[ΑΝΑΙΡεΣΕΙΣ]

Έντυπο της νεολαίας ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ • www.anaireseis.gr • τεύχος 19 • φθινόπωρο 2012 • τιμή 2 €

«ΑΣ ΒΡΟΝΤΗΞΕΙ στις πλατειεσ

το ποδοβολητο των εξεγερΣΕΩΝ»
μαγιακοφσκι

Να ριξουμε
τισ νεεσ χουντεσ

Αφιέρωμα
ΤοN φασισμο
βαθια καταλαβε τον
Αγώνας των εργαζομένων
της ΒΙΟΜΕΤ
Η νεολαία καθοριστικός κρίκος
για την ανατροπή της βαρβαρότητας
 περιεχόμενα
Για την επικαιρότητα… 3 Υγεία: αγώνες
περιεχόμενα
ενάντια στην πλήρη διάλυση 4 Μαθήματα
αντίστασης στα φροντιστήρια 5 Το χρονικό
του αγώνα των εργαζομένων της ΒΙΟΜΕΤ 6
Νοέμβρης 1973-Νοέμβρης 2012, «Το θέμα
είναι τώρα τι λες» 8 Μηνύματα από
11 Το φοιτητικό
τον Αντιδικτατορικό Αγώνα
κίνημα ανά τον κόσμο 12 Στιγμιότυπα
από το διήμερο εκδηλώσεων 13 Οι
πολλαπλές όψεις των Δικτύων Κοινωνικής
Αλληλεγγύης 14 Αφιέρωμα: φασιστική
απειλή15 Ποιος στα αλήθεια γεννάει το
φασισμό; 16 Rote Hilfe: Μνήμες αγώνα
σε εποχές Τρόμου 20 Μάθε παιδί μου
φασισμό 22 Σταματώντας το φασισμό 24
Η αραβική άνοιξη συναντά το κίνημα των
πλατειών 25 Η «προσφυγιά» ως λαϊκή
και ταξική μνήμη 26 Project [1]: ΦΟΒΟΣ
27 «Eν αρχή ην ο Λόγος…» ή μήπως
είναι η εικόνα;28 Anaparastasis: Η ζωή
και το έργο του Γιάννη Χρήστου 30 Στον
Μανώλη Τσάφο απ’ την Καισαριανή 31
[ΑΝΑΙΡεΣΕΙΣ]
Έντυπο της νεολαίας Κομμουνιστική Απελευθέρωση
Εκδίδεται από Συντακτική Επιτροπή
Χ. Τρικούπη 76 & Ερεσσού, 106 80 Αθήνα
Τηλ.: 210 33 89 611, http//www.nka.gr
e-mail: anaireseis@gmail.com, anaireseis@nka.gr
Ενισχύσεις-Συνδρομές-Πληρωμές:
EΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ αρ. λογαριασμού: 116/772501-90
Λίγους μόλις μήνες μετά τις εκλογές και τη
νίκη των «φιλοευρωπαϊκών» δυνάμεων,
την συγκρότηση της συγκυβέρνησης της
«αναδιαπραγμάτευσης» των μέτρων και του
μνημονίου και η πραγματικότητα παραμένει
ζοφερή για την κοινωνική πλειοψηφία. Η νέα
editorial
κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ συνεχίζει
στα ίδια χνάρια προωθώντας νέα μέτρα
αφανισμού των εργαζομένων και της νεολαίας
με την συνεργασία της Τρόικας και της ΕΕ. Τα
διλήμματα και ο φόβος κυριαρχούν ξανά, αυτή
την φορά όμως ενισχυμένα με τα φαντάσματα
της φασιστικής εκτροπής και τη Χρυσή Αυγή
να στήνεται πολιτικά και ιδεολογικά πάνω στη
νέα φτώχεια, την ανεργία και την ανασφάλεια
των εργαζομένων και της νεολαίας. Την ίδια στιγμή
η διαχειριστική Αριστερά φαίνεται απλά να περιμένει
να πάρει “τη θέση της”, έτοιμη να θυσιάσει πολλές
προγραμματικές δεσμεύσεις σε αυτή την κατεύθυνση.
Παρόλα αυτά, οι αντιστάσεις του κόσμου της εργασίας
με τις πρόσφατες μεγάλες απεργίες αλλά και τις
κινητοποιήσεις σε κλαδικό επίπεδο φέρνουν ξανά στο
προσκήνιο το λαϊκό και εργατικό κίνημα.
Αφιέρωμα στο #19 τεύχος των ΑΝΑΙΡΕΣΕΩΝ είναι η
ανάδυση του Φασιστικού φαινόμενου στην Ελλάδα
ιδιαίτερα μετά τις εκλογές. Παρουσιάζοντας ευρύτερες
πτυχές του φαινομένου εξετάζεται ο πολιτικός του ρόλος
για τη στήριξη του συστήματος σε περιόδους κρίσης, αλλά
και η εμφάνισή του μέσα στις δομές της εκπαίδευσης.
Ταυτόχρονα, σκαλίζουμε παραδείγματα αντιφασιστικής
πάλης μέσα από την Ιστορία, αλλά και μέσα από τη διεθνή
τους διάσταση.
Σ’ αυτό το τεύχος των ΑΝΑΙΡΕΣΕΩΝ οι εργατικοί και
λαϊκοί αγώνες έχουν κεντρικό χαρακτήρα με αναφορά στις
μάχες των εργαζομένων στην ιδιωτική εκπαίδευση, στο
χώρο της υγείας καθώς και τις πρωτοπόρες προσπάθειες
αυτοδιαχείρισης στη ΒΙΟΜΕΤ στη Θεσσαλονίκη.
Παράλληλα, οι αγώνες των κατοίκων και τοπικών
φορέων στις Σκουρίες Χαλκιδικής κόντρα στην δημιουργία
Μεταλλείων Χρυσού αναδεικνύουν τις αντοχές των
τοπικών κοινωνιών στη προσπάθεια λεηλασίας του
περιβάλλοντος, του τοπίου και των ζωών τους στο όνομα
της κερδοφορίας. Την ίδια στιγμή, οι αγώνες της νεολαίας
από τον Καναδά και τη Χιλή μέχρι την Ελλάδα της κρίσης
φέρνουν με άλλο νόημα στο σήμερα τις φωνές από το
κατειλημμένο κτίριο του 1973. Εμπρός για της γενιάς μας
τα Πολυτεχνεία...

Για την
Z της Σοφίας Τσάδαρη
επικαιρότητα…
Ο
σοφιστής θα έλεγε ότι το πιο οξύμωρο με τη σημερινή επι-
καιρότητα, το σύνολο δηλαδή των ειδήσεων από τα μέσα
ενημέρωσης, είναι ότι δεν ταιριάζουν με την υπάρχουσα
κατάσταση. Η σημερινή επικαιρότητα είναι ανεπίκαιρη. Ο φυσικο-
μαθηματικός θα όριζε πιο αυστηρά ότι υπάρχουν εδώ δύο – του-
λάχιστον - συστήματα αναφοράς. Η επικαιρότητα που ορίζεται
από τους επάνω είναι ανεπίκαιρη για τους κάτω.
Η επικαιρότητα των μέτρων που διαπραγματεύονται οι Τρόικες
εσωτερικού – εξωτερικού, οι πολιτικοί εκφραστές του κεφαλαί-
ου, οι ξένοι και ντόπιοι λύκοι για να είμαστε όντως επίκαιροι, εί-
ναι ανεπίκαιρη για τον λαό. Για την ακρίβεια είναι εκτός τόπου και
χρόνου για τον εργαζόμενο άνθρωπο που δεν βγάζει τον μήνα, για
την άνεργη, τον μετανάστη, τη νέα που θα μεταναστεύσει αύριο
γιατί της κλέψαν το όνειρο. Γιατί μας έκλεψαν την ελπίδα.
Η επικαιρότητα του Χρυσαυγίτη – του φανατικά απόντα από τις
μάχες του λαού και των εργαζομένων ενάντια στην επέλαση -
που εμφανίζεται τάχα ως σωτήρας για να κλείσει θέατρα, να δεί-
ρει μετανάστες, να συγκεντρώσει ελληνικό αίμα δεν είναι μόνο
ανεπίκαιρη αλλά και αναχρονιστική ως ερχόμενη από τα βάθη
του μεσαίωνα. Μακρύ χέρι είναι του κράτους και των παραπάνω
κυβερνώντων και προωθητών του εργασιακού μεσαίωνα, αυτών
Επίκαιρο είναι να κοιτάξουμε μακριά, μπροστά.
Κανείς δεν μπορεί να μας στερήσει το όνειρο.
αναιρέσεις
που χάιδεψαν και ανέθρεψαν τους θιασώτες της φασιστικής κοι-
νωνίας.
Η «διεθνής επικαιρότητα» της επιδρομής του Ισραήλ, του κρά-
τους - δολοφόνου, με τη συνενοχή ΗΠΑ, ΕΕ και ελληνικής κυβέρ-
νησης είναι ανεπίκαιρη για τους «ελεύθερους πολιορκημένους»
Παλαιστίνιους και τους εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές τους.
Τόσο ανεπίκαιρη όσο και η ευκαιρία που αδράττουν οι μεγάλες και
περιφερειακές δυνάμεις για να ξεδιπλώσουν τα πολεμικά τους
σχέδια στηριζόμενοι στον εμφύλιο - πλέον - πόλεμο της Συρίας,
απαγορεύοντας με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στον συριακό λαό
να εκφραστεί ελεύθερα ενάντια στο καθεστώς που τον καταπιέζει
και τις δυνάμεις επιρροής.
Ανεπίκαιρα δεν είναι τα λαϊκά ποτάμια της οργής που πλημμύ-
ρισαν τους δρόμους στις 18 του Οκτώβρη. Ανεπίκαιρο είναι να
συζητούν αν ο θάνατος του κακότυχου Ξενοφώντα Λούγαρη ήταν
πριν ή μετά τα δακρυγόνα.
Ανεπίκαιρη δεν είναι η διαδήλωση των 7 χιλιομέτρων στις
Σκουριές, είναι το κράτος των Μνημονίων που προκειμένου να
υπερασπίσει τα συμφέροντα των πολυεθνικών δεν διστάζει να
προχωρήσει σε ακραίες μορφές καταστολής και ποινικοποίησης
των αγώνων. Ανεπίκαιροι δεν είναι οι απεργοί γιατροί, αλλά οι
νεκροί άστεγοι στους δρόμους.
Ανεπίκαιρο είναι να δίνεις νόμπελ Ειρήνης στην ΕΕ του πολέ-
μου.
Ανεπίκαιρο δεν είναι να μετατρέπεις τις παρελάσεις σε λαϊκή
διαμαρτυρία, αλλά είναι να καμαρώνουν στα επίσημα οι δυνάστες
του λαού. Επίκαιρος είναι ο μαθητής που τους μουντζώνει, που
φτύνει στα μούτρα τους την ιστορία που του έμαθαν για το «ΟΧΙ
του Μεταξά». Ανεπίκαιρος είναι ο νεοφασίστας που μαζί με τις
3
δυνάμεις καταστολής θα περαιώνει τον ιστορικό του ρόλο.
Επίκαιρο είναι να ονειρεύεσαι, να εγείρεσαι, να εξεγείρεσαι.
Επίκαιρο είναι το ΟΧΙ στους νέους δυνάστες της ΕΕ, του ΔΝΤ,
και της τρόικας εσωτερικού ΝΔ – ΠΑΣΟΚ – ΔΗΜΑΡ.
Επίκαιρο είναι να παλεύουν για το ψωμί αυτοί που πεινάνε. Επί-
καιροι είναι οι απεργοί, οι καταληψίες μαθητές και οι φοιτητές, η
τέχνη που αντιστέκεται.
Επίκαιροι είναι οι Παλαιστίνιοι και τα καράβια της αλληλεγγύ-
ης με τα πληρώματά τους. Επίκαιροι είναι οι λαοί που θέλουν να
τραγουδούν ελεύθερα.
Επίκαιρο είναι να δουλεύουμε λιγότερο και να παίρνουμε πε-
ρισσότερα· το δικαίωμα στη δουλειά, στη μόρφωση, στην υγεία,
την κοινωνική ασφάλιση. Το δικαίωμα στην πόλη, στην κατοικία,
στην ελευθερία του λόγου. Το να μπορούν όλοι να ζουν αξιοπρε-
πώς.
Επίκαιρο είναι να μην πεθαίνουν τα παιδιά από την πείνα και
τους ιούς για να κολυμπούν κάποιοι στη χλιδή και να διατηρού-
νται οι πατέντες των φαρμάκων.
Επίκαιρο είναι να κοιτάξουμε μακριά, μπροστά.
Κανείς δεν μπορεί να μας στερήσει το όνειρο.
Επίκαιρος είναι ο αγώνας,
Επίκαιρη είναι η επανάσταση και ο κομμουνισμός που έχει ανά-
γκη η εποχή μας. ■
επικαιρότητα
 Ολοκληρώνουν το δολοφονικό «έργο» τους...
να μας πνίξουν στη φτώχεια και την εξαθλίωση. Z της Μαριώτας Αλμυρούδη

νται στο ΕΣΥ είτε γιατί πλέον δεν έχουν

υγεία

πρόσβαση σε συμβεβλημένο γιατρό με το

φιάσκο του ΕΟΠΥΥ, είτε γιατί δεν μπορούν
να πληρώσουν τον ιδιωτικό τομέα υγείας.
Οι συνθήκες γίνονται τραγικές για τους
εργαζόμενους στα νοσοκομεία με άμεσες
επιπτώσεις στο επίπεδο περίθαλψης που
προσφέρουν. Με το μηδενισμό των προ-
σλήψεων, τα νοσοκομεία αδειάζουν από
γιατρούς, νοσηλευτές και άλλους εργα-
ζομένους και υπερεντατικοποιούνται οι
ρυθμοί εργασίας. Γίνονται συνεχείς περι-
κοπές στον αριθμό των γιατρών που εφη-
μερεύουν με αποτέλεσμα τεράστιες ουρές
αναμονής στα επείγοντα. Σε πολλά νοσο-
κομεία της επαρχίας και της Αθήνας έχουν
αρχίσει να πραγματοποιούνται εφημερίες
χωρίς ειδικευμένους γιατρούς, διακιν-
δυνεύοντας την ασφάλεια των ασθενών.
Επιπλέον, οι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία

Υγεία
είναι απλήρωτοι για εφημερίες και υπε-
ρωρίες πολλών μηνών ενώ ετοιμάζεται
το ακόμα μεγαλύτερο πετσόκομμα στους
μισθούς με τα νέα μέτρα.
Την ίδια στιγμή που οι ασθενείς στενά-

αγώνες ενάντια ζουν κάτω από το βάρος των περικοπών

στην υγεία, που οι καρκινοπαθείς δεν έχουν
άμεση πρόσβαση σε φάρμακα και ποιοτική
περίθαλψη, που οι ψυχιατρικοί ασθενείς

στην πλήρη διάλυση επιστρέφουν στο άσυλο των ψυχιατρείων

ή πετιούνται στο δρόμο λόγω του κλεισί-
ματος μονάδων ψυχικής υγείας, τα μεγάλα
καρτέλ του φαρμάκου και της ιδιωτικής
Από την πρώτη στιγμή της έλευσης του ΔΝΤ στην Ελλάδα, ήταν υγείας επωφελούνται της κρίσης για να
γνωστό ότι στις χώρες που είχαν υποστεί τις πολιτικές «σωτηρίας» αναπτύξουν τα πεδία κερδοφορίας τους.
Κλίνες των δημόσιων νοσοκομείων έχουν
του, το βιοτικό επίπεδο και η υγεία της κοινωνικής πλειοψηφίας παραχωρηθεί σε ιδιωτικές ασφαλιστικές
είχαν πλήρως ισοπεδωθεί. Σήμερα, βρισκόμαστε μπροστά σε εταιρείες, ευνοούνται συγκεκριμένοι με-
γάλοι όμιλοι γενοσήμων με την φαρμα-
μία υγειονομική και ανθρωπιστική κρίση που συντίθεται από την κευτική πολιτική ενώ με τα ΚΕΝ (κλειστά
κατάρρευση του δημόσιου συστήματος υγείας και την τραγική ενοποιημένα νοσήλια) επωφελούνται τα
μεγάλα ιδιωτικά νοσοκομεία.
επιδείνωση των όρων ζωής. Το αποτέλεσμα είναι ένα μεγάλο κομμάτι Απέναντι στην πλήρη εξαθλίωση των
υπηρεσιών υγείας αλλά και συνολικά της
του πληθυσμού να εξωθείται εκτός των υπηρεσιών περίθαλψης, που ζωής των εργαζομένων και της νεολαίας
υποβαθμίζονται διαρκώς προκειμένου να προσαρμοστεί το κόστος μόνη λύση είναι η ενιαία πανυγειονομική
και παλλαϊκή απάντηση στην άθλια πολι-
τους στις επιταγές των τοκογλύφων δανειστών. τική. Το υγειονομικό κίνημα πρέπει μαζί
με το λαό και την εργαζόμενη πλειοψηφία

