‫ترانسکلتوور ‪Transcultures‬‬

‫پێناسە‪ ،‬ترانس کلتوور‪ ،‬س ایتێکی کلتووریی ە‪ .‬ت ەواو س ەربەخۆیە‪ ،‬بێ الیەن ە ل ە‬
‫هەموو بیروڕای ەکی ئای دۆلۆجی‪ ،‬ئ اینی‪ ،‬میزوژی نی (دژە ژن)‪ ،‬ڕەگەزپەرس تی‪ .‬ب ە‬
‫ئەرکی تایب ەتی دەس تەی ک ارگێڕانی س ایتەکە ب ەڕێوە دەب رێت‪ ،‬هیچ داه اتێکی‬
‫نییە‪ ،‬هیچ بوجەیەکی تەرخانکراوی لە ئێستادا نیی ە و کارەک ان خۆبەخش انەن‪ ،‬ب ۆ‬
‫خزم ەتی کلت وور و دنیایی ەکی ن وێ ک ە ه ەموو ب ە ئاش تی و ت ەبایی پێک ەوە‬
‫هەڵکەین‪.‬‬
‫ئامانجی‪ ،‬یەکەم‪ ،‬تیشک خستنە لە س ەر کلت ووری ک ورد و جیه ان‪ ،‬دروش می‬
‫''دیسان مرۆڤ جێی خۆی لە ناو کاییەی ڕۆشنبیری و کلتووری بگرێتەوە''‪.‬‬
‫سەرانسەری بابەتەکان لە چوارچێوەی ئەو دروشمە باڵو دەکرێنەوە‪ .‬هەچ بابەتێک‬
‫ئاماژە و هێمای سووکایەتیپێکردن و تۆڵەسەندنەوە و هێرشی نابەجێ و بێ بنەما‬
‫و بێ سەرچاوە لە ناوەڕۆکیدا بێت وەالوە دەخرێت‪.‬‬
‫ئامانجی‪ ،‬دووهەم‪ ،‬پێکهێن انی تیمێکی جیدی ە ل ە چەن د کەس ێکی خ ەمخۆری‬
‫ب واری کلت وور‪ .‬ب ۆ ب ەردەوامبوون ل ە جوڵەی ەکی ڕۆش نبیری رەس ەن ک ە م ۆرکی‬
‫تایبەتی و دیاریکراو بێت‪.‬‬

‫جەماوەری خوێنەر کێن‪:‬‬

‫هەموو خوێنەرێک‪ ،‬ژن و پیاو‪ .‬گرنگە گۆڤارەک ە ن اوەڕۆکێکی پ ڕ ب ەهای ه ەبێ ک ە‬
‫ک ەس ل ێی نەتەکێت ەوە‪ ،‬ک ەس ب ە ک ەم س ەیر ن ەکات و پ اش دوو ژم ارە ل ێی‬
‫دوورکەونەوە‪.‬‬

‫ج‪..‬ۆری و کواڵ‪..‬ەتی بابەت‪..‬ەکان‪ ،‬جاک او ن ەبن‪ ،‬ل ە دەی ان س ایت و گۆڤ ار باڵو‬
‫نەکرابن ەوە‪ ،‬ن وێ بن‪ ،‬ب ە ت ەواویی وات ای ن وێ و زۆر س ەرنج ڕاکێش بن‪ .‬دەک رێ‬
‫بابەتەکە زۆر باش بێت‪ ،‬بەاڵم شێوەی دان انی ف ۆرمی نووس ینەکە ب اش ن ەبێت و‬
‫هاندەر نەبێت بۆ خوێندنەوە‪ ،‬لەو حاڵەدا دەستکاریی شێوەی دەکەرێت و پرس و ڕا‬
‫بە نووسەرەکەی دەکرێت‪.‬‬

‫کێ تێیدا بنووسێت؟‬

‫هەموو کەس ئازادە بابەت بنێرێ‪ ،‬بە مەرجێک‪ ،‬هەلومەرجی دەقی ڕچاو ک ردبێ و‬
‫ڕێزی لە ئامانجی گۆڤارەکە گرتبێت‪ .‬هەموو باب ەتێک پ اش خوێنن ەوە هەڵ ەبڕی ب ۆ‬
‫دەکرێت‪ .‬لە ڕووی بەهای فیکری و ئەدەبییەوە هەڵدەسەنگێندرێت‪ ،‬پۆلێن دەک رێت‬
‫بۆ کام بەش ەیان دەگ ونجێت‪ .‬زۆر گرنگ ە ک ە بابەت ەکان خەس ڵەتی ڕاس تگۆیی و‬
‫متمان ە و ج ێی ب اوەڕ بن‪ .‬ه ەموو باب ەتێکی بێ س ەرچاوە‪ ،‬ی ان گوم انلێکراو ل ە‬
‫ڕیشەی دروستبوونی‪ ،‬یاخود نەبوونی س ەرچاوە و ئاماژەن ەکردن ب ە بەڵگەنام ە‪،‬‬
‫پشتگوێ دەخرێت‪.‬‬

