Mehanizacija Luka I Trminala: Interna Skripta Za II Razred

Mehanizacija luka i terminala Interna skripta
Mehanizacija
luka i trminala
interna skripta za II razred
Buto Abdović
Podgorica, 2018
0
Sadržaj
1. Terminali i pretovarna mehanizacija ................................................................................. 2
1.1. Pojam i zadatak terminala ................................................................................................... 2
1.2. Podjela terminala ................................................................................................................. 4
1.3. Struktura i elementi terminala ............................................................................................. 6
1.4. Pojam, podjele i osnovni elementi luke .............................................................................. 8
1.5. Razvoj pretovarne mehanizacije ....................................................................................... 10
1.6. Pojam i podjele manipulacijskih sredstava ....................................................................... 11
2. Ciklične mašine .............................................................................................. 13
2.1. Dizalice.............................................................................................................................. 14
2.1.1. Dizalice mosnog tipa ...................................................................................................... 16
2.1.2. Portalne okretne lučke dizalice ...................................................................................... 19
2.2. Pretovarni ciklus cikličnih mašina .................................................................................... 21
2.4. Liftovi ................................................................................................................................ 29
2.4.1. Osnovni djelovi lifta ....................................................................................................... 32
3. Kontinualne mašine....................................................................................... 35
3.1. Kontinualne mašine sa vučnim elementom ....................................................................... 36
3.1.1. Transporteri .................................................................................................................... 37
3.1.1.1. Trakasti transporteri .................................................................................................... 37
3.1.1.2. Pločasti transporteri ..................................................................................................... 41
3.1.1.3. Grabuljasti transporteri ................................................................................................ 42
3.1.2 Elevatori .......................................................................................................................... 43
3.1.3. Konvejeri ........................................................................................................................ 45
3.2. Kontinualne mašine bez vučnog elementa ........................................................................ 46
3.2.1. Gravitacioni transporteri (kliznice) ................................................................................ 46
3.2.2. Valjkasti transporteri ...................................................................................................... 49
3.2.3. Inercijski transporteri ..................................................................................................... 50
3.2.4. Pužni transporteri ........................................................................................................... 51
3.3. Specifične mašine i uređaji ............................................................................................... 52
3.3.1. Hidraulični transporteri .................................................................................................. 52
3.3.2. Pneumatski transporteri .................................................................................................. 53
4. Manipulativna sredstva sa pneumaticima .................................................. 55
4.1. Viljuškari ........................................................................................................................... 56
4.1.1. Istorijat viljuškara ........................................................................................................... 57
4.1.2. Vrste viljuškara .............................................................................................................. 59
4.1.3. Osnovni elementi viljuškara ........................................................................................... 60
4.1.4. Čeoni viljuškari .............................................................................................................. 62
4.1.5. Pretovarni ciklus viljuškara ............................................................................................ 64
1
1. Terminali i pretovarna mehanizacija
1.1. Pojam i zadatak terminala

Savremeni globalni procesi kao što su globalizacija, međunarodna podjela rada,
decentralizacija industrijske proizvodnje, intezivan razvoj industrijskih i potrošačkih centara, i
sl. imaju svoj uticaj i na saobraćajni sistem koji je nezaobilazni dio tih procesa. Danas se robni
tokovi mjere u milionima tona, koji prelaze dug put od mjesta proizvodnje do mjesta potrošnje,
a glavni nosioci realizacije takvih robnih tokova su upravo terminali kao čvorišta saobraćajnog
sistema.
U užem, smislu terminal je mesto u kome se zadovoljavaju primarne funkcije transportne
delatnosti i različiti zahtevi i zadaci korisnika transportnih usluga.
Pored primarne, postoji niz drugih funkcija kao što su: ugostiteljstvo, higijena, koncetracija
MTO-špeditera, raznih posrednika, osiguranja, carina i dr.
Osnovna uloga i značaj terminala, kao elementa transportnog sistema je u izvršenju zahtjeva
teretnog i/ili putničkog saobraćaja i to što je moguće:
- u kraćem vremenu,
- na bezbjedniji način i
- sa što manje negativnog uticaja na životnu sredinu.
Pod pojmom terminal u saobraćaju treba podrazumjevati, mjesto gdje se obavljaju primarne
početno-završne i/ili operacije u toku procesa transporta u putničkom i teretnom saobraćaju
između različitih vozila istih ili različitih vidova transporta, u kome se vrši ukrupnjavanje i
distribucija tereta, snabdjevanje pogonskim gorivom, tehnička eksploatacija vozila i pružaju
druge vrste usluga.
2
Pored pojma terminal u literaturi se koristi veliki broj drugih naziva: centar, čvor, stanica, selo,
zona, platforma i sl.
I pored niza različitih pojmova koji se koriste, za sve njih su zajedničke sledeće aktivnosti:
- prihvat i otprema robnih i transportnih tokova
- pretovar transportnih tokova
- skladištenje i čuvanje robe
- formiranje tovarnih jedinica
- formiranje jedinica otpreme
- izrada prateće dokumentacije
- niz ostalih pratećih usluga.
Ciljevi razvoja terminala su:
- racionalno ulaganje u saobraćajnu infrastrukturu
- optimalna raspodjela transportnog rada po saobraćajnim granama
- razvoj regionalne privrede
- racionalno korišćenje energije
- bolje iskorištenje transportnih sredstava
- proširenje tržišta za transportne organizacije
- razvoj savremenih tehnologija transporta
- smanjennjenje zagađenja i buke
- smanjenje vremena transporta
- poboljšanje logističke usluge
- smanjenje troškova transporta i sl.
3
1.2. Podjela terminala

Može se slobodno reći da saobraćajni terminali zajedno sa mrežom saobraćajnica čine osnovne
infrastrukturne elemente saobraćajnog sistema. U njima počinje i završava se ili tranzitira svaki
prevoz, a odlikuju se izuzetno velikim lokalnim radom. Znači, to su mesta u kojima se realizuju
početno-završne operacije sa teretom, putnicima, vozilima i teretnim jedinicama
koncentrisanim na jednoj ili više bliskih lokacija. Saobraćajni terminali uključuju i teritoriju u
kojima se realizuju sakupljanje i disperzija tokova putnika i tereta koji se odvijaju na
magistralnim, prigradskim ili gradskim saobraćajnicama. Teritorijalno gledano, saobraćajni
terminali mogu da se nađu na teritoriji u prečniku od približno 50 do 60 km. Kada se nalaze na
4
više lokacija koje su funkcionalno povezane tada se najčešće podrazumevaju industrijski

saobraćajni terminali.
Podjela saobraćajnih terminala može se izvršiti sa više aspekata i to po:
- karakteru rada,
- vidovima saobraćaja koje opslužuje,
- geografskom položaju na mreži,
- vrsti tereta za koji su namijenjeni,
- vlasništvu (državni, privatni ili mješovite uloge),
- obimu rada,
- funkcijama odnosno strukturi tehnološko transportnih podsistema i dr.
Po karakteru rada terminali se mogu klasifikovati, sa:
- pretežno tranzitnim radom (luke, kontenerski i dr.),
- velikim međugradskim radom,
- velikim međugradskim i lokalnim radom.
Po vidovima saobraćajnih grana koje opslužuju, terminali mogu biti:
- integralni – opslužuje dvije ili više saobraćajnih grana
- granski – opslužuje više saobraćajnih grana (drumski, željeznički, riječni i sl.)
Po geografskom položaju na mreži razlikujemo:
- lokalni (u urbanim sredinama),
- regionalni i
- globalni terminal.
Prema vrsti tereta za koji su namijenjeni razlikujemo:

- Višenamjenski i univerzalni terminali
- Kontejnerski terminali
- RO-RO terminali
- Terminali za rasute terete
- Terminali za tečne terete
- Terminali za opasne terete
- Putnički terminali i sl.
Po obimu rada, terminali mogu biti:
- mali,
- srednji ili
- veliki.
5
1.3. Struktura i elementi terminala

Osnovni tehnološki elementi saobraćajnog terminala su fiksni i mobilni tehnološki elementi
svih vidova saobraćaja koji se susreću u terminalu. U zavisnosti od vidova koji se susreću u
terminalu mogu se identifikovati sledeće tehnološke celine:
- teretnog auto saobraćaja (sa saobraćajnicama),
- željezničkog saobraćaja,
- vodenog saobraćaja
- vazdušnog saobraćaja,
- gradskog saobraćaja (prevashodno putničkog),
- pretovarno-skladišnih procesa, za održavanje i opsluživanje saobraćajnih sredstva, i dr.
U okviru svake kategorije postoje detaljnije podjele što ukazuje na svu složenost terminala.
Putnički terminali su jednostavniji terminali po strukturi tehnoloških elemenata od terminala za
teretni saobraćaj.
Šema strukture i skica Autobuske stanice PODGORICA

Putnički terminali sadrže sledeće osnovne tehnološke elemente:
- spoljni stanični prostor za prihvat i otpremu korisnika,
- stanični pretprostor,
- perone autobuskih stanica,
- perone železničkih stanica,
- pristanišna mesta za vazdušni ili vodni saobraćaj,
- stanične zgrade sa jasno definisanim tokovima putnika,
- signalno-sigurnosna postrojenja,
- prateće objekte, kao što su: parkirališta, restorani, banke, prodavnice i sl.
6
Mnogo su složeniji saobraćajni terminali u kojima se sučeljava više vidova saobraćaja

(pomorski/reiječni/željeznički/drumski) a to su: pomorske luke i riječna pristaništa. Ovi
terminali sadrže:
- putničke reone (prostor, zona),
- reon za gradski teret,
- tranzitni reon (teretni),
- reon tečnih tereta,
- industrijsku zonu,
- baza za bunkerovanje brodova,
- sidrišta i dr.
Luka Bar
Po svom obliku luke mogu biti: bazenskog ili otvorenog tipa. Bazenskog tipa su uglavnom luke
sa većim obimom rada dok pristaništa imaju manji obim rada i uglavnom su otvorenog tipa.
Osnovne karakteristike elemenata luka i pristaništa jesu:
- akvatorija (površina, dubina, okretnica, sidrenje),
- hidrograđevine ( lukobrani ),
- pristanišni frontovi,
7
- teritorija luka.
Terminale za vazdušni saobraćaj (vazduhoplovno pristanište–aerodrom) čine sledeća
postrojenja:
- PSS (poletno-sletne staze),
- pristanišna zgrada putničkog saobraćaja,
- postrojenja za teretni saobraćaj,
- prateći objekti (parkinzi).
1.4. Pojam, podjele i osnovni elementi luke

Luka je prirodno ili vještački zaštićen vodeni bazen, gdje brodovi nalaze zaklon od talasa,
struja, morskih mijena, i leda, zaštitu od neprijateljskih napada, mjesto gdje mogu krcati gorivo,
vodu i hranu, izvršiti popravke na brodskom trupu, mašinama i uređajima ili obaviti čišćenje
svih djelova, gdje mogu sigurno i brzo iskrcati, ukrcati ili prekrcati teret i putnike, gdje mogu
odmoriti posadu.
Luka je mjesto na kojem brodovi iskrcavaju i ukrcavaju putnike i robu i na kojem se susreću
sredstva pomorskog i kopnenog saobraćaja.
Luke se dijele prema različitim kriterijumima. Navode se neke klasifikacije luka:
- prema namjeni, luke se dijele:
 luke otvorene za javni saobraćaj
 luke posebne namjene
 trgovačke luke
 ribarske luke
 ratne luke
 zaklonske (sklonišne) luke
- podjela luka prema načinu izgradnje
 prirodne (luke koje su tako smještene da imaju dovoljnu prirodnu zaštitu od
vjetrova i talasa);
 vještačke (luke kod kojih se zaštita postiže izgradnjom lučkih objekata –
lukobrana, i dr.);
- podjela luka prema vrsti tereta koji se pretežno ili isključivo pojavljuju u stukturi
pretovara
 luke za generalni teret;
8
 luke za rasute terete;

 luke za tečne terete;
 putničke luke;
 višenamjenske luke;
 specijalizovane luke;
- podjela luka prema robnim tokovima
 uvozne luke;
 izvozne luke;
- podjela luka prema vodostaju
 otvorene luke (nisu podložne uticaju morskih mijena – plime i osjeke – i
sposobne su za prihvat brodova pri svakom vodostaju);
 zatvorene luke (mogu primiti brodove samo pri visokom vodostaju);
- podjela luka prema značaju
 svjetske;
 međunarodne;
 nacionalne
 regionalne;
 lokalne;
Osnovni elementi luke su:
- lučki bazen
- lukobran
- sidrište
- lučki akvatorij
- pristanišni dio luke
- kopneni dio luke
- ostali djelovi (suprastruktura i pretovarna mehanizacija)
9
1.5. Razvoj pretovarne mehanizacije

Istorija rukovanja materijalom seže u daleku prošlost. Različite tehnike rukovanja materijalom,
različiti oblici mehaničkih naprava, korišćeni tokom razvoja ljudskog društva. Potreba za
rukovanjem materijalom, bila je prisutna od samih početaka civilizacije.
Kultura i graditeljstvo starih civilizacija postavili su zahteve za transportom i podizanjem teških
kamenih blokova velikih dimenzija pri gradnji tih monumenata. Kao rezultat takvih potreba
široko su se primenjivala užad, poluge i koturače, što je dovelo
do prvih konstrukcija dizalica.
Zenit Grčke (VI - II vek p.n.e) i Rimske civilizacije (I vek
p.n.e i I vek n.e) unosi nove elemente u ovoj oblasti, gdje treba
spomenuti genija iz Sirakuze - Arhimeda (287-212 p. n.e) koji
se bavi i praktičnom konstrukcijom mašina.
Osnovna karakteristika celokupnog razdoblja do početka industrijske revolucije jeste da se za

realizaciju pretovarnih operacija uglavnom koristi ljudska snaga, a mehanizacija se primjenjuje
samo pri rukovanju teretima za čije manipulisanje ta snaga nije bila dovoljna.
Industrijska revolucija s kraja XVIII i početka XIX vijeka predstavljala je početak fabričke
proizvodnje. Generalno govoreći to je bio i početak moderne industrije, onakve kakvu danas
poznajemo.
Kako se fabrička proizvodnja razvijala, potreba za rukovanjem materijalom i mehanizacijom
pretovarnih operacija postajala je sve izraženija, kako u samoj proizvodnji tako i u distribuciji
robe.
U ovom periodu vlasnici fabrika, u cilju sniženja troškova, počinju postepeno da ulažu u
sredstva i opremu rukovanja materijalom. Zato se, po pravilu, razvoj savremenih sredstava za
rukovanje materijalom vezuje za period posle 1900. godine, tj. za početak XX veka.
Tako, naprimer, prve konstrukcije sreću se
valjkastog gravitacionog transportera 1902.
godine elektrokarete se koriste od 1906.
godine, industrijski traktor sa benzinskim
motorom 1913. god.
Kolica sa manuelnim podizanjem platforme
pominju se nešto ranije, (1887. god), a
elektroviljuškar je konstruisan 1919 godine
("Tiering Tractor")
10
Kvalitetnije promjene u premještanju tovarne jedinice naslućivale su se s pojavom električnog

pogona. Današnja manipulacijska sredstva veoma su složena savremena tehnička rješenja
velikoga kapaciteta, brzine i jednostavnosti rada.
Daljnji razvoj manipulacijskih sredstava može se spoznati i iz toga što danas već postoje
potpuno automatizovani procesi premještanja predmeta rada (što je u određenom smislu
manipulacijski proces). Postoje i dizalice na tiristorski pogon i programirane faze kretanja rada.
Na današnjem nivou razvoja tehnologije saobraćaja postoje brojni uređaji, naprave, mašine pa
i čitava postrojenja, koji mogu obavljati funkciju pretovarnih i smještajnih manipulacija.
Prema tome, sada već i nije iznenađujuće ako sredstva za manipulaciju posjeduju informacijske
podsisteme koji omogućuju savršenu preciznost rada uređaja za manipulaciju, dajući sve
potrebne informacije operatoru i informacijskom sistemu višeg reda koji je smješten u centrali
terminala.
Uvođenjem tih rješenja izmijenjena je uloga operatora u terminalu jer realizacija manevra nije
više isključivo zavisna o sposobnosti operatera, nego je to prije svega posljedica automatskog
programa.
1.6. Pojam i podjele manipulacijskih sredstava

