21 INTERNATIONAL

SYMPOSIUM ON
MEDIEVAL AND TURKISH PERIOD
ARCHAEOLOGY AND ART HISTORY
STUDIES
PROCEEDINGS

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ
EDEBİYAT FAKÜLTESİ

21.ULUSLARARASI
ORTAÇAĞ VE TÜRK DÖNEMİ
KAZILARI VE SANAT TARİHİ
ARAŞTIRMALARI
SEMPOZYUMU
BİLDİRİ ÖZETLERİ
21 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON MEDIEVAL and
TURKISH PERIOD ARCHAEOLOGY AND ART HISTORY
STUDIES

21.ULUSLARARASI ORTAÇAĞ ve TÜRK DÖNEMİ KAZILARI

ve SANAT TARİHİ ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU

II

Basıldığı Yer: Akdeniz Üniversitesi Yayınları

Antalya

Basım tarihi : 2017

Tel : 0 242 310 6200 pbx
Fax : 0 242 310 6213

www.http://uotk.akdeniz.edu.tr
ISBN: 978-605-4483-43-3
III
İçindekiler
HOŞ GELDİNİZ ...................................................................................................................... 1
BİLİMSEL KURUL ........................................................................................................... 4
Düzenleme Kurulu Üyeleri.............................................................................................. 5
ÖZETLER .............................................................................................................................. 6
Kitabeler Işığında Mezar Anıtları Terminolojisi ............................................................. 7
Abdülhamit Tüfekçioğlu ............................................................................................... 7

Grave Monuments Terminology in the Light of Inscriptions .......................................... 7

Abdülhamit Tüfekçioğlu ............................................................................................... 7

Ordu Yöresinde 2017’de Belirlenen Ahşap Çantı Cami Örnekleri ................................... 8

Ahmet Ali Bayhan ......................................................................................................... 8

Samples of Wooden Nail-Free Mosques Detected At Ordu Region In 2017 .................... 9

Ahmet Ali Bayhan ......................................................................................................... 9

Gevale Kalesi Mimari Buluntuları ................................................................................ 10

Ahmet Çaycı, Zekeriya Şimşir ..................................................................................... 10

Gevale Castle Architectural Finds ....................................................................................... 10

Ahmet Çaycı, Zekeriya Şimşir ..................................................................................... 10

Sivrihisar Ulu Cami Yapı Malzeme Analizleri ............................................................... 11

Ali Akın Akyol ............................................................................................................. 11

Building Material Analyses of Sivrihisar Great Mosque ............................................... 12

Ali Akın Akyol ............................................................................................................. 12 IV
Keykubadiye Sarayı Kazısı 2015 Yılı Seramik Buluntuları .......................................... 13
Ali Baş - Şükrü Dursun ................................................................................................ 13

2015 Keykubadiye Palace Excavations Ceramic Findings ............................................ 15

Ali Baş - Şükrü Dursun ................................................................................................ 15

Silifke Kalesi 2016 Yılı Kazı Çalışmaları ...................................................................... 16

Ali Boran..................................................................................................................... 16

Silifke Castle 2016 Year Studies ................................................................................... 17

Ali Boran..................................................................................................................... 17

Gümüş Hacı Halil Paşa Medresesi ve Mimarı ............................................................... 17

Ali Osman Uysal ......................................................................................................... 17

La Medrese de Hacı Halil Paşa de Gümüş et son architecte ......................................... 19

Ali Osman Uysal ......................................................................................................... 19

Silvan (Meyyafarikın)'da Tespit Edilen Seramikler Üzerine Bir Değerlendirme ........... 20

Amine Kaya ................................................................................................................ 20

Evaluation on the Ceramics Found in Silvan (Meyyafarikın) ....................................... 21

Amine Kaya ................................................................................................................ 21

Bulgaristan'da Osmanlı Dönemi Arkeolojisi ................................................................. 22

Andrew Petersen........................................................................................................ 22

The Archaeology of the Ottoman Period in Bulgaria .................................................... 23

 Andrew Petersen........................................................................................................ 23

rkeolojik Alanlarda Yeniden İnşa ................................................................................. 23

Aydın Uçar, Hilal Tuğba Örmecioğlu ........................................................................... 23

Reconstruction in Arhaeological Sites .......................................................................... 24

Aydın Uçar, Hilal Tuğba Örmecioğlu ........................................................................... 24

Kızılırmak Geçişlerine Bir Örnek: Kırıkkale-Yahşihan Köprüsü (Demir Köprü) ............ 25

Ayşe Budak ................................................................................................................. 25

An Example of Kızılırmak Crossings: Kırıkkale-Yahşihan Bridge (Iron Bridge) ........... 27

Ayşe Budak ................................................................................................................. 27

Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisi’nde Tokat ve Niksar’da Görülen Keramoplastik ve

Terracota Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme ........................................................... 28
Ayşe Denknalbant Çobanoğlu..................................................................................... 28

An Evaluation on the Use of Ceramoplastic and Terracota in Tokat and Niksar in the
Medieval Anatolian Turkish Architecture ..................................................................... 29
Ayşe Denknalbant Çobanoğlu..................................................................................... 29

Soğuksu Hamamcıkları ................................................................................................ 30

Ayşıl Tükel Yavuz ........................................................................................................ 30

Small Cold-Water Baths................................................................................................ 31

Ayşıl Tükel Yavuz ........................................................................................................ 31

Kıyamet Gününü Tek Sayfada Resmetmek: Falname Resmi Örneği ............................ 32

Bahattin Yaman .......................................................................................................... 32 V
Drawing Doomday in a Single Page: an Example of Falnamah (Book of Divination)
Drawing ........................................................................................................................ 33
Bahattin Yaman .......................................................................................................... 33

2015-2017 Kazı Dönemlerinde İznik Çini Fırınları Kazısı'nda Ele Geçen Kalıp Baskı
Tekniğinde Dekorlu Seramikler .................................................................................... 34
Belgin Demirsar Arlı-Şennur Kaya- Özlem Erol - Hakan Arlı ........................................ 34

Decorated Ceramics in the Mould and Pressed Technique Unearthed between 2015-
2017 During The Iznik Kilns Excavations .................................................................... 35
Belgin Demirsar Arlı-Şennur Kaya- Özlem Erol - Hakan Arlı ........................................ 35

Edirne Yemiş Kapanı ve Restitüsyon Önerisi ............................................................... 36

Bozkurt Ersoy ............................................................................................................. 36

Edirne Yemiş Kapanı and The Restitution Proposal ..................................................... 37

Kilise içinde Kilise: Geç Antik Dönem Bazilika Planlı Kiliselerin Ortaçağ’da İkinci
Kullanımları ................................................................................................................. 38
Burcu Ceylan - Orçun Erdoğan .................................................................................... 38

Church in Church: The reuse of Late Antique Basilicas in the Middle Ages. ................ 39
Burcu Ceylan - Orçun Erdoğan .................................................................................... 39

Demre ve Çevresinde Türk Dönemi Kırsal Konut Mimarisi ........................................... 40

Bülent İşler- Nesrin Aydoğan İşler .............................................................................. 40

The Domestic Architecture at Demre District of Antalya from Byzantine to Turkish

Period ........................................................................................................................... 42
 Bülent İşler- Nesrin Aydoğan İşler .............................................................................. 42

I. Alaeddin Keykubad Dönemi Konya Mescitleri ........................................................... 43

Masjids of Konya During the Era of Alaeddin Keykubad I ........................................... 44
Canan Parla ................................................................................................................ 44

Mersin, Erdemli Çeşmeleri ............................................................................................ 46

Candan Ülkü ............................................................................................................... 46

Fountains in Erdemli District, Mersin .......................................................................... 47

Ahlat Kazılarının Dünü-Bu günü.................................................................................. 48
Celil Arslan ................................................................................................................. 48

The Past And Present of Ahlat Excavations ................................................................. 49

Celil Arslan ................................................................................................................. 49

19.yy Osmanlı Eyalet Camilerinin Strüktürel Sistem Üzerinden Yeniden Yorumlanması

..................................................................................................................................... 49
Ceren Katipoğlu - Cengiz Özmen ................................................................................ 49

Re-interpreting 19th century Ottoman Provincial Mosques on the Principles of

Structural System ......................................................................................................... 50
Ceren Katipoğlu - Cengiz Özmen ................................................................................ 50

Sinop Balatlar Kilisesi Kazısından Elde Edilen Geç Osmanlı Dönemi Rum-Ortodoks
Ayakkabı Buluntuları ................................................................................................... 51
Ceyhun Berkol ............................................................................................................ 51

The late Ottoman period Greek Orthodox shoe remains found in the Sinop Balatlar
Church Excavations ...................................................................................................... 52 VI
Ceyhun Berkol ............................................................................................................ 52

Elazığ Hazar Gölü Ortaçağ Batık Yerleşimi Arkeolojik Araştırması Sonuçları ............. 53
Çiğdem Özkan Aygün.................................................................................................. 53

Elazığ Hazar Lake Medieval Archaeological Survey Results of Submerged Settlement

..................................................................................................................................... 54
Çiğdem Özkan Aygün.................................................................................................. 54

Kapoumais: Zazadin Han'ın Bizans Dönemine Bakış .................................................. 56

Çiğdem Temple .......................................................................................................... 56

Kapoumais: Viewing Byzantine Period of the Zazadin Han ......................................... 57

Çiğdem Temple .......................................................................................................... 57

Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi 19. Yüzyıl Rum Kiliselerinde Çan Kuleleri ................ 59
Demet Okuyucu Yılmaz .............................................................................................. 59

Belfries at 19th century Rum churches of Middle and East Black Sea Region ............. 59
Demet Okuyucu Yılmaz .............................................................................................. 59

Trabzon’da Natürmort Desenli Ahşap Minberler .......................................................... 60

Demet Taşkan ............................................................................................................ 60

Still-Life Patterned Wooden Minbars in Trabzon ......................................................... 61

Demet Taşkan ............................................................................................................ 61

Hacı Halit Ağa Konağı .................................................................................................. 62

Demet Turgut ............................................................................................................. 62
Haji Halit Aga Mansion ................................................................................................ 64
Demet Turgut ............................................................................................................. 64

Bizans İmparatorluk İkonografisinde İmparatoriçe İmgesi (780-1204) ....................... 64

Dilek Maktal Canko .................................................................................................... 64

Empress Image in The Byzantine Emperial Iconography (780-1204) .......................... 66

Dilek Maktal Canko .................................................................................................... 66

Bursa - Muradiye Külliyesi Mezar Taşları Müzesi ........................................................ 67

Doğan Yavaş - İbrahim Yılmaz ..................................................................................... 67

Bursa - Tombstones Museum of Muradiye ................................................................... 68

Doğan Yavaş - İbrahim Yılmaz ..................................................................................... 68

Paphlagonia Bölgesindeki Psikoposluk Merkezleri (Sora, Dadybra, Pompeiopolis,

Amastris, Ionopolis) ..................................................................................................... 69
Durmuş Gür - Cahit Karakök ....................................................................................... 69

Episcopal Centers in Paphlagonia Region (Sora, Dadybra, Pompeiopolis, Amastris,

Ionopolis) ..................................................................................................................... 69
Durmuş Gür - Cahit Karakök ....................................................................................... 69

Osmanlı Döneminde Demre'de Türk ve Rumların Günlük Yaşamının Arkeolojk

Kanıtları ....................................................................................................................... 70
Ebru Fatma Fındık ...................................................................................................... 70

During the Ottoman Period Archaeological Evidence of Daily Life of Turks and Greeks
in Demre (Myra) ........................................................................................................... 71
Ebru Fatma Fındık ...................................................................................................... 71 VII
Uşak’taki Sanayi Yapıları ............................................................................................. 72
Elif Gürsoy .................................................................................................................. 72

Industrial Buildings in Uşak ........................................................................................ 73

Elif Gürsoy .................................................................................................................. 73

Tire Çeşmelerinde Devşirme Malzeme Kullanımı .......................................................... 74

Elif Karabacak ............................................................................................................. 74

Using Spolia in Fountains of Tire ................................................................................. 76

Elif Karabacak ............................................................................................................. 76

Yeniçeri Müzesi’ne Ait Bir D’Aronco Çizimi .................................................................. 77

Elif Kök ....................................................................................................................... 77

A Sketch of Janissary Museum by D’Aronco ................................................................. 78

Elif Kök ....................................................................................................................... 78

Arkeolojik Alanlarda Üst Örtü Tasarım Ölçütleri Ve Kriterleri ..................................... 79

Elife Körlü - Murat Oral .............................................................................................. 79

Top Cover Design Criteria and Criteria in Archaeological Sites .................................... 81

Elife Körlü - Murat Oral .............................................................................................. 81

Liebig Reklam Kartları.................................................................................................. 82

Elvan Topallı ............................................................................................................... 82

Liebig Trade Cards ........................................................................................................ 83

 Elvan Topallı ............................................................................................................... 83

Konya Gevale Kalesi 2016 Yılı Kazısında Bulunan Ok Uçları ...................................... 85

Erkan Aygör ................................................................................................................ 85

Arrowheads Uncovered in Konya Gevale Catle Excavations 2016 ............................... 85

Erkan Aygör ................................................................................................................ 85

Yeni Bulgular Işığında Tire Kutu Han .......................................................................... 86

Ertan Daş .................................................................................................................... 86

Tire Kutu Han in the light of new findings .................................................................. 87

Ertan Daş .................................................................................................................... 87

Diyarbakır Çermik Kaplıcası: Mimari ve Tarihi Dönem Analizi .................................... 88

Evindar Yeşilbaş .......................................................................................................... 88

Diyarbakır Cermik Termal Springs: Architectural And History Perıod Analysıs ........... 89
Evindar Yeşilbaş .......................................................................................................... 89

Önleyici Koruma Yöntemi Olarak Müze Tasarımı: Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi Örneği. 90
Fatma Sezin Doğruer .................................................................................................. 90

Museum Design as a Means of Preventive Conservation: Example of Şanlıurfa

Archaeological Museum ............................................................................................... 92
Fatma Sezin Doğruer .................................................................................................. 92

Ortaçağ Hıristiyan Kentinde Endülüs-İslam Medeniyet Algısı Sevilla Alcazar Kraliyet

Sarayı ........................................................................................................................... 93
Fatma Yıldız ................................................................................................................ 93 VIII
Islamic Civilization Perception of Al-Andalus in Middle Age Christian City: Seville
Alcazar Royal Palace .................................................................................................... 94
Fatma Yıldız ................................................................................................................ 94

Osmanlı Mimarisinde Meydan Çeşmeleri ..................................................................... 96

Fazilet Koçyiğit Tepe ................................................................................................... 96

Public Fountains In The Ottoman Architecture ............................................................ 97

Fazilet Koçyiğit Tepe ................................................................................................... 97

Eski Erzincan Şehrinde Günümüze Gelemeyen Camiler ............................................... 98

Funda Naldan ............................................................................................................. 98

The Mosques That Could Not Survive To The Present Day In The Old City Of Erzincan
..................................................................................................................................... 99
Funda Naldan ............................................................................................................. 99

Gelenekselden Çağdaşa Özgün Bir Tasarım:Yeşil Vadi Camii..................................... 101

Gönül Öney .............................................................................................................. 101

A Modern Architectural Conception Yeşil Vadi Mosque .............................................. 104

Prof. Ülker Muncuk Müzesi Arşivinde Bulunan Bozulmaya Uğramış Peştemallerin
Korunmasına Yönelik İncelemeler .............................................................................. 107
Gözde Uzgidim -Ali Akın Akyol .................................................................................. 107

Examinations For The Protectıon Of Deterıorated Loıncloths In The Archıves Of The

Ulker Muncuk Museum .............................................................................................. 108
Gözde Uzgidim -Ali Akın Akyol .................................................................................. 108
Kazakistan, Kızılorda İli Şieli İlçesinde bulunan Okşı Ata Türbesi ............................ 109
Gulbanu Koshenova - Yerlan Zhiyenbayev ................................................................ 109

Okşı Ata Tomb located in Şieli Province Kızılorda District of Kazakhstan. ................ 110
Gulbanu Koshenova - Yerlan Zhiyenbayev ................................................................ 110

Sadelikten Gösterişe Edirne Osmanlı Dönemi Mezar Taşlarında Moda...................... 111

Gülay Apa Kurtişoğlu ................................................................................................ 111

The style of Ottoman tombstone in Edirne from simplicity to ostentation ................ 112
Gülay Apa Kurtişoğlu ................................................................................................ 112

Rezan Has Müzesindeki Örnekleri Işığında Bizans Tılsımları .................................... 113

Gülgün Köroğlu ........................................................................................................ 113

Rezan Has Museum Samples In Light Of Byzantine Amulets .................................... 114

Gülgün Köroğlu ........................................................................................................ 114

Doğu’dan Batı’ya Bir Öykünme Örneği: ‘Smyrna’ Halıları ......................................... 116

Gülgün Yılmaz .......................................................................................................... 116

An Emulation Example from the East to the West: ‘Smyrna’ Rugs ........................... 117
Gülgün Yılmaz .......................................................................................................... 117

Kars Mren Katedrali ................................................................................................... 118

Güner Sağır .............................................................................................................. 118

Kars Mren Cathedral ................................................................................................... 119

Güner Sağır .............................................................................................................. 119
IX
Kilikya'da Denizcilik Tarihi ve Tersane Arkeolojisi .................................................... 120
Hakan Öniz ............................................................................................................... 120

Seamanship History of Cilicia and Shipyard Archaeology ......................................... 121

Toronto Mount Pleasant Mezarlığı ve İstanbul Edirnekapı Şehitliği Bağlamında Park-
Mezarlık Kavramı Üzerine Düşünceler ....................................................................... 122
Hakkı Önkal .............................................................................................................. 122

Thoughts on Park-Cemetery Concept in The Context of Toronto Mount Pleasant

Cemetery and Istanbul Edirnekapi Martyrs Cemetery................................................. 123
Hakkı Önkal .............................................................................................................. 123

Balıkesir Marmara Adası ve Paşa Limanı Adası'ndaki Mezar Taşları Üzerine

Değerlendirme ............................................................................................................ 125
Halil Sözlü ................................................................................................................. 125

Balıkesir Marmara Island and Pasha Port Island Evaluation of the Tombstones ...... 125
Halil Sözlü ................................................................................................................. 125

Ordu Yason Burnu ve Kilisesi ..................................................................................... 126

Hasan Buyruk ........................................................................................................... 126

Cape Jason and The Church on It ................................................................................ 127

Hasan Buyruk ........................................................................................................... 127

Yeni Buluntular Işığında Edirne Yeni Saray Kazısı Seramikleri ................................. 128
Hasan Uçar ............................................................................................................... 128
Ceramics Of Excavation In Edirne New Imperial Palace In The Lights Of New
Foundlings .................................................................................................................. 129
Hasan Uçar ............................................................................................................... 129

Victoria&Albert Müzesi Deposunda Bulunan Çiniler ve Diyarbakır Yapılarındaki Çiniler

Arasında Bir Karşılaştırma ......................................................................................... 131
Hayal Başaran Güleç ................................................................................................. 131

A Comparasıon Between V&A Museum Iznik Tiles Exısted In The Storage And Iznık
Tiles Of Diyarbakır ..................................................................................................... 132
Hayal Başaran Güleç ................................................................................................. 132

Kent ve Kültür Tarihi Bağlamında İstanbul'un Varoşlarında Bulunan Eski Rum Köyleri
ve Ortodoks Kiliseleri Envanteri ................................................................................. 134
Hidayet Arslan .......................................................................................................... 134

The Inventory Pf the Old Greek Villages and Orthodox Churches Found in Istanbul’s
Suburbs Wıthın the Context of Urban and Cultural History ....................................... 135
Hidayet Arslan .......................................................................................................... 135

Ortaçağ`dan Günümüze Yapı Malzemesi Olarak Taşın Değişen Dili .......................... 136
İkbal Erbaş ................................................................................................................ 136

Changing Language of Stone as a Construction Material Since Mediaeval Times ..... 137
İkbal Erbaş ................................................................................................................ 137

Midilli Yapılarında Duvar Resmi ................................................................................ 138

İnci Kuyulu Ersoy ...................................................................................................... 138

Wallpaintings in the Buildings of Mytilene ................................................................ 139 X

İnci Kuyulu Ersoy ...................................................................................................... 139

Diyarbakır'ın Çüngüş İlçesindeki Kültür Varlıkları ..................................................... 140

İrfan Yıldız ................................................................................................................ 140

Cultural Assets of Diyarbakır's District Çüngüş .......................................................... 141

İrfan Yıldız ................................................................................................................ 141

Göktürk Dönemi Silahları ........................................................................................... 142

J. Özlem Oktay Çerezci ............................................................................................. 142

The Weapons of Gokturk Period ................................................................................. 144

J. Özlem Oktay Çerezci ............................................................................................. 144

Beçin Kalesi 2016 Yılı Çalışmaları.............................................................................. 145

Kadir Pektaş ............................................................................................................. 145

Beçin Castle 2016 Excavations ................................................................................... 145

Kadir Pektaş ............................................................................................................. 145

Ortaçağ Kırsal Yerleşim Dokularının İncelenmesinde Yöntem ve Orta İtalya Örneği . 146
Kemal Reha Kavas .................................................................................................... 146

A Method for the analysis of the Rural Settlement Patterns of the Medieval Age and
the Case Study of Central Italy ................................................................................... 147
Kemal Reha Kavas .................................................................................................... 147

Kırşehir'de Bir Camiye Ait İnşaat Defteri .................................................................... 149

Lokman Tay .............................................................................................................. 149
A Construction Defter of a Mosque at Kırşehir ........................................................... 150
Lokman Tay .............................................................................................................. 150

Van'da Osmanlı Arkeolojisi ve Hoşap Kalesi Kazı Çalışmaları ................................... 151

Mehmet Top ............................................................................................................ 151

Ottoman Archaeology in Van and Excavation Work of Hoşap Castle ......................... 152
Mehmet Top ............................................................................................................ 152

İki Şehit Barbaros: Oruç Ve İshak reislerin şehadet yerleri hakkında yeni araştırmalar
................................................................................................................................... 153
Mehmet Tütüncü ..................................................................................................... 153

Two Martyrs Barbarossa: New findings on the burial places of Baba Aroudj and Ishak
Reis ............................................................................................................................. 154
Mehmet Tütüncü ..................................................................................................... 154

Erzurum Vilayeti’nde 1904 Yılında Yapılan Kâgir Köprüler ve Bu Köprülerden Oluşan

Özel Saray Albümü ..................................................................................................... 155
Mehmet Yavuz ......................................................................................................... 155

Stone Bridges in Erzurum Province Built in 1904 and Special Palace Album Consisted
of That Bridges ........................................................................................................... 156
Balkan Ülkelerinde Osmanlı Eserleri Üzerine İstatistiki Değerlendirme .................... 157
Mehmet Zeki İbrahimgil / Hamza Keleş .................................................................... 157

Statiscal Evaluation on Ottoman Works in Balkan Countries .................................... 158

Mehmet Zeki İbrahimgil / Hamza Keleş .................................................................... 158

Oryantalist Bağlamda William Holman HUNT Üzerine Bir Değerlendirme ................ 160 XI
Meltem Yaşdağ ........................................................................................................ 160

An Assessment of William Holman HUNT in the context of Orientalism................... 161

Meltem Yaşdağ ........................................................................................................ 161

Ortaçağ Anadolu Sanatı Araştırmalarında Disiplinlerarası Çalışmalar ...................... 163

Mine Özkar / Aslıhan Erkmen ................................................................................... 163

Interdisciplinary Studies in Medieval Anatolian Art Research ................................... 164

Mine Özkar / Aslıhan Erkmen ................................................................................... 164

Bilinmeyen Bir Selçuklu Kitabesinin Düşündürdükler ............................................... 166

Muhammet Arslan ................................................................................................... 166

Evocations About An Unknown Seljukian Inscription ............................................... 167

Muhammet Arslan ................................................................................................... 167

Alara'da Son Yıllarda Ortaya Çıkarılan Bir Yapı Kalıntısı Üzerine Gözlemler ............ 168
Murat Karademir ...................................................................................................... 168

Observations on a Structural Remain Discovered in Alara in Recent Years ............... 170

Murat Karademir ...................................................................................................... 170

Konya Müze ve Mezarlıklarındaki Sandukalardan Örnekler ...................................... 171

Mustafa Çetinaslan .................................................................................................. 171

Sarcophagus Samples From Konya Museum and Graveyards .................................... 172

Mustafa Çetinaslan .................................................................................................. 172
Geç Antik Devirden Orta Çağ'ın Başlangıcına Kilikya Bölgesi'nin Tarihi (M.S. 3- 6 yy)
Yerleşim Tarihi- Coğrafyası; Yazılı Kaynaklar; Epigrafik Belgeler ............................. 173
Mustafa Hamdi Sayar ............................................................................................... 173

The History of Cilicia from Late Antiquity to the ....................................................... 174

Mustafa Hamdi Sayar ............................................................................................... 174

Osmanlı Deri Cilt Yapımında Sahtiyan ve Meşin Kullanımı ....................................... 175

Mustafa Kartal .......................................................................................................... 175

The Ottoman Leather Bookbinding Production Using Goat and Sheep Skin Called
"Sahtiyan" and "Meşin" ............................................................................................... 177
Mustafa Kartal .......................................................................................................... 177

Manisa/ Akhisar - Thyateria Antik Kenti Kazılarında Ele Geçen Lüle Buluntuları ..... 178
Mustafa Kemal Şahin................................................................................................ 178

Lule Findings Recovered in The Excavations of Ancient City Thyateira -Akhisar

/Manisa ....................................................................................................................... 179
Mustafa Kemal Şahin................................................................................................ 179

Edirne Sarayı Kum Kasrı ve Aşçılar Hamamı ............................................................. 179

Mustafa Özer/ Mesut Dündar .................................................................................. 179

The Sand Pavilion Bath and The Cookers Bath in the Ottoman Imperial Palace in
Adrianople .................................................................................................................. 181
Mustafa Özer/ Mesut Dündar .................................................................................. 181

Bizans Dönemi El Yazması: Topkapı Sarayı G.İ.8 Nüshası Resimlerindeki Alegorik

Unsurlar ..................................................................................................................... 183 XII
Necla Kaplan ............................................................................................................ 183

Byzantine Period Illustrated Manuscript: Allegorical Elements in The Paintings of

Topkapı Palace G.I.8 ................................................................................................... 184
Necla Kaplan ............................................................................................................ 184

Kayseri’nin Gesi Beldesindeki Bizans Kaya Yerleşimleri ............................................ 185

Nilay Çorağan ........................................................................................................... 185

Byzantine Rock-Cut Settlements in the town of Gesi at Kayseri ................................ 187

Nilay Çorağan ........................................................................................................... 187

Zigetvar Kanuni Sultan Süleyman Türbe-Palankası’nda Araştırma ve Arkeolojik

Çalışmalar 2015-2016 ................................................................................................ 188
Norbert Pap, Ali Uzay Peker vd. ................................................................................ 188

The Tomb-Palanka of Sultan Suleiman Magnificent Research and Archaeological

Excavations 2015-2016 .............................................................................................. 189
Norbert Pap,Ali Uzay Peker vd. ................................................................................. 189

Iustinianus'un İmar Programı Kapsamında Anadolu'da Hamamlar ve Su Yapıları .... 191

Oğuz Koçyiğit ............................................................................................................ 191

Baths and Water Structures in Anatolia Under The Iustinian's Building Program .... 192
Oğuz Koçyiğit ............................................................................................................ 192

Pamphylia’daki Lyrboton Kome Kırsal Yerleşiminin Geç Antik Çağ Kurgusu ............ 193
Orçun Erdoğan ......................................................................................................... 193
Lyrboton Kome in Pamphylia in Late Antiquity: The Urban Layout .......................... 194
Orçun Erdoğan ......................................................................................................... 194

Geç Antik Çağdan Günümüze Tyana (Kemerhisar)..................................................... 195

Osman Doğanay- Bülent İşler ................................................................................... 195

From The Late Ancient Age to Today Tyana (Kemerhisar) ......................................... 197
Osman Doğanay- Bülent İşler ................................................................................... 197

Antalya Yivli Minareli Cami Araştırma Kazısı ............................................................ 199

Osman Eravşar-Nermin Karahöz ............................................................................... 199

The Research Excavatıon Of Antalya Yıvlı Mınare Mosque ........................................ 200

Osman Eravşar-Nermin Karahöz ............................................................................... 200

Koruma ve Yağma: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgelerine Göre Sivas’taki Selçuklu

Eserlerinin Durumu .................................................................................................... 202
Remzi Aydın .............................................................................................................. 202

Conservation and Plunder: State of Seljuq Works in Sivas in the Documents of the
OttomanArchives of the Prime Ministry ..................................................................... 203
Remzi Aydın .............................................................................................................. 203

Motiflere Dönüşmüş Türk Damgaları- Geometrik Motiflere Farklı Bir Bakış ............. 205
Remzi Duran ............................................................................................................. 205

The Turkish Stamps Turned Into Motifs - A Different View to Geometrical Patterns . 205
Remzi Duran ............................................................................................................. 205

Kula Süleyman Şah Türbesi Kazısı ve Restorasyonu ................................................. 206 XIII

Rüstem Bozer ........................................................................................................... 206

The Excavation and The Restoration of Suleyman Sah Tomb in Kula ....................... 207
Rüstem Bozer ........................................................................................................... 207

Tebriz’deki Bir Grup Ev ve Evlerin Süsleme Programı ................................................ 208

Sahure Yariş .............................................................................................................. 208

For A Group Houses and Their Ornamental Characteristic in Tebriz .......................... 209
Memluk Döneminde Tarsus ve Kahirede Bulunan Aksungur El Nasıri Yazıtları
“Sınırlararası Okuma” ................................................................................................ 210
Sami Saleh Abd al-Malik Al-Bayadi ........................................................................... 210

The Inscriptions of Prince Aksunqur Al-Nasiri In the cities of Tarsus and Cairo in the
Mamluk era “Reading between lines” ........................................................................ 211
Sami Saleh Abd al-Malik Al-Bayadi ........................................................................... 211

Uşak Mezâr Taşlarında Yer Adları ve Günümüzdeki Durumları ................................ 212

Sedat Bayrakal .......................................................................................................... 212

Place Names on UşakTombstones and Their Current Situations................................ 214

Sedat Bayrakal .......................................................................................................... 214

Elmalı'daki Ahşap Tavanlı Cami ve Mescitler (Osmanlı Dönemi) ............................... 215

Serkan Kılıç ............................................................................................................... 215

Mosques and Masjids with Woodeb Ceiling in Elmalı (Ottoman Period) .................... 216
Serkan Kılıç ............................................................................................................... 216
Smyrna (İzmir) Agorası Kazısı’nda Bulunan Lazımlıklar ve Osmanlı’da Lazımlık
Kültürü ....................................................................................................................... 216
Sevinç Gök ................................................................................................................ 216

Chamber Pots from the Agora of Smyrna (Izmir) Excavations and Toilet Culture in
Ottoman Empire ......................................................................................................... 217
Sevinç Gök ................................................................................................................ 217

Letoon Bizans Araştırmaları ...................................................................................... 218

Sinan Mimaroğlu ...................................................................................................... 218

Byzantine Researches at Letoon ................................................................................. 220

Sinan Mimaroğlu ...................................................................................................... 220

Halil Rıfat Paşa’nın Sivas-Hasan Çelebi Yol Güzergâhı Üzerindeki Bayındırlık

Faaliyetleri Sultan ...................................................................................................... 221
Murat Topçu ............................................................................................................ 221

The Public Works of Halil Rıfat Paşa on Sivas-Hasan Çelebi Route ........................... 222
Sultan Murat Topçu .................................................................................................. 222

Tarihi Halıların Konservasyonu ve Depolanması ....................................................... 223

Suzan Bayraktaroğlu ................................................................................................. 223

Conservation and Storage of Historical Carpets ......................................................... 224

Suzan Bayraktaroğlu ................................................................................................. 224

Kilis Tekke (Canpolat Paşa) Camisi'nin Mimarisi ve Süsleme Özellikleri Üzerine Bir
Değerlendirme ............................................................................................................ 225
Süreyya Eroğlu Bilgin ................................................................................................ 225 XIV
An Evaluation Of Kilis Tekke Mosque (CanboladPashaMosque) InTheContext Of
Architectural And Decorative Characteristics ............................................................. 226
Süreyya Eroğlu Bilgin ................................................................................................ 226

Tire Yalınayak Hamamı Restorasyonu ....................................................................... 227

Şakir Çakmak ............................................................................................................ 227

Restoration of Tire Yalınayak Hammam .................................................................... 229

Şakir Çakmak ............................................................................................................ 229

Bir Mektebin İnşa Öyküsü: Osmanlı Arşiv Belgelerinde Antalya-Kaleiçi Ortodoks

Hıristiyan Kız Mektebi (Dumlupınar İlkokulu) ........................................................... 230
Şamil Yirşen .............................................................................................................. 230

The Construction Story of a School: The School for the Girls of Orthodox-Christians in
Kaleiçi of Antalya on Ottoman Archival Documents (Dumlupınar Primary School) ... 231
Şamil Yirşen .............................................................................................................. 231

Side'nin Bizans Dönemi Mimari Plastik ve Litürjik Taş Eserleri - II ........................... 232
Şener Yıldırım ........................................................................................................... 232

Architectural Decoration and Liturgical Stone Works of Side in Byzantine Period- II 233
Şener Yıldırım ........................................................................................................... 233

Ordu Tarihi Ahşap Köprüleri ...................................................................................... 235

Şerife Tali .................................................................................................................. 235

Historical Wooden Bridges of Ordu ............................................................................ 236

 Şerife Tali ................................................................................................................. 236

İslam Sanatında Zikzak Deseni ve Anlamları Üzerine Bir Okuma ............................. 237
T. Mikail P. Duggan .................................................................................................... 237

On reading the meanings carried by the zigzag design employed in Islamic art. ...... 238
T. Mikail P. Duggan .................................................................................................... 238

Tao-Klarceti Bölgesi Dini Mimarisinde Görülen Zoomorfik Plastik Bezeme Örnekleri240

Tahsin Korkut ............................................................................................................ 240

The Zoomorphic Plastic Decoration Samples in Tao-Klarieti Region Related to the

Religious Architecture ................................................................................................ 241
Tahsin Korkut ........................................................................................................... 241

Erzincan Müzesi’nde Sergilenen Sgrafitto ve Tek Renk Sırlı Ortaçağ Seramiklerinin

Buluntu Yeri ve Köken Problemi Üzerine Bir Değerlendirme ...................................... 242
Turgay Polat .............................................................................................................. 242

An Evulation on Findspot and Origin of Medieval Sgrafitto and Monochrome Glazed

Potteries in Erzincan Museum .................................................................................... 243
Turgay Polat .............................................................................................................. 243

Nakışlı Örnekleri ile Pamukova Dokumacılığı ............................................................ 245

Tülin Çoruhlu - Murat Alkan ...................................................................................... 245

Pamukova Weaving With Handling Samples ............................................................. 246

Tülin Çoruhlu - Murat Alkan ...................................................................................... 246

2016 Yılı Çalışmalarında Uşak'taki Su Yapıları ......................................................... 247 XV

Water Structures from Uşak in 2016 Studies. ............................................................ 247
Türkan Acar .............................................................................................................. 247

Resim Sanatında Kırım Savaşı ................................................................................... 248

Yasemin Dora ........................................................................................................... 248

The Crimean War in the Art of Painting ..................................................................... 249

Yasemin Dora ........................................................................................................... 249

Fotoğraftan Duvar Resmine: Bir Gaziantep Evi Örneği .............................................. 250

Yasemin Ecesoy ........................................................................................................ 250

From Photograph to Wall Painting: An Example of a Gaziantep House..................... 251

Yasemin Ecesoy ........................................................................................................ 251

Orta Asya'da Kemik Muhafaza Kapları (Ossuary/Navs) ve Türk Sanatı'ndaki Yeri

Üzerine Değerlendirmeler ........................................................................................... 253
Yaşar Çoruhlu ........................................................................................................... 253

The Evaluation of Bone Storage Containers (Ossuary/Nâvs) and the Place of Turkish
Art in Central Asia ...................................................................................................... 255
Yaşar Çoruhlu ........................................................................................................... 255

Bolayır Tabyaları ........................................................................................................ 256

Yusuf Acıoğlu ............................................................................................................ 256

Redoubts of Bolayır .................................................................................................... 258

Yusuf Acıoğlu ............................................................................................................ 258
Aksaray Sinne Çayırı Mezarlığı Mezartaşları ............................................................. 259
Zekai Erdal ................................................................................................................ 259

The Tombstones Of Aksaray Sinne Çayırı Cemetery ................................................... 260

Zekai Erdal ................................................................................................................ 260

2016 Yılı Akseki Ve Çevresi Yüzey Araştırması .......................................................... 261

Zekeriya Şimşir ......................................................................................................... 261

The 2016 Surface Survey Akseki and Its Sorrounding ............................................... 263
Zekeriya Şimşir ......................................................................................................... 263

Taşköprü-Aşağı Ayvalı Köyü Camisi ve Revzenleri .................................................... 265

Zeynep Aytekin ......................................................................................................... 265

The Mosque of Aşağı Ayvalı Village in Taşköprü And Its Revzens ............................ 266
Zeynep Aytekin ......................................................................................................... 266

XVI
HOŞ GELDİNİZ
Sanat Tarihi ve Arkeoloji araştırmaları ülkemizde nerdeyse 100
yıllık bir geçmişe sahiptir. Bu süre içinde özellikle Orta çağ
Anadolu’su ve Türk Arkeolojisi odaklı çalışmaların ise adı
konulmadan yapıldığı bilinir. 1990’lı yıllara kadar devam eden
bu durum ilk defa Ege Üniversitesinde yapılan bu
sempozyumla birlikte bilimsel bir tanımla kurumsallaşmaya
başlamıştır. Ülkemizde Orta Çağ Arkeolojisi alanında en yetkin
sempozyum olan bu organizasyonun üniversitemiz içinde
yapılmasından mutluluk duymaktayız.
2015 yılından itibaren uygulanan “Akademik Teşvik”
yönetmeliğiyle beraber, yurt dışı-yurt içi sempozyum
oluşturma sektörünün oluştuğu bir dönemde nitelikli
sempozyum ve toplantıların yapılması da hali hazırda
zorunluluk olarak ortadadır. Bu haliyle, 21. yapılan orta çağ ve
Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları sempozyumunun önemi,
ciddi yaklaşımı ve sürdürülebilirliği ile ortaya çıkmaktadır. Bu
sempozyum, mesleğimizin kurumsallaşması ve uzmanların bir
araya gelerek meslek alanımızla ilgili sorunların tartışıldığı bir
yer haline gelmesi sebebiyle son derece önemli bir konuma
gelmiştir.
Ortaçağ Arkeolojisi ve Sanat Tarihi araştırmaları günümüzde
giderek artan bir eğilim içine girmiştir. Bugün artık çok sayıda
konuyla ilgili yayınların da yapılmaya başlandığı
sevindiricidir. Buna karşılık alanın kendi içinde sorunları da
giderek artmaktadır. Tekrar araştırmaların belirli bir literatürü
değerlendirmeden yapılması, önceki çalışmalara atıf
verilmemesi gibi birçok etik olmayan yayınların bulunması da
alanımızın içindeki bir sorun olarak durmaktadır.
Dünyada Sanat Tarihi alanının gerek zaman, gerekse de
coğrafya olarak sınırlamasının olmadığı halde, ülkemizde
sadece ortaçağ ve sonrasıyla sınırlandırılan bir alana doğru
kaydırılması meslek olarak önümüzdeki en genel perspektifteki
sorunlardan birisi olarak durmaktadır.
Bir diğer sorun ise alanımıza dışarıdan yapılan
müdahalelerdir. Özellikle alanın içinden gelmeyen diğer meslek
alanlarından, Klasik Arkeoloji, Tarih, Coğrafya ve Mimarlık
biliminden yapılan müdahaleler ciddi sayılabilecek bir etik
durum oluşturmaktadır. Bu etik durum bazen, tekrar yayın
şeklinde bazen de yanlış araştırmalar (ortaya çıkan
bulgularıyla) şeklinde görülmektedir.
Sanat Tarihi alanının sadece teorik çerçeve içinde
değerlendirilmesine yönelik yönlendirmeler ise kabul edilemez.
Sanat Tarihi her şeyden önce, uygarlık tarihi ile ilgili bir süreci
kapsamaktadır. Bu sürecin içinde son derece multi-disipliner
yaklaşımların olması beklenebilir. Lakin, bu yaklaşımların
boyut aşar noktalara kaymaması, tıpkı Sanat Tarihine yapılan
müdahaleler gibi başka bilim alanlarının içine de kaymaması
yönelmemesi gerekir.
Sanat Tarihi bilimine hizmet edenlerin bu tablonun değişmesi
için hem bilim adamlarının hem yöneticilerinin hem de
öğrencilerin ortak hareket etmelerinin, güçlü bir mesleki
organizasyon (yapı) altında bir araya gelmelerinin yararlı
olacağı düşünülebilir. Böyle bir meslek organizasyonu ise
henüz oluşmamıştır.
Mesleğimizin bilimsel düzeyini geliştirmek önemli bir güç 2
potansiyeli yaratacaktır. Bunun için hem eğitim ve öğretim
hizmetlerinin kalitesini, hem de bilimsel çalışmaların nitelik ve
niceliğini artırmak zorunluluğu ile karşı karşıyayız. Bu
sempozyum, bu amaca hizmet etmesi bakımından da önem
taşımaktadır.
Sempozyumda alanımıza ilişkin farklı bakış açıları getiren
bilimsel çalışmalar kabul edilmiştir. Lakin, önceki
sempozyumlarda olduğu gibi bazı tekrar sunumların tekraren
sunulmasının uyarılarımıza karşılık önüne geçilememiştir.
Bilimsel araştırmalarda tekrardan kaçınılması konusu başta
olmak üzere, öncelikle bilim insanının kendine, sonrasında ise
çevresindekilere karşı saygısının yansımasıdır.
Mesleğimize yeni başlayan gençleri özendirmek ve teşvik
etmek hem bir akademisyen hem de meslektaş olarak
hepimizin sorumluluğunda olan bir konudur. Yeni
başlayanların, çalışmalarının kalitesi her zaman için bizim
beklentilerimizi karşılamayabilir. Önemli olan bu yönde çaba
sarf edebildiklerini görmek olduğunu da unutmamız gerekir.
Sempozyum düzenleme sürecinde her türlü desteği sağlayan
Akdeniz Üniversitesi Rektörü sayın Prof. Dr. Mustafa Ünal ve
tüm üniversite üst düzey yöneticilerine teşekkür ederiz. Ve
elbette sempozyumumuza katılan tüm meslektaşlarımıza ve
öğrencilerimize de teşekkür ederiz.

Sempozyum Düzenleme Kurulu Adına

Prof.Dr. Osman ERAVŞAR

3
 BİLİMSEL KURUL
HALİT ÇAL·
BOZKURT ERSOY·
REMZİ DURAN·
HALDUN ÖZKAN·
NESLİHAN ASUTAY- EFFENBERGER
ARNE EFFENBERGER
YILDIRAY ÖZBEK
ALİ OSMAN UYSAL
MACİT TEKİNALP
KENAN BİLİCİ
ALİ BAŞ
İNCİ KUYULU ERSOY
ZEYNEP YASA YAMAN
SERPİL BAĞCI
MEHMET İBRAHİM·
MICHAEL DUGGAN· 4
MUSTAFA DENKTAŞ·
OSMAN ERAVŞAR·
ERDAL ESER·
MACHIEL KIEL·
LORENZ KOHN·
MARK KRAMOVSKI·
KUBAT BEK TABALDIEV·
HAKAN ÖNİZ
Błażej STANISLAWSKI
BURCU DUGGAN
NİLAY ÇORAĞAN
MUSTAFA ÖZER
SCOTT REDFORD
GÜLGÜN KÖROĞLU
RECAİ KARAHAN
ABDULLAH KARAÇAĞ
MACHIEL KIEL·
Błażej STANISLAWSKI
 Düzenleme Kurulu Üyeleri
Prof.Dr.Osman ERAVŞAR
Prof.Dr.Mustafa DENKTAŞ
Prof.Dr.Yıldıray ÖZBEK
Prof.Dr. Burcu Ceylan DUGGAN
Doç.Dr.Abdullah KARAÇAĞ

5
 6

ÖZETLER
 Kitabeler Işığında Mezar Anıtları Terminolojisi
Abdülhamit Tüfekçioğlu
Marmara Üniversitesi

Terminoloji sorunu, sanat tarihi araştırmalarının temel

konularındandır. Mezar anıtlarına ait konular, ölüm ve defin
gelenekleriyle başlamakta, fakat definden sonra kabrin üzerine
yapılan işlemlere göre iki ana konuda yoğunlaşmaktadır.
Bunlarda birincisi mezar taşları, ikincisi de mezar yapılarıdır.
Sanat tarihi öğretiminde künbed ve türbe terminolojisi
anlatılırken genellikle örtü elemanı kubbeli olanlara türbe,
piramidal biçimde külâhla örtülü olanlara da künbed ifadesi
yerleşmiştir. Halbuki kitâbeler incelendiğinde kubbe ve külâh
bir kenara, üzerinde yapı olmayan yani mezar taşları
kitâbelerinde bile "türbe" teriminin kullanıldığına
rastlanmaktadır. Künbed terimi de daha arkaik algılanmasına
karşılık Osmanlı döneminde Sultan III. Mehmed'in türbesine
ait kitâbede karşımıza çıkmaktadır. Kanaatimizce terminolji 7
sorunlarının aşılmasında ya da en aza inmesinde gerçekçi
çözüm, kitâbelerin ve arşiv belgelerinin (çağın yazılı
kaynakları da dahil), yapıyı ya da eserleri betimlediği terimin
tespitiyle mümkün olabilir. Bu düşünceden hareketle, Türk-
İslâm sanatının en çok araştırılan mezar taşları ve mezar
yapılarındaki kitâbe verilerinden hareket ederek bu alana ait
sorun yaşanan terimler tanımlanmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler: Mezar Anıtları, türbe, künbed, kabir.

Grave Monuments Terminology in the Light of

Inscriptions
Abdülhamit Tüfekçioğlu
Marmara University
Terminology problem is one the main issues of art history
researches. The issues belong to grave monuments begin with
the death and burial traditions but concentrate on two topics
go on the operations carried out after the burial on the grave.
The first is gravestones and the second is grave monuments. In
art history teaching Gonbad referred to the grave monuments
with pyramidal roofs and Tomb (Türbe) refers to domed grave
monuments. However, when the inscriptions are examined not
only the roofed and tombed structures but the non-structured
graves are also called as tomb (türbe) in the grave inscriptions.
Gonbad (Kunbed) despite its archaic perception we meet it in
an inscrption on the III. Mehmed Tomb of Ottoman era.
According to our opinion the realistic total solution or
minimize the terminology problems is identification the terms
that called the monuments from inscriptions or archive
documents (written sources). So, it is aimed to determine the
most researched terms of Turkish-Islamic art from the view of
grave and grave monuments.

Keywords: Grave Monuments, Tomb, Gonbad, Grave.

Ordu Yöresinde 2017’de Belirlenen Ahşap Çantı Cami 8

Örnekleri
Ahmet Ali Bayhan
Ordu Üniversitesi
Mimaride kullanımı insanlık tarihi kadar eski olan ahşabın,
çok önemli ve vazgeçilmez bir malzeme olduğu bilinmektedir.
Anadolu’da Karadeniz Bölgesi ve özellikle Ordu’nun içerisinde
bulunduğu Doğu Karadeniz Bölgesi’nde ahşap, mimaride
ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Bölgenin kırsal kesimlerinde
hala rastlayabileceğimiz serenderler ve konutlar bunların en
güzel örneklerini vermektedir. Bu bağlamda ahşap çantı
camiler de üzerinde durulması gereken kültür varlığı
niteliğindeki yapılar olarak dikkati çekmektedir. Tamamen
yörenin şartları ve ihtiyaçları ile ortaya çıkan ahşap çantı
camiler aslında eski bir geleneğin de devamı niteliğindedir. Bu
çalışmada, çok farklı yönleriyle ehemmiyet kazanmış bir yöre
olan Ünye, Fatsa, Gürgentepe, İkizce ve Akkuş’ta, kendine has
karakteristik özellikleriyle geleneksel ahşap çantı camilerin
yeni tespit edilen örnekleri ele alınmaktadır. Amacımız,
sayıları her gün biraz daha azalan, yok olma durumundaki bu
iki yapıyı belgelendirmek ve bilinen örneklere yenilerini
kazandırmaktır. Daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olan
bu yapılar öncelikle mimari özellikleri açısından tanıtılmış ve
akabinde yakın çevre örneklerinden hareketle Orta ve Doğu
Karadeniz Bölgesi’ndeki yerleri değerlendirilmek suretiyle
Anadolu Türk mimarisindeki önemi ortaya konulmaya
çalışılmıştır
Anahtar Kelimeler: Karadeniz Bölgesi, Ordu, ahşap çantı
camiler, Türk mimarisi
Samples of Wooden Nail-Free Mosques Detected At
Ordu Region In 2017
Ahmet Ali Bayhan
Ordu University
It is a well-known fact that wood, of which the usage in
architecture is as old as the humanity, plays a crucial role and 9
is an indispensable material. Wood has been widely used in
Black Sea Region in Anatolia, especially Eastern Black Sea
Region at Ordu in architecture. Buildings and serender
(chamber standing on four legs) which can be seen even today
in the country of the region constitute the best examples of
this type. Within this context, wooden nail-free mosques are
the cultural values in the region that should be focused on. The
wooden nail-free mosques, which have emerged in accordance
with the conditions and needs of the region, are, in a sense,
the continuity of a former tradition. In the present study, new
samples of these wooden nail-free mosques, which contain
their own characteristics in Ünye, Fatsa, Gürgentepe, İkizce
and Akkuş which is an area having their own peculiarities
from different perspectives are handled. Our objective in this
study is to certify these two buildings which decrease in
number day by day and which are nearly extinct and save the
new ones to those samples. These mosques which have not
been published before have been introduced by means of their
architectural features and considering the similar samples
nearby settings their places in Central and Eastern Black Sea
Region have been evaluated and their importance in Anatolian
Turkish architecture has been stressed.
Keywords: Black Sea Region, Ordu, Wooden Mosques, Turkish
Architecture

Gevale Kalesi Mimari Buluntuları

Ahmet Çaycı, Zekeriya Şimşir
Necmettin Erbakan Üniversitesi

Gevale Kalesi Konya şehrinin yakınında bulunan Ortaçağ

savunma yapısıdır. Roma ve Bizans, Selçuklu ve Karamanoğlu
Beyliğine ait buluntular ihtiva etmektedir. Yaklaşık beş yıllık
çalışmanın sonucu çok sayıda mimari bakiye ortaya çıkarılmış
ve restorasyon çalışmalarına başlanılmış bulunulmaktadır. İşte
bu mekanda ortaya çıkartılan mimari mekanların plan, mimari
eleman, yapı malzemesi ile birlikte fonksiyonelliğine yönelik
tasnif çalışmaları devam etmektedir. İşte bu bildirinin konusu 10
bu tür konuları kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Gevale, Selçuklu, Kale, Mimari

Gevale Castle Architectural Finds

Ahmet Çaycı, Zekeriya Şimşir
Konya Necmettin Erbakan University
Gevale Castle is a medieval defense structure near the city of
Konya. This ancient place contains remains of Roman and
Byzantine, Seljuk and Karamanoglu periods. After about five
years of work, a large number of architectural balances have
been uncovered and restoration work has begun. Here, studies
on the classification of the architectural spaces revealed in this
space with the plan, architectural elements and building
materials are continuing. so, we prefer to present this kind of
headline in this congress
Keywords: Gevale, The Seljuks, Castle, Architecture
 Sivrihisar Ulu Cami Yapı Malzeme Analizleri
Ali Akın Akyol
Gazi Üniversitesi

1275 yılında inşa edilmiş olan Sivrihisar Ulu Cami,

Anadolu’da Selçuklu dönemi ahşap sütunlu cami tipinin en iyi
korunmuş örneklerinden birini temsil etmektedir. Yapı,
Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerindeki çeşitli onarım ve
değişikliklerle bugüne ulaşabilmiştir. 2015 yılında, Sivrihisar
Ulu Cami restorasyonu sürdürülürken camiye ait
toprak/sediman, taş/kayaç, tuğla/kiremit, harç, sıva, metal ve
pigmentler yerinde incelenerek örneklenmiş, takiben bilimsel
bir araştırma projesi halinde incelenmiştir. Analizler, Gazi
Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını
Koruma ve Onarım Bölümü Malzeme Araştırma ve Koruma
Laboratuvarı’nda (MAKLAB) gerçekleştirilmiştir. Sivrihisar Ulu
Cami yapı malzemelerinin arkeometrik yönden tanımlanması
çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Arkeometrik incelemeler 11
kapsamında örneklere fiziksel, kimyasal ve petrografik
analizler uygulanmıştır. Taş, tuğla ve kiremit örneklerin
dayanımlarının belirlenmesi için temel fiziksel testler (birim
hacim ağırlığı, su emme kapasitesi, gözeneklilik ve kayaç
sertliği testleri) uygulanmıştır. Taş ve tuğla örnekler yüksek
değerlerde toplam tuz içeriğe sahiptirler. Taş ve tuğla
örneklerin yüksek miktarlarda karbonat, düşük miktarlarda
fosfat, sülfat ve klorür türlerinde tuzlanmalar içerdiği
belirlenmiştir. Petrografik analizler, yapıda yoğunlukla
kireçtaşları ve yanında monzonit ve devşirme mermer türü
taşların/kayaçların kullanıldığını göstermiştir. Taşlar
petrografik, lokasyon farkı ve fiziksel özelliklerine göre değişen
özelliklere sahiptir. Tuğla ve kireçtaşlarında bulunan yüksek
orandaki tuzlanmanın kaynağını çevresel etkilerle toprak
rezervuardan nem kapiler etki ile taşların bünyesine ve
yüzeylerine taşınan tuzlar oluşturmaktadır. Kimyasal ve
petrografik incelemelerle tarihi malzemeler sınıflandırılmıştır.
Analizler, metal örneklerin demir içerikli olduğunu
göstermiştir. Pigment örnekler de kromametrik ve kimyasal
analizlerle tanımlanmıştır. Agrega/bağlayıcı kompozisyonu
açısından değerlendirilen harç ve sıvalar oldukça farklı
agrega/bağlayıcı içeriklere sahiptirler. Harç ve sıvaların agrega
içeriğini yakın çevre akarsu yatağına ait iri ve yuvarlanmış
yapıda, yerel kayaç formasyonunu yansıtan agregalardır.

Anahtar Kelimeler: Sivrihisar Ulu Cami, Arkeometri,

Restorasyon, Yapı Malzemeleri, XRF

Building Material Analyses of Sivrihisar Great

Mosque
Ali Akın Akyol
Gazi University

Sivrihisar Great Mosque which was built in 1275, is one of the

well preserved Seljuks Period wooden columned mosque in
Anatolia. Mosque has repaired and partly renewed since
12
Ottomans. During the restoration of the Sivrihisar Ulu Mosque
in 2015, the soil/ sediment, stone/rock, brick/tile, mortar,
plaster, metal and pigments belonging to the mosque were
examined in situ and studied in a scientific research project.
Analyzes were carried out in the Materials Research and
Conservation Laboratory (MAKLAB) of the Department of
Cultural Properties Conservation and Restoration, Faculty of
Fine Arts, Gazi University. This study aimed the
characterizations of the building materials archaeometricaly.
Archeometric views to the samples under the physical,
chemical and petrographic analyzes were performed. Basic
physical tests (unit volume weight, water absorption capacity,
porosity and rock hardness tests) were applied to determine
the strength of stone, brick and tile specimens. Stone and brick
samples had a high total salt content. Stone and brick samples
were found to contain high amounts of carbonate, low
amounts of salts in phosphate, sulfate and chloride species.
Petrographic analysis showed that the type of the structural
rocks, limestones beside monzonite and reused marbles were
used in the walls of buildings. Constructive stones have
different properties depending their different locations with
petrographic and physical features. The origin of the high
soluble salt content of bricks and limestones were the soil
reservoir where transferred to the surface of the stones by
capillary reaction. With chemical and petrographic studies,
historical artifacts were classified. The analyses showed that
the metal samples were iron- containing. Pigment samples are
also identified by chromametric colour determination and
chemical analyzes. Aggregate/binder composition evaluated
with the mortars and plasters were quite different. Of mortars
and plasters were coarse and rounded aggregate content of the
nearby river bed and rounded structure, reflecting the local
rock formations.

Keywords: Sivrihisar Great Mosque, Archaeometry,

Restoration, Building Materials, XRF

Keykubadiye Sarayı Kazısı 2015 Yılı Seramik 13

Buluntuları
Ali Baş - Şükrü Dursun
Selçuk Üniversitesi

Keykubadiye Sarayı’nda 2015 yılında gerçekleştirilen kazı

çalışmalarında çeşitli tür ve özelliklerde çok sayıda buluntu ele
geçmiştir. Buluntular arasında çiniler ilk sırada yer alırken,
seramikler de azımsanamayacak kadar çok sayıda örnek teşkil
etmektedir. Seramiklerin büyük çoğunluğu sırsızdır. Kiremit
veya krem renkte hamurdan imal edilen sırsız seramiklerin
geneli kırık olup, iki örnek bütüncül, bir tanesi de kısmi
bütüncüldür. Sağlam olan iki örnek testidir. Bunlar yumurta
biçiminde gövdeli ve tek kulplu görünümleriyle form olarak
benzerlik gösterirken, boyun ve ağız yapılarıyla farklılık arz
etmektedir. Kısmen bütüncül olarak ele geçirilen seramik ise
kandildir. Kulp kısmı kırık durumdaki kandil, açık formludur.
Çoğunluğu teşkil eden kırık parçalar ise form verir ölçekte
değildir. Sırsız seramiklerde süsleme yok denecek kadar azdır.
Süslemeli olan az sayıdaki örnekte kazıma ve baskı tekniği ile
yapılmış çeşitli motifler görülmektedir. Sırlı seramikler hayli
fazla olan buluntulardandır. İki örnek kısmi bütüncüllük
gösterirken, çoğunluğu form vermeyen kırık parçalar
şeklindedir. Farklı tekniklerle üretilmiş olan sırlı seramiklerin
hamur yapıları çeşitlidir. Çini seramiklerde beyaz veya gri
renklerde hamur tercih edilirken, diğerlerinde sırsız
seramiklerde olduğu gibi kiremit ve krem renkler tercih
edilmiştir. Çini seramikler, sır altı, tek renk sırlı ve lüster
teknikleriyle hazırlanmıştır. Sır altı tekniğinde yapılmış iki
örnek oldukça dikkat çekicidir. İkisi de, birer tabağın düz dip
kısmı olan bu örneklerin bir tanesinde rumi ve bitkisel
motiflerle desteklenen altı kollu yıldız (Mühr-ü Süleyman),
diğerinde ise kuş figürlü bezeme yapılmıştır. Bir diğer çini
seramik ise, küçük parçalar halinde bulunan ve büyük bir
bölümü kaybolan sürahi-testi formlu kaptır. Kabın üzerine
yatayda hardal sarısı ve bej renkli bordürler oluşturularak, üç
sırada yazılarla süslenmiştir. Kiremit ve krem renk hamurlu
seramiklerin büyük bölümü yeşil veya kahverenginin çeşitli 14
tonlarında tek renk sırlıdır. Bunların çoğunluğu form vermeyen
kırık parçalardır. Sırlı seramikler içerisinde yeşil, kahverengi
veya sarı tonlarının kullanıldığı sgraffito ve slip teknikleriyle
yapılmış örnekler de bulunmaktadır. Her iki teknikteki
seramiklerin yine çoğunluğu kırık parçalar halindedir. Slip
tekniğinde hazırlanmış yüksek kaideli bir kâse sağlam örnekler
arasındadır. Sgraffito tekniği ile yapılmış seramiklerde çeşitli
süslemeler yer almaktadır. Bunlar içerisinde kuş figürlü bir
örnek oldukça dikkat çekicidir. Alçak kaideli yayvan gövdeli
olduğu anlaşılan bir kabın iç kısmında yer alan kuş figürünün
baş kısmının bir bölümü kırılmış olmakla birlikte diğer
kısımları sağlam durumdadır. Bu bildiride yukarıda belirtilen
buluntular ayrıntılı biçimde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Keykubadiye Sarayı, Dört Kemerli Yapı,

Seramik, Anadolu Selçuklu, Kayseri.
 2015 Keykubadiye Palace Excavations Ceramic
Findings
Ali Baş - Şükrü Dursun
Selçuk University
The excavations at Keykubadiye Palace in 2015 yielded
numerous finds in various types and characteristics. Ceramics
are among the numerous finds while tile is in the first place.
The vast majority of ceramics are unglazed. Unglazed ceramics
made of tile or cream-colored paste are generally broken, with
two samples intact and one partially solid. One of the
unbroken samples is a vessel. These are egg-shaped, bodied
and single-handled wares, showing similarity in form, but
varying in neck and mouth characteristics. One of the pots
partially uncovered as intact is an oil lamp. It has an open
form with a broken handle. The fragments that form the
majority of the samples do not give a shape. There are almost
no decorations on unglazed ceramics. In a few decorated 15
examples, various motifs were made by scraping and pressing
techniques. Additionally, there are a lot of glazed pottery
samples among the findings. Except for the two samples that
are partly intact, majority pf the samples are fractured parts
that do not give a shape. The glazed pottery samples produced
with different techniques have various types of paste. While
the paste is preferred in white or gray colors in tile ceramics,
tile and cream colors are seen in unglazed ceramics. Tile
ceramics are prepared with underglazing, single color glazing
and luster techniques. Two examples made under the glazing
technique are quite striking. In one of these examples, which
are both flat bottoms of the plate, there is a six- armed star
(Mühr-ü Süleyman) supported by Greek and floral motifs, and
the other has a bird figure on it. Another tile ceramic is the jug
shaped vessel found in small pieces of which a large part is
lost. Mustard yellow and beige colored borders were formed
horizontally on the body, and three of these samples have
some writings on them. Most of the tile ceramics and cream
colored ceramics are single color glazed in various shades of
green or brown. The majority of them are broken pieces that do
not give a form. Glazed ceramics include samples made with
sgraffito and slipping techniques with the use of shades of
green, brown or yellow. The majority of ceramics made in both
techniques are recovered in fragments. A bowl with a high base
prepared in the slip technique is among the best examples.
There are various ornaments in ceramics made with sgraffito
technique. Among them, a bird figured vessel is quite
remarkable. Located inside the body of a vessel giving a flat
form, one part of the head of the bird seems to have been
broken while other parts are intact. In this study, the above
mentioned findings will be evaluated in detail.
Keywords: Keykubadiye Palace, Four Arch Structure, Ceramic,
Anadolu Selçuklu, Kayseri.

Silifke Kalesi 2016 Yılı Kazı Çalışmaları

Ali Boran
Selçuk Üniversitesi 16

Silifke Kalesi, Silifke ilçe merkezinde yer almaktadır. Bugünkü

durumuyla bir ortaçağ yapısı olan Silifke kalesinin bulunduğu
yer Tunç çağından beri kullanılmaktadır. İ.S. VII. yy’de
Bizanslıların, Müslüman Arap saldırılarına karşı Kilikya
kıyılarını korumak amacıyla yaptırdıkları bir dizi kale içinde
Silifke kalesi de yer almıştır. Kale bir süre Ermeniler tarafından
kullanıldıktan sonra Haçlılar döneminde Rodos şövalyelerine
devredilmiştir. Kale, 1210 yılından itibaren yaklaşık 20 yıl bu
şövalyelerin hizmetinde kalmıştır. Karamanoğulları ile
Osmanlılar arasında uzun süre anlaşmazlık konusu olan kale,
sonunda 1471 yılında Gedik Ahmed Paşa’nın yöreyi almasıyla
kale, Osmanlı egemenliğine geçmiştir. 2016 yılı çalışmaları
23.08.2016 – 20.12.2016 tarihleri arasında; belgeleme,
temizlik, geçici koruma, kazı alanının rölövesinin çıkarılması
ve cami projesinin tamamlanması aşaması olarak
gerçekleştirilmiştir. Kazı alanın temizliği esnasında, sikke,
küpe, ağırşak ve bazı metal objeler bulunmuştur. Çalışma kazı
alanının hava fotoğraflarının çekilmesiyle sonlanmıştır.
Bildiride 2016 yılı arkeolojik kazı ve restorasyon çalışması
anlatılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Kilikya, Silifke, Kale, Osmanlı, Kazı

Silifke Castle 2016 Year Studies

Ali Boran
Selçuk University

Silifke castle is located in the center of Silifke city. The current

status of the structre of a medieval castle in the Silifke located
has been used in the bronze age. A.C. Century Byzantines,
Muslim Arab attacks in order to protect Cilicia coast made
within a set of castle in the Silifke castle. Castle a period of
time after you used by the Armenians during the crusaders
route to Rhodes have been transferred to the 13th. Since 1210
fortress is approximately 20 years remained in the service of
this knights. Between the Ottomans with Karamaoglu dispute
over a long time at the end of the fortress is the subject of a 17
breach in 1471 Ahmet Pasha’s region of the castle was the
sovereigntty of the Ottoman history. The work of the year 2016
was carried out between 23.08.2016 - 20.12.2016;
Documentation, cleaning, temporary protection, survey of the
excavation area and completion of the mosque project. During
the cleaning of the excavated area, coins, earrings, spindle
whorls and some metal objects were found. The work ended
with an aerial photograph of the excavation sit.