Σ
υγκεκριμένα, κυβέρνηση και τρόι-
κα έχουν οδηγήσει με την πολιτική
τους, στην πλήρη διάλυση της κοι-
νωνικής ασφάλισης. Εκτινάσσοντας την
ανεργία έχουν δημιουργήσει εκατομμύρια
νέους ανασφάλιστους, που αναγκάζονται
να πληρώνουν για στοιχειώδη περίθαλ-
ψη και φάρμακα που έχουν ανάγκη. Ένας
ανασφάλιστος μπορεί να πληρώσει στο
τμήμα των επειγόντων ενός δημόσιου
νοσοκομείου ακόμα και 150 ευρώ για να
πραγματοποιηθεί ο απαραίτητος έλεγχος.
Ο ΕΟΠΥΥ (ο κοινός φορέας παροχής πε-
ρίθαλψης των κοινωνικών ασφαλιστικών
ταμείων) είναι ουσιαστικά χρεωκοπημέ-
νος με τις συνεχείς μειώσεις στη χρημα-
τοδότησή του. Αδυνατεί να αποζημιώσει
τους συμβεβλημένους φαρμακοποιούς
και γιατρούς, με αποτέλεσμα ακόμα και οι
τυπικά «ασφαλισμένοι» να μην καλύπτο-
νται στην πραγματικότητα από το ταμείο
τους για την πρόσβαση τους σε γιατρούς
και φάρμακα. Οι τεράστιες ανεπάρκειες
του ελλειμματικού ΕΟΠΥΥ δεν εμπόδισαν
βέβαια το «κούρεμα» των αποθεματικών
των ταμείων και των νοσοκομείων με το
PSI μέσα σε μία νύχτα.
Το μεγαλύτερο τμήμα του κόστους των
φαρμάκων μετακυλύεται στους ασθενείς
που πληρώνουν από τη τσέπη τους τη δι-
αφορά από τη φθηνότερη τιμή αναφοράς
που ορίζει ο ΕΟΠΥΥ. Έτσι σχεδιάζει η κυ-
βέρνηση να εξοικονομήσει 111 εκατ. ευρώ
στις δημόσιες δαπάνες για το φάρμακο
εκτινάσσοντας το κόστος για τον ασθενή.
Ήδη έχει αυξηθεί η συμμετοχή των ασφα-
λισμένων σε φάρμακα και εξετάσεις, ενώ
με τα νέα μέτρα προετοιμάζεται η αύξηση
της συμμετοχής τους και στα νοσήλια.
Παράλληλα, ανακοινώθηκε από το
υπουργείο υγείας το κλείσιμο των πρώτων
νοσοκομείων και μεθοδεύεται η κατάργη-
ση 10000 κλινών του ΕΣΥ. Την ίδια στιγμή
όλο και περισσότεροι ασθενείς στρέφο-
να οργανώσει τον αγώνα για την ανατρο-
πή τους. Στα περισσότερα νοσοκομεία της
χώρας πραγματοποιούνται γενικές συνε-
λεύσεις, ενώ το προηγούμενο διάστημα
έγιναν μαζικές επισχέσεις εργασίας. Είναι
αναγκαίο αυτές οι κινητοποιήσεις να ξε-
φύγουν από τα πλαίσια των νοσοκομείων,
προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ευρύ-
τερο κοινωνικό μέτωπο υπεράσπισης της
δημόσιας υγείας.
Αν τους αφήσουμε να ολοκληρώσουν
το δολοφονικό «έργο» τους, θα μας πνί-
ξουν στη φτώχεια και την εξαθλίωση, θα
μειωθεί το προσδόκιμο επιβίωσης σε μία
εποχή τεχνολογικής και επιστημονικής
έκρηξης, θα αναβιώσουν σύγχρονοι Και-
άδες. Γι’ αυτό το λόγο, το λαϊκό δικαίωμα
στην υγεία και η μάχη για ένα αποκλειστι-
κά δημόσιο και δωρεάν, υψηλής ποιότητας
σύστημα περίθαλψης θα πρέπει να είναι
στο επίκεντρο της πάλης του υγειονομικού
και εργατικού κινήματος. ■
 H είδηση για τη μείωση των διδάκτρων σε φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης και ξένων
γλωσσών έκανε το γύρο του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου.
Μαθήματα αντίστασης
στα φροντιστήρια
Σ
την αρχή της σχολικής χρονιάς, η είδηση για τη μείωση των διδά-
κτρων σε φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης και ξένων γλωσσών
έκανε το γύρο του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου, φροντίζο-
ντας ταυτόχρονα να τονιστεί το ευαισθητοποιημένο απέναντι στη κρίση
προφίλ των επιχειρηματιών του χώρου. Προς επίρρωση των αγαθών
προθέσεων, τα παραπάνω ρεπορτάζ συνέπεσαν με την προσφορά 500
υποτροφιών σε μαθητές «που θέλουν να σπουδάσουν αλλά δε μπορούν
λόγω οικονομικών δυσκολιών» και διαφημίστηκε από γνωστό ραδιο-
τηλεοπτικό μέσο. Αυτό όμως που πουθενά δεν γράφηκε είναι ποιοι τε-
λικά πληρώνουν αυτή τη… μεγαλόκαρδη φιλανθρωπική πρωτοβουλία.
Διότι την ώρα που οι υπηρεσίες του υπουργείου Ανάπτυξης ανέλυαν τα
στατιστικά δεδομένα και η Γενική Γραμματεία Εμπορείου κατέγραφε τη
μείωση των διδάκτρων κατά 15% μέσο όρο στο Παρατηρητήριο Τιμών,
την ίδια στιγμή συντελούνταν η δραματική μείωση μισθών που τα ίδια
φροντιστήρια επέβαλαν στους εργαζομένους τους.
Οι προ μνημονίων συλλογικές συμβάσεις εργασίας που υπογράφο-
νταν μεταξύ των πρωτοβάθμιων σωματείων των εργαζομένων ( ΣΕΦΚ
στην Αττική, ΣΕΦΙΕ στη Θεσσαλονίκη, ΣΙΕΛ στη Αχαΐα κλπ) και των αντί-
στοιχων εργοδοτικών ενώσεων εμπεριείχαν ελαστικές σχέσεις εργασί-
ας. Πιο συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικοί προσλαμβάνονται στα φροντι-
στήρια με σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου από Σεπτέμβρη μέχρι
Μάιο και εργάζονται ως ωρομίσθιοι. Στη συνέχεια, αν εργαστούν κατά
τη θερινή προετοιμασία υπογράφουν νέα σύμβαση διάρκειας 4-6 εβδο-
μάδων. Τον επόμενο Σεπτέμβρη ακολουθεί νέα σύμβαση μέχρι τον Μάη
κοκ. Στο ενδιάμεσο διάστημα αναγκαστικής ανεργίας πιθανόν παίρνουν
επίδομα ανεργίας από τον ΟΑΕΔ, αν φυσικά πληρούν τις προϋποθέσεις.
Το καθεστώς αυτό εργασίας συνεχίζεται επ’ αόριστον, όσα χρόνια και αν
δουλεύει κανείς, ακόμα και στο ίδιο φροντιστήριο!
Γίνεται κατανοητό ότι υπό τις παραπάνω συνθήκες στοιχειώδη εργα-
σιακά δικαιώματα, όπως η δυνατότητα συμμετοχής σε συλλογικές διαδι-
κασίες, σε απεργίες συνελεύσεις κλπ και η διεκδίκηση καλύτερων όρων
εργασίας βρίσκονται υπό τη διαρκή ομηρία των συμβάσεων ορισμένου
χρόνου. Με άλλα λόγια, αν κάποιος/-α γίνεται «ενοχλητικός» στα αφε-
ντικά, δεν του ανανεώνεται η σύμβαση... Υπό την απειλή της ανεργίας
οι εργοδότες εκμεταλλεύονται την κατάσταση σε μεγάλο βαθμό δηλώ-
νοντας λιγότερες ώρες από τις πραγματικές (γλιτώνοντας έτσι το ποσό
που αντιστοιχεί στις εισφορές υπέρ του εργαζομένου) ενώ πάγια τακτική
αποτελεί και η μη καταβολή δώρων, επιδομάτων εορτών, αποζημίωση
αδείας κ.ά. Όσο για τα ένσημα, τα χρόνια εργασίας που πρέπει να έχει
ένας εργαζόμενος στα φροντιστήρια για να συνταξιοδοτηθεί ξεπερνάνε
το… προσδόκιμο ζωής!
Οι εφαρμοστικοί νόμοι της προηγούμενης χρονιάς και η ουσιαστική
κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων δυσχεραίνει ακόμα περισ-
σότερο την κατάσταση. Στο νομό Αττικής, η τελευταία σύμβαση που
υπέγραψε ο ΣΕΦΚ προβλέπει για τον νέο εργαζόμενο ελάχιστη καθαρή
αναιρέσεις
Z Tων Λένα Εξάρχου και Μιχάλη Κιτσώνα
αμοιβή 11,40 €/ώρα(βλ. www.sefk.gr), ενώ η σύμβαση που κυκλοφορεί
ευρέως σήμερα προβλέπει μικτές αποδοχές 4,85€/ώρα! Δηλαδή πάνω
από 60% μείωση αποδοχών. Και για να ολοκληρωθεί το παζλ, στην ίδια
5
σύμβαση ζητείται από τους εργαζόμενους να υπογράψουν ότι παραχω-
ρούν όλα τα πνευματικά δικαιώματα των σημειώσεων στην επιχείρηση,
ότι εφόσον απολυθούν δεν μπορούν να εργαστούν σε ανταγωνιστικό
φροντιστήριο την επόμενη χρονιά και θα πρέπει να ψάξουν εργασία σε
απόσταση μεγαλύτερη των 10 χλμ. Είναι προφανές λοιπόν σε ποιων την
πλάτη χτίζεται η «κοινωνική πολιτική» των ιδιοκτητών φροντιστηρίων.
Σε αντιδιαμετρική κατεύθυνση, οι καθηγητές του ΣΕΦΚ, σε συνεργασία
με τις ΕΛΜΕ και άλλες πρωτοβουλίες, ήδη από πέρυσι, έχουν αποφασίσει
τη διοργάνωση δωρεάν μαθημάτων ως έμπρακτη εργατική αλληλεγγύη
σε μαθητές, των οποίων οι γονείς δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα.
Αντίστοιχο επιτυχημένο παράδειγμα, με δεκάδες μαθητές, αποτελούν τα
μαθήματα αλληλεγγύης που διοργανώνονται για δεύτερη χρονιά στην
Εργατική Λέσχη Ν. Σμύρνης με τη συμμετοχή και καθηγητών του ΣΕΦΚ.
Πέρα από την προφανή εκπαιδευτική στήριξη των παιδιών, τα μαθήμα-
τα αυτά στοχεύουν να έρθουν σε ρήξη με τη στείρα αναπαραγωγή της
γνώσης, και απαλλαγμένα από πελατειακές σχέσεις να οικοδομήσουν
σχέσεις αλληλεγγύης μεταξύ μαθητών - καθηγητών.
Τέλος, ο ΣΕΦΚ συνεχίζει να δίνει μια μεγάλη μάχη στηρίζοντας όλους
εκείνους τους καθηγητές που διεκδικούν αξιοπρεπείς όρους εργασίας
(Εκπαίδευση Θετική Τεχνολογική στο Μαρούσι), ενώ έχει πετύχει την
επαναπρόσληψη αγωνιζόμενων καθηγητών (Κέντρο Μελέτης στη Ν.
Σμύρνη, Κύβος στη Καλλιθέα). Παράλληλα, ήταν δίπλα στον αγώνα των
εργαζομένων στην αλυσίδα φροντιστηρίων Πουκαμισάς, ενώ μεγάλος
αγώνας είναι ακόμα εν εξελίξει, από πέρυσι, στην αλυσίδα φροντιστηρί-
ων Ένεκα Παιδείας στα νότια προάστια. Εκεί, οι εργαζόμενοι αρνήθηκαν
να υποστούν μειώσεις στους μισθούς και ως ανταμοιβή η επιχείρηση
απέλυσε 4 από τους πιο μαχητικούς συναδέλφους. Όταν κάτω από την
πίεση του κινήματος αναγκάστηκε να τους επαναπροσλάβει, έκλεισε 3
από τα 5 παραρτήματά της και άνοιξε διάδοχη επιχείρηση (“Πυξίδα” στην
Ηλιούπολη) πετώντας στο δρόμο δεκάδες αγωνιστές εκπαιδευτικούς και
κρατώντας μόνο τους «συνεργάσιμους». Η μάχη αυτή κράτησε πάνω
από ένα χρόνο με ποικίλες κινητοποιήσεις (παραστάσεις διαμαρτυρίας,
απεργίες, τριμερείς συναντήσεις στο υπουργείο Εργασίας και σε επι-
θεωρήσεις εργασίας). Με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, ένας νέος
αγώνας ξεκίνησε στο φροντιστήριο Ανέλιξη όπου οι εργαζόμενοι - μέλη
εργασία
του σωματείου είτε απολύθηκαν είτε έχουν ελάχιστες ώρες εργασίας. Στη
σημερινή κατάσταση διάλυσης των εργασιακών δικαιωμάτων, ο ΣΕΦΚ
καλεί τους καθηγητές να μην αναζητούν μοναχικές διεξόδους αλλά να
συλλογικοποιήσουν τις αντιστάσεις τους στους χώρους δουλειάς, ταυτό-
χρονα με τη συμμετοχή στα σωματεία τους. ■
 Το χρονικό του αγώνα
εργασία
των εργαζομένων της ΒΙΟΜΕΤ
Oι αγώνες των εργαζομένων της Βιομηχανικής Μεταλλευτικής.
Μια συνέντευξη του προέδρου του Σωματείου Μάκη Αναγνώστου στο Θωμά Σουνάπογλου.
Z Συνέντευξη στον Θωμά Σουνάπογλου, Επιμέλεια Γιώργος ΜΑΡΙΑΣ
Θ: Θέλουμε να μας πεις ένα σύντομο χρονικό του αγώνα σας,
του αγώνα των εργαζομένων της Βιομετ: πώς ξεκίνησε;
Μ: Ο αγώνας ξεκίνησε με άλλο πρόσημο , ξεκινήσαμε γιατί δεν
μας πλήρωναν. Στην πορεία, όπως έχει γίνει αντιληπτό, άλλαξε η
ταξική δομή του πράγματος. Οι εργαζόμενοι οι ίδιοι αλλάξαμε και
μπήκαμε σε μια διαδικασία διαφορετική. Εφόσον αυτοί μας πα-
ράτησαν και μας άφησαν όμηρους, είπαμε: γιατί να μην μπορούμε
εμείς να πάρουμε το εργοστάσιο και να παράγουμε, κάτω από ένα
συγκεκριμένο πλαίσιο όμως, που το ονομάζουμε εργατική συνε-
ταιριστική επιχείρηση.
Θ: Πες μας λίγα λόγια για το σχέδιό σας. Πώς το σκέφτεστε
και πώς το διεκδικείτε;
Μ: Μέχρι στιγμής δεν έχει αποφασιστεί από τη γενική συνέλευση,
γιατί όπως ξέρεις λειτουργούμε μόνο με γενική συνέλευση, κάτι
άλλο εκτός απ’ αυτό: διεκδικούμε από τους θεσμούς, με ειδικό νό-
μο-πλαίσιο που ζητάμε για να μπορούν να λειτουργούν τέτοιου εί-
δους επιχειρήσεις. Διεκδικούμε τα χρέη που συσσωρεύτηκαν όσο
ήταν κλειστό το εργοστάσιο (δεν υπήρχαν χρέη πριν να τ’ αναλάβουν
αυτοί που άσκησαν διοίκηση το προηγούμενο διάστημα) και να μας
αφήσουν ήσυχους να μπορέσουμε να το λειτουργήσουμε εμείς.
Ζητάμε βέβαια και μία χρηματοδότηση μέσω ενός προγράμματος,
ευρωπαϊκού του ΟΑΕΔ, αυτό με την επιδότηση για νέους επιχειρη-
ματίες. Λέμε επί 65 άτομα, είναι 23.000 συν το ταμείο ανεργίας για
όσο διάστημα δεν το πήραμε, εμείς δεν το’ χουμε πάρει καθόλου:
πλήρες το ταμείο ανεργίας συν 23.000 για κάθε άτομο μας βγάζει
ένα ποσό γύρω στα 1.900.000. Υποστηρίζουμε ότι μ’ αυτό μπορού-
με να χρηματοδοτήσουμε την παραγωγή και να ξεκινήσουμε.
Θ: Υπάρχει μια ιστορία σε σχέση με την Ε.Ε , η οποία επεν-
δύει στις λεγόμενες κοινωνικές επιχειρήσεις. Θα ήθελα μια
διευκρίνιση για το πού διαφοροποιείται η δική σας πρότα-
ση. Έχει ακουστεί η θέση, που διαστρεβλώνει κατά τη γνώμη
μου τον αγώνα σας, ότι εντάσσεται στο ίδιο σκεπτικό της ΕΕ,
των ΕΣΠΑ και των κοινωνικών προγραμμάτων. Τι ακριβώς
διεκδικείτε, και συμπληρωματικά, επειδή εγείρονται πολλά
ζητήματα σε σχέση με τη διάθεση της παραγωγής: ποιος εί-
ναι ο ρόλος του κράτους, τι απαιτείτε απ’ το κράτος πέρα από
τη χρηματοδότηση; Θέτετε κάποια εγγύηση σε σχέση με την
κυκλοφορία του προϊόντος;
Μ: Όχι δεν ζητήσαμε τίποτα τέτοιο, εμείς νομίζουμε ότι μπορού-
με να τα καταφέρουμε στη διάθεση των προϊόντων. Φυσικά δεν
είπαμε να τα διαθέσουμε οι εργαζόμενοι, στον καπιταλισμό ζούμε,
έχουμε σκεφτεί τρόπους να τα διαθέσουμε. Στην ανάγκη θα προ-
σλάβουμε δύο άτομα, αν δεν έρθουν με τη σχέση που λέμε εμείς,
σαν συνέταιροι, να έρθουν κανονικά με σύμβαση εργασίας, στελέ-
χη που να μπορέσουν να στελεχώσουν τον τομέα των πωλήσεων
και τη διεύθυνση του εργοστασίου. Συγκεκριμένα απ’ το κράτος
σαν χρηματοδότηση εκείνο που ζητάμε είναι : ένα ευρωπαϊκό πρό-
γραμμα που υπάρχει, υπήρχε και λειτουργούσε μέσω του ΟΑΕΔ.
Λέμε και κάτι ακόμα όσον αφορά τα δεδουλευμένα, δηλαδή κι
αυτά έχουν μείνει πίσω, έχουν μαζευτεί γύρω στο 1.500.000. Να
πιέσει η πολιτεία, να μην κάνει τίποτα άλλο, απλώς να δώσει τα
στοιχεία του πρώην ιδιοκτήτη, ότι αυτά τα χρωστάει, ώστε να τα
διεκδικήσουμε εμείς. Να δεσμευτεί κι η πολιτεία να το διεκδική-
σουμε εμείς, με το προνόμιο των εργαζομένων. Αυτό ζητήσαμε.
Δεν είναι λεφτά του κράτους αυτά.
Θ: Η κατασκευή περνάει μεγάλη κρίση και το προϊόν σας είναι
άμεσα συνδεδεμένο με τον κλάδο. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί
να υπάρξει το εργοστάσιο χωρίς να καταφύγετε κι εσείς σε
άδικα μέτρα , δηλαδή απολύσεις, περικοπές μισθών κτλ; Θα
ήθελα και μια μικρή παρουσίαση της λειτουργίας του εργο-
 Όταν καθαρίσουμε την κεφαλαιοκρατία κάθεσαι κάτω και λες
θα καθορίσω το δρόμο, θα κάνω εκείνο θα κάνω το άλλο
και όλοι μαζί θα προχωρήσουμε να πάμε μπροστά.
στασίου εφόσον αυτή περάσει στον έλεγχο του σωματείου,
των εργαζομένων δηλαδή…
Μ: …των εργαζομένων, γιατί δεν είναι μόνο το σωματείο. Θα εί-
μαστε 65 άτομα στην ίδια μοίρα ακριβώς. Θα έχουμε αυτό το αμορ-
τισέρ, για να μπορέσουμε να απορροφήσουμε ό,τι κρίσεις υπάρ-
χουν. Κάποια στιγμή ίσως χρειαστεί να δουλέψουμε με χαμηλό-
τερο μισθό ή έχει ειπωθεί με καθόλου μισθό για κάποιους μήνες..
Το νιώθουμε ότι μπορεί να έρθει μπροστά μας αλλά έχουμε και
κάποιες προτάσεις, προτάσεις που η προηγούμενη διοίκηση δεν
της έκανε. Καταρχήν λέμε ότι με τον τρόπο που θα το δουλέψουμε
μπορούμε να κατεβάσουμε τα προϊόντα αμέσως 25% κάτω. Πρέ-
πει να σας πω εδώ ότι υπήρχε πρόβλημα, είχε πτώση η παραγωγή,
είχε πτώση ο τζίρος, αλλά παθητικό δεν είχαμε. Εκεί βασιζόμαστε,
ότι μπορεί να δουλεύουμε με μικρότερο κέρδος, αλλά δεν θα στα-
ματήσουμε να δουλεύουμε. Δεύτερο σημείο είναι ότι οι ανταγω-
νιστές για να μπούνε στην αγορά τη δική μας, χάλασαν την ποιό-
τητα. Πελάτες που βλέπουμε μας λένε: «Βγάλτε να το πάρουμε».
Έχουμε κάτι, έχουμε την ποιότητα που μας βαστάει. Θέλουμε να
κάνουμε κι ένα άνοιγμα προς τις βαλκανικές αγορές που εκεί δεν
έχει κρίση η οικοδομή τουλάχιστον, και λέμε ότι μπορούμε να τα
καταφέρουμε. Δεν έχουμε παρά να δοκιμάσουμε, γιατί εδώ μπαί-
νει το θέμα: «και πού θα πάτε … θα μπείτε μέσα … θα κάνετε.. θα
ράνετε..». Ζητάμε αυτή η επιχείρηση να γίνει μ’ ένα τρόπο που να
μην έχουν οι εργαζόμενοι παραπέρα εμπλοκή εκτός απ’ το αρχικό
κεφάλαιο, με κάπως περιορισμένες ευθύνες. Υπάρχει περίπτωση
να χάσουμε το αρχικό κεφάλαιο, το ‘χουμε συζητήσει στη γενική
συνέλευση, έχει γίνει αποδεκτό. Ε, ας το χάσουμε, εμείς μπατί-
ρηδες ήμασταν, μπατίρηδες είμαστε και θα μείνουμε. Θα έχουμε
όμως το κεφάλι ψηλά και τη δύσκολη εμπειρία να έχουμε πρόταση
και να τα βγάλουμε πέρα.
Θ: Με βάση αυτή την πρότασή σας, ότι θέλετε να ζείτε απ’ τη
δουλειά σας μ’ έναν έντιμο κι αξιοπρεπή τρόπο. Όσον αφορά
τη λειτουργία του εργοστασίου: ποιος θα παίρνει τις αποφά-
σεις, από ποιόν θα διοικείται, ποιες θα είναι οι συμβάσεις ερ-
γασίας; Έχετε κάνει κάποιες συζητήσεις στο σωματείο σε σχέ-
ση με το ποιες θέλετε να είναι οι σχέσεις εργασίας μέσα στο
εργοστάσιο εφόσον έχουμε μια θετική εξέλιξη στον αγώνα;
Μ: Οι κατευθύνσεις μας είναι συγκεκριμένες. Εμείς θέλουμε τη
δουλειά μας πίσω, θέλουμε το μεροκάματο μας και την αξιοπρέ-
πειά μας. Πώς θα λειτουργήσει το εργοστάσιο εφόσον πάει καλά;
Μακάρι να πάει καλά, ότι μπορεί να πάμε καλά δε σημαίνει ότι θα
γίνουμε οι ανάλογοι καπιταλιστές, θα κοιτάξουμε φυσικά να ανα-
πτύξουμε το εργοστάσιο, αν μπορούμε να το αναπτύξουμε. Εκεί
μπαίνει και το θέμα νέων προσλήψεων, το κοινωνικό έργο που
λέμε ότι θα κάνουμε είναι να προσλάβουμε άνεργο κόσμο της πό-
λης. όχι απλά τα συμπεθέρια μας και και τα ξαδέρφια μας.
Θ: Ποιος θα διοικεί το εργοστάσιο;
Μ: Θα το διοικεί καθαρά η γενική συνέλευση, το χουμε πάρει ήδη
απόφαση. Όσον αφορά τα στελέχη που λέγαμε πριν, αυτά θα είναι
σαν εκτελεστικά όργανα κι όχι διοικητικά. Θα έρχεται ο διοικητι-
κός, θα βάζει πέντε πράγματα στην συνέλευση και στην επόμενη
συνέλευση θα κάνει απολογισμό: αυτά που είπε τα έκανε; Η συνέ-
λευση θα τον κρίνει και στην ανάγκη θα τον απορρίπτει. Η διοίκηση
από τη γενική συνέλευση, αυτή είναι η άμεση δημοκρατία που λέμε
εμείς, έχει και τα καλά της έχει και τα κακά της, τι να κάνουμε.
Θ: Η εμπειρία από το καραβάνι αλληλεγγύης κι οι προθέσεις
σας από δω και πέρα;
Μ: Αυτό που θέλαμε να πετύχουμε, το πετύχαμε. Να διεκδική-
σουμε ένα ραντεβού, χωρίς να είναι κλεισμένο, ας πούμε με τον
τσαμπουκά να μπούμε στο υπουργείο εργασίας και να απαιτήσου-
με να μας δοθεί μια απάντηση. Είχαμε βάλει μια υποχώρηση, να
δεχτούμε ότι θα μας απαντήσουν σε 20 ή 30 μέρες , μια συγκεκρι-
μένη ημερομηνία.. Στο υπουργείο εργασίας είπαν ότι θα μας απα-
ντήσουν μες τη βδομάδα. Οπότε καταλαβαίνεις ότι ο στόχος που
έγινε το καραβάνι επετεύχθη.
Θωμάς: κι αναδείχτηκε και σε όλη την Ελλάδα, σ’ ένα μεγάλο
κομμάτι…
Μ: Ναι, έτυχε εκείνη τη μέρα να είναι κι η τρόικα εκεί, να είναι
πολλά κανάλια, ακούστηκε το θέμα μας. Αυτό θέλαμε, να ακουστεί
παράλληλα με όλα τα’ άλλα. Δεν μπορώ να προκαταβάλλω πώς
θα προχωρήσουμε μετά από αυτό. Σαν εκπρόσωπος κι εκτελεστικό
αναιρέσεις
όργανο που είμαι, έχουμε συμφωνήσει ότι θα ανακοινώνουμε επί-
σημα μόνο αποφάσεις κι όχι αυτά που συζητιούνται. Έχουν γίνει κά-
ποιες συζητήσεις μες τη γενική συνέλευση αλλά δεν υπάρχει από-
φαση. Υπάρχουν καθημερινές εξελίξεις, έχουμε τηλεφωνήματα
από το υπουργείο για το πώς το βλέπουμε το πράγμα και μάλλον θα
μας πάρει αρκετές συνελεύσεις για να βρούμε κι εμείς το ανάλογο.
Μας κάνουν προτάσεις, θέλουμε εμείς να κάνουμε αντιπροτάσεις
και καταλαβαίνεις ότι όλα αυτά πρέπει να τα δούμε αναλυτικά.
Θ: Από την πρώτη στιγμή με ετερόκλητο κι όχι σταθερό τρόπο
υπήρχε η επαφή με τα πρωτοβάθμια σωματεία στη Θεσσα-
λονίκη. Πώς εσείς λειτουργείτε, πώς πιστεύετε ότι πρέπει
να λειτουργεί το εργατικό κίνημα; Πιστεύετε ότι ο δικός σας
αγώνας συμβάλλει σε μια γενικότερη προσπάθεια ενός κινή-
ματος εργατικού που θα οδηγήσει στην ανατροπή αυτής της
σύγχρονης εξαθλίωσης και βαρβαρότητας;
Μάκης: Κοίταξε εμείς λέμε ότι συμβάλλει, τώρα κάποιοι έχουν
αντίθετη γνώμη. Εμείς κάνουμε το παν , όχι μόνο για να πάρουμε
εμείς ένα εργοστάσιο το οποίο κουτσά στραβά να λειτουργεί, κου-
τσά στραβά να παίρνουμε και το μισθούλη μας και να είμαστε μια
7
μικροαστική γωνιά, που θα καταφέρνουμε να ζούμε. Σκοπός είναι
να γίνει μια περαιτέρω ανατροπή, το καταλαβαίνουμε όλοι αυτό το
πράγμα. Τώρα το πώς μπορεί να γίνει αυτό, ε δεν είμαστε πολιτική
οργάνωση, εμείς είμαστε εργαζόμενοι απλοί, βάζουμε ένα λιθα-
ράκι. Εμείς είμαστε μια χούφτα άνθρωποι αλλά και μια χούφτα από
χιόνι, όταν πετιέται στη πλαγιά και κατρακυλάει μαζεύει χιόνι, μα-
ζεύει , μαζεύει και γίνεται μια πολύ μεγάλη μπάλα. Αυτό λέμε ότι
μπορεί να γίνει, να μεγαλώσει μέσα απ’ το παράδειγμα.
Το δικό μας παράδειγμα αν πετύχει, κι αν πετύχει με τον τρόπο
που λέμε εμείς, να λειτουργήσει νομότυπα, κάλλιστα μπορούν,
στις επιχειρήσεις που είναι στη δικιά μας μοίρα, εγκαταλελειμμέ-
νες, που είναι πάρα πολλές, να πάρουν οι εργαζόμενοι στα χέρια
τους την κατάσταση, να πουν: αν δεν μπορείτε εσείς μπορούμε
εμείς και θα το δουλέψουμε. Οπότε καταλαβαίνεις ότι υπάρχει μια
γενικότερη ανατροπή, μια στροφή προς αυτό που λέμε εργατική
διοίκηση, εργατικός έλεγχος, δε μας ενδιαφέρει πώς θα το ονομά-
ζει ο καθένας. Σημασία έχει ότι θα αναλάβουν οι εργαζόμενοι την
παραγωγή στα χέρια τους. Αυτή τη στιγμή το πρώτο πράγμα που
έχουμε εμείς απ’ τη μεριά μας είναι να κάνουμε το κομμάτι μας,
άλλα όλη η εργατική τάξη αυτό που έχει να κάνει είναι η ανατροπή
της κεφαλαιοκρατίας μ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο. Αυτό δεν ξέρω
εγώ πώς θα γίνει, δεν ξέρουμε εμείς σαν συνέλευση πώς θα γίνει,
την ευθύνη την έχουν οι πολιτικές δυνάμεις, εμείς απλώς βοηθά-
με και λέμε ότι αν δημιουργηθεί ένα κίνημα τέτοιο που μπορεί να
έχει την παραγωγή στα χέρια του για μας είναι ανατροπή. Κι όταν
καταφέρουμε να ανατρέψουμε την κεφαλαιοκρατία, δεν πρέπει
εμείς να της δίνουμε ενέσεις επιβίωσης, αντίθετα θέλουμε τώρα
που νοσεί να γίνουμε ο πυρετός στον πόνο της, η αρρώστια της κι
έτσι να καταφέρουμε να τη βγάλουμε εκτός, μετά λέμε ότι όλοι
μαζί, αλλά σαν βάση, όχι ο ένας κομισάριος ή ο άλλος διοικούμε-
νος ή ηγεμόνας και δε συμμαζεύεται, όλη η βάση μπορεί να διαλέ-
ξει το δρόμο που θα πάρει: ήρεμα, χωρίς ρουσφέτια, χωρίς άλλες
πιέσεις από δω κι από κει. Όταν καθαρίσουμε την κεφαλαιοκρατία
κάθεσαι κάτω και λες θα καθορίσω το δρόμο, θα κάνω εκείνο θα
εργασία
κάνω το άλλο και όλοι μαζί, εφόσον βγει το πώς θα προχωρήσου-
με όλοι μαζί να δεσμευτούμε και να πάμε μπροστά. ■
* Ολοκληρωμένη τη συνέντευξη θα τη βρείτε
στο www.anaireseis.gr
επικαιρότητα

Νοέμβρης 1973- Νοέμβρης 2012 γνωστή η νίκη των φοιτητών στο Κεμπέκ
του Καναδά μετά από πολύμηνο αγώνα.
Το δεύτερο, πολύ πιο άσχημο, όπως και

«Το θέμα οι περισσότερες ειδήσεις το τελευταίο

διάστημα στην Ελλάδα, ήταν μια έρευνα
του του Χρήστου Κάτσικα που δημοσιεύ-

είναι τώρα τι λες»

τηκε στα Νέα. Σύμφωνα με αυτήν, 5000
με 7000 μαθητές κάθε χρόνο εγκαταλεί-
πουν τα σχολεία πριν ολοκληρώσουν την
υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα στοιχεία
προκαλούν δυσάρεστη έκπληξη. Κοντά
Η νεολαία καθοριστικός κρίκος στα 4 εκατομμύρια πολίτες της χώρας δεν
για την ανατροπή της βαρβαρότητας έχουν ολοκληρώσει το γυμνάσιο, ενώ
ένας στους δέκα ούτε καν το δημοτικό.
Η φτώχεια και η ανέχεια έχουν κάνει την
Z Του Θάνου Ανδρίτσου εκπαίδευση, τη βασική πόσο μάλλον την
τριτοβάθμια, άπιαστο όνειρο για εκατομ-
Όταν ξεκίνησα να γράφω το κείμενο αυτό, με μια μικρή μύρια νέους.
απροθυμία για τις τετριμμένες φράσεις που θα ήμουν
καταδικασμένος να επαναλάβω, όπως και σε κάθε κείμενο Που βρισκόμαστε σήμερα;
Τα δύο στιγμιότυπα μπορεί να φαίνο-
με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου, δύο στιγμιότυπα νται άσχετα μεταξύ τους, ή να έχουν μια
αναζητούσαν με μανία να συνδεθούν κάπως με τη σκέψη μου. χαλαρή σύνδεση, καθώς αναφέρονται σε
θέματα νεολαίας και εκπαίδευσης. Άλλω-
στε λίγα έχει να προσφέρει η αναζήτηση
2 Στιγμιότυπα: που δολοφονήθηκε το 1976. Το σημαντικό αναλογιών μεταξύ τόσο διαφορετικών

Τ
ο πρώτο ήταν, μια είδηση από τη
Χιλή. Το φοιτητικό κίνημα της Χιλής
είχε πάρει ένα σημαντικό βραβείο
«ανθρωπίνων δικαιωμάτων», που αποδί-
δεται κάθε χρόνο στη μνήμη του δημοκρά-
τη πρέσβη της Χιλής στις ΗΠΑ επί Αλιέντε,
δεν ήταν το βραβείο. Αυτό, που αποδεικνύ-
ει το περιστατικό, είναι η τεράστια απήχηση
του αγώνα της Χιλιανής νεολαίας, που από
μια μάχη γύρω από τη δημόσια εκπαίδευση
έχει μετατραπεί στο σημαντικότερο κοινω-
νικό κίνημα στη χώρα μετά τη δικτατορία
του Πινοσέτ. Λίγες μέρες πριν, είχε γίνει
καταστάσεων. Έχει όμως ενδιαφέρον η
περίπτωση της Χιλής, καθώς μοιάζει, με
μια εικόνα ταυτόχρονα από το παρελθόν
και από το μέλλον μας. Από τη μια μεριά
κάποιος θα αναγνώριζε ότι η περίοδος
που το φοιτητικό και νεολαιίστικο κίνημα
μετέδιδε αγωνιστικότητα στην υπόλοιπη
 Η νεολαία δεν είναι τάξη, ούτε ορίζεται απλά
από κάποια δεδομένα ηλικιακά όρια.

κοινωνία έχει περάσει, εδώ και μερικά
χρόνια, καθώς βιώνουμε ένα πρωτο-
φανή κοινωνικό πόλεμο στον οποίο την
πρωτοκαθεδρία (από μεριά των κάτω)
έχουν τα μεγάλα απεργιακά ξεσπάσμα-
τα με ευρύτερες δυνάμεις της εργασίας.
Από την άλλη, ίσως η Χιλή να δείχνει και
θραύσματα από το μέλλον, έχοντας η ίδια
δεχτεί στο παρελθόν το βίαιο σοκ του πιο
ακραίου νεοφιλελευθερισμού, τη διάρ-
κεια της δικτατορίας.
Στη Χιλή, όπως και σε άλλα μέρη του
κόσμου, η ιδιωτικοποίηση και εμπορευ-
ματοποίηση όλων των κοινωνικών υπη-
ρεσιών, μεταξύ των οποίων και η παιδεία,
έχει διαμορφώσει ένα αντιφατικό μωσα-
ϊκό. Ένα τεράστιο κομμάτι πεταμένο στο
περιθώριο με παντελή αδυναμία πρόσβα-
σης στην εκπαίδευση και ειδικά στα πανε-
πιστήμια. Ένα μεγάλο κομμάτι φοιτητών
που μπόρεσαν να αποκτήσουν πρόσβαση
μέσα από δυσβάσταχτα δάνεια για τους
ίδιους και τις οικογένειές τους. Η έκρηξη
στη Χιλή, είχε σαν μια από τις αιτίες, την
αδυναμία από ένα τεράστιο κομμάτι φοι-
τητών να συνεχίσουν να πληρώνουν για
τις σπουδές τους. Τέλος, μια μικρή ελίτ
παιδιών της αστικής τάξης που πηγαίνει
στα καλύτερα πανεπιστήμια της Χιλής και
τερο κατανοούσαν ότι το μέλλον τους δεν
θα ήταν αυτό που ονειρεύονταν οι γονείς.
Αντίθετα, η προοπτική των περισσοτέρων
ήταν η μισθωτή εργασία, η «γενιά των 700
ευρώ», η προσέγγιση στα διευρυνόμενα
μεσαία και κατώτερα στρώματα που διαρ-
κώς πιέζονταν προς τα κάτω.
Σήμερα, το τοπίο που διαμορφώνεται
είναι κάπως διαφορετικό. Καταρχήν, ένα
τεράστιο κομμάτι νέων ωθείται εκτός
τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πολύ μεγαλύ-
τερο από πριν. Ακόμα χειρότερα, όλο και
περισσότεροι σταματούν το σχολείο, και
καταδικάζονται σε έναν αναλφαβητισμό
του 21ου αιώνα. Αλλά και για τους περισ-
σότερους φοιτητές, η προοπτική δεν είναι
πια τα «700 ευρώ» και η ελαστική εργα-
σία. Αυτό είναι για τους τυχερούς. Οι πε-
ρισσότεροι αντιμετωπίζουν την παντελή
έλλειψη εισοδήματος, τη μόνιμη ανεργία,
τη φτώχεια ακόμα και την πείνα και τη
σύγχρονη μετανάστευση. Τέλος, ένα μικρό
κομμάτι, τα παιδιά της εγχώριας ανώτε-
ρης αστικής τάξης, της συμμορίας των
ντόπιων μνημονιακών βρικολάκων, θα
συνεχίσουν να σπουδάζουν, όλο και πε-
ρισσότερο βέβαια θα πηγαίνουν στα καλά
(και ακριβά) πανεπιστήμια της Ευρώπης,
είτε για να μείνουν για πάντα εκεί, είτε για
αναιρέσεις
διαφορετικές ενδιάμεσες πραγματικότη-
τες. Ωστόσο, είναι κρίσιμο, να αρχίσουμε
να σκεφτόμαστε την πολιτική και τη δράση
μας, με βάση το νέο τοπίο που διαμορφώ-
νεται στην ελληνική κοινωνία.
Τι σημαίνει αυτό για το κίνημα
της νεολαίας;
Αν τα παραπάνω ισχύουν, έστω μερι-
κώς, τότε δημιουργούνται νέα ερωτήματα
εντός του νεολαιίστικου κινήματος. Με
ποιό περιεχόμενο, με ποιούς στόχους,
με ποιές μορφές μπορεί στο σήμερα να
εμπνεύσει και να ενώσει τα διαφορετικά
τμήματα της νέας γενιάς, αυτά που κατα-
δικάζονται σε ένα παρόν αμορφωσιάς,
φτώχειας, ανεργίας και σε ένα ακόμα χει-
ρότερο μέλλον;
Σίγουρα οι απαντήσεις δεν μπορούν να
είναι εύκολες. Θα καταθέσω ορισμένες
κατευθύνσεις για σκέψη, όχι επεξεργα-
σμένα πολιτικά προγράμματα.
Η νεολαία δεν είναι τάξη, ούτε ορίζεται
απλά από κάποια δεδομένα ηλικιακά όρια.
Από την άλλη, και ειδικά όταν τόσες χι-
λιάδες νέοι πετιούνται καθημερινά εκτός
εκπαίδευσης, δεν μπορούμε να αντιλαμ-
βανόμαστε ως νεολαία, μονάχα τα τμήμα-

