Τα εκατό βιβλία με τη μέγιστη επιρροή στην πορεία της ανθρωπότητας

1. Ι ΤΣΙΝΓΚ, περίπου 1500 π.Χ.

Το Ι Τσινγκ, που μεταφράζεται συνήθως ως Βιβλίο των Αλλαγών, είναι σχεδόν εξίσου αρχαίο με την ίδια
την Κίνα. Σε διάφορες εκδόσεις, κατάφερε να αποτελέσει τη βάση τόσο του Κομφουκισμού όσο και του
Ταοιϊσμού, ενώ ο βουδισμός επικράτησε στην Κίνα υπό μια μορφή του Ι Τσινγκ (τη “Σκοτεινή Γνώση”).
Το 18 και 19ο αιώνα, ο δυτικός κόσμος άρχισε να το ανακαλύπτει σιγά-σιγά (ο Λάιμπνιτς γοητεύτηκε απ'
αυτό) και μπορεί η επιρροή του εδώ να είναι μεγαλύτερη απ' ό,τι είναι γενικά παραδεκτό. Πολλοί
άνθρωποι στη δύση ασχολούνται με τη μαντεία. Το Ι Τσινγκ αποτελεί ένα είδος μαντικής τέχνης, και για
το λόγο αυτό βρήκε οπαδούς και πέρα από τη Κίνα...

2. Παλαιά Διαθήκη, περίπου 1500 π.Χ.

3. Όμηρος, Ιλιάδα & Οδύσσεια, περίπου 8ος αιώνας π.Χ.

4. Ουπανισάδες, περίπου 700-400 π.Χ.

Η ιστορία των καταβολών της πρώτης Ινδικής θρησκείας, του ινδουισμού, έγινε κάπως πολύπλοκη ύστερα
από σχετικά πρόσφατες ανακαλύψεις για τον πολιτισμό της κοιλάδας του Ινδού, που τώρα γνωρίζουμε ότι
άνθισε ταυτόχρονα μ' εκείνους της Μεσοποταμίας, της Κίνας και της Αιγύπτου.

5. Λάο Τσε, Ο δρόμος και η Δύναμη του (Τάο τε Τσινγκ ή Τάο τε Κινγκ), 3ος αιώνας π.Χ.
Παραδοσιακά, ο Λάο Τσε (ο «δάσκαλος Λάο»), είναι η κεντρική μορφή της Ταοϊστικής θρησκείας,
αμφισβητείται, όμως, ότι υπήρξε πραγματικό πρόσωπο. Μια εκδοχή λέει ότι ήταν μεγαλύτερος σε ηλικία
και σύγχρονος του Κομφούκιου και υποτίθεται ότι τον καθοδηγούσε σε θέματα σχετικά με το
τελετουργικό. Σύμφωνα με αυτή, γεννήθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. στην πολιτεία Τσου και έγραψε το Δρόμο
(Τάο τε Τσινγκ), το πρώτο φιλοσοφικό βιβλίο στην Κινεζική. Σύμφωνα με το μύθο, ο Λάο αηδίασε τόσο
πολύ με τις συνθήκες στην Κίνα, ώστε, αφού παρέδωσε το Δρόμο, εγκατάλειψε και πήγε στην Ινδία. Εκεί,
ούτε λίγο ούτε πολύ, εμφανίστηκε ως ο ίδιος ο Βούδας! Αλλά όσο ενδιαφέροντες κι αν είναι αυτοί οι
μύθοι, δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια, σύμφωνα με τα γεγονότα που αποκάλυψαν οι σύγχρονες
μελέτες.

6. Αβέστα περίπου 500 π.Χ.

Σύμφωνα με τη σημερινή χρονολόγηση, με την οποία συμφωνεί η πλειονότητα των μελετητών, ο περσικός
ζωροαστρισμός είναι η αρχαιότερη μονοθεϊστική θρησκεία. Σίγουρα ο ζωροαστρισμός επηρέασε βαθιά τις
μετέπειτα θρησκείες: τον ιουδαϊσμό,τον χριστιανισμό,την κοινότητα των Παπύρων της Νεκρής
Θάλασσας,του βουδισμού,το μανιχαϊσμό και τον ισλαμισμό. Ζωροαστρισμός είναι το ελληνικό όνομα που
χρησιμοποιούν οι δυτικοί συγγραφείς για τον προφήτη που αργότερα έγινε γνωστός ως Ζαρατούστρα. Το
αριστούργημα Τάδε Έφη Ζαρατούστρα του Νίτσε, παρά την τεράστια επιρροή του, δεν επηρέασε καθόλου
το ζωροαστρισμό. Η τοποθέτηση της εποχής του Ζωροάστρη στον 7ο αιώνα οφείλεται στους Έλληνες,
(όπως και μια χρονολόγηση ακόμα πιο παλιά, πέντε χιλιάδες χρόνια πριν από το Τρωικό πόλεμο).

7. Κομφούκιος, Ανάλεκτα, περίπου 5ος-4ος αιώνας π.Χ.

Ο Κομφούκιος (εξελληνισμένη απόδοση του ονόματος Κουνγκ-φου-τζου, Σεβάσμιου Δασκάλου Κουγκ,
551-479 π.Χ.), απ' όσο είναι γνωστό, δεν έγραψε τίποτα. Ήταν ένας απλός ιδιωτικός δάσκαλος με πολλούς
μαθητές, ο οποίος αποκαλούσε τον εαυτό του μεταδότη γνώσης. Είναι, όμως, ο γνωστότερος και
σπουδαιότερος στοχαστής της κινέζικης ιστορίας και έχει ερμηνευτεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.
Είναι ανάγκη να διαχωριστεί ο άνθρωπος από το θρύλο, αλλά αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο.

8. Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, περίπου 5ος αιώνας π.Χ.

Ο Ηρόδοτος δεν είναι ακριβώς ο “ιστορικός των ιστορικών”. Ενδιαφέρονταν πολύ και για θέματα που δεν
ήταν αποκλειστικά ιστορικά. Ο Θουκυδίδης, όμως, που γεννήθηκε είκοσι περίπου χρόνια έπειτα από
αυτόν, είναι αναμφισβήτητα ο ιστορικός των ιστορικών.
9. Ιπποκράτης, Έργα, περίπου 400 π.Χ.
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η μυθική σχεδόν μορφή του Ιπποκράτη ήταν για τους αρχαίους
Έλληνες, αλλά και για τους Άραβες, τους ανθρώπους του Μεσαίωνα στην Ευρώπη και αλλού,η
προσωποποίηση του ιδανικού γιατρού. Δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι, αλλά μάλλον το
αξίζει. Ωστόσο, δεν έγραψε αυτός την Ιπποκρατική Συλλογή. Μπορεί να έχει γράψει ορισμένα μέρη ή να
ενέπνευσε μερικά από αυτά που χρονολογούνται την εποχή κατά την οποία έζησε. Ορισμένοι ισχυρίζονται
ότι η ελληνική ιατρική ήταν ένα υψηλό και αυθεντικό δημιουργικό επίτευγμα, ισάξιο του αρχαίου
δράματος.

10. Αριστοτέλης, Έργα, 4ος αιώνας π.Χ.

Ακόμα και σήμερα, ακόμα και μεταξύ αυτών που δεν έχουν ακούσει ποτέ το όνομα του, η εμπνευσμένη
κοινή λογική του φιλοσόφου, επιστήμονα και στοχαστή Αριστοτέλη έχει επηρεάσει τόσο πολύ τους
κληρονομημένους τρόπους σκέψης, ώστε εμμένουμε σ' αυτούς αυτόματα και χωρίς να θυμόμαστε καν τη
πηγή τους. Αν εξαιρέσουμε τις θρησκευτικές μορφές, ο Αριστοτέλης υπήρξε ο άνθρωπος που επηρέασε
τον κόσμο περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο άτομο. Επειδή, όμως, υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα -με
τον οποίο διαφωνούσε σε ορισμένα θέματα - πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στον πρεσβύτερο.
Ωστόσο, ο Αριστοτέλης είναι κάτι περισσότερο από<<μαθητής του Πλάτωνα», όσο μεγάλος κι αν είναι ο
πειρασμός να τον περιγράψουμε με αυτόν τον χαρακτηρισμό. Μπορεί ό,τι έχει διασωθεί από το έργο του
να είναι το λιγότερο λαμπρό. Έχουμε, όμως, τη μαρτυρία του Ρωμαίου Κικέρων ότι στα χαμένα έργα
υπάρχει ένας <<χρυσός ποταμός»ευγλωττίας. Ίσως λοιπόν, τον γνωρίζουμε ελάχιστα.

11. Ηρόδοτος, Ιστορία, 5ος αιώνας π.Χ.

Η ιστορία, ένας συνδυασμός ακριβούς γνώσης και εικασίας, αποτέλεσε από πολύ νωρίς ένα είδος τέχνης.
Είναι εύκολο να συντάξεις ένα κατάλογο με γεγονότα. Ακόμα ευκολότερο είναι να επιλέξεις τα
σημαντικότερα από αυτά και να προσπαθήσεις να εξακριβώσεις τα ανθρώπινα κίνητρα ή πρότυπα. Λίγοι
ιστορικοί, όμως, κατάφεραν να έχουν και συγγραφική δεινότητα.

12. Πλάτων, Πολιτεία, περίπου 380 π.Χ.

13. Ευκλείδης, Στοιχεία, περίπου 280 π.Χ.

14. Νταμμαπάντα, περίπου 252 π.Χ.

15. Βιργίλιος, Αινειάδα,70-19 π.Χ.

16. Λουκρήτιος, Περί της Φύσεως των Πραγμάτων, περίπου 55 π.Χ.

17. Φίλων ο Αλεξανδρεύς, Αλληγορική των Ιερών Νόμων, 1ος αιώνας μ.Χ.
Ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς, γνωστός και ως Φίλων ο Ιουδαίος, ελληνίζων συγγραφέας με θέμα του την
Ιουδαϊκή θρησκεία και την Ελληνική φιλοσοφία, ήταν σύγχρονος του Ιησού Χριστού και του Αποστόλου
Παύλου. Γεννήθηκε περί το 30 π.Χ. και πέθανε γύρο στο 40 μ.Χ. θεωρείται ο πρώτος θεολόγος. Ωστόσο,
ήταν Εβραίος και δεν αναφέρθηκε ποτέ στο χριστιανισμό.

18. Καινή Διαθήκη, περίπου 64-110 μ.Χ.

19. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, περίπου 50-120 μ.Χ.