Pretovarna sredstva označavaju sve tehnološke elemente kojima se realizuju bilo glavne bilo
pomoćne operacije, a čije tehničke karakteristike obezbjeđuju ostvarenje zahtjevanih funkcija.
Pri tome se funkcionisanje pretovarnih sredstava može bazirati na različitim tehničkim
principima, a uobičajeno je da se kao osnovni kriterijum razlikovanja koristi "kinematika
kretanja radnog organa". U odnosu na ovaj kriterijum pretovarna sredstva se svrstavaju u
sledeće dvije grupe:
- pretovarna sredstva sa kontinualnim dejstvom
- pretovarna sredstva sa cikličnim dejstvom
Sredstva kontinualnog dejstva karakteriše neprekidno kretanje radnog organa pa se shodno

tome ostvaruje neprekidni tok materijala, a kao rezultat toga i veoma veliki transportni
kapacitet. Ali, kontinualna sredstva po pravilu imaju jedan stepen slobode kretanja - linijsku
trasu. Pretovarna sredstva koja pripadaju ovoj kategoriji su: trakasti transporter, člankasti
11
transporter, strugač, redler, elevator, pužni transporter, gravitacioni transporteri, pneumatski i

hidraulički transporteri i sl.
Sredstva sa cikličnim dejstvom, nasuprot prethodnoj grupi, premještanje robe realizuju u
ciklusima, po principu "dio po dio", pa ih karakteriše prekidan tok materijala. Ciklus rada ovih
sredstava sastoji se iz jedne produktivne (radni organ sredstva je opterećen - realizuje se
"koristan rad") i jedne neproduktivne faze (radni organ sredstva je neopterećen - realizuje se
"nekoristan rad" koji ima funkciju vraćanja sredstva ili radnog organa u poziciju ponovnog
zahvatanja tereta). Sredstva sa cikličnim dejstvom, iako sa aspekta ostvarenog kapaciteta
inferiornija od sredstava sa kontinualnim dejstvom, mogu imati ekstremno veliku nosivost, a
uz to po pravilu imaju tri stepena slobode. Tipične kategorije sredstava sa cikličnim dejstvom
su različiti tipovi transportno manipulativnih vozila sa jedne, i dizalice sa druge strane.
Pored navedene podjele koja se i najčešće koristi u literaturi postoje i druge podjele pa tako
imamo:
- prema transportnom području koje pokrivaju:
 linijska,
 površinska
 prostorna pretovarna sredstva
- prema pokretljivosti:
 fiksna
 mobilna
- prema obliku transportne putanje
 horizontalna
 kosa
 vertikalna
- prema karakteru delovanja vučne sile:
 sa vučnim elementom (traka, lanac,
uže...) i
 bez vučnog elementa (pužni, vibrirajući, valjkasti konvejeri ...),
- prema načinu prenošenja pogonske sile razlikujemo:
 mehanički (npr.od elektromotora),
 samokretni (pod silom teže),
 pneumatski i hidraulični
- prema vrsti materijala sa kojima manipulišu:
 p.m. za komadni materijal,
 p.m. za rasuti materijal,
 p.m. za tečni materijal
 p.m. za gasoviti materijal ...
- prema transportnim relacijama:
 sredstva sa fiksnim putanjama (liftovi, transporteri),
 sa delimično utvrđenim putanjama (dizalice, slagači)
 i sa slobodnim relacijama (dizalice na vozilima, roboti).
12
2. Ciklične mašine
U uslovima transporta kada su zbog zahtjeva tehnologije rada potrebne mašine velikih
nosivosti i brzina, primjenjuju se pretovarno-transportna sredstva sa prekidnim (cikličnim,
diskontinualnim) djelovanjem.
Transport tereta cikličnim mašinama obavlja se povremeno (komad po
komad), odnosno u radu ovih mašina se naizmjenično smjenjuje puni i
prazni hod.
Kod cikličnih mašina rad se obavlja pri podizanju i premještanju
tereta, dok je povratak u početnu tačku neproizvodan i kao takav povratak
predstavlja prazni hod ( odnosno gubitak u vremenu i iskorištenju
kapaciteta).
Ovakav cikličan rad zahtjeva veliku količinu energije, pa je stoga i potrošnja energije kod
ovih mašina velika, pored toga ove mašine su i najčešće složene konstrukcije, što za posljedicu
ima i njihovu veću nabavnu cijenu.
Na sledećoj šemi je prikazana jedna od najčešće korištenih podjela cikličnih mašina
(Dundović Č.)
CIKLIČNE
MAŠINE
PRETOVARNO-
DIZALICE LIFTOVI TRANSPORTNA
SREDSTVA
STACIONARNE PUTNIČKI VILJUŠKARI

(zidne, stupne)
SAMOHODNE TERETNI
UTOVARIVAČI
(lučke,
autodizalice,
željezničke...)
TRAKTORI
OKRETNE(port
alne, brodske,
građevinske)
KONT.
PRENOSNICI
MOSNE(prekrc
ajni, skladišni)
RUČNI
SPECIJALNE
OSTALALI
13
Ciklične mašine, s obzirom na smjer kretanja materijala(tereta) odnosno s obzirom na

pravac premještanja tereta možemo podijeliti u dvije podgrupe i to:
1. mašine za dizanje
2. postrojenja i naprave za dizanje i prenos, koje mogu biti pokretne ili viseće.
U prvu podgrupu spadaju : dizalice i liftovi.
U drugu podgrupu spadaju : ručna i mehanička kolica, viljuškari i sl.
2.1. Dizalice
Dizalicom se u opštem smislu podrazumijeva svaki uređaj koji služi za vertikalno dizanje i
spuštanje, kao i za horizontalno prenošenje tereta, bilo da izvodi sve tri operacije ili samo
pojedine, bez obzira na vrstu pogona i bez obzira na pokretljivost dizalice.
Dizalicom se smatra pokretni i nepokretni uređaj na ručni ili motorni pogon, namijenjen dizanju
i spuštanju slobodno visećeg tereta sa ili bez njegovog prenošenja, koji radi pomoću čeličnog
užeta ili lanca, a podešen je za rad sa kukom, grabilicom ili drugim zahvatnim sredstvom.
Dizalice se mogu definisati kao sredstva sa cikličnim dejstvom namenjena pretovaru
(transportu) rasute i komadne robe u okviru ograničenog radnog prostora, koji je određen
konstruktivnim karakteristikama dizalice. Pri radu dizalica u realizaciji pretovarnog
procesa dominantne su operacije podizanja i spuštanja tereta (LO-LO).
Primjenjuje se za podizanje i prenos komadnih tereta u fabrikama, velikim gradilištima, lukama,

montažnim halama, rudnicima, pretovarnim stanicama i na drugim mjestima gdje se vrši
podizanje i pomjeranje tereta.
Osnovni tehničko-tehnološki parametri koji određuju primjenu određene dizalice obuhvataju:
1) vrstu i tip dizalice 9) dohvat dizalice
2) veličinu (dimenzije i mejre) dizalice 10) instaliranu pogonsku snagu
3) nosivost dizalice 11) slobodni prostor između postolja
4) vrstu pogona dizalice dizalice
5) brzine pojedinih kretanja dizalice 12) opterećenje po točku dizalice
6) visinu dizanja dizalice 13) prenosne mehanizme i zahvatne
7) kapacitet dizalice naprave za rad sa dizalicom.
8) težinu dizalice
Sveobuhvatnom analizom ovih tehničko- tehnoloških parametara mogu se utvrditi prednosti i
nedostaci primjene određenih vrsta i tipova dizalica u konkretnim uslovima rada.
Raznovrsnost primjene dizalica izražena kroz prilagodljivost dizalica zadanim uslovima i
režimima rada rezultirala je mnoštvom različitih tipova, vrsta i konstrukcijskih rješenja dizalica.
To je jedan od razloga koji otežavaju podjelu dizalica prema jedinstvenom kriterijumu. Zato je
14
potrebno klasifikaciju dizalica izvesti prema određenim kriterijumima, koji će u osnovi sadržati
neke razlike u pogledu konstrukcije, pogona, namjene, izrade, postolja itd.
Dizalice, kao strojevi cikličnog transporta, u osnovi su slične prema svojoj konstrukciji i
spoljašnjem izgledu, ali, sa druge strane, dizalice se prilagođavaju specifičnostima privrednih
djelatnosti u kojima se pretežno primjenjuju.
Prema konstrukcisjkom rješenju, dizalice se dijele u sledeće podgrupe:
1) jednostavni dizalični mehanizmi i strojevi (male dizalice)
2) dizalice (kranovi) i
3) podizači (liftovi).
Podjela dizalica sa aspekta podjele prema njihovoj konstrukciji može se izvesti i na sledeći
način:
1) dizalice sa dohvatom (krakom, granom) - zidne ili konzolne dizalice, stubne dizalice,
pokretno-okretne dizalice, portalne i poluportalne dizalice
2) dizalice mosnog tipa - mosne dizalice, prekrcajni mostovi
3) specijalne dizalice - su raznovrsne kako po tipu, tako i po namjeni, jer su i funkcije,
kao i uslovi njihove primjene različiti.
U odnosu na slobodu kretanja (pokretljivost) dizalice se mogu podijeliti na:

1) stacionarne (nepokretne) dizalice – izvode rotacijsko kretanje, a sa aspekta tereta
izvode rotacijski i vertikalni prenos
2) pokretne dizalice – poredrotacijskog i vertikalnog prenosa izvode i translatorni
prenos.
3) prenosne dizalice – nemaju vlastiti uređaj za kretanje već se neopterećene prenose s
jednog mjesta na drugo
Dizalice se mogu grupisati i sa aspekta djelatnosti u kojoj se primjenjuju kao što je na primjer:
djelatnost spoljnog transporta i djelatnost unutrašnjeg transporta.
S obzirom na privrednu djelatnost u kojoj se najčešće primjenjuju dizalice se mogu podijeliti
na:
1) lučke dizalice 4) građevinske dizalice
2) brodske dizalice 5) željezničke dizalice
3) dizalice brodogradilišta 6) ostali tipovi dizalica
Prema vrsti pogona koji koriste dizalice možemo podijeliti na dizalice na:
1. ručni – vrlo rijetko se danas upotrebljava
2. motorni pogon – elektromotorni, SUS, parni, hidraulični, pneumatski
15
Pojmom lučke dizalice obuhvaćenje veliki broj raznovrsnih konstrukcija dizalica koje se
upotrebljavaju u luci radi ukrcaja i iskrcaja brodova i kopnenih transportnih sredstava, te prenos
i premještanje tereta u skladišnom prostoru luke.
Postoje različite podjele lučkih dizalica pa tako imamo:
1) prema vrsti tereta za koji se koriste dizalice za – generalni, rasuti, kontejnerski teret.
2) Prema pokretljivosti razlikujemo – stacionarne, pokretne, prenosne i ploveće dizalice
3) Prema vrsti pogona – električne, SUS, hidraulične, kombinovane
4) Prema mjestu rada u luci – obalne, skladišne, mobilne lučke dizalice, ploveće lučke
dizalice.
2.1.1. Dizalice mosnog tipa

U dizalice ovog tipa možemo ubrajati:
1. Mosne dizalice i
2. Pretovarne mostove
Mosna dizalica ima oblik mosta, po čemu je i dobila ime, koji se kreće po visoko podignutim
šinama iznad operativne površine.
Sastavni dijelovi mosnog krana su:
1. noseća greda, 6. mehanizam za dizanje i pomjeranje
2. čeoni nosači, tereta,
3. pogonski točkovi, 7. dodatno pojačanje,
4. horizontalne rešetke, 8. kabina za upravljanje.
5. mehanizam za kretanje mosta,
16
Šine po kojima se kreće most kod zatvorenih objekata oslanjaju se na građevinsku konstrukciju
objekta, a pri radu na otvorenom staza se izvodi kao posebna konstrukcija od armiranog betona
ili čelika.
Most dizalice služi za kretanje kolica koja nose zahvatni uređaj sa mehanizmom za dizanje i
spuštanje tereta. Konstrukcija mosta treba da obezbedi pozicioniranje zahvatnog uređaja
dizalice po najkraćoj putanji u svakoj tački operativne površine.
U glavne elemente mosne dizalice pored mosta i kolica ubrajaju se pogonski i sistem za
upravljanje.
Prema namjeni možemo razlikovati:
1. Standardne dizalice - za rukovanje komadnim i rasutim teretima sa tzv. slobodno
visećim teretom. imaju kolica kod kojih se komadni teret najčešće kači na kuku, a u
određenim slučajevima koriste se specijalni zahvatni uređaji (elektromagneti, klešta,
pneumatski uređaji i dr.) Za rukovanje rasutom robom koriste se posebno prilagođeni
oblici kolica, obično sa više užadi za zahvatanje i odlaganje pomoću grabilice;
2. Namjenske tj. specijalne mosne dizalice- imaju kolica koja su posebno prilagođena i
bitno se razlikuju od sistema koji se koriste kod dizalica opšte namene. Ovu grupu
sačinjavaju:
 dizalice prilagođene potrebama procesa u metalurgiji
 slagači
 specijalne dizalice za automatizovana skladišta profila i šipkastog materijala
 viseće dizalice
Pretovarni most je jedan od najvažnijih manipulacijskih sredstava u terminalima, u

lučkom terminalu smješta se na operativnoj obali i to su pretovarna sredstva velikoga kapaciteta
koja se mogu kretati uzduž cijele operativne obale i posluživati nekoliko prijevoznih
sredstava. U sledećoj tabeli date su karakteristike najvećih pretovarnih mostova
17
Suštinska razlika između mosne dizalice i pretovarnog mosta je u tome što je šinska staza za
kretanje spuštena u nivo operativne površine, a konstrukcija koja nosi glavne nosače dizalice
na šinsku stazu oslanja se preko četiri noge.
Što se tiče pretovarni mostova razlikujemo dvije vrste i to:

1. sa jednim kolicima i
2. sa dvoje kolica
Pretovarni mostovi sa jednim kolicima su obavezni u kontenerskim terminalima. Oni prenose
kontener iz brodova ka obali ostavljajući ih ili na obali ili na nekom vozilu (i u suprotnom
pravcu za kompletan tovarni ciklus). Dizalice sa jednim kolicima su upravljane od strane
čoveka. Dizalice sa dvoje kolica predstavljaju novu opremu korištenu samo u malom broju
terminala. Glavna kolica prevoze kontener iz broda do platforme dok druga kolica zahvataju sa
platforme i dopremaju na obalu. Glavnim kolicima upravlja čovijek, dok su druga kolica
automatizovana.
Također treba istaći da se pretovarni mostovi koriste i u skladištima.A u tu svrhu se koriste tri
vrste pretovarni mostova i to:
1. pretovarni most na šinama (RMG) ili
2. pretovarni most na pneumaticima (RTG) i
3. pretovarni most sa ispustom (OBC).
18
Pretovarni most na gumenim točkovima je fleksibilniji u radu od onog na šinama, dok je

pretovarni most na šinama stabilniji, pretovarni most sa ispustom je montiran na podlogu ili na
čelične stubove.
Čest naziv u literaturi za pretovarne mostove je i obalne dizalice ili ramne dizalice. Kao što je
već gore navedeno ova pretovarna sredstva imaju najveću primjenu u okviru lučkih terminala,
ali nije zanemarljiva njihova primjena i u drugim terminalima.
Pretovarni mostovi su prevenstveno bili namenjeni za realizaciju različitih pretovarnih zadataka
sa komadnom i rasutom robom na otvorenom prostoru,a a sa razvojem kontejnerskog transporta
ovapretovarna sredstva su našla široku primenu i u kontenerskim terminalima.
U drumsko-železničkim terminalima pretovarni mostovi su obično osnovni strukturni element
pretovarno - skladišnog sistema, dok se u lučkim terminalima pretovarni mostovi po pravilu
kombinuju i sa drugim tehnološkim elementima.
2.1.2. Portalne okretne lučke dizalice