9
του εξωτερικού, αναπαράγοντας εκ νέου να επιστρέψουν μετά από χρόνια και να τά της που βρίσκονται σε σχολεία και σχο-
τον ταξικό διαχωρισμό σαν κληρονομιά πάρουν τις θέσεις των γονιών τους, στις λές. Κι όμως, μέσα σε όλη αυτή την αντι-
μέσα στις γενιές. επιχειρήσεις, την πολιτική, τα ΜΜΕ κ.α. φατικότητα, οι διαφορετικές εμπειρίες, τα
Είναι αυτή η εικόνα του μέλλοντός μας; Δεν ξέρω αν περιγράφεται σωστά η διακριτά ηλιακά, πολιτισμικά, οικονομικά
Ίσως. Όμως το θέμα δεν είναι να κάνουμε μελλοντική κατάσταση. Σίγουρα θα είναι χαρακτηριστικά που μοιράζονται οι σύγ-
γενικές προβλέψεις. Αυτό που έχει τερά- πιο σύνθετη και θα περιλαμβάνει πολύ χρονοι νέοι, τους ενοποιούν. Όλοι αυτοί
στια σημασία, είναι να κατανοήσουμε το
διαφορετικό τοπίο που είτε έχει ήδη δια-
μορφωθεί, είτε γίνονται ορατά τα πρώτα
σημάδια του, για τη νεολαία, το πανεπιστή-
μιο και το φοιτητικό κίνημα στην Ελλάδα.
Και το κυριότερο: πώς αναγνωρίζοντας τη
νέα κατάσταση, θα επανεξοπλιστεί η αντι-
καπιταλιστική αριστερά, η ΕΑΑΚ αλλά και
το ίδιο το φοιτητικό κίνημα, ώστε να απα-
ντήσει σε αυτή τη νέα πραγματικότητα;
Το φοιτητικό κίνημα, μετά το 90, έφτα-
σε σε ένα αποκορύφωμα τη διετία 2006-
2007. Η δυναμική του συνδύαζε πολλά
διαφορετικά στοιχεία, όπως η ιστορική
παρακαταθήκη του, η νεολαιίστικη ριζο-
σπαστικοποίηση, η δύναμη της Αριστεράς.
Πατούσε σε μια συγκεκριμένη κοινωνική
διαδικασία, κατά την οποία το σώμα των
σπουδαστών συνεχώς διευρυνόταν. Δεν
είχαν εκλείψει καθόλου οι κοινωνικές
ανισότητες και οι ταξικοί φραγμοί, ωστό-
σο ένα πλειοψηφικό κομμάτι παιδιών των
κίνημα νεολαίας

λαϊκών οικογενειών έβλεπε σαν ορατή

προοπτική, κατ’ αρχήν την ολοκλήρωση
του Λυκείου και στη συνέχεια την εισα-
γωγή σε μια σχολή. Έτσι, όλα τα παρα-
πάνω χαρακτηριστικά συνδέθηκαν με τα
ζητήματα της εργασιακής προοπτικής των
αποφοίτων, καθώς στα πλαίσια ευρύτε-
ρων μετασχηματισμών στην οικονομία
αλλά και μιας διαρκούς επίθεσης στους
μισθούς και τα δικαιώματα των εργαζο-
μένων, οι φοιτητές ολοένα και περισσό-
 Το Πολυτεχνείο έδειξε ότι η θαρραλέα και μαζική κινητοποίηση του φοιτητικού κινήματος
μπορεί να εμπνεύσει τη συστράτευση του συνόλου της νεολαίας και να συνδεθεί με όλα τα
αγωνιστικά ρεύματα της κοινωνίας σε ένα νικηφόρο αγώνα ενάντια στις πιο ισχυρές χούντες.
οι μαθητές, οι φοιτητές, οι σπουδαστές, οι
κίνημα νεολαίας
νέοι στις τεχνικές σχολές, στα κέντρα κα-
τάρτισης, στις σχολές μαθητείας, οι άνερ-
γοι (που στη νεολαία ξεπερνούν το 50%),
οι εργαζόμενοι με μεσαιωνικές συνθήκες
εργασίας, μπορούν να ενοποιηθούν για να
διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους στο σή-
μερα και μια καλύτερη ζωή στο μέλλον;
Αυτό το στοίχημα μέχρι στιγμής δεν έχει
κερδηθεί, όμως υπάρχει το έδαφος για
κάτι τέτοιο. Τα κατά καιρούς ξεσπάσματα
τμημάτων της νεολαίας, αλλά και η συμ-
μετοχή τους στους αγώνες των τελευταί-
ων ετών καταμαρτυρούν κάτι τέτοιο. Από
την άλλη, η νέα γενιά δεν έχει πρωταγω-
νιστήσει, στο βαθμό που της αντιστοιχεί
στην τιτάνια μάχη ενάντια στο μνημόνιο
και την εγχώρια και ξένη τρόικα. Τα πιο
οργανωμένα κομμάτια του κινήματος της
νεολαίας, το φοιτητικό κατά κύριο λόγο
και το μαθητικό, παρά τις εξάρσεις τους,
δεν έχουν κατορθώσει να ενώσουν τη νέα
γενιά σε έναν αγώνα διαρκείας στην πρώ-
τη γραμμή της κοινωνικής αναμέτρησης
που μαίνεται εδώ και τρία χρόνια.
Ο δρόμος του Νοέμβρη…
Η κληρονομιά του Πολυτεχνείου αλλά
και του πρόσφατου παραδείγματος της
Χιλής δείχνει ότι το κίνημα της νεολαίας
μπορεί να πρωταγωνιστήσει στους κοι-
νωνικούς αγώνες, μπορεί να σταθεί στην
πρώτη γραμμή ως κομμάτι του εργατικού,
λαϊκού κινήματος. Το Πολυτεχνείο έδειξε
ότι η θαρραλέα και μαζική κινητοποίη-
ση του φοιτητικού κινήματος μπορεί να
εμπνεύσει τη συστράτευση του συνόλου
της νεολαίας και να συνδεθεί με όλα τα
αγωνιστικά ρεύματα της κοινωνίας σε ένα
νικηφόρο αγώνα ενάντια στις πιο ισχυρές
χούντες.
Αυτό δεν αναιρούσε τη σημασία της
επιμέρους οργάνωσης εντός των χώρων
σπουδών, αντίθετα την προϋπέθετε. Γιατί
τα αιτήματα για δημόσια παιδεία, υπερέβαι-
ναν τα ειδικά συμφέροντα των φοιτητών
και μετατρέπονταν σε διεκδικήσεις με παν-
κοινωνική απεύθυνση, που συνδυαζόμενα
με τον αγώνα για ψωμί και ελευθερία με-
τατρέπονταν στο σύνθημα για την ανατροπή
της χούντας. Αυτό αποτελεί ένα από τα πιο
σημαντικά μαθήματα που δίνει ο Νοέμβρης
για τη σημερινή εποχή. Δεν αναιρείται η
ανάγκη του συνδικαλισμού και των επιμέ-
ρους αγώνων στα πανεπιστήμια, τα ΤΕΙ, τα
σχολεία κτλ. Αλλά σήμερα, περισσότερο
από ποτέ, για να μπορέσουν να υλοποιη-
θούν νικήσουν τη συνολική ανατροπή της
επίθεσης και της αστικής πολιτικής.
Γι’ αυτό και πρέπει, ο αγώνας για πρό-
σβαση των νέων σε κάθε βαθμίδα εκ-
παίδευσης, για ανατροπή του σύγχρονου
αναλφαβητισμού, για διεύρυνση της δη-
μόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης και διά-
λυση κάθε πλευράς ιδιωτικοποίησης να
τεθεί στο κέντρο των σημερινών αγώνων,
τόσο του φοιτητικού όσο και του εργατι-
κού κινήματος. Την ίδια στιγμή που η πάλη
για την ανατροπή των μνημονίων, των κυ-
βερνήσεων και της αντιλαϊκής απολιτικής
αποτελεί αδιαπραγμάτευτη πλευρά των
αγώνων της νεολαίας.
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ανα-
συγκρότηση και ενδυνάμωση του πιο
οργανωμένου κομματιού της νεολαίας,
του φοιτητικού κινήματος. Δεν αρκούν οι
καταλήψεις και οι πορείες, όσο αναγκαί-
ες και αν είναι. Απαιτείται πρώτα και κύ-
ρια ένα άλμα στην πολιτικοποίηση και την
οργάνωση. Όχι έξω από τις καθημερινές
αντιπαραθέσεις με κάθε ζήτημα που προ-
κύπτει, μη ξεχνάμε ότι τόσο στη Χούντα,
όσο ακόμα και στην Κατοχή, οι αγώνες
για εκπαιδευτικά ζητήματα ήταν εξαιρετι-
κά κρίσιμοι. Όμως, πρέπει να στοχεύουμε
σε μια ριζική ανατροπή των συσχετισμών,
στη συντριπτική ήττα των μνημονιακών
δυνάμεων και όσων τις στηρίζουν με-
ταξύ των φοιτητών και του καθηγητικού
κατεστημένου. Οι φοιτητικοί σύλλογοι
και οι μαζικές διαδικασίες τους μπορούν
σήμερα να αναγεννηθούν μέσα από μια
ανώτερη συνείδηση του ρόλου τους σαν
όργανα ανατροπής της κυρίαρχης πολι-
τικής και αντικαπιταλιστικής αμφισβήτη-
σης. Και χρειάζονται ανώτερες μορφές
συντονισμού του αγώνα, όπως αιρετοί και
ανακλητοί αντιπρόσωποι κ.α.
Εξίσου απαραίτητη είναι η είσοδος στο
προσκήνιο, του μαθητικού κινήματος. Όσο
δύσκολο και αν είναι, απαιτείται εκ βά-
θρων θεμελίωση του μαθητικού συνδικα-
λισμού, αγώνας για καλύτερη οργάνωση
και συντονισμό. Στους μαθητές θα κριθεί
σε μεγάλο βαθμό και η πάλη ενάντια στο
σύγχρονο φασισμό. Πλάι σ’ αυτό θα πρέ-
πει να αναζητούμε σύνθετες μορφές ορ-
γάνωσης και κοινού αγώνα για όλη τη νέα
γενιά, με ενώσεις ή συλλόγους νεολαίας
σε περιοχές ή πόλεις.
Η νέα γενιά αυτού του
κόσμου, τι θα φέρει για την
ανθρωπότητα;
Υπάρχει, ωστόσο, ένα ακόμα μεγαλύτε-
ρο και ιστορικό ερώτημα για τη νέα γενιά.
Και αυτό αντηχεί σε όλα τα μήκη και τα
πλάτη του κόσμου. Το ερώτημα είναι σε
ποιο κόσμο θα ζήσει; Είναι σπάνιες οι πε-
ριπτώσεις που μια γενιά έχει να αντιμετω-
πίσει τη σιγουριά ότι το μέλλον στο οποίο
θα μεγαλώσει και θα ζήσει είναι τόσο
σκοτεινό. Είναι σίγουρα η πρώτη μετά τον
Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η νέα γενιά του μεσοπολέμου είχε
μπροστά της λίγες επιλογές. Ή θα πέθαινε
αναμένοντας στις ουρές για τα συσσίτια.
Ή θα στρατευόταν με ότι πιο απάνθρωπο
έχει γεννήσει ο ανθρώπινο πολιτισμός, το
φασισμό, επιλογή που πήραν ορισμένοι.
Ή θα έμπαινε με όλη της την ψυχή στον
αγώνα ενάντια στον φασισμό και τον κα-
πιταλισμό. Αυτοί την επιλογή πήραν οι
περισσότεροι, φτιάχνοντας την πιο σπου-
δαία και ηρωική γενιά του 20ου αιώνα, που
έδωσε τη ζωή της για μια κοινωνία δίκαιη
και ειρηνική. Στην Ελλάδα, ήταν η νεολαία
το πιο μαχητικό, δημιουργικό και επανα-
στατικό κομμάτι της εαμικής αντίστασης.
Άλλα νίκησε και άλλα έχασε, δεν κατά-
φερε όμως να εκπληρώσει τα όνειρά της.
Μια άλλη νέα γενιά στις δεκαετίες του 60
και του 70 αποφάσισε να παλέψει για να
εκπληρώσει τα ιδανικά των πατεράδων
της. Στην Ελλάδα έριξε τη χούντα. Και
πάλι όμως, το όραμα ενός δίκαιου κόσμου
δεν έγινε πραγματικότητα.
Σήμερα ήρθε ο δικός μας κλήρος. Ή θα
αφήσουμε τον κόσμο να μπει σε ένα νέο
μακρύ πυκνό σκοτάδι ή παλέψουμε για
μια άλλη κοινωνία, μια κοινωνία που δεν
μπορεί παρά να είναι σοσιαλιστική κομ-
μουνιστική. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.
Και αν αυτές είναι οι επιλογές μας, τότε η
απόφαση που πρέπει να πάρει η νεολαία
όλου του κόσμου είναι ιστορική. Και θα
την πάρει μόνο έχοντας συνείδηση του
έργου που σηκώνει στις πλάτες της. ■
Μηνύματα από τον
Αντιδικτατορικό
Αγώνα Z Του Κώστα Τζιαντζή
Λίγες μέρες πριν από την 39η επέτειο του Πολυτεχνείου
και έναν περίπου χρόνο μετά την απώλεια του συντρόφου
Κώστα Τζιαντζή, τράβηξε την προσοχή μας το κείμενό του
“Μηνύματα από τον Αντιδικτατορικό Αγώνα”. Πρόκειται
για ένα κείμενο, το οποίο ο Κ. Τζιαντζής δεν έγραψε απλά
σαν ένας αγωνιστής που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στα
γεγονότα, αλλά κρατώντας την οπτική του από τη σκοπιά
της επαναστατικής προσπάθειας στην εποχή μας. Αδύνατο
να το δημοσιεύσουμε αυτούσιο λόγω της μεγάλης του
έκτασης, δύσκολο το να αποφασίσουμε ποια κομμάτια
θα μείνουν “εκτός”.. Ως εκ τούτου, παραθέτουμε το
παρακάτω απόσπασμα και καλούμε τους αναγνώστες να
αναζητήσουν την ολοκληρωμένη του εκδοχή. Το κείμενο
περιέχεται στην έκδοση “Κεφαλονίτες και Ιθακήσιοι στην
εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 που επιμελήθηκε
ο Πέτρος Πετράτος. Hλεκτρονικά μπορεί να βρεθεί στον
ιστότοπο της Λέσχης Ανυπότακτης Θεωρίας (www.ilesxi.
wordpress.com).
Οι αντίπαλες παρατάξεις
Η αντιδικτατορική πάλη χωρίζεται σε δύο περιόδους και σε δύο γενι-
κά παρατάξεις, αντίθετες μεταξύ τους, αλλά και σφιχταγκαλιασμένες στον
πολιτικό χώρο και στο χρόνο. Η πρώτη είναι η περίοδος και η παράταξη
των λυγμών της προδομένης δημοκρατίας. Η δεύτερη (κυρίως από το ‘71
περίπου και μετά) είναι η περίοδος – η παράταξη μιας νέας επαναστατι-
κής επαγγελίας που αρχίζει να σιγοτραγουδά σε διάφορες παραλλαγές.
Στην πρώτη ηγεμονεύουν οι διαμαρτυρίες για τον καταποντισμένο
εκσυγχρονισμό του μεταπολεμικού αστικού συστήματος. Περισσεύουν
οι κατάρες», οι αλληλοκατηγορίες και οι μικρομεσαίες προσδοκίες του
ευρύτερου «δημοκρατικού στρατοπέδου» (αντιδεξιού και αριστερού)
γύρω απ’ την επιστροφή της χαμένης άνοιξης (ή του Καραμανλή), την
εθνική συμφιλίωση και τον εξευρωπαϊσμό (δυτικόστροφο, αριστερό-
στροφο ή ανάμικτο), γύρω απ’ τα πολύμορφα οράματα των κοινωνι-
κών συμβολαίων και τα εξόριστα στιχάκια του εκδημοκρατισμού.
Η δεύτερη παράταξη φωτίζεται απ’ τις παλιές και τις καινούριες υποσχέ-
σεις των αντάρτικων, απ’ τον κόκκινο Οκτώβρη και τα μαύρα μάτια του
Τσε, απ’ τις ξαναγεννημένες, σοφές και ταυτόχρονα αμάθητες, επαναστα-
τικές απόπειρες σαν του Μάη. Είναι αυτή που γεννιέται μες στα χαράματα
μιας νέας ιστορικής εποχής, της καθ’ αυτό, θα λέγαμε, «εργατικής επο-
χής» της ανθρωπότητας, με λίγα λόγια της σημερινής εποχής. Στο πρώτο
επίπεδο κυριαρχούν οι ήρωες. Ο Μανδηλαράς, ο Ελής, ο Μίκης, ο Γέρος
της δημοκρατίας, ο Μουστακλής, ο Καράγιωργας, ο απροσκύνητος Πανα-
γούλης, ο άλλος Αντρέας της ταράτσας, «τακ-τακ εσύ, τακ-τακ κι εγώ».
Στο δεύτερο κυριαρχούν οι πολλαπλές πρωτοπορίες των «άγνωστων
στρατιωτών» μιας ριζικής ανατροπής χωρίς αστικά κοινωνικά όρια, χω-
ρίς ακρωτηριασμένα δικαιώματα, χωρίς απαγορευμένες ζώνες, αλλά
και χωρίς -δυστυχώς- επαναστατική στρατηγική. Να πω ονόματα δίχως
την άδειά τους; Ο Παντελής Κιουρισής, ο Αντώνης Καλαμπόγιας, ο Λά-
κης Χριστοδουλόπουλος, ο Θάνος Τσούνιας, ο Σταύρος Σταυρόπουλος,
ο Βασίλης Καραπλής, ο Τάκης Κυπραίος, ο Τάκης Κοντογιάννης, ο Πα-
ναγιώτης, ο Μιχάλης, ο Άλκης, η Μπούλη και κυρίως «οι τόσοι άλλοι».
Είναι αυτοί που μετέπειτα τους ονόμασαν (αδιακρίτως ηλικίας και τοπο-
θέτησης) «παιδιά» της Νομικής και του Πολυτεχνείου, παιδιά της «κοι-
αναιρέσεις
νωνικής μεταπολίτευσης». Μαζί τους, ξεχωριστός και όμοιος, ο Χάρης
Γαϊτανίδης, φοιτητής, τότε, του Πολυτεχνείου από το Αργοστόλι, από την
πέρα Κεφαλονιά, όχι την καλή νοικοκυρά μα την ατίθαση και τη φευγά-
τη. Η ιστορία του Χάρη είναι η ιστορία όλων αυτών, ξεχωριστή και όμοια
και αντίθετη και διασπασμένη, στο ίδιο μελλοντικό μέτωπο. (...)
Η μεταπολίτευση γεννήθηκε από το αίμα των ανυπότακτων ανθρώ-
πων, αλλά πήρε το κυρίαρχο σχήμα της από τη σύγχρονη βιομηχανία
της πλαστικής πολιτικής χειρουργικής. Αρκετοί, ως γνωστόν, από τους
αγωνιστές της δεύτερης περιόδου, της δεύτερης παράταξης, απέκτησαν
επίσημα επώνυμα. Η εκφωνήτρια της αντίστασης αναμορφώθηκε σε
φτωχή παρουσιάστρια. Ωστόσο, η πλειονότητα αυτής της πρωτοπορίας
«των άγνωστων στρατιωτών» της ανατροπής, μέσα από τις πολλαπλές
αντιθέσεις της, τις απογοητεύσεις, τις αφομοιώσεις και τις εξάρσεις της,
έμεινε πιστή (ή μάλλον «άπιστη» και κριτική, άστατη και πάντα ερω-
τευμένη) απέναντι σ’ αυτό που η ίδια ονόμασε, με την όμορφη ξύλινη
γλώσσα της, «ο αγώνας που συνεχίζεται».
Και ίσως σήμερα, στην περιπετειώδη διαχρονική της προέκταση,
αυτή η, πολλές φορές ηττημένη, η «δίκαια» πολυτραυματισμένη και
«χιλιοτσακωμένη» παράταξη, είναι η πιο δικαιωμένη απ’ οποιοδήποτε
1
κόμμα ή ό,τι άλλο. Είναι αυτή που συγχωνεύεται περισσότερο με την
όψη και την αστραπή των νέων ανθρώπων, με τη ζωή και τις ανάγκες
της σύγχρονης εργασίας, πιο εκστατική και υπεύθυνη απέναντι σ’ αυτά
που βλέπει να έρχονται, πιο προβληματισμένη και απρόβλεπτη από
κάθε άλλη εποχή. (...)
Σ’ εκείνες τις συνθήκες οι αγωνιστές της ανατροπής μέσα στο αντιδι-
κτατορικό κίνημα, παρ’ όλη τη σφοδρή μεταξύ τους αντιπαράθεση και την
1
παραζάλη του πολιτικού ακτιβισμού, ήρθαν ουσιαστικά «πιο κοντά» με
βάση τα επανατροφοδοτούμενα, αναπάντητα ερωτήματά τους. Σ’ εκείνες
τις συνθήκες ήρθαμε πιο κοντά και με το Χάρη Γαϊτανίδη. «Και τι θα γί-
νει τώρα, με την ριζική ανατροπή και τη μεγάλη μας την Επανάσταση»; Ο
αγώνας, βέβαια, συνεχίζεται. Από καλύτερες θέσεις; Ποιες όμως είναι οι
συγκεκριμένες υλικές – πολιτικές θέσεις και οι γενικότερες προοπτικές
των ίδιων των εργαζομένων, της νεολαίας, του κινήματος τους σε διαχω-
ρισμό απ’ τις «νομοτέλειες» της νέας αστικής δημοκρατίας; (...)
Τα μηνύματα του αντιδικτατορικού αγώνα έχουν σχετική σημασία
για τα μεγάλα και πρωτότυπα προβλήματα της σημερινής εποχής. Ορι-
σμένα ωστόσο από εκείνα που κάπως προσέγγισαν ο Χ, Γαϊτανίδης
και οι σύντροφοί του μπορεί να βοηθήσουν, αν μετασχηματισθούν και
αναπτυχθούν με τη θεωρία και την ταξική εμπειρία του σήμερα και
των ιστορικών γεγονότων που κυοφορούνται. Το πιο καθοριστικό και
ταυτόχρονα το πιο άμεσο καθήκον των επαναστατών, ιδιαίτερα στην
κατάσταση της εμφανιζόμενης νέας ιστορικής κρίσης του συστήματος,
είναι να υπερασπίζονται τη δυνατότητα και την προοπτική μιας νέας και
ανώτερης από κάθε άλλη φορά επανάστασης προς τον κομμουνισμό.
Μιας επανάστασης που θα στηρίζεται στις ποιοτικά προωθημένες απαι-
τήσεις, τις ιστορικές εμπειρίες και τις κατακτήσεις του κοινωνικού και
εργατικού πολιτισμού της εποχής μας. (...)
Οι ίδιοι οι σημερινοί σκληροί όροι της πάλης για επιβίωση και ελευ-
κίνημα νεολαίας
θερία, η εντεινόμενη χρεοκοπία της αγίας αγοράς και του νεοκυνισμού
επιβάλλει στις νέες γενιές των εργαζομένων να αποτινάζουν την κούραση
από τις τόσες φλυαρίες για το πανεθνικό πανσχολικό «Πολυτεχνείο». Τις
ωθεί ξανά και ξανά στα μεγάλα αγωνιστικά γεγονότα και όχι στα σήρι-
αλ της κομματικής ιστορικής αυτοδικαίωσης ή της πολιτικής χαμοζωής,
προκειμένου να απαντήσουν στα ερωτήματα του μέλλοντος τους. Και όσο
και αν φαίνεται παράξενο, το Πολυτεχνείο και οι αγωνιστές του θα κρι-
θούν από το ποια αντιδικτατορική παράταξη θα επιλέξουν τελικά αυτές
οι νέες εργατικές γενιές. Την πρώτη ή τη δεύτερη; Την παραδοχή τελικά
και το μακιγιάρισμα της κυρίαρχης κατάστασης ή την ανατροπή και την
Επανάσταση; Τον Αντώνη Τρίτση, (για να αναφερθώ, μ’ όλο το προσωπικό
σεβασμό, σ’ έναν επίσης Κεφαλλονίτη αγωνιστή) ή τον Χάρη Γαϊτανίδη;
 Z Του Παναγιώτη Λούβρου
κίνημα νεολαίας
Το φοιτητικό κίνημα
ανά τον κόσμο
Ανταπόκριση από το διήμερο εκδηλώσεων
στον Καναδά
Σ
τις 12 και 13 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε στο Τορόντο
του Καναδά διήμερη συνέλευση ακτιβιστών και συνδικαλι-
στών από όλη την πολιτεία του Οντάριο. Το διήμερο διοργα-
νώθηκε από την Καναδική Ομοσπονδία Φοιτητών (C.F.S.) και στα
πλαίσια αυτού πραγματοποιήθηκε εκδήλωση για τους αγώνες
των φοιτητών διεθνώς, με συμμετοχή αποστολών από τη Χιλή,
την Ισπανία και την Ελλάδα. Προφανώς και οι Καναδοί φοιτητές
είχαν να προσφέρουν στη κουβέντα με τις εμπειρίες από τον πολύ
πρόσφατο αγώνα στο Κεμπέκ. Συνολικά οι εμπειρίες από αυτή την
διαδικασία είναι ιδιαίτερα σημαντικές δεδομένου ότι, γνωρίζου-
με, επηρεαζόμαστε και εμπνεόμαστε από τους ξεσηκωμούς των
φοιτητών σε διαφορετικές γωνιές του πλανήτη, αλλά υπάρχουν
λίγες ευκαιρίες συζήτησης και συντονισμού μεταξύ των μελών
του φοιτητικού κινήματος.
Προτού φτάσουμε όμως στο κομμάτι της αλληλεγγύης και του
κοινού αγώνα των φοιτητών, έχει νόημα να σταθούμε σε κάποια
στοιχεία του αγώνα από το Κεμπέκ, τη Χιλή και την Ισπανία, έτσι
όπως τα περιέγραψαν και οι ομιλητές στην εκδήλωση.
Αφορμή για τον αγώνα των φοιτητών στο Κεμπέκ ήταν η αύ-
ξηση των διδάκτρων κατά 75% σε βάθος πενταετίας. Έτσι ακόμα
και αν τα δίδακτρα θα ήταν χαμηλότερα σε σχέση με άλλες πο-
λιτείες του Καναδά, οι φοιτητές δεν συμβιβάστηκαν και άρχισαν
έναν μεγαλειώδη αγώνα, που όμοιος του δεν έχει διεξαχθεί στη
βόρεια Αμερική τα τελευταία χρόνια. Ένας αγώνας που είχε πολύ
μαζικά χαρακτηριστικά, με πάνω από 300.000 να συμμετέχουν
στις φοιτητικές απεργίες και δεκάδες χιλιάδες σε δράσεις, νυχτε-
ρινές πορείες , συλλαλητήρια και καταλήψεις, που μάλιστα είχαν
απαγορευτεί από τις τοπικές αρχές! Πίσω από αυτή τη μαζικότητα
, προφανώς και κρύβεται η ισχυρή οργάνωση των φοιτητών σε
συνδικάτα, ιδιαίτερα πολιτικοποιημένα και δραστήρια, τα οποία
κατά την διάρκεια των κινητοποιήσεων αποφάσιζαν με γενικές
συνελεύσεις για την πορεία του αγώνα. Σύμβολο του αγώνα των
φοιτητών είναι το κόκκινο τετράγωνο (carton rouge), που από τη
μια συμβολίζει τους φοιτητές που είναι “στο κόκκινο” από τα δί-
δακτρα και τα χρέη στα φοιτητικά δάνεια, και από την άλλη είναι
σύμβολο των κοινωνικών κινημάτων και των αντιστάσεων στο
Κεμπέκ τα τελευταία χρόνια.
Σημαντικό στοιχείο για την εξέλιξη του αγώνα, αποτέλεσε η
αποδοχή από μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας των αιτημάτων των
φοιτητών, όπως επίσης και η ενεργή συστράτευση μαθητών και
συνδικάτων εργαζομένων στη μάχη. Μπορούμε να πούμε ότι το
κίνημα έφερε σε μεγάλη ταραχή την περιφερειακή κυβέρνηση
που έπαιρνε συνεχώς αντιδημοκρατικά μέτρα για να το χτυπή-
σει. Γενικότερα, το τότε κυβερνών κόμμα υπέστη τεράστια φθορά
από το φοιτητικό κίνημα, πράγμα που φάνηκε και στις εκλογές
όπου έχασε μεγάλο μέρος της δύναμής του. Έτσι και η επόμενη
κυβέρνηση, υπό το φόβο των κινητοποιήσεων, απέσυρε τον επί-
μαχο νόμο για την αύξηση των διδάκτρων, οδηγώντας το κίνημα
σε μια σημαντική νίκη . Η πρόσκαιρη αυτή νίκη δεν έφερε επα-
νάπαυση στους φοιτητές που έχουν ήδη αρχίσει να συζητάνε τη
μάχη για την κατάργηση των διδάκτρων και για δωρεάν εκπαί-
δευση. Συνοψίζοντας, ο αναπάντεχος ξεσηκωμός άνοιξε ρήγ-
 Πλάι στο αίτημα για δημόσια δωρεάν εκπαίδευση, υπάρχουν αιτήματα
για την “αποχουντοποίηση” διεκδικώντας μια άλλη δημοκρατία
και έναν άλλο δρόμο για την πορεία της χώρας.