Την εποχή του Πλούταρχου, του Έλληνα σχολιαστή των ηθών, βιογράφου και ιερέα, η Ρώμη ήταν
κυρίαρχη. Το έργο του -πολύτιμο για τις πληροφορίες που μας δίνει, έστω και συχνά ασαφείς- μας λέει
πολλά για το πώς έβλεπε η Ρώμη τον εαυτό της την εποχή της ακμής της.

20. Κορνήλιο Τάκιτος, Χρονικά από της τελευτής του θεού Αυγούστου, περίπου 120 μ.Χ.
21. Το Ευαγγέλιο της Αλήθειας, περίπου 1ος αιώνας μ.Χ.
Το Ευαγγέλιο αυτό απουσιάζει από την Καινή Διαθήκη και είναι γνωστό από την εισαγωγή του: «Το
Ευαγγέλιο της Αλήθειας είναι χαρά». Το Ευαγγέλιο αυτό, σε αντίθεση με τα «κανονικά», δεν φιλοδοξεί να
περιγράψει όλη τη ζωή του Χριστού.

22. Μάρκος Αυρήλιος, Εις Εαυτόν, 167 μ.Χ.

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος δεν ήταν αυθεντικός εκφραστής της στωικής φιλοσοφίας.
Ήταν, όμως, ένας από τους τελευταίους και σαφέστερους. Επιπλέον, έπρεπε να διοικεί ολόκληρη
αυτοκρατορία και να αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Επί των ημερών του κατέρρευσε η Pax
Romana (Ρωμαϊκή Ειρήνη) και οι «βάρβαροι» άρχισαν να χτυπούν την πόρτα της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας. Τα γεγονότα αυτά έκαναν τον Μάρκο Αυρήλιο τον πιο εντυπωσιακό από όλους τους
στωικούς: ήταν ένας άνθρωπος της πράξης που χρησιμοποιούσε τη φιλοσοφία! Η ειρωνεία είναι πως, αν ο
Μάρκος Αυρήλιος δεν ήταν στωικός, μπορεί να ήταν πιο αποτελεσματικός αυτοκράτορας. Αλλά όλες οι
πιθανότητες ήταν εναντίον του, πράγμα που εκείνος γνώριζε καλά.

23. Σέξτος Εμπειρικός, Πυρρώνειοι Υποτυπώσεις, περίπου 150-210 μ.Χ.

Ο Σέξτος Εμπειρικός ήταν Έλληνας γιατρός και φιλόσοφος. Δεν γνωρίζουμε που γεννήθηκε, πρέπει όμως
να έζησε και στην Αλεξάνδρεια και στη Ρώμη. Τα κείμενα του είναι πολύ αξιόλογα και άσκησαν
αποφασιστική επιρροή μόνο και μόνο γιατί δεν τον ενδιέφερε η φιλοσοφική πρωτοτυπία. Το όνομα του
τον τοποθετεί μεταξύ των «εμπειρικών» γιατρών. Οι εκτεταμένες περιλήψεις που έκανε σε ανεκτίμητο
υλικό άσκησαν τεράστια επιρροή όταν δημοσιεύθηκαν στα λατινικά το 1569, ένα τέταρτο του αιώνα πριν
από τη γέννηση του Καρτέσιου.

24. Πλωτίνος, Εννεάδες, 3ος αιώνας μ.Χ.

Ο Πλωτίνος, ο σπουδαιότερος από όλους τους πλατωνιστές, δεν θα χρησιμοποιούσε ποτέ τη λέξη
«μυστικιστής». Το Μεσαίωνα, οι άνθρωποι γνώρισαν τον Πλάτωνα κυρίως μέσω του Πλωτίνου. Στις
Εννάδες, ο Πλωτίνος συνδυάζει τις ιδέες του Πλάτωνα με εκείνες του Αριστοτέλη και της ελληνικής
θρησκείας, προκειμένου να διατυπώσει μια θεωρία που είναι σήμερα γνωστή ως νεοπλατωνισμός. Δεν
πρόκειται για μια νεκρή φιλοσοφία και οι ιδέες του Πλωτίνου μπορούν να αναπτυχθούν περαιτέρω.

25. Ιερός Αυγουστίνος, Εξομολογήσεις, περίπου 400 μ.Χ.

Μετά τον Ιησού Χριστό και τους Αποστόλους, κανένας άνθρωπος δεν επηρέασε την πορεία του
χριστιανισμού όσο ο Αυγουστίνος, επίσκοπος Ιππώνος. Παρόλο που έζησε μόνο εβδομήντα πέντε χρόνια,
η ισχυρή παρουσία του κατάφερε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ παγανιστικής Ρώμης και μεσαιωνικών
χρόνων. Ελάχιστοι μπορούν να διαβάσουν τις εξομολογήσεις και να μείνουν ανεπηρέαστοι από την
πειστική ειλικρίνεια και την αυτογνωσία του. Ο Αυγουστίνος ενδιαφερόταν πάνω απ’ όλα για το
δυαδισμό, πράγμα που τον ώθησε προς τη θρησκεία της μητέρας του.

26. Κοράνι, 7ος  αιώνας μ.Χ.

27. Μωυσής Μαϊμονίδης, Οδηγός των αποπλανηθέντων, 1190

28. Καμπάλα, 12 αιώνας μ.Χ.

Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για βιβλίο. Ωστόσο, όσοι έχουν επηρεαστεί από αυτήν, τη θεωρούν
βιβλίο. Παρόλο που τη γνωρίζουν λίγοι, έχει ασκήσει τεράστια επιρροή σε όλους μας. Σύμφωνα με την
καμπαλιστική σκέψη, τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Όλα πρέπει να είναι θέμα εσωτερικής
πίστης. Η λέξη Καμπάλα σημαίνει «αυτό που παραλαμβάνεται», δηλαδή την παράδοση.

29. Θωμάς Ακινάτης, Summa Theologiae (Σύνοψη της θεολογίας), 1266-1273

Το έργο Summa Theologiae του Θωμά Ακινάτη, που άρχισε να γράφεται το 1266 και έμεινε ημιτελές
λόγω του θανάτου του συγγραφέα του, είναι το κορυφαίο επίτευγμα της μεσαιωνικής θεολογίας. Είναι
επίσης η πιο εντυπωσιακή, μεθοδική και πειστική σύνοψη που έγινε ποτέ για ένα τόσο μεγάλο σύνολο
γνώσεων. Ο Θωμάς Ακινάτης ήταν ο πιο πολύγραφος φιλόσοφος.

30. Δάντης Αλιγκιέρι, Θεία κωμωδία, 1321

31. Έρασμος Ντεζιντέριους, Μωρίας Εγκώμιον, 1509

32. Νικολά Μακιαβέλι, Ο Ηγεμών, 1532

33. Μαρτίνος Λούθηρος, Η βαβυλωνία αιχμαλωσία της εκκλησίας, 1520

34. Φρανσουά Ραμπελέ, Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ, 1534 και 1532

35. Ιωάννης Καλβίνος, Θεσμοί της χριστιανικής θρησκείας, 1536

Ο Καλβίνος πιστεύει ότι ορισμένοι άνθρωποι, πριν ακόμα γεννηθούν, είναι καταδικασμένοι σε θάνατο και
αιώνια τιμωρία, ώστε να δοξαστεί το όνομα του Θεού.

36. Νικόλαος Κοπέρνικος, περί της περιστροφής των ουράνιων σφαιρών, 1543

37. Μισέλ Εκέμ ντε Μοντέν, Δοκίμια, 1580

Αρχικά, μπορεί να φανεί περίεργο που ο Μοντέν, ένας τόσο σημαντικός στοχαστής που άσκησε τεράστια
επιρροή κατά το 17ο αιώνα, αποκαλούσε το έργο του «αστείο». Ο Μοντέν, όμως, ήταν ένα είδος Σαίξπηρ
της πρόζας και θεωρείται εξίσου μεγάλος. Η σύγκριση μπορεί να ξαφνιάζει, αλλά είναι λογική, αφού ο
Μοντέν, ως σχολιαστής της ζωής, δεν επέτρεψε ποτέ στον εαυτό του να παρασυρθεί από τα πάθη, τη
φαντασία ή την αγανάκτησή του. Όπως ο Σαίξπηρ, καλύπτει όλες τις πτυχές της ζωής, δεν μπορεί να
συμμορφωθεί προς τις συμβάσεις και, παρά τις επιφυλάξεις και το συντηρητισμό του, δεν διστάζει να
κάνει υποθέσεις.

38. Μιγκέλ ντε Θερβάντες, Δον Κιχώτης, 1605 (α΄ μέρος) και 1615 (β΄ μέρος)

39. Γιόχαν Κέπλερ, η Αρμονία του Κόσμου, 1619

Ο Κέπλερ (1571-1630) γεννήθηκε στο Βάιλ ντερ Στατ της νότιας Γερμανίας και ήταν γιος λουθηρανού
ιερέα. Όπως ο Γαλιλαίος, ήταν οπαδός του πυθαγόρειου μυστικισμού και πίστευε ότι το σύμπαν μπορούσε
να ερμηνευθεί με μαθητικούς όρους.

40. Φράνσις Μπέικον, Novum Organum (Νέο όργανο), 1620

«Ο ευφυέστερος, σοφότερος και πιο μικρόψυχος άνθρωπος του κόσμου;» Έτσι έγραψε ο Αλεξάντερ
Πόουπ για τον Φράνσις Μπέικον στο Δοκίμιο για τον άνθρωπο. Το ίδιο πιστεύει σήμερα γι’ αυτόν ο
περισσότερος κόσμος.

41. Γουίλιαμ Σαίξπηρ, το πρώτο Folio, 1623

42. Γαλιλαίος, Διάλογος Σχετικά με τα Δύο Κύρια Συστήματα του Κόσμου, 1632

Ο Γαλιλαίος (1564-1642) ήταν εμπειρικός επιστήμονας και μαθηματικός πριν γίνει φιλόσοφος, και ό,τι
έκανε στη φιλοσοφία ήταν προς όφελος της επιστήμης. Αλλά η επιρροή του στη φιλοσοφία και την
επιστήμη υπήρξε τεράστια. Από όλους τους επιστήμονες-επαναστάτες του 16-17ου αιώνα, από τον
Κοπέρνικο και μετά, ο Γαλιλαίος ήταν εκείνος που ασχολήθηκε λιγότερο με τα θρησκευτικά πιστεύω και
το μυστικισμό. Αλλά η προσήλωση αυτού του αξιοθαύμαστου, περίεργου και αφοσιωμένου ανθρώπου
προς την επιστήμη υπήρξε μερικές φορές υπερβολική.

43. Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος), Λόγος Περί της Μεθόδου, 1637.

