1

ARMATURA
Armatura predstavlja građevinski proizvod koji se
koristi za armiranje betona.
Čelik za prethodno naprezanje se takođe može
smatrati armaturom, koja se koristi za
prethodno napregnute konstrukcije.
Tehnička svojstva armature i čelika za prethodno
naprezanje specificiraju se u projektu betonske
konstrukcije ili tehničkoj specifikaciji projekta.
Najvažniji standardi:
EN 10027-1 EN 10027-2 (Sistem za označavanje čelika – Dio 1- Nazivi
čelika, — Dio 2: Brojčani sistem )
EN 10080 (djelovi 1- 6)
EN ISO 15630 (djelovi 1-3)
EN 10138 (djelovi 1- 4)
2
STANDARDI
EN 10080
Ovim evropskim standardom utvrđuju se opšti zahtjevi i definicije za
propisane karakteristike zavarivog betonskog čelika koji se koristi za
armiranje betonskih konstrukcija, koji se isporučuje u vidu gotovih
proizvoda u obliku:
- šipki, koturova (valjane žice, vučene žice) i proizvoda dobijenih
odmotavanjem kotura;
- tabli mašinski zavarene mreže fabričke izrade;
- rešetkastih nosača.
EN ISO 15630-1 EN ISO 15630-2 EN ISO 15630-3
Čelik za armiranje i čelik za prednaprezanje betona - Metode ispitivanja -
Dio 1: Armaturne šipke, valjana žica i vučena žica:
Ovim dijelom ISO 15630 utvrđuju se metode ispitivanja koje se
primenjuju za armature, valjanu žicu i vučenu žicu.
Čelik za armiranje i čelik za prednaprezanje betona - Metode ispitivanja
- Dio 2: Zavarena mreža
Ovim dijelom ISO 15630 utvrđuju se metode ispitivanja koje se
primjenjuju za zavarenu mrežu za armiranje betona. Za ona ispitivanja
koja nisu navedena u ovom dijelu ISO 15630, primenjuje se ISO 15630-1.
3
STANDARDI
EN ISO 15630-3
Čelik za armiranje i čelik za prednaprezanje betona - Metode ispitivanja
- Dio 3: Čelik za prednaprezanje
EN 10138-1
Prestressing steels - Part 1: General requirements
Čelici za prednaprezanje - Dio 1: Opšti zahtjevi
EN 10138-2
Prestressing steels - Part 2: Wire
Čelici za prednaprezanje - Dio 2: Žice

EN 10138-3
Prestressing steels - Part 3：STRAND.
Čelici za prednaprezanje - Dio 3: Užad

EN 10138-4
Prestressing steels - Part 4：Bars
Čelici za prednaprezanje - Dio 4: Šipke
4
ČELIK ZA ARMIRANJE (PREMA EN 10080-1)
Duktilnost (žilavost) čelika je svojstvo koje pokazuje koliku
plastičnu deformaciju čelik može da podnese bez loma.
Određene su 3 kategorije čelika za armiranje prema duktilnosti
(A, B, C).
Armatura se isporučuje u obliku:
• Šipki ili namotaja (koturova) za direktnu upotrebu ili za
proizvodnju zavarenih armaturnih mreža i zavarenih rešetki
za gredice
• Fabrički proizvedenih zavarenih mreža
• Zavarenih rešetki za gredice
Oznake armaturnog čelika sadrže:
• Oznaka oblika proizvoda (šipka, kotur, mreža, rešetkasti
nosač)
• Oznaka standarda
• Naziv ili oznaka (broj) čelika
• Nazivne mjere proizvoda (u milimetrima)
• Dodatne informacije prema EN 10080-2-6
5
 SVOJSTVA ČELIKA ZA ARMIRANJE

Primjer označavanja armaturne šipke prečnika Ø mm i nazivne dužine

12000 mm prema nazivu čelika:
Šipka n EN 10080-3-B500B-20x12000
Ili prema broju čelika:
Šipka n EN 10080-3-1.0439-20x12000 6
PRIMJERI OZNAČAVANJA I IZGLEDA POJEDINIH KLASA ARMATURE

7
Armatura treba da ima 2 ili više
redova paralelnih poprečnih
rebara koja su po obimu
ravnomjerno raspoređena i
imaju po cijeloj dužini
ravnomjeran razmak.

