Programowanie Mikrokontrolerów AVR

Programowanie mikrokontrolerów AVR 2014-09-21
©2014 mgr Jerzy Wałaszek

I LO w Tarnowie
Prezentowane materiały są przeznaczone dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Autor artykułu: mgr Jerzy Wałaszek
Konsultacja: Wojciech Grodowski, Janusz Wałaszek
Wersja 1.0 – zakończono XX.XX.2014, odwiedzono 947 razy.
Zoptymalizowane dla IE i Firefox
przy rozdzielczości 1280x1024
w budowie
Kurs techniki cyfrowej ma za zadanie pokazać praktyczne zastosowania informatyki. Dzięki tej wiedzy będziesz mógł konstruować układy
elektroniczne sterowane za pomocą mikrokontrolerów (zegary, czujniki, zamki cyfrowe, roboty, itp.). Nie zakładamy żadnej wstępnej wiedzy
uczestnika kursu. Wszystkie przerabiane zagadnienia będą dokładnie omówione w części teoretycznej. Nie pomijaj jej. W przeciwnym razie
szybko stracisz kontakt z tym, co będzie tutaj robione. Rozumienie działania budowanego układu jest bardzo ważne, wręcz kluczowe. Wykonuj
również zalecone ćwiczenia. Dadzą ci one umiejętności praktyczne oraz niezbędną wiedzę, którą wykorzystasz w dalszej części kursu. Jeśli
coś zapomnisz, przeczytaj ponownie.
Spis treści
Pojęcia podstawowe
Warsztat
Zasilanie układów elektronicznych
Oporniki
Kondensatory
Diody
List do administratora Serwisu Edukacyjnego I LO

Twój email: (jeśli chcesz otrzymać odpowiedź)
Temat:
Uwaga: ← tutaj wpisz wyraz ilo , inaczej list zostanie zignorowany
Poniżej wpisz swoje uwagi lub pytania dotyczące tego rozdziału (max. 2048 znaków).
Liczba znaków do wykorzystania: 2048

Wyślij Kasuj
W związku z dużą liczbą listów do naszego serwisu edukacyjnego nie będziemy udzielać odpowiedzi na prośby
rozwiązywania zadań, pisania programów zaliczeniowych, przesyłania materiałów czy też tłumaczenia zagadnień
szeroko opisywanych w podręcznikach.
Dokument ten rozpowszechniany jest zgodnie z zasadami licencji I Liceum Ogólnokształcące

GNU Free Documentation License. im. Kazimierza Brodzińskiego
w Tarnowie
(C)2014 mgr Jerzy Wałaszek
http://edu.i-lo.tarnow.pl/inf/prg/009_kurs_avr/index.php 1 / 33
Programowanie mikrokontrolerów AVR - Pojęcia podstawowe 2014-09-21

I LO w Tarnowie

Konsultacja: Wojciech Grodowski, mgr inż. Janusz Wałaszek
Pojęcia podstawowe
Tematy pokrewne Podrozdziały
(Dział w budowie) Ładunek elektryczny
Prąd elektryczny
Potencjał elektryczny
Napięcie elektryczne
Opór elektryczny
Moc elektryczna
Wzory
Ładunek elektryczny
Ładunek elektryczny jest podstawową własnością materii. Jedne cząstki posiadają ładunek, inne go nie posiadają. Ładunki występują
w dwóch odmianach: jako dodatnie (+) i ujemne (–). Jest to oznaczenie umowne, które zaproponował amerykański uczony Benjamin
Franklin. Na trop ładunków elektrycznych wpadli już starożytni Grecy, którzy zauważyli, że bursztyn (po grecku elektron) potarty o coś
przyciąga drobne przedmioty. Dzieje się tak dlatego, ponieważ ładunki elektryczne o różnych znakach przyciągają się, a o tych
samych znakach odpychają się.
Siły te nazywamy oddziaływaniami elektrostatycznymi. Wartość siły pomiędzy dwoma ładunkami określił francuski fizyk Charles
Coulomb. Na jego cześć jednostkę ładunku elektrycznego w układzie SI nazwano kulombem C. Jeśli jako e oznaczymy ładunek
elementarny elektronu, to jeden kulomb jest równy:
1C = 6,24150636309402780020 x 1018e
Elektron jest cząstką elementarną obdarzoną ładunkiem ujemnym.
Ładunek elektryczny oznaczamy symbolem Q.
Przyciąganie i odpychanie się ładunków w przestrzeni jest spowodowane tym, iż wytwarzają one wokół siebie pole elektryczne.
Czym jest pole elektryczne? Jest to specyficzna zmiana parametrów przestrzeni wokół ładunku. Jeśli w polu elektrycznym jednego
ładunku znajdzie się inny ładunek, to poprzez wytwarzane przez siebie pola ładunki te zaczną na siebie oddziaływać – będą się
przyciągały lub odpychały w zależności od swoich znaków.
Jak daleko sięga pole elektryczne ładunku? Teoretycznie w nieskończoność. Praktycznie pole to "maleje" z kwadratem odległości
pomiędzy ładunkami. Oznacza to tyle, że jeśli pomiędzy dwoma ładunkami znajdującymi się w odległości A występuje siła
http://edu.i-lo.tarnow.pl/inf/prg/009_kurs_avr/0001.php 2 / 33
pomiędzy ładunkami. Oznacza to tyle, że jeśli pomiędzy dwoma ładunkami znajdującymi się w odległości A występuje siła
elektrostatyczna FA, to po zwiększeniu tej odległości 10 razy siła zmaleje 100 razy. Zatem przy odpowiednio dużej odległości możemy
przyjąć, że oddziaływanie pola jest praktycznie zerowe.
Prąd elektryczny
Uporządkowany ruch ładunków elektrycznych nazywamy prądem elektrycznym.
Z prądem elektrycznym w naturze spotykamy się w czasie burzy. Błyskawica jest przepływem ładunków pomiędzy ziemią a chmurą.
Ładunki w chmurach powstają wskutek tarcia pomiędzy cząsteczkami pary wodnej (zupełnie tak samo jak przy pocieraniu bursztynu).
Prąd elektryczny charakteryzuje jego natężenie, czyli ilość ładunku przepływającego w jednostce czasu. W układzie SI natężenie
prądu elektrycznego wyrażamy w amperach A:
1A = 1C / 1s
Prąd posiada natężenie jednego ampera, jeśli w ciągu jednej sekundy przepływa ładunek o wartości jednego kulomba.
Natężenie prądu elektrycznego oznaczamy symbolem I.
Potencjał elektryczny
Potencjał elektryczny jest wielkością ściśle związaną z polem elektrycznym. Potencjał wyznacza się w określonym punkcie pola
elektrycznego. Definicja potencjału mówi, że jest to stosunek pracy wykonanej na przemieszczenie tzw. ładunku próbnego q0 z
nieskończoności do danego punktu pola przez wartość tego ładunku.
Ładunek próbny q0 jest pojęciem umownym. Jest on tak mały, że praktycznie nie wpływa na pole elektryczne – nie zaburza go.
Jednostką potencjału elektrycznego jest wolt V.
1V = 1J / 1C
Dany punkt pola posiada potencjał jednego wolta, jeśli przeniesienie ładunku 1 kulomba z nieskończoności do tego punktu wymagało
wykonania pracy 1 dżula.
Potencjał elektryczny oznaczamy symbolem V.
Napięcie elektryczne
Napięcie elektryczne zawsze odnosi się do różnicy potencjałów. Wynika stąd, iż określamy je pomiędzy dwoma punktami pola
elektrycznego. Napięcie elektryczne wyrażamy w woltach V. Symbolem napięcia elektrycznego jest U.
Na przykład, jeśli w punkcie A potencjał VA = +5V, a w punkcie B potencjał VB = -3V, to napięcie UA-B = VA - VB = +5V - (-3)V = 8V.
Napięcie pomiędzy dwoma punktami A i B jest stosunkiem pracy, jaką należy wykonać na przemieszczenie ładunku próbnego q0 z
punktu A do B do wartości tego ładunku.
Jak to rozumieć? Na pewno w młodości bawiłeś się gumkami (może wciąż jeszcze to robisz?). Gdy rozciągałeś gumkę coraz bardziej,
to jej napięcie rosło. W momencie zwolnienia gumki wykonywała ona pracę, czyli oddawała włożoną w nią energię, lecąc na przykład w
kierunku ucha kolegi, który na pewno nie rozumiał naszego zapału w poznawaniu praw fizyki.
Napięcie to jakby gotowość do wykonania pracy. Im jest wyższe, tym większą pracę można wykonać.
1V = 1J / 1C
Napięcie pomiędzy punktami A i B wynosi 1 wolt, jeśli przemieszczenie ładunku 1 kulomba z punktu A do B wymaga wykonania pracy
1 dżula.
Opór elektryczny
Niektóre materiały sprzyjają przepływowi prądu elektrycznego. Są to najczęściej metale, które wewnątrz swojej struktury krystalicznej
zawierają elektrony będące nośnikami ładunku elektrycznego. Materiały takie nazywamy przewodnikami prądu elektrycznego.
Są również materiały, które nie posiadają swobodnych nośników ładunków elektrycznych. Materiały takie nazywamy izolatorami lub
dielektrykami.
Parametrem charakteryzującym zdolność przewodzenia prądu elektrycznego jest oporność elektryczna. Im jest ona wyższa, tym
gorzej dany materiał przewodzi prąd elektryczny. Przewodniki posiadają małą oporność elektryczną, a izolatory dużą.
Jednostką oporności elektrycznej jest om Ω.
1Ω = 1V / 1A
Dany materiał posiada oporność 1 oma, jeśli po przyłożeniu do niego napięcia 1 wolta popłynie w nim prąd o natężeniu jednego
ampera.
Oporność elektryczną oznaczamy symbolem R.
Moc elektryczna
Moc jest to ilość wykonanej pracy do czasu jej wykonania.
Jeśli przez pewien element płynie prąd elektryczny I pod wpływem przyłożonego do tego elementu napięcia U, to ten przepływający
prąd wykonuje pracę W. Praca ta jest spożytkowana na przemieszczenie ładunku elektrycznego Q wewnątrz elementu. Otrzymujemy
zatem:
Moc elektryczną wyrażamy w watach W, identycznie jak moc mechaniczną.
Wzory
Poniższe wzory należy bezwzględnie znać (spróbuj niektóre z nich samodzielnie wyprowadzić):
napięcie U [V]
prąd I [A}
oporność R [Ω]
moc P [W]