44. Τόμας Χομπς, Λεβιάθαν, 1651.

45. Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς, έργα, 1663-1716

46. Μπλεζ Πασκάλ, Στοχασμοί, 1670

Ο Μπλεζ Πασκάλ, θρησκευτικός φιλόσοφος, χημικός και μαθηματικός, στήριζε τις απόψεις του στο
περίφημο: «Η καρδία έχει τους λόγους της για τους οποίους η λογική δεν ξέρει τίποτα».

47. Μπαρούχ Σπινόζα, Ηθική, 1677

Παρόλο που η ογκώδη αλληλογραφία του δεν είχε άμεσο αντίκτυπο στο κόσμο, όποιος θέλει να
κατανοήσει τον Σπινόζα (1632-1677), δεν μπορεί να το πετύχει χωρίς την Αλληλογραφία. Για παράδειγμα,
χωρίς τις σημαντικές διευκρινίσεις για πολλά θέματα που δίνει στο φίλο του Χένρι Όλντενμπουρκ (ένα
Γερμανό διπλωμάτη που ζούσε στο Λονδίνο ως γραμματέας της Βασιλικής Εταιρίας), η φιλοσοφία του δεν
θα ήταν για μας τόσο ξεκάθαρη. Σε αντίθεση με τον Λάιμπνιτς, ο Σπινόζα δεν δίνει το περίγραμμα της
μεγαλειώδους φιλοσοφίας του στην προσωπική του αλληλογραφία. Οι επιστολές αυτές, όμως, ρίχνουν ένα
πολύτιμο φως στη φιλοσοφία του και είναι, άρα, ανεκτίμητες. Ωστόσο, το αριστούργημα του Ηθική στο
οποίο αφιέρωσε πολλά χρόνια-δημοσιεύτηκε μετά το θάνατό του, όπως όλα σχεδόν τα έργα του- είναι η
κύρια προσφορά του.

48. Τζον Μπάνιαν, Το μεγάλο ταξίδι, 1678-1648

Η κληρονομιά του καλβινισμού δεν ήταν, και δεν θα μπορούσε, τόσο μισητή όσο ο εκφραστής της. Ο
πυρήνας της προσπάθειας του ήταν έντονα χρωματισμένος από μια προσωπική εκδικητική μανία προς
τους άλλους. Όσο κι αν είχε υποφέρει ο Καλβίνος -και είμαστε σίγουροι ότι υπέφερε- όταν πέτυχε τον
έλεγχο της Γενεύης, ήταν σε θέση να νιώσει <<δικαιολογημένα σίγουρος για τη δική του σωτήρια».

49. Ισαάκ Νεύτων, Μαθηματικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας, 1687

Ο Ισαάκ Νεύτων (1642-1727) ενδιαφερόταν περισσότερο για την αλχημεία, το γνωστικισμό, τις
προφητείες, το έργο του μυστικιστή Γιάκομπ Μποέμ και τη θεολογία, παρά για τα μαθηματικά και τη
φυσική. Αυτό το παράδοξο για την πλειοψηφία των ιστορικών της επιστήμης έμεινε άλυτο λόγω της
τακτικής να αγνοούνται συστηματικά τεράστια σε όγκο έργα, όπως οι Παρατηρήσεις στις Προφητείες του
Δανιήλ, και ιδιαίτερα η σημασία τους.

50. Τζον Λοκ, Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση, 1689

Ο Άγγλος Τζον Λοκ (1632-1704) είναι ο πιο άξιος από τους αναμφισβήτητα μεγάλους φιλοσόφους. Η
επιρροή του υπήρξε τεράστια.

51. Τζορτζ Μπέρκλεϊ, Πραγματεία για τις αρχές της ανθρώπινης γνώσης, 1710 (αναθεωρ. το 1734)
Ο Τζορτζ Μπέρκλεϊ (1685-1753), του οποίου ο «υποκειμενικός ιδεαλισμός» ή «αντιυλισμός»
αντικρούστηκε από εξέχοντες σύγχρονους τους όπως ο Σουίφτ και ο Τζόνσον γιατί πρόσβαλλε την κοινή
λογική, άρχισε να καταγράφει τα επιχειρήματα του σε ένα σημειωματάριο. Λίγοι δέχτηκαν πρόθυμα τη
θεωρία του ότι δεν υπάρχει ύλη. Ο Τζόνσον, που την παρανόησε, την απέρριπτε κλοτσώντας μια πέτρα και
λέγοντας: «Εγώ την αποκρούω έτσι».

52. Τζιανμπατίστα Βίκο, Η νέα επιστήμη, 1725 (αναθεωρήθηκε το 1730 και 1744)

53. Ντέιβιντ Χιουμ, Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση, 1739-1740

54. Ντενί Ντιντερό, Εγκυκλοπαίδεια, 1751-1772

55. Σάμιουελ Τζόνσον, Λεξικό της Αγγλικής Γλώσσας, 1755

56. Βολτέρος, ο Αγαθούλης (Καντίντ), 1759

57. Τόμας Πέιν, Κοινή Λογική, 1776

Οι περισσότεροι αναγνώστες θα περίμεναν να βρουν εδώ όχι την Κοινή Λογική του Πέιν, αλλά το βιβλίο
του Τα δικαιώματα του Ανθρώπου. Ωστόσο, η Κοινή Λογική αποτέλεσε αναμφίβολα το έναυσμα για την
αμερικανική επανάσταση εναντίον του αποικιοκρατικού κατεστημένου και είχε πιο άμεση επίδραση στη
ροή των γεγονότων από τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, μια απάντηση στην επίθεση του Μπερκ προς τη
Γαλλική Επανάσταση που είχε διαδοθεί πολύ έκτοτε.