Eventualna uzdužna rebra ne

smiju biti viša od 0,15d.

Visina poprečnih rebara mora

biti od 0.05d do 0.10d.

Ugao α≥45°; ugao β=35-75°

Razmak c=(0.5-1.0)d
8
 ZAVARENE MREŽE
Sastavljene su od šipki međusobno okomito postavljenih, koje su na svakom
spoju sastavljene električnim varom.

9
ZAVARENE MREŽE

Označavanje mreža:
• Oznaka oblika proizvoda (mreža)
• Oznaka standarda EN 10080-5
• Naziv ili broj (oznaka) čelika
• Nazivne mjere proizvoda (dimenzije mreže, žica,
osovinski razmak, prepusti)

10
11
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI

Sastoje se od gornjeg i donjeg pojasa i dijagonale.

Proizvode se od čelika za armiranje, prema EN 10080
– 1;2;3;4
Označavanje:
• Oznakom oblika proizvoda
• Oznakom standarda za ovu vrstu proizvoda
• Projektovanom visinom rešetkastog nosača
• Nazivnim mjerama gornjeg pojasa, dijagonale i
donjeg pojasa
• Nazivom ili brojem čelika istih elemenata

12
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - DIMENZIJE

13
 ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - DIMENZIJE

1 – gornji pojas
2 – dijagonala
3 – donji pojas 14
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - DIMENZIJE

15
 ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - UPOTREBA

Zavareni rešetkasti nosači

(lattice girders) koriste se za
panele, međuspratne grede,
ploče, nadvratnike, itd.

Proizvodnja rešetkastih nosača

16
Rešetkasti nosači za konstrukciju obloge tunela

17
 ČELIK ZA PREDNAPREZANJE EN 10238

Vrste čelika za prednaprezanje:

• Žice
• Šipke
• Užad

Geometrijske karakteristike se definišu na osnovu:

• Nazivne površine poprečnog presjeka
• Nazivnog prečnika

18
 ČELIK ZA PREDNAPREZANJE - OZNAČAVANJE

Oznake za žice
• Broj standarda n EN 10138-2
• Naziv čelika koji sadrži
 Slovo Y za čelik za prednaprezanje
 Nazivnu čvrstoću pri zatezanju u MPa (1770 MPa)
 Slovo C za hladno vučenu žicu
• Nazivni prečnik žice u mm (koji se kreće od 3 do 10 mm)
• Slovo I ako se radi o profilisanom čeliku

• Primjer: n EN 10138-2-Y1770C-5,0-I

19
 ČELIK ZA PREDNAPREZANJE - OZNAČAVANJE

Oznake za užad
• Broj standarda n EN 10138-3
• Naziv čelika koji sadrži
 Slovo Y za čelik za prednaprezanje
 Nazivnu čvrstoću pri zatezanju u MPa
 Slovo S za užad
 Broj 3 ili 7 za broj žica u užetu
 Slovo G označava zatvoreno uže
• Nazivni prečnik užeta u mm (koji se kreće od 5,2 do 18 mm)
• Klasa A ili B
• Slovo I ako se radi o profilisanom čeliku

• Primjer: n EN 10138-3 Y1860S7-16,0-A

20
 ČELIK ZA PREDNAPREZANJE - OZNAČAVANJE

Oznake za šipke
• Broj standarda n EN 10138-4
• Naziv čelika koji sadrži
 Slovo Y za čelik za prednaprezanje
 Nazivnu čvrstoću pri zatezanju u MPa
 Slovo H za vruće valjane šipke
• Nazivni prečnik šipke u mm (od 15 do 40 mm)
• Slovo R za rebraste šipke