Portalne okretne lučke dizalice su jedan od najstarijih konstruktivnih oblika dizaličnih
postrojenja, čije je uvođenje započelo još na početku XX vijeka. One se sastoje od prostornog
krutog rama (portala) i obrtne nadgradnje sa pokretnom strelom.
19
Portal se izvodi sa tri i četiri noge. Kod lakih dizalica statički određenih, portal je obično sa tri
noge, dok se kod mailih raspona potrala (6 m) i velike nosivosti portali grade sa četiri noge.
Ovaj oblik dizalice se pokazao kao veoma pogodan za pretovar komadne i rasute robe u rečnim
i pomorskim lukama.
Portal dizalice često premošćava saobraćajnu
površinu po kojima se kreću kopnena prevozna
sredstva (drumska i železnička) tako da se proces
direktnog pretovara realizuje cikličnim ponavljanjem
promene dohvata strele dizalice i rotacije obrtne
nadgradnje, a kod indirektnog pretovara roba se
odlaže na doku ili prihvata prikolicama i traktorima i
odvozi u skladišta.
Nosivost portalnih lučkih dizalica je i do 40 t,
maksimalna visina dizalice sa podignutom strelom je
od 40 do 60 m, brzina kretanja portala je 20 do 25
m/min, brzina promene ugla strele (dohvata) 40 do 90
m/min, brzina obrtanja nadgradnje 1 do 2 min-1,
brzina dizanja za rad sa kukom kod rukovanja
komadnom robom je 40 do 63 m/min i 40 do 80
m/min pri radu sa grabilicom.
20
2.2. Pretovarni ciklus cikličnih mašina
Pretovarni ciklus mosne dizalice može se proračunati primjenom sledećih parcijalnih

vremena:
- t1 [s] - vrijeme zahvatanja tereta (za uobičajene uslove cca 20-30 sec)
𝐻𝑑
- t2 [s] - vrijeme podizanja tereta 𝑡2 = (kretanje po pravcu 1), gde su Hd visina na koju
𝑉𝑑
se teret podiže i Vd brzina podizanja tereta
𝐿
- t3 [s] - vrijeme vožnje kolica 𝑡3 = 𝑉𝑘 do linije odlaganja tereta (kretanje po pravcu 2),
𝑘
gde su Lk rastojanje koje kolica prelaze i Vk brzina kolica
- t4 [s] – vrijeme premeštanja mosta (kretanje po pravcu 3), od pozicije zahvatanja tereta
𝐿
do linije odlaganja tereta 𝑡4 = 𝑉𝑚, gde su Lm rastojanje koje most prelazi i Vm brzina
𝑚
mosta
- t5 [s] - vrijeme spuštanja tereta, analogno t2
- t6 [s] - vrijeme odlaganja tereta, analogno t1
- t7 [s] - vrijeme podizanja neopterećene
zahvatne naprave, analogno t2
- t8 [s] - vrijeme vožnje kolica do linije
zahvatanja tereta, analogno t3
- t9 [s] - vrijeme premeštanja mosta, analogno t4
- t10 [s] - vrijeme spuštanja zahvatne naprave,
analogno t2
Prema svemu navedenome vidimo da pretovarni ciklus mosne dizalice možemo izračunati kao.
𝑇 = 𝑡1 + 𝑡2 + 𝑡3 + 𝑡4 + 𝑡5 + 𝑡6 + 𝑡7 + 𝑡7 + 𝑡8 + 𝑡9 + 𝑡10
Pretovarni ciklus pretovarnog mosta može se opisati sledećim parcijalnim vremenima.
- t1 [s] - vrijeme zahvatanja kontenera
- t2 [s] - vrijeme podizanja kontenera do visine Hd na kojoj počinje horizontalno kretanje
𝐻𝑑
kolica, 𝑡2 = , gde je Vd brzina dizanja, (kretanje po pravcu 1)
𝑉𝑑
𝐿
- t3 [s] - vrijeme horizontalnog kretanja kolica do pozicije odlaganja, 𝑡3 = 𝑉𝑘 , gde su Lk
𝑘
rastojanje koje kolica prelaze i Vk brzina kolica, (kretanje po pravcu 2)
- t4 [s] - vrijeme spuštanja kontenera, analogno t2
- t5 [s] - vrijeme odlaganja kontenera, analogno t1
- t6 [s] - vrijeme podizanja neopterećene zahvatne
naprave, analogno t2
- t7 [s] - vrijeme vožnje kolica do linije zahvatanja
kontenera, analogno t3
- t8 [s] - vrijeme spuštanja zahvatne naprave, analogno t2
Pored navedenih vremena, u obzir se mora uzeti još jedno
vrijeme (tp), povezano sa pozicioniranjem krana naspram narednog reda koji se opslužuje
nakon završetka istovara kontenera u tekućem redu:
𝐿𝑝
- tp [s] - vrijeme premeštanja krana (kretanje po pravcu 3), 𝑡𝑝 = , gde su Lp rastojanje
𝑉𝑝
koje kran prelazi i Vp brzina krana
21
Prema svemu navedenome vidimo da pretovarni ciklus pretovarnog mosta možemo izračunati
kao.
𝑇 = 𝑡1 + 𝑡2 + 𝑡3 + 𝑡4 + 𝑡5 + 𝑡6 + 𝑡7 + 𝑡7 + 𝑡8
A u slučaju promjene reda kontejnera, odnosno u slučaju promjene pozicije krana
𝑇 = 𝑡1 + 𝑡2 + 𝑡3 + 𝑡4 + 𝑡5 + 𝑡6 + 𝑡7 + 𝑡7 + 𝑡8 + 𝑡𝑝
Pretovarni ciklus portalne okretne lučke dizalice može se opisati sledećim parcijalnim
vremenima:
- t1 [s] - vrijeme zahvatanja tereta - za uobičajene uslove cca 20-30 sec
𝐻𝑑
- t2 [s] - vrijeme podizanja tereta 𝑡2 = (kretanje po pravcu 1), gde su Hd visina na koju
𝑉𝑑
se teret podiže i Vd brzina podizanja tereta
𝛼1 1
- t3 [s] - vrijeme rotacije strele do pozicije u zoni istovara 𝑡2 = 360 ∙ 𝜔 (kretanje po pravcu
3), gde su α1 ugao rotacije strele i ω, ugaona brzina rotacije strele
𝐿
- t4 [s] - vrijeme produženja (skraćenja) dohvata strele 𝑡4 = 𝑉𝑑𝑠 (kretanje po pravcu 2),
𝑑𝑠
gde je Lds dužina horizontalne projekcije skraćenja (produženja strele), a Vds
horizontalna projekcija brzine skraćenja produženja strele. Treba napomenuti da je
trajanje ove faze radnog ciklusa moguće posmatrati i preko ugla podizanja-spuštanja
strele i ugaone brzine tog kretanja.
- t5 [s] - vrijeme spuštanja tereta, analogno t2
- t6 [s] - vrijeme odlaganja tereta analogno t1
- t7 [s] - vrijeme podizanja neopterećene zahvatne naprave, analogno t2
- t8 [s] - vrijeme rotacije strele do pozicije u zoni zahvatanja
tereta, analogno t3
- t9 [s] - vrijeme produženja (skraćenja) dohvata strele,
analogno t4
- t10 [s] - vrijeme spuštanja neopterećene zahvatne naprave,
analogno t7
𝐿
- t11 [s] - vrijeme premeštanja dizalice tereta 𝑡11 = 𝑉
(kretanje po pravcu 4), gde su L dužina za koju se dizalica
pomera i v brzina kretanja
Prema svemu navedenome vidimo da pretovarni ciklus pretovarnog mosta možemo
izračunati kao.
𝑇 = 𝑡1 + 𝑡2 + 𝑡3 + 𝑡4 + 𝑡5 + 𝑡6 + 𝑡7 + 𝑡8 + 𝑡9 + 𝑡10 + 𝑡11
Zadatak 1.
Izračunati pretovarni ciklus pretovarnog mosta za situaciju prikazanu na slici 1. ako su date
sledeće vrijednost:
- Brzina zahvatnog uređaja 1,5 m/s
- Brzina kolica 1 m/s
- Vrijeme zahvata tereta 15 s
- Vrijeme otpuštanja tereta 10 s
- Dimenzije ISO kontejnera duzina 12,1 m, širina 2,4 m i visina 2,6 m
- Kontejneri se nalaze u istom redu
22
Slika 1
Zadatak 2.
Izračunati pretovarni ciklus pretovarnog mosta za situaciju prikazanu na slici 2. ako su date
sledeće vrijednost:
- Brzina zahvatnog uređaja 1 m/s
- Brzina kolica 1,5 m/s
- Brzina kretanja pretovarnog mosta 1 m/s
- Vrijeme zahvata tereta 20 s
- Dimenzije ISO kontejnera duzina 12,1 m, širina 2,4 m i visina 2,6 m
- Kontejneri se nalaze u razlicitim redovima između kojih je udaljenost 1,9 m
23
Slika 2.
Zadatak 3. Izračunati pretovarni ciklus mosnog krana za situaciju na slici 3. ako su date sledeće
vrijednosti:
- Brzina mosta 1,5 m/s, brzina kolica 1 m/s
- Brzina zahvatnog uređaja 0,5 m/s (zahvatni uređaj je kuka)
- Pri radu zahvatni uređaj se podiže na visinu od 20 m od operativne površine
- Vrijeme zahvatanja tereta 15 s, vrijeme otpuštanja tereta 20 s
- Teret je unificiran dimenzija dužina 2 m, širina 2 m i visina 2m
- Tereti i mjesto odlaganja se nalaze u istoj ravni
Slika 3
24
Zadatak 4. Izračunati pretovarni ciklus mosnog krana za situaciju na slici 4. ako su date sledeće
vrijednosti:
- Brzina mosta 1 m/s
- Brzina kolica 1 m/s
- Brzina zahvatnog uređaja 0,5 m/s (zahvatni uređaj je kuka)
- Pri radu zahvatni uređaj se podiže na visinu od 25 m od operativne površine
- Vrijeme zahvatanja tereta 20 s
- Teret je unificiran dimenzija dužina 2 m, širina 2 m i visina 2m
- Tereti i mjesto odlaganja se ne nalaze u istoj ravni pogledati sliku 4.
2.3. Kapacitet dizalice

Kapacitet pretovarnog sredstva je sposobnost da se u datim uslovima, uz odgovarajuću
organizaciju rada, pretovari određena količina tereta u jedinici vremena (satu, smjeni, danu,
mjesecu, godini). Budući da na kapacitet pretovarnog sredstva, osim tehničko- tehnološke
strukture utiču i drugi spoljašnji faktori organizacionog obilježja, kao i uslovi okoline,
neophodno je razlikovati dvije kategorije kapaciteta:
 Tehnički kapacitet- Maksimalni transportni učinak pretovarnog sredstva koji ono može
izvršiti s obzirom na tehnička i tehnološka obilježja, pri dobroj organizaciji rada i uz
najpovoljnije uslove koji odgovaraju namjeni pretovarnog sredstva.
 Stvarni kapacitet- Osim tehničko- tehnoloških obilježja pretovarnog sredstva uzima u
obzir i ostale uticajne faktore koji kao realnost okruženja najčešće utiču na smanjenje
stepena iskorišćenja tehničkog kapaciteta. Stvarni kapacitet se izražava količinom robe
25
( u tonama, komadima ili kubnim metrima) koju je moguće pretovarati tokom jedne
radne smjene, dana, mjeseca, u konkretnim uslovima, uzimajući u obzir sve faktore koji
utiču na veličinu pretovarnog učinka.
Razlika između tehničkog i stvarnog kapaciteta predstavlja rezervni kapacitet.
Za sredstva s prekidnim (cikličnim) djelovanjem tehnički kapacitet se određuje primjenom
formule
3600
𝑄 = 𝐺𝑛 [𝑡/ℎ]
𝑇
gdje je:
Gn - nosivost određenog manipulacijskog sredstva u (t)
T - vrijeme trajanja ciklusa u (s)
𝑻 = 𝒕𝒑 + 𝒕𝒓
- 𝒕𝒑 - vrijeme trajanja praznog hoda u sekundama
- 𝒕𝒓 - vrijeme trajanja radnog hoda u sekundama
U gore navedenoj formuli iskazan je tehnički kapacitet ciklične mašine, koji je kao što smo
rekli veći od stvarnog kapaciteta, ostvarenog u normalnim radnim uslovima.
Smanjenje radnog učinka u praksi može biti posljedica raznih okolnosti koje se najčešće
manifestiraju preko tri osnovna parametra:
- φ - gubitak vremena na radu u (%)
- ψ - koeficijent zahvata (koji predstavlja količnik između praktičnog i teorijskog
zahvata)
𝒁𝒑
𝛙= 𝛙≤𝟏
𝒁𝒏
 𝒁𝒑 - praktični zahvat
 𝒁𝒏 - teorijski zahvat
- η - koeficijent korisne nosivosti (𝐺𝑘 ) koji se može mijenjati s promjenom zahvatnog
uređaja:
𝑮𝒌 (𝑮𝒏 − 𝑮𝒛 )
𝛈= = 𝛈<𝟏
𝑮𝒏 𝑮𝒏
 𝑮𝒏 - tehnička nosivost (t)
 𝑮𝒛 - masa zahvatnog uređaja (t)
Uvažavanjem navedenih ograničenja dobijamo stvarni (eksploatacioni) kapacitet
𝑸𝒆 = 𝑸 ∙ 𝛙 ∙ 𝛈 ∙ (𝟏 − 𝛗) (t/h)
3600
odnosno uvrštavanjem tehničkog kapaciteta 𝑄 = 𝐺𝑛 · ,
𝑇
𝟑𝟔𝟎𝟎
𝑸𝒆 = 𝑮𝒏 · ∙ 𝛙 ∙ 𝛈 ∙ (𝟏 − 𝛗) (t/h)
𝑻
Ako bi trebalo analizirati radni učinak u nekoj drugoj vremenskoj jedinici, npr. smjeni (τ) ili
danu (d), tada bismo izraze Q (tehniči kapacitet) ili 𝑄𝑒 (eksploatacioni kapacitet) pomnožili s
odgovarajućim elementom τ , odnosno (τ ∙ s) (s – broj smjena).
3600
𝑄 = 𝐺𝑛 · ∙τ tehnički kapacitet za jednu smjenu
𝑇
3600
𝑄 = 𝐺𝑛 · ∙τ∙𝑠 tehnički kapacitet za jedan dan
𝑇
26
3600
𝑄𝑒 = 𝐺𝑛 · ∙ ψ ∙ η ∙ (1 − φ) ∙ τ eksploatacioni kapacitet za jednu smjenu
𝑇
3600
𝑄𝑒 = 𝐺𝑛 · ∙ ψ ∙ η ∙ (1 − φ) ∙ τ ∙ 𝑠 eksploatacioni kapacitet za jedan dan
𝑇
Rezervni kapacitet predstavlja razliku između tehničkog i stvarnog kapaciteta.
𝑸𝒓 = 𝑸 − 𝑸𝒆 (t/h)
ZADACI
1. U luci se vrši pretovar tereta mosnom dizalicom. Masa tereta, koja se prekrcava u
jednom ciklusu 15 tona, a jedan ciklus traje 165sec. Koliki je tehnički kapacitet mosne
dizalice?
2. U luci se vrši pretovar paleta portalnom okretnom lučkom dizalicom. Ukupna količina
tereta koju treba prekrcati za jedan sat je 200 t/h, masa tereta, koja se premješta u jednom
ciklusu, je 12t. Koliko traje jedan ciklus?
3. U luci se vrši pretovar vreća pokretno - okretnom dizalicom čiji jedan ciklus traje 185s,
a poznato nam je, da je tehnički kapacitet ove dizalice 185t/h. Odredite kolika je količina
tereta koja se prekrca u jednom ciklusu G?
4. Koliki je tehnički kapacitet pretovarnog mosta, ako je njegova tehnička nosivost 40 t, i

