‫وەزارەتی خویندنی بااڵ تویژینەوەی زانستی‬

‫زانکۆی سەالحەدین‪/‬کۆلیژی پەروەردەی شەقالوە‬

‫زیوەر‬

‫ناوی قوتابی‪ .‬هیلین شمس الدین خال‬

‫بەسەرپەرشتی‪.‬پ‪.‬د نەوزاد وقاس سعید‬

‫سالی خویندنی ‪٢٠١٩.٢٠٢٠‬‬

‫قۆناغی‪.‬یەکەم‬

‫گروپ‪A.‬‬

‫پیشەکی‪......‬‬

‫بەناوی خودای گەورە میهرەبان زۆر سوپاسی مامۆستادەکەم بۆ پیدانی رەزامەندی بۆ‬
‫ئامەدەکردنی ئەم راپۆرتە‪.‬شاعیر زیوەر هەروەک هەموو شاعیرەکانی دی کەسیکی د یار‬
‫بووە ‪.‬بەناوبانگ بووە مامۆستا زیوەر شاعیریکی بەهرادەدار بووە ئاشقی شەیدای‬
‫کوردستان بوەە‪.‬‬
 ‫‪١‬‬

‫پیرسیت‪........‬‬

‫‪.١‬ژیانی مامۆستا زیوەر‪..........‬‬

‫‪.٢‬گرینگترین بەرهەماکانی مامۆستا زیوەر‬

‫‪ .٣‬ئەو کاریگەریانی بەسەر زیوەر دیارن‬

 ‫‪..٤‬بەرهەماکانی زیوەر‬

‫ە‪ .‬روخسارو هۆندراوەی ناوەرۆکی شعری‬

‫‪.٦‬پینچ خشتەکی شاعیر زیوەر‬

‫‪.٧‬وەفاتی مامۆستا زیوەر‬

‫‪.٨‬ئەنجام‬

‫ژیانی مامۆستا زیوەر‬

‫مه‌ال عه‌بدوڵاڵی كوڕی مه‌ال محه‌مه‌دی كوڕی مه‌ال ڕ‌ه‌سووڵ ناسراو به "زێوه‌ر" له‌ساڵی‬
‫‪ 1875‬له‌شاری سلێمانی هاتۆته دنیاوه و له سلێمانی و له‌شاره‌كانی كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت‬
‫وه‌ك بانه و مه‌هاباد و له‌كوردستانی باشووریش له هه‌ولێر و كه‌ركووك خوێندوویه‌تی‬
‫بووه‌ته مه‌الیه‌كی زانا و سه‌ردانی ئه‌سته‌مبووڵی پایته‌ختی ده‌وڵه‌تی عوسمانی كردووه‌و‬
‫هه‌ڵسوكه‌وتی له‌گه‌ڵ زانا و ئه‌دیبه‌كانی ئه‌و شاره به‌هات و باته كردووه و كه گه‌ڕاوه‌ته‌وه‬
 ‫شاری سلێمانی له مانگی تشرینی یه‌كه‌می ‪ 1908‬دا كراوه به مامۆستای قوتابخانه‌ی‬
‫"ڕوشدی عه‌سكه‌ری" له سلێمانی و له دوای دامه‌زراندنی میری عێراقیش له ساڵی‬
‫‪1921‬دا كراوه به مامۆستای قوتابخانه‌ی سه‌ره‌تایی و ماوه‌ی ‪ 30‬ساڵ نه‌وه‌ی نوێی‬
‫كوردی فێری خوێندنه‌وه‌و نووسین و وێژه‌ زێوەر خاوەنی دوو ژن لە ژیانە بووە؛یەکەمیان‬
‫کچی خاڵی خۆی بووە‪،‬ناوی رەعنا خانی کچی حاجی حەسەنی سەلیم ئاغای جوامێر ئاغای‬
‫پشدەری بووە کە ئەکاتە خوشکی فایەق «بەختیار» کە دوو کچی بە ناوەکانی زووهرە و‬
‫حالوی لێ بووە و ژنی دووەمی شەمسە ی کچی حەمە سوری مەال قادر بووە کە لە ویش‬
‫سێ کچی بە ناوی جەمیلە و ئامینە و شایستە و دوو کوڕیش بەناوی مەحموود و حەسەنی‬
‫لێ بووە‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫گرینگترین بەرهەمەکانی مامۆستا زیوەر‬

‫مامۆستا زێوه‌ر شاعیرێكی به‌هره‌داری به‌توانا بووه‪ ،‬له شیعری غه‌زه‌لدا مامۆستایه‌كی‬
‫بااڵده‌ست بووه و گه‌لێك نموونه‌ی به‌رزی له‌م بابه‌ته ناسكه هۆنیوه‌ته‌وه و یه‌ك له‌ هۆنراوه‌‬
‫سه‌ركه‌وتووانه‌ی ئه‌م نموونه‌ی خواره‌وه‌یه‌تی و چه‌ند دێڕێكی لێ ده‌خه‌ینه ڕوو‪:‬‬
 ‫تكانی ئابرووی چه‌مه‌نی به‌روویی ئابراره‌وه‬