• Primjer: n EN 10138-4 Y1030H-26-R

21
PRIMJENA AMATURE U KONSTRUKCIJAMA -TEMELJI

Trakasti temelji

22
PRIMJENA AMATURE U KONSTRUKCIJAMA -TEMELJI

Temelji samci - presjek

23
PRIMJENA AMATURE U KONSTRUKCIJAMA -TEMELJI

Temelji samci - osnova

24
REŠETKASTI TEMELJI

Rešetkasti temelji se koriste u skeletnim sistemima gdje su

razmaci stubova mali, opterećenje objekta veliko i tlo sa
neravomjernim slijeganjem. Na taj način se povećava površina
tla na koju opterećenje djeluje. Stubovi su postavljeni na
mjestima spoja greda koje se ukrštaju pod pravim uglom. Svaki
stub može imati ispod grede temelj samac ili trakasti temelj.
Izvode se kao uobičajene grede.

Temeljne ploče ravnomjerno prenose opterećenja zidova i

stubova na tlo koje može biti lošijeg kvaliteta i/ili izloženo
podzemnim vodama. U tom slučaju armira se i gornja i donja
zona ploče. Minimalna debljina temeljne ploče je 30 cm.
Armiraju se kao i ostale ploče u konstrukciji.

25
STUBOVI - VERTIKALNI SERKLAŽI

Armatura stuba se sastoji od uzdužne

(glavne) armature i poprečne armature
(uzengija). Uzdužna armatura prihvata
napone pritiska, kao i dio izvijanja.
Poprečna armatura osigurava tačan
položaj uzdužne armature i sprječava
njeno izvijanje.

26
Međusobno rastojanje uzengija eu je najmanja od tri vrijednosti:
1. 15 prečnika najtanje podužne šipke Ø
2. manje dimenzije poprečnog presjeka stuba b
3. 30 cm
27
Na dijelu stuba gdje se nastavlja podužna armatura udvostručuje se
broj uzengija, i to na dužini koja je jednaka 1.5 x manja dimenzija
stuba.

Uzengije treba da su zatvorene i preklopljene preko manje strane.

U seizmički aktivnim
eu≤15Ømin područjima podužna
eu≤20 cm armatura stubova se prevodi
preko čvorova bez
nastavljanja preklapanjem
na dužini najmanje 1 m .
eu≤7.5Ømin
eu≤10 cm

28
 Armiranje razuđenog poprečnog presjeka

Na konkavnim uglovima stuba uzengije treba prekinuti i usidriti u

betonsku masu min 25 cm.

Na mjestu preklapanja treba predvidjeti konstruktivnu podužnu

šipku Ø6-Ø10 mm ako nije statički predviđena.

29
 Spiralno armirani stubovi
Kod spiralno armiranih stubova je maksimalni hod spirale manja od
dvije vrijednosti:
0.2Ds
8 cm gdje je Ds prečnik betonskog jezgra
stuba.

30
ARMIRANJE NA SPOJU STUBA I TEMELJA

U temelj se ugrađuje ankeri koja odgovaraju armaturi stuba.

(Broj i prečnik šipki ankera u temelju odgovara broju i
prečniku šipki u stubu).
Armatura se ugrađuje do dna temelja, sa prepustom u stubu
dužine 60 do 100 cm (za dužinu preklopa).
Uzengije se postavljaju cijelom dužinom stuba.
Ukupna dužina šipke obuhvata visinu sprata + debljinu
međuspratne konstrukcije + dužinu preklopa za nastavljanje
armature stuba sljedećeg sprata.

31
32
 Nastavljanje podužne armature stuba izvodi se preklapanjem iznad
međuspratne konstrukcije.

Ako je broj šipki veliki ili su deblje od Ø20 mm nastavljaju se zavarivanjem.

Šipke iz nižeg sprata se propuštaju kroz međuspratnu konstrukciju i služe kao
ankeri za nastavljanje.
Ako je stub na višem spratu manjih dimenzija šipke se mogu poviti sa max
nagibom 6:1.
34
U seizmički aktivnim područjima nastavljanje preklapanjem se vrši bez kuka.
 ZIDOVI
Zidovi su konstruktivni elementi u masivnim sistemima i opterećeni su
centričnom kontinuiranom silom pritiska. Dimenzije zida su L>4d (L- dužina;
t – debljina).
Armatura zidova se izvodi kao jednostrana ili dvostrana. Sastoji se od
uzdužne (vertikalne) i poprečne (horizontalne) armature.
Preklapanje armature u zidovima se vrši u vertikalnom pravcu na početku
svake etaže.