ako je njegov radni hod 120 s, a prazni hod duplo kraćiod radnog hoda?
5. Koliko traju prazni i radni hod kod mosnog krana ako, je radni hod za 20 s duži, a mosni
kran ima tehnički kapacitet 50 t/h, i nosivost 5 tona?
6. Izračunati tehnički kapacitet pretovarnog mosta, za jednu smjenu od 8 h, ako je njegova

tehnička nosivost 30t, a trajanje jednog ciklusa 2 minuta?
7. Koliko smjena (jedna smjena 7 h) je neophodno da radi mosni kran ako je njegov
tehnički kapacitet 50 t/h a treba da izvrši pretovar 1050 t?
8. Koliko smjena (jedna smjena 8 h) je neophodno da radi pretovarni most ako je njegov
tehnička nosivost 60 t, vrijeme trajanja ciklusa 180s, a treba da izvrši pražnjenje
kontejnerskog broda ?
9. Koliki je koeficijent zahvata, mosnog krana, ako je njegov mogući zahvat 4 t, a

praktično vrši prenos 3,7 t tereta?
10. Koliki je praktični zahvat portalnog krana, ako je koeficijent zahvata 0,85, a njegov
maksimalni mogući zahvat je 35 t?
11. Izračnati koliki je kojeficijent nosivosti i masa zahvatnog uređaja mosnog krana, ako je
njegova korisna nosivost 4,9 t, a tehnička nosivost 5 t?
27
12. Kolika je tehnička nosivost mosnog krana, ako je masa njegovog zahvatnog uređaja 500
kg a koeficijent nosivosti je 0,8?
13. Proračunati stvarni (eksploatacioni) kapacitet i rezervni kapacitet pretovarnog mosta

ako je njegov:
- tehnički kapacitet 300 t/h
- koeficijent zahvata 1
- koeficijent korisne nosivosti 0,95
- a gubitak vremena u radu je 5%.
14. Izračunati eksploatacioni kapacitet i rezervni kapacitet mosnog krana za jednu smjenu
od 8 h, ako su date sledeće vrijednosti:
- tehnička nosivost 4 t
- trajanje ciklusa 180 s
- koeficijent zahvata 0,95
- masa zahvatnog uređaja 250 kg
- a gubitak radnog vremena 15%.
28
2.4. Liftovi
Liftovi su dizalična postrojenja za vertikalni transport ljudi ili tereta koji se prenose u kabini
lifta krećući se između najmanje dvije čvrste vodilice (šine), sa mogućnošću zaustavljanja na
predviđenim stanicama.
Liftovi danas imaju vrlo široku primjenu u prenosu ljudi, te su s toga bitna postrojenja
stambenih i poslovnih zgrada, hotela, banki i ostalih sličnih objekata. Međutim, liftovi imaju
važnu ulogu i u prenosu tereta, pa je njihova ugradnja neizostavna i pri izgradnji spratnih
skladišta, visokih prekrcajnih postrojenja, prenosu tereta i ljudi na brodu (brodski liftovi) itd.
Još u starom vijeku, potreba za transportom su inspirisale tadašnje graditelje i arhitekte na
konstrukciju liftova, a prvi pisani tragovi ukazuju na rimskog arhitektu Virtuviusa koji navodi
Arhimedov izum i gradi prvi poznati lift oko 230 godine pre nove ere.
Industrijska revolucija je u drugoj polovini XVIII smanjila rad čoveka uvodeći rad parnih
mašina. Tako je do tada, pogon liftova bio na ljudsku ili životinjsku snagu, ali razvijanjem
rudnika i fabrika kao i povećavanjem težine tereta koji je trebao da se prenese, razvoj liftova je
bio neminovan, pa su se za ove svrhe liftovi masovno počeli koristiti u XIX veku. Od današnjih
“modernijih” liftova, prvo je korišćen lift hidrauličnog tipa, pa zatim lift na električni pogon.
Prva zgrada sa upotrebom lifta je Equitable Life Building u Njujorku 1870 godine. Prva
upotreba električnog motora za pogon lifta je bila 1880. godine koji je patentirao Elisha Otis.
Današnja firma “Otis Liftovi” (The Otis Elevators) koja nosi njegovo ime je radila liftove u
Svetskom trgovinskom centru (World Trade Center), Empajer stejt bilding (Empire State
Building), Kule Bliznakinje (Twin Towers), Burž Kalifa (Burj Khalifa) itd. Prihodi “Otis
Liftova” za 2015. godinu su iznosila 15 milijardi dolara.
Liftovi kroz vrijeme mijenjali svoju arhitekturu i način pogona, polazeći od Otisove platforme
pa sve do današnjih najluksuznijih liftova sa kabinom npr. kao u Burž Kalifi.
29
Podjela liftova prema funkciji:

1) Panoramski liftovi 6) Maloteretni liftovi
2) Rezidencijalni liftovi 7) Industrijski liftovi
3) Liftovi za poslovne zgrade 8) Lift platforme
4) Teretni liftovi 9) Bolnički liftovi i sl.
5) Liftovi za automobile
1 5 6
1 1
1 1
1 1
9 10 4
1
1 1
1
1
1
1
Podjela liftova prema brzini:

1. Sporohodni (0.85 𝑚/𝑠)
2. Brzohodni (2 𝑚/𝑠)
3. Ekspresni (10 𝑚/𝑠)
Sporohodni liftovi se koriste za objekte spratnosti P+4 maksimalne visine 14m, dok se
brzohodni koriste za spratnosti od P+5 do P+8 maksimalne visine 25m i koristi se minimalno 2
lifta. Ekspresni liftovi se koriste kod objekata spratnosti iznad P+8 maksimalne visine 36m i
koristi se minimalno 2 lifta.
Podjela liftova prema pogonu:
1. Električni pogon
2. Hidraulični pogon
3. Magnetni pogon
4. Pneumatski pogon
5. Kombinovano
30
Električni liftovi se najviše koriste, a brzina

kretanja im je od 0.2 𝑚/𝑠 do 17 𝑚/𝑠. Pored
prevoza ljudi koriste se i za prevoz robe gde im je
nosivost iznad 10.000 kg (10 tona), naravno, pri
manjom brzinom. Kod ovih liftova, kabina je
obešena nosećim užetom (čeličnom sajlom) oko
kotura koji je u direktnoj vezi sa pogonskim
delom. Težina kabine je balansirana kontrategom,
čija je masa jednaka masi kabine i 50% od
maksimalne dozvoljene mase.
Hidraulični liftovi koriste ulje pod pritiskom i klipove uz čiju pomoć dolazi do kretanja lifta.
Najvažnija specifičnost kod hidrauličkih liftova je to što se pogon vrši samo u jednom pravcu
(na gore) dok se u drugom pravcu koristi sila zemljine teže uz kontrolu ventila za kretanje kojim
se reguliše brzina kretanja lifta. Povoljni su jer ne izazivaju buku, ne zahtjevaju dodatni prostor
na vrhu konstrukcije i jednostavnije se spuštaju kabine tokom kvara a takođe im je neosetan
prolazak kao i kočenje lifta. Loša strana im je što se mogu koristiti samo za objekte manje
spranosti, mala brzina (oko 1 𝑚/𝑠) a takođe imaju probleme curenja ulja
Liftovi na magnetni pogon su jedni od najsavremenijih liftova današnjice koji se kreću snagom
magnetnog polja te za njihovo kretanje nije potrebno uže nego isključivo magneti. Ovakav
koncept lifta je razvijen na Tehničkom univerzitetu u Ahenu (RWTH AACHEN
UNIVERSITY). Tehnologija kretanjalifta se svodi na to što su za kabinu pričvršćeni magneti,
dok su na voznom oknu postavljeni električni koturovi koji se u razmacima snabdevaju strujom.
Ovakvi liftovi se koriste u objektima velikih visina, čak i u neboderima, gde liftovi sa čeličnim
užadima nisu pogodni za korišćenje, kako zbog velike težine užadi tako i zbog njihovog
pucanja. Jedna od najvećih prednosti je ta što nije potrebna mašinska prostorija. Ako dođe do
nestanka struje, automatski dolazi do iskakanja alki koje zakoče lift ukoliko lift pređe određenu
brzinu, tako da ne može doći do pada kabine.
31
Pneumatski liftovi rade na principu vakuuma. Vakuum

se koristi na vrhu kabine i ventil na vrhu voznog okna
kako bi se lift pomerio na gore, a kada stigne na željenu
visinu ventil se zatvara kako bi lift ostao na toj etaži. Klip
se koristi kao kočnica ukoliko postoji naglo povećanje
pritiska iznad kabine. Kada lift ide na dole, dolazi do
otvaranja ventila, tako da vazduh može da pritisne vrh
voznog okna uz čiju pomoć će doći do spuštanja kabine
sopstvenom težinom. Kabina se usled nestanka struje
automatski spušta dole. Pneumatski liftovi se slabije
koriste zbog male nosivosti.
2.4.1. Osnovni djelovi lifta

Osnovni djelovi lifta su:
- Maišnska prostorija - Mašinska prostorija je prostorija koja se nalazi na vrhu zgrade gde
se nalaze uređaji za pogon i upravljanje liftom. Može biti zajednički sa više liftova. U
mašinsku prostoriju ne bi smele biti ugrađene instalacije koje se ne koriste pri kretanju
lifta. Na podu se nalazi otvor za unošenje I iznošenje mašinske opreme, a taj isti otvor
ne sme da se otvara prema unutrašnjosti prostorije a temperature u prostoriji bi trebala
da bude od 5° − 40°. Takođe, ako prostorija nema provetravanja, trebalo bi da se
omogući. Danas se uglavnom konstruišu liftovi bez mašinske prostorije što znači da će
sve instalacije potrebne za kretanje lifta biti smeštene unutar voznog okna i metalnog
ormana manjih dimenzija koji se uglavnom nalazi odmah pored voznog okna.
- Vozno okno - je prostor koji je potpuno ili delimično ograđen

u kome se kreću kabina i protiv teg jednog ili više liftova.
Vozno okno se može podeliti u tri dela: donji, srednji i gornji
deo. Donji deo se prostire od nivoa hola krajnje donje stanice
pa do samog dna voznog okna, srednji deo je između krajnje
donje i krajnje gornje stanice, a gornji deo je od krajnje gornje
stanice do tavanice voznog okna. Srednjim delom se kreću
kabina i protiv teg. Na voznom oknu se ostavljaju vrata za
ulazak u kabinu kao i otvori za provetravanje i protivpožarnu
zaštitu.
32
- Protivteg - se uglavnom izrađuje od nekoliko delova koji su međusobno čvrstvo spojeni

u njegov ram. Protivteg se povezuje sa kabinom pomoću potrebnog broja čeličnih užadi.
- Užad - Kabina i protivteg su povezani pomoću čeličnih užadi koja je preko užnice
povezana sa elektromotorom, bez čije pomoći ne može doći do kretanja kabine. Čelična
užad prave slabe šumove pri velikim brzinama, sigurni su pri radu, otporni na dinamičke
udare, a i sopstvena težina im je mala. Kontrola užadi je neophodna jer se užad troši
usled korišćenja, a usled nevršenja kontrole može doći do havarija.
- Hvatački uređaj - mora postojati na gornjem ili na donjem delu rama kabine lifta.
Zadatak hvatačkog uređaja je da zaustavi kabinu tako što će se odupirati o vođice. Pošto
hvatački uređaj uklještuje kabinu za vođicu, ne sme da dođe do popuštanja njihove veze.
- Vođice - su nepokretne čelične šine po kojima se kreću kabina i protivteg. Njihov broj
uvek mora da bude paran, a njihova dužina tolika da ih kabina i protivteg ne mogu
napustiti. Pošto su vođice povezane hvatačkim uređajem za kabinu, vođica mora izdržati
dinamičke uticaje koje hvatački uređaj prouzrokuje, kao i zbog neravnomernosti
opterećenja kabine. Vođica kabine se uglavnom radi od T profila koji se dobijaju
izvlačenjem.
- Odbojnici protivtega i kabine - u donjem delu voznog okna nalaze se odbojnici čija je
funkcija da ograniče put kretanja kabine i protivtega. Odbojnici moraju biti pričvršćeni
I za kabinu I za protivteg. Odbojnici u zavisnosti od brzine lifta mogu biti:
1. Odbojnici sa oprugom (bez prigušenja I sa povratnim prigušenjem)
2. Odbojnici sa uljnim amortizerom (sa prigušenjem)
Odbojnici sa oprugom se koriste kod liftova čija je brzina manja od 1.6 𝑚/𝑠, a za veće
brzine se koriste odbojnici sa uljnim amortizerom.
33
- Kabina - Kabina lifta je namenjena za prevoz tereta i putnika. Kabina lifta mora biti
ograđena punim zidovima, pločom i tavanicom koje se montiraju na čelični ram.
Kabina lifta se sastoji od:
o Konstrukcija (obično od metala)
o Ispuna (od metala, drveta ili kombinovano)
o Vrata kabine – ručna, poluautomatska ili automatska
 Jednokrilna – klizna
 Dvokrilna – obrtna ili klizna
 Makazasta
o Osvetljenje
o Ventilacija
 Prirodna (otvori na kabini su 1% veličine poda)
 Veštačka (pomoću ventilatora)
Nosivost kabine
- Vrata - Vrata lifta se sastoje od vrata voznog okna i vrata kabine. Vrata kabine se kreću
sa kabinom a vrata voznog okna ostaju na svojim etažama. Pri kretanju lifta, vrata okna
se zabravljuju kako ne bi došlo nesrećnih slučajeva. Jednokrilna vrata vrata se uglavnom
koristi kod stambenih zgrada, dvokrilna kod bolničkih i teretnih liftova, a makazasta
kod kabine. Poluautomatska vrata se koriste kod stambenih i javnih objekata a koriste
se na principu ručnog guranja/povlačenja vrata a zatvaraju se automatski. Kod
automatskih vrata, uređaj za otvaranje lifta se nalazi na krovu kabine gde njegovim
radom komanduje pomoću mikroprocesorskog upravljanja lifta. Vrata lifta imaju
sigurnosne uređaje za kontrolu zatvaranja vrata kabine i vrata voznog okna. Ako bi
putnik hteo da otvori vrata pri kretanju lifta, lift će automatski stati.
34
3. Kontinualne mašine
Kontinualne mašine (sredstva neprekidnog transporta), primjenjuju se za prenos većih količina
rasutog i komadnog materijala u raznim granama privrede. Osim za transport navedenih vrsta
robe igraju značajnu ulogu i u transportu tečnih tereta (hidraulični transporteri), a imaju
primjenu i u prevozu ljudi (pokretne stepenice i sl.)
Mašine i uređaji sa neprekidnim radom, transport materijala vrše bez
zaustavljanja radi njegovog prihvatanja i odlaganja tj. premeštanje tereta je
kontinualno bez praznog hoda. Sredstva neprekidnog (kontinualnog)
transporta zauzimaju značajno mjesto u tehnološkim procesima.
Za kontinualne mašine karakteristično je da radni organ, odnosno noseći elemenat nema
mogućnosti aktivnog zahvatanja materijala, da se kreće u kontinuitetu, čime postiže neprekidan
i ravnomeran tok materijala u istom smeru i bez praznog hoda.
Materijal se transportuje neprekidnim tokom i to horizontalno, koso i vertikalno. Osobine su im
veliki kapacitet, jednostavna konstrukcija, relativno mala cijena. Ali kontinualna sredstva po
pravilu imaju jedan stepen slobode kretanja - linijsku trasu. Kretanje materijala na transportnom
putu (od mjesta prijema do mjesta predaje) može da se, zavisno od zahtjeva, izvede sa
konstantnom ili promenjivom brzinom, odnosno po taktu.
U poređenju sa sredstvima prekidnog transporta imaju sledeće prednosti:
- Znatno veći kapaciteti,
- Odnos kapaciteta i mase transportnog sredstva je povoljniji,
- Mogućnost rednog vezivanja obezbjeđuje velike transportne dužine.
Sobzirom na izuzetno veliko područje primjene, razvijen je veliki broj raznovrsnih kontinualnih
mašina, pa je samim tim opšta klasifikacija ovih mašina veoma složena pa tako imamo:
- prema položaju u prostoru:
 viseće
 podne
 podzemne
- prema pogonu:
 sa pogonom
 bez pogona
- prema tipu vučnog elelementa:
 trakaste
 lančane
- prema vrsti materijala koji se transportuje:
 za rasuti teret
 za komadni teret
 za tečni i ostale terete
- prema smjeru kretanja
 za horizontalni transport
 za vertikalni transport
 za kosi transport
- prema mobilnosti:
 nepokretne
 pokretne
35
Podjela kontinualnih mašina koja se najčešće koristi i koju ćemo detaljno objasniti prikazana
se na sledećoj slici
KONTINUALNE
MAŠINE
Mehanički Specifične mašine