Temat:

Wyślij Kasuj

w Tarnowie
Programowanie mikrokontrolerów AVR - Warsztat 2014-09-21

I LO w Tarnowie

Warsztat
(Dział w budowie) Multimetr
Lutownica i lutowanie
Szczypce do cięcia drutu
Pinceta
Nożyk
Miniwiertarka
Płytka stykowa
Lupa
Organizer
Mata
Zajmowanie się elektroniką i techniką cyfrową wymaga odpowiednich narzędzi, w które musisz się zaopatrzyć (nie wszystko będzie ci potrzebne
natychmniast, możesz te elementy kompletować stopniowo w miarę potrzeb i możliwości finansowych). Poniżej znajdziesz ich listę wraz z
krótkim opisem.
Multimetr
Multimetr jest przyrządem, który umożliwia pomiar napięcia elektrycznego, prądu

oraz oporności. Jest absolutnie niezbędnym narzędziem dla elektronika. Nie musi
to być model z górnej półki (odpowiedni model można już kupić za około 15...20zł).
Jeśli będziesz dbał o swój multimetr, to posłuży ci wiele lat.
Multimetr posiada pokrętło, którym wybierasz funkcję pomiarową. Są również dwie
elektrody: jedna w kolorze czarnym (podłączamy ją do gniazdka oznaczonego
COM, od angielskiego słówka common, czyli wspólny) oraz druga w kolorze
czerwonym. Wynik pomiaru jest wyświetlany w okienku u góry przyrządu. Pamiętaj
o ustawianiu pokrętła na pozycję OFF po wykonaniu pomiarów. W przeciwnym
razie miernik będzie zużywał baterię, która znajduje się w środku.
Zasady wykonywania pomiarów za pomocą multimetru przedstawimy w
ćwiczeniach, które zalecamy wykonać, aby w przyszłości nie uszkodzić swojego
multimetru. Zawsze obowiązuje tutaj zasada: trzy razy pomyśl, zanim zaczniesz
coś mierzyć. Pośpiech jest najgorszym doradcą. Widziałem już wiele nadtopionych
multimetrów przez uczniów.
Lutownica i lutowanie
W elektronice elementy łączy się ze sobą przez lutowanie cyną. Do wykonywania
tej operacji potrzebna jest lutownica. Na początek wystarczy ci zwykła lutownica
żarowa o koszcie około 12 zł. Wybierz taką, której grot (ta ostra, metalowa
końcówka) posiada od 3 do 5 mm średnicy. Moc lutownicy nie powinna przekraczać
40W (np. moja lutownica, którą bardzo dobrze mi się lutuje, ma moc 30W), inaczej
będzie się bardzo rozgrzewała.
Lutowanie za pomocą lutownicy żarowej jest bardzo proste, lecz wymaga nieco
ćwiczeń. Jeśli nigdy tego nie robiłeś, to oglądnij sobie filmiki instruktażowe na
YouTube (jest tego mnóstwo). Kilka wskazówek znajdziesz w ćwiczeniach, które
opiszemy w dalszej części kursu.
Pamiętaj, aby nie zostawiać włączonej lutownicy żarowej po skończonej pracy, bo
możesz spowodować pożar. Również podczas lutowania zwróć uwagę na to, za co
chwytasz lutownicę (w przeciwnym razie zaopatrz się w krem na oparzenia, przyda
ci się...).
Lutownicę żarową należy zawsze kłaść na specjalną podstawkę zapobiegającą jej
kontakt z podłożem. Nie wspominam już, że lutowanie należy wykonywać na
odpowiedniej płycie. Stół w pokoju gościnnym nie nadaje się do tych celów.
Oprócz lutownic żarowych spotkasz również lutownice transformatorowe. Jeśli

jesteś początkującym elektronikiem (a zaawansowanym moje rady raczej na nic się
nie przydadzą), to odradzam ci kupno na początek takiej lutownicy. Po pierwsze
jest ona dosyć droga (około 70 zł), a po drugie posługiwanie się nią wymaga
wprawy. Uwierz mi, lutownica żarowa jest o wiele łatwiejsza w obsłudze.
Do wykonywania połączeń będziesz potrzebował cyny. Jest to miękki metal, który

topi się w niskiej temperaturze. Cyna po roztopieniu łatwo przylega do miedzi,
tworząc trwały lut, który zapewnia dobre połączenie elektryczne.
Cyna sprzedawana jest w różnej postaci. Dla ciebie najlepsze będą fiolki ze
zwiniętym w sprężynkę drutem cynowym o średnicy 1 mm lub nieco mniejszej
(koszt około 1,50 zł). W zatyczce takiej fiolki jest mały otworek, poprzez który
wyciąga się odpowiedni kawałek drutu cynowego. Drut zawiera dodatkowo topik,
który ułatwia przyleganie cyny do miedzi. Topik rozpuszcza tlenki, które w
atmosferze zawsze pojawiają się na powierzchniach metalowych, co ułatwia
kontakt cyny z miedzią. Dzięki temu cyna powinna ładnie rozpływać się na
lutowanej powierzchni (tutaj będzie konieczne nieco ćwiczeń). Lutowanie należy
wykonywać szybko, w ciągu 3...4 sekund. Zbyt długie nagrzewanie cyny
spowoduje, że pokryje się ona tlenkami i utworzy niepewne połączenie (tzw. zimny
lut). Dobry lut jest gładki, błyszczący. Lut przegrzany staje się matowy i szary. Po
kilku minutach lutowania nauczysz się bezbłędnie rozpoznawać dobre i złe luty.
Dodatkowym elementem wyposażenia stanowiska lutowniczego jest kalafonia.

Pełni ona podobną funkcję jak topnik w cynie, tzn. rozpuszcza tlenki i ułatwia
kontakt cyny z miedzią. Ja stosuję kalafonię do czyszczenia grota lutownicy – w
trakcie lutowania co jakiś czas zanurzam grot w kalafonii i ściągam z niego cynę
pocierając nim o jakiś przedmiot. Czystym grotem lutuje się dużo lepiej i szybciej
topi on cynę. Kalafonię można zmyć z powierzchni lutów za pomocą
rozpuszczalnika nitro lub denaturatu (ten drugi jest gorszy, ponieważ barwi na
fioletowo, z kolei ten pierwszy śmierdzi i operację czyszczenia trzeba wykonywać
gdzieś z dala od rodziny).
Odsysacz widoczny na fotografii po lewej stronie jest prostym przyrządem do

usuwania cyny z połączeń. Wewnątrz rurki znajduje się wciskany kciukiem tłoczek
ze sprężynką. Po naciśnięciu przycisku tłoczek jest zwalniany i sprężyna powoduje
jego ruch w górę rurki, co wytwarza ssanie na końcówce odsysacza. Jeśli w tym
momencie zbliżymy końcówkę do roztopionej cyny, to cyna zostanie wessana do
środka i otrzymamy czyste złącze.
Odsysacz przydaje się przy naprawach, gdy musimy wylutować z obwodu
uszkodzony element. Jeśli już zechcesz go kupić, to nie kupuj tanich odsysaczy z
Chin, ponieważ same z siebie rozlatują się po 5 minutach pracy. Zainwestuj w coś
porządnego, a będzie ci długo służyć
Szczypce do cięcia drutu
P o przylutowaniu elementów pozostają druciki, które należy odciąć. Małe

szczypczyki są do tego idealne. Nie stosuj nożyczek!
Przydają się one również do przycinania drutów np. przy montażu próbnego
obwodu. Koszt takich szczypiec nie powinien przekroczyć 8 zł.
Pinceta
Niektóre elementy elektroniczne są dosyć drobne. Pinceta umożliwia ich pewny

chwyt. Dodatkowo przydaje się podczas lutowania do przytrzymywania elementów.
Jeśli masz krem na oparzenia, to możesz to robić palcami – twój wybór.
Nożyk
Często zdarza się, że musisz coś przyciąć, ściągnąć izolację z przewodu, itp.
Zaopatrz się zatem w kilka nożyków z odłamywanymi ostrzami. Bardzo dobrą firmą
produkującą tego typu narzędzia jest Olfa. Lecz zwykłe nożyki też się znakomicie
przydają.
Miniwiertarka
Konstruując urządzenia elektroniczne, będziesz musiał wiercić dużo otworków pod
nóżki elementów (można się obejść bez wiercenia, stosując montaż
powierzchniowy, ale jest to wyższa szkoła jazdy i wymaga dużej precyzji). Do tego
celu pomocna będzie miniwiertarka. Nie kupuj drogich urządzeń, chyba że jesteś
bogaty. Na początek w zupełności wystarczy miniwiertarka taka jak na zdjęciu
obok. Jest to model firmy Velleman zasilany napięciem 12V. Kupując taką
wiertarkę, kup również odpowiedni zasilacz do niej. Koszt wiertarki to około 20 zł.
Będą ci również potrzebne wiertełka 0,8mm. W zestawie z wiertarką powinieneś
dostać jedno takie wiertełko, lecz szybko się ono zużyje (starcza na około
100...200 otworków). Dlatego kup sobie kilka takich wiertełek.
Wiercenie mikrowiertarką jest łatwe, lecz wymaga nieco ćwiczeń. Przede
wszystkim musisz się nauczyć trzymać ją prostopadle do wierconych powierzchni.
Trafienie ruchomym wiertełkiem we właściwy punkt też może sprawiać początkowo
nieco kłopotów. Pamiętaj, aby zawsze wiercić na jakiejś deseczce.
Płytka stykowa
Do montażu prototypów urządzeń elektronicznych i cyfrowych (jak również do nauki
elektroniki) idealną pomocą jest płytka stykowa z kompletem przewodów. Na takich
płytkach będziemy uruchamiali nasze układy zanim utworzymy dla nich wersję
lutowaną. Koszt płytki to około 10zł.
Płytka stykowa posiada wiele otworków, w które wciskamy wyprowadzenia
elementów elektronicznych. Wewnętrznie otworki te są połączone ze sobą
elektrycznie w odpowiedni sposób (linie górne i dolne służą do zasilania):
Wraz z płytką stykową należy nabyć komplet giętkich przewodów z wtyczkami,

