ελευθερία έκφρασης

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΟΜΕΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ,ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ
ΔΙΚΑΙΟΥ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

«ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ»
«THE FREEDOM OF SPEECH ON THE INTERNET
AND IT’ S LIMITATIONS”
Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Σταυρούλα Θ. Αβράμη (Α.Μ 500436)

Επιβλέπων Καθηγητής: Ιωάννης Δ. Ιγγλεζάκης
Μαθήματα β’ έτους:
Κύριο Μάθημα: Πληροφορική του Δικαίου, Ιωάννης Δ. Ιγγλεζάκης
Κοινωνιολογία Δικαίου: Ασπασία Τσαούση
Εκκλησιαστικό Δίκαιο: Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2018
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ …………………………………………… Σελ. 5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ …………………………………………………………………..…Σελ. 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
1.1 Γενικά …………………………………………………………………… Σελ. 8

1.1.1 Η προστασία του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης και
της πληροφόρησης σε Εθνικό επίπεδο…………………………… Σελ. 9
1.1.2 Η προστασία του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης και
πληροφόρησης σε Ευρωπαϊκό και Διεθνές επίπεδο……………. Σελ. 10
1.2 Η ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης στο διαδικτυακό
περιβάλλον…………………………………………………………………… Σελ.12
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ
2.1 Το Διαδίκτυο ………………………………………………………………Σελ.13

2.1.1 Γενικά ……………………………………………………………Σελ.13
2.1.2 Η Κοινωνία της Πληροφορίας………………………………... Σελ.15
2.2 Νέες μορφές συμμετοχικού Διαδικτύου: ιστολόγια (blogs), μέσα
κοινωνικής δικτύωσης……………………………………………………….. Σελ.17
2.2.1 Τα ιστολόγια (blogs)…………………………………………... Σελ.18
2.2.2 Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (social media)…………… Σελ.21
2.3 Η προβληματική της ανώνυμης ή ψευδώνυμης έκφρασης στο Διαδίκτυο
και η δυνατότητα άρσης απορρήτου των επικοινωνιών…………………. Σελ.23
2
Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΩΣ ΕΓΓΥΗΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ
ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
3.1 Η ελευθερία της έκφρασης και η λογοκρισία στον Ηλεκτρονικό

Τύπο………………………………………………………………………… Σελ.27
3.2 Η «Δημοσιογραφία των Πολιτών», το νέο μοντέλο της συμμετοχικής

ειδησιογραφίας στο διαδικτυακό περιβάλλον…………………………… Σελ.30
3.3 Το δικαιολογημένο ενδιαφέρον και η συναίνεση ως νόμιμοι περιορισμοί

του δικαιώματος του ιδιωτικού βίου επί δημοσιευμάτων Ηλεκτρονικού
Τύπου………………………………………………………………………… Σελ.32
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
4.1 Η Αρχή της Αναλογικότητας ως μέσον στάθμισης των συγκρουόμενων

δικαιωμάτων. ………………………………………………………………… Σελ.35
4.2 Αποφάσεις von Hannover κατά Γερμανίας 2004 και 2012 – ΕΔΔΑ
…………………………………………………………………………………..Σελ.37
ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΗΣ
ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
5.1 Η προστασία Προσωπικών Δεδομένων στο Διαδίκτυο……………..Σελ.40

5.1.1 Η Συνταγματική και Ευρωπαϊκή κατοχύρωση του Δικαιώματος
Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων…………………………… Σελ.40
5.1.2 Ο νέος Κανονισμός για την Προστασία Προσωπικών
Δεδομένων………………………………………………………….. .Σελ.44
5.2 Το Δικαίωμα στην Προσωπικότητα …………………………………. .Σελ.49
5.3 Το Δικαίωμα στην Ιδιωτικότητα ……………………………………… .Σελ.51
3
5.3.1 Η Εθνική και Ευρωπαϊκή κατοχύρωση του δικαιώματος….Σελ.51
5.3.2 Οι προοπτικές προσαρμογής της έννοιας της ιδιωτικότητας στο
πλαίσιο των κοινωνικών δικτύων. ………………………………………… Σελ.53
5.4 Ο μισαλλόδοξος λόγος στο Διαδίκτυο ως όριο της ελευθερία έκφρασης και
του δικαιώματος θρησκευτικής ελευθερίας ………………………………..Σελ. 55
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ………………………………………………………... Σελ.59
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………………….. Σελ.61

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………….…….. Σελ.58
4
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ
Αγγλ. Αγγλικά
άρθρ. άρθρο
Βλ. βλέπε
ΔΕΚ Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
ΔιΜΜΕ Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας (περιοδικό)
ΕΔΔΑ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
εδ. εδάφιο
ειδ. ειδικότερα
επ. επόμενα
ΕπισκΕΔ Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου
ΕΕυρΔ Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου (περιοδικό)
ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
ΕφΔΔ Εφαρμογές Διοικητικού Δικαίου (περιοδικό)
κ.ά και άλλα
ΚτΠ Κοινωνία της Πληροφορίας
λ.χ λόγου χάρη
Μ.Μ.Ε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης
Ν. ή ν. νόμος
ό.π όπως παραπάνω
παρ. παράγραφος
Π.Δ Προεδρικό Διάταγμα
ΠΚ Ποινικός Κώδικας
Σ Σύνταγμα
σελ. ή Σελ. σελίδα
Τ. ή τ. τόμος
5
«ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ»
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Διαδίκτυο, έχοντας αναδειχθεί σήμερα σε έδρα μιας νέας

διασυνοριακής δημόσιας σφαίρας και ο κάθε χρήστης σε εν δυνάμει,
τουλάχιστον, ενεργό μέλος μιας διηνεκούς δημόσιας διαβούλευσης,
δημιουργεί κατά πολλούς ένα νέο υπερεθνικό πρότυπο δημοκρατίας των
πολιτών/χρηστών, όπου οι έννοιες της ελεύθερης έκφρασης και
πληροφόρησης κατέχουν κεντρικό ρόλο, απευθυνόμενες σε ένα καθολικό θα
λέγαμε ακροατήριο 1. Κατά τον Κοινωνιολόγο M. Castells, μάλιστα «ο γαλαξίας
του Διαδικτύου είναι ένα νέο περιβάλλον επικοινωνίας»2.
Η εποχή της τεχνολογίας και των πληροφοριών, εντός της οποίας

διαβιώνουν, αλληλεπιδρούν και αναπτύσσονται τα άτομα του κοινωνικού
συνόλου, επιτάσσει σήμερα, όσο ποτέ, τη δημιουργία πλέγματος νέων
δικαιωμάτων, αλλά και την εναρμόνιση και προσαρμογή των ήδη
υφιστάμενων, παραδοσιακών δικαιωμάτων στην ψηφιακή σφαίρα και εν γένει
στην κοινωνία της πληροφορίας. Εντός του κυβερνοχώρου άλλωστε,
αναπτύσσονται σήμερα η πολιτική ζωή, ο διάλογος, οι κοινωνικές σχέσεις
αλλά και η επικοινωνία 3.
Η θωράκιση του δικαιώματος της ελευθερία της έκφρασης στο

διαδικτυακό περιβάλλον αποτελεί πράγματι μια πρόκληση για την νομική
σκέψη, δεδομένου ότι στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης των πληροφοριών
και του οπτικοακουστικού υλικού, ιδιαίτερα εντός «γκλομπόσφαιρας», κρίνεται
επιβεβλημένη η ισχυρή νομοθετική θωράκιση της προσωπικότητας των
χρηστών του Διαδικτύου, αλλά και όλων όσων εκτίθενται σε αναρτήσεις,
χωρίς τη βούλησή και τη συγκατάθεσή τους. Εκφάνσεις της προσωπικότητας,
1
Πανελλήνιο συνέδριο με θέμα Νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις του Διαδικτύου σήμερα, ειδ. Α.
Τάκη, Ανωνυμία και ελευθερία λόγου στα ιστολόγια και στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, σελ. 55-
56
2
Ε. Δεληγιάννη, Δίκαιο και Επικοινωνία στα Ιστολόγια (Blogs) και στα Νέα Μέσα, σελ. 14
3
Λ. Μήτρου, Α.Μ. Πισκοπάνη, Σπ. Τάσσης Μ. Καρυδά, Σπ. Κοκολάκης facebook, blogs και
δικαιώματα 2013, σελ.9
6
όπως η τιμή και η εικόνα του ατόμου, εκτίθενται δημοσίως και καθημερινά στις
ιστοσελίδες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ σε συνδυασμό με την
ανωνυμία ή την ψευδωνυμία πολλών χρηστών, αυξάνεται ο κίνδυνος
προσβολών.
Συνεπώς, επιβάλλεται η κατά περίπτωση στάθμιση των δικαιωμάτων

και ο περιορισμός τους, κατά το μέτρο που κρίνεται απαραίτητος. Όριο στην
ελευθερία της έκφρασης δύναται να αποτελέσουν εκτός της προσωπικότητας,
το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, τα προσωπικά δεδομένα, ο μισαλλόδοξος
λόγος, αλλά και προσβολές, οι οποίες εμπίπτουν στο πεδίο του Ποινικού
Δικαίου. Τα δικαιώματα της ελεύθερης έκφρασης και της πληροφόρηση,
επιδέχονται συνεπώς περιορισμούς, σε περιπτώσεις προσβολών
δικαιωμάτων τρίτων και πάντα στα πλαίσια της αρχής της αναλογικότητας 4.
Στην παρούσα μελέτη, επιχειρείται η θεωρητική προσέγγιση των

δικαιωμάτων της ελευθερίας της έκφρασης και πληροφόρησης, καθώς και η
νομολογιακή οριοθέτησή τους εντός του χώρου του Διαδικτύου, λαμβάνοντας
υπ’ όψιν τους ειδικότερους περιορισμούς που ισχύουν και σκιαγραφώντας
παράλληλα τα δυσδιάκριτα όρια των άνω ελευθεριών. Θα αναφερθεί επίσης η
εξέχουσα σημασία που έχουν νεότερα Συνταγματικά δικαιώματα, όπως αυτά
των άρθρων 5 Α5 και 9 Α6 και θα αναδειχθεί η αναγκαιότητα που ώθησε στην
θέσπισή τους, αλλά και οι λόγοι ύπαρξής τους στα πλαίσια της Κοινωνίας της
Πληροφορίας.
4
Χ. Ακριβοπούλου, Είναι το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα απόλυτο, Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου,
1/2011, σελ. 106
5
Δικαίωμα στην πληροφόρηση (αρθ. 5 Α παρ. 1) – Κοινωνία της Πληροφορίας (αρθ 5 Α παρ. 2)
6
Προστασία προσωπικών δεδομένων – Δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη
7
Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
1.1 Γενικά
Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί θεμέλιο λίθο κάθε δημοκρατικού
πολιτεύματος7. Κατά το ΕΔΔΑ, αποτελεί προαπαιτούμενο της προόδου και
της ολοκλήρωσης κάθε ατόμου, προάγει την πολυφωνία, την διεύρυνση του
πνεύματος και τον δημόσιο διάλογο 8. Ο ελεύθερος λόγος, αποδεσμεύει τη
δημιουργικότητα των ανθρώπων θέτοντας στο προσκήνιο τους
προβληματισμούς τους, συνιστά δίαυλο ενεργοποίησης της ικανότητας των
πολιτών για άσκηση των δημοκρατικών τους δικαιωμάτων και συμμετοχή
στην πολιτική ζωή της χώρας, ενώ αποτελεί παράλληλα και εκδήλωση
κοινωνικότητας. Άλλωστε, η εγγυημένη ελευθερία έκφρασης, ως ομώνυμο
θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κοινωνική
υπόσταση των ατόμων, ως φορέων ικανότητας ελεύθερης και ανεμπόδιστης
ανάπτυξης της προσωπικότητας και δρώντων στην κοινωνική ζωή 9. Είναι,
τέλος, στενά συνδεδεμένη με την ελευθερία της πληροφορίας, ενώ κατά τις
διεθνείς συμβάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου η ελευθερία της γνώμης
περιλαμβάνει την ελευθερία της πληροφορίας 10.
Η ελευθερία της έκφρασης κατοχυρώνεται νομοθετικά από το ευρύ πλέγμα
των άρθρων 14 παρ. 1 του Συντάγματος, 10 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, 19 παρ. 2 του
Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, 19 παρ. 2 της
Οικουμενικής Διακηρύξεως για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και στο άρθρο 11
παρ. 1 του Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης11.
Στην ενεργητική της μορφή, πρόκειται ουσιαστικά για την ενεργή άσκηση της
ελευθερίας του λόγου από τον φορέα του δικαιώματος ως πηγή μηνυμάτων
επικοινωνιακού περιεχομένου, ενώ η παθητική της μορφή ορίζεται ως η
ικανότητα κάθε ατόμου να συνιστά αποδέκτη μηνυμάτων12.
7
Κ. Χρυσόγονου, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα 2006 (Γ’ έκδοση), σελ. 291
8
Ι. Ιγγλεζάκη, Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, σελ. 153
9
Τάκη, Ανωνυμία και ελευθερία λόγου στα ιστολόγια και στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, σελ. 53
10
Π. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο - Ατομικά Δικαιώματα (4 εκδ.) 2012, αριθ. περιθ. 644, σελ. 364
11
12
8
1.1.1 Η προστασία του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης
και της πληροφόρησης σε Εθνικό επίπεδο
Δυνάμει του άρθρου 14 παρ. 1 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το ατομικό
δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης: «Kαθένας μπορεί να εκφράζει και να
διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας
τους νόμους του Kράτους». Καθώς ωστόσο η πρόσβαση στην πληροφορία
αποτελεί βασική προϋπόθεση της ελευθερίας της έκφρασης το Σύνταγμα
κατοχυρώνει και το δικαίωμα στην πληροφόρηση.
Η αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001 προσέθεσε νέες διατάξεις,
μεταξύ αυτών και το άρθρο 5 Α, το οποίο κατοχυρώνει ρητά το δικαίωμα
στην πληροφόρηση (παρ. 1) και το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της
Πληροφορίας (παρ.2) σύμφωνα με το οποίο «1.Καθένας έχει δικαίωμα στην
πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι
δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο αν είναι απολύτως αναγκαίοι και
δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του
εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων. 2. Καθένας
έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση
της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και
της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του
κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9 Α και 19».
Πρόκειται για το δικαίωμα στην πληροφόρηση, το οποίο λαμβάνει δύο
μορφές, την ενεργητική και την παθητική. Συγκεκριμένα, την ενεργητική
ελευθερία της πληροφορίας, ήτοι την ελευθερία του «πληροφορείν» και την
παθητική ελευθερία της πληροφορίας, ήτοι την ελευθερία του
«πληροφορείσθαι» 13.
Μάλιστα το άρθρο 5 Α του Συντάγματος, το οποίο προστέθηκε με την
αναθεώρηση του 2001 προβλέπει ρητά πλέον το δικαίωμα της
πληροφοριακής αυτοδιάθεσης, το οποίο ουσιαστικά συνίσταται στην εξουσία
του ατόμου να λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την αποκάλυψη, διάθεση και
χρησιμοποίηση των προσωπικών του στοιχείων14.
Προφανές είναι το γεγονός ότι στην Κοινωνία της Πληροφορίας,
διαμορφώνονται νέες μορφές κοινωνικών σχέσεων, όπου η «πληροφορία»
13
Π. Δαγτόγλου, ό.π αριθ. περιθ. 644, σελ. 364,365
14
Π.Δαγτόγλου, ό.π αριθ. περιθ. 1457 σελ. 904
9
έχει αναδειχθεί σε ένα αυτόνομο πολιτισμικό και οικονομικό αγαθό, η
πρόσβαση στο οποίο αποτελεί προϋπόθεση για την ενεργό συμμετοχή του
πολίτη στην ψηφιακή εποχή. Δίαυλο πρόσβασης στην Κοινωνία της
Πληροφορίας, παρέχει το Διαδίκτυο, το οποίο αποτελεί παράλληλα το βασικό
τεχνολογικό υπόβαθρό της, αλλά και το πλαίσιο ανάπτυξης των νέων
ψηφιακών κοινωνικοοικονομικών σχέσεων 15.
1.1.2 Η προστασία του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης και

πληροφόρησης σε Ευρωπαϊκό και Διεθνές επίπεδο
Το άρθρο 10 ΕΣΔΑ Ελευθερία της Έκφρασης, ορίζει: «1. Παν

πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο
περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή
μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και
ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρον δεν κωλύει τα Κράτη από του να
υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας κινηματογράφου ή τηλεοράσεως εις
κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας. 2. Η άσκησις των ελευθεριών
τούτων, συνεπαγομένων καθήκοντα και ευθύνας δύναται να υπαχθή εις
ωρισμένας διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις, προβλεπομένους
υπό του νόμου και αποτελούντας αναγκαία μέτρα εν δημοκρατική κοινωνία δια
την εθνικήν ασφάλειαν, την εδαφικήν ακεραιότητα ή την δημοσίαν ασφάλειαν
την προάσπισιν της τάξεως και πρόληψιν του εγκλήματος, την προστασίαν της
υγείας ή της ηθικής, την προστασίαν της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των
τρίτων, την παρεμπόδισιν της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή
την διασφάλισιν του κύρους και αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας»16.
Ουσιαστικά η παρ. 1 πρόκειται για την ρητή αναγνώριση του
δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση, διευκρινίζοντας ότι το δικαίωμα
περιλαμβάνει επίσης την ελευθερία της γνώμης καθώς επίσης και την
ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών και ιδεών χωρίς επέμβαση
15
Θ. Παπαχρίστου – Τ. Βιδάλη – Λ.Μήτρου- Αν. Τάκη, Το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της
πληροφορίας, 2006, ειδ. Θ. Παπαχρίστου, Αναζητώντας τη legem informaticam, σελ. 9 επ.
16
Κυρωθείσα Ελληνική μετάφραση
10
δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Περαιτέρω, με την παρ. 2 του άνω
άρθρου θεμελιώνονται οι περιορισμοί του δικαιώματος17.
Το ΕΔΔΑ, αναφέρεται νομολογιακά 18 στο ρόλο που διαδραματίζει το
Διαδίκτυο, όσον αφορά την αυξημένη δυνατότητα πρόσβασης του κοινού σε
ειδήσεις, διευκολύνοντας έτσι την ταχεία διάδοση των πληροφοριών.
Περαιτέρω, γίνεται ξεκάθαρα δεκτό ότι αρχεία και δημοσιεύματα εντός του
Διαδικτύου, εμπίπτουν στην εμβέλεια προστασίας που παρέχεται από το
άρθρο 10 της ΕΣΔΑ19.
Τέλος, σε διεθνές επίπεδο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το νομικό
πλαίσιο προστασίας της ελεύθερης έκφρασης στις Η.Π.Α, όπου η Πρώτη
Τροποποίηση του Συντάγματος των Η.Π.Α, κατοχυρώνει με έντονο τρόπο το
γενικό δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, ορίζοντας μάλιστα ότι κανένας
νόμος δεν μπορεί να ψηφισθεί από το Κογκρέσο, για τον περιορισμό του.
Πράγματι, στις Η.Π.Α, η έκφραση, εγγράφως είτε προφορικά, αποτελεί μια
βασική δραστηριότητα του ανθρώπου, η οποία πρέπει να έχει πλήρη
συνταγματική προστασία, ειδικότερα δε ο πολιτικός λόγος, ως θεμέλιο του
δημοκρατικού πολιτεύματος, απολαύει ακραίας προστασίας 20.
17
Ε. Δεληγιάννη, Δίκαιο και Επικοινωνία στα Ιστολόγια (Blogs) και στα Νέα Μέσα, Νομικά ζητήματα,
ηθική δεοντολογία της δημοσιογραφίας των πολιτών, ειδ. Δημοσιογραφία των πολιτών και
ελευθερία έκφρασης, σελ. 90
18
ΕΔΔΑ, Times Newspaperrs LTD (Nos 1 and 2) κατά Ην. Βασιλείου, απόφαση 6/3/2009, παρ. 27
19
Ι. Ιγγλεζάκη, Ο μισαλλόδοξος λόγος στο διαδίκτυο και η ποινική αντιμετώπισή του με τον Ν.
4285/2014, Συνήγορος τ.109/2015, σελ. 66
20
Γ. Κική, Η ελευθερία των οπτικοακουστικών μέσων (υπό το πρίσμα της Συνταγματικής
αναθεώρησης του 2001, 2003, σελ. 36-37
11
1.2 Η ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης στο διαδικτυακό
περιβάλλον
Έκφραση γνώμης, αποτελεί η εξωτερίκευση μιας άποψης με
οποιοδήποτε μέσα, ενώ το Σύνταγμα απαριθμεί ενδεικτικά και όχι
περιοριστικά, την προφορική, τη γραπτή και μέσω του Τύπου έκφραση
γνώμης. Παρόλο που το Διαδίκτυο δεν περιλαμβάνεται στα μέσα έκφρασης
που αναφέρονται στο κείμενο του Συντάγματος, εντούτοις είναι σαφές ότι στο
άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος περιλαμβάνονται και ιδέες, πληροφορίες,
μηνύματα και γεγονότα που διακινούνται εντός του Διαδικτύου. Η κατοχύρωση
της ελεύθερης έκφρασης στο διαδικτυακό περιβάλλον ουσιαστικά σημαίνει ότι
ο κάθε χρήστης μπορεί να διαμορφώνει ελεύθερα τη γνώμη του με λόγο ή
εικόνα, διαδίδοντάς την στο Διαδίκτυο, στο χώρο και το χρόνο που ο ίδιος
επιλέγει, δίχως να αναμένει δυσμενείς συνέπειες 21.
Το ΕΔΔΑ μάλιστα έκρινε νομολογιακά22 ότι «ενόψει της
προσβασιμότητας και της ικανότητας του να αποθηκεύει τεράστιες ποσότητες
πληροφορίας, το Διαδίκτυο παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην επαύξηση της
πρόσβασης του κοινού στις ειδήσεις και στη διευκόλυνση της διάδοσης των
πληροφοριών γενικά. Η διατήρηση διαδικτυακών αρχείων είναι πολύ
σημαντική όσον αφορά το ρόλο αυτό του Διαδικτύου και το Δικαστήριο,
συνεπώς, θεωρεί ότι τα αρχεία αυτά εμπίπτουν στην εμβέλεια της προστασίας
που παρέχει το άρθρο 10 ΕΣΔΑ» 23.
Τα δικαιώματα της διαμόρφωσης, κατοχής, έκφρασης, διάδοσης,
αποσιώπησης καθώς επίσης και η λήψη γνώμης, οι ιδέες, τα γεγονότα, τα
μηνύματα, οι ειδήσεις, οι απόψεις με ιδεολογικό υπόβαθρο ή κερδοσκοπικό
κίνητρο ή ακόμα και για ψυχαγωγία ή ικανοποίηση του αποδέκτη,
περιλαμβάνονται στην ελευθερία της γνώμης. Κατά συνέπεια το άνω δικαίωμα
έχει πεδίο προστασίας και σε κάθε είδους μήνυμα που μεταδίδεται στο
Διαδίκτυο, όπως επίσης και σε δημοσιεύσεις σε κάθε είδους ιστολόγια 24.
21
Ε. Δεληγιάννη, Δίκαιο και Επικοινωνία στα Ιστολόγια (Blogs) και στα Νέα Μέσα, Νομικά ζητήματα,
ηθική δεοντολογία της δημοσιογραφίας των πολιτών, ειδ. Δημοσιογραφία των πολιτών και
ελευθερία έκφρασης, σελ. 92
22
ΕΔΔΑ, απόφαση Times Newspapers LTD (Nos 1 and 2) κατά Ην. Βασιλείου, 6.3.2009
23
Ι. Ιγγλεζάκης, Ελευθερία έκφρασης και ανωνυμία στο Διαδίκτυο: το παράδειγμα των ιστολογίων,
ΔιΜΕΕ 2011 τόμος 8ος σελ. 319
24
Ι. Ιγγλεζάκης, Ελευθερία έκφρασης και ανωνυμία στο Διαδίκτυο: το παράδειγμα των ιστολογίων,
12
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ
2.1 Το Διαδίκτυο
2.1.1 Γενικά
Το Διαδίκτυο αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο δυναμικά μέσα

