Od Ante Star~evi}a do ujediwewa

Uvod

Po~etkom XIX veka hrvatske zemqe su bile raspar~ane u okviru Austro-

Ugarske. Samo mawi deo, Banska Hrvatska, je u`ivala automoiju. Ona je imala Sabor i
bana kao poglavara. Vojna krajina je bila direktno pot~iwena habzbur{kim vladarima.
Dalmacija je bila prikqu~ena naslednim habzbur{kim teritorijama.
Nacionalna svest je ja~ala Ilirskim pokretom. Wenom razvitku je pogodovalo to
{to je za vreme kraqevine Ilirije na wenoj teritoriji otvoreno mno{tvo {kola gimnazija,
devoja~kih {kola, zanatskih, de~jih ... Hrvatski prvaci intelektualci su dolazili u dodir
sa srpskom omladinom koja je bila pone{ena srpskim ustancima. Srbija je stvarala svoju
dr`avu, {to je vr{ilo uticaj na hrvatsku nacionalnu misao. Sa druge strane Hrvati su bili
izlo`eni ma|arizaciji i germanizaciji svojih zemaqa. Sem pritiska od strane vladaju}ih
krugova trn u oku Hrvata }e biti Srbi koji su organizovani u okviru Vojne Krajine. Posle
ukidawa apsolutizma Aleksandra Baha stvorili su se uslovi za politi~ki `ivot u
hrvatskim zemqama. Na politi~koj sceni Hrvatske se javqaju tri stranke: Narodna
stranka Josipa Juraja [trosmajera, Unionisti~ka stranka i Hrvatska stranka prava Ante
Star~evi}a i Eugena Kvaternika. Stranka prava se zalagala za potpunu nezavisnost
Hrvatske pozivaju}i se na weno istorijsko pravo. Me|utim, pripadnici stranke su u
Srbima na prostorima hrvatskih zemaqa videli smetwu. Stranka }e razvijati izrazite
antisrpske ideje. Na razvoj ideologije Hrvatske stranke prava utica}e: katoli~ka crkva
koja je u Hrvatskoj imala jak uticaj, antisrpska propaganda Austro-Ugarske monarhije
kojoj je srpska dr`ava bila smetwa za prodor na istok, srpske nacionalne ideje koje }e
prava{i videti kao atak na hrvatstvo, zatim ujediwewe Italije i Nema~ke. Antisrpske
ideje do}i }e do izra`aja kada bude stvorena Kraqevina Srba, Hrvata i Slovenaca, bi}e
poja~ane nastankom usta{kog pokreta i kulminira}e tokom Drugog svetskog rata
genocidom nad srpskim narodom.

1. Od Ante Star~evi}a do ujediwewa

 Od Ante Star~evi}a do ujediwewa

1.1. Ideologija Ante Star~evi}a

Usta{ki pokret je nastao u XX-om veku, ali ideje koje }e on sprovoditi u delo
bile su dugo prisutne me|u Hrvatima. Najneumorniji borac za wihovo {to {ire
prihvatawe u hrvatskom narodu je bio Ante Star~evi}, te }e zbog toga poneti epitet “oca
mr`we”.
Za Star~evi}a se u srpskoj publicistici i istoriografiji gotovo iskqu~ivo vezuje
nastanak srbofobije. Me|utim, lavinu mr`we nije pokrenuo on sam. On je svojim
delovawem doprineo da srbofobija bude masovno prihva}ena u Hrvatskoj.1
Ante Star~evi} je ro|en 23.maja 1823. godine u @itniku, blizu Gospi}a u Lici,
od oca Hrvata i majke Srpkiwe. Zavr{io je studije filozofije na “Kraqevskoj akademiji
znanosti” u Zagrebu, a doktorirao 1846. godine u Pe{ti. Neko vreme je studirao
teologiju, ali je napustio studije.
“Najve}i deo `ivota proveo je u politizirawu, vrbovawu pristalica i mudrovawu.
Star~evi} je bio veoma opor i tvrdokoran, nedovoqno obrazovan. Istovremeno ga je
odlikovala asocijalnost, netrpeqivost i doktrinarnost.”2
Godine 1849. konkurisao je za mesto profesora na zagreba~koj Akademiji, ali
bezuspe{no. Wegovi najve}i protivnici bili su iz reda klera. Odbijawe je obrazlo`eno
“da bi takav ~ovek bio pogibeljan za interese dr`ave na takvoj stolici”3.
Star~evi} }e nadaqe govoriti sasvim nepovoqno o kleru. U svom ~lanku
“Pasmina slavoserbska po Hervatskoj”, objavqenom 1876. godine u listu “Hervatska” o
katoli~kom sve{teni{tvu, on ka`e: “A u puku zapadne cerkve gde poti~e {togod dobra i
po{tena, to pre~esto dolazi otuda, {to ne sledi popa. Da ovaj puk ne bi bio po`ivni~en,
on bi uz redke iznimke u popu smatrao najpervoga svoga neprijatelja. U i s t i n u, n a r
od hervatski ima svoju nesre}unajve}ma popom pripisat
i.”4 Godine 1871. u uvodniku “Hervatske” wegovo pomiwawe sve{tenstva je u istom
tonu. “Politi~ki rad na{ih popova sprema hrvatskom narodu o~itu gotovu propast, taj
rad dr`i narod u su`anjstvu, ne da mu dihati; rad taj je pravi ubojni~ki.”5
Kada je u Beogradu raspisan konkurs za nastavnika matematike na Liceju,
Star~evi} je napisao molbu predstavqaju}i se kao “Antun Star~evi} doktor iz
mudroslovlja”.6 Nije poznato da li je odbijen ili mu nije odgovoreno. Svejedno, i ovde je
do`iveo neuspeh.7

