Istorijat razvoja računarstva i informatike

Profesor: Ljiljana Spasić

Škola: JU Gimnazija „Slobodan Škerović“

U razvoju računara značajna su 4 momenta:

 Pamćenje rezultata
 Mehanizacija procesa računanja
 Odvajanje unošenja podataka i automatizacija procesa računanja
 Opštije korišćenje mašine primjenom programa

Postoje dva perioda u razvoju računarstva:

I. Period prije pojave elektronskih računara ( do 1939. godine).
II. Period nakon pojave elektronskih računara (od 1939. godine).

Period prije pojave elektronskih računara je vezan za:

 Period Abakusa
 Mehanizaciju procesa računanja
 Mehaničke mašine koje se mogu programirati
 Elekto mehanički period računarskih mašina

Drugi period odnosno period nakon pojave elektronskih računara je povezan za više generacija računara i to:
 I generacija računara
 II generacija računara
 III generacija računara
 IV generacija računara
 V generacija računara
 VI generacija računara

Pitanja:
1.Koja je razlika između informatike i računarstva?
2.Šta je Kibernetika?

1
Period Abakusa
Jedno od prvih pomagala koje je služilo za pamćenje rezultata računanja bio je Abakus.
Razvoj trgovine i potreba za vođenjem poslova dovela je do razvoja sprava za računanje. Reč Abacus je reč grčkog
porekla, sastavljena od: abakos – tabla, koja dalje verovatno vodi poreklo iz hebrejskog jezika od reči abhaq – pesak,
prašina. On se koristio pre više od 3000 godina u Kini,Indiji i Japanu, a danas je još uvek u upotrebi.
Abakus je naziv za grupu sličnih pomagala u računanju nalik današnjoj računaljki. To jeste prva naprava koja
ima pokretne djelove ali se ne može smatrati mašinom jer pokretni djelovi nisu međusobno povezani i sve operacije
izvodi sam korisnik. Ona se najčešće realizuje kao drveni okvir sa žicama po kojima se pomeraju kuglice. Vrijednost
kuglice zavisi od toga na kojoj se žici kuglica nalazi. Na jednoj žici jedna kuglica ima vrijednost 1, na sljedećoj
vrijednost 10, na sljedećoj 100. Dve kuglice na prvoj žici imaju vrijednost 2 a na drugoj 20. Po tome Abakus odgovara
računanju u pozicionom brojnom sistemu. Sabiranje se ostvaruje pomeranjem kuglice u jednom smjeru a oduzimanje
pomeranjem u drugom. Dakle Abakus je pomoćno memorijsko sredstvo i nema funkcije kakve će imati mehanički
kalkulatori koji su nastali mnogo kasnije.

Mehanizacija procesa računanja

Antički mehanički kalkulator, prvi mehanički računar služio je za računanje astronomskih pozicija. Otkriven
je u olupini potonulog broda, a datiran je na 82 godine p.n.e.. Britanski naučnik Derek de Sola Prajs objavio je 1952.
naučni rad u kojem objašnjava astronomsku namjenu ovog mehanizma, mehanizam predstavalja simulator kretanja
planeta oko Sunca i smatra se prvim anolognim računarom.
Johan Gutenberg je zaslužan za početak upotrebe pokretnih metalnih slova, koja su se mogla upotrebljavati i
po nekoliko puta. Presu je prvi patentirao 1450 godine. Pokretna slova su se lakše i brže sklapala (oblikovala) u nove
poruke, nego ručno oblikovani, rezbareni drveni blokovi. Najstariji oblici štampe su se izvodili na ručnoj štamparskoj
presi. U Evropi je 1445. godine počelo umnožavanje štampom sa pokretnim slovima pa se ova godina označava kao
godina izuma štamparstva, odnosno početak savremenog štamparstva. Kod južnoslovenskih naroda za prvu
štampanu knjigu se smatra Oktoih, koji je štampan 1494. godine u štampariji Crnojevića. Ova vrsta štampanja je
najviše korišćena u Evropi za štampanje Biblije. Ova metoda štampe se nije menjala skoro 300 godina, sve do pojave
industrijske revolucije.
Nakon Gutenbergovog otkrića, štampa se prvobitno odvijala na zaklopnim štamparskim mašinama, u kojima
se koristila forma u obliku ravne ploče, a pritisak se ostvarivao pomoću druge ravne ploče.