Keywords: Cilicia, Silifke, Castle, Ottoman, excavation.

Gümüş Hacı Halil Paşa Medresesi ve Mimarı

Ali Osman Uysal
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Günümüzde Amasya ilinin Gümüşhacıköy ilçesine bağlı olan

Gümüş; adından da anlaşılacağı gibi geçmişte gümüş madeni
çıkartılan yerlerden birisi idi. Abdizâde Hüseyin Hüsameddin’e
göre; bu kasaba H.575 / M.1179 yılından beri “Gümüş” adıyla
anılmaktaydı ve Selçuklu emirlerinden Eminüddin Yunus el-
Kumsî’nin çabaları sayesinde gelişmişti. Kasabanın beylik ve
erken Osmanlı dönemlerinde de önemini koruduğuna bakılırsa;
buradaki gümüş madenciliği 14. yüzyıl ve sonrasında da
devam etmiş olmalıdır. Bu önemi dolayısıyla Osmanlı
sultanlarının “gümüş emini” görevlendirdikleri kasaba,
dönemin bayındırlık eserleriyle de donatılmıştır. Bunlar
arasında Hacı Halil Paşa’nın H.816 / M.1413 yılında yaptırdığı
medrese, planı kadar mimarı ile de dikkati çeker. Medresenin
tarihine dair ilk bilgilere Hüseyin Hüsameddin’in eserinde
rastlanılmakla birlikte; mimarisine yönelik en kapsamlı ilk
inceleme Ekrem Hakkı Ayverdi’ye aittir. Ondan sonra Fahriye
Bayram, Abdülhamit Tüfekçioğlu ve Yıldıray Özbek’in
tezlerinde yapıya değinildiği görülür. Bunlardan Bayram’ın
araştırması Gümüşhacıköy ilçesi ve Gümüş nahiyesini
kapsayan bir monografidir. Tüfekçioğlu yapının kitabelerine
odaklanırken; Özbek’in tezinde süslemesi konu edilmiştir. Bu 18
araştırma ve yayınlarda bina çeşitli yönlerden ele alınmış
olmakla birlikte; mimari tipoloji ve mimar açılarından yeniden
irdelenmesi gerektiği kanısındayız. Yapı tipolojik bakımdan
“kapalı avlulu” ya da “kubbeli” denilen medrese tipine
dahildir. Fakat plan düzlemindeki geometrisi, mekanların
sofa/kapalı avlu etrafında dizilişi bakımlarından 14-15.
yüzyılın kapalı avlulu medreselerinden ayrılan ayrıntılar içerir.
Halil Paşa Medresesi tipolojik bakımdan farklılığa rağmen,
ilginç biçimde Merzifon Çelebi Mehmed Medresesi’ni hatırlatır.
Halil Paşa Medresesi’nin mimar adı sadece Tüfekçioğlu
tarafından okunabilmiştir. Onun tespit ettiği mimar
Mehmed’in üslûbu ve dönemin mimarları arasındaki konumu
da tartışılması gereken bir konudur. Bu açıdan mimar
Mehmed’in dönemin diğer mimarlarıyla karşılaştırılması ilginç
sonuçlar verebilir.

Anahtar Kelimeler: Hacı Halil Paşa Medresesi, Gümüş, Mimar

Mehmed,Osmanlı mimarları, medrese tipolojisi
 La Medrese de Hacı Halil Paşa de Gümüş et son
architecte
Ali Osman Uysal
Çanakkale Onsekiz Mart University
La Medrese de Hacı Halil Paşa de Gümüş et son architecte
Gümüş qui est lié à la sous-préfecture de Gümüşhacıköy dans
la provence d’Amasya de nos jour, était autrefois l’un des
places fait l’exploitation miniére d’argent comme montre-t-il
son nom. D’après Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin, ce bourg
s’appellait le nom de Gümüş depuis 575 H./ 1179 après J.C. et
il avait été developpé par Eminüddin Yusuf el Kumsî, l’émir
Seldjoukide. On dirait qu’il continuait l’exploitation miniére
d’argent durant tout le 14.é siècle et par la suite dès lors que ce
bourg avait gardé son important dans les époques béylicat et
Ottoman. A cause de cela, le bourg de Gümüş où était nommé
le gümüş emini par le sultan Ottoman, avait été reconstruit
avec les travaux publics. Entre eux, une medrese qui est
construite en 816 H. / 1413 après J.C. par Hacı Halil Paşa, 19
attire l’attention avec son architecte aussi bien que le plan
architectural. Malgre que le première information sur l’histoire
de l’édifice avait été donnée par Hüseyin Hüsameddin, son
architecture a été premièrement étudié en détail par Ekrem
Hakkı Ayverdi. Longtemps après lui, elle est prise de nouveau
en main au point de vue de l’architecture, ses inscriptions et
ornementations par Fahriye Bayram, Abdülhamit Tüfekçioğlu
et Yıldıray Özbek. Malgre toutes ces recherches faites jusqu’à
présent, il est difficile de proposer qu’il a été dit toutes les
choses sur l’édifice. Par conséquent, Nous pensons qu’il faut
encore une fois disputer du point de vue typologique et de
l’architecte. Cette medrese entre dans le type de “la cour
fermée” ou bien “en coupole”. Mais, elle est un peu différent
d’autres medreses en coupoles datés au 14.e-15.e siècle avec
sa géométrie de plan et le rangement des pièces au tour de la
cour fermée. Au contraire de la difference typologique, c’est
interessant que La Medrese de Hacı Halil Paşa rappelle celle de
Çelebi Mehmed de Merzifon. Le nom de son architecte est
déchiffré comme “Mehmed” par Abdülhamit Tüfekçioğlu
seulement. A notre avis, on devrait discuter le style de
l‘architecte Mehmed et son situation entre d’autre architecte de
la premiere moitié du 15.é siècle. Cette dispute peut donner les
résultats interessants.
Keywords: La Medrese de Hacı Halil Paşa, Gümüş, l’architecte
Mehmed, les architectes Ottomans, le typologie de medrese
Silvan (Meyyafarikın)'da Tespit Edilen Seramikler
Üzerine Bir Değerlendirme
Amine Kaya
İstanbul Üniversitesi

Bildirimiz, Diyarbakır Silvan İlçesi’nde 2016 senesi yaz

aylarında yüksek lisans tez çalışmaları için yapılan
araştırmalar sırasında özel şahıs evinde tespit edilen, önerimiz
üzerine, fotoğrafları çekilerek ve envanter fişleri hazırlanarak
Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’ne teslim edilen bir grup seramik
fragmanları üzerine genel bir inceleme ve değerlendirme 20
çalışmasını içermektedir. Çalışmamız, bu yeni malzemelerin
tespiti ve tanıtımının ilk elden yapılmasını amaçlamaktadır.
Sır altı tekniğinde imal edilen seramiklerin çoğunluğu kırık
olup, bu seramiklerden yalnızca iki tanesi bütüne yakın,
formları belirlenecek nitelikte ve sağlamlıktadırlar. Seramikler
üzerinde yapılan ilk değerlendirme çalışmalarından anlaşıldığı
kadarıyla parçaların, 12.-14. yüzyıllara tarihlenebileceği ve
daha çok günlük kullanıma hizmet eden sırlı tabak- çanak,
ibrik ile kandillerden oluştukları görülmektedir. Tabak-
çanaklar ve Kandiller tek renk sır ile kaplanmış, genel olarak
yeşil ve firuze sır kullanımı tercih edilmiştir. Ayrıca sırsız
seramik ibrik formunun, Güney Doğu bölgesinde daha önce ele
geçirilmiş örnekler ile teknik ve stil özellikleri bakımından
yakınlık göstermesi ilgi çekicidir. Kırık parça halindeki bu
ibrik, Ortaçağ’da kuzey Mezopotamya’ya özgü Zengiler ve
Artuklu zamanında geliştiği düşünülen sırsız seramik
grubunun bir devamcısı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Özellikle de 1970-1980 yılları arasında Silvan ve Nusaybin’de
temel kazılarında ele geçirilen ve şimdi Elazığ Müzesi’nde yer
alan iki örnekle benzerlik göstermesi de önemlidir. Çoğunluğu
fragmanlar şeklinde olan seramik formlar, desen özelikleri
bakımından çeşitlilik sunmaktadır. Seramik parçaları tür,
malzeme, teknik ve süsleme özeliklerinin belirlenmesine ilişkin
olarak, Kubadabad, Alanya, Ahlat, Samsat, Bitlis ve Hasankeyf
gibi merkezlerdeki seramiklerin kompozisyon kurgusu,
malzeme, teknik ve stil özellikleri ile karşılaştırılarak bir
sonuca varılmaya Çalışılacaktır. Ayrıca seramiklerin
değerlendirilmesine ilişkin olarak kendi çağının kültürel ortamı
içinde, bölgesel etkileşim bağlamında ve tarihi bir perspektifle
ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Artuklu, Selçuklu, Seramik sanatı, Türk

İslam Sanatı, Meyyâfârikîn

Evaluation on the Ceramics Found in Silvan

(Meyyafarikın)
Amine Kaya 21

Istanbul University

This study is a general review and evaluation of a group of

ceramic fragments found in a private house during my research
for my Master’s thesis in Silvan District of Diyarbakır in the
summer of 2016. The ceramics were photographed, recorded,
and delivered to the Diyarbakır Archaeological Museum upon
my advice. This study seeks to identify and describe these
materials at first hand. The majority of the ceramics, produced
in glaze technique, were broken, except two of them which
were preserved in approximate entirety and in identifiable
form. As to our initial evaluation, the ceramics consist of
glazed dishware, ewers and candles that were for daily use,
and dated to the 12th to 14th centuries. The dishware and
candles are covered with a single coloured glaze, in green and
turquoise colours. It is interesting to note that the unglazed
ewer pottery bears close resemblance to previously found
samples in the Southeast Anatolia, in terms of both its
techniques and style. The ewer has been found as a fragment,
and appears to descend from the sort of unglazed ceramic
which is assumed to have been developed during the time of
the Zengids and Artuqids who have ruled Mesopotamia during
the Middle Ages. At this point, its similarity with the two
samples which have been found in Silvan and Nusaybin during
excavations in 1980’s, and which are now in Elazığ Museum,
is particularly striking. The ceramics fragments greatly vary in
their decorative patterns. They will be compared with the
samples from the Kubadabad, Alanya, Ahlat, Samsat, Bitlis
and Hasankeyf in terms of their type, material, technique and
decorative features. The study moreover attempts to evaluate
the ceramics within their cultural, regional, and historical
context of their time.

Keywords: Artuqids, Seljuk, ceramic art, Turkish Islamic art,

Meyyâfârikîn

Bulgaristan'da Osmanlı Dönemi Arkeolojisi 22

Andrew Petersen
University of Wales Trinity Saint David

Bu yazının amacı Bulgaristan'ın Osmanlı arkeolojisini

araştırmak için önemli bir potansiyele dikkat çekmek ve ayrıca
yapılan araştırmalar hakkında bir değerlendirme yapmaktır.
Modern Bulgaristan devleti, Osmanlı'dan bağımsızlığını
kazandığından bu tarihin geçmişi genel olarak olumsuz olarak
kabul edilmektedir. Osmanlı döneminin fiziksel kanıtları,
özellikle camiler ve diğer Müslüman dini yapılar, yabancı bir
geçmişin hatırlatıcılarıydı ve birçoğu yok edildi ya da
yıkılmasına izin verildi. Son yıllarda arkeolojik faaliyetlerin
artmasıyla birlikte Osmanlı geçmişine daha açık bir yaklaşım
getirilmesi, Osmanlı döneminin arkeolojik araştırmaları için
önemli bir potansiyel olduğu anlamına gelmektedir.

Anahtar Kelimeler Bulgaristan, Osmanlı, Arkeoloji

 The Archaeology of the Ottoman Period in Bulgaria
Andrew Petersen
University of Wales Trinity Saint David

The aim of this paper is to draw attention to the considerable

potential for investigating the Ottoman archaeology of
Bulgaria and also to consider what research has already been
carried out. Because the modern state gained its independence
from the Ottomans this period of history is generally regarded
in negative terms. The physical evidence of the Ottoman era, in
particular mosques and other Muslim religious buildings, were
reminders of an alien past and many of them were destroyed or
allowed to fall into ruin. Increasing archaeological activity in
recent years combined with a more open approach to the
Ottoman past have meant that there is now considerable
potential for archaeological research of the Ottoman period.

Keywords: Ottoman, Bulgaria, Balkans, Ottoman Architecture,

Ottoman Archaeology, Islam in Europe 
 23

rkeolojik Alanlarda Yeniden İnşa

Aydın Uçar, Hilal Tuğba Örmecioğlu
Akdeniz Üniversitesi Mimarlık Fakültesi

Yakın zamana kadar arkeolojik alanlarda restorasyon

çalışmalarında Venedik Tüzüğü'nün 15.maddesinde belirtilen
anastylosis yani mevcut fakat birbirinden ayrılmış parçaların
bir araya getirilmesi ilkesine bağlı kalınmış; ve yine aynı
maddede önerilen yeniden inşa işlemlerinden peşinen (a priori)
vazgeçilmelidir ilkesi korunmuştur. Ancak bu şekilde ele
alınan restorasyon işlerinin mevcut parçaların azlığı nedeniyle
ziyaretçinin imgeleminde yapının bütünü konusunda bir imaj
oluşturmaması ve ziyaretçilerin mekanı deneyimleyememesi
bu alanların daha çok profesyoneller tarafından ziyaret edilen
yerler haline gelmesine neden olmuştur. Oysa ki tüm dünyada
koruma eylemi ciddi bir parasal kayanağa gereksinim
göstermektedir. Çlaışma yapılan alanların sayısının artışına
karşın bu iş için ayrılan kamual kaynakların azalması durumu
zaman içinde koruma anlayışını, oluşturduğu yüksek baskı ile,
olumlu ve olumsuz birçok açıdan doğrudan etkilemiştir. Kazı
alanlarının kaderi daha çok kültürel alan yönetiminin
üretebildiği hediyelik eşya, sergi alanları vb. ziyeratçi sayısını
ve geliri arttıran kaynaklarla belirlenmeye başladıktan sonra
yeniden inşa faliyetleri görülmeye başlanmıştır. Tüm dünyada
turizm etkinliğinin her geçen yıl artması turizm sektöründen
elde edilen gelirin kültürel mirasın koruma ve bakım bütçesinn
oluşturulması sağlanmıştır. Dünyanın en zengin arkeolojik
alan ve kalıntıya sahip ülkelerinin başında gelen ülkemizde de
turizm bu konu üzerinde önemli bir baskı oluşturmaktadır. Bu
nedenle son zamanlarda tekil ölçekte de olsa yeniden inşa
(ihya) etme eylemi görülmeye başlanmıştır. Bu bildirinin amacı
arkeolojik alanlarda yapılan bu tür yerel uygulamaları, uluslar
arası uygulamalarla karşılaştırmak ve uluslar arası tüzükler
çerçevesinde tartışmaktır.
24
Anahtar Kelimeler: Kültürel Miras Yönetimi, Yeniden İnşa,
Turizm

Reconstruction in Arhaeological Sites

Aydın Uçar, Hilal Tuğba Örmecioğlu
Akdeniz University

Until recent decades, restoration work in archaological sites

adheres to the principle of nastylosis, as set out in Article 15 of
the Venica Charter the reassembling of existing but
dismembered in advance of the reconstruction processes
proposed in the same article. However, the fact that the
restoration works discussed in this way do not create an image
of the entire structure in the imagination of the visitor due to
lack of existing parts, and the inability to experience the
historical space has led these areas to become places of
attraction for professionals. However, conservation requires
substantial financial resource. Despite the increase in the
number of archaeological sites, the decline in financial
rsources allocated for this work by governments has directly
affected the concept of conservation in many positive and
negatice ways over time, under the high pressure it has
created. Since the destiny of the excavation sites began to be
determined by the number of visitors produces by culturel area
management, reconstruction activitie had begun to take place.
The increase of tourism activity all over the world every year,
had generated the income earned from tourism sector, and
that's provided a budget for maintenance and excavation
budget for cultural heritage. In our country, which has the
richest archaeological sites and ruins of the world, tourism
puts considerable pressure on conservation issue. Hence, we
had singular cases of reconstruction activities in Turkey. The
purpose of this study is to compare such local proctices of
reconstruction in archaeological sites with international ones
and to discuss them within the framework of international
chartes.
25
Keywords: Cultural Heritage Management, Reconstruction,
Tourism 


Kızılırmak Geçişlerine Bir Örnek: Kırıkkale-Yahşihan

Köprüsü (Demir Köprü)
Ayşe Budak
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

En basit tanımıyla iki yakayı bir birine bağlamak için

tasarlanmış köprüler, kara ulaşımını kolaylaştıran en önemli
ve eski inşa faaliyetlerindendir. Temelde kara ulaşımını
kolaylaştırmakla birlikte yaya ulaşımı dışında, tren ve su yolu
geçişleri içinde inşa edilmişlerdir. Bilinen en eski köprüler
ahşap malzeme ile inşa olunmuşken; taş, betonarme ve metal
malzemelerin sadece biri kullanılarak inşa edilebildikleri gibi
birden çok malzemenin bir arada kullanıldığı karma malzeme
ile inşa edilmiş örnekleri görmekte mümkündür. Yapı
elemanlarının inşa ediliş biçimine göre ise; kafes-kiriş,
hareketli, yüzer örnekleri görmek mümkün olmaktadır.
Anadolu’da Ortaçağ ve öncesinde inşa edilmiş köprülerin,
Selçuklular ve Osmanlılar tarafından yenilenerek ya da
yeniden inşa edilerek kullanılabildikleri gibi dönem
teknolojileri ve malzemeleri ile yeni köprülerde inşa
etmişlerdir. Kaynağı ve döküldüğü yerin sınırları itibariyle,
Türkiye’nin en büyük akarsuyu Kızılırmak olup, bu ırmak
üzerinde bir çok köprü inşa edilmiştir. Bu köprüler arasında
Kayseri Tekgöz ve Çokgöz Köprüleri, Kırşehir Çeşnigir Köprüsü
ve Kesik Köprü, Sivas Kesik Köprü sayılabilir. Günümüzde
Kırıkkale’ye bağlı bir ilçe olan ve Kızılırmak kenarında
kurulmuş Yahşihan aynı zamanda Ankara-Kayseri demiryolu
güzergahında bulunmaktadır. Yahşihan, Kızılırmak üzerine
inşa edilmiş ve tümüyle demir malzemeden yapılmış
Anadolu’nun ilk demir köprülerinden birine sahiptir.
Köprülerde yardımcı malzeme olarak kullanılan demirin, bir
köprünün tamamı için tercih edilmesi 19. yüzyılın ikinci
yarısında batı ülkelerinde karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı’da
demirin köprü inşası için tek malzeme olarak tercih edilmesi de 26
19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başlarına tekabül etmektedir. 1908
yılında Kırıkkale-Yahşihan’da inşa edilmiş ve bir Belçika
firması tarafından hazırlanmış demir köprüye ait projeler ve
Fransızca hesap defteri Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde
bulunmaktadır. Bu bildiride Arşivde bulunan dökümanlar
temel alınarak, demir malzemenin tek başına kullanılmasının
arka planındaki siyasi ve ekonomik koşullara değinilmektedir.
Yer seçiminden zemin etüdüne, malzeme detayına kadar, eski
bir malzemenin tek başına değerlendirilerek nasıl yeni bir
teknolojiye dönüştüğü ve bunun Osmanlı mimarlık tarihindeki
yeri tartışılmakta, köprünün günümüzdeki hali ve arşiv
planındaki projelerin kıyasıyla; proje-uygulama ilişkilerine de
değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Köprü, Plan, Uygulama Projesi, Demir

Malzeme, İnşa
 An Example of Kızılırmak Crossings: Kırıkkale-
Yahşihan Bridge (Iron Bridge)
Ayşe Budak
Nevşehir Hacı Bektaş Veli University

In its simplest form, bridges designed to connect two sides are

the most important and oldest construction activities that
facilitate land transportation. Although they mainly facilitate
the land transport, they were built for railroad and waterway
crossings as well as pedestrian access. While the oldest known
bridges were built with wooden material, they can be
constructed using stone, reinforced concrete and metal
materials, and there are examples of bridges built with mixed
materials as well using more than one type of these materials.
By the variety of building construction elements, cage-beam,
moving, floating types can be seen. The bridges built in
Anatolia in the Middle Ages and before were renovated or
rebuilt by the Seljuks, and they also constructed new bridges 27
using the technologies and materials of that period. Kızılırmak
is the biggest river of Turkey by the borders of its resource and
mouth, and many bridges have been built on this river. These
bridges include Kayseri Tekgöz and Çokgöz Bridges, Kırşehir
Çeşnigir Bridge and Kesik Bridge, and Sivas Kesik Bridge.
Yahşihan, which is a district connected to Kırıkkale and
founded on the side of Kızılırmak, is also located on the
Ankara-Kayseri railway route. Yahşihan has one of the first
iron bridges of Anatolia built on the Kızılırmak and made
entirely of iron material. Iron, previously used as an auxiliary
material in bridges, is preferred for the whole construction of a
bridge in the western countries for the first time in the second
half of the 19th century. The choice of iron as the only material
for the construction of a bridge in the Ottoman Empire
corresponds to the end of the 19th century and the beginning
of the 20th century. The iron bridge project, built in 1908 in
Kırıkkale-Yahşihan and prepared by a Belgian firm, as well as
the accounts book in French language are preserved in the
Ottoman Archives of the Prime Ministry. This report refers to
the political and economic conditions behind the use of only
iron material, based on documents in the archive. From the site
selection to the ground survey and material detail, how an old
material is utilized alone and how it is transformed into a new
technology and its significance in the history of Ottoman
architecture is discussed, a comparison is made between the
present state of the bridge and the projects in the archive plan
and project-application relations are also mentioned.

Keywords: Bridge, Plan, Iron Material, Built Project,

Construction 


Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisi’nde Tokat ve Niksar’da

Görülen Keramoplastik ve Terracota Kullanımı Üzerine Bir
Değerlendirme
Ayşe Denknalbant Çobanoğlu
İstanbul Üniversitesi

Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisi’nde tuğla ve sırlı tuğla 28

yapılarda kubbe, kubbeye geçiş öğesi, tonoz, kemer, minare ve
mezar anıtlarında yoğunlukla hem yapı malzemesi hem de
süsleme malzemesi olarak kullanılmıştır. Tokat ve Niksar’da
yer alan yapılar da, Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisi’nin
gelişiminde plan ve süsleme özellikleri ile önemli yere
sahiptirler. Bu merkezlerde karşılaştığımız bazı yapılarda
keramoplastik süsleme ve terracota levhalar dikkat
çekmektedir. Tokat Merkez’de yer alan Burgaç Hatun
Türbesi’nin dış cephelerinde yer alan yuvarlak tuğla kemerler
üzerinde keramoplastik süsleme bulunmaktadır. Nureddin b.
Sentimur Türbesi’nin doğu cephesinde yer alan yüksek
kabartma palmet süslemeli terracota levha da ender bir örnek
olarak önemlidir. Tokat merkezde bulunan Halef Sultan
Hankahı (taçkapısında) ve Ebu Şems Hankahı’nda (iç mekanda
kapı üzerinde) kaynaklara göre, düz terracota levha kullanımı
söz konusuyken, Niksar Çöreği Büyük Tekkesi (Cami) ve Tokat
Nureddin b. Sentimur Türbesi kapı kemerlerinde taşa
yerleştirilmiş terracota süslemeler mevcuttur. Bunlardan başka
Niksar Danişmend Gazi Türbesi etrafında yer alan hazirede
tespit edilen yeşil tek renk sırla sırlanmış terracota mezar taşı
da ayrıca önemlidir. Söz konusu örneklerin Tokat ve Niksar’da
yoğunlaşmış olduğu dikkatimizi çekmekte olup, devam eden
araştırmayla görülen bu farklı uygulamalar incelenmeye
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Tokat, Niksar, terracota, keramoplastik,

mezar taşı.

An Evaluation on the Use of Ceramoplastic and

Terracota in Tokat and Niksar in the Medieval
Anatolian Turkish Architecture
Ayşe Denknalbant Çobanoğlu
Istanbul University

In the Medivial Anatolian Turkish Architecture brick and

glazed brick constructions were dominantly used both as 29
building material and decoration material in dome, vault, arch,
minaret and tombs. The buildings in Tokat and Niksar are also
important in the development of the Medieval Anatolian
Turkish Architecture with their plan and decoration features.
Some of the structures we encountered in these centers are
decorated with terracotta adornments and terracotta plaques.
There is a ceramic decoration (ceramoplastic) on the round
brick arches located on the outer sides of the Burgac Hatun
Tomb located in Tokat Center. A rare example is the terracotta
plate with high embossed palmette decoration located on the
eastern side of Nureddin b. Sentimur Tomb. The use of flat
terracota plates, according to sources, in the Halef Sultan
Hankah (at the portal) and Abu Shams Hankah (at the inner
door), located in the center of Tokat. Niksar Çöreği Büyük
Tekke (Mosque) and Tokat Nureddin b. Sentimur Tomb have
terracota ornaments placed on the stone arches of the door
arches. Other than these, the green monochrome glazed
terracotta tombstone found in the cemetery around Niksar
Danişmend Gazi Tomb is also important. We note that these
examples are concentrated in Tokat and Niksar, and we will try
to examine these different practices, which are seen in ongoing
research.

Keywords: Tokat, Niksar, terracota, ceramoplastic, tombstone.

Soğuksu Hamamcıkları
Ayşıl Tükel Yavuz
Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Ege ve Akdeniz bölgelerinde bulunan birkaç yapının birbirine

yakın özellikleri bulunmaktadır. Bu yapılardan şimdiyedek
dört örnek saptanmıştır. Üçü İzmir kırsalında, biri de
Alanya'da bulunmaktadır. İçte kenarları 2 m. Civarında olan,
kare planlı ve kubbeli yapıların hepsinin çok yakınında bir
kuyu bulunmatadır. İzmirdekilerde kuyuya yakın duvarın içine
yerleştirilmiş bir hazne dıştan doldurulmakta ve su içerde
haznenin tıkacı açılarak yıkanılmaktadır. Alanya'dakinde ise
30
öyle bir düzenek bulunmayıp yakındaki kuyudan kapla taşınan
suyun kullanıldığı anlaşılmaktadır. Kullanım özelliklerinin
yanısıra yapım teknikleri ve kullanılan malzeme de çok
benzerdir. Hamamcıklar bütünüyle devşirme malzeme ile inşa
edilmiş ve sıvanmıştır. Yapıların hepsinin etrafında kalıntılar
bulunmaktadır. Hiçbirinde bir alt veya üst tarih belirlemeye
yarayacak bir kanıt bulunmamaktadır. Alanya örneğinde,
bilinen bir yapının içine sonradan yapıldığı için, bir alt tarih
önermek olası olabilir. Türk yaşam kültüründe yıkanmanın
önemi çok sayıda, ölçekte ve vurguda hamam yapılarının
varlığı ile kanıtlanmaktadır. Mevcut hamamların, soğukluk
dışındaki mekanlarında, su tesisatı sadece sıcak yada hem
sıcak hem soğuk su tesisatının bulunduğu bilinmektedir. Bu
hamamcıkların duvarlarında su tesisatı dolaşmamaktadır.
Özetle, kaydedilen yapılar ve özellikleri yıkanma
kültürümüzün parçası olan ve şimdiyedek bilinmeyen bir
yıkanma yapısı türünün varlığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Yıkanma kültürü, hamam, su yapısı

 Small Cold-Water Baths
Ayşıl Tükel Yavuz
Middle East Technical University

Some small bathing buildings in the Aegean and

Mediterranean regions of Anatolia display similar
characteristics. So far four similar buildings are studied. Three
of them are in the rural surroundings of İzmir and the last one
in Alanya. They are situated in near proximity to a well. Their
architectural features are very similar. The small interior has
sides of about 2.00 metres covered by a dome. The ones near
İzmir have a water basin located within thickness of the wall.
An opening a the exterior enables to fill it from the outside.
They are similar to each other in respect to construction and
materials used. They are completely constructed with reused
material and plastered. All of them take place on locations
where there are remains of diferent former strata of
construction. None of them display a particular characteristic
31
to indicate a lower or upper date for their construction. It may
be more possible to make a suggestion for the Alanya one since
it is constructed within a well known building. The importance
of bathing is represented in the large number baths of different
size and emphases as part of the Turkish culture of living. The
existing baths have, besides the frigidariums. Have only hot or
both hot and cold water installations running alond the walls
as well as a water tank. These small bath have no pipes related
to running water. These buildings are representatives of
another building type of our bathing culture, namely cold-
water baths.

Keywords: bath, shower, bathing culture, cold water.


 Kıyamet Gününü Tek Sayfada Resmetmek: Falname
Resmi Örneği
Bahattin Yaman
Süleyman Demirel Üniversitesi

Kıyamet kavramı Kur’an-ı Kerim’de yalın olarak

bulunmamakta, kelimenin başına yevm (gün) izafe edilerek
‘yevm el- kıyâme’ (kıyamet günü) olarak geçmektedir.
Kur’an’da, kıyamet kavramı ile daha çok bütün hayatın sona
ermesi kastedilmektedir Kıyameti yakından ilgilendiren ahiret,
ahiret günü, kıyamet günü, kıyamet saati gibi kavramlar
vardır. Ahiret günü kıyametin kopması sonrası hayatın
tamamına verilen isimdir. Kıyamet saati dünya hayatının sona
ermesini, kıyamet günü, kıyamet saati ve ondan sonra
insanların cennet veya cehennem hayatına başlamalarına
kadar geçecek süreyi, ahiret ise cennet ve cehennem hayatını
kapsamaktadır. Bahse konu olan resim Topkapı Sarayı Müzesi
Kütüphanesi, Hazine 1702 ya kayıtlı olan ve 17. Yüzyılın 32
başında derlenen Falnâme’de (Resim 1) yer almaktadır.
Sayfanın başında “Rabbin elbette ta kıyamet gününe kadar
onlara azabın en kötüsünü yapacak kimseler gönderecektir
diye ilan etmişti.” (Araf 167) ayetinin yer aldığı resimde
kıyamet günü ile ilgili birçok detaya yer verilmiştir. Resmin
Kur’an-ı Kerim’deki bir ayetin hemen akabinde gelmesi bir
anlamda ayetin resimle tefsiri olarak da yorumlanabilir. Farklı
yazmalarda başlı başına resmedilen konular bu sayfada tek
resimde ele alınmıştır. Ayrıca İslam kültüründe kıyametle ilgili
birçok konu bu sahnede sembolleştirilmeye çalışılmıştır.
Resimde mahşer, amel defterleri, İsrafil, Sûr, Kevser havuzu,
Mizan, cehennem, Malik meleği, gibi konulara yer verilmiştir.
Ayrıca aralarında konuşan iki grup figüre yer verilmiştir.
Figürlerin tamamında kutsallığı ifade için kullanılan alev şekli
yer alırken sağ taraftaki figürlerin yüzü kapatılmıştır.
Bildiride, farklı eserlerdeki müstakil resimlerle karşılaştırılıp,
konuların İslam kültüründeki yeri tartışılacaktır. Ayrıca resmin
üst tarafında yer alan figürlerin kimleri temsil ettiği hususu da
irdelenecek, özellikle Ahval-i Kıyamet yazmalarındaki
resimlerle mukayese edilecektir. Resim 1: Falname. Topkapı
Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H 1702, vr. 16b

Anahtar Kelimeler: Kıyamet, resim, Osmanlı, mahşer

Drawing Doomday in a Single Page: an Example of

Falnamah (Book of Divination) Drawing
Bahattin Yaman
Süleyman Demirel University

The concept “Qiyamah” (Doomsday) does not appear solely in

the Holy Quran, but it is mentioned as “yewm al- qiyamah”. In
the Holy Quran, the Doomsday is meant as the complete
extinction of whole life. There are some relevant concepts
about qiyamah such as afterlife, doomsday, the time of
doomsday, Afterlife refers to the whole life after doomsday.
The time of qiyamah includes the extinction of the life on
33
earth. The day of qiyamah includes the period between the
time of qiyamah and the beginning of life in Heaven and Hell.
Afterlife includes the life in Heaven and Hell. The drawing
mentioned below (Plate 1) appears in a Falnamah (Book of
Divination) that was written at the beginning of 17th century
and is registered to the Library of Topkapı Palace Museum,
Hazine 1702. At the top of the page, this verse appears; “And
your Lord declared that He would certainly keep on sending
against them till the Day of Resurrection those who would
subject them to an evil torment” al- A’raf 167) and the drawing
includes a lot of details relating doomsday. That the drawing
comes just after the verse can be interpreted as the comment of
the verse with a drawing. The subjects that are dealt seperately
in different manuscripts are dealt on this page with a single
drawing. Also, a lot of subjects relating to doomsday in Islamic
culture are symbolised in this drawing. The drawing includes
the subjects such as the judgement day, books of deeds,
Raphael, Horn, Kawthar, Mizan, Hell, Maalik. Also two groups
talking to each other are mentioned. While the flame appears
in all the figures in order to express the holyness, the faces’ of
the figures on the right are closed. In this paper, single
drawings in different works will be compared and the place of
these subjects in Islamic culture will be discussed. Also, whom
the figures at the top of the drawing represent will be analysed
and especially it will be compared with the drawings in Ahval-i
Qiyamah manuscripts. Plate 1: Falname. Topkapı Sarayı
Müzesi Kütüphanesi, H 1702, vr. 16b

Keywords: Doomsday, miniature painting, illustration,

Ottoman

2015-2017 Kazı Dönemlerinde İznik Çini Fırınları

Kazısı'nda Ele Geçen Kalıp Baskı Tekniğinde Dekorlu
Seramikler
Belgin Demirsar Arlı-Şennur Kaya- Özlem Erol - Hakan Arlı
İstanbul Üniversitesi
34
Batı Anadolu’da küçük bir yerleşim yeri olmakla birlikte İznik,
Osmanlı öncesinden 18. yüzyıla kadar uzanan süreçte çini-
seramik üretiminin kesintisiz sürdüğü önemli merkezlerden
biri olmuştur. Roma, Bizans, kısa süren Anadolu Selçuklu
hakimiyetlerinden sonra 1331 yılına kadar Bizans
İmparatorluğu idaresinde kalan İznik’teki kültürel mirasın
aydınlatılmasına yönelik, İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi
Bölümü’nden Prof. Dr. Oktay Aslanapa başkanlığında 1963-
1969 yılları arasını kapsayan ilk dönem kazılarından sonra,
1981 yılında başlatılan ve 1984 yılında BHD kodu verilen kazı
alanında düzenli olarak yürütülen İznik Çini Fırınları Kazıları,
İznik’teki çini ve seramik üretimini açığa çıkarmaya devam
etmektedir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda toplam altı
fırınateşhanesi ortaya çıkarılmıştır. Birbirine bitişik
plankarelerde bulunan bu fırınateşhaneleri kazısı yapılan
alandaki atölye bölgesini de işaret etmektedir. Yapılan
analizler neticesinde bu fırınların 15-17. yüzyıllarda faaliyet
gösterdiği anlaşılmıştır. Kazı çalışmalarında ele geçen
buluntuların yoğunluğunu da bu tarihlerde üretilmiş Osmanlı
dönemine ait kırmızı ve beyaz hamurlu seramik parçaları
oluşturmaktadır. Öte yandan ele geçen buluntular arasında
tarihsel açıdan daha önceki dönemlere ya da Bizans-Osmanlı
geçiş dönemine işaret eden örneklere de rastlanılmaktadır.
Örneğin son iki sezonun en önemli buluntu grubu, önceki kazı
sezonlarında nadir olarak rastlanılan yarı mamul sırlı/sırsız
tuğlalardır. Karşılaşılan yoğunluk karşısında, bunların
yalnızca İznik ve yakın çevredeki yapılar için değil, Anadolu’da
Selçuklu ve Beylikler dönemi yapıları için üretildiklerini
söylemek yanlış olmayacaktır. Sırlı tuğlaların dışında,
Anadolu’da ele geçen benzer örnekleri 12-15. yüzyıl aralığına
tarihlenen baskı dekorlu seramik kapların İznik’te de
üretildiğini kanıtlayan çok sayıda yarı mamul sırlı-sırsız
seramikle de aynı yoğunlukta karşılaşılmaktadır. Bu bildiride,
2015- 2017 kazı dönemlerinde İznik Çini Fırınları Kazısı’nda
ele geçen Baskı dekorlu seramik formlarının benzer örneklerle
karşılaştırılarak tanıtılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İznik, Çini Fırınları, Seramik, Kalıp Baskı 35

Tekniği

Decorated Ceramics in the Mould and Pressed

Technique Unearthed between 2015-2017 During The
Iznik Kilns Excavations
Belgin Demirsar Arlı-Şennur Kaya- Özlem Erol - Hakan Arlı
Istanbul University

Iznik, although a small town in Western Anatolia today, was a

prominent center of production of ceramic tiles ongoing
without interruption from the pre-Ottoman era until the 18th
century. After the Roman, Byzantine, short-lived Anatolian
Seljuk reigns followed by the Byzantine Empire domination
until 1331, Iznik’s cultural heritage began to be unearthed in
the first excavations (1963 – 1969) led by Professor Dr. Oktay
Aslanapa of the Istanbul University Department of Art History,
and ensued with the regularly ongoing Iznik Kilns Excavations
that was launched in 1981 on the excavation site coded as
BHD in 1984, still continues to reveal the historical tile and
ceramic production in Iznik. During the excavations conducted
to date, six kilns in total have been unearthed. These kilns,
located adjacently in the plans, point to a workshop area on
the excavated site. The analyses have revealed that these kilns
were actively in operation in the 15th – 17th centuries. The
majority of the finds recovered during fieldworks consist of
ceramic pieces of Ottoman-era red and white clay produced
during this time frame. On the other hand, the finds also
include specimens that historically indicate previous periods or
the period of transition from Byzantine to Ottoman. For
instance, a significant group of finds retrieved in the last two
seasons consists of semi- finished glazed/unglazed bricks,
which were rarely found in the former excavation seasons.
Considering the high quantity of finds retrieved, it would not
be wrong to say that these bricks were produced not only for
Iznik and its environs but also for the buildings in the
Anatolian Seljuk and Emirates periods. Apart from the glazed
bricks, an equally high quantity of semi-finished 36
glazed/unglazed ceramics has been unearthed, proving that
mould and press decorated ceramic vessels, with similar
examples dating to 12th – 15th century timeframe recovered in
Anatolia, were also produced in Iznik. This presentation aims
to introduce the mould and press decorated ceramic forms
unearthed in the Iznik Kilns Excavations in 2015-2017 in
comparison with similar examples.

Keywords: Iznik, Kilns, Ceramic, Mould and Press Tecnique

Edirne Yemiş Kapanı ve Restitüsyon Önerisi

Bozkurt Ersoy
Ege Üniversitesi

Yapı Edirne’de Yedi yol ağzı, Mimar Sinan Caddesi ve Selimiye

Arastası ile çevrili alan üzerinde yer almakta ve inşa tarihi
olarak 1590-91 yılı herhangi bir kaynakça gösterilmeden
verilmektedir. Ne yazık ki han birçok yapıyla birlikte 30
Temmuz 1752’de meydana gelen depremde harap olmuş, 1937
yılında yıkılmış ve 1967 yılında da park haline getirilmiştir.
1976 yılında Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek
Kurulu tarafından tescil edilen yapı ile ilgili kazılar ise, 2014
yılında başlamış ve 2016 yılında sona ermiştir. Yapılan kazılar
sonucunda ortaya çıkan temel ve bodrum kat duvarlarından,
yapının 67,71 m. x 57,91 m. ebadında, yaklaşık kare planlı ve
avlulu olduğu anlaşılmaktadır. Duvarların tamamı avlu zemin
seviyesinin altında kalan bölümlerdir ve duvarların
oluşturduğu birimler zemin kat mekanlarının depolarıdır.
Zemin kat ve birinci kat mekanlarının plan açısından nasıl
olabileceğinin değerlendirilmesi ve restitüsyonu ise, ancak kazı
sonucu ortaya çıkan duvarlardan hareketle çizilen rölöve ile
yapının günümüze ulaşan eski fotoğraflarıyla olanaklıdır. Kimi
yayınlarda Selimiye Camii’ne kaymalara karşı bir payanda
görevi için de inşa edildiği söylenen Yemiş Kapanı Hanı ile
ilgili veriler yapının avlulu, iki katlı; üst katın tamamının, alt
katın ise üç kanadının revaklı olduğunu göstermektedir.
Değişik kaynaklarda değişik tarih ve mimar adlarının verilmesi 37
nedeniyle yapı ile ilgili diğer bir sorun olan inşa süreci ve
yapının mimarı konusu da bu bildiride ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Edirne, kapan, şehir içi hanı

Edirne Yemiş Kapanı and The Restitution Proposal

Bozkurt Ersoy

Ege University

The building, which is dated at 1590-91 without any given

bibliography, is on the area that is surrounded by Yedi Yol
Ağzı, Mimar Sinan Caddesi and Selimiye Arasta.
Unfortunately, it was destroyed in the earthquake that broke
out on July 30, 1752 with many other buildings, collapsed in
1937 and became a park in 1967. The excavations on the
structure, which was registered by the Supreme Council of
Antiquities and Monuments in 1976, started in 2014 and
ended in 2016. From the basement and basement walls
emerging as a result of excavations made, it is understood that
the structure has a square plan as measured approximately
67.71 m. x 57,91 m. with courtyard. All of the walls are below
the courtyard level, and the units that the walls create are the
storage spaces. The evaluation and restitution of how the
ground floor and first floor spaces was planned can only be
done with the old photos of the building that reached today
and the results of the excavation. Although in some
publications, it is said that the Yemiş Kapanı was built also for
serving as a buttress against Selimiye Mosque; related data
asserts that the building has a courtyard and is two storeys
with porched in the entire upstairs and the three wings of the
downstairs.

Keywords: Adrianople, city han

Kilise içinde Kilise: Geç Antik Dönem Bazilika Planlı

Kiliselerin Ortaçağ’da İkinci Kullanımları 38
Burcu Ceylan - Orçun Erdoğan
Akdeniz Üniversitesi

Bazilika planlı kiliseler 4. Yüzyıldan başlayarak, ancak daha

yaygın olarak 5. ve 6. yüzyıllar boyunca Erken Hıristiyan
mimarlığının temel yapı tipi olarak uygulanmıştır. Gerek
kentlerde gerekse kırsal yerleşimlerde eksiksiz bir şekilde inşa
edilmiş olan bazilikalar çoğu durumda bir yerleşimde birden de
çok yapılarak kentlerin ve köylerin siluetlerinin dönüşümünde
önemli rol oynamıştır. Çeşitli tipolojiler ile karşımıza çıkan
bazilikalar genellikle büyük ölçekleri ile de dikkat çeker.
Bazilika planlı kiliseler, ekler, değişimler ve onarımlarla en
azından 7. yüzyıl dönümüne kadar kullanımlarını devam
ettirmişlerdir. Ancak tarihsel süreç içinde bu yapıların
yıkıldıkları/terk edildikleri anlaşılmaktadır. Bu terk edilme
süreci genel bir kabul ile veba, Sasani ve Arap istilaları ile
biçimlenen “karanlık çağlara” tarihlendirilmiştir. Daha sonraki
aşamada, dikkat çekecek kadar çok sayıda bazilika içine daha
küçük ölçekli çoğunlukla tek nefli bazilika planlı yeni kiliseler
İnşa edilmiştir. Bu yeni yapılar çeşitli şekillerde erken dönem
bazilikasının yapı elemanlarını (apsis, nef stylobatları,
duvarlar vb.) kullandıkları için bir ikinci kullanım örneği
olarak kabul edilmelidir. İkinci kullanımlar, kesin bir kazı
sonucuna dayanmadan, genel tarihsel gelişim içinde ya da çok
da tanımlayıcı olmayan malzeme-teknik verilerine dayanılarak
“Orta Bizans” dönemine tarihlenmektedir. Öte yandan, son
dönem araştırmalar bazı yapım tekniklerinin
tarihlendirmesinde değişiklikler önermekteyken; “karanlık
çağlar”da yapım aktivitesinin durduğu görüşü de tartışmaya
açılmaktadır. Bildirinin amacı son dönem kazı ve araştırmaları
ışığında, Geç Antik dönem bazilika planlı kiliselerin Ortaçağ’da
ikinci kullanımlarını tartışmaktır. Konu, tarihsel süreç, yerin
anlamı, mimari tercihler, teknik tercihler ve benzeri başlıklar
üzerinden ele alınacaktır. Çalışma alanı olarak özel bir
coğrafya olması ve ortak bir tarihi geçmişi belgelemenin daha
kesin olması nedeniyle Likya bölgesi seçilmiştir.
39
Anahtar Kelimeler: Bazilika, ikinci kullanım, Orta Bizans,
Likya

Church in Church: The reuse of Late Antique Basilicas

in the Middle Ages.
Burcu Ceylan - Orçun Erdoğan
Akdeniz University

The basilica which was the main church type of Early

Christianity from the 4th century, became the norm during 5th
and 6th centuries. Basilicas were constructed in every city and
village, and even more than one in many cases. With this
widespread use, diversity of type and large scale, they played a
major role in the transformation of the silhouettes of Late
Antique settlements. Basilicas continued to be used at least
until the turn of the seventh century, with additions,
modifications and repairs. Over the course of time they were
either ruined or abandoned. This process is roughly dated to
the “Dark Ages” of the Byzantine Empire, the result of plague
and/or invasions of the Sassanids and Muslims. In the later
stages, smaller, mostly single nave chapels were constructed
within these former basilicas. These new constructions
employed constructional elements of the earlier building in
several ways. Therefore it is proper to name these new
buildings as the “reuse” of the earlier structure and site. In the
absence of archaeological evidence, these reused chapels are
vaguely dated to the “Middle Byzantine” period, from historical
facts and from the material/technical characteristics. However,
recent studies suggest new dates for certain building
techniques, while the common acceptance of a cessation of
building activity during the dark ages is open to discussion.
The aim of this presentation is to discuss the reuse of Late
Antique basilicas in the Middle Ages, from the evidence
provided by recent research. The subject is approached from
the point of view of chronology, the meaning of the site and
the technical and architectural preferences. The research is
limited to the region of Lycia. 40

Keywords: Basilica, Re-use, Middle Byzantine, Lycia

Demre ve Çevresinde Türk Dönemi Kırsal Konut

Mimarisi
Bülent İşler- Nesrin Aydoğan İşler
Gazi Üniversitesi

Bildirinin konusunu Antalya ilinin Demre ilçesi ve

köylerindeki Türk Dönemi konutları oluşturmaktadır. Antalya
ili Demre ilçesi, antik dönem ismiyle Myra, Klasik çağdan
başlayarak Türk dönemine kadar önemli bir yerleşim merkezi
olmuştur. Tarihteki adıyla Likya Bölgesi’nin merkezinde yer
alan yerleşime Türkler 11. Yüzyılın sonlarında gelmeye
başlamıştır. İlk gelen Türk toplulukları, Likya’nın dağlık
coğrafyasında çoğunlukla göçebe hayat tarzını benimsemişler,
küçükbaş hayvancılıkla geçimlerini sağlamışlardır. Mevsim
şartlarına bağlı olarak sık sık yer değiştiren Türk toplulukları
bölgedeki tarım alanlarının yakınında,18. yüzyıl ikinci
yarısından itibaren yerleşik hayata geçmeye başlar. Yerleşik
hayata geçişle birlikte ilk konut yapıları inşa edilir. Bölgedeki
ilk Türk yerleşimleri özellikle Roma ve Bizans dönemi
yerleşimleri etrafında yoğunlaşır. Dolayısıyla ilk yapılan Türk
konutlarının daha eski binaların malzemelerinden
yararlanıldığı bazen Roma ve Bizans kalıntılarının kısmen
kullanılarak inşa edildiği görülür. Hayvan yetiştiriciliği devam
etmekle birlikte konutlar çevresindeki Klasik dönemden
itibaren kullanılan, taş duvarlarla oluşturulmuş teraslar
halindeki tarım arazileri ekilmeye devam edilir. Türk dönemi
inşa edilen konutların bölgedeki özellikle Bizans konutlarıyla
biçimsel ve işlevsel anlamda büyük benzerliklerin olduğu
dikkati çeker. Türk döneminde Bizans döneminde olduğu gibi
kireç taşından, iki katlı inşa edilen konut yapılarının alt katları
depo ya da hayvanlar için birer barınak olarak düzenlendiği,
üst katların ise yaşam alanlarını içerdiği görülür. Alt katlar
geniş kapılarının dışında pencere açıklıklarının
bulunmamasıyla dikkat çeker. Dışarıdan ahşap birer 41
merdivenle ulaşılan üst katlar ise çok sayıda pencereyle dışa
açılır. Çoğunlukla iki odadan oluşan ikinci kattaki odalardan
birinde ısınma amaçlı kullanılan bir ocak bulunur. Pişirme işi
evin dışında ayrıca oluşturulmuş ocaklarda yapılır. Düz damlı
Bizans dönemi konutlarından farklı olarak Türk dönemi
konutlarının örtü sistemi ahşaptan oluşturulmuş kırma çatılı
ve dıştan kiremit kaplıdır. Ayrıca odalar içinde ahşap
mobilyaların eklendiği görülür. Demre ilçesindeki bu
konutlarla ilgili bugüne kadar herhangi bir çalışma
bulunmamaktadır. Bölgede 2006 yılından beri, Kültür ve
Turizm Bakanlığı izniyle sürdürdüğümüz yüzey
araştırmalarında, çok sayıda Türk dönemi konut yapısında da
belgeleme çalışmaları yapılmıştır. Çoğu hazine arazisi üzerinde
yer alan konutlar, sahiplerin göç etmesi veya hayatlarını
kaybetmesiyle işlevsiz kalmış çoğu harabe halini almıştır.
Sunacağımız bildiride de bugüne kadar belgelendirdiğimiz
Türk Dönemi konutlarının mimarisi, süsleme özellikleri
tanıtılarak bölgedeki Türk Dönemi mimarisi içindeki önemini
ortaya koymayı amaçlamaktayız. Giderek yok olan bu
konutların tanıtılması bölgedeki Türk tarihi ve kültürü
hakkında, araştırmacılar için önemli bilgiler sunacaktır.

Anahtar Kelimeler: Antalya, Demre, Türk mimarisi, sivil

mimari, konut mimarisi

The Domestic Architecture at Demre District of

Antalya from Byzantine to Turkish Period
Bülent İşler- Nesrin Aydoğan İşler
Gazi University

Demre (Myra) district of Antalya has been a significant

settlement beginning from the Classical Period through the
Turkish era. Turks began to come to the settlement in the 12th
century, which was located at the heart of the ancient Lycia.
The first Turkish communities mostly adopted a nomadic
lifestyle in the mountainous topography of Lycia and
42
maintained their live by herding ovicaprids. Often changing
their locations, those Turkish communities started to adopt
sedentary life beginning from the 18th century. With the
sedentary life first domestic buildings began to be constructed
thanks to contributions from Greek masons. The first Turkish
settlements congregate around Roman and Byzantine towns.
In the first houses it is attested that material from former
buildings, including partly Roman and Byzantine ruins, were
used. Along with animal husbandry, they practised agriculture
on the terraces close to the settlements, which were formed
with stone walls and had been used from the Classical era. It is
remarkable that the houses built during the Turkish era have
great similarities with Byzantine houses in form and function.
Built of limestone and with two stories as in the Byzantine era,
the lower stories of those Turkish-period houses are seen to
have been used for storage of goods or for keeping the
livestock, while the upper stories were used as living spaces.
Lower stories had large doors while they have no window
openings. The upper stories, which were reached by wooden
upstairs constructed outside the building, had many windows
opening out. Mostly having two rooms, one of the rooms in the
upper stories had a fireplace used for heating. Cooking was
done in the ovens constructed outside the houses. Different
from the flat roofed Byzantine houses, Turkish period houses
had wooden folding roofs and terracotta tiles as
superstructural cover system. Also wooden furnishing was
added inside the rooms. Since 2006, the permission of the
Ministry of Culture and Tourism has been obtained and the
houses of the Turkish period in the region are documented.
Most of the houses located on government land, and most of
houses are not used. There is no publication Works on these
houses. In this paper it is aimed to discuss architectural
features and introduce the domestic buildings at Demre in
Turkish period. Therefore it will be possible to understand the
Turkish architectural development of the domestic buildings at
Demre.

Keywords: Antalya, Demre, Turkish architecture, domestic 43

architecture, house architecture.

I. Alaeddin Keykubad Dönemi Konya Mescitleri

Canan Parla

Anadolu Üniversitesi

Anadolu Selçuklu Devleti’nin hemen her bakımdan en parlak

dönemini yaşadığı Sultan I. Alaeddin Keykubad devrinde
(1220-1237) inşa edilmiş Konya mescitlerinin günümüze
gelebilen sayılı örneğinin ele alındığı bu çalışmada, yapıların,
inşa teknikleri ve mekan kuruluşları irdelenmektedir. Dönemin
günümüze gelebilen sekiz mescidinden Şekerfuruş, Sırçalı, İç
Karaarslan, Terceman ve Zemburi Mescitleri özgünlüğünü
tamamen veya kısmen korumakta, Erdemşah, Ahmet Fakih ve
Zevle Sultan Mescitleri özgünlüğünü kaybetmiş
bulunmaktadır. Tespit edilen mescitlerinden hiç birinin mimar
ve yapı ustaları, Sırçalı ve Zevle Sultan Mescitlerinin banileri
bilinmemektedir. Şekerfuruş Mescidi kitabesine göre Şaban
oğlu Hasan isimli bir şeker taciri tarafından yaptırılmıştır. İç
Karaarslan Mescidi’ni vezir Ziyaeddin Karaarslan, Terceman
Mescidi’ni divanın tercümanlarından Zahirüddin Mansur,
Zemburi Mescidi’ni halk arasında bulunan bir rivayete göre I.
Alâeddin Keykubad’ın adı bilinmeyen arıcı başısı, Erdemşah
Mescidi’ni atabeklik görevinde bulunduğu bilinen Şemseddin
Erdemşah yaptırmıştır. Bugün tamamen yenilenmiş bulunan
Ahmet Fakih Mescidi’nin yanındaki Şeyh Fakih Ahmed adına
yapılmış türbenin varlığına dayanak Fakih Ahmet tarafından
yaptırıldığı kabul görmektedir. Banilerden üçünü devlet
adamları oluşturmakta, diğer üç bani arasında bir şeker taciri,
bir fakih ve bir arıcı başı bulunmaktadır. Mimari kuruluş
açısından Konya Sırçalı Mescit, doğusunda bulunan yanları
kapalı üç gözlü son cemaat yeri ve son cemaat yerinin kuzey
biriminden geçilen minaresiyle diğer mescitlerden
ayrılmaktadır. Minareli mescitlerden bir diğerini Zemburi
Mescidi oluşturur. Sırçalı Mescid’den farklı olarak Zemburi
Mescidi’nin minaresi yapının kuzeybatı köşesine 44
dayanmaktadır. Mütevazi yapılarıyla dikkat çeken I. Alâeddin
Keykubad dönemi Konya mescitlerinde taş ve tuğlanın inşa
malzemesi olarak kullanıldığı, özgünlüğünü kaybetmiş
örnekler dahil tümünün kubbeyle örtüldüğü, üçgen kuşakla
geçişli Sırçalı Mescit haricinde özgün örneklerin tümünde
kubbeye tromplarla geçildiği ve mescitlerin birbirine yakın
oranlara sahip oldukları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Anadolu Selçuklu, I. Alâeddin Keykubad,

Konya, Mescit.

Masjids of Konya During the Era of Alaeddin

Keykubad I
Canan Parla
Anadolu University

This article is focused on the limited examples of survived

masjids in Konya built during the most brilliant era of
Anatolian Seljuk State ruled by Sultan Alaeddin Keykubad I.
(1220-12379). Their building techniques and structural aspects
are mainly dealt with. In this era eight survived masjids are
known are Şekerfuruş, Sırçali, İç Karaarslan, Terceman ve
Zemburi masjids, which still maintain their originalities
partially or wholly, but he masjids named Erdemşah, Ahmet
Fakih and Zevle Sultan lost their originalities. The architects
and master builders of these masjids, and the patrons of Sırçalı
and Zevle Sultan masjids are not known to us. According to
the inscription of Şekerfuruş masjid its patron was Hasan, the
son of Şaban who was a sugar trader. It is known that İç
Karaaslan masjid was made by the vizier Ziyaeddin Karaaslan,
the masjid of Terceman by the translator of the state
Zahuriddin Mansur, Zemburi masjid made by the chief
beekeeper of the Sultan whose name is not known, and the
masjid of Erdemşah was made by Şemseddin Erdemşah who
was atabek. It is believed that the masjid of Ahmet Fakih was
made by Sheik Fakih Ahmed whose tomb was located next to
this masjid. Three of the patrons are statesmen, remaining 45
other three patrons are sugar trader, a fakih (expert on law of
Islam), and a chief beekeeper. Sırçalı Masjid of Konya have
differences when compared with the architectural structures of
others due to its outer prayers space in the eastern section and
the entrance to the minaret through this section in the north.
The other masjid with a minaret is Zemburi. The minaret of
this masjid is located on the northwest of the building. The
modest structures of these Konya masjids of Alaeddin
Keykubad I. era are prominent with their stone and brick
construction materials, and although some have lost their
originalities, all have domes, and all transitions to the domes
are with arches, except for the Sırçali Masjid, and all look
nearly similar in terms of their dimensional ratios.

Keywords:: Anatolian Seljuks, Alaeddin Keykubad I., Konya,

masjid.
 Mersin, Erdemli Çeşmeleri
Candan Ülkü
Mersin Üniversitesi

Çeşme kelimesinin Farsça'da "göz" anlamındaki “çeşm”den

geldiği umumiyetle kabul edilir. Su çıkan kaynak, pınar ve
gözlere “çeşm” denilmesi, bunların akıtıldığı küçük yapılara
çeşme adının verilmesine sebep olmuştur. Su mimarisi
içerisinde yer alan çeşmeler, Anadolu’da bir yapı bünyesinin
bir öğesi ya da tek başına bir mimari unsur olarak inşa
edilmiştir. Bunlar pek çok şekilde karşımıza çıkmaktadır:
Duvar çeşmeleri, köşe çeşmeleri, meydan çeşmeleri, sebillerle
birlikte tasarlanan çeşmeler, namazgâh çeşmeleri, oda
çeşmeleri, sütun çeşmeler ve selsebillerdir. Anadolu Türk
mimarisinde yüzyıllara göre yapı malzemesi, biçim ve üslup
açısından değişimler gösteren çeşmelerin ana şemasını, suyun
depo edildiği, hazne, üzerinde daima akan (salma) veya
kesilebilen (burma) muslukların yer aldığı musluk taşı- ayna
46
taşı, musluk-ayna taşı üzerinde çeşmeyi yaptıran baninin adı,
bazen dini içerikli yazı ve çeşmenin yapılış tarihinin belirtildiği
kitabe, musluktan akan suların toplanıp aktığı
tekne/yalak/kurnadan oluşmaktadır. Çeşmelerin karakteristik
özelikleri, yüzyıllara göre değişen mimari gelişmeler ile
bani/sanatçı istek ve beğenilerine göre değişim göstermişlerdir.
Batılı mimari bezeme ögeleriyle de bezenen çeşmeler, Osmanlı
mimarlık tarihinde, önemli bir yapı tipini oluşturmuşlardır.
Meydan, mahalle ve menzil çeşmeleri son yıllarda önem verilen
araştırma konuları arasında yer almaktadır. Bu makale
bağlamında, Mersin’in Erdemli İlçesi’nde yer alan menzil
çeşmelerinin biçimsel özellikleri, bezemeleri, işlevi ve
biçimlenmesi ile ilgili konular ele alınacaktır. Benzer örneklerle
karşılaştırmalar yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Mersin, Erdemli, Çeşme, Yazıt, Bezeme

 Fountains in Erdemli District, Mersin
Candan Ülkü

Mersin University

It is largely acceptable that the Turkish word of “çeşme”,

meaning fountain in English, was derived from the Persian
word “çeşm” which means “eye”. To refer to the wells,
fountains and springs as “çeşm” where the water comes up,
resulted in naming these small structures as “çeşme” where
the water flows in. The fountains, acknowledged within the
architecture of nymphaeum, were constructured either as a
component of a building complex, or as an architectural
element on its own in Anatolia. These appear in many forms:
Wall fountains, corner fountains, public square fountains,
fountains that are designed as part of sabils (public fountain
kiosks), fountains that are located in the open-air prayer places
(namazgâh), chamber fountains, column fountains and
salsabils (ornamental cascade fountains). In the architecture of 47
Turkish Anatolia, the main scheme of the fountains, which
represent variations in terms of their construction materials,
forms and styles over the centuries, consisted of a reservoir
where the water was stored, a spout slab, in which the faucet
was fitted and it appears in two types; one the water ran
continuously and the other where the water could be turned
off, an inscription which includes the founder’s name,
sometimes religious scripts and the date the fountain was
built, and lastly, a basin where the water was collected and
flowed. The characteristics of the fountains varied according to
the architectural developments over the centuries and the
personal taste of the founder and/or artisan. The fountains,
which were adorned with western decorative elements,
represent a significant architectural type within the history of
Ottoman architecture. Public square, quarter and halting place
fountains have been the subject of significant research
emphasis in recent years. In the context of this article, we will
discuss the formal features, decoration, function and shaping
of the range fountains in Erdemli District of Mersin.
Comparisons will be made with similar examples.

Keywords: Mersin, Erdemli, Fountain, Inscription, Decoration

Ahlat Kazılarının Dünü-Bu günü

Celil Arslan
Erciyes Üniversitesi

Ahlat'ta ilk araştırmalar Prof. Dr. Haluk KARAMAĞARALI

tarafından 1966 yılında başlatılmıştır. Takip eden yıllarda
temizlik ve kazı çalışmaları 1991 yılına kadar aralıklarla
devam ettirilmiştir. Söz konusu çalışmalar mezarlık alanı, Çifte
Hamam, Bezirhane (İmalathane) ve Zaviye alanlarında
yürütülmüştür. Daha sonraki dönemlerde Prof. Dr. Nakış
KARAMAĞARALI aynı alanlarda çalışmaları sürdürmüştür.
Müracaatimiz üzerine, Kültür Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve
Müzeler Genel Müdürlüğünün 21.Kasım.2016 tarih ve 207623
48
sayılı yazıları ekinde Bakanlar Kurulu kararı ile kazı izni
verilmiştir. Önümüzdeki süreçte yukarıda ifade edilen kazı
alanlarındaki çalışmaların tamamlanmasına çalışılacaktır. Jeo
Radar çalışması ile kazı alanlarının etrafı taranacak iş ve
zaman kaybının önüne geçilecektir. İleriye dönük olarak; Eski
Ahlat Şehri’nin tespit edilecek eserlerin ortaya çıkarılması,
ortaya çıkarılan yapıların ihtiyaç duyduğu restorasyon ve
konservasyonlarının yapılarak ayağa kaldırılmaları
gerçekleştirilecektir. Eski şehir alanının ören yeri haline
getirilerek ziyarete açılması ve gelecek kuşaklara aktarılması
açısından önemlidir. Yerleşim alanının araştırılması,
incelenmesi ve sonuçların bilim dünyasına duyurulması
hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ahlat, Ulu Cami, Zaviye, Çifte Hamam

 The Past And Present of Ahlat Excavations
Celil Arslan
Erciyes University

The first researches in Ahlat was carried out by Professor

Haluk Karamağaralı in 1966. In the following years, clearing
and excavation works continued periodically until 1991. The
mentioned works were carried out in the areas of graveyard,
double hammam, bezirhane (linseed oil workshop) and zawiya
(a small Islamic monastery) . In later periods, Professor Nakış
Karamağaralı carried on the excavations in the same areas.
Upon our application, the excavation permission was granted
by the Council of Ministers and the decision was notified with
the official letter numbered 207623 and dated 21 November
2016 of The General Directorate of Cultural Heritage and
Museums, department of The Ministry of Culture and Tourism.
In future, efforts will be made to complete the excavations in
the above-mentioned sites. Ground Penetrating Radar (GPR)
49
technique will be used in the surrounding areas to prevent
waste of work and time. On a going-forward basis, the
monuments of Old Ahlat City will be unearthed and
reconstructed with the restoration and conservation needed. It
is important that the old city area is turned into an
archaeological site and opened to visits in terms of transferring
to the future generations. It is aimed to investigate and
examine the settlement area and announce the results to the
world of science.