35
 GREDE (PODVLAKE, HORIZONTALNI SERKLAŽI)

Grede su elementi pretežno opterećeni savijanjem. Položaj glavne

armature zavisi od toga koja je strana izložena zatezanju.
Kod slobodno oslonjene grede glavna armatura se postavlja na donju
stranu nosača.
Konzolne grede se armiraju tako što se glavna armatura postavlja u gornju
zonu.
Kontinualne grede se armiraju tako što glavna armatura prati liniju
momenata.
Sve grede pored glavne sadrže i konstruktivnu armaturu u zonama
pritisnutog betona i po potrebi u središnjoj zoni presjeka. U gredama visine
veće od 40 cm postavljaju se konstruktivne šipke podužno, na polovini
visine.
Poprečna armatura (uzengije) postavljaju se na cijeloj dužini grede, pri
čemu je razmak manji u zonama blizu oslonaca.

36
ARMATURA GREDE

37
 PLOČE
 Ploče su elementi opterećeni savijanjem.
 Prema statičkom sistemu mogu biti ravne ploče slobodno
oslonjene, konzolne, ploče s prepustima kao i kontinualne.
Mogu se izvoditi kao ploče sa „T“ gredama ili kao sitno
rebraste.
 Armatura se postavlja u zategnutoj zoni.
 Kod kvadratnih ploča nosiva armatura se postavlja u oba
smjera.
 Za ploče koje su nosive u jednom pravcu, postavlja se
glavna zategnuta armatura u kraćem pravcu i podeona
armatura paralelno dužoj strani ploče.
 Kod oslonaca postavlja se u gornju zonu 50% glavne
zategnute armature koja je u polju. Dužina ove armature je
20% dužine raspona.
 Ploče koje nose u dva pravca imaju nosivu armaturu u dva
38
upravna pravca.
PLOČA KOJA NOSI U JEDNOM PRAVCU

OBLICI PLOČA U OSNOVI KOJE NOSE U DV A PRAVCA

39
 KONZOLNA PLOČA

PLOČA S PREPUSTOM

40
OTVORI U PLOČAMA

Oko otvora se
postavlja kosa
armatura.
Površina
poprečnog
presjeka dodatne
armature oko
otvora mora biti
ista (najmanje)
koliko i poprečnog
presjeka
presječene
armature.

41
 STEPENIŠTA
 Konstrukcijski, stepeništa su kose ploče.
 Kose ploče mogu biti poprečno ili uzdužno napregnute.
 Stepenišne ploče koje nose u podužnom pravcu –
koljenaste i ploče na podestnim gredama, konzolne
(prepuštene) i spiralne ploče.
 Stepeništa se mogu izvoditi i kao montažna koja se izrađuju
u pogonima.
 Poprečno napregnuta stepeništa oslanjaju se bočno i imaju
glavnu armaturu u poprečnom pravcu. Podužno se
postavlja podeona armatura.
 Stepeništa koja nose u podužnom pravcu imaju glavnu
armaturu u tom pravcu,
 Stepeništa sa koljenastom pločom – glavna armatura se
oslanja na podestne grede. Između podestnih greda je
armatura podesta. 42
ARMATURA STEPENIŠTA

43
 ARMIRAČKI POGONI

• Armirački pogoni se organizuju zbog povećanja brzine rada i veće

upotrebe kvalitetnijih mašina, kao i smanjenja ručnog rada.
• Proizvodne linije u armiračkom pogonu su:
 Linije za lake i teške profile,
 Linije za uzengije
 Linije za armaturne mreže.
• Pogon sačinjavaju:
 Glavna proizvodna hala i
 pomoćni prostori

44
ARMIRAČKI POGONI – ŠEMATSKI PRIKAZI POGONA

45
46
Šematski prikaz
pogona sa kartom
procesa

47
48
49
ARMIRAČKI ALATI, UREĐAJI I MAŠINE

50
51
UREĐAJI I MAŠINE

52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67