επικοινωνίας και διακίνησης πληροφοριών, σε διεθνές επίπεδο. Κατά τον
κοινωνιολόγο Manuel Castells, το Διαδίκτυο είναι η τεχνολογική δομή για την
οργάνωση και λειτουργία της εποχής της πληροφορίας, ενώ η έννοιά του
τείνει να ταυτιστεί με αυτή της Κοινωνίας της Πληροφορίας25. Πρόκειται
ουσιαστικά για μια «κοινωνία δικτύων», τα οποία ασκούν πλέον αξιοσημείωτη
επίδραση σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως τον
οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό 26. Η δυναμική ωστόσο του Διαδικτύου
βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη συνταγματική εγγύηση της ελεύθερης
έκφρασης, πληροφόρησης και επικοινωνίας 27. Γεγονός είναι πως από το
σύνολο των μέσων τηλεματικής, το Internet, είναι αυτό το οποίο παραμένει
ακόμη πιο ελεύθερο νομικά, ενώ προσπάθειες ρύθμισής του άρχισαν να
συντελούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κυρίως αναφορικά με το παράνομο
περιεχόμενο μηνυμάτων ή ακόμη και για λόγους προστασίας της νεότητας,
ενώ η μεταγωγή δεδομένων ρυθμίζεται από τις εσωτερικές έννομες τάξεις και
στοχεύει κυρίως στην προστασία των προσωπικών δεδομένων28.
Από τεχνική άποψη, το Διαδίκτυο αποτελείται από ένα ανοικτό και μη

ιεραρχικό δίκτυο δικτύων η/υ σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου υπάρχει ελευθερία
σύνδεσης από τον καθένα, με την προϋπόθεση να χρησιμοποιείται το
κατάλληλο πρωτόκολλο επικοινωνίας 29. Η αρχιτεκτονική του, βασίζεται στον
αποκεντρωμένο ιστό. Είναι υπερεθνικό, δεδομένου ότι κάθε σημείο μπορεί να
25
Ι. Ιγγλεζάκη, Νομική Πληροφορική Η εφαρμογή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών
στη νομική πράξη 2012, σελ. 79
26
δικαιώματα 2013, ειδ. Μ. Πισκοπάνη, Η ελευθερία έκφρασης στο «ιδιωτικοποιημένο» δημόσιο
δίκτυο του facebook σελ. 23
27
Λ. Μήτρου, Α.Μ. Πισκοπάνη, Σπ. Τάσσης Μ. Καρυδά, Σπ. Κοκολάκης, ό.π, ειδ. Μια σύντομη
εισαγωγή σελ.13
28
Γ. Κική, Η ελευθερία των οπτικοακουστικών μέσων (υπό το πρίσμα και της Συνταγματικής
29
Ι. Ιγγλεζάκη, ό.π σελ. 80
13
εγκαθιδρύσει ανταλλαγές με οποιοδήποτε άλλο σημείο ή σημεία, γεγονός που
καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο, έως ανέφικτο να ελεγχθεί από το κράτος –
έθνος30. Ορισμένες από τις συχνότερα χρησιμοποιούμενες υπηρεσίες του
Διαδικτύου σήμερα είναι ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web)31, το
ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail)32, οι ομάδες συζητήσεων (newsgroups)33,
και οι υπηρεσίες του συμμετοχικού Διαδικτύου, όπως είναι οι ιστοχώροι
κοινωνικής δικτύωσης34, οι ιστοχώροι φιλοξενίας βίντεο35, τα wikιs36 και τα
ιστολόγια37.
Οι νέες διαθέσιμες τεχνολογίες στο πεδίο της πληροφορικής και της

επικοινωνίας στρέφονται κυρίως στην αποθήκευση καθώς και στην αύξηση
του περιεχομένου, των πηγών και των διαθέσιμων πληροφοριών. Η
πληροφορία, αποτελεί πηγή οργάνωσης σε κοινωνικό αλλά και ατομικό
επίπεδο, ενώ παράλληλα μπορεί να καταστεί και εφαλτήριο κοινωνικής
ενσωμάτωσης και εκπολιτισμού. Ειδικότερα, η επικοινωνία που λαμβάνει
χώρα με διαδικτυακά μέσα, έχει ταυτόχρονα ιδιωτική και δημόσια διάσταση.
Άλλωστε, η επικοινωνία στο διαδικτυακό χώρο δεν αποτελεί μια απλή
διαβίβαση δεδομένων. Το Διαδίκτυο θεωρείται ως ένας πολιτισμικός
βιότοπος, όπου βρίσκονται χαοτικές και μη γραμμικές δυνάμεις, μέσω των
οποίων η κοινωνία γνωρίζει νέα πρότυπα κανόνων και νέα δικαιώματα 38.
30
Ρ. Παναγιωτοπούλου (επιμέλεια) Η ψηφιακή πρόκληση: ΜΜΕ και Δημοκρατία 2001, ειδ. Thomas
A. Bauer Η Κοινωνία της Πληροφορίας: Προκλήσεις και κίνδυνοι για το δημόσιο λόγο, σελ.100 επ.
31
Σύστημα διαχείρισης πόρων πολυμέσων που επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων. Όπως κειμένου,
εικόνας ήχου κ.α, μεταξύ υπολογιστών.
32
Υπηρεσία που χρησιμοποιείται για τη διαβίβαση κειμένων και αρχείων μεταξύ η/υ.
33
Υπηρεσία η οποία παρέχει τη δυνατότητα επικοινωνίας επί συγκεκριμένων θεμάτων, μέσω της
δημιουργίας ομάδων συζητήσεων.
34
Υπηρεσία δημιουργίας διαδικτυακών κοινοτήτων προσώπων, με δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας
και δημοσίευσης δεδομένων, όπως σχόλια, φωτογραφίες, βίντεο κ.α. Στην παρούσα υπηρεσία
συγκαταλέγονται δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το facebook και το Instagram.
35
λ.χ http:// www.youtube.com
36
Ιστιοσελίδες που παρέχουν τη δυνατότητα στους χρήστες να συμβάλλουν στη δημιουργία ή
τροποποίηση του περιεχομένου τους λ.χ Wikepedia.
37
Γνωστά και ως weblogs ή εν συντομία blogs, πρόκειται για ηλεκτρονικά ημερολόγια, όπου
παρέχεται η δυνατότητα καταγραφής απόψεων, με αντίστροφη χρονολογική σειρά, επί επίκαιρων
θεμάτων ή επί θεμάτων κατ’ επιλογή του δημιουργού. Τα ιστολόγια μπορούν να λάβουν ακόμη και
τη μορφή εφημερίδας, διακρίνονται όμως σε κάθε τεχνικό και νομικό επίπεδο από τον ηλεκτρονικό
Τύπο.
38
Ρ. Παναγιωτοπούλου (επιμέλεια) Η ψηφιακή πρόκληση: ΜΜΕ και Δημοκρατία 2001, ειδ. Mark
Poster, Ψηφιακά δίκτυα και ιδιότητα του πολίτη, σελ.146
14
2.1.2 Η Κοινωνία της Πληροφορίας
Η Κοινωνία της Πληροφορίας, αποτελεί μια καινοφανή έννοια, για την

οποία στην χώρα μας, δεν υφίσταται επίσημος ορισμός στο Σύνταγμα ή στην
κοινή νομοθεσία, ενώ η χρήση του έχει καθιερωθεί ήδη στο πλαίσιο της
ενωσιακής έννομης τάξης39. Ουσιαστικά με τον όρο Κοινωνία της
Πληροφορίας, νοείται η νέα μορφή κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης,
στην οποία η τεχνολογία της πληροφορικής έχει κεντρική σημασία για την
παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία εν γένει. Η αθρόα και διαρκώς
αυξανόμενη διάχυση πληροφοριών εντός του χώρου του Διαδικτύου,
δημιούργησε την ανάγκη θεσμοθέτησης νέων μορφών δικαιωμάτων,
προσαρμοσμένων στις σύγχρονες τεχνολογικές επιταγές και ανάγκες.
Πράγματι, το νέο άρθρο 5Α Σ αποκρυσταλλώνει τη θέληση του Έλληνα

συντακτικού νομοθέτη υπέρ της ελεύθερης διακίνησης της πληροφορίας,
αφενός αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στην πληροφορία και αφετέρου
θεσπίζοντας αντίστοιχη υποχρέωση του Κράτους για διευκόλυνση της
πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά. Φορέας του
δικαιώματος συμμετοχής στην ΚτΠ δύναται να είναι ο καθένας, γεγονός το
οποίο σημαίνει ότι φορείς δεν είναι μόνο Έλληνες ή Ευρωπαίοι πολίτες, αλλά
κάθε αλλοδαπός, όπως επίσης και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου 40. Το
γνωστότερο και ίσως και χρησιμότερο από τα μέσα τηλεματικής της Κοινωνία
της Πληροφορίας, όπου διακινείται άλλωστε και ο μεγαλύτερος όγκος
πληροφοριών, είναι σήμερα το Διαδίκτυο, η πρόσβαση στο οποίο στην
Ελλάδα είναι θεσμικά ελεύθερη, υποκείμενη μόνο στην κοινή νομοθεσία. Οι
οργανωτές παροχής διαδικτυακών υπηρεσιών, χαρακτηρίζονται ως
επιχειρήσεις, υποκείμενες, μεταξύ άλλων, στους κανόνες της εθνικής
νομοθεσίας περί αθέμιτου ανταγωνισμού 41.
39
Ο όρος «Κοινωνία της Πληροφορίας» ανευρίσκεται σε κοινοτικά κείμενα όπως η Πράσσινη Βίβλος
για την Κοινωνία της Πληροφορίας, η Ανακοίνωση της Επιτροπής για την Ασφαλή Κοινωνία των
Πληροφοριών, στην Οδηγία 98/34 (τροποποίηση από την οδηγία 98/48), στην Οδηγία 2000/31 και
τέλος στην οδηγία 2001/29. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες της Γενικής Διεύθυνσης «ΚτΠ και ΜΜΕ»:
ηλεκτρονική Ευρώπη 2002,2005 και 2010 Agenda.
40
Ι. Ιγγλεζάκη, Β. Χατζόπουλος Η κοινωνία της πληροφορίας (ΚτΠ) ως συνταγματικά προστατευόμενο
αγαθό Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου 2011 σελ. 125 επ.
41
Γ. Κική, Η ελευθερία των οπτικοακουστικών μέσων (υπό το πρίσμα και της Συνταγματικής
15
Με τη διάταξη 5Α του Σ κατοχυρώνεται ένα νέο «συμμετοχικό
δικαίωμα», που καλύπτει πολλές πτυχές της καθημερινότητας ενός πολίτη,
παρέχοντάς του τη δυνατότητα ίσων ευχερειών και ενεργούς συμμετοχής στο
σύνολο των διεργασιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Τούτο σημαίνει πως
κάθε πολίτης έχει δυνητικά τη δύναμη να συνδιαμορφώσει την κοινωνία αυτή
σε κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό, εργασιακό και ψυχαγωγικό
επίπεδο, ως ενεργό μέλλος και όχι ως ένας απλός χρήστης των τεχνολογικών
μέσων. Η προστατευτική εμβέλεια του άνω άρθρου, σαφώς περιλαμβάνει το
δικαίωμα της ανεμπόδιστης ηλεκτρονικής επικοινωνίας, μέσω της ελεύθερης
πρόσβασης και πλοήγησης στο Διαδίκτυο, αλλά επεκτείνεται και στην
ελεύθερη συμμετοχή σε ψηφιακές κοινότητες συζητήσεων και σε διαύλους
συνομιλιών, όπως είναι τα chat. Η διττή μετάφραση του δικαιώματος
συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας, συνίσταται αφενός στην
ενεργητική συμμετοχή στις διαδικασίες παραγωγής και διαμόρφωσης του
δημόσιου διαλόγου από μέρους των πολιτών και αφετέρου στην υποχρέωση
του Κράτους να διαμορφώνει τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε να
διασφαλίζεται η ανεμπόδιστη απόλαυση των επιμέρους ελευθεριών του
δικαιώματος και η συμμετοχή στον δημόσιο βίο 42.
42
Θ. Παπαχρίστου – Τ. Βιδάλη – Λ.Μήτρου- Αν. Τάκη, Το δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνία της
πληροφορίας, 2006, ειδ. Λ. Μήτρου, Το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας,
σελ.42 επ.
16
2.2 Νέες μορφές συμμετοχικού Διαδικτύου: ιστολόγια (blogs), μέσα
κοινωνικής δικτύωσης
Η ευρεία ανάπτυξη του Διαδικτύου και η απήχησή του, έφερε στο

τεχνολογικό προσκήνιο νέες μορφές συμμετοχικού Διαδικτύου, όπου οι
χρήστες, δεν περιορίζονται σε μια απλή χρήση των διαδικτυακών υπηρεσιών,
αλλά αντίθετα λαμβάνουν μέρος στην διαμόρφωση του περιεχομένου τους. Η
δημοσίευση πληροφοριών, προσωπικών απόψεων και σχολίων, εικόνων,
αλλά και η άμεση χωρίς λογοκρισία επικοινωνία μεταξύ των χρηστών, είναι οι
βασικοί λόγοι της εντυπωσιακής ανάπτυξης νέων μορφών ηλεκτρονικής
επικοινωνίας, όπως είναι τα ιστολόγια (blogs) και τα μέσα κοινωνικής
δικτύωσης.
Σχετικά με τις διαπιστωμένες λειτουργίες των κοινωνικών αυτών δικτύων

που λειτουργούν στο Διαδίκτυο, θα έλεγε κανείς ότι εντάσσονται η προώθηση
συμφερόντων ομάδων, η διάδοση πληροφοριών, η δημιουργία τάσεων μόδας,
η μετάδοση ιδεών, αντιλήψεων και συναισθημάτων, αλλά ακόμη και η
μεταβολή προτιμήσεων ψηφοφόρων σε εκλογικές αναμετρήσεις 43.
Μια πλοήγηση στο σημερινό Διαδίκτυο αποκαλύπτει ένα ολόκληρο

«οικοσύστημα» αποτελούμενο από ψηφιακές γειτονιές και εικονικές
κοινότητες, cyber-salons και cyber –commons, τεχνολγικώς δημιουργημένα
πεδία λόγου και δράσης, στα οποία διαρκώς και περισσότεροι άνθρωποι
αποφασίζουν να συμμετάσχουν, ώστε να σχηματισθεί μια διαδικτυακή
παρέα44.
Ο Ιστός 2.045, περιλαμβάνει ουσιαστικά όλες εκείνες τις διαδραστικές

διαδικτυακές εφαρμογές που προωθούν τη διαμοίραση πληροφοριών, την
παραγωγή περιεχομένου από τους χρήστες και τη συμμετοχικότητα και
συνεργατικότητα σε επίπεδο ανταλλαγής πληροφοριών και περιεχομένου 46.
43
Τσαούση, Θεωρίες για τα Ανθρώπινα Δίκτυα και η Δύναμη του Αδύναμου Κρίκου, σελ. 32
44
Ρ. Παναγιωτοπούλου (επιμέλεια) Η ψηφιακή πρόκληση: ΜΜΕ και Δημοκρατία 2001, ειδ. Κ.
Διαμαντάκη, Κοινότητες του διαδικτύου. Μια ηλεκτρονική δημόσια σφαίρα, σελ.407
45
Web 2.0, ο όρος αποδίδεται στον Tim O’ Reilly, ιδρυτή της εταιρίας O’ Reilly Media και
υποστηρικτή του ανοικτού λογισμικού, ο οποίος τον χρησιμοποίησε το 2004
46
Ε. Δεληγιάννη, Δίκαιο και Επικοινωνία στα Ιστολόγια (Blogs) και στα Νέα Μέσα, σελ. 14
17
2.2.1 Τα ιστολόγια (blogs)
To ιστολόγιο, γνωστό συχνά με την άκλιτη ονομασία μπλογκ (blog), είναι

μορφή ιστοχώρου. Ουσιαστικά πρόκειται για μια λίστα καταχωρήσεων από
την πιο πρόσφατη καταχώρηση στην παλαιότερη. Το περιεχόμενο των
καταχωρήσεων μπορεί να είναι οτιδήποτε, όπως Νέα, πολιτικοκοινωνικός
σχολιασμός, σχολιασμός των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των
διασημοτήτων, προσωπικά ημερολόγια και ειδικά θέματα όπως τεχνολογία,
μόδα, αθλητικά, τέχνες, γαστρονομία. Συνήθως δεν απαιτείται ενδελεχής
επιμέλεια του κώδικα της ιστοσελίδας, μιας και συχνά είναι εγκατεστημένα
αυτόματα συστήματα, τα οποία παρέχουν την δυνατότητα στο διαχειριστή του
ιστολογίου να συντάξει μια καταχώρηση με πολύ λίγα βήματα47.
Μπορεί να ειπωθεί πως τα ιστολόγια αποτελούν κατάκτηση της κοινωνίας

των πολιτών, ως μια εκδήλωση της άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας. Στην
πράξη πρόκειται για ένα νέο μέσο που προωθεί τη διάδοση απόψεων και
ιδεών μέσω του Διαδικτύου. Χαρακτηρίζονται και ως διαδικτυακά ημερολόγια,
δεδομένου ότι έχουν τη δομή ενός ημερολογίου, με αντίστροφη όμως
χρονολογική σειρά. Αποτελούν μέσο ελεύθερης έκφρασης ιδεών, όπου
απουσιάζει η λογοκρισία, ενώ ο διαδραστικός τους χαρακτήρας δίνει τη
δυνατότητα όχι μόνο της κατάθεσης σχολίων επί των αρχικών εγγραφών,
αλλά και της άμεσης απάντησης επί του σχολίου, του αρχικού συντάκτη –
χρήστη του ιστολογίου. Αποτελούν φυσικά ένα εναλλακτικό μέσο ενημέρωσης
στο πλαίσιο της «συμμετοχικής δημοσιογραφίας» ή «δημοσιογραφίας των
πολιτών», αλλά σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να συγχέονται με τον
Ηλεκτρονικό Τύπο. Βασικό τους μειονέκτημα θα έλεγε κανείς ότι αποτελεί ο
ανώνυμος ή ψευδώνυμος λόγος τους και η ανώνυμη δίχως όρια έκφραση, η
οποία πλήττει βασικά ατομικά δικαιώματα μελλών του κοινωνικού συνόλου,
ανεξαρτήτως εάν τα τελευταία αποτελούν δημόσια πρόσωπα ή όχι48.
Στη διάταξη του άρθρου 5 Α παρ. 2 του Συντάγματος, η οποία

κατοχυρώνει το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας,
βρίσκει νομικό έρεισμα και η ελευθερία της δημιουργίας ιστολογίου.
47
http:// www.wikipedia.org
48
Ι. Ιγγλεζάκη, Ελευθερία έκφρασης και ανωνυμία στο Διαδίκτυο: το παράδειγμα των ιστολογίων,
ΔιΜΕΕ 2011 τόμος 8ος σελ. 317 επ.
18
Ουσιαστικά πρόκειται για την αξίωση που έχει ο καθένας για ισότιμη και
απρόσκοπτη πρόσβαση στην κοινωνία της πληροφορίας και ειδικότερα στη
χρήση των διαδικτυακών υπηρεσιών, όπως είναι τα ιστολόγια 49.
Ζητήματα ωστόσο έχει εγείρει στους νομικούς κύκλους το εάν στα