‫شكانی نرخی ئه‌سته‌ره‌ن به‌ زوڵفی موشكباره‌وه‬

‫چمه له‌مه‌ی‪ ،‬له نه‌ی‪ ،‬له‌جام‪ ،‬ئه‌گه‌ر به‌له‌نجه بێته‌الم‬

‫به‌ڕووی تابداره‌وه‪ ،‬به‌چاوی پڕ خوماره‌وه!‬

‫شاعیر له نشتمانی و سروودی پڕ سۆزی قوتابیانیش یه‌كجار لێهاتوو بووه و ئاشقێكی‬

‫شه‌یدای كوردستان بووه‪ ،‬بۆیه له هۆنراوه‌یه‌كی نیشتمانیدا كه كراوه به‌ سروود‬
‫گوتوویه‌تی‪:‬‬

‫ئه‌ی وه‌ته‌ن چه‌ند خۆشه‌ویستی ڕۆ‌حی شیرینی منی‬

‫مه‌زره‌عه‌ری توخمی نه‌شات و باعیسی ژینی منـــی‬

‫تیشه‌یێ ناده‌م له‌به‌ردت تۆی كه‌شیرینی منـــــــــی‬

‫‪٣‬‬

‫تاكو له كۆتایی هۆنراوه‌كه‌یدا ده‌ڵێت‪:‬‬

‫ئاره‌زوو و فیكری سیاحه‌ت ناكه‌م ئیتر ئه‌ی وه‌ته‌ن‬

 ‫تۆ له جێگای قاهیره و تاران و به‌رلینی منــــــی!!‬

‫زێوه‌ر جگه له شیعری غه‌زه‌ل و وه‌سف و نیشتمانی و شیعری فه‌لسه‌فه ئامێز‪ ،‬كۆمه‌ڵێك‬
‫شیعری فێركردنی بۆ قوتابیانی كوردستان داناوه و ده‌توانرێت بووترێت یه‌كه‌مین شاعیری‬
‫كورده ئه‌م جۆره شیعره فێركردنی دانابێ‪.‬‬

‫جگە لەزمانی کوردی‪ ،‬زمانی فارسی و تورکی و عەرەبیشی زانیوە و ھۆنراوەی‬

‫بەھەریەک لەو زمانانە ھەیە‪.‬‬

‫‪٤‬‬

‫بەرهەماکانی زیوەر‬

‫ژیانی پێغەمبەران‬

‫‪.۲‬دەستە گوڵی الوان‬

 ‫‪.۳‬چیرۆکی خێوی ناو مزگەوت‬

‫‪.۴‬داستانی(سوزناک کربال)بە فارسی لە چاپ دراوە‪۱۹۸۸‬‬

‫‪.۵‬جێرۆکی حکوومەتێکی خەیاڵ و بەشێک لە کتێبی (من عمان الی العمادیه)کە ئەویان‬
‫وەرگێڕانە‬

‫‪.۶‬سۆزی نیشتمان‬

‫‪.۷‬فەرهەنگی زێوەر‪،‬دەسنووسە و ئامادەیە بۆ چاپ‬

‫‪.۸‬وەرگێڕانی کتێبی (الزنبقه البیضاء)کە هی نووسەرێکی رووسە بەناوی “گریگۆری‬

‫بترۆف”‬

‫‪.۹‬دیوانی شێعرەکانی زێوەر‬

‫‪٥‬‬

‫رووخساری ھۆنراوەکان و ناوەڕۆکی شیعری‬

 ‫ھۆنراوەکانی لەبارەی دڵداری و خەویستی‪ ،‬وەسفی سروشت‪ ،‬کۆمەاڵیەتیی‪ ،‬نیشتمان‬
‫پەروەریی و نەتەوەیی‪ ،‬فێرکردن و ھاندان بۆ خوێندن و پێشکەوتن‪ ،‬فەلسەفە ـەوە بوون‪،‬‬
‫واتە لەڕووی مەبەستەوە دەکرێن بەم جۆرانە‪:‬‬

‫دڵداریی و خۆشەویستیی‬

‫زێوەر وەکو شاعیرەکانی تر لەسەرەتادا دەکەوێتە مەیدانی دڵداریی و خۆشەویستییەوە‪،‬‬

‫لەوبوارەدا ئەسپی خەیاڵی تاوداوە و پەپوولەی ئارەزووی لەڕەنگینترین باخچە‬
‫نیشتۆتەوە‪ ،‬بیری ورد و خەیاڵی ناسک و سۆزی بەتین لەھۆنراوەکانیدا دیارن‪ ،‬یەکێکە لە‬
‫شاعیرەکانی ڕیزی پێشەوەی بابەتی ھۆنراوەی دڵداریی لەئەدەبیاتی کالسیزمی کوردیدا‪.‬‬

‫ئەمەش نموونەی شیعرێکی دڵداری زێوەر‪ ،‬کە چۆن باس لە یارەکەی دەکات و وەسفی‬
‫دەکات‪:‬‬