Gutenbergova mašina

2
 Prvi mehanički kalkulator konstruisao je njemac Wilhelm Schickard (Viljem Skickard) (1592-1635) za
potrebe izračunavanja astronomskih tablica. Mašina je mogla da sabira i oduzima šestocifrene brojeve, a u slučaju
prekoračenja oglašavalo se zvonce. Savremenici nazivaju ovu spravu "sat za računanje".
Veliki doprinos automatizaciji procesa računanja dao je francuski matematičar, fizičar i filozof Blaise Pascal
(Bleiz Paskal). Bleiz Paskal je 1642. godine kada je imao samo 19 godina otpočeo rad na mehaničkom kalkulatoru
koji se naziva Paskalina. Mašina je mogla da sabira i oduzima unešene brojeve.
Gottfrid Vihelm Leibniz (Lajbnic) je 1697 prvi predstavio binarni sistem. Lajbnic je izneo glavne
karaktristike konjukcije, disjunkcije, negacije, identitet podskupova i praznih skupova. Lajbnic je 1671 godine
izumio spravu računaljka s bubnjem, koja je mogla da obavlja sve četiri aritmetičke operacije, kao i da izračunava
kvadratni korjen. Sve ove operacije izvodile su se ponavljanjem operacije sabiranje.

“Nedopustivo je da pametan čovek gubi vrijeme obavljajući računanje koje uz pomoć mašine može
obavljati bilo ko” - Gottfrid Vihelm Leibniz

Mehaničke mašine koje se mogu programirati

Engleski matematičar Charles Babbage (Čarls Bebidž) uvidio je 1812. godine da se dugačka računanja,
naročita ona potrebna za izračunavanje različitih matematičkih tablica koje su u bile širokoj upotrebi u to vrijeme,
realizuju nizom unaprijed poznatih akcija koje se neprestano ponavljaju. Zato je smatrao da mora postojati
mogućnost da se ovaj process automotizuje. On je počeo da razvija automatsku mehaničku računarsku mašinu koju
je nazvao diferencna mašina 1882 godine je imao razvijen demonstracioni radni model. Godine 1834. Godine
Bebidž je završio prve planove svoje analitičke mašine, prethodnice savremenih elektronskih računara. Iako
analitička mašina nije napredovala dalje od detaljnih crteža, pošto tadašnja tehnologija to nije dozvoljavala ona je u
logičkim komponentama gotovo podudarna današnjim računarima.
Grofica Ada Augusta Byron (Ejda Bajron), ćerka engleskog pjesnika lorda Bajrona, bavila se matematikom
i naukom i zainteresovala se za projekat analitičke mašine. Pomagala je u dokumentovanju rada ove mašine, aktivno
učestvovala u radu na njoj i finansijski i svojim predlozima. Predviđala je opštije mogućnosti korišćenja ove mašine
za grafiku i komponovanja muzike, kao i šire praktične naučne primjene. Predložila je plan za izračunavanje
Bernulijevih brojeva1 korišćenjem ove mašine. Ovaj plan smatra se prvim programom za računar a Ada prvim
programerom.

Ada Augusta Byron

1
Bernulijevi brojevi predstavljaju niz racionalnih brojeva, koje je otkrio Jakob Bernuli, a vezani su za sumu.
3
Elekto mehanički period računarskih mašina

U 19. veku napravljena su velika otkrića koja su poboljšala komunikaciju: telegraf, telefon, i počinje se sa
korišćenjem elektične struje za pokretanje raznih mašina.

George Boole (Džordž Bul) bio je engleski filozof i matematičar. Bulovo najvažnije djelo bilo je
„Istraživanje zakona misli na kome se zasniva matematička teorija logike i verovatnoće“, objavljeno 1854. Bul je
prišao logici na nov način, sažimajući je u prostu algebru, pretvarajući logiku u matematiku. To je algebarska
struktura koja sažima osnovu operacija I (AND), ILI (OR), NE (NOT), kao i skupovnih operacija kao što su unija,
presek i komplement. Stvorio je algebru logike koja je nazvana Bulova algebra, i koja nalazi primjenu u konstrukciji
računara, uključujući strujna kola itd.

Herman Hollerith (Herman Holerit) je radio na obradi rezultata popisa iz 1880 godine. Tako je uočio da je
najveći dio odgovora u popisnoj listi bio DA ili NE. On je napravio elektromehaničku mašinu sa brojačima koji su
se aktivirali pomoću električnih senzora. Odgovori iz popisne liste preneseni su na kartonske kartice koje su imale
12 redova i 80 kolona. Na mjestu na kome je u popisnoj listi odgovor bio DA izbušena je rupica. Ove bušene kartice
prolazile su kroz ulazni uređaj tako da je kartica razdvajala elektične kontakte. Na mjestu gde je na kartici bila
ubušena rupica elastična iglica je kroz nju dodirnula podlogu i tako ostvarila električni kontakt kojim je aktiviran
odgovarajući brojač. Upotrebom ove mašine, sa brzinom obrade od oko 100 kartica u minuti, prvi rezultati obrade
popisa 1890 godine bili su poznati već poslije mesec dana od završetka popisa a kompletna obrada sa svim detaljima
bila je završena poslije dvije i po godine. Ista mašina upotrebljena je i u popisu 1900-te godine. Poseban značaj ovog
pronalaska je u tome što je unošenje ulaznih podataka razdvojeno od same obrade podataka. Herman Holerit stvorio
je kompaniju koja je bila preteča IBM-a.