Keywords: Ahlat, Great Mosque, Zawiya (a small Islamic

monastery, Double Hammam

19.yy Osmanlı Eyalet Camilerinin Strüktürel Sistem

Üzerinden Yeniden Yorumlanması
Ceren Katipoğlu - Cengiz Özmen
Çankaya Üniversitesi
 Osmanlı mimarisinin cami yapma geleneğinde kullanılagelmiş
strüktürel sistemler fetih sonrası mimarisinde kanon haline
gelmiş bir plan tipolojisinin gelişimine yol açtı. Bu tipoloji
mekansal olarak büyük ölçekli merkezi kubbe ve bunu
destekleyen yarım kubbelerin yarattığı yükseklik ve merkezilik
etkisinden yararlanırken strüktürel açıdan da merkezi
kubbenin yaratmış olduğu büyük düşey ve yanal kuvvetlerin
ana kubbeyi çevreleyen ve kademeli olarak alçalan ikincil
mekanların yardımıyla görece alçak cepheli ve masif çeper
duvarlarına dağıtılması üzerinden kurgulandı. 19.yy eyalet
camilerinde bu plan tipolojisi gerek bu tipolojinin
kanonlaşması gerekse bu camilerin bir kısmının daha eski
dönemde yapılmış camilerin temelleri üzerine inşa edilmeleri
neeniyle sıkça kullanıldı. Ancak klasik dönemdeki büyük
ölçekli öncüllerinin aksine bu camilerde hem konstrüktif
kolaylık hem de dönemin mimari beğenisi nedeniyle merkezi
kubbeler boyut olarak oldukça küçük, cepheler ise görece
olarak yüksek inşa edildi. Bu durum hem yükselen cephelerin
gerekli mekansal etkiyi yaratmak için yeterli olması sonucunu 50
doğurdu hem de ana kubbeyi çevreleyen mekanların bu
kubbenin yarattığı düşey ve yanal yükleri taşıma görevini
gereksiz kıldı. Sonuç olarak bu bildiri, başkentteki 19.yy
camileri üzerinden okunan yüzyıl mimarlık tarihini, eyalet
camileri üzerinden ve strüktürel süreklilik içinde okumayı
hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Mimarisi, 19.yy Eyalet Camileri,

Strüktürel Sistem

Re-interpreting 19th century Ottoman Provincial

Mosques on the Principles of Structural System
Ceren Katipoğlu - Cengiz Özmen
Çankaya University

The structural systems using in the Ottoman Mosques causes

a canonic plan typology after the conquest of Istanbul. While
this typology brings a central space which enlarged with half
domes, in structural system, the load of the main dome is
transferred to the massive sidewalls with the help of the
secondary spaces around the mosque. This kind of a canonic
spatial organization observed in the sultans mosques to use in
the 19th century provincial mosques. However, there is a
significant difference in the dome scale between 19th century's
mosques and 16th century sultan's mosques, which also brings
a different structural system in general. As a consequence, this
paper aims to make an interpretation on 19th century
provincial mosques regarding the principles of the structural
system.

Keywords: Ottoman Architecture, 19th Century Provincial

Mosques, Structural System

Sinop Balatlar Kilisesi Kazısından Elde Edilen Geç

Osmanlı Dönemi Rum-Ortodoks Ayakkabı Buluntuları
Ceyhun Berkol
51
Ayakkabı insan yaşamında giysi kadar önemli bir unsurdur.
İnsanoğlu giysi yapımını keşfettiğinde; ayağını da dış
koşullardan koruma gereksinimi duymuş olmalıdır. İlk
ayakkabılar postların ayağa sarılması ile oluşturulmuştur.
Zaman içinde, toprakla temas eden ayakların korunması için,
daha kalın deriden yapılmış tabanlı ayakkabılar yani ilk
sandaletler yapılmıştır. Eski çağlarda insanların büyük bir
bölümü, tabanı deriden veya tahtadan yapılmış sandallar
giyerlerdi. Ayakkabı türlerinin gelişimi, mevsimsel koşullar,
kullanıldığı alanlar gibi faktörlere yaslıdır. Ortaçağda ise
kumaş veya yumuşak deriden yapılmış ayakkabı ve çizmeler
giyilmiştir. Osmanlı devletinde ayakkabılar; giyen kişinin,
toplumsal konumu, rütbesi gibi bazı göstergelerin sembolü
olarak kullanılmıştır. Bu dönemde ayakkabılar yapıldıkları
malzemeye, şekillerine ve kullanıldıkları yerlere göre
adlandırılmışlardır. Kavaf olarak adlandırılan ayakkabı
imalatçıları da; çizmeci, yemenici (köşger), terlikçi, pabuçcu
olarak kendi aralarında ayrılmışlardır. Prof. Dr. Gülgün
Köroğlu’nun başkanlığında Sinop Balatlar Kilisesi kazısında
Geç Osmanlı dönemi mezarlarında gün ışığına çıkarılan
ayakkabılar, dönemin etkisinde kullanılmış olan Sinop Rum-
Ortodoks cemaatinin ayakkabı tarzını yansıtmaktadır. Üstü
kırmızı veya siyah deriden, tabanı köseleden yapılmıştır.
Yemeni adı verilen ve bir tür çarık olan ayakkabıların kökleri
650-700 yıllık geçmişe uzanarak, Yemenli Yemin-i Ekber’e
dayanmaktadır. Kazıdan elde edilen ayakkabıların formları
irdelendiğinde, yemeni adıyla anılan ayakkabı türüyle ortak
paydaları olduğu görülmüştür. Buluntu modelleri arasında;
kadın, erkek ve çocuk olmak üzere sivil halkın yanı sıra din
görevlilerinin kullandıkları ayakkabılar da bulunmaktadır. Bu
çalışma kapsamında “yemeni” ile büyük benzerlikleri olan
buluntular, model farklılıkları, saya ve tabanlarında kullanılan
malzemeleri açısından irdelenerek; Bizans döneminde gerek
din adamlarının, gerekse halkın giydiği ayakkabı türleri ile
karşılaştırmaları yapılarak tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Ayakkabı, Geç Bizans, yemeni, sandalet, 52

kavaf, köşger.

The late Ottoman period Greek Orthodox shoe

remains found in the Sinop Balatlar Church
Excavations
Ceyhun Berkol
Shoes are as important a factor as clothes in people's lives.
Human beings must have felt the need to protect their feet
from outside conditions when they invented garments(clothes).
The first shoes were made by wrapping the feet in animal hide.
In time, to protect the feet from touching the ground, shoes
with a thicker sole, that is sandals, were made. In the Old Ages
the majority of people wore sandals with leather or wooden
soles. The development of shoe types depend on factors such
as seasonal conditions or use. In the Middle Ages shoes or
boots made of soft leather or canvas wereworn. In the Ottoman
state, shoes have been symbols displaying various factors
concerning the wearer such as his/her personal status or rank.
In this period shoes were named according to the material they
were made of, their shape, and their use. The shoe makers who
were called "kavaf" were in turn categorised as Çizmeci( boot
maker), Yemenici/Köşger(maker of a light,flat heeled type of
shoe),Terlikçi(slipper maker),and Pabuccu(shoemaker). The
shoes from the late Ottoman graves brought to light in the
excavation at Sinop Balatlar Church headed by Professor
Gülgün Köroğlu reflect the style of the Sinop Greek community
under the influence of the age. The upper is made of red or
black leather, and the sole of leather(kösele). The shoe called
Yemeni,which is a kind of light, flat heeled shoe,dates back to
650-700 years to Yemen-il Ekber from Yemen. When studied,
the shoes from the excavation have a common denominator
with the shoe type called "Yemeni". Among the models found
are civilian men's, ladies' and children's shoes along with
shoes worn by the clergymen. In this study,the findings that
show great resemblance to the "yemeni"will be introduced
focusing on the differences of models, the material used for the 53
upper and the sole,in comparison with the shoe types worn by
clergymen and the civilians in the Byzantine period.

Keywords: Shoe, Late Byzance, Yemeni, Sandal, Kavaf,

Köşger.

Elazığ Hazar Gölü Ortaçağ Batık Yerleşimi Arkeolojik

Araştırması Sonuçları
Çiğdem Özkan Aygün
İstanbul Teknik Üniversitesi

Bu bildiri şahsım tarafından yürütülen ve İstanbul Teknik

Üniversitesi Güzel Sanatlar, Jeoloji ve Jeofizik Bölümlerinden
araştırmacılarca Elazığ Hazar Gölü ve güneybatısındaki batık
ortaçağ batık yerleşimi hakkında gerçekleştirilen sualtı
araştırmasının sonuçlarını kapsamlı bir biçimde sunmayı
hedeflemektedir. Bu çalışma Yukarı Fırat Bölgesinde yeterince
araştırılamamış bir bölgeye ait ortaçağ mimari ve
seramiklerine ait önemli bir örnek teşkil etmektedir. Hazar
Gölü’ndeki batık yerleşimle ilgili bilgiler efsaneler,
coğrafyacıların incelemeleri ve özellikle 14.yy. sonrası
gezginlerin yazdığı kitaplardan derlenebilir. Ancak bu bölgede
daha önce herhangi bir arkeolojik araştırma yapılmamış
olması bu konuda literatürü kısıtlamaktadır Bu calışma
kapsaminda sehir duvarlari ile cevrili batik bir yerlesim
arastirilmis ve roloveler cikartilmistir. Tumuyle tugla ve harc
ile insa edilmis sehir duvarlari, kuleler ve bunlara bagli ve ayri
yapilar insa malzemesi acisindan bu bolgede tek ornekdir.
Cesitli zamanlarda gezginler tarafindan yazilmis kaynaklardan
burada önemli bir dini merkez bulunduğunu hatta 11. ve 12.
yy.da katholikosluk makamı olarak kullanıldığı
anlaşılmaktadır. Batik yerlesimin kuzeydogusunda kalan Kilise
Adasi uzerindeki toprak kayması yüzünden çok çeşitli
dönemlere ait seramik parçaları bir arada bulunabilmektedir.
Tespit ettigimiz bazi 11.-13.yy.a ait olabilecek seramikler ve
19.yy. seramikleri buranın uzun süren tarihine işaret ederler.
Savunma duvarlarinin bir kisminin ise 6.yy.a kadar 54
dayanabilecegi dusunulmektedir. Şehrin bugün neden sular
altında kaldığı bilinmemekle birlikte aktif bir fay sistemi
üzerinde yer alması yüzünden tektoniğin bu konuda etkili
olduğu kabul edilmektedir. Bu proje ile elde edilecek veriler
sonucunda uluslararası turizm potansiyeli olan bu gölün su
altı yapıları açığa çıkartılirken bölgenin depremselliğine de ışık
tutulacaktir. Bu araştırma Doğu Anadolu’daki eklesiastik ve
savunma amaçlı orta çağ mimarisi konusunda ve 11. Yüzyıl
Bizans Türk güçlerinin ilişkisi konusundaki araştırma
eksikliğini doldurmaya katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Elazığ Hazar gölü, ortaçağ arkeolojisi

Elazığ Hazar Lake Medieval Archaeological Survey

Results of Submerged Settlement
Çiğdem Özkan Aygün
Istanbul Technical University
 This paper aims to present the results of the underwater
research conducted by my person and researchers from
Istanbul Technical University Fine Arts, Geology and
Geophysics Departments on the Elazığ Caspian Lake and the
submerged medieval submerged settlement on the southwest.
This study is an important example of medieval architecture
and ceramics belonging to a region that has not been
sufficiently investigated in Upper Euphrates region. The
information about the sunken settlement on the Caspian Lake,
legends, geographers' analysis and especially the 14th century.
can be compiled from books written by travelers after.
However, the fact that no archaeological research has been
done before in this area restricts the literature on this subject.
In this study, a batik settlement surrounded by the city walls
was investigated and the rover was excavated. This is the only
area in which the city walls, towers and associated buildings
with different shapes and sizes are used. It is understood from
various sources written by travelers at various times that there
was an important religious center here, and that it was used as 55
a catholic church authority even in the 11th and 12th
centuries. Due to the landslide on the Church Island which is
located to the north of the Batik settlement, ceramic fragments
of various periods can be found together. Some of the ceramics
that we may have belonged to the 11th-13th centuries and the
19th century. ceramics point to the long history of this place. A
part of the defense walls is thought to be able to withstand the
6th century BC. Although it is not known why the city was
flooded today, it is accepted that tectonics are effective on this
issue because of its presence on an active fault system. As a
result of this project, this lake, which is an international
tourism potential, will be exposed to underwater structures
and also to lighten the seismicity of the region. This research
contributes to the lack of research on medieval architecture in
the Eastern Anatolia and its connection to the 11th century
Byzantine Turkish forces

Keywords: Elazığ, Hazar Lake, Medieval Archaeological

Survey, Underwater archaeology
 Kapoumais: Zazadin Han'ın Bizans Dönemine Bakış
Çiğdem Temple
Northern Virginia Community College

Zazadin Han Konya’nın yaklaşık 20 km. kuzeydoğusunda,

Konya-Aksaray karayolundan ayrılan Tömek Köyü yolu
üzerinde bulunan bir kervansaraydır. Yapının inşasına
Alaeddin Keykubad’ın sultanlığının son yılında başlanıp, oğlu
Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında 1236-1237 yılında
bitirilmiştir. Vezir Sadettin Köpek bin Abdullah yapının hem
mimarı hem de banisidir. Yapının Selçuklu Dönemi öncesi ile
ilgili elde ettiğimiz verileri sunmak amacıyla yaptığımız bu
çalışmada, duvarlarında Roma ve Bizans Dönemlerine tarihli
çok sayıda devşirme malzeme kullanılmış olan Zazadin Han’ın
Geç Roma Döneminden başlayarak iskan gördüğü
anlaşılmıştır. Handa bulunan Erken Bizans Dönemine ait bir
lento üzerindeki yazıta göre, buradaki yerleşimin ve/veya
yapının patronunun adı Kapoumais’tir; yine aynı lento
56
üzerinde bulunan başmelek kelimesi kilisenin adının Başmelek
Mikhail olduğuna ya da ona adanmış olduğuna işaret eder.
Bugün han civarında hiçbir iz olmamakla birlikte, daha önce
yapının kuzeyinde ve güneyinde bir takım yapıların temel
kalıntılarının varolduğu yayınlardan öğrenilir. Zazadin Han’da
Bizans Dönemine tarihlenen toplam 189 taş eser tespit
edilmiştir. Bu eserler çift sütun, çift pencere sütunu, paye
başlığı, lento, söve, silme ve eşik taşı gibi mimari plastik
eserlerle birlikte, templon ve altara ait liturjik parçalar,
levhalar, lahit parçaları ve gündelik hayata ilişkin örnekleri
içerir. Yapıda, ayrıca, çoğunluğu tür vermeyen profilli parça
olmak üzere çok sayıda işlevi belirlenemeyen eser bulunur.
Eserler Orta Bizans Dönemine ait iki templon ögesi dışında
tamamen Erken Bizans Dönemine tarihlidir. Eserlerin kendi
içlerinde tür, boyut, motif ve üslup açısından değerlendirilmesi
sonucunda, lentoda adı geçen kilise dışında yerleşimde başka
yapıların da bulunduğu anlaşılır. Alanın lokasyon olarak şehir
merkezinden uzaklığı dikkate alındığında, elde edilen
verilerden burasının bir Bizans köyü olduğu anlaşılır ve sadece
bir kilise değil, aynı zamanda başka dinsel yapılar ve yaşam
mekanları içerdiğini gösterir. Sayıca az olmalarına rağmen,
Orta Bizans Dönemine ait iki eser yerleşimin Selçuklular
Dönemine kadar kesintisiz olarak kullanıldığına işaret eder.
Öte yandan, katalog dışında bırakılan çok sayıda mezar taş ve
stellerinden yerleşimin bir de nekropolis içerdiği anlaşılır. Han
çevresinde ve Tömek Köyü’nde yapılacak çalışmalar ve kazılar
Zazadin Han’ın üzerinde kurulduğu yerleşimle ilgili daha
ayrıntılı veriler sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: Zazadin Han, Konya, Bizans, Mimari

Plastik, Taş Eser

Kapoumais: Viewing Byzantine Period of the Zazadin

Han
Çiğdem Temple
Northern Virginia Community College
57
The Zazadin Han is a caravanserai located in about 20
kilometers northeast of Konya, on the way to the village of
Tömek which parts from the road of Konya-Aksaray. Its
construction was began in the last year of Sultan Alaeddin
Keykubad’s rule and completed during his son, Gıyaseddin
Keyhüsrev’s reign in 1236-1237. Vizier Sadettin Köpek bin
Abdullah is both the architect and patron of the building. With
the aim of presenting the evidence that was obtained regarding
the building’s pre-Seljuk period, this study proves that the site
of the Zazadin Han which contains a large number of Roman
and Byzantine spolia within its walls was inhabited beginning
from the Late Roman period. According to the inscription on a
lintel from the han, the name of the settlement and/or the
patron of the building located in the area was Kapoumais, and
the mention of archangel on the same lintel indicates that the
church was either named after Archangel Michael or was
dedicated to him. Although there are no traces of a building in
the vicinity of the han today, the site previously contained
several foundation remnants to the north and south of the
current building as stated in the publications. At Zazadin Han,
total of 189 Byzantine period stone works have been located.
These artifacts include architectural- purposed works such as
double columns, double mullions, pier capital, lintels and
jambs, cornice and thresholds along with liturgical-purposed
elements belonging to templon and altar, slabs, sarcophagi
pieces and examples of daily-used tools. Additionally, there
appears many other stone works that do not provide
information of their original purpose, including a large number
of pieces which contain only mouldings. All of the artifacts are
dated to the Early Byzantine period with the exception of two
Middle Byzantine templon pieces. As the result of the
evaluation of the stone works in terms of their variety,
dimensions, motifs, and style, it is evident that the site
contained various buildings apart from the church that is
mentioned on the lintel. In conclusion, the obtained data
suggest that the site was a Byzantine village when taking into
consideration its remote location also how its being far away
from the city center, and it housed not only a church but also 58
other sacred constructions and living quarters. Despite the
inferiority in number, two Middle Byzantine templon elements
indicate that the site was occupied without interruption until
the Seljuk period. On the other hand, a large number of
tombstones and grave steles which were excluded from the
catalogue represent that the village also consisted of a
necropolis. There is no doubt that the further field works and
excavations around han and the village of Tömek will reveal
more detailed evidence about this site where Zazadin Han was
built upon.

Keywords: Zazadin Han, Konya, Byzantine, Architectural

Sculpture, Stone Works
 Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi 19. Yüzyıl Rum
Kiliselerinde Çan Kuleleri
Demet Okuyucu Yılmaz
Atatürk Üniversitesi

Osmanlı İmparatorluğu’nda, Islahat Fermanına kadar olan

dönem boyunca çan çalınması yasak olduğundan kiliselerde bu
döneme kadar çan kulesi inşa edilememiştir. 19. yüzyılın
ortalarında, Tanzimat ve Islahat Fermanları’nın sağladığı
koşulların sonucunda kiliselerde çan çalınması serbest
bırakılmış, bu dönemden itibaren bazı kiliselerde ek yapı
olarak çan kuleleri inşa edilmiştir. Orta ve Doğu Karadeniz
Bölgesi 19. Yüzyıl Rum Kiliselerinde çan kuleleri bağımsız veya
kiliselere bitişik olarak inşa edilmişlerdir. Dönemin
başkentinde yer alan 19. yüzyıl Rum Ortodoks kiliselerinde
görülen ve sonradan inşa edilen ek yapılar şeklindeki çan
kuleleri de yapıdan bağımsız veya kiliseye bitişiktir. Günümüze
tamamıyla veya kısmen ulaşabilen ve kalıntılardan hareketle 59
var oldukları düşünülen bu çan kuleleri başkent ve
eyaletlerdeki diğer kuleler ile karşılaştırılıp bir değerlendirmeye
tabi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Çan kulesi, Karadeniz Bölgesi, 19. Yüzyıl,

Rum, Ortodoks

Belfries at 19th century Rum churches of Middle and

East Black Sea Region
Demet Okuyucu Yılmaz
Atatürk University

During the Ottoman Empire period up to the Reform (Islahat)

Edict; since bell ringing in the churches was forbidden, bell
towers were not constructed up to that time. At the mid-time of
19th century, as a result of the conditions provided by
Tanzimat and Reform Edicts, bell ringing at the churches was
set free and hence; bell towers were constructed for some
churches as additional structural parts. Bell towers of 19th
century Rum churches which are located in Middle and East
Black Sea Region were constructed either separate or adjacent
to the church building. The bell towers of the 19th century
Rum Orthodox churches which are located at the capital city of
that time and constructed afterwards as additional structural
parts are either separate or adjacent to the church building.
These bell towers which are fully or partially attained to date
and which are assumed to have been existed considering the
related ruins will be evaluated and compared with that of the
ones located in the capital and other states.

Keywords: Belfry, Black Sea Region, 19th century, Greek,

Orthodox

Trabzon’da Natürmort Desenli Ahşap Minberler

Demet Taşkan
Bozok Üniversitesi 60
1461 yılında fethedilmesi ile beraber imar faaliyetlerine
başlanan Trabzon’da en erken tarihli ahşap minber Orta Hisar
Fatih Camisine aittir. Bu minber dışında il genelinde bulunan
diğer minberler çoğunlukla 19. yüzyılda yapılmıştır. Ayrıca
malzemenin bolluğundan dolayı gerek mimaride gerekse el
sanatlarında ahşap kullanımı Trabzon ilinde yoğun bir şekilde
görülmektedir. Trabzon İli Osmanlı Camilerinde yüzeyinde
natürmort desenleri olan dokuz minber bulunmaktadır.
Minberlerin üçü Dernekpazarı, ikisi Çaykara, ikisi Hayrat, biri
Maçka ve biri de Of ilçesindedir. Tamamı ahşap olan bu
minberler geç dönem özellikleri yanında geleneksel özellikleri
de barındıran küçük boyutlu köy minberleridir. Bu
minberlerden yalnızca bir tanesinin kitabesi vardır ve M.1811
tarihlidir. Diğer minberler ise süsleme programına göre
camisiyle aynı tarihe ya da benzer diğer minberlere göre
tarihlendirilmiştir. Buna dayanarak altısının 19. yüzyılın
başında, ikisinin ise yüzyıl sonunda yapıldığı
düşünülmektedir. İncelenen minberler, elemanları bakımından
klasik minberlerden ayrılırken süsleme özellikleri bakımından
dönem özelliklerini fazlasıyla yansıtmaktadır. Minberlerin
hepsinde oyma tekniği kullanılmıştır. Minber yüzeylerinde
görülen natürmortlardan her birisi birer pano niteliğindedir.
Altı minberde natürmort desenleri aynalıkta, iki minberde kapı
kanatlarında, bir minberde ise köşk yüzeylerindedir. Natürmort
desenlerinin hepsinde bir vazodan, ibrikten ya da kâseden
çıkan çiçekler görülür. Bu çiçeklerin çoğu lale olmakla birlikte
bazı kompozisyonlarda lale ile birlikte üzüm salkımı ve
papatyaya da rastlanmaktadır. Bir natürmortta ise
diğerlerinden farklı olarak vazodan çıkan akant yaprakları
görülmektedir. Ayrıca natürmort için ayrılmış yüzeyler
çiçeklerle ve yapraklarla boşluk kalmayacak şekilde
doldurulmuştur. Bu çalışmada her bir minberin süsleme ve
teknik özellikleri detaylı bir biçimde tanıtılacaktır. Ayrıca
Trabzon’da yüzeylerinde natürmort deseni işlenmiş
minberlerin özellikleri tahlil edilerek sanat tarihi ve Türk
Sanatı bakımından yerinin belirlenmesi hedeflenmektedir.
61
Anahtar Kelimeler: Trabzon, minber, ahşap, natürmort,
süsleme

Still-Life Patterned Wooden Minbars in Trabzon

Demet Taşkan
Bozok University

The earliest wooden minbar in Trabzon whose construction

activities started with the conquest of 1461 belongs to Orta
Hisar Fatih Mosque. Except for this, other minbars in the city
were mostly built in the 19th century. Moreover, thanks to
abundance of materials, the use of wood in both handicrafts
and architectural is seen intensely in the city of Trabzon. There
are nine minbars which are still-life patterned on the surface in
the Ottoman Mosques in Trabzon. Three of these minbars are
in Dernekpazarı, two of them are in Çaykara, two of them are
in Hayrat, one of them is in Of and the last one is in Maçka.
These minbars, which are all made of wood, are small size
village minbars which have the features of late period as well
as traditional features. Only one of these minbars have a
inscription and are dated 1811. Other minbars are dated the
same date according to the decorating program as similar
minbars or the mosques they built. Based on this, it is thought
that the six of the minbars were built at the beginning of the
19th century and the two of them at the end of the century.
The minbars which are examined, while they are separated
from the classical minibars in terms of their elements, reflect
completely the characteristic of the period in terms of their
decorative features. In all the minbars, carving technique was
used. Each of the still-life seen on the minbars surface is a
panel. Six of the still-life patterns are on the surface of the
stern board, two of them are on the door, the last one is on the
surface of the pavilions. In all of the still-life patterns are seen
flowers that are carved from a vase, a pitcher or bowl. Most of
these flowers are tulips and in some composition there are
grape bunches and daisy along with tulips. Unlike the others,
one of them have acanthes leaves appear from a vases. In 62
addition, the blank surfaces which are separated for still-lifes
are filled with flowers and leaves without any gaps. In this
study, the decorating and technical features of each minbar
will be introduced in details. Furthermore, the specification of
the minbars in Trabzon which still-life designs were performed
will be introduced. Also their importance on the art history and
Turkish art will be defined by evaluating the characteristics of
still-life designs on the surface.

Keywords: Trabzon, minbar, wooden, still-life, decoration

Hacı Halit Ağa Konağı

Demet Turgut
Anadolu Üniversitesi

Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Gürleyik Mahallesi’nde

yer alan konağın, Hacı Halit Ağa tarafından 19. yüzyılda
yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Giriş kapısının yer aldığı
kuzey cephede, saçak altında bulunan kalem işi süslemelerde
H. 1287 /M. 1870-1871 tarihi okunsa da bu tarihin yapının
inşa tarihi mi, yoksa süslemelerin yapıldığı tarih mi olduğu
tam olarak bilinememektedir. 1998 yılında güney duvarının
çökmesi sonucu terkedilen yapı, günümüzde aynı şekilde
varlığını devam ettirmektedir. Doğu-batı doğrultusunda
dikdörtgen bir alana oturan konak, iki katlı, iç sofalı olarak
yapılmış ve kırma çatıyla örtülmüştür. Yapının kuzey ve
doğuda ikinci kat cephelerinin tam ortasına gelecek biçimde
yerleştirilen ve iki yanda konsollara oturan üçgen alınlıklı birer
cumbası bulunmaktadır. Her iki cumbaya da dikdörtgen biçimli
üçer pencere yerleştirilmiştir. Ayrıca yapının kuzey, güney ve
doğu cephelerinde de dikdörtgen biçimli pencereler
bulunmaktadır. Konağın bütün pencereleri aynı biçimde
olmakla birlikte çift kanatlı ve kepenklidir. Kuzey cephenin alt
kat ekseninde iki basamakla çıkılan dikdörtgen biçimli, çift
kanatlı bir kapıyla yapının alt kat sofasına girilmektedir. Alt
kat sofasının kuzeydoğu-kuzeybatı ve güneydoğu-güneybatı
köşelerinde birer oda bulunmaktadır. Ancak bu odalardan 63
güneydoğudaki çökmüştür. Sofa ve odalar düz tavanlıdır ve
her birinin tavan köşelerinde kalem işi bitkisel süslemeler yer
almaktadır. Alt kat sofasından çift kollu merdivenle ikinci kat
sofasına çıkılmaktadır. İkinci kat, birinci katın planını
tekrarlamaktadır. İkinci kat sofasının ahşap bindirmeli tavan
örtüsünde, üzerinde geometrik motiflerin yer aldığı, ajur
tekniğinde yapılmış, yuvarlak ve yarım yuvarlak madalyonlar
bulunmaktadır. Tavanın dış köşelerine de yine ajure teknikli
çeyrek madalyonlar yerleştirilmiştir. Ayrıca kuzeybatı odada
bir niş içine köy resmi, kuzeydoğu odadaki başka bir nişe de
Kız Kulesi resmedilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Hacı Halit Ağa, konak, cephe, cumba, sofa

 Haji Halit Aga Mansion
Demet Turgut
Anadolu University

Mansion is located in Gürleyik where it is a neighborhood

connected to the Mihalıççık district of Eskişehir. İt is built by
Haji Halit Aga in the 19th century. On the northern wall of
structure is read 1871 date. But this date maybe date of the
construction or the make date of the ornament. The southern
wall of the mansion was demolished in 1998 and it is still the
same today. Building is placed to a rectangular area in the
east-west direction. In addition two-storey mansion is covered
with wooden roof. At the northern and eastern fronts of
structure is placed bay window. Both of them is placed three
windows. Furthermore north, in the southern and eastern
fronts have rectangular windows and these have shuttered.
Door providing access to the building is located in the middle
of north front. This door opens on the salon located on the 64
lower floor. There are rooms at the northeast-northwest and
southeastern-southwestern corner of the lower floor salon. But
room in the southeast was destroyed in 1998. Ceiling corners
of salon and rooms have vegetal pen ornaments. With double-
armed ladder goes upstairs salon. Upstairs is repeated
downstairs’s plan. On the wooden ceiling in the second floor
salon is placed geometric theme medallions. In addition the
northwest room of the second floor is made village image and
“Kız Kulesi” Picture into the niche.

Keywords: Haji Halit Aga, mansion, front, bay window, salon

Bizans İmparatorluk İkonografisinde İmparatoriçe

İmgesi (780-1204)
Dilek Maktal Canko
Ege Üniversitesi
 Bizans sanatında imparatorluk üyelerinin tanımlanmasına ve
sunulmasına yönelik imgeler ve semboller sıklıkla
kullanılmıştır. İmparatorluk kuşkusuz, bu imgeleri Bizans
iktidarı düşüncesini tanımlamak ve sürekliliğini sağlamak
amacıyla kullandı. İmparatoriçe tasvirleri ise bu sunuşta
önemli bir yere sahipti. Hiçbir sembol, işaret ve imge
rastlantısal olarak bulunmuyordu. Bizans toplumunda
doğuştan asil, güzel, dindar, doğurgan, erdemli, şefkatli
imparatoriçeler; her zaman önemli ve ayrıcalıklı bir yere sahip
olmuşlardı. Bu kadınlara imparatorlukta önemli görevler
verilmiş ve saraydaki önemli görevlerinin yanında
resmigeçitlere, bayramlara ve devlet törenlerine imparatorluk
görevlisi olarak katılmaları sağlanmıştır. İmparatoriçe imgesi
bir iktidar imgesi olarak imparatorluğun dişil tarafını
sembolize ediyor ve imparatorluk ideolojisini tamamlıyordu.
Saray bu imge ile bazı sembolleri ve işaretleri kullanarak
Bizans otokrasisini görselleştirmeyi amaçlıyordu. İmparatoriçe
Irene’nin kendi adına Bizans İmparatorluğu'nu yöneten ilk
kadın unvanını alması ve devlet belgelerinin ondan eril olarak 65
(Basilios) bahsetmesi Bizans imparatorluk düşüncesi için
önemli bir aşama idi. Kadınların kendisi bile dişilerin
erkeklerden zayıf olduğuna ve politika gibi erkek işlerine
karışmamaları gerektiğine katılırken, imparatoriçeler politik
işlere kendi hayatları pahasına katılmışlar ve imparatorlukta
söz sahibi olmuşlardı. Erkek egemen bir toplum olan Bizans’ta
ideoloji, kadınların erkeklerin izin verdiği ölçüde sosyal
hayatta yer alabilmesini ön görürken, imparatoriçelere
sağlanan hakların ve özgürlüklerin nedeni imparatorluk
düşüncesi ve ikonografisinde ve kaynaklarında saklıydı.
İmparatoriçe İrene’nin bir kadın olarak tek başına tahta
çıkmasıyla farklılaşan imparatoriçe imgesi nedeniyle bu
bildiride, 780-1204 yılları arasındaki yazılı ve görsel kaynaklar
ele alınarak imparatoriçe imgesinin Bizans imparatorluk
ikonografisindeki yeri ve bu imgenin antik Yunan ve Roma
toplumundaki kadın imgesindeki kaynaklarıincelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Bizans imparatorluk ikonografisi, Bizans

imparatoriçeleri, İmparatoriçe imgesi, İktidar imgesi,
 Empress Image in The Byzantine Emperial
Iconography (780-1204)
Dilek Maktal Canko
Ege University

Images and symbols were frequently used in Byzantine art in

order to define and present imperial members. Undoubtedly,
the empire used these images to define and maintain the
thought of Byzantine power. Empress portraits were significant
in this presentation. No symbol, sign or image were
coincidental. Natural noble, beautiful, religious, fertile,
virtuous and compassionate empresses were always significant
and privileged in Byzantine society. These women had
important tasks in the empire and were ensured to attend in
parades, feasts and state ceremonies as an imperial official in
addition to their fundamental duties in the palace. The
empress image symbolized the feminine side of the empire as a
power image and completed the empire ideology. The palace 66
aimed at visualizing Byzantine autocracy with this image by
using some symbols and signs. It was a significant stage for
the Byzantine imperial thought that empress Irene received the
title of first women to rule Byzantine Empire and mentioned as
masculine (Basilios) in state documents. While even women
themselves agreed that female were weaker that men and
should stay away from man things like politics, empresses
took part in politics at the cost of their lives and had a voice in
the empire. Although the ideology in male-dominant Byzantine
society indicated women to take part in social life to the degree
that men allowed, the reason of rights and liberty ensured to
the empresses were hidden in imperial thought and
iconography. Because of the empress image which became
different when empress Irene inherited the throne alone as a
woman, in this declaration the empress image in Byzantine
empire iconography will be studied by examining the written
and visual sources between 780 and 1204 and the sources of
this image in ancient Greek and Roman society.
Keywords: Byzantine emperial iconography, Byzantine
empress, Empress ımage, Power image, Middle byzantine
period

Bursa - Muradiye Külliyesi Mezar Taşları Müzesi

Doğan Yavaş - İbrahim Yılmaz
Uludağ Üniversitesi

Camileri ve mescitleri, hanları, hamamları, medrese ve

mektepleri, imaretleri, çeşmeleri, türbeleri gibi tarihsel
birikimini günümüze yansıtan yapılarıyla tanınan Bursa’nın,
muhteşem ama sessiz diğer abideleri de mezarlıklar ve
hazirelerdir. “Vâdî-i hamûşân” yani “Susmuşların vadisi”
olarak adlandırılan mezarlıklar ve hazireler, her ne kadar
bildiğimiz eserlerden farklı ise de, kendilerine mahsus
ağırbaşlı, vakur duruşlarının altında saklı ihtişamlarıyla
Bursa’nın maddi ve manevi siluetini etkileyen alanlardır. Bu
suskunluğun altında bize çok şeyler fısıldarlar aslında;
67
dünyanın fenâsını ama âhiretin bekâsını, varılacak son
menzilin âhiret evi olduğunu hatırlatırlar daima, yaşayanlara
ibret olsun diye. Sanat Tarihi’nde şehir ve bölge monografileri
çalışmalarında mezarlıklar ve hazirelerden istifade etme yönü
eksik kalmaktadır. Oysa mezar taşları ve kitabeleri,
devirlerinin sanat ve edebiyat birikimlerini dolayısıyla da
halkın kültürel donanımlarını yansıtan özellikleri
taşımaktadır. Türk mezar taşlarını yoğuran ve ona şekil veren
olgu; ait olduğu coğrafya ve zamanın dinî inançları, iktisadî
şartları, âdet ve gelenekleri, sanat zevki, kısaca kültür ve
medeniyettir. Bu sebeple mezar taşlarımız, tarih, sanat tarihi
ve kültür tarihimize ait çok önemli bilgileri bulabildiğimiz, en
az diğer eski eserlerimiz kadar kıymet vermemiz gereken
kültür varlıklarımızdır. Bursa’da ortalama 75 kadar cami ya da
mescidin etrafında hazire bulunduğu, haziresi bulunan dergâh
ve zaviye sayısının 47 civarında olduğu, mektep binalarından
da ancak 16’sının hazireye sahip olduğu anlaşılmaktadır.
Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin birkaç yıldır hazire
alanlarında yaptığı düzenleme çalışmaları hızla devam
etmektedir. Bu tebliğimizde, Osmanlı dönemi boyunca mezar
taşlarının gelişimini gösteren bir sergi durumunda bulunan
Muradiye Mezartaşları Açıkhava Müzesi işlenecektir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Sanatı, Osmanlı mezarlığı, Mezar

Taşı, Müze, Muradiye

Bursa - Tombstones Museum of Muradiye

Doğan Yavaş - İbrahim Yılmaz
Uludag University

Bursa city known for its historical structures, fabulous but

quiet other things cemeteries too. So-called the silent valley
“Vâdî-i Hamûşân” cemeteries are areas that affect the spiritual
silhouette of Bursa. In the History of Art, city and region
monographs are inadequate to utilize graveyards and hazards
in their studies. Tombstones and their inscriptions, the art and
literature accumulations of the period and the cultural heritage
68
of the people. The case that shaped Turkish tombstones; The
religious beliefs, economical conditions, customs and
traditions, art taste, culture and civilization. For this reason,
our tombstones are very important information about our art
and cultural history. We are cultural assets that we should
value as much as our other old works. It is understood that
there are 75 graveyards of mosques and 47 of the number
graveyards of zaviyes and 16 graveyards of school in Bursa.
The arrangements made by Bursa Metropolitan Municipality in
the areas of Hazar have been going on for several years. In this
paper, Tombstone Museum of Muradiye, which is an exhibition
showing the development of tombstones during the Ottoman
period, will be performed.

Keywords: History of Ottoman art, Ottoman cemeteries,

Ottoman tombstones, Ottoman museums, Muradiye Complex
 Paphlagonia Bölgesindeki Psikoposluk Merkezleri
(Sora, Dadybra, Pompeiopolis, Amastris, Ionopolis)
Durmuş Gür - Cahit Karakök
Karabük Üniversitesi

14. yüzyıla kadar Piskoposluk listelerinde Paphlagonia

Bölgesindeki kentlerin isimlerini görmek mümkündür.
Paphlagonia ve Honoriade olmak üzere iki ayrı yönetim
birimine ayrılan yerleşim alanı çeşitli dönemlerde Arapların
saldırılarına maruz kalmıştır. Kıyı ve iç olmak üzere iki ayrı
bölüme ayrılan Paphlagonia Bölgesinin Karadeniz kıyılarında
Bizans hakimiyetinin 14. yüzyıla kadar devam ettiği
bilinmektedir. Çalışmanın konusunu oluşturan Paphlagonia
Bölgesinin Metropolitlik merkezi Erken Bizans döneminde
Gangra’dır. Bu dönemde Gangra’ya bağlı Ionopolis, Dadybra,
Sora, Pompeiopolis ve Amastris gibi önemli piskoposluk
merkezleri önemli kentler arasındadır. Paphlagonia’nın
kuzeybatıdaki Honorius’ta ise merkezi Kladiopolis 69
Metropolitliğine bağlı Herakleia Pontike, Prusias, Tios, Kratia
ve Hadrianopolis gibi piskoposluk merkezleri bulunmaktadır.
Bölgede toplamda 23 kentin varlığı bilinmektedir. Paphlagonia
Bölgesindeki piskoposluk merkezleri günümüzde büyük ölçüde
tahrip olmuştur. Çalışmada, kentin din adamları hakkında
bilgiler sunan mühürler, konsil listeleri ve bölge tarihi
incelenerek yerleşimlerin Geç Antik ve Erken Bizans
dönemindeki önemi sunulmaya çalışılmıştır. Kentler
arasındaki dini, siyasi, askeri, ulaşım ağı ve tespit edilen
eserler, çalışma kapsamında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Paphlagonia, Gangra, Dadybra, Sora,

Pompeiopolis.

Episcopal Centers in Paphlagonia Region (Sora,

Dadybra, Pompeiopolis, Amastris, Ionopolis)
Durmuş Gür - Cahit Karakök
Karabük University
 Until the 14th century, it is possible to see the names of cities
in the Paphlagonia Region in the Episcopal lists. The West
Black Sea region, which has been divided into two separate
administrative units, Paphlagonia and Honoriade, has been
exposed to attacks by the Arabs at various times. It is known
that the Byzantine rule continued on the Black Sea coasts of
the Paphlagonia Region, which divided into two seperate parts,
coastal and inland, until the 14th century. The metropolitan
center of the Paphlagonia Region, which constitutes the subject
of the work, is the Gangra in the Early Byzantine period. The
important episcopacy centers including Lonopolis, Dadybra,
Sora, Pompeiopolis and Amatris are among the important cities
of the Gangra. In Honorius, the north of Paphlagonia, there are
episcopacy centers such as Herakleia Pontike, Prusias, Tios,
Kratia and Hadrianopolis affiliated to the central Metropolitan
of Cladiopolis. It is known that there are 23 cities in this
region. The episcopate centers in the Paphlagonia region have
now been largely destroyed. In this study, it was attempted to
present the prehistoric settlements in Late Antique and Early 70
Byzantine periods by investigating seals providing information
regarding pious people on the city, consular lists and the
history of the region. Within the scope of the study, religious,
political, military, and transportation network and identified
artifacts were examined.

Keywords: Paphlagonia, Gangra, Dadybra, Sora,

Pompeiopolis.

Osmanlı Döneminde Demre'de Türk ve Rumların

Günlük Yaşamının Arkeolojk Kanıtları
Ebru Fatma Fındık
Mustafa Kemal Üniversitesi

Osmanlı Döneminde Demre'de Türk ve Rumların Günlük

Yaşamının Arkeolojk Kanıtları Demre, Akdeniz Bölgesi'nde
Antalya ili sınırları içerisinde, kuzeyden dağlarla,
kuzeydoğudan Myros Çayı ile çevrelenen bir ovada yer
almaktadır. Antik dönemdeki ismi Myra olan kent, 5-15.
yüzyıllar boyunca Likya Bölgesinin metrolisidir. Kent 4.
yüzyıldan beri önemini ve ününü Myra'da piskoposluk yapan
Aziz Nikolaos'a borçludur. Bölgenin Türkler tarafından
fethinden sonra yerleşim Osmanlı döneminde Hıristiyan köyü
olarak varlığını devam ettirmiş; 19. yüzyılda konar-göçerler
dışındaki Türkler ise yerleşime yürüme mesafesindeki köylerde
yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Osmanlı döneminde yerleşimin
civardaki Türk köyleri ve Antalya, Finike, Kaş ve Kastellorizo
Adası ile dini, ticari ve kültürel ilişkileri bulunmaktadır. Bu
bildiride Demre'nin merkezinde yer alan Aziz Nikolaos
Kilisesinde 1989 yılından beri yürütülen kazı çalışmalarında
ortaya çıkarılan arkeolojik buluntular, bölgede ve Kastellorizo
Adası'nda yapmış olduğumuz incelemelere dayanarak
ulaştığımız sonuçlar tartışılacaktır. 1923 yılında Nüfus
Mübadelesine kadar yerleşimde yaşayan Rumlar ve Türkler
arasındaki sosyo-ekonomik ve kültürel ilişkiler mevcuttur.
Kazılarda ortaya çıkarılan arkeolojik buluntular yerleşimin
tarihine ışık tutarken her iki toplumun günlük yaşamına dair 71
önemli veriler sunar. Bu araştırma arkeoloji, sana tarihi, etno
arkeoloji, tarih ve antropoloji gibi pek çok bilim dalını kullanan
sosyal bilimler alanında inter-disipliner bir çalışma sonucu
gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Demre, Günlük Yaşam, Arkeoloji.

During the Ottoman Period Archaeological Evidence of

Daily Life of Turks and Greeks in Demre (Myra)
Ebru Fatma Fındık
Mustafa Kemal University
Demre is located within Antalya Province in Mediterranean
Region on a plain surrounded by mountains in North and
Myros Stream in Northeast. As it had been called in ancient
era, Myra has been the metropolis of Lykia region between 5th
and 15th centuries in Byzantium Era. The city owes its
importance and fame to Saint Nicholas who was a bishop in
Myra since 4th century. After the area was conquered by the
Turks, it remained as a Christian village in the Ottoman Era
and migrant settler Turks lived in the villages in a walking
distance to the settlement in 19th century. The settlement had
religious, commercial and cultural relationships with the
Turkish villages in the area, Antalya, Finike, Kaş and
Castellorizo during the Ottoman Era. In this paper,
archaeologic findings in the excavations in the St. Nicholas
Church (Santa Claus Museum) located in the centrum of
Demrewhich have been carried out since 1989 and the results
we have obtained based on out examinations in the area and
Castellorizo Island will be discussed. There had been
socioeconomic and cultural relations between the Turks and
the Greeks who had lived in the area until the Population
Exchange in 1923. Archaeological findings of the excavations
enlightens the history of the settlement as well as providing
important data in relation to the daily lives of both
communities. This research is an interdisciplinary study in
social sciences which uses many disciplines such as 72
archaeology, art history, ethno-archaeology, history and
anthropology.
Keywords: Demre, Daily life, Archaeology

Uşak’taki Sanayi Yapıları

Elif Gürsoy
Uşak Üniversitesi
16. yüzyılın en tanınmış halılarından biri olan Uşak halıları,
bölgenin dokuma endüstrisine de şüphesiz önemli katkılar
sağlamıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde halıcılık faaliyetlerinin
artması ile birlikte iplik fabrikaları ve boyahaneleri kentin
halıcılıkla ilgili mirasını sürdüren önemli yapılar arasında
karşımıza çıkmıştır. 19. yüzyıl sonlarında Osmanlı sanayi
sektöründe özel teşebbüsler tarafından kurulan fabrikaların
sayısında görülen artışa paralel olarak, madalyonlu ve yıldızlı
ünlü halıları ile isim yapmış Uşak’ta da ip fabrikaları, şayak
fabrikaları kurulmuştur. Bu fabrikaların kurulmasında
öncelikli amaç, artan dış talebin karşılanmasında mevcut
işgücünün üretim için yetersiz kalmasının önlenmesi olmuştur.
Bunun yanında demiryolunun bölgeye gelişi fabrikalarda
kullanılacak makinaların nakliyesini kolaylaştırmış ve başka
bir önemli gelişme şeklinde karşımıza çıkmıştır. 19. yüzyıl
sonlarında yaşanan bu önemli gelişmeler neticesinde, Tiritzade
Mehmed Paşa, Hamzazade Hüseyin Hüsnü, Hacı Gedikzade
Hafız Mustafa, Yılancızade Osman ve Bacakzade Ali gibi özel
girişimciler bölgenin sanayi sektörü için önemli adımlar
atmıştır. 20. yüzyılın ilk yıllarında özel teşebbüslerce gelişen
ve günümüze tamamı ile aktarımı sağlanamamış halıcılık
endüstrisini konu alan çalışmada; halıcılık endüstrisine dair
halı ipliği fabrikaları ve boyahanelerinin yerinde tespiti ve
belgelenmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle, fabrikaların kent
içindeki konumlarını belirleyen en önemli unsur olan
Dokuzsele Çayı çevresinde incelemeler yapılmıştır. 1901 ve
1904 yıllarında kurulan Hacı Gedik Fabrikası, Yılancı
Fabrikası, Bacaklar fabrikasından yalnızca Yılancı Fabrikası
yerinde tespit edilebilmiştir. Durumu oldukça harap olan 73
fabrika, halen üretimdedir.
Anahtar Kelimeler: Uşak, Sanayi, Endüstri Mirası, Sanayi
Yapıları, Sanayi Üretimi

Industrial Buildings in Uşak

Elif Gürsoy
Uşak University

One of the most renowned carpets of the 16th century, the

Uşak carpet contributed significantly to the textile industry of
the region. With the increase of carpet business by the 19th
century, spinning factories and dyeing plants appeared as
important structures that maintained the city’s heritage of
carpet business. By the late 19th century, in parallel to the
increasing number of the factories established by private
enterprises in the Ottoman industrial sector, spinning and
serge factories were established in Uşak, which was celebrated
with its famous carpets with medallions and stars. The primary
purpose of their establishment was to prevent the insufficiency
of the existing labor force for production vis-à-vis the
increasing foreign demand. Besides, the introduction of the
railroad to the region facilitated the transportation of the
machines to be used in the factories, which was another
important development. As a result of these important
developments by the late 19th century, individual
entrepreneurs such as Tiritzade Mehmed Paşa, Hamzazade
Hüseyin Hüsnü, Hacı Gedikzade Hafız Mustafa, Yılancızade
Osman, and Bacakzade Ali introduced initiatives important for
the industrial sector in the region. The subject of this study is
the carpet industry that was developed by private enterprises
in the early years of the 20th century and that has not
survived completely up to the present time. The study aims to
determine on site and document the spinning factories and
dyeing plants related to the carpet industry. To this end,
examinations were made around Dokuzsele Brook, which is the
most important factor determining the locations of the 74
factories in the city. Of Gedik factory, Yılancı factory, and
Bacaklar factory, which were established in 1901 and 1904,
only the last one was determined on its site. Though quite run
down, the factory is still serving.

Keywords: Uşak, Industry, Industrial Heritage, Industrial

Structures, Industrial Production

Tire Çeşmelerinde Devşirme Malzeme Kullanımı

Elif Karabacak
Akdeniz Üniversitesi

Devşirme malzeme Anadolu’nun Türk döneminde sıklıkla

tercih edilen bir yapı malzemesi olsa da bir mimari elemanın
farklı bir yapıda yeniden kullanılması Anadolu’ya Türklerin
yerleşmesinden çok daha önce de varolan bir gelenektir. Bu
kullanımın nedenleri ve sosyal-kültürel altyapısı ile ilgili
olarak çok sayıda fikir ve tartışma söz konusu olsa da
araştırmacılar arasında genel olarak devşirme malzeme
kullanımının estetik kaygılı ya da yapı malzemesi olarak
ihtiyaç odaklı bir uygulama olduğu görüşü hakimdir. Türk
döneminde farklı işlevlerdeki yapılarda, çeşitli şekillerde
kullanılan devşirme malzeme, çeşme yapılarında tercih
edilmiştir. Bu uygulamanın olduğu yerler ise genellikle Türk
dönemi öncesi yerleşim gören, ya da yakınlarında antik bir
merkez olan bölgelerdir. Dolayısıyla Türklerin bölgeye
yerleşmesi ile birlikte yeni iskân faaliyetlerinde artık
kullanılmayan antik yapı malzemeleri ihtiyaç dolayısıyla
değerlendirilmiş ve yeni bir kullanım alanı bulmuştur.
Bildirimizde konu ettiğimiz Tire, Küçük Menderes -Kaystros-
vadisinde yer alması dolayısıyla her dönem iskân görmüş bir
kent olmuştur. Theira, Teira, Arkadiapolis, Apeteria, Thyra,
Thyraion gibi isimlerle anılmış ve tarih boyunca birçok
uygarlık tarafından yerleşim görmüştür. Roma Dönemi'nde
Ephesus hinterlandında yer alan, Bizans Döneminde ise
Hierokles’in piskoposluk listelerinde adı geçen kent, 1302
yılında Türk hakimiyeti altına girmiştir. Dolayısıyla kentin 75
antik yapı malzemesi de Türklerin bölgede hakimiyet
sağlamasının ardından başlatılan inşa faaliyetlerinde ikincil
bir kullanım alanı bulmuştur. Tire’de yer alan “Peşrefli Köyü
Çeşmesi”, “Doğan Bey Çeşmesi”, “Derekahve Çeşmesi”,
“Çatalçeşme”, “Sülüklü Çeşme”, “Yeğenağa Çeşmesi”, “Yahşi
Bey Cami Çeşmesi”, “Hafsa Hatun Çeşmesi” ve “Süratli Çeşme”
gibi çeşmeler hem antik dönem hem de Bizans taş eserlerinin
devşirme malzeme olarak kullanıldığı su yapılarıdır.
Bildirimizde Tire ilçesinde bulunan, sözünü ettiğimiz Türk
Dönemi çeşme yapılarında kullanılan devşirme malzemelerin
tanıtılması, kaynağının araştırılması ve bu uygulamanın
nedenleri hakkında konuya farklı bir bakış açısı getirilmesi
hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Tire, Çeşme, Devşirme, Taş eser.

 Using Spolia in Fountains of Tire
Elif Karabacak
Akdeniz University

It is a long tradition even before Turkish settlement in

Anatolia to reuse an architectural element in a different
structure though the spolia is a frequent choice as a material
of construction in the Turkish times of Anatolia. Although
there are different opinions and dicsussions on the reason and
the socio-cultural background of this frequent usage of spolia,
the prevailing opinions among researchers are to have reasons
either as aesthetical motivations or as a necessity focus of
constrcution material. In Turkish period, spolia which is used
in structures with different functions and in different forms is
used in fountain structures too. The locations having this
application are generally the places which had settlers even
before Turkish period or the places which is close to a ancient
center. Accordingly with Turkish settlement in the region, the
76
ancient materials of construction which are not anymore used
in the new building activities are used because of the necessity
and found a new are of usage. Our topic in this paper, Tire, is a
town that has always been an occupancy area as it is located
in Kucuk Menderes – Kaystros – valley. It is called with the
names of Theira, Teira, Arcadiapolis, Apeteria, Thyra, Thyraion
and has been and occupancy area in the times of civilizations
of Hittite, Phyrgia and Lydia, Pergamon kingdom, Roman and
Byzantin periods. The town in the eparchy lists of Hiorecles,
had entered under the Turkish rule in 1302. Thus the ancient
materials of construction in the town found a secondary area
of usage with the construction activities after Turkish rule.
Fountains of “Peşrefli Köyü”, “Doğan Bey”, “Derekah ve ”,
“Çatalçeşme”, “Sülüklü”, “Yeğenağa”, “Yahşi Bey Cami”,
“Hafsa Hatun” and “Süratli” in Tire are the fountains in whose
construction both ancient and Byzantine Stones are used as
spolia. In this paper, it is aimed to introduce the spolias used
in the aforementioned Turkish period fountains, to investigate
the resources and to bring a new point of view to the reasons
of this application.

Keywords: Tire, Fountain, Water structures, Spolia,

Architectural Decoration.

Yeniçeri Müzesi’ne Ait Bir D’Aronco Çizimi

Elif Kök
Marmara Üniversitesi
19. yüzyılın ikinci yarısında kurulan Yeniçeri Müzesi,
Sultanahmet Meydanı’nın güney ucunda konumlanan eski
Mekteb-i Sanayi binasının sağ kanadında yer almıştır. Bugün
bu bina, Marmara Üniversitesi’nin rektörlük binası olarak
kullanılmaktadır; binanın sağ kanadındaki eski Yeniçeri
Müzesi ise, yine Marmara Üniversitesi’ne bağlı olarak,
“Cumhuriyet Müzesi” adıyla varlığını sürdürmektedir. Bu
grubun yer aldığı alanın 19. yüzyıldan önceki yapılaşması
hakkında net bilgiler yoktur. Çeşitli kaynaklarda, Sultan
Ahmet Külliyesi’ne bağlı çeşitli yapıların ve bir Kılıçhane 77
binasının varlığından bahsedilir; fakat bu yapıların genel
durum planındaki konumları, yapı detayları ya da inşaat
süreçlerine dair görsel veya yazılı bir belge mevcut değildir.
Belgelerle izi sürülebilen en eski inşaat faaliyeti, 1866-1868
yılları arasında yapılan Mekteb-i Sanayi binasıdır; nitekim,
yapının sağ kanadında yer alan Yeniçeri Müzesi de bu süreçte
inşa edilerek açılmıştır. Ancak, bu görünümüyle uzun süre
ayakta kalamamış; 1894 depreminde harap olmuştur.
Tahribatın ardından geçirdiği onarım ve yeniden inşa süreci,
1899 yılında tamamlanmış ve hem Mekteb-i Sanayi hem de
Yeniçeri Müzesi, başkalaşan bir mimari dille yeniden
açılmıştır. Yeniçeri Müzesi’nde yapılan bu son mimari
düzenleme, dönemin gazete ve dergilerinde mimar D’Aronco’ya
atfedilir; fakat, özellikle müze binasının cephe tasarımına dair
D’Aronco’nun tasarımını detaylandıran çizimler, bugüne kadar
ortaya çıkmamıştır. D’Aronco’nun tasarladığı yeni binanın
açılışıyla aynı yıllarda yayınlanan bir Rus mimarlık
ansiklopedisinde, Yeniçeri Müzesi’nin detaylı bir cephe çizimi
mevcuttur. D’Aronco tarafından hazırlandığı düşünülebilecek
olan bu çizimdeki bazı mimari detayların, yapının
günümüzdeki görünümünden farklılaştığı görülmektedir.
Nitekim, 1940’larda yapılan bir onarımda ve 1977 tarihli bir
yangında özgün bileşenlerinden bir kısmını kaybettiği
bilinmektedir. Söz konusu cephe çizimi, 1940’larda yapılan
onarımda değiştirildiği için günümüze ulaşmayan ve dönem
fotoğraflarında da detaylı olarak görülemeyen saçaklar
üzerindeki bezemelerin mahiyetini açıkça göstermektedir.
Yapının cephe tasarımının ilk halini veya D’Aronco’nun bu
müze binası için cephe tasarımı önerisini gösteren Rus
yayınındaki çizimde beliren cephe detayları, yapının özgün
görünümü hakkında yeni veriler sunmaktadır. Bu bağlamda
sunacağımız çizimin, gelecekteki restorasyon çalışmalarına da
katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: D’Aronco, İstanbul, Sultanahmet, Müze,
Yeniçeri
78
A Sketch of Janissary Museum by D’Aronco
Elif Kök
Marmara University
The Janissary Museum was founded in the second half of 19th
century on the right wing of the former School of Arts and
Crafts building located on the southern end of Sultanahmet
Square. Today, this building is used as the rectorate building
of Marmara University, while the former Janissary Museum
continues its existance under the name of Republican Museum.
There is no clear information about the construction processes
of this area before 19th century. Some sources refer to the
existence of various buildings and a “Kılıçhane” building
connected to Sultan Ahmet Complex; but there is no visual or
written documentation of precise locations, architectural
details or construction processes of these structures. The
earliest construction activity that can be traced is the School of
Arts and Crafts building, which was built between 1866 and
1868. The Janissary Museum, located on the right wing of this
building, was also built and established in this process.
However, this appearance of the building did not survive for a
long time; it was devastated in the 1894 earthquake. The
repair and reconstruction process that followed the destruction
was completed in 1899, and both the School of Arts and Crafts
and the Janissary Museum were reopened with a renewed
architectural ‘vocabulary’. This last architectural arrangement
in the Janissary Museum was attributed to the architect
D’Aronco in the periodicals; but the drawings detailing the
design of D’Aronco have not yet been found. In a Russian
architectural encyclopedia published in the same years as the
opening of the new building designed by D’Aronco, there is a
detailed facade drawing of the Janissary Museum. It seems
that some architectural details in this drawing differ from the
present view of the construction. As a matter of fact, it is
known that during a repair in 1940s and a fire in 1977, some
of its original components were lost. The above-mentioned
facade drawing clearly shows the decorations on the eaves
which does not exist today. The details of this drawing, which 79
shows either the first version or the proposal for the facade
design by D’Aronco, presents new information about this
building. In this context, this drawing is also thought to
contribute to future restorations.
Keywords: D’Aronco, Istanbul, Sultanahmet, Museum,
Janissary

Arkeolojik Alanlarda Üst Örtü Tasarım Ölçütleri Ve

Kriterleri
Elife Körlü - Murat Oral
Selçuk Üniversitesi

Arkeoloji; kazı vb. yöntemlerle ortaya çıkarılan tarihi yapıtları

kültürel, sanatsal ve tarihsel yönden inceleyen bir bilimdir.
Arkeolojik alanlarda ortaya çıkarılan kültürel değerler farklı
tekniklerle koruma altına alınırlar. Bazı tekniklerde; rüzgâr,
yağmur, kar, güneş gibi etkenler kazı esnasında kalıntılara
zarar vermektedir. Arkeolojik çalışmalarda; antik kalıntılara
doğanın vereceği bu olumsuz etkileri önlemek, kazı esnasında
çalışanlara rahat çalışma olanağı sağlamak amacıyla;
kalıntılara zarar vermeden, kalıntıların mimarisini ön plana
çıkaracak bir üst örtü planlanmalıdır (Hodder,
Farid,2008).Arkeolojik alanlarda üst örtü tasarımına bölgenin
arazi koşulları, iklimsel özellikler, arkeolojik kalıntıların
durumu, kazı yeri yerleşim alanı, ekonomik girdiler gibi
faktörler etki eder. Bu faktörlerin her biri üzerinde çalışılıp,
arkeolojik kalıntılara zarar vermeden koruma işlevini en iyi
şekilde üstlenecek üst örtü tasarlanmalıdır. Üst örtü tasarımı
koruma işlevinin yanı sıra, kalıntıların kültürel değerini ön
plana çıkaran, alanı ziyaretçiler için anlaşılabilir bir mekana
dönüştüren ve olumsuz çevre etkilerine karşı strüktür içi
kültürel değerleri koruyan bir planlama anlayışına sahip
olmalıdır. Kalıntıların, üst örtü ile kapatılması sürecini
arkeolojik alanın yönetimi kapsamında ele almak gerekir. Her
arkeolojik alan bağımsız olarak düşünülmeli ve bölgeye göre
ayrı planlama stratejileri oluşturulmalıdır. Üst örtü tasarımı, 80
bölge verileri doğrultusunda yapılmalı ve doğru amaca hizmet
edebilmesi için bir bütün olarak ele alınmalıdır (Ahunbay,
1999). Üst örtü tasarımı; mimar, arkeolog ve bu alanda uzman
kişilerin bir araya geldiği, disiplinler arası çalışmalar ve
tasarımın çeşitli aşamalarında ilgi gruplarının bu sürece dahil
edilmesi ile sağlanır. Çalışma kapsamında arkeolojik alanlarda
ortaya çıkan kültürel mirasımızın, yerinde korunmasına
yönelik çalışmalar kapsamında üretilen üst örtülerin tasarım
ölçütleri belirlenip, bu ölçütler ülkemiz için önemli bir yere
sahip olan Karatepe-Aslantaş ören yeri örneği üzerinde
değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Arkeoloji, Koruma Örtüsü Tasarımı

 Top Cover Design Criteria and Criteria in
Archaeological Sites
Elife Körlü - Murat Oral
Selçuk University

Archaeology; Excavation etc. Is a science that studies the

historical works revealed by methods from the cultural, artistic
and historical point of view. Cultural values discovered in
archaeological sites are protected by different techniques. In
some techniques; Wind, rain, snow, sun, etc. are damaging the
remains during excavation. In archaeological studies; In order
to prevent these negative effects that nature will give to
ancient ruins and to allow the employees to work comfortably
during the excavation; A top covering should be planned to
remove the remnants of the architecture without damaging the
remains. In archaeological areas, factors such as terrain
conditions, climatic characteristics, state of archaeological
remains, excavation settlement area, economic inputs 81
influence the upper cover design(Hodder,Farid,2008).. Each of
these factors should be worked on and a top covering should
be designed to best serve the protection function without
damaging the archaeological remains. The top coat design
should have a planning approach that preserves the cultural
value of the remains, transforms into an understandable place
to visit the area, and preserves the intra-structural cultural
values against adverse environmental effects, as well as the
conservation function. It is necessary to deal with the process
of covering the ruins with the top cover within the scope of the
management of the archaeological area. Each archaeological
area should be considered independently and separate
planning strategies should be established for each region. The
upper cover design should be taken as a whole so that it can be
done in the direction of the region's data and serve the right
purpose(Ahunbay, 1999). Top cover design; Architects,
archaeologists and specialists of this field come together to
involve inter- disciplinary studies and interest groups at
various stages of design. In the scope of the study, the design
criteria of the cultural heritage that emerged in the
archaeological sites and the top coverings produced within the
scope of studies for on-site preservation will be determined and
these criteria will be evaluated on the Karatepe-Aslantaş
historical site which has an important place for our country.