‫تکانی ئابڕووی چەمەن بەڕووی ئابدارەوە‬

‫شکانی نرخی نەستەرەن بەزولفی مشکبارەوە‬

‫چمەلەمەی؟ لەنەی! لەچام ئەگەر بەلەنجە بێتە الم‬

‫بەڕووی تابدارەوە‪ ،‬بەچاوی پڕ خومارەوە‬

‫‪٦‬‬ ‫عەرەق نییە لەعالەما کە البەرێ لەدڵ‬

 ‫بەغەیری قەترە عارەقێ لەڕووت کە دێتە خوارەوە‬

‫نیشانی من‪ ،‬جەمالی تۆ‪ ،‬بەراتی من‪ ،‬ویساڵی تۆ‬

‫خەیاڵی من لەخاڵی تۆ‪ ،‬بەعیشوە لێم مەشارەوە‬

‫عەزیزەکەی حەبیبی من‪ ،‬نیگارەکەی تەبیبی من‬

‫با شەف بەرێ رەقیبی من‪ ،‬وەرە بەسەد ویقارەوە‬

‫فیدا خەو و قەدی تۆ‪ ،‬چەمەن بەفەوجی گوڵییەوە‬

‫بەبولبول و بەچڵیەوە‪ ،‬بەقومری و چنارەوە‬

‫جوانیی سرووشت‬

‫زێوەر باسی جوانیی سرووشتی کردووە کەبەدەستی کردگار نەخشاوە‪ ،‬سەیری ئەو‬
‫دیمەنەی کردووە‪ ،‬کە لەبەرھاردا ھاتۆتە کایەوە‪ ،‬لەم بارەیەوە وتووییەتی‪:‬‬

‫بنواڕە نەوبەھار و ھەوای تەڕاوەتی‬

‫نووسانی پێکەوە لەبی غونچەی حەالوەتی‬

‫ھێنایە شەوق و زەمزەمە‪ ،‬تەیرانی سەر زەمین‬

‫‪٧‬‬ ‫سەرما بڕایەوە‪ ،‬ھەموو توندی و سەاڵبەتی‬

‫ھەورە تریشقە بۆتە سەقا ئاوڕشێن ئەکا‬

 ‫تا سەبزە زاری ئەرز موجەالبێ سەفوەتی‬

‫ئەم عەردە مردووە ھەموو ڕۆحی کرایە بەر‬

‫گۆڕاوە سەربەسەر ھەموو دونیا قیافەتی‬

‫بادی سەبا بەجیلوە قەدی گوڵبەنی لەران‬

‫گوڵزاری کردەوە کە بکا شوکری نیعمەتی‬

‫پینج خشتەکی شاعیر زیوەر‬

 ‫وەفاتی مامۆستا زیوەر‬

‫مامۆستا زێوەر لە ڕۆژی ‪ ۱۹۴۸-۱۱-۱۰‬لە گەڕەکی شێخانەکانی ئاسکان ‪،‬شەقامی کاک‬

‫ئەحمەدی شێخئ ئێستە‪،‬لە تەنیشت مزگەوتی عێرفان لە تەمەنی ‪ ۷۳‬ساڵەگیدا دڵە‬
‫گەورەکەی لە لێدان کەوت و گیانی پاکی بەرەو ئاسمانی بەرین ڕێی گرتە بەر و تەرمە‬
‫کەشی بەرەو گردی گواڵن بەڕێ دەکرێت‪.‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫ئەنجام‬

‫‪.١‬لەدایکبوون ‪:‬سلێمانی‪ ،‬کانێسکان ‪١٨٧٥-‬‬

‫‪.٢‬مەرگ ‪ ١٠:‬ی تشرینی دووەمی‬

‫‪.٣‬شوێنی گۆڕ‪:‬سلێمانی‪ -‬گردی ‪.‬‬

‫‪.٤‬ھاوسەر‪ :‬رەعنا کچی حاجی حەسەن سەلیم ئاغای جوامێر ئاغای پشدەریی‪ ،‬شەمسە‬
‫کچی حاجی حەمەسووری مەال‬

‫‪.٥‬مندالەکان ‪:‬زوهرە‪ ،‬حەالو‪ ،‬جەمیلە‪ ،‬ئامینە‪ ،‬شایستە‪ ،‬مەحموود‪ ،‬حەسەن‪.‬‬

‫‪.٦‬جگە لەزمانی کوردی‪ ،‬زمانی فارسی و تورکی و عەرەبیشی‬

‫‪.٧‬زێوه‌ر جگه له شیعری غه‌زه‌ل و وه‌سف و نیشتمانی و شیعری فه‌لسه‌فه ئامێز‪،‬‬

‫کۆمه‌ڵێک شیعری فێرکردنی بۆ قوتابیانی کوردستان داناوه‬
 ١٠

...‫سەرچاوەکان‬

http://www.pavehpress.ir/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8E%DA
%A9-%D9%84%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%DB%8C
%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A8%DB
%95%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF-
/%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%86%D8%B3%D8%AA

/http://evinebook.blogfa.com

https://kurdipedia.org/default.aspx?q=2010122214411219071&lng=1