Elektromehanički period nakon Holertovih mašina

Alan Turing (Alan Tjuring) je bio engleski matematičar, logičar i kriptograf, koji se s pravom smatra ocem
modernog računarstva. On je 1936. godine definisao apstraktnu mašinu koja se po njemu zove Tjuringova mašina,
koja daje matematički preciznu definiciju algoritma ili "mehaničke procedure". Ona je praktično opis mašine koja
će tek biti konstruisana. Njegov cilj je bio da opiše probleme koji mogu logički da se reše. Tjuring je čovek koji je
prvi postavio smelo pitanje da li mašine mogu da misle. Ostavio je neizbrisiv trag u temeljima računarstva, veštačke
inteligencije, kriptografije i uticao na sve druge oblasti nauke.

**DOMAĆI 1, pogledati film The Imitation game, u glavnoj ulozi Benedict Cumberbatch.

4
Period elektronskih računara

Howard Aieken (Hauard Ajken) započeo je 1937. godine izradu doktorske disertacije na Hardvardskom
univerzitetu. Zbog vrlo dugih proračuna počeo je da radi na konstrukciji računske mašine poznate pod imenom
Harvard Mark I. Mašina je bila zasnovana na elektromagnetnim relejima. Završena je 1944. Godine. Imala je ulazni
I izlazni uređaj, memoriju, aritmetički i upravljački organ. Ulazni podaci i instrukcije unošeni su pomoću bušene
papirne trake ili pozicioniranjem prekidača. Radila je sa dvadesetocifrenim brojevima brzinom od 3 operacije u
sekundi. U memorijskoj jedinici moglo je da se uskladišti 60 brojeva brzinom od 3 operacije u sekundi. U
memorijskoj jedinici moglo je da se uskladišti 60 brojeva. Bila je dugačka 17m i široka 2,5m. Koristila se do 1959
godine. Prilikom jedne demonstracije mašina je prestala da radi. Razlog je bio noćni leptir koji je ušao u relej. Odatle
potiče termin za greške u programima – BAG (bug).

Hardvard Mark I

Prvi elektronski digitalni računar projektovao je 1939. godine John Atanasoff (Džon Atanasov) uz pomoć
svog studenta Kliforda Berija (Clifford Berry) na Ajova Univerziteu. Mašina je nazvana ABC (Atanasoff-Berry
Computer). Nije bila nikada kompletirana a projekat je napušten 1942 godine. Odlukom vrhovnog suda SADa ova
mašina je iako nije završena priznata kao prvi elektronski računar.
Za vrijeme drugog svetskog rata ukazala se potreba za izradom balističkih tablica za nove vrste artiljerijskih
oružja. U tu svrhu angažovani su brojni studenti i službenici koji su za izračunavanje koristili analogne računare i
kalkulatore. Ubrzo je zaključeno da na taj način posao ne može da se završi ni brzo ni tačno pa je 1942. godine
angažovan tim sa univerziteta Pensilvanija da napravi računar za automatsko izračunavanje balističkih podataka.
Projekat je nazvan ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer). ENIAC je bio prvi uspješan elektronski
računar opšte namjene. Kod njega program nije bio uskladišten u centralnoj memoriji, ali je mogao da izvodi
operacije elektronskom brzinom, čak 1000 puta brže od Mark-a I. Mašina je programirana da izvršava operacije
uključivanjem i isključivanjem kablova i prekidača, a prema potrebi i prelemljivanjem žica, što je trajalo i nekoliko
dana. Bušene kartice su se koristile za ulaz i izlaz podataka. ENIAC je zauzimao površinu približno 10m*20m i težio
oko 30 tona. Oni koji su radili na njemu u žargonu su ga zvali gvožđurija (hardware). Po tome je računarski sistem
bez programa dobio ime hardver. ENIAC je kompletiran u decembru 1945. godine pošto je rat završen. Njegova
prva računanja su bila u vezi sa projektovanjem atomskog i balističkog oružja. Koristio se i za mnoge druge primjene,
uključujući i prvu računarsku prognozu vremena. Bio je u upotrebi do oktobra 1955. godine.