które pasują do otworków w płytce. Komplet taki można nabyć za 7zł. Połączenia
można również wykonywać w prosty sposób z drucików pochodzących np. z
typowego kabla sieciowego UTP lub telefonicznego. Drucik przycinamy na
odpowiednią długość, z końców ściągamy izolację na długości 7mm, po czym
końce te zaginamy pod katem 90 stopni.
W trakcie ćwiczeń pokażemy dokładnie, jak wykonywać połączenia na płytce
stykowej.
Lupa
W elektronice występują bardzo małe elementy. Często musimy odczytać jakiś

napis na obudowie układu scalonego, który jest na tyle mały, że bez dobrego
wzroku odczyt jest niemożliwy. Przynajmniej ja tego już nie potrafię. Dlatego prosta
lupa jest idealną pomocą.
Rozważ zakup lupy na statywie – wtedy zwolnią ci się ręce i będziesz mógł w
przyszłości wykorzystywać taką lupę do precyzyjnych prac, np. przy montażu
elementów SMD.
Prostą lupę kupisz w sklepie optycznym w cenie od 6zł. Lupy na statywie są nieco
droższe: 20...40zł, lecz warto je mieć (na początek nie będą ci potrzebne).
Organizer
Z czasem będziesz posiadał coraz więcej różnych elementów elektronicznych oraz
narzędzi. Wszystko to należy gdzieś przechowywać. W sklepach elektronicznych
można zakupić tzw. organizer, czyli plastykowe pudełko z rączką, które w środku
posiada przegródki na drobne części elektroniczne. Ja takich pudełek mam kilka.
Pozwalają one utrzymać porządek przy pracach elektronicznych. Drugą ich zaletą
jest to, że przechowywane w nich części rzadko giną i nie niszczą się.
Jeśli jesteś zdolnym majsterkowiczem, to możesz sobie coś takiego wykonać
samodzielnie, np. ze sklejki lub z tworzyw sztucznych (dawniej takie organizery
robiło się z pudełek po zapałkach, które były drewniane. Dzisiejsze pudełka z
kartonu nie nadają się zbytnio, ponieważ są za miękkie. Chyba że je w jakiś
sposób wzmocnisz...).
Koszt organizera zależy od jego wielkości: od 5zł w górę.
Mata
Do cięcia oraz różnych innych prac montażowych doskonale nadają się maty firmy
Olfa. Sam taką posiadam i korzystam z niej podczas budowy modeli. Mata jest
pokryta specjalnym tworzywem, które trudno przeciąć. Dzięki niej oszczędzamy
powierzchnię blatu biurka czy stołu. Powinna ci wystarczyć mata o formacie A4/A3.
Koszt jest nieco duży: 30...50zł, lecz opłaca się. Jeśli nie stać cię na taką matę, to
postaraj się o kawałek równej deski o grubości ok. 1...2cm.
Na matach są zwykle narysowane linie pomocnicze, które znakomicie ułatwiają
przecinanie prostopadłe różnych przedmiotów. Zdobądź jeszcze dobrą linijkę
metalową. Zamiast niej możesz wykorzystać aluminiowy próg, który stosuje się w
budownictwie do mocowania linoleum w przejściach – do kupienia w każdym
sklepie z materiałami wykończeniowymi.
Uwaga: nie używaj maty do wiercenia otworów, bo ją zniszczysz. Stosuj deseczkę
drewnianą o grubości 2cm.

Temat:

Wyślij Kasuj

w Tarnowie
Programowanie mikrokontrolerów AVR - Zasilanie 2014-09-21

I LO w Tarnowie

Zasilanie układów elektronicznych

(Dział w budowie) Bateria elektryczna
Zasilacz bateryjny 4,5V
Zasilacz bateryjny 3x1,5V
Akumulatorki
Zasilacz akumulatorowy 4x1,2V
Układy elektroniczne wymagają zasilania napięciem elektrycznym. W przypadku techniki cyfrowej napięcie to wynosi 3,6...5,5V (w niektórych
przypadkach napięcie może być niższe w zależności od użytych komponentów). Przy uruchamianiu takich urządzeń musimy posiadać źródło
zasilania. Istnieje kilka rozwiązań tego problemu. Tutaj podamy najprostsze z nich.
Bateria elektryczna
Bateria (właściwie powinno się ją nazywać ogniwem, ponieważ termin "bateria" oznacza zespół, kilka sztuk) jest urządzeniem, które
wytwarza energię elektryczną za pomocą zachodzących wewnątrz reakcji chemicznych. Obecnie używane powszechnie baterie
zostały wynalezione w latach 50-tych ubiegłego wieku. Są to tzw. baterie alkaliczne. Nie będziemy tutaj wnikać w szczegóły budowy
baterii ani w zasady jej działania, ponieważ interesują nas tylko jej własności. Zatem, co powinno się wiedzieć o bateriach?
Gdy przyjrzysz się baterii, to zauważysz, że posiada ona dwie końcówki oznaczone jako (+) i (–) (czasami końcówki ujemnej nie
oznacza się specjalnie). Końcówki te nazywamy biegunami baterii. Z pierwszego rozdziału wiesz, że napięcie elektryczne jest różnicą
potencjałów. Znak (+) oznacza historycznie fakt, że biegun ten (zwany dodatnim) ma potencjał wyższy od bieguna ujemnego. Tak po
prostu przyjęto. Przyjęto również, że prąd płynie zawsze od bieguna dodatniego do bieguna ujemnego (czyli od potencjału wyższego
do niższego, co wydaje się logiczne), jeśli te dwa bieguny połączymy przewodnikiem (chwilowo tego nie rób, bo stracisz baterię, a w
krańcowym przypadku może ona nawet eksplodować obryzgując cię nieprzyjemną mazią).
Później okazało się, że nie jest to do końca prawdą. Otóż jeśli nośnikami ładunku są cząstki posiadające ładunek dodatni (np. jony), to
kierunek przepływu tych cząstek jest właśnie taki: od bieguna dodatniego do ujemnego. Jednakże w metalach nośnikami ładunku
elektrycznego są elektrony o ładunku ujemnym. W ich przypadku ruch odbywa się w drugą stronę, tzn. od bieguna ujemnego do
dodatniego. Czy ma to jakieś znaczenie? Dla fizyków pewnie ma, a dla nas jest to zupełnie obojętne. Zapamiętaj zatem: prąd
elektryczny płynie umownie od bieguna dodatniego do bieguna ujemnego:
(+) → (–)
Z powodu tych biegunów nie jest obojętne, jak zasilamy układy elektroniczne. Jak zobaczysz w dalszej części kursu, układy scalone
muszą być zasilane odpowiednio spolaryzowanym napięciem, tzn. biegun dodatni musi być podłączony do właściwej końcówki układu
scalonego. To samo dotyczy bieguna ujemnego. Odwrócenie tych biegunów w najlepszym razie objawi się brakiem działania układu.
W najgorszym... cóż, przygotuj sobie kasę na nowe elementy elektroniczne.
Pojedyncza bateria (ogniwo) wytwarza określone napięcie zależne od jej typu. Współczesne baterie alkaliczne, tzw. paluszki, dają
napięcie nieco ponad 1,5V. Sprawdź to swoim multimetrem:
Najpierw pokrętłem funkcji ustaw pomiar napięcia stałego

(V–) do 2V (na skali pokrętła przełącznika może być
napis 2000m, co oznacza 2 tysiące miliwoltów, czyli dwa
wolty, 1 mV = 1/1000 V). Przy pomiarze napięć ważne
jest, aby miernik był ustawiony na pomiar nieco wyższego
napięcia od spodziewanego. W większości przypadków
nam wystarczy pomiar napięć do 20V.
Następnie dotknij elektrodami miernika końcówek baterii:
elektroda czarna COM do bieguna minus, elektroda
czerwona do bieguna plus. Jeśli pomylisz bieguny, to tutaj
akurat nie powinno nic się stać. Jedynie na wskazaniu
miernika może pojawić się znak minus, co oznacza
odwrotną biegunowość mierzonego napięcia.
U mnie pomiar dał wynik 1562 mV, czyli 1,56 V (ostatniej
cyfrze raczej nie wierzę, to musiałby być miernik
naprawdę wysokiej klasy, aby mierzyć napięcia z taką
dokładnością).
Niektóre mierniki posiadają przycisk HOLD lub H.
Naciśnięcie go powoduje ciągłe wyświetlanie ostatniego
pomiaru (ang. hold = przytrzymaj, zatrzymaj, wstrzymaj).
Pojedyncze baterie można łączyć szeregowo, uzyskując w ten sposób zwielokrotnione napięcie pojedynczego ogniwa, ponieważ w
połączeniu szeregowym napięcia ogniw dodają się (jeśli są połączone w tym samym kierunku):
Na rynku dostępne są baterie płaskie o napięciu 4,5V (mierząc takie napięcie multimetrem, ustaw zakres 20V). Wewnątrz bateria
płaska zawiera trzy pojedyncze ogniwa po 1,5V, które są połączone szeregowo, co daje w sumie: 3 x 1,5V = 4,5V. Elektrody mają
postać pasków z mosiądzu. Elektroda ujemna jest dłuższa od dodatniej.
Baterie o napięciu 9V (zawierające wewnątrz 6 ogniwek po 1,5V) nie będą przydatne do naszych celów, ponieważ większość
konstruowanych przez nas urządzeń będzie pracowała pod napięciem od 3,6 do 5V.
Zasilacz bateryjny 4,5V

