcılık, çevrenin korunması, istihdam, mekânsal planlama ve alt yapının
geliştirilmesi olup bu hedef doğrultusunda çalışmalar devam etmektedir.

M) KÜRESEL SORUNLAR
2. Aşağıdaki şehirlerden hangisi 1980’de
1) KÜRESEL ISINMA uygulamaya konulan “GAP” kapsamında
✎ Atmosferdeki doğal sera etkisinin, insan faaliyetleri sonucunda daha da artarak kü- değildir?
resel boyutta aşırı ısınmaya neden olmasına küresel ısınma denir. A) Şanlıurfa B) Diyarbakır
C) Gaziantep D) Adıyaman
✎ Fosil yakıtların dumanı ve endüstri gazlarının atmosfer dengesini bozması, CO2,
E) Erzurum
metan gibi sera gazlarının kontrolsüz olarak atmosfere salınması, Sanayi Devrimi
ile başlayan aşırı kirlenmenin artarak devam etmesi, yeterli derecede önlem alın-
maması, her yıl milyonlarca ton “Karbon”un atmosferde birikmesi küresel ısınma-
nın belli başlı gerekçeleridir.
✎ Küresel ısınmaya karşı alınabilecek önlemler ise şunlardır:
 Enerji dostu ampuller kullanılmalıdır.
3. Küresel ısınma sorununun çözülebilmesi
 Televizyonlar bekleme konumunda bırakılmamalıdır. amacıyla, Birleşmiş Milletler İklim Deği-
şikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne bir ek ni-
 Doğru ışıklandırma kullanılmalıdır.
teliğinde hazırlanarak 2005 yılında yürür-
 Klima yerine vantilatör tercih edilmelidir. lüğe giren, Türkiye’nin de 2009 yılında
imzaladığı uluslararası tek çevre anlaş-
 Evler ısı kaybına karşı yalıtılmalı ve eşyalar uygun bir şekilde yerleştirilmelidir. ması aşağıdakilerden hangisidir?
 Atmosfere salınan sera gazları kontrol altına alınıp azaltılmalıdır. A) Kopenhag Kriterleri
 “Kyoto Protokolü” kararları istisnasız uygulanmalıdır. B) Dayton Antlaşması
C) Kyoto Protokolü
D) Maastricht Kriterleri

2) KYOTO PROTOKOLÜ (11 Aralık 1997) E) Helsinki Nihai Senedi

✎ Kyoto Protokolü, küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağla-

maya yönelik olarak Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne bir
ek niteliğindeki uluslararası tek çevre anlaşmasıdır.
✎ Kyoto Protokolü’ndeki amaç, atmosferdeki sera gazı yoğunluğunun iklime tehlikeli
etki yapmayacak seviyelerde “dengede” kalmasını sağlamaktır.
4. 11 Aralık 1997’de Kyoto Protokolü’nün
✎ Protokolü imzalayan ülkeler, karbondioksit ve sera gazı salınımını azaltmaya veya imzalanmasında;
bunu yapamıyorlarsa salınım ticareti yoluyla haklarını artırmaya söz vermişlerdir.
I. sanayileşmenin yaşamı tehdit etmesi,
✎ Protokole göre; atmosfere salınan sera gazı miktarı % 5’e çekilecek, sera gazı mik- II. çevre kirliliğinin artması,
tarını azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek, ulaşım ve çöp depolama- III. küresel ısınmanın tehlikeli boyutlara
da çevrecilik temel ilke olacak ve güneş enerjisinin önü açılacaktır. ulaşması

✎ 11 Aralık 1997’de Japonya’nın Kyoto şehrinde imzalanan Kyoto Protokolü, 2005 yı- konularından hangilerinin etkili olduğu
savunulamaz?
lında yürürlüğe girmiştir. Türkiye ise 30 Mayıs 2008’de bu protokolü imzalayacağı-
nı açıklamış ve 13 Mayıs 2009’da imzalamıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

 Sera gazlarının salınmasına kısıtlama getirdiği için ekonomik anlamda zarara uğra-
dığı belirten ABD 2001’de Kyoto Protokolü’nden imzasını geri çekmiştir.
1-B 2-E 3-C 4-A

~ 411 ~
“Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi” KPSS / Tarihin Pusulası

3) ÇERNOBİL NÜKLEER KAZASI (1986)