5
 ABC
ENIAC

Za vrijeme razvoja ENIAC-a, grupi na univerzitetu Pensilvanija 1944. godine pridružuje se John von Neuman
(Džon fon Nojman). On je konceptualno opisao način rada ovog računara pa je po njemu ovakva arhitektura računara
dobila i ime, fon-Nojmanova arhitektura. Ključni koncept kod ove mašine je bio uskladištenje programa po kome
mašina radi u memoriju. Do tog vremena su se podaci sa kojima je mašina radila i program po kom je radila unosili
odvojeno u memoriju. Fon Nojman je predložio da se i program i podaci drže uskladišteni u memoriji računara u isto
vrijeme. Ovaj princip programiranja računara zadržan je do današnjeg dana.
1951 napravljen je UNIVAC (Universal Automatic Computer), koji je korišćen za obradu rezultata popisa
stanovništva. Ovaj računar je bio prvi računar koji je koristio magnetne trake. Bio je u upotrebi do 1963. godine.
Poboljšanja u računarskoj tehnologiji nastavljena su i početkom pedesetih godina. Računari proizvedeni poslije ovog
perioda klasifikovani su u generacije. Svaka generacija uključivala je neka veća poboljšanja koja su činila računare
bržim, efikasnijim i moćnijim.

Prva generacija
Ključna karakteristika prve generacije bilo je korišćenje vakumskih cijev, trošili su mnogo električne energije
i proizvodili veliku količinu toplote. Druga karakteristika ove generacije bila je memorija za skladištenje programa
i podataka. Razvijene su razne vrste memorije kao npr. magnetne trake i doboši. Cilj je bio razvoj brže i jeftinije
memorije. Ove mašine su bile vrlo skupe za kupovinu ili iznajmljivanje, a bile su skupe i za korišćenje zbog troškova
održavanja i programiranja. Računari su se uglavnom nalazili u velikim računskim centrima u industriji, državnim
ustanovama ili privatnim laboratorijama i o njima je brinulo mnogo osoblja za podršku i programera.
Druga generacija
Druga generacija obuhvata računare proizvedene krajem pedesetih i u prvoj polovini šezdesetih godina. Ova
generacija zasnovana je na tranzistorima. Računari druge generacije sadržali su oko 10000 pojedinačnih tranzistora
koji su se ručno pričvršćivali na ploče i povezivali sa drugim elementima žicama. Tranzistori su imali nekoliko
prednosti nad elektronskim cijevima. Bili su jeftiniji, brži, manji, trošili manje električne energije i razvijali manje
toplote.Najveći uspjeh za ovu generaciju postigao je IBM sa raunarom 1401, IBM je postao vodeći proizvođač
računara. Pojavio je i prvi programski jezik Flow-Matic, iz koga se kasnije razvio COBOL (Kobol).
Treća generacija
Glavno tehnološko unapređenje računara treće generacije bila je primjena integrisanih kola. U ovoj generaciji
magnetni diskovi su zamijenili magnetne trake kao mediji za skladištenje programa i podataka. Ovu generaciju
obilježila je serija računara IBM 360. Treću generaciju karakteriše i pojava operativnih sistema.
Četvrta generacija
Računare četvrte generacije karakteriše korišćenje mikroprocesora. Zahvaljujući njihovoj snazi, neki računari
su smanjeni do veličine kalkulatora. Od sredine 70-tih godina počeo je razvoj mikroračunara na bazi mikroprocesora.

6
Ubrzo su se pojavili i mnogi drugi mikroračunari, koji su počeli da se nazivaju kućni računari (eng. home
computers) ili personalni računari (eng. personal computers - PC). Ovu generaciju karakteriše GUI odnosno grafički
interfejs.
Peta generacija
Petu generaciju odlikuju RISK (Reduced Instruction Set Computer) tehnologija, tehnologija u kojoj procesor
koristi mali ali visoko-optimizovani skup instrukcija. Pojavljuje se multitasking, odnosno računar obavlja više
operacija u jednom trenutku. Takođe se pojavljuje višeprocorski kompjuteri odnosno kompjuteri sa više jezgara i
pojavljuju se vještačka inteligencija.
Šesta generacija
Šestu generaciju karakterišu računari koji su izrađeni u takozvanim nanotehnologijama kao i razvoj
računarskih mreža.

**DOMAĆI 2, pogledati film The Jobs, u glavnoj ulozi Ashton Kutcher.

Za one koji žele da znaju više:

Odličan video zapis profesorice Aleksandrine Vujačić možete pogledati na sljedećem linku
https://youtu.be/R_8x7U_pSt4

KRAJ.