Pomoćni uređaji
transporteri i uređaji
- bunker
sa vučnim bez vučnog - pneumatski tran
elementom elementa - hidraulični tran. - dozatori
- zatvarači
- dodavači
vučni i noseći vučni i noseći - gravitacioni
element element
objedinjeni razjedinjeni - valjkasti
- inercioni
- pužni
-trakasti trans. - pločasti
- grabuljar
- elevator
. konvejer
Šema podjele kontinualnih mašina

Mašine neprekidnog transporta su najčešće mehaničkog tipa, a postoje i drugi kao npr.
pneumatski transport
Mehanički transporteri se mogu podjeliti na:
- Mašine sa vučnim elementom ( uglavnom traka, lanac ili uže)
- Mašine bez vučnog elementa ( gravitacioni uređaji)
3.1. Kontinualne mašine sa vučnim elementom

Su mašine koje za prenos tereta posjeduju vučni elemet, a to su uglavnom: traka, uže ili lanac
Kao što se vidi iz gore prikazane šeme, kod mašina sa vučnim elementom razlikuju se mašine
kod kojih su:
- Vučni i noseći element objedinjeni (trakasti transporteri)
- Vučni i noseći element razdvojeni (pločasti transporteri, grabuljasti transporteri,
elevatori...)
Takođe jedna od podjela ove vrste kontinualnih mašina je i na:
- Transportere (trakasti, pločasti, grabuljasti i sl.) – vrše transport tereta horizontalno i
koso
- Elevatore – vrše transport tereta vertikalno i koso
- Konvejere (viseći i podni) – vrše transport tereta horizontalno i koso.
36
3.1.1. Transporteri
Transporteri su najbrojnija skupina kontinualnih mašina, koja ima najrazličitiju primjenu i
konstrukcijska rešenja.
U okviru samih transportera možemo razlikovati, transportere:
- Sa vučnim elementom (trakasti, pločasti, grabuljasti i sl.)
- Bez vučnog elementa (gravitacioni, valjkasti, pužni i sl.
3.1.1.1. Trakasti transporteri

Su transporteri kod kojih je vučni i noseći element objedinjen,
a to je ustvari sama traka transportera.
Trakasti transporteri su kontinualne mašine koje imaju danas najčešću primjenu, a glavni
razlozi za to su jednostavna konstrukcija, i raznovrsni oblici, što omogućava univerzalnu
primjenu ovih mašina i pouzdanost njihovog rada. Koriste se za transport rasutog i komadnog
tereta pretežno u horizontalnom ili malo nagnutom pravcu (do 25o).
Trakasti transporteri koriste se za brz i neprekidan prenos tereta, i to najčešće onda kada je
neophodan ravnomjeran dotok materijala na mjesto iskrcaja.
Zahvaljujući svojim karakteristikama kao što su:
- Jednostavna konstrukcija
- Velika proizvodnost
- Mogućnost horizontalnog i kosog transporta tereta
- Lako održavanje i mali troškovi eksploatacije
- Velika dužina transporta
- Mogućnost daljinskog upravljanja i automatizacije
- Mala potrošnja energije
- Mali obima manualnog rada
- Nečujan rad i sl
trakasti transporteri uveliko se primjenjuju u raznim granama industrije, u skladištima, na
gradilištima, u rudnicima, u fabrikama i sl.
Nedostaci trakastih transportera:
- Ograničen nagib transportovanja sa standardnim trakama
- Osetljivost na povišene temperature i hemijske uticaje
- Brzo habanje pri transportu teških i abrazivnih materijala
- Nepogodni su za obrazovanje složenih trasa u prostoru
Neki od osnovnih tehničkih podataka za trakaste transportere su:
- Kapaciteti: od 50 do 25.000 t/h (realizovana su i postrojenja sa kapacitetom do 50.000
t/h)
- Dužina transportera: od nekoliko metara do 15-tak kilometara sa mogućnošću
neograničenog nastavljanja
- Brzina transportera: od 0,8 do 8m/s (u posebnim uslovima i do 15m/s)
Trakasti transporteri se mogu podijeliti na različite načine:
- Prema obliku trake:
 Ravni
 Konkavni
37
- Prema tipu trake

 Sa metalnom trakom
 Sa gumiranom trakom
 Sa metalnom mrežastom trakom i sl.
- Prema vrsti pogona
 Sa jednim bubnjen
 Sa dva bubnja
 Sa tri i više bubnjeva
Detaljni prikaz trakastog transportera

U osnovne elemente trakastih transportera ubrajamo:
1. Traka
2. Pogonski bubanj
3. Noseći valjci
4. Utovarno-istovarni uređaji
5. Noseća konstrukcija
6. Zatezni uređaj
7. Zatezni bubanj
8. Usmjeravajući valjci
9. Pogonska stanica
Traka kod trakastog transportera realizuje dvije najznačajnije funkcije: noseću i vučnu, te
predstavlja osnovni element transportera. Njeno učešće u cijeni kreće se od 25% do 35%, s
obzirom na to da od pravilnog izbora i dimenzionisanja trake umnogome zavise radni vijek,
pouzdanost postrojenja, kao i troškovi eksploatacije.
Eksploatacioni zahtjevi koje traka treba da zadovolji jesu:
- velika zatezna čvrstoća,
- savitljivost,
- dobro prijenjanje na noseće valjke,
- malo istezanje,
- mala sopstvena masa,
- velika otpornost na habanje, biološke i hemijske uticaje.
38
Za izradu trake koriste se različiti materijali: guma,

plastika, čelična traka i pletena žica. Najviše se
koriste gumena i plastična traka, koje se sastoje od:
- jezgra (karkasa) i
- gumenog omotača.
Jezgro trake je noseći deo koji prima sile naprezanja, a omotač ima funkciju zaštite jezgara od
mehaničkih oštećenja, atmosferskih i bioloških uticaja i sl.
Trakasti transporteri sa trakom od pletene žice i čelika

Valjci - Primarna funkcija valjaka je nošenje trake i tereta. Pored ove funkcije oni svojim
oblikom određuju i profil trake.
Valjci su raspoređeni duž trake na relativno malom rastojanju i zbog njihovog velikog broja
imaju značajan uticaj na investicione i tekuće troškove. Njihovo učešće u investicionim
troškovima je do 25%. Tehnički vijek valjaka je i do 36 000 h, a vremenski zavisi od uslova
rada i kreće se od 4 do 6 godina.
Primjeri valjaka kod trakastih transportera

Rastojanje valjaka je veoma bitan tehnički parametar transportera sa značajnim uticajem na
ponašanje sistema pri radu i kreće se u sledećim granicama :
- ravna traka (rasuta roba) 1,5 do 2,5 m
- koritasta traka (rasuta roba) 0,8 do 1,8 m
- kod komadne robe razmak valjaka je za Gp < 250 N od 1 do 1,4 [m], a za Gp > 250 N,
razmak iznosi amax / 2
- u neopterećenoj grani rastojanje je dva puta veće u odnosu na opterećenu granu.
Pored valjaka i klizna površina se takođe koristi kao element
za nošenje trake. Za razliku od varijante sa valjcima, ovde se
radi o kliznoj ravni ili koritastoj površini, po kojoj klizi traka.
Prednosti kliznih površina u odnosu na valjke su:
- nema skakanja tereta i dinamičkih udara do kojih
dolazi zbog ugiba trake
- klizna traka ima niže investicione troškove i
- jednostavnije održavanje sistema Klizna površina
39
Glavni nedostatak je veći otpori kretanja, jer je u pitanju otpor klizanja.

Klizne površine kao elementi za nošenje trake imaju široka primjena u prehrambenoj industriji,
preradi papira, proizvodnji konfekcije i obuće i u sistemima sa protočnom proizvodnjom
Pogonski i zatezni bubanj - Bubnjevi za trakaste transportere izrađuju se od livenog čelika ili
kao varena konstrukcija. Pogonski bubanj za transportere veće dužine oblaže se gumom i
keramikom radi povećanja koeficijenta trenja između bubnja i trake.
Primjer pogonskih bubnjeva

Mjesto postavljanja zateznog uređaja i način zatezanja trake zavisi prije svega od dužine
transportera i raspoloživog prostora za smještaj elemenata uređaja za zatezanje, a najpovoljnije
je ono mjesto gde je najmanja sila zatezanja u traci.
Sistem zatezanja kod

trakastog transportera
Primjeri pozicioniranja pogonskog i zateznog bubnja

Utovarno-istovarni uređaji - Osnovna funkcija utovarnog uređaja kod rasute robe je da
obezbjedi prihvatanje materijala i da ga ravnomerno rasporedi na traci prije nego što dostigne
brzinu trake. Ovi uređaji samim tim realizuje zaštitu trake od intenzivnog habanja i
destabilizacije pri kretanju. Konstrukcija utovarnog uređaja zavisi od zadatka postrojenja u
sistemu i od karakteristika materijala. Utovarna stanica može da bude i pokretna. To se
ostvaruje preko kolica koja se krecu po šinama na ramu transportera, pri cemu pomjeranje može
da bude manuelno ili sa mehaničkim pogonom
Istovar materijala kod trakastog transportera realizuje se preko povratnog bubnja ili bočno,
primjenom odgovarajućih istovarnih uređaja.
Pogonska stanica - Pogonska stanica obuhvata sve elemente neophodne za pogon trake. Ona
se sastoji od: pogonskog motora, reduktora, spojnice, kočnice, pogonskog bubnja (jednog ili
dva), otklonskog bubnja ili uređaja za pritiskanje trake radi povećanja sile tranja na pogonskom
bubnju.
40
U uslovima gde nema prostora za ugradnju konvencionalnog pogonskog uređaja koriste se

bubnjevi sa ugrađenim motorom i reduktorom u samom bubnju (unutrašnji pogon)
Vrsta motora kod trakastog transportera zavisi od uslova rada. Zbog niske cijene, trenutne
pogonske spremnosti i ekoloških razloga najviše se koristi elektro motor.
Noseća konstrukcija - Noseća konstrukcija povezuje sve elemente transportera u jednu celinu.
Pored nošenja elemenata omogućava zaštitu od spoljnih atmosferskih uticaja. Kod transportera
za rasute terete velikih dužina konstrukcija je složena i prati konfiguraciju terena, a kod lakih
transportera je kompaktna i povezuje elemente transportera.
3.1.1.2. Pločasti transporteri

Kod ovih transportera materijal leži na pločama koje su vezane uglavnom sa dva paralelna
beskonačna lanca.
Ova vrsta transportera pre svega, veoma se koristi u procesima gde se pojavljuju potrebe za
transportom materijala velike nasipne gustine s komadima velike krupnoće, oštrih ivica i velike
tvrdoće, a veoma je pogodan i za transport zagrijanih materijala. Zbog robusne konstrukcije
često se koristi za izvlačenje materijala iz bunkera i u procesima gde je potrebno pečenje, pranje
i sušenje materijala s radnim temperaturama većim od 60°.
Pločasti transporteri
41
Najviše se koristi u čeličanama, livnicama, rudnicima, industriji građevinskog materijala,

hemijskoj industriji, reciklaži otpada, kod pokretnih trotoara i stepeništa (eskalatori), kod
sortirnih sistema i dr. Takođe, člankasti transporter može biti dio nekog pretovarnog sistema,
gdje radi u kombinaciji sa drugim sredstvima mehanizacije.
Prema vrsti materijala koji se transportuje dijele se na:
- Transportere za komadni teret sa ravnim pločama bez bočnih strana
- Transportere za rasuti teret sa pločama sa bočnim stranama
Tehnički podaci:
- Kapacitet do 2000m3/h
- Brzina transportovanja od 0,1 do 1,25 m/s
- Dužine transportovanja do 100m, a ne više od 200m (sa jednim pogonom), a sa većim
brojem pogona i preko 1000m
- Uglovi nagiba trase ovih transportera kreće se do 20°, ali korišćenjem specijalnih
nosećih elemenata ovi uglovi za rasuti materijal dostižu vrijednosti do 65°
Prednosti pločastih transportera:
- Pogodni su rad u najtežim uslovima
- Omogućuju izvođenje složenih trasa
- Imaju relativno veliki kapacitet
- Mogu da se koriste kao dozatori i dodavači
Nedostaci pločastih transportera:
- Relativno složeno i skupo održavanje
- Složena konstrukcija nekih elemenata transportera
- Velika sopstvena težina pokretnih djelova transportera i veća potrošnja energije za
kretanje nego kod trakastih transportera
3.1.1.3. Grabuljasti transporteri