ιστολόγια πρέπει να τυγχάνει εφαρμογής η ειδική νομοθεσία περί του Τύπου.
Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι ο ιδιοκτήτης ή διαχειριστής ενός blog,
δεν είναι εκδότης, δεν δημοσιεύει προσωπικές απόψεις, τα κείμενα που
φιλοξενούνται στον ιστοχώρο του δεν είναι αποτέλεσμα δημοσιογραφικής
εργασίας, ενώ η ενέργειές του περιορίζονται απλά και μόνο στη φιλοξενία και
την παρουσίαση απόψεων και σχολίων χρηστών του Διαδικτύου, για τις
οποίες δεν φέρει ο ίδιος την ευθύνη ελέγχου. Άλλωστε, τέτοιος έλεγχος δεν
υφίσταται από τους διαχειριστές των blogs, δεδομένου ότι στη συνείδηση των
χρηστών του Διαδικτύου τα blogs έχουν συνδεθεί άρρηκτα με έναν χώρο
όπου η ελευθερία της έκφρασης εφαρμόζεται στην απόλυτη μορφή της. Η
ελευθερία της έκφρασης ωστόσο, ακόμη και στο χώρο του Διαδικτύου, τίθεται
υπό την επιφύλαξη δικαιωμάτων τρίτων τα οποία ο ίδιος ο Νόμος απαριθμεί
ως άξια προστασίας και τούτα είναι κυρίως η προστασία της τιμής και της
υπόληψης τρίτων.
Στην περίπτωση προσβολών εντός του χώρου του Διαδικτύου, θα είχαμε

σημαντική διεύρυνση του κύκλου των αυτουργών ή συναυτουργών
αντίστοιχων εγκλημάτων, εφόσον ευθύνη θα έπρεπε να είχε ο παραγωγός –
συντάκτης του επίμαχου περιεχομένου, ο ιδιοκτήτης της ιστοσελίδας, ως
προσφέρων την υπηρεσία φιλοξενίας των προσβλητικών κειμένων και τέλος
οι προμηθευτές των υπηρεσιών Διαδικτύου, ως παρέχοντες την πρόσβαση.
Όπως γίνεται σαφώς αντιληπτό με αυτόν τον τρόπο θα επερχόταν μια
σταδιακή αποδόμηση της δυναμικής του Διαδικτύου και εντέλει η κατάρρευση
του. Σε κάθε περίπτωση, απαραίτητη κρίνεται η διάκριση των ρόλων ενός
εκάστου των εμπλεκομένων, προκειμένου να αναζητηθεί και το εύρος της
ευθύνης του καθενός.
49
19
Τη λύση στο πρόβλημα φαίνεται να δίνει το ΠΔ 131/200350, εισάγοντας
την αρχή της «Απλής Μετάδοσης»51, την έννοια της «Φιλοξενίας» 52 και τέλος
την «Απουσία Γενικής Υποχρέωσης Ελέγχου»53. Έτσι, όσον αφορά τον φορέα
παροχής υπηρεσιών Διαδικτύου, βάσει του άρθρου 11 παρ. 1 του ΠΔ
131/2003, δεν υφίσταται κατ΄ αρχήν ευθύνη όσον αφορά τις μεταδιδόμενες
πληροφορίες, καθώς κατ΄ εφαρμογήν της γενικής αρχής της Απλής
Μετάδοσης, δεν θεμελιώνεται υποχρέωσης ελέγχου του περιεχομένου που
διακινείται μέσω του Διαδικτύου. Περαιτέρω, όσον αφορά την ευθύνη του
παρόχου της φιλοξενίας, ο οποίος εν προκειμένω δεν είναι άλλος από τον
ιδιοκτήτη του ιστολογίου, ορίζεται ρητώς στο άρθρο 13 παρ. 1 του ΠΔ
131/2003, ότι υπό προϋποθέσεις, δεν υφίσταται ευθύνη του για τις
πληροφορίες που αποθηκεύονται μετά από αίτηση του αποδέκτη της
υπηρεσίας. Ως εκ τούτου οι απόψεις επισκεπτών του Διαδικτύου, δεν
αποτελούν έγκλημα τελούμενο δια του Τύπου, και σε κάθε περίπτωση η
ευθύνη των ενδιάμεσων φορέων, εξαιρουμένου του συντάκτη του κειμένου,
αίρεται από την απουσία γενικής υποχρέωσης ελέγχου54.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ο κάτοχος ενός blog προσφέρει απλώς τον
χώρο για τη διατύπωση απόψεων και ιδεών τρίτων, ως μια υπηρεσία της
κοινωνίας της πληροφορίας που βασικό στοιχείο της είναι η αποθήκευση
πληροφοριών, για την πλήρη απαλλαγή της ευθύνης του παρόχου φιλοξενίας,
πρέπει βάσει Νόμου55, ο ίδιος να παρακολουθεί τακτικά το περιεχόμενο που
φιλοξενείται στον ιστοχώρο του και να αποσύρει άμεσα τις πληροφορίες που
συνιστούν προσβολή της προσωπικότητας τρίτου προσώπου, μόλις λάβει
γνώση. Απάντηση στο ερώτημα, εάν ο κάτοχος ιστολογίου έχει την
υποχρέωση να εγκαθιστά μηχανισμό ελέγχου σχολίων και αφαίρεσης, όσων
περιέχουν εξυβριστικό, δυσφημιστικό ή κακόβουλο περιεχόμενο, ήρθε να
δώσει σχετική νομολογία του ΕΔΔΑ 56. Με την άνω απόφαση κρίθηκε η ευθύνη
ειδησιογραφικής διαδικτυακής πύλης για προσβλητικά σχόλια αναγνωστών
50
το ΠΔ 131/2000 εναρμόνισε την Οδηγία 31/2000 ΕΕ για το Ηλεκτρονικό Εμπόριο
51
Άρθρο 11 ΠΔ 131/2003
52
Άρθρο 13 ΠΔ 131/2003
53
Άρθρο 14 ΠΔ 131/2003
54
Σ. Τάσση, Διαδίκτυο και ελευθερία έκφρασης – Το πρόβλημα των Blogs, ΔΙΜΕΕ 2006, σελ. 518 επ.
55
Βλ. άρθρο 13 του ΠΔ 131/2003
56
ΕΔΔΑ Delfi κατά Εσθονίας /απόφαση της 16.6.2015
20
της, που φιλοξενούσε και ειδικότερα η ευθύνη της στοιχειοθετήθηκε εξαιτίας
της παράλειψης λήψης αποτελεσματικών μέτρων κατά της διάδοσης
κακόβουλων και παράνομων πληροφοριών στο χώρο του Διαδικτύου 57.
2.2.2 Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (social media)
Ο όρος μέσα κοινωνικής δικτύωσης58, αναφέρεται στα μέσα

αλληλεπίδρασης ομάδων ανθρώπων μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων, τα
οποία επιτρέπουν αλληλεπιδράσεις που περνούν μία ή περισσότερες
πλατφόρμες μέσω διαμοιρασμού. Χαρακτηρίζονται από διαφορετικά επίπεδα
εμπλοκής των χρηστών, οι οποίοι μπορούν να δημιουργήσουν, να
σχολιάσουν ή να παρακολουθούν σε δίκτυα. Απλοποιούν, βελτιώνουν την
ταχύτητα και το εύρος της διάδοσης των πληροφοριών, ενώ παράλληλα
προσφέρουν ενός- προς-ένα, ενός-προς-πολλούς και πολλών προς-πολλούς
επικοινωνία και η επικοινωνία αυτή πραγματοποιείται είτε σε πραγματικό
χρόνο ή ασύγχρονα με την πάροδο του χρόνου59.
Οι δημοφιλέστατες σήμερα υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης, των οποίων

οι χρήστες αυξάνονται διαρκώς, συγκαταλέγονται στις υπηρεσίες του
συμμετοχικού Διαδικτύου με βασικό χαρακτηριστικό τον αυξημένο βαθμό
αλληλεπίδρασης με τους χρήστες 60. Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης 61,
βασίζονται σε δίκτυα, η διαμόρφωση των οποίων αποτελεί κοινό –
συμμετοχικό εγχείρημα, διαρκώς ανοικτό στη συμβολή των χρηστών του62, οι
οποίοι αποκαλύπτουν εκουσίως πληροφορίες και εικόνες από τον ιδιωτικό
τους βίο. Ουσιαστικά πρόκειται για ιστοσελίδες, κενές περιεχομένου, κατά την
57
Ι. Ιγγλεζάκη, Διαδικτυακή αξιολόγηση ιατρών. Ζητήματα προσβολής προσωπικότητας και
προστασίας προσωπικών δεδομένων, ΔιΜΕΕ τεύχος 3/2017, σελ. 341 επ.
58
(αγγλ.) social media, αλλιώς υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης (αγγλ.) Social networking services,
αλλιώς κοινωνικά δίκτυα (αγγλ.) social networks
59
www.wikipedia.org
60
Ι. Ιγγλεζάκη, Προστασία προσωπικών δεδομένων στις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης.
Σκιαγράφιση των ζητημάτων προστασίας της ιδιωτικότητας και αναζήτηση λύσεων –Μέρος Ι,
Συνήγορος τ.84/2011 σελ. 74
61
Άλλως ιστοσελίδες κοινωνικού δικτύου ή υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης ή μέσα κοινωνικής
δικτύωσης.
62
21
έναρξη λειτουργίας τους, όπου ο ρόλος του ατόμου – χρήστη είναι ιδιαίτερα
κυρίαρχος. Άλλωστε, ο ίδιος ο χρήστης αναλαμβάνει το βάρος των επιλογών
του, όσον αφορά τα όρια αυτοέκθεσης, τα όρια της ιδιωτικότητάς του, όπως
επίσης και τα όρια χρήσης της ελευθερίας του λόγου. Το γεγονός, ωστόσο ότι
οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν τη δυνατότητα επιλογής από
μέρους των χρηστών αναφορικά με το βαθμό προστασίας της ιδιωτικής τους
σφαίρας, οδηγεί στον κίνδυνο επαρκούς προστασίας μόνο των τεχνολογικά
εξοικειωμένων, οι οποίοι θα εφαρμόσουν αποτελεσματικότερα μέτρα
προστασίας, έναντι των τεχνολογικά αναλφάβητων χρηστών 63.
Τα ευρύτερα ίσως διαδεδομένα παραδείγματα υπηρεσιών κοινωνικής

δικτύωσης, είναι το facebook64 και το Twitter65 τα οποία αρχικά είχαν
αναδειχθεί ως ψηφιακοί χώροι διασκέδασης, αυτοπροβολής και επικοινωνίας,
σταδιακά μετατρεπόμενοι σε μια ψηφιακή επέκταση της ιδιωτικής σφαίρας
των χρηστών τους66. Πρόκειται για εικονικές κοινότητες ατόμων, τα οποία
επικοινωνούν και αναπτύσσουν κοινωνικές σχέσεις μέσω των εν λόγω
ιστοχώρων. Χρήστες των ανωτέρω υπηρεσιών του Διαδικτύου είναι κυρίως
νεαρά, ψηφιακά κατηρτισμένα άτομα, οι λεγόμενοι «ψηφιακοί ιθαγενείς»
(digital natives), σε αντίθεση με τους μεγαλύτερης ηλικίας ψηφιακά
αναλφάβητους γονείς τους, οι οποίοι καλούνται και με την έκφραση «ψηφιακοί
μετανάστες» (digital immigrants). Αξιοσημείωτο σε κάθε περίπτωση είναι το
γεγονός του εκούσιου περιορισμού της ιδιωτικής σφαίρας των χρηστών, οι
οποίοι αυτοβούλως δημοσιοποιούν στιγμές της καθημερινότητάς τους στα
κοινωνικά αυτά δίκτυα. Το κυριότερο ωστόσο ανακύπτον ζήτημα είναι η
διατήρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα των δεδομένων που
δημοσιοποιούνται σε διαδικτυακούς τόπους, παρά το γεγονός της διαγραφής
τους από την αρχική πηγή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μηχανή
63
Φ. Παπαγοπούλου- Κουτνατζή, Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτυώσεως ως Εθνική, Ευρωπαϊκή και
Διεθνής πρόκληση της προστασίας της ιδιωτικότητας, ειδ. Η ιδιαιτερότητα της ιδιωτικότητας στην
περίπτωση της κοινωνικής δικτυώσεως, σελ. 60
64
http://www.facebook.com
65
http://www.twitter.com
66
22
αναζήτησης της Google, η οποία εμφανίζει ως αποτελέσματα αναζήτησης
προσωρινά αποθηκευμένες ιστοσελίδες 67.
Όσον αφορά τους λόγους της άνθισης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
αυτοί εντοπίζονται κυρίως στην απομόνωση που γνωρίζουν τα άτομα του
κοινωνικού συνόλου, στην έλλειψη ουσιαστικής διαπροσωπικής επαφής, αλλά
και στην αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα, έστω και εικονική.
2.3 Η προβληματική της ανώνυμης ή ψευδώνυμης έκφρασης στο

Διαδίκτυο και η δυνατότητα άρσης απορρήτου των επικοινωνιών.
Έχει υποστηριχθεί από πολλούς ότι ειδικότερη πτυχή του δικαιώματος

ελευθερίας της έκφρασης, αποτελεί η ανώνυμη έκφραση ή η χρήση
ψευδωνύμου. Η ανωνυμία ή ψευδωνυμία, συναντάται κατά κόρον στο χώρο
του Διαδικτύου, όπως στη σύνταξη και δημοσίευση σε ιστολόγια κειμένων ή
σχολίων ή στην δημιουργία προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από
χρήστη, ο οποίος δεν επιθυμεί, για οποιονδήποτε λόγο, να γίνει γνωστή η
πραγματική του ταυτότητα. Αυτό ωστόσο που έχει προβληματίσει ιδιαίτερα τη
νομική κοινότητα είναι οι περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες θίγονται
δικαιώματα τρίτων ή φυσικά όταν γίνεται κατάχρηση της ανωνυμίας με
απώτερο σκοπό τη δυσφήμιση68. Πράγματι, ναι μεν η ανωνυμία προασπίζει
την ελευθερία του λόγου, αλλά παράλληλα δημιουργεί προβλήματα
αναφορικά με την εύρεση του υπευθύνου στις περιπτώσεις παράνομων
δημοσιευμάτων69.
Γεγονός είναι ότι η σημερινή δημόσια διαδικτυακή επικοινωνία στα πλαίσια

της ενεργούς ανάληψης του ρόλου πηγής των διακινούμενων στο Διαδίκτυο
πληροφοριών συντελείται σε μεγάλο βαθμό υπό τη «μάσκα» της ανωνυμίας ή
ακριβέστερα της εικονικότητας της ταυτότητας πηγής του μηνύματος. Η
67
Συνήγορος τ.84/2011 σελ. 74-75
68
69
Φ. Παπαγοπούλου- Κουτνατζή, Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτυώσεως ως Εθνική, Ευρωπαϊκή και
Διεθνής πρόκληση της προστασίας της ιδιωτικότητας, ειδ. Η ιδιαιτερότητα της ιδιωτικότητας στην
περίπτωση της κοινωνικής δικτυώσεως, σελ. 59
23
δημιουργία αυτή του παράλληλου σύμπαντος αποκαλούμενου και ως
«κυβερνοδιαστήματος», στο οποίο ενοικούν «πλασματικές» ψηφιακές
οντότητες, παραγόμενες από εμάς τους ίδιους, υποκείμενες σε αλλοίωση της
πραγματικής τους ταυτότητας, δημιούργησε σταδιακά προβληματισμό, παρά
το γεγονός ότι η αναγνώριση της ταυτότητας των ανώνυμων χρηστών είναι
εφικτή μέσω των ψηφιακών αποτυπωμάτων του καθενός μας 70.
Η δυνατότητα της ανώνυμης έκφρασης στο Διαδίκτυο, πολλές φορές

ενθαρρύνει την εκδήλωση όχι μόνο αστεϊσμών, αλλά ακόμη και κακόβουλων
σχολιασμών, με αποτέλεσμα ο χώρος του Διαδικτύου να αποτελεί συχνά
πηγή προσβολών, οι οποίες τελούνται δια του λόγου. Ερωτήματα συνεπώς
τίθενται διαρκώς για τα όρια ελευθερίας της έκφρασης 71, όπως επίσης και για
την ελλειπή στοιχειοθέτηση ευθυνών, λόγω της δυσκολίας εξεύρεσης της
πραγματικής ταυτότητας του παραβατικού χρήστη του Διαδικτύου, που
κρύβεται πίσω από το προσωπείο της ανωνυμίας ή ψευδωνυμίας.
Σε αυτό το σημείο, πρέπει να γίνει διάκριση των ιστολογίων από τον

Ηλεκτρονικό Τύπο, δεδομένου ότι έχει κριθεί νομολογιακά 72, πως το ιστολόγιο
είναι διαδραστικό μέσο επικοινωνίας αορίστου αριθμού προσώπων και στο
σημείο αυτό διαφέρει από τις ιστοσελίδες που διατηρούν τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης στο διαδίκτυο. Εξαιτίας ωστόσο της ευκολίας δημιουργίας
ιστολογίου ανώνυμα ή με ψευδώνυμο, καθώς επίσης και της παραβατικής
χρήσης της άνω δυνατότητας, έχουν κατά καιρούς ανακοινωθεί νομοθετικές
πρωτοβουλίες για την άρση της ανωνυμίας των ιστολογίων 73.
Φυσικά, η τεχνολογία παρέχει τη δυνατότητα διακρίβωσης της

πραγματικής ταυτότητας των χρηστών του Διαδικτύου και έτσι στη χώρα μας
η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος74, στηριζόμενη στην
ανίχνευση των ψηφιακών ιχνών που κατέλειπε συγκεκριμένη ανάρτηση,
οδηγείται στη γεωγραφική τοποθεσία εγκατάστασης και εν τέλει εξατομικεύει
70
71
72
ΜονΠρΡοδοπ 44/2008
73
Ευ. Παπακωνσταντίνου, Δίκαιο Πληροφορικής, 2010, ειδ. Η νομική αντιμετώπιση των ιστολογίων,
σελ. 490-492
74
Υπηρεσία που υπάγεται στο Υποργείο Προστασίας του Πολίτη
24
τα στοιχεία του τερματικού που χρησιμοποιήθηκε. Η άρση ωστόσο του
τηλεπικοινωνιακού απορρήτου, στην Ελλάδα επιτρέπεται μόνο με ένταλμα
εισαγγελικής ή ανακριτικής αρχής και μάλιστα για τη διερεύνηση
κακουργηματικών πράξεων, όπως ορίζει ο νόμος75. Το απόρρητο τέλος των
τηλεπικοινωνιών έχει πλέον ρητώς επεκταθεί και στις διαδικτυακές
επικοινωνίες76.
Ερώτημα ωστόσο τίθεται όσον αφορά την δυνατότητα άρσης απορρήτου

στις πράξεις μη κακουργηματικού χαρακτήρα, όπως στην συχνότατη
περίπτωση προσβλητικών αναρτήσεων στο Διαδίκτυο κατά ιδιωτών. Το
νομοθετικό κενό, κλήθηκαν να καλύψουν σχετικές Γνωμοδοτήσεις του
Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου77, σύμφωνα με το σκεπτικό των οποίων το
απόρρητο των επικοινωνιών, δεν καλύπτει και την επικοινωνία μέσω
Διαδικτύου, λόγω της δημοσιότητας που ούτως ή άλλως λαμβάνει στο χώρο
αυτό η επικοινωνία. Αποτέλεσμα, των ανωτέρω γνωμοδοτήσεων είναι η
Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος να παρέχει τα στοιχεία
ταυτότητας χρηστών του Διαδικτύου, για τη διερεύνηση εγκλημάτων κάθε
βαρύτητας και δίχως την προηγούμενη σχετική εντολή των αρμόδιων
Αρχών78. Η ανωτέρω πρακτική, μπορεί μεν να είναι ιδιαίτερα ευεργετική για τα
θύματα διαδικτυακών επιθέσεων, δεν παύει όμως να δημιουργεί έντονες
αντιδράσεις από μερίδα της θεωρίας, η οποία θεωρεί ότι πρόκειται για
κατάφωρη παραβίαση του απορρήτου των τηλεπικοινωνιών.
Το ΕΔΔΑ έχει κρίνει νομολογιακά ότι το Κράτος πρέπει να παρέχει στους

χρήστες του Διαδικτύου εγγυήσεις για την επαρκή προστασία, αφενός του
απορρήτου των επικοινωνιών τους και αφετέρου της ελευθερίας της έκφρασης
στο διαδικτυακό χώρο. Συγκεκριμένα, με την απόφασή του K.U. v.
Finland/2.12.2008, άτομο αγνώστων στοιχείων δημοσίευσε αγγελία που
περιείχε προσωπικά δεδομένα στο όνομα του ανηλίκου K.U., τελώντας μεταξύ
άλλων το αδίκημα της συκοφαντίας. Πλην όμως τα εθνικά δικαστήρια της
Φιλανδίας, επί αιτήματος των γονέων του να εξακριβωθεί η ταυτότητα του
δράστη, απέρριψαν το αίτημα αμετάκλητα, με το σκεπτικό ότι βάσει της
75
Βλ. ν. 2225/1994 άρθρο 4
76
Βλ. π.δ 47/2005 που εκδόθηκε κατ’ εξουσιοδότηση του ν. 2225/1994 και του ν. 3115/2003
77
Βλ. Γνμδ Εισαγγ. ΑΠ 12/2009 και 9/2011
78
Εισαγγελική Αρχή, Ανακριτική Αρχή, Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΔΑΕ)
25
φιλανδικής νομοθεσίας, το αδίκημα της συκοφαντίας δεν συμπεριλαμβάνεται
σε αυτά για τα οποία επιτρέπεται η άρση απορρήτου. Το ΕΔΔA, κατόπιν
στάθμισης των αντικρουόμενων δικαιωμάτων της ελεύθερης έκφρασης και του
απορρήτου των επικοινωνιών εντός του Διαδικτύου και λαμβάνοντας υπ’ όψιν
την ανηλικότητα του θύματος, έκρινε ότι το φιλανδικό κράτος, όφειλε να έχει
θεσπίσει αποτελεσματικά μέτρα, που να καθιστούν δυνατή τη διακρίβωση της
ταυτότητας και την ποινική δίωξη του συντάκτη της άνω δυσφημιστικής
αγγελίας. Ως εκ τούτου το ΕΔΔΑ απεφάνθη ότι πράγματι παραβιάστηκε το
άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, δεδομένης της απουσίας σχετικής διάταξης από μέρους
της φιλανδικής έννομης τάξης, ώστε το τελευταίο να εκπληρώσει τη θετική του
υποχρέωση να προστατεύσει τον K.U.79.
79
Κ. Αρκουλή, Προστασία προσωπικών δεδομένων στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, 2010, ειδ. K.U. v.
Finland (ΕΔΔΑ απόφαση της 2.12.2008), σελ. 124
26
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΩΣ ΕΓΓΥΗΤΗΣ ΤΗΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
3.1 Η ελευθερία της έκφρασης και η λογοκρισία στον Ηλεκτρονικό