αναιρέσεις
μα στην ομαλότητα του Καναδά. Από τη μια, ευρύτερα κομμάτια στις διάφορες γωνιές του πλανήτη αντιμετωπίζει κοινά προβλή-
νέων στο Κεμπέκ συνειδητοποιούν ότι δεν είναι μόνο ένας νόμος ματα και εχθρούς. Το ζητούμενο για το επόμενο διάστημα είναι θα
και μια αντιλαϊκή κυβέρνηση που θίγει τα δικαιώματα τους, αλλά μπορούν να αναπτυχθούν κοινοί αγώνες και διεθνής αλληλεγγύη
είναι το ίδιο το σύστημα. Ως εκ τούτου, αναπτύσσονται ευρύτεροι ανάμεσα στους διαφορετικούς λαούς και τα κινήματα έτσι ώστε
προβληματισμοί και ρεύματα που προσεγγίζουν τον αριστερό και το αίτημα για μια άλλη εκπαίδευση απαλλαγμένη από τα δεσμά
αντικαπιταλιστικό χώρο , που μέχρι πρότινος δεν υπήρχαν καν. του κέρδους, αλλά και το όραμα για μια άλλη κοινωνία, να βρουν
Από την άλλη, έδειξε σε όλους τους φοιτητές του Καναδά, που δρόμους πραγματικής υλοποίησης. ■
αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, ότι υπάρχει νικηφόρος δρό-
μος απέναντι στην αντιεκπαιδευτική πολιτική των διδάκτρων, της
εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης των πανεπιστημίων.
Ενώ το κίνημα στην βόρεια πλευρά της Αμερικής είναι σε πε-
ρίοδο ζύμωσης και προετοιμασίας, στη νότια πλευρά και συγκε-
κριμένα στη Χιλή, η φωτιά του κινήματος συνεχίζει να καίει. Είναι
γνωστό ότι εδώ και πάνω από ενάμιση χρόνο το φοιτητικό κίνημα
βρίσκεται στους δρόμους. Για την ακρίβεια μιλάμε για έναν αγώ-
να διαρκείας με εξεγερτικά χαρακτηριστικά που έχει βγάλει όλα
τα πληττόμενα κομμάτια στον αγώνα μαζί με το φοιτητικό κίνημα.
Το κίνημα έχει απορρίψει οποιαδήποτε συνθηκολόγηση με την
κυβέρνηση που προσπαθεί με ανασχηματισμούς και “φιλολαϊ-
κές παρεμβάσεις” να ενσωματώσει τις διεκδικήσεις. Κάθε μήνα
πραγματοποιούνται τεράστιες πορείες σε όλες τις πόλεις έχοντας
ένα πρόγραμμα πάλης που διεκδικεί να πάρει πίσω ότι του έχουν
κλέψει τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα η Χιλή, είναι μέσα στις
χώρες με τα πιο αυξημένα δίδακτρα, με νόμους από την εποχή του
Πινοσέτ που υποβαθμίζουν την δημόσια εκπαίδευση και προω-
θούν την ιδιωτική, με αυταρχικές και αντιδημοκρατικές διατάξεις
ενάντια σε όποιον αγωνίζεται. Έτσι πλάι στο αίτημα για δημόσια
δωρεάν εκπαίδευση, υπάρχουν αιτήματα για την “αποχουντοποί-
ηση” διεκδικώντας μια άλλη δημοκρατία και έναν άλλο δρόμο για

1
την πορεία της χώρας, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στην ομιλία
του ο Χιλιανός φοιτητής Rodrigo Echecopar, μέλος της Ομοσπον-
δίας Φοιτητών του Πανεπιστημίου της Χιλής .
Αξίζει να σημειωθεί ότι το κίνημα αντιμετωπίζει την πρώτη δε-
ξιά κυβέρνηση μετά την περίοδο της δικτατορίας, και αυτή έχει
δείξει το αυταρχικό της πρόσωπο απέναντι του, με βίαιη κατα-

3
στολή των συγκεντρώσεων και με απαγόρευση των διαδηλώσε-
ων. Όμως φαίνεται ότι ο αγώνας έχει ριζώσει για τα καλά στην
νεολαία και τους εργαζόμενους της Χιλής, και έχει προκαλέσει
σημαντική ριζοσπαστικοποίηση και αποστοίχιση από τις πολιτικές
δυνάμεις του κεφαλαίου.
Σε σχέση με τη μακρινή Αμερική, τα πράγματα στο φοιτητικό
κίνημα της Ισπανίας είναι λίγο πιο γνώριμα και οικεία, λόγω των
Στιγμιότυπα
κοινών σημείων που έχει ο ευρωπαϊκός νότος. Σημαντικό κομμά-
τι του αγώνα, όπως στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώ-
από το διήμερο
ρες, ήταν και είναι η εναντίωση στη μεταρρύθμιση της Βologna
καθώς και τα διάφορα αντιεκπαιδευτικά μέτρα που προωθούν εκδηλώσεων
οι κυβερνήσεις. Το τελευταίο διάστημα βέβαια, όπως σημείω-
σε η Ana Garcia Rubio, μέλος της Ομοσπονδίας Φοιτητών (El Το διήμερο εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκε στο
Syndicato de Estudiantes), είναι ζητούμενο για τους φοιτητές να πανεπιστήμιο του Τορόντο που βρίσκεται στο κέντρο
βρεθούν μαζί με την εργατική τάξη σε κοινό αγώνα απέναντι στην της πόλης. Η συμμετοχή ήταν ιδιαίτερα μεγάλη
αντιλαϊκή λαίλαπα του κεφαλαίου. Ούτως ή άλλως δεν υπάρχει σύμφωνα με τους διοργανωτές ξεπερνώντας τα 400
άλλη προοπτική για τους νέους από την ανεργία ή τους μισθούς άτομα. Πέρα από την κεντρική εκδήλωση της δεύτερης
εξαθλίωσης. μέρας για το φοιτητικό κίνημα διεθνώς, υπήρξαν
Στην Ισπανία αυτή τη στιγμή υπάρχει αναβρασμός ενόψει του δεκάδες εκδηλώσεις και workshops για πάρα πολλά
νέου πακέτου αντιλαϊκών μέτρων, και οι φοιτητές βρίσκονται σε θέματα όπως την ισχυροποίηση της οργάνωσης των
προετοιμασία κινητοποιήσεων. Στην προετοιμασία αυτή βρίσκο-
φοιτητών, το αντιπολεμικό κίνημα, το σεξισμό, την
νται με το μαθητικό κίνημα που στα μέσα του Οκτώβρη κατέβηκε
οικονομική κρίση. Επίσης πέραν από τις εκδηλώσεις
κίνημα νεολαίας

σε απεργίες και καταλήψεις σχολείων αλλά και με τα εργατικά

συνδικάτα. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει έντονο στην πολιτική
κουβέντα του κινήματος ένα συνολικό πρόγραμμα διεξόδου από
την κρίση (διαγραφή χρέους, εθνικοποίηση τραπεζών, έξοδος
από ΕΕ), που μοιάζει σε πολλά με τις επεξεργασίες της αντικαπι-
ταλιστικής και επαναστατικής αριστεράς στην Ελλάδα. Σημαντικό
σημείο κόμβος του αγώνα θα είναι και η γενική απεργία στις 14
Νοέμβρη, μια απεργία όπου επιδιώκεται να είναι όλου του ευρω-
παϊκού νότου , ενάντια στην κρίση , τα μνημόνια και τη βάρβαρη
πολιτική των κυβερνήσεων και της ΕΕ.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι το φοιτητικό κίνημα
οι φοιτητές που συμμετείχαν, πραγματοποίησαν
συσκέψεις ανά πόλη και ανά πανεπιστήμιο, για το
σχεδιασμό και την δράση τους στο κίνημα το επόμενο
διάστημα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η κεντρική
ομιλία της πρώτης μέρας του Clayton Thomas-
Muller, γνωστού οικολόγου ακτιβιστή και αγωνιστή.
Σημαντικό γεγονός ήταν ότι η συμμετοχή στο διήμερο
ήταν δωρεάν για όλους τους φοιτητές με κάλυψη των
μετακινήσεων, του φαγητού και της διαμονής.

κοινωνία
Οι πολλαπλές όψεις των
Δικτύων Κοινωνικής
Αλληλεγγύης
Z Του Γιώργου Μιχαηλίδη
Η
υλοποίηση του σχεδίου των καπιτα-
λιστών για ξεπέρασμα της κρίσης εις
βάρος της κοινωνικής πλειοψηφί-
ας, όπως εκφράζεται στην Ελλάδα με την
πολιτική των μνημονίων τα τελευταία τρία
χρόνια, έχει φέρει σημαντικά κομμάτια των
κατώτερων στρωμάτων σε κατάσταση εξα-
θλίωσης. Η αποσάθρωση του κοινωνικού
κράτους κι η συμπίεση των όποιων παρο-
χών προς τους κοινωνικά ασθενέστερους,
οι οποίοι πολλαπλασιάζονται διαρκώς, δη-
μιουργεί ένα κενό σε βασικούς τομείς για
την ανθρώπινη επιβίωση όπως η υγεία κι η
περίθαλψη, η σίτιση κι η στέγαση αλλά και
σε τομείς που άπτονται άλλων ανθρωπίνων
αναγκών όπως ο αθλητισμός, ο πολιτισμός
κ.ο.κ. Απάντηση σ’ αυτή την κατάσταση επι-
χειρούν να δώσουν τόσο το κράτος κι οι
σύμμαχοί του (Ε.Ε., επιχειρηματίες, ΜΚΟ,
ακροδεξιά) όσο και κινηματικές δυνάμεις
του αριστερού και αναρχικού χώρου με τη
δημιουργία δικτύων αλληλεγγύης.
Η αλληλεγγύη ως φιλί θανάτου...
Από την πλευρά του συστήματος, τα δί-
κτυα κοινωνικής αλληλεγγύης λειτουργούν
υποστηρικτικά προς τις εφαρμοζόμενες
πολιτικές. Μια πλειάδα ΜΚΟ, οι Δήμοι σε
συνεργασία με επιχειρηματίες και προγράμ-
ματα της Ε.Ε αναλαμβάνουν αφ’ ενός να
χτίσουν ένα προφίλ αρωγού στα κοινωνι-
κά προβλήματα -σε αντίθεση με την πολι-
τική εκστρατεία ενάντια στο λαό την οποία
υποστηρίζουν σθεναρά- αφ’ ετέρου να πε-
ριορίσουν σε πρώτη φάση τις εκρηκτικές
καταστάσεις που μπορεί να γεννήσουν οι
απότομες αλλαγές που επιφέρουν τα προω-
θούμενα μέτρα. Το κρίσιμο σημείο βρίσκε-
ται εδώ. Κάθε δράση που αναλαμβάνουν
τα συστημικά δίκτυα αλληλεγγύης δεν
αποτελεί τροχοπέδη αλλά υποστήλωμα
της ακολουθούμενης πολιτικής. Έτσι, ο
ΣΚΑΙ που λυσσάει καθημερινά εναντίον των
εργατικών δικαιωμάτων και του “τεράστιου
κράτους” υποστηρίζοντας τις απολύσεις και
τις φοροαπαλλαγές των εργοδοτών μπο-
ρεί ανερυθρίαστα να μοιράζει φάρμακα και
τρόφιμα σε συνεννόηση με Δήμους κι αλυ-
σίδες σούπερ-μάρκετ, οι οποίες με τη σειρά
τους προσφέρουν συμβάσεις πείνας στους
εργαζόμενούς τους και παράλληλα αισχρο-
κερδούν εις βάρος των καταναλωτών. Αντί-
στοιχα, διάφορες ΜΚΟ και προγράμματα
ΕΣΠΑ της Ε.Ε αναλαμβάνουν να κλείσουν
τρύπες προωθώντας όμως εργασιακές
σχέσεις και κοινωνικά μοντέλα που πλήτ-
τουν τα δικαιώματα των φτωχών. Μ’ αυτόν
τον τρόπο τα θεσμοθετημένα δικαιώματα
μετατρέπονται σε περιστασιακές κινήσεις
καλής θέλησης που επιπλέον επιχειρούν
να δημιουργήσουν συνείδηση συνεργασίας
μεταξύ των δημιουργών της κρίσης και των
πληττόμενων απ’ αυτήν. Έτσι το “όλοι μαζί
μπορούμε” του ΣΚΑΙ υπαινίσσεται ότι η
κρίση μας πλήττει όλους εξίσου ενώ οι ευ-
θύνες αποδίδονται σε κάτι απροσδιόριστο κι
εξωγενές.
Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει στις προ-
σπάθειες της ακροδεξιάς να επιδείξει ένα
κοινωνικό πρόσωπο. Σπιλώνοντας τον όρο
αλληλεγγύη και προσδίδοντάς του εθνικι-
στικό χαρακτήρα, η Χρυσή Αυγή προσπαθεί
να προσεταιριστεί φτωχούς συμπολίτες
μας μοιράζοντας τρόφιμα και ρουχισμό.
Πέρα από τον επικοινωνιακό χαρακτήρα
της καμπάνιας τους που έχει σκοπό να κα-
λωπίσει το πρόσωπο του κτήνους, το γεγο-
νός έχει σημασία καθώς με αυτή τη μέθοδο
επιχειρείται να βαθύνει ο εμφύλιος μέσα
στα φτωχά λαϊκά στρώματα. Το “μόνο για
Έλληνες” της χρυσαυγίτικης φιλανθρω-
πίας όχι μόνο δεν καλλιεργεί αγωνιστική
συνείδηση διεκδίκησης προς τους δέκτες
της “φιλανθρωπίας” αλλά στρέφει τους τε-
λευταίους ενάντια στους μη Έλληνες κα-
ταραμένους του κοινωνικού αποκλεισμού.
Είναι ένα βήμα προς κανιβαλικές εικόνες
σύγκρουσης Ελλήνων και μεταναστών πε-
ριθωριοποιημένων που αφήνει επίσης στο
απυρόβλητο τους πρωταίτιους της κρίσης.
...ή ως φιλί ζωής...
Όσον αφορά τις αγωνιστικές δυνάμεις,
δεν είναι λίγα τα ιστορικά παραδείγματα που
σοβαρά διεκδικητικά κι επαναστατικά κινή-
ματα είχαν ως πλευρά τους την αλληλεγγύη
προς τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα.
Εκτός απ’ τα συσσίτια του ΕΑΜ που είναι
το πιο πολυσυζητημένο παράδειγμα, κινή-
ματα όπως οι Μαύροι Πάνθηρες στις ΗΠΑ,
έφτιαχναν δομές αλληλεγγύης που σίτιζαν,
φρόντιζαν και μόρφωναν την περιθωριο-
ποιημένη κοινότητα των μαύρων στρέφο-
ντάς την από την γκετοποίηση στον αγώνα
ενάντια στην εξουσία για ίσα πολιτικά και
κοινωνικά δικαιώματα. Το σημαντικό εδώ
είναι η ισορροπία μεταξύ κοινωνικής αλλη-
λεγγύης και πολιτικού αγώνα. Τα δικά μας
δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης πρέπει να
είναι όργανα ταξικής αλληλεγγύης κι οχή-
ματα ταξικής συνειδητοποίησης των όσων
εμπλέκονται. Στόχος μας δεν πρέπει να εί-
ναι μια αλληλεγγύη από τους έχοντες προς
τους μη έχοντες αλλά η οργάνωση των
ίδιων των αποκλεισμένων κι η προσέλκυσή
τους από μια παθητική στάση αναμονής σε
μια διεκδικητική στάση ζωής. Αυτά τα στοι-
χεία θα μας απομακρύνουν απ’ τον υπαρκτό
κίνδυνο μιας “αριστερής φιλανθρωπίας”
που βλέπει τους αποκλεισμένους απλά ως
αντικείμενα φροντίδας κι όχι ως πολιτικά
υποκείμενα που πρέπει να οργανωθούν και
να παλέψουν. Ας μην ξεχνάμε ότι το ΕΑΜ
Αθήνας εκτός από συσσίτια οργάνωνε και
απεργίες με διεκδικητικό χαρακτήρα και
μάλιστα εν μέσω Κατοχής. Το πιο κρίσιμο
στοιχείο τέτοιων κινήσεων, άρα, είναι ο
εργατικός τους χαρακτήρας κι η εμπλοκή
σωματείων καθώς η στροφή στο κοινω-
νικό έχει σημάνει πολλές φορές διεθνώς
για την Αριστερά την αποδοχή της ήττας
στο εργατικό και τη σιωπηλή εγκατάλειψή
του. Ας φανταστούμε τι τεράστια αίγλη και
συσπείρωση θα σήμαινε για το εργατικό κί-
νημα αν τα ίδια τα σωματεία αναλάμβαναν
να καλύψουν βασικές ανάγκες των ανέρ-
γων ή χαμηλόμισθων και των οικογενειών
τους μέσω ειδικών ταμείων ή καμπάνιας
εργατικής αλληλεγγύης. Τέτοιου είδους δι-
αδικασίες δομημένες πάνω σε ταξική βάση
μπορούν να τραβήξουν κομμάτια εργαζομέ-
νων απ’ την απάθεια και την απογοήτευση,
μπορούν να βοηθήσουν στην αυτοσυνειδη-
σία της τάξης και να συμβάλλουν στην ανά-
πτυξη κεντρικού, πολιτικού αγώνα ρήξης
και ανατροπής απέναντι στο σύστημα. ■

ΤοΝ φασισμο
βαθια καταλαβε τον
όνειρό του, ο γιατρός ονειρεύτηκε στη συνέχεια πως είχε
Οι αναμνήσεις του Φασισμού και του Ναζισμού ξεπερ-
νάνε βέβαια την απαγόρευση «καταγραφής ονείρων».
Η ιστορία όμως επιστρέφει συνήθως με παρόμοιο
μανδύα. Η ανάδυση της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής
γίνεται, όπως και τότε, σε μια χώρα με διαλυμένο τον
κοινωνικό ιστό, με εκτιναγμένα ποσοστά ανεργίας και
φτώχειας. Επιβαλλόμενα από τους αντιπροσώπους της
ντόπιας και διεθνούς (νέο)φιλελεύθερης καπιταλιστι-
κής δημοκρατίας.
Οι ομοιότητες με τον μεσοπόλεμο είναι πολλές: το
πολιτικό σύστημα του νεοφιλελεύθερου καπιταλι-
σμού οδηγείται σε παρακμή στρώνοντας ταυτόχρονα
το δρόμο στην εξαθλίωση και την αντίδραση σαν μο-
ναδικό πλέον τρόπο για να ανακοπούν οι λαϊκές και
εργατικές αντιστάσεις. Η Χρυσή Αυγή των «καθαρών
Αφιέρωμα
αναιρέσεις
«Ήταν περίπου εννέα το βράδυ»
έτσι ξεκινάει το όνειρο ένας
σαρανταπεντάρη Γερμανού γιατρού
το 1934: Δεν είχα άλλους πελάτες
και μόλις είχα ξαπλώσει στο καναπέ
να χαλαρώσω μ’ ένα βιβλίο για τον
Ματτίας Γκρύνεβαλντ, όταν ξαφνικά οι τοίχοι
του δωματίου μου και ύστερα το διαμέρισμα
μου εξαφανίστηκαν. Κοίταξα γύρω μου και
ανακάλυψα με τρόμο ότι, όσο έφτανε το μάτι
μου, κανέναν διαμέρισμα δεν είχε τοίχους. Τότε
άκουσα ένα μεγάφωνο να ηχεί: «Σύμφωνα με
το διάταγμα της 17ης τρέχοντος μηνός για την
1
Κατάργηση των Τοίχων…» Αφού κατέγραψε τ’
κατηγορηθεί ότι κατέγραφε όνειρα.*
5
1
χεριών» θέλει έτσι τα εργατικά χέρια να δουλεύουν
με 18 € μεροκάματο και χωρίς κανένα δικαίωμα και
συμβάσεις. Πριν τους νεοναζί τις ευάλωτες κοινωνικές
ομάδες και στρώματα τις ενοχοποίησαν οι κυβερνήσεις
και το αστικό μπλόκ, με τις επιχειρήσεις «σκούπα», τους
φράχτες και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Σε αυτό το πλαίσιο προσπαθούμε να δούμε την
άνοδο του Φασισμού μέσα στην οικονομική, πολιτική
αλλά και ιστορική του διάσταση. Έτσι αναλύουμε την
επικαιρότητα
σχέση του με τον φιλελεύθερη αστική δημοκρατία, τον
ρόλο που παίζει στην εκπαίδευση. Ενώ μεγάλη ανα-
φορά γίνεται στην ιστορία της αντιφασιστικής πάλης με
παραδείγματα από την Ιστορία και τη διεθνή εμπειρία.
*Μαρκ Μαζάουερ «Σκοτεινή Ήπειρος:
Ο Ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας»
τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον

Αλλά αλήθεια ποιος

γκάστρωσε πάλι την σκύλα
και ποιος είναι ο πατέρας
και η μάνα του φιδιού; Αυτά
και άλλα πολλά είναι τα
ερωτήματα που απασχολούν
όλο και περισσότερο τα
mainstream ΜΜΕ και οι
απαντήσεις τείνουν να
διαπλέκονται με έναν
μεταμοντέρνο τρόπο που
θυμίζουν περισσότερο
κουτσομπολιό παρά πολιτικό
διάλογο και ανάλυση. Ο
Σταύρος Θεοδωράκης μας είπε
ότι φταίνε οι ακραίες ενέργειες,
ο Θεόδωρος Πάγκαλος, μίλησε
για τους αγανακτισμένους
και όλοι μαζί δεν ξέχασαν να
υπονοήσουν ή να αναφέρουν

2
ότι πίσω από όλα κρύβεται η
αριστερά και οι αγώνες της.

Μαθήματα ευρωπαϊκής
Ιστορίας
Η ιστορία διδάσκει, και δυστυχώς ή
ευτυχώς, αποδείχτηκε ότι είναι ο κα-
πιταλισμός που γέννησε και εξέθρεψε,
τροφοδοτήθηκε και αναστήθηκε από τον
φασισμό κάποτε. Επίσης “Η ιστορία γρά-
φεται με αγώνες εργατών” όπως λέει ένα
σύνθημα, μερικές φορές, όμως αυτοί οι
αγώνες είναι αρκετά ισχυροί για να ενο-
χλήσουν την φιλελεύθερη «δημοκρατία»
και το κατεστημένο, όχι όμως και τόσο
ισχυροί, για να την καταργήσουν και να
την αντικαταστήσουν με μία σοσιαλιστική
δημοκρατία. Εκεί, η ιστορία γράφεται με
“αγώνες” φασιστών που από κοινού με
τους κεφαλαιοκράτες αναλαμβάνουν να
αφανίσουν το εργατικό κίνημα και να εντά-
ξουν την ταξική πάλη μέσα στο έθνος.
Στα δύο φασιστικά κινήματα που κατά-
φεραν να πάρουν την εξουσία έχουμε κά-
ποια κοινά, που τηρουμένων των αναλογι-
ών τα βλέπουμε και σήμερα. Ο φασισμός
ουσιαστικά έρχεται να φωλιάζει εκεί που
αμφισβητείται η υπάρχουσα τάξη πραγμά-
των αλλά την ίδια στιγμή, δεν διαφαίνεται
ως ρεαλιστική μια άλλη προοπτική. Έτσι,
Ποιος στα αλήθεια
γεννάει τον φασισμό;
Z Του Χρήστου ΑβΡαΜΙΔΗ
τόσο στην Ιταλία όσο και την Γερμανία
έχουμε ένα διάστημα εντός του οποίου
οι εγγενής αντιθέσεις του καπιταλισμού
αλλά κυρίως οι εργατικές κινητοποιή-
σεις, αμφισβητούν την κοινωνική τάξη
πραγμάτων. Κάτι τέτοιο μεταφέρεται και
στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό, όπου σε
Ιταλία και Γερμανία έχουμε μια σειρά από
βραχύβιες κυβερνήσεις που δεν μπορούν
να πάρουν τα απαραίτητα, “ριζοσπαστικά”
μέτρα, ενάντια στον λαό και κατά συνέπεια
υποχωρούν και καταρρέουν.
Αυτό έχει σαν συνέπεια, οι ελίτ και τα
κόμματά τους, να προετοιμάζουν μια κατά-
σταση ισχυρού αυταρχικού κράτους για να
μπορέσουν να περάσουν αυτήν την κρίση
χωρίς να ανατραπεί η εξουσία και τα προ-
νόμιά τους. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι
πριν από την ισχυροποίηση των φασιστών
στην Ιταλία, η κυριότερη εργοδοτική ένω-
ση ανέφερε
‘Η τρέχουσα οικονομική κατάσταση
μπορεί να αντιμετωπισθεί μόνο με μια
εντατικοποίηση της παραγωγής, μαζί με
μια μείωση της μη αναγκαίας κατανάλω-
σης και για αυτό το σκοπό η κυβέρνηση
πρέπει να έχει μια καθαρή , ακριβή στιβαρή
στρατηγική που να εγγυάται την πειθαρχία
σε όλη τη χώρα και την ασφάλεια, τόσο για
την ανάπτυξη ελεύθερων ατομικών πρω-
τοβουλιών όσο και για τη διατήρηση των
κανόνων του νόμου”(Μπέχαν 2012 51)
Έτσι λοιπόν, σταδιακά προλειαίνεται το
έδαφος για την ισχυροποίηση των φασι-