Keywords: Archaeology, Protection Cover Design

Liebig Reklam Kartları

Elvan Topallı
Uludağ Üniversitesi

Sonradan Baron ünvanını alacak olan ünlü Alman kimyager

Justus Freiherr von Liebig (1803-1873), alanında birçok
yeniliğe imza atmıştır. Bunlar arasında kurduğu et suyu
fabrikasında üretilen konsantre et suyu ve et bulyon, o döneme
kadar bilinmeyen ürünlerdir. Üretimi gittikçe artan Liebig
ürünlerinin, ilk ve yeni olması kadar dönemin gözde reklam
82
araçlarından faydalanmasının etkisi de büyüktür. Bu
araçlardan biri, reklam kartlarıdır. 1856’da kurulan Liebig et
suyu şirketi, 1872’den itibaren reklam kartları basmaya
başlamıştır. Ki bu tür kartlar, dönemin gittikçe gelişen çok
renkli taş baskı tekniğinin ürünleridir. Hem reklamcılığın
gelişiminde, hem ürünlerin tanıtımında ve satılmasında, hem
de koleksiyonculuğun ilerlemesinde önemli rol oynayan bu
kartlar, Liebig için, belli bir konu başlığı altında seriler halinde
üretilmiştir. Önceleri, bayilerde et suyu alanlara promosyon
olarak verilen Liebig reklam kartları, artan talep üzerine
parayla satılmaya başlamıştır. Talebin artmasıyla sayısı 12
bini bulan Liebig kartları, içerik ve biçim açısından büyük
zenginlik sunmaktadır. Boyutları farklılık gösteren kartlar,
seriler halinde üretilse de her zaman numaralandırılmış
değildir. Kartların arkasındaki metinler, bazen öndeki
görselleri açıklayıcı bilgiler içerirken, bazen reklamı yapılan
ürün hakkında bilgi vermekte, bazen de yemek tarifi yer
almaktadır. Kartlar, 14 ülkeye yayıldığından metinleri çeşitli
dillerde yazılmıştır. Görsellerin ve içeriklerin doğruluğu,
tartışmaya açıktır. Kartların önünde ürünün imgesi ve
Liebig’in imzası genellikle bulunmaktadır. Bu kartları basan
litografi firmalarının ve ressamların isimlerinden bilinenler
vardır. Bunlar, dönemin diğer tasarımlarıyla benzerlik ve
farklılıklar göstermektedir. Tarihi, kültürel, edebi, coğrafi,
bilimsel, dini, askeri, doğal, toplumsal, geleneksel, modern ve
sanatın çeşitli dallarına dair konular yer alırken üslup olarak
Barok, Rokoko, Art Nouveau, Pre-Raphaelite Birliği’ne özgü
özelliklere rastlanmaktadır. Ve yine doğaldır ki, bu görseller
arasında Türk, Doğu, oryantal esinli olanlar da vardır. Bu
bildiride, özellikle oryantalist temalı bu kartlara, özette
değinilenler paralelinde bakılarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Liebig, reklam, kart, koleksiyon,

oryantalist

Liebig Trade Cards

Elvan Topallı
83
Uludag University

Famous German chemist Justus Freiherr von Liebig (1803-

1873) who was later granted the "baron" title, has led the way
to many innovations in his field. Among them are the meat
consomme and bouillons produced in the meat plant that he
has established as the unique items which were not known at
all until then. With the increased production growth of the
Liebig goods it is noted that apart from their being innovative
and new, there were the influence of the favourite advertising
tools used to promote them. Among these tools were the
advertising cards. The Liebig Consomme Company which was
established in 1956, started to issue the advertising cards in
1872. These type of cards were the examples of multicoloured
lithography which was improving intensively at that period.
These cards had a lot of effect in the development of
advertising, as well as promoting the sale of the product and in
the improvement of the collections of them. The cards were
printed under the heading of a special subject and they were
printed in series. At first they were presented to the buyers of
the Liebig products as promotional items, but afterwards, due
to an increase in demand from people, the cards began to be
sold as well. With the increased demand the number of the
cards reached to 12 thousand, and that resulted in the richness
in content and style. Even though the cards whose dimensions
may vary, were printed in series, they were not always
numbered serially. The scripts at the back of the cards
sometimes contained information as to the images at the front,
sometimes they were presenting information of the product
that was promoted or were including recipes of different food
items. Since the cards were distributed to 14 different countries
the scripts were narrated in various languages. The correctness
of the images and the narratives are open to disputes. In
general, it can be observed that there is the image of the
product and Liebig’s signature in front of the cards. Some of
the lithographers who printed these cards and the artists are
known. They share similarities and differences with the
designments of the other examples in the period. Mostly, 84
historical, cultural, literal, geographical, scientific, religious,
military, natural, social, traditional, modern and subjects in
relation to various fields of art were taking place and the styles
used were Baroque, Rococo, Art Nouveau, Pre-Raphaelite
Brotherhood features. And also, it is natural that there were
images inspired by Turkish, Eastern and oriental styles. In this
bulletin the evaluations will be done in parallel with these
features mentioned in this summary especially of the ones
with oriental themes.

Keywords: Liebig, card, advertisement, trade, collection,

orientalist
Konya Gevale Kalesi 2016 Yılı Kazısında Bulunan Ok
Uçları
Erkan Aygör
Necmettin Erbakan Üniversitesi

Bu çalışmada, Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI başkanlığında 2016

yıllarındaki Konya Gevale Kelesi kazılarında ortaya çıkarılan
ok uçları kataloglanarak tanımlanmıştır. Ok uçları fotoğraf,
çizim ve ölçüleri ile belgelenerek değerlendirilmiştir. Kazı alanı
içerisinde dağınık bir alanda bulunan ok uçları formlarına göre
örneklendirilmiştir. Çalışmanın amacı, kalenin Ortaçağ
boyunca buluntu veren ok uçlarının çeşitlerinin, tiplerinin
ortaya çıkarılması ve Orta Çağ ok uçları üzerinde çalışan
araştırmacıların kullanabileceği örneklere katkıda
bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler: Konya, Gevela Kalesi, Ok Ucu Tipolojisi

85
Arrowheads Uncovered in Konya Gevale Catle
Excavations 2016
Erkan Aygör
Necmettin Erbakan University

In this study, arrowheads have been presented in cataloguing

which were uncovered in Gevale Castle excavations directed by
Prof.Dr. Ahmet ÇAYCI in 2016. Arrowheads have been
documented with photograph, drawing and measures. All over
the excavation area arrowheads have been exemplify according
to their forms. The aim of the study is to contribute to the
patterns of the arrowheads that reveal the finds throughout
the Middle Ages, to reveal their types, and to the examples that
can be used by researchers working on the medieval
arrowheads.

Keywords: Konya, Gevela Castle, Typology of Arrowhead

 Yeni Bulgular Işığında Tire Kutu Han
Ertan Daş
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

İzmir’in güneydoğusunda yer alan ve tarihi süreç içinde Teira,

Tyrha, Thyeira gibi çeşitli adlarla anılan kent, İzmir’in büyük
nüfuslu ilçelerinden biridir. Hititler döneminde kurulduğu,
Lidya, Pers, Helen, Roma ve Bizans dönemlerinde bölge için
önemli kentlerden biri olduğu bilinmektedir. 1308’e kadar
Bizans ve Türkler arasında sık sık el değiştiren kent 1308 den
itibaren kalıcı olarak Türk egemenliğine girmiş, 1390’da
Aydınoğulları Beyliği’ne son veren Yıldırım Bayezid döneminde
bir Osmanlı kenti olmuştur. 15. ve 16. yüzyıllarda kentteki
ticari canlılık sonucu han yapıları, pazar ve çarşı oluşumları
hızlı bir şekilde artarak, şehrin kuzeyine doğru ilerlemiştir.
Günümüzde ticari faaliyetler açısından halen aktif olan bölge,
Bizans, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde de canlı bir ticari
merkez konumunda olmuştur. Kentte, Beylikler ve Osmanlı
86
dönemlerinden kalan çok sayıda eser vardır. Kentlerin gelişim
düzeylerini göstermesi açısından son derece önemli olan yapı
tiplerinden biri de şehir içi hanlarıdır. Tire’de, 15-16.
yüzyıllarda inşa edilmiş otuza yakın handan yalnızca beşi
günümüze ulaşabilmiştir. Bu yapılardan biri de, 15. yüzyılın
ikinci çeyreğinde inşa edildiği bilinen avlulu, iki katlı ve iki
katı revaklı bir şemaya sahip Kutu Han’dır. 2013 yılında,
ahırın bir kısmı ile avluda kazı ve temizlik çalışmaları
yapılmış, yıkılan bölümlerin özgün temelleri ortaya
çıkarılmıştır. Bu verilere dayanılarak hazırlanan restorasyon
projesi doğrultusunda 2016 yılında restorasyon çalışmaları
başlamış, ancak uygulamalar sırasında yapının plan şemasını
etkileyecek, bilinenin aksine mimari unsurlarında önemli
değişikliklere neden olacak yeni bulgulara ulaşılmıştır. Giriş
açıklığı, avlu, üst kata çıkışı sağlayan iki merdiven ve üst kat
revakı bu değişikliklerin ana noktalarıdır. Bu bildiride, Kutu
Han’da ortaya çıkan yeni bulgular, çağdaşı örneklerle
karşılaştırılarak değerlendirilecek, yapının restorasyon sonrası
öngörülen yeni işlevi tartışılacak ve bazı restorasyon
problemleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Tire, Han, Osmanlı, Ticaret Yapıları, Kutu

Han,

Tire Kutu Han in the light of new findings

Ertan Daş
Ege University

Located in the southeast of Izmir, and called by various names

such as Teira, Tyrha, Theira in the historical process, this city
is one of the most populated districts of Izmir. Established
during the Hittite period, the city is known as one of the most
important places of the region. In the Lydian, Persian,
Hellenistic, Roman and Byzantine periods. The city which was
ruled either by Byzantine or Turks until 1308, accepted Turkish
sovereignty permanently in 1308 and became an Ottoman city
under the rule of Bayezid I (Sultan Bayezid) who ended
87
Emirates of Aydınoğulları in 1390. As the result of commercial
dynamism in the 15th and 16th century the emergence of
hans, bazaars and markets rapidly spread to the north of the
city. The area, still active in terms of commercial activities
today, has also been known an a dynamic commercial center in
the Byzantine, Emirates and Ottoman periods. In the city there
are many structures left from the Emirates and Ottoman
periods. City hans are one of the most important structure
types that show the levels of the city developments. In Tire,
only five of 30 hans built in the 15th and 16th century have
survived. One of these structures is the Kutu Han, which has a
courtyard, two-storey and two- storey portiko and is known to
have been built in the second quarter of the 15th century. In
2013, during the excavation work of the courtyard and a part
of the barn the original foundations of the demolished parts
were unearthed. Based on these data, a restoration project was
prepared and the restoration work started in 2016. During the
implementations, new findings were reached that will affect
the plan layout and cause significant changes in architectural
elements. The entrance, the courtyard, the two stairways
leading to the upstairs and the upstairs portiko are the main
points of these changes. In this paper, new findings that
emerged in Kutu Khan will be evaluated and compared with
contemporary examples. In addition, the proposed new
function of the structure will be discussed after the restoration.

Keywords: Tire, Han, Ottoman, Commercial Building, Kutu

Han,

Diyarbakır Çermik Kaplıcası: Mimari ve Tarihi Dönem

Analizi
Evindar Yeşilbaş
Mardin Artuklu Üniversitesi

Çermik Kaplıcası, Diyarbakır’ın Çermik İlçesinde, Hamambaşı

Mevkiinde, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Elazığ illerine ulaşımı
sağlayan karayollarının kesişim noktasında yer almaktadır.
88
277 ada, 3 parsel numarası ile kayıtlı kaplıca kuzey-güney
doğrultuda uzanır vaziyette kareye yakın bir alan üzerine
oturmaktadır. Efsaneye göre kaplıcanın İslam fethinden önce
yapıldığı sanılmaktadır. Çermik sıcak su kaynağının ise, çok
daha eskiden beri var olduğu ve bir ara kuruduğu, Yukarı Dicle
ve Fırat Bölgesinin en iyi yerli kaynağı olduğu Amildi Mar-
Yeşuva’nın “Vakayinamesi”’nden öğrenilmektedir. Çermik
Hamamının son dönem müdahaleleri ile büyük oranda
değiştiğini söylemek mümkündür. Yapının hem dış hem de iç
kısımlarına yapılan eklentiler hamamın mimari karakterini
değiştirmiştir. Ancak mevcut yapının varlığına yönelik bilgiyi
Osmanlı Döneminde en erken Evliya Çelebi’nin, ünlü “
Seyehatname “sinde Çermik hakkında; ılıcaların bulunduğu,
yeşillik, medeni ve güzel bir şehir olduğundan söz etmesi ile
öğrenmekteyiz. Yapının bugünkü haliyle plan tipine
bakıldığında çifte hamam plan tipinde olduğu görülmektedir.
Yapının kesin inşa tarihini ortaya koyan herhangi bir belge
bulunmamakla birlikte ilk inşa döneminde tek hamam yapısı
ile Osmanlı Dönemi eseri olduğunu düşünmekteyiz. Çermik
Hamamı’nın ilk nüvesi olduğunu düşündüğümüz erkekler
bölümü, “Yıldızvari Sıcaklıklı Tip” olarak tanımlanan ve
Anadolu’da farklı dönemlere ait birçok örneğinin bulunduğu
plan tipine sahiptir. Daha sonra ihtiyacı karşılaması için
eklendiğini düşündüğümüz kadınlar bölümü ise kare sıcaklıklı
bölümü ile münferit bir plana sahiptir. Halk arasında Çermik
Kaplıcaları, Çermik Hamamı, Melike Belkıs Kaplıcaları isimleri
ile anılan yapı, şifalı sularından kaynaklı yerli halkın
faydalandığı sosyal içerikli bir komplekstir. 22.04.2016 tarih
ve 3916 sayılı karar ile Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma
Bölge Kurulu tarafından tescil edilen yapı, şimdiye kadar
detaylı bir araştırmaya konu olmamıştır. Bu bildiride yapının
mimari özellikleri detaylı bir biçimde ele alınacaktır.
Seyahatnameler, Osmanlı kronikleri ve arşiv belgelerinde yer
alan veriler ile yapının mevcut mimari özellikleri
karşılaştırılmalı ele alınarak tarihi dönem analizi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Mimari, Diyarbakır, Çermik,

Kaplıca, Dönem Analizi 89

Diyarbakır Cermik Termal Springs: Architectural And

History Perıod Analysıs
Evindar Yeşilbaş
Mardin Artuklu University

Cermik Termal Springs is located at , Hamambası region, the

intersection of the roads that provide transportation between
Diyarbakır, to Sanlıurfa and Elazıg. The spa which registered
with parcel number of 277 -3, is extends in the north-south
direction on an area close to the square form. According to the
legend, the spa is thought to have been built before the
conquest of Islam. The Cermik hot water source is learned from
the "Vakayinamesi" of Amildi Mar-Yeşuva, which has been
around for a long time and is the best local source of the Upper
Dicle and the Euphrates region. The Cermik Bath has changed
in a big way with its recent interventions. Both exterior and
interior extensions altered the architectural character of the
bathhouse. We find the first information on the existence of
the structure in the famous "Seyhatname" of Evliya Çelebi
during the Ottoman Period. Evliya Celebi says that it is a green,
civilized and beautiful city where the mountains are located.
The structure is in double bath plan type as it is today.
Although there is no document revealing the certain year of
construction date, we think that it was built as a single bath in
the period of Ottoman. Man's section which is we thought the
first nuevos, has octagon plan which is many examples from
different periods are found in Anatolia. The women's
department, which we thought was added later to meet the
needs of people, has with an individual plan as a square area.
Among the public is known by the names of Cermik Termal
Springs, Cermik Bath, Melike Belkıs Spa. The structure is a
social complex that is used by people of the region because of
the healing water. The stucture which was registered by
Regional Board for the Protection of Cultural Assets in
Diyarbakir at 22.04.2016 by desicion of 3916, has not been the
subject of a detailed study until now. The architectural features 90
of the structure will be discussed in detail in this declaration.
Historical period analysis will be done with comparative
consideration between architecturel features to data of travel
books, Ottoman chronicles and archive documents.

Keywords: Ottoman, Architectural, Diyarbakır, Cermik, Termal

Springs, Period analysis

Önleyici Koruma Yöntemi Olarak Müze Tasarımı:

Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi Örneği
Fatma Sezin Doğruer
Kültür ve Turizm Bakanlığı

Taşınır kültür varlıklarının korunduğu ve sergilendiği

müzelerdeki önleyici korumanın amacı, koleksiyona zarar
veren etkenlerin engellenmesi, sınırlandırılması veya
minimuma indirgenmesi olup, önleyici koruma teknikleri
kullanılarak gün içinde algılanamayan fakat zaman içerisinde
birikerek çoğalan bozulmalar ile aniden gelişen büyük hasarlar
önlenebilmekte ya da sınırlandırılabilmektedir. Müze
koleksiyonlarının maruz kaldığı bozulma etkenleri, fiziksel
güçler, hırsızlık ve vandalizm, yangın, su, zararlılar, kirletici
maddeler, uygun olmayan ışık, morötesi ve kızılötesi ışınlar,
uygun olmayan sıcaklık ve bağıl nem ile bilgi ve önem kaybı
olarak sıralanabilir. Bozulma etkenleri ve sonucu olan
bozulmalar müze bünyesinde tespit edilmeli ve bunların
düzenli olarak denetimi yapılmalıdır. Denetimlerin sıklığı,
bozulma etkeninin oranına ve riskine bağlı olarak
değişebilecek olup, koruma uzmanları ile mimarların
koordineli çalışmaları sonucunda önleyici korumaya yönelik
öneriler geliştirmelidir. Müze yapıları, farklı amaçlarla inşa
edilmiş olan yapıların sonradan müzeye dönüştürülmesi ile
kurulabildiği gibi, doğrudan müze olarak tasarlanmış yapılar
da olabilmektedir. Bu farklılık, müzedeki koleksiyonun
korunmasına yönelik sorunları ve geliştirilen önerileri nitelik
ve nicelik bakımından etkilemektedir. Yeni müze binalarının
tasarımında ‘önleyici koruma’nın etkin bir rolünün olması 91
beklenmekte; tarihi binaların müzeye dönüştürülmesinde ise
restorasyon ve teşhir-tanzimprojelerinin önleyici koruma
ilkelerine dikkat edilerek hazırlanması gerekmektedir. Müzeye
dönüştürülen tarihi binaların koleksiyonun temel bir parçası
olarak ele alınması ve bozulmasına karşı gerekli önlemlerin
alınması da önem arz etmektedir. Müze binalarının
konumlandırması, yapısal durumu, sergi ve depo mekanlarının
tasarımı ile kullanılan malzemelerin korumaya uygun özellikte
olup olmadığının mimar, tasarımcı ve koruma uzmanları
tarafından belirlenmesi ve tasarlanması ideal olanıdır. Müze
binası olarak tasarlanıp 2015 yılında açılışı yapılan Kültür ve
Turizm Bakanlığına bağlı Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi, mimar
olan yazar tarafından tasarım açısından incelenmiş ve müze
yapısının, iç ve dış mekanları ile yapı ve teşhir malzemelerinin
tasarımları tüm bozulma etkenlerine yönelik olarak
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Müzecilik, Önleyici Koruma, Müzelerde

Koruma Planlaması, Bozulma Etkenleri, Müze Tasarımı
 Museum Design as a Means of Preventive
Conservation: Example of Şanlıurfa Archaeological
Museum
Fatma Sezin Doğruer
Ministry of Culture and Tourism

The aims of the preventive conservation in the museums, in

which movable cultural heritage are preserved and exhibited, is
to avoid, block and minimize the agents of deterioration to the
collection. Deterioration that is not perceived in day but
accumulated and increased in time is avoided or blocked by
using the techniques of preventive conservation. The agents of
deterioration, to which museum collection are exposed, can be
classified as physical forces, thieves and vandals, fire, water,
pests, pollutants, improper light, ultraviolet and infrared,
improper temperature and relative humidity, loss of
information and significance. These agents of deterioration
and their results should be detected in museum and controlled 92
periodically. The frequency of the controls may vary depending
on the rate and risk of the agents, bringing proposals on
preventive conservation in consequence of the coordinated
studies of the conservation experts and architects. Museum
buildings can be established by converting buildings with
different purposes into museums later, as well as buildings
designed as museums directly. This difference affects the
problems and the proposals on preservation of the museum
collection in terms of quality and quantity. The affective role of
the preventive conservation is expected on the design of the
new museum buildings; and restoration projects and exhibition
design should be prepared in regard to preventiveconservation
principles in the transform of the historical buildings to
museums. It is also important to accept the historical building
as a basic part of the collection and to take necessary
precautions against deterioration. It is ideal to determine the
location of museum buildings, the structural condition and
whether the materials are suitable in terms of conservation;
and to design the exhibition and storage areas by architects,
designers and conservators. Şanlıurfa Archaeological Museum,
which is affiliated to the Ministry of Culture and Tourism,
designed as a museum and opened in 2015, is examined by the
writer, who is an architect, in terms of design. The museum
building, interior and exterior design, materials used in
construction and exhibition areas are evaluated according to
all agents of deterioration.

Keywords: Museology, Preventive conservation, Conservation

Planning in Museums, Agents of Deterioration,

Ortaçağ Hıristiyan Kentinde Endülüs-İslam Medeniyet

Algısı Sevilla Alcazar Kraliyet Sarayı
Fatma Yıldız
İstanbul Medeniyet Üniversitesi

Sevilla Alcazar Kraliyet Sarayı Conquista sırasında dini ve

93
politik iktidar Müslümanlardan Hıristiyanlara aktarılırken
kentlerin el değiştirmesi ile oluşan yeni Endülüs-İslam
medeniyet algısını yaratan neydi: çatışmalar mı, hoşgörü mü?
Hıristiyan patronlarına, İslam kültür medeniyetini tekrar
kullanmaya ne teşvik etmişti? Bu bildiride, 14. yüzyılda
Ortaçağ Hıristiyan döneminde Sevilla Alcazar Sarayı’nda
Endülüs-İslam mimari ve sanat unsurlarının neden kullanıldığı
ve Hıristiyan krallıklarında Endülüs-İslam medeniyet algısı ele
alınacaktır. Görünüşleri ile Endülüs-İslam dönemine ait
olduğunu düşündüren İspanya’daki Ortaçağ Hıristiyan
sarayları aslında Hıristiyan idarecilerin talebi üzerine Endülüs-
İslam dönemi kent planlaması ve sarayları örnek alınarak inşa
edilmiştir. Endülüs-İslam kentlerinin ele geçirilmesi politik
anlamda olduğu gibi dini anlamda da bir zaferi ifade
etmekteydi: ele geçirilen kentlerin Hıristiyanlaştırılması.
Politik ve dini anlamda başlatılan Hıristiyanlaştırma süreci
kentsel planlama, mimari ve estetik yaratımları ve temsilleri
gerektirmekteydi; Hıristiyan zaferin kentteki ideolojik
görünümü değişmeliydi. Ancak bu kısmen teoride kalmıştı.
Amerika’ya kadar uzanan Endülüs-İslam kültür ve sanat
etkileri İber Yarımadası’nda Hıristiyan kentlerinde yüzyıllarca
sürmüştür. Bu etkilerin görüldüğü yapılardan biri, Granada
Elhambra Sarayı’na benzerliği ile ünlü 14. yüzyıla ait
Sevilla’dakiAlcazar Sarayı’dır. Mimari yapı, süsleme ve kent
organizasyonu ile bu yapıda dikkati çeken; saray
kompleksinin, eğer tarihi bilgiler olmazsa ziyaretçilerde
Endülüs-İslam dönemine ait olduğu hissini uyandırmasıdır. Bu
dönemi İspanyol tarih ve sanat tarihi araştırmacıları “mudéjar”
(müdeccen) dönemi olarak adlandırmaktadırlar. Bu
konferansta, krallığın idare edildiği, Hıristiyan politikası ve
dininin temsil edildiği bu sarayda İslam estetik ve mimari
anlayış, yapısal işlevler ve hatta İslamî sembollerin neden
tercih edildiği anlatılacaktır. Ortaçağ İspanya Hıristiyan
saraylarında kentin karakteristiğini oluşturan ve tekrarlanan
Endülüs-İslam saray modellerinde kazananların zaferinin ne
olduğu tartışılacaktır. NOT: İspanya’da 7 ay yapılan çalışmalar
ve İspanyolca kaynaklar bildirinin şekillenmesine katkıda
bulunacaktır. 94

Anahtar Kelimeler: İspanya, Endülüs-İslam, Mudejar, Sevilla,

Alcazar Kraliyet Sarayı

Islamic Civilization Perception of Al-Andalus in

Middle Age Christian City: Seville Alcazar Royal
Palace
Fatma Yıldız
Istanbul Medeniyet University

During Conquista, when the religious and political power was

transferred to Christians from Muslims, what was the thing
that created the Islamic civilization perception of Al-Andalus
that formed with the exchange of the cities? Was it conflict or
tolerance? What encouraged Christian bosses to use the
Islamic culture-civilization again? In this review, the issue of
why the Islam civilization elements of Al-Andalus were used in
Seville Alcazar Palace in Christian period in the 14th Century
will be investigated, and Islamic civilization perceptions of Al-
Andalus in Christian kingdoms will be examined. In Spain, in
the Middle Age, Christian palaces, which makes people think
that they belong to the Islamic period of Al- Andalus with their
looks, were actually built by taking the Arab Islamic period
urban planning and palaces as examples upon the demand of
Christian administrators. The overtaking of the Arab Islamic
period cities meant a victory in political terms as well as in
religious terms: The Christianization of the cities that were
captured. The Christianism process that started in political and
religious terms required urban planning, architecture and
aesthetic creations and representations; the ideological look of
the cities had to change. However, this remained partly in
theory. The cultural and artistic influences of the Islamic
period of Al-Andalus that stretched even to America lasted for
centuries in in Christian cities in Iberian Peninsula. One of the
buildings in which these influences are seen is the Alcazar
Palace in Seville, which was built in the 14th Century and
which is famous for its resemblance to Alhambra Palace in 95
Granada. The thing that attracts attention in this building,
which is interesting with its architectural structure, ornaments
and urban organization, is the feeling it creates in visitors that
the palace belongs to the Islamic period of Al- Andalus if
historical data were not present. The Spanish history and art
researchers name this period as the “Mudéjar” (Müdeccen)
Period. In this conference, the issue of why Islamic aesthetic
and architectural concepts, structural functions and even
Islamic symbols were preferred in this palace where the
kingdom was governed and the Christian policies and religion
were represented will be investigated. The issue of what the
victory was for those who won the war will be discussed in the
Islamic palace models of Al-Andalus, which constitute the
characteristics in Middle Age Spanish-Christian palaces, and
which were repeated after the Conquista. P.S.: The explorations
in Spain that lasted for 7 months and Spanish sources will
contribute to the formation of the review.

Keywords: Spain, Al-Andalus, Mudejar, Seville, Royal

Alcazars of Seville

Osmanlı Mimarisinde Meydan Çeşmeleri

Fazilet Koçyiğit Tepe
Amasya Üniversitesi

Çeşmeler Osmanlı Mimarisinin önemli yapılarından olup hayır

amacıyla vakfedilen yapıların başında gelmektedir. Çoğu
zaman bir külliyenin bünyesinde yer alan çeşmelerin, küçük
boyutlu ve diğer hayır yapılarına oranla daha az masraflı
olmaları bu yapıların hayrat olarak seçilmesinde etkin rol
oynamıştır. Çeşmeler, üslupsal özellikleri ile Osmanlı
Sanatında yaşanan değişiklikleri gözlemlememize olanak
sağlamaktadır. Genellikle çok yüzlü olan bu çeşmelerin erken
örnekleri XVI. yüzyıla kadar inmektedir. XVIII. Yüzyıla
gelindiğinde ise tüm dünyada sivil mimariye yönelişin
artmasıyla birlikte çok sayıda köşk, saray, havuz, çeşme gibi
yapı türleri inşa edilmiştir. Tüm dünyada değişim rüzgârlarının
96
estiği XVIII. Yüzyılda Osmanlı mimarisinde de değişimlerin
yaşandığı görülmektedir. Bu yüzyılda Osmanlı mimarisinde de
sivil mimariye önem verilmiş ve mimaride çeşmeler önemli bir
yer teşkil etmiştir. Çeşmeler, üslupsal özellikleri ile Osmanlı
sanatında yaşanan değişiklikleri gözlemlememize olanak
sağlamaktadır. XVIII. Yüzyıldan önce de meydan çeşmeleri
bulunmasına karşın bu yüzyılda meydan çeşmelerinin fiziksel
ve kavramsal değişimler yaşadıkları gözlenmektedir. Özellikle
meydan çeşmeleri, hacimsel ve üslupsal olarak geçirdiği
değişimlerle dikkatleri üzerine çekmektedir. Meydan çeşmeleri
adından da anlaşılacağı üzere halkın su ihtiyacını karşılamak
üzere meydanlara inşa edilen çeşmelerdir. Sadece fonksiyonel
amaçlarla inşa edilmeyen meydan çeşmeleri sosyal bir
değişimin de habercisi olmuşlardır. Bu bağlamda meydan
çeşmelerinin en çarpıcı örneklerini devletin başkenti olan
İstanbul’da görmek bir tesadüf değildir. Buna ek olarak
Osmanlı şehirlerinde meydanların plansız, birkaç sokağın
birleşmesiyle tesadüfî bir şekilde oluşumu bu çeşmelerin
konumlanması açısından da önem arz etmektedir. Bu
çalışmada XVIII. Yüzyılda yaşanan değişimin mimarideki
temsilcileri olan meydan çeşmelerinden örnekler verilerek
Osmanlı mimarisinde meydan çeşmelerinin oluşumu ve
meydan çeşmesi kavramı mercek altına alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Çeşme, Meydan Çeşmesi, Osmanlı

Mimarisi, XVIII. Yüzyıl, Meydan.

Public Fountains In The Ottoman Architecture

Fazilet Koçyiğit Tepe
Amasya University

Fountains were one of the most important parts of the

Ottoman architecture and they were the foremost constructions
devoted as charity. Fountains which were mostly situated
within the scope of a kulliyye preferred to be as charities due
to their smaller sizes and lower costs in comparison with other
charity constructions. Fountains with their styling features
97
enable us to see the changes in the Ottoman art. Especially
fountains in the squares have attracted attention with the
changes in their size and style. The early samples of these
fountains which are generally multifaceted go back to the 16th
century. In the 18th century, with the increasing interest to the
civil architecture all over the world, lots of constructions like
palaces, mansions and fountains were built. In the eighteenth
century when the winds of change blew all over the world,
several changes have been seen in the Ottoman Architecture,
as well. During this century, civil architecture was attached
importance and fountains took an important place in the
Ottoman Architecture. Fountains with their stylistic features
allow us to observe the changes in the Ottoman Art. Although
there were fountains in the squares in Ottoman architecture
before the 18th century, it is seen that the physical and
conceptual changes fountains in the squares have undergone
in this century.Especially public fountains have been attracted
attentions with their changes on dimensions and stylistic
features. As it can be understood by thier names, public
fountains built in squares to provide water necessity of public.
Public fountains, which were not built only for their
functionality, were also the messenger of social changes. In
this context, it is not a coincidence to see the striking examples
of public fountains in İstanbul which was the capital of the
Ottoman State. In addition to that; the unplanned and
accidentally forms of squares in Ottoman cities were important
for the location of this fountains. In this paper, it has tried to
scrutinize the formation of public fountains in the Ottoman
Architecture by giving examples of public fountains which
represent the changes in the eighteenth century.

Keywords: Fountain, Public Fountain, Ottoman Architecture,

Eighteenth Century, Square.

Eski Erzincan Şehrinde Günümüze Gelemeyen Camiler

Funda Naldan
Erzincan Üniversitesi 98
İlkçağlardan Cumhuriyet dönemine kadar mimari izlerin
görüldüğü Erzincan şehrinde maalesef Osmanlı dönemine ait
cami günümüze gelememiştir. Şehir, deprem kuşağında yer
aldığı için tarih içinde sık sık hareketlenmeler görülmüş ve bu
depremlerden büyük ölçüde etkilenmiştir. Öyle ki 1939’a kadar
ayakta kalabilen camiler de bu büyük depremde yok olmuştur.
Yaptığımız saha araştırmasında camilerden sadece İzzet Paşa
Camisi’nin kalıntılarına rastlanmıştır. Erzincan’da Akkoyunlu
ve Osmanlı dönemi günümüze gelemeyen ancak arşiv belge ve
bilgisi bulunan 10 adet cami bulunmaktadır. Bu camiler
Akkoyunlu Camisi (1301), Çukurköyü Camisi (19.yy.sonları),
Gerek Gerek Camisi (1454-55), Gülâbi Bey Camisi (15.yy.),
Gülâbi Mescidi (15.yy.), Hacı Mahinur Camisi (1897),
Halilullah Camisi (15.yy.), İzzet Paşa Camisi (19.yy.), Kale
Camisi (1535-36), Kurşunlu Camisi (1584-85) şehirde
Akkoyunlu ve Osmanlı mimarisi hakkında bilgi vermektedir.
1904 yılına kadar camilerin ayakta olduğunu şehir
haritalarından öğreniyoruz. Arşiv belgelerinden faydalanarak
camilerin banileri, tarihleri, görevli atamaları ve kitabesi olan
camilerin de kitabeleri okunarak bu sayede bilgilerine
ulaşılmıştır. Eski Erzincan valisi olan Ali Kemali’nin
kitabından ve Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinden
faydalanarak yapıların mimarisi hakkında bilgi edinilmiştir.
Plan kuruluşları bakımından kare veya dikdörtgen planlı
camilerdir. Ancak Hacı Mahinur Camisi altıgen planlı olması
bakımından farklılık gösterir. İzzet Paşa Camisi dışında hepsi
düz ahşap tavan ile örtülüdür. İzzet Paşa Camisi kubbe ile
örtülüdür. Malzeme olarak ahşap, kerpiç, taş kullanılmıştır.
Yapıların çoğunda son cemaat yeri uygulaması mevcuttur.
Camiler sade, gösterişten uzaktır. Bu çalışmada Erzincan
merkez ve köylerinde bulunan günümüze gelmeyen ancak
arşiv belge, bilgi ve fotoğrafları ile mimarisi hakkında bilgi
edindiğimiz camiler ele alınacaktır. Şehrin mimari gelişimini
arşiv belgelerindeki bilgilere dayanarak izlemek mümkündür.
Bu bağlamda Anadolu Türk mimari geleneğinin Erzincan’da
unutulmuş eserlerinden Akkoyunlu-Osmanlı mimarisinin
önemli yapıları tanıtılacaktır. 99

Anahtar Kelimeler: Erzincan, Arşiv Kayıtları, Cami Mimarisi,

Akkoyunlu, Osmanlı.

The Mosques That Could Not Survive To The Present

Day In The Old City Of Erzincan
Funda Naldan
Erzincan University

In the city of Erzincan, where architectural traces are seen

from ancient times to the Republican period, unfortunately the
mosque belonging to the Ottoman period could not survive to
the present day. Since the city is located on the seismic belt,
frequent motions have been observed in history and the city
has been greatly influenced by these earthquakes. So, the
mosques that had survived until 1939 were also destroyed in
this great earthquake. In the field survey we have conducted,
only the remains of the Izzet Pasha Mosque have been found.
There are 10 mosques belonging to Akkoyunlu and Ottoman
eras in Erzincan that could not survive to this day but have
archive documents and information. These mosques which are:
Akkoyunlu Mosque (1301), Çukurkoyu Mosque (19th century),
Gerek Gerek Mosque (1454-55), Gulabi Bey Mosque (15th
century), Gulâbi Small Mosque (15th century), Haci Mahinur
Mosque 1897), Halilullah Mosque (15th century), Izzet Pasha
Mosque (19th century), Kale Mosque (1535-36), Kurşunlu
Mosque (1584-85) provide information about Akkoyunlu and
Ottoman architecture in the city. We learn from the city maps
that the mosques had stood until 1904. The information about
these mosques have been obtained by taking advantage of the
archive documents and reading about the architects, history,
attendant assignments of the mosques and also the epigraphs
of the mosques. Information about the architecture of the
buildings has been obtained by using the book of Ali Kemali,
the former Erzincan governor, and the archive of General
Directorate of Foundations. In terms of plan organizations,
they are square or rectangular planed mosques. However, the 100
Haci Mahinur Mosque differs in that it has a hexagonal plan.
Except Izzet Pasha Mosque, all are covered with a flat wooden
ceiling. Izzet Pasha Mosque is covered with a dome. Wood,
mud brick, stone were used as material. In the majority of the
structures there is a narthex application. The mosques are
simple and are not embellished. In this study, the mosques
were located in the center and villages of Erzincan and could
not survive to this day will be discussed as we have obtained
information about their architectures by means of archive
documents and photographs. It is possible to observe the
architectural development of the city based on the information
in archive documents. In this context, important works of
Akkoyunlu- Ottoman architecture which were among the
forgotten works of Anatolian Turkish architectural tradition in
Erzincan will be introduced.

Keywords: Erzincan, Archive, Mosque Architecture,

Akkoyunlu, Ottoman.
Gelenekselden Çağdaşa Özgün Bir Tasarım:Yeşil Vadi
Camii
Gönül Öney
Ege Üniversitesi

Kur’an-ı Kerim’de zikredilen mescit kavramlarında‘Allaha

ibadet edilen yer dışında, form veya biçimselliğe işaret
edilmediği belirtilir. Kur’an ayetlerinde ve Hz. Peygamberin
sözlerinde İslam mabedinin biçimsel özelliklerine ait herhangi
bir belirleme yoktur. İnanç bakımından bir kısıtlama olmadığı
halde Cumhuriyet döneminde yeni bir tasarım aramasına
gitmek gereği duyulmamıştır. Ülkemizde son doksan yılda
doksanbinden fazla cami yapılmıştır. Çoğu estetik kaygıdan
uzak, oranları bozuk yapılardır.Çağın gereklerine uygun, farklı
malzemelerin denendiği. Defekora katıldığı özgün ve etkileyici
örnekler geliştirilememiştir. Çağdaş bir tasarım olan İstanbul
Yeşil Vadi cami inşaatı 2007- 2010 yılları arasında İstanbul
Zeytinburnunda yaptırılmıştır. Proje, mimari tasarımı Yüksek 101
mimar Adnan Kazmaoğlunundur. Yeşil Vadi camiinde kufi ve
neshi yazı tasarımlarının kompozisyonu hattat mimar Ali
Toygun ve grafiker Doç Abdullah Taşçı’nındır. Caminin
tasarımında, ünitelerin oluşumuna ilham veren İslam
inanışıyla ilgili simgelerin ve yazıların önemi
vurgulanmaktadır. Mimari projede, çeşitli kompsozisyonlarla
mimariyle kaynaşan süslemenin ana öğesi olan altın varaklı
kufi ve sülüs yazıları tanıtırken, söz konusu dini simgelerin ne
kadar ilham verici olduğunu kavrıyoruz. Caminin beyaz renkli
bütününde mermer saflık ve temizliğin. altın varak en soylu ve
değerli metal olarak sürekliliğin ve soyut varlığın simgesi
olmaktadır. 2080 m2 inşa alanına sahip olan yapı
kompleksinde cami ,merdivenle çıkılan, güney yarısı sığ bir su
havuzu ile kuşatılmış,beyaz mermer bir platform üzerinde yer
alır. .. Avlunun yarısını kaplayan su öğesi yaşamı ve canlılığı
,taş döşeme ise durağanlığı ve ölümü simgeler.Harim
mekanı,farklı boyutlarda ve yükseklikte, biribiriyle
kucaklaşan,iki yarım kubbenin tek bir bütünde birleşmesiyle
oluşmuştur.Oluşan küçük yarı küre iç mekanı evreni, mihrabın
bulunduğu, daha yüksek ve büyük yarı küre (harim)
sonsuzluğu temsil eder Birleşmeden oluşan daire aynı
zamanda tamlığın, bütünün simgesidir. Kubbe şeklindeki
caminin ışık altındaki aksi, çevresindeki havuza yansıdığında
Tanrının ve Ahretin aynası gibi tam küreye dönüşür. Yeşil Vadi
camiinde daire plan evreni ve tamlığı, ibadet edilen ve
mihrabın bulunduğu , daha yüksek yarı kubbeli alan ahreti
(Allah’ı), ,küçüğü dünyayı (Muhammedi) simgeler.Giriş
kapısının bulunduğu dünyadan Muhammed simgesiyle Ahrete
Allaha ulaşılıyor. Caminin iç aydınlanmasında planlanan cam
sistemini süsleyen altın varaklı yazılar da duvarlarda ve
zeminde izdüşümleriyle simgesel içeriği vurgular. 350 kişilik
ana ibadet alanını örten ve 5 metre daha yüksek olan büyük
yarım kubbenin daha alçak olan küçük yarı kubbeyle karşılıklı
birleşmesiyle arada oluşan dikey açıklık, dışarıdan taç gibi
görülen kalın cam halkası ile kapatılmıştır. Buradan iç
mekanda zemini kaplayan zeytin yaprağı yeşili rengindeki
halıya sızan ışık sanki evreni kucaklar. Yekpare halının zeytin 102
yeşili rengi yüzyıllardır en bereketli bitki olan zeytin ağacı
yaprağının huzur, huşu ve sükun veren rengidir. Harimin
aydınlanması , küçük yarı kubbenin üst kısmında yuvarlak
lombozlarla, altta harim zeminiyle kavuşan dikey kristal
aydınlatma pencereleri ile zenginleştirilir. Alt pencere
camlarını süsleyen altın varak kabartmalı kufi yazı dizininde
Kelime-I Tevhid’den ve lombozlardaki sülüs Allah yazılarından
süzülen ışık, zemin halısı üzerine yansıyarak harime huzurlu
bir atmosfer kazandırır. Beyaz geniş mermer çerçeve içinde, alt
kısmı yarıya kadar altın varak kaplı mihrap, geniş, kabartmalı
altın varak kufi besmele bordürü ile bezenmiştir. Tepesinde
mavi zemin üzerine altın varakla Allah ve besmele yazılı bir
madalyon vardır. Minber kristal yan kanatları ve tepesini
süsleyen altın varaklı kufi Muhammed yazısı ile çok sadedir.
Harim kubbesinin iç yüzü beyaz zemin üzerine kabartmalı
altın varakla işlenmiş, Allah’ı simgeleyen irili ufaklı “vav”
harfleri ile bezenmiştir. Sanki namaz kılanların üzerine
serpileceklermiş gibi etkileyici bir görüntü sunarlar. Daha
alçak olan karşı yarım kubbenin zeminin iki yanından helezoni
merdivenle kalın cam küpeşteyle çevrili kadınlar mahfeline
çıkılır.Altta harime giriş kapısı kanatları çelik ve camdan
yapılmıştır.Üst kısmı kare formunda kompozisyonla,altın
varaklı kufi Allah yazısıyla süslenmiştir.Kapı kanatları
dışarıya otomatik açılır. Caminin taç kapı nişi tepesinde
geometrik kümelenmiş yatay prizmalar mukarnas etkisi
yaratır. Avluda konik formlu beyaz mermer minarenin şerefesi,
20 santim çapında çelik, silindirik tüplerden oluşur ve
minareyi avize gibi aydınlatır. Sivri külah içinde gizli
hoparlörler vardır. Yüksek alemiyle çok etkileyici görünüm
sunar. Minare şerefesinde ve gövdesinde sıralanan
ışıklandırma odaklarıyla gece aydınlanmasında uhrevi etki
yaratır. Cami avlusunun döşemesine işlenen güneş saati
kadranı minare gölgesinin güneş saati işlevi görmesini sağlar.
Platformda, ikişer destekle taşınan yayvan kemerli, düz,
mermer kaplı çatıyla örtülü kütüphane, sergi salonu bölümü,
bitişiğinde kapalı şadırvan yer alır. Platformun altındaki giriş
katında iki kare gövdeli sütunla taşınan, yayvan geniş kemerle 103
girilen ve son cemaat mahali gibi tasarlanan bölümün
arkasında250 kişilik yuvarlak planlı konferans salonu ve
fuayesi bulunur. Salonun girişinde altın varak sülüs yazıyla
İhlas suresi yazılıdır. Fuayeyi kuşatan mermer kuşak üstünde
de talik yazıyla yazılmış Esma-I Hüsna (Allahın 99 güzel ismi)
yazılıdır. Bu farklı fonksiyonlara sahip birimlerle birlikte Yeşil
Vadi caminde küçük bir külliye oluşturulmuştur ..Yeşil Vadi
camii toplumsal bellekteki cami imajını yabana atmadan
çağdaş bir sunum yapmaktadır. Özgün ve çağdaş mimarisiyle,
mimari tasarımında, altın varaklı kufi ve sülüs yazılı
kompozisyonlarıyla, süslemelerinde, İslami kavramları başarılı
ve sade şekilde özümlemesiyle, özgün sunumuyla umarım
bundan sonraki arayışlara ve çalışmalara da yön verir.

Anahtar Kelimeler: Çağdaş, Modern Cami. Yeşil Vadi Camii,

Mimar Adnan Kazmaoğlu
 A Modern Architectural Conception Yeşil Vadi
Mosque
Gönül Öney

Ege University

Yeşil Vadi mosque is located in Zeytinburbu, İstanbul.The

Architectural conception belongs to Adnan Kazmaoğlu. The
conceptional meaning of the design and decoration, guided
with Islamic references, prayers, beliefs and inscriptions makes
this modern construction on limited ground (1080 m2)
exceptional interesting. The mosque’s schedule is formed in
the context of “social gathering.” It consists of a 350 person
prayer area, 250 person meeting hall, library, social activity
units, courtyard and square. All of these components combined
together to form a social complex.(külliye). The main structure
of the mosque is located on a platform, functioning as the
courtyard The half of the site that is occupied by a shallow
104
pool, symbolizing with its reflection as a mirror of God. This
positioning isolates the building from the surrounding
environment functionally and symbolically. The main
space(prayer hall) of concrete dome shell is defined by two
different diameter hemisphere domes (20 and25 meters). The
circular, vertical opening between two domes is covered by 11
illuminated windows These windows allow light to pour into
the main space through the engraved symmetric kufi
calligraphy of prayers. The calligraphy reflects over interior of
the dome as a resulting effect. At night the widows are lit up
resembling a crown over the dome of the Yesil Vadi Mosque.
The main interior and the mihrab space takes in light from 3
stepped windows and, from the rear and top windows. On the
circular windows surrounding the perimeter of the domes
“Allah” is engraved in calligraphy. The mihrab and the
windows are emphasized with engraved symmetric kufi
calligraphy “Basmala,” (In the name of God, Most Gracious,
Most Merciful).The main gate, which is made of stainless steel
and elegantly decorated sliding glass doors, are also decorated
with golden kufic “Allah” inscription. The top of marble
entrance niche is ornamented with a geometric marble
muqarnas formation. The minaret is detached from the main
structure. The gallery (şerefe), cap and crescent are made up of
20 cm diameter stainless steel cylinder tubes creating a
muqarnas-like effect as they are stacked and shifted
concentrically. These tubes illuminate the minaret and gallery
with fiber optic lighting elements from both ends. The cap of
the minaret houses a well hidden 4 way surround speaker
system for the prayer call. In Yeşil Vadi mosque forms,
materials and coloures have meanings. The circle form of the
prayer hall helps to represent the universe and unity. The
whole universe is united together; it is a part of the
omnipotent being. The starting points of design were based on
all of these notions and especially on ”kelime-i tevhid”
(translates as: There is no god except for God alone,
Muhammed is the Prophed of God). The larger of the two
nested half circle hemispheres of the prayer hall represents The
Great Beyond (God “Allah”) and the small one represents the 105
world (Prophet of God “Muhammed”). The Great Beyond is
being reached through earth’s door; thus unity is realized. The
triangular pool surrounding the dome is the reflection of God
and The Great Beyond. On the water the reflection of the
hemisphere transforms into a unite sphere. In terms of
materials, glass is approached as the interface of existence and
non-existence. Gold leaf, as the most noble metal, is the
symbol of endurance and abstract existence. White Marmara
marble is applied all over expressing purity and cleanness. The
peaceful, inspiring color of the plentiful and holy olive tree’s
leaf is used for the carpet. The consept of caligraphy in the
mosque, at the domed space is based on “kelime-i tevhid”. The
cuppola in the prayer hall is decorated with gold leaf Vavs
(Waw 9 the fixed constructions of By Allah). The vav letters
(God) is flowing down the dome, are the narrations of “Allah”
in whole universe. In Yesil Vadi Mosque, instead of the routine
practice, only calligraphy of “Allah” (God) and “Muhammed”
(Prophet of God) is used as calligraphic expression and
ornament in gold. Also on the ground wall of the meeting hall
entrance Thuluth (Sülüs script) the calligraphy of “Al-Ikhlas”
Sura of Qur’an is placed (short declaration of God's absolute
unity), which almost forms the basis of the sanctuary. The
mosque is accessed through the main portal with Kufic
calligraphy written in golden foiled. Basmala”(“In the name of
God, Most Gracious, Most Merciful” (b-ismi-llahi r-rahmani r-
rahim). Kufi calligraphy “Basmala” is also engraved above the
doors. On the glass sliding doors there is the mirrored kufic
calligraphy of “Muhammed”. Symbolically “Muhammed” leads
the way of worship to “Allah”. The “Mihrab” is engraved with
gold foiled Kufic calligraphy “Basmala”, Thuluth (Sulus) gold
foiled “Allah” calligraphy with gold foiled background and gold
foiled surface “ On the circular windows surrounding the
perimeter of the dome, “Allah” is engraved in calligraphy. This
is used in the notion of simplicity, like saying “La-ilah-a- ill-
Allah” (the notion of kelime-I tevhid). At day time the sun
passes through the “Allah” engravings and at night the glass
is illuminated from its casing making the “Allah” calligraphy 106
visible with its own light. The “Minbar” representing pure
knowledge and revelation is made of clear glass and crystal
marble. As a declaration chair it is engraved with Kufic
calligraphy of “Muhammed” (Referring to messenger of the
Qur'an). Below the platform, the circular conference hole
presents a comfortable atmosphere for 250 person, with the
sitting and lighting system. Over the marble walls of the
meeting hall foyer, 'talik' form calligraphy of “Asma Allah al-
Husna” (The 99 Names of Allah) is engraved, expressing
abstract existence and the characteristics of “Allah” .All of the
calligraphy and the overall mosque space signify the unity of
“Allah”, oneness and that spiritual direction needing no other
explanation.

Keywords: A Modern Mosque, Yeşil Vadi Mosque, Adnan

Kazmaoğlu
 Prof. Ülker Muncuk Müzesi Arşivinde Bulunan
Bozulmaya Uğramış Peştemallerin Korunmasına
Yönelik İncelemeler
Gözde Uzgidim -Ali Akın Akyol
Gazi Üniversitesi

Gazi Üniversitesi Prof. Ülker Muncuk Müzesi, Gazi

Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi bünyesinde bulunan,
Ankara Etnografya Müzesi Müdürlüğü denetiminde faaliyet
gösteren bir üniversite müzesidir. Müze, etnografik
koleksiyonu ile ilk üniversite müzesi olma özelliğini
taşımaktadır. Günümüzde müze, başka bir yere taşınma
durumundan dolayı aktif olarak faaliyette bulunmamaktadır
ve eserlerin büyük bir bölümü müze deposunda
saklanmaktadır. Müzede bulunan eserler, genellikle 20.yy
dönemine ait olup, Anadolu’nun çeşitli yöreleri gezilerek
toplanmış veya hibeler ile koleksiyon zenginleştirilmiştir. Müze
koleksiyonu giysiler, takılar, işlemeler, çoraplar, oyalar, 107
dökümanlar ve keseler olmak üzere yedi gruba ayrılmaktadır
Günümüze kadar gelebilen tarihi tekstil eserlerinin, gelecek
kuşaklara aktarılabilmesi için konservasyon işlemlerinin doğru
ve eserin özelliğine, niteliğine ve bulunduğu duruma uygun
olarak yapılması gerekmektedir. Tekstil eserlerinin doğru bir
şekilde incelenip koruma işlemlerinin yapılabilmesi için teknik
yönden analizinin detaylı ve uygun yöntemlerle yapılmasına
dikkat edilmelidir. Eserlerin türüne göre yapılan teknik analiz
sonucuna göre bilgi formları oluşturulur ve bu bilgiler eserin
künyesini içerir. Nitekim, analiz raporunda verilen yanlış
bilgiler, ileriki dönemlerde rapor doğrultusunda esere
müdahale edilmek istenildiğinde eserin zarar görmesine veya
yok olmasına yol açabilir. Bu nedenle, incelenecek eserler ile
ilgili hazırlanan bilgi formlarının eksiksiz ve eserin özelliğine
göre hazırlanması gerekmektedir. Bu araştırmanın amacı, Prof.
Ülker Muncuk Müzesi’nde bulunan metal işlemeli, yıpranmış
ve bozulmuş durumdaki 11 adet peştemalin belgelemeye
dönük teknik analizinin yapılması ve eserlerin bugünkü
durumunun tespit edilmesidir. Teknik analiz sonucunda
peştemallerin hammaddesi, dönem özelliği, kullanılan renkleri,
ölçüleri, dokuma tekniği, onarım durumu ve günümüzde ki
durumu ile ilgili verilere ulaşılması hedeflenmektedir.
Belirtilen amaç doğrultusunda tekstil eserlerde görülen
bozulmalar üzerinde de durulacaktır. Belgeleme çalışmaları ise
teknik analiz sonucu hazırlanan bilgi formaları ve fotoğraflar
ile yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Tekstil, tekstil konservasyonu, tekstil

bozulmaları, peştemal, Ülker Muncuk.

Examinations For The Protectıon Of Deterıorated

Loıncloths In The Archıves Of The Ulker Muncuk
Museum
Gözde Uzgidim -Ali Akın Akyol
Gazi University
108
Gazi University Prof. Ülker Muncuk Museum is a university
museum under the supervision of Ankara Ethnographic
Museum Directorate, which is located in Gazi University
Vocational Education Faculty. The museum is the first
university museum with its ethnographic collection. Today, the
museum has not been operating actively for the case be moved
to another location and most of the works are stored in
museum stores. The artifacts in the museum usually belong to
the 20th century period and they were collected by visiting
various regions of Anatolia or collections enriched with grants.
The collection of the museum is divided into seven groups
including clothes, jewelery, embroidery, socks,laces,
documents and bags. The history of textile artifact, which
survived until today, in order to convey to future generations it
is necessary to make correct the conservation processes in
accordance with the situation and the characteristic of the
artifact. The technical analysis should be made detail and with
suitable methods in order to textile artifacts to be inspected
and protected properly. According to the results of the technical
analysis of the artifacts, information forms are formed and this
informations include name bedge of the artifact. In fact,
incorrect informations given in the analysis report may lead to
damage or disapperance of the artifact, when it is desired to
intervene in line with the analysis report in future periods.
Therefore, the information forms about the artifacts should be
prepared according to feature of the artifact. The aim of this
research, metal embroidered, worn and degraded 11 loincloths
which are found at Prof. Ülker Muncuk Museum, for
documentation, to technical analysis and determine current
status of the artifacts. As a result of the technical analysis, it
is targeted to reach data about period characteristics, used
colurs, measurements, weaving technique, repair status and
the current status of the loincloths. It will also focus on
deterioration at textile artifacts. The documentation studies
will be done photographs and information forms which are
prepared as a result of technical analysis.

Keywords: textile, textile conservation, textile deterioration, 109

Ülker Muncuk Museum, loincloth

Kazakistan, Kızılorda İli Şieli İlçesinde bulunan Okşı

Ata Türbesi
Gulbanu Koshenova - Yerlan Zhiyenbayev
Ahmet Yesevi Üniversitesi

Kazakistan, Kızılorda İli Şieli İlçesinde bulunan Okşı Ata

Türbesi Orta Asya Kazakistan’da günümüzde Türk- İslam
dönemine ait birçok eser bulunmaktadır. Okşı Ata Türbesi,
Kızılorda İli Şieli İlçesine bağlı Baigekum köyünün
yakınlarında Okşı Ata Mezarlığında bulunmaktadır. Türbenin
inşa kitabesi günümüze ulaşmamıştır. Ancak, birçok türbenin
plan ve malzeme açısından benzer örneklerle karşılaştırması
yapılmış ve tarihlendirme yoluna gidilmiştir. Anıtlar Koruma
Kurulu tarafından yapılan tescil kaydı fişinde 11.y.y. da inşa
edildiği yazılmıştır. Ancak, “Kazrestavrasya” Onarım
merkezinin arşiv belgelerinde türbenin tahminen 16.y.y. da
inşa edilmiş olabileceği üzerinde durulmuştur. Okşı Ata
Türbesi, Kazakistan’da erken dönem kare planlı türbe mimarisi
örnekleri olarak değerlendirilmektedir. Bu bildirimizde Okşı
Ata Türbesinin arşiv bilgileri ışığında inşa tarihi, mimari
çizimleri ve süsleme özellikleri bakımından ayrıntılı bir şekilde
ele alınacaktır. Söz konusu yapı, Anadolu’daki özellikle
Konya’da bulunan Evhadüddin Kirmani (13.y.y.ortası), Hoca
Cihan (13.y.y.), Şeyh Alaman(1288), Seyd Şerif(1296) gibi
türbeleriyle plan ve örü sistemleri açısından karşılaştırması ve
değerlendirmesi yapılarak Türk sanatındaki yeri ve önemi
anlatılacaktır. Bununla birlikte türbe, saha çalışması
çerçevesinde yerinde incelenmiş ve fotoğraflanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Okşı Ata, Kazakistan, türbe, mimari, Türk.

Okşı Ata Tomb located in Şieli Province Kızılorda

District of Kazakhstan.
Gulbanu Koshenova - Yerlan Zhiyenbayev
110
Ahmet Yesevi University

Central Asia Kazakhstan now has many works belonging to

the Turkish-Islamic period. Okşı Ata Tomb is located at the
Okşı Ata Cemetery near the Baigekum village of Kızılorda İli
Shieli District. The construction book of the turbine did not
reach the daily. However, many turbines have been compared
with similar examples in terms of plan and materials, and they
have been made to date. In the registration slip made by the
Monuments Conservation Board, the 11th year. It was also
written that it was built. However, in the archive documents of
the "Kazrestavrasya" Repair Center, the turbine is estimated to
be 16th century. It may also have been built in. Okşı Ata
Türbesi is regarded as examples of early square- shaped tomb
architecture in Kazakhstan. In this declaration, the date of
construction of the archive of Okşı Ata Turbes will be discussed
in detail in terms of architectural drawings and decorative
features. This structure is compared and evaluated in terms of
plan and weave systems with species such as Evhadüddin
Kirmani (13th Yand), Hoca Cihan (13.yy), Şeyh Alaman (1288)
and Seyd Şerif (1296) in Anatolia especially in Konya The place
and the importance of Turkish art will be explained. However,
the tomb was examined and photographed on site in the
framework of fieldwork.

Keywords: Okşı Ata, Kazakhstan, tomb, architecture, Turkish.

Sadelikten Gösterişe Edirne Osmanlı Dönemi Mezar

Taşlarında Moda
Gülay Apa Kurtişoğlu
Trakya Üniversitesi

Dünya yurdundan ahiret yurduna göç etmiş insanın, maddi

alemde sadece kendine ait olarak bırakabildiği tek yer mezarı
ve varsa mezar taşıdır. Manevi alemle ilgili gibi görünse de
aslında mezarlar, ölen kişinin yakınlarının ziyaretgahı ve
mezar taşında yazan kimliğiyle bir anlamda dünya bağını
111
sürdürdüğü yerdir. Ölüm kişinin dünya ile bağını kopartsa da
geride kalanların belki de kişiyle özdeşleştirerek
sarılabildikleri, özlemlerini dillendirebildikleri unsurlar mezar
taşlarıdır. Belki de bu yüzdendir ki mezar taşları çoğunlukla
insan silüetini andırır şekilde tasarlanmışlardır. Dönemlere ve
bulunduğu coğrafyaya göre farklılık gösteren mezar taşları
tarihi vesika olmalarının yanı sıra daracık bir alanda pek çok
bilgiyi sunabilmekte ve koskoca bir hayatı özetleyebilmektedir.
Ahirete intikal etmiş bir kişinin dünyadaki kimliğine ihtiyacı
kalmamış olmasına rağmen, mezar taşlarından toplumdaki
statüsü, ekonomik durumu, mesleği, varsa bağlı bulunduğu
tarikatın okunuyor olması ilginçtir. Bir mezarlığa ya da
hazireye göz attığınız zaman, mezar taşındaki kitabesini
okumadan bile orada medfun olan kişilerin toplumdaki rolünü
anlamanız genellikle mümkündür. Dönemin sanat anlayışına
da bağlı olarak bu unsurlar mezar taşının ölçüsünü, şeklini,
kitabedeki yazının kalitesini, süsleme özelliklerini
etkilemektedir. Osmanlı Dönemi mezar taşları, Türk sanatı
içinde dikkati çekecek nitelikte ve mimariyle paralel değişime
ve gelişime uğramışlardır. Kronolojik olarak incelediğimizde
tipoloji, süsleme ve içerik açısından mezar taşlarında bir
değişimin olduğu gözlenmektedir. Başkent olduktan sonra
hızla nüfusu artan ve önemli merkezlerden biri olan Edirne'de
pek çok mezarlık günümüze bütünüyle ulaşamasa da kalan
örnekler dönemi hakkında bilgi verecek düzeydedir. Bu
çalışmamızda, ortaya çıkan değişim Edirne Osmanlı Dönemi
mezar taşı örnekleri üzerinden kronolojik olarak ele
alınacaktır. Mezar taşı tipolojisi, içerik ve süsleme açısından
değişen ya da sabit kalan unsurlar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Mezar taşı, Edirne, Osmanlı Dönemi

The style of Ottoman tombstone in Edirne from

simplicity to ostentation
Gülay Apa Kurtişoğlu
Trakya University
112
The only place where a person who has emigrated from the
world to the hereafter can only leave his own in the material
world is the tomb and grave stone. Although it seems to be
related to the spiritual kingdom, the graves are the places
where the deceased person maintains a world connection in a
sense with the identity of the close relatives of the deceased
and the tombstone. Even if the deceased breaks the bond with
the world, the remains are perhaps grave stones that can be
identified with the person and embraced. Perhaps this
percentage of tombstones are often designed to resemble
human silhouettes. The tombstones differ according to the
periods and geographies they are in, as well as being historical
documents, they can present a lot of information in a narrow
area and summarize a whole life. It is interesting that the
status of the tombs, the economic situation, the profession,
and the cults that it depends on are read from the tombstones,
even though the person who has been transferred in the
afterlife does not need the identity of the world. When you look
at a graveyard or a chrysanthemum, it is often possible to
understand the role of the people who are there, even if you
read the tombstone inscription. Depending on the conception of
the art, these elements influence the size, shape, quality of the
text on the tomb, ornamentation characteristics of the
tombstone. The tombstones of the Ottoman period have
undergone changes and developments in parallel with the
architect and the quality that draws attention within Turkish
art. When we examine chronologically, it is observed that there
is a change in tombstones in terms of typology, ornamentation
and content. In Edirne, which is one of the important centers
that have rapidly increased in population after being a capital
city, many cemeteries are able to give information about the
period even though they can not reach to the whole day. In this
work, the change will be discussed chronologically over the
examples of Edirne Ottoman tombstones. The tombstone
typology, the elements that are changed or fixed in terms of
content and ornamentation will be evaluated.