Τύπο.
Η ενημέρωση ανάγεται από το Σύνταγμά σε έννομο αγαθό και έννομο

συμφέρον ύψιστης σπουδαιότητας για την εξυπηρέτηση του δημόσιου
συμφέροντος. Δυνάμει του άρθρου 14 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος
«Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του
τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος
είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο
απαγορεύονται». Στο εν λόγω άρθρο θεμελιώνεται το αναφαίρετο ατομικό
δικαίωμα κάθε πολίτη για ελεύθερη έκφραση της γνώμης και των στοχασμών
του. Πιο συγκεκριμένα, το δικαίωμα αυτό αποτελεί εξειδίκευση του
δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, το οποίο
κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος80, όπως επίσης και
επιμέρους εκδήλωση της ελευθερίας της έκφρασης81.
Η ελευθερία του Τύπου, κατοχυρώνεται αρχικά ως ατομικό δικαίωμα με

αποθετικό και θετικό χαρακτήρα. Αφενός, θεσπίζεται η απαγόρευση των
κρατικών παρεμβάσεων κυρίως δια της λογοκρισίας και αφετέρου επιβάλλεται
η λήψη μέτρων από μέρους του κράτους, τα οποία θα εξασφαλίσουν την
ελεύθερη και ανεμπόδιστη άσκηση της δημοσιογραφίας 82. Στους φορείς του
δικαιώματος περιλαμβάνονται τόσο τα φυσικά όσο και τα νομικά πρόσωπα
που ασκούν κατ’ επάγγελμα ή ευκαιριακώς κάθε δραστηριότητα ή έργο
σχετικό με τον Τύπο83. Από τον συνδυασμό των παρ. 1 και 2 του άρθρ. 14 Σ,
συνάγουμε το συμπέρασμα, ότι οι επαγγελματίες δημοσιογράφοι
80
Ι. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ 2012, σελ. 3
81
82
83
27
απολαμβάνουν διπλής προστασίας του ατομικού δικαιώματος της ελεύθερης
έκφρασης και της θεσμικής εγγύησης της ελευθεροτυπίας. Καθώς μάλιστα ως
φορείς του δικαιώματος της ελευθερίας του Τύπου, έχουν όχι μόνο δικαίωμα,
αλλά και υποχρέωση πληροφόρησης του κοινού, εφαρμόζεται σε αυτούς και
το άρθρ. 367 ΠΚ, το οποίο εφόσον συντρέχει, είναι δυνατόν να οδηγηθούμε
σε υπό όρους, άρση του παράνομου χαρακτήρα μιας ενδεχόμενης
προσβολής της προσωπικότητας ή άλλου εννόμου ατομικού ή συλλογικού
αγαθού84.
Κοινό τόπο στη δημοσιογραφική επιστήμη, αλλά και στις επιμέρους

εκφάνσεις της (τηλεόραση, εφημερίδες, περιοδικά, ηλεκτρονικός Τύπος)
αποτελεί το γνωμικό ότι «δεν υπάρχουν όρια στην ελευθερία της
έκφρασης»85. Σε αυτό το σημείο πρέπει να προβούμε σε μια οριοθέτηση της
έννοιας του Τύπου, η οποία στην σημερινή εποχή έχει διευρυνθεί σαφώς σε
σχέση με την παραδοσιακή έννοια. Έτσι, Τύπος κατά το άρθρο 14 παρ. 1
ορίζεται κάθε μορφής αποτύπωμα εκφράσεως γνώμης ή λόγου, ανεξάρτητα
από το σκοπό διαδόσεως, ενώ στο άρθρο 14 παρ. 2 περιλαμβάνονται όλα τα
έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισμένα για διάδοση86. Πράγματι ο
Τύπος, σε αντίθεση με την ραδιοτηλεόραση, απολαμβάνει το προνόμιο τη
απαγόρευσης επιβολής λογοκρισίας, άλλως διατυπωμένο και ως δικαίωμα
ελευθεροτυπίας. Η ελευθερία του Τύπου περιλαμβάνει επίσης και επιμέρους
ελευθερίες όπως την ελευθερία συλλογής, επιλογής και επεξεργασίας
πληροφοριών, την ελευθερία συντάξεως, εκτυπώσεως και κυκλοφορίας και
τέλος την ελευθερία δημοσιεύσεως ειδήσεων87. Ένας ελεύθερος Τύπος ο
οποίος δεν κατευθύνεται από τη δημόσια εξουσία και δεν υπόκειται σε
λογοκρισία από τη δημόσια εξουσία, αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο μιας
ελεύθερης Πολιτείας.
Η έκρηξη των ηλεκτρονικών μέσων, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του
80’, ανέτρεψε σταδιακά τις παραδοσιακές λειτουργίες στο χώρο της
84
Ε. Δεληγιάννη, Δίκαιο και Επικοινωνία στα Ιστολόγια (Blogs) και στα Νέα Μέσα- Νομικά ζητήματα,
ηθική δεοντολογία της δημοσιογραφίας των πολιτών, ειδ. IV. Ελευθερία Τύπου και δημοσιογραφία
των πολιτών, σελ 93
85
Ζ. Τυχερού, Τύπος και Δημοσιογραφία υπό την επίδραση των ηλεκτρονικών ΜΜΕ 2004, ειδ.
Ελευθερία= Ασυδοσία, σελ.160
86
87
28
ενημέρωσης, διαφοροποιώντας τον τρόπο, το περιεχόμενο και κυρίως τα
μέσα της δημοσιογραφίας. Οι δημοσιογράφοι της έντυπης δημοσιογραφίας
αρχίζουν πλέον να λειτουργούν με ανάλογο τρόπο και στο χώρο των
ηλεκτρονικών μέσων και κυρίως εντός του Διαδικτύου, αντιλαμβανόμενοι την
εμβέλεια και την ταχύτητα διάδοσης της αρθρογραφίας τους88.
Στην περίπτωση ωστόσο του Ηλεκτρονικού Τύπου, τίθενται ερωτήματα

όσον αφορά τις συνέπειες που έχουν οι εκτεταμένες δυνατότητες αναζήτησης,
ανάκτησης και συνδυασμού συγκεκριμένων πληροφοριών. Κυρίως όμως
απασχολεί το ζήτημα της χρονικής διάρκειας διατήρησης των δημοσιευμάτων
εντός του Διαδικτύου, που σε συνδυασμό με τη μη επικαιροποίησή τους,
δημιουργούν συχνά ανακρίβιες και παραπληροφόρηση89.
Η νομική αντιμετώπιση του Ηλεκτρονικού Τύπου, είναι κοινή με αυτή του

έγγραφου Τύπου, δεδομένου ότι έχει ήδη κριθεί νομολογιακά 90 ότι ιστοσελίδες
εφημερίδας αποτελούν Ηλεκτρονικό Τύπο και επομένως εφαρμόζονται οι
ειδικές διατάξεις περί Τύπου91. Πράγματι, ο ηλεκτρονικός Τύπος, ο οποίος
εμπίπτει στη συνταγματική διάταξη του άρθρου 15 παρ. 1 του Συντάγματος,
εξαιρουμένων των ηλεκτρονικών εκδόσεων εντύπων που αποτελούν απλή
μεταφορά του περιεχομένου του έγγραφου εντύπου, τα οποία εμπίπτουν και
πάλι στην προστασία του άρθρου 14 του Συντάγματος92.
88
Ρ. Παναγιωτοπούλου (επιμέλεια) Η ψηφιακή πρόκληση: ΜΜΕ και Δημοκρατία 2001, ειδ. Δ.
Αλεξόπουλος, Η δημοσιογραφία στην ψηφιακή εποχή, σελ. 645 επ.
89
Ι. Ιγγλεζάκης, Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του, 2014, ειδ. Σύγκρουση της
ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας πληροφόρησης με το δικαίωμα προστασίας
προσωπικών δεδομένων, σελ. 163
90
ΠΠρΠειρ 27/2009, ΔιΜΕΕ 1/2009, σελ.65 επ.
91
Ευ. Παπακωνσταντίνου, Δίκαιο Πληροφορικής, 2010, ειδ. Η νομική αντιμετώπιση των ιστολογίων,
σελ. 489
92
29
3.2 Η «Δημοσιογραφία των Πολιτών», το νέο μοντέλο της
συμμετοχικής ειδησιογραφίας στο διαδικτυακό περιβάλλον.
Ο Ιστός 1.0, αρχικά προήγαγε τη μετατόπιση και μεταφορά περιεχομένου

από τα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε., όπως είναι εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο,
τηλεόραση, εντός της νέας διαδικτυακής πλατφόρμας δημοσιότητας, όπου η
πληροφορία ταξιδεύει ταχύτατα. Τα δεδομένα όμως άλλαξαν με την ανάπτυξη
του Ιστού 2.0, όπου παρέχονται πλέον νέες καινοτόμες εφαρμογές της
δεύτερης γενιάς του Διαδικτύου, οποίες ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή
του χρήστη στη διαμόρφωση και την παραγωγή περιεχομένου. Υπό το
πρίσμα των νέων αυτών δεδομένων, επήλθε μια αναδιαμόρφωση θα λέγαμε
της μιντιακής ειδησιογραφίας, με τη μετατόπιση από τη γραμμική, παθητική
διαδικασία ενημέρωσης (περιεχόμενο push), στη μη γραμμική και
εξατομικευμένη διαδικασία επικοινωνίας (περιεχόμενο pull). Η ενεργός
εμπλοκή του κοινού στην ειδησεογραφική διαδικασία ενισχύεται, σε αντίθεση
με την αυστηρή μέχρι πρότινος διχοτομία μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή
των ειδήσεων. Σε αυτό τα επίπεδο και υπό τα νέα αυτά δεδομένα, δεν είναι
καθόλου υπερβολικό να ομιλούμε σήμερα για ένα νέο είδος δημοσιογραφίας,
τη «δημοσιογραφία των πολιτών»93.
Πληθώρα ωστόσο ζητημάτων ανακύπτουν στην πράξη σχετικά με τη

«δημοσιογραφία των πολιτών», κυρίως όσον αφορά το νομικό καθεστώς της
δημόσιας έκφρασης των πολιτών/χρηστών στ Διαδίκτυο. Ειδικότερα ευλόγως
τίθεται το ερώτημα εάν η τελευταία αποτελεί μια απλή έκφραση γνώμης ή
πληροί τα κριτήρια της έκφρασης δια του Τύπου. Η απάντηση επί του
ερωτήματος κρίνεται καίρια, δεδομένου ότι από αυτήν εξαρτώνται επιμέρους
δικαιώματα και υποχρεώσεις όπως επίσης και το εύρος της προστασίας των
δικαιωμάτων τρίτων που πιθανώς προσβάλλονται από δημοσιεύματα της
συμμετοχικής αυτής δημοσιογραφίας.
Πιο συγκεκριμένα, εάν καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι οι πολίτες

«δημοσιογράφοι» είναι φορείς της ελευθερίας της έκφρασης, αλλά όχι και του
Τύπου, τότε αυτομάτως συνεπάγεται ότι δεν θα λάβουν εφαρμογή εις αυτούς
93
ηθική δεοντολογία της δημοσιογραφίας των πολιτών, σελ. 15
30
οι ειδικές διατάξεις περί Τόπου, με κυριότερη εξ αυτών την απαγόρευση
λογοκρισίας, ούτε φυσικά θα μπορεί να γίνει επίκληση του «δικαιολογημένου
ενδιαφέροντος» του άρθρου 367 ΠΚ, για την απαλλαγή της ευθύνης τους σε
περίπτωση προσβολής δικαιωμάτων τρίτων. Οι πολίτες / χρήστες του
Διαδικτύου, θα αντιμετωπιστούν με την ισχύουσα νομοθεσία, που
εφαρμόζεται στο σύνολο των πολιτών.
Σε αντίθετη περίπτωση, όπου οι χρήστες του Διαδικτύου αντιμετωπίζονται

ως εν δυνάμει «δημοσιογράφοι», όσον αφορά την έκφραση της γνώμης τους
για παράδειγμα σε ιστολόγια, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πρέπει να
αντιμετωπιστούν αναλογικά με τους επαγγελματίες του Τύπου και των
Μέσων, όπως αυτές αναφέρονται ειδικότερα στο Ν. 1178/1982 «περί Τύπου».
Πολλοί θεωρητικοί υποστηρίζουν την άποψη, πως οι προστατευτικές

διατάξεις περί Τύπου, επεκτείνονται και στο Διαδίκτυο, με αποτέλεσμα να
εφαρμόζεται η πιο φιλελεύθερη αντιμετώπισή του με το άρθρ. 14 παρ. 2 Σ,
παρά με το καθεστώς κρατικής εποπτείας που αφορά τα υπόλοιπα
ραδιοτηλεοπτικά μέσα, δυνάμει του άρθρ. 15 παρ. 2 Σ. Στην περίπτωση κατά
την οποία εφαρμοστεί το άρθρ. 15 παρ. 2, κάθε νέα ιστοσελίδα για
παράδειγμα, θα έπρεπε να υπαχθεί σε καθεστώς κρατικής αδειοδότησης, προ
της έναρξης λειτουργίας της. Η πρακτική ωστόσο των αδειών δεν είναι κάτι το
οποίο ταιριάζει στον ελεύθερο χαρακτήρα του Διαδικτύου 94.
94
ηθική δεοντολογία της δημοσιογραφίας των πολιτών, ειδ. IV. Ελευθερία του Τύπου και
δημοσιογραφία των πολιτών, σελ. 92 επ.
31
3.3 Το δικαιολογημένο ενδιαφέρον και η συναίνεση ως νόμιμοι
περιορισμοί του δικαιώματος του ιδιωτικού βίου επί δημοσιευμάτων
Ηλεκτρονικού Τύπου.
Ως δικαιολογημένο συμφέρον, ορίζεται το συμφέρον του κοινού για

πληροφόρηση. Συγκεκριμένα, η θυσία που επιβάλλεται στο θύμα κρίνεται
υποδεέστερη από το όφελος που αποκομίζει μια ομάδα προσώπων ή το
κοινωνικό σύνολο95. Η θεωρία του «δικαιολογημένου ενδιαφέροντος»
αναπτύχθηκε από τη θεωρία και χρησιμοποιείται από τη νομολογία για την
περιστολή του δικαιώματος της ιδιωτικότητας εν γένει και ειδικότερα του
δικαιώματος στην ψηφιακή λήθη, σε περιπτώσεις δημοσιευμάτων που
σχετίζονται με τη συμπεριφορά προσώπων για τα οποία ενδιαφέρεται το ευρύ
κοινό.
Ειδικότερα, για τη θεμελίωση του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος,
χρησιμοποιείται η στάθμιση συμφερόντων, ήτοι αφενός του συμφέροντος του
κοινού για πληροφόρηση και αφετέρου της προσβολής της ιδιωτικότητας 96
.
Σε αντίστοιχες περιπτώσεις δεν είναι πάντα ευχερής η αναζήτηση μιας λύσης
καθότι οι κύκλοι του ιδιωτικού βίου και του ενδιαφέροντος του κοινού για
πληροφόρηση, είναι εν μέρει επάλληλοι97. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι το
συμφέρον του κοινού για πληροφόρηση, δεν συνιστά απόλυτο λόγο
καταστρατήγηση του δικαιώματος στον ιδιωτικό βίο και επέμβασης στην
προσωπικότητα98, δια της δημοσιοποιήσεως πληροφοριών ή εικόνων.
Επίσης, πάντα έχει προτεραιότητα η προστασία της προσωπικότητας έναντι
του απλού οικονομικού οφέλους, ήτοι της χρήσης σκανδαλοθηρικών
δημοσιευμάτων για την αύξηση της κυκλοφορίας του εντύπου και τελικώς την
εκτόξευση των κερδών99. Τέλος, δικαιολογημένο ενδιαφέρον θεωρείται ότι
υφίσταται μόνο στις περιπτώσεις δημοσίευσης αληθών γεγονότων και όχι
ψευδών πληροφοριών100.
Σημαντικό στοιχείο στην έρευνα περί της ύπαρξης δικαιολογημένου
ενδιαφέροντος ή μη, αποτελεί η διάκριση των προσώπων σε απόλυτης ή
95
Ι. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ 2012, ειδ. Δικαιολογημένο συμφέρον, σελ. 286,287
96
Ι. Ιγγλεζάκη, Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, σελ. 166-168
97
Π.Δαγτόγλου, ό.π, αριθ. περιθ. 747, σελ. 431
98
Ι. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ, ειδ. Δικαιολογημένο ενδιαφέρον, σελ. 287
99
Π. Δαγτόγλου, ό.π, αριθ. περιθ. 747, σελ. 431
100
32
σχετικής επικαιρότητας. Άλλωστε, η έκταση των ορίων σεβασμού της
προσωπικότητας καθορίζεται κατά κύριο λόγο από τον ίδιο το φορέα του
δικαιώματος, στον οποίο επαφίεται η περιχάραξη της κοινωνικής του
παρουσίας101.Στα πρόσωπα της απολύτου επικαιρότητας ή άλλως δημόσια
πρόσωπα συγκαταλέγονται όσα πρόσωπα κατέχουν σημαντική θέση στο
δημόσιο βίο ανεξαρτήτως εάν αυτά προέρχονται από την πολιτική, τις
επιστήμες, τις τέχνες ή τον χώρο του θεάματος 102. Έτσι, δημόσια πρόσωπα
είναι πολιτικοί, διακριμένοι καλλιτέχνες και επιστήμονες, όπως επίσης και
πρόσωπα της τηλεόρασης. Για τα δημόσια πρόσωπα γίνεται δεκτό ότι η
σφαίρα του απορρήτου τους είναι σαφώς πιο περιορισμένη, δεδομένου ότι το
ενδιαφέρον του κοινού ακόμη και για λεπτομέρειες της ιδιωτικής τους ζωής
κρίνεται θεμιτό. Δυσχέρεια υφίσταται μόνο στη θεμελίωση δικαιολογημένου
ενδιαφέροντος στην ερωτική ζωή των δημοσίων προσώπων, δεδομένου ότι η
τελευταία εμπίπτει στο σκληρό πυρήνα της ιδιωτικής τους ζωής, όπου οι
επεμβάσεις κρίνονται συνταγματικά μη ανεκτές. Έτσι, νομολογία και θεωρία
δέχεται ότι όσον αφορά τα δημόσια πρόσωπα, το κοινό έχει δικαιολογημένο
ενδιαφέρον να έχει πλήρη και ολοκληρωμένη εικόνα της προσωπικότητάς
τους, υπό την έννοια της γνώσης στοιχείων της ιδιωτικής τους ζωής, η οποία
όμως γνώση δεν επιτρέπεται να διεισδύσει μέχρι τη σφαίρα του απορρήτου,
όπως προαναφέρθηκε103. Αντιθέτως, η δημοσιοποίηση πληροφοριών για τα
πρόσωπα σχετικής επικαιρότητας κρίνεται νόμιμη και θεμιτή μόνο σχετικά με
το γεγονός το οποίο τους έφερε στην επικαιρότητα και για περιορισμένο
χρονικό διάστημα104.
Τέλος, νόμιμος περιορισμός του δικαιώματος του ιδιωτικού βίου
δύναται να υπάρξει και με έγκυρη συναίνεση του δικαιούχου, στα πλαίσια της
ελεύθερης αποδοχής ή άρνησης δικαιώματος κάθε ατόμου. Η συναίνεση
διαφοροποιείται φυσικά από την παραίτηση, δεδομένου ότι συνδέεται με
συγκεκριμένη κάθε φορά επέμβαση. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει άρση
του παρανόμου δεδομένου ότι για παράδειγμα το πρόσωπο συναινεί στην
101
Γ. Καράκωστα, Προσωπικότητα και Τύπος νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος 1997,
σελ 43
102
103
Γ. Καράκωστα, Προσωπικότητα και Τύπος νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος 1997,
σελ. 46
104
Ι. Ιγγλεζάκη, Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, σελ. 172,173
33
αποτύπωση της εικόνας του για εμπορικούς λόγους με ή άνευ ανταλλάγματος.
Τέλος, η συναίνεση δεν πρέπει να αντιβαίνει στο άρθρο 174 του Αστικού
Κώδικα ή στα χρηστά ήθη άρθρα 178-179 του Αστικού Κώδικα 105.
105
Ι. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ 2012, ειδ. Συναίνεση, σελ. 281
34
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
4.1 Η Αρχή της Αναλογικότητας ως μέσον στάθμισης των