58. Άνταμ Σμιθ, Έρευνα για τη Φύση και τα Αίτια του Πλούτου των Εθνών, 1776

59. Έντουαρντ Γκίμπον, η Παρακμή και η Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, 1776-1787

60. Ιμάνουελ Καντ, Κριτική του Καθαρού Λόγου, 1981 (αναθεωρήθηκε το 1787)

«Είναι πολύ εύκολο να επισημαίνεις τα λάθη ενός μεγάλου έργου παρά να κάνεις σαφή και πλήρη
εκτίμηση της αξίας του» έγραφε ο Σοπενχάουερ, θαυμαστής του Καντ. Ορισμένοι θεωρούσαν τον Καντ
ως το μεγαλύτερο σύγχρονο φιλόσοφο, ισάξιο του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Ένα είναι πάντως
σίγουρο: από μια άποψη, όλοι οι άνθρωποι είναι καντιανοί, είτε μορφωμένοι είτε όχι. Και μόνο αυτό είναι
μεγάλο επίτευγμα.

61. Ζαν Ζακ Ρουσσώ, Εξομολογήσεις, 1781

Το αν άσκησε δικαιολογημένα τόση επιρροή αυτός ο μπερδεμένος, εγωιστής και καβγατζής συγγραφέας
είναι υποκειμενικό θέμα. Αυτό που δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς είναι ότι η επιρροή του υπήρξε τεράστια.
Ελάχιστα αποσπάσματα έργων αναφέρονται τόσο συχνά όσο η περίφημη εισαγωγή του Κοινωνικού
Συμβολαίου: «ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος, αλλά είναι παντού αλυσοδεμένος». Το έργο αυτό, όμως,
υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να ανέχεται τις αλυσίδες του, ή εναλλακτικά, ότι επειδή οι αλυσίδες
εκφράζουν τη γενική βούληση, εγγυώνται την ελευθερία του. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι μπορεί
να «αναγκάζονται να είναι ελεύθεροι». Κανείς δεν ξέρει σίγουρα μέχρι ποιο βαθμό το εννοούσε ο
Ρουσσώ. Δεν διευκρίνισε ποτέ την αντίφαση αυτή.

62. Έντμουντ Μπερκ, Στοχασμοί για τη Γαλλική Επανάσταση,1790

63. Μαίρη Γούλστονκτραφτ, Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας.(1792)

64. Γουίλιαμ Γκόντγουιν, Πέρι Πολιτικής Δικαιοσύνης,1793

65. Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους, Δοκίμιο για την Αρχή του Πληθυσμού,1798 (αναθεωρήθηκε το 1803)

66. Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ, Φαινομενολογία του Πνεύματος, 1807

67. Άρθουρ Σοπενχάουερ, ο Κόσμος ως Βούληση και Παράσταση, 1819

68. Αύγουστος Κοντ, Μαθήματα Θετικής Φιλοσοφίας, 1830-1842

Ο Αύγουστος Κοντ άσκησε τεράστια επιρροή και πολλοί στοχαστές του αιώνα του ασχολήθηκαν σοβαρά
μαζί του: Μαρξ, Τζομ Στίουαρτ Μιλ, Τζορτζ Έλιοτ, Τζορτζ Χενρι Λιούς,Τόμας Χάρντι και πολλοί άλλοι,
Γάλλοι, Άγγλοι και Αμερικάνοι. Οι περισσότεροι ήταν άνθρωποι που είχαν χάσει λίγο-πολύ την πίστη
τους στο χριστιανισμό, αλλά δεν ήθελαν να απαρνηθούν τα πραγματικά του πλεονεκτήματα.

69. Καρλ Μαρί φον Κλάουζεβιτς, Περί πολέμου, 1832

70. Σέρεν Κίρκεγκορ, Είτε-Είτε,1843

71. Καρλ Μαρξ – Φρίντριχ Ένγκελς, Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος,1848
Ορισμένοι θα ρωτήσουν γιατί επιλέξαμε το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος και όχι
το Κεφάλαιο, το κύριο έργο του Καρλ Μαρξ. Είναι αυτό απάτη; Ίσως. Αλλά θα ήταν επίσης απάτη αν
επιλέγαμε το Κεφάλαιο, οι δύο τελευταίοι τόμοι του οποίου εκδόθηκαν σε επιμέλεια Ένγκελς μετά το
θάνατο του Μαρξ. Ο σερ Μπέρλιν, που θεωρείται ο καλύτερος μελετητής του Μαρξ, είχε δηλώσει λίγο
πριν από το θάνατό του ότι ούτε αυτός είχε τελειώσει τον πρώτο τόμο!

72. Χένρι Ντέιβιντ Θορώ, Πολιτική ανυπακοή,1849

Θα ήταν δύσκολο, ίσως και αδύνατο, να καθορίσει κανείς αν άσκησε μεγαλύτερη επιρροή η «Πολιτική
Ανυπακοή» ή το «Γουόλντεν». Ο ίδιος ο Χένρι Ντέιβιντ Θορώ ήταν ένας άνθρωπος συνεσταλμένος αλλά
ομιλητικός, περιπαικτικός αλλά καλοσυνάτος, απόμακρος αλλά παρών, που απέρριπτε την εξουσία και
φοβόταν τις γυναίκες. Η προσωπικότητα του διαγράφεται πιο αδρά στο Ημερολόγιο του, που
καταλαμβάνει δεκατέσσερις τόμους.

