Έκφραση – Έκθεση Γ΄ Λυκείου

Ενημερωτικό υλικό : Εθνικισμός

Ορισμοί
→ Εθνικισμός
Ο όρος εθνικισμός σημαίνει την παθολογική προσήλωση στο έθνος και στα εθνικά ιδεώδη και όταν ακόμη
αυτά πραγματώνονται σε βάρος των άλλων εθνών. Χωρίζει έτσι τα έθνη σε ανώτερα και κατώτερα και
δηλώνει τις επεκτατικές προθέσεις. Ωστόσο ο εθνικισμός, με την υποχώρηση του εθνισμού, φορτίστηκε και
θετικά. Πάντως, μετά τη δεκαετία του 1980, ύστερα από την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων
και την αναβίωση των κάθε είδους εθνικισμών που συγκλόνισαν και συγκλονίζουν τον κόσμο, επανέρχεται ο
όρος εθνισμός, για να δηλώσει τον αγνό πατριωτισμό. Ανακτά ο εθνισμός το χαμένο έδαφος, ενώ ο
εθνικισμός περιορίζεται στην πρώτη του σημασία, την αρνητική: δηλώνει τις επεκτατικές βλέψεις και
τάσεις. Συνώνυμος του εθνικισμού είναι ο σοβινισμός. ∆ηλώνει κι αυτός τον φανατικό πατριωτισμό, ο
οποίος συνοδεύεται από βλέψεις και τάσεις επεκτατικές. Ο όρος πλάστηκε από το όνομα του Γάλλου
εθνικιστή Ν. Chauvin, ο οποίος έζησε κατά την εποχή του Μ. Ναπολέοντα.
→ Εθνισμός
Όρος που πλάστηκε από το ουσιαστικό έθνος στις αρχές του 19ου αιώνα. ∆ηλώνει τον αγνό πατριωτισμό,
τη φιλοπατρία, τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και μαζί το πατριωτικό αίσθημα που εκπηγάζει
από αυτήν τη συνείδηση. Γνώρισμά του βασικό είναι η προσήλωση στα ιδεώδη ενός έθνους, χωρίς, ωστόσο,
να περιφρονούνται ως υποδεέστερα τα άλλα έθνη. ∆εν παρουσιάζει επεκτακτικές τάσεις. Πρόκειται για
αντίληψη που διακρίνεται από ευγένεια και υγεία κοινωνική. ∆εν διαιρεί τους λαούς, αλλά τους ενώνει.
Έκφραση-Έκθεση Γ'Λυκείου, σελ. 243
→ ∆ιεθνισμός
Θεωρία που αποβλέπει στην ένταξη των κρατών σε ένα ευρύτερο πλαίσιο με κοινές αρχές. Για να
υλοποιηθεί η θεωρία αυτή, απαιτείται παραμερισμός των τοπικιστικών αντιλήψεων, κατάργηση συνόρων και
υποταγή των εθνικών συμφερόντων στο γενικό, υπερεθνικό συμφέρον.
Κυρίαρχος στόχος του διεθνισμού είναι η συναδέλφωση των λαών, η ανάπτυξη διεθνών σχέσεων στον
πολιτικό, κοινωνικό, πνευματικό, πολιτιστικό και οικονομικό τομέα και η δημιουργία μίας παγκόσμιας
κοινωνίας με εξάλειψη των διαφορών ανάμεσα στους λαούς.
Μορφές διεθνισμού:
α. Ο υγιής διεθνισμός που αποβλέπει στην κατάργηση των συνόρων και στη συναδέλφωση των λαών · κάθε
λαός, όμως, θα διατηρεί την ιδιαιτερότητά του, τα χαρακτηριστικά εκείνα που τον διακρίνουν από τους
άλλους, την ταυτότητά του.
β. Ο μηδενιστικός διεθνισμός ή μηδενιστικός κοσμοπολιτισμός, που αποβλέπει στην κατάργηση, στην
εξαφάνιση των ιδιαιτεροτήτων των επιμέρους λαών. Σκοπός του η αφομοίωση των μικρών λαών - εθνών
από ισχυρά κράτη - έθνη.
(Π. Σαλαγιάννη, «Προσεγγίσεις θεμάτων σύγχρονου προβληματισμού», Β'μέρος, σελ. 123)

Αίτια του εθνικισμού

1. Η επεκτατική πολιτική ισχυρών κρατών οξύνει συνειδητά τις εθνικιστικές αντιλήψεις και οδηγεί σε
συγκρούσεις ορισμένες χώρες. Έτσι, επιτυγχάνεται η δημιουργία ζωνών-περιοχών οικονομικής και
πολιτικής επιρροής.
2. Η αντιδημοκρατική πολιτική εξουσία, συχνά, επιζητεί την έξαρση του εθνικισμού. Στόχος της ο
αποπροσανατολισμός των πολιτών από σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα.
3. Τον εθνικισμό ενισχύει, ακόμη, το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης με τα ισοπεδωτικά της
χαρακτηριστικά. Οι εθνικιστικές αντιλήψεις, στην περίπτωση αυτή, προβάλλονται ως αντίσταση στην
εθνική και πολιτιστική αλλοτρίωση.
4. Η στάση των μειονοτήτων:
• η παραβίαση των δικαιωμάτων τους λειτουργεί συσπειρωτικά και αναδεικνύει με επιθετικό τρόπο τις
 εθνολογικές, φυλετικές, θρησκευτικές κ.ά. διαφορές.
• η επιδίωξη των ηγετών τους να καλλιεργήσουν τον εθνικισμό με στόχο την αυτονόμηση ή την
ανεξαρτητοποίησή τους.
5. Η έξαρση της ανεργίας στις αναπτυγμένες χώρες είναι συχνά γενεσιουργός αιτία του φαινομένου. Αυτό
συμβαίνει όταν η ανεργία, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, αποδίδεται αποκλειστικά στους
μετανάστες και, γενικά, στους ξένους.
6. Η παιδεία, ως θεσμός μιας χώρας, και η απουσία πνευματικής καλλιέργειας:
• ως θεσμός, όταν καλλιεργεί εθνικιστικές αντιλήψεις μέσα από το περιεχόμενο των σπουδών.
• η απουσία πνευματικής καλλιέργειας καθιστά τα άτομα ευάλωτα στην προπαγάνδιση ακραίων
εθνικιστικών αντιλήψεων.
7. Η ευρύτερη κρίση πολιτικών συστημάτων, ιδεολογιών και αξιών, με την απογοήτευση που καλλιεργεί,
ευνοεί την υιοθέτηση εθνικιστικών απόψεων.

Συνέπειες
1. Προκαλεί διαμάχες και συγκρούσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων με διαφορετική εθνολογική ή
πολιτιστική ταυτότητα.
2. Παρεμποδίζει τη φιλική προσέγγιση και επικοινωνία μεταξύ των χωρών.
3. Καθιστά δυσχερή έως αδύνατη τη διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση σοβαρών, παγκόσμιας
εμβέλειας, προβλημάτων.
4. Περιχαρακώνει ένα έθνος στα στενά όριά του, με συνέπειες τη στασιμότητα και την οπισθοδρόμησή του.