συγκρουόμενων δικαιωμάτων.
Τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα επιδέχονται συχνά περιορισμούς, οι
οποίοι απορρέουν από την ανάγκη αμοιβαίας οριοθέτησης των βιοτικών
σχέσεων που ρυθμίζουν, δεδομένου ότι πολλές φορές καθίσταται ανέφικτη η
υλοποίηση κοινωνικού δικαιώματος χωρίς να περιοριστεί αντίστοιχα ένα
ατομικό δικαίωμα106. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου συνταγματικά
κατοχυρωμένα δικαιώματα έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους, ενώ την
στάθμιση στις περιπτώσεις σύγκρουσης αναλαμβάνουν να επιλύσουν τα
δικαστήρια. Η εύρεση μιας μέσης οδού δεν είναι πάντοτε ευχερής, καθότι όλα
τα δικαιώματα απολαμβάνουν ίσης συνταγματικής προστασίας και κύρους.
Συνεπώς, η σύγκρουσή τους μπορεί να αντιμετωπισθεί με βάση «μια ad hoc
σχέση προτιμήσεως ανάμεσά τους, με γνώμονα τη βέλτιστη δυνατή έκβαση
στη σύγκρουση των διακυβευόμενων δικαιωμάτων και εννόμων αγαθών»107.
Ειδικότερα, τα ατομικά δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής και των
προσωπικών δεδομένων συχνά συγκρούονται στην πράξη κυρίως με τα
δημόσια δικαιώματα της έκφρασης, της πληροφόρησης και ενημέρωσης του
κοινού108. Η στάθμιση των δικαιωμάτων είναι ευχερής δια της εξειδικεύσεως
των εννόμων αγαθών, όπως για παράδειγμα προέβη ο νομοθέτης στην
απαγόρευση δημοσίευσης λεπτομερειών που σχετίζονται με αυτοκτονίες ή με
δίκες διαζυγίου109. Σημαντική επίσης κρίνεται και η νομολογία Ολομέλεια του
Αρείου Πάγου, σύμφωνα με την οποία, επειδή η ελευθερία της έκφρασης
αποσκοπεί στη διαφύλαξη ύψιστων κοινωνικών αγαθών, καλύπτει και
προσβολές της προσωπικότητας που τυχόν ενυπάρχουν στην άσκησή της, οι
οποίες δεδομένου ότι δεν προσβάλλουν την αξία του ανθρώπου, δεν είναι
παράνομες, καθώς η προσωπικότητα ακόμη και αν θίγεται έχει στη
συγκεκριμένη περίπτωση υποδεέστερη σημασία 110.
106
Κ. Χρυσόγονου, ό.π, ειδ. Σύγκρουση, σελ. 102
107
Κ. Χρυσόγονου, ό.π, ειδ. Σύγκρουση, σελ. 102
108
Π. Δαγτόγλου, ό.π αριθ. περιθ. 746, σελ. 429
109
110
ΑΠ 13/1999, Ολ
35
Βασικό κριτήριο και εργαλείο στην στάθμιση των δικαιωμάτων αποτελεί η
αρχή της αναλογικότητας, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 25 παρ. 1 εδ. δ’
του Συντάγματος. Κατά την ανωτέρω αρχή, οι περιορισμοί κάθε
συνταγματικού δικαιώματος πρέπει να είναι αναγκαίοι και κατάλληλοι ή
πρόσφοροι, ενώ ταυτόχρονα να μην είναι δυσανάλογα επαχθείς σε σχέση με
το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα111. Καταλληλότητα ή προσφορότητα και
συνάφεια μέσων – σκοπού, έχει την έννοια ότι ο περιορισμός δικαιώματος να
είναι σχετικός με τον επιδιωκόμενο σκοπό, ενώ αναγκαίος είναι ο περιορισμός
όταν δεν υπάρχει άλλο, εξίσου αποτελεσματικό μέσο, το οποίο δεν θα
περιόριζε ή θα περιόριζε λιγότερο αισθητά το σχετικό συνταγματικό
δικαίωμα112. Ειδικότερα, με βάση την αρχή της αναλογικότητας,
προστατεύονται αγαθά όπως ο ιδιωτικός βίος, δίχως να θίγεται ο
απαραβίαστος πυρήνας της ελευθερίας του Τύπου 113
. Μάλιστα, η
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ορίζει ότι στις περιπτώσεις
όπου είναι επιβεβλημένος ο περιορισμός του δικαιώματος της ελευθερίας της
γνώμης και της πληροφορίας, είναι επιτρεπτοί μόνο οι περιορισμοί εκείνοι οι
οποίοι αποτελούν «αναγκαία μέτρα σε μια δημοκρατική κοινωνία», υπό την
έννοια ότι μέτρα που περιορίζουν σε σημαντικό βαθμό τη δημοσιότητα του
πολιτικού δεν συμβαδίζουν με τα δημοκρατικά πολιτεύματα. Ωστόσο, σε μια
δημοκρατική κοινωνία ουδέποτε δημοσιοποιείται πλήρως η ιδιωτική ζωή, ούτε
όμως και καταργείται πλήρως η δημοσιότητα της κοινωνικής ζωής 114.
Αφετηρία της στάθμισης αποτελούν οι ατομικές ελευθερίες που
συγκρούονται σε κάθε περίπτωση. Εν προκειμένω, μελετάται η σύγκρουση
της ελευθερίας αναπτύξεως της προσωπικότητας και η ελευθερία εκφράσεως.
Ωστόσο, οι άνω ελευθερίες τριτενεργούν εμμέσως στο χώρο του ιδιωτικού
δικαίου, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 57 του Αστικού Κώδικα και ως εκ τούτου
αποτελούν και έννομα αγαθά του ιδιωτικού δικαίου , η παραβίαση των οποίων
θεμελιώνει αξίωση αποχής ή αξίωση για ενεργητική συμπεριφορά κατά
περίπτωση. Η επέμβαση στο έννομο αγαθό είναι κατ’ αρχήν παράνομη, ενώ
εναπόκειται στον προσβάλλοντα να επικαλεσθεί ένα δικαίωμα επεμβάσεως,
111
112
Κ. Χρυσόγονου, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα (3η αναθεωρημένη έκδοση) 2006, ειδ. Η αρχή
της αναλογικότητας, σελ. 90
113
114
Π. Δαγτόγλου, ό.π, αριθ. περιθ. 746,747, σελ. 43
36
το οποίο έλκει τη νομιμοποίησή του από την ύπαρξη δικαιολογημένου
ενδιαφέροντος του κοινού ή από τη παροχή συναίνεσης του ίδιου του
θιγόμενου115.
4.2. Αποφάσεις von Hannover κατά Γερμανίας 2004 και 2012 – ΕΔΔΑ
Η πριγκίπισσα Καρολίνα του Μονακό, από τις αρχές της δεκαετίας του
1990, προσέφυγε πολλές φορές στη γερμανική δικαιοσύνη για να επιτύχει την
απαγόρευση δημοσίευσης φωτογραφιών της σε διάφορα γερμανικά
περιοδικά. Το ιστορικό της υπόθεσης περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό
φωτογραφιών που απεικονίζουν την προσφεύγουσα λ.χ. ενώ γευματίζει στο
εστιατόριο, στις διακοπές της στο Μόντε-Κάρλο, ενώ ψωνίζει κλπ, οι οποίες
συνοδεύονταν από σχετικά άρθρα. Η προσφεύγουσα δεν δικαιώθηκε από τα
γερμανικά δικαστήρια, τα οποία επικαλέσθηκαν την ελευθερία του τύπου που
προστατεύει του δημοσιογράφους κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους.
Το άρθρο 8 ΕΣΔΑ επιβάλλει το σεβασμό της ιδιωτικής και
οικογενειακής ζωής. Σύμφωνα με την παράγραφο 1 αυτού «Κάθε πρόσωπο
έχει δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της
κατοικίας και της αλληλογραφίας του.» Το δικαίωμα ιδιωτικού βίου
περιλαμβάνει κατά το Δικαστήριο και το δικαίωμα στην εικόνα. Εξάλλου, το
ΕΔΔΑ έχει και σε προηγούμενες αποφάσεις του δεχθεί ότι η έννοια της
ιδιωτικής ζωής είναι ευρεία και καλύπτει και το δικαίωμα δημιουργίας και
ανάπτυξης σχέσεων με άλλους ανθρώπους ακόμα και σε δημόσιους χώρους,
όπως είναι για παράδειγμα ο εργασιακός χώρος. Επομένως, οι επίδικες
φωτογραφίες αφορούν την ιδιωτική ζωή της προσφεύγουσας και εμπίπτουν
στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 8 ΕΣΔΑ.
α) «Δημόσια πρόσωπα»: Το γερμανικό δικαστήριο έκρινε εν προκειμένω
ότι, κατ’ εξαίρεσιν από τη γενική προστασία της ιδιωτικής ζωής και εν όψει της
άσκησης της ελευθερίας του τύπου από τους δημοσιογράφους και
φωτογράφους, επειδή η προσφεύγουσα είναι πρόσωπο «απόλυτης
επικαιρότητας» προστατεύεται μόνο εντός της κατοικίας της και σε
απομονωμένους χώρους, όπου δεν μπορεί να έχει πρόσβαση το κοινό.
115
Ι. Καράκωστα, ό.π, Στάθμιση συμφερόντων, σελ. 280
37
Σχετικά με την προστασία της ιδιωτικής ζωής των δημοσίων προσώπων,
γίνεται γενικά δεκτό ότι κανείς οφείλει να ανέχεται τις επεμβάσεις στην ιδιωτική
του ζωή οι οποίες δικαιολογούνται από τον τρόπο ζωής που ο ίδιος έχει
επιλέξει. Αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν για τα πρόσωπα που ασκούν δημόσιο
λειτούργημα ή δημόσια εξουσία ή που συμμετέχουν γενικά στην πολιτική ζωή.
Αυτά είναι δημόσια πρόσωπα με τη στενή έννοια του όρου. Πέραν αυτών,
διακρίνουμε επίσης πρόσωπα «απόλυτης επικαιρότητας», τα οποία λόγω της
προβεβλημένης δράσης τους στην κοινωνική ζωή προκαλούν το ενδιαφέρον
της κοινής γνώμης, φερ’ ειπείν καλλιτέχνες ή επιχειρηματίες (στην κατηγορία
αυτή εντάσσεται και προσφεύγουσα), και πρόσωπα «σχετικής
επικαιρότητας», τα οποία απασχολούν το κοινό εν όψει ενός έκτακτου και
εξαιρετικού γεγονότος, για παράδειγμα ο μάρτυρας ενός εγκλήματος .
β) Σύγκρουση ελευθεριών: Κατά το Δικαστήριο, υπάρχει πράγματι εδώ
σύγκρουση της ελευθερίας του τύπου (άρθρο 10) και της προστασίας της
ιδιωτικής ζωής (άρθρο 8), με αποτέλεσμα να είναι επιβεβλημένη η (ad hoc)
στάθμιση μεταξύ των δύο με βάση ένα κριτήριο που θα διαμορφώσει το
Δικαστήριο. Σύμφωνα με το άρθρο 10 ΕΣΔΑ «1. Κάθε πρόσωπο έχει
δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την
ελευθερία γνώμης, καθώς και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης
πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την επέμβαση δημοσίων αρχών … .» Η
παράγραφος 2, ωστόσο, προβλέπει τη δυνατότητα επιβολής περιορισμών
στην ελευθερία αυτή, μεταξύ άλλων και για την προστασία «της υπόληψης ή
των δικαιωμάτων των τρίτων». Τα Δικαστήριο τονίζει κατ’ αρχήν ότι η
ελευθερία του τύπου, η οποία περιλαμβάνει τη διάδοση ιδεών σχετικά με
θέματα γενικού ενδιαφέροντος, αποτελεί θεμέλιο μιας δημοκρατικής
κοινωνίας. Αναγνωρίζει ότι ιδίως για τα πολιτικά πρόσωπα, το δικαίωμα
πληροφόρησης του κοινού είναι έντονο, κατά κύριο λόγο όσον αφορά την
άσκηση των καθηκόντων τους. Ωστόσο, η προσφεύγουσα δεν είναι δημόσιο
πρόσωπο εν στενή εννοία, γιατί δεν ασκεί κανένα δημόσιο λειτούργημα στο
πριγκιπάτο του Μονακό. Σημαντικό είναι για την κρίση του Δικαστηρίου στην
προκείμενη υπόθεση και το ότι οι φωτογραφίες ελήφθησαν χωρίς τη
συγκατάθεσή της προσφεύγουσας, κρυφά και από απόσταση με ειδικούς
φακούς, υπό συνθήκες κυνηγητού.
38
Συμπερασματικά, στην απόφαση του 2004, το ΕΔΔΑ έθεσε ως κριτήριο
για τη στάθμιση μεταξύ των δύο δικαιωμάτων το εάν η δημοσίευση
φωτογραφιών ενός προσώπου της «επικαιρότητας», όπως η πριγκίπισσα
Καρολίνα, ανταποκρίνεται σε ένα δικαιολογημένο ενδιαφέρον του κοινού να
γνωρίζει πτυχές της ιδιωτικής της ζωής. Η εφαρμογή του κριτηρίου αυτού
καταλήγει να επιτρέπει την «είσοδο» στην ιδιωτική ζωή ενός δημοσίου
προσώπου μέσω δημοσιευμάτων και φωτογραφιών στον τύπο, εφ’ όσον οι
πληροφορίες που μεταδίδονται αφορούν το δημόσιο διάλογο για ένα ζήτημα
γενικού ενδιαφέροντος. Εν προκειμένω ωστόσο κρίθηκε ότι α) η
προσφεύγουσα δεν ασκεί δημόσια καθήκοντα, άρα δεν είναι δημόσιο
πρόσωπο εν στενή εννοία, και β) οι φωτογραφίες που δημοσιεύθηκαν
αφορούν λεπτομέρειες της ιδιωτικής της ζωής. Για τη γνώση αυτών των
ιδιωτικών λεπτομερειών, δεν υφίσταται δικαιολογημένο ενδιαφέρον του
κοινού, παρά το γεγονός ότι οι φωτογραφίες ελήφθησαν σε δημόσιους
χώρους και παρά το γεγονός ότι η προσφεύγουσα είναι ένα διάσημο
πρόσωπο.
Το ΕΣΔΑ, ασχολήθηκε και πρόσφατα με το ίδιο ζήτημα και με την ίδια
μάλιστα προσφεύγουσα. Η προσφεύγουσα αυτή τη φορά διαμαρτυρήθηκε για
τη μη συμμόρφωση των γερμανικών αρχών με την προηγούμενη απόφαση
του ΕΔΔΑ και για την εκ νέου δημοσίευση φωτογραφιών, δίχως τη συναίνεσή
της, οι οποίες την απεικόνιζαν με τον σύζυγό της σε χειμερινές διακοπές σε
θέρετρο σκι. Το ΕΔΔΑ ωστόσο στην νέα απόφασή του έκρινε ότι τα γερμανικά
δικαστήρια είχαν σταθμίσει ορθώς των δικαίωμα των ΜΜΕ στην ελευθερία της
έκφρασης σε αντίθεση με το δικαίωμα των αιτούντων στην προστασία της
ιδιωτικής τους ζωής. Το ΕΔΔΑ έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην εφαρμογή του
κριτηρίου σε ποιο μέτρο συμβάλλουν οι δημοσιοποιημένες φωτογραφίες στο
δημόσιο διάλογο όπως επίσης και υπό ποιες συνθήκες ελήφθησαν. Κρίθηκε
λοιπόν από το ΕΔΔΑ ότι οι Γερμανικές αρχές πράγματι συμμορφώθηκαν με
την πρώτη απόφαση ενώ περαιτέρω ουδεμία παραβίαση του άρθρου 8 της
ΕΣΔΑ υπήρξε116.
116
Ένωση Ελλήνων Νομικών e- ΘΕΜΙΣ, Το δίκαιο στην ψηφιακή εποχή, 2012, ειδ. Δ. Αναστασόπουλος
Η προστασία της ιδιωτικότητας κατά το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ στο ψηφιακό περιβάλλον, σελ. 61 επ.
39
ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
5.1 Η προστασία Προσωπικών δεδομένων στο Διαδίκτυο
5.1.1 Η Συνταγματική και Ευρωπαϊκή κατοχύρωση του Δικαιώματος

Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων
Οι καταιγιστικές τεχνολογικές εξελίξεις και η ανάπτυξη αυτοματοποιημένων

μεθόδων επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δημιούργησε την
ανάγκη διαφύλαξης της προσωπικής αυτονομίας και της προστασίας του
χώρου αυτοκαθορισμού του ατόμου στα πλαίσια μιας σύγχρονης
κοινωνίας117. Οι δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία
ηλεκτρονικής επεξεργασίας δεδομένων και ο συνδυασμός προσωπικών
πληροφοριών, μπορούν να οδηγήσουν δυνητικά σε μια συνολική καταγραφή
της προσωπικότητας κάθε ατόμου, εισβάλλοντας έτσι στη σφαίρα αυτονομίας
του118.
Πράγματι, η δυνατότητα της συλλογής και επεξεργασίας προσωπικών

δεδομένων στο Διαδίκτυο θέτει σε διακινδύνευση τον ιδιωτικό βίο των
χρηστών των παρεχόμενων διαδικτυακών υπηρεσιών. Στα πλαίσια μάλιστα
του Internet, η ροή πληροφοριών αποκτά υπερεθνική διάσταση, δεδομένου
ότι διαμέσου της διασυνοριακής ροής προσωπικών δεδομένων, εντός του
παγκόσμιου χώρου επικοινωνίας του Διαδικτύου, δεν είναι εύκολα
υλοποιήσιμοι οι εθνικοί περιορισμοί εντός συνόρων. Προσωπικά δεδομένα
συχνά μεταφέρονται σε τρίτες χώρες, από αυτές στις οποίες πραγματοποιείται
η συλλογή τους, με αποτέλεσμα να υπάρχει αδιαφάνεια στην επεξεργασία των
δεδομένων και πλήρης αδυναμία ελέγχου της. Την δυσκολία ελέγχου της
διασυνοριακής ροής δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δυσχεράνει η
απουσία νομοθεσίας περί προστασίας τους σε κράτη «οάσεις δεδομένων»
117
118
Κ. Χρυσόγονου, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα (3η αναθεωρημένη έκδοση) 2006, ειδ. Η
πληροφοριακή αυτοδιάθεση, σελ. 210
40
(data havens, Datenoasen), όπου το υποκείμενο των δεδομένων δεν διαθέτει
δικαίωμα ενημέρωσης και πρόσβασης στις πληροφορίες που το αφορούν 119.
Σε εθνικό επίπεδο, με την αναθεώρηση του 2001, προστέθηκε

δικαιολογημένα η νέα διάταξη του άρθρου 9 Α, με την οποία προστατεύονται
τα προσωπικά δεδομένα και κατοχυρώνεται η πληροφοριακή αυτοδιάθεση
του ατόμου. Συγκεκριμένα, η διάταξη ορίζει ότι «Καθένας έχει δικαίωμα
προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά
μέσα, των προσωπικών δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των
προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που
συγκροτείται και λειτουργεί όπως νόμος ορίζει».
Πριν την εισαγωγή της εν λόγω διάταξης, λόγω της ελλιπούς

συνταγματικής προστασίας που παρείχε το άρθρο 9 παρ. 1 εδαφ. β, όσον
αφορά τα προσωπικά δεδομένα, θεμέλιο προστασίας είχε αναζητηθεί στο
συνδυασμό των άρθρων 5 παρ. 1, 2 παρ. 1 αι 19 του Συντάγματος120.
Η νέα όμως αυτή διάταξη περιβάλει με αυξημένη συνταγματική προστασία

το δικαίωμα προστασίας του ατόμου απέναντι στη συλλογή, αποθήκευση και
επεξεργασία, με συμβατικό ή ηλεκτρονικό τρόπο, προσωπικών πληροφοριών
και δεδομένων. Πρόκειται για ένα αποθετικό ή αμυντικό δικαίωμα (status
negativus) υπό την έννοια αφενός ότι το κράτος οφείλει να απέχει από κάθε
προσβολή του, και αφετέρου ότι το άτομο έχει δικαίωμα άμυνας σε
ενδεχόμενη προσβολή του. Παράλληλα όμως μπορεί να θεωρηθεί και ως
θετικό δικαίωμα, δεδομένου ότι στο φορέα του πρέπει να αναγνωρισθούν
δικαιώματα κατά του κράτους, όπως το δικαίωμα ενημέρωσης, πρόσβασης
και αντίρρησης. Διαφέρει του δικαιώματος του πληροφοριακού
αυτοκαθορισμού, το οποίο άλλωστε αποτελεί και εξειδίκευση του δικαιώματος
της προσωπικότητας121.
Η ρυθμιστική εμβέλεια του άρθρου 9 Α του Συντάγματος περιλαμβάνει

ιδίως την κατοχύρωση και χρήση των προσωπικών δεδομένων μέσω
119
Ι. Ιγγεζάκης, Η προστασία των προσωπικών δεδομένων στο Διαδίκτυο. Ρυθμίσεις εθνικού και
κοινοτικού δικαίου, Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου, 2002, τεύχος Γ’, σελ. 679
120
Ι. Ιγγλεζάκη, Δίκαιο της Πληροφορικής (Β έκδοση) 2008, αριθ. περιθ. 696, σελ. 224
121
Ι. Ιγγλεζάκη, Δίκαιο της Πληροφορικής (Β έκδοση) 2008, αριθ. περιθ. 698, σελ. 225 και Ι. Ιγγλεζάκη
Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, σελ. 29,30,31
41
ηλεκτρονικών υπολογιστών και την δημοσιοποίησή τους στο Διαδίκτυο, αλλά
αφορά και στην δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων σε τηλεοπτικά
προγράμματα. Τούτο δεν σημαίνει ότι υπάρχει γενική και απόλυτη
απαγόρευση της συλλογής, επεξεργασίας και χρήσης προσωπικών
δεδομένων, αλλά αντιθέτως υποχρέωση του νομοθέτη να θεσπίσει ένα
συγκεκριμένο περιοριστικό θεσμικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο και υπό
ορισμένες προϋποθέσεις καθίσταται δυνατή η επεξεργασία τους 122. Ωστόσο,
το ανωτέρω δικαίωμα δεν έχει μόνο αμυντική, αλλά και συμμετοχική
διάσταση, η οποία συνίσταται στη δυνατότητα του ατόμου να καθορίζει τη
διάθεση των προσωπικών του δεδομένων. Υποκείμενα του δικαιώματος είναι
τα φυσικά πρόσωπα που βρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας. Ως εκ
τούτου υποκείμενα του δικαιώματος δεν είναι μόνο οι Έλληνες αλλά και οι
αλλοδαποί. Στους αποδέκτες του δικαιώματος συγκαταλέγεται το Κράτος και
όλοι εν γένει οι φορείς δημόσιας εξουσίας 123.
Η αυτοδιάθεση των προσωπικών δεδομένων παρέχει ουσιαστικά τη