73. Κάρολος Δαρβίνος, Η Καταγωγή των Ειδών, 1859

Είναι περιττό να πούμε ότι ο Δαρβίνος ήταν «παιδί του διαφωτισμού» και ότι η θεωρία της εξέλιξης ήταν
πολύ διαδεδομένη από τον προηγούμενο ήδη αγώνα.

74. Τζον Στιούαρτ Μιλ, Περί Ελευθερίας, 1859

Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ έγραφε για τον ωφελιμισμό: «το δόγμα που αποδέχεται ως βάση της ηθικής τον
Ωφελιμισμό ή Αρχή της Μέγιστης Ευτυχίας υποστηρίζει ότι μια πράξη είναι σωστή στο βαθμό που
συμβάλει στην προαγωγή της ευτυχίας και λανθασμένη όταν τείνει να παράγει το αντίθετο της ευτυχίας.
Με την ευτυχία επιδιώκεται η ευχαρίστηση και η απουσία πόνου. Με τη δυστυχία, ο πόνος και η στέρηση
της ευχαρίστησης.»

75. Χέρμπερτ Σπένσερ, Πρώτες Αρχές, 1862

Στην περίφημη νουβέλα Η Μονομαχία του Ρώσου συγγραφέα Άντον Τσέχωφ  ο αφηγητής περιγράφει ένα
νεανικό ειδύλλιο ως εξής: «αρχίσαμε με φιλία, ήρεμα βράδια, όρκους, Σπένσερ, ιδανικά και κοινά
ενδιαφέροντα». Αυτό έγινε το 1891 και αποδεικνύει την τεράστια επιρροή του Βρετανού «φιλοσόφου της
επανάστασης» Χέρμπερτ Σπένσερ (1820-1903). Ο Σπένσερ δεν επηρέασε μόνο την πατρίδα του και την
Ευρώπη, αλλά κυρίως την Αμερική. Αυτή ακριβώς η μεγάλη επιρροή κάνει την πτώση του ακόμα πιο
δραματική. Σήμερα διαβάζεται και συζητιέται ελάχιστα.

76. Γκρέγκορ Μέντελ, Έρευνες σε Υβρίδια Φυτών, 1866

Όταν το άρθρο « Έρευνες σε Υβρίδια Φυτών» δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Φυσιογνωστικής
Εταιρίας του Μπριν, δεν το πρόσεξε κανείς.

77. Λέων Τολστόι, Πόλεμος και Ειρήνη, 1868-1869

78. Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ, Πραγματεία Περί Ηλεκτρισμού και Μαγνητισμού, 1873

Ο Μάξγουελ δεν πρόλαβε να δει διατυπωμένες τις εξισώσεις που φέρουν σήμερα το όνομά του. Οι
επιστήμονες της εποχής του ενδιαφέρονταν για τα συμπεράσματά του και τα μελετούσαν με προσοχή,
αλλά δεν τα πίστευαν. Οι θεωρίες του έγιναν δεκτές μετά τον πρόωρο θάνατό του.

79. Φρίντριχ Νίτσε, Τάδε Έφη Ζαρατούστρα, 1883-1885

Ο Φρίντριχ Νίτσε είναι από τους σημαντικότερους στοχαστές της σύγχρονης εποχής. Αγνοήθηκε, όμως,
σχεδόν μέχρι το τέλος του αιώνα του. Η τεράστια επιρροή του άρχισε όταν τα έργα του έγιναν
περισσότερο γνωστά, δηλαδή λίγο πριν το θάνατο του. Το 1889 ο Νίτσε παραφρόνησε και έχασε οριστικά
κάθε επαφή με το περιβάλλον. Δεν έμαθε ποτέ ότι γίνει τόσο διάσημος. Το δημοφιλέστερο βιβλίο του, που
θεωρείται και το αριστούργημα του, είναι το ποιητικό πεζό Τάδε έφη Ζαρατούστρα. Το έργο αυτό
περιγράφεται και ως «λογοτεχνικό-φιλοσοφικό πείραμα». Όταν πρωτοδημοσιεύτηκε, όμως, αγνοήθηκε.
80. Ζίγκμουντ Φρόιντ, Η Ερμηνεία των Ονείρων, 1900

81. Γουίλιαμ Τζέιμς, Πραγματισμός,1908

Οι Αρχές της Ψυχολογίας είναι ίσως το σπουδαιότερο έργο του Γουίλιαμ Τζέιμς και περιέχει τουλάχιστον
τα σπέρματα όλων των επόμενων βιβλία του, όπως Η Θέληση για Πίστη, Τα Είδη της Θρησκευτικής
Εμπειρίας: Μελέτη της ανθρώπινης Φύσης και η Σημασία της Αλήθειας. Είναι, όμως, περισσότερο
γνωστός από τη φιλοσοφία του πραγματισμού, παρόλο που δεν τον επινόησε αυτός.