στών που ωφελούνται από την λαϊκή αγα-
νάκτηση αλλά και την στήριξή τους από
μέρους των ισχυρών τάξεων.
Αυτές οι τάξεις, στα πρώτα χρόνια προ-
σφέρουν μία μικρή στήριξη. Στην συνέχεια
όμως, όταν πλησιάζει ο κίνδυνος της επα-
ναστατικής ανατροπής, παρέχουν όλο και
περισσότερους πόρους και διευκολύνσεις
προς τους φασίστες. Τόσο στην Ιταλία όσο
και στην Γερμανία, ενώ το πολιτικό αδιέ-
ξοδο συντηρείται, όλο και εντείνονται οι
σχέσεις των φασιστών με τα επιχειρημα-
τικά συμφέροντα. Άλλωστε στην Γερμα-
νία, ο Γκέρινγκ σε μία συνάντηση με τους
βιομηχάνους, αναφέρει το 1933 ότι η βι-
ομηχανία πρέπει να ενισχύσει το ναζιστικό
κόμμα, διότι αν κερδίσει, αυτές οι εκλογές
μπορεί να είναι οι τελευταίες για τα επό-
μενα δέκα ή εκατό χρόνια. Τις επόμενες
τρεις εβδομάδες, ο τραπεζίτης Σαχτ, θα
συγκεντρώσει ενισχύσεις για το ναζιστικό
κόμμα από 17 διαφορετικές επιχειρήσεις!!
(Αστερίου 2012. 112)
Κατά συνέπεια, μπορούμε ιστορικά, να
βγάλουμε το συμπέρασμα, ότι ο φασι-
σμός δεν αποτελούσε την πρώτη επιλογή
για τους περισσότερους επιχειρηματίες,
ήταν όμως η καλύτερη επιλογή σε σχέση
με τα πιθανά ενδεχόμενα στις συνθήκες
Η σκύλα που γέννησε τον φασισμό,
βρίσκεται πάλι σε οργασμό, φέρεται να είπε κάποτε ο Μπρεχτ.
του 1922 και του 1933 αντίστοιχα που θα
οδηγούσαν ή στον σοσιαλισμό ή σε ένα
δυσλειτουργικό σύστημα αγοράς. Έτσι,
έδωσαν την συναίνεσή και υποστήριξή
τους στην δημιουργία ενός φασιστικού
κράτους και έκαναν τους αναγκαίους συμ-
βιβασμούς. Επομένως, οι επιλογές που
κάνουν οι οικονομικές και κατά συνέπεια
πολιτικές ελίτ δεν είναι πάντα οι πρώτες
στον κατάλογο των προτιμήσεών τους.
Προχωρούν έχοντας πάντα να επιλέξουν
ανάμεσα σε ένα φάσμα επιλογών. Σε κάθε
διασταύρωση αυτού του δρόμου πάντως,
επιλέγουν την αντισοσιαλιστική λύση.
(Πάξτον 2006. 166)
Η αναγέννηση του φαινομένου
στην Ελλάδα της κρίσης
Στην Ελλάδα, φαίνεται ότι συνυπάρχουν
και αλληλοτροφοδοτούνται πολλοί ,δια-
φορετικοί όροι ευνοϊκοί προς το φασιστικό
φαινόμενο. Επιπλέον, σήμερα πραγματο-
ποιείται η πλήρης κατάργηση της λαϊκής
κυριαρχίας όπως αυτή προβλέπεται από το
σύνταγμα , και η εκχώρησή της στις ελίτ της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Βασσάλος 2012. 31-
33) Ρόλο ατμομηχανής σε αυτή την διαδικα-
σία, παίζει, η ύπαρξη του Μνημονίου και οι
απαιτήσεις των δανειστών για μείωση του
πραγματικού κοινωνικού μισθού, κάτι που
τις περισσότερες φορές προβλεπόταν ήδη
από τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
και καλωσορίζεται από τα κόμματα εξουσί-
ας. Επίσης, σήμερα, επικρατεί η κατάσταση
όπου ο άνθρωπος εντός της αστικής κοινω-
νίας και του υποδουλωτικού καταμερισμού
εργασίας, μετατρέπεται σε μία αδύναμη
προσωπικότητα (Παυλίδης 2012. 106-108),
με μηδενικούς ηθικούς πολιτιστικούς και
κοινωνικούς δεσμούς (Πάξτον 2006. 290)
και φυσικά με αδύναμη συλλογική μνήμη
(Γούναρη και Γρόλλιος 2010, 88 και Stand-
ing 2012). Έτσι, η Χρυσή Αυγή προτείνει την
αυτοδιάλυση, δηλαδή την πλήρη στράτευση
του Εγώ μέσα σε ένα κίνημα “αναγέννησης”
και “ενοποίησης” εντός της φαντασιακής
κοινότητας του έθνους. Επιπλέον, μέσα σε
όλο αυτό το εκρηκτικό κλίμα, μείωσης της
βιοτικού επιπέδου της συντριπτικής πλειο-
ψηφίας του λαού, ο αποδιοπομπαίος τρά-
γος βρίσκεται από πολύ κόσμο, στο πρόσω-
πο των μεταναστών. Είναι εμφανές ότι, η
πολιτική ατζέντα των τελευταίων κυβερνή-
σεων που ιεραρχεί ως σημαντικό το ζήτη-
μα των μεταναστών και της παρεμπόδισης
πρόσβασης στην Ελλάδα με κατασταλτικά
μέσα, αντικειμενικά προωθεί την λογική
της Χρυσής Αυγής.
Πέραν τούτων σημαντικό ρόλο παίζουν
οι λανθάνουσες εδαφικές και ταξικές συ-
γκρούσεις υπό προϋποθέσεις, μπορούν να
γίνουν βούτυρο στο ψωμί των φασιστών.
Βέβαια, όπως αναφέρει ο Κωστόπουλος,
οι φασίστες, πάντοτε λένε αυτά που ανα-
παράγει η κυρίαρχη ιδεολογία και η κοινή
λογική και τα προεκτείνουν στα άκρα (Κω-
στόπουλος 2012) .Ως εκ τούτου, όταν η
αναιρέσεις
κυρίαρχη ιδεολογία επέλεξε να ανοίξει το
ζήτημα της ονομασίας της Μακεδονίας με
όρους “τετραχιλιετούς ελληνικού πολιτι-
σμού” , ήταν προφανές ποιος μπορούσε εν
τέλει, να εκφράσει με συνέπεια την κυρί-
αρχη ιδεολογία. Το κυριότερο σημείο όμως
στο οποίο θα έπρεπε να σταθούμε, είναι το
ότι η χώρα μας παρουσιάζει μία έντονη κρί-
ση που δεν μπορεί να επιλυθεί μέσω της
εφαρμογής παραδοσιακών λύσεων. Αυτό
είναι και κάτι που στην πρώτη διασταύρω-
ση των λύσεων, μίας σοσιαλιστικής εξου-
σίας από την μία και μίας φασιστικής από
την άλλη είναι πολύ πιθανό να στρέψει τις
ελίτ προς την δεύτερη επιλογή κάτι που
είναι βασικό για το άνοιγμα του δρόμου
προς τον φασισμό, όπως άλλωστε συνέβη
ιστορικά σε Γερμανία και Ιταλία. Υπό αυτή τη
οπτική, την οπτική δηλαδή, της απόγνωσης
της αστικής τάξης και του πολιτικού της
προσωπικού είναι πολύ χαρακτηριστική η
δήλωση του Βενιζέλου, ο οποίος αναφέρει
ότι για να σωθούμε, “Ο Θεός της Ελλάδας
θα πρέπει να βάλει το χέρι του” (Βενιζέλος
2012).
Κατάσταση έκτατης ανάγκης
(ή αλλιώς συνολική
1
καταστρατήγηση των
δημοκρατικών ελευθεριών)
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι
έχουμε οδηγηθεί σε μία κατάσταση όπου
όπως και τότε παρατηρείται μία πολύ ση-
μαντική κρίση του υπαρκτού φιλελευθε-
7
3
ρισμού , και των φιλελεύθερων δημοκρα-
τιών. Στο παρελθόν, ήταν οι πόλεμοι και οι
επαναστάσεις που απορύθμισαν την αγο-
ρά και το κοινοβούλιο -βασικές φιλελεύ-
θερες λύσεις- με αποτέλεσμα ο φασισμός
να προτείνει νέες λύσεις στις προκλήσεις
που ανέκυπταν από τις κοινωνικές εντά-
σεις. Σήμερα, βέβαια, δεν έχουμε πόλεμο
μεγάλης κλίμακας ή κοινωνικές επανα-
στάσεις, αλλά τα φιλελεύθερα πολιτεύ-
ματα βρίσκονται πάλι σε σημείο καμπής
λόγω της κοινωνικής αναστάτωσης. Αυτή τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον
η κατάσταση οξύνεται ακόμα περισσότε-
ρο, σε χώρες όπως η Ελλάδα όπου η κα-
πιταλιστική δομική κρίση συνδυάζεται με
κρίση χρέους. Χαρακτηριστική είναι και η
δήλωση του think tank της αστικής τάξης,
Μύνκλερ, που αναφέρει:
Ωθώντας προς περισσότερο εκδημο-
κρατισμό, είναι σαν να παίζεις ένα παρά-
τολμο παιχνίδι το οποίο μπορεί να οδηγή-
σει στη διάλυση της Ευρώπης. Αυτοί που
βλέπουν τον εκδημοκρατισμό σαν μια λο-
γική αντίδραση στην κρίση δεν έχουν πο-
λυκαταλάβει το ρίσκο. Η δημοκρατία χρει-
άζεται συνθήκες οι οποίες αυτή τη στιγμή
δεν υφίστανται στην Ευρώπη. (Μύνκλερ
2012)
Να που μερικές δηλώσεις “φιλελεύθε-
ρων δημοκρατών ” έχουν σατανική ομοι-
ότητα με τις δηλώσεις τις Χρυσής Αυγής:
“Η ασθένεια της Ευρώπης είναι ακριβώς
αυτή που προβάλλεται ως θεραπεία και
 ονομάζεται δημοκρατία.” (Ζιάκα 2012. τάσταση τείνει να γίνει μόνιμη και γενική, της εκλογικής και κοινοβουλευτικής δη-
τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον

370)
Επομένως για να επιβιώσει το καπιταλι-
στικό σύστημα έχουμε σήμερα παγκοσμί-
ως αλλά και στην Ελλάδα, την προώθηση
και εδραίωσης μιας κατάστασης διαρκούς
“εξαίρεσης”, αλλά και την προώθηση του
ιδεολογήματος της κυβέρνησης των ικα-
νών και των άξιων. Σε ότι αφορά την κατά-
σταση εξαίρεσης, αυτή αναφέρεται σε μία
έννοια της γερμανικής νομικής παράδο-
σης που αφορά την προσωρινή αναστολή
του συντάγματος και του κράτους δικαίου,
παρόμοια με την έννοια της κατάστασης
πολιορκίας στη γαλλική παράδοση. Η
συγκεκριμένη παράδοση συνταγματικής
σκέψης υποστηρίζει ότι σε περιόδους σο-
βαρής κρίσης και κινδύνου, όπως για πα-
ράδειγμα εν καιρώ πολέμου, το σύνταγμα
πρέπει να αναστέλλεται προσωρινά και να
δίνονται έκτακτες εξουσίες σε ένα ισχυρό
εκτελεστικό σώμα, ή ακόμα και σε έναν
δικτάτορα, προκειμένου να προστατευτεί
η πολιτειακή τάξη. Από ότι βλέπουμε στην
Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως αυτή η κα-
να γίνει δηλαδή ο κανόνας. (Χαρντ και Νέ-
γκρι. 2011 25-26)
Εκτιμούμε ότι σαφής υλοποίηση των
παραπάνω αντιλήψεων ήταν, ο διορισμός
του Παπαδήμου δηλαδή ενός μη εκλεγ-
μένου “άξιου” τραπεζίτη ως πρωθυπουρ-
γού της χώρας, καθώς και η σύσταση του
σημερινού υπουργικού συμβουλίου που
αποτελείται κατά βάση από μη εκλεγμέ-
νους “ικανούς” τεχνοκράτες. Βεβαίως σε
αυτό το σημείο θα πρέπει να πούμε ότι η
αντίληψη για κυβέρνηση των ικανών και
η απαισιοδοξία απέναντι στις δυνάμεις
τις δημοκρατίας, ήταν πάντοτε αντιλήψεις
που εξέφραζε το φασιστικό κίνημα. Έτσι,
ήδη από το 1840 ένας ανακηρυσσόμενος
από τους ναζί ως πολιτικός τους πρόδρο-
μος, ο Καρλάιλ, προτείνει στην Αγγλία ως
θεραπεία της κοινωνίας την διοίκηση από
μία ελίτ αποτελούμενη από ανιδιοτελείς
αρχηγούς της βιομηχανίας και άλλους φυ-
σικούς ήρωες (Πάξτον 2006. 55). Άλλω-
στε, τα φασιστικά κινήματα ιστορικά υπο-
γράμμιζαν πόσο ασήμαντοι είναι οι νόμοι
μοκρατίας καθώς στην πράξη υπονομεύ-
ονταν αναπόφευκτα από την εξουσία των
ελίτ και από τα “παράλογα “κατάλοιπα των
λαϊκών αισθημάτων και των μαζών. Πά-
ντως, το ότι οι φασίστες ενισχύονται από
την αστική τάξη μόνο όταν για αυτήν δεν
υπάρχει άλλη πολιτική λύση, φαίνεται να
καταρρίπτεται από την ελληνική ιστορία,
όπου στον μεσοπόλεμο οι αστοί, ενίσχυαν
τα φασιστικά μορφώματα χωρίς να υπάρ-
χει την συγκεκριμένη στιγμή υπαρκτός
επαναστατικός κίνδυνος, απλά προλη-
πτικά, ενόψει και των πιθανών συνεπει-
ών της μεγάλης οικονομικής κρίσης του
1929 (Μαρκέτος 2006 21). Αυτό βεβαίως
συμβαίνει, διότι τα φασιστικά κινήματα δεν
χρειάζεται να φτάσουν στο σημείο συγκυ-
βερνήσουν με τα αστικά πολιτικά κόμματα
( όπως συνέβη αρχικά σε Ιταλία και Γερ-
μανία) ούτε (όπως συνέβη στην συνέχεια)
να κάνουν πραξικοπήματα, για να φανούν
χρήσιμα στην αστική τάξη,να ζημιώσουν
το εργατικό κίνημα και να συνεισφέρουν
στην καπιταλιστική σταθερότητα.
Αντί επιλόγου, θα παραθέσουμε από-
σπασμα από την ομιλία ενός ανθρώπου
που αγωνίστηκε ενεργά (με ναπάλμ και
στρατό) σε εκείνη την εξέγερση του Δε-
κέμβρη του 1944 για να διαφυλάξει την
“φιλελεύθερη δημοκρατία” στην χώρα
μας. Έτσι για να ξέρουμε με ποιους είχαμε
και έχουμε να κάνουμε...

«Το κίνημά σας πρόσφερε υπηρεσία σ’

4
ολόκληρο τον κόσμο. Ο μεγάλος φόβος
που διακατείχε τον δημοκρατικό ηγέ-
τη ή ηγέτη της εργατικής τάξης ήταν η
πιθανότητα να υπονομευτεί ή να υπερ-
θεματιστεί από κάποιον πιο ακραίο από
αυτόν. Φαίνεται ότι μια συνεχής με-
τακίνηση προς τα αριστερά, ένα είδος
αναπόφευκτης διολίσθησης την άβυσ-
σο ήταν το χαρακτηριστικό όλων των
επαναστάσεων.
Η Ιταλία έδειξε ότι υπάρχει ένας τρόπος
να παλέψεις τις ανατρεπτικές δυνά-
μεις, ένας τρόπος που μπορεί να κινη-
Αστερίου, Ελένη 2012. “Φασισμός ,μεγάλο κεφάλαιο και εργατική τάξη”. Μαρξιστική Σκέψη. 5: 97-129
τοποιήσει την πλειοψηφία του κόσμου,
Βασσάλος, Γιώργος. 2012. “Πάνω απ’του κάστρου των Βρυξελλών τη σκοπία, οι Πολυεθνικές κοιτούν”. Τετρά- η οποία κατάλληλα καθοδηγούμενη,
δια Ανυπότακτης Θεωρίας. 1:24- 37 μπορεί να εκτιμήσει και να θελήσει να
Γούναρη, Παν. και Γρόλλιος, Γ. 2010. Κριτική Παιδαγωγική, μία συλλογή κειμένων. Αθήνα: Gutenberg.
Ζιάκα, Χριστίνα. 2012. “Χρυσή Αυγή, ο φασισμός από την ανυπαρξία στο προσκήνιο σε συνθήκες κρίσης”.
υπερασπίσει την τιμή και τη σταθερό-
Μαρξιστική Σκέψη. 5:367-381 τητα των πολιτισμένων κοινωνιών.
Μαρκέτος, Σπύρος. 2006. Πως φίλησα τον Μουσολίνι! Τα πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού. Η Ιταλία παρείχε το απαραίτητο αντίδο-
Αθήνα: Βιβλιόραμα
Μπέχαν, Τομ. 2012. Arditi del Popolo Η ιστορία της πρώτης αντιφασιστικής οργάνωσης. Αθήνα : Μαρξιστικό
το στο ρώσικο δηλητήριο. Από δω και
Βιβλιοπωλείο στο εξής, κανένα μεγάλο έθνος δεν θα
Πάξτον, Ρόμπερτ. 2006. Η ανατομία του φασισμού. Αθήνα: Κέδρος μείνει χωρίς το έσχατο μέσο προστα-
Παυλίδης, Περικλής. 2012. Η γνώση στη διαλεκτική της κοινωνικής εξέλιξης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο
σίας απέναντι στην ανάπτυξη καρκινω-
Χαρντ, Μάικλ και Νέγκρι, Αντόνιο. 2011. Το Πλήθος , πόλεμος και δημοκρατία στην εποχή της Αυτοκρατορίας.
Αθήνα: Αλεξάνδρεια μάτων...
Guy, Standing. 2012. Precariat: From Denizens to Citizens?. Northeastern Political Science Association. Ανα- Αν ήμουν Ιταλός θα ήμουν με όλη την
κτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2012 καρδιά μαζί σας, από την αρχή μέχρι το
βιβλιογραφία

Ηλεκτρονικές πηγές τέλος, στη θριαμβευτική σας μάχη ενά-
Βενιζέλος, Ευάγγελος 2012. Δηλώσεις. Ανακτήθηκε τις 30 Σεπτεμβρίου 2012. (http://www.agioritikovima.
ντια στις βάρβαρες ορέξεις και τα πάθη
gr/2011-07-14-22-28-56/6407-euaggelos-benizelos-o-theos-tis-ellantas-na-mas-boithiei)
Κωστόπουλος, Τάσος 2011. “Πως φίλησα τον Μουσολίνι”- Παρουσίαση. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2012. του Λενινισμού». ■
(http://www.youtube.com/watch?v=zhTcKYXXyHg) Ουίνστων Τσώρτσιλ ομιλία στην φασιστική Ρώμη
Μύνκλερ, Χέρφριντ. Από την ανικανότητα των ηγετών στην ανικανότητα της Δημοκρατίας. Ανακτήθηκε στις 30 το 1927
Σεπτεμβρίου 2012. (http://ksipnistere.blogspot.gr/2011/07/blog-post).
(Μπέχαν 2012. 164)

Χρυσή Αυγή: Από το παρασκήνιο
του εγκληματικού περιθωρίου στο BBC
“Η ελληνική κοινωνία είναι έτοιμη για ένα νέο είδος εμφυλίου. Από
τη μία πλευρά θα υπάρχουν εθνικιστές, όπως εμείς, και Έλληνες
που θέλουν η χώρα μας να είναι όπως ήταν, και από την άλλη πλευρά οι
παράνομοι μετανάστες, οι αναρχικοί και όλοι αυτοί που έχουν κατ’ επα-
νάληψη καταστρέψει την Αθήνα.” Αυτή η δήλωση του Ηλία Παναγιώτα-
ρου στην κάμερα του δημοσιογράφου του BBC, Paul Mason, αποτέλεσε
την αφορμή ώστε να γίνει η Χρυσή Αυγή το επίκεντρο του διεθνούς ενδι-
αφέροντος. Είχε βέβαια προηγηθεί μια αλληλουχία γεγονότων που έκα-
νε τα διεθνή μέσα ενημέρωσης να στρέψουν το βλέμμα τους προς τους
Έλληνες νεοναζί ήδη από την επομένη της εισόδου τους στη Βουλή.
Τις πρώτες μέρες του Νοεμβρίου, η Martina Renner, βουλευτής του
Die Linke στο κοινοβούλιο της Θουριγγίας και καλεσμένη του Ιδρύματος
Ρόζα Λούξεμπουργκ, παραδέχτηκε μπροστά σε ένα προβληματισμένο
αμφιθέατρο που συζητούσε για τον κίνδυνο του νεοναζισμού σε Ελλάδα
και Ευρώπη, πως νιώθει έκπληξη από όσα μαθαίνει για τη δράση της
Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα και βλέπει τη μεγάλη ευθύνη που έχει ξαφ-
νικά η ελληνική αριστερά.
Μια βραδιά νωρίτερα η Χρυσή Αυγή πραγματοποιούσε κεντρική εκ-
δήλωση της οργάνωσης στα γραφεία της στην Αθήνα με τίτλο: ο αντιλα-
ϊκός και αντεργατικός ρόλος των κομμουνιστών στην ιστορία της Ελλά-
δας. Αφού τελείωσε η εκδήλωση και χρησιμοποιώντας αφορμές ανάξιες
λόγου η εγκληματική οργάνωση πήγε να συναντήσει τους Κασιδιάρη και
Παναγιώταρο στην Αγίου Μελετίου όπου παρέα με “αγανακτισμένους
κατοίκους” της περιοχής ξεκίνησαν για άλλη μια φορά πογκρόμ κατά
των μεταναστών στο κέντρο της Αθήνας. Υπήρξαν για άλλη μια φορά
αναφορές για έναν σοβαρά τραυματισμένο μετανάστη.
Η Ραμπάτ, που γεννήθηκε στην Ελλάδα και κατάγεται από την Αίγυ-
πτο, διηγήθηκε στο http://1againstracism.gr/ πως αυτοί και ο μικρός
της γιος αντιμετώπισαν τη βίαιη, ρατσιστική συμπεριφορά ενός οδηγού
λεωφορείου. Η ίδια έχει ξανασυναντήσει τέτοιες συμπεριφορές σε μέσα
μαζικής μεταφοράς. «Με έχουν βρίσει πολύ χυδαία μέσα σε τρόλεϊ, επει-
δή με άκουσαν να μιλάω αραβικά με τη μητέρα μου. Άλλες φορές δεν με
αφήνουν να μπω στο λεωφορείο γιατί έχω το καρότσι. “Απαγορεύεται το
καρότσι στο λεωφορείο” μου είπε μία φορά ο οδηγός κι άλλη μια φορά
μια κυρία που ήταν μέσα. Και όταν τη ρώτησα: “Εγώ πώς θα πάω;” μου
απάντησε “με τα πόδια, τα λεωφορεία είναι μόνο για μας, όχι για εσάς”.
Τα στιγμιότυπα δεν είναι αρκετά για να αποδώσουν την ταχύτητα που
οι νεοναζί εδραιώνονται σαν ένα κομμάτι της πραγματικότητας στην
Ελλάδα της οικονομικής κρίσης. Τους τελευταίους μήνες, με μια πρό-
χειρη καταγραφή, μπορεί κανείς να αναφέρει νεοναζιστικές μοτοπορίες
που κυνηγούσαν μετανάστες στο κέντρο της Αθήνας, προσπάθειες της
οργάνωσης να δημιουργήσει γραφεία σε όλη την Ελλάδα που συχνά
βρισκόταν αντιμέτωπες με τους αντιφασίστες των τοπικών κοινωνιών,
Z Της Κατερίνας ΣταυρούλαΣ
αναιρέσεις
βουλευτές του κόμματος να συμμετέχουν στις καταστροφές πάγκων
1
μικροπωλητών σε παζάρια προσπαθώντας να αποκτήσουν συμμαχίες
με το μικρεμπόριο. Μαζί και οι επιθέσεις σε σπίτια μεταναστών από το
Πέραμα μέχρι τον Νέο Κόσμο ή στα γραφεία της κοινότητας της Τανζανί-
ας στα Πατήσια, το χαστούκι του Κασιδιάρη, η είσοδος των νεοναζί στα
σχολεία, τα συσσίτια και η εθελοντική αιμοδοσία “μόνο για Έλληνες”, η
ακύρωση θεατρικής παράστασης, οι επιθέσεις σε άτομα της LGBT κοι-
νότητας, το ρατσιστικό παραλήρημα Παναγιώταρου που ξεκίνησε από
9
τον Σοφοκλή Σχορτσιανίτη για να φτάσει στις ράτσες των σκύλων. Και ο
κατάλογος συνεχίζεται.
Ταυτόχρονα όμως απαρατήρητη μένει η δράση της οργάνωσης στα
κοινοβουλευτικά έδρανα, όπου πέρα από το αίτημά της να δοθούν από
5
τους παιδικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία τα στοιχεία των αλλοδα-
πών παιδιών, δύσκολα γίνεται “μεγάλη φασαρία” για το γεγονός ότι οι
ναζί βουλευτές στηρίζουν με έμμεσο και άμεσο τρόπο κάθε νεοφιλελεύ-
θερη πολιτική που προωθείται και μπορεί να τους αποφέρει καινούριες
συμμαχίες στον επιχειρηματικό κόσμο της χώρας. Και για να μην τη φέ-
ρει σε δύσκολη θέση η εκτρωματική κυβέρνηση συνεργασίας σπεύδει
να της κάνει το χατίρι. Απαντά άμεσα και με έργα στις ερωτήσεις των ναζί
βουλευτών, αυταρχικοποιεί όλο και περισσότερο το θεσμικό πλαίσιο,
συλλαμβάνει και βασανίζει αντιφασίστες ενώ απειλεί με μηνύσεις τον τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον
Guardian που αποκαλύπτει το θέμα, επεμβαίνει και κλείνει διαδικτυα-
κές σελίδες, απολύει και δικάζει δημοσιογράφους, ανάγει τον ρατσισμό
και την ξενοφοβία σε κεντρικό μοτίβο συζήτησης στα ΜΜΕ, στοχοποιεί
και διαπομπεύει ανθρώπους για τη συμμετοχή τους σε διαδηλώσεις,
καταπατά το ιατρικό απόρρητο και βέβαια εξαπολύει μια χωρίς προη-
γούμενο επίθεση στον κόσμο της εργασίας.
Τη δεκαετία του ‘70 ο σημερινός αρχηγός της Χρυσής Αυγής συμμετέ-
χει σε ομάδα που λιντσάρει δημοσιογράφους που κάλυπταν την κηδεία
του βασανιστή Μάλλιου. Λίγα χρόνια αργότερα καταδικάζεται σε φυλά-
κιση για συμμετοχή σε δεκάδες βομβιστικές ενέργειες, δύο από αυτές
μάλιστα σε κεντρικούς κινηματογράφους της Αθήνας. Οι κατηγορίες
ήταν αρχικά “κατάρτιση και συμμετοχή σε τρομοκρατική ομάδα, προς
διάπραξη εγκλημάτων δι’ εκρηκτικών υλών”. Στην πορεία δεν παρα-
πέμπεται τελικά με τον αντιτρομοκρατικό και εκτίει ποινή 13 μηνών. Με
αυτόν τον εγκληματία φυρερίσκο να χαιρετά ναζιστικά και να τολμά να
λέει πως έχει “καθαρά χέρια” ασχολήθηκε για λίγο η ελληνική τηλεόρα-
ση πριν περάσει στη χρησιμοποίηση του lifestyle του χρυσαυγίτη για να
πουλήσει διαφημιστικό χρόνο και αποσιωπώντας βέβαια τον πραγματι-
κό κίνδυνο. Ότι τα “καθαρά χέρια”, βαμμένα με αίμα, σε σφιχτή χειραψία
με τους μηχανισμούς του κράτους και χαϊδεύοντας τα αυτιά των επιχει-
ρηματιών προετοιμάζονται για να παίξουν τον ρόλο τους στην υπηρεσία
του καπιταλισμού. ■
 Rote Hilfe:
τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον

μνήμες αγώνα
σε εποχές τρόμου
Z της Ελένης Τριανταφυλλοπούλου

«Όπως σε όλες τις χώρες όπου το προλεταριάτο τόλμησε να έχει

ενεργό δράση στην επαναστατική ταξική πάλη, αλλά νικήθηκε,
έτσι και στη Γερμανία η αστική τάξη δείχνει το πιο σκληρό της

Μ
ε αυτά τα λόγια περιγράφει η μπρο-
σούρα της οργάνωσης Rote Hilfe
Deutschlands (Κόκκινη Βοήθεια
Γερμανίας) εν έτει 1925 την κατάσταση
που επικρατούσε στη Γερμανία. Μία περί-
οδο, όπου τα αγωνιζόμενα κομμάτια της
εργατικής τάξης έρχονταν αντιμέτωπα με
την τρομοκρατία της αστυνομίας και των
ακροδεξιών Φράικορπς, με βίαιες διώ-
ξεις, μαζικές φυλακίσεις, βασανισμούς και
εκτελέσεις.
Ανάγκη για οργανωμένη
απάντηση
Σε αυτό το φόντο γεννήθηκε και η ανά-
γκη για την ίδρυση της Rote Hilfe, μίας από
πρόσωπο σε μια προσπάθεια να εκδικηθεί τους αγώνες των
εργαζομένων, αφήνοντας τη λευκή τρομοκρατία να οργιάζει.... Οι
αγώνες τον Ιανουάριο και τον Μάρτιο του 1919, οι μέρες του Kapp
Putsch το 1920, οι μάχες Μαρτίου το 1921 ήταν απόπειρες από
το επαναστατημένο γερμανικό προλεταριάτο για να σπάσει την
κυριαρχία της αστικής τάξης και να αποκρούσει τη συνεχιζόμενη
επίθεση του κεφαλαίου σε βάρος της ζωής και της υγείας των
εργαζομένων. Αυτά τα εγχειρήματα κατεστάλησαν αιματηρά με τη
βοήθεια της Σοσιαλδημοκρατικής ηγεσίας».
μενων, (οι οποίοι δεν ήταν στο σύνολό τους υπεύθυνος, Ταμίας, υπεύθυνος της επιτρο-
μέλη του), στα τέλη του 1924 ιδρύθηκε πής ελέγχου, νομικός υπεύθυνος, αρμόδι-
επίσημα η RHD (Rote Hilfe Deutschlands – ος για τη συγγραφή κειμένων, υπεύθυνος