δυνατότητα της απόφασης δημοσιοποίησης δεδομένων προσωπικού
χαρακτήρα και προστατευόμενων κατ’ αρχήν πτυχών που εμπίπτουν στην
ιδιωτική σφαίρα του ατόμου και ειδικότερα στα πλαίσια των υπηρεσιών
κοινωνικής δικτύωσης συνιστά άσκηση και όχι παραίτηση από το δικαίωμα
στην ιδιωτικότητα. Σημαντικό ωστόσο κρίνεται οι παροχείς των υπηρεσιών
αυτών να ασκούν ουσιαστική πολιτική προστασίας της ιδιωτικότητας,
συμμορφούμενοι προς τις επιταγές της κείμενης νομοθεσίας, καθώς το
γεγονός ότι κάποιος έχει την ιδιότητα του χρήστη δεν συνεπάγεται αυτομάτως
ότι έχει και πλήρη επίγνωση των κινδύνων που περικλείει η δημοσιοποίηση
των προσωπικών του δεδομένων και προσωπικών απόψεων ή σχολίων.
Άλλωστε δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου εργαζόμενοι έχουν απολυθεί
εξαιτίας δημοσιεύσεων που αφορούσαν σε εργοδότες τους ή απλά ποτέ δεν
επιλέχθηκαν για κάποια θέση εργασίας καθώς οι εργοδότες πριν από πιθανή
122
Κ. Χρυσόγονου, ό.π, σελ. 212
123
Ι. Ιγγλεζάκη Δίκαιο της Πληροφορικής (Β έκδοση) 2008, αριθ. περιθ. 699, σελ. 225
42
πρόσληψη υποψηφίου ελέγχουν το προφίλ που αυτός τυχόν διατηρεί στα
μέσα κοινωνικής δικτύωσης124.
Σε ενωσιακό επίπεδο, δυνάμει του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ «Κάθε πρόσωπο

έχει δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της
κατοικίας του και της αλληλογραφίας του». Το δικαίωμα αυτό αποκλείει τις
προσβολές στην ιδιωτική σφαίρα του ατόμου, ενώ παράλληλα του παρέχει
την εξουσία αυτοπροσδιορισμού υπό την έννοια ότι το άτομο επιλέγει
ελεύθερα ποιες πτυχές της ιδιωτικής του ζωής επιθυμεί να αποκαλύψει σε
τρίτους125.
Περαιτέρω, δυνάμει του άρθρου 8 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων

της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην προστασία των
δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. Η επεξεργασία αυτών
των δεδομένων πρέπει να γίνεται νομίμως, για καθορισμένους σκοπούς και με
βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφερόμενου ή για άλλους θεμιτούς λόγους που
προβλέπονται από το νόμο. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να έχει πρόσβαση
στα συλλεγέντα δεδομένα που το αφορούν και να επιτυγχάνει τη διόρθωσή
τους. Ο σεβασμός των κανόνων αυτών υπόκειται στον έλεγχο ανεξάρτητης
αρχής».
124
Συνήγορος τ.84/2011 σελ. 74-75
125
Ι. Ιγγλεζάκη Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, σελ. 34
43
5.1.2 Ο νέος Κανονισμός για την Προστασία Προσωπικών
Δεδομένων
Ο ταχύς ρυθμός των τεχνολογικών αλλαγών και της παγκοσμιοποίησης

της πληροφορίας, έχουν μεταβάλλει τον τρόπο συλλογής, πρόσβασης,
χρήσης και διαβίβασης των προσωπικών δεδομένων, καθώς η ανταλλαγή
πληροφοριών προσωπικού χαρακτήρα, μέσω των κοινωνικών δικτύων, έχει
αυξηθεί σε ανησυχητικό βαθμό, ενώ ιδιαίτερα συνηθισμένη είναι πλέον και η
αποθήκευση εξ αποστάσεως, μεγάλου όγκου των δεδομένων αυτών126.
Στην Ελληνική έννομη τάξη, πέρα από την άνω αναφερόμενη

Συνταγματική διάταξη, ο βασικός Νόμος του Δικαίου Προστασίας Δεδομένων
Προσωπικού Χαρακτήρα, είναι ο Ν. 2472/1997127, ο οποίος μετέφερε σχεδόν
αυτούσια την υπ’ αριθμόν 95/46/ΕΚ Ευρωπαϊκή Οδηγία 128. Ουσιαστικά, κατά
τα προηγούμενα έτη, υπήρχε νομοθετικό κενό σχετικά με την προστασία
προσωπικών δεδομένων, μέχρι την αναγκαστική ενσωμάτωση της οδηγίας
1995/46. Ο ελληνικός βασικός νόμος για την προστασία προσωπικών
δεδομένων υιοθέτησε κατ’ ουσία το Κοινοτικό μοντέλο προστασίας
δεδομένων, διαφοροποιούμενος σε λίγα σημεία της Οδηγίας 1995/46129. Έτσι,
με το ν. 2472/1997 θεσμοθετείται ένα συγκεκριμένο κανονιστικό πλαίσιο
προστασίας προσωπικών δεδομένων, το οποίο οριοθετεί τη συνταγματικά
ανεκτή επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα130.
Σύμφωνα με τις διατάξεις του άνω νόμου δεδομένα προσωπικού

χαρακτήρα αποτελούν οποιαδήποτε πληροφορία που αναφέρεται στο
υποκείμενο των δεδομένων, το φυσικό πρόσωπο, δηλαδή, στο οποίο
αναφέρονται τα δεδομένα και του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί
να εξακριβωθεί, δηλαδή μπορεί να προσδιορισθεί αμέσως ή εμμέσως.
Η ανάγκη εκσυγχρονισμού του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου προστασίας,

που θεσπίστηκε προ είκοσι και πλέον ετών, κρίθηκε επιβεβλημένη. Έτσι,
126
Ι. Ιγγλεζάκη, Δίκαιο της πληροφορικής, Συμπλήρωμα, 2016, ειδ. Ο νέος Κανονισμός για την
προστασία προσωπικών δεδομένων, σελ. 28-29
127
Όπως έχει τροποποιηθεί από το Ν. 3471/2006
128
Ε. Παπακωνσταντίνου, Δίκαιο πληροφορικής, 2010, σελ. 23
129
Ευ. Παπακωνσταντίου, Δίκαιο Πληροφορικής 2010, ειδ. Το ελληνικό ρυθμιστικό πλαίσιο, σελ. 36-
37
130
Ι. Ιγγλεζάκη, Δίκαιο της Πληροφορικής (Β’ έκδοση) 2008, αριθ. περιθ. 704, σελ. 226
44
κατόπιν δημόσιας διαβούλευσης και διετούς προετοιμασίας, την 25 η
Ιανουαρίου 2012, παρουσιάστηκε από την Επιτροπή της ΕΕ, η πρόταση
Κανονισμού για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων, ενώ την 18 η
Δεκεμβρίου 2015, κατόπιν πολυετών διαβουλεύσεων, επήλθε η τριμερής
συμφωνία μεταξύ του Συμβουλίου, του Κοινοβουλίου και της Επιτροπής, η
οποία και αναγνωρίσθηκε από την Επιτροπή των Μόνιμων Αντιπροσώπων
της ΕΕ131.
Την 27η Απριλίου 2016, δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο υπ’ αριθμόν ΕΕ 2016/679 Γενικός Κανονισμός, του
Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, «για την προστασία των φυσικών
προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα
και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της
οδηγίας 95/46/ΕΚ». Πράγματι, με τον νέο Κανονισμό, η 25η Μαΐου 2018
ορίσθηκε ως ημερομηνία κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ 132 και θέσης του
σε εφαρμογή133.
Ειδικότερα όσον αφορά αλληλοσυγκρουόμενα δικαιώματα, ο Κανονισμός

λαμβάνει υπ’ όψιν ότι το δίκαιο των κρατών μελών θα πρέπει να συμφιλιώνει
τους κανόνες που διέπουν την ελευθερία της έκφρασης και της
πληροφόρησης, περιλαμβανομένης της δημοσιογραφικής, πανεπιστημιακής,
καλλιτεχνικής ή και λογοτεχνικής έκφρασης, με το δικαίωμα προστασίας των
δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δυνάμει του παρόντος κανονισμού. Η
επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα μόνο για δημοσιογραφικούς
σκοπούς ή για σκοπούς πανεπιστημιακής, καλλιτεχνικής ή λογοτεχνικής
έκφρασης θα πρέπει να υπόκειται σε παρεκκλίσεις ή εξαιρέσεις από
ορισμένες διατάξεις του παρόντος κανονισμού, εφόσον είναι αναγκαίο για να
συμβιβασθεί το δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού
χαρακτήρα με το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης,
όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Χάρτη. Αυτό θα πρέπει να ισχύει
ειδικότερα όσον αφορά την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα
στον οπτικοακουστικό τομέα και στα αρχεία ειδήσεων και στις βιβλιοθήκες
131
Coreper
132
Άρθρο 94 παρ. 1 του Κανονισμού 2016/679
133
Άρθρο 99 του Κανονισμού 2016/679
45
τύπου. Επομένως, τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν νομοθετικά μέτρα
που να προβλέπουν τις αναγκαίες εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις για την
εξισορρόπηση των εν λόγω θεμελιωδών δικαιωμάτων. Τα κράτη μέλη θα
πρέπει να θεσπίσουν τέτοιες εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις σχετικά με τις
γενικές αρχές, τα δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων, του
υπευθύνου επεξεργασίας και του εκτελούντος την επεξεργασία, τη διαβίβαση
δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε τρίτες χώρες ή διεθνείς οργανισμούς,
τις ανεξάρτητες εποπτικές αρχές, τη συνεργασία και τη συνεκτικότητα και
ειδικές περιπτώσεις επεξεργασίας δεδομένων. Όταν οι εν λόγω απαλλαγές ή
παρεκκλίσεις διαφέρουν από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, θα πρέπει να
εφαρμόζεται το δίκαιο του κράτους μέλους στο οποίο υπόκειται ο υπεύθυνος
επεξεργασίας. Για να ληφθεί υπόψη η σημασία του δικαιώματος της
ελευθερίας της έκφρασης σε κάθε δημοκρατική κοινωνία, είναι απαραίτητο να
ερμηνεύονται διασταλτικά οι έννοιες που σχετίζονται με την εν λόγω
ελευθερία, όπως η δημοσιογραφία 134.
Ο Νέος Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων, εκτός από τη

διεύρυνση του ορισμού των προσωπικών δεδομένων135 εισήγαγε και το
δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη136. Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη, συνίσταται
στο δικαίωμα διαγραφής των δεδομένων των χρηστών του Διαδικτύου όπως
επίσης και της μη περαιτέρω διάδοσής τους, σε περίπτωση που τα πρόσωπα
άρουν τη συγκατάθεσή τους ή εάν η διατήρησή τους δεν είναι σύμφωνη δεν
είναι σύμφωνη με τον Κανονισμό και με την προϋπόθεση ότι δεν υφίστανται
άλλοι λόγοι διατήρησης των δεδομένων. Η άνω διάταξη στοχεύει στη
βελτίωση της ικανότητας των φυσικών προσώπων να ελέγχουν τα δεδομένα
τους. Σημαντικό επίσης είναι ότι το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη δεν είναι
δεκτικό της ίδιας στάθμισης μεταξύ των δικαιωμάτων στην ελευθερία του
τύπου και της προστασίας της προσωπικότητας και των προσωπικών
δεδομένων, όπως το κλασσικό δικαίωμα λήθης137.
134
Υπ’ αριθμόν ΕΕ 2016/679 Γενικός Κανονισμός, παρ. 153, δημοσιευμένος στην Επίσημη Εφημερίδα
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://eur-lex.europa.eu
135
Κατά το άρθρο 4 παρ. 2 Κανονισμού ΕΕ 2016/679, «τα προσωπικά δεδομένα περιλαμβάνουν
κάθε πληροφορία που αναφέρεται σε ένα υποκείμενο δεδομένων, ήτοι ένα φυσικό πρόσωπο»
136
Άρθρο 17 Κανονισμού ΕΕ 2016/679
137
Ι. Ιγγλεζάκη, Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, 107-115
46
Συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο ΙΧ του Κανονισμού, όπου περιλαμβάνονται οι
διατάξεις που αφορούν ειδικές περιπτώσεις επεξεργασίας, το άρθρο 85 με
τίτλο «Επεξεργασία και ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης», ορίζει τα
ακόλουθα: «1.Τα κράτη μέλη διά νόμου συμβιβάζουν το δικαίωμα στην
προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δυνάμει του παρόντος
κανονισμού με το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης,
συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας για δημοσιογραφικούς σκοπούς και
για σκοπούς πανεπιστημιακής, καλλιτεχνικής ή λογοτεχνικής έκφρασης. 2.
Για την επεξεργασία που διενεργείται για δημοσιογραφικούς σκοπούς ή για
σκοπούς ακαδημαϊκής, καλλιτεχνικής ή λογοτεχνικής έκφρασης, τα κράτη μέλη
προβλέπουν εξαιρέσεις ή παρεκκλίσεις από το κεφάλαιο ΙΙ (αρχές), το
κεφάλαιο ΙΙΙ (δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων), το κεφάλαιο IV
(υπεύθυνος επεξεργασίας και εκτελών την επεξεργασία), το κεφάλαιο V
(διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα προς τρίτες χώρες ή διεθνείς
οργανισμούς), το κεφάλαιο VI (ανεξάρτητες εποπτικές αρχές), το κεφάλαιο VII
(συνεργασία και συνεκτικότητα) και το κεφάλαιο ΙΧ (ειδικές περιπτώσεις
επεξεργασίας δεδομένων), εφόσον αυτές είναι αναγκαίες για να συμβιβαστεί το
δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με την
ελευθερία της έκφρασης και πληροφόρησης. 3. Κάθε κράτος μέλος κοινοποιεί
στην Επιτροπή τις διατάξεις που θεσπίζει στο δίκαιό του δυνάμει της
παραγράφου 2 και, χωρίς καθυστέρηση, κάθε επακόλουθο τροποποιητικό
νόμο ή τροποποίησή τους».
Περαιτέρω, το άρθρο 17 κατοχυρώνει σαφών το δικαίωμα στην ψηφιακή

λήθη, ορίζοντας: «1. Το υποκείμενο των δεδομένων έχει το δικαίωμα να
ζητήσει από τον υπεύθυνο επεξεργασίας τη διαγραφή δεδομένων
προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση
και ο υπεύθυνος επεξεργασίας υποχρεούται να διαγράψει δεδομένα
προσωπικού χαρακτήρα χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση, εάν ισχύει ένας
από τους ακόλουθους λόγους: α) τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα δεν
είναι πλέον απαραίτητα σε σχέση με τους σκοπούς για τους οποίους
συλλέχθηκαν ή υποβλήθηκαν κατ' άλλο τρόπο σε επεξεργασία, β) το
υποκείμενο των δεδομένων ανακαλεί τη συγκατάθεση επί της οποίας βασίζεται
η επεξεργασία σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 1 στοιχείο α) ή το άρθρο
47
9 παράγραφος 2 στοιχείο α) και δεν υπάρχει άλλη νομική βάση για την
επεξεργασία, γ) το υποκείμενο των δεδομένων αντιτίθεται στην επεξεργασία
σύμφωνα με το άρθρο 21 παράγραφος 1 και δεν υπάρχουν επιτακτικοί και
νόμιμοι λόγοι για την επεξεργασία ή το υποκείμενο των δεδομένων αντιτίθεται
στην επεξεργασία σύμφωνα με το άρθρο 21 παράγραφος 2, δ) τα δεδομένα
προσωπικού χαρακτήρα υποβλήθηκαν σε επεξεργασία παράνομα, ε) τα
δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να διαγραφούν, ώστε να τηρηθεί
νομική υποχρέωση βάσει του ενωσιακού δικαίου ή του δικαίου κράτους
μέλους, στην οποία υπόκειται ο υπεύθυνος επεξεργασίας, στ) τα δεδομένα
προσωπικού χαρακτήρα έχουν συλλεχθεί σε σχέση με την προσφορά
υπηρεσιών της κοινωνίας των πληροφοριών που αναφέρονται στο άρθρο 8
παράγραφος 1. 2. Όταν ο υπεύθυνος επεξεργασίας έχει δημοσιοποιήσει τα
δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και υποχρεούται σύμφωνα με την
παράγραφο 1 να διαγράψει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ο
υπεύθυνος επεξεργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τη διαθέσιμη τεχνολογία και το
κόστος εφαρμογής, λαμβάνει εύλογα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των
τεχνικών μέτρων, για να ενημερώσει τους υπευθύνους επεξεργασίας που
επεξεργάζονται τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ότι το υποκείμενο των
δεδομένων ζήτησε τη διαγραφή από αυτούς τους υπευθύνους επεξεργασίας
τυχόν συνδέσμων με τα δεδομένα αυτά ή αντιγράφων ή αναπαραγωγών των
εν λόγω δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. 3. Οι παράγραφοι 1 και 2 δεν
εφαρμόζονται στον βαθμό που η επεξεργασία είναι απαραίτητη: α) για την
άσκηση του δικαιώματος ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος στην
ενημέρωση, β) για την τήρηση νομικής υποχρέωσης που επιβάλλει την
επεξεργασία βάσει του δικαίου της Ένωσης ή του δικαίου κράτους μέλους στο
οποίο υπάγεται ο υπεύθυνος επεξεργασίας ή για την εκπλήρωση καθήκοντος
που εκτελείται προς το δημόσιο συμφέρον ή κατά την άσκηση δημόσιας
εξουσίας που έχει ανατεθεί στον υπεύθυνο της επεξεργασίας, γ) για λόγους
δημόσιου συμφέροντος στον τομέα της δημόσιας υγείας σύμφωνα με το άρθρο
9 παράγραφος 2 στοιχεία η) και θ), καθώς και το άρθρο 9 παράγραφος 3, δ)
για σκοπούς αρχειοθέτησης προς το δημόσιο συμφέρον, για σκοπούς
επιστημονικής ή ιστορικής έρευνας ή για στατιστικούς σκοπούς σύμφωνα με το
άρθρο 89 παράγραφος 1, εφόσον το δικαίωμα που αναφέρεται στην
παράγραφο 1 είναι πιθανόν να καταστήσει αδύνατη ή να εμποδίσει σε μεγάλο
48
βαθμό την επίτευξη σκοπών της εν λόγω επεξεργασίας, ή ε) για τη θεμελίωση,
άσκηση ή υποστήριξη νομικών αξιώσεων».
5.2 Το δικαίωμα στην προσωπικότητα
Κατά τη λήψη αλλά και κατά τη διάδοση κάθε πληροφορίας που αφορά σε
συγκεκριμένο πρόσωπο δεν πρέπει να θίγεται το δικαίωμα της
προσωπικότητάς του138. Το ιδιωτικού δικαίου δικαίωμα στην προσωπικότητα
θεμελιώνεται στη γενική ρήτρα του άρθρου 57 του Αστικού Κώδικα, δια της
οποία αναγνωρίζεται ένα γενικό, απόλυτο δικαίωμα του κάθε ατόμου, το
οποίο εξασφαλίζει την προστασία της προσωπικότητας και γενικότερα την
προάσπιση της αξίας του ανθρώπου139. Το δικαίωμα στην προσωπικότητα
όμως περιλαμβάνει και επιμέρους έννομα αγαθά, όπως η τιμή, η ιδιωτική ζωή,
η εικόνα και η σφαίρα του απορρήτου, όπως και η ελευθερία να
παρουσιάζεσαι στους άλλους όπως θέλεις, δεδομένου ότι ο καθένας μας έχει
την ελευθερία να αποφασίζει εάν και σε ποιο βαθμό επιθυμεί να
παρουσιάζεται δημόσια η εικόνα της ζωής του ή έστω κάποιες πτυχές
αυτής140. Η ανωτέρω ελευθερία βρίσκει επίσης συνταγματικό έρεισμα στο
άρθρο 9 παρ. 1 του Συντάγματος, όπως προαναφέρθηκε εκτενώς. Ωστόσο,
και το άρθρο 5 παρ. 1του Συντάγματος έχει έναν συμπληρωματικό ρόλο. Ως
εκ τούτου, κάθε φορά που υπάρχει προσβολή των ανωτέρω επιμέρους
εννόμων αγαθών, θεωρείται ότι προσβάλλεται εν γένει η προσωπικότητα
κάποιου ατόμου141.
Το δικαίωμα στην προσωπικότητα είναι ευρύτατο όπως είδαμε. Από τα
έννομα αγαθά που περιλαμβάνονται στο εν λόγω δικαίωμα, δεν είναι όλα
αντικείμενο προσβολών από τα ΜΜΕ, ενώ πληττόμενα κατά κανόνα είναι η
138
Ι. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ 2012, ειδ. Η προσωπικότητα ως όριο πληροφοριοδοτήσεως,
σελ. 230
139
Γ. Καράκωστα, Προσωπικότητα και Τύπος- νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος 1997,
σελ. 39
140
Κ. Χρυσόγονου, ό.π, ειδ. Προστατευόμενες επιμέρους εκδηλώσεις της προσωπικότητας, σελ. 184
141
Ι. Καράκωστα, Το δίκαιο των ΜΜΕ 2012, ειδ. Ο παράνομος χαρακτήρας της προσβολής της
προσωπικότητας, σελ. 252
49
τιμή, η ιδιωτική ζωή, η εικόνα, ο γραπτός και προφορικός λόγος και η σφαίρα
του απορρήτου.
Ειδικότερα, το δικαίωμα στον ιδιωτικό βίο είναι ένα από τα αγαθά της
προσωπικότητας που προσβάλλονται τόσο κατά το στάδιο της
δημοσιογραφικής έρευνας, όσο και κατά τη δημοσίευση των πληροφοριών. Εν
παραδείγματι, στις προσβολές του ιδιωτικού βίου συγκαταλέγονται η
συστηματική παρακολούθηση, η υποκλοπή ιδιωτικών συζητήσεων μέσω
τεχνικών εγκαταστάσεων κάθε είδους, η μυστική φωτογράφιση σε ιδιωτικούς
χώρους και η αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής από τα ΜΜΕ 142.
Η εικόνα εκτός από επιμέρους πτυχή της προσωπικότητας, όπως
αναφέρθηκε ανωτέρω, αποτελεί παράλληλα και προσωπικό δεδομένο,
ειδικότερα στην ψηφιακή εποχή στην οποία ζούμε. Ειδικότερα, η προσβολή
του δικαιώματος επί της ίδιας εικόνας, στοιχειοθετείται από την χωρίς άδεια
αποτύπωση, αναπαραγωγή και διάδοση της εικόνας δίχως να είναι
απαραίτητη η προσβολή και άλλων επιμέρους στοιχείων της
προσωπικότητας, όπως ο ιδιωτικός βίος, το όνομα ή η τιμή κάποιου
προσώπου. Η εικόνα περαιτέρω, ως στοιχείο της ατομικότητας ενός
προσώπου, έχει τόσο ηθική όσο και περιουσιακή διάσταση. Κατά συνέπεια η
προστασία εκπορεύεται από τον συνδυασμό του άρθρου 57 του Αστικού
Κώδικα και από το άρθρο 2 στοιχ. α του ν. 2472/1997, ως προσωπικό
δεδομένο, δεδομένου ότι προσδίδει στο πρόσωπο ιδιαίτερη ταυτότητα,
αποτελεί δηλαδή στοιχείο προσδιοριστικό της προσωπικότητάς του143.
142
Γ. Καράκωστα, Προσωπικότητα και Τύπος- νομική θεώρηση ενός δεοντολογικού ζητήματος 1997,
σελ. 62-63
143
Ένωση Ελλήνων Νομικών e-ΘΕΜΙΣ Το δίκαιο στην ψηφιακή εποχή 2012, ειδ. Τ. Συνοδινού Η
προστασία της εικόνας του προσώπου και τα όριά της σελ 3 επ.
50
5.3 Το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα
5.3.1 Η Εθνική και Ευρωπαϊκή κατοχύρωση του δικαιώματος
Βασικό πυρήνα του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή αποτελεί το δικαίωμα