Keywords: Tombstone, Edirne, Ottoman period 113

Rezan Has Müzesindeki Örnekleri Işığında Bizans

Tılsımları
Gülgün Köroğlu
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

İnsanlık tarihinin en eski dönemlerinden, günümüze kadar

geçen uzun süreçte, mantıkla ya da bilimle açıklanamayan
tümüyle çok eski tapınım ve dinsel inanışlara dayalı büyü gibi
uygulamalar ile çeşitli amaçlar için tılsım olarak adlandırılan
farklı malzemelerden nesnelere özel anlamlar yükleyerek
kullanmışlardır. Bizanslılar özellikle hastalık, kısırlık, kıtlık,
deprem ve benzeri olumsuzluklara şeytan ve diğer kötü ruhlar
ile kıskançlıktan kaynaklanan nazarın (kemgöz) sebep
olduğuna inanmışlardır. Kendilerini, yakınlarını, hayvanlarını
ve kendilerine ait mekân ve eşyalarını korumak, bolluk ve
bereketi arttırmak için çeşitli formlardaki haçları sarkaç,
röliker olarak üzerlerinde ve tasvir olarak kapılarda ve
duvarlarda işlemişlerdir. Düğüm, göz, el, yıldız, ay ve güneş
gibi astronomik figürler ile karışık yaratıklar da koruyucu
olarak takıların, dokumaların, duvar resimlerinin yanı sıra
döşeme mozaiklerinde de görülür. Taşıyanı kötülüklerden
koruduğuna, aşk-sevgi getirdiğine, çocuk sahibi olmayı
sağladığına, hastalıkları iyileştirdiğine, doğumu
kolaylaştırdığına, sağlığı koruduğuna, iyi şans getirdiğine
inanılan nesneler ile yazıtların özel kılıfları içinde muhafaza
edildiği tılsım/ muska/ koruyucu ve daha pek çok isimle
adlandırılan nesnelerin Bizans kültüründe de sayısız
çeşitlilikte olduğu göze çarpar. Özellikle bunların kişilerin
bizzat üzerinde taşındığında etkili olduğuna inanılır ve
kullanma kolaylığı sağladığı da görülür. Bu sebeple tılsımların
pek çoğu takı olarak üretilmiştir. Tılsımlar sağlık, iyi dilek ve
temenniler için yapılmışlardır. Kötü amaçlarla yapılan büyüsel
nitelikteki objeler ise mezarlarda, kuyu, sarnıç ve çeşme gibi
karanlık ve ıssız yerlerde ele geçmiştir. Bu bildiri kapsamında
İstanbul’da özel bir müze olan Rezan Has Müzesi’ne satın
alma yöntemiyle kazandırılmış bronz, kurşun ve yarı değerli 114
taşlar gibi materyallerden yapılmış madalyon sarkaç, yüzük ve
bilezik gibi takı olarak kullanılmış nesneler incelenecektir.
Üzerlerindeki desen ve figürler incelenecek, kökenleri
araştırılacak ve yazılar okunacaktır. Karşılaştırmalar yapılarak
tarihlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Bizans, tılsım, muska, takı, kemgöz, kötü

ruh

Rezan Has Museum Samples In Light Of Byzantine

Amulets
Gülgün Köroğlu
Mimar Sinan Fine Arts University

In the longest period of human history from the earliest times

to the day, they have used special meanings to objects from
different materials called charms/amulets/talismans for various
purposes and applications such as magic based on very old
worship and religious beliefs which cannot be explained
logically or with science. The Byzantines believed that illness,
infertility, famine, earthquake and similar negativities were
caused by devil and other evil spirits and jealousy. In order to
protect themselves, their relatives, their animals and their
place and their property, the crosses in various forms are
processed as pendulums, relics, and on the doors and walls as
depictions to increase abundance. Complex creatures with
astronomical figures such as nodes, eyes, hands, stars, moon
and sun are also seen in protective mosaics, weaves, wall
paintings, and floor mosaics. Objects which are believed to
bring good luck and which are kept in special covers of the
inscriptions, and objects named with many other names, which
are kept in special covers of the inscriptions, in the Byzantine
culture, Numerous varieties are striking. It is also believed to
be particularly effective when they are carried on the person
himself, and it is also seen as providing ease of use. For this
reason many of the amulets are produced as jewelry. Magical
objects made with bad intentions were found in dark and 115
desolate places such as wells, cisterns and fountains in the
graves. Within the scope of this declaration, objects used as
jewelry, such as medallion pendulum, rings and bracelets made
of materials such as bronze, lead and semi-precious stones,
acquired by the purchase method of Rezan Has Museum, a
private museum in Istanbul, will be examined. The patterns
and figures on them will be examined, their origins will be
investigated and the texts will be read. Comparisons will be
made to date.

Keywords: Byzantine, amulet, talisman, jewelry, the evil eye,

bad spirit
 Doğu’dan Batı’ya Bir Öykünme Örneği: ‘Smyrna’
Halıları
Gülgün Yılmaz
Trakya Üniversitesi

1602 yılında Doğu Hint Şirketinin kurulması ve deniz

ticaretindeki üstünlüğün İspanya ve Portekiz’den Hollanda’ya
geçmesi, Osmanlı Devleti’yle ticari anlaşmaların yapılması
gereğini doğurdu. 1612’den itibaren kapitülasyonlar ile Türk
hakimiyetindeki Akdeniz’de Hollanda’nın ticari ağı sıkılaştı.
Aynı yıl Hollanda’dan ilk kez İstanbul’a bir konsolos atandı.
Hollanda ile Doğu arasında ilişkilerin yoğunlaştığı 17.
yüzyılda, Hollanda’daki üniversitelerde Şarkiyat bölümleri
kuruldu. Hollanda ile Osmanlı Devleti arasında, 1620-1625
yıllarında, çok sayıda ahidname düzenlendi. Hollandalı
tüccarlar diğer önemli limanlardaki Venedik, Fransa ve
İngiltere’nin baskılarından dolayı 1650’lerden itibaren İzmir
limanını kullanarak, ticaret ağlarını İzmir çevresinde 116
yoğunlaştırdı. 1660’larda İzmir’e bir konsolos tayin edilerek,
bu kente yerleşen Hollandalılarla ilgili resmi düzenlemeler
yapılması sağlandı. İzmir Protestan kilisesinin arşivlerinde,
Hollandalı tüccar ailelerine ait 19. yüzyıla değin izlenebilen
vaftiz, evlenme ve cenaze kayıtları nesiller boyu süren bir
yerleşimin belgeleridir. İzmir’e yerleşen Hollandalı aileler için
bir okul ve hastane de oluşturulmuştu. 17. yüzyıl boyunca
özellikle günlük yaşam sahnelerinde çok sayıda ressam masa
ve duvar örtüsü olarak kullanılan Anadolu halılarına
tablolarında yer vermişlerdi. Bu da İzmir limanı ve
çevresindeki yoğun ticaretin bir sonucudur. 17. yüzyıldan 20.
yüzyıla uzanan bir gelenekle Batı Anadolu Osmanlı halılarının
taklitleri Hollanda’nın Deventer şehrinde 1797 yılında kurulan
kraliyet halı fabrikasında dokunmuştu. Buradaki üretimde 17.
yüzyıldan beri süregelen halı ticaretiyle özdeşleşmiş İzmir
limanının ismi yaşamaya devam etmişti. Koninklijke
Vereenigde Tapijtfabriek (KVT) Deventer’deki “Smyrnastraat”
yani “İzmir Caddesi”nde kurulmuş, el tezgahlarında dokunan
Anadolu motifleriyle bezeli halılara “Smyrnatapijten” yani
“İzmir Halıları” adı verilmişti. İzmir ismi hem fabrikanın
kurulduğu caddede, hem de fabrikanın üretimi olan Anadolu
kökenli motiflerle süslü halılarda, Türk sanatının dünyaya
bıraktığı izlerden biri olarak, yaşamaya devam etmektedir.
Bildiride bu halılara ait örnekler Osmanlı dönemi Batı Anadolu
halıları ile karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Smyrnatapijt, Halı, Deventer

An Emulation Example from the East to the West:

‘Smyrna’ Rugs
Gülgün Yılmaz
Trakya University

In 1602 the East India Company was established. The

superiority of sea trade moved to the Netherlands from Spain
and Portugal, and with the Ottoman Empire trade agreements
117
were made. Mediterranean was under Turkish rule, and the
commercial network of the Netherlands since 1612 has been
given. The reason for this were the capitulations. In the same
year, a Consul was appointed to Istanbul for the first time from
the Netherlands. Relations between the Netherlands and East
in 17th century has increased. The departments of oriental
studies were established at the Universities in the Netherlands.
Several agreements were held between the Ottoman Empire
and the Netherlands in the years 1620-1625. Dutch traders
have focused since 1650’s their trading networks around the
port of Izmir. Because on the other important ports Venetian,
French and British traders were the most prominent. In 1660 a
Consul was appointed in Izmir, and related legal arrangements
can be made with the Dutch people who settled in this city. In
the archives of the Protestant Church in Izmir can be find the
Dutch traders and their families baptism, marriage and funeral
records. These records are generation’s last settlement
documents. For the Dutch families who settled in Izmir with a
school and a hospital was created. In 17th century, many
artists painted the scene of daily life, especially Anatolian
carpets were used as table-cloth or Wall-hanging. This is also a
result of trade the port of Izmir and the surrounding dense.
Royal carpet factory was founded in 1797 in the city of
Deventer in the Netherlands. Imitations of Western Anatolian
Ottoman carpets were produced in this factory. Traditions were
continued from the 17th to the 20th Century. The name of the
port of Izmir, carpet has become synonymous with the trade
that has been practiced since 17th century. Koninklijke
Vereenigde Tapijtfabriek (KVT) was established in Deventer in
“Smyrnastraat” (=Izmir Street). Hand-loom woven carpets
decorated with Anatolian motifs and named as “Smyrna
tapijten” so “Izmir rugs”. The name of Izmir and the factory of
the establishment of the street ornate with motifs of Anatolian
origin of the factory in the production of carpets, continues. In
this paper examples of these rugs in comparison with Western
Anatolian carpets from the Ottoman period will be discussed.

Keywords: Smyrnatapijt, Rug, Deventer 118

Kars Mren Katedrali

Güner Sağır
İstanbul Üniversitesi

Mren Katedrali, Kars'ın Digor ilçesinin 23 km.

güneydoğusundaki Karabağ Köyü yakınlarında 1.derece askeri
yasak bölgede bulunur. 7. yüzyılda bölgede Ermeni
mimarisinde önemli bir canlanma görülür. Kiliselerde yeni plan
tipleri, özellikle merkezi mekan, kube ve tonozun kullanımıyla
yeni bir başlangıç yaratılmıştır. Bu canlanma katolikos,
psikopos ve prensler kadar zengin toprak sahipleri ve yüksek
mevki sahibi inançlı otoriteler tarafından başlatılmıştır.
Dönemin önemli yapılarından biri Kamsarakan Beyi Narseh
zamanında David Saharuni tarafından yaptırılan Mren
Katedrali'dir. 7.yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilen Mren
Katedrali, dıştan doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen, içten
haç planlı, tek apsisli ve pastaforion odalıdır. Naosun orta
bölümü birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanan dört serbest
destek üzerine oturan, tromp geçişli, içten ve dıştan sekizgen
yüksek kasnaklı kubbeyle, diğer bölümleri ise beşik tonozla
örtülüdür. Naosun doğusunda yer alan içten yarım daire apsis
dıştan beş cephelidir. Apsisin iki yanında pastaforion odaları
yer alır. Apsis zemininin altında doğu- batı doğrultusunda
dikdörtgen beşik tonoz örtülü bir kripta bulunur. Pastaforion
odaları yaklaşık kare planlı, doğuda tek apsisli ve çapraz tonoz
örtülüdür. Naosa batu ve kuzeyde birer, güneyde iki (bugün
güneybatıdaki yıkılmış) kapı ile girilir. Katedrain batı ve kuzey
giriş kapılarının alınlıklarında taş kabartma figürlü sahneler,
apsis ve pastaforion odalarının pencere alınlıklarında taş
kabartma hayvan motifleri, iç ve dış duvarlarda haçkarlar,
kitabeler, ziyareti yazıları, grafikler, içte duvar resimleri tespit
edilmiştir. Katedralin ortasında yer aldığı geniş yerleşim
alanında yapılan incelemelerde şapel ya da kiliselere ait
olabilecek kalıntılara ve mimari plastik süslemelere
rastlanmıştır. Bu bildiride "Kars ve Çevresi Ortaçağ Ermeni
Kiliseleri" yüzey araştırması kapsamında 2010-2014 yılları 119
arasında incelediğimiz Mren Katedrali'nin mimari ve süsleme
özellikleri değerlendirilecek, yapının tarihi, plan tipi ve
süslemeleri hakkındaki farklı görüşler ve tartışmalar ortaya
konulacak, bölgedeki benzer plan tipindeki yapılarla
karşılaştırması yapılacak, orijinal adı ve tarihlendirme sorunu
ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Mren, Ermeni, Ortaçağ, Katedral, Kars

Kars Mren Cathedral

Güner Sağır
Istanbul University

The Mren Cathedral is located in the 1st degree military

forbidden area near Karabag Village, 23 km south east of Kars
Digor district. In the 7th century, a significant revival was
observed in Armenian architecture in the region. In Churches, a
new beginning has been created with the use of new plan
types, especially central space, dome and vault. This revival
was iniated by wealthy landownerd and high ranking believers
as well as Catholicos, bishops and princes. One of the most
important structures of this period was the Mren Cathedrak
built by David Saharuni during the Armenian Kamsarakan
Narseh. The Mren Cathedral, dated to the first half of the 7th
century, is rectangyular in the east-west direction from
outside, with an inner cros plan, ingle apse and pastaforion
rooms. The center part of the naos is covered with an
octagonal high dome both inside and outside, sitting on four
free supports connected to each other by round arch with
conical squinches, the other sections are covered with barrel
vaults. The apse, located east of naos, is semicircular on the
inside and five facade on the outside. Under the apse floor, in
east-west direction, there is a rectangular crypt with barel
vault. Pastaforion rooms are located on both sides of the apse.
Patoforion rooms are , approximately square plan single apse
in the east and covered with a cross vault. Naos is entered into
the west and north by two, and the south by two (today is the 120
ruined southwest) gate.

Keywords: Mren, Armenian, Medieval, Cathedral, Kars

Kilikya'da Denizcilik Tarihi ve Tersane Arkeolojisi

Hakan Öniz
Selçuk Universitesi

Eski çağın binlerce yıllık zaman diliminde Kilikya Kıyıları

genellikle deiz ve denizcilikle ön plana çıkmıştır. Akdeniz'de
tarihin akışına yön veren pek çok olay bu ıyılarda veya bu
kıyılarla bağlantılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Son yıllarda
bu olayların aydınlatılmasında kullanılabilecek önemli
bilgilere ulaşılmaktadır. Bunların araında Doğu Dağlık
Kilikyada yer alan Silifke Dana Adası üzerinde bulunan
tersane alanı önemli bir yer tutmaktadır. Bu tersane alanında
farklı dönemlerde kullanılmış toplam 276 adet çekek yeri
bulunmuştur. Bu çekek yerlerinin 254'ü denizden başlayarak
kıyıda devam etmekte, 17'si ise kıyıdaki çekek yerinin
arkasında, 2. veya3. sırada yer almaktadır. Çekek yerlerinin
arkasında ise gemiler için gerekli donanımların yapıldığı
atölyeler, gemi yapım ustalarının konaklama alanları,
askerlerin konaklama alanları, askeri ve dini yapılar, yönetici
yapıları, gemi çekimi ve gıda ihtiyaçları için gereken
hayvanların ahır alanları, hamam, iskele ve rıhtım alanları,
dükanlar, görkemli olabilecek villalar, sütunlu alanlar,
gözetleme kuleleri gibi yapılar bulunmaktadır. Ada üzerinde
bulunan tersane alanı muhtemelen ülkemizde ve dünyada
günümüze kadar bulunmuş en büyük tersane alanıdır.
Yapıların bir ada üzerinde bulunması; adanın arkeolojik-doğal
sit alanı olması, özel mülkiyet bulunmaması ve herhangi bir
yapılaşmanın olmaması nedeniyle insan etkili bir bozulma
mevcut değildir. Yalnızca doğal etkilerle zarar görmüş alan,
dünyada muhtemelen in-situ özelliklerini koruyan çok nadir
tersaneler arasındadr. Bu tersane Doğu Akdeniz'deki diğer
benzerleriyle kıyaslanacaktır.
121
Anahtar Kelimeler: Tersane, denizcilik, gemicilik, gemi

Seamanship History of Cilicia and Shipyard

Archaeology
Hakan Öniz

Selçuk University

Cilicia was always at the first plan with the sea and
seamanship activities during the antiquity. Many of known sea
battles and trade connections did happen at the coast of Cilicia
or at least related to Cilicia in the history of Mediterranean.
Some important discoveries have been carried out on this
subject since 2015. One of them is a great shipyard which is
found in the east of the Rough Cilicia region on the
Mediterranean coast of Turkey, 276 slipways were found on
Dana Island. This island is located 2.300 metres from the
shores of the Silifke District of Mersin Province. On the island,
there are also a great number of different building remains
behind these slipways. Among the surviving structures are at
least three chuches, a bath, more than a hundred cisterns,
various workshops/mils, with the majority being building
groups which couldn't be identified, dated to the 2nd-6th
centuries AD. Masonry tecniques that can be probably dated to
the Iron Age have been seen in some structures whose function
has not been fully understood yet. There are traces which show
multiple uses in building remains, located both in the slipways
and behind the slipways. The surface materials were dated to
the Romen and Eartern Roman period.The information
obtained gives rise to the thought that the structure of the
shipyard here may have been in uninterrupted use from the
Iron Age until the Eastern Roman period. This shipyard will be
compared to the other known examples during the
presentation.

Keywords: Shipyard, Seamanship, Ships, Boat Building

122
Toronto Mount Pleasant Mezarlığı ve İstanbul
Edirnekapı Şehitliği Bağlamında Park-Mezarlık
Kavramı Üzerine Düşünceler
Hakkı Önkal
Dokuz Eylül Üniversitesi

Toronto'da, Dundas meydanının bulunduğu merkezin

kuzeyinde yer alan Mount Pleasant mezarlığı park-mezarlık
kavramına en uygun mezarlıklardan biridir. 1876 yılında tesis
edilen mezarlık, geniş bir alan üzerinde kurulmuş olup
mozoleleri, temiz işçilikleriyle dikkati çeken mezar taşları,
heykelleri, obeliskleri, müzesi, krematoryumu, şapeli, ağaçları,
çimleri, çiçekleri ve nihayet çok özenli bakımlılığı ile gerçek
anlamda bir park-mezarlık ve açık müze mahiyetinde bir
rekreasyon mahallidir. Toronto'da daha önce katolik veya diğer
hıristiyan mezheplerin üyelerinin defnedildiği iki mezarlık
mevcut iken, şehrin ileri gelenlerinden oluşan bir komite,
bütün din mensuplarına açık ve bir park niteliğinde bakımlı bir
mezarlık vücuda getirmek için harekete geçmiş ve bunun için
peyzaj mimarı H. A. Engelhardt görevlendirmiştir. O günden
beri mezarlık bu anlayış çerçevesinde yönetilmektedir. İstanbul
Edirnekapı Şehitliğinin, fetih şehitlerinin defnedildiği 1453
yılına kadar giden bir geçmişinin olduğu kabul edilir. Ancak
burası, özellikle Balkan savaşlarında, 93 Harbi diye bilinen
1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında ve Birinci Dünya savaşı ile
Çanakkale savaşlarında şehit düşen veya yaralanıp sonra vefat
eden şehitlerin defniyle büyük bir mezarlık halini almıştır.
Sonraları sivillerin de gömülmesiyle daha da büyüyen mezarlık
altı adaya bölünmüş ve özellikle şehitlik 1926 yılında kurulan
Şehitlikleri İmar Cemiyetinin (Türkiye Şehitlikleri İmar Vakfı)
çabalarıyla düzgün ve çok bakımlı bir hüviyete bürünmüştür.
Bilindiği üzere İslam dünyasındaki mezarlıkların büyük
çoğunluğu bakımsız ve ilgiden mahrumdur. Orta Çağ Hıristiyan
dünyasında da toplumun üst grubunu temsil edenler,
kiliselerin kriptalarında veya bahçesinde defnedilme
imtiyazına sahipken halk şehrin dışındaki mezarlıklara
defnediliyordu ve bu mezarlıklar önemsenmiyordu. Bildiride, 123
bu iki farklı din ve dünya görüşüne sahip toplumların bu
konudaki tutumlarının arka planı irdelenecek ve yukarıda
zikredilen iki mezarlık bağlamında günümüzdeki durum
değerlendirilerek park-mezarlık konusu tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Mount Pleasant Mezarlığı, Edirnekapı

Şehitliği, Park mezarlık, İslamın mezarlık tutumu, Batıda

Thoughts on Park-Cemetery Concept in The Context of

Toronto Mount Pleasant Cemetery and Istanbul
Edirnekapi Martyrs Cemetery
Hakkı Önkal
Dokuz Eylul University

The Mount Pleasant Cemetery, which is located at the

northern part of the Yonge-Dundas Square at the city center of
Toronto, can be given as an example of one of the best
cemeteries for the park-graveyard concept. The cemetery, which
was built on a large area in 1876, is a recreational site, which
can be regarded as a park-cemetery and open museum in a real
sense, with its mausolea, tombstones, sculptures, obelisks,
museum, crematorium, chapel and landscape and gardens.
Previously, there were only two cemeteries, in which members
of the Catholic or other Christian sects were buried, then a
committee of the notables of the city acted to found a
cemetery, which would be open to people from all religions,
and having a nice landscape, and assigned the landscape
architect H. A. Engelhardt for this purpose. Since then, the
cemetery has been operated with due understanding. It is
accepted that the Edirnekapı Martyrs' Cemetery of Istanbul had
a history going back to 1453, when the martyrs of the
conquest were buried. However, this cemetery has become a
great graveyard, especially after the burial of the martyrs of
the Balkan wars, the 1877-1878 Ottoman-Russian War, known
as 93 War, and the First World War and the Canakkale Battles
or those, who had injured during these wars, after their deaths.
The cemetery, which was even enlarged with the burials of civil 124
people, was further divided into six islands, and became a
smooth and well-groomed cemetery with the efforts of the
Turkish Martyrs’ Reconstruction Society established in 1926
(the Turkish Martyrs’ Cemetery Reconstruction Foundation). As
known, the vast majority of the cemeteries in the Islamic world
are neglected and left uncared. In the Christian world of the
Middle Ages, although the people, who represented the upper
group of the society, had the privilege of being buried in the
crypts or in the garden of the churches, the common people
were buried in cemeteries outside the city and these cemeteries
were also neglected. In the paper, the background of the
attitudes of these two societies with two different religions and
world views will be examined and the concept of park-cemetery
will be discussed in the context of the two cemeteries cited
above.

Keywords: Mount Pleasant Cemetery, Edirnekapı Martyrs'

Cemetery, Park-cemetery, Cemetery attitude in Islam, Burial
priority in the West. Mount Pleasant Cemetery, Edirnekapı
Martyrs' Cemetery, Park-cemetery, Cemetery attitude in Islam,
Burial priority in the West.

Balıkesir Marmara Adası ve Paşa Limanı Adası'ndaki

Mezar Taşları Üzerine Değerlendirme
Halil Sözlü
Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Mezar taşları toplumun inancını, kültürünü, sosyal

durumlarını ortaya koyan birer yazılı belge niteliğindedir.
Bunun yanı sıra bu dünyadan ahirete giden kişinin kimliği
işlevini de görmektedir. Mezarda yatan medfunun isminden
tutun da mesleği, unvanı, memleketi ve lakabı gibi bilgilere de
ulaşılmaktadır. Üzerlerinde taşıdıkları süsleme ve yazı
unsurları da sanat tarihi açısından önem arz eden unsurlardır.
Balıkesir, mezar taşları bakımından zengin bir şehrimizdir.
Bünyesinde barındırdığı Havran ve Edincik mezarlıklarında yer
alan mezar taşları bu zenginliğin ispatı niteliğindedir. 125
Balıkesir'e bağlı Marmara Adası ve Paşa Limanı Adası'nda
bulunan mezar taşları ise günümüzde varlığı pek bilinmeyen
kültür varlıklarımızdır. Ele aldığımız bu çalışmada Marmara
Adası İskele Cami haziresinde 18, Marmara Adası Merkez
Mezarlığı'nda 68 ve Paşa Limanı Adası Poyrazlı Köyü Cami
haziresinde 24 mezar taşı bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Balıkesir, Mezar Taşı, Hazire, Cami

Balıkesir Marmara Island and Pasha Port Island

Evaluation of the Tombstones
Halil Sözlü
Yüzüncü Yıl University

Tombstones are a written document that reveals the social

status, cultural, of the community's beliefs. This is the identity
of the person who goes from the world. The person in the grave
the title of the profession is given such as job, homeland and
nickname. The ornamentation and writing elements they carry
are important in terms of art history. Balıkesir is a city rich in
tombstones. The Havran and the Edincik Cemeteries are the
evidence of this richness. The Island of Marmara and Port of
Balıkesir Pasha the tombstones in are cultural assets that are
hardly known today. In this study, there are 18 tombstones in
Marmara Island Iskele Mosque, 68 in Marmara Island Central
Graveyard and 24 tombstones in the Pasha Port Island Poyrazlı
Village Mosque. The general definition of these tombstones
and their different form features will be discussed in the
report. These examples of will focus on typologies, contents,
ornamental features and writin forms.

Keywords: Balıkesir, Tombstones, Graveyard, Mosque

Ordu Yason Burnu ve Kilisesi

Hasan Buyruk
Ordu Üniversitesi 126
Yason Burnu, Fatsa ve Bolaman’ın kurulu olduğu körfezin
doğu ucunda yer almaktadır. Yerleşimin antik dönemdeki ismi
“İasonia Akte”dir. Sinop’un doğusundaki Türk kıyılarının en
büyüğü Yason Burnu’dur. 14 km uzunluğundaki alanda denize
doğru üç uzantı bulunmaktadır. Bunlar; doğuda Çam Burnu,
ortada Çapraz Burnu ve batıda Yason Burnu şeklinde
sıralanmaktadır. Ünlü coğrafyacı Strabon’un
“Geographika”sında Samsun (Amisos)’dan sonra kıyı boyunca
gidildiğinde ilk önce Haraklia Burnuna, ondan sonra da
Iasonion denen başka bir buruna geliniyor dediği yerdir Yason.
Tarihte; M.Ö. 1700-1200 yılları arasında Hitit, M.Ö. 1200—670
yılları arasında Frig, M.Ö. 670-546 yılları arasında Kimmer,
M.S. 64 yılında Roma, M.S. 395 yılından sonra Bizans, M.S.
1204-1461yıllrında Pontus Rum İmparatorluğu, M.S. 1461
tarihinden sonra da Türk topraklarına katılan Yason,
Günümüzde Ordu ili Perşembe İlçesi, Çaytepe Köyü sınırları
içerisinde yer almaktadır. Yason Burnu oldukça geniş ve düz
bir araziye sahiptir. Günümüze ulaşan izler burun üzerinde
birçok yapı kalıntısının bulunduğunu işaret etmektedir. Burun
üzerinde ayakta olan yapılar, 1868 yılında yaptırılan ve 2004
yılında restore edilen kilise ile güney doğusunda yer alan,
manastıra ait olduğu düşünülen bir yapı kalıntısıdır. Tarihi
kaynaklardan ve elde edilen bulgulardan hareketle, Antik
dönemden başlayıp terk edildiği döneme kadar “Yason
Burnu”nun kutsal alan olarak kullanıldığı ve buraya bir
iskelenin yanında döneminin inançları gereğince çeşitli
binaların yapıldığı, törenler düzenlendiği düşünülmektedir. Bu
çalışmada Yason Burnu’nun coğrafi konumu, tarihçesi,
efsanesi ele alınarak, üzerinde bulunan kilise detaylı olarak
tanıtılıp, tespit edilebilen diğer yapılar hakkında bilgi
verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Ordu, Yason Burnu, Kilise. Efsane, Mimari

Kalıntılar

Cape Jason and The Church on It

Hasan Buyruk 127
Ordu University

Cape Jason is located at the eastern end of the bay on which

Fatsa and Bolaman were founded. The settlement was called
“Iasonia Akte” in the ancient times. It is the largest cape on
the Turkish coasts east of Sinop. There are three extensions to
the sea in an area of 14 km. These are Cape Çam in the East,
Cape Çapraz in the middle, and Cape Jason in the west. The
famous geographer Strabon in his "Geographika" refers to Cape
Jason as, “When you go along the coast after Samsun
(Amisos), you will come to Cape Haraklia first and then to
another place called Iasonion.” Cape Jason was a territory of
Hittites between 1700 and 1200 BC; of Phrygians between
1200 and 670 BC, and of Cimmerians between 670 and 546 BC.
It became a land of Roman Empire in 64 AD and of Byzantium
Empire in 395 AD. Between 1204 and 1461 AD it was a
possession of Pontus Empire. Cape Jason was added to the
Turkish lands in 1461. It is located within the borders of the
Çaytepe Village of Perşembe District of Ordu Province. Cape
Jason’s land is wide and flat. The existing traces indicate that
there are many building remains on the cape. The standing
buildings on the cape are a church built in 1868 and restored
in 2004, and a building remains, supposedly of a monastery,
located in the south-east. Depending on the historical sources,
it is thought that, Cape Jason was used as a sanctuary from the
ancient period until its abandonment and ceremonies were
organized according to the beliefs of the period, and various
buildings, including a pier, were built on it. This study aims to
discuss the geographical location, history and legend of Cape
Jason and introduces the church on it in detail, and other
structures that can be determined.

Keywords: Ordu, Cape Jason, Church, Myth, Architectural

Patterns

Yeni Buluntular Işığında Edirne Yeni Saray Kazısı

Seramikleri 128
Hasan Uçar
Ege Üniversitesi

Geçmişten aldığı mirası kendi gelenekleri, kültür, inanç, vb.

faktörlerin etkisiyle yeniden biçimlendiren Osmanlılar, farklı
form, motif, renk ve tekniklerle bu çeşitliliği arttırmışlardır ve
saraylarında gerek kendi kültürü, gerekse Çin, İran, Avrupa
gibi farklı kültürler tarafından üretilen seramikleri bir arada
kullanmışlardır. Bu seramiklerin Topkapı Sarayı’nda
bulunanları bugün müze haline dönüştürülen sarayda
sergilenirken, Edirne Sarayı’nda kullanılmış olanları ancak
kazılar aracılığı ile günyüzüne çıkartılmaktadır. Edirne
Sarayı’nda ilk olarak 1956 yılında ve uzun süre sonra Prof.Dr.
Gönül Cantay tarafından gerçekleştirilen kazılarda bulunmuş
ve tanıtılmış seramiklerle; 2009-2016 yılları arasında Prof. Dr.
Mustafa ÖZER başkanlığında sistematik olarak sürdürülen
kazılarda bulunmuş seramiklerin bir bütün olarak
değerlendirilmesi, bu bildirinin içeriğini oluşturmaktadır.
Edirne Yeni Saray'da farklı dönemlerde üretilmiş seramiklerin
Osmanlı seramikleri içerisindeki konumunun belirlenmesi ve
elle taşınabilir kültür varlığı olan seramiklerin Edirne Yeni
Saray Kazılarında bulunmuş örnekler dahilinde üretim
merkezlerinin tespit edilmesi bildirinin amacını
oluşturmaktadır. Osmanlı döneminde önemli bir konuma sahip
Edirne'de, kısmen ya da sağlam olarak ulaşabilmiş kültürel
varlıklar, kentin tarihsel kimliğini pekiştirmesi bakımından
dikkat çekicidir. Bu kimlik içerisinde, Osmanlı kent dokusunda
işleviyle farklı konumdaki Yeni Saray’da bulunmuş seramikler
kronolojik olarak 15.yüzyıl ilk yarısından, 20. yüzyıl başlarına
kadar süreklilik göstermektedir. Bu süreklilik içerisinde
üretilen ve kullanılan seramikler tarafımızdan beyaz hamurlu
ve kırmızı hamurlu olmak üzere iki ana başlık altında
değerlendirilmiştir. Beyaz hamurlu seramikleri İznik ve
Kütahya üretimi seramiklerle gerek Çin’den gerek se
Avrupa’dan ithal edilen porselenler oluşturmaktadır. Özellikle
18. yüzyıl üretimi fincan parçaları kazıda bulunmuş lülelerle
birlikte, kahve ve tütünün bir Osmanlı sarayındaki yerini 129
sağlamlaştırır niteliktedir. Kırmızı hamurlu seramikler ise
daha çok yerel üretim olduğunu düşündüğümüz tek renk sırlı
ve sırsız seramiklerden oluşmaktadır. Çalışmamızda ele alınan
buluntular bir Osmanlı sarayında ne tür seramiklerin
kullanıldığını ortaya koymaktadır. Bu buluntular yeme - içme
ve diğer kullanım kapları bakımından kentin ticari ve
ekonomik hayatı hakkında da ipucu vermektedir.

Anahtar Kelimeler: Edirne, Yeni Saray, Seramik, İznik,

Kütahya

Ceramics Of Excavation In Edirne New Imperial

Palace In The Lights Of New Foundlings
Hasan Uçar
Ege University
Reforming the inheritance that they obtained from past by
means of the factors such as their traditions, culture and belief
etc., Ottomans improved the range with various forms,
patterns, colors and technics, and utilized the ceramics of their
own culture and the ones produced by different cultures such
as China, Iran and Europe etc. in their palaces. Today, the ones
in Topkapı Palace are being exhibited in the palace, which has
been converted into a museum, while the ones used in Edirne
Palace can be brought into light by means of excavations. The
content of this study is constituted by evaluating ceramics,
which were found in Edirne Palace in 1956 for the first time,
and found and introduced with the excavations carried out by
Prof. Dr. Gönül Cantay after a long time, and the ceramics,
which were found in the excavations carried out systematically
under the presidency of Prof. Dr. Mustafa ÖZER between 2009
and 2016. The purpose of the study is to determine the place of
the ceramics, which were produced in Edirne New Imperial
Palace in various periods, within Ottoman ceramics, and to
determine the production plants of the ceramics, which are
portable cultural assets, in the scope of the samples found in
excavations of Edirne New Imperial Palace. The cultural assets,
which could exist partially or in a durable way in Edirne, being 130
significant in Ottoman Era, are remarkable from the point of
reinforcing the historical identity of the city. In this identity,
ceramics, which were found in New Imperial Palace having
special place in Ottoman city tissue, were continuous from the
first half of 15th century to beginning of 20th century. The
ceramics produced and used in this continuity are evaluated by
us under two titles as white-paste and red-paste. White-paste-
ceramics include the ones produced in Iznik and Kütahya and
the porcelain imported from China and Europe. Especially the
parts of cups produced in 18th century strengthen the place of
coffee and tobacco in an Ottoman Palace as well as the spouts
found in the excavation. Red-paste-ceramics include one-
colored and glazed and unglazed ceramics, which we think
that they are locally produced. The foundlings in our study
indicate what kinds of ceramics to be used in an Ottoman
Palace. These foundlings give clue about the commercial and
economic life of the city from the point of pots for eating-
drinking and other purposes.
Keywords: Edirne, New Imperial Palace, Ceramics, Iznik,
Kütahya

Victoria&Albert Müzesi Deposunda Bulunan Çiniler ve

Diyarbakır Yapılarındaki Çiniler Arasında Bir
Karşılaştırma
Hayal Başaran Güleç
Süleyman Demirel Üniversitesi

Victoria&Albert Müzesi’nin sahip olduğu seramik ve çini

koleksiyonu, birçoğu Ortadoğu, Asya ve Avrupa kökenli,
dünyanın en kapsamlı ve büyük koleksiyonları arasında yer
almaktadır. Bu koleksiyonların içinde yer alan İznik çinileri
çarpıcı ve güzel tasarımlarıyla, büyük ilgi çekmektedir. Daha
önce yapılan çalışmada, çalışma kapsamındaki İznik
çinilerinin, bu müzeye nasıl getirildiği hikayesi ele alınmış ve
envanteri ortaya konulmuştu. İlgili çalışma kapsamında
yapılan ayrıntılı ve dikkatli analizler neticesinde, bu müzenin 131
arşivinde yer alan on adet çinin benzerlerinin Diyarbakır’da
bulunan bir kısım tarihi yapılarda yer aldığı tespit edilmiştir.
Bilindiği üzere, Diyarbakır, Anadolu’da yer alan zengin
kültürel mozaiğe ve tarihsel yapılara sahip bir şehirdir.
Diyarbakır, Osmanlı devleti tarafından fethedildiği dönem olan
16. yüzyılın başından itibaren, İznik çinileri mevcut birkaç
yapıda kullanılmıştır. Buna ilaveten Osmanlı tarafından inşa
edilen birkaç yapıda da bu çiniler oldukça yoğun bir şekilde
karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, Osmanlı döneminde inşa
edilmemesine rağmen, Sahabeler Türbesi’nde ve Nebi Camii
‘sinde çinilere, yenileme çalışmaları sırasında eklenmelerinden
dolayı rastlamak mümkündür. Buna ilaveten, Osmanlı
tarafından inşa edilen Hüsrev Paşa, Behram Paşa,Melik Ahmet
Paşa camileri İznik çinileri ile süslenmiştir. Sonuncu ve son
derece önemli bir ayrıntı olarak şehrin iki kilisesi olan Ermeni
Katolik Kilisesi ve SurpKiragos Kilisesi iç duvarlarını süsleyen
İznik çinileri mevcuttur. Bu çalışmanın amacı, V&A arşiv
depolarında yer alan çinilerinbenzerlerinin Diyarbakır
yapılarına ait olup olmadığını tartışmaktır. Çalışma
kapsamında, yapılan incelemelerin neticesinde, envanter
numaraları 1018-1892, 25-1897, 253- 1899 olan İznik
çinilerinin benzerleri Sahabeler Türbesinde tespit edilmiştir.
Ayrıca envanter numaraları 1314-1893 olan İznik çinilerinin
benzerleri hem Sahabeler Türbesinde hem de Ermeni Katolik
Kilisesinde görülmektedir.1337-1893, 1337A-1893, 1339BC-
1893, 1339E-1893 envanter numaralı çinilerin benzerlerine
Nebi Cami, Hüsrev Paşa Cami ve Melik Ahmet Cami’nde
rastlanmaktadır.1331-1893 envanter numaralı çinin
benzerlerine Nebi Cami, Ermeni Katolik Kilisesi,Behram Paşa
Cami ve Melik Ahmet Paşa Cami’nde rastlanmaktadır. Bunlara
ilaveten envanter numaraları 1308A- 1893 olarak çinilerinin
aynıları SurpKiragos Kilisesinde olduğu kaynaklarda
görülmüştür. Son olarak, yukarıda verilen çinilerin bazılarının
müzeye geliş yoluna dair bilgilere Victoria and Albert müzesi
arşiv belgelerinde ve İslam Sanatları bölümü kayıtlarında
rastlanmıştır.
132
Anahtar Kelimeler: Çini, Victoria and Albert Müzesi,
Diyarbakır, İznik, Osmanlı

A Comparasıon Between V&A Museum Iznik Tiles

Exısted In The Storage And Iznık Tiles Of Diyarbakır
Hayal Başaran Güleç
Süleyman Demirel University
The Victoria & Albert Museum’s ceramics and tiles collection
from mostly Middle East, East Asia and Europe are the most
far reaching and large scale in the world. Iznik tiles as one of
the most striking and beautiful designs, have been center of
attention. The previous study brought light to the story of Iznik
tiles stored in the V&A and inventory of them are listed. While
doing the thorough analysis over the sixty pieces of Iznik tiles,
it is discovered that ten of the pieces of tiles stored in this
museum are the same tiles existed in the historical structures
located in Diyarbakir.
As is known, Diyarbakir has been one of the cities with rich
cultural diversity and historical structures in Anatolia. The
beginning of the 16th century after the annexation of Ottoman
Empire, Iznik tiles had been extensively used in Diyarbakir in
order to add richness to various the structures was built. For
instance even though the Shrine of Sahabeler and the Nebi
Mosque had been built way before the Ottoman annexation,
both structures were renovated by Ottomans. In addition,
Husrev Pasha Mosque and Melik Ahmet Pasha Mosque were
built by Ottoman officials had been decorated by Iznik tiles.
Last but not least, Christian minority churches like Armenian
Catholic Church and Surp Kiragos Church had Iznik tiles in
their inner walls.
This study aims to prove that the Iznik tiles have been in the
storage of the V&A and tiles were used in Diyarbakir are two of
a kind. Tiles inventory numbers listed as 1018-1892, 25-1897,
253-1899, are the same tiles exist in the Shrine of Sahabeler.
Again, tiles inventory numbers listed as 1314-1893 are look-
alike the ones existed in the Shrine of Sahabeler and Armenian 133
Catholic Church. Tiles inventory numbers listed as 1337-1893,
1337A-1893, 1339BC-1893, 1339E-1893 are the same tiles
exist in the Nebi Mosque, Husrev Pasha Mosque and Melik
Ahmet Pasha Mosque. Tiles inventory numbers listed as 1331-
1893 are look-alike the ones existed in the Nebi Mosque,
Armenian Catholic Church, Behram Pasha Mosque and Melik
Ahmet Pasha Mosque. In addition, that the tiles inventory
numbers listed as 1308A-1893 are the carbon-copy one existed
in the Surp Kiragos Church. Not to mention, some registry
information belongs to these tiles listed above are stored in
museum archive and Islamic Art Department archive of V&A..
Keywords: Tile, Victoria and Albert Museum, Diyarbakır,
Iznik, Ottoman
 Kent ve Kültür Tarihi Bağlamında İstanbul'un
Varoşlarında Bulunan Eski Rum Köyleri ve Ortodoks
Kiliseleri Envanteri
Hidayet Arslan
İstanbul Üniversitesi

Bizans İmparatorluğu ve daha sonra da İstanbul’un fethi ile

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Başkentin tarım ve
hayvancılıkla ilgili ihtiyaçlarını karşılayan pek çok Rum köyü
30 Ocak 1923 mübadeleye tabi tutulmuştur. O dönemde
Eyüp'ün köyleri(karye) olan Küçükköy, Cebeciköy, Boğazköy,
Arnavutköy ve Esenler(Litros)'de Rum Ortodoks nüfus ikamet
etmekteydi. İnciciyan’a göre; 18. Yüzyıl’da Eyüp İstanbul’un en
yakın “varoşu”dur ve Çatalca, Büyük ve Küçük Çekmeceler,
Silivri, Ereğli, Midye ve Terkos nahiyeleri Eyüp kazasının
sınırları içindedir. Mübadele sürecinin başlamasıyla bu
köylerde yaşayan Rum Ortodoks nüfus Yunanistan’a,
Yunanistan’dan gelen Müslüman Türkler de bu köylere 134
yerleştirilmiş ve bu köylerdeki mevcut kültür birikiminin
üzerine farklı kültürler eklenmeye başlamıştır. Bu köylerde
mevcut olan ve günümüze ulaşabilen kiliseler İstanbul sur
dışındaki bölgelerden sorumlu TerkosMetropolitliği’ne bağlıdır.
İnşa kitabeleri yok olmuş bu kiliseler mübadeleden sonra
cemaatsiz kalmış ve günümüze ulaşıncaya kadar farklı
işlevlerde (askeri bina, cam ve lastik atölyesi, depo, okul, kurs
vs.) kullanılmıştır. Bugün bu tarihi kiliselere işlev-anlam
açısından baktığımızda biri halk eğitim merkezine, biri dijital
kütüphaneye, ikisi camiye dönüştürülmüştür. Diğer ikisi ise
yıkıntı halindedir. Plan olarak bu kiliselerde, Hıristiyanlık dini
mimarisinde uzun süre yaygın olarak kullanılan bazilika plan
tipinin uygulandığı görülmektedir. Kökeni İÖ. 2. Yüzyıla kadar
inen erken Roma imparatorluğunda mahkeme, çarşı ve toplantı
salonları gibi halka yönelik sosyal yapılar olarak kullanılan bu
binalar boyutlarının büyük olması ve ayin şekline uygun
olması nedeniyle tercih edilmiş ve Hıristiyanlığın
yaygınlaşmasıyla bu binalara dini işlevler kazandırılmıştır.
Bugün İstanbul’un varoşları veya banliyöleri olarak
nitelendirebileceğimiz bu bölgeler mevcut Rum Ortodoks
kiliseleri ve sahip olduğu arkeolojik kalıntıları ile bu güne
kadar incelenmemiş olup; bu çalışmayla, İstanbul’un kent ve
kültür tarihi açısından önemli olan bu köyler ve günümüze
ulaşabilmiş bu kiliseler/arkeolojik kalıntıların envanteri
çıkarılarak yazılı ve görsel kaynaklar doğrultusunda
tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: İstanbul, Kent ve Kültür Tarihi, Varoş,

Osmanlı Dönemi Rum Ortodoks Kültürü, Köyleri ve

The Inventory Pf the Old Greek Villages and Orthodox

Churches Found in Istanbul’s Suburbs Wıthın the
Context of Urban and Cultural History
Hidayet Arslan
Istanbul University
135
Many Greek villages, which had been supplied the agriculture
and stockbreeding needs of the capital city in the Byzantine
Empire and later in the Ottoman Empire Era after the conquest
of Istanbul, were subject to population exchange with the
Treaty of Lausanne that was signed on 30 January 1923.
During this period, a Greek Orthodox population resided in
Kucukkoy, Cebecikoy, Bogazkoy, Arnavutkoy, and Esenler
(Litros), which were villages (karye) of Eyup. According to
Inciciyan, Eyup was Istanbul’s nearest suburb in the 18th
Century and Catalca, Buyuk and Kucuk Cekmece, Silivri, Egreli,
Midye, and Terkos districts were within the borders of Eyup.
With the initiation of the population exchange, the Greek
Orthodox population was placed in Greece, while the Muslim
Turkish population was placed into these villages and different
cultures started to build on the present available cultural
background. The churches that were situated in these villages
and had survived until today were assigned to the Terkos
Metropolitan was responsible for the churches where outside
the walls of Istanbul. Epitaphs have been destroyed, and these
churches were left without a community after the population
exchange and have been used for different purposes (military
buildings, glass, and rubber workshops, storehouses, schools,
and course centers) until today. When we examine these
historical churches today in terms of function-meaning, we see
that one of these is converted to a public training center,
another to a digital library, and two others are converted to
mosques. The remaining two are in ruins. It is seen that the
plan type used these churches was the basilica plan, which
was widely used in Christian religious architecture for a long
time. During the early Roman Empire, which dates back to the
2nd Century B.C., these buildings that were used as public-
oriented socialization locations such as courts, bazaars, and
meeting halls were preferred because of their large dimensions
and their suitability for religious ceremonies and were
functioned for religious use with the spread of Christianity.
Today can be described as suburbs of İstanbul have not been
investigated yet with their current Greek Orthodox churches
and their archaeological remains. In this study, inventory will 136
be prepared for these villages that are important in terms of
Istanbul’s civic and cultural history and the
churches/archaeological remains that could reach today, and
these will be tried to be introduced based on written and visual
resources.

Keywords: İstanbul, Urban and Cultural History,

Suburb(varoş), Greek Orthodox Culture, VillagesandChurch in
OttomanEra.

Ortaçağ`dan Günümüze Yapı Malzemesi Olarak Taşın

Değişen Dili
İkbal Erbaş
Akdeniz Üniversitesi

Taş, ilk çağlardan günümüze insanoğlunun hayatını

sürdürdüğü yapı düzeninde vazgeçilmez bir yapı malzemesi
olmuştur. Önceleri insan eliyle yontularak şekillendirilen taş
tüm ihtişamıyla geçmişin izlerini günümüze aktarırken,
günümüzde yeni bilgi ve teknolojilerle şekillendirilmesine
rağmen ne yazık ki eski gücünü kaybetme tehlikesiyle yüz
yüzedir. Artan ihtiyaçlar ve taleplerdeki çeşitlilik tasarımcı ve
uygulamacıları yeni malzeme ve yapım tekniklerini aramaya
yöneltmiştir. Bu arayışın sonucu olarak taş, doğada ham
madde olarak kullanıldıktan sonra bitmiş bir ürün olarak
kullanılmaya başlanmıştır. Böylelikle yalnızca bir taşıyıcı
malzemesi olmaktan çıkmıştır. Geçen süre içerisinde işlevsel
konumu değişmiş ve daha farklı alanlarda daha yaygın olarak
kullanılmaya başlanmıştır. Her ne kadar başarılı örnekler söz
konusu olsa da, özellikle geçmişi taklit etmeye çalışan
günümüzdeki bazı örnekler basit kopyalardan öteye
gidememiştir. Taşı bu denli yozlaştıran örneklerin çokluğu
ilerideki kuşaklara ne aktaracağız sorusunu akla
getirmektedir. Bu noktada geçmişin izlerini yeniden okumak ve
onu yeniden hatırlamak doğrunun bulunmasına ışık
tutacaktır. Bu çalışmanın amacı Ortaçağ`dan günümüze kadar
olan süreçte taşın nasıl bir evrim geçirdiğini ve dilini nasıl 137
değiştirdiğini örnekler üzerinden açıklamaktır. Çalışmanın bu
yönüyle taşa hak ettiği değeri veren ve yapı kültürü olarak taşı
gelecek kuşaklara aktarabilen tasarımlar için geçmişe ışık
tutan bir yol gösterici olması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: taş, taşın kullanımı, ortaçağ, yapım, yapı

malzemesi

Changing Language of Stone as a Construction

Material Since Mediaeval Times
İkbal Erbaş
Akdeniz University

Stone has become an indispensable building material in the

daily life of mankind from the first ages. While the stone works
that were shaped by hand carving in the beginning convey the
traces of the past to today with all the magnificence of the
stone, unfortunately today although it is shaped with new
knowledge and technology the stone is faced with the danger
of losing its old power. Increasing needs and diversity in
demands have led designers and practitioners to look for new
materials and construction techniques. As a result of this
quest, the stone has begun to be used as a finished product
after being used as a raw material in nature. Thus it has
ceased to be a carrier material. Its functional position has
changed over time, and it has begun to be used more widely in
different areas. Although successful examples are concerned,
some of today's examples especially those that imitate the
past, can not go beyond simple copies. The multiplicity of such
degenerate examples brings to mind the question of what we
would transfer to generations in the future. At this point, the
re-reading of the traces of the past and the remembrance of it
will shed light on to doing right works. The purpose of this
study is to explain how the stone underwent evolution from
the mediaeval times and how it changed its language through
examples. It is aimed to ensure guidance to the past for the
designs that give the value that the work deserves in this 138
direction to the stone and which can transfer it to future
generations as a building culture. In the scope of this study it
is aimed to be a guiding light to the past for designs that are
giving the stone the value it deserves and that could transfer
stone to future generations as a building culture.

Keywords: stone, using of stone, mediaeval, construction,

building material

Midilli Yapılarında Duvar Resmi

İnci Kuyulu Ersoy
Ege Üniversitesi

Batı Anadolu, duvar resimleri için, örnek çokluğu ve özgün

resimsel diliyle, Anadolu'daki diğer bölgeler arasında
ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Bu bölgedeki duvar resimlerinden
bir grubunu, 19. yüzyılın ilk yarısında İzmir, Manisa ve
çevresinde örneklerini veren ortak bir resim programının
ürünleri oluşturur. Zeytinliova Kara Osman-oğlu Camii,
Manisa Sultan Camii, Urla Kapan Camii, Birgi Çakır Ağa
Konağı, Birgi Sandıeminoğulları Evi, İzmir Şadırvanaltı Camii
gibi yapıların resimleri bu resim grubunun örneklerini
oluşturur. Tek başlarına yeşillik bir fon üzerinde verilmiş kale,
kule, cami, ev gibi çeşitli yapı betimlemeleri birer kartuş içinde
ya da birer perde motifi üzerine işlenmişlerdir. Özellikle
döşeme taşları belirtilmiş teraslar içine yerleştirilmiş kuleli ya
da kulemsi yapılar bu resim grubunun karakteristik
örneklerindendir. Ortak kuruluş özellikleri taşıyan bu tür
yapıların, panoramik görünümler içine de serpiştirilerek
yerleştirildikleri dikkat çeker. Bazı örneklerde bir deniz
manzarası içinde, bazı örneklerde ise İzmir ya da İstanbul'un
panoramalarında yer alırlar. Sadece yapı betimlemeleri değil
yüzen kayıkları, yelkenlileri, gemileriyle denizler ve uçuşan
kuşlarıyla gökyüzü görünümleri de birbirlerine benzerler.
Kendi içlerinde belirli bir kronolojik gelişim izleyen bu
resimler, bu çevrede, yapıdan yapıya dolaşarak çalışmış gezici
ustalar tarafından yapılmışlardır. Bugün mevcut örnekler, aynı 139
atölyeye bağlı olduğunu düşündüğümüz yüzer-gezer şeklinde
de tanımlandırılabilecek, söz konusu sanatçı grubunun, Ege
Adaları'nda da bazı yapılarda çalıştıklarını göstermektedir. Bu
bildiride, gerek kompozisyonun bütününde gerekse
ayrıntılarda Batı Anadolu resimleriyle paralellik gösteren
Midilli Adası yapılarındaki duvar resmi örnekleri ele alınarak
tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Midilli, Adalar, Batı Anadolu, Ege Bölgesi,

Duvar Resmi

Wallpaintings in the Buildings of Mytilene

İnci Kuyulu Ersoy
Ege University

Western Anatolia, with its sample size and unique pictorial

language, has a privileged place among the other regions for
wall paintings, in Anatolia. A group of wall paintings in this
area form the products of a common painting program giving
examples of Izmir, Manisa and its surroundings in the first
half of the 19th century. The paintings of the buildings such as
Zeytinliova Kara Osmanoğlu Mosque, Manisa Sultan Mosque,
Urla Kapan Mosque, Birgi Çakır Ağa Mansion, Birgi
Sandıkeminoğulları House, İzmir Şadırvanaltı Mosque serve as
examples of this painting group. Various structures such as
castles, towers, mosques, houses, which were given on a green
background alone, were processed in cartouches or on curtain
motifs. In particular, towered or towerish structures placed in
terraces with flagstones are characteristic samples of this
painting group. It is noteworthy that these types of structures,
which share common features, are interspersed in panoramic
views. Some examples of such structures are located in a sea
view whereas some other examples are located in the
panoramas of Izmir or Istanbul. Not only their structural
descriptions, but also floating boats, sailboats, seas with gulfs
and flying birds and skies are similar to each other. These
paintings, which followed a certain chronological development 140
within themselves, were made by traveling masters who
worked in this environment. Today, the present examples show
that the group of artists that we think are connected to the
same workshop, who can also be defined as the floating-
traveling masters worked on some buildings in the Aegean
Islands as well. In this paper, the wall paintings of the
buildings in Mytilene Island will be introduced and discussed
which show parallelism with the Western Anatolian paintings
both in the whole composition and in detail.

Keywords: Mytilene, Islands, Western Anatolia, Aegean

Region, Wallpaintings, Murals

Diyarbakır'ın Çüngüş İlçesindeki Kültür Varlıkları

İrfan Yıldız
Dicle Üniversitesi

Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel

Müdürlüğü'nün izniyle 2016 yılında başkanlığımdan bir ekip
tarafından yapılan yüzey araştırmasında Çüngüş İlçesinde
birçok kültür varlığı incelenmiştir. Yapılan çalışmada 29 eser
ve 4 mezarlık alanı incelenmiştir. Bu eserler: 17 çeşme, 4 cami,
2 değirmen, 2 köprü, 2 kilise, 1 manastır, 1 hamam ve 4
mezarlık alanıdır. Çüngüş, Osmanlı döneminde Ergani Maden
Sancağına bağlı bir kariye konumundadır. İlçede Ermenilere ait
kilise ve manastırlar, çoğu Osmanlı dönemine ait olmak üzere
İslam dönemine ait camiler, çeşmeler, köprüler, hamam,
değirmenler ve mezarlıklar günümüze ulaşmıştır. İlçe küçük
bir yerleşim yeri olduğundan ve yol ağına uzaklığından dolayı
burada inşa edilen eserlerde moloz taş malzeme tercih
edilmiştir. Çüngüş'teki kültür varlıkları bezeme açısından sade
yapılardır. Eserler yığma tekniğinde inşa edilmiştir. Dağlık bir
alanda bulunan ilçenin merkezinde ve köylerinde su
kaynakları bol olduğundan çok sayıda çeşme inşa edilmiştir.
Çüngüş ilçesinde günümüze ulaşan eserlerin çoğu Osmanlı
dönemine aittir. Sadece ilçedeki manastır Bizans döneminden
kalma bir eserdir. U çalışmanın amacı şimdiye kadar 141
haklarında toplu bir yayın bulunmayan Çüngüş'teki kültür
varlıklarını bilim dünyasına tanıtmaktır. Çüngüş'teki kültür
varlıkları günlük kullanım ihtiyacından dolayı yapılan küçük
ölçekli yapılardır. Yapılar merkezden uzak bir yerleşim
yerinden inşa edildiğindn mahalli özellikler göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Çüngüş, Ali Bey Camii, Adiş Kilisesi, Surp

Garabed Kilisesi, Çüngüş Hamamı

Cultural Assets of Diyarbakır's District Çüngüş

İrfan Yıldız
Dicle University

In 2016 I conducted a survey with my team in the town of

Çüngüş, many cultural assets have been investigated. This
survey has been done with the permission of General
Directorate of Cultural Assets and Museums of the Ministry of
Culture and Tourism. At this survey 29 monuments and 4
cemetery areas were studied. These are; 17 fountains, 4
mosques, 2 mills, 2 bridges, 2 churches, 1 monastery, 1
hammam and as said 4 cemetery areas. During the Ottoman
period, Çüngüş was an adhesion of Ergani Maden Sanjak. The
churches and monastery belonging to Armenians; the
mosques, fountains, bridges, hammam, mills and cemeteries
belong mostly to the Islamic period, especially to the
Ottomans. These monuments reached the present day. Since
the district is a small settlement and being far from the main
road the structures have been constructed of rubble stone. The
cultural assets in Çüngüş are made simple in terms of
decorations. The structures were built in a masonry tecnique.
Since the district and villages of the district are located at the
mountainous area they have many water sources and due to
this fact they have a great number of fountains constructed.
Most of the structures which survived till today date back to
the Ottoman period. Only the monastery dates to the Byzantine
period. The aim of this study is to introduce the less unknown
cultural assets of Çüngüş to th world of science. The structures 142
in Çüngüş have small scales, this because they were done due
to daily necessity. Since the district is far to the center it is
visible that they have their own local characteristic features.

Keywords: Çüngüş, Ali Bey Mosque, Church of Adiş, Church of

Surp Garabed, Hammam of Çüngüş

Göktürk Dönemi Silahları

J. Özlem Oktay Çerezci
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

Göktürkler, özellikle VI-VIII. yüzyıllarda Dağlık Altay,

Kırgızistan, Kazakistan, Moğolistan, Tuva topraklarında varlık
göstermişler, sözü edilen coğrafyada dikkat çeken sanat
eserleri ortaya koymuşlardır. Bunlar arasında maden işçiliği de
diğer sanat dalları gibi Göktürkler için önemli bir yere sahiptir.
Özellikle demiri işlemesini çok iyi bilen Göktürler bu
özelliklerini silahlarına yansıtmıştır. Bununla birlikte
Türkiye’de, Göktürk Dönemi silahları gruplara ve tiplere
ayrılarak detaylı olarak çalışılmamıştır. Bu nedenden dolayı
sözü edilen konuya tarafımızdan aydınlık getirilmeye ve dikkat
çekilmeye çalışılmıştır. Göktürk Dönemi silahları kullanım
amaçlarına göre “Saldırı” ve “Savunma” silahları olarak iki
ana gruba ayrılmaktadır. Saldırı Silahları “Yakın Mesafe” ve
“Uzak Mesafe” silahları bakımından iki alt gruba sahiptir.
Yakın Mesafe Silahları da kendi içinde “Kesici- Delici”, “Delici”
ve “Vurucu” olarak üç gruba ayrılır. Yakın Mesafe Kesici-Delici
Silahları: “Meç”, “Uzun Kılıç”, “Eğri Kılıç”, “Kama”, “Bıçak”;
Yakın Mesafe Delici Silahları: “Mızrak”; Yakın Mesafe Vurucu
Silahları: “Savaş Baltası”, “Keser” ve “Gürz”dür. Uzak Mesafe
Silahı Göktürk Devri’nde “Delici” olarak tek bir alt gruba
sahiptir, bu grupta yer alan silah “Ok ve Yay”dır. Savunma
Silahları; “Kalkan”, “Tolga” ve “Zırh” olmak üzere üç alt gruba
ayrılır. Zırh da kendi içinde” İnsan” ve “At” zırhı olmak üzere
iki gruba ayrılmaktadır. İnsan Zırhı ve At Zırhı “Zincir Örme”
veya “Levhalı” formdadır; bunlardan levhalı zırh “Pullu”
“Yatay” ve “Dikey” olmak üzere üç çeşide ayrılır. Göktürk 143
Dönemi silahları sadece arkeolojik malzeme olarak karşımıza
çıkmaz. Taş babalar, pişmiş toprak figürinler, kaya ve duvar
resimlerinde, vb. özellikle saldırı silahı tasvirlerine oldukça
fazla rastlanmaktadır. Bu çerçevede arkeolojik buluntu olarak
ele geçen silahlar ile bunların tasvirlerine karşılaştırmalı
olarak yaklaşılmıştır. Silahlar, işlevselliklerinin yanısıra ant
içme, güçhakimiyet, koruyuculuk, hükümdarlık, sosyal statü
gibi bir takım sembolik anlamlara da sahiptir. Başka bir
deyişle diyebiliriz ki silahlar, Göktürk Dönemi için hem maddi
hem manevi kültür olarak varlık göstermiştir. Sonuç olarak bu
çalışma kapsamında, yukarıda bahsettiğimiz detaylara sahip,
belli bir sisteme göre düzenlenerek tasarlanmış, çok sayıda ve
çeşitte Göktürk Dönemi silahları detaylı olarak incelenecektir.
Ayrıca söz konusu silahların Türk kültürü ve sanatı içindeki
yeri belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Göktürk Devri, Saldırı Silahları, Savunma

Silahları, Maden
 The Weapons of Gokturk Period
J. Özlem Oktay Çerezci
Mimar Sinan Fine Arts University

Gokturks had their presence especially during the VI. - VIIIth

centuries on the lands of Gorno-Altai, Krygyzstan, Kazakhstan,
Mongolia, Tuva and produced valuable art works. Among them
metalworks has an important place like other fields of art of
Gokturk Period. Especially Gokturks had the knowledge how to
process iron and they reflected this ability on their arms
production. However, the weapons of Gokturk Period haven’t
been studied in details by grouping until now in Turkey.
Because of this reason, we tried to clarify and take attention
on this subject. The weapons of Gokturk Period, as based on
their purposes of use, can be divided into two main groups as
"Offensive" and "Defense". Offensive Weapons have two
subgroups as "Short Distance" and "Long Distance" weapons.
Short Distance Weapons are separated into three groups as
144
"Cutting- Penetrating", "Penetrating" and "Hitting". Short
Distance Cutting- Penetrating Weapons are "Epee", "Long
Sword", "Curved Sword", "Wedge", "Knife"; Short Distance
Penetrating Weapons are "Spear"; Short Distance Hitting
Weapons are "Battle Axe", "Adz" and "Mace". Long Distance
Weapons have a single subgroup in Gokturk Era as
"Penetrating" and the weapon in this group is "Arrow and
Bow". Defense Weapons are divided into three sub-groups as
"Shield", Helmet" and "Armour". Armour is divided into two
groups as "Human" and "Horse" within itself. Human Armour
and Horse Armour is in the form of "Chain Braid" or "Plated";
plated armor is divided into three groups as "Scale",
"Horizontal" and "Vertical". We do not come across with the
weapons of Gokturk Period only such as archaeological
findings. We can see especially the representations of offensive
weapons on stone fathers, terracotta figurines, frescoes and
rock art, etc.. In this context we handled the subject by
comparing the archeological findings with their above said
representations. Besides their functional purposes, they had
some symbolical meanings such as social status, royalty,
powersovereignty, taking of oath. In other words we can say
that these weapons had values for both material and spiritual
culture for Gokturk Period. As a result, in this study the
weapons of Gokturk Period, which has various types and
organized by a certain system, are going to be examined in
details. And also the place of these weapons in Turkish culture
and art is going to be discussed.