‫تاقمی نووسەران‪:‬‬
‫ئەو نووسەرانەی بەش دار دەبن‪ ،‬پێویس تە ه ەر ه ەموویان ب ە ک ارێکی گۆڤارەک ە‬
‫هەڵسن‪ ،‬بۆ ئەوەی کەس بە تەنیا ئەرکی هەڵنەگرێت‪ .‬تاقە خەاڵتێک لە ئێس تادا‪،‬‬
‫سپاس و پێزانینە بۆ هەموو بەشداربوان‪.‬‬
‫ئەگەری سپۆنسەر‪:‬‬
‫دەک رێ زۆر چ اک ب ە خس تنە تیش ک لەس ەر ب وارێکی گرن گ‪ ،‬ل ە داه اتوودا‬
‫سپۆنس ەری ب ۆ پەی دا بک رێت‪ ،‬تەنان ەت ئەگ ەر ب ۆ چاپکردنیش ی بێت‪ .‬ه ەموو‬
‫هاوکاری و یارمەتییەک جێی پێزانین و سپاسی بێ پایانمانە‪.‬‬

‫بەشەکان‪:‬‬
‫‪ -‬فەرهەنگ (قسەکردن لەسەر وشە و شیکردنەوەی لە هەموو بوارێک)‬
‫‪ -‬بۆچوون و دی اردە‪( .‬دی اردە زەق ەکانی ئ ەمڕۆ‪ ،‬دی اردە وەک پەتای ەک‪ .‬ب ۆ نموون ە‪:‬‬
‫ئیشق‪ ،‬خواردنەوەی مادەی هۆشبەر‪ ،‬خیانەتکردن)‬
‫‪ -‬فیکر و تیۆری (بابەتی فیکری‪ ،‬فەلسەفی چڕ‪ ،‬یاخود تیۆری و شیکردنەوە)‬
‫‪ -‬ئ ەزموونی داهێن ان‪ ،‬قس ەکردن لەس ەر خ ودی داهێن ان ل ە (ئ ەدەب‪ ،‬هون ەر‪،‬‬
‫سینەما‪ ،‬شانۆ‪ ،‬فۆتۆگراف‪)...‬‬
‫‪ -‬ئاگاداریی چاالکی کوردستان و پاریس و جیهان‬
‫‪ -‬وێن ە و ش رۆڤە (ه ەڵبژاردنی وێنەی ەک‪ ،‬ی ان ڤیدیۆیی ەک و ش یکردنەوەی و‬
‫قسەکردن لە سەری)‬
‫‪ -‬تێم ا (ه ەڵبژاردنی باب ەتێک و قوڵبوون ەوە تێی دا‪ :‬سیاس ی‪ ،‬ئ ابووری‪ ،‬پ ەروەردە‪،‬‬
‫کۆمەاڵیەتی‪)...‬‬
‫‪ -‬پۆرتریتی کەسایەتییەک (دەستنیشانکردنی کەسایەتییەکی ناودار و قس ەکردن‬
‫لەسەر ژیانی و بەرهەمەکانی)‬
‫‪ -‬تویتەر (قسەکردن لەسەر بابەتێکی ئازاد)‬
‫بۆ جۆری داڕشتنەوەی وتارەکان‪ ،‬پێویس‪..‬تە ب‪..‬ۆ جیدیی‪..‬ەتی ک‪..‬ار‪ ،‬رەچ‪..‬اوی‬
‫ئەم خااڵنەی خوارەوە بکرێ‪:‬‬

‫‪ .١‬پێویستە وتارەکان بە رێنووسی ستانداردی کوردی نووسرابن و کەمتر سوود لە‬

‫زاراوە ناوچەییەکان وەربگیردرێت‪.‬‬

‫‪ .٢‬ه ەموو نووس ینەکان پێش ئ ەوەی دەس تەی گۆڤارەک ە ھەڵ ەبڕی ب ۆ بک ەن‪،‬‬
‫پێویستە نووسەری بابەتەکە سەرەتا خۆی ھەڵەبڕیی کردبێ‪.‬‬

‫‪ .٣‬کاتێ ک س وود ل ە تی ۆری و بۆچ وونی نووس ەرێک وەردەگ یردرێت پێویس تە ل ە‬
‫تەنیشت ناوەکەیەوە بە کوردی لە کەوانەدا ناوی نووسەرەکە بەو زمانە بنووسرێت‬
‫کە بابەتەکەی لێوە وەرگیراوە‪.‬‬