Zbudujemy sobie teraz bardzo prosty zasilacz, który będziemy mogli wykorzystywać do zasilania naszych układów elektronicznych.
Zaopatrz się w następujące elementy:
Para giętkich przewodów zakończonych wtykami męskim i żeńskim. Jeden taki przewód kosztuje około 70gr. Kupisz go w
większości sklepów elektronicznych. Przy zakupie powiedz, że wtyk męski ma pasować do płytek stykowych. Za pomocą tych
przewodów będziemy dostarczać napięcie do budowanego układu. Postaraj się, aby przewody miały różne kolory. Inaczej będą
pomyłki z biegunowością (zawsze możesz sobie w takim przypadku pomalować wtyczkę lub przykleić do niej coś kolorowego).
Umówmy się na przyszłość, że kolor czarny oznacza biegun ujemny (często nazywany masą), a kolor czerwony oznacza biegun
dodatni.
Bateria płaska 4,5V. Koszt około 3zł. Do zdobycia w większości sklepów z artykułami dla gospodarstwa domowego. Baterie tego
typu są powszechnie stosowane w płaskich latarkach kieszonkowych. Przypominam: elektroda dłuższa to biegun ujemny. Moja
bateria się trochę porysowała, ale ważne jest to, że w środku nic jej nie dolega.
Niewielki kawałek płytki pokrytej jednostronnie miedzią. Przyzwyczajaj się do takich płytek, ponieważ na nich będziesz budował
swoje układy elektroniczne. Taką płytkę kupisz za około 50gr w sklepie elektronicznym.
Złącze ZL201 x 40. Wtyki złącza zamontujemy na baterii. Koszt około 1,50zł. Jedno takie złącze wystarczy nam na 20 zasilaczy.
Zasilacz bateryjny wykonujemy w sposób następujący:
Z płytki miedziowanej odcinamy kawałek o szerokości około 1cm. Płytkę przecinamy za pomocą nożyka i metalowej linijki (ja mam
taką zrobioną jak widać z aluminiowego progu). W tym celu wykonujemy na powierzchni płytki z obu stron kilka nacięć nożykiem
prowadzonym wzdłuż linijki, a następnie zarysowany fragment odłamujemy. Jeśli nacięcia zrobisz wystarczająco głęboko, to
odłamanie będzie bardzo proste.
Na odłamanym kawałku zrób nożykiem rysę od strony miedzi. Rysa ta ma przerwać powłokę miedzianą tak, aby pomiędzy obiema
połówkami była przerwa. To ważne, w przeciwnym razie zrobisz zwarcie i bateria bardzo szybko się wyczerpie.
Multimetry posiadają funkcję sprawdzania połączeń. Najczęściej jest ona oznaczona znaczkiem diody (co to jest dioda powiemy
później) lub nutki:
Zwarcie elektrod multimetru sygnalizowane jest cichym piskiem. Zatem dotknięcie elektrodami obu połówek nie powinno generować
tego pisku. Ma być przerwa.
Ze złącza ZL201 odłam 2 bolce. W tym celu chwyć końcówkę złącza kombinerkami na długości dwóch bolców i delikatnie odchyl w
bok. Złącze powinno się ładnie przełamać.
Ta operacja może być dosyć trudna, jeśli wcześniej nie poćwiczyłeś sobie lutowania. Ale kiedyś trzeba zacząć. Przed lutowaniem
dokładnie wymyj płytkę w letniej wodzie ze środkiem do mycia naczyń. Ma to na celu usunięcie z powierzchni miedzi wszelkich
zabrudzeń, które utrudniają lutowanie. Płytkę wytrzyj suchą szmatką i pozostaw na chwilę od wyschnięcia. Staraj się nie dotykać
palcami powierzchni miedzianej.
Następnie umocuj w czymś swoją płytkę, rozgrzej lutownicę i przylutuj do powierzchni miedzianej dwa odłamane bolce tak, aby
każdy z nich był na osobnej połówce płytki. Lutuj bolce krótszą stroną.
Proces lutowania jest prosty, gdy wiesz, jak się to robi. W jednej ręce trzymasz lutownicę, w drugiej drucik cynowy. Następnie
rozgrzewasz przez 2 sekundy powierzchnię lutu i przytykasz tam drucik cynowy. Cyna powinna się ładnie roztopić i przylgnąć do
lutowanych elementów. Najlepiej poćwicz sobie to na kawałku płytki miedziowanej. Postaraj się przylutować do niej kilka
przewodów.
Do płytki przylutowujesz końcówki baterii i zasilacz gotowy. Będzie ci służył kilka tygodni. Gdy bateria się zużyje, to po prostu
możesz sobie zrobić nowy.
A tak wygląda nasz zasilacz bateryjny w działaniu. Na bolce nasuwasz wtyki żeńskie przewodów, ich drugie końcówki wpinasz w
odpowiednie miejsce układu elektronicznego i już możesz się cieszyć jego działaniem.
Bolce zasilacza możesz też bezpośrednio wpinać w płytkę stykową. W takim przypadku pod baterię należy coś sobie podłożyć,
aby nie była przekrzywiona.
Zbuduj małą zatyczkę z plastykowej rurki, którą będziesz nakładał na jeden z bolców zasilacza w czasie, gdy nie jest on używany
(możesz użyć np. kawałka wentylka rowerowego lub coś podobnego). Zapobiegnie to ich przypadkowemu zwarciu i rozładowaniu
baterii.
Zasilacz bateryjny 3x1,5V

Kolejny zasilacz jest jeszcze prostszy w budowie. Zaopatrz się w następujące elementy:
Para giętkich przewodów zakończonych wtykami męskim i żeńskim. Nie jest koniecznie niezbędna.
Pojemnik na trzy baterie R6. Można go kupić w sklepach elektronicznych za około 1,50zł. Pojemnik posiada już odpowiednie
połączenia. Wystarczy włożyć do niego 3 baterie paluszkowe.
Złącze ZL201 x 40. Potrzebne będą z niego dwa bolce.
Wykonanie:
Ze złącza ZL201 odłamujemy dwa bolce i przylutowujemy do przewodów pojemnika baterii. Zasilacz gotowy! Bolce te można
bezpośrednio wtykać do płytki stykowej lub podłączyć do nich przewody z wtykiem żeńskim. Baterie są wymienne, zatem nie
będzie kłopotu z ich uzupełnieniem po wyczerpaniu.
Akumulatorki
Akumulator jest urządzeniem podobnym w działaniu do ogniwa galwanicznego. Pod wpływem reakcji chemicznej są w nim uwalniane
elektrony, które tworzą prąd elektryczny. Różnica jest taka, że w baterii reakcja chemiczna nieodwracalnie zużywa elementy
składowe. W akumulatorze elementy te daje się regenerować w procesie ładowania, czyli magazynowania energii wewnątrz
akumulatora. Oczywiście regeneracja nie jest stuprocentowa. Po pewnej liczbie cykli ładowania-rozładowania akumulator zużywa się i
ma coraz mniejszą pojemność. Zwykle jednak liczba tych cykli wynosi od kilkuset do kilku tysięcy.
Pod względem budowy zewnętrznej akumulatory przypominają zwykłe baterie. Po obu końcach mamy bieguny: dodatni i ujemny.
Różnicę można zauważyć na etykiecie, na której pojawia się informacja o maksymalnej pojemności akumulatora. Na przykład,
akumulatorek pokazany powyżej posiada pojemność 800mAh. Ah to tzw. amperogodzina, czyli prąd o natężeniu jednego ampera
płynący przez jedną godzinę. mAh to miliamperogodzina, czyli 1/1000 amperogodziny. Zatem po pełnym naładowaniu nasz
akumulatorek może dostarczać prąd o natężeniu 0,8A przez 1 godzinę. Jeśli pobierany prąd będzie mniejszy, to czas się odpowiednio
wydłuża. Np. przy prądzie o natężeniu 0,1A akumulatorek będzie działał przez 8 godzin.
Do ładowania akumulatorków służy specjalne urządzenie - ładowarka. W ładowarce umieszczamy rozładowane akumulatorki i
podłączamy ją do sieci energetycznej. Proces ładowania trwa kilka, kilkanaście godzin. Tutaj mam drobną uwagę. Nie próbuj
doładowywać baterii w ładowarce do akumulatorków. Baterie są w środku zbudowane inaczej i ładowanie nic nie da. W skrajnym
przypadku taki eksperyment może doprowadzić do "wybuchu" baterii i ochlapania wszystkiego dookoła nieprzyjemną mazią. Zatem,
jeśli właśnie to nie jest twoim celem, to daruj sobie oszczędności na bateriach. (Niektórzy konstruktorzy podejmują próby budowy
urządzeń do regeneracji baterii alkalicznych i ponoć mają nawet sukcesy na tym polu. Jednakże taki regenerator działa inaczej od
zwykłej ładowarki, a zregenerowana bateria nie ma już nigdy takiej samej pojemności jak bateria nowa, więc chyba lepiej
zainwestować w normalne akumulatorki)
Akumulatorki w porównaniu z bateriami są dosyć drogie. Ich cena zależy głównie od jakości oraz od pojemności i wynosi 6...12 zł. Do
tego należy doliczyć koszt ładowarki około 50zł. Jeśli jednak korzystasz często z urządzeń bateryjnych (radyjka, instrumenty
muzyczne, układy elektroniczne), to koszt zakupu akumulatorków i ładowarki po pewnym czasie się zwróci.
Zmierz swoim multimetrem napięcie akumulatorka.
Dobrze naładowany akumulatorek powinien dawać napięcie około 1,2...1,35V. Ponieważ w trakcie pracy napięcie to spada pod
obciążeniem, przyjmuje się, że akumulatorek paluszkowy daje zwykle napięcie 1,2V (jeśli po naładowaniu napięcie jest dużo niższe,
to akumulatorek nadaje się tylko do kosza). Jest to o około 0,3V mniej od analogicznej baterii. Co z tego wynika? Jeśli chcesz zasilać
swoje urządzenie elektroniczne napięciem około 5V, to musisz połączyć szeregowo 4 akumulatorki, co da napięcie 4 x 1,2V = 4,8V.
Trzy akumulatorki dadzą napięcie tylko 3,6V (na szczęście współczesne układy cyfrowe potrafią stabilnie pracować przy takim
napięciu, a nawet niższym).
Zasilacz akumulatorowy 4x1,2V

Zbudujemy prosty zasilacz z 4 akumulatorków. Będzie on dawał napięcie około 4,5 do 4,8V. Zaopatrz się w następujące elementy:
Para giętkich przewodów zakończonych wtykami męskim i żeńskim.
Pojemnik na cztery baterie R6. Można go kupić w sklepach elektronicznych za około 2zł. Pojemnik posiada już odpowiednie
połączenia. Na zewnątrz są wyprowadzone dwa styki. Odegnij je tak, aby były prostopadłe do ścianki pojemnika.
Złącze ZL201 x 40.
Zasilacz wykonujemy następująco:
Ze złącza ZL201 odłam dwa bolce i przylutuj je do styków pojemnika. Zasilacz jest już gotowy po włożeniu do niego 4
akumulatorków i podłączeniu przewodów do przylutowanych bolców. Przewody można wtykać bezpośrednio w płytkę stykową. W
zasilaczu stosuj akumulatorki o zbliżonych pojemnościach, najlepiej takich samych.
Lepszym rozwiązaniem są zasilacze sieciowe wyposażone w zabezpieczenia przeciwzwarciowe. Jednakże ich budowa dla
początkującego elektronika może być trudna. Dlatego wrócimy do nich później. Na razie zupełnie wystarczą nam zasilacze bateryjne
lub akumulatorowe. Ich dodatkową zaletą jest to, że można je stosować nawet tam, gdzie nie ma zasilania sieciowego.
Temat:

Wyślij Kasuj

w Tarnowie
Programowanie mikrokontrolerów AVR - Oporniki 2014-09-21

I LO w Tarnowie

Oporniki
(Dział w budowie) Wiadomości podstawowe
Oznaczanie rezystorów
Podstawowe prawa elektryczne
Szeregowe połączenie oporników
Równoległe połączenie oporników
Oporność wewnętrzna
Wiadomości podstawowe
Oporniki, zwane również rezystorami, są powszechnymi elementami w obwodach elektronicznych. Typowy opornik zbudowany jest z korpusu oraz z
dwóch wyprowadzeń. Może przybierać różne kształty:
Wewnątrz korpusu znajduje się materiał o określonym oporze elektrycznym. Oporniki stosujemy najczęściej do ograniczania prądu płynącego w
obwodzie elektrycznym lub do podziału napięcia.
Oporność elektryczna, opór elektryczny lub rezystancja R określa stopień, w jakim dany opornik przeciwstawia się prądowi elektrycznemu.
Wyrażamy ją w jednostkach zwanych omami i oznaczanych grecką literą omega: Ω (często literę tę się pomija). Jeden om posiada opornik wtedy,
gdy po przyłożeniu do jego końców napięcia 1V popłynie przez niego prąd o natężeniu 1A.
Opór R, napięcie U i prąd I wiąże proste prawo Ohma:
Oprócz oporności bardzo ważnym parametrem opornika jest moc, jaką może on pobierać. Gdy przez dowolny przewodnik o oporze R płynie prąd I, to
w przewodniku tym wydziela się ciepło, które powoduje wzrost temperatury przewodnika. Jeśli szybkość odprowadzania ciepła do otoczenia jest
większa lub równa szybkości tworzenia tego ciepła w przewodniku, to zachowa on stałą temperaturę. W przeciwnym razie temperatura będzie rosła,
aż przepływ ciepła się zrównoważy (przy wyższej temperaturze jest on szybszy). Opornik może odprowadzić tylko określoną ilość tego ciepła. Ten
parametr określa właśnie moc opornika. Jeśli temperatura osiągnie zbyt wysoką wartość, to opornik się spali, co najczęściej powoduje również
zmianę jego oporu (przy zwęgleniu opornika opór maleje, co powoduje wzrost prądu i jeszcze szybsze spalanie).
W naszych zastosowaniach będziemy spotykać głównie oporniki o mocy 0,25W. Opornik taki pokazany jest na rysunku u góry jako pierwszy od
lewej.
Moc wydzielaną w oporniku liczymy prosto ze wzoru:
lub ze wzoru
Prosty przykład: mamy opornik o oporze 270 omów i mocy 0,25W. Chcemy sprawdzić, czy można go podłączyć do napięcia 4,5V. Wykorzystujemy
drugi ze wzorów:
Opornik bez problemów sobie poradzi.

A teraz to samo zadanie z opornikiem 30 omów:
Dla tego opornika napięcie jest zbyt duże. Będzie się bardzo grzał aż w końcu się spali (o ile wcześniej nie wyczerpie się źródło prądu). Projektując
obwody elektroniczne, zawsze sprawdzaj, czy nie są przekroczone parametry elementów. Jeśli z jakiś powodów taki opornik jest potrzebny, to
musisz zakupić opornik o większej mocy, np. 2W (lepiej więcej niż za mało). Na zdjęciach powyżej opornik drugi od lewej posiada właśnie moc 5W.
Przewody elektryczne, którymi łączymy elementy, również posiadają oporność. Obliczamy ją wg wzoru:
gdzie:
ρ – opór właściwy materiału w omo-metrach, z którego wykonany jest przewód
l – długość przewodu w metrach
S – powierzchnia przekroju poprzecznego w metrach kwadratowych
Poniżej mamy zebrane oporności właściwe niektórych materiałów:
materiał rezystywność (Ω·m)
srebro 1,59×10−8
miedź 1,72×10−8
złoto 2,44×10−8
aluminium 2,82×10−8
wolfram 5,60×10−8
nikiel 6,99×10−8
żelazo 10×10−8
cyna 10,9×10−8
platyna 11×10−8
ołów 22×10−8
nichrom 150×10−8
węgiel 3,5×10−5
german 0,46
krzem 640
Druty połączeniowe najczęściej wykonywane są z miedzi ze względu na jej mały opór właściwy. Jeśli przewody są krótkie i mają stosunkowo duże
pole przekroju, to ich oporność jest pomijalnie mała. Na przykład: łączymy elementy w obwodzie za pomocą druta miedzianego o średnicy 0,5mm i
długości 15cm. Jaką oporność ma ten drut?
Oznaczanie rezystorów
Oprócz omów stosuje się jeszcze dwie jednostki:
1kΩ = 1000Ω (czytaj kiloom)
1MΩ = 1000kΩ = 1000000Ω (czytaj megaom)
Ta ostatnia jest dużą jednostką i w naszych zastosowaniach raczej się nie pojawi.
Przemysł elektroniczny produkuje oporniki w kilku klasach tolerancji. Tolerancja określa dokładność wartości oporności wytworzonego opornika. Np. jeśli
opornik o oporności 100Ω ma tolerancję wykonania 10%, to jego rzeczywista oporność może wynosić od 90Ω do 110Ω. Nie przejmuj się tym zbytnio. Po
prostu w niektórych układach nie musimy stosować oporników o idealnych, wzorcowych opornościach. Wystarczają nam takie przybliżone.
Klasy tolerancji tworzą tzw. szeregi wartości. Popularne są trzy takie szeregi:
Nazwa Tolerancja Szereg
E6 20% 10, 15, 22, 33, 47, 68
E12 10% 10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 56, 68, 82
E24 5% 10, 11, 12, 13, 15, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 33, 36, 39, 43, 47, 51, 56, 62, 68, 75, 82, 91
O co w tym wszystkim chodzi? Przykładowo weźmy szereg E6. W szeregu tym dostępne są następujące opory:
1Ω 1,5Ω 2,2Ω 3,3Ω 4,7Ω 6,8Ω
10Ω 15Ω 22Ω 33Ω 47Ω 68Ω
100Ω 150Ω 220Ω 330Ω 470Ω 680Ω
1kΩ 1,5kΩ 2,2kΩ 3,3kΩ 4,7kΩ 6,8kΩ
10kΩ 15kΩ 22kΩ 33kΩ 47kΩ 68kΩ
100kΩ 150kΩ 220kΩ 330kΩ 470kΩ 680kΩ
1MΩ 1,5MΩ 2,2MΩ 3,3MΩ 4,7MΩ 6,8MΩ
10MΩ 15MΩ 22MΩ 33MΩ 47MΩ 68MΩ
Jak widzisz, opory powtarzają się z mnożnikiem co 10. Dzięki temu możesz zawsze zdobyć opornik o interesującej cię oporności. W pozostałych szeregach
jest podobnie, tylko na danym poziomie mamy więcej wartości pośrednich, a zatem dokładniej da się dobrać pożądany opór.
Oporniki 0,25W są bardzo małe. Zapisanie na nich wartości oporu cyframi napotyka na różne problemy. Dlatego wymyślono kod kolorowych pasków do
oznaczania oporu opornika. Kod ten proponuję wyuczyć się na pamięć.
Zwróć uwagę, że podstawowe szeregi E6, E12 i E24 kodują oporność w postaci:
cyfra cyfra x mnożnik oraz tolerancja

W kodzie paskowym odpowiada to czterem paskom: dwa pierwsze paski cyfr, jeden pasek mnożnika oraz jeden pasek tolerancji. Kolory są następujące:
Kolor Cyfra Mnożnik Tolerancja
Brak 20% (E6)
Srebrny x 0,01 10% (E12)
Złoty x 0,1 5% (E24)
Czarny 0 x1
Brązowy 1 x 10
Czerwony 2 x 100
Pomarańczowy 3 x 1000
Żółty 4 x 10.000
Zielony 5 x 100.000
Niebieski 6 x 1000.000
Fioletowy 7 x 10.000.000
Szary 8 x 100.000.000
Biały 9 x 1000.000.000
Jak odczytywać kod paskowy? Bierzemy opornik i ustawiamy go sobie tak, aby po prawej stronie znalazł się pasek tolerancji, który najczęściej będzie złoty
lub srebrny. Teraz odczytujemy dwa pierwsze paski po lewej stronie. Będą to dwie cyfry wartości w szeregu. Kolejny pasek będzie oznaczał mnożnik, przez
który należy pomnożyć odczytane cyfry, aby otrzymać oporność opornika. Dla oporności od 10Ω pasek mnożnika można również traktować jako liczbę zer,
które należy dopisać do pierwszych dwóch cyfr, aby otrzymać wartość oporności.
Przykłady:
10-Ω 270Ω 5 6 00 Ω
Potrzebujemy opornika 47kΩ. Jakie będzie miał kolory?