Keywords: Gokturk Period, Offensive Weapons, Defense

Weapons, Metalwork, Iron.

Beçin Kalesi 2016 Yılı Çalışmaları

Kadir Pektaş
Pamukkale Üniversitesi

Beçin Kalesi'nde 2016 yılı çalışmaları kapsamında surla

kuşatılmış aşağı kısımda, Seymenlik Kapısı yakınındaki
alanda kazılara devam edilmiştir. Daha önceki yıllarda sokak 145
dokusunun ortaya çıkarılması amacıyla yapılan kazılarda
ortaya çıkarılan sivil yapıların devam ettiği 2016
çalışmalarından anlaşılmıştır. Bu bildiride Seymenlik Kapısı
civarındaki yapıların ortaya çıkarılmasına yönelik kazıların
sonuçları üzerinde durulacaktır. Ayrıca Beçin örenyerinin
karşılama merkezi yakınındaki surların sağlamlaştırılması için
yapılan kazılar sonucunda elde edilen bulgular tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Beçin, kazı, sur, konservasyon, örenyeri

Beçin Castle 2016 Excavations

Kadir Pektaş
Pamukkale University

In scope of the researches conducted in Beçin Castle in 2016,

excavations have been continued in the area close to
Seymenlik Gate, in the down side surrounded with ramparts. It
was understood from the researches done in 2016 that the civil
structures which were found out during excavations carried
out for the purpose of revealing the street texture in the
previous years have been still existing. Within this notice,
emphasis will be put on the results of the excavations intended
for disclosing structures around Seymenlik Gate. Moreover, the
archaeological findings obtained in consequence of
excavations done for strengthening ramparts near to Beçin
archaeological site greeting centre will be discussed.

Keywords: Key words: Beçin, excavation, rampart,

conservation, archaeological site

Ortaçağ Kırsal Yerleşim Dokularının İncelenmesinde

Yöntem ve Orta İtalya Örneği
Kemal Reha Kavas
Akdeniz Üniversitesi
146
Anıtsal yapıların yoğunlaştığı kentsel bağlam dışında kalan
kırsal yerleşimlerin incelenmesi toplumların tarihini bütüncül
şekilde değerlendirmeyi sağlamaktadır. Kentsel ve kırsal çevre
ve yerleşimleri birbirini etkileyerek bir bütün olarak
gelişmiştir. Bu tarihsel diyalog sürecince kırsal çevre ve
yerleşimleri kentleri tarımsal ve hayvansal ürünler açısından
desteklerken kentlerdeki mimari üslup ve yerleşim düzenleri
kırsal yerleşimleri etkilemiştir. Bu nedenle kırsal yerleşimlerin
ve mekansal düzenlerinin yeterince anlaşılamaması aynı
zamanda kültürel tarih ve kent tarihi açısından da eksikler
oluşturmaktadır. Orta İtalya'da başkent Roma'nın doğusunda
Adriyatik Denizi'ne uzanan bölge dağlık yapısı, yayla
yerleşimleri ve kıyı şeritleri ile Akdeniz coğrafyasının
karakteristik bir parçasıdır. Bölgede iklimsel veriler ve coğrafi
yapı dolayısıyla tarihsel olarak hayvancılık ana geçim kaynağı
olmuş ve bu sebep ile insan toplulukları otlak arayışı içerisinde
mevsimsel olarak yaşam alanlarını değiştirmek ve kışlık-yazlık
yerleşimler oluşturmak zorunda kalmıştır. Tarihsel kaynaklar
bu konar-göçer (transhumant) yaşam biçiminin en az Roma
İmparatorluğu dönemine kadar geriye gittiğini, Ortaçağ
boyunca gelişerek sürdürüldüğünü ve 20.yüzyılın ortalarına
dek devam ettiğini göstermektedir. Söz konusu yaşam biçimi
özellikle Ortaçağda ve Rönesans döneminde yerel devlet
otoritesi tarafından da desteklenerek bölgede yün üretimi ve
ticaretinin gelişmesine ve yaylalardaki kırsal çevrelerde planlı
yerleşim dokularının oluşmasına sebep olmuştur. Surlar ile
çevrili bu yerleşim merkezleri tanımlı geometrik biçimlerden
oluşturulan plan düzenleriyle dikkat çekmektedir. Özellikle
doğuda Başkent Roma'nın bulunduğu Lazio ili ile Adriyatik
kıyısı arasında bulunan Abruzzo ilindeki tarihsel L'Aquila ve
Lanciano kentleri çevresindeki kırsal çevrede yoğunlaşan söz
konusu yerleşimler ve bunların arasındaki ana yollar geç
Ortaçağ ve erken Rönesans dönemlerinde önemli kamu
yatırımlarına ve mekansal gelişimlere sahne olmuştur. Bu
çalışma söz konusu tarihsel bağlam içerisinde gelişen kırsal
yerleşimlerin mekansal düzenlerini açıklayabilmek için gerekli
kavramal çerçeveyi araştırarak bir araştırma yöntemi önerisi
geliştirmektedir. Bu kapsamda söz konusu yöntemin benzer 147
kırsal yerleşimler için uygulanabilirliği de tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Ortaçağ, Kırsal Yerleşim, Orta İtalya,

Transhümans, Akdeniz.

A Method for the analysis of the Rural Settlement

Patterns of the Medieval Age and the Case Study of
Central Italy
Kemal Reha Kavas
Akdeniz University

The analysis of the rural settlements, which are excluded from

the urban contexts involving monumental structures, enables a
holistic interpretation of the history of societes. The urban and
rural environments and their settlements have been developed
interactively as a whole. In this historical process of dialogue,
rural environment and settlements supported cities in terms of
agricultural products and food of animal origin, while the
architectural styles and settlement orders influenced the rural
settlements. For this reason, misunderstanding of the rural
settlements and their spatial layouts leads to deficiencies
inculturel and urban history. Central Italy, which is at the east
of the capital of Rome and which extends into the Adriatic
Coast is a characteristic constituend of the mediterranean
geography with its mountainous thropography, plateau
settlements and coastal strips. Due to climatic inputs and
geographical structure stockbreeding has been the primary
economic activity. Therefore in order to find pastures, the
communities have been obliged to change habitats seasonaly
by defining summer and winter territories. The historical
sources indicate that this transhumant life form goes back at
least till the Roman Empire. Accordingly it is known that this
life style continued and was developed during the Middle Age
and it continued untill mid-20th century. This life style was
supported by the local state authority especially during the
Medieval and the Renaisance, the production and trade of wool
was improved and planned settlement patterns appeared in the 148
rural environment of the plateaus. The plan organizations of
the fortified settlements are based on definitive geometric
forms. Especially the province of Abruzzo, which is situated
between The Adriatic Sea and the province of Lazio involving
Rome, has been the stage of considerable state investments.
The cities of L'aquila and Lanciano, the rural areas around
them and the main roads connecting all these settlements
illustrate this quality. This study analysis the necessary
conceptual framework for explaining this spatial orders of the
mentioned rural settlements and proposes a research method.
İn this framework applicability of this method into similar
rural settlements is also discussed.

Keywords: Middle Age, Rural settlements, Central Italy,

Transhumance, Mediterranean.
 Kırşehir'de Bir Camiye Ait İnşaat Defteri
Lokman Tay
Akdeniz Üniversitesi

Bu çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde gerçekleştirilen

araştırmalar sonucunda, Kırşehir'de yapılması planlanan bir
camiye ait keşif defteri incelenecektir. Arşivden elde edilen
keşif defterinde: Kırşehir'de Nogay muhacirlerinin iskan
edildiği bölgede yer alan mevcut caminin özellikle Cuma
namazlarında cemaatin ihtiyaçlarına cevap vermediği için
yıkılarak yerine büyük bir cami inşa edilmesine karar
verilmiştir. Bu bilgiden hareketle daha önce burada bir caminin
olduğu ancak küçük olduğu için yıkılarak yerine daha büyük
bir cami yapılmasının planlandığı anlaşılmaktadır. Mevcut
caminin tarihine yönelikse herhangi bir bilgi yer
almamaktadır. Defterde yapının ismi ve tam olarak nerede inşa
edileceğine dair de herhangi bir bilgi geçmemektedir. Ancak
yapının inşaasında kullanılacak olan tüm malzemeler ve 149
çalışacak işçi ve ustaların yevmiye hesapları ayrıntılı olarak
hesaplanmıştır. Özetle; bu çalışmada arşivde bulunan keşif
defterinin günümüz Türkçesi'ne çevirisi yapılıp verilen
bilgilerin yorumlaması yapılmaya çalışılacaktır. Ayrıca
projenin uygulanıp uygulanmadığı ve uygulandıysa inşa edilen
yapının günümüze ulaşıp ulaşmadığı da irdelenecektir. Tarih
boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Kırşehir,
Türklerin Anadolu'yu fethinden sonra Türk yurdu haline
gelmiştir. Özellikle Anadolu Selçuklu döneminde şehir büyük
bir imar faaliyetine sahne olmuştur. Bu dönemden itibaren
Kırşehir'de hanlar, hamamlar, camiler, medreseler, türbeler ve
daha birçok yapı inşa edilmiştir. Osmanlı döneminde de
şehirdeki imar faaliyetleri hızla devam etmiştir. Osmanlı
Dönemi'nde daha önce inşa edilen yapıların onarımıyla birlikte
yeni eserler de yapılmıştır. Özellikle bu onarımlar ve yeni inşa
edilen yapılar için tutulan keşif defterleri oldukça önemlidir.
Ancak bu konu hakkında henüz sanat tarihi disiplini içerisinde
kapsamlı bir çalışma gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışmada ilk
defa Kırşehir'deki bir camiye ait keşif defterinin incelenecek
olması da ayrıca önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Kırşehir, Osmanlı, Cami, Arşiv, Keşif

Defteri

A Construction Defter of a Mosque at Kırşehir

Lokman Tay
Akdeniz University

Throughout this paper, it will be spoken of the expedition

defter at Turkish Prime Ministry Ottoman Archives of a mosque
to have been built in Kırşehir. According to the content of this
defter, it has been concluded that the current mosque located
in an area mostly populated with the Nogai immigrants was
decided to be collapsed and be replaced with a larger one due
to the physical inadequacy especially on Friday praying. Thus,
it seems that there was once a mosque and that it was then
150
torn down because it had minor dimensions. Any knowledge is
not available on the current mosque. The defter does not
mention about where the mosque to be constructed with which
title. However, the whole materials to be utilized in the
construction and the daily wages for the workers and masters
have been listed thoroughly on the defter. In sum, this paper
aims at assessing the data on the defter at Ottoman Archives
in company with its translation into modern Turkish. It will be
also examined whether this project to be applied and if so
whether the second building to survive. Having hosted many
civilizations in the course of history, Kırşehir turned into a
Turkish town in the aftermath of Turkish conquest of Anatolia.
It became the scene to a huge construction activity in the age
of Anatolian Seljuks. So many buildings such as khans,
Turkish baths, mosques, madrassahs and tombs in Kırşehir
were constructed in Kırşehir from this period onwards. This
kept on in Ottoman age of the town. While the buildings to
have been made in previous period were repaired, the new ones
were erected in Ottoman age in the town. The expedition
defters recording the details of the repairs and the newly-built
edifices are important resources. However, any elaborate study
has not been conducted yet within the art history discipline.
The study bears undeniable significance since an expedition
defter of a mosque in Kırşehir will be examined for the first
time.

Keywords: Kırşehir, Ottoman, Mosque, Archive, Expedition

Van'da Osmanlı Arkeolojisi ve Hoşap Kalesi Kazı

Çalışmaları
Mehmet Top
Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Van ve çevresi Çaldıran savaşı sonrasında Osmanlı ile Safevi

arasındaki sürekli el değiştiren ve mücadeleye sahne olan
topraklardır. Nihayet Kanuni Sultan Süleyman zamanında
05.08.1548 tarihinde Van kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine
151
girmiş ve Cumhuriyet Türkiye’sine kadar devam etmiştir.
Osmanlı döneminde önce eyalet sonra da vilayet olarak hem
idari anlamda, hem de şehir anlamında Van önemli bir merkez
olarak Van Gölü havzasında yeniden önem kazanmıştır. Yani
Van’da Osmanlı egemenliği 1548 ile 1918 arasında kesintisiz
devam etmiştir. Bu da beraberinde Osmanlı döneminden kalma
birçok bakiyeyi yani kalıntıyı gündeme getirmektedir. Başta
Eski Van Şehri olmak üzere Hoşap, Zernek ve Pizan’da
Osmanlı döneminden kalma mimari eserler bulunmaktadır.
Bunlardan Eski Van’da ve Hoşap kalesinde arkeolojik kazı
çalışmaları sürdürülmektedir. Van’da Osmanlı arkeolojisinin
durumu irdelenip, Hoşap Kalesi Kazısındaki son bulgular ele
alınacaktır. Hoşap Kalesinde kazı çalışmalarına başkanlığımda
bir ekip tarafından 2007 yılında başlanmıştır. 10 yıllık bir kazı
ve restorasyon projesidir. Kazı çalışmaları 10 yılını doldurmuş
vaziyettedir. İç kalede dört alanda sürdürülen çalışmalar kazı,
restorasyon ve konservasyon şeklinde devam etmekte olup,
çeşitli teknikler kullanılarak belgeleme ve projelendirme ile
tanıtım faaliyetlerine de hız verilmiştir. Kazı çalışmalarında
2016 yılında elde edilen bulgular ele alınıp değerlendirilecektir.
Hoşap iç kalesinin kuzeyden itibaren dört kademeli yapısına
uygun daha çok ikinci, üçüncü ve dördüncü alanlarda
sürdürülen kazı çalışmaları; en üst kesimde IV. Alandaki Seyir
Köşkü ile III. Alandaki Harem bölümünde büyük ölçüde
tamamlanmıştır. 2016 yılında I. Alanda iki yerde kazılara
devam edilmiştir. Yine aynı sezon çalışmalarında giriş
burcunda su sarnıcı ve merdivenler olmak üzere mimari yeni
mimari unsurlara rastlanmıştır. Mimari bulgular yönüyle
zengin olan kazıda daha çok sırlı ve sırsız seramik parçaları,
lüleler, gülleler ve mimari alçı parçaları da değerlendirmeye
alınmıştır. Van’ın önemli yapılarından olan Hoşap Kalesinde
2017 yılı itibarıyla kazı çalışmalara devam edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Arkeolojisi, Kazı, Hoşap Kalesi,

Restorasyon, Mimari

Ottoman Archaeology in Van and Excavation Work of

Hoşap Castle 152
Mehmet Top
Yüzüncü Yıl University

Van and its environment is the place which changed hands

between Ottoman Empire and Safavid and witnessed the
struggles after the war of Çaldıran. Finally, during the reign of
Suleyman the Magnificent, on 5 August 1548, Van definitely
entered the Ottoman domination and continued till the
Republic of Turkey. Firstly as a county and then as a province,
Van, located in the Van Lake basin, gained importance again
both as an administrative sense and as a city in the Ottoman
period. That’s to say, In Van, the Ottoman domination
continued without interruption between 1548 and 1918. Thus,
this brings into question many remains from the Ottoman
period. There are architectural monuments dating from the
Ottoman period, especially in Old Van City, Hoşap, Zernek and
Pizan. Of those, archaeological excavations are being carried
out in Old Van and Hosap castle. The situation of the Ottoman
archaeology in Van will be examined and the latest findings of
Hosap Castle excavation will be discussed. Excavation work at
Hoşap castle began in 2007 by a team in my presidency. It is a-
ten year excavation and restoration project. Excavation work
has been continued for 10 years. The work carried out in the
citadel continued in the form of excavation, restoration and
conservation, by using different techniques, documentation,
projecting and promotion activities have been speeded up. The
findings of the excavation in 2016 will be handled and
evaluated. The excavation work continued in the Hoşap
citadel, suitable for its four-level from the north, mainly in the
second, third and fourth area; at the top, the observation
pavilion in the 4th. section and the harem in the 3rd. section
have been completed to a great extent. In 2016, excavation
work was continued in the two locations of the 1st. section. In
the same season work, new architectural elements such as
water cisterns and staircases were found in the entrance. In
the excavation, rich in terms of architectural finds, many
glazed and unglazed ceramic fragments, lilies, cannonballs and 153
architectural plasterwork pieces were also evaluated.
Excavation work is continued in the Hosap Castle, one of the
important structures of Van, by the year 2017.

Keywords: Ottoman Archaeology, Excavation, Hoşap Castle,

Restoration, Architectural

İki Şehit Barbaros: Oruç Ve İshak reislerin şehadet

yerleri hakkında yeni araştırmalar
Mehmet Tütüncü
SOTA Institute

Akdeniz’de Türk Denizciliğinin öncüleri Barbaros kardeşlerden

Oruç ve İshak Reis’ler Cezayir’i İspanyollardan kurtarma
gayretleri mücadelesinde şehit düşmüşlerdir. Onlar Kuzey
Afrika’nın hristiyanlaştırılmasına hayatları pahasına engel
olmuşlar ve bu anlamda da şehit düşmüşlerdir. Onların
şehadet yerleri ve kabirlerinin bulunması için 2007 yılından
itibaren Hollanda’da araştırmalar yürütmekteyim. 2013 yılında
yayınlanan Cezayir’de Osmanlı İzleri kitabımda Cezayir’deki
Türk Denizcilerine ait mezar taşları ve kitabeler incelenmiş ve
yayınlanmıştı. Daha sonra gerek sahada gerekse arşivlerde
yaptığımız araştırmalarda bazı yeni bilgilere ulaşılmış
muhtemel kabir yerleri tesbit edilmiş Cezayir ve Türkiye’deki
resmi makamların dikkati çekilmiştir. Oruç Reis’in şehir
olduğu ve naaşının bulunabileceği Cezayir Fas sınırındaki
muhtemel 3 yer belirlenmiş tarafımdan Faslı makamlar
nezdinde girişimlerde bulunulmuştur. İshak Reis’in şehadet
yeri ise başkent Cezayir’e 300 km kadar uzakta olan Kala-tul-
Kıla kasabasında olduğu bilinmektedir. Geçtiğimiz yıl Gerek
TIKA gerekse Türk büyükelçiliği bu mekanı ziyaret etmişlerdi.
Oruç Reisin mezarı ise Fas Cezayir sınırında olduğu için orada
yüzey araştırması veya kazı yapmak için 2 ülkenin resmi
makamlarının işbirliğine ihtiyaç duyulmaktadır. Bildirimizde
Oruç ve İshak Reis’lerin Mezarlarının bulunmaları ve
türbelerinin yerlerinin belirlenmesi konusunda yaptığımız son
araştırmalar sempozyum katılımcıları ile paylaşılacak ve bu 154
şehit kahramanların türbelerinin yapımı konusunda teklifler
sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Baba Oruç, İshak Reis, Barbaros kardeşler,

mezar yerleri, kabirleri

Two Martyrs Barbarossa: New findings on the burial

places of Baba Aroudj and Ishak Reis
Mehmet Tütüncü
SOTA Institute

The pioneers of Turkish Mediterranean maritime conquest are

the brothers Barbarossa. Two of the brothers were killed
(martyred) in the siege of Tlemsen by Spanish forces. They
were martyred because they wanted to prohibit the
Christianisation of North Africa through Spanish forces and
inquisition. I have been researching from 2007 on to find their
place of death and their tombs. I have presented on my book in
2013 (Ottoman Heritage in Algeria) my findings on Ottoman
sea captains tombstones. After this publication, I have
continued my researches on the field and in diverse archives
and have come across new information. I have been able to
determine the possible tombs of Baba Aroudj and Ishak Rais,
and have informed the Algerian’\ Moroccan and Turkish
authorities. The burial place of Baba Arudj is on the border of
Algeria and Morocco. Possible burial places along the Algerian
border of Morocco have been recorded to the Moroccan
authorities. The other brother Ishak Rais is according to
tradition buried in Kalaat village in Relizane, Some 300
kilometres west of Algiers. Kala was visited by Turkish official
representatives (TIKA and Turkish ambassador) in 2015. I will
share in this communication my last findings to determine the
burial places of Baba Aroudj and Ishak Reis, and want to
propose a method for establishing a mausoleum for the
Brothers Barbarossa. There is much work to do for establishing
a memorial monument to, for the two martyred brothers. A
Translation into French language is added at the end of the 155
Turkish text.

Keywords: Baba Aroudj, Ishak Reis, Barbarossa brothers tomb

Erzurum Vilayeti’nde 1904 Yılında Yapılan Kâgir

Köprüler ve Bu Köprülerden Oluşan Özel Saray
Albümü
Mehmet Yavuz
Karadeniz Teknik Üniversitesi

BOA kaynakları, Sultan II. Abdülhamid döneminde, Erzurum

Vilayeti’nde, 1904 yılında resmi açılışları yapılan, yüz otuz
dört adet kâgir/taş köprünün varlığından bahseder. Bu
köprüler Erzurum Vilayetinin ki bugünkü Erzincan, Bayburt ve
Ağrı illeri de o dönemde buraya bağlı idi, bu illerin muhtelif
yerlerinde inşa edilmişlerdi. BOA’nde muhafaza edilen özel
saray albümünde yer alan fotoğraflar ve saha çalışmalarımız
sırasında elde ettiğimiz bilgilere göre, bu köprüler düzgün
kesmetaş malzemeden yapılmışlardır. Kemer açıklıkları farklı
büyüklüklerde olan bu köprüler, tek ve çift gözlüdürler. Bu
köprülerin çoğu, döneminin bir özelliği olarak, yuvarlak
kemerli yapılmışlardır. Ancak aralarında basık kemerli olanları
da mevcuttur. Bu bildiride, yukarıda sözü edilen taş köprüler,
BOA’indeki albüm ve diğer arşiv belgelerinden elde edilen
bilgiler yanında, köprülerin bulunduğu yerlerde, yeniden
yapılan hâlihazır durum tespiti ile bu köprülerin teknik ve
sanatsal özellikleri konusunda bir değerlendirme yapılacaktır.
Bu saha çalışmalarından elde edilen tespit ve değerlendirmeler
yanında, bildiride ayrıca Erzurum Vilayeti’nde 1904 yılı ve bir
önceki yılda yapılmış taş köprülerin fotoğraflarından oluşan ve
Sultan II. Abdülhamid’in doğum günü ve cülus yıldönümünde
saraya sunulmuş olan özel “saray albümü” de bir sanat eseri
olarak tanıtılıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Erzurum, taş köprüler, albüm.

Stone Bridges in Erzurum Province Built in 1904 and 156

Special Palace Album Consisted of That Bridges
Mehmet Yavuz

Karadeniz Technical University

Prime Ministry Ottoman Archives (BOA) documents show that

during Abdulhamid II’s reign at the year of 1904 in Erzurum
Province 150 stone bridges were built. Said bridges were built
in different places of Erzurum Province where in that period
Erzincan, Bayburt and Ağrı cities were also under
administrative area of Erzurum. Field researches and BOA
special album documented pictures show that those bridges
were made of plain cut stone. Their arch spans are in different
dimensions and some of them have single some double
archways. They are mostly barrel vaulted which was the
general tradition of the era. But there are a few of them are flat
arched. In this paper, above mentioned stone bridges will be
evaluated under BOA album documents, other related archive
documents and field surveys. In addition architectural and
technical aspects of the bridges also will be analyzed. In
addition to information and evaluations regarding to bridges,
in this paper stone bridges in Erzurum province built before
1904 also will be tackled with and the Album of Sultan
Abdulhamid II will be presented publicized as an important art
work.

Keywords: Erzurum Province, Stone Bridges, Album.

Balkan Ülkelerinde Osmanlı Eserleri Üzerine

İstatistiki Değerlendirme
Mehmet Zeki İbrahimgil / Hamza Keleş
Gazi Üniversitesi

Balkanlar’da beş asırdan fazla süren Osmanlı hâkimiyeti

döneminde, fethin ilk yıllarından itibaren sistemli bir iskân
politikası yürütülmüştür. Anadolu’nun değişik bölgelerinden
157
Türk aşiretlerin gönüllü veya zorunlu iskâna tabi tutulmasıyla
bölge kısa zamanda Türkleşmiş ve İslamlaşmıştır. Bölgenin
sahip olduğu askeri, ticari, ekonomik, kültürel ve sosyal
önemden dolayı Osmanlılar Balkanlar’da yoğun bir imar
faaliyeti yürütmüşlerdir. Mevcut şehirler yeni bir anlayışla
imar ve ihya edilirken, yeni şehirler ve yerleşim yerleri de
kurulmuştur. Şehirlerde, bir cami etrafında gelişen külliye
yapıları, şehrin fiziki yapısına yön vermiştir. Balkan
Ülkelerinde (Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan,
Hırvatistan, Karadağ,, Kosova, Macaristan, Makedonya,
Romanya, Sırbistan ve Yunanistan) 1995 yılından itibaren
Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, TBMM, İRCİCA,
Türk Tarih Kurumu ve Diyanet İşleri Başkanlığı adına
yürüttüğümüz projeler sayesinde söz konusu ülkelerin
tamamında arazi araştırmaları yapıldı. 2012-1017 yılları
arasında Balkan ülkelerinde envanter çalışmalarının yanında
arşiv araştırmalarının da ayrı bir ekip tarafından yapılması
ihtiyacı görüldü. Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından
başlatılan kapsamlı bir proje ile Bulgaristan, Makedonya,
Karadağ ve Hırvatistan, Arnavutluk ve Yunanistan’daki
Osmanlı yapıları arşiv belgeleri ile desteklenerek yeni bir
formatta hazırlanmaktadır. Her yapının arazideki mevcut
durumunu anlatan tarihçesi ve mimari tanımı, kitabesinin
okunuşu, literatür taraması, fotoğraf ve çizimlerinin yanında
vakfiyenin orijinal ve yeni harflere çevrilmiş hali ile Türkçe
özeti verilerek dosyaları hazırlanmaktadır. Bildirimizde ülkeler
bazında, Türk vakıf eserlerinin arşiv kayıtlarında ve arazide
mevcut durumunu yansıtan tablolar ve istatistik rakamları
verilecektir. Ayrıca grafiklerle oran durumları gösterilecektir.
Balkanlar’da Osmanlı hâkimiyeti döneminde takriben 16.000
vakıf ve kamu eserinin inşa edildiği tespiti yapılmıştır. Bir de
buna Türkiye dışında kalan veya kaybolan arşiv kayıtlarını
ilave edecek olursak bu sayının daha da artması mümkündür.
Son 15-20 yıldır süren bu arazi çalışmalarında, Balkan
ülkelerinde mevcut yapıların takriben % 80-85 tarandı.
Osmanlı Eserlerinin Envanteri tamamlanmış olan ülkeler
arasında Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Kosova,
Sırbistan, Macaristan ve Karadağ’dır. Envanteri devam eden 158
ülkelerden ise Arnavutluk, Yunanistan, Romanya ve Bosna-
Hersek’i sayabiliriz. Yapılan bu arazi çalışmalarında takriben
4.000’in üzerinde yapının mevcut durumları tespit edildi.
Tahminimiz bu rakamın takriben 5.000 civarındadır.

Anahtar Kelimeler: Balkanlarlar, Vakıf Eserler, Osmanlı

Mimarisi, Türk Sanatı.

Statiscal Evaluation on Ottoman Works in Balkan

Countries
Mehmet Zeki İbrahimgil / Hamza Keleş
Gazi University

A systematic settlement policy has been carried out since the

early years of the conquest in the Ottoman rule over the
Balkans for more than five centuries. The Turkish tribes were
subject to voluntary or forced resettlement from different
regions of Anatolia and the region was shortly Turkified and
Islamized. Due to the military, commercial, economic, cultural
and social importance of the region, the Ottomans carried out
intensive development activities in the Balkans. While the
existing cities were being rebuilt and built with a new
understanding, new cities and settlements were also
established. In the cities, the complexes that developed around
a mosque gave direction to the physical structure of the city.
Since 1995, we have been conducting on behalf of Gazi
University Scientific Research Projects, Grand National
Assembly of Turkey, Turkish Historical Society and Religious
Affairs Presidency in Balkan Countries (Albania, Bosnia-
Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Montenegro, Kosovo, Hungary,
Macedonia, Romania, Serbia and Greece) Thanks to the
projects, all of the country's land surveys were done. etween
2012 and 2017, in addition to inventory studies in the Balkan
countries, the need for a separate team to conduct archival
research was seen. A comprehensive project initiated by the
Directorate of Religious Affairs of Turkey is preparing the
Ottoman structures in Bulgaria, Macedonia, Montenegro and 159
Croatia, Albania and Greece in a new format supported by
archival documents. In addition to the description of the
history and architecture describing the present situation of
each building, the reading of the book, the literature review,
photographs and drawings, as well as the original and new
letter translated versions of the foundation and Turkish
abstracts are prepared. Notices will be given on the basis of the
countries, the archive records of the Turkish foundation works,
and the tables and statistical figures reflecting the situation on
the ground. In addition, graphs will show the percentage
status. In the Balkans, about 16,000 foundations and public
works were built during the Ottoman rule. It is also possible
that this number will increase if we add the archive records
that are missing or lost outside of Turkey. In the last 15-20
years, this field study has yielded about 80-85% of the existing
structures in the Balkan countries. Among the countries where
the Inventory of Ottoman Works is completed are Bulgaria,
Croatia, Macedonia, Kosovo, Serbia, Hungary and Montenegro.
Albania, Greece, Romania and Bosnia-Herzegovina can be
counted in the countries where the inventory is still ongoing.
Over the past four thousand studies have been conducted on
the current status of the work done. Our estimate is about
5,000.

Keywords: Balkans, Foundation Works, Ottoman Architecture,

Turkish Art.

Oryantalist Bağlamda William Holman HUNT Üzerine

Bir Değerlendirme
Meltem Yaşdağ
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

19. yüzyılın ilk yarısında Fransız ve İngiliz gezginler, ‘Orient-

Doğu’ olarak tanımladıkları coğrafyanın bilinmeyen bölgelerini
keşfetmeye başladılar. Bu keşiflerin sanatta karşılığı ise gerçek
ile hayal edilenin yansıtıldığı çok sayıda resmin varlığı
160
olmuştur. Oryantal resimler, genelde çok sayıda yerel renk,
egzotik mimari ve kostüm içeren, anlatılan hikâyenin arka
planını ve detaylarını oluşturan görsel zenginlikleri nedeniyle
ön plana çıkan çalışmalardır. Dönemin öncü gezgin ressamları
arasında, farklı yıllarda Türkiye, Filistin, Suriye, Fas ve
Mısır’ın da aralarında bulunduğu bölgeye seyahat eden
Alexandre-Gabriel Decamps, David Roberts, John Frederick
Lewis, Jean-Léon Gérôme ve William Holman Hunt yer
almaktadır. Konu ile ilgili tüm literatürde oryantalist ressamlar
arasında yer alan William Holman Hunt, Londra’da Royal
Akademi’nin Rönesans Dönemi (15 - 16. yüzyıl) eserlerinin
kopyasını çalışmak üzerine kurulu idealist eğitim sistemine
tepki olarak 1848 yılında bir araya gelen Pre-Raphaelite
Kardeşliği’nin (1848-1854) kurucu üyelerinden biridir. Pre-
Raphaelite Kardeşliği, 19. yüzyılın ortasında Sanayi
Devrimi’nin öncüsü Viktorya İngiltere’sinde büyük değişim ve
yıkımların yaşandığı bir dönemde faaliyet göstermiştir. Grup,
İngiliz resim tarihinin ilk avand-garde hareketi olarak
gösterilen bir sanat topluluğudur. Kardeşlik üyelerinden
William Holman Hunt, grupta aktif bir şekilde yer aldığı süre
boyunca konusunu edebiyat, din ve sosyal yaşamdan alan çok
sayıda resim yapmıştır. Bu resimler; grubun, kaynağını
doğadan alan ve sembolik nesnelerin varlığı ile didaktik yönü
ağır basan çalışmalar olmuştur. William Holman Hunt,
Doğu’ya ilk seyahatini 1854 yılında, başka bir deyişle grubun
fiilen dağıldığı yılda yapmıştır. Hunt, Doğu seyahatlerinde
özellikle konusunu İncil’den alan The Finding of the Saviour in
the Temple (1854-1860) ve The Shadow of Death (1870-1873)
gibi resimlerin yanı sıra günlük yaşamı anlatan The Lantern
Maker’s Courtship: A Street Scene in Cairo (1854-1861) ya da
The Afterglow in Egypt (1854-1863) gibi çok sayıda resim
hazırlamıştır. Hunt’ın resimleri, Viktoryalı Britanya’da
özellikle dini resmin, edebiyatta ve görsel sanatlarda
emperyalist genişlemeye ve oryantalizme nasıl bağlı olduğunu
göstermek bakımından her zaman ön planda tutulmuştur. Bu
sunumda, William Holman Hunt’ın 1854 yılından sonra,
özellikle Kudüs, Mısır ve çevresinde gerçekleştirdiği bazı
eserleri üzerinden, ressamın temel motivasyonunun ne olduğu 161
üzerinde değerlendirmede bulunulacaktır. Böylece W. H.
Hunt’ın bilinenin aksine, diğer oryantalist ressamlarda hayal
ve gerçeğin kombinasyonunu yaratma amacından çok Pre-
Raphaelite Kardeşliği üyesi olarak ulaşmak istediği gerçekçi
sembolizmin ne olduğu gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler: Pre-Rafelit Kardeşliği, 19. Yüzyıl Resim

Sanatı, Viktorya Dönemi, Oryantalizm, Sembolizm

An Assessment of William Holman HUNT in the

context of Orientalism
Meltem Yaşdağ
Directorate General of Cultural Assets and Museums

In the first half of the nineteenth century, French and British

travellers began to explore the unfamiliar regions of the
geography described as ‘Orient’. The artistic response of these
discoveries is painting, which is a combination of the observed
and the fictional. Oriental paintings are the works that come to
the forefront due to its visual richness, which makes up the
backdrop and details of the described story, usually includes a
lot of local colors, exotic architecture and costume. Among the
pioneering travelling artists of the period are those who travel
in the different time periods to the region including Turkey,
Palestine, Syria, Morocco and Egypt, are Alexandre-Gabriel
DECAMPS, David ROBERTS, John Frederick LEWIS, Jean-Léon
GEROME and William Holman HUNT. William Holman HUNT,
one of the Orientalist painters in all the literature related to the
subject, is one of the founding members of Pre-Raphaelite
Brotherhood (1848-1854), which came together in 1848, in
response to the idealist education system based on the study of
the Royal Academy's copy of the Renaissance Period (15th-
16th). The Pre- Raphaelite Brotherhood operated in the mid-
19th century, when the forerunner of the Industrial Revolution
was experiencing major changes and devastation in Victorian
England. The group is an artistic community that is shown as
the first avant-garde movement of British painting history. 162
William Holman HUNT, a member of Brotherhood, while
actively participating in the group, produced a number of major
paintings of literature, religion and social life. These pictures
are the work that took its source from nature and outstripped
the didactic aspect of the existence of symbolic objects. William
Holman Hunt made his first trip to the ‘Orient’ in 1854, in
other words the year in which the group actually disintegrated.
Hunt, in his travels to the ‘Orient’, made pictures particularly
from the Bible, like The Finding of the Savior in the Temple
(1854-1860) and The Shadow of Death (1870-1873), as well as
from the the daily life like The Lantern Maker's Courtship: A
Street Scene in Cairo (1854-1861) or The Afterglow in Egypt
(1854-1863). Hunt's paintings are always pre-screened in
Victorian Britain, particularly in religious images, in literature
and visual arts, to show how imperialist expansion and
Orientalism are connected. In this presentation, after the year
of 1854, especially some of William Holman HUNT’s works,
painted in Jerusalem, Egypt and its surroundings, will be
evaluated on what is the basic motivation of the painter. Thus,
contrary to what W. Holman HUNT is known, unlike the
purpose of creating a combination of imagination and reality
as in other Orientalist painters, what the realistic symbolism
he wants to achieve will be shown, as a member of Pre-
Raphaelite Brotherhood.

Keywords: Pre-Raphaelite Brotherhood, 19th Century Painting

Art, VictorianPeriod, Orientalism, Symbolism

Ortaçağ Anadolu Sanatı Araştırmalarında

Disiplinlerarası Çalışmalar
Mine Özkar / Aslıhan Erkmen
İstanbul Teknik Üniversitesi

Ortaçağ Anadolu Sanatı üzerine bugüne kadar yapılan

akademik yayınlar ve yürütülen projeler dönemin sanatsal ve
mimari üretimine yönelik bütüncül bir yaklaşımı ortaya
163
koyması açısından değerli ve önemlidir. Son yıllarda sanat ve
mimarlık tarihi dışında restorasyon, tasarım, bilişim, mimarlık
gibi alanlardan gelen araştırmacılar gerek tarihsel, gerek dijital
teknolojilere dayalı yöntemlerle konuya ilgi gösterdikçe alanın
çalışma evreni genişlemektedir. Ne var ki bu "gelişme"
beraberinde kimi sorunları getirmekte veya hali hazırda alanın
uzmanlarının gündeminde yer alan meselelere bir kere daha
parmak basmaktadır. Ortaçağ Anadolusu'nda sanat ve mimari
üzerine yapılan araştırmaların erken örnekleri arasında yer
alan monografik yayınlar ile envanter / katalog oluşturmaya
yönelik çalışmalar, disiplinlerarası araştırmalar için bir temel
oluşturmaktadır. Sanat tarihi ve dilbilim alanında çalışan
uzmanların birincil kaynakları değerlendirmeleri; Ortaçağ
İslam düşüncesinin Anadolu Türk Sanatı'na etkilerinin sanat
tarihçi ve felsefecilerin işbirliği ile irdelenmesi, sanat ve
mimarlık tarihçileri, restoratörler ve mimarların restorasyon
projelerini hazırlamaları ancak bu erken çalışmaların ortaya
koydukları bulguların izinden gitmekle mümkün olmuştur.
Teknolojik gelişmelerin hızlanmasıyla birlikte bilgisayar
destekli yöntemlerin alanın hizmetine sunulması da sıklıkla
görülmeye başlamıştır. Anılan coğrafyaya özgü geometrik
örüntülerin tasarlama ve üretim süreçlerinin bilgisayar
destekli çözümlemeleri hem sosyal bilimler hem fen bilimleri
uzmanlarınca aynı konunun farklı bakış açıları ve metodlarla
ele alınmasını sağlamıştır. Bu bildiride, on üçüncü yüzyılda,
Anadolu’da kadın baniler tarafından veya onlar için yaptırılan
din dışı yapılarla ilgili disiplinlerarası bir projenin geometrik
örüntülerin algı, tasarım ve üretim süreçlerini kapsayan
sonuçları, bilişim ve mimarlık ara kesitinde çalışan proje
ekibinin üyeleri olan bir sanat tarihçi ve mimarın elde ettikleri
veriler ışığında yorumlanacak. Çalışma sırasında karşılaşılan
belge ve görsel yetersizliği, birincil kaynakların çevirilerinin
azlığı ve/veya yokluğu, terminolojide dikkati çeken kavram
karmaşası gibi sorunlar gündeme getirilerek, çözüm önerileri
geliştirilmeye çalışılacak. Ayrıca projenin çıktıları olan ve
yaygın değerine katkıda bulunan yüksek lisans tezleri ile
bildiriler üzerinden, disiplinlerarası yaklaşımın katkıları somut
olarak ortaya koyulacak. 164

Anahtar Kelimeler: Disiplinlerarası çalışmalar, mimari

tasarımda bilişim, geometrik örüntü, desen bilgisi, desen

Interdisciplinary Studies in Medieval Anatolian Art

Research
Mine Özkar / Aslıhan Erkmen
Istanbul Technical University

Academic publications and projects on Medieval Anatolian Art

are invaluable due to their holistic approach to the artistic and
architectural production of the era. In recent years – apart from
those in the history of art and architecture – researchers from
areas such as restoration, design, informatics, and architecture
expanded the field using both historical and digital /
technological methods. This "progress", however, brings some
new problems, if not, emphasizes the issues that are already in
the agenda of the experts of the area. The monographic
publications and inventory / cataloguing studies in the early
literature of Medieval Anatolian Art and Architecture constitute
the base for interdisciplinary studies. The evaluation of
primary sources by art historians and linguists; the
assessment of the interaction between the Medieval Islamic
philosophy and architecture by art historians and
philosophers; the restoration projects prepared by restorators,
architects, historians of art and architecture could only be
possible by tracing the findings of early research. Furthermore,
upon rapid improvement of information technologies,
computational methods have become frequently used in service
of the area. This too has enabled the topic to be studied by
scholars from various disciplines using many new techniques
as well as bringing different angles in the computer-aided
analysis of the design and production process of the unique
geometric patterns in the aforementioned geography. This
paper assesses the results of an interdisciplinary research
project that encompass the perception, design and production
processes of geometric patterns on secular buildings for and of 165
female patrons in thirteenth century Anatolia. The results are
interpreted through the data acquired in the process by an art
historian and an architect who collaborate at the intersection
of architecture and informatics. The focus is to draw attention
and to offer solutions to the lack of records, visuals, and
primary references, whether original or translated to modern
languages as well as the complications with regards to
terminology. Additionally, the contributions of an
interdisciplinary approach will be made explicit through project
outcomes design analysis of patterns

Keywords: Interdisciplinary studies, architectural design

computing, geometric pattern, design knowledge,
Bilinmeyen Bir Selçuklu Kitabesinin Düşündürdükleri
Muhammet Arslan
Kafkas Üniversitesi

Konya’nın Karatay ilçesi Karaaslan Dede Mahallesi’ndeki

Taşra Karaaslan Büyük Camii’nde Anadolu Selçuklu Sultanı II.
Kılıçarslan’ın adının geçtiği bir Selçuklu kitabesi bulunur.
Kitabenin hangi yapı birimine ait olduğu anlaşılmaz. Bunun
Konya’daki bir Selçuklu yapısına ait olduğu ve yıkılması ile
bugünkü yerine konulduğu düşünülmektedir. Cami üzerinde
bulunması ise bunun bir camiden buraya nakledildiği fikrini
düşündürmektedir. Belki de aynı yerde bulunan Selçuklu
camisi yıkılmış ve yerine şimdiki cami yapılarak bir duvarında
da kitabesi korunmuş olmalıdır. Kitabenin hangi Selçuklu
yapısına ait olabileceği konusunda akla 1272 tarihli Caca oğlu
Nureddin Bey’in vakfiyesi gelmektedir. Şöyle ki; Cacaoğlu
Nureddin Bey, vakıflarının sınırlarını belirlerken “Konya
şehrinin dışarısında, Arslan Köyü’ne ait caminin….” şeklindeki 166
ifadesi ile bizi Konya şehir surlarının dışında inşâ edilmiş bir
caminin varlığından haberdar etmektedir. Biz bu kitabenin
Cacaoğlu Nureddin Bey’in 1272 tarihli vakfiyesinde bildirdiği
camiye ait olduğu kanısındayız. Aynı camiye bu kez 1483
tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri’nde rastlarız.
Ancak burada “Karaaslan Mahallesi Mescidi” ve “Karaaslan
Mescidi” şeklinde iki ayrı yapıdan bahsedilir. Bu durum “Taşra
Karaaslan Camii”nin varlığını teyit ettiği gibi, akla şehir surları
içindeki “İç Karaaslan Mescidi”ni de getirir. Başka bir deyişle,
bunun “İç” olarak nitelendirilmesi, bir de “Dış”, yani
“Taşra”da, şehir surlarının dışında inşâ edilmiş bir benzerinin
olduğunu düşündürür. Nitekim Caca oğlu Nureddin Bey’in
““Konya şehrinin dışarısında…” ifadesi bunu doğrular
niteliktedir. Söz konusu II. Kılıçarslan kitabesinin yukarıda
zikredilen vakfiye ve vakıf tahrir defterinde belirtilen “Taşra
Karaaslan Camii”ne ait olduğu ve bunun İç Karaaslan Mescidi
ile birlikte II. Kılıçarslan döneminde aynı bâni tarafından
yaptırıldığı kabul edildiğinde, İç Karaaslan Mescidi için bâni
olarak teklif edilen Vezir Necmeddin Karaaslan’ın
durumu/yaşamı tartışmalı hale gelmektedir. İşte bu bildiride,
II. Kılıçarslan’a ait kitabeden hareketle Vezir Necmeddin
Karaaslan’ın “İç ve Taşra Karaaslan” yapılarıyla olan
bağlantısı hakkındaki fikirler tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Konya, Selçuklu, Cami, Karaaslan,

Cacabey.

Evocations About An Unknown Seljukian Inscription

Muhammet Arslan
Kafkas University

There has been a Seljukian inscription on Taşra Karaaslan

Great Mosque, in Karatay district, Karaaslan Dede provience,
Konya which mentions the name of Kılıçarslan II who was the
Sultan of Anatolian Seljuk. It cannot be understood the
relation of the inscription with any kind of building. It is
167
thought that the epigraph belongs to a Seljukian building in
Konya and it has been fixed to its current place with the
destruction of the building. Being situated on a mosque gives
rise to thought that it comes from a mosque. A Seljukian
mosque in the same place probably destroyed and the current
mosque has been built in the place of it and the inscription has
been used on it. The name is the endowment of Cacaoğlu
Nureddin Bey dated 1272 that comes to mind first in response
to the question of which Seljukian building it belongs to.
Namely, Cacaoğlu Nureddin Bey informed us about a mosque
that was built outside of the city wall with his expression
“outside of the city, mosque in village of Arslan”. We assume
that this inscription belongs to the mosque which is mentioned
by Cacaoğlu Nureddin Bey in the endowment dated 1272.
Again, we see the name of the mosque in cadastral record book
of Karaman State which is dated 1483. However, it is
mentioned two different building as Masjid of Karaaslan and
Karaaslan District Masjid. This case is the proof of both the
existence of Mosque of Taşra Karaaslan and Inner Karaaslan
Masjid. In other words, it gives rise to thought that this
mosque is called “inner” because of the fact that the existence
of similar one, namely “outer” built out of city wall in rural.
Thus, the mention of Cacaoğlu Nureddin Bey as “outside of
Konya” is the confirmation of the assertion. When it is
accepted that the inscription of Kılıçarslan II belongs to “Taşra
Karaaslan Mosque” that is mentioned in the endowment and
the cadastral record book, and this was built by same person
with Inner Masjid of Karaaslan in the period of Kılıçarslan II,
life and position of Vizier Necmeddin who is considered as the
builder of Inner Masjid of Karaaslan become suspicious. In this
study, it is argued that the assumptions about the relation of
Vizier Necmeddin Karaaslan and Inner and Outer Karaaslan
Mosques.

Keywords: Konya, Seljukian, Mosque, Karaaslan, Cacabey

Alara'da Son Yıllarda Ortaya Çıkarılan Bir Yapı

Kalıntısı Üzerine Gözlemler 168
Murat Karademir
Selçuk Üniversitesi

Alara, Alanya’nın 38 km. batısında, sahilden yaklaşık olarak

9 km. içeriye doğru kıvrım yapan bir yolun sonundadır. Bölge,
oldukça dar ve derin bir vadi içinde kıvrımlar yaparak akan
Alara Çayı’nın kenarında kurulmuştur. Bu çayın kenarında
yükselen sarp kayalıklar ve dik bir tepeden meydana gelmiş
olan Alara Kalesi, bölgeye hakim konumdadır. Yerleşme, kale
ve çevresinde yoğunlaşmıştır. Kalenin dibinden geçen Alara
Çayı, iki tarafı ormanlık alanla kaplı yüksek dağların
arasından çıkmakta ve denize kadar uzanan vadi içinde devam
ederek denizde son bulmaktadır. Yerleşmenin tarihi
topografyasını Alara Çayı belirlemektedir. Bölge, konumu
itibariyle Anadolu’nun kuzeyden güneye inen yolları üzerinde
stratejik bir öneme sahiptir. Roma, Bizans, Klikya Ermeni
Krallığı, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kullanılan kale,
zaman içinde küçük bir yerleşmeye dönüşmüş olsa da asıl
dönemini Ortaçağ’da 13. yüzyılda Türklerin eline geçmesinden
sonra yaşamıştır. Alara Kalesi, Selçukluların eline geçtikten
sonra ismini korumuştur. Fetihten sonra oldukça harap bir
halde olan kalenin surları onarılarak adeta yeni baştan inşa
edilmiştir. Kale ve çevresinin fethedilmesiyle birlikte bölgenin
güvenliği sağlandıktan sonra Sultan I. Alâeddin Keykubad
tarafından kalenin karşısına, yolun dönemeç yaptığı yere
küçük kale görünümündeki Alara Han inşa edilmiştir. Ayrıca
hanın karşısında, Alara Çayı’nın üzerinde günümüzde yeri
dahi zor bulunan yıkık bir köprü kalıntısının izleri
bulunmaktadır. Kale çevresinde ayrıca başka bir köprü yapısı,
iç kale hamamı ve ticari işlevli mekanlar da (Demirci Atölyesi)
bulunmaktadır. Alara’da son yıllarda Arkeolojik kazısı
yapılarak tanımlanan belirli yapı izleri de bulunmaktadır.
Bunlardan en dikkat çekeni dış kale surları içinde kalan ve
makalemizin de ana konusu oluşturan yapı kalıntısıdır.
Günümüzde sadece kuzey ve doğu duvarı kısmen ayakta olan
yapı kalıntısı ile ilgili gerçekleştirilen arkeolojik kazı
çalışmaları neticesinde temel seviyesi güney duvarının 169
merkezinde mihrap olduğu düşünülen bir niş ortaya
çıkarılmıştır. Bu makalede Alara Çay’ına yakın bir yerde
bulunan ve gerek yapılan kazılar çerçevesinde gerekse bölge
halkının verdiği bilgiler neticesinde mescid olduğu düşünülen
yapının genel bir değerlendirmesi yapılacaktır. Bu
değerlendirme çerçevesinde yapının plan özellikleri, işlevi ve
bugünkü durumu hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Alara, Ortaçağ, Kale, Selçuklular, Kültürel

Miras
 Observations on a Structural Remain Discovered in
Alara in Recent Years
Murat Karademir
Selçuk University

Alara is at the end of a convoluted road which was and 9 km.

inwards from the shore, 38 km. west of Alanya. The region is
located on the bank of the Alara Streamlet which is flowing in
a narrow and deep valley making convolutions. Alara Castle ,
which consists of precipices and a steep hill by this streamlet,
dominates the region. The settlement is concentrated on and
around the castle. The Alara Streamlet is flowing along the
bottom of the castle and originates from the high mountains
whose two sides are covered with forest and it reaches the sea
continuing through the valley that stretches to the sea. The
historical topography of the settlement is determined by the
Alara Streamlet. The region has a strategic importance on the
roads of Anatolia from the North to the South by its location. 170
Although the castle which was used in the periods of Rome,
Byzantine, Cilicia, Armenian Kingdom, Seljukian and Ottoman
became a small settlement in the course of time, its main
period was in the 13th century in medieval age after it was
captured by the Turks. Alara Castle maintained its name after
it was captured by the Seljukians. The walls of the castle which
were quite in ruins after the conquest were repaired and the
castle was simply rebuilt. After the castle was conquered and
the security of the castle and of the environment were
provided, Alara Caravanserai which looked like a small castle
was built by Sultan Alâeddin Keykubad I opposite the Alara
Castle where the road was curving. Also, opposite the
caravanserai on the Alara Streamlet there are the signs of
residuals of a devastated bridge whose location is hardly seen
today. There are other bridge, citadel baths and commercial
building groups (Metal Workshop), too. There are also specific
structural remains in Alara which have been excavated and
defined in recent years. The most remarkable of these is the
structural remain in the baileys that constitute the main
subject of our article. The North and South wall of the remain
is standing partially today and as a result of the archaeological
excavations, a niche was found out the basic level of which
was thought to be a mihrab in the center of the South wall.
This article is intended to make an evaluation of the structure
near Alara Stream considered to be a small mosque as a result
of the excavations and information from the local community.
With the scope of this evaluation, some information will be
given about the plan, funciton and current situation of the
structure.

Keywords: Alara, Middle Age, Castle, Seljukians, Mosque

Konya Müze ve Mezarlıklarındaki Sandukalardan

Örnekler
Mustafa Çetinaslan
Selçuk Üniversitesi 171
Tarihin ilk çağlarından itibaren önemli bir yerleşim yeri olan
Konya, tarihi yapılarının yanında hazire ve mezarlıklarında yer
alan mezar taşları ile de büyük bir kültürel zenginliğe sahiptir.
Son yıllarda tarihi hazire ve mezarlıkların daralması ve mezar
taşlarının tahrip edilmesine bağlı olarak pek çok mezar taşı
müzelere taşınarak koruma altına alınmıştır. Müzelere taşınan
mezar taşları içerisinde sandukalar özel bir yer tutmaktadır.
Konya il merkezinde yer alan İnce Minareli Medrese Taş ve
Ahşap Eserler Müzesi başta olmak üzere Mevlana Müzesi ve
Konya Büyükşehir Belediyesine bağlı Koyunoğlu Müzesi ile
Üçler, Musalla, Sarıyakup mezarlıkları ve SadreddinKonevi
Haziresinde çok sayıda sanduka bulunmaktadır. Bir kısmı kırık
ve tahrip olmuş durumdaki bu sandukalar Anadolu Selçuklu
devrinden başlayarak Karamanoğlu Beyliği ve Osmanlı
Devletinin son dönemlerine kadar kesintisiz bir gelişim
göstermektedir. Farklı özellik ve kalitedeki taş malzemeden
üretilen sandukalar epigrafik ve tarihsel özelliklerin yanında
sanatsal ve plastik özellikleri ile de sanat tarihinin alanına
girmektedir. Mezar sahibinin kimlik bilgisini vermenin çok
daha ötesinde ayet, hadis ve hatta şiir gibi çeşitli yazılar
içeren, dönemin zevk anlayışına uygun motiflerle süslenen
sandukalar; zengin bir görsel düzeye ve anlam seviyesine
ulaşmaktadır. Son yıllarda şahide tipi mezar taşlarını konu
alan yayın ve araştırmalardaki artış sonucunda bu alanda
çeşitli tipoloji denemeleri yapılmış olmakla birlikte sandukalar
üzerinde yaygın olarak kabul gören tipoloji çalışmaları henüz
gerçekleştirilmemiştir. Bu bildiride Konya ili özelinde yapılacak
değerlendirme ile sandukalar üzerine yerel bir tipoloji
denemesi yapılacaktır.Bu tipoloji denemesi geniş bir kronolojik
süreci ele aldığı için Anadolu ölçeğinde değerlendirmeler
yapılabilmesine de katkı sağlayacaktır. Bildiride Konya il
merkezindeki müze, hazire ve mezarlıklardaki sandukaların
sanatsal ve biçimsel özellikleri ön planda tutularak, medeniyet
ve kültür tarihimizin önemli anıtlarından olan bu eserlerin
tipolojik ve analojik değerlendirmeleri yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Mezartaşı, Sanduka, Konya, Hazire, 172

Konya Müzeleri

Sarcophagus Samples From Konya Museum and

Graveyards
Mustafa Çetinaslan
Selçuk University

Konya, which has been a substantial settlement location since

the earlier ages, in addition to its historical structures
possesses a striking cultural prosperity with the tombstones
taking part in its graveyards. Especially in recent years, quite a
many tombstones have been transported to museums for
protection due to depredation. Among these tombstones,
sarcophagi hold an eminent importance. As the primary ones
being İnce Minare Madrasah and the Museum of Stone and
Wood Art which are located in Konya city center, many a good
deal of sarcophagi are present in Mevlana Museum, and
Koyunoğlu Museum subordinate to Konya Metropole
Municipality, the graveyards of Üçler, Musalla, and Sarıyakup,
and the burial yard taking place in Sadrettin Konevi. These
sarcophagi, some of which have been damaged, reveal a
constant improvement which begins with Anatolian Seljuks,
and maintains with Karamanoğlu Dinasty and the late
Ottoman Empire periods. The sarcophagi prepared with stone
material in discrete characteristics and quality fall within the
field of history of art with their artistic and plastic properties
in addition to their epigraphic and historical characteristics.
Beyond providing the identity of the owner of the tomb, the
sarcophagi embracing verses of Qur’an and hadith, and being
embellished with motives pertaining to their periods possess a
visually rich importance level. Despite the recent typological
studies resting on the increasing body of literature regarding
the şahide type- tombstones, a broadly acknowledged
typological study of the sarcophagi has not been implemented
yet. In this study a local typological investigation peculiar to
city of Konya will be sought to be realized, which is expected to
have contribution for the evaluations to be carried out in an 173
Anatolian extent resting on the broad chronological period
covered by the abovementioned typological investigation. The
current study, therefore, aims to carry out both the typological
and analogical evaluations of the sarcophagi and taking part
in the museums, graveyards and burial yards of Konya city
center, which stand as some of the important monuments of
our civilization and cultural history.

Keywords: Tombstone, Sarcophagi, Konya, Burial yard, Konya

Museums

Geç Antik Devirden Orta Çağ'ın Başlangıcına Kilikya

Bölgesi'nin Tarihi (M.S. 3- 6 yy) Yerleşim Tarihi-
Coğrafyası; Yazılı Kaynaklar; Epigrafik Belgeler
Mustafa Hamdi Sayar
İstanbul Üniversitesi

Diokletian'ın M.S. 284 yılında Nikomedia'da Roma imparatoru

ilan edilmesi sonrasında yapılan idari ve askeri reformlar
Kilikia bölgesini de etkilemişti. Bu dönemde Kilikia artık
Prefectura Oriens'e dail edildi. Anadolu yarımadasında
bulunmasına rağmen bu yarımadanın dışında yeralan
Antiocheia'da oturan bir Vicarius'un yönetimindeki Diocesis
Oriens'e bağlandı. Daha önce aynı eyaletin içinde Kilikia
Tracheia= Rough Cilicia ve Kilikia Perias= Smooth Cilicia iki
coğrafi bölge halinde tanımlanan Cilicia eyaleti bu yeni
dönemde idari olarak da Tracheia ve Pedias olarak birbirinden
ayrıldı. Ayrıca Orta ve Batı Dağlık Kilikia'nın Toros dağlarının
en sarp ve yüksek kesimlerindeki İsauria bölgesi de başşehri=
metropolisi Seleukeia olacak şekilde düzenlendi. Bu İsauria
Lykaonia Bölgesi'nin güney kesimlerini de kapsamaktaydı. Bu
yeni düzenlemede eparkheia olarak tanımlanan üç yönetim
birimi Roma eyaleti Cilicia'nın kapsadığı alan üzerinde
oluşmuştu. Bunlar Cilicia, İsauria ve Lykaonia yönetim
birimleriydi. Bu bildirinin hedefi bölgede 3. yy sonunda
değişmeye başlayan jeopolitik durumu uygun olarak yapılan
eyalet yönetim sistemi değişikliği ve Geç Roma devletinin 174
değişen yerleşim politkasıdır.

Anahtar Kelimeler: Eyalet, Yönetim, Güvenlik, İsyan, Asker

Sevkiyatı

The History of Cilicia from Late Antiquity to the

Medieval Time (3rd- 6th century A.D.); Considering
the Historical Geography, Settlement Archaeology,
Written Sources, Epigraphic Documents
Mustafa Hamdi Sayar
Istanbul University

Diocletian ascended the Roman throne on 20 November 284,

choosing Nicomedia as his capital and base of the senior
Augustus. His goal was to bring to an end the long- lasting
turmoil and instability; for the purpose, he introduced
numerous administrative and fiscal reforms, one of the most
important of which were the moving of the capital and
establishment of an entirely new system of provincial
administration. In this period, Cilicia was included in
Prefectura Oriens. Despite being found on the Anatolia
Peninsula, the Diocese, in the administration of a Vicarius who
lived in Antiocheia, was bound to Oriens. Cilicia Province
previously defined as two geographical regions in the same
Province as Kilikia Tracheia= Rough Cilicia and Kilikia
Pedias= Smooth Cilicia, was administratively divided as
Tracheia and Pedias in this new period. In addition, the Isauria
Region in the steepest and heaviest sections of the Taurus
Mountains of Central and Western high mountain Cilicia was
regulated as the capital city= Seleucia. This also included the
southern parts of the Isauria Lykaonia Region. In this new
regime, 3 administrative units called Eparkheia was formed on
the territory of the Roman Province of Cilicia. These were the
administrative units of Cilicia, Isauria and Lykaonia. The aim
of this contribution to present the reform of the Roman
Provincial administration by the geopolitical situation and the 175
settlement politic of the Late Roman Empire.

Keywords: Province, Administration, Security, Revolt,

Dislocation of Military Troops.