‫‪ .٤‬پارچ ە وت ەی نووس ەرێک (اس تعارە و استش هاد) بخرێت ە ن او چ وار کەوان ەی‬
‫بچ ووک ''‪ .''..........‬ئەگ ەر نووس ینەکە درێ ژ ب وو و ت ەنها ناوەڕۆکەک ەیت وەرگ رت‪،‬‬
‫پێویستە ئەمەیان لە ناو چوار کەوانەی بچووک و کەوانەیەکی لەو جێیە داندرێ کە‬
‫پوختەی قسەکانی نووسەرە‪ ،‬بەم شێوەیە‪ :‬نووسەر لەو چاوپێکەوتنەدا وتی ک ە ''‬
‫(‪ )...‬پروست دژ بە سان بۆف وتی‪ .''...‬یان ئەگەر کەوتە ناوەڕاس ت‪ ،‬ب ەم ش ێوەیە‬
‫بێت‪" :‬ئەو سەردەمە تاڵە (‪ )...‬هیشتا نەمدەزانی مانای خۆشیی چییە‪."...‬‬

‫‪ .٥‬نووسینەوەی سەرچاوەکان بەم شێوەیە‪:‬‬

‫‪ -‬ئەگەر کتێبی نووسەری ڕؤژئاوایی بێت‪ ،‬ب ەم ش ێوەیە‪ :‬س ەرەتا ن اوی ب اوک ی ان‬
‫نازناو و لەقەبی نووسەر‪ ،‬ئینج ا ن اوی خ ۆی‪ ،‬ناونیش انی کتێبەک ەی‪ ،‬ناونیش انی‬
‫الوکی(واتە فەرعی) ل ە ن او دوو ک ەوانی‪ ،‬وەک‪ :‬تل ک الغەیم ە الس اکنە‪'' ،‬س یرە‬
‫هجرە''‪ .‬ئینجا ن اوی خان ەی چ اپ‪ ،‬ش ارەکە‪ ،‬س اڵەکە‪ ،‬ئەگ ەر پێویس تیش بک ات‪،‬‬
‫کتێبەک ە چەن د الپەڕەی ە‪ ،‬دەینووس ی؛ ب ۆ نموون ە ‪ ٢٣٠‬الپ ەڕە ق ەبارە بچ ووک‪،‬‬
‫گەورە‪ ...‬نموونەیەکی فەرەنسی‪:‬‬
‫‪ -‬مۆدی انۆ‪ ،‬پاتری ک‪ ،‬ش ەقامی دوکان ە تاریک ەکان‪ ،‬چاپخان ەی گالیم ارد‪ ،‬پ اریس‪،‬‬
‫‪.١٩٧٨‬‬
‫‪- MODIANO, Patrick, Rue des Boutiques obscures. Édition, Gallimard, Paris, 1978.‬‬

‫‪ -‬ج اری وای ە بەش ێکی الوکی ل ە ن او بەش ە س ەرەکییەکەی خان ەی‬
‫چاپەمەنییەکەیە‪ ،‬ئەمەش گرنگە بەم شێوەیە بنووسرێ کە لەو سیستەمە‬
‫ڕۆژئاواییانەدا باوە‪ ،‬تەنانەت کۆی ژمارەی الپەڕەکانی کتێبەکە دەنووس ن ک ە‬
‫کتێبەکە بریتیە ل ە چەن د الپ ەرە‪ .‬وەک ب ۆ نموون ە‪ :‬مێتیڤیێ ە‪ ،‬هوب ێرت‪ ،‬ڕژێم‬
‫کۆن‪ ١٤ ،‬هەم چاپ‪ ،‬پاریس‪ ،‬خانەی چاپی زانکۆک ان ل ە فەرەنس ا‪ ،‬کۆمەڵ ە‬
‫کتێ بی ''چی دەزانم؟''‪ ،‬ژم ارە ‪ ،٩٢٥‬س اڵی ‪ ١٢٧ ،٢٠٠١‬الپ ەڕە‪ .‬ئەم ەش‬
‫نموونەکەیە‪:‬‬

