7 E R E M YA Ç E L E B İ K Ö M Ü R C Ü YA N 73524

İ S TA N B U L’ U N M E Z A R L A R I
İZLEK, HAFIZA, ROTA

Mezarlar, hem bireysel hem de toplumsal hafızanın önemli

bir katmanıdır. Mezarlıkların her biri, kentin görünür ve
gizli ‘semt’leri, ‘mahalle’leri gibidir. İstanbul’un bildiğimiz
mahalleleri gibi mezarlıklar da çoğunlukla karışık, katmanlı,
ve keşiflere açıktır. Kentin içerisinde ya da çeperinde, yoğun
olarak kullanıldıkları dönemin bir izi olarak yer alırlar.
Mezarlıklar gibi her mezar da hem konumu hem de biçimi-
yle yapıldığı dönemin izlerini, malzeme seçimlerini, yak-
laşımlarını, dolayısıyla sahibinin yaşamını da kristalleştirir,
ve tartışmasız bir şekilde yansıtır. Mezar taşları, sahiplerinin
yaşamının kısa bir özeti, bir yandan da kuvvetli bir hafıza
‘im’i, somut en büyük işareti olarak mezarlıkta, bütünün bir
parçası olarak yer alır.
Öte yandan, mezarların ‘yeniden tasarlanması’ tam da
bu hafızayı silerek, değerli izleri yitirebilir. Ana sorumuz,
bu nedenle mezarların tekil dönüşümünden çok ‘kentin
hafızası’ndaki yerini yeniden kurmak için, bu hafızada
‘hatırlamayı’ teşvik için ne yapılabilir’ sorusu olmuştur.
Fiziksel olarak minimal müdahaleler ile mezarları ‘iy-
ileştirmek’, ‘im’lerin, dolayısıyla hafızanın, ‘yerine geçen’
bir hamle yerine ‘eklemlenme’ ile kurulmasını ve ‘keşif’in
bir parçası olarak, kamusal hafızanın ‘hatırlamasını’ tetikle-
meyi içerir. ‘İz sürmek’, ‘haritalamak’ ve ‘rotalar’la, kentin
‘görünmez görünür’ bu alanları, kentlinin hayatına yeniden
girebilir mi? Duvarlar ardında kalan, sadece belirli günlerde
ziyaret edilen mezarlar, kentlinin ‘hafızasında’ yer alabilir
mi?
Öneri, dijital bir ‘istanbul’un mezarları’ haritalamasını içer-
ir. Dijital lokasyon bilgisiyle mezarlara ulaşmanın yanı sıra
bu haritalama, mezar taşlarında yer alanın ötesinde bir bilgi
birikimini ‘dijital’ mezar taşlarında sunar.
İZ SÜRMEK ROTALAR HARİTALAMAK
İz Sürmek: Her mezarlık ziyareti, bir başka keşiftir.
Mezarlıkların yolları arasında bazen tanıdık mezarları
ararken, kimi zaman doğum tarihleri arasındaki kısalık- Bu dijital katman, sürekli değişen,
özelleştirilebilir bir keşif rotasını içerir.
tan, kimi zaman taşlardaki yazılardan, kimi zaman taşların
biçimlerinden, kimi zaman da mezarların bakımlı olup
HATIRLAMAK Mezar taşları ve mezarların biçimleri,
olmamasından hikayeler çıkartırız. Bu iz sürmedeki hikaye yapıldıkları dönemin bir aynası, hafızanın
yaratımı yaşamda olma halini pekiştirir. Bu deneyim, aynı bir başka katmanıdır. Orijinal mezar taşları
zamanda toplumsal belleği okumaya yarayan bir araç ÖĞRENMEK olabildiğince korunmalıdır. Mezarların,
olur. Tarihe düşülen, bir birinden kopuk bu küçük notlar silbaştan, yeniden ele alınmayarak, bakım-
aracılığıyla, gündelik yaşamda süreksiz ve anlık olarak iki dan geçirilmesi, hafıza açısından çok daha
farklı zaman üst üste biner değerlidir. Bu bakım kapsamında, mezarlar-
da bitkilendirme stratejileri ve mezarlara
Haritalamak/ Hatırlamak: Mezarların yerleri çoğunlukla bilinmez, bir ya da giden yolda rotaların imleri olarak değer-
iki jenerasyondan sonra bu bilgi yiter. Halka mal olmuş isimlerin mezarları da, lendirilebilecek tekil öğeler önerilir. Her
anıt mezar olarak görünür kalmadıklarında, çoğunlukla ortadan yiter. İzleri mezara, bir basma/durma platformu ile
ve izlekleri silinir. Bu izleklerin basılı ve dijital haritalarda, ve rotalarda temsili İYİLEŞTİRMEK entegre edilecek QR kodu vasıtasıyla, bu
ve bilinir olması bu izleklerin basılı ve dijital haritalarda ve rotalarda temsili bilgi ziyaretlerin bir parçası, keşif rotasının
ile bilinirliğinin artmasının ötesinde, bu isimlerin hayatta bıraktıkları izleri bir öğesi olabilir.
yeniden hatırlamak için birer araç olurlar.

E R E M YA Ç E L E B İ K Ö M Ü R C İ YA N
K AY I P M E Z A R A Y E N İ B İ R İ Z

3 1 Yeşil Yüzey
4 2 Su öğesi/
tanımlayıcı
öğe
3 Kuarsit
5 Mezar Taşı
4 Basamak &
QR kodu

5 Yönlendirici
iz

Mezarlıklarda su imgesi farklı dinlerde yaygın olarak kullanılır. Mezarın

tasarımında bu gelenek sürdürülmüş ve mezarı tanımlayan ana imgelerden biri
olarak seçilmiştir. Su aynı zamanda, İstanbulu’un tarihini yazdığı eserle belgeley-
en Kömürciyan’nın İstanbul ile bağının bir temsili olarak da değerli bulunmuş-
tur. Palimsest bir kent olarak, tarihteki farklı dönemlerin izleriyle kurulu olan
İstnabul kentiyle benzeş bir karakterde, bugün Kömürciyan’ın bu mezalıkta yat-
tığı bilinmekte ancak farklı katmanlarla örtülmüştür. Uzun yıllar imgesiz kalan
mezarını bugün yeniden yorumladığımzda bu katmanlı yapıyı vurgulama değer
kazanır. Taş, suyun buharlaşması ya da gün ışığıyla kimi zaman belirginleşir,
yağmurların yağması ya da mezara su dökülmesiyle kimi zaman bulanıklaşır. M E Z A R A YA K L A Ş I M - Ö N P E R S P E K T İ F
Böylelikle su mezarı donmuş bir nesne olamaktan çıkarır.

Mezarın geri kalan kısmında, sulama gerektirmeyecek, kendiliğinden yetişen

ve bakım gerektirmeyen, çevrenin yeşil tonu ve doğal bitki örtüsüyle çakış-
mayan ve iklim koşullarına uygun yer örtücü bitkiler önerilmiştir.

Thymus Euonymus Zoysia

serpyllum fortunei minimus Tenuifolia

ARKA PERSPEKTİF