6 τις μαζικότερες πολιτικές οργανώσεις αλ-

ληλεγγύης, η οποία έδρασε την περίοδο
της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και έφτασε
να έχει πάνω από μισό εκατομμύριο μέλη
(530.000 μέλη το 1933).
Η πρόδρομη οργάνωση της Rote Hilfe
έχει τις ρίζες της στο Μόναχο. Εκεί μετά
την αιματηρή καταστολή της Ουγγρικής Σο-
βιετικής Δημοκρατίας την άνοιξη του 1919,
γυναίκες, όπως η ανεξάρτητη Σοσιαλίστρια
Ρόζα Ασενμπρένερ ίδρυσαν την ‘υποστή-
ριξη των γυναικών για τους πολιτικούς
κρατούμενους’, συλλέγοντας χρήματα και
τρόφιμα για τις οικογένειες της εργατικής
τάξης, όταν κάποιο μέλος τους αντιμετώ-
πιζε τη φυλάκιση ή το θάνατο. Μετά την
κομμουνιστική εξέγερση στην Κεντρική
Γερμανία το Μάρτιο 1921 ξεκίνησαν μα-
ζικές διώξεις κατά των επαναστατών και
των οικογενειών τους και τότε ο κομμουνι-
στής Βίλχελμ Πικ εγκαθίδρυσε την επιτρο-
πή Κόκκινης Βοήθειας για να βοηθήσει τα
θύματα της Λευκής Τρομοκρατίας. Ύστερα
από την αποτυχημένη εξέγερση το 1923
στο Αμβούργο η επιτροπή στήριξε το Κομ-
μουνιστικό Κόμμα παρέχοντας νομική, ηθι-
κή και υλική βοήθεια στους κρατούμενους
και τις οικογένειές τους, ακόμα και εξα-
σφαλίζοντας καταφύγιο σε διωκόμενους
κομμουνιστές. Μιας και το Κομμουνιστικό
Κόμμα Γερμανίας (DKP) δεν μπορούσε σε
καμία περίπτωση να αντέξει οικονομικά τη
στήριξη των χιλιάδων πολιτικών κρατού-
Κόκκινη Βοήθεια Γερμανίας).
Παρά το γεγονός ότι η κατεύθυνση εξα-
κολουθούσε να είναι σαφώς κομμουνιστι-
κή –ως πρόεδρος παρέμεινε ο Βίλχελμ
Πίκ– η RHD θεωρούνταν ανεξάρτητη ορ-
γάνωση. Το γεγονός αυτό αντανακλάται
και στη σύνθεση της, η οποία εκτός από
κομμουνιστές περιλάμβανε αναρχικούς,
σοσιαλδημοκράτες, αριστερούς φιλελεύ-
θερους και κυρίως ανεξάρτητους. Ωστόσο,
μια απόφαση περί ασυμβιβάστου του Σοσι-
αλδημοκρατικού Κόμματος SPD, εμπόδιζε
την ανεξέλεγκτη εγγραφή των μελών του
στην οργάνωση. Σε κάθε περίπτωση όμως,
η RHD υποστήριζε αριστερούς πολιτικούς
κρατούμενους, ανεξάρτητα από την κομ-
ματική τους ταυτότητα. Χαρακτηριστικά
αναφέρεται, ότι διοργάνωσε μαζικές κα-
μπάνιες για την απελευθέρωση του αναρ-
χικού ποιητή Έριχ Μύζαμ, του αριστερού
κομμουνιστή Μαξ Χολτς, του πρώην Ναζί
υπολοχαγού της Ράιχσβερ και μετέπειτα
κομμουνιστή Ρίχαρντ Σέρινγκερ και του
ηγέτη των αγροτών Κλάους Χάιμ.
Δράση ενάντια στη λευκή
Τρομοκρατία
Η οργάνωση λειτουργούσε χωρισμένη
σε τοπικές ομάδες, οι οποίες είχαν συστα-
θεί ανά περιφέρεια και ανά περιοχή πόλης.
Σε κάθε ομάδα υπήρχαν υπεύθυνοι με
δεσμευτικές αρμοδιότητες: οργανωτικός
μέριμνας για τους κρατούμενους και τις οι-
κογένειές τους. Ωστόσο, όπως αναφέρεται
και στα κείμενα της:
«Η Rote Hilfe δεν αποτελεί σύλλογο, ο
οποίος χωρίζεται σε μικρότερους συλλό-
γους σε πόλεις και συνοικίες, καθένας από
τους οποίους λειτουργεί σύμφωνα με τις δι-
κές του αρχές και πολιτικές. Αντίθετα, πρό-
κειται για οργάνωση, που έχει καθιερώσει
στόχους, οι οποίοι αφορούν σε ολόκληρο
το δυναμικό της, έτσι ώστε να ενεργεί πά-
ντοτε προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Αυτό απαιτεί προσοχή και άνευ όρων εφαρ-
μογή όλων των οργανωτικών αποφάσεων
που είναι προς το γενικό συμφέρον, καθότι
μόνο μέσα από την αρχή της προλεταριακής
δημοκρατίας, μπορούν οι αντιπρόσωποι και
οι αποφάσεις να καθορίζονται από κάτω
προς τα πάνω».
Εκτός των άλλων, η RHD οργάνωσε
κέντρα παροχής νομικών συμβουλών, και
όριζε δικηγόρους για πολιτικές διαδικα-
σίες. Είχε πρόσβαση μέχρι και σε 300 δη-
μοκρατικούς δικηγόρους από διαφορετικά
πολιτικά φάσματα. Μάλιστα, το εγχειρίδιο
«Πως οι προλετάριοι υπερασπίζονται τον
εαυτό τους στο δικαστήριο» που γράφτηκε
από τον Φέλιξ Χαλ έγινε μπεστ σέλερ.
Με εκστρατείες μεγάλης κλίμακας πα-
ρείχε αμνηστία σε πάνω από 9000 προ-
λετάριους, πολιτικούς κρατούμενους
κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της
Βαϊμάρης. Μια παράνομη διάταξη της ορ-

γάνωσης προμήθευε πλαστά διαβατήρια
και βοηθούσε να δραπετεύσουν στη Σοβι-
ετική Ένωση επαναστάτες που αντιμετώ-
πιζαν μεγάλες ποινές φυλάκισης. Ακόμη,
προσέφερε βοήθεια για εύρεση διαμονής
και εργασίας στη Γερμανία σε πολιτικούς
εξόριστους από άλλες χώρες, όπως για
παράδειγμα σε Ιταλούς αντιφασίστες. Με
τη βοήθεια της κοινοβουλευτικής ομάδας
του Κομμουνιστικού Κόμματος πάλευε με
κάθε τρόπο το απεριόριστο δικαίωμα στο
πολιτικό άσυλο.
Με τεράστιες χειμερινές καμπάνιες συ-
νέλεγε χρήματα και τρόφιμα για τις οικο-
γένειες των πολιτικών κρατουμένων, ενώ
η οργάνωση έφτιαξε δύο κέντρα περίθαλ-
ψης για τα παιδιά των συλληφθέντων και
των πεσόντων στην ταξική πάλη. Επιπλέον,
οι δικηγόροι της οργάνωσης ασχολούνταν
σε συνεργασία με οργανώσεις όπως ο Σύν-
δεσμος για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου,
καθώς και με επιστήμονες για τη μεταρρύθ-
μιση του Ποινικού Κώδικα και του νομοθε-
τικού συστήματος. Στο πλαίσιο αυτό, η RΗD
συμμετείχε και στις εκστρατείες κατά του
άρθρου §218 για τα δικαιώματα των γυναι-
κών. Οι καμπάνιες της υποστηρίζονταν από
προσωπικότητες όπως ο φυσικός Άλμπερτ
Αϊνστάιν, η καλλιτέχνης Καίτε Κόλβιτς, οι
αδελφοί Χάινριχ και Τόμας Μαν. Ο δημοσι-
ογράφος και συγγραφέας Κουρτ Τουχόλ-
σκυ ήταν στο διοικητικό συμβούλιο, ενώ ο
ζωγράφος Χάινριχ Φόγκελερ προσέφερε
με το καλλιτεχνικό του έργο, “στρατολο-
γώντας” με τις εικόνες του.
Διεθνώς η RHD ήταν συνδεδεμένη με
την IRH (Internationale Rote Hilfe - Διεθνή
Κόκκινη Βοήθεια), η οποία συστάθηκε το
1922 από την Κομμουνιστική Διεθνή και
απέκτησε συνολικά 71 τμήματα και 13,8
εκατομμύρια μέλη. Σε συνεργασία με τη
διεθνή οργάνωση διεξήγαγε εκστρατείες
ενάντια στην λευκή τρομοκρατία στην Ιτα-
λία του Μουσολίνι, στα Βαλκάνια, την Πο-
λωνία και τις χώρες της Βαλτικής. Ιδιαίτε-
ρα μαζικό χαρακτήρα είχαν οι διαμαρτυρίες
ενάντια στην εκτέλεση της αναρχικών Σάκο
και Βαντσέτι στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Εργατική Αλληλεγγύη και όχι
Φιλανθρωπία
Ο πρώτος πρόεδρος της Rote Hilfe, Βίλ-
χελμ Πικ, τόνιζε στην έκθεση της Κεντρικής
Επιτροπής το 1925 τη διαφορά μεταξύ της
ταξικής αλληλεγγύης και της φιλανθρωπί-
ας, λέγοντας:
«Η RHD δεν είναι μια καθαρά φιλανθρω-
πική οργάνωση, που ζητά την ανθρωπιστι-
κή υποστήριξη, αλλά είναι μια οργάνωση
αλληλεγγύης των εργαζομένων για την
επίλυση της δυστυχίας και της μιζέριας
που προκαλείται από τη γερμανική δικαι-
οσύνη. Και ως εκ τούτου, δεν μπορεί να
περιοριστεί στη συλλογή και προμήθεια
πόρων, αλλά πρέπει να προσπαθήσουμε
να φράξουμε την πηγή αυτής της δυστυχί-
ας. Σε αυτό βοηθάει μόνο η πολιτική επί-
γνωση σχετικά με τη φύση και το σκοπό
της δικαστικής εξουσίας, καθώς και με
τους λόγους ύπαρξης της λευκής τρομο-
κρατίας, αλλά και η επίγνωση για τις αιτίες
της δημιουργίας της κατάστασης έκτακτης
ανάγκης που βιώνουν οι εργαζόμενες μά-
ζες. Αυτή η επίγνωση των μαζών μπορεί
να συνεισφέρει στην εξάλειψη αυτών των
πηγών, στον αγώνα ενάντια στη σημερινή
έννοια της δικαιοσύνης, ενάντια στην λευ-
κή τρομοκρατία. Αυτός είναι ο πολιτικός
σκοπός της Rote Hilfe, o οποίος θα επιτευ-
χθεί μέσω των συνεχών εκστρατειών για
να ξεσηκώσουμε τις μάζες: με καμπάνιες,
με την έκδοση βιβλίων, προκαλώντας το
ενδιαφέρον του ευρύ κοινού».
Η αντίληψη αυτή βρήκε ευρεία απήχη-
ση στην εποχή της Μεγάλης Ύφεσης, όταν
έσφιξε η εσωτερική πολιτική κατάσταση
με ειδικούς νόμους, φαστ τρακ διαδικασί-
ες και καθημερινές επιθέσεις Ναζί. Η νέα
κατάσταση όριζε ότι η RHD έπρεπε να ανα-
διοργανωθεί στο έδαφος του να παράγει
ενεργό αντίσταση εναντίον της ναζιστικής
δικτατορίας. Έτσι, την παραμονή του εθνι-
κού σοσιαλισμού μετατράπηκε σε μια μαζι-
κή οργάνωση με περισσότερα από 375.000
ενεργά μέλη και περισσότερους από
651.000 συμμετέχοντες υποστηρικτές.
Μετά την ανάληψη του Ναζιστικού Κόμ-
ματος NSDAP, η RHD κηρύχθηκε απαγο-
ρευμένη, όπως και όλες οι οργανώσεις του
εργατικού κινήματος. Ηγετικά στελέχη της
όπως οι Έριχ Στάινφουρθ, και Ρούντολφ
Κλάους εκτελέστηκαν.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε
ότι η οργάνωση χτυπήθηκε, όταν έχασε τον
αρχικό εργατικό προσανατολισμό της και
αποσυνδέθηκε σταδιακά από τον πολιτικό
στόχο της ταξικής αλληλεγγύης μέσα από
τη συνολική πάλη. Έτσι, αλώθηκε εκ των
έσω από τις οργανώσεις Πρόνοιας του Λα-
ϊκού Κόμματος των Ναζί που διείσδυσαν
για να ενισχύσουν τη συγκέντρωση υλικών
προς τις πληγείσες οικογένειες.
Σταδιακά, ο χαρακτήρας της αποκτούσε
καθαρά ανθρωπιστικά χαρακτηριστικά. Από
το 1935, η Κόκκινη Βοήθεια μετονομάστη-
κε σε «Ερυθρό Σταυρό του αντιφασιστικού
λαϊκού μετώπου», ενώ τον Σεπτέμβριο
αναιρέσεις
του 1938 μετεξελίχθηκε σε «Οργάνωση
για τη βοήθεια του γερμανικού λαού». Ως
διάχυτη βοηθητική κίνηση, οι Επιτροπές
βοήθειας συνέχισαν να λειτουργούν και
μετά την έναρξη του πολέμου.
Δύσκολες μνήμες και η γραφή
της Ιστορίας
Ακόμη και σε σχετικές εργασίες για
την ιστορία των κοινωνικών κινημάτων
στη Γερμανία δύσκολα θα βρει κανείς
αναφορά για τη Rote Hilfe. Αυτό προσδί-
δεται κυρίως στο ότι οι κατηγορούμενοι
της πολιτικής δικαιοσύνης, την περίοδο
1918 - 1933 ήταν στη συντριπτική τους
πλειοψηφία κομμουνιστές, γεγονός που
τους εξασφάλισε έναν φόρο τιμής στη
Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, αλλά
τους “εξαφάνισε” στην Ομοσπονδιακή Δη-
μοκρατία. Εκεί τα ιστορικά πλεονεκτήματα
των κομμουνιστών, απλά δεν θα μπορού-
σαν να είναι αλήθεια, παρά μόνο να χαθούν
στη λογοκρισία και την απόκρυψη.
Σε περιόδους κρίσης οι αναλογίες έρ-
χονται αστραπιαία και μπορούν να χρησι-
μοποιηθούν σε ποικίλες κατευθύνσεις.
Οι μέχρι τώρα αναφορές στη Δημοκρατία
της Βαϊμάρης από το σύστημα και τους
πολιτικούς εκφραστές του γίνονται σε μια
2
κατεύθυνση ανάπτυξης του φόβου για το
ενδεχόμενο παρεκτροπής και απειλής των
«Άκρων». Την ίδια στιγμή, σύσσωμο το
σύστημα υποδαυλίζει και στηρίζει την άνο-
δο του φασισμού, ενώ καταστρατηγούνται
βασικές όψεις της αστικής δημοκρατίας.
Και αυτό διότι η Ιστορία μπορεί να γίνεται
1
7
εργαλείο ανάλογα με την ερμηνεία που της
δίδεται ή και με την στρέβλωση που υφί-
σταται. Ωστόσο, φέρει και μία εξαιρετικά
επικίνδυνη δύναμη. Στο βαθμό που κατα-
φέρνει να διασώζεται ακόμα και από λίγες
πηγές μπορεί να βοηθά στην κατανόηση
του παρόντος και να επικαθορίζει την έκ-
βαση του μέλλοντος.
Αν λοιπόν αναβιώνουμε εικόνες από
τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, ας ψάξουμε
να βρούμε τους συνδετικούς κρίκους με
εκείνες τις πλευρές της αντίστασης και του
τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον
αγώνα που τόσο έχει ανάγκη η κοινωνία
σήμερα. Τις πλευρές που αποσιωπούνται
γιατί προκαλούν φόβο. ■
Βιβλιογραφία
Die Situation in Deutschland und die Gründung
der Roten Hilfe (http://www.nadir.org/nadir/
archiv/PolitischeStroemungen/antirepression/
rote_hilfe)
Nikolaus Brauns “Schwieriges Erinnern
– die Rote Hilfe Deutschlands in der
Geschichtsschreibung“ (http://www.
raeterepublik.de/studienkreis_Beitrag.htm)
Nikolaus Brauns: Schafft Rote Hilfe! Geschichte
und Aktivitäten der proletarischen
Hilfsorganisation für politische Gefangene in
Deutschland (1919-1938), Bonn 2003
Sabine Hering / Kurt Schilde: Die Rote
Hilfe. Die Geschichte der internationalen
kommunistischen “Wohlfahrtsorganisation“
und ihrer sozialen Aktivitäten in Deutschland
(1921-1941), Opladen 2003.
τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον

Z Της Νατάσας κεφαλληνου

Μάθε παιδί μου φασισμό

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ένα φιλικό ζευγάρι μας αφηγήθηκε μια …περίεργη ιστορία: Ήταν
μέσα Ιουλίου, είχε μόλις βραδιάσει και το εν λόγω ζευγάρι γύριζε στο σπίτι του βαδίζοντας σε ένα
κεντρικότατο δρόμο του Θησείου. Μια ομάδα νεαρών τους πλησίασε και τους ρώτησε «αν συμμετέχουν
στην τάδε κατάληψη». Εκείνοι απάντησαν αρνητικά, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό.
Η ομάδα τους επιτέθηκε χωρίς δεύτερη λέξη και κανένα προφανή λόγο, χτυπώντας το αγόρι και την
κοπέλα ακόμη και όταν βρίσκονταν πεσμένοι στο πλακόστρωτο. Αίματα, μπουνιές, κλωτσιές μπλεγμένα
με τις λέξεις «τιμή» και «χρυσή αυγή». Οι φωνές από τους γύρω καθήμενους ήταν ο μοναδικός λόγος
που έτρεψε σε φυγή τους επιτιθέμενους. «Ήταν πιτσιρικάδες, μεταξύ 15 και 17» επέμεναν

8 οι φίλοι την επόμενη ημέρα, μη μπορώντας να πιστέψουν τι τους είχε συμβεί.

Συζητώντας ανήσυχοι για το περιστατικό, το ερώτημα που μονοπώλησε την κουβέντα ήταν αν τα
σχολεία έχουν γίνει φυτώρια φασιστών. Λίγους μήνες μετά, τα κουδούνια της νέας σχολικής χρονιάς
χτύπησαν, το σχολείο του μνημονίου άνοιξε τις πύλες του, υποδεχόμενο τους μαθητές
χωρίς καθηγητές, βιβλία, θέρμανση, γραφική ύλη κλπ κλπ κλπ.
Σε αυτούς τους δύο μήνες στα «ψιλά» των ειδήσεων σταχυολογώ συχνά πυκνά μια σειρά από
περιστατικά, που επιβεβαιώνουν τους χειρότερους καλοκαιρινούς μας φόβους.