✎ 1986’da Ukrayna’daki Çernobil Nükleer Güç Reaktörü’nün 4. ünitesinde meydana
1. 1986’da yaşanan ve Türkiye’nin de ciddi
gelen bu kazayla büyük miktarda ortaya çıkan radyoaktif serpinti tüm Avrupa’ya ve oranda etkilendiği Çernobil Nükleer Ka-
Türkiye’ye (Karadeniz Bölgesi’ne) yayılmış, milyonlarca insan etkilenmiştir. zası aşağıdaki ülkelerden hangisinde
gerçekleşmiştir?
✎ Çernobil kazasının Türkiye üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı şeklindeki açıkla-
A) Yugoslavya B) Rusya
malarına karşın, radyoaktif değeri 600 Bq/kg’ın altında olduğu belirtilen ve İngilte-
C) Bulgaristan D) Azerbaycan
re’ye ihraç edilen fındığın İngiltere tarafından iade edilmesi, Karadeniz’deki radyo-
E) Ukrayna
aktif kirliliğinin etkilerini göstermesi açısından önemli bir veridir.

4) YOKSULLUK VE AÇLIKLA MÜCADELE

✎ Küresel ısınma, kuraklık, nüfus artışı ve bölgesel çatışmalar nedeniyle dünyada gi-
derek artan bir açlık sorunu yaşanmaktadır.
✎ Yoksulluk ve açlıkla mücadele etmek için; BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya 2. Aşağıdaki kuruluşlardan hangisi dünyayı
Gıda Programı (WFP), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgü- tehdit eden yoksulluk ve açlıkla ilgili her-
tü (UNESCO) ve Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) çalışmalar yapmaktadır. hangi bir çalışma yürütmemiştir?
A) Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
✎ Açlıkla mücadele için üretilen projelerden biri de bio-teknolojidir. Bu yolla hayvan
ve bitkilere farklı genler aktarılarak yeni hayvan ve bitkiler üretilebilmektedir. B) Dünya Gıda Programı (WFP)
C) Uluslararası Para Fonu (IMF)
D) BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)
E) Eğitim, Bilim, Kültür Örgütü (UNESCO)
5) SALGIN HASTALIKLAR

SALGIN HASTALIKLAR
 1981’de ABD’de ortaya çıkan bu hastalığın hâlâ bilinen bir te-
davisi yoktur.
AIDS (HIV)  Cinsel ilişki ve kan yoluyla bulaşan bir hastalık olup, AIDS İle
Mücadele Programı’na göre her yıl 5 milyona yakın insan bu 3.
hastalığa yakalanmaktadır.  1981’de ABD’de keşfedilmiştir.
 Hastalığa HIV adı verilen bir virüs sebep
Kırım-Kongo  İlk kez 1944 yılında Kırım’da tanımlanmış bir hastalıktır. olmaktadır.
Kanamalı Ateşi  Kenelerden bulaşan bu hastalığa 2002’den itibaren Türkiye’de  Kesin bir tedavisi hâlâ bulunamamıştır.
Hastalığı de rastlanmıştır. Yukarıda birtakım özellikleri verilen has-
talık aşağıdakilerden hangisidir?

Kuş Gribi  Kanatlı hayvanlarda toplu ölümlere yol açan H5N1 virüsü kay- A) SARS
(H5N1) naklı hastalıktır. İnsanlarda da ölüme neden olmaktadır. B) AIDS
C) Kuş Gribi
SARS (Akut D) Domuz Gribi
 İlk kez 2003 yılında Asya, Kuzey Amerika ve Avrupa’da sapta-
Solunum Yolu nan bu hastalığın sebebi henüz bilinmemektedir. E) Kırım Kongo Kanamalı Ateşi
Yetmezliği
 Daha çok öksürük yoluyla bulaştığı tespit edilmiştir.
Sendromu)
 Karaciğerde hassasiyet, büyüme ve iltihaplanmaya neden olan
bu hastalık, ülkemizde sarılık adıyla bilinir.
Hepatit
 Virüsler, bakteriler ve aşırı alkol tüketimi hepatite neden olan
etkenlerdir. Cinsel ilişki ve kan yoluyla da bulaşmaktadır.
4. Aşağıdakilerden hangisi dünyada son
 Dişi anofel sivrisineğinden bulaşan ateşli bir hastalıktır. yıllarda etkili olan salgın hastalıklardan
Sıtma  Orta ve Güney Amerika, Afrika ülkeleri, Orta Doğu, Afganistan, biri değildir?
Pakistan ve Hindistan ile birçok Uzak Doğu ülkesinde yaygındır. A) Hepatit B) SARS
C) Domuz Gribi D) Kızamık
 A(H1N1) adlı virüsün neden olduğu bu hastalık öksürme, hap- E) Kuş Gribi
Domuz Gribi şurma ve virüslü alanlara temas etme yollarıyla bulaşabilir.
{A(H1N1)}  Domuzlarda rastlanan grip virüsüne benzetildiği için bu isimle
anılmaktadır.
1-E 2-C 3-B 4-D

~ 412 ~