82. Άλμπερτ Αϊνστάιν, Σχετικότητα, 1916

Αν παριστάνουμε ότι κατανοούμε τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, έχουμε τουλάχιστον μια
δικαιολογία: είναι πολύ δυσνόητη. Χρειάστηκαν κάμποσα χρόνια μέχρι να καμφθεί η αντίσταση των
φυσικών. Σχετικότητα είναι ο τίτλος του βιβλίου που έγραψε ο Αϊνστάιν για να εξηγήσει στο ευρύτερο
κοινό τις δύο θεωρίες του: τη θεωρία της Σχετικότητας και στη συνέχεια τη θεωρία της γενικής
Σχετικότητας με την οποία τη συμπλήρωσε ύστερα από πολύ αγώνα και πίεση. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε
δεκαέξι φορές και εξακολουθεί να θεωρείται μια αξεπέραστη εισαγωγή στο θέμα. Δεν μπορούμε, όμως, να
πούμε ότι είναι  «απλό» και εύκολο βιβλίο όπως άρεσε στον Αϊνστάιν να λέει.

83. Βιλφρέντο Παρέτο, Δοκίμια Γενικής Κοινωνιολογίας, 1916

Ο Γαλλοϊταλος Βιλφρέντο Παρέτο παρεξηγήθηκε άδικα. Αλλά δεν χρειάζεται να συμπαθείς ένα πρόσωπο
ή να εγκρίνεις τη μάσκα που επιλέγει να φορά για να αναγνωρίσεις την αξία του ως στοχαστή. Οι
κοινωνιολόγοι, όσο κι αν αποδοκίμαζαν τις φασιστικές διασυνδέσεις του Παρέτο, δεν μπορούν να τον
αγνοήσουν. Μαζί με τους Μαξ Βέμπερ και Έμιλ Ντιρκέμ, ο Παρέτο υπήρξε ένας από τους τρεις ιδρυτές
της σύγχρονης κοινωνιολογίας.

84. Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, Ψυχολογικοί Τύποι, 1921

85. Μάρτιν Μπούμπερ, Εγώ κι Εσύ, 1923

86. Φραντς Κάφκα, Η Δίκη, 1925

87. Καρλ Πόπερ, Η Λογική της επιστημονικής ανακάλυψης, 1934

88. Τζων Μέυναρντ Κέυνς, Η Γενική θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος, 1936

89. Ζαν Πολ Σαρτρ, Το Είναι και το Μηδέν, 1943

90. Φρίντριχ φον Χάγιεκ, Ο Δρόμος προς τη Δουλεία, 1944

91. Σιμόν ντε Μποβουάρ, Το Δεύτερο Φύλο, 1948

92. Νόρμπερτ Βίνερ, Κυβερνητική, 1948 (αναθεωρήθηκε 1961)

93. Τζορτζ Όργουελ, 1984, 1949

94. Γεώργιος Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ, Οι Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον Εγγονό του, 1950

95. Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, Φιλοσοφικές Έρευνες, 1953

96. Νόαμ Τσόμσκι, Συντακτικές  Δομές, 1957

97. Τ.Σ. Κουν, Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων, 1962 (αναθεωρήθηκε 1970)

98. Μπέτυ Φρίνταν, Το Γυναικείο Μυστήριο, 1963

99. Μάο Τσε Τουνγκ, Η Σκέψη του Μάο, 1966

100. Μπ. Φ. Σκίνερ, Πέρα από την Ελευθερία και την Αξιοπρέπεια

Η Βίβλος
«Για να μάθετε πως είναι ευκολότερο να σκέφτεστε και να πιστεύετε ό,τι σας λένε οι άλλοι, παρά να
σκεφτείτε οι ίδιοι για τον εαυτό σας.»

Το Σύστημα του Κόσμου (The System of The World)

Ισαάκ Νεύτων
«Για να μάθετε πως το σύμπαν είναι ένα γνωστό μέρος.»

Η Καταγωγή των Ειδών (On the Origin of Species)

Κάρολος Δαρβίνος
«Για να μάθετε τη συγγένειά μας με όλα τα άλλα είδη ζωής στη Γη.»

Τα Ταξίδια του Γκιούλιβερ (Gulliver’s Travels)

Τζόναθαν Σουίφτ
«Για να μάθετε, μεταξύ άλλων σατυρικών μαθημάτων, πως τον περισσότερο καιρό οι άνθρωποι είναι
Γιαχού (σ.σ. χαρακτήρες του βιβλίου).»

Η Εποχή της Λογικής (The Age of Reason)

Τόμας Πέιν
«Για να μάθετε πώς η δύναμη των λογικών σκέψεων είναι η πρωταρχική πηγή της ελευθερίας στον
κόσμο.»

Ο Πλούτος των Εθνών (The Wealth of Nations)

Άνταμ Σμιθ
«Για να μάθετε πως ο καπιταλισμός είναι η οικονομία της απληστίας, μια δύναμη της φύσης από
μόνος του.»

Η Τέχνη του Πολέμου (The Art of War)

Σουν Τσου
«Για να μάθετε πως η πράξη του να σκοτώνεις συνανθρώπους σου, μπορεί να εξελιχθεί σε τέχνη.»

Ο Ηγεμών (The Prince)

Νικολό Μακιαβέλι
«Για να μάθετε πως οι άνθρωποι που δεν βρίσκονται σε θέση δύναμης, θα κάνουν ό,τι μπορούν για
να την αποκτήσουν, και πως οι άνθρωποι με δύναμη, θα κάνουν ό,τι μπορούν για να τη
διατηρήσουν.»