«Εδώ είναι Ελλάδα»
«Αυξάνει ραγδαία τη δύναμή της στην κοινωνία η Χρυσή Αυγή,
την αυξάνει και στα σχολεία, όπου βρίσκεται το μέλλον του ελλη-
νισμού. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει τρόμο και πανικό στους
(ουκ ολίγους…) αριστεριστές καθηγητές, που δεν ξέρουν πώς να
το αντιμετωπίσουν», γράφει η ιστοσελίδα της Χρυσής Αυγής. Και
συνεχίζει: «Άλλαξαν οι καιροί και πέρασε η μπογιά σας, ‘’σύντρο-
φοι’’. Όχι μόνο ‘’δύσκολη’’ αλλά τελείως απίθανη είναι η ‘’μείωση’’
ή η ‘’εκμηδένιση’’ της επιρροής της Χρυσής Αυγής στην ελληνική
νεολαία! Πάρτε το απόφαση, ΤΕΛΕΙΩΣΑΤΕ!». Το post πλαισιώνε-
ται από τη φωτογραφία ενός σχολικού θρανίου, ζωγραφισμένου
με ελληνικές σημαίες, δικέφαλους αετούς και το σύνθημα «Εδώ
είναι Ελλάδα».
Πέρα από τις μεγαλοστομίες, τον τσαμπουκά και την υπερβο-
λή που ενέχει κάθε ηλεκτρονική παρέμβαση των ναζί της Χρυσής
Αυγής, το άρθρο αποκαλύπτει με κυνισμό μια πραγματικότητα:
την στρατολόγηση μαθητών στις τάξεις της Χρυσής Αυγής. Δεκα-
πεντάχρονα παιδιά, πολλές φορές κοντοκουρεμένα και με μιλι-
ταρέ εμφάνιση, με εθνικιστικά σύμβολα να «κοσμούν» τις οθόνες
των κινητών τους δεν διστάζουν να φωνάξουν μέσα στο σχολείο
πως είναι φασίστες. Και δεν είναι μόνο η ρατσιστική ρητορική
τους ή τα μισαλλόδοξα συνθήματα τους που ξεφυτρώνουν σαν τα
μανιτάρια στους τοίχους των σχολείων…
Κυνηγώντας τους συμμαθητές μου
Στα μαθητικά γκρουπ στο ίντερνετ δεν είναι λίγοι οι πωρωμένοι
πιτσιρικάδες που υμνούν τη Χρυσή Αυγή και τα …κατορθώματα
της. Μερικοί μάλιστα, μη αρκούμενοι στα λόγια, «ξεπατικώνουν»
τις πρακτικές του μίσους και τις στρέφουν εναντίον των συμμαθη-
τών τους: ρατσιστικά σχόλια και ανέκδοτα στις τάξεις, στραβοκοι-
τάγματα στον αλβανό συμμαθητή στα διαλλείματα, «πεσίματα» σε
«ξένους» μαθητές στο προαύλιο ή μετά το σχόλασμα, τραμπουκι-
σμοί σε όποιον διαφέρει ή διαφωνεί. Βέβαια η ενδοσχολική βία
δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, ωστόσο αποκτά πλέον ένα νέο
επιθετικό προσδιορισμό, γίνεται ρατσιστική και φασιστική.
Τα κρούσματα βίας που καταγράφονται από την έναρξη της
σχολικής χρονιάς σε σχολεία της Αθήνας και της επαρχίας είναι
αρκετά: Στο Ηράκλειο μαθητής επιτέθηκε σε συμμαθητή του από
την Αλβανία, όταν ο τελευταίος υποστήριξε πως καλώς γράφτη-
καν στο σχολειό συνθήματα εναντίον της Χρυσής Αυγής. Για το
 «Οι φασίστες προωθούν το μίσος και την απανθρωπιά. Μισούν και χτυπούν τους ξένους,
τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους, τους μορφωμένους, τους δημοκράτες,
τους ελεύθερους ανθρώπους»
περιστατικό, που θορύβησε την τοπική κοινωνία, η Χρυσή Αυγή
γράφει στο site της: «Ακόμα και στο Ηράκλειο της –άλλοτε- ‘’πρά-
σινης Κρήτης’’, πολλοί μαθητές έρχονται στις τάξεις της Χρυσής
Αυγής και διεκδικούν μαχητικά το αναφαίρετο δικαίωμά τους
στην ελευθερία της έκφρασης (sic)».
Στο ΕΠΑΛ Γιαννιτσών χρυσαυγίτης που φοιτά στο σχολείο προ-
σπάθησε με τραμπουκισμούς να εμποδίσει εξόρμηση του ΠΑΜΕ.
Φωνάζοντας «έξω από εδώ παλιοκομμούνια», απαίτησε να μη
μοιραστούν στους μαθητές -που σημειωτέον είναι όλοι εργαζό-
μενοι- οι προκηρύξεις για την απεργία, γιατί «αλλιώς θα επιβάλ-
λει το νόμο» και «θα φύγουν από εκεί με κομμένα τα κεφάλια»!
Στα Χανιά, καθηγητές με ενημερώνουν ότι το ζήτημα είναι ιδιαί-
τερα οξυμένο στα σχολεία του νομού και δεν είναι λίγες οι φορές
που έχουν αντιμετωπίσει ακόμη και οι ίδιοι φαινόμενα τσαμπουκά
από παιδιά που «αρχίζουν να μην ακούν τίποτα διαφορετικό από
αυτό που τους είπαν οι φασίστες».
Δάσκαλε που δίδασκες
Με όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις, λέει
μια παροιμία. Αναρωτιέται κανείς «τι γράμματα θα μάθουν;» οι
μαθητές δημοτικού σχολείου στην Πάτρα, ο διευθυντής του οποί-
ου, σοβαρά προβληματισμένος για το κτιριακό πρόβλημα, αναρω-
τήθηκε κατά τη διάρκεια του αγιασμού: «Μήπως να καλέσουμε τη
Χρυσή Αυγή;».
Για το παραπάνω περιστατικό διενεργήθηκε ΕΔΕ από το υπουρ-
γείο Παιδείας, ωστόσο οι πειθαρχικές ποινές που προβλέπει ο
σχετικός κώδικας δεν φαίνεται να απέτρεψαν άλλο καθηγητή να
επικαλεστεί και αυτός εντός της σχολικής αίθουσας τη ναζιστική
οργάνωση. Το περιστατικό συνέβη στο 46ο Γυμνάσιο Αθήνας, όταν
καθηγητής δεν δίστασε να απείλησε αλλοδαπούς μαθητές ότι θα
φέρει τη Χρυσή Αυγή προκειμένου να τους συνετίσει. Σφοδρές
αντιδράσεις ξέσπασαν από την πλευρά των ελλήνων μαθητών,
που έσπευσαν να υπερασπιστούν τους συμμαθητές τους. Η υπό-
θεση έφτασε στη διευθύντρια του σχολείου, η οποία επιχείρησε
να «λύσει» εσωτερικά το ζήτημα, αλλά στο μεταξύ το θέμα πήρε
μεγάλη διάσταση και ο περιφερειακός διευθυντής Εκπαίδευσης
Αττικής, διέταξε και σε αυτή την περίπτωση τη διεξαγωγή Προκα-
ταρκτικής Εξέτασης.
Μαθήματα ελληνικής ιστορίας
Αν ήξερε η Χρυσή Αυγή τι μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο για
το ναζισμό και τα εγκλήματα του εναντίον της ανθρωπότητας, θα
ήταν ευτυχής και ευγνώμων! Χαρακτηριστικό είναι πως στο νέο
εγχειρίδιο ιστορίας για τη Στ’ Δημοτικού, που διανεμήθηκε φέτος
στα σχολεία Ελλάδας και Κύπρου, η ευρωπαϊκή ιστορία καταλαμ-
βάνει 15 ολόκληρες σελίδες! Πιο συγκεκριμένα, ο Β’ Παγκόσμιος
Πόλεμος προσπερνάτε μέσα σε λίγες σελίδες και παρουσιάζεται
ως …παράρτημα του Αλβανικού έπους! Καμία αναφορά δεν γίνε-
ται στη ναζιστική ιδεολογία, στο φυλετικό ρατσισμό, στο ολοκαύ-
τωμα, στην προπαγάνδα του Γ’ Ράιχ, στα στρατόπεδα καταναγκα-
στικής εργασίας κ.λπ.
αναιρέσεις
Ελληνοκεντρισμός και εθνοκεντρισμός το κυρίαρχο δόγμα της
διδασκαλίας της Ιστορίας στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα! Κι
από εκεί και πέρα στείρα αποστήθιση γεγονότων και ημερομηνι-
ών, πλήρως αποκομμένων από το ιστορικό περιβάλλον που τις
γέννησαν, σε ένα σχολείο διαρκές εξεταστικό κέντρο που μετα-
τρέπει τη διδακτέα ύλη σε εξεταστέα. Δεν είναι λοιπόν παράλογο
που οι μαθητές δεν μπορούν να συνδέσουν στο μυαλό τους το
ναζισμό με τη Χρυσή Αυγή. Με ανενεργή τη συλλογική ιστορική
μνήμη, σε ένα πλαίσιο κρίσης και κατάρρευσης, κοινωνικού κα-
νιβαλισμού και διάχυτης κοινωνικής βίας δεν είναι δύσκολο να
υποκύψει ένα μαθητής στη «κρυφή γοητεία του φασισμού» που
τον κάνει να νοιώθει ισχυρός, «μάτσο», υπολογίσιμος, μέλος μιας
ευρύτερης συλλογικότητας που είναι στη …μόδα, την ψηφίζει άλ-
λωστε και ο μπαμπάς του!
Αντι-μαθήματα
Τη σιωπή του αναλυτικού σχολικού προγράμματος έρχεται να
σπάσει η αυτενέργεια και το μεράκι πολλών δασκάλων και καθη-
γητών: Σε αυτό το πλαίσιο μια σειρά από ΕΛΜΕ (Λέσβου, Αιτωλο-
ακαρνανίας, Θεσσαλονίκης, Μαγνησίας κ.ά.) πραγματοποιούν ήδη
αντιφασιστικές δράσεις «αποκαλύπτοντας το πραγματικό πρόσω-
πο του φασισμού: από τον σκοταδισμό των γεγονότων στο ‘’Χυτή-
ριο’’, τις προτεινόμενες ‘’απελάσεις’’ νηπίων και τον ξυλοδαρμό
μεταναστών μέχρι το σημαντικότερο ‘’μάθημα ιστορίας’’, δηλαδή
τον ρόλο που έχει παίξει η φασιστική ιδεολογία στην Ελλάδα και
πανευρωπαϊκά» τονίζει η ΕΛΜΕ Μαγνησίας.
Οι πρωτοβουλίες καθηγητών και δασκάλων είναι ποικίλες και
πρωτότυπες: από τη διεξαγωγή σχολικού διαγωνισμού αφίσας
2
με τίτλο «Ενάντια στο φασισμό και τη ρατσιστική βία», μέχρι τη
συγκρότηση διαρκούς επιτροπής εκπαιδευτικών ενάντια στο φα-
σισμό. Παράλληλα πολλές ΕΛΜΕ σκοπεύουν να μετατρέψουν τον
εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, σε αφορμή για τη μελέτη του φα-
σιστικού φαινομένου μέσα από προβολές ντοκιμαντέρ, εκθέσεις
φωτογραφίας, αντιφασιστικές συναυλίες, ομαδικές εργασίες και
έρευνες σχετικά με τις εκτελέσεις επί Κατοχής (Δίστομο, Καλά-
3
βρυτα, Αγρίνιο κλπ).
9
Έξω οι φασίστες απ’ τα σχολεία
«Δεν μπορώ να σκεφτώ το κακό του Έρβιν μόνο και μόνο επει-
δή δεν είναι Έλληνας» μου λέει η Μαριλένα, μαθήτρια της Δευ-
τέρας Γυμνασίου στα Πατήσια. «Και τι θα πει δεν είναι Έλληνας;»
φωνάζει σχεδόν εξοργισμένη, «αφού εδώ γεννήθηκε, ελληνικά
μιλάει, μαζί μεγαλώσαμε, στο ίδιο σχολείο, στην ίδια γειτονιά. Η
μητέρα του μας πήγαινε στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, όταν η
δικιά μου δούλευε» επιμένει. Ντρέπεται και λυπάται για όσα λέει
η Χρυσή Αυγή και θέλει να ζητήσει συγγνώμη από τον Έρβιν και τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον
να του πει ότι δεν θα αφήσει κανέναν να τον διώξει. Χαμογελάω!
Δεν είναι όλα τα παιδία έτοιμα να αποδεχτούν τα «Εγερθήτο!» της
Χρυσής Αυγή και ευτυχώς τα περισσότερα αρνούνται να δουν στα
μάτια του συμμαθητής τους τον «ξένο», τον «εγκληματία», «αυτόν
που πρέπει να διωχθεί άμεσα από τη χώρα».
Μάλιστα πολλοί είναι οι μαθητές που αυτοοργανώνονται συ-
γκροτώντας μαθητικές αντιφασιστικές πρωτοβουλίες, επιδιώκο-
ντας να μην επικρατήσει ο φόβος και ο σκοταδισμός στις σχολικές
αίθουσες. «Οι φασίστες προωθούν το μίσος και την απανθρωπιά.
Μισούν και χτυπούν τους ξένους, τις γυναίκες, τους ομοφυλόφι-
λους, τους μορφωμένους, τους δημοκράτες, τους ελεύθερους
ανθρώπους» γράφει σε ένα συγκλονιστικό κείμενο το Αντιφασι-
στικό Μέτωπο Μαθητών Ηλιούπολης. «Μισούν ότι τους ξεπερνά
και ότι δεν καταλαβαίνουν. Τον τελευταίο καιρό με τόσους φα-
σίστες έχω αρχίσει να προσέχω τι λέω και να διστάζω να πάρω
θέση. Κι έτσι, πριν χάσω το θάρρος μου για πάντα με αντάλλαγμα
το φόβο του φασίστα, ΣΟΥ ΦΩΝΑΖΩ:
ΕΞΩ ΟΙ ΦΑΣΙΣΤΕΣ ΑΠ’ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ,
ΕΞΩ ΟΙ ΦΑΣΙΣΤΕΣ ΑΠ’ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΜΑΣ!».
 Z Της Νατάσας κεφαλληνου
Σταματώντας
τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον
το φασισμό
«Το ξημέρωμα, όταν δόθηκε η εντολή να πάρουν τα όπλα και να
ξεκινήσει η εξέγερση, οι εργάτες ξεχύθηκαν στους δρόμους. Με
φτυάρια, αξίνες, λοστούς και ό,τι εργαλεία έβρισκαν βοηθούσαν
τους Arditi del Popolo να ξηλώσουν τις πλάκες από τα πεζοδρόμια
και τις ράγες από τις γραμμές του τραμ, να σκάψουν χαντάκια και
να υψώσουν οδοφράγματα από καρότσες, πάγκους, κορμούς,
σιδερένια δοκάρια και οτιδήποτε άλλο μπορούσαν να μαζέψουν.
Άντρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι, νέοι απ’ όλα τα κόμματα ή ανένταχτοι ήταν όλοι
παρόντες, ενωμένοι με μια σιδερένια θέληση - να αντισταθούν και να παλέψουν».
Ή
ταν ξημερώματα της 2ας Αυγούστου του 1922, όπως μας
εξιστορεί ο Tom Beham στο βιβλίο του Arditi del Popolo,
Η ιστορία της πρώτης αντιφασιστικής οργάνωσης, από της
εκδόσεις Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο. Στην Πάρμα της Ιταλίας είχε
ήδη σημάνει συναγερμός! Πάνω από 20.000 καλά οπλισμένοι
φασίστες από πολλές περιοχές της χώρας είχαν καταφθάσει με
σκοπό να εξαπολύσουν μια «εκστρατεία αντιποίνων». Η Πάρμα,
μια πόλη 70.000 κατοίκων, που είχε από παλιά ανεπτυγμένη ρι-
ζοσπαστική παράδοση, αρνούνταν να συμμορφωθεί «προς τας
υποδείξεις»: ήταν η μόνη πόλη της Ιταλίας που συνέχιζε την πα-
νεργατική απεργία, η οποία είχε κληθεί για τις 31 Ιούλη, αλλά είχε
10
ματαιωθεί 24 ώρες πριν - μετά από μεγάλης κλίμακας καταστολή
από τους φασίστες σε όλη τη χώρα.
Η μάχη μαίνονταν τέσσερις μέρες, με την τοπική αστυνομία
απούσα, προφασιζόμενη ότι δεν μπορεί να σταματήσει τους φα-
σίστες. Τα καμπαναριά χρησίμευαν ως παρατηρητήρια, οι πάγκοι
των εκκλησιών δόθηκαν από τους παπάδες για να γίνουν οδο-
φράγματα, οι γυναίκες συμμετείχαν ενεργά στις προετοιμασίες
και την οχύρωση της πόλης. Περίπου 300 με 400 Arditi ήταν
οπλισμένοι και χωρισμένοι σε ομάδες. Η άμυνα ήταν οργανω-
μένη δημοκρατικά και κατά δεύτερο λόγο στρατιωτικά. Η τελική
φασιστική επίθεση έγινε το απόγευμα της 6ης Αυγούστου και απο-
κρούστηκε για άλλη μια φορά, τρέποντας τους φασίστες σε άτα-
κτη φυγή, με καταγεγραμμένες σημαντικές απώλειες.
Επρόκειτο για το τρίτο «επεισόδιο» μαζικής λαϊκής αυτοάμυ-
νας ενάντια στη λαίλαπα της φασιστικής βία που είχε εξαπολυθεί
σε όλη την Ιταλία, από το 1920. Είχε προηγηθεί η εκδίωξη των
μελανοχιτώνων από τη Σαρτσάνα τον Ιούλιο του 1921. Αλλά και
η …θερμή υποδοχή που επεφύλαξαν οι κάτοικοι της πρωτεύ-
ουσας στην πρώτη πορεία των φασιστών προς τη Ρώμη: γενι-
κή απεργία, συγκρούσεις και απόκρουση όλων των φασιστικών
επιθέσεων σε εργατικές γειτονιές, τυπογραφεία και εργατικά
κέντρα.
Όσο ηρωική κι αν ήταν η μάχη της Πάρμα, επρόκειτο για πύρ-
ρειο νίκη των αντιφασιστικών δυνάμεων, καθώς ο Μουσολίνι
βρισκόταν μόλις 10 εβδομάδες μακριά από την εκλογή του στην
πρωθυπουργία. Ωστόσο τα παραπάνω παραδείγματα άμεσης και
μαζικής σύγκρουσης με τους φασίστες φανερώνουν αφενός ότι
κομμάτια της ιταλικής εργατικής τάξης δεν ήταν διατεθειμένα να
γυρίσουν και το άλλο μάγουλο στις φασιστικές επιθέσεις, αφε-
τέρου ότι η αποφασιστική οργάνωση τους μπορούσε να επιφέ-
ρει πλήγματα ακόμη και στο πιο δυνατό σημείο του φασισμού: το
δρόμο. Άλλωστε «ο φασισμός δεν περίμενε ότι θα αντιμετώπιζε
ανθρώπους προετοιμασμένους να αμυνθούν.
Οι συμμορίες τους ήταν συνηθισμένες να νικούν τον εχθρό που
σχεδόν πάντα τρέπονταν σε φυγή ή αντιδρούσε αμήχανα».
Στην πρώτη γραμμή αυτών των πράξεων μαζικής αντίστασης
ήταν η οργάνωση Arditi del Popolo (ADP), η πρώτη αντιφασιστική
οργάνωση στον κόσμο, κατά τον συγγραφέα. Το βιβλίο ξετυλίγει
την άγνωστη ιστορία της. Ποιοι όμως ήταν οι Adirti; Ήταν καρπός
της ένωσης μαχητικών εργατών με ομάδες πρώην φαντάρων
που είχαν συγκροτηθεί στα μέτωπα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Εμφανίστηκαν τον Ιούνιο του 1921. Είχαν μόνο ένα σκοπό - να
ηττηθεί ο φασισμός. Τα μέσα που χρησιμοποιούσαν ήταν οι διαδη-
λώσεις αλλά και η οργάνωση της αυτοάμυνας των αντιφασιστών
με χρήση και βίαιων μέσων. «Ουσιαστικά ένα χρόνο μετά από ευ-
ρείας κλίμακας φασιστικές επιθέσει οι ακτιβιστές της εργατικής
τάξης ενστικτωδώς οργάνωναν εκείνη τη μορφή της ενωτικής
αντίστασης που οι ηγέτες του ήταν απρόθυμοι να οργανώσουν»,
υποστηρίζει ο συγγραφέας. Τα μέλη τους, που ανήλθαν σε δεκά-
δες χιλιάδες, προέρχονταν από ποίκιλλες πολιτικές παραδόσεις
(κομμουνιστές, αναρχικοί, σοσιαλιστές κ.ά.), ενώ αναφορικά με
την κοινωνική τους σύνθεση οι περισσότεροι ήταν εργάτες (κυ-
ρίως σιδηροδρομικοί).
Η αρχική επιτυχία των ADP δεν είχε συνέχεια, καθώς εκτός
από την κρατική καταστολή αντιμετώπισαν την καχυποψία και την
εχθρότητα ακόμη και των πολιτικών δυνάμεων που βρίσκονταν στο
στόχαστρο των φασιστικών επιθέσεων. Οι σοσιαλιστές που αρχικά
πίστευαν ότι το κοινοβούλιο και η αστυνομία θα σταματούσε την
άνοδο του φασισμού έφτασαν στο σημείο να υπογράψουν «σύμ-
φωνο ειρήνης» με τους φασίστες, που μεταξύ άλλων προέβλεπε
την αποκήρυξη των Arditi. Αλλά και το νεοσύστατο Κομμουνιστικό
Κόμμα τους ασκούσε αυστηρή κριτική, καλώντας τα μέλη του να
μην συμμετέχουν στις τοπικές ομάδες τους (χωρίς πάντοτε τα μέλη
του να ακολουθούν αυτές τις υποδείξεις), ενώ ταυτόχρονα δεν
έκανε βήματα για την οργάνωση της αυτοάμυνας των εργατών.
Για το συγγραφέα, η δράση ADP ήταν η μόνη ικανή στρατηγι-
κή που θα μπορούσε να σταματήσει το Μουσολίνι. Η «πολιτική
απομόνωση» και η «εχθρότητα της οργανωμένης Αριστεράς»
απέναντι τους ήταν οι αιτίες της αποτυχίας τους. Πέρα από το αν
συμφωνεί κανείς με τα συμπεράσματα του Tom Beham, τα οποία
μοιάζει να ξεπερνούν αβίαστα την πολυπλοκότητα του φασιστι-
κού φαινομένου, το βιβλίο έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς
φωτίζει μια αγνοημένη πλευρά της ιστορίας του αντιφασιστικού
κινήματος, αναδεικνύοντας πλευρές μαχητικής δράσης, μιας
δράσης που όχι μόνο δεν απέφευγε αλλά αντίθετα επιδίωκε τη
σύγκρουση με τους φασίστες όπου αυτοί δοκίμαζαν να επιβάλουν
την τρομοκρατία τους.

Στις 10/12 Σεπτεμβρίου 2012 στο
Λουξεμβούργο πραγματοποιήθηκε
η συνάντηση της Αραβικής Άνοιξης
με τα Ευρωπαϊκά Κινήματα, υπό των
τίτλο Indign Action Forum. Η Ειρήνη
Δαφέρμου, που είναι μέλος του ΝΑΡ
και συμμετείχε ενεργά στο κίνημα της
πλατείας Συντάγματος, βρέθηκε εκεί
και μας περιγράφει τις εντυπώσεις της,
σκιαγραφώντας παράλληλα το προφίλ
τριών αγωνιστών εκείνης της θερμής
άνοιξης και του καλοκαιριού του 2011.
Τ συναντά
ρεις μέρες συζητήσεων, διαλόγου,
δικτύωσης, επικοινωνίας με τους
πρωταγωνιστές και τα μέλη της Αρα-
βικής Άνοιξης και πολλών Ευρωπαϊκών
Κινημάτων. Τρεις μέρες ήταν αρκετές για
να αποκτήσουν πρόσωπο οι επαναστάσεις
και τα κινήματα. Έγιναν Ibrahim, Leena,
Lisa, Alessandro, Andre. Έγιναν φίλοι και
σύντροφοι στη μάχη ενάντια στην κυριαρ-
χία του χρήματος, στη μάχη ενάντια στον
καπιταλισμό. Δεν έχει σημασία η διαδρομή
του καθένα για να φτάσει στην πλατεία. Στο
Σύνταγμα, στην Ταχριρ, στην Πουερτα ντελ
Σολ φθάνουν άνθρωποι αποφασισμένοι να
αναμετρηθούν με την εξουσία. Και εκείνο
που συνειδητοποίησα στο Λουξεμβούργο
είναι πως κανείς μας δεν έχει την απάντη-
ση για το μετά. Περιγράφουμε, πειραματι-
ζόμαστε, κι ανησυχούμε. Αλλά μέσα από
τέτοιες συναντήσεις μαθαίνουμε πως την
απάντηση θα τη χτίσουμε συλλογικά και
διεθνικά.
Τυνησία – Proud Tunisian Girl
Γνώρισα τη Leena Ben Mhenni. Ή όπως
ο υπόλοιπος κόσμος την ξέρει, το κορίτσι
από την Τυνησία. Ή ακόμη καλύτερα το
κορίτσι που βοήθησε όσο λίγοι την επα-
νάσταση στην Τυνησία, κι ίσως την Αρα-
βική Άνοιξη στο σύνολό της. Καθηγήτρια
στο Πανεπιστήμιο παρά το μόλις 29 της
χρόνια, η διάσημη πλέον blogger που τρο-
φοδότησε με πληροφορίες, φωτογραφίες
και υλικό τους συμπατριώτες της κατά τη
δικτατορία του Ben Ali αλλά και κατά τη
διάρκεια της επανάστασης, είναι ένα πραγ-
ματικά γενναίο κορίτσι. Χρησιμοποιούσε
πάντα το πραγματικό της όνομα, ακόμη και
κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, έζησε
για μεγάλα διαστήματα κυνηγημένη από
το καθεστώς, κι ήταν η μόνη που βρέθηκε
στις πόλεις Kasserine και Regueb κατα-
γράφοντας και φωτογραφίζοντας τη σφα-
γή των διαδηλωτών. Ακόμη και σήμερα,
είναι στην πρώτη γραμμή απέναντι στην
κυβέρνηση, ασκώντας δριμεία κριτική και
τεκμηριώνοντας αδιάλειπτα με εικόνες
και ήχους το τι συμβαίνει στη χώρα της.
Διαβάστε περισσότερα στο blog της http://
atunisiangirl.blogspot.gr/.
ΥΓ: Η Leena ήταν φέτος υποψήφια για
Nobel Ειρήνης. Αλλά πώς να συγκριθεί η
Η αραβική
κίνημα
το
πλατειών
των
συνεισφορά της με αυτήν της …Ευρωπαϊ-
κής Ένωσης;
Ρουμανία – Σώστε τη Ρόσια
Μοντάνα
Γνώρισα τον Mihnea, τραγουδιστή σε ροκ
συγκρότημα. Έναν από τους επικεφαλής
του αγώνα για τη διάσωση της Ρόσια Μο-
ντάνα. Μια καταπράσινη κοιλάδα, 4 βουνά,
ορυχεία και στοές, μια υπόγεια Ακρόπολη
από τη ρωμαϊκή περίοδο και χρυσός. Μια
Χαλκιδική που παλεύει από το 2000 να
κερδίσει την εταιρία εξόρυξης και τον πιο
πιστό της σύμμαχο, τη ρουμανική κυβέρ-
νηση. Σώστε τη Ρόσια Μοντάνα γιατί το
σχέδιο εξόρυξης είναι σχέδιο εξαφάνισης
της πιο ιστορικής περιοχής της Ρουμανίας.
Είναι σχέδιο εξαφάνισης των ζωών χιλιά-
δων ανθρώπων που αντιστέκονται παρά
τις προσπάθειες φίμωσης και καταστολής.
Παρά το καρότο της ανάπτυξης και των θέ-
σεων εργασίας σε μια πάμπτωχη περιοχή.
Μπείτε στο site τους για να μάθετε περισ-
σότερα: http://rosiamontana.org/en
Για να σπάσει ο τοίχος της σιωπής και να
επικοινωνήσουν με το λαό της Ρουμανίας
αλλά και όλους εμάς, φτιάχτηκαν κλιπάκια
του 1 λεπτού στα οποία πρωταγωνιστούν
δημοφιλείς ηθοποιοί της χώρας. Εδώ η
Maia Morgenstern συγκλονίζει: http://
www.youtube.com/watch?v=aHqyTc54_Lc
Ο Mihnea μου είπε πως μετά την προ-
βολή των clips διπλασιάστηκε ο κόσμος
που στηρίζει τον αγώνα τους. Δείτε ακόμη
το ντοκιμαντέρ του Εξάντα «Χρυσός στα
χρόνια της κρίσης» για τη Χαλκιδική και τη
Ρόσια Μοντάνα.
Ιταλία – Teatro Valle Occupato
Γνώρισα τη Sylvia, ηθοποιό, μέλος της
κατάληψης του Teatro Valle στη Ρώμη.
αναιρέσεις
άνοιξη
Τον Ιούνιο του 2011 καλλιτέχνες και τε-
2
χνικοί του θεάματος κατέλαβαν το πιο
ιστορικό θέατρο της Ρώμης σε ένδειξη δι-
αμαρτυρίας για την πρόθεση της ιταλικής
κυβέρνησης να το πουλήσει, στο πλαίσιο
των μεγάλων περικοπών των επιχορηγή-
σεων στον πολιτισμό.
5
Στόχος της ομάδας κατάληψης ήταν ένα
τριήμερο φεστιβάλ. Η συμμετοχή του κό-
σμου ήταν τέτοια από την πρώτη μέρα που
η κατάληψη μετράει ήδη πάνω από ένα
χρόνο με θεατρικές και μουσικές παρα-
στάσεις, εργαστήρια και σεμινάρια, προβο-
λές ταινιών και συζητήσεις, μια ελεύθερη
κυψέλη δημιουργίας! Το Teatro Valle είναι
μια νίκη των εργαζομένων στο χώρο του
θεάματος. Είναι ένα αυτοδιαχειριζόμε-
νο κολεκτιβιστικό εγχείρημα του οποίου
τα μέλη αρνούνται να υποταχθούν στην
εμπορευματοποίηση, αρνούνται να δου-
λεύουν κάτω από άθλιες συνθήκες για να
θησαυρίζουν οι εταιρίες παραγωγής, αρ-
νούνται να στέκουν αμέτοχοι στην επίθεση
της ιταλικής κυβέρνησης στις κοινωνικές
κατακτήσεις, στον πολιτισμό, στην έρευνα
και στην εκπαίδευση. Αρνούνται την εκ-
προσώπηση τους από οποιονδήποτε άλλο
πέραν από τους ίδιους και διεκδικούν την
ελεύθερη πρόσβαση στον πολιτισμό, τη
γνώση και την ελεύθερη διακίνηση των
ιδεών ως το μέσο για την ενίσχυση της
κριτικής σκέψης.
Για να πάρετε μια ιδέα του πόσο δημο-
φιλές και δραστήριο καλλιτεχνικά είναι
διεθνή
το Teatro Valle Occupato επισκεφθείτε τη
σελίδα του http://www.teatrovalleoccupato.
it αλλά και τον ίδιο το χώρο αν βρεθείτε
εκεί που οδηγούν όλοι οι δρόμοι!
 Z Του Κώστα ΠΑΛΟΥΚΗ
ιστορία
Η «προσφυγιά» ως λαϊκή
και ταξική μνήμη
Η ομάδα ιστορικού προβληματισμού της ΑΝΤΑΡΣΥΑ
προσπαθεί να σηκώνει το γάντι του δημόσιου
διαλόγου σε ζητήματα ιστορίας, τα οποία καθορίζουν
τη συλλογική μνήμη. Με αυτό το κριτήριο οργάνωσε
μια ημερίδα για τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη
Μικρασιατική Καταστροφή, που επέφερε ο πόλεμος σε
όλους τους λαούς της Ανατολίας. Σ’ αυτό το πλαίσιο
θεωρήθηκε σκόπιμο να συμμετέχουν ιστορικοί της
Αριστεράς και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου.
Παρακάτω παρουσιάζουμε αποσπάσματα από την
ομιλία του ιστορικού Κώστα Παλούκη:
Η
μαζική εισροή των 1.200.000 μικρασιατών προσφύγων στην
Ελλάδα έθεσε στην ελληνική κοινωνία το «προσφυγικό ζή-
τημα», δηλαδή το ζήτημα της αποκατάστασής τους. Το ελλη-
νικό κράτος ανέλαβε την πολιτική ευθύνη για τη διαβίωση, στέγαση,
εργασία ενός μεγάλου τμήματος προλεταριοποιημένου πληθυσμού.
Ορίστηκε υπεύθυνο για τον τεχνικό σχεδιασμό και την πραγματοποί-
ηση ενός σχεδίου μεγάλων δημόσιων έργων, οικιστικής εγκατάστα-
σης και ανασυγκρότησης των παραγωγικών δομών της χώρας. Έτσι,
η «καταστροφή» μετατράπηκε θεωρητικά σε «λάδι» που θα λειαί-
νει τους μηχανισμούς μιας νέας μορφής καπιταλιστικής ανάπτυξης.  ρα συμμαχούσαν με την εξουσία. Το κενό αυτό της δημόσιας ιστορίας, το
Το «προσφυγικό ζήτημα» λοιπόν ήταν η οξυμμένη πλευρά του κοινω-
νικού ζητήματος στην Ελλάδα, που εξώθησε το ελληνικό κράτος να υι-
οθετήσει πρόωρα -σε σχέση με άλλες χώρες- δομές κοινωνικού κρά-
τους. Με αυτόν τον τρόπο η «προσφυγιά» ως λαϊκή και ταξική μνήμη
εντάχθηκε στο εθνικό αφήγημα, στο βαθμό που οι ίδιοι οι πρόσφυγες
ενσωματώθηκαν υλικά στο νεοελληνικό έθνος μέσω της προώθησης
του κοινωνικού κράτους. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Μικρασιατι-
κός Πολιτισμός, έστω και αναμειγμένος με ντόπια πολιτισμικά στοιχεία,
ήταν εκείνος που εξέφρασε στα αστικά κέντρα –κυρίως μέσα από το
ρεμπέτικο τραγούδι- τις λαϊκές ανησυχίες, τα αδιέξοδα της ζωής των
εργατών, εκείνος που σφράγισε τον εργατικό πολιτισμό.
Η υπόθεση Μικρά Ασία και Μικρασιατική Καταστροφή ήταν πάντοτε
μια υπόθεση συνυφασμένη με τους «από κάτω», τους εργάτες – πρό-
σφυγες και έτσι εντάσσεται στο εθνικό αφήγημα. Μια τέτοια προσέγγιση
μας επιτρέπει να ερμηνεύσουμε τις διευρυμένες λαϊκές αντιδράσεις που
προκαλεί σήμερα, εποχή διάλυσης του κοινωνικού κράτους, η αναπρο-
σαρμογή του εθνικού αφηγήματος από το ίδιο το κράτος στη νεοφιλε-
λεύθερη εκδοχή του, ιδιαίτερα στην περίπτωση που θίγεται η μνήμη της
«καταστροφής» του μικρασιατικού ελληνισμού.
Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν η υπόθεση του βιβλίου της Στ΄Δημοτι-
κού. Θεωρήθηκε πως οι συγγραφείς του βιβλίου αφαίρεσαν αυτή τη
λαϊκή μνήμη ή προσέβαλαν έναν πολύ σημαντικό «πόνο» για τη λαϊ-
κή συνείδηση. Με την προβολή αυτού του «πόνου» τα λαϊκά στρώματα
διεκδικούσαν τότε από τους ιθύνοντες και τους υπεύθυνους της κατα-
στροφής την υλική και κοινωνική αποκατάστασή τους. Αυτός ο «πόνος»
για δεκαετίες έδινε υπόσταση και θέση στα λαϊκά στρώματα μέσα στον
κοινωνικό κορμό. Το κράτος τους χρωστούσε. Συνεπώς, η συγκάλυψη
αυτού του «Μεγάλου Πόνου» σημαίνει σήμερα αφαίρεση από την επί-
σημη ιστορία αυτής της χώρας της συμβολής και της οπτικής του λαϊκού
παράγοντα από την ιστορία και την κοινωνία.
Στις «αντιδράσεις» για το βιβλίο της Στ΄Δημοτικού κυριάρχησε η προ-
σωπίδα του δεξιού λαϊκού εθνικισμού. Η υποκίνηση και η πρωτοβουλία
πάρθηκε από την άκρα δεξιά με σαφέστατο σκοπό την υπεράσπιση της
εκκλησίας και του ρόλου της στο παρελθόν και ως εκ τούτο στο παρόν.
Στην πραγματικότητα όμως η φράση που «γκρέμισε» το βιβλίο ήταν η
περιγραφή της προσφυγικής καταστροφής ως «συνωστισμός». Η φράση
αυτή δεν εξέγειρε μόνο τους δεξιούς, αλλά μια μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία
που διαπέρασε τις βάσεις όλων των κομμάτων.
Η ηγεμονία της άκρας δεξιάς σε όλα τα θέματα ιστορίας οφείλεται σε
μεγάλο βαθμό διότι τις τελευταίες δεκαετίες οι δημοκρατικοί και αριστεροί
ιστορικοί είχαν πάψει να επικοινωνούν με την ελληνική κοινωνία. Απλά
στέκονταν από ψηλά και παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα μέσα από
την «πολιτική ουδετερότητα» της ακαδημαϊκότητάς τους. Ακόμα χειρότε-
κενό της ύπαρξης «οργανικών διανουμένων» των λαϊκών τάξεων ήρθαν
να το καλύψουν διάφοροι περιθωριακοί μέχρι τότε εθνικιστές «διανοού-
μενοι» χρησιμοποιώντας όλα τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας.
Ο Πλεύρης, ο Λιακόπουλος και διάφοροι άλλοι αναλαμβάνουν να «δι-
δάσκουν» την ιστορία από την τηλεόραση με απλό και κατανοητό τρόπο.
Συνεπώς, ο ακροδεξιός λόγος στα ιστορικά ζητήματα έχει εκ των πραγ-
μάτων ένα τεράστιο προβάδισμα και καταφέρνει να επικοινωνεί και να
εκφράζει τα λαϊκά στρώματα στα ζητήματα «ταυτότητας».
Ενισχύοντας τα παραπάνω αξίζει να σημειωθεί ότι το 2006, όταν η δι-
αμάχη αυτή βρισκόταν σε κορύφωση, ενώ η αντικαπιταλιστική Αριστερά
ξεσήκωνε ένα μεγάλο φοιτητικό κίνημα εναντίον της εκπαιδευτικής με-
ταρρύθμισης και της συμμαχίας εκσυγχρονιστών καθηγητών – υπουρ-
γείου Παιδείας, δεν προσπάθησε καθόλου να αντιπαρατεθεί μαζί τους
στο ζήτημα του «εκσυγχρονισμού» των σχολικών βιβλίων και συγκε-
κριμένα στο ζήτημα «ταυτότητας» που αναδείχτηκε με το βιβλίο ιστορίας
της Στ΄ Δημοτικού. Θεώρησε πως αυτή η ιδεολογική υπόθεση αφορά
μόνο τους «εθνικιστές»… ■
 Project [1]:
ΦΟΒΟΣ
Z Της Μαρίας Κακογιάννου
“Σε κάθε επιλογή υπάρχει φόβος. Σε
κάθε φόβο συνυπάρχει η θέληση για
ζωή. Σε κάθε ζωή υπάρχει θέληση?”
αναρωτιέται η καλλιτεχνική ομάδα
nomades artcore.
Η Διαδρομή
Οι “επιβάτες” μπαίνουν στο
λόμπι των αφίξεων, λαμβάνουν το
εισιτήριό τους και το πηγαίνουν για
επικύρωση στους “Φοβοσυνοδούς”.
Η επικυρωτική σφραγίδα πάνω στο
χαρτί γράφει: “Φοβάμαι-Επιθυμώ-
Επιλέγω”. Στο μεταξύ νιώθει κανείς
ότι εγκαταλελειμμένος χώρος έχει
ξαναζωντανέψει, αφού ηχούν ήχοι
αφίξεων και αεροπλάνων που πετούν.
Ύστερα, όπως σε κάθε πτήση άλλωστε,
λαμβάνουμε τις οδηγίες για το ταξίδι,
με το δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, και
ξεκινάμε. Οι πόρτες ανοίγουν και
οδηγούμαστε στους εγκατελελειμμένους
χώρους του αεροδρομίου, υπό την
καθοδήγηση των “Φοβοσυνοδών”.
Μπαίνουμε βαθιά σε μια καμένη πτέρυγα
του αεροδρομίου, για την οποία οι
φήμες λένε πως κατά την μεταφορά του
αεροδρομίου στο Ελ Βενιζέλος έπρεπε
να γίνει έλεγχος όλων των τιμολογίων
της Ολυμπιακής για να γίνει καταγραφή
των χρεών. Όλα τα έγγραφα μαζεύτηκαν
στο ισόγειο, μια μέρα πριν τον έλεγχο και
η συγκεκριμένη πτέρυγα πήρε φωτιά και
κάηκαν τα πάντα. Το ακριβές ποσό του
χρέους δεν μπόρεσε να προσδιοριστεί
ποτέ. Σε εκείνη την πτέρυγα του
αεροδρομίου ερχόσουν αντιμέτωπος με
τους φόβους σου. Ακόμα βαθύτερα στους
χώρους του αεροδρομίου ερχόσουν
αντιμέτωπος με τις “επιθυμίες” και
στον εξωτερικό χώρο του αεροδρομίου
απελευθερωνόσουν φωνάζοντας τον
μεγαλύτερο σου φόβο.
Στόχος τους είναι...
Στα πλαίσια του «2ου Φεστιβάλ
Αντίστασης και Δημιουργίας στο
Ελληνικό” της Επιτροπής Αγώνα για το
Μητροπολιτικό Πάρκο στο Ελληνικό
και με την υποστήριξη του Πολιτιστικού
Κέντρου Εργαζομένων Ολυμπιακής
Αεροπορίας (ΠΟΛΚΕΟΑ) και το Δήμο
Ελληνικού-Αργυρούπολης, καταρχάς
στόχος τους είναι να αναδείξουν μια
άλλη προοπτική στην αξιοποίηση του
αεροδρομίου. Σε μία εποχή βαθειάς
κρίσης, πρέπει να αναλογιστούμε τις
ευθύνες μας σε ατομικό αλλά κυρίως
σε συλλογικό επίπεδο, τόσο για το
πρώην αεροδρόμιο αλλά και όχι μόνο.
Το συλλογικό επίπεδο σημαίνει βαθειά
και ουσιαστική ενότητα, το οποίο βέβαια
προϋποθέτει αποδοχή του εαυτού μας
και αναγνώριση των φόβων μας, των
επιθυμιών μας και των “θέλω” μας. Με
αυτήν την παράσταση στόχος της ομάδας
nomades artcore είναι να νικήσουν
τους φόβους ή να μας κάνουν σε πρώτο
στάδιο να τους εντοπίσουμε και να
φέρουν στην επιφάνεια την επιθυμία
καθενός από εμάς. Ελπίζουν πως αν
τουλάχιστον καταφέρουν στο θέατρο να
ενεργοποιήσουν την παθητική στάση του
θεατή, τότε ίσως αυτό να ανατραπεί και
στη ζωή μας γενικοτέρα!
αναιρέσεις
Που τους είδαμε
και που θα τους ξαναδουμε...
Αυτή δεν είναι η πρώτη εμφάνιση της
ομάδας nomades artcore. H Κατάστα-
ση Πολιορκίας μια τραγωδία σε πέντε
διαστάσεις ήταν το πρώτο θεατρικό εγ-
χείρημα της ομάδας, το οποίο ανέβηκε
στο θέατρο Αλκμήνη για 15 παραστάσεις
από τον Οκτώβρη ως τον Δεκέμβρη του
2
2011. Στη σκηνή συναντήθηκαν οι στί-
χοι του εθνικού ποιητή της Παλαιστίνης
Μαχμούντ Νταρουίς μαζί με του δικού
μας εθνικού ποιητή, Διονύσιου Σολωμού,
δίνοντας λόγο σε εικόνες πολιορκίας
και εστιάζοντας στον αέναο αγώνα του
ανθρώπου προς την ελευθερία.Βέβαια,
7
ο φόβος είναι μόνο ένα εκ των πέντε κύ-
ριων συναισθημάτων. Απομένουν άλλα
τέσσερα συναισθήματα, τέσσερις ακόμη
διαφορετικές πόλεις, τέσσερα ακόμα
εγκατελελειμμένα κτίρια. Επόμενη στάση,
για τους επιβάτες του διαδραστικού θε-
άτρου και όχι μόνο, είναι το συναίσθημα
Θυμός. Ήδη έχουν αρχίσει οι πρόβες και η
διαμόρφωση του χώρου στον εγκατελε-
λειμμένο σταθμό των ΚΤΕΛ στα Γιάννενα.
Επόμενη στάση? Αυτοί ξέρουν. Μπορεί να
είναι σε κάποιο εγκαταλελειμμένο λιμάνι
ή σε κάποιο εγκαταλελειμμένο σταθμό
τρένου. Άλλωστε στο σύγχρονο
κόσμο υπάρχει η άποψη, ότι οι
μη αξιοποιήσιμοι δημόσιοι
χώροι, αποκτούν αξία μόνο
όταν παράγουν χρήμα. Οι
nomades artcore και η
κοινωνία έχουν άλλη
άποψη. Το μόνο που
μένει είναι να διώ-
ξουμε το «φόβο»
και με «θυμό» να
διεκδικήσουμε
αυτά που μας
ανήκουν. Έτσι
μόνο η «θλίψη»
θέατρο
θα καταπολεμηθεί
και η ακατανίκητη «χαρά»
θα μπει αισιόδοξα και πάλι στις ζωές
μας!
 Z Του Μιχάλη ΔΕΛΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ
Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος…
κόμικ
ή μήπως είναι η εικόνα;
Κόμικ και θρησκεία: από τα βιβλία των αγράμματων στη
θρησκευτική προπαγάνδα και τη δημιουργική βλασφημία.
Α
πό τις προϊστορικές βραχογραφίες των σπηλαίων της Αλ-
ταμίρα και του Λασκώ, μέχρι την τέχνη των Αβοριγίνων της
Αυστραλίας, αλλά και την ταπισερί του Μπαγιώ, την οποία
ο Μπράιαν Τάλμποτ περιγράφει στις “Περιπέτειες του Λούθερ
Αρκράιτ” ως “λίγο πολύ ένα προπαγανδιστικό κόμικ στριπ σχεδι-
ασμένο για να δικαιολογήσει την αδικαιολόγητη κατάκτηση της
Αγγλίας από τον Γουλιέλμο”, ο άνθρωπος έχει χρησιμοποιήσει
τις εικόνες και μάλιστα την οργανωμένη αλληλουχία εικόνων
ως εκπαιδευτικό ή προπαγανδιστικό υλικό. Ο πολιτισμός όμως
που πραγματικά “αποθέωσε” την εικονογράφηση ως μέσο για
την προβολή της κυρίαρχης ιδεολογίας στις αναλφάβητες λαϊκές
μάζες ήταν ο χριστιανικός πολιτισμός και ειδικότερα αυτός που
αναπτύχθηκε με κέντρο την Κωνσταντινούπολη στα πλαίσια της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι ναοί ιστορούνταν, δηλαδή διακο-
σμούνταν με ζωγραφικές ή ψηφιδωτές παραστάσεις, οργανωμέ-
νες με τέτοιο τρόπο που να αφηγούνται ολοκληρωμένες ιστορίες.
Τα εικονογραφικά πρότυπα που ακολουθούσαν, σε μια εποχή που
κάθε κοινωνικό και πολιτικό κίνημα διαμεσολαβούνταν από τη
θρησκεία, συμπύκνωναν την κυρίαρχη ιδεολογία σε κάθε περίο-
δο. Οι δε εικόνες ονομαζόταν βιβλία των αγραμμάτων αλλά με
σύγχρονους όρους μάλλον θα έπρεπε να ονομάζονται κόμικ.
Η ανάπτυξη της τυπογραφίας, που έκανε ευκολότερη την πρό-
σβαση στα βιβλία, άλλαξε τη χρήση της εικόνας. Έτσι η χρήση της
εικόνας αντί του γραπτού λόγου ως κύριου φορέα μετάδοσης
μηνυμάτων ξαναεμφανίζεται μαζικά μόλις τον 19ο αιώνα, αρχικά
με τη γελοιογραφία και στη συνέχεια το κόμικ στριπ και το κόμικ,
μπαίνοντας στον 20ο αιώνα. Η ταχύτητα του νέου εκβιομηχανι-
σμένου κόσμου, αλλά και η πολιτική οργάνωση των κοινωνικών
τάξεων σε κόμματα, δημιούργησε ξανά την ανάγκη να χρησιμο-
ποιηθεί η αμεσότητα της εικόνας στο να περνάει μηνύματα, πολ-
λές φορές υποσυνείδητα, και να απευθύνεται σε μεγάλα ακροα-
τήρια. Ανάμεσα σε αυτούς που χρησιμοποίησαν το κόμικ για την
προβολή των θέσεων τους είναι και πολλές παρεκκλησιαστικές
ομάδες και οργανώσεις. Ως ιδιότυπο αντιδάνειο λοιπόν, η σύγ-
χρονη θρησκευτική προπαγάνδα, χρησιμοποεί την δύναμη του
κόμικ ως μέσο απεύθυνσης στις πλατιές λαϊκές μάζες και ειδικά
τη νεολαία.
Ποία σειρά κόμικ έχει εκδώσει τον μεγαλύτερο αριθμό αντιτύ-
πων; Πρόκειται για τα “Chick Tracts” του Jack T. Chick. Φτηνά
ασπρόμαυρα κόμικ που έχουν τυπωθεί σε περισσότερα από μισό
δισεκατομμύριο αντίτυπα. Στόχος του –φονταμενταλιστή προτε-
στάντη– δημιουργού τους είναι να πείσει τον αναγνώστη να ανα-
γνωρίσει τον Χριστό ως σωτήρα του ή... να καεί στην κόλαση. Στο
στόχαστρο του μπαίνουν κοινωνικά θέματα όπως οι αμβλώσεις,
αλλά και το Ισλάμ ακόμα και η καθολική εκκλησία! Βέβαια υπάρ-
χουν και λιγότερο ακραίες μορφές θρησκευτικής προπαγάνδας
όπως πάμπολλες εκδόσεις της βίβλου σε κόμικ, αλλά και άλλες
λιγότερο αναγνωρίσιμες όπως τα δεκαεννέα ειδικά τεύχη του
 αναιρέσεις
γνωστού κόμικ Archie με θέματα χριστιανικής ηθικής που κυκλο-
φόρησαν τις δεκαετίες του ’70 και ’80, σε δέκα έως είκοσι εκα-
τομμύρια αντίτυπα. Κι επειδή βέβαια η θρησκευτική προπαγάνδα
δεν αποτελεί προνόμιο του χριστιανισμού, το “The 99”, ένα κόμικ
υπερηρώων που δημιούργησε ο Dr. Naif Al-Mutawa εμπνευ-
σμένο από την παραδόση του Ισλάμ για τις 99 αρετές του Αλλάχ,
κυκλοφόρησε με στόχο να δημιουργήσει θετικά πρότυπα και να
προωθήσει τις αξίες της συνεργασίας και της ενότητας στον μου-
σουλμανικό κόσμο κυρίως.
Από την άλλη πλευρά όμως τι γίνεται; Οι δημιουργοί κόμικ
έχουν ασχοληθεί με τη θρησκεία; Υπάρχουν περιπτώσεις που το
θέμα της θρησκείας προκύπτει ως ζήτημα ατομικής συνείδησης,
όπως στο πολύ καλό Blankets του Craig Tomson, το αυτοβιογρα-
φικό graphic novel που περιγράφει μεταξύ άλλων το πως μεγά-
λωσε σε ένα ασφυκτικό θρησκόληπτο περιβάλλον και πως η ενη-
λικίωση του που πέρασε μέσα από την απελευθέρωση από την
θρησκευτική καταπίεση. Αλλού η θρησκεία εμφανίζεται με μια
πολιτικοκοινωνική διάσταση όπως στο επίσης αυτοβιογραφικό
Persepolis της Marjan Satrapi που περιγράφει πως επιβλήθηκε ο
θρησκευτικός ολοκληρωτισμός στην Ιρανική Επανάσταση. Υπάρ-
χουν ακόμα και οι περιπτώσεις που δημιουργοί κόμικ φτιάχνουν
φανταστικούς κόσμους με φανταστικές θρησκείες, όπως το “The
Metabarons” του Alejandro Jodorowsky.
Λίγοι όμως δημιουργοί κόμικ έχουν επιχειρήσει να διεισδύσουν
στον ανορθολογισμό των θρησκειών και να τον θέσουν στη κριτι-
κή της τέχνης. Μια τέτοια περίπτωση, όχι πολύ ξεκάθαρη, είναι το
Grendel του Matt Wagner, όπου μια δυναστεία από βαμπίρ Πάπες
απειλούν την ανθρωπότητα σε έναν μετακαταστροφικό κόσμο. Το
κόμικ όμως που ξεχωρίζει είναι το “La folle du Sacré Coeur” των