1
Vasa Kazimirovi}, Srbija i Jugoslavija 1914-1945, I, Kragujevac, 1995, 253.
2
Veqko \. \uri}, Usta{e i pravoslavqe, Hrvatska Pravoslavna Crkva, Beograd, 1989, 13.
3
Isto, 15.
4
Viktor Novak, Magnum Grimen, Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj, Beograd, 1986, 5.
5
Isto,
6
V. \. \uri}, n.d., 15.
7
Isto
 Od Ante Star~evi}a do ujediwewa

Radio je u kancelariji L. [rama, na {ta Jovan Du~i} zapa`a: “Kao takav, naravno
oti{ao je u jednu kancelariju advokatsku, da zatim opasnu svoju maniju i naviku
parni~ara unese u svoju ideologiju.”8
Predstavqao se kao tipi~ni ilirac, sve do jeseni 1848. godine. U “Danici” je 1845.
godine objavio "prigodnicu" spevanu u ~ast Ferdinanda V u kojoj je pisao da bi svaki
"Slavjan" prolio posledwu kap krvi za wegovo Carsto.9 Po{to je bio vatreni obo`avalac
Jela~i}a spevao je odu "Odziv od Velebita". Objavqena je 5. maja 1848. godine u
"Danici". U woj je izrazio svoju nadu u skoru obnovu hrvatskog kraqevstva, koje bi po
wemu obuhvatalo teritorije od Jadranskog mora do reke Mure i od Qubqane do grada
Jajca. Wegovo odu{evqewe za bana }e splasnuti kada je Jela~i} krenuo pod komandom
Vind{gerca da gu{i revoluciju u Be~u. Odu{ka svom razo~arewu dao je u dopisu "Iz
Like" objavqenom u listu "Slavenski jug". To je prvi wegov ~lanak pisan tonom `estoke
gor~ine koji }e postati obele`je wegova pera.10
Star~evi} je reagovao na teoriju Pavela Jozefa [afarika koji je Ju`ne Slovene
podelio na "Slavoserbe" gr~ke vere (u wih je svrstao i Bugare) i "Slavoserbe" katoli~ke
vere u koje je svrstao Dalmatince, Bosance, Slavonce i Hrvate. Po wemu su {tokavci
Srbi, a kajkavci Slovenci. Drugi slavist Jernej Kopitar je tako|e kajkavce svrstao u
Slovence. Vuk Karaxi} je, kao dodatak svom "Kov~e`i}u", objavio ~lanak "Srbi svi i
svuda". Po wegovoj klasifikaciji {tokavci su Srbi, ~akavci Hrvati i kajkavci Slovenci.11
Star~evi} je odgovorio 1850. godine na ove teorije u svom predgovoru
"Razvodu Istarskom" u kome je rekao da me{avina "sva tri Hrvatska nare~ja" i
"krajinskog govora" u tom sredwevekovnom spomeniku ~ine hrvatski jezik.12
Zapazio je da reforma srpskog jezika koju je vr{io Vuk Karaxi} ostavqa veliki
utisak na "kulturnu Evropu" i u tome video direktni atak na hrvatski indentitet i
kulturu.13 U "Narodnim novinama" Qudevita Gaja usprotivio se da se pesme koje je
prikupqao Vuk Karaxi} nazivaju srpskim.14 U polemici sa Andrijom Tokvat Brli}em on
je ijekavskom i ikavskom govoru suprotstavio ekavski kojim se po wemu mogu
sa~uvati vrednosti svih triju hrvatskih nare~ja. Do kraja `ivota je tvrdoglavo
upotrebqavao ekavicu, ~ak ju je nametnuo prava{koj {tampi od 1867. do 1871. 15 U
"Narodnim novinama" osu|ivao je sve one koji tvrde da Hrvati pi{u "kojim drugim
jezikom sem svog materinskog Hervatskog jezika". Dokazivao je da Hrvati pi{u na tri
nare~ja od kojih je svako na vi{em nivou od "onog {to ga neki zovu serbskim".16 Da bi
potkrepio svoje tvrdwe on je suprotno svim zakonima filologije izmislio hrvatski jezik i
pravopis tj. genitiv mno`ine na "ah" i vokalno "r".17

8
Jovan Du~i}, Verujem u Boga i u Srpstvo, Beograd, 1996, 92.
9
Mirjana Gross, Povijest prava{ke ideologije, Zagreb, 1973. 16.
10
Isto, 17-18.
11
Isto, 23-24.
12
Enciklopedija Jugoslavije, 8., Zafreb, MCMLXXI, 129.
13
The Uprooting ..., 36.
14
M. Gross, n.d., 25.
15
Isto, 26-27.
16
Isto, 29.
17
The Uprooting .., 36.
 Od Ante Star~evi}a do ujediwewa

- - ZA SAMO 20 EURA - -

MOŽETE NARUČITI OVAJ RAD U CELOSTI (48 stranica)

Potrebno je da navedeni iznos uplatite na tekući račun BANCAINTESE

0100100028411

Vlasnik računa DEJAN GAJIĆ

Rad ću Vam dostaviti na e – mail

E-MAIL ZA KONTAKT: degaja@gmail.com

Mobilni za kontakt: 061 61 56 021 i 063 16 76 948