Primjenjuju se isključivo za transport rasutog materijala na relativno mala rastojanja. Osnovna
karakteristika im je što se materijal gura u nepokretnim žljebovima (olucima) posredstvom
gurača – strugača koji su povezani sa jednim ili dva lanca
Grabuljasti transporteri uglavnom služe za transport praškastih, zrnastih i srednje komadastih
lakopokretljivih i neabrazivnih materijala (žitarice, ugljena prašina, proizvodi hemijske
industrije...)
42
Nisu pogodni za transport vlažnih i lepljivih materijala koji se lijepe na strugače i zidove žljeba
(oluka) i stvaraju teškoće pri utovaru i istovaru čime se znatno smanjuje kapacitet transportera.
Takođe nisu pogodni za transport jako abrazivnih materijala koji habaju oluke ili za transport
lomljivih materijala koji mrvljenjem gube kvalitet (npr. koks)
Prednosti grabuljastih transportera:
- Relativno prosta konstrukcija
- Pogodan i lak utovar i istovar na bilo kom mjestu duž trase
- Mogu da transportuju zagrejane materijale do 300 C°, a u posebnim slučajevima sa
hlađenjem i do 700 C°
- Mogu da obezbjede potpunu hermetičnost
Nedostaci grabuljastih transportera:
- Veliko habanje lanca, strugača i posebno zidova žljeba (oluka)
- Relativno veliki utrošak energije
- Lomljenje i trošenje transportnog materijala
- Veliki otpori kretanju
Tehnički podaci:
- Kapacitet od 5 do 1000m3/h
- Brzine kretanja od 0,05 do 1m/s
- Dužine transportera od 60 do 100m, u izuzetnim slučajevima i do 200m
Prema obliku strugača i oluka dijele se na:
- Grabuljaste transportere sa visokim strugačima (visina strugača je veća od visine oluka)
- Grabuljasti transporteri sa niskim strugačima čija je visina tri do šest puta manja od
visine oluka
- Zatvoreni grabuljasti transporteri (redleri) - transporteri sa profilisanim strugačima koji
se kreću kroz materijal povlačeći ga po zatvorenom oluku
- Specijalni grabuljasti transporteri (npr. za transport metalne strugotine)
3.1.2 Elevatori
Su kontinualne mašine koje služe za neprekidni transporta rasutog i komadnog tereta, u
vertikalnom i kosom pravcu pod uglovima prema horizontali većim od 60°.
Elevatori su mehanički transporteri kod kojih su vučni i noseći element razdvojen.
Prema nosećem elementu možemo razlikovati:
43
- Elevatore sa vedricama – koriste se za dizanje rasutog teret

- Elevatore sa konzolom, viljukama i sl. – koriste se za dizanje ili spuštanje komadni
teret
Po uzajamnom položaju vedrica na vučnom elementu elevatori sa vedricama se dijele na dva
tipa:
- sa zbijenim koficama - vezanim neposredno jedne uz drugu bez zazora među njima i
- sa vedricama vezanim na izvesnom rastojanju.
Navedena dva tipa elevatora se razlikuju po načinu utovara materijala: prvi tip zahtjeva padanje
materijala i zasipanje kofica jednim neprekidnim, ravnomjernim tokom dok drugi tip zahtjeva
doziranje materijala.
Vučni elemenat elevatora može biti:
- Traka ili
- Lanac.
Elevatori sa trakama imaju sledeće prednosti nad elevatorima sa lancima:
- ravnomjeran i bešuman rad,
- veće brzine kretanja,
- manje su težine,
- dimenzija i
- cijene.
Elevatori sa lancima primjenjuju se za veće visine dizanja materijala (više od 45m) usljed
ograničenja jačine gumene trake, takođe pri prenosu krupnokomadastog materijala veza vedrica
sa lancima je sigurnija nego sa gumenom trakom.
Pored navedenih podjela elevatore možemo podijeliti ina sledeće načine:
- Prema vrsti konstrukcije:
 Vertikalni
 Kosi
- Prema brzini kretanja
 Sporohodni
 Brzohodni
- Prema brzini vedrica:
 Sa razmaknutim vedricama
 Sa primaknutim vedricama i sl.
44
U poređenju sa drugim transportnim uređajima elevatori zauzimaju manje mjesta i

najekonomičnije su kontinualne mašine za vertikalni transport. Glavni problem kod elevatora
je veliko opterećenje vedrice i vučnog elementa pri zahvatanju materijala što utiče na vijek
trajanja cijelog uređaja.
3.1.3. Konvejeri
Konvejeri su sredstva neprekidnog transporta kojima se materijal transportuje u raznim
smjerovima pa se koriste u različite oblike unutrašnjeg transporta, a posebno u procesima
masovne i serijske linijske proizvodnje.
Konvejeri imaju dvojaku funkciju:
- Funkciju sredstva unutrašnjeg transporta
- Funkciju regulatora tehnološkog procesa.
Prikaz konvejerskog sistem

Zavisno od namjene, konvejerima se može transportovati materijal konstantnom brzinom ili u
određenom taktu (napr. prilikom pretovara komadnog materijala većih dimenzija i mase itd.).
Primjenjuju se u raznim granama privrede u prehrambenoj industriji, tekstilnoj industriji,
rudarstvu, procesnoj industriji, metaloprerađivačkoj industriji itd.. Pogodni su za korištenje u
raznim proizvodno-tehnološkim procesima, za transport materijala-tereta različitih fizičkih
karakteristika (rasuti materijali različite granulacije, komadni materijali itd.). Najviše se
upotrebljavaju za transport delova u serijskoj proizvodnji neke fabrike.
45
Najčešća podjela konvejera je prema mjestu njihovog kretanja pa tako razlikujemo:

- Podne konvejere
- Viseće konvejere
- Kombinovane konvejere
Podni konvejeri svoj oslnoac imaju na podu proizvodnih pogona, služe za horizontalni i kosi
prevoz tereta, i sastoje se od:
- Šina po kojima se kreću radna (noseća) kolica
- Transportnog lanca sa pogonskim uređajem
- Noseće konstrukcije
Podni konvejeri
Viseći konvejeri služe za prenos tereta u najrazličitijim smjerovima, po transportnom putu koji
je zatvoren i njegova noseća konstrukcija pričvršćena je za strop proizvodnih pogona. Predmet
rada kod ovih konvejera kreće se iznad radnih mjesta.
Viseći konvejeri
3.2. Kontinualne mašine bez vučnog elementa

U ovu grupu mehaničkih transportera spadaju:
- Gravitacioni uređaji (kliznice)
- Valjkasti transporteri
- Inercioni transporteri
- Pužni transporteri
3.2.1. Gravitacioni transporteri (kliznice)

Gravitacioni uređaji su najjednostavnija transportna sredstva koja se koriste za premeštanje
komadnog ili rasutog tereta pri čemu materijal klizi po strmoj ravni, sa višeg na niži nivo pod
dejstvom sopstvene težine tj. koristi se sila gravitacije.
Prema načinu transportovanja ovi uređaji se mogu podeliti na:
- gravitacione uređaje za koso spuštanje tereta (klizni kanali, valjkaste kliznice)
- gravitacioni uređaji za vertikalno spuštanje tereta (spiralna kliznica, gravitacione cijevi)
46
Klizni kanali - spadaju u grupu sredstava koja koristeći silu gravitacije obavljaju posao
praktično bez troškova električne energije. Jednostvne su konstrukcije, tj. imaju klizni kanal
koji je postavljen pod određenim nagibom. Klizni kanali mogu biti različitog oblika
(polukružnog, kvadratnog, trouglastog, trapeznog i sl.) i uglavnom su obloženi limom, radi
smanjenja trenja.
Različiti profili kliznica
Ugao nagiba zavisi od:

- karakteristike robe,
- koeficijenta trenja između robe i materijala
- i željene brzine kretanja.
Normalne brzine za kretanje rasutih materijala kod kliznica treba da budu 2-3m/s, a ne veće od
10m/s. Kod komadnog tereta, zbog izbegavanja velikih udara na kraju staze, brzina kretanja
treba da bude 1-1,5m/s.
Da bi se smanjila brzina tereta na kraju kliznice primjenjuju se
kombinovane pravolinijske kliznice i to smanjenim uglom na
kraju tako da dolazi do usporavanja ili čak zaustavljanja tereta,
postoji i pravolinijska kliznica koja je na kraju obložena nekim
frikcionim materijalom
Materijali koji se transportuju mogu biti rasuti i komadni.
Tipična mjesta primjene kliznice su:
- u skladištima i distribuciji,
- poštanskim centrima za pakete i pisma,
- proizvodnji,
- rukovanje sa proizvodima u vrećama,
- novinske i štamparske kuće,
- rukovanje prtljagom na aerodromima,
- pogoni za preradu hrane itd.
U proizvodnim procesima mogu da se koriste kao veza između dva
sistema kontinualnog transporta.
Pored kliznica za koso premještanje tereta koriste se i valjkaste
kliznice. Kod valjkastih klizica teret se spušta preko valjka koji se
oslanja na kuglične ležajeve. Ugao kod ovih transportera može biti
veoma mali i do 1°.
47
Spiralne kliznice i gravitacione cijevi- Ukoliko

je potrebno izvršiti spuštanje materijala sa većih
visina onda je primjena kliznih kanala nepogodna
jer bi dužina tih kanala ili brzina kretanja
materijala bila neprihvatljivo velika. U tom
slučaju se primjenjuju:
- spiralne kliznice
- gravitacione cijevi
Spiralne kliznice su ustvari klizni kanali koji su savijeni u spiralu i one su pogodne za primjenu
usljed nedostatka prostora za postavljanje kliznih kanala. Spiralnim kliznicama se transportuje
i rasuti i komadni materijal. Spiralne kliznice su najčešće:
- pravougaonog ili
- zaobljenog profila
Spiralne kliznice
Pravougaoni profil je pogodan za transport materijala u tzv.tvrdom pakovanju (sanduci, kutije),
a zaobljeni za meko pakovanje (džakovi, vreće).
Gravitacione cijevi koriste se uglavnom za transportovanje rastresitog
i sitnozrnastog materijala. Postoje različiti oblici gravitacionih
cijevi,neke od njih su:
- račvaste gravitacione cijevi – jedna cijev se grana na više
manjih što omogućava istovremeno pražnjenje cijevi na više
različitih mjesta
- teleskopske gravitacione cijevi – sastoje se od više kraćih cijevi
koje se uvlače jedna u drugu, što omogućava promjenu dužine
cijevi po potrebi.
48
3.2.2. Valjkasti transporteri

Valjkasti transporteri se koriste za horizontalni pravolinijski ili
krivolinijski transport komadnog tereta, prvenstveno pravilnog oblika
sa ravnom i čvrstom oslonom površinom (kutije, sanduci, palete,
konteneri).
Sastoje se od valjaka raspoređenih na malom rastojanju jedan od drugog i učvršćenih u ramu
noseće konstrukcije.
Valjkasti transporteri mogu biti:
- sa pogonom ili
- bez pogona.
Kod transportera koji nemaju sopstveni pogon teret se pomjera ručno, ali se ti transporteri
mnogo češće koriste sa malim uglom nagiba (1 do 6 stepeni). Teret se tada kreće pod dejstvom
sopstvene težine tako da se oni ponašaju kao gravitacioni uređaji
Kod valjkastih transportera sa pogonom valjci se pokreću pomoću pogona grupno ili
pojedinačno pri čemu se teret putem trenja transportuje duž staze.
Osnovni deo ovih transportera je valjak koji se ugrađuje na ram. Valjci se obično izrađuju od
čeličnih cijevi koji se preko kugličnih ležejeva postavljaju na osovinu koja je fiksirana između
gredica.
Korak (razmak) između valjaka treba da bude takav da se teret pri kretanju oslanja na najmanje
dva valjka, a opterećenje jednog valjka ne smije da bude veće od 70% ukupne težine predmeta.
Ako je l-dužina predmeta, a-razmak valjaka,obično se uzima a=l/3.
49
3.2.3. Inercijski transporteri

Ovi transporteri predstavljaju otvorene ili zatvorene
oluke koji vrše periodično kretanje (napred-nazad) uz
pomjeranje materijala samo u jednom smjeru.
Prvenstveno se koriste za transportovanje suvih lakopokretljivih zrnastih i komadastih rasutih
materijala, a posebno su pogodni za transport zagrijanih i hemijski agresivnih materijala u
hermetički zatvorenim olucima. Koriste se najčešće za horizontalni transport sa relativno
malom dužinom od 10 do 20m (izuzetno 50m), kapacitet im je do 100m3/h
Primjeri inercioni konvejera

Prednosti ovih transportera su:
- Relativno jednostavna konstrukcija
- Mogućnost transportovanja materijala na povišenim temperaturama ili u zoni povišenih
temeperatura (rad u sklopu sušara i peći)
- Hermetičnost oluka omogućava njihovu primenu u hemijskoj i farmaceutskoj industriji
- Mogućnost obavljanja određenih tehnoloških operacija za vreme transportovanja
(prosijavanje, sušenje, hlađenje)
Nedostaci su:
- Nepogodnost za transportovanje ljepljivih, vlažnih, krupnih i abrazivnih materijala.
- Povećana buka pri transportu
- Nepovoljna opterećenja (pri radu se javljaju značajne dinamičke sile koje izazivaju
oscilavanje čitave noseće konstrukcije)
- Relativno mali kapacitet
- Veća potrošnja energije nego kod ostalih transportera
Prema načinu rada inercioni transporteri dijele se na:
- Transportere sa konstantnim pritiskom na dno oluka
- Transportere sa promjenljivim pritiskom na dno oluka
Najširu primjenu inercionih transportera imaju vibracioni transporteri. To je posebna grupa
inercionih transportera sa promjenljivim pritiskom materijala na dno oluka sa tako podešenim
karakteristikama da se materijal odvaja od oluka i u tzv. mikroskokovima vrši kretanje unapred.
Frekvencija oscilovanja im je do 3000 u minuti. Prednost im je što materijal nije u stalnom
kontaktu sa olukom čime je habanje oluka smanjeno (vek trajanja duži). U poređenju sa
klasičnim inercionim, vibracioni transporteri imaju veću prosječnu brzinu kretanja materijala i
saglasno tome veći kapacitet.
50
3.2.4. Pužni transporteri

Pužni (zavojni) transporteri predstavljaju najbolji sistem za
transport rasutih materijala. Ovi transporteri su tako
projektovani da se kontrolisano „hrane“, primajući
kontinualnu i jednaku sumu materijala koji transportuju.
Materijal se transportuje do istovarnog mjesta konstantnom
brzinom.
Primjenuju se za transport praškastih, zrnastih i sitnokomadastih rasutih materijala. Po pravilu,
nisu podešeni za transport ljepljivih, abrazivnih i krupnokomadastih materijala mada pojedina
konstruktivna izvođenja omogućavaju transport i tih materijala.
Ponekad se primjenjuju za izvjesne tehnološke operacije npr. za miješanje materijala.
Prednost pužnih transportera u odnosu na druge transportere je u:
- Radu bez prašine
- maloj težini,
- relativno malim dimenzijama
- malom broju pokretnih djelova,
- mogućnost da se ima više ulaznih i izlaznih mjesta,
Osnovni nedostatak im je veća potrošnja energije usljed klizanja materijala po zavojcima i
žljebu i u habanju tih površina.
Ovi transporteri se upotrebljavaju za premještanje materijala na rastojanja od 30 do 40 m.
Kapacitet zavojnih transportera obično se kreće od 20 do 40 m3/h, a pri većim dimenzijama
zavojnice može biti i do 100m3/h.
Noseći element je zatvoren žlijeb po kome se klizanjem premješta materijal guran radnim
elementom –zavojnicom.
U zavisnosti od vrste materijala koji se transportuje konstrukcija zavojnice može biti:

- neprekidna,
- u obliku trake,
- profilisana i
- u obliku lopatica.
Prema konstruktivnom izvođenju pužni transporteri mogu biti:
- horizontalni i (horizontalni transport i kosi do 20 stepeni nagiba)
- vertikalni
Kod vertikalnih pužnih transportera broj obrtaja zavojnice je znatno veći (oko tri puta) nego
kod horizontalnih, a takođe je znatno veći i koeficijent punjenja oluka.
Kod ovih transportera koristi se samo puna zavojnica i koristi se samo za transport praškastih i
zrnastih materijala.
51
Kombinovani pužni transporter
3.3. Specifične mašine i uređaji

Su mašine koje imaju karakteristike kontinualnih mašina, ali ne spadaju ni u jednu od
predhodno obrađenih kategorija. U ovu skupinu kontinualnih mašina možemo ubrajati.
- Pneumatski transporteri
- Hidraulični transporteri
- Mašine za pakovanje i paletizaciju
- Manipulatore i robote
- Transportna sredstva za prevoz ljudi i sl.
3.3.1. Hidraulični transporteri

Hidraulični transporteri vrše transport tereta strujanjem
tečnosti, kroz cjevnu infrastrukturu samog transportera i
koristi se za prevoz tečnih tereta i tereta koji mogu da se
miješaju sa tečnošću.
Šema hidrauličnog transportera