Jodorowsky και Moebius. Μέσα από την ιστορία ενός καθηγητή
φιλοσοφίας της Σορβόννης, που καταλήγει μέσα από μια δύνη
γεγονότων μπλεγμένος σε μια σέχτα που πιστεύει ότι θα φέρει
στον κόσμο το νέο μεσσία, σατιρίζει τόσο την γαλλική φιλοσοφία
όσο και τις ανορθολογικές βάσεις του χριστιανικού δόγματος. Η
δε ενσάρκωση της νέας Θεοτόκου στο πρόσωπο μιας χυμώδους
κολομβιανής κόρης εμπόρου ναρκωτικών, δεν μπορεί παρά να
2
“Blankets” (2003) από τις εκδόσεις ΚΨΜ (2007) σε μετάφραση της Μπέλ-
λας Σπυροπούλου.
“Persepolis – Περσέπολις” από τις εκδόσεις Ηλίβατον (2006) σε μετάφρα-
ση των Γεωργίας Τσάκωνα και Μελίτας Γκουρτσογιάννη.
“The Metabarons – Οι Μεταβαρόνοι” (1992-2003) από την Ελευθεροτυπία
(2003) σε μετάφραση των Θοδωρή Τσαπακίδη και Λίνας Σιπητάνου.

φέρει στο νου τη γνωστή φράση του Κάρλα Μαρξ “η θρησκεία εί-
ναι το όπιο του λαού”. ■
Βιβλιογραφικό σημείωμα
Από τα κόμικ που αναφέρονται κυκλοφορούν στα ελληνικά τα παρακάτω:
“Οι Περιπέτειες του Λούθερ Αρκράιτ” (1978-1982 και 1987-1989) από τις
εκδόσεις Jemma Press (2007) σε μετάφραση της Κατερίνας Βάχλα.
9
Πηγές
Πηγή για τα κόμικ θρησκευτικής προπαγάνδας είναι το “Comic Art
Propaganda: A Graphic History” του Fredrik Stromberg, εκδόσεις St.
Martin’s Griffin (2010).
Το Grendel (1983 έως σήμερα, από την Dark Horse) και το “La folle du
Sacré Coeur – Η τρελή της Σακρ Κερ” (1992-1998, η πλήρης έκδοση στα γαλ-
λικά από τις εκδόσεις Les Humanoïdes Associés και σε αγγλική μετάφραση
από τις εκδόσεις Humanoids Inc), δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.

Εντελώς διαφορετική περίπτωση αποτελεί η ιστορία με τα

Τα “σκίτσα του Μωάμεθ” “σκίτσα του Μωάμεθ” στα οποία ο στόχος δεν είναι η προβο-
λή των θρησκευτικών πεποιθήσεων των δημιουργών τους,
αλλά μέσω της προσβολής των θρησκευτικών παραδόσεων
του “άλλου”, η προσβολή τελικά της προσωπικότητάς του και
η πρόκληση εκ μέρους του δυσανάλογων, στα μάτια της δυτικής κοινής γνώμης, αντιδράσεων. Εδώ το κόμικ δεν λειτουργεί ως
“οίστρος” που στοχεύει στο να συμβάλει στην απελευθέρωση των λαϊκών μαζών των μουσουλμανικών κρατών από τα δεσμά
της θρησκείας, αλλά χρησιμοποιείται ουσιαστικά ως όπλο στον “πόλεμο των πολιτισμών” που
ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία έρχεται για να δικαιολογήσει εκ των υστέρων την ιμπεριαλι-
στική πολιτική στη μέση ανατολή. Με προκάλυμμα την ελευθερία της έκφρασης έχουν στόχο να
εξευτελίζουν τις λαϊκές μουσουλμανικές μάζες, αφού πρώτα έχουν εξασφαλίσει με “ειρηνικά” ή
πολεμικά μέσα την κοινωνική και πολιτική τους υποταγή, την αμάθεια και εν τέλη την εξάρτησή
τους από τις πιο σκοταδιστικές τάσεις του Ισλάμ. Πρόκειται στην ουσία για ρατσιστικές επιθέσεις
που έχουν ως στόχο να διαχωρίσουν τους ανθρώπους και τους πολιτισμούς σε ανώτερους και
κατώτερους. Έτσι η “ελευθερία” των δημιουργών των κόμικ του Μωάμεθ στη σύγχρονη Ευρώ-
πη πάει χέρι-χέρι με την απαγόρευση ανέγερσης μιναρέδων στην Ελβετία (ενάμιση αιώνα σχε-
δόν μετά την άρση της απαγόρευσης ανέγερσης καμπαναριών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία)
κόμικ

αλλά και τη λογοκρισία που θέλησε να επιβάλει η –όψιμα ανανήψασα στον χριστιανισμό– Χρυ-
σή Αυγή στη θεατρική σκηνή της Αθήνας.
 Ένα ντοκιμαντέρ του Κωστή Ζουλιάτη
ντοκιμαντέρ
Anaparastasis: Η ζωή και
το έργο του Γιάννη Χρήστου
Z Της Κατερίνας ΣταυρούλαΣ
Δ
εν τον ήξερες ή έστω ήξερες μέχρι
τώρα λίγα πράγματα και είχες ακού-
σει ακόμα λιγότερα. Ήταν μεγαλο-
φυής, σύγχρονος, πρωτοποριακός, διε-
θνής. Οι εύκολες μεγαλοπρεπείς λέξεις
που κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί
για να περιγράψουν τον Γιάννη Χρήστου
μετατράπηκαν ξαφνικά λέξεις νάνους, κα-
θώς το ντοκιμαντέρ του Κωστή Ζουλιάτη
για τον άνθρωπο της τέχνης που δεν μπο-
ρούσε να χωρέσει στα καλούπια της μου-
σικής εξελισσόταν. Και βυθίστηκες απρό-
σμενα στον χρόνο της μεγάλης οθόνης. O
τίτλος: “Anaparastasis: Η ζωή και το έργο
του Γιάννη Χρήστου”.
“Ο Γιάννης Χρήστου (1926-1970) συ-
γκαταλέγεται στις μεγάλες μορφές της
μουσικής πρωτοπορίας του 20ου αιώνα,
αν και ουσιαστικά αποτελεί σήμερα έναν
μεγάλο άγνωστο. Το έργο του χαρακτη-
ρίζεται από σπάνια ενότητα και συνέπεια,
τόσο ως προς τις πρωτοποριακές τομές
που εισήγαγε στον κόσμο των ήχων και
στα καινοτόμα μουσικά συστήματα, όσο
και ως προς το φιλοσοφικό του σύμπαν
το οποίο εμπνέει και διαπνέει τις συνθέ-
σεις του: ο μύθος, το υπερβατικό, ο μυ-
στικισμός, το αρχέγονο, η τελετουργία, το
απρόσιτο, ο πανικός, η υστερία... Ακόμα
περισσότερο, κάθε ξεχωριστό έργο του
Χρήστου, αναπαριστά ένα αγωνιώδες κά-
λεσμα αρχέγονων ενστίκτων του Ανθρώ-
που και απελευθερώνει ένα πλατύ εύρος
συναισθημάτων, εξαναγκάζοντας όλους
τους κοινωνούς της τέχνης του σε σχεδόν
ακραίες αντιδράσεις, αναφορικά με τον
ενεργειακό αντίκτυπο που οι εκτελέσεις
των έργων του έχουν ανά τον κόσμο. Με
τον πρόωρο θάνατό του σε τραγικό δυστύ-
χημα την 8η Ιανουαρίου του 1970, ανή-
μερα των γενεθλίων του, ο κόσμος της
σύγχρονης μουσικής στερείται ένα από
τα πλέον συναρπαστικά και προκλητικά
ταλέντα του.”
Με τον τρόπο αυτό μας συστήνει ο
Κωστής Ζουλιάτης τον Γιάννη Χρήστου
στον διαδικτυακό τόπο που παρουσιάζει
το ντοκιμαντέρ του (www.anaparastasis.
info). Μία δουλειά που ο Κωστής Ζου-
λιάτης, μουσικός ο ίδιος και γνώριμος
μας από τους Night on Earth, ξεκίνησε
κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο
τμήμα Μουσικών Σπουδών στο Ιόνιο Πα-
νεπιστήμιο πριν από δέκα χρόνια. Σε αυτή
την μακροχρόνια πορεία συναντήθηκε με
τον Γιάννη Χρήστου, όπως εξομολογείται
σε συνεντεύξεις του, ως ακροατής, συ-
νεπαρμένος από την τόσο πολυδιάστατη
προσέγγιση του μουσικού έργου, ως μου-
σικός προσπαθώντας να εμβαθύνει στην
ερμηνεία του και ως ερευνητής όπου κλή-
θηκε να συνθέσει το υλικό των πληροφο-
ριών και να διηγηθεί εκ νέου την ιστορία
του Γιάννη Χρήστου.
Το ντοκιμαντέρ που πρωτοπαρουσιά-
στηκε στο νησί του Γιάννη Χρήστου, τη Χίο,
το καλοκαίρι, έτυχε θερμής υποδοχής στις
αθηναϊκές Νύχτες Πρεμιέρας και πραγμα-
τοποίησε στις 20 Οκτώβρη την επίσημη
πρεμιέρα του στο Μέγαρο Μουσικής, είναι
ένα ταξίδι στον άγνωστο και βαθιά γοητευ-
τικό κόσμο ενός συνθέτη που ξεπέρασε με
το έργο του το όριο μεταξύ μουσικής και
ήχου, έργου και πράξης ενώ έσπασε και
κάθε κανόνα στις σχέσεις μεταξύ εκτελε-
στών και κοινού. Ακολουθώντας το νήμα
της βιογραφίας του Χρήστου, ο Ζουλιάτης
πέρασε από το χρονικό της ζωής ενός αν-
θρώπου που έζησε μια πλούσια σε εμπει-
ρίες ζωή στην Ευρώπη σε μια εποχή αμ-
φισβήτησης, στο έργο του που μέσω των
αναζητήσεών του αποτέλεσε ουσιαστικά
την πυξίδα της φιλοσοφίας του. Προορι-
σμός ο άνθρωπος στην ολότητά του: οι δυ-
νάμεις του, τα ένστικτά του, η πορεία του
μέσα στο χρόνο, στην Ιστορία, στο μέλλον,
τα πάθη του, οι αδυναμίες του, οι επιθυ-
μίες του, οι ανάγκες του. Όπως αναφέρει
ο Κωστής Ζουλιάτης σε συνέντευξή του
στο στη Μαριάννα Παππάκη και το Culture
Now, οι μαρτυρίες και οι πληροφορίες
συγκλίνουν πως η μεγάλη του αγωνία
υπήρξε η εξερεύνηση των πιο δύσβατων
περιοχών της σκέψης, της πράξης και των
συναισθημάτων του ανθρώπου, του κάθε
ανθρώπου, του ανθρώπου κάθε εποχής. Ο
Χρήστου μέσα από την τέχνη του και την
ίδια τη ζωή του, εξερευνούσε.
Και παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ
αυτό το ταξίδι εξερεύνησης σε μετατρέπει
από απλό θεατή της ζωής του Γιάννη Χρή-
στου σε κοινωνό μια εμπειρίας που φεύ-
γει από την μεγάλη οθόνη και απλώνεται
στην αίθουσα. Από τις “Αναπαραστάσεις”
μέχρι τον “Επίκυκλο”, έρχεσαι σε επαφή
με το κύμα ενέργειας της δημιουργίας
του μέσα από στιγμιότυπα των μουσικών
του έργων, μέσα από τις αφηγήσεις των
συνεργατών του, το ανέκδοτο υλικό που
σε μεταφέρει στην καθημερινότητά του.
Και βέβαια τα περάσματα της κάμερας
στις παρτιτούρες των έργων του όπου η
μουσική, το συναίσθημα, η κατάσταση και
το αποτέλεσμα περνάνε στο χαρτί με τον
πιο απρόσμενο τρόπο, ακόμα και με σκίτσα
ανθρώπων με σημαίες στους δρόμους και
στρατιωτικά άρματα. Ενώ παράλληλα με-
ταξύ των ήχων και των συνεντεύξεων η
οθόνη γεμίζει με εικόνες της ανθρώπινης
ιστορίας των τελευταίων χρόνων. Από
το αντιπολεμικό κίνημα μέχρι το Occupy
Wall Street, ο Ζουλιάτης μας θυμίζει πως
το καλλιτεχνικό έργο μπορεί να είναι μια
πολιτική πράξη, όταν ο καλλιτέχνης το
επιλέγει. “Η μουσική πέθανε, ο άνθρω-
πος απέτυχε” είχε πει ο συνθέτης εν μέσω
χούντας. Τόσα χρόνια μετά, στη μεγάλη
οθόνη, ο ίδιος μας θυμίζει πως η μουσική
ζει όσο ο άνθρωπος παλεύει για την ελευ-
θερία του. ■
Στον Μανώλη Τσάφο απ’ την Καισαριανή
του Ηλία Λιατσόπουλου

Θα δεις και πάλι το ίδιο κορίτσι

να σε καληνυχτίζει τρεμάμενο
με τα δάκρυα στον ώμο ακουμπισμένα
με το αίμα φυλαγμένο στο λαγήνι
να ψιθυρίζει ξανά το ίδιο παραμύθι.
Θα δεις και πάλι τα παιδιά
να τρέχουνε στις γειτονιές
μανιασμένα απ’το καημό για παιχνίδι
απ’το φόβο μη μείνουν για πάντα εκεί
και με θάνατο γίνουν παιδιά σου.
Θα δεις και πάλι το ίδιο αστέρι
να βγαίνει απ’την ανατολή, να μη κυλάει στη δύση
να μη γνωρίζει σύννεφα
κι αργά να κοκκινίζει.
Θ΄ακούσεις πάλι το ίδιο εμβατήριο
στο διπλανό ουρανό
να υψώνει με θάρρος τη σημαία
και να κουδουνίζει σε νότες
την δική σου ευτυχία
«Εγώ που πέθανα για λευτεριά
τύπος

να θάβομαι ‘δω, σε διχασμένη γη,

από μεικτό απόσπασμα».