‫‪- MÉTHIVIER, Hubert, L'Ancien Régime, 14e édition, Paris, Presses‬‬

‫‪Universitaires de France, coll. «Que sais-je?», no925, 2001, 127‬‬
‫‪pages.‬‬

‫‪ -‬هەن دێ ن اوی نووس ەر ه ەن ک ە الی خۆم انن‪ ،‬ل ە ڕاس تیدا لەب ەر ئ ەوەی‬
‫سیس تەمی نازن او و لەق ەب ئیش ی پێ ن ەکراوە وەک ڕۆژئ اوا‪ ،‬باش ترە‬
‫ئەمەیان بەم شێوەیە بنووسرێ‪:‬‬
‫‪ -‬ش ێرکۆ بێک ەس‪ ،‬دەربەن دی پەپۆلە‪ ،‬چاپخان ەی ئەندێش ە‪ ،‬س لێمانی‪/‬‬
‫کوردستان‪.٢٠١٥ ،‬‬
‫‪ -‬ئەگەر دوو نووس ەر بن ب ۆ کتێبێ ک‪ ،‬ه ەمان ش ێوە ب ۆ ی ەک نووس ەری ڕچ او‬
‫دەکرێ‪ ،‬بە دوای یەک ناوی یەکەم کەس‪ ،‬ئینجا ناوی دووه ەم (وات ە ن اوی‬
‫ب اوکی‪ ،‬پاش ان هی خ ۆی)‪ .‬ئەگ ەر س ێ ک ەس بن‪ ،‬ت ەنها ن اوی یەک ەم‬
‫دەنووسرێ و لە تەنیشتی دەنووسرێ ئەوانی تر‪ :‬بۆ نموونە‪ :‬نازەنین عەلی‬
‫و ئەوانی تر‪ .‬یاخود کۆمەلێ نووسەرن و بەسەرپەرش تی یەکێک ە‪ :‬جیمیس‬
‫جویس‪ ،‬وەرگێڕانی کۆمڵێ نووسەر‪ ،‬بە سەرپەرشتیی‪...‬‬

‫‪ -‬بابەتێک کە لە کتێبێک دەرهێندراوە وەک ئەنسکلوپیدیا‪:‬‬

‫س ەرەتا‪ ،‬ن اوی ب اوک ی ان نازن او‪ ،‬ئینج ا ن اوی نووس ەر خ ۆی‪'' .‬ناونیش انی‬
‫بابەتەکە''‪ ،‬ڤۆلیۆمەکە‪ ،‬بەرگەکە‪ ،‬شار‪ ،‬چاپخانە‪ ،‬ساڵی دەرچوونی‪ ،‬ژمارەی‬
‫گۆڤارەکە یان ڕۆژنامەکە‪ ،‬الپەڕەکەی‪ .‬ئەمەش نموونەکەی‪:‬‬

‫‪- RICHARD, Jean. «Croisades», Encyclopaedia Universalis. Vol. 6, Paris,‬‬

‫‪Encyclopaedia Universalis, 2002, p. 786-793.‬‬
‫‪ -‬بابەتێک ک ە ل ە گۆڤ ار و ڕۆژنام ە چاپکراوەکان ەوە وەرگ یراوە‪ :‬ن اوی ب اوکی‬
‫نووس ەرەکە‪ ،‬ن اوی خ ۆی‪'' ،‬ناونیش انی بابەتەک ە''‪ ،‬ناونیش انی گۆڤ ار و‬
‫ڕۆژنامەکە‪ ،‬ژمارە چەندە‪ ،‬بەرواریی چاپ‪ ،‬الپەڕەکەی‪ .‬نموونە‪:‬‬
‫ن ازەنین علی‪'' ،‬چاوپێک ەوتن لەگ ەڵ‪ ،''...‬گۆڤ اری نی وە س ااڵنەی گۆڤ اری‬
‫ئەدەبیی‪ ،‬ژمارە ‪ ،٢‬زستانی ‪ ٦٥ ،٢٠١٥‬الپەڕە‪.‬‬

‫‪ -‬ئەگەر لە ڤیدیۆ و تەلەڤیزیۆن وەرگیراوە‪ :‬ناوی باوکی دەرهێنەر‪ ،‬ن او خ ۆی‪،‬‬

‫ناونیشان فیلمەکە‪ ،‬شارەکە‪ ،‬ناوی بەرهەمهێنەرەکە و یان چاپک ەر‪ ،‬س اڵی‬
‫دەرهێنان‪ ،‬چەند کاسێتە‪ ،‬یان چەند بەشە‪ ،‬ماوەی چەن د س ەعاتە‪ ،‬ڕەش و‬
‫سپی‪ ،‬ڕەنگاوڕەنگ‪...‬‬
‫ب ۆ ڕادی ۆ دەستنیش انی ن اوی ڕادی ۆ‪ ،‬بەرنام ە‪ ،‬پێشکەش کەر ‪ ،‬کاتەک ەی‪،‬‬
‫دەرهێنەر‪...‬‬
‫‪ -‬سەرچاوەی ئینتەرنێت‪:‬‬
‫ئەو ئادرێسەی بابەتەکەی لێ باڵو کراوەتەوە دەنووسرێت‪ .‬بۆ نموونە‪:‬‬
‫‪https://translate.google.fr/?hl=fr‬‬