4 – – Żółty
7 – – Fioletowy
x 1000 – – Pomarańczowy
5% – – Złoty
4 7 000 Ω
System kolorowych pasków jest bardzo prosty. Po pewnym czasie stosowania rzut oka na opornik od razu poinformuje cię o jego oporności. Musisz
poćwiczyć. W sieci dostępne są proste aplikacje do odczytu pasków koloru. Tutaj masz adres jednej z nich:
http://serwis-tv.com/opornik.html
Podstawowe prawa elektryczne

Ustalmy kilka prostych faktów, które musisz sobie bezwzględnie przyswoić:
1. Źródło prądu elektrycznego nazywamy siłą elektromotoryczną i oznaczamy literką E:
Jednostką siły elektromotorycznej jest wolt V. Napięcie wytwarzane przez siłę elektromotoryczną UE posiada zwrot od bieguna
ujemnego do dodatniego (jak każde inne napięcie). Ogniwo paluszkowe posiada siłę elektromotoryczną o napięciu UE = 1,5V.
2. Prąd może płynąć tylko w obwodzie zamkniętym, w którym znajduje siła elektromotoryczna E. Prąd w obwodzie płynie od bieguna
dodatniego do bieguna ujemnego.
3. Oporniki oznaczamy na schematach elektrycznych za pomocą prostokąta. Obok prostokąta zapisujemy wartość oporu lub literkę
R z ewentualnym numerem opornika w indeksie dolnym:
4. Jeśli do opornika zostanie przyłożone napięcie U (pochodzące od siły elektromotorycznej), to popłynie przez niego prąd I o
natężeniu określonym przez prawo Ohma:
Napięcie na oporniku będziemy nazywali spadkiem napięcia.
5. Suma sił elektromotorycznych i spadków napięć w obwodzie zamkniętym jest równa zero. Siły elektromotoryczne i napięcia
sumujemy wg ich zwrotów, gdy obiegamy obwód dookoła zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Jest to jedno z podstawowych
praw elektryczności.
W powyższym przykładzie mamy obwód zamknięty (tzw. oczko), w którym znajdują się: siła elektromotoryczna E (np. bateria lub
akumulatorek) oraz dwa oporniki R1 i R2. Ponieważ obwód jest zamknięty, to popłynie w nim prąd elektryczny o natężeniu I.
Napięcie siły elektromotorycznej UE rozkłada się na oba oporniki R1 i R2 wywołując na nich spadki napięć odpowiednio U1 na R1 i
U2 na R2. Napięcie siły elektromotorycznej jest zgodne z kierunkiem prądu, ponieważ jest ona jego przyczyną. Spadki napięć
mają zwroty przeciwne do kierunku prądu.
Jeśli teraz przejdziemy nasz obwód zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara, to napięcie siły elektromotorycznej UE będzie
miało zwrot zgodny (weźmiemy go ze znakiem +), natomiast spadki napięć U1 i U2 mają zwroty przeciwne (weźmiemy je ze
znakiem –). Dlatego możemy zapisać:
UE + (–U1) + (–U2) = 0
UE – U1 – U2 = 0
6. Suma prądów wpływających do węzła jest równa sumie prądów wypływających z węzła. Jest to kolejne fundamentalne prawo
elektryczności. Jeśli do węzła wpłynęła określona liczba ładunków, to również tyle samo ładunków musi ten węzeł opuścić.
Inaczej ładunki znikałyby bez śladu.
Na powyższym rysunku mamy węzeł, do którego podłączone jest 5 przewodników z prądem. Prądy wpływające oznaczyliśmy na
czerwono, a prądy wypływające oznaczyliśmy na zielono. Zgodnie z naszym prawem:
I1 + I2 + I4 = I3 + I5
Szeregowe połączenie oporników

Oporniki można ze sobą łączyć na wiele różnych sposobów. Opiszemy dwa najprostsze połączenia: szeregowe i równoległe.
Rozważmy następujący obwód elektryczny:
Pod wpływem siły elektromotorycznej E w obwodzie płynie prąd I. Wartość natężenia prądu zależy od całkowitej oporności obwodu R.
Zgodnie z prawem Ohma piszemy:
Napięcie siły elektromotorycznej UE rozkłada się w obwodzie na dwa spadki napięcia U1 i U2 na opornikach odpowiednio R1 i R2.
Ponieważ suma sił elektromotorycznych i spadków napięć w oczku wynosi zero, piszemy:
Z kolei z prawa Ohma wynika, że:
i dalej:
Ostatecznie:
Wzór ten można rozszerzyć na n oporników połączonych szeregowo:
Zapamiętaj:
W połączeniu szeregowym opór wypadkowy jest sumą oporów poszczególnych oporników.
Wiedza ta przydaje się często wtedy, gdy musimy zastosować opornik, którego nie mamy pod ręką, lecz mamy za
to oporniki mniejsze. Na przykład, aby uzyskać opór około 150Ω łączymy szeregowo opornik 100Ω i 56Ω lub 120Ω
i 33Ω.
Ćwiczenia
Przygotuj następujące elementy:
płytka stykowa – do montażu elementów
kabelki połączeniowe – do montażu elementów
multimetr – do pomiarów
zasilacz 4,5V x 1 – do zasilania obwodu prądem
opornik 1kΩ x 1 – -( )- element obwodu
opornik 470Ω x 2 – -( )- element obwodu
Na płytce stykowej zmontuj następujący obwód elektryczny:
Kółeczka oznaczone A, B, C i D są wyprowadzeniami, do których będziemy podłączali multimetr. Kółeczka X1 i X2 oznaczają zworkę,
którą można rozwierać (przyda nam się to za chwilę przy pomiarach natężenia prądu elektrycznego). Czarne kółeczka oznaczają
połączenie elektryczne przewodów. Element przy biegunie ujemnym zasilacza oznacza umownie masę układu, czyli punkt o zerowym
potencjale.
Sposób połączeń na płytce stykowej jest następujący:
Za pomocą multimetru (ustaw go na pomiar napięć stałych do 20V) zmierz napięcia pomiędzy punktami:
UAB UAC UAD UBC UBD UCD
...[V] ...[V] ...[V] ...[V] ...[V] ...[V]
Teraz przełącz multimetr na pomiar natężenia prądu stałego do 200mA, rozewrzyj zworę X1–X2 i zamiast niej podłącz do punktów X1 i
X2 multimetr. Zmierz wartość natężenia płynącego prądu i zapisz wynik w tabelce w amperach.
I
...[A]
Mając te dane, oblicz:
R – oporność zastępczą wszystkich trzech oporników (które napięcie użyjesz do wyliczenia tej oporności?). Sprawdź, czy jest
ona równa sumie poszczególnych oporów (wynik może wyjść nieco inny, ponieważ użyte oporniki posiadają pewną tolerancję.
Zwróć uwagę, że w takim układzie napięcie zasilacza jest podzielone na kilka napięć przez oporniki. Sprawdź, czy zachodzą związki:
Jakie wyciągniesz z tego wnioski?
Równoległe połączenie oporników

Mamy następujący obwód elektryczny:
W obwodzie jest siła elektromotoryczna o napięciu UE oraz dwa oporniki R1 i R2 połączone równolegle. Pod wpływem siły
elektromotorycznej E w obwodzie tym płynie prąd I. Prąd ten rozpływa się na dwa prądy I1 oraz I2, które przepływają odpowiednio
przez oporniki R1 i R2:
Z kolei prądy I1 i I2 są zależne od napięcia U oraz oporności R1 i R2. Napięcie U jest równe napięciu siły elektromotorycznej UE. Stąd:
Natomiast prąd I zgodnie z prawem Ohma zależy od siły elektromotorycznej E oraz od oporności wypadkowej obwodu R:
Łączymy równania i piszemy:
Ostatnie równanie dzielimy stronami przez UE i otrzymujemy wzór na oporność zastępczą naszego obwodu:
Wzór ten daje się uogólnić na n oporników połączonych równolegle:
Zapamiętaj:
W połączeniu równoległym odwrotność oporu wypadkowego jest sumą odwrotności oporów poszczególnych
oporników.
Wiedza ta przydaje się wtedy, gdy chcemy zastosować opornik o mniejszej oporności od tych, które posiadamy.
Na przykład, potrzebny nam jest opornik 50Ω, a mamy tylko oporniki 100Ω. Prosty rachunek pokazuje, że:
Czyli łącząc równolegle dwa oporniki o oporności R, otrzymujemy oporność zastępczą 0,5R. Ogólnie można
powiedzieć, że łącząc równolegle n oporników o oporności R otrzymamy oporność wypadkową R/n.
Ćwiczenia
Policz oporność zastępczą następujących układów oporników:
dla geniusza!
Oporność wewnętrzna
Ogniwa elektryczne nigdy nie są idealne i same posiadają własną oporność, którą nazywamy opornością wewnętrzną. Ogniwo
rzeczywiste zastępujemy zatem siłą elektromotoryczną oraz opornikiem połączonym z nią szeregowo, który symbolizuje oporność
wewnętrzną:
Oporność wewnętrzna jest opornością pasożytniczą. Gdy w obwodzie płynie prąd, to na oporności pasożytniczej powstaje spadek
napięcia, który odejmuje się od napięcia siły elektromotorycznej i powoduje obniżenie napięcia użytecznego zasilacza:
Wynika z tego prosty wniosek: im bardziej obciążamy zasilacz (czyli im mniejszy jest opór obciążenia R), tym niższe daje on
napięcie. Wynika to ze wzorów:
Z ostatniego wzoru wynika, że gdy opór obciążenia R osiągnie wartość 0, to napięcie wyjściowe zasilacza również będzie miało
wartość 0, a w obwodzie popłynie prąd zwarciowy:
Całe napięcie siły elektromotorycznej odłoży się na oporności wewnętrznej.

Zastanów się, jak zmierzyć wartość oporności wewnętrznej zasilacza bez pomiaru prądu zwarciowego (zwieranie baterii lub
akumulatorka jest zwykle bardzo złym pomysłem)?

Temat:

Wyślij Kasuj

w Tarnowie
Programowanie mikrokontrolerów AVR - Kondensatory 2014-09-21

I LO w Tarnowie

Kondensatory
(Dział w budowie) Wiadomości podstawowe
Łączenie kondensatorów
Upływność kondensatorów
Wiadomości podstawowe
W obwodach elektronicznych oprócz oporników spotkasz często również tzw. kondensatory. Są one elementami magazynującymi ładunki
elektryczne. Buduje się je z dwóch przewodników w kształcie płytek (zwanych okładkami) rozdzielonych izolatorem, czyli materiałem
nieprzewodzącym prądu elektrycznego (może nim być po prostu powietrze).
Kondensatory, podobnie jak opisane wcześniej oporniki, posiadają korpus oraz dwa wyprowadzenia. Na schematach elektrycznych zwykłe
kondensatory oznaczamy następującym symbolem graficznym:
Poniżej mamy zdjęcia kilku rodzajów kondensatorów:
Gdy do wyprowadzeń kondensatora przyłożymy napięcie, to przez krótką chwilę popłynie w obwodzie prąd elektryczny. Prąd ten dostarczy
ładunków elektrycznych, które zgromadzą się na okładkach kondensatora. Zgromadzone ładunki same zaczną wytwarzać napięcie UC,
które będzie posiadało zwrot przeciwny do napięcia zasilającego. Jest to tzw. faza ładowania. Napięcie UC będzie stopniowo rosło, aż
osiągnie wartość napięcia zasilającego. Prąd będzie stopniowo malał aż do zera. Gdy kondensator jest naładowany, to nie przewodzi prądu
elektrycznego (w przypadku idealnym – rzeczywiste kondensatory zawsze posiadają malutkie upływy, chociażby z tego powodu, że nie
istnieje idealny izolator między ich okładkami). Proces ten przedstawia poniższy rysunek:
Na samym początku kondensator nie jest naładowany, czyli nie posiada żadnego ładunku. Pomiędzy jego okładkami panuje napięcie UC =
0V. Gdy włączymy kondensator w obwód elektryczny, to rozpocznie się jego ładowanie. W chwili t=0 sekund prąd ładowania jest równy
prądowi zwarciowemu IZ (w przypadku idealnym, gdy kondensator ma zerową oporność wewnętrzną). Powód jest prosty. Skoro napięcie na
okładkach kondensatora C ma wartość 0V, to na oporności wewnętrznej RW zasilacza musi się odłożyć całe napięcie siły
elektromotorycznej UE. Napięcie to spowoduje przepływ prądu zwarciowego:
Na nasze szczęście prąd taki nie będzie płynął przez cały czas. Prąd jest strumieniem ładunków. Ładunki te przedostają się na okładki
kondensatora i tworzą pomiędzy nimi napięcie tym wyższe, im więcej ładunków się zgromadzi. Skoro tak, to napięcie UC na
kondensatorze zacznie rosnąć, a to z kolei obniży napięcie na oporności wewnętrznej RW zgodnie z równaniem:
Skoro napięcie na oporności wewnętrznej RW spadnie, to zmniejszy się również prąd:
Z ostatniego wzoru wynika, że gdy UC osiągnie wartość UE, to natężenie prądu spadnie do 0A i kondensator dalej nie będzie się ładował.
Podstawowym parametrem kondensatora jest jego pojemność wyrażona w faradach F. Określa ona zdolność kondensatora do
gromadzenia ładunku i wyraża się wzorem:
gdzie:
C – pojemność kondensatora w faradach
Q – ładunek elektryczny w kulombach zgromadzony w kondensatorze
U – napięcie elektryczne w woltach pomiędzy okładkami kondensatora
Farad F jest bardzo dużą pojemnością. W praktyce stosuje się jednostki mniejsze:
milifarad – 1/103 farada, mF
mikrofarad – 1/106 farada, µF
nanofarad – 1/109 farada, nF
pikofarad – 1/1012 farada, pF
Pojemność kondensatora zależy od wielu parametrów: wielkości okładek, odległości między nimi, rodzaju izolatora, itp. Ponieważ
kondensatory kupuje się o określonej pojemności, nie będziemy musieli jej wyliczać.
Pojemności produkowanych przez przemysł elektroniczny kondensatorów są pogrupowane wg szeregów tolerancji, podobnie jak oporniki:
Nazwa Tolerancja Szereg
E6 20% 10, 15, 22, 33, 47, 68
E12 10% 10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 56, 68, 82
E24 5% 10, 11, 12, 13, 15, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 33, 36, 39, 43, 47, 51, 56, 62, 68, 75, 82, 91
Do większości zastosowań wystarcza szereg E6 lub E12.
Istnieje specjalny rodzaj kondensatorów: kondensatory elektrolityczne. Posiadają one stosunkowo duże pojemności od kilku
mikrofaradów do farada. Wewnątrz takiego kondensatora znajduje się elektrolit, który pełni rolę jednej z elektrod. Izolatorem zaś jest
warstwa tlenku glinu Al 2O3 (aluminium) lub tlenku tantalu Ta 2O5 powstała podczas tzw. formowania w procesie produkcji. Duża pojemność
takich kondensatorów wynika z tego, że warstwa dielektryka jest bardzo cienka. Jednocześnie zaś właśnie z tego powodu kondensatory te
są przeznaczone do pracy przy stosunkowo niskich napięciach pracy.
Cechą charakterystyczną tych kondensatorów jest to, że muszą być włączane w obwód zgodnie z polaryzacją elektrod. Jedno z
wyprowadzeń jest oznaczone jako ujemne ze znakiem minus (na zdjęciu u góry jest to lewa nóżka). Wyprowadzenie to powinno być
połączone z ujemnym biegunem napięcia zasilającego, a drugie wyprowadzenie z dodatnim biegunem. Kolejnym ważnym parametrem
kondensatorów elektrolitycznych jest napięcie pracy. Tym nie będziemy się musieli zbytnio przejmować, ponieważ wszystkie nasze układy
będą pracowały z napięciem poniżej 6V. Wystarczy zatem kupować kondensatory na napięcie 6,3V, 10V... , a te są bez problemu
dostępne w każdym sklepie z częściami elektronicznymi. Na schematach elektrycznych kondensatory elektrolityczne oznaczamy
następująco:
Do czego są stosowane kondensatory? To trudne pytanie, ponieważ posiadają tysiące zastosowań w elektronice.
Kondensatory elektrolityczne o dużych pojemnościach używa się do niwelowania nagłych skoków napięcia (nazywamy to wygładzaniem
napięcia), łącząc je równolegle z zasilanym obwodem. Ponieważ kondensator magazynuje ładunek elektryczny, to przy chwilowym zaniku
napięcia zachowa się jak ogniwo elektryczne i dostarczy prądu do obwodu (czyli zasili chwilowo układ). W efekcie ten chwilowy spadek
napięcia zasilania będzie mniej odczuwany przez układ elektroniczny, ponieważ napięcie nie spadnie nagle, lecz będzie się obniżało
stopniowo w miarę rozładowywania się kondensatora. Podobnie dzieje się ze skokiem napięcia wzwyż: kondensator doładowywuje się i
minie chwila, zanim napięcie na nim osiagnie wartość nowego napięcia zasilającego. W obu przypadkach dzięki kondensatorowi zmiana
napięcia nie będzie nagła.
Pewnie zastanawiasz się, skąd może się wziąć taki spadek lub skok napięcia. Powodów może być kilka. Na przykład, chwilowe spadki
napięcia wywołują same układy elektroniczne w momencie nagłego wzrostu poboru prądu. Wzrost prądu powoduje zwiększenie napięcia
odkładającego się na oporności wewnętrznej źródła zasilania, a to przekłada się bezpośrednio na spadek napięcia zasilającego. Innym
czynnikiem są różnego rodzaju zakłócenia, które mogą się pojawić w czasie pracy urządzenia.
Kondensatory zwykłe stosuje się w generatorach (układach tworzących ciąg impulsów), filtrach itp. Poznasz to wszystko, gdy twoja wiedza
elektroniczna odpowiednio wzrośnie.
Łączenie kondensatorów
Kondensatory, podobnie jak oporniki, również możemy łączyć szeregowo lub równolegle. Jednakże wzory na pojemność wypadkową
są "odwrotne" w stosunku do oporników. Przy połączeniu równoległym:
pojemność wypadkowa C związana jest z pojemnościami C1 i C2 wzorem:
Uzasadnienie tego faktu wynika ze wzoru na pojemność kondensatora. Ładunek zgromadzony na dwóch kondensatorach jest sumą
ładunków każdego z nich. Ponieważ napięcie pomiędzy okładkami obu kondensatorów połączonych równoległe jest takie samo, to
wypadkowa pojemność jest sumą pojemności obu kondensatorów:
Powyższy wzór daje się uogólnić na n kondensatorów:
Wiedza ta przydaje się wtedy, gdy musimy zastosować kondensator większy od tych, które posiadamy. Np. Potrzebujemy
kondensatora 3000µF, a mamy tylko kondensatory 1000µF. W takim przypadku po prostu łączymy równolegle trzy kondensatory
1000µF i otrzymujemy kondensator o pojemności 3000µF.
Przy połączeniu szeregowym:
pojemność wypadkowa wyraża się wzorem:
Wyjaśnienie tego faktu może być następujące: przy połączeniu szeregowym rośnie odstęp pomiędzy zewnętrznymi okładkami
kondensatora. Przy wzroście tego odstępu spada pojemność kondensatora. Jeśli cię to interesuje, to odpowiednie wzory znajdziesz w
Wikipedii.
Wzór powyższy dla n kondensatorów połączonych szeregowo jest następujący:
Połączenie szeregowe stosujemy często wtedy, gdy chcemy otrzymać kondensator o mniejszej pojemności od posiadanych. Na
przykład potrzebujemy kondensator około 47µF, a mamy tylko kondensatory 100µF. Łączymy zatem szeregowo dwa kondensatory
100µF i otrzymujemy kondensator o pojemności wypadkowej 50µF.
Upływność kondensatorów
W świecie rzeczywistym nic nie jest idealne. Kondensator idealny po naładowaniu potrafi utrzymywać ładunek dowolnie długo. W
rzeczywistości izolator rozdzielający jego okładki posiada pewną oporność elektryczną, która powoduje przepływ pomiędzy okładkami
małego prądu, zwanego prądem upływu. Im lepszy izolator, tym mniejszy jest ten prąd upływu, ale zawsze występuje. W rezultacie
kondensator powoli rozładowuje się.
Schemat zastępczy kondensatora rzeczywistego składa się z kondensatora idealnego oraz połączonego z nim równolegle opornika,
który symbolizuje opór izolacji:
Opór RW jest bardzo duży, rzędu kilku, kilkudziesięciu megaomów (dla dobrych jakościowo kondensatorów).