Osmanlı Deri Cilt Yapımında Sahtiyan ve Meşin

Kullanımı
Mustafa Kartal
Kastamonu Üniversitesi

İnsanlık tarihi kadar eski bir kullanım eşyası olan deri;

insanların taş ve ağaçtan sonra ilk ve en çok kullandıkları
malzeme olmuştur. İlk çağlarda insanların doğa koşullarına
karşı koymak amacı ile örtünme ve barınma ihtiyaçlarında
kullandıkları derinin sanat ürünü olma özelliği ise insanların
deri işlemeyi keşfetmesiyle başlamıştır. Bu sayede deri
insanoğlunun gelişimine paralel olarak giyimden dekorasyona,
savaş malzemesinden sanat eserine kadar birçok alanda
kulanım malzemesi olmuştur. Türklerin Anadolu’ya göç etmesi
ve İslamiyet’i kabul etmesi ile başlayan süreçte dericilik
alanında önemli gelişmeler olmuştur. Selçuklularda dericiliğin
piri olarak kabul edilen Ahi Evran’ın Ahilik kurumunu kurması
ve bu bağlamda dericilikle uğraşan esnafı bir kurum içerisinde
birleştirmesi dericilik sanatının gelişmesinde büyük rol
oynamıştır. Osmanlıların, Anadolu topraklarını eline geçirmesi
ile birlikte ahilik uygulamaları hız kesmeden devam etmiş.
Hemen hemen tüm il ve ilçelerde tabakhaneler kurulmuş
böylece deri imalatı Osmanlılar’da önde gelen bir iş kolu haline
gelmiştir. Osmanlı dönemine ait belgelerde de belirtildiği gibi
Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u almasından sonra yeni
fetihler için gereksinim duyduğu deriyi Anadolu’nun değişik
bölgelerinden temin etmenin zorluğunu gidermek ve dağınık
halde bulunan debbağhaneleri bir araya toplamak amacı ile
İstanbul Kazlıçeşme’de 360 tane debbağhane inşa ettirerek
İstanbul’u büyük bir deri üretim merkezi haline getirmiştir. XV.
ve XVI. yüzyıllarda siyasi başarılar kadar sanatsal
çalışmalarında ivme kazanmasıyla yönetim ve sanat merkezi 176
olan saraylarda özellikle bu dönemde ciltçilik büyük gelişme
göstermiştir. Sadece saray sanatkârları içinde 50 kadar
mücellit olduğu, Evliya Çelebi’nin kayıtlarına göre ise bir
sonraki yüzyılda saray dışında serbest 300 neferden oluşan
100 kadar dükkân bulunduğu bilinmektedir. Osmanlı cilt
sanatında elbette en geniş yeri deri ciltler tutmaktadır. Deri
ciltlerde hammaddesine göre en çok keçi derisi (sahtiyan),
koyun derisi (meşin) ve ceylan derisi (rak) kullanılmıştır.
Koyun derilerinde yün yapısı ne kadar ince ve kıvrımlı olursa,
deri dokusu da o derecede gevşek bir tutum sergilemektedir.
Keçi derisi ise birbirine sıkı bağlı olan dokusundan ve üst
yüzeyindeki karakteristik gözenek şekillerinden dolayı güzel
yapıda ve iyi kalitede derilerdir, bu nedenle cilt yapımında
daha çok keçi derisi tercih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Cilt, Deri, Sahtiyan, Meşin, Osmanlıda

Dericilik, Türk Cilt Sanatı
 The Ottoman Leather Bookbinding Production Using
Goat and Sheep Skin Called "Sahtiyan" and "Meşin"
Mustafa Kartal
Kastamonu University
Leather, which is as old as human history; people became the
first and most used material after stone and wood. The ability
of people to resist the natural conditions in the early ages and
the profound artistic feature they use in the need for dressing
and sheltering begins with the discovery of human skin
processing. In this respect, leather has been used in many
fields, from clothing to decoration, from war material to art
work parallel to the development of human beings.
Significant developments have been made in the field of
leather that began with the migration of Turks to Anatolia and
the acceptance of Islam. Ahi Evran, considered to be the
greatest master of the leather industry in Seljuks, had a great
role in the establishment of the Ahilik Institution and the
integration of artisans engaged in leather in an institution in 177
this context.
With the Ottomans passing the Anatolian lands, the practices
of ahilik continued without slowing down. In almost all
provinces and provinces, tannery were established and leather
production became a leading business line in the Ottomans. As
stated in the documents of the Ottoman period, after Mehmet
The Conqueror took Istanbul, the difficulty of obtaining from
the different regions of Anatolia, which he needed for new
conquests, and to collect the scattered tanners together and
built 360 tanner shops in Istanbul Kazlıçeşme made Istanbul a
large leather production center.
In the centuries 15th and 16th, as a result of its artistic
activities as well as its political successes, bookbinding has
shown great progress especially in the palaces which are the
center of management and arts. It is known that there were
only about 50 bookbinders in the palace artists and according
to Evliya Çelebi's records there were about 100 shops which
were composed of 300 workers out of the palace in the next
century.
In Ottoman bookbinding art, of course the most extensive place
holds leather bindings. According to the raw materials of
leather skin, goat skin (sahtiyan), sheep skin (meşin) and
ceylan skin (rake) were mostly used. The thinner and curly the
wool structure in the sheep's skin, the more the skin texture is
looser at that point. The goat skin is beautifully structured and
of good quality due to its closely attached texture and the
characteristic pore shapes on its upper surface, which is why
more goat skin is preferred in skin making.
Keywords: Bookbinding, Leather, Sahtiyan, Meşin, Leather in
Ottoman, TurkishBookbinding Art

Manisa/ Akhisar - Thyateria Antik Kenti Kazılarında

Ele Geçen Lüle Buluntuları
Mustafa Kemal Şahin
Adnan Menderes Üniversitesi
178
Manisa çevresinde son yıllarda yapılan çalışmalar bölgenin
tarihsel konumu yönünde önemli bilgiler vermiştir. Bu amaçla
2011 yılından beri yürütülmekte olan Thyateria antik kentinde
yapılan kazılarda çok sayıda Osmanlı dönemine ait lüle
örneklerinin ele geçmesi bu yönde yapılan çalışmaların
ayrıntılı olarak ele alınmasını gerektirdi. Bölgenin tarihsel
geçmişte olduğu gibi ülkemiz genelinde önde gelen tütün
üretim yerlerinden biri oluşu buluntuları önemli, duruma
getirmektedir. Ele geçen örnekler gerek tipolojik gerekse
bezemeleri bakımından önemli örnekler özelliğindedir ve
bilinen örneklere katkı sağlar boyuttadır.

Anahtar Kelimeler: Seramik, Lüle, Tütün, Bezeme

 Lule Findings Recovered in The Excavations of
Ancient City Thyateira -Akhisar /Manisa
Mustafa Kemal Şahin
Adnan Menderes University
Recen studie saround Manisa have yielded important
information in the direction of the region's historical
position.For this purpose, since 2011 in the ongoing
excavations in the ancient city of Thyateira, a large number of
samples achieved lule from the Ottoman period has meant that
studies done in this direction have to be elaborated.The fact
that the region is one of the leading tobacco production places
in our country as it is in the historical past brings the findings
to an importantsituation.Thesesamplesareimportantsamples in
terms of typology and decoration and they contributeto known
examples.
Keywords: Ceramic, Lule, Tobacco, Ornament

179
Edirne Sarayı Kum Kasrı ve Aşçılar Hamamı
Mustafa Özer/ Mesut Dündar
İstanbul Medeniyet Üniversitesi-18 Mart Üniversitesi
Edirne Sarayı, Edirne’nin Sarayiçi olarak adlandırılan
bölgesinde, Tunca Nehri’nin batısındaki alanda, II. Murad’ın
saltanatının son yıllarında, 1450 yılında inşa edilmeye
başlanmış ve hemen her dönemdeki ilave ve onarımlarla büyük
bir kompleks haline gelmiştir. Pek çok yapısı Fatih Sultan
Mehmed zamanında inşa edilen ve bünyesinde çok farklı işlevli
yaklaşık 100 civarında yapıyı barındıran bu saray, oldukça
geniş bir alana yayılmaktaydı. İnşa edildiği tarihten, 19. yüzyıl
sonlarına kadar yoğun bir kullanıma sahne olan ve pek çok
tarihi olaya (Osmanlı-Rus ve Balkan Savaşları, IV. Mehmed’in
sünnet şöleni, vd.) tanıklık eden Edirne Sarayı, özellikle
Osmanlı- Rus ve Balkan savaşları sırasında önemli ölçüde
tahrip olmuş ve pek çok yapısı yıkılmıştır. Saraydan günümüze
az sayıda yapı ulaşmıştır. Bunlar arasında; Matbah-ı Âmire
(Saray Mutfağı), Babüssaade, Cihannüma Kasrı, Kum Kasrı
Hamamı, Adalet Kasrı, Fatih Köprüsü, Kanuni Köprüsü,
Şehabeddin Paşa Köprüsü, Av Köşkü, Su Maksemi, Namazgahlı
Çeşme, vd. belirtilebilir. Kaynaklardan ve yayınlardan
öğrendiğimize göre Edirne Sarayı’nın; 117 Oda, 21 Divanhane,
18 Hamam, 8 Mescit, 17 Kapı, 13 Koğuş, 4 Kiler, 5 Mutfak, 17
Kasır ve 6 Köprü’den meydana geldiği anlaşılmaktadır.
Kuşkusuz bu bilgiler, arşiv belgeleri üzerindeki incelemeler ile
sahada yapılacak kazı ve araştırmalarla daha sağlıklı hale
gelecektir. Biz bu bildirimizde, bir tanesi harap olarak
günümüze ulaşabilen (Kum Kasrı Hamamı), diğeri de (Aşçılar
Hamamı) arkeolojik kazı sonrası ortaya çıkarılan iki hamamı;
arşiv belgeleri, kazı, vd. çalışmalara dayalı olarak inceleyerek,
bunların; plan, malzeme- teknik, mimari, bezeme vd.
bakımlardan Osmanlı dönemi hamam mimarisi içerisindeki
yerlerini belirlemyee çalışacağız. Mevcut verileren hareketle,
her ikisinin de (Kum Kasrı ve Aşçılar hamamlarının) II.
Mehmed döneminde, muhtemelen 15. yüzyılın ikinci yarısında
inşa edildiğini düşünüyoruz. Arkeolojik kazı sonrası
hazırlanan rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri 180
doğrultusunda konservasyon ağırlıklı restorasyonu
gerçekleştirilen Kum Kasrı Hamamı büyük oranda ayaktadır.
Aşçılar Hamamı ise, yalnızca kayıtlarda bilinmekteydi. Yapılan
arkeolojik kazı sonrası temel kalıntıları ortaya çıkarılan bu
hamamın plan şeması büyük ölçüde belirlenmiştir. Yapı, kazı
sonrası geçici koruma önlemleri kapsamında konservasyonu
sağlanarak koruma altına alınmıştır. Kaynak ve yayınlardan,
Edirne Sarayı’nın 18 tane olduğu bilinmesine karşın,
incelediğimiz bu iki hamam dışında saptanabilen bir başka
hamam yapısı şimdilik yoktur. İleriki yıllarda yapılacak
arkeolojik kazılarla, diğer hamamlarının da yeri, mimarisi,
plan şeması vd. bilinmezlikleri ortadan kaldırılacaktır. Her iki
hamam da; inşa edildiği dönem, mimari ve plan şeması,
malzeme- teknik bakımlarından benzerlikleri bünyesinde
barındırmaktadır
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, mimarlık, saray, hamam,
arkeolojik kazı
 The Sand Pavilion Bath and The Cookers Bath in the
Ottoman Imperial Palace in Adrianople
Mustafa Özer/ Mesut Dündar
Istanbul Medeniyet University- Çanakkale Onsekiz Mart
University
The building program of the Imperial Palace (Saray-ı Cedîd-i
Âmire) started in the last years of Murad II’s reign, in what is
today the Sarayiçi Quarter of Edirne to the west of the Tunca
River and eventually became a large complex with extensions
and renovations dateable to almost every era. This palace,
significant portions of which were built during the reign of
Mehmed II (1451-1481), was comprised of nearly a hundred
structures with various functions and was spread over a vast
expanse. The Imperial Palace (Saray- Cedîd-i Âmire), remained
in use for centuries and was witness to many important
historical events (e.g. Mehmed IV’s circumcision feast, the
Ottoman-Russo Wars and the Balkan Wars, etc.). In the closing
decades of the 19th and early 20th centuries, during the 1877- 181
78 Ottoman-Russo War and the 1910-1912 Balkan Wars, the
palace suffered much destruction and many of its buildings
were destroyed. As a result only a few of its original structures
are extant today. Among these are: the Matbah-ı Amire (Royal
Kitchens), Babüssaade (Entrance Gateway), Cihannûma Kasrı
(Eye on the World Pavilion), Kum Kasrı (Sand Pavilion)
Hamamı (Bathhouse), Adalet Kasrı (Justice Pavilion), Fatih
Köprüsü (Sultan Mehmed the Conqueror’s Bridge), Kanuni
Köprüsü (Sultan Süleyman the Lawgiver’s Bridge), Şehabeddin
Paşa Köprüsü (Şehabeddin Paşa’s Bridge), Av Köşkü (Hunting
Lodge), Su Maksemi (Water Depot), Namazgâhlı Çeşme
(Fountain with Open Air Mosque). While some of these
structures are in ruins, others are preserved and are currently
undergoing restoration as part of the ongoing archaeological
excavations of the Palace complex. The Kum Kasrı Bathhouse
is one of the only structures still standing within the Edirne
Palace complex. Kum Kasrı has an adjacent structural
connection to the hamam (bathhouse). However, only remains
of the Kasrı’s foundation exist today. The Palace’s Kum
Meydan (Kum Square) and the second courtyard with Kum
Kasrı Hamamı (Bathhouse) to the northeast was built during
the times of Mehmed II, which was during the middle of the
15th century.
The structure was composed of pitch-faced stone and smooth
cut stone with brick. The hamam is covered with domes and
vaults. Originally, the surface of the inner walls were covered
in plaster and the outer surfaces were covered with cement
later. The hamam, or bathhouse was used for military
purposes during the 1960s. The inner walls of the cold room
and floors were covered with cement mortar. Again, during this
time the warm and hot parts of the hamam were removed. The
hamam consists of the warm and hot sections, the furnace and
the water depot.
One entered the hamam through a door in the center of the
northern side. This door opened to the adjacent Kum Kasrı, not
to the outside. At an unknown date, this previously mentioned
door was closed, and a vertical rectangular door was created 182
on the west side of the building. This door was closed with a
wall in the 2000s.During the excavations, the old door was
opened by removing the wall that was put in its place.
The Kum Kasri Hamamı, like the other structures of the Edirne
Palace, was left dilapidated by war, natural disasters, and
human destruction. With the financial support of the
Presidency of the Turkish Grand National Assembly in 2011-
2012 to restore the site for the future generations, there is a
serious conservation restoration project after the
archaeological excavations of the bathhouse/hamam, its inner
parts and the surrounding area.
Keywords: Ottoman, architecture, palace, bath, archaelogical
excavation
 Bizans Dönemi El Yazması: Topkapı Sarayı G.İ.8
Nüshası Resimlerindeki Alegorik Unsurlar
Necla Kaplan
Mardin Artuklu Üniversitesi

Bugün Topkapı Sarayı Müzesi’nde G.İ.8 numarada kayıtlı

bulunan Bizans Dönemi Resimli Oktateukh el yazması 12.
yüzyıla tarihlendirilmektedir. Bizans İmparatoru I. Aleksios
Komnenos’un (1081-1118) oğlu Porfirogennetos İsaakios
Komnenos tarafından hazırlanan eser, Yunanca küçük harflerle
yazılmış Eski Ahit’in ilk sekiz kitabını içeren 569 sayfalı ve
301 resimli bir el yazmasıdır. Eserde geçen hikâyeler resimlerle
görselleştirilmiştir. Bazı hikayelerin resimlenmesinde alegorik
unsurların kullanıldığı dikkat çekmiştir. Söz konusu nüshada
görülen alegorik figürler bildiri konusu olarak seçilmiştir.
Genişletilmiş bir metafor, soyut kavramın resim diline
dönüştürülmesi, başka bir şey söylemek anlamına gelen
alegori, dini bağlamda kullanıldığında bir hikâyenin ya da 183
sanat eserinin teolojik değerlerinin sembolü olarak
yorumlanması, görsel olarak anlatılması şeklinde
tanımlanabilir. Alegori; antikçağ, ortaçağ, rönesans
metinlerinde, tiyatroda ve resimde de tercih edilmiştir. Ortaçağ
kitap ve duvar resimlerinde, kilise süslemelerinde soyut
kavramın veya olgunun insan tarafından anlaşılmasını
sağlamak için basitleştirilerek kullanılmıştır. Dini metin içerikli
Topkapı Sarayı G.İ.8 Oktateukh el yazmasında; “Adem’in
Hayvanlara İsim Vermesi” sahnesinde Kartal, “Musa’nın
Nehirde Bulunması ve Rab’bin Musa’ya Vadedilen Toprakları
Göstermesi” sahnelerinde Güvercin, “İlk Doğanların Ölümü
Belası” sahnesinde Yılan ve “Kent” konulu sahnelerde
kişileştirilmiş Kadın-Erkek figürleri görülmektedir. Eski Ahit
konulu Bizans el yazmasında geçen hikâyeleri görselleştiren
resimlerde görülen Kartal, Güvercin, Yılan ve Kadın-Erkek
figürleri neyi ifade ediyor? Sorusuna yanıt aranacaktır.
Figürlerin ikonografik, alegorik anlamları; metin resim ilişkisi
göz önünde bulundurularak resimde görülen unsurların
metindeki yansımaları, sembolik ifadeleri açısından resmin
çözümlemesi yapılacaktır. Bildirinin amaçlarından biri Bizans
resim sanatını temsil eder nitelikteki söz konusu el yazmasının
resimlerinde görülen alegorik unsurların ikonografik açıdan
irdelenmesidir. Diğer önemli amacı ise el yazmasındaki bu
alegorik unsurların sembolik anlamlarına değinmektir.

Anahtar Kelimeler: Bizans El Yazması, Topkapı Sarayı G.İ.8, ,

Resim, Alegorik Unsurlar

Byzantine Period Illustrated Manuscript: Allegorical

Elements in The Paintings of Topkapı Palace G.I.8
Necla Kaplan
Mardin Artuklu University

TheByzantine-Period illustrated Octateuch Manuscript

registered as no. G.I.8 of Topkapi Palace Museum today is
dated to the 12th century. The work prepared by
Porphrogennetos Isaakios Komnenos, the son of the Byzantine
184
Emperor Alexius Komnenos I (1081-1118), is an illustrated
manuscript consisting of 569 pages and 301 illustrations and
incluing the first eight books of the Old Testament written in
miniscule in Greek. The stories in the work are illustrated. It is
noted that allegorical elements were used in the illustration of
some of the stories. The allegorical figures in the manuscript in
question are the subject matter of this paper. Representing an
expanded metaphor, transformation of an abstract conceptin to
an illustration or saying something else, allegory, when used
in a religious context, can also be defined as the interpretation
or visualization of the symbol of theological values of a story
or a work of art. Allegory was also preferred in texts, theater
plays and paintings of antiqueage, medieval age and
renaissance. It was used in medieval books, wallpaintings
andchurch ornamentations in order to simplify abstract
concepts or phenomen a to make them more understandable
for people. Religious text Octateuch Manuscript registered as
no. G.I.8 of Topkapi Palace contains illustrations; an Eagle in
the scene of “Adam Names Animals”, a Pigeon in the scene of
“TheFinding of Moses in the River and God Showing Moses the
Promised Land”, a Snake in thescene of “TheDeath of
theFirstborn” and personified Female-Male Figures in the scene
of “The City”. This paper will search for answers to the
question: “What do the Eagle, Pigeon, Snake and Female- Male
figures in the illustrations which visualize the stories in the
Byzantine manuscript about the Old Testament refer to?”
Considering the text and illustration relation, illustrations will
be addressed in terms of iconographic and allegorical
meanings of the figures, reflections of the elements in the
illustrations on the text and their symbolic expressions. One of
the aims of the paper is to discuss, from an iconographic
aspect, the allegorical elements in the illustrations of the
manuscript which represents the Byzantine art of painting.
Another important aim of the paper is to address the symbolic
meanings of these allegorical elements in the manuscript.

Keywords: Byzantine illustrated manuscript, Topkapi Sarayi

G.İ.8,Allegorical elements, Illustration. 185

Kayseri’nin Gesi Beldesindeki Bizans Kaya

Yerleşimleri
Nilay Çorağan
Erciyes Üniversitesi

Bugün “Bağyurdu” olarak anılan Gesi, Kayseri'nin 19 km.

kuzeydoğusundadır. 9. yüzyıl sonu 10 yüzyıl başlarına
rastlayan VI. Leon döneminde yöre, Kappadokya theması ile
ilişkili “Kharsianon” adında küçük askeri sınır bölgesi olarak
belirlenmiştir. O zamanlarda yöre, piskoposların geçici olarak
ikamet ettiği bir yerdir. Erciyes dağının kuzeydoğusunda
boyunca uzanan dağ sırasının batı bölümünü oluşturan
Koramaz Dağının batıya bakan yamaçları üzerinde pek çok
vadi meydana gelmiştir. Bu vadilerden; Ağırnas, Gesi ve
Derevenk önemli yerleşimler içermektedir. Gesi’nin batısında
bulunan Küçük Bürüngüz’e bağlı Üskübü (Subaşı) köyünün
batısında halk tarafından “Giyret” olarak adlandırılan kayalık
bölgede, Bizans dönemine ait bir yapı kompleksi tespit
edilmiştir. Yapı kompleksi kilise, tören salonu, ahır, mutfak,
kiler, yaşam birimleri ve güvercinlikten oluşmakla birlikte,
küçük bir topluluğa ait konut olmalıdır. Dini, sivil yapıları ve
yaşam birimleri bütünlük gösteren bu kompleksi genelde
mimari özelliklerine dayanarak 10-11. yüzyıla tarihlemek
mümkündür. 16 km. uzunluğundakiAğırnas Vadisi’nde yapılan
çalışmalarda yoğun olarak güvercinlikler, gübre depolama
mekânları ile hububat depoları ve şarap işlikleri bulunmuştur.
Gesi’deki Bizans güvercinlikleri yerleşimin ekonomisi
açısından ayrı bir öneme sahip olup güvercinlerin güvenli
olarak yuvalayıp, çoğalmaları ile tarla ve bağlarının verimini
artıran gübreleri oluşturmaları açısından önemlidir. Ağırnas
vadisindeki güvercinlikleri mimari özellikleri açısından üç
grupta incelemek mümkündür. İlk grubunu, kare yada
dikdörtgen planlı, hazne adı verilen kuş barınağı ile gübrenin
toplandığı mekanları içeren bağımsız yapılar oluşturur. İkinci
grup, birbiri ile bağlantılı çok sayıda güvercinliklerdir. 3. Grup
güvercinlikler diğer iki gruba oranla daha komplike yapılardır. 186
Tek hazne ile birlikte birden fazla gübre ve yem depoları ve
işlikler içerir. Güvercinlikler, yöredeki Türk Dönemine ait
güvercinlikler ile ortak mimari özellikler gösterdiği gibi bazı
farklılıklara da sahiptir. Yerleşimlerin diğer zirai yapı örnekleri,
güvercinliklerin yanında bağımsız olarak inşa edilmiş, hububat
depolarıdır. Zemininde çok sayıda daire ya da dikdörtgen
ağızlı, kuyu biçiminde depoların bulunduğu farklı büyüklükte
mekânlar, birbirine açılmaktadır. Vadide şarap işliklerin azlığı
dikkat çekicidir. Üzüm ezme havuzu ve üzüm suyunun biriktiği
hazneden oluşan bu işlik, Kapadokya bölgesinde özellikle
Soğanlı ve Erdemli’deki örneklerle paralellik göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Güvercinlik, Zirai, Bizans, işlik, konut.

 Byzantine Rock-Cut Settlements in the town of Gesi
at Kayseri
Nilay Çorağan
Erciyes University

Gesi, today known as “Bağyurdu”, is located 19 km northeast

of Kayseri. During the period of Leo VI, that’s at the end of 9th
century to the beginning of the 10th century, the area was
identified as “Charsianon”, a small military border zone related
to the Kappadokia Theme. In those times, bishops temporarily
resided in the area. There are many valleys along the mountain
range running northeast of Mount Erciyes (Argaeus). Mt.
Koramaz is located on the western portion of this range. Its
western slopes include the valleys of Ağırnas, Gesi and
Derevenk, which house some important settlements. Known as
“Giyret” to the locals, the rocky region situated west of Üskübü
(Subaşı) village in the vicinity of Küçük Bürüngüz to the west
of Gesi houses a building complex. The complex consisting of a 187
church, ceremonial hall, stable, kitchen, cellar, living areas and
a dovecote should be a dwelling place for a small community. It
is possible to date this complex, whose religious and civil
buildings along with living areas have unity, generally to the
10-11th centuries. During the researches carried out in the 16
kilometer-long valley of Ağırnas, a large number of dovecotes,
storage areas for droppings, grain depots and wineries have
been found. The Byzantine dovecotes in Gesi were particularly
important for the economy of the settlement as they provided
pigeons a secure place for nesting and reproducing along with
generating droppings that increased the productivity of fields
and vineyards. It is possible to study the dovecotes of the
Ağırnas valley in three groups, according to their architectural
features. The first group consists of detached, square or
rectangular bird shelters, called hazne, with a space for the
accumulation of pigeon droppings. The second group is made
up of many dovecotes connected to each other. Compared with
the first two groups, the third group consists of relatively more
complicated structures: a single hazne with multiple depots for
droppings and birdseed and wineries. These dovecotes share
some common architectural features with those of the Turkish
Period but also have some differences. Another agricultural
feature of the rock cut settlements is the detached grain depots
next to the dovecotes. These are interconnecting chambers of
various sizes with well-like storage places, hewn into the
floors, with round or square mouths. The paucity of wineries in
this valley is quite interesting. Similar to those wineries
especially in Soğanlı and Erdemli in the region of Cappadocia,
this winery consists of a pool where the grapes were pressed
and a reservoir where the juice was collected.

Keywords: Dovecote, Agricultural, Byzantine, winery, house.

Zigetvar Kanuni Sultan Süleyman Türbe-

Palankası’nda Araştırma ve Arkeolojik Çalışmalar
2015-2016
Norbert Pap, Ali Uzay Peker vd.
188
ODTÜ ve Pécs Üniversitesi

Kanunî Sultan Süleyman 1566’da, Macaristan’a düzenlediği

son seferi sırasında, Zigetvar Kalesi’nin fethinden bir gün önce
otağında vefat etmiş; bedeni tahnit edilerek otağının içindeki
tahtının altında geçici olarak toprağa verilmiş; tahnit sırasında
çıkarılan iç organları da gömülmüştü. Gömü yeri üzerine, önce
bir türbe daha sonra ise Vezîr-i âzam Sokullu Mehmet Paşa
tarafından bir cami ve bir de tekke inşa edilerek bir makam-
külliyesi meydana getirildi. Külliye alanı, ahşap savunma
duvarlarıyla korunan bir kale (palanka) içindeydi. Zamanla
ziyaretgâha dönüşen Türbe-Palankası etrafında bir yerleşim
oluştuğu özgün kaynaklardan bilinmektedir. Bu yerleşim,
Zigetvar ve çevresinin 1689’da Habsburglara terk edilmesini
izleyen süreçte tahribata uğrayarak tümüyle yok olmuş,
yapıların ortadan kalkmasıyla beraber bağ ve bahçelik bir alan
haline gelmiş, yeri zamanla unutulmuştur. 2012 yılında, Türk
İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) ile Macaristan
Büyükelçiliği arasında iki ülkenin ortak tarihini korumak
hedefiyle bir protokol imzalandı. Buna ilaveten Zigetvar Seferi
sırasında Kanuni Sultan Süleyman’ın iç organlarının
gömüldüğü türbesini bulmak ve yeniden inşa etmek üzere
karşılıklı bir Araştırma Destek Antlaşması da imzalanmıştır.
2013 yılında, Pécs Üniversitesi tarafından farklı uzmanlık
alanlarını içeren bir ekibin oluşturduğu Kanuni Sultan
Süleyman’ın Türbesi’ni bulmak hedefli yeni bir araştırma
projesi hayata geçirilmiştir. Projenin ilk aşamasında, özgün
yazılı kaynaklar ile görsel malzemelerin değerlendirilmesi,
tarihi haritaların analizi, Zigetvar ve çevresindeki arazinin
jeoinformasyon teknikleri (GIS) ile modellenmesi çalışmaları
gerçekleştirilmiştir. Çalışmalardan elde edilen verilerin
Zigetvar’ın kuzeydoğusunda Üzüm Tepesi olarak bilinen bir
alanı işaret etmesi üzerine saha çalışmalarına geçilmiştir.
Yüzey araştırmaları, sondajlar, lazer (LIPAR) ve jeofizik
taramaların (GPR) araştırma bulgularını desteklemesi ve
arazide türbe, cami ve tekkenin temel kalıntılarının
belirlenmesi sonucunda, alanda 2015 ve 2016 yıllarında
ODTÜ’den Türk ve Pécs Üniversitesi’nden Macar ekiplerinin 189
ortak çalıştığı arkeolojik kazılar yürütülmüştür. Bu bildiri,
araştırma ve kazı sonuçlarını sunacaktır.

Anahtar Kelimeler: Macaristan, Zigetvar, Kanuni Türbesi,

palanka

The Tomb-Palanka of Sultan Suleiman Magnificent

Research and Archaeological Excavations 2015-2016
Norbert Pap,Ali Uzay Peker vd.
Middle East Technical University - Pécs University

Sultan Suleiman Magnificent deceased in his royal tent one

day before the conquest of the Szigetvár Fortress in 1566. His
body was temporarily buried underneath his throne after
embalmed before being carried to Istanbul. His entrails were
also buried in the same place. Later a tomb was built above his
spot, and Sokollu Mehmed Pasha commissioned a mosque and
a tekke (dervish convent) next to the tomb within the ramparts
of a palanka (redoubt). Ottoman sources inform us that a
settlement became formed around the palanka. This settlement
was demolished after the Habsburg infiltration to the area
following the Ottoman defeats in 1689. The site fell into
oblivion since plantations replaced it. In 2012, a memorandum
of understanding was signed between Turkish Corporation and
Coordination Agency (TIKA) and Hungarian Embassy to protect
the common history of the two countries. This was followed by
a Research Support Agreement in order to locate and rebuild
Suleiman the Magnificent’s tomb where his internal organs
were buried during his final campaign. In 2013 a
multidisciplinary team brought together by Pécs University
initiated a project to find the Tomb of Sultan Suleiman. The
first stage covered evaluation of the written and visual
sources, analysis of the historical maps and landscape
modelling by GIS technologies around Szigetvár. The
information obtained from these studies showed a hill top in
the northeast of Szigetvár named Zsibót-Turbék Szölöhegy
(Vine Hill) as the most possible site of the Tomb-Palanka of 190
Sultan Suleiman. The research group conducted surface survey,
drilling and geophysical scanning on the hilltop. The practical
studies in these methods proved that the tomb, the mosque
and the tekke of the tomb-palanka of Sultan Suleiman existed
in the site. Then archaeological excavations became initiated
with the involvement of the Turkish and Hungarian teams
from METU Ankara and Pécs University in September 2015.
The second season of the excavations were completed in July,
2016. This paper aims to present the research and the
excavation results.

Keywords: Hungary, Szigetvár, Suleiman the Magnificent,

Tomb of Sultan Suleiman, palanka
 Iustinianus'un İmar Programı Kapsamında
Anadolu'da Hamamlar ve Su Yapıları
Oğuz Koçyiğit
Onsekiz Mart Üniversitesi
Iustinianus (527-565), Bizans imparatorları arasında belki de
en tanınanı ve meşhur olanıdır. 527 yılında imparatorluk
makamına oturmuş, 38 yıllık imparatorluğu döneminde,
Bizans’a en parlak dönemlerinden birini yaşatmıştır. Onun bu
başarısının en önemli unsurlarından biri, şüphesiz mimarlık
alanında yaptığı yatırımlar ve tüm imparatorluk boyunca inşa
ettirdiği kamu yapılarıdır. Tahta çıkar çıkmaz, kutsal azizler
Bakkhos ve Sergios’un anılarına minnettarlıkla, bugün Küçük
Ayasofya Camii olarak bilinen oldukçagörkemli bir kilise inşa
ettirmiş, başkentte meydana gelen Nika isyanı sonrasında yok
olan Aya Sofya’nın yeniden inşa ettirilmesi zorunluluğu ise
ona tüm imparatorlukta büyük bir imar programını hayata
geçirme fırsatı vermiştir. Başkentte baştaAziz Polyeuktus
kilisesiolmak üzere, manastırlar, su sarnıçları ve daha bir çok 191
kamu yapısı inşa ettirmiştir. Başkentin kilometrelerce
uzağındaysa, Ravenna’daki San Vitale kilisesi ve Sina Dağı’nın
alçak tepelerindeki Azize Katherina manastırıbaşta olmak
üzere bir çok eser yaptırmıştır. İmparatorluğun dört bir yanında
manastırlar ve bir çok yeni şehirler kurmuş, bunların
etraflarını surlarla çevirtmiştir. Bir çok yeni yapı yaptırırken,
bir çoğunu da onartmış, kentlerin bayındırlık sorunlarına da el
atarak, kentlerindaha yaşanılabilir yerler olmasını sağlamıştır.
Iustinianus’un hayata geçirdiği bu imar programı içerisinde
kentlerin varlığındaki en önemli unsurlardan olan su yolları ve
çeşitli su yapıları ile birlikte, hamamların onarımı ya da
bazılarının yeniden yapımı da oldukça önemli bir yer tutar.
Iustinianos’un 6. yüzyılda başlattığı bu büyük imar programı,
553 ve 555 yılları arasındaki bir tarihte, “De Aedificiis –
Yapılar Hakkında” adlı eserinde, Prokopius tarafından
detaylıca ele alınmış ve imparatora büyük övgüler yağdırılarak
yapılan imarfaaliyetleri bir bir anlatılmıştır. Bununla birlikte
Prokopius’un imparator Iustinianus’a ait olmayan ya da onun
imar programında yer almayan bazı eserleri de ona
atfettiği,ancak buna rağmen Iustinianos döneminde yapılan
bazı onarımlar ya da inşaat faaliyetlerinden ise bahsetmediğini
görürüz. Bu anlamda, Prokopius’un Iustinianus dönemi için
oldukça önemli bir kaynak olsa da bazı çelişkiler içerdiği ve
bundan dolayı 6. yüzyıl Bizans mimarisinin tanımlanmasında
arkeolojik verilerin oldukça değerli olduğu anlaşılmaktadır. Bu
kısa bildiri kapsamında, Bizans imparatorluğu boyunca en
kapsamlı yapı-inşa programının sürdürüldüğü Iustinianos
devri su yapıları, başta hamamlar olmak üzere Anadolu
ölçeğinde ele alınmaya çalışılacak, dönemin inşa teknikleri ve
arkeolojik verilere vurgu yapılarak Iustinianus devri su
yapılarının genel bir karakteri belirlenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Iustinianus, Prokopius, imar programı, su
yapıları, hamamlar

Baths and Water Structures in Anatolia Under The

Iustinian's Building Program 192
Oğuz Koçyiğit
Çanakkale Onsekiz Mart University
Iustinianus (527-565) is probably the most famous
personamong the Byzantine emperors. In 527, he accade to the
throne of the empire and during the 38 years of his governance
the empire was lived one of the brightest periods in Byzantine
history. One of the most important elements of his success was
undoubtedly his investment to the architecture and public
structures, which were built throughout the whole empire. As
soon ashe came to the throne, built up a magnificent
church,which is today known as the Little Hagia Sophia
Mosque,in thegratefully of memories to the sacred saints of
Bakkhos and Sergios, and also the necessity of rebuilding the
Hagia Sophia, which was destroyed after the Nica rebellion,
has given to him a chance to start a big building program. In
the capital, he built monasteries, water cisterns and many
other public buildings, the Saint Polyeuktus church was one of
them. However, this building program was covered remote
provinces, many kilometers away from the capital, such as San
Vitale church in Ravenna and Saint Katherina monastery in
the lower hills of Mount Sinai. Healso built monasteries and
many new cities all over the empire and consolidated them
with around the city walls. While many new buildings have
been built, most of buildings have been restored in the cities
and thus the cities have become more livable places. In this
Iustinianus’sreconstruction program, repairing or rebuilding of
somenew baths, along with the waterways and various water
structures, which are the most important elements in the
existence of cities, is also very important. This great
reconstruction program, initiated by Iustinianus in the 6th
century, was dealt with detail in the "De Aedificiis –On
Buildings" by Prokopius, between 553 and 555 and describes
the reconstruction activities of the emperor with a great praise.
However, we can consider that Prokopius did not mention some
of the repairing or construction activities made by Iustinian
during hisperiod, though he attributed to him some works not 193
belonging to Iustinianus or not included in his building
program. In this sense, it is understood that Prokopius is a
very important resource for the Iustinian period, but it contains
some contradictions and therefore archeological data is very
valuable in defining 6th century Byzantine architecture. In this
short speech, it will be tried to determine the general character
of the Iustinian water structures in his building program such
as baths and aquaducts, by emphasizing the construction
techniques and archaeological history of the period,
Keywords: Iustinianus, Prokopius, building program, water
buildings, baths

Pamphylia’daki Lyrboton Kome Kırsal Yerleşiminin

Geç Antik Çağ Kurgusu
Orçun Erdoğan
Mustafa Kemal Üniversitesi
Likya ve Kilikya gibi Akdeniz bölgeleriyle karşılaştırıldığında,
Pamphylia’da Geç Antik- Orta Çağ kırsal mimarlık
çalışmalarının henüz emekleme döneminde olduğu
söylenebilir. Buradan hareketle bu çalışma, iyi korunabilmiş
çeşitli yapı kalıntılarına sahip bir Geç Antik Çağ kırsal
yerleşiminin bilim dünyasına tanıtılması açısından büyük
önem arz etmektedir. Lyrboton Kome, günümüzde Antalya’nın
(Attaleia/ Kaleiçi) yaklaşık 12 km kuzeyinde, Kepez ilçesine
bağlı Varsak beldesinin kuzeydoğusunda bulunan bir tepede
yer alır. Yaklaşık 250 x 600 m’lik geniş bir alan içine yayılan
kalıntılar, nekropolis ve birkaç yapı dışında, yerleşimi kısmen
çevreleyen yüksekçe anakayanın sınırladığı alan içinde
bulunmaktadır. Kalıntıların büyük bir bölümünü, bazıları iki
katlı ve çatı hizasına kadar korunabilmiş konutlar, mezarlar,
sarnıçlar ve çoğunun zeytinyağı üretimiyle bağlantılı olduğu
tespit edilen işlikler oluşturmaktadır. Bunlar dışındaki başlıca
yapılar bazilikal planlı iki kilise, iki şapel ve Hamam’dır.
Yapılar yerleşim içinde çoğunlukla ana sokak aksının iki
yanındaki alanlarda, birbirine bitişik ya da yakın konumda
kümelenmiş gruplar halinde sıralanır. Zaman içinde eklenen 194
mekân ve yapılarla, bu kümeler genişlemiştir. Bazı yapıların bu
gruplardan ayrı, bağımsız bir şekilde yerleştiği de
izlenmektedir. En geç 1. yy’dan beri iskanın bulunduğu bu
yerleşimin Roma İmparatorluk döneminde Perge territoriumu
sınırları içinde bir kome (köy) olarak varlığını sürdürdüğü
bilinmektedir. Başta kiliseler ve şapeller olmak üzere, Roma
dönemi kalıntılarına eklenen mekanlar ile yeni inşa edilen
yapılar bu yerleşimin Geç Antik Çağ’da genişlediğini açıkça
göstermektedir. Yüzeyde izlenebilen kalıntılara dayanarak,
büyük olasılıkla 7. yy’ın sonlarında terkedildiği ya da büyük
bir düşüşe geçtiği anlaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Likya, Geç Antik, Lyrboton, Kırsal mimari

Lyrboton Kome in Pamphylia in Late Antiquity: The

Urban Layout
Orçun Erdoğan
Mustafa Kemal University
 When compared to regions such as Cilicia and Lycia, it is
evident that studies of the rural settlements of Pamphylia in
Late Antiquity are still in their infancy. In this respect, this
presentation has some considerable importance in introducing
a Late Antique rural settlement of Pamphylia with a significant
and substantial number of well preserved Late Antique
remains. Lyrboton Kome is situated on a hill about 12
kilometers North of Antalya (Attaleia/Kaleiçi), lying to the
North-East of Varsak in Kepez. The settlement is partly
enclosed by tall rocky outcrops and the remains lie within this
partially enclosed rocky area, with the exception of the
necropolis and a few other buildings. There are houses, some
of which are of two floors and are well preserved to roof
height. Also graves, cisterns and numerous workshops mostly
related to olive oil production, which constitute the bulk of the
visible Late Antique remains. In addition to these, the main
buildings of the settlement are two early Christian basilicas,
two chapels, and also a public bath house that seems to have
remained in use. The buildings are mostly distributed in 195
clustered groups, adjacent or close to each other on either side
of the main street, but some buildings are independant of these
groups. The settlement is probably of an earlier date but it is
known to have been inhabited from the 1st century A.D.
onwards, as a kome/village in the chora of Perge. The
settlement obviously expanded in Late Antiquity, from the
evidence of newly constructed buildings including churches
and chapels as well as the areas newly annexed. From the
surface remains the settlement of Lyrboton Kome seems to
have been abandoned, or to have experienced a most serious
decline, by the end of the 7th century.
Keywords: Late Antiquity, Lyrboton Kome, rural, village,
house.
Geç Antik Çağdan Günümüze Tyana (Kemerhisar)
Osman Doğanay- Bülent İşler
Aksaray Üniversitesi- Gazi Üniversitesi
 Tyana, Niğde İli Bor İlçesi yakınlarında, üzerinde günümüzde
Kemerhisar Beldesi’nin kurulu olduğu bir höyük yerleşmesidir.
Tarihi kaynaklar ve günümüze ulaşabilmiş mimari anıtlar
yerleşimin Hititler döneminden başlayarak günümüze kadar
kesintisiz iskân gördüğünü göstermektedir. Araştırmacıların
büyük bölümü tarafından M.Ö. II. bin Hitit çivi yazılı
belgelerinde adı geçen Tuwanuva yerleşmesinin şimdiki
Kemerhisar olduğu kabul edilmektedir. Geç Roma döneminde
Tyana olarak yansıyan bu ismin Tuwanuva ile ses benzerliği
buradaki en erken yerleşimin M.Ö. II. binyıla kadar
uzandığının bir kanıtı gibi görülmektedir. Ancak Roma öncesi
döneme ilişkin arkeolojik verilerden yoksun olmamız sebebiyle
Tyana kentinin M.Ö. II. bindeki dokusu üzerinde bir yorumda
bulunmamız şimdilik mümkün değildir. Tarihi kaynaklardan
M.Ö. II. binyıla kadar uzanan bir geçmişe sahip olduğu
anlaşılan höyük üzerinde bilhassa geç antik çağda yoğun bir
yapılaşmanın olduğu görülmektedir. Bu yapılaşma Selçuklu,
Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde de kesintisiz olarak
devam etmiş ve yerleşim günümüzde orta ölçekli bir kasaba 196
durumuna gelmiştir. Daha çok geç Roma evresindeki kente su
sağlayan havuzu ve su kemerleriyle bilinen yerleşimde, 13
yıldır sürdürülen kazılar sonucunda ortaya çıkartılan
Hıristiyanlık dönemine ait bir kilise, vaftizhane ve ek yapılar
yerleşimin Bizans döneminde de önemli bir merkez olduğunu
kanıtlamaktadır. Kazılarda ortaya çıkartılan duvarlar, geç antik
çağda kentin sur duvarıyla çevrelendiğini gösterir. Bölgenin
Selçuklu devletinin eline geçmesiyle, eski yerleşimin üzerine
Türk döneminde dini ve sivil yapılaşma sonucunda yeni bir
kent dokusu oluşmuştur. Halen kullanılmakta olan günümüze
ulaşabilmiş yapıların büyük bölümü de Türk dönemine aittir.
Kentin geçmişinden dolayı tüm yerleşim alanı 1. ve 3. derece
arkeolojik sit olarak tescili yapılmış, 2017 yılında koruma
amaçlı imar planının kabul edilmesiyle de kentin tarihi dokusu
koruma altına alınmıştır. Kentte 13 yıl süren İtalyan
kazılarından sonra, 2016 yılında Müze başkanlığında ve Doç.
Dr. Osman Doğanay bilimsel danışmanlığında başlattığımız
yeni dönem araştırma, kazı ve restorasyon çalışmaları
kapsamında Kemerhisar’daki geç antik dönemden günümüze
kadar süregelen yapılaşmaya dair ilk tespitlerimiz bu çalışma
kapsamında kısaca değerlendirilecektir. Böylelikle günümüze
ulaşabilmiş yapılardan yola çıkarak kentin, geç antik çağdan
günümüze gelişimi ortaya konulması amaçlanmaktadır. Söz
konusu mimari yapılaşma kapsamında kentteki Roma
imparatorluğu dönemi su sistemlerine dair yapılar (havuz, su
kemeri ve hamam) ve tapınaklar, Bizans dönemi kilise ve
vaftizhane, Türk döneminde cami, mescit ve hamamlar,
Cumhuriyet dönemi sosyal yapıları ve yöresel konutlar ile
bunlara ait mimari parçalar sunumumuz kapsamında ele
alınacak konuların başında gelmektedir.

Anahtar Kelimeler: Niğde, Bor, Kemerhisar, Tyana, Arkeoloji,

Türk Dönemi, Mimari

From The Late Ancient Age to Today Tyana

(Kemerhisar)
Osman Doğanay- Bülent İşler 197

Aksaray University - Gazi University

Tyana is a mound settlement in the vicinity of Bor District in

Niğde Province, upon which Kemerhisar Town is established
nowadays. The historical resources and architectural
monuments that have been able to survive until today
demonstrate that the location has witnessed an uninterrupted
settlement starting from the Hittites period up to present. It is
accepted by a large portion of the researchers that Tuwanuva
settlement mentioned in the Hittite cuneiform documents of
the IInd thousand B.C. is today’s Kemerhisar. The sound
resemblance of this name reverberating as Tyana in the late
Roman period with Tuwanuva seems to be the evidence of the
fact that the earliest settlement here extended until the IInd
thousand B.C. However, due to the fact that we are deprived of
the archaeological data related to the pre- Roman period, it is
not possible for us to comment on the texture of Tyana city in
the IInd thousand B.C. as for now. It is observed that there
used to be a dense housing on the mound, particularly in the
late ancient age, which is understood from the fact that
historical resources have a history stretching out to the IInd
thousand B.C. This housing has continued uninterruptedly in
the Seljukian, Ottoman and Republic periods and the
settlement has become a medium-sized town nowadays. In the
settlement which was rather known for its basin providing
water for the city and aqueducts in the late Roman period, a
church, baptistery and additional structures dating to the
Christianity period uncovered as a result of the excavations
continuing for 13 years prove that the settlement was an
important centre during the Byzantine period as well. The
walls uncovered in the excavations show that the city was
surrounded by fortification walls in the late ancient age. As the
Seljuks took over the region, a new city texture was created
upon the old settlement as a result of the religious and civil
housing in the Turkish period. A great majority of the
structures surviving until today which are still in use also
belong to the Turkish period. Due to the past of the city, the 198
entire settlement area was registered as the 1st and 3rd-degree
archaeological site, and with the approval of the master plan in
2007 for protective purposes, the historical texture of the city
was taken under protection. After the Italian excavations
lasting for 13 years in the city, within the scope of the new
period research, excavation and restoration studies that we
started under the presidency of the Museum and under the
scientific consultancy of Assoc. Prof. Osman Doğanay, our
initial findings of the housing starting from the late ancient
period and lasting until today in Kemerhisar will be briefly
evaluated within the scope of this study. Thus, based on the
structures that have been able to survive until today, it is
aimed to present the development of the city starting from the
late ancient age until today. Within the scope of the
architectural housing in question, the structures of the Roman
empire water systems (basin, aqueduct and bathhouse) and
temples in the city, the church and baptistery of the Byzantine
period, the mosque, masjid and hamams of the Turkish period
and social structures and local dwellings of the Republic period
and architectural pieces belonging to them are the primary
subjects to be addressed within the scope of our presentation.

Keywords: Niğde, Bor, Kemerhisar, Tyana, Archaeology,

Turkish Period, Architecture

Antalya Yivli Minareli Cami Araştırma Kazısı

Osman Eravşar-Nermin Karahöz
Akdeniz Üniversitesi
Yivli Minare Camisi olarak bilinen yapı tarihi süreç içerisinde
geçirdiği bazı onarım müdahalelerine bağlı olarak bazı plan
değişimiyle birlikte günümüze gelebilmiştir. Yapı, genel
hatlarıyla yapı dikdörtgen bir plan geometrisine sahiptir.
Harimin üzeri altı kubbe ve batı tarafta kuzey güney
doğrultusunda uzanan, batıya eğimli bir tonoz ile
kapatılmıştır. Yapının isimlendirilmesine sebep olan yivli
minaresiyle uzaklardan algılanabilen ve Antalya’nın simgesi 199
olmuş bir yapıdır. Antalya’daki önemli Türk devri eserlerinden
birisi olan bu yapının 2006 yılında restorasyonu süresince
ortaya çıkan bir takım bilgi ve bulguların değerlendirilmesi bu
bildirinin konusunu oluşturmaktadır.
Restorasyon kararı gereğince yapının içinde ve çevresinde
Antalya Müze Müdürlüğü ve Antalya Vakıflar Bölge Müdürlüğü
denetiminde arkeolojik kazı çalışmaları yapılmıştır. Bu kazı
çalışmaları sonucunda elde edilen mimari bulgular ile küçük
eserlerin değerlendirilmesine dayanılarak yapı hakkında bir
takım yeni fikirler ileri sürülebilecektir.
Yapının tarihçesi ve yapı hakkında bilgi veren kaynaklar
oldukça sınırlıdır. Yapının kitabeleri ilk olarak Ahmet Tevhit
tarafından yayınlanmıştır (A.Tevhit, 1340). Yapının mimarisi
ve özgün hali ile ilgili ilk bilgiyi S.Fikri Erten verir (Süleyman
Fikri Erten, 1338-1340, s. 89). Yapı hakkında ilk geniş
kapsamlı incelemeyi Riefstahl yapmıştır (Riefstahl, 1941, s.
34-35). Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Vakıf
Abideleri envanterinde eser mevcut haliyle tanımlanmıştır
(Anonim, 1983, s. 525-528). Antalya Müzesi uzmanlarından
M.Kırmızı, yapıyı incelemiş ve yapıyı Antalya’daki Selçuklu
eserleri içinde değerlendirmiştir (M.Kırmızı, 1986). Yapının
ayrıntılı plan ve mimari tanımlamasını Leyla Yılmaz yapmıştır
(Yılmaz, 2002, s. 10-15). Bu yayınlar dışında dolaylı olarak
yapıdan bahseden bazı çalışmalar da vardır. Bu çalışmaların
odağında yer alan yapının mimari kimliği yeterince
sorgulanmamıştır.
Kazı çalışmaları sırasında yapının içindeki kalın beton
tabakası kaldırılmış ve ortaya bir takım mimari kalıntılar
çıkmıştır. Çıkan bu kalıntılar içinde su yollarının olması diğer
yandan, kalıntıların mimari elemanlar ile olan ilişkisi
düşünüldüğünde yapının başka bir yapıdan dönüştürüldüğü
fikri ağır basmaktadır. Bildirinin konusunu oluşturan bu
bulgular, yapının mimarisi ile birlikte değerlendirilerek ele
alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Antalya, Yivli Minare, Bizans, Selçuklu,
Hamitoğulları
200
The Research Excavatıon Of Antalya Yıvlı Mınare
Mosque
Osman Eravşar-Nermin Karahöz
Akdeniz University

Known as the Yivli Minaret Mosque, the building was able to

come together with some plan changes due to some of the
repair interventions it has undertaken during its history. The
structure, in general, has a rectangular plan geometry. Harimin
was covered with six dome over it and a vault with a slope to
the west extending in the north-south direction on the west
side. It is a structure that has been recognized as a symbol of
Antalya and can be perceived from the distance by the grooved
minaret that caused the name of building. This report, which is
one of the important Turkish monuments in Antalya, is the
subject of this report in the evaluation of some information
and findings that occurred during the restoration in 2006.
In accordance with the restoration decision, archaeological
excavations were carried out in and around Antalya Museum
Directorate and Antalya Vakıflar Regional Directorate. Based
on the evaluation of architectural finds and small works
obtained as a result of these excavation works, some new ideas
about the structure can be suggested.
The history of the building and the sources giving information
about the building are very limited. The inscriptions of the
construction were first published by Ahmet Tevhit (A.Tevhit,
1340). The first information on the architectural and original
state of Yapi is given by S. Fikri Erten (Süleyman Fikri Erten,
1338-1340, p. The first comprehensive review of the structure
was made by Riefstahl (Riefstahl, 1941, pp. 34-35). The work
has been described in the Vakıf Abideleri inventory prepared by
the General Directorate of Foundations (Anonymous, 1983, pp.
525-528). The experts of the Antalya Museum, M. Kýroýz,
examined and conducted the construction of the Seljuk works
in Antalya (M. Kırmızı, 1986). Detailed plan and architectural
description of the building was made by Leyla Yılmaz (Yılmaz, 201
2002, pp. 10-15). Apart from these publications, there are also
some studies that mention indirectly from the structure. The
architectural identity of the work centered on these works has
not been sufficiently questioned.
During the excavations, the thick concrete layer inside the
building was removed and some architectural remnants
emerged. On the other hand, the existence of the waterways in
these remnants of the emergence, when the remnants of the
remains are considered to be related to the architectural
elements.

Keywords: Antalya, Yivli Minare, Byzantine, Seljuks,

Hamitoğulları
 Koruma ve Yağma: Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Belgelerine Göre Sivas’taki Selçuklu Eserlerinin
Durumu
Remzi Aydın
Erciyes Üniversitesi

Osmanlıların ata yadigârı olarak gördükleri eserlere eskiden

beri önem verdiği bilinmekle birlikte, bu konudaki ilk yasal
düzenlemenin 1869 yılında çıkarılan Âsâr-ı Atîka
Nizamnâmesi olduğu malumdur. Muhtelif defalar güncellenen
nizamnamelerin getirdiği en önemli düzenleme, kazıların
ruhsat şartnamesinin belirlenmesi ile kazılardan çıkarılan eski
eserlerin yurt dışına çıkarılamayacağına ilişkindir. Ayrıca
taşınmaz eski eserlerin korunmasına dair kısmi düzenlemelere
de nizamnamelerde yer verilmiştir. Bu çalışmada, Sivas’ta yer
alan Anadolu Selçuklu eserlerinin Osmanlı dönemindeki
durumları, arşiv belgeleri ve bu belgelerde anlatılanların yapı
üzerindeki izleri takip edilmek suretiyle ortaya koyulmuştur. 202
Çoğunluğu 19. yüzyıl ile 20. yüzyılın başlarına ait
yazışmalardan ibaret olan belgeler, nizamnamelerde belirtilen
hususları da içerir şekilde, Osmanlı İmparatorluğu’nun son
dönemindeki eski eser anlayışını ortaya koyan bilgileri ihtiva
etmektedir. Belgelerde Anadolu Selçuklu dönemine ait
Sivas’taki Çifte Minareli Medrese, Buruciye Medresesi ve
İzzeddin Keyvakus Darü’ş-şifası’nın isimleri geçmektedir.
İzzeddin Keykavus Darü’ş-şifası ile ilgili 1779 tarihli onarıma
ilişkin evrak, yapının fonksiyon değiştirdiğini de
belgelemektedir. Yapıyla ilgili diğer evraklar, darü’ş-şifa
içerisindeki İzzeddin Keykavus Türbesi’nin çini kitabesinin
satılmak üzere tamir bahanesi ile yerinden söküldüğü ve yurt
dışına kaçırılacağına dairdir. Belgelerde kaçakçılığa dahil olan
ve önleyen dönem bürokratlarının isimleri de ifade
edilmektedir. Hatta kaçakçılık olayı üzerine açılan davadaki
örtbas çabaları ile sonrasındaki soruşturmalar da arşiv
vesikalarına yansımıştır. Çifte Minareli Medrese ile ilgili
yazışmalardan yapının ön cephesinin dışındaki tüm
bölümlerinin yıkıldığı ve ana eyvanı içerisine Askeri Rüşdiye
binası inşa edildiği anlaşılmaktadır. Yazışmalarda medresenin
estetik değerine vurgu yapılarak onarılması için neler
yapılması gerektiği dile getirilmiştir. Buruciye Medresesi
evraklarda sadece ismen zikredilmektedir. Belgelere konu olan
bir başka eser kaçakçılığı ise hangi yapıya ait olduğu
bilinmeyen on parça çiniye dairdir. Yazışmalardan Müze-i
Hümayun Müdürü Osman Hamdi Bey’in konu ile bizzat
ilgilendiği öğrenilmektedir. Aynı belgelerden Sivas İdadisi’nin
bir bölümünün müzeye dönüştürüldüğü tespit edilebilmektedir.
İster onarım ister kaçakçılıkla ilgili olsun, Osmanlıların son
dönemindeki eski eser anlayışını ortaya koyan en önemli
verilerin arşiv belgeleri olduğu incelediğimiz yazışmalardan
anlaşılmaktadır. Ele aldığımız belgelerde imzası da bulunan,
Osman Hamdi Bey’in Osmanlıdaki eski eser anlayışının
gelişmesinde en büyük paya sahip olduğu aşikârdır.

Anahtar Kelimeler: Sivas, Osmanlı, Eski Eser Anlayışı, Tarihi

Eser Kaçakçılığı, Osman Hamdi Bey. 203

Conservation and Plunder: State of Seljuq Works in

Sivas in the Documents of the OttomanArchives of the
Prime Ministry
Remzi Aydın
Erciyes University

Although the works of the past had been important for the
Ottomans, who regarded them as heritage, for a long time, the
first legal regulation on the subject was Âsâr-ı Atîka
Nizamnâmesi, The Regulations of Antiquities, issued in 1869.
The most important code brought by the regulations which
were updated several times was to establish the specifications
of the excavation permits and to outlaw the transfer of the
findings out of the country. Besides, in the regulations were
some codes regulating the conservation of immovable
antiquities. In this study, the state of the Anatolian Seljuq
works in Sivas in the Ottoman Period is introduced through the
archive documents and by tracking the traces of contents of
these documents on the buildings. Also featuring matters in
the regulations, these documents, consisted of correspondence
mainly in the 19th C and the early 20th C, comprise
information about the understanding of antiquities in the last
era of the Ottoman Empire. In the documents, Çifte Minareli
Madrasah, Buriciye Madrasah and the Hospital of Izz ad-Din
Kaykuas are mentioned. The record about restoration of the
Hospital of Izz ad-Din Kaykuas, dated 1779, also documents
that the building’s function was changed. Other records about
the building are on the ceramic inscription of Izz ad-Din
Kaykuas’ tomb in the hospital; it was removed under the
pretext of restoration to be sold and taken out of the country.
In the documents, the names of the bureaucrats who were
involved in the smuggling and who prevented it were also
mentioned. Also in the archive documents were the cover-ups
during the trial and the following investigations. The
documents about the Çifte Minareli Madrasah reveal that the
whole building except the facade was demolished and a 204
Military Junior High School was built inside the iwan. In the
correspondences, what needed to be done to restore the
building was mentioned putting an emphasis on its aesthetic
value. The Buruciye Madrasah was only mentioned by name in
the documents. Another smuggling of antiquities mentioned in
the documents was about the 10 tiles, the original building of
which was unknown. We learn from the correspondences that
Osman Hamdi Bey, the Director of Müze-i Hümayun, today the
Istanbul Archaeological Museum, took a personal interest in
the matter. The same documents also reveal that part of Sivas
Senior High School was turned into a museum. Through the
documents we have researched, regardless of them being about
restoration or smuggling, it is understood that the most
important data revealing the understanding of antiquities in
the last era of the Ottomans come from the archive documents.
It is obvious that Osman Hamdi Bey, who also singed the
discussed documents played the most important part in the
development of the understanding of antiquities.
Keywords: Sivas, Ottoman, Understanding of Antiquties,
Smuggling of antiquties, Osman Hamdi Bey.

Motiflere Dönüşmüş Türk Damgaları- Geometrik

Motiflere Farklı Bir Bakış
Remzi Duran
Selçuk Üniversitesi

Mülkiyet, aidiyet ve bağımsızlık unsuru olarak, neredeyse

insanlık tarihi ile yaşıt olan Tamga-Damga, hiç şüphesiz Türk
kültürünün de vazgeçilmez uygulamalarındandır. Damgalar-
Tamgalar; boy-soy birliği, millet mensubiyeti ve kutsallık
ifadesi işaretler olarak Türk tarihinin erken devirlerinden
itibaren hemen her türlü malzemede karşımıza çıkmaktadır.
Ancak, zaman içerisinde bazıları harflere dönüşerek yazıya
geçmiş, bazıları da geometrik süslemeleri oluşturan
kompozisyonlar içerisinde esas anlamından kısmen
uzaklaşarak kompozisyonun bir elemanına dönüşmüştür. 205
Özellikle 12.yüzyıldan sonraki geometrik süslemenin yapıcısı
muhtemelen ne yaptığının farkında olsa da daha sonraki
zamanlarda onu seyreenler aynı anlamı okumakta
zorlanmakta, hatta okuyamamaktadırlar. Bu bildiri plastik
sanatların farklı kollarında akrşımıza çıkan geometrik
süslemeleri oluşturan her unsurun sadece basit tanımlamalar
içerisinde motif olarak değil, onların okunabilir harf veya
damga olabileceklerine dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Motif, Türk, Damga, Geometrik

The Turkish Stamps Turned Into Motifs - A Different

View to Geometrical Patterns
Remzi Duran
Selcuk University

Damga (Stamp), which is nearly contemporary to human

history as an element of property, belonging and independence
is certainly an essential practice of Turkish culture. Damgalar
(Stamps) appear nearly in all kinds of materials as the signs of
unity of tribe-ancestor, nationality and sanctity however in
time some of them have turned into writting as letters, the
others have turned into an element of composition by partially
losing their basic meaning in the compositions forming
geometrical ornament whereas the master of geometrical
ornaments especially after 12th century was aware of what he
did, the people who observe have difficulty in reading and
sometimes they could not read. This paper aims to draw
attention to the fact that each element forming geometrical
ornaments wee see in different branches of plastic arts are not
just patterns in basic definitions but they might be letters or
marks that can actually be read.

Keywords: Motif, Turk, Stamp, Geometric.

Kula Süleyman Şah Türbesi Kazısı ve Restorasyonu

Rüstem Bozer 206
Ankara Üniversitesi

Germiyanoğlu Süleyman Şah kızını Yıldırım Bayezid ile

evlendirip çeyiz olarak memleketinin büyük bölümünü
Osmanlılara verdikten sonra Kula’ya çekilir ve 1387 yılında
burada vefat eder. Kula’nın çarşı merkezinde yer alan türbesi
de Süleyman Şah öldüğünde, yani 14. yüzyılın sonlarında
yapılmış olmalıdır. Günümüze son derece bakımsız bir halde
ulaşan türbe, batı Anadolu’daki bazı 14. yüzyıl türbelerinde
karşımıza çıktığı gibi, giriş cephesine derin bir kemerin
yerleştirildiği kare planlı ve kubbeyle örtülü bir yapıdır. Beden
duvarları içten ve dıştan defalarca sıvanıp boyanmış; kuzey ve
batısına geç devirlerde dükkânlar inşa edilmiş; çevrenin
zamanla dolması sebebiyle içine merdivenle inilir hale gelmiş,
buna bağlı olarak kapısı ve pencereleri yükseltilmiştir. Mevcut
haliyle pek dikkat çekmeyen türbe, daha önce tarafımızdan ilk
kez tanıtılmıştı. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından türbede
yapılacak restorasyona yönelik rapor istendiğinde, burada
öncelikli olarak kazı çalışmasının gerektiği yönündeki
önerimiz kabul gördü ve 2010 yılında kazı çalışmaları
gerçekleştirildi. Yapılan çalışmada türbenin zemin kotuna 3 m
derinlikte ulaşıldı; örülerek kapatılan özgün kapı ve pencere
açıklıkları ile tuğla döşeli olduğu anlaşılan zemin ortaya
çıkarıldı. Ayrıca, yapının batısında türbeyle aynı zeminde
Ortaçağa ait, kuzeyinde ise dolguyla yükselen daha üst kotta
18. yüzyılda oluşmaya başlayan hazire tespit edildi.
Çalışmalarda bu civarda çarşı dokusunun geçirdiği yangın ve
su baskınlarına dair izlere ulaşılmış ve küçük buluntular ele
geçirilmiştir. Türbede yapılan kazı çalışması Kula’da uzman
denetiminde gerçekleştirilen ilk kazıdır. Bu nedenle ortaya
çıkan veriler adı geçen türbenin restorasyonuna ışık tutmaktan
başka, şehir merkezindeki bu çevrenin zemin dokusu hakkında
önemli ipuçları sunmasıyla da ayrı bir önem taşımaktadır.
Çalışmalarla ortaya çıkan sonuçlar bildirimizde ayrıntılarıyla
ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kula, Süleyman Şah, Türbe, 207

Germiyanoğulları

The Excavation and The Restoration of Suleyman Sah

Tomb in Kula
Rüstem Bozer
Ankara University

GermiyanoğluSüleymanŞah retreated to Kula and died here in

1387 after he got her daughter married to YıldırımBayezid and
gave a large part of his lands to the Ottomans as dowry. The
tomb of SüleymanŞah located in the centre of the Kula Bazaar
should have been built in the end of the 14th century, when
SüleymanŞah died. The tomb existing today in a neglected
condition, is a square planed and domed building with a
profound arch on its entrance facade as seen in some of the
14th century examples in Anatolia. Its main walls coated and
painted repeatedly both at inner and outer surfaces; the shops,
built to the north and the west sides in the later periods; the
entry is possible just with going down by stairs since its
neighbourhood was filled up and therefore the doorway and
the windows were elevated to a higher level. The uninteresting
tomb with its current condition was introduced by us
previously. When we were asked for a report for the intention
of a restoration work by the General Directorate of
Foundations, our suggestion on a preliminary excavation was
accepted and the excavation was done in the year 2010. With
the excavation, the ground level was reached at 3 m depth; the
original door and the windows that had been closed and the
brick covered floor were found. Moreover, a medieval hazire
(cemetery) in the west part of the building at the same level
with the tomb and another one, emerged by the 18th century
in the northern at a higher level due to fillings were detected.
The traces of fires and floods happened at the bazaar texture in
the vicinity of the tomb were seen and small findings were
uncovered. The excavation of the tomb was the first one carried
out with the support of a supervisor in Kula. Therefore the
uncovered data are important not only to bring light on the 208
restoration works of the tomb, but also for presenting
significant clues about the ground texture of this vicinity in the
city centre. The results of the studies will be examined with
this paper in detail.