στη μόνωση ή άλλως κατά τον ορισμό που έδωσε ο Thomas Cooley (1988),
το δικαίωμα που διατηρεί κάθε άνθρωπος να μην ενοχλείται από άλλους και
να αφήνεται μόνος στην ηρεμία του (privacy is the right to be let alone)144.
Ήδη το Σύνταγμα του 1975 αναγνώρισε το απαραβίαστο της ιδιωτικής

ζωής. Συγκεκριμένα, το άρθρο 9 παρ. 1 εδ. β του Συντάγματος ορίζει ότι, «Η
ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη». Στη
συνταγματική αυτή διάταξη εμπίπτουν όλες οι πλευρές της ιδιωτικής σφαίρας,
εξαιρουμένων του ασύλου της κατοικίας, της ελευθερίας της επικοινωνίας και
της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως, οι οποίες κατοχυρώνονται από
ειδικότερες διατάξεις145. Η προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής
είναι ευρύτερη από το άσυλο της κατοικίας, δεδομένου ότι δεν περιορίζεται
στην είσοδο στην οικία κάποιου, αλλά δύναται να παραβιαστεί και με άλλες
επεμβάσεις στην ιδιωτική σφαίρα, όπως για παράδειγμα με την
οπτικοακουστική κατασκόπευση ή ακόμη και την απαίτηση παροχής
πληροφοριών οι οποίες αφορούν την ιδιωτική ζωή του ατόμου 146.
Η εν λόγω διάταξη προστατεύει την ιδιωτική ζωή υπό την έννοια ότι κάθε
άνθρωπος διατηρεί έναν πυρήνα στη ζωή του, ο οποίος είναι απολύτως
προσωπικός και από τον οποίο έχει την απαίτηση να απέχει το Κράτος ή τρίτα
πρόσωπα κατ’ εφαρμογή του άρθρου 25 παρ. 1 εδ. γ’ του Συντάγματος, όπου
ορίζεται η τριτενέργεια των συνταγματικών διατάξεων. Αυτό φυσικά το
δικαίωμα περιλαμβάνει και την δυνατότητα απαγόρευσης δημοσιοποιήσεως
πληροφοριών ή εικόνων που σαφώς εμπίπτουν στον πυρήνα της ιδιωτικής
σφαίρας147. Επομένως, απαγορεύεται κάθε επέμβαση του κράτους, η οποία
να νομιμοποιεί την οπτικοακουστική παρακολούθηση της ιδιωτικής ζωής, την
υποχρέωση του ατόμου να αποκαλύπτει στοιχεία της ιδιωτικής του ζωής
καθώς και την υποχρέωση του ατόμου να υποβληθεί σε μεθόδους και
144
Ι. Ιγγλεζάκη, Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, σελ. 23.
145
Π.Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο - Ατομικά Δικαιώματα (4 εκδ.) 2012, αριθ. περιθ. 498 σελ. 272
146
Π.Δαγτόγλου, ό.π. αριθ. περιθ. 498 σελ. 273
147
51
συσκευές ανίχνευσης ψεύδους όσον αφορά στοιχεία της ιδιωτικής του ζωής
(εκτός από τις περιπτώσεις όπου χρησιμοποιείται για την εξιχνίαση και δίωξη
σοβαρών εγκλημάτων και πάντα στα πλαίσια της ποινικής διαδικασίας) 148.
Σε αυτό το σημείο, απαιτείται να προβούμε σε διαχωρισμό των εννοιών

ιδιωτική και δημόσια ζωή. Ιδιωτική ζωή ή άλλως ιδιωτικός βίος, ορίζεται
εκείνη η οποία περιορίζεται στο ίδιο το άτομο, την οικογένεια και τον φιλικό
κύκλο, όπως επίσης και στις ερωτικές δραστηριότητες και σχέσεις του κάθε
ατόμου. Αντιθέτως, δημόσια ζωή ή δημόσιος βίος, χαρακτηρίζεται
εννοιολογικά κάθε πράξη και δραστηριότητα, που αφορά την κοινωνική και
επαγγελματική ζωή του ατόμου ή κάθε πράξη που έχει ως στόχο την ανάμειξη
με τα κοινά και δημόσια πράγματα, όπως είναι η ενασχόληση με την πολιτική,
τις τέχνες και γενικότερα τον κόσμο του θεάματος149. Υπό την έννοια αυτή
υπάρχουν και δημόσια πρόσωπα για την ιδιωτική ζωή των οποίων
διατηρούμε δικαιολογημένα αυξημένο ενδιαφέρον και για τα οποία θα γίνει
λόγος στην πορεία της εργασίας.
Υποκείμενα του δικαιώματος είναι μόνο φυσικά πρόσωπα, όπως άλλωστε

σαφώς συνάγεται και από την διατύπωση της ίδιας της συνταγματικής
διάταξης του άρθρου 9 παρ. 1 εδ. 2, δεδομένου ότι γίνεται λόγος για την
ιδιωτική ζωή του ατόμου, όχι όμως μόνο οι Έλληνες πολίτες, αλλά και οι
αλλοδαποί και ανιθαγενείς. Τα νομικά πρόσωπα εξαιρούνται από την
προστασία της διατάξεως δεδομένου ότι δεν έχουν «ιδιωτική» και ασφαλώς
όχι «οικογενειακή ζωή»150.
Δυνάμει του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα

σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας του και της
αλληλογραφίας του». Το δικαίωμα αυτό αποκλείει τις προσβολές στην ιδιωτική
σφαίρα του ατόμου, ενώ παράλληλα του παρέχει την εξουσία
αυτοπροσδιορισμού υπό την έννοια ότι το άτομο επιλέγει ελεύθερα ποιες
πτυχές της ιδιωτικής του ζωής επιθυμεί να αποκαλύψει σε τρίτους 151. Το
δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, όπως κατοχυρώνεται από το
148
Π.Δαγτόγλου, ό. π, αριθ. περιθ. 500, σελ. 274
149
150
151
Ι. Ιγγλεζάκη Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014, σελ. 34
52
άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, περιλαμβάνει τόσο την προστασία της ιδιωτικότητας, όσο
και της προσωπικότητας και αξίας του ανθρώπου, δεδομένης της έλλειψης
ειδικότερης ρητής αναγνώρισης στο κείμενο της ΕΣΔΑ. Η νομολογία του
ΕΔΔΑ συγκεκριμένα αναφέρεται στην προσωπική και ιδιωτική σφαίρα του
ατόμου, με ένα εξωστρεφές, επικοινωνιακό προς το δημόσιο χώρο
περιεχόμενο, η οποία καλύπτει την αξία, την προσωπικότητα και την
ιδιωτικότητα, χωρίς να επικεντρώνεται μόνο στην προστασία της ιδιωτικής
ζωής, προσδίδοντας έτσι μια κοινωνική εξωστρεφή διάσταση στο άνω
δικαίωμα. Στις έννομες τάξεις ωστόσο εκείνες, όπως στην Ελληνική, όπου
υπάρχει διακριτή κατοχύρωση των τριών αυτών δικαιωμάτων, της ιδιωτική
ζωής, της προσωπικότητας και της αξίας του ανθρώπου, αυτομάτως
συνεπάγεται ότι μια απλή επίκληση του άρθρου 8 ΕΣΔΑ δεν είναι αρκετή, ενώ
απαιτείται αυτό να συγκεκριμενοποιηθεί ad hoc ενόψει της εκάστοτε
ανακύπτουσας διαφοράς 152.
5.3.2 Οι προοπτικές προσαρμογής της έννοιας της ιδιωτικότητας στο

πλαίσιο των κοινωνικών δικτύων.
Η διαρκώς αυξανόμενη συμμετοχή των χρηστών του Διαδικτύου στα μέσα

κοινωνικής δικτύωσης, επιτάσσει σήμερα όσο ποτέ την αναπροσαρμογή της
παραδοσιακής έννοιας της ιδιωτικότητας στα νέα δεδομένα. Το θεσμικό
πλαίσιο προστασίας πρέπει να επεκταθεί, ενώ οι ίδιοι οι χρήστες πρέπει
παράλληλα να επαγρυπνούν για την περιφρούρηση του δικαιώματος μη
επέμβασης στην ιδιωτική τους σφαίρα.
Αρχικά, υφίσταται η ανάγκη ελέγχου των προσωπικών πληροφοριών των

χρηστών από μέρους τους, όπως της αφαίρεσης ή και της οριστικής ακόμη
διαγραφής προσωπικών τους αναρτήσεων κατά το χρόνο που επιθυμούν. Η
εξ ολοκλήρου διαγραφή του προφίλ των χρηστών στα μέσα κοινωνικής
δικτυώσεως, χωρίς την περαιτέρω παρακράτηση των καταγεγραμμένων
στοιχείων τους από την υπηρεσία παροχής κρίνεται εξίσου σημαντική.
Γεγονός είναι πως οι χρήστες πρέπει να αντιμετωπίζουν πάντα με
υπευθυνότητα την εκούσια δημοσιοποίηση των οποιονδήποτε προσωπικών
152
Χ. Ακριβοπούλου, Είναι το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα απόλυτο, Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου,
1/2011, σελ. 108
53
τους στοιχείων, αλλά και την έκφραση των ιδεών τους, δεδομένου ότι ο
έντονος ρόλος επιτήρησης των παρόχων των υπηρεσιών θα οδηγούσε
σταδιακά σε υπέρμετρο περιορισμό των αντίστοιχων ελευθεριών των
χρηστών τους. Η υπευθυνότητα βεβαίως είναι σε κάθε περίπτωση άρρηκτα
συνδεδεμένη με την ενημέρωση των χρηστών για το πρωτόκολλο ασφαλείας
που επιλέγει να ακολουθεί κάθε σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς επίσης
και για την τύχη των προσωπικών δεδομένων που στο μέλλον θα δημοσιεύσει
ο χρήστης. Η πλήρης και εις βάθος επίγνωση των όρων και συνεπειών
συμμετοχής του ατόμου σε παρόμοια κοινωνικά δίκτυα είναι ίσως και το κλειδί
της αυτορρύθμισης των περαιτέρω ενεργειών του. Οι ευαισθητοποιημένοι
χρήστες είναι πράγματι και αυτοί, οι οποίοι κάνουν μια συνετή και όχι εκτός
ορίων χρήση των υπηρεσιών του Διαδικτύου.
Τέλος, η θεσμοθέτηση της αρχής εν αμφιβολία υπέρ της ιδιωτικότητας,

άλλως η προεπιλογή των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης, εφαρμογών πιο
φιλικών προς την προστασία της ιδιωτικότητας κρίνεται βασική προς την
κατεύθυνση αυτή. Εάν ωστόσο ο χρήστης επιθυμεί το αντίθετο, τα
προσωπικά του στοιχεία να δημοσιοποιούνται σε απεριόριστο αριθμό
χρηστών, πέραν των ήδη προεπιλεγμένων από τον ίδιο, τούτο φυσικά είναι
στη διακριτική του ευχέρεια και σε κάθε περίπτωση αποτέλεσμα προσωπικής
επιλογής153.
153
Φ. Παναγοπούλου – Κουτνατζή, Οι ιστότοποι Κοινωνικής Δικτυώσεως ως Εθνική, Ευρωπαϊκή και
Διεθνής Πρόκληση της Προστασίας της Ιδιωτικότητας, ειδ. Ανάγκη αναπροσαρμογής της έννοιας της
ιδιωτικότητας υπό το πρίσμα των υπηρεσιών κοινωνικής δικτυώσεως, σελ. 103 επ.
54
5.4 Ο μισαλλόδοξος λόγος στο Διαδίκτυο ως όριο της ελευθερία
έκφρασης και του δικαιώματος θρησκευτικής ελευθερίας
Με τον όρο μισαλλόδοξος λόγος154, νοείται «κάθε μορφή έκφρασης που

διαδίδει, υποκινεί, προωθεί ή δικαιολογεί το ρατσιστικό μίσος, την ξενοφοβία,
τον αντισημιτισμό ή άλλες μορφές μίσους που βασίζεται στη μισαλλοδοξία,
συμπεριλαμβανομένων αυτής που εκφράζεται μέσω του επιθετικού
εθνικισμού και εθνοκεντρισμού, των διακρίσεων και της εχθρότητας κατά των
μειονοτήτων, των αλλοδαπών και των ανθρώπων με καταγωγή από την
αλλοδαπή»155. Στον μισαλλόδοξο λόγο επίσης κατά τη νομολογία του
ΕΔΔΑ156, εντάσσονται και μορφές έκφρασης θρησκευτικής μισαλλοδοξίας 157.
Το Διαδίκτυο, ως χώρος ελεύθερης έκφρασης απόψεων και ιδεών,

φιλοξενεί συχνά σχόλια μίσους και ρατσισμού κατά προσώπων ή φυλών εν
γένει, λόγω της εθνικής τους ταυτότητας ή της θρησκείας. Ο όρος «θρησκεία»
αναφέρεται σε πρόσωπα, τα οποία προσδιορίζονται βάσει της θρησκευτικής
πίστης ή άλλων περί την πίστη πεποιθήσεων ή κατά κάποιον τρόπο έχουν
αναγάγει τη θρησκεία σε βασικό στοιχείο της δημόσιας ή κοινωνικής εικόνας
τους158. Τα φαινόμενα εχθροπάθειας έλαβαν ανησυχητικές διαστάσεις στα
πλαίσια της αθρόας εισροής οικονομικών μεταναστών και πολιτικών
προσφύγων και όπως ήταν αναμενόμενο προκάλεσε το ενδιαφέρον των
κρατών, τα οποία με νομοθετικές παρεμβάσεις επιχειρούν να περιορίσουν το
μισαλλόδοξο λόγο εν γένει και ειδικότερα στο Διαδίκτυο. Ως εχθροπάθεια,
νοείται η καλλιέργεια και εξωτερίκευση αισθημάτων μίσους και αντιπαλότητας.
Ο προβληματισμός μετατράπηκε σύντομα σε έντονη ανησυχία με τη

δημιουργία των πρώτων ψηφιακών κοινοτήτων μίσους159, όπου εκφράζονται
συχνά σχόλια μισαλλοδοξίας και ρατσισμού ή διάφορα ηθικώς και ποινικώς
154
Αγγλ. Hate speech
155
Ορισμός της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης βλ. Σύσταση υπ’ αριθμ. R (97)20
του Συμβουλίου
156
ΕΔΔΑ, Erbakan κατά Τουρκίας, αριθμ. 59405/00
157
4285/2014, Συνήγορος τ.109/2015, σελ. 64
158
Β. Χρήστου, Σχόλιο- Τα συνταγματικά όρια στην απαγόρευση πρόκλησης «εχθροπάθειας» κατά το
πρόσφατο σχέδιο νόμου του Υπουργού Δικαιοσύνης, Εφημερίδα Δ. Δ. 1/2011, σελ. 39
159
Λ.χ το http://www.Stormfront.org ιδρυτής του οποίου υπήρξε το 1995 ο Donald Black, πρώην
μέλλος της Κου-Κλουξ-Κλαν
55
επιλήψιμα σχόλια κακοβουλίας 160. Στην Ελλάδα, ο ν.4285/2014, τροποποίησε
μεταξύ άλλων, διατάξεις του παλαιότερου ν. 927/1979, ο οποίος προέβλεπε
ποινικές κυρώσεις για τις πράξεις που δύνανται να προκαλέσουν διακρίσεις,
μίσος ή βία κατά προσώπων λόγω της φυλετικής τους προέλευσης ή της
εθνικής τους καταγωγής161. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του σχεδίου
νόμου «για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων
ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου», ο νέος νόμος στοχεύει
στην υλοποίηση της απόφασης- πλαισίου 2008/913/ΔΕΥ του Συμβουλίου της
28ης Νοεμβρίου 2008, καθώς και της κυρωθείσας με το ν. 494/1970, από 7
Μαρτίου 1966 Διεθνούς Συμβάσεως «περί καταργήσεως πάσης μορφής
φυλετικών διακρίσεων» 162.
Βάσει του άνω νόμου η χώρα μας υιοθέτησε μια ευρύτερη προσέγγιση
από αυτή της Ευρώπης, κάνοντας αναφορά για πράξεις ή ενέργειες που
μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία, κατά προσώπων ή ομάδας
προσώπων, που προσδιορίζονται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία,
τις γενεαλογικές καταβολές, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, τον σεξουαλικό
προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου ή την αναπηρία 163. Κατά την άποψη
πάντως της επιστημονικής επιτροπής της Βουλής, σκόπιμο κρίνεται να
προβλεφθεί από τον νόμο και ειδικός λόγος άρσης του άδικου χαρακτήρα των
πράξεων που τυποποιούνται στο άρθρο 2 παρ. 1 του ν. 4285/2014, το οποίο
να περιλαμβάνει τα δικαιώματα της ελευθερίας της τέχνης, της έρευνας και της
επιστήμης164. Σε κάθε περίπτωση πάντως, σκόπιμη κρίνεται η έρευνα περί
της δυνατότητας της εκάστοτε εκδήλωσης μίσους να προκαλέσεις επικείμενο
κίνδυνο στην ολότητα ή σε συγκεκριμένη ομάδα ή στο άτομο στο οποίο
160
Πανελλήνιο συνέδριο με θέμα Νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις του Διαδικτύου σήμερα, ειδ.
Α. Τάκη, Ανωνυμία και ελευθερία λόγου στα ιστολόγια και στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, σελ.
57
161
Ι. Ιγγλεζάκης, Δίκαιο της Πληροφορικής, Συμπλήρωμα, 2016, ειδ. Ο μισαλλόδοξος λόγος στο
Διαδίκτυο, σελ. 44
162
Β. Χρήστου, Σχόλιο- Τα συνταγματικά όρια στην απαγόρευση πρόκλησης «εχθροπάθειας» κατά το
πρόσφατο σχέδιο νόμου του Υπουργού Δικαιοσύνης, Εφημερίδα Δ. Δ. 1/2011, σελ. 38
163
Άρθρο 1 παρ. 1, άρθρο 2 παρ. 1 του ν. 4285/2014
164
Βλ. Επιστημονική Υπηρεσία Βουλής των Ελλήνων Έκθεση επί του Νομοσχεδίου «Τροποποίηση του
Ν 927/1979 (ΦΕΚ Α’ 139) και προσαρμογή του στην απόφαση πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ της 28ης
Νοεμβρίου 2008, για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και
ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου (L 328)» http://www.hellenicparliament.gr
56
αναφέρεται165. Αξιοσημείωτο τέλος είναι ότι ως τόπος τέλεσης των
προβλεπόμενων εκ του νόμου σχετικών αδικημάτων, θεωρείται ότι είναι Η
Ελληνική Επικράτεια, εφόσον στο έδαφός της παρέχεται πρόσβαση στα
συγκεκριμένα μέσα, ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασής τους166. Άλλως
ειπείν οι διατάξεις του Ν 4285/2014 βρίσκουν εφαρμογή, όχι μόνο στις
περιπτώσεις όπου το σχετικό περιεχόμενο μίσους φιλοξενείται σε διακομιστές
εντός της Ελληνικής Επικράτειας, αλλά και όταν το περιεχόμενο των
ιστοχώρων είναι προσβάσιμο στην Ελλάδα.
Ζήτημα ωστόσο τίθεται ενόψει του γεγονότος ότι αντίστοιχοι νόμοι