Hidraulični transporteri se primjenjuju u različitim industrijskim granama, u građevinarstvu i u
unutrašnjem transportu. Dužina transporta ovim transporterima kreće se od nekoliko metara do
nekoliko stotina kilometara.
52
Hidraulični transporteri mogu biti:

- Samotečni transporteri (teret se kreće usljed uticaja sile zemljine teže)
- Transporteri pod pritiskom (teret se kreće usljed uticaja mlaza tečnosti pod pritiskom)
Transporteri pod pritiskom mogu biti:
- Usisni
- Potisni
- Kombinovani.
Osnovne prednosti hidrauličnih transportera su:
- Mogućnost transporta na velike udaljenosti
- Sloboda oblikovanja trase
- Mali troškovi eksploatacije
- Velika proizvodnost
- Mogućnost tehnoloških operacija tokom transporta (ispiranja, razvrstavanja i sl.)
Nedostaci hidrauličnih transportera su:
- Velika potrošnja vode
- Ograničena granulacija i vrsta tereta koje se mogu transportovati
- Opasnost od zamrzavanja u zimskim uslovima i sl.
3.3.2. Pneumatski transporteri

Pneumatski transporteri vrše transport tereta strujanjem vazduha, kroz cjevnu infrastrukturu
samog transportera.
Pneumatski transporteri primjenjuju se u različitim oblastima: transportnim i uopšte logističkim
procesima, industriji, rudarstvu, gradjevinarstvu i sl.
Pneumatski transporteri pogodni su za utovar i istovar rasute robe u/iz brodova, vagona, a često
se koriste za dopremu i otpremu robe u/iz silosa.
Pneumatski transport pogodan je za suve, lako pokretljive, sitno komadaste, zrnaste i prašinaste
materijale (žitarice, cement, ugljena prašina, sitan ugalj, drvena piljevina, pepeo,...)
Transportni kapaciteti ovih postrojenja su cca 300 t/h, dužine transporta do oko 2000 m, a
visinske razlike koje se mogu savladati su do 100 m.
53
Prednosti korištenja ovih transportera su:

- Jednostavna konstrukcija
- Potpuno hermetički zatvoren sistem koji okolinu štiti od materijala koji se transportuje,
a nema ni gubitaka robe pri transportu
- Mali prostor za ugradnju
- Moguća je potpuna automatizacija procesa
- Radna snaga koja opslužuje transporter praktično nije potrebna
- Ovi transporteri pogodni su prije svega za slučaj da je zahvatanje materijala potrebno
vršiti na više mjesta istovremeno, a odlaganje na jednom mjestu.
Nedostaci korištenja ovih transportera su:
- Visoka potrošnja energije
- Pri transportu abrazivnih materijala dolazi do brzog trošenja djelova
- Vazduh se na izlasku iz postrojenja mora prečišćavati da bi se spriječilo zagađenje
okoline.
Pneumatski transporteri mogu biti:
- Usisni
- Potisni
- Kombinovani
Potisni pneumatski transporter Usisni pneumatski transporter
54
4. Manipulativna sredstva sa pneumaticima

U posebnu grupu ciličnih mašina ubrajamo i manipulativna sredstva sa pneumaticima, čiji je
glavni zadatak manipulacija sa teretom na manjim udaljenostima. Ova sredstva imaju izuzetno
velik značaj u manipulaciji sa komadnim teretom (uglavnom kontejenri i palete) međutim neka
od njih se koriste isključivo za manipulaciju sa rasutim teretom ( utovarivači).
Kako pripadaju grupi cikličnih mašina rad kod manipulativnih sredstava
sa pneumaticima obavlja se pri podizanju i premještanju tereta, dok je
povratak u početnu tačku neproizvodan i kao takav povratak predstavlja
prazni hod ( odnosno gubitak u vremenu i iskorištenju kapaciteta).
Ovakav cikličan rad zahtjeva veliku količinu energije, pa je stoga i
potrošnja energije kod ovih mašina velika, pored toga ove mašine su i
najčešće složene konstrukcije, što za posljedicu ima i njihovu veću nabavnu cijenu.
Transportno-manipulativna sredstva posjeduju izvanrednu sposobnost prilagođavanja
različitim transportnim zadacima, izborom odgovarajućeg zahvatnog uređaja čime se mogu
realizovati najrazličitiji transportni zadaci, tako da se definišu kao univerzalna sredstva. Ova
sredstva slobodno se kreću, mogu da rade na relativno širokom prostoru i zahvaljujući
zahvatnom uređaju posjeduju veoma važno svojstvo aktivnog zahvatanja i odlaganja materijala,
to jest rad bez pomoći radnika ili neke druge tehničke jedinice.
Zahvaljujući ovom svojstvu ona mogu da opslužuju više izvorišnih i ciljnih tačaka u sistemu
tokova materijala i veoma su fleksibilna na promenu Layout-a. Odnos sopstvene mase kod
pojedinih konstruktivnih oblika i korisne nosivosti nije povoljan što posebno važi za varijante
sa tzv. slobodno nošenim teretom, zbog neophodne primjene protivtega kojim se obezbjeđuje
stabilnost na prevrtanje.
Ova sredstva se slobodno kreću bez strogo definisane putanje, vođena šinom ili senzorskom
stazom. U intralogistici predstavljaju najdominantniji oblik transportne tehnike, jer ih posebno
karakteriše velika fleksibilnost, sa velikom primjenom u različitim industrijskim oblastima, pre
svega zbog dobrih manavarskih sposobnosti.
Upravljanje njima izaziva veliko psiho-fizičko naprezanje rukovalaca, a zahtjevaju i intenzivno
održavanje. Mogu da budu sa uređajem za podizanje (slaganje) ili bez njega. Upravljanje je
obično manuelno, ali se danas razvijaju i sistemi sa automatskim upravljanjem.
Što se tiče pogona, može da bude manuelan, elektro, dizel i gasni. Kod transporta u zatvorenim
objektima dominantna je primjena elektro-pogonskih sistema. Kod kombinovanog rada u
zatvorenom i otvorenom prostoru, široku primjenu imaju sistemi sa gasnim pogonom. U
uslovima rada na otvorenom dominira dizel pogon.
U zavisnosti od konstrukcije ova grupa transportno-manipulativnih sredstava klasifikuje se
prema različitim kriterijumuma:
- pravcu kretanja,
- sposobnosti za podizanje tereta,
- vrsti pogona,
- broju točkova kojima se oslanjaju na podlogu,
- načinu upravljanja,
- sposobnosti zahvatanja,
- slaganja i odlaganja tereta i
- poziciji opslužioca (rukovalaca sredstvom).
55
Pojedini proizvođači, distributeri sredstava i šira javnost, koriste različite nazive za ista
sredstva, ali i iste nazive za različita sredstva i uređaje. Standardom SRPS ISO 5053:2001 (DIN
ISO 5053:1994) definisane su klase transportno – manipulativnih sredstava,
Transportno manipulativna vozila koriste se za horizontalan i vertikalan transport i slaganje

komadnih tereta u proizvodnim sistemima, skladištima, otvorenim radnim zonama, rampama,
manipulativnim površinama i robnim terminalima svih vrsta.
Ona su predodređena za transport na kratkim i srednjim rastojanjima, prije svega u uslovima
tokova materijala malog i srednjeg intenziteta i to materijala koji je postavljen na palete, boks
kutije, male kontejnere, ili druge nosače, ili se transportuje u pojavnom obliku.
4.1. Viljuškari
Viljuškari su grupa industrijskih vozila ili transportnih sredstava s glavnim zadatkom slaganja
odnosno podizanja i spuštanja, prevoza te pretovara paletizovanog i ne paletizovanog
materijala. Pri opisu karakteristika viljuškara uglavnom se govori da su to mašine sa savremeno
ekonomsko-tehnološkim rešenjima i karakteristikama koje im osiguravaju pouzdanost i
ekonomičnost u primjeni.
Viljuškar pripada grupi manipulacijskih sredstava koja se u praksi koriste u velikom broju,
njihova primjena i uloga gotovo je nezamjenjiva u većini proizvodnih procesa, na terminalima
i u skladištima.
U strukturi zastupljenosti najbrojniji su ručni viljuškari kojih ima oko 85%, a nosivost im je i
do 2000 kg.
S obzirom na konstrukciju i mjesto djelovanja, viljuškari se mogu razlikovati po skupinama,
tako da se, na primjer, s obzirom na širinu djelovanja ističe da postoje tri generacije viljuškara.
- Viljuškari sa slobodno nošenim teretom,
- "hibridni" viljuškari,
- savremeni viljuškari u skladištu pripadaju trećoj generaciji.
56
"Hibridne" konstrukcije uključuju dobra svojstva prethodnih konstrukcija i imaju mogućnost

pomicanja težišta tereta koje je pri zahvaćanju i ostavljanju izvan baze viljuškara, a u kretanju
unutar baze, što im daje prednost pri djelovanju u zatvorenim prostorima ograničenih dimenzija.
Nekada je rukovanje viljuškarima bilo kompleksno, danas je to mnogo jednostavnije i nije
potrebna posebna obuka. Upotreba im je toliko raširena, da se i u najprimitivnijim
proizvodnjama ili skladišnim procesima u kojima se rukuje sa teretima velikih masa i dimenzija,
koriste viljuškari.
Kovencionalna konstrukcija viljuškara je primarno prilagođena za rad sa kompaktnim tj.
logističkim jedinicama u obliku palete ili kontenera. Viljuška nije jedini oblik zahvatnog
uređaja koji se koristi u viljuškarskoj tehnici, a pored viljuške koristi se čitav niz različitih
oblika zahvatnih naprava koje su prilagođene različitim oblicima tereta i zadataka. Smatra se
da se danas nalazi u eksploataciji nekoliko miliona viljuškara.
Viljuškari su unutar navedene oblasti stekli veliku prednost u odnosu na druga transportna
sredstva jer posjeduju sledeće karakteristike:
- velika manevarska sposobnost,
- relativno velika nosivost,
- ne zahtijevaju posebne kolosijeke i staze za kretanje,
- relativno velike brzine kretanja i dizanja,
- nezavisnost manipulativnog prostora od izvora energije,
- relativno velika visina dizanja u slučaju primjene teleskopskog rama,
- dodatnom nadgradnjom proširuju oblast primjene,
- slobodna i brza primjena u svim oblastima preduzeća,
- laka prilagodljivost promjenama tehnološkog procesa.
Pored navedenih prednosti viljuškari imaju i određene nedostatke:
- mala prohodnost,
- ograničena nosivost i sposobnost utovara,
- zahtijevaju kvalifikovan personal,
- rad na granici stabilnosti.
4.1.1. Istorijat viljuškara

VIljuškari su razvijeni iz dizala, koja su se koristila kao osnovno sredstvo za podizanje i
premještanje teških tereta u kasnim godinama 19. stoljeća. Te dizalice su uglavnom napravljene
od lanaca i poluga. Ubrzo nakon toga, s početkom 20. svijeka drveni vagoni na čije su površine
ugrađeni elektromotori, preuzimaju primat kao osnovno sredstvo za podizanje i premještanje
teških tereta.
57
Neke izvedbi drvenih vagona

Za vrijeme Prvog svjetskog rada, strojevi su sadržavali električne platforme koje su se mogle
podizati i spuštati. U to vrijeme se radilo na nekim novim inovacijama, uključujući dizalice za
rukovanje s bombama, a tu se prvi put pojavljuje električni viljuškar.
Rani modeli viljuškara su bili prilično jednostavni, bez hidraulike pa čak i bez viljuške. Ti rani
modeli su konstruirani kako bi bočno podizali teret samo nekoliko metara. Iako su bili
ograničeni nosivošću, ti strojevi su za utovar i istovar tereta postali vrlo učinkoviti.
1917. godine Clark se prvi sjetio sjedećeg mjesta u viljuškarima, kako bi se njihovo korištenje
olakšalo. Takav izum se smatrao pretečom današnje konstrukcije viljuškara. 1920. godine
pojavljuje se prvi industrijski stroj koji uz korist hidrauličke snage podiže i premješta teret.
Novi viljuškar nije odmah doživio vrhunac popularnosti, ali se veliki pomak dogodio u razvoju
standardizovane palete u kasnim 1930-ih.
Drugi svjetski rat je bio glavni katalizator u razvoju viljuškara, jer je bilo potrebno na što
učinkovitiji način napuniti vagone i brodove velikim količinama ratne opreme. Neprestana
kretanja robe u tom cijelom razdoblju također prisiljavaju proizvođače električnih viljuškara na
što duži životni vijek istih.
Slika 3. Viljuškar početkom 1930-tih godina

Do 1950-tih, postalo je jasno da je potrebna učinkovitija metoda skladištenja, te su se skladišta
počela povećavati u visinu, a ne kao prije u širinu. Uzevši to u obzir, potrebni su bili i okretniji,
brži, moćniji viljuškari koji su mogli izuzimati terete s povišenih lokacija . Novi modeli su se
mogli uklopiti u uže prolaze i podignuti teret do 50 metara iznad zemlje.
Uz povećanje visine lokacija za skladištenje dolaze i sigurnosni problemi. Teret koji bi pao s
tih visina mogao je lako povrijediti operatera te ošteti viljuškar. Do početka 1960-tih,
proizvođači viljuškara počeli su nuditi neke od mogućnosti zaštite. S vremenom takve ponude
su postale standard, ali pitanja o sigurnosti svejedno dolaze pod znak upitnika. Upravljački
58
sigurnosni sistemi postaju standardni početkom 1980-tih, a sigurnost viljuškara je i dalje

problematična.
4.1.2. Vrste viljuškara

Iz razloga što je korištenje viljuškara u mnogim granama industrije značajno, postoje mnoge
izvedbe i modeli koje imaju raznovrsnu primjenu, pa samim tim postoje i različite podjele
viljuškara prema:
- broju i vrsti točkova,
- vrsti pogona
- brzina kretanja, dizanja i spuštanja sa i bez opterećenja,
- predmetima koji se transportuju,
- visina dizanja tereta
- nosivost,
- spoljnje dimenzije,
- širina potrebnih saobraćajnica,
- nadgradnja prema specifičnosti zahtjeva itd.
S obzirom na vrsu pogona razlikuju se viljuškari sa:

- dizel pogonom
- benzinskim pogonom
- pogonom na gas i
- elektro pogonom
Danas su sve više u upotrebi viljuškari sa elektro pogonom, a glavni razlozi za to su njihova
primjena u zatvorenim skladištima.
Brzina kretanja viljuškara može biti različita zavisno od uslova u kojima se koriste, mogu se
naći i podaci o brzini kretanja i većoj od 20 km/h.
Nosivost viljuškara određuje u kojim režimima tereta i na kojim visinama pojedini viljuškari
mogu obavljati posao bez rizika od prevrtanja tereta. Nosivost zavisi od težine samog tereta,
željenoj visini na koju dižemo ili spuštamo terete te o dimenzijama tereta.
Prema nosivost viljuškari se dijele na:
1. viljuškari male nosivosti (do 1200kg);
59
2. viljuškari srednje nosivosti (1200kg - 3200kg);

3. viljuskari srednje teške nosivosti (3,2t - 8t);
4. viljuškari teške nosivosti (8t - 50t).
Radna sposobnost klasičnih viljuškara je do 5000 kg, ali postoje i viljuškari znatno veće
nosivosti (120 t).
Prema visini dizanja tereta možemo razlikovati:
- jednostepene (simpleks) viljuškare – nije prikladan za dizanje tereta na veće visinje
- dvostepene (dupleks) viljuškare – pri dizanju tereta gabariti viljuškara ostaju
nepromjenjivi
- trostepeni (tripleks) viljuškare – služe za dizanje tereta na veće visine – i prilikom
podizanja tereta gabariti viljuškara se mijenjaju.
4.1.3. Osnovni elementi viljuškara