Temat:

Wyślij Kasuj

w Tarnowie
Programowanie mikrokontrolerów AVR - Diody 2014-09-21

I LO w Tarnowie

Diody
(Dział w budowie) Pólprzewodniki
Złącze p-n
Dioda
Pólprzewodniki
Materiały występujące w przyrodzie dzieli się na trzy kategorie:
1. Przewodniki – dobrze przewodzą prąd elektryczny, posiadają małą oporność właściwą. Do grupy tej zaliczają się metale.
2. Izolatory, dielektryki – źle przewodzą prąd elektryczny, posiadają dużą oporność właściwą.
3. Półprzewodniki – są to materiały, które w pewnych warunkach wykazują cechy izolatorów, a w innych cechy przewodników.
Dokładne zrozumienie działania półprzewodników jest trudne, ponieważ wymaga dobrej znajomości mechaniki kwantowej, a tą
opanowuje się dopiero na studiach technicznych. Dlatego podane tutaj informacje należy traktować jako bardzo poglądowe. Nie
będziemy się wgłębiać w tajniki i teorię półprzewodników, podamy jedynie najważniejsze i najprostsze do zrozumienia fakty.
Przewodnictwo prądu elektrycznego polega na ruchu nośników ładunków elektrycznych w danym materiale. Jeśli materiał nie posiada
swobodnych nośników ładunku, to prąd nie będzie w nim płynął po przyłożeniu napięcia (teoretycznie, w praktyce zawsze jakiś
niewielki, mikroskopijny prąd popłynie). Mamy wtedy do czynienia z izolatorem.
Metale posiadają dużo elektronów swobodnych, które pochodzą z ostatniej powłoki elektronowej atomów, zwanej powłoką walencyjną.
Elektrony w tej powłoce wykorzystywane są do wiązań ze sobą atomów metalu w siatkę krystaliczną (metale są kryształami).
Elektrony swobodne są nośnikami ładunku elektrycznego w metalach. Zatem po przyłożeniu napięcia popłynie prąd elektronowy,
którego natężenie określa znane ci już prawo Ohma.
Zwróć uwagę, że elektrony o ładunku ujemnym są przyciągane przez dodatni biegun zasilania. Poruszają się zatem od bieguna
ujemnego do dodatniego. Tymczasem zwrot prądu został określony odwrotnie. Wyjaśnienie tego faktu podaliśmy już wcześniej.
Kierunek prądu został określony zanim odkryto jego fizyczną naturę (czyli ruch elektronów). W niczym to nie przeszkadza.
Z półprzewodnikami jest nieco inaczej. Atomy półprzewodnika wykorzystują wszystkie elektrony walencyjne do utworzenia siatki
krystalicznej. Nie ma zatem swobodnych elektronów. Jednakże w pewnych warunkach może dojść do wybicia elektronu walencyjnego
(np. pod wpływem temperatury, która wywołuje drgania atomów w siatce krystalicznej półprzewodnika) i stanie się on swobodnym
elektronem, który będzie uczestniczył w przepływie prądu. Jednakże atom półprzewodnika, który utracił elektron walencyjny, staje się
jonem dodatnim, czyli otrzymuje ładunek dodatni. Fizycznie jon ten nie może się przemieszczać w półprzewodniku, ponieważ jest
uwięziony w siatce kryształu. Jednakże może przechwycić elektron walencyjny, który został wybity z innego atomu siatki. Dojdzie do
tzw. rekombinacji ładunków. Schwytany elektron zneutralizuje ładunek dodatni atomu. W efekcie ładunek dodatni zmieni położenie w
strukturze półprzewodnika – przemieści się do atomu, który poprzednio stracił elektron walencyjny. Efekt będzie taki, jakby ten
ładunek się swobodnie przemieszczał.
Dziura Nowa dziura Rekombinacja Dziura przemieszczona

Taki brak elektronu walencyjnego nazywamy dziurą, a ruch ładunków dodatnich nazywamy prądem dziurowym. W półprzewodniku
mogą zatem przemieszczać się jednocześnie dwa rodzaje ładunków: elektrony oraz dziury.
W czystym krysztale półprzewodnika liczba dziur odpowiada liczbie elektronów swobodnych i zwykle nie jest duża, dlatego
półprzewodniki posiadają względnie dużą oporność. Za pomocą wtrąceń obcych atomów do sieci krystalicznej można zwiększyć ilość
elektronów (atom domieszki posiada więcej elektronów walencyjnych niż atom półprzewodnika) lub dziur (atom domieszki posiada
mniej elektronów walencyjnych od atomu półprzewodnika). Operację taką nazywamy domieszkowaniem. W jej wyniku powstaje
półprzewodnik typu n (z nadmiarem elektronów) lub p (z nadmiarem dziur). Domieszkowanie zmniejsza również oporność
półprzewodnika.
Powstałe w ten sposób nośniki nazywa się nośnikami większościowymi: w półprzewodniku p nośnikami większościowymi są dziury, a
w półprzewodniku n elektrony.
Powszechnie stosowanymi obecnie półprzewodnikami są krzem, german, arsenek galu, azotek galu, antymonek indu, tellurek kadmu.
Złącze p-n
Jeśli połączymy ze sobą półprzewodniki typu p i n, to powstanie tzw. złącze p-n, które posiada bardzo ciekawe własności elektryczne.
W obszarze styku powstaje różnica w koncentracji nośników większościowych: dla półprzewodnika n są to elektrony, a dla
półprzewodnika p są to dziury.
Powoduje to tzw. dyfuzję nośników, czyli przechodzenie nośników z obszaru o ich większej koncentracji do obszaru o koncentracji
mniejszej. Zatem elektrony z półprzewodnika n będą dyfundowały do półprzewodnika p, a dziury z półprzewodnika p będą dyfundowały
do półprzewodnika n. Po przejściu nośniki będą rekombinowały z nośnikami większościowymi, co spowoduje zmniejszenie ilości tych
ostatnich w obszarze złącza. W efekcie po obu stronach złącza pojawią się obszary o większej koncentracji elektronów w p i dziur w
n.
W obszarze styku powstanie tzw. ładunek przestrzenny, który uniemożliwi dalszą dyfuzję nośników większościowych (ładunek dodatni
dziur w półprzewodniku n zatrzyma dyfuzję tych dziur z półprzewodnika p, a ładunek ujemny elektronów w p zatrzyma dyfuzję
elektronów z n). W obszarze styku powstaje zatem warstwa zaporowa, w której praktycznie nie występują nośniki większościowe dla
danego półprzewodnika.
Jeśli teraz przyłożymy do półprzewodnika p plus napięcia zasilającego, a do półprzewodnika n minus, to dziury w p i elektrony w n
będą się przemieszczały w kierunku złącza, co spowoduje zmniejszenie bariery potencjału. Jeśli napięcie zasilające będzie większe
od tej bariery (np. ponad 0,6V), to nośniki większościowe zaczną dyfundować przez barierę i w obwodzie popłynie prąd elektryczny –
półprzewodnik staje się przewodnikiem. Złącze p-n jest spolaryzowane w kierunku przewodzenia.
Jeśli teraz zmienimy biegunowość napięcia zasilającego (do półprzewodnika p przyłożymy minus, a do n plus), to spowoduje ono
odpływ nośników większościowych z obszaru złącza i w efekcie powiększenie bariery potencjału. W obwodzie będzie płynął bardzo
mały prąd dyfuzyjny – półprzewodnik staje się izolatorem. Złącze p-n jest spolaryzowane zaporowo.
Dioda
xxx
xxx

Temat:

Wyślij Kasuj

w Tarnowie

Programowanie Mikrokontrolerów AVR

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Programowanie Mikrokontrolerów AVR

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Programowanie mikrokontrolerów AVR 2014-09-21

©2014 mgr Jerzy Wałaszek

Prezentowane materiały są przeznaczone dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

List do administratora Serwisu Edukacyjnego I LO

Liczba znaków do wykorzystania: 2048

Dokument ten rozpowszechniany jest zgodnie z zasadami licencji I Liceum Ogólnokształcące

©2014 mgr Jerzy Wałaszek

Prezentowane materiały są przeznaczone dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Moc jest to ilość wykonanej pracy do czasu jej wykonania.

Moc elektryczną wyrażamy w watach W, identycznie jak moc mechaniczną.

List do administratora Serwisu Edukacyjnego I LO

Liczba znaków do wykorzystania: 2048

Dokument ten rozpowszechniany jest zgodnie z zasadami licencji I Liceum Ogólnokształcące

©2014 mgr Jerzy Wałaszek

Prezentowane materiały są przeznaczone dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Multimetr jest przyrządem, który umożliwia pomiar napięcia elektrycznego, prądu

Oprócz lutownic żarowych spotkasz również lutownice transformatorowe. Jeśli

Do wykonywania połączeń będziesz potrzebował cyny. Jest to miękki metal, który

Dodatkowym elementem wyposażenia stanowiska lutowniczego jest kalafonia.

Odsysacz widoczny na fotografii po lewej stronie jest prostym przyrządem do

Szczypce do cięcia drutu

P o przylutowaniu elementów pozostają druciki, które należy odciąć. Małe

Niektóre elementy elektroniczne są dosyć drobne. Pinceta umożliwia ich pewny

Jeśli masz krem na oparzenia, to możesz to robić palcami – twój wybór.

Wraz z płytką stykową należy nabyć komplet giętkich przewodów z wtyczkami,

W elektronice występują bardzo małe elementy. Często musimy odczytać jakiś

List do administratora Serwisu Edukacyjnego I LO

Liczba znaków do wykorzystania: 2048

Dokument ten rozpowszechniany jest zgodnie z zasadami licencji I Liceum Ogólnokształcące

©2014 mgr Jerzy Wałaszek

Prezentowane materiały są przeznaczone dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Zasilanie układów elektronicznych

Najpierw pokrętłem funkcji ustaw pomiar napięcia stałego

Zasilacz bateryjny 4,5V

Zasilacz bateryjny wykonujemy w sposób następujący:

Zasilacz bateryjny 3x1,5V

Złącze ZL201 x 40. Potrzebne będą z niego dwa bolce.

Zasilacz akumulatorowy 4x1,2V

Para giętkich przewodów zakończonych wtykami męskim i żeńskim.

Złącze ZL201 x 40.

Zasilacz wykonujemy następująco:

List do administratora Serwisu Edukacyjnego I LO

Twój email: (jeśli chcesz otrzymać odpowiedź)

Uwaga: ← tutaj wpisz wyraz ilo , inaczej list zostanie zignorowany

Liczba znaków do wykorzystania: 2048

Dokument ten rozpowszechniany jest zgodnie z zasadami licencji I Liceum Ogólnokształcące

©2014 mgr Jerzy Wałaszek

Prezentowane materiały są przeznaczone dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Opornik bez problemów sobie poradzi.

cyfra cyfra x mnożnik oraz tolerancja

Potrzebujemy opornika 47kΩ. Jakie będzie miał kolory?

Podstawowe prawa elektryczne

Napięcie na oporniku będziemy nazywali spadkiem napięcia.

Szeregowe połączenie oporników

Z kolei z prawa Ohma wynika, że:

Wzór ten można rozszerzyć na n oporników połączonych szeregowo:

Jakie wyciągniesz z tego wnioski?

Równoległe połączenie oporników

Łączymy równania i piszemy:

Wzór ten daje się uogólnić na n oporników połączonych równolegle:

Całe napięcie siły elektromotorycznej odłoży się na oporności wewnętrznej.

List do administratora Serwisu Edukacyjnego I LO

Uwaga: ← tutaj wpisz wyraz ilo , inaczej list zostanie zignorowany