βρίσκονται σε διαρκή προστριβή με την ελευθερία της έκφρασης, η οποία
ουσιαστικά αγγίζει τα όρια της λογοκρισίας. Η προβληματική της σύγκρουσης
των αντιτιθέμενων δικαιωμάτων επιλύεται με γνώμονα την αρχή της
αναλογικότητας. Το ΕΔΔΑ δέχθηκε νομολογιακά 167 ότι σε δημοκρατικές
κοινωνίες δύνανται να επιβληθούν περιορισμοί ή επιβολή κυρώσεων σε
μορφές έκφρασης που διαδίδουν, προάγουν ή δικαιολογούν το μίσος με βάση
τη μισαλλοδοξία, με την προϋπόθεση φυσικά, οι αντίστοιχοι επιβαλλόμενοι
περιορισμοί, να είναι ανάλογοι προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό168.
Πράγματι, οι νόμοι κατά της μισαλλοδοξίας πλήττουν το σκληρό πυρήνα

του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης169, υπό την έννοια της
ελευθερίας διακίνησης ποικίλου περιεχομένου έκφρασης. Ειδικότερα, όσον
αφορά τον περιορισμό των εκφράσεων κατά της θρησκείας, αντιτίθεται με την
πολιτική τυπικής ουδετερότητας που έχουν επιλέξει να ακολουθούν τα
περισσότερα από τα κράτη της Δύσης, έναντι όλων των θρησκευμάτων. Ως
«τυπική ουδετερότητα», νοείται η τήρηση από μέρους της κρατικής εξουσίας,
ίσων αποστάσεων από όλα τα περιεκτικά δόγματα, ακόμη και τα
μισαλλόδοξα, τα μη ανεκτικά και φουνταμελιστικά δόγματα. Το Κράτος οφείλει
να παραμένει ουδέτερο και αμερόληπτο, διασφαλίζοντας ότι οι διάφορες
θρησκευτικές κοινότητες θα σέβονται και θα ανέχονται η μια την άλλη.
165
Βλ. αιτιολογική έκθεση σχεδίου νόμου ό.π, http://www.hellenicparliament.gr
166
Άρθρο 3 του Ν 4285/2014
167
ΕΔΔΑ Erbakan κατά Τουρκίας, παρ. 56
168
4285/2014, Συνήγορος τ.109/2015, σελ. 66
169
Άρθρο 14 παρ. 1 Σ
57
Σημειώνεται δε ότι η αναγνώριση επικρατούσας θρησκείας 170 δεν αντιτίθεται
στις διατάξεις της ΕΣΔΑ, υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι δεν συνεπάγεται
και αδικαιολόγητες διακρίσεις εναντίον των λοιπών θρησκευμάτων.
Περαιτέρω όμως, η ελευθερία της έκφρασης και διάδοσης των

θρησκευτικών απόψεων, πεποιθήσεων ή στοχασμών, αποτελεί μια από τις
σημαντικότερες εκδηλώσεις του ατομικού δικαιώματος της θρησκευτικής
ελευθερίας171 και ένα από τα πλέον ουσιώδη στοιχεία της προσωπικής
ταυτότητας και της κοσμοαντίληψης πιστών. Πράγματι σήμερα ολοένα και
περισσότερα κράτη συνειδητοποιούν ότι η διασφάλιση της θρησκευτικής
ελευθερίας και του πλουραλισμού, συμβάλλει στην ομαλή συμβίωση και την
αρμονικότερη λειτουργία των απαιτητικών σύγχρονων πολυπολιτισμικών
κοινωνιών, οι οποίες αποτελούν ένα κράμα πολιτισμών και θρησκειών από
όλο τον κόσμο. Η απομόνωση και η κοινωνική και θρησκευτική
περιθωριοποίηση των μεταναστών συχνά επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα,
ωθώντας τους να αναδιπλωθούν στις οικείες θρησκευτικές τους κουλτούρες,
δημιουργώντας έτσι πολυάριθμους θύλακες εντός της ίδιας κοινωνίας.
Φυσικά, η προστασία της θρησκευτικής ελευθερίας δεν πρέπει να επεκτείνεται
και σε ακραία θρησκευτικά φαινόμενα, τα οποία αποτελούν εμπόδιο στην
εμπέδωση της θρησκευτικής και κοινωνικής ειρήνης. Έτσι γίνεται σαφές ότι το
δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας δεν πρέπει να ασκείται ανεξέλεγκτα.
Αντιθέτως υπόκειται στους περιορισμούς του Συντάγματος και του Νόμου,
διαφυλάττοντας παράλληλα τη δημόσια τάξη και τα χρηστά ήθη 172.
170
Βλ. Ελλάδα, Μ. Βρετανία, Δανία
171
Άρθρο 13 Σ, άρθρο 9 ΕΣΔΑ
172
Πανελλήνιο συνέδριο με θέμα Νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις του Διαδικτύου σήμερα, ειδ.
Κ. Παπαγεωργίου, Θρησκευτική ελευθερία και blogging (διαχείριση ιστολογίων), σελ. 42 επ.
58
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
\Η τεχνολογία, το δίκαιο και η κοινωνία είναι φαινόμενα αλληλένδετα

μεταξύ τους, που εξελίσσονται παράλληλα173. Άλλωστε ένα άκαμπτο δίκαιο,
χωρίς δυνατότητα προσαρμογής, τροποποίησης και εξέλιξης, δεν μπορεί να
ανταποκρίνεται στις ανάγκες ρύθμισης των κοινωνικών αναγκών στα πλαίσια
της τεχνολογικά εξελιγμένης Κοινωνίας της Πληροφορίας.
Η συγκρότηση του «διαδικτυακού πολίτη», δεν απέχει πολύ χρονικά,

αντικατοπτρίζοντας κατά τον Heidegger, μια ανθρωπότητα προσκολλημένη
όχι στη φύση, αλλά στις μηχανές, όχι στη γεωγραφική τοπική ταυτότητα, αλλά
στα ψηφιοποιημένα δεδομένα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας174. Ωστόσο, είναι
προφανές ότι δεν πρέπει να διαμονοποιούμε τις τεχνολογικές εξελίξεις και να
τις καταγγέλλουμε, ούτε φυσικά να τις παρακολουθούμε από μακριά σαν
ουδέτεροι παρατηρητές. Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να
προσπαθήσουμε να τις εντάξουμε στην καθημερινότητά μας και να
αδράξουμε τις ευκαιρίες που η τεχνολογία προσφέρει στο επίπεδο της
επικοινωνίας και των πληροφοριών 175.
Η ελευθερία της έκφρασης, ως ατομικό δικαίωμα, προάγει την

ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ατόμου, τόσο ως μεμονωμένη
οντότητα, όσο και ως ενεργό μέλος του κοινωνικού ιστού. Περαιτέρω, έγινε
αντιληπτή από το σύνολο της παρούσης μελέτης, η στενότατη σύνδεση της
άνω ελευθερίας με την ελευθερία της πληροφόρησης, δεδομένου ότι η μια
ελευθερία δεν μπορεί να εμπεδωθεί σε ένα Κράτος Δικαίου δίχως την άλλη. Οι
δύο ελευθερίες λειτουργούν συμπληρωματικά, ως εγγυητές του
πλουραλισμού και της πολυφωνίας, σε ένα βαθιά δημοκρατικό περιβάλλον. Η
κατοχύρωση, ωστόσο των άνω ελευθεριών, όχι μόνο μπορεί, αλλά και πρέπει
να βρει πρόσφορο έδαφος εντός του διαδικτυακού χώρου.
173
Λ. Μήτρου, Το δίκαιο στην κοινωνία της πληροφορίας, 2002, ειδ. Εισαγωγή , σελ. 11
174
Ρ. Παναγιωτοπούλου (επιμέλεια) Η ψηφιακή πρόκληση: ΜΜΕ και Δημοκρατία 2001, ειδ. Mark
Poster Ψηφιακά δίκτυα και ιδιότητα του πολίτη, σελ. 149-150
175
Ρ. Παναγιωτοπούλου (επιμέλεια) Η ψηφιακή πρόκληση: ΜΜΕ και Δημοκρατία 2001, ειδ. Δ.
Αλεξόπουλος, Η δημοσιογραφία στην ψηφιακή εποχή, σελ. 645
59
Επιθυμία άλλωστε, της παγκόσμιας κοινότητας είναι το Διαδίκτυο να
παραμείνει ένας χώρος ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης ιδεών, ενώ
παράλληλα δεν είναι λίγοι οι θεωρητικοί κύκλοι που καταδικάζουν πρακτικές
έντονων παρεμβάσεων, όσον αφορά την πρόσβαση και τη δημοσίευση
απόψεων στο Διαδίκτυο 176. Σε κάθε περίπτωση, η κατοχύρωση ενός άναρχα
δομημένου Ιστού, όπου υπάρχει παντελής έλλειψη κανόνων, ουδόλως
προάγει την ελευθερία του λόγου. Η εξισορρόπηση των δικαιωμάτων των
χρηστών του Διαδικτύου από τη μια και των τρίτων από την άλλη, οι οποίοι
θυματοποιούνται μέσω των διαδικτυακών υπηρεσιών, είναι η μόνη λύση που
θα μπορέσει πιθανώς να οδηγήσει στην ομαλή ενσωμάτωση των
απεριόριστων δυνατοτήτων που παρέχει το Internet στην ζωή μας.
176
Σ. Τάσση, Διαδίκτυο και ελευθερία έκφρασης – Το πρόβλημα των Blogs, ΔΙΜΕΕ 2006, σελ. 518
60
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αρκούλη Κ. Προστασία προσωπικών δεδομένων στις ηλεκτρονικές

επικοινωνίες, σειρά μελετών Αστικού Δικαίου, 2010
Βελέντζα Γ. Δίκαιο τεχνολογίας και καινοτομίας 2008
Γιαννόπουλου Γ. Ροή πληροφοριών στο Διαδίκτυο – Τεχνολογία και νομικές

ρυθμίσεις, 2002
Δαγτόγλου π. Συνταγματικό Δίκαιο – Ατομικά Δικαιώματα (τέταρτη

ενημερωμένη έκδοση) 2012
Δεληγιάννη Ε. Δίκαιο και επικοινωνία στα ιστολόγια (blogs) και στα Νέα Μέσα
– Νομικά ζητήματα, ηθική δεοντολογία της δημοσιογραφίας των πολιτών 2013
Ένωση Ελλήνων Νομικών Το δίκαιο στην ψηφιακή εποχή Προστασία

Προσωπικότητας – Σύγχρονες Μορφές Εγκληματικότητας 2012
Εταιρία νομικών βορείου Ελλάδος, επιμ. Α. Άνθιμου Ψηφιακή τεχνολογία και

δίκαιο Νομικές και Κοινωνικές προεκτάσεις του διαδικτύου σήμερα 2013
Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος Ψηφιακή Τεχνολογία και Δίκαιο αριθμός

52
Ιγγλεζάκη Ι. Το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη και οι περιορισμοί του 2014
Ιγγλεζάκη Ι. Δίκαιο της Πληροφορικής (Β’ έκδοση) 2008, συμπληρώματα 2013

και 2016
Ιγγλεζάκη Ι. Νομική Πληροφορική Η εφαρμογή των τεχνολογιών

πληροφορικής και επικοινωνιών στη νομική πράξη 2012
Καράκωστα Ι. Το Δίκαιο των ΜΜΕ 2012
Καράκωστα Ι. Δίκαιο & Internet – Νομικά ζητήματα του Διαδικτύου 2009, 3 η

έκδοση
Καράκωστα Ι. Δίκαιο και Internet. Νομικά ζητήματα του διαδικτύου, β έκδοση

2003
Καράκωστα Γ. Προσωπικότητα και Τύπος – Νομική θεώρηση ενός

δεοντολογικού ζητήματος (δεύτερη έκδοση) 1997
Κική Γ. Δίκαιο της πληροφόρησης Αναλύσεις – Κέιμενα β’ έκδοση 2013
Κική Γ. Η ελευθερία των οπτικοακουστικών μέσων (υπό το πρίσμα της

Συνταγματικής αναθεώρησης του 2001) 2003
61
Κονταξή Θρ. Τα ΜΜΕ και η Προσβολή της Προσωπικότητας 2011
Κριθαρά Θ. Ποινικό Δίκαιο και Διαδίκτυο, 2009
Μήτρου Λ.Το δίκαιο στην κοινωνία της πληροφορίας, 2002
Παναγοπούλου Φ. – Κουτνατζή Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης ως

Εθνική, Ευρωπαική και Διεθνής πρόκληση της προστασίας της ιδιωτικότητας
2010
Παναγοπούλου – Κονταξή Περί ελευθερίας των ιστολογίων (Blogs) 2010
Παναγιωτοπούλου Ρ. (επιμέλεια) Η ψηφιακή πρόκληση: ΜΜΕ και δημοκρατία

2001
Παναφοπούλου Φ. – Κουνταζή Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτυώσεως ως

Εθνική, Ευρωπαική και Διεθνής Πρόκληση της Προστασίας της Ιδιωτικότητας,
2010
Παπακωνσταντίνου Ευ. Δίκαιο Πληροφορικής 2010
Παπαχρήστου Κ., Τ. Βιδάλη, Λ. Μήτρου, Αν. Τάκη Το δικαίωμα συμμετοχής

στην κοινωνία της πληροφορίας, 2006
Σιδηρόπουλου Θ.Το δίκαιο του Διαδικτύου, 2003
Στρατηλάτης Κ.Συντάσσοντας το δικαίωμα στη δημόσια ηλεκτρονική

επικοινωνία 2006
Τυχερού Ζ. Τύπος και Δημοσιογραφία υπό την επίδραση των ηλεκτρονικών

ΜΜΕ 2004
Χρυσόγονου Κ. Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα (Τρίτη αναθεωρημένη

έκδοση) 2006
62
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
Θεοδωρίδη Κ. Blogs ή ιστολόγια: Η νέα δυναμική του Διαδικτύου ΕΕυρΔ

2006, σελ. 355
Ιγγλεζάκη Ι. Διαδικτυακή αξιολόγηση ιατρών. Ζητήματα προσβολής

προσωπικότητας και προστασίας προσωπικών δεδομένων ΔΙΜΕΕ τεύχος
3/2017 σελ. 341 επ.
Ιγγλεζάκη Ι., Ο μισαλλόδοξος λόγος στο διαδίκτυο και η ποινική αντιμετώπισή

του με τον Ν. 4285/2014, Συνήγορος 109/2015
Ιγγλεζάκη Ι.Ελευθερία έκφρασης και ανωνυμία στο Διαδίκτυο το παράδειγμα

των ιστολογίων ΔΙΜΕΕ τόμος 8 τεύχος 31/2011
Ιγγλεζάκη Ι. Η κοινωνία της πληροφορίας ως συνταγματικά προστατευόμενο

αγαθό, ΕφΔΔ, 2011, σελ. 125
Ιγγλεζάκη Ι. Προστασία προσωπικών δεδομένων στις υπηρεσίες κοινωνικής

δικτύωσης – Σκιαγράφηση των ζητημάτων προστασίας της ιδιωτικότητας και
αναζήτηση λύσεων Συνήγορος τ.84/2011 σελ. 74
Ιγγλεζάκη Ι. Τα ιστολόγια (blogs) ένα νέο επικοινωνιακό μέσο Συνήγορος τ.

66/2008 σελ. 74
Ιγγλεζάκη Ι.Δημοσιοποίηση και διαβίβαση προσωπικών δεδομένων μέσω

Διαδικτύου – οι συνέπειες από την πρόσφατη νομολογία του ΔΕΚ ΔΙΜΕΕ
2004 σελ. 498
Ιγγλεζάκη Ι.Η προστασία των προσωπικών δεδομένων στο Διαδίκτυο.

Ρυθμίσεις εθνικού και κοινοτικού δικαίου 2002 ΕπισκΕΔ 2002 σελ. 679
Παπαγεωργίου Κ. Θρησκευτική ελευθερία και blogging (διαχείριση

ιστολογίων), Πανελλήνιο συνέδριο με θέμα Νομικές και κοινωνικές
προεκτάσεις του διαδικτύου σήμερα, 2013
Τάκη Α.Ανωνυμία και ελευθερία του λόγου στα ιστολόψια και τις σελίδες
κοινωνικής δικτύωσης, Πανελλήνιο συνέδριο με θέμα Νομικές και κοινωνικές
προεκτάσεις του διαδικτύου σήμερα, 2013
Τάσση Σ. Διαδίκτυο και ελευθερία της έκφρασης – Το πρόβλημα των blogs
ΔΙΜΕΕ 2006, σελ. 518
63
Τσαούση Α. Θεωρίες για τα Ανθρώπινα Δίκτυα και η Δύναμη του Αδύναμου
Κρίκου, Πανελλήνιο συνέδριο με θέμα Νομικές και κοινωνικές προεκτάσεις του
διαδικτύου σήμερα, 2013
64

ελευθερία έκφρασης

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ελευθερία έκφρασης

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: Σταυρούλα Θ. Αβράμη (Α.Μ 500436)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ …………………………………………… Σελ. 5

1.1 Γενικά …………………………………………………………………… Σελ. 8

2.1 Το Διαδίκτυο ………………………………………………………………Σελ.13

3.1 Η ελευθερία της έκφρασης και η λογοκρισία στον Ηλεκτρονικό

3.2 Η «Δημοσιογραφία των Πολιτών», το νέο μοντέλο της συμμετοχικής

3.3 Το δικαιολογημένο ενδιαφέρον και η συναίνεση ως νόμιμοι περιορισμοί

4.1 Η Αρχή της Αναλογικότητας ως μέσον στάθμισης των συγκρουόμενων

5.1 Η προστασία Προσωπικών Δεδομένων στο Διαδίκτυο……………..Σελ.40

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ………………………………………………………... Σελ.59

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ………………………………………………………….. Σελ.61

ΔΕΚ Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

ΔιΜΜΕ Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας (περιοδικό)

ΕΔΔΑ Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

ΕπισκΕΔ Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου

ΕΕυρΔ Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου (περιοδικό)

ΕΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

ΕφΔΔ Εφαρμογές Διοικητικού Δικαίου (περιοδικό)

κ.ά και άλλα

ΚτΠ Κοινωνία της Πληροφορίας

λ.χ λόγου χάρη

Μ.Μ.Ε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

ό.π όπως παραπάνω

Π.Δ Προεδρικό Διάταγμα

σελ. ή Σελ. σελίδα

ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ»

Το Διαδίκτυο, έχοντας αναδειχθεί σήμερα σε έδρα μιας νέας

Η εποχή της τεχνολογίας και των πληροφοριών, εντός της οποίας

Η θωράκιση του δικαιώματος της ελευθερία της έκφρασης στο

Συνεπώς, επιβάλλεται η κατά περίπτωση στάθμιση των δικαιωμάτων

Στην παρούσα μελέτη, επιχειρείται η θεωρητική προσέγγιση των

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ

1.1.2 Η προστασία του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης και

Το άρθρο 10 ΕΣΔΑ Ελευθερία της Έκφρασης, ορίζει: «1. Παν

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ

Το Διαδίκτυο αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο δυναμικά μέσα

Από τεχνική άποψη, το Διαδίκτυο αποτελείται από ένα ανοικτό και μη

Οι νέες διαθέσιμες τεχνολογίες στο πεδίο της πληροφορικής και της

Η Κοινωνία της Πληροφορίας, αποτελεί μια καινοφανή έννοια, για την

Πράγματι, το νέο άρθρο 5Α Σ αποκρυσταλλώνει τη θέληση του Έλληνα

Η ευρεία ανάπτυξη του Διαδικτύου και η απήχησή του, έφερε στο

Σχετικά με τις διαπιστωμένες λειτουργίες των κοινωνικών αυτών δικτύων

Μια πλοήγηση στο σημερινό Διαδίκτυο αποκαλύπτει ένα ολόκληρο

Ο Ιστός 2.045, περιλαμβάνει ουσιαστικά όλες εκείνες τις διαδραστικές

To ιστολόγιο, γνωστό συχνά με την άκλιτη ονομασία μπλογκ (blog), είναι

Μπορεί να ειπωθεί πως τα ιστολόγια αποτελούν κατάκτηση της κοινωνίας

Στη διάταξη του άρθρου 5 Α παρ. 2 του Συντάγματος, η οποία

Ζητήματα ωστόσο έχει εγείρει στους νομικούς κύκλους το εάν στα

Στην περίπτωση προσβολών εντός του χώρου του Διαδικτύου, θα είχαμε

2.2.2 Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (social media)

Ο όρος μέσα κοινωνικής δικτύωσης58, αναφέρεται στα μέσα

Οι δημοφιλέστατες σήμερα υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης, των οποίων

Τα ευρύτερα ίσως διαδεδομένα παραδείγματα υπηρεσιών κοινωνικής

2.3 Η προβληματική της ανώνυμης ή ψευδώνυμης έκφρασης στο

Έχει υποστηριχθεί από πολλούς ότι ειδικότερη πτυχή του δικαιώματος

Γεγονός είναι ότι η σημερινή δημόσια διαδικτυακή επικοινωνία στα πλαίσια

Η δυνατότητα της ανώνυμης έκφρασης στο Διαδίκτυο, πολλές φορές

Σε αυτό το σημείο, πρέπει να γίνει διάκριση των ιστολογίων από τον

Φυσικά, η τεχνολογία παρέχει τη δυνατότητα διακρίβωσης της

Ερώτημα ωστόσο τίθεται όσον αφορά την δυνατότητα άρσης απορρήτου

Το ΕΔΔΑ έχει κρίνει νομολογιακά ότι το Κράτος πρέπει να παρέχει στους

Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΩΣ ΕΓΓΥΗΤΗΣ ΤΗΣ