Osnovni elemetni viljuškara su:
- RAM – predstavlja osnovu na koju su zakačeni jarbol, osovine, točkovi, protivteg,
gornji štitnik i pogon. U sastavu rama mogu biti i rezervoari za gorivo i hidrauličnu
tečnost.
- PNEUMATICI - postoje veliki broj pneumatika viljuškara. Tri najčešće korišćena tipa
su pneumatski, puni i poliuretanski. Pneumatici se biraju na osnovu toga za šta i gde se
viljuškar koristi. Izbor pneumatika u velikoj mjeri utiče na sigurnost i performanse.
- PROTIVTEG - je masa pričvršćena na zadnjem dijelu rama viljuškara. Svrha protivtega
je da pruži protivtežu u odnosu na teret koji se podiže. U slučaju električnih viljuškara,
velike baterije mogu zameniti kontrateg.
- KABINA - je dio koji sadrži sjedište za vozača zajedno sa kontrolnim pedalama,
volanom, polugama, prekidačima i kontrolnom tablom. Kabina može biti otvorenog ili
zatvorenog tipa, ali uvek sadrži gornji štitnik.
- NAGIBNI CILINDRI - su povezani na ram viljuškara i kran. Njihova uloga je da

ugaono pomjeraju kran u cilju lakšeg manipulisanja tovarom.
- KRAN - je vertikalna konstrukcija koja vrši rad podizanja i spuštanja tovara. Sačinjena
je od međusobno povezanih šina koje pružaju lateralnu stabilnost. Međusobno povezane
šine mogu imati valjke ili čaure za vođenje. Kran je pogonjen hidraulički, od strane
jednog ili više hidrauličnih cilindara, direktno ili preko lanca. Može biti zakačen na
prednju osovinu ili na ram viljuškara.
60
- NOSAČ - je deo viljuškara na koji se kače viljuške ili drugi dodaci. Postavljen je na
šine krana uz koje se kreće na dole i gore uz pomoć lanca ili direktnom vezom sa
hidrauličnim cilindrom. Kao i kran, nosač može sadržati valjke ili čaure za vođenje u
šinama krana.
- POGON - viljuškara može biti motor sa unutrašnjim sagorevanjem koji koristi gas,
benzin ili dizel gorivo. Električni viljuškari se napajaju preko baterija ili gorivnih ćelija
koje obezbeđuju napajanje električnog motora. Električni motori u viljuškarima mogu
biti DC ili AC tipa.
 POGON VILJUŠKARA NA DIZEL GORIVO
Većina proizvođača se odlučuje za dizel motore zbog:
 razloga održavanja,
 veće snage i izdržljivosti motora,
 manjih pogonskih troškova.
Motori na dizel pogon potpuno su, naročito kod većih viljuškara, potpuno
izbacili benzinske motore. izduvni gasovi kod svih motora SUS tipa u sebi
sadrži otrovne gasove te se viljuškari sa SUS pogonom ne smiju koristiti u
zatvorenim prostorijama.
 POGON VILJUŠKARA NA BENZIN – GAS
Kod viljuškara na gas radi se često o kombinovanom pogonu benzina i gasa.
Viljuškar može da radi sa benzinom kao pogonskim sredstvom ili sa gasom što
nam omogućava posebna izvedba elektronskog-karburatora.
Prednosti viljuškara na gasni pogon su mnogo čistiji izduvni gasovi, tako da sa
njim možemo da radimo i u zatvorenim prostorijama. Ipak, kod ovih viljuškara
moramo da obratimo pažnju na neke probleme koji proizilaze iz gasnog sistema:
61
 moramo da pazimo na veoma dobro zatvaranje cjelokupnog gasnog

sistema,
 cijevi za gorivo moraju biti pravilno pričvršćene i zaštićene od habanja,
toplote, naročito od izduvnih gasova,
 prostor, u kome se viljuškar nalazi, mora da se provjetrava.
 POGON VILJUŠKARA POMOĆU ELEKTROMOTORA-AKUMULATORA

Motor je elektromotor koji dobija struju iz akumulatora. Ovaj način pogona
među najrasprostranjenijima je, zato što ima niz dobrih strana:
 nema izduvnih gasova, zato viljuškari mogu da rade u zatvorenim
prostorijama,
 ne pravi buku,
 rad je čist što je naročito važno u prehrambenoj industriji,
 često su to manji viljuškari i zato su adekvatniji za rad u proizvodnji i
manjim skladištima,
 rad ovih viljuškara bi trebao da bude jeftiniji.
4.1.4. Čeoni viljuškari

Najveću primjenu u transportu i skladištenju robe i materijala imaju čeoni viljuškari. Oni se
sastoje iz šasije sa 3 ili 4 točka. Upravljanje se zbog velikog opterećenja na prednjim točkovima
izvodi isključivo zadnjim.
Njegovi osnovni djelovi su:
1. ram sa osovinama i pogonskom grupom;
2. 2. uređaj za dizanje;
62
3. sistem za upravljanje.
Pogon je elektrobaterijski i sa SUS- motorom. Elektroviljuškari imaju manju težinu kontratega.
Funkciju protivtega kod elektroviljuškara delimično su preuzele baterije.
Kruti ram povezuje sve elemente viljuškara u jednu cjelinu. Kod čeonog viljuškara je sa prednje
strane rama zglobno povezan uređaj sa dizanje tereta. Čeoni viljuškar se klasifikuje i kao
viljuškar sa slobodno nošenim teretom, što znači da je težište tereta stalno izvan baze viljuškara.
Identifikacija osnovnih djelova:
Zbog velike težine kontratega kod čeonog viljuškara je nepovoljan odnos nosivosti i sopstvene
težine - kod lake i srednje klase nosivosti taj odnos je 1 : 2, dvostruko je veća sopstvena težina
od nosivosti, a kod većih nosivosti taj odnos je povoljniji, zbog većeg razmaka osovina.
Kod čeonih viljuškara na prednjoj strani se nalazi vertikalna osovina, cilindar za podizanje
viljuški i viljuške koje služe za zahvatanje tereta. Vertikalna osovina je zglobno vezana za šasiju
viljuškara i može mijenjati nagib i to napred za 3°do 4° (pri utovaru) i unazad 10° do 12° (pri
prenosu tereta). Prilikom kretanja viljuškara ona je nagnuta unazad i na taj način povećava se
stabilnost viljuškara i tereta pri vožnji. Prilikom podizanja i spuštanja tereta ona je uvek u
vertikalnom položaju.
Brzina kretanja se kreće od 6 do 30 km/h (uglavnom se ograničava na 16km/h, a za veće mašine
se ne preporučuje veća brzina od 6km/h).
Takodje su u upotrebi specijalni zahvatni uređaji i to:
- uređaji koji olakšavaju i ubrzavaju rukovanje paletizovanih tereta (produžeci za
viljuške, rotatori, potiskivači)
- uređaji koje omogućavaju rukovanje nepaletizovanih tereta (trn,konzola, kašika, klešta);
- razni oblici zaštitnih rešetki koje kod rukovanja kabastim teretom obezbjeđuju zaštitu
vozača viljuškara;
- uređaji koje omogućavaju realizaciju operacija koje nisu u domenu pretovarnog zadatka
(radne korpe za montažu ili reparaturu instalacija u halama i dr.).
63
4.1.5. Pretovarni ciklus viljuškara

Pretovarni ciklus viljuškara može se proračunati primjenom sledećih parcijalnih vremena:
- t1 [s] - vrijeme zahvatanja tereta (za uobičajene uslove cca 10 sec)
𝐻
- t2 [s] - vrijeme spuštanja tereta, 𝑡2 = 𝑉 𝑠 , gde su Hs visina na koju se teret spušta i
𝑠𝑜𝑣
Vsov brzina spuštanja tereta
- t3 [s] – Vijeme okretanja – vrijeme potrebno za izvršavanje ove aktivnosti se bazira na
iskustvenim vrijednostima i krćce se u sledećim granicama.
 Okretanje za 90° - 6 do 8s
𝑆
- t4 [s] – vrijeme kretanja opterećenog viljuškara - 𝑡4 = 𝑉 , gde su S dužina kretanja
𝑘𝑜𝑣
viljuškara i Vkov brzina kretanja opterećenog viljuškara.
𝐻𝑠
- t5 [s] - vrijeme podizanja tereta, 𝑡5 = , gde su Hs visina na koju se teret podiže i
𝑉𝑝𝑜𝑣
Vpov brzina spuštanja teret
- t6 [s] - vrijeme odlaganja palete na vozilo, takođe se bazira na iskustvenim
vrijednostima, i kreće se u granicama od 5 do 8s,
𝐻𝑠
- t7 [s] - vrijeme spuštanja neopterećenih viljuški, 𝑡7 = 𝑉 , gde su Hs visina na koju se
𝑠𝑛𝑣
viljuška spušta i Vsnv brzina spuštanja neopterećene viljuške
64
- t8 [s] - Vijeme okretanja – vrijeme potrebno za

izvršavanje ove aktivnosti se bazira na
iskustvenim vrijednostima i krćce se u sledećim
granicama.
- t9 [s] - vrijeme kretanja neopterećenog viljuškara
𝑆
- 𝑡9 = 𝑉 , gde su S dužina kretanja viljuškara i Vknv brzina kretanja neopterećenog
𝑘𝑛𝑣
viljuškara.
𝐻𝑝
- t10 [s] - vrijeme podizanja neopterećenih viljuški, 𝑡10 = 𝑉 , gde su Hp visina na koju
𝑝𝑛𝑣
se viljuška podiže i Vpnv brzina podizanja neopterećene viljuške
Prema svemu navedenome vidimo da pretovarni ciklus viljuškara možemo izračunati kao.
𝑇 = 𝑡1 + 𝑡2 + 𝑡3 + 𝑡4 + 𝑡5 + 𝑡6 + 𝑡7 + 𝑡7 + 𝑡8 + 𝑡9 + 𝑡10
Zadatak 1.
Za situaciju na slici izračunaj pretovarni ciklus viljuškara, ako su dati sledeći podaci:
- vrijeme zahvatanja i otpuštanja tereta 8 s
- vrijeme manevra za 180, 10 s
- brzina kretanja opterećene viljuške 0,5 m/s
- brzina kretanja neopterećene viljuške 1 m/s
- brzina kretanja opterećenog viljuškara 2,5 m/s
- brzina kretanja opterećenog viljuškara 4,5 m/s
Zadatak 2
Izračunati pretovarni ciklus viljuškara za situaciju prikazanu na slici, ako je dato:
- Brzina neopterećenog viljuškara 3 m/s
- Brzina opterećenog viljuškara 2,5 m/s
- Brzina kretanja opterećene viljuške 0,5 m/s
- Brzina kretanja neopterećene viljuške 0,8 m/s
- Vrijeme zahvatanja i otpuštanja tereta 12 s
- Vrijeme manevra za 90° je 9 s
Zadatak3
Izračunati pretovarni ciklus viljuškara za situaciju prikazanu na slici, ako je dato:
- Brzina neopterećenog viljuškara 4 m/s
- Brzina opterećenog viljuškara 2 m/s
- Brzina kretanja opterećene viljuške 0,6 m/s
- Brzina kretanja neopterećene viljuške 0,8 m/s
- Vrijeme zahvatanja i otpuštanja tereta 12 s
65

Mehanizacija Luka I Trminala: Interna Skripta Za II Razred

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mehanizacija Luka I Trminala: Interna Skripta Za II Razred

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mehanizacija luka i terminala Interna skripta

1. Terminali i pretovarna mehanizacija

1.1. Pojam i zadatak terminala

1.2. Podjela terminala

više lokacija koje su funkcionalno povezane tada se najčešće podrazumevaju industrijski

Prema vrsti tereta za koji su namijenjeni razlikujemo:

1.3. Struktura i elementi terminala

Šema strukture i skica Autobuske stanice PODGORICA

Mnogo su složeniji saobraćajni terminali u kojima se sučeljava više vidova saobraćaja

1.4. Pojam, podjele i osnovni elementi luke

 luke za rasute terete;

1.5. Razvoj pretovarne mehanizacije

Osnovna karakteristika celokupnog razdoblja do početka industrijske revolucije jeste da se za

Kvalitetnije promjene u premještanju tovarne jedinice naslućivale su se s pojavom električnog

1.6. Pojam i podjele manipulacijskih sredstava

Sredstva kontinualnog dejstva karakteriše neprekidno kretanje radnog organa pa se shodno

transporter, strugač, redler, elevator, pužni transporter, gravitacioni transporteri, pneumatski i

STACIONARNE PUTNIČKI VILJUŠKARI

Ciklične mašine, s obzirom na smjer kretanja materijala(tereta) odnosno s obzirom na

Primjenjuje se za podizanje i prenos komadnih tereta u fabrikama, velikim gradilištima, lukama,

U odnosu na slobodu kretanja (pokretljivost) dizalice se mogu podijeliti na:

2.1.1. Dizalice mosnog tipa

Pretovarni most je jedan od najvažnijih manipulacijskih sredstava u terminalima, u

Što se tiče pretovarni mostova razlikujemo dvije vrste i to:

Pretovarni most na gumenim točkovima je fleksibilniji u radu od onog na šinama, dok je

2.1.2. Portalne okretne lučke dizalice

2.2. Pretovarni ciklus cikličnih mašina

Pretovarni ciklus mosne dizalice može se proračunati primjenom sledećih parcijalnih

2.3. Kapacitet dizalice

Rezervni kapacitet predstavlja razliku između tehničkog i stvarnog kapaciteta.

4. Koliki je tehnički kapacitet pretovarnog mosta, ako je njegova tehnička nosivost 40 t, i

6. Izračunati tehnički kapacitet pretovarnog mosta, za jednu smjenu od 8 h, ako je njegova

9. Koliki je koeficijent zahvata, mosnog krana, ako je njegov mogući zahvat 4 t, a

13. Proračunati stvarni (eksploatacioni) kapacitet i rezervni kapacitet pretovarnog mosta

Podjela liftova prema funkciji:

Podjela liftova prema brzini:

Električni liftovi se najviše koriste, a brzina

Pneumatski liftovi rade na principu vakuuma. Vakuum

2.4.1. Osnovni djelovi lifta

- Vozno okno - je prostor koji je potpuno ili delimično ograđen

- Protivteg - se uglavnom izrađuje od nekoliko delova koji su međusobno čvrstvo spojeni

Mehanički Specifične mašine

Šema podjele kontinualnih mašina

3.1. Kontinualne mašine sa vučnim elementom

3.1.1.1. Trakasti transporteri

- Prema tipu trake

Detaljni prikaz trakastog transportera

Za izradu trake koriste se različiti materijali: guma,

Trakasti transporteri sa trakom od pletene žice i čelika

Primjeri valjaka kod trakastih transportera

Glavni nedostatak je veći otpori kretanja, jer je u pitanju otpor klizanja.

Primjer pogonskih bubnjeva

Sistem zatezanja kod

Primjeri pozicioniranja pogonskog i zateznog bubnja

U uslovima gde nema prostora za ugradnju konvencionalnog pogonskog uređaja koriste se

3.1.1.2. Pločasti transporteri

Najviše se koristi u čeličanama, livnicama, rudnicima, industriji građevinskog materijala,

3.1.1.3. Grabuljasti transporteri

- Elevatore sa vedricama – koriste se za dizanje rasutog teret

U poređenju sa drugim transportnim uređajima elevatori zauzimaju manje mjesta i

Prikaz konvejerskog sistem

Najčešća podjela konvejera je prema mjestu njihovog kretanja pa tako razlikujemo:

3.2. Kontinualne mašine bez vučnog elementa