Keywords: Kula, SüleymanŞah, Tomb, Germiyanoğulları

Tebriz’deki Bir Grup Ev ve Evlerin Süsleme Programı

Sahure Yariş
Dicle Üniversitesi
Bir Türk hanlığı olarak İran'da (1795-1925) 130 yıl hüküm
sürmüş Kaçar Hanedanlığı gerek kültürel gerekse sanat
açısından İran için bir geçiş dönemidir. Bu devrin hemen
başında Feth Ali Şah (1797-1834) zamanından itibaren İran’da
etkin bir mimari yapılanma meydana gelmiştir. Bu mimari
yapılar arasında dikkate değer ve üslup birliğinin görüldüğü
eserlerden biri evlerdir. Evler bireylerin yaşam biçimleri ve
kültür düzeyleri arasında sıkı bir ilişkinin olduğunu
göstermenin yanı sıra halkın sosyo-kültürel yaşam biçimiyle
de paralellik olduğunun bir kanıtı niteliğindedir. Bu bildiride
Tebriz’de bulunan Kaçar Hanedanlığına (1795-1925) ait bir
grup sivil mimari eser olan üç ev tanıtılacaktır. Bu evler, Emir
Nizam, Alavi, Anayasa (Kuzeh Konâni) evleridir. Evlerde ön
plana çıkan en önemli özellikler; kuzey-güney olarak iki
cepheli olmaları, cephelerin eyvanlı balkonlarının varlığı ve bu
balkonların simetriğinde düzenlenmiş olan iç-dış bahçe
oluşturulması, ön cephe olan kuzey cepheye açılan "tenabi" adı
verilen büyük ve süslü odaları, bu odanın hemen alt kısmında
yer alan "havuz odası", yine bu odayı takip eden ve genellikle
batı cepheye yerleştirilmiş, Kaçar Hanedanlığının erken, orta
ve geç dönemlerinde yapılan yapılarda ana mimari
elemanlardan biri olan zemin katta bulunan depo-kiler
kısımlarıdır. Restore edilerek korunan bu yapılar, Kaçar
döneminin mimari gelişmelerinden olan bütün bu özellikleri
kendinden sonra gelen dönemde de devam ettirmesi
bakımından önemini korumaktadır. İran toplumunda hâkim 209
olan kapalı ilişkiler ve toplumun dışa dönük olmayışının ev
mimarisi üzerinde nasıl bir etki bıraktığı plan, mimari ve
süsleme özellikleri ile açıklanıp bilimsel olarak tanıtılmaya
çalışılarak evlerin İran’daki ev mimarisine katkıları ve dönem
içerisindeki önemleri vurgulanacaktır.
Anahtar Kelimeler: Tebriz, Kaçar Hanedanlığı, sivil mimari,
ev-konut
For A Group Houses and Their Ornamental
Characteristic in Tebriz
Sahure Yariş

Dicle University
The Qajar Dynasty, which ruled for 130 years in Iran (1795-
1925) as a Turkish Khanate, is a transitional period for Iran,
both culturally and artically. This initiative started at the
beginning of Feth Ali Shah (1797-1834), an effective
architectural structure in Iran. Among these architectural
structures, houses are one of the remarkable and stylistic
associations. Houses are a proof that there is a close
relationship between individuals' lifestyles and cultural levels,
as well as the parallelism of people with the socio-cultural way
of life. In this declaration, three houses, a group of civil
architectural works belonging to the Qajar Dynasty (1795-
1925) in Tabriz will be introduced. These houses are Emir
Nizam, Alavi, Constitutional (Kuzeh Konâni) houses. The most
important features of the houses are; north and south, the
existence of the balconies of the facades and the creation of the
inner-outer garden arranged in the symmetry of these
balconies, the large and fancy rooms called "tenabi" which
opens to the north front with the front façade, the "pool room"
"Is a depot-cellar section located on the ground floor which is
one of the main architectural elements in the early, middle and
late periods of the Qajar Dynasty, which follows this room and
is usually located on the western front. These restored and
preserved structures remain important in that they continue all 210
these features of the Qajar Dynasty architectural developments
in the period following itself. The plans, architectural and
ornamentation characteristics of the closed relatives and the
outward appearance of the society that are dominant in the
Iranian society will be emphasized and the contributions of the
houses to the house architecture in Iran and their importance
in the period will be emphasized.
Keywords: Tabriz, Qajar Dynasty, civil architecture, home-
dwelling.

Memluk Döneminde Tarsus ve Kahirede Bulunan

Aksungur El Nasıri Yazıtları “Sınırlararası Okuma”
Sami Saleh Abd al-Malik Al-Bayadi
Ministry of Antiquities - Egypt

Memlükler ile Kuzey Sınırları Emirlikleri arasındaki ilişkiler

önemlidir. Bu ilişkiler, özellikle medeniyet, mimarlık ve
kentleşmeyle ilgilidir. Bu ilişkilerde önemli rol oynamış birçok
kişiliği teyit eden tarihsel yazıtların izlerini takip etmek
mümkündür. Bu yazıtların en önemlileri, Nasır Muhammed
İbn-Kalalun döneminde ve oğullarından sonra meşhur olan El-
Aksunçur el-Nasiri'nin yazıtlarıdır. "Nur'un Camii" Tarsus'un
sınır kentinde, Tarsus'un Memluk döneminde bir savcı
olduğunu teyit eden önemli bir yazıttır. Tarsus, Ermenilerden
kurtarılmış ve bu sırada bir ihtişamın başında olan Prens Şems
El-Din Aksungur el-Nasiri idi ve bu önceki okudaki kelimelerin
çoğundan yapılan incelemenin yanı sıra minare ve yazıtın
tarihi de düzeltilecek. Darb al-Tabbanah'da bulunan Kahire
şehrinde Aksnqur el-Nasiri Camii'nin yazıtlarının incelenmesi
haricinde, Tarsus şehrindeki bu yazıtın okunmasının
doğrulanması ve düzeltilmesi mümkün değildir. Salah al-Din'in
kalesi "Qal'at al-Jabal". Bu yazıtlarda, Kahire'deki Aksunçur
Camii adını Tarsus'daki Ulu Camii'nin adını ve ayrıca 19 Prens
Aksunçur el-Nasirion'un ölüm tarihini anlatan el-Nur camisini
buldum Rabie II 748 AH, kesin olarak Türkiye'nin güneyindeki
Tarsus kentinde bulunan Ulu Camiye ait minarenin kitabesinin
tarihini teyit etmektedir. 211

Anahtar Kelimeler: Aksunger, Tartus, Kahire, Yazıtlar, Büyük

Cami

The Inscriptions of Prince Aksunqur Al-Nasiri In the

cities of Tarsus and Cairo in the Mamluk era “Reading
between lines”
Sami Saleh Abd al-Malik Al-Bayadi
Ministry of Antiquities - Egypt

The northern border between the Mamluks and the Seljuks is

important in the relations between the Mamluks and the
Emirates of the Northern Frontier. These relations have left the
traces of written inscriptions confirming and dating these
relations, especially the civilization, and those associated with
architecture and urbanization and many personalities who
played a major role in these relations. The most important of
these inscriptions are the inscriptions of Prince Aksunqur al-
Nasiri, who was famous during the reign of Nasir Muhammad
Ibn Qalawun and his sons after him, including the inscription
of a minaret in the great mosque "Mosque of al-Nur" in the
border city of Tarsus, an important inscription confirming that
Tarsus was a prosecutor in the Mamluk era That was liberated
from the Armenians, and is headed by a prence was at that
time Prince Shams al-Din Aksunqur al-Nasiri, and in this study
from many of the words in the previous readingwill be
corrected, as well as the history of the minaret and the
inscription. It is not possible to confirm and correct the reading
of this inscription in the city of Tarsus, except to study the
inscriptions of the mosque of Aksnqur al-Nasiri in the city of
Cairo, which is located in the Darb al-Tabbanah and close to
the citadel of Salah al-Din "Qal'at al-Jabal". In these
inscriptions, We find the name of the Mosque of Aaksunqur in
Cairo called the mosque of al-Nur, which explains the name of
the Grand Mosque in Tarsus, as well as the date of the death of
Prince Aksunqur al-Nasirion the 19 Rabie II 748 AH,
confirming the history of the inscription of the minaret of the 212
Grand Mosque in the city of Tarsus southern Turkey for sure.

Keywords: Aksunger, Tartus, Cairo, Inscriptions, Grand

Mosque

Uşak Mezâr Taşlarında Yer Adları ve Günümüzdeki

Durumları
Sedat Bayrakal
Uşak Üniversitesi

Yer adları (toponim) konulu araştırmaların önemli

eksiklerinden birisi, mezâr taşlarındaki yer adlarının
değerlendirilmeye alınmayışıdır. Uşak’taki örneklerin, diğer
bölgelerdeki mezârlıklarla karşılaştırılmalı değerlendirileceği
çalışma, bildiğimiz kadarıyla, doğrudan yer adlarını konu alan
ilk mezâr taşı çalışması konumundadır. Hurûfât, tahrîr, avârız
defterleri,salnâmeler, teşkilât-ı mülkîye kayıtları, şeriyye
sicilleri vb. arşiv belgeleri, birinci elden bilgiye ulaşma
kayıtları olarak yıllardan beri kullanılmaktadır. Söz konusu
belgelerin araştırmacıya sunduğu önemli bilgilerin başında yer
adları da gelmektedir. Uşak il ve ilçeleriyle bağlı köylerde
yaptığımız mezâr taşı araştırma sonuçları, yer adlarının sadece
arşiv kayıtlarından değil, mezâr taşlarına kazınmış satırlardan
da öğrenileceğini göstermiştir. Sadece Uşak’takiler değil,
özellikle Osmanlıya başkentlik yapmış olan Bursa, Edirne ve
İstanbul’dakiler,yer adlarının ayrıntısı ve çeşitliliği hakkında
diğer bölgelerdekilerden ayrılırlar. Araştırmamızın
değerlendirilme, yorumlanma ve sonuçlandırılması, ilk kez
gerçekleştirilen Uşak il ve ilçeleriyle, buralara bağlı 250 köyde
yapılan araştırmalarda, 743 mezâra ait 728 başucu, 397
ayakucu olmak üzere 1125 taşın incelenmesine
dayanmaktadır.Kırık, silik ve bir kısmı toprak altında kalanlar
hariç tutulduğunda, geriye kalan yaklaşık 630 adet okunan
taştan 57’sinde bir yer adı geçmesi, Uşak mezâr taşlarında yer
adının tüm taşlar içindeki oranının %9 olduğunu
göstermektedir. Bir başka deyişle, her 11 taşta bir yer adı
yazılmıştır. 57 mezâr taşında geçen yer adı sayısı, tekrar 213
edilenler düşüldükten sonra 37 olarak belirlenmiştir. 57 taştan
42’sindeki yer adlarının Uşak ili sınırlarına ait olduğu
görüldüğünden, bu oran da %73.5 olarak belirlenmiştir. Tüm
bu bilgiler haritaya işlenecek, yeni ve eski isimlerden
saptananlar da ayrıca belirtilecektir. Yer adının geçtiği en eski
târîhli taş, H.1226/M.1811 ile Ulubey/Akkeçili Mezârlığı’na, en
yenisi ise H.1359/M.1940 târîhi ile Merkez/Belkaya
Mezârlığı’na aittir. Gerek Uşak’ta, gerek taşrada, gerekse de
başkentlerde karşılaşılan mezâr taşları, yer adı kullanımının
XVII-XX. yüzyıl ortalarında, özellikle de XIX. yüzyıl ile XX.
yüzyıl ortası arasında yoğunlaştığını gösterdi. Sancak, kazâ,
karye, semt, mahalle, sokak isimlerinin verildiği saptanmıştır.
Çalışmada, mezâr taşlarında geçen yer adlarının mezârlıkta
okunan tüm şâhideler içindeki oranları verilecektir. İlk
saptamalara göre, yer adının %80-90 aralığında erkeklere atıfla
kullanıldığını, hatta, kadın mezâr taşlarında verilen yer
adlarının bile erkeklere atıfla verildiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Uşak mezâr taşları, yer adları, Uşak ili,

Uşak köyleri

Place Names on UşakTombstones and Their Current

Situations
Sedat Bayrakal
Uşak University

Place Names on Uşak Tombstones and Their Current

Situations One of the important deficiencies of the studies on
place names (toponyms) is that the place names on tombstones
are not assessed. The study, in which the samples in Uşak will
be assessed comparatively with the graveyards in other
regions, is, as far as we know, the first tombstone study
directly on place names. Archive documents such as hurûfât,
tahrîr, avârız books, yearbooks, organisation of the civil service
records, court records, etc. have been used for years as the
records of first-hand information access. Among the important
information that these documents provide to the researcher is 214
also place names. The results of the tombstone study we
conducted in Uşak province and its districts and affiliated
villages showed that place names would be learned not only
from the archive records but also from the lines engraved on
the tombstones. Not only those in Uşak but also those in
Bursa, Edirne, and Istanbul, which were especially the capital
cities of the Ottoman Empire, are separated from those in other
regions in terms of the details and diversity of place names.
The evaluation, interpretation, and finalisation of our studyare
based on the examination of 1125 stones including 728
headstones and 397 footstones belonging to 743 graves, in the
studies conducted for the first time in Uşak province and its
districts and 250 affiliated villages. When the broken, worn
and partly underground stones are excluded, the fact that there
is a place name on 57 stones out of the remaining nearly 630
read stones shows that a place name on Uşak headstones is on
9% of all stones. In other words, a place name is written on
every 11 stones. The number of place names on 57 tombstones
was determined to be 37 after the elimination of the
recurrence. Since it was observed that the place names on 42
out of 57 stones belonged to Uşak province borders, this ratio
was determined to be 73.5%. All this information will be
processed on the map and new and old names determined will
also be specified. The oldest stone on which a place name is
written belongs to Ulubey/Akkeçili Graveyard dated
H.1226/M.1811 and the newest one belongs to Center/Belkaya
Graveyard dated H.1359/M.1940. The tombstones discovered in
both Uşak and the provinces or in capital cities showed that
the use of place names was intensified in the mid-XVII-XXth
centuries, especially between the mid-XIXth and XXth century.
It was determined that sanjak, kaza, karye, quarter,
neighbourhood, street names were given. In the study, the ratio
of the place names on the tombstones in all şahide (name of
tombstone) read in the graveyard will be given. According to
the first findings, it is shown that 80-90% of the place names
are used with reference to men, and even the place names on
women’s tombstones are given with reference to men. , place
names, Uşak province, Uşak villages 215

Keywords: Uşak tombstones, place names, Uşak province,

Uşak villages

Elmalı'daki Ahşap Tavanlı Cami ve Mescitler (Osmanlı

Dönemi)
Serkan Kılıç
Akdeniz Üniversitesi

Bu araştırmada bugüne kadar üzerinde hiçbir çalışma

yapılmamış olan beş adet ahşap tavanlı cami ve mescitlerin
tanıtımı yapılacaktır. Antalya/Elmalı ilçesinde ve köylerinde
bulunan ve Osmanlı döneminde inşa edilmiş olan bu cami ve
mescitlerin planları, malzemeleri ve süslemeleri bütün
ayrıntılarıyla incelenerek hem kendi içinde hem de Anadolu
Türk Sanatı içerisindeki yer ve önemleri ortaya konulmaya
çalışılacaktır. XX. Yüzyılın hemen başlarında inşa edilen ve
mahalli sanatçıların özel becerilerini ortaya koyduğu camilerin
tamamında geleneksel ahşap mimarisinin taşradaki şaşırtıcı
örnekleri olması bakımından ayrıca önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Elmalı, Osmanlı, Cami, Ahşap, Tavan.

Mosques and Masjids with Woodeb Ceiling in Elmalı

(Ottoman Period)
Serkan Kılıç
Akdeniz University

In this paper, five mosques and masjids with in wooden ceiling

will be introduced wich has not been covered with a particuler
study so far. While the plans building meterials and decorative
elements of these mosques and masjids which are located in
Elmalı of Antalya and built in Ottoman period will be
throughly examined, theiir significance both within the type
they belong to and Turkish art in general will be evaluated
based and acquired data These mosques which were built in
216
the very beginning of the XXth century, are very important
because of they were built by local labours and masters, and
show their artistic abilities in their geographical position.

Keywords: Elmalı, Ottoman, Mosque, Wood, Celing.

Smyrna (İzmir) Agorası Kazısı’nda Bulunan

Lazımlıklar ve Osmanlı’da Lazımlık Kültürü
Sevinç Gök
Ege Üniversitesi

Osmanlı toplumunun belki de en mahrem konularından birisi

tuvalettir. Aslında Müslüman toplumlarında Avrupa’ya göre
çok daha kalıcı ve nispeten sağlıklı yöntemlerle, erken
dönemlerden itibaren çözülen tuvalet sorunu, muhtemelen
kirlive mahrem olduğu için konu edilmemiş veya pek kaydı
tutulmamıştır. Tuvaletler ve buna bağlı basit kanalizasyon
sistemleri, Anadolu’da Selçuklulardan itibaren görülür. Ancak
çalışmamızda üzerinde önemle durmak istediğimiz objeler,
yaşamının geçtiği mekânlarda (ev, han, hastane gibi)
kullanılan havruz/lazımlıklardır. Avrupa’da neredeyse 20.
yüzyıla kadar bir gelenek halinde kullanılmaya devam eden ve
kökeni Antik çağlara dayanan lazımlıklar, günlük yaşamın
önemli objelerinden biri olmuştur. Genel olarak Müslüman
toplumlarında lazımlık geleneğinin olmadığına ilişkinyaygın
bir düşünce vardır. Aslında hastalar, yaşlılar, bedensel engelli
yetişkinler, akli dengesi yerinde olmayanlar ve tabi ki çocuklar
için lazımlıklar oldukça kullanışlı bir malzemedir. Sağlıklı ve
yetişkin bireylerin genellikle alaturka tuvaletleri kullandığı
kabul edilir. Ancak unutulmamalıdır ki özellikle ev, hastane ve
han gibi yaşam alanlarında lazımlıkları, sağlık problemi
olmayan yetişkin insanlar da kullanmış olmalıdır. Agora
kazılarında çok yoğun bir şekilde ortaya çıkarılan lazımlıklar
kaba, gözenekli hamurlu, dış yüzü sırsız içi sarı sırlıdır.
Taşınabilmesi ve içindekilerin rahat dökülebilmesi için çift
kulplu olarak üretilmişlerdir. Lazımlıkların boyutlarından
çocuk ve yetişkinlere ait olanlar birbirinden ayrılabilmektedir. 217
Agora’da, yaygın olarak görülen çift kulplu lazımlıklara çok
benzer bir grup daha tespit edilmiştir. Tipik lazımlıklara göre
daha uzun ve kulpsuz olan bu örneklerin de çocuk beşiklerinde
kullanılan lazımlıklar olduğu anlaşılmaktadır. Bildirimizde,
Smyrna (İzmir)Agorası’nda özellikle 18.-19. yüzyıllara ait
lazımlıkların özellikleri ile Osmanlı devleti bünyesinde yaşayan
halkların (Müslüman, Yahudi, Ermeni ve Rum) tuvalet
alışkanlıklarına değinilecektir.

Anahtar Kelimeler: Smyrna Agorası, lazımlık, tuvalet kültürü,

Osmanlı.

Chamber Pots from the Agora of Smyrna (Izmir)

Excavations and Toilet Culture in Ottoman Empire
Sevinç Gök
Ege University

Toilet is one of the more private issues in Ottoman culture.

Toilet problem, tackled earlier in Muslim cultures with more
lasting and relatively healthier methods was seen as dirty and
private thus was not talked about or recorded extensively.
Toilets and connected simple sewage systems are seen since
the Seljuks in Anatolia but this paper deals with chamber pots;
objects used in houses, inns, hospitals. Chamber pots
originating in ancient times and used in Europe almost until
20. century following tradition were important daily use
objects. Common thinking is that the Muslim communities
didn’t use chamber pots but infact chamber pots are useful for
the sick, old, disabled and, of course, children. Healthy adults
are thought to use the alaturka, squat toilet. But chamber pots
should have been used by healthy adults too especially in
houses, hospitals and inns. Chamber pots commonly found
during the excavations in the Agora are rough, unglazed on the
outside but yellow glazed on the inside. They have two handles
for easy carrying and emptying. Sizes of the chamber pots
allow us to distinguish chamber pots intended for adults and
children. A similar group of chamber pots have also been found 218
in the Agora; these chamber pots are longer, without handles
and are believed to be used in cradles. In this paper, chamber
pots, from the Agora of Smyrna (Izmir), dated to 18.-19.
century and the general toilet culture of the peoples (Muslims,
Jews, Armenians and Greeks) of Ottoman Empire will be
discussed. Keywords:: Agora of Smyrna, chamber pot, toilet
culture, Ottoman.

Keywords: Agora of Smyrna, chamber pot, toilet culture,

Ottoman.

Letoon Bizans Araştırmaları

Sinan Mimaroğlu
Mustafa Kemal Üniversitesi

Günümüzde Muğla İli Seydikemer İlçesi’nin Kumluova

Mahallesi sınırları içinde tarım seralarının arasında yer alan
Likya Birliği’nin kalbi olan Letoon Kutsal Alanı, Ksanthos
Nehri’nin (Günümüzde Eşen Çayı) batısında, Ksanthos’a
yaklaşık 4 km uzaklıktadır. Alanda günümüze kadar ulaşmış
yapılar arasında Artemis, Apollon ve Leto tapınaklarının
hemen yanı başında Erken Hristiyanlık Dönemi’ne
tarihlendirilen Letoon Manastırı bulunur. 1960’ lı yıllarında
ortaya çıkarılan Letoon Erken Hıristiyanlık Kilisesi, kutsal
kaynağın etrafında yerleşen manastırın bir parçasıdır. Manastır
üzerine günümüze kadar kapsamlı bir yayın bulunmamakla
birlikte kazı sonuçları toplantılarında kısa bölümler halinde
tanıtımı yapılmıştır.Üç nefli bazilika, yerel kireç taşı ve
tapınaklardan getirilen blokların devşirme(şipolyen) olarak
kullanılmasıyla uzunlamasına bazilikal planlı olarak
yapılmıştır. Olasılıkla ahşap kırma çatı ile örtülü olan kilisenin
galeri katı olup olmadığına dair bir veri bulunmamaktadır. Orta
nef, yan neflerden altışar ayakla ayrılmaktadır. Yapının orta ve
yan nef zeminleri hayvan motiflerinin de yer aldığı bitkisel ve
geometrik mozaiklerle bezelidir. Yarım daire formlu apsis
doğuda yer almaktadır ve üç basamaklı bir synthronona
sahiptir. Synthronon ‘un önünde tapınaklardan devşirme 219
olarak kullanılmış bir sütun tamburu altar olarak
kullanılmıştır. Bemanın zemini opus sectile ilekaplıdır. Bema
ile naos arasında templonlevhalarının varlığı zemindeki
yuvalardan anlaşılmaktadır. Kilisenin güneydoğu köşesinde
trikonkhos (üç yapraklı yonca) planlı bir vaftizhanesi bulunur.
Vaftizhanenin taban mozaiğinde yer alan bani yazıtında
Eutyches’in bu yapıyı yaptırdığı yazmaktadır. Bu yazıta bağlı
olarak manastırın banisinin Eutyches olduğu savlanabilir. Bu
bildiride 2015 yılında Letoon Kutsal Alanı’nda başlatılan ve
hala devam etmekte olan Bizans Araştırmaları’ na
değinilecektir. Gerek manastır yapısında yapılan kazılar
gerekse kazı deposunda gerçekleştirilen Bizans seramiklerine
yönelik saptamalar bildirinin konusu dâhilindedir.

Anahtar Kelimeler: Letoon, Bizans, Manastır, Geç Antik

Dönem seramikleri
 Byzantine Researches at Letoon
Sinan Mimaroğlu
Mustafa Kemal University
Nowadays, staying in between greenhouses Letoon Sanctuary,
the heart of Lycian League, is located in Kumluova quarter in
Seydikemer in Muğla and also is situated at the west of River
Xhantos (Eşen) and distance 4 km from Xanthos ancient city.
Amongst the preserved archeological ruins until today, there is
Letoon monastery near Artemis, Apollon and Leto temples. The
Letoon Basilika, was excavated in the middle of 1960, is part
of the monastery around scarified spring. The monastery was
introduced in short chapters as a result of excavation
meetings, though there is not a comprehensive publish about it
until today.
Basilica has been constructed with the lime stone and spoiled
blocks in a lengthwise basilical plan as having three naves.
Basilica could be covered with hipped roof from wooden but
there are not enough data to construct with gallery. Middle 220
nave is separated from side nave by six pillars. On the ground
of naves is adorned with the floral and geometrical mosaics.
Semi-circled apse is at the east of basilica and has synthrone
with three stairs. In front of synthrone was re-used the column
tambour belong to temples as an altar. The floor of bema
covered with opus sectile. According to hole on the floor, it is
known that there were templon plaque between bema and
naos.
At the southeastern corner of basilica exist a baptistery. It is
understood that this baptistery was built by Eutyches in regard
to his name in inscription on the floor mosaic. However, it can
be suggested from same inscription as Eutyches has been
benefactor for monastery.
In this paper, it will be refered Byzantine researches at Letoon
Sanctuary since 2015. Also, result of excavations at the
monastery and pottery studies are within the scope of this
presentation.
Keywords: Letoon, Byzantine, monastery, Late antique pottery
 Halil Rıfat Paşa’nın Sivas-Hasan Çelebi Yol
Güzergâhı Üzerindeki Bayındırlık Faaliyetleri Sultan
Murat Topçu
Erciyes Üniversitesi

Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yer alan yol

şebekeleri daha önceki dönemlerde oluşturulmuştur.
Osmanlılar mevcut yol ağını XIX. yüzyıla kadar herhangi bir
değişiklik yapmadan kullanmışlardır. Ancak XIX. yüzyılla
birlikte özellikle Avrupa’da yeni yol şebekelerinin
oluşturulması ve var olan yolların yeniden ıslah edilmesi
yönündeki çalışmalar, Osmanlı tarafından da takip edilmiş ve
bu yönde Osmanlı topraklarından geçen yol ağlarının yeniden
ıslah edilmesine çaba harcanmıştır. Bu hususta M. 1858 ve
M.1869 tarihlerinde yayınlanan iki adet nizamname ile bina ve
yol yapımları çağdaş kurallara bağlanmıştır. Dönem
bürokratları devletin yayınlatmış olduğu bu nizamnameleri
dikkate alarak yönetimleri altında bulunan vilayetlerin diğer 221
vilayetlerle olan bağlantı yollarını yeniden düzenleme ve ıslah
etmek için projeler hazırlatmışlardır. Bu dönem bürokratları
arasında bayındırlık faaliyetleri ile öne çıkan en önemli
isimlerden birisi de Halil Rıfat Paşa’dır. Devletçi kişiliği ve imar
alanındaki hizmetleri ile ön plana çıkan Halil Rıfat Paşa
(M.1827-1901), Osmanlı bürokrasisinde sadrazamlık
makamına kadar yükselmiş olmakla birlikte, asıl ününü ise
Sivas Valiliği döneminde elde etmiştir. M.1882 yılında atandığı
Sivas Valiliği görevi esnasında (M. 1882-1885), Sivas vilayeti
dâhilinde pek çok bayındırlık faaliyetinde bulunmuştur.
Vilayetin diğer vilayetlerle olan bağlantı yollarının ıslahı için
yoğun çaba gösteren paşa, bu yollar üzerinde çok sayıda köprü
ve menfez inşa ettirmiştir. Bu bildiride; Halil Rıfat Paşa’nın
Sivas’tan Malatya Sancağı hududuna kadarki (Hasan Çelebi)
yol güzergâhı üzerinde girişmiş olduğu imar faaliyetleri
üzerinde durulacaktır. H. 1302/M.1885 tarihli salnamede
Samsun’dan Hasan Çelebi’ye kadar uzanan 410 km
uzunluğundaki yol üzerinde 314 köprü ve 829 menfez inşa
ettirildiği belirtilmektedir. Bu yolun Sivas’tan Hasan Çelebi
hududuna kadar olan 122 km’lik kısmının inşasına 19 Mayıs
1883 tarihinde başlanmış ve 18 Ağustos 1883 tarihinde
tamamlanmıştır. Günümüzde Halil Rıfat Paşa’nın dönemi ve
icraatları üzerine yapılmış birçok bilimsel çalışma
bulunmasına karşın, paşanın uygulamış olduğu projelerin
mevcut durumları hakkında herhangi bir çalışma
bulunmamaktadır. Bu çalışma ile belge ve kaynaklardan elde
edilen bilgiler ilk defa saha çalışması ile birleştirilerek bilim
dünyasına sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Halil Rıfat Paşa, Sivas, Hasan

Çelebi, Yol Ağı, Köprü

The Public Works of Halil Rıfat Paşa on Sivas-Hasan

Çelebi Route
Sultan Murat Topçu
Erciyes University
222
The road networks within the borders of The Ottoman Empire
were generated in the previous periods. The Ottomans used the
existing road network without any changes until the 19th
century. However, in the 19th century, the construction of the
new road networks and the improvements of the existing ones
particularly in Europe were observed by The Ottoman Empire
and efforts to improve the road network in the Empire were
made. In this respect, modern rules related to construction of
buildings and roads were established with two regulations
issued in 1858 and 1869. The bureaucrats of this period had
projects prepared for the reformation and improvement of the
connection roads between the provinces under their
administrations to others within the terms of these
regulations. Among the bureaucrats of this period, Halil Rıfat
Paşa was a prominent one due to his public works.

Keywords: Ottoman, Halil Rıfat Pasha, Sivas, Road Network,

Bridge
 Tarihi Halıların Konservasyonu ve Depolanması
Suzan Bayraktaroğlu
Vakıflar Genel Müdürlüğü

Gelenekli sanatlarımız içinde, icadı tamamen Türklere ait

olan, Türklerle gelişip Türklerle yayılan, başka bir kültürün
katkısı olmayan tek sanat dalı; düğümlü halılardır. Özellikle
Anadolu’da Selçuklulardan beri düzenli ve sürekli gelişimini
izleyebildiğimiz halılarımızın daha uzun yüzyıllar
yaşayabilmesi için, bakım ve konservasyonlarının yapılması ve
sağlıklı depolarda korunması gerekmektedir. Konservasyon
demek, halıların dikkatli bir şekilde yıkanıp kuruduktan sonra,
ham keten kumaşlara dikilmesi demektir. Bu işlemler sırayla
şu şekildedir: Halılar, önce sağlamlık durumuna göre ayrılır ve
toz alma işlemi yapılır. Çok yıpranmış halılar toz alma işlemine
tabi tutulmaz. Halıların yırtık kısımları iri dikişlerle teyellenir.
223
Daha sonra yıkama işlemine başlanır. Yıkama, özel yapılmış
havuzlarda bitkisel içerikli deterjanlar ve sıcaklığı 30 dereceyi
geçmeyen damıtılmış suyla ve bir yumuşak sünger yardımıyla
yapılır. Bu işlem halı temizlenene kadar devam eder. Daha
sonra iyice kurutulur. Temizlenen halılar, ya doğal renkli ham
ketenlere, ya da halının zemin rengine göre boyanmış ham
ketenler üzerine dikilerek sabitlenir. Bu dikim işlemi, dikimi
yapanların ellerinin alttan ve üstten hareket edebilecekleri,
özel hazırlanmış masalarda yapılır. Kullanılan iplikler halının
rengiyle aynı renklerde olmalıdır. Halının dikildiği ham keten
kumaş, o halının iskeletini oluşturur. Sergiye ve depoya bu
şekliyle konulur. Halıların depolanması da önemli bir konudur.
Depolar organik maddeler için gerekli olan belirli ısı ve nem
ölçülerine sahip olmalıdır. Halılar ahşap veya metal silindir
şeklinde çubuklara rulo halinde sarılarak depolanmalıdır.
Sarılırken halının içine ince pamuklu kumaş serilerek birlikte
sarılır. Depoların belirli yerlerine pamuklu küçük keseler içine
konulmuş naftalinler yerleştirilir. Bu bildiride, Türk halı
sanatının tarihsel gelişimi kısaca anlatıldıktan sonra, tarihi
halıların konservasyonu ve depolanması süreçleri
tanımlanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Halı, Konservasyon, Depolama, Koruma

Conservation and Storage of Historical Carpets

Suzan Bayraktaroğlu
Directorate General of Foundations

In our traditional arts, the only art branch whose invention

belongs entirely to the Turks, which developed with the Turks
and spread with the Turks, without any other culinary
contributions is knotted carpet. Especially since the Seljuks in
Anatolia, we are able to follow the regular and continuous
development of our carpets. In order for these carpets to
survive for longer centuries, maintenance and conservation
must be done and protected in healthy reservoirs. Conservation
means to plant in raw linen fabrics after careful washing and
224
drying of the carpets. These operations are as follows: The
cargo is first separated according to its strength and dusting is
carried out. Very worn carpets are not subject to dusting. The
torn parts of the carpets are bound by large stitches. Then, the
washing process is started. Washing is done with specially
made detergents with herbal detergents and a soft sponge with
distilled water not exceeding 30 degrees. This process
continues until the carpet is cleaned. It is then thoroughly
dried. The cleaned carpets are fixed either by natural colored
raw linen, or by stitching on raw linen painted to ground color.
This planting is done in specially prepared tables where the
hands of the stitchers can move from below and above. The
yarns used should be of the same color as the color of the
carpet The raw linen fabric that the carpets are sewn forms the
skeleton of that carpet. The display and storage are put in this
way. Storage of carpets is also an important issue. Warehouses
must have certain heat and moisture gauges required for
organic matter. The carvings must be stored in rolls on wooden
or metal cylindrical bars. When wrapped, a thin cotton fabric is
laid into the waistcoat and wrapped together. Naphthalenes
placed in small sections of cotton are placed in certain places
of the warehouses. In this presentation, after the historical
development of the Turkish carpet art is explained briefly, the
conservation and storage processes of historical carpets will be
tried to be defined.

Keywords: Carpet, Conservation, Storage, Protection

Kilis Tekke (Canpolat Paşa) Camisi'nin Mimarisi ve

Süsleme Özellikleri Üzerine Bir Değerlendirme
Süreyya Eroğlu Bilgin
Süleyman Demirel Üniversitesi

Bir süre Memlukler'in idaresinde kalan Kilis ve çevresini

1516'da sınırlan içine alan Osmanlı Devleti, idari ve mimari
yapılanmaya gitmiştir. Akabinde Kilis'te sancakbeyliği yapan
Canbolad Bey Mevlevihane ile bunun bitişiğinde inşa edilen
225
cami, medrese ve türbeden meydana gelen külliyeyi inşa
ettirmiştir. Halk arasında “Tekke”, “Tekye” ya da “Canpolat
Paşa” adıyla bilinen yapı Canpolad Bey’in 1553 tarihli camiye
ait vakfiyesinde de “Tekye” adıyla kaydedilmiştir. Cami,
kullanılan malzemenin kalitesi, mimari özellikleri ve mimariye
bağlı süslemeleriyle bölgede bulunan benzerleri arasında
dikkat çekmektedir. Yapıda, yoğun olarak kullanılan taş
süslemelerin yanısıra çini ve ahşap süsleme örnekleri de
bulunmaktadır. Taş süslemeler, minare, cümle kapısı, sütun
başlıkları ve mihrapta ince bir işçilikle, ölçülü bir biçimde
kullanılmıştır. Özellikle mihrapta kullanılan süsleme üslubu,
bölgesel etkileri yansıtması açısından ilgi çekicidir. Yapıda
karşımıza çıkan çini süslemeler, dış cephede son cemaat yerine
bakan pencere alınlıklarında ve iç mekanda, harime bakan
pencere alınlıklarında kullanılmıştır. Çinilerde klasik Osmanlı
süsleme sanatlarında kullanılan motifler ve mavi- beyaz
çinilerin sakinliği tercih edilmiştir. Gaziantep yapılarının
genelinde çini kullanımı çok nadir olarak karşımıza çıkarken,
bu yapıda klasik anlayışla çini süslemenin kullanılması ilgi
çekicidir. Ahşap malzeme ise kapılar, pencere kanatları,
kubbeyi içten dolaşan kedi yolu ve müezzin mahfilinde
karşımıza çıkmaktadır. Yapıda bulunan müzezzin mahfilinde,
Gaziantep camilerinde sıklıkla kullanılan ahşap üzerine
kalemişi süslemeli müzezzin mahfillerinin biçim özellikleri
korunmuş ancak kalemişi süsleme uygulanmamıştır. Bu
bildiride, Klasik Osmanlı mimarisinin Anadolu ölçeğinde inşa
edilmiş örneklerinden biri olan Kilis Tekke Camisi’nin tarihçesi,
mimarisi ve mimariye bağlı süsleme özellikleri ele alınacaktır.
Süslemelerde kullanılan teknik ve kompozisyon özellikleri
malzeme bağlamında irdelenerek üslup özellikleri
tartışılacaktır. * Cami, 2016 yılında Suriye’den atılan bir
bomba ile zarar görmüş, bu nedenle ibadete kapatılmıştır. VGM
tarafından kapsamlı bir restorasyona alınan caminin 2018
yılında ibadete açılması planlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kilis, Tekke Camisi, Çini, Taş Süsleme,

Klasik Osmanlı Mimarisi
226
An Evaluation Of Kilis Tekke Mosque
(CanboladPashaMosque) InTheContext Of
Architectural And Decorative Characteristics
Süreyya Eroğlu Bilgin
Süleyman Demirel University

The Ottoman Empire has taken the city of Kilis and its
surroundings into her borders at 1516 and applied new
architectural and administrative structuring, which had been
ruled by Memluks before. Then, Canbolad Bey has built a
complex with mevlevihane, next to a mosque, moslems
eminaryand a tomb. The complex has been known as “Tekke”,
“Tekye” or “Canbolad Pasa” in public. It has been recorded as
“Tekye” at the mosque records of (vakfiye) of Canbolad Bey at
1553. It attracts attention with it’s the quality of materials
used, architecture characteristics and architectural decorations
between the similar buildings of the environment. The building
has lots of stone decorations, as much as, tile and wood
carving samples. There are stone decorations used with a fine
workmanship, at minaret, main gate, column heads, and altar.
Especially the decoration style at altar is interesting for the
reflection of regional effects. The tile decorations were mostly
used at outer walls, window pediments and interior window
pediments towards harim. At the tiles, classical ottoman
decoration motives and tranquility of blue-white colored tiles
has been preferred. At the Gaziantep buildings, the usage of
tiles are very rare, however in this building, the classical tile
decorations is interesting. We see the wooden materials at the
window wings, cat way at the dome and muezzin desk. The
muezzin desk at this building has the characteristics of
wooden kalemisi decorations, mostly seen at the Gaziantep
buildings but there is no kalemisi decoration applied. In this
paper, historical, architectural and architectural decoration
features of Kilis Tekke Mosque which is one of the examples of
classical Ottoman architecture built on Anatolian scale will be
discussed. The technique at the decorations and composition
characteristics will be analyzed with materials used and style 227
characteristics will be discussed. The mosque was damaged by
a bomb launched fromSyria in 2016, so it has been closed to
worship. The mosque, which was taken under extensive
restoration by the VGM and planning to open to worship
service in 2018.

Keywords: Kilis, Tekke Mosque, Stone Decorations, Tile,

ClassicalOttoman, Ornament

Tire Yalınayak Hamamı Restorasyonu

Şakir Çakmak
Ege Üniversitesi

Antik çağlardan günümüze Batı Anadolu’nun en gözde

yerleşimlerinden biri olan Tire, Aydınoğulları Beyliği ve
Osmanlı dönemlerine ait çok sayıda anıtsal mimarlık örneği ve
iyi korunmuş dokusuyla adeta bir müze-kent niteliğindedir.
Aydınoğulları Beyliği döneminde bir süre başkentlik yapan
Tire, erken Osmanlı döneminde de önemini korumuştur. Kentte
bu dönemlerden günümüze ulaşan çok sayıda cami, han,
hamam, medrese, türbe vb. anıtsal yapı bulunmaktadır.
Yalınayak Hamamı, günümüze ulaşabilen hamamların en
görkemlilerinden biridir. 16. yüzyıla ait olduğu kabul edilen
yapı, kadınlar ve erkekler kısımlarından oluşan bir çifte
hamamdır. Özellikle erkekler kısmı, sekiz eyvanlı sıcaklığı ile
dikkat çekici boyutlardadır. Yapının 2015-2017 yılları arasında,
onaylı rölöve,restitüsyon ve restorasyon projeleri
doğrultusunda restorasyonu gerçekleştirilmiştir. Restorasyon
çalışmaları sırasında, hamamın Tire’deki Yahudi cemaati
tarafından kullanılmış olabileceğini düşündüren bazı verilere
ulaşılmıştır. Erkekler kısmı sıcaklığında yer alan havuz ile
kadınlar ve erkekler kısmı soyunmalıkları arasındaki giriş
açıklığı bu veriler arasındadır. Ayrıca yapının kentteki konumu
da bu düşünceyi destekler niteliktedir. Restorasyon çalışmaları,
yapının tüm özgün unsurlarını korumayı hedefleyen bir
yaklaşımla gerçekleştirilmiştir. Erkekler kısmına oranla daha
fazla tahrip olan kadınlar kısmında yapılan sıva raspaları ve 228
zemin araştırmaları sonucunda, soyunmalıkmekanında bir
fıskiyeli havuz izine, ılıklık mekânında ise günümüze
ulaşamayan tuvaletin giriş açıklığı izlerine rastlanmıştır.
Onaylı proje doğrultusunda, yapıya kuzeyden bitişik durumda
olan yakın tarihli konutun kaldırılması sonucunda, bu cepheye
bitişik altı adet dükkân temeline ulaşılmıştır. Doğu cephesine
bitişik durumda bir dükkânın varlığı da saptanmıştır. Dükkân
temelleri, konservasyonları yapılarak korunmuştur. Yalınayak
Hamamı’nın geleneksel ısıtma sistemi ile özgün işlevinde
kullanılması planlanmaktadır. Bildirimizde, Türk hamam
mimarisinin gözde örneklerinden biri olan Yalınayak Hamamı
tanıtılacak ve restorasyon çalışmaları hakkında bilgi
verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Tire, Osmanlı, Yalınayak, Hamam,

Restorasyon
 Restoration of Tire Yalınayak Hammam
Şakir Çakmak
Ege University

Tire, being one of the most attractive settlements of Western

Anatolia since Antiquity, is a kind of museum-town with its
many monumental architecture examples and well preserved
urban texture from Aydınoğulları Emirate and Ottoman eras.
Tire, having served as the capital for Aydınoğulları Emirate for
some time, kept its importance also in theearly Ottoman
Period. In the town, there are many extant monumental
structures like mosques, khans, hammams, madrasas, tombs
etc. YalınayakHammam is one of the most magnificent one
among survived Turkish baths. The structure, believed to be
originating from 16th century, is a double hammam consisting
of sections for both women and men. Especially the section for
men attracts the attention with its caldarium containing eight
iwan. It was restored between the years 2015-2017 in 229
accordance with the approved relief, restitution and restoration
projects. During the restoration, some data suggesting that the
hammam could have been used by Jewish community in Tire,
was revealed such as the pool in the men’s part and the
opening between men’s and women’s apodyterium. Besides, the
location of the structure supports this idea. The restoration
was made with an approach aiming to preserve all unique
features of the structure. After examining the walls and the
floor, traces of a fountain pool in caldarium and an entrance to
a toilet in tepidarium were discovered. Once the relatively new
building attached to the northern wall was removed,
foundations of six shops were found. Also the existence of a
store adjacent to the eastern façade was also confirmed. The
foundations of stores were preserved by conservation. There
are plans to use YalınayakHammam in its original function
with its traditional heating system. In this paper
YalınayakHammam, one of the striking example of Turkish
bath architecture and restoration works will be introduced.
Keywords: Tire, Ottoman, Yalınayak, Hammam, Restoration

Bir Mektebin İnşa Öyküsü: Osmanlı Arşiv Belgelerinde

Antalya-Kaleiçi Ortodoks Hıristiyan Kız Mektebi
(Dumlupınar İlkokulu)
Şamil Yirşen
Akdeniz Üniversitesi

Günümüz Anadolu yarımadasının güney batısına konumlanan

Antalya, antik dönemden günümüze kadar önemli uygarlıklara
yurt olmuş bir Akdeniz kentidir. Bergama Kralı II. Attalos
tarafından kurulan ve antik dönemin bilindik geleneği
dolayısıyla kurucusuna izafeten Attaleai olarak anılan kent,
Türk idaresine geçinceye kadar kronolojik düzende Roma,
Bizans, kısa süreli olsa da Kıbrıslı korsanlar ve Müslüman
Araplar tarafından yönetilmiştir. 13’üncü yüzyılda Türk
hâkimiyetine giren Antalya, bu dönemden itibaren Türk ve
gayrimüslim unsurların birlikte yaşadıkları kozmopolit bir kent 230
kimliğine kavuşmuştur. Türk idaresinin başladığı dönemden
20’inci yüzyılın ilk çeyreğine kadar bu kimliğini koruyan
Antalya’da ağırlıklı olarak dinsel inançlarıyla tanımlanan üç
farklı cemaat göze çarpmaktadır. Türk hâkimiyetinden önce de
Antalya’da yaşadıkları düşünülen Ortodoks
Hıristiyanlar/Rumlar, Yahudiler ve Ermeniler, Türk döneminde
de kent nüfusunun önemli bileşenleri olarak varlıklarını
korumuşlardır. Günümüzde Kaleiçi olarak tanımlanan, tarihi
surlarla sınırlandırılmış alanda yaşamış olan bu gayrimüslim
topluluklardan özellikle Ortodoks Hıristiyanlar, fiziksel çevreye
ekledikleri dini ya da sivil fonksiyonlardaki yapılarla kent
siluetine yadsınamaz önemde katkı sağlamışlardır. Her ne
kadar 19’uncu yüzyılın sonlarında Kaleiçi’nin batısında çıkan
ve birçok konutla birlikte bu topluluklara ait kamusal
mekânları da olumsuz etkileyen yangın dolayısıyla bu siluet
ciddi bir zarar görmüş olsa da bu tür afetlerden ve doğal/beşeri
tahribat nedenlerinden kurtulup günümüze gelen gayrimüslim
yapıları kentin yakın tarihinin önemli tanıklarıdır. Bu
yapılardan birisi de 20.yy’ın hemen başına tarihlenen ve kentin
Rum ahalisinin kız çocuklarına yönelik inşa edilmiş olan okul
binasıdır. Kaleiçi’nin Yenikapı mevkiine konumlanan, iki katlı
planı ve pencere açıklıklarıyla tasarlanmış cephesiyle dikkat
çeken yapı, kentin günümüze ulaşabilmiş nadir gayrimüslim
yapılarından birisi olması bakımından önem arz eder. Bu
bildiri, günümüze kadar kapsamlı bir çalışmaya konu
olamamış bu yapıyı Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’ndeki ilgili
belgeler eşliğinde tanıtmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Antalya, Kaleiçi, Ortodoks Rum, Okul,

Eğitim

The Construction Story of a School: The School for

the Girls of Orthodox-Christians in Kaleiçi of Antalya
on Ottoman Archival Documents (Dumlupınar Primary
School)
Şamil Yirşen
231
Akdeniz University

Being situated at the southwestern part of the present

Anatolia, Antalya is a Mediterranean town which has been a
home to the significant civilizations from the ancient ages on.
The city built by Attalos II, King of Pergamon, and so
commemorated as Attaleai in memory of his builder as a result
of common tradition of the ancient ages has been administered
in a chronologic order by the Romans, Byzantines, the Cypriot
pirates, even if for a while, and the Muslim Arabians. From the
13th century onwards when Turkish sovereignty launched,
Antalya gained the identity of a cosmopolitan city in which
Turkish and non-Muslim elements lived together. Three
distinctive communities mainly characterized with their
religious identities draw attention during the period from the
point Turkish sovereignty began to the first quarter of the 20th
century. Orthodox Christians/Greeks, Jews and Armenians
which is thought to have lived in Antalya prior to Turkish age
also preserved their presence as an important component of
urban population in the Turkish age. Out of these non-Muslims
communities having lived in the space surrounded with the
walls to be presently referred as Kaleiçi, especially Orthodox
Christians contributed to the urban silhouette with either
religious or civil edifices to the physical environment. Though
in the late 19th century this silhouette took a significant
damage due to a huge fire to have broken out at the western
part of Kaleiçi and to have devastated the public spaces by
these communities along with many houses, the surviving
non-Muslim buildings by getting rid of such disasters or any
reasons of natural or human destruction are the close witness
to the urban history. One of these edifices is the school
building dated to the very beginning of 20th century and built
for the girls of Orthodox Christian community. Being positioned
at the district Yenikapi of Kaleiçi and characterized wits its
two-floored outline and its facade with two lines of window
openings, the school building bears an indisputable
significance as one of rare non-Muslim public spaces 232
surviving. This study aims at introducing this building any
elaborate study is not hitherto referred to in company with the
related documents at Ottoman Archives of Turkish Prime
Ministry.

Keywords: Antalya, Kaleiçi, Orthodox Christian, School,

Education

Side'nin Bizans Dönemi Mimari Plastik ve Litürjik

Taş Eserleri - II
Şener Yıldırım
Mersin Üniversitesi
Bizans sanatı ve mimarlık tarihi için Side, sahip olduğu yapı
stoğu ile önemli bir Pamphylia merkezidir. Bizans Dönemi
mimarisi ile iyi tanınan Side, aynı döneme ait mimari plastik
verileri konusunda ise belirsiz bir kent olarak dikkati
çekmektedir. 2015 yılında başlayan ve ilk verilerini XIX.
Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi
Araştırmaları Sempozyumu’nda sunduğumuz Side’nin Bizans
Dönemi mimari plastiklerini belgeleme ve değerlendirme
amaçlı çalışmamız, 2016 yılında Mersin Üniversitesi
tarafından desteklenen bir Bilimsel Araştırma Projesine
dönüşmüştür. Yoğun bir çalışma süreci ile kentte ve müzede
var olan mimari plastik ve liturjik taş eserler belgelenmiş ve
değerlendirme aşamasına geçilmiştir. Bu proje kapsamında,
yaklaşık 350 civarı parça kataloglanmıştır. Bu sayının yarıya
yakınını, farklı tip, form ve boyutlardaki sütun başlıkları
oluşturmaktadır. Sütun başlıklarından sonra en kalabalık
grubu –yaklaşık yetmiş parça ile- levhalar oluşturur. Geriye
kalan bölüm ise sütun kaideleri ile, altar ve templona ait
elemanlardan oluşmaktadır. Kataloglanan parçaların ait
oldukları dönem oranına bakıldığında, Side’nin mimari
bakiyesi ile uyumlu bir durum söz konusudur. Malzemenin çok
büyük bir bölümü Erken Bizans Dönemi içinde
değerlendirilirken, çok küçük bir grup ise Orta Bizans
Dönemine tarihlendirilmiştir. Malzeme ve işçilik kalitesinde de 233
benzer bir oranın varlığı dikkati çekmektedir. Erken Bizans
Dönemi içine tarihlendirilen parçalar, yoğunluklu olarak
mermer ve oldukça kaliteli bir işçilik sergiler. Orta Bizans
dönemi içine yerleştirilen parçalar ise çoğunlukla –bir kısmı
oldukça kötü kalitede olmak üzere- kireç taşından yapılmıştır
ve işçilik kalitesi de düşüktür. Bu çalışmada, Side’deki Bizans
Dönemi mimari plastik ve liturjik elemanlarının seçme örnekler
eşliğinde genel bir tanıtımının yapılması ve istatistiki sonuçlar
üzerinden bir genel değerlendirme yapılması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Side, Bizans Sanatı, Mimari plastik,
Liturji, Sütun başlığı

Architectural Decoration and Liturgical Stone Works

of Side in Byzantine Period- II
Şener Yıldırım
Mersin University

Fo Byzantine art and architectural history, Side appears as an

important center of Pamphylia with its architectural inventory.
Side is well-known in terms of itsByzantine period
architecture, however, the architectural sculpture evidences of
the same period in the city have not been shared the same
attention. Our work, that involves document in gande
valuating Side’s architectural sculpture during the Byzantine
period began in 2015, the preliminary report has been
presented in the XIX. International Symposium of Medieval
and Turkish Era Excavations and Art History Researches, and
it has been shifted into a Scientific Research Project supported
by Mersin University in 2016. After an intensive work process,
architectural and liturgical stoneworks which are found both in
the city and museum have been documented and the valuation
stage has begun. Within the scope of this project,
approximately 350 pieces have been catalogued. Almost half of
these works are column capitals reflecting various types,
forms, and dimensions. After column capitals, slabs –with
nearly 70 pieces- constitute these cond largest group. There
maining part of catalogue comprises of column bases and 234
elements of altar and templon. When considering the ratio of
the period in which the catalogued works belong to, it appears
that the architectural break down of Side is quantitatively
compatible with stoneworks. Most of the stoneworks belong to
the Early Byzantine period, having only a small group
attributed to the Middle Byzantine period. Accordingly, the
quality of material and workman ship also presents a similar
ratio. The Early Byzantine period stoneworks are mostly made
of marble and display a high quality workman ship while the
Middle Byzantine period examples are largely made of
limestone –some of the mappear in fairly poor quality- and the
workman ship displays a low quality. This study aimed to
present a general introduction in company with selected
examples of the Byzantine period architectural sculpture and
liturgical elements in Side as well as a general evaluation upon
the statistical results.

Keywords: Side, Byzantine Art, ArchitecturalSculpture,

Liturgy, Column capital
 Ordu Tarihi Ahşap Köprüleri
Şerife Tali
Ordu Üniversitesi

Bu bildiride Karadeniz Bölgesindeki Ordu ili ve ilçelerinde yer

alan geleneksel ahşap köprüler tanıtılacaktır. Tarihi öneme
sahip olan bu yapılar geleneksel kırsal mimarinin önemli bir
parçasını oluşturan eserlerdir. Kırsal mimari özelliklere sahip
köprüler, genellikle kâgir ayaklar üzerine atılan direkler ve
kirişlerle açıklıklar geçilmektedir. Sadece insan ve hayvan
geçişleri için kullanılan ahşap köprüler, yanları korkuluklarla
koruma altına alınmıştır. Köprülerin üzeri kırma çatılarla
kapatılmış ve çatılar kiremit veya sacla kaplanmıştır. Malzeme
olarak iklime dayanıklı olan bölgede bulunan meşe, kestane,
kızılçam gibi ağaçlar tercih edilmiştir. Fonksiyonel özellikleri
ön planda olan bu örneklerin sade yapılanmalarına rağmen
abidevi örnekleri de mevcuttur. Köprülerin bağladıkları yakalar
da açıklıklar değişmekle birlikte malzeme ve teknik hemen
235
hemen benzer düzenlere sahiptir. Bu köprülerin üzerinde yapım
tarihlerini verecek belgeler veya kitabeler ise
bulunmamaktadır. Tarih aralığı olarak XIX. yy. ile XX. yy.
tarihlenebilecek olan bu eserler Giresun, Trabzon, Rize,
Çankırı, Kastamonu gibi merkezlerde bulunan örneklerle
benzerlikler göstermektedir. Çoğu artık kullanılmayan atıl
haldeki ahşap köprülerin günümüze gelebilenleri de kısmen
özgün hali ile ulaşabilmiştir. Genellikle konu ile ilgili bilimsel
anlamda çalışmaların olmayışı ve çoğu tescilsiz olan bu
eserlerin tespit ve incelenmesi geleneksel kırsal mimari
açısından önemlidir. işlevsel olarak önem arz eden sade
süslemesiz ahşap köprülerin yapı sanatı içerisinde malzeme,
teknik ve kronolojik açıdan değerlendirilerek bu yapıların su
mimarisi içerisindeki yeri belirlenecektir. Dünya da ise
Balkanlar, İtalya, Japonya, Çin, Avusturya, Almanya gibi
ülkelerde de benzer ahşap köprülerin abidevi örneklerin varlığı
bilinmektedir. Ordu il ve ilçelerinde tespit edilen bu örnekler
akademik anlamda ilk kez tanıtılarak bu eserler literatüre
kazandırılmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Su, Köprü, Kırsal mimari, Ahşap, Yapım
teknikleri

Historical Wooden Bridges of Ordu

Şerife Tali
Ordu University

In this declaration, traditional wooden bridges located in the

provinces and districts of Ordu in the Black Sea Region will be
introduced. These constructions, which have historical
features, constitute an important part of the traditional rural
architecture. The bridges with their rural architectural features
are covered with beams, which are usually laid on stone
stands. Wooden bridges, which are used only for human and
animal transit, are protected by handrails. The bridges were
covered with roofs and the roofs were covered with zinc or
sheets. Trees such as oak, chestnut, and red pine, which are in
the region resistant to rain, are preferred. Despite the simple 236
construction of these examples, whose functional features are
in the foreground, there are examples of arts. Combining two of
the bridges have almost similar arrangements of material and
technique, with varying openings. There are no documents or
inscriptions on these bridges that will give the date of
construction. As the date range XIX. YY. and XX. YY. These
works, which can be dated, show similarities with the
examples found in centers like Giresun, Trabzon, Rize, Çankırı,
Kastamonu. Most of the idle wooden bridges, many of which
are no longer in use, were able to arrive partly in their in
original state. In general, it is important for the traditional
rural architecture to finding and examine these works which
are mostly unregistered because that scientific studies about
the subject are incomplete. Functionally important wooden
bridges will be evaluated in terms of material, technique and
chronology in the art of building and the place of these
structures in water architecture will be determined. In the
world, it is known that abundant examples of similar wooden
bridges exist in countries like Balkans, Italy, Japan, China,
Austria, Germany. These samples, which are determined in the
provinces and districts of the Ordu, will be introduced for the
first time in an academic sense and these works will be given
literatüre.

Keywords: Water, Bridge, Rural architecture, Wood,

Construction techniques.

İslam Sanatında Zikzak Deseni ve Anlamları Üzerine

Bir Okuma
T. Mikail P. Duggan
Akdeniz Üniversitesi

8. yüzyıldan itibariyle İslam sanatında görülmeye başlanan

zikzak motifi pek çok yöntem kullanılarak, bayraklar,
sancaklar ve diğer kumaşlarda, iç ve dış duvarlarda boyalı
bezeme olarak, kubbe-tonoz gibi üst örtülerde, minarelerde ve
duvarlarda kabartma olarak, metal objelerde dökme ya da
237
oyma tekniğinde, ayrıca seramik ve çinilerde yer almıştır.
Günümüze kadar 1200 yıllık bir tarihi olan motif, 19.
yüzyıldan başlayarak sanat tarihçiler tarafından
tanımlanmasına karşın dini-kültürel bağlamda anlamına
ilişkin bir okuma yapılmamıştır. Kur’an’da da belirtildiği gibi
(Fussilat Suresi, 41:53,Al-Dhariyat Suresi, 51:22,) dini
bağlamda motifler-tasarımlar-desenler anlam taşırlar. Özellikle
Al-‘Ankabut Suresi’ndeki (29:46) “Hiçbir şey Allahın
zikredilmesinden daha yüce değildir”.ifadesi göz önüne
alındığında, nakkaşların belirli mekan ve yüzeylerde özel
tasarımlar uygulamış olması ardında yatan amaçları ve bu
desenlerin anlamlarını araştırmak mantıklıdır. Sanat tarihi
biliminde çok sayıda tasarım, desen, şekil ve biçimlerin bir
araya gelişleri arasından bir tasarım tipinin belirlenmesi ve
tanımlanması kuşkusuz önemli ve bir tipoloji geliştirilmesi
açısından değerlidir. Ancak tek başına biçimsel tipoloji
oluşturmak, anlam ve bağlamdan yoksun kalmaya da yol
açabilir. Sunuşun konusu olan zikzak motifi de, “akarsu” ya
benzerliği üzerinden yola çıkılarak, bin yıldır kullanılmakta
olan meander motifinin bir türevi ya da bir tipi olarak
sınıflandırılmıştır. Bu nedenle motif genel sanat tarihi alanında
tanımlanmış, İslam dini ya da Selçuklu devlet yapıları
bağlamındaki anlamı tartışılmamıştır. Öte yandan motifin
terminolojisi de, bu bağlamlar dışında biçimsel bir yaklaşımla,
Almanca “dişler” anlamına gelen kelimeden türetilmiştir. Bu
bildiri “zikzak” motifinin İslami bağlamda kullanıldığında bir
seri dini anlam taşıdığını önermektedir. Motif “metin” olarak
okunduğunda Arap rakamları olan 7 ve 8’in birleşiminden
oluşur. Bu sayılar toplandığında 15=6 sayısını verir ki Arapça
6 sayısını gösteren şekil aynı zamanda “ve” anlamına gelen
“wav” harfinin de şeklidir. “Wav” “ve Allah” olarak
okunabileceği gibi, aynı zamanda Kur’an’daki surelerin
sayısının da toplamına da işaret eder (1+1+4=6). Allah’ın
adının rakamsal ve görsel tekrarı olarak kabul edildiğinde
zikzak motifi (wav Allah=66) zikir olarak okunabileceği gibi
sayısal olarak tekrarı da Kur’an’ı oluşturan harflerin toplamını
(6666) betimliyor olabilir. Bu okuma ile desenin Kabe
Örtüsünde, minarelerde, sancaklarda ve mezar örtüleri gibi 238
dini bağlamlarda kullanılması açıklanabilir. Öte yandan,
zikzak motifinin su yüzeyinden ya da aynadan yansıyan ışığa
benzerliğinden yola çıkarak ışıkla bağlantısı da kurulabilir, ki
motif şamdanlarda sıklıkla kullanılmıştır. Güneş ile Allah’ın
ışığı bağlantısından yola çıkarak, motifin nakkaşlar tarafından
geçici dünyada Nur’u İllahi’yi sembolize etmek üzere tercih
edildiği önerilebilir.

Anahtar Kelimeler: Zikzak, anlam, motif İslami bezeme”

On reading the meanings carried by the zigzag design

employed in Islamic art.
T. Mikail P. Duggan
Akdeniz University

Although the zigzag design has been noted repeatedly by art

historians from the 19th century onwards as found on many
works of Islamic art, on minarets, as on flags and banners and
on other textiles, carved in relief on domes, on palace and city
walls and on tombs, painted on exterior and interior walls,
incised or cast in relief on metal candlesticks, painted on a
wide range of ceramics and displayed on other material
surfaces, from the 1st c. h./8th c. A.D. down to the present day,
that is, over the course of more than one-thousand two
hundred years, todate this noteworthy marker pattern termed
zigzag, employed within an Islamic religious-cultural context,
has not itself been read. Employed within a religious-cultural
context where it was understood that signs-designs-patterns
carried meaning: 1)Sura Fussilat, 41:53, “We will show them
Our signs in all the regions of the earth and in their own souls,
until they clearly see this is the truth”. 2)Sura Al-Dhariyat,
51:22, “On earth and in yourselves there are signs for firm
believers. Can you not see them?” And being aware that
“Nothing is greater than the remembrance of God” Sura Al-
‘Ankabut, 29:46, Al-‘Ankabut Suresi’ndeki (29:46) “Hiçbir şey
Allahın zikredilmesinden daha yüce değildir”. It seems
reasonable to enquire into the reasons why was this particular 239
design was employed by designers-nakkaş in those places
where it was deployed? What did it signify? For art historians
to recognise and record the presence of a particular type of
design, amongst the numerous designs and combination of
designs, patterns, shapes and forms employed in Islamic art,
the particular design identified through the use of a particular
term, is of course worthwhile, a typology can be established,
but a typology of form alone is somewhat devoid of content
and meaning. For example it has been suggested by art
historians and others that this design signified: “running
water”, it was a development from, or a type of, the “meander”
pattern that has been employed for millennia – and therefore
carried a general meaning amongst peoples, rather than a
religious and culturally specific meaning within an Islamic
context; or that it was employed as a marker of Rum Seljuk
state buildings; while the term/word “zigzag” employed to
describe this pattern is said to have been derived from the
German word for teeth, or is of an unknown etymology. This
presentation suggests that this design carried a series of
religious meanings when employed within an Islamic context.
That the “zigzag” design was “read” in the literal sense, in the
combination of the written Arabic numbers 7 and 8 joined
together. These, when added together total 15, with these two
numbers summed, thereby a repeat design read as representing
the repetition of the number 6. The number 6 representing the
letter wav meaning “and”, as in “and Allah”; and, as also
representing the sum of the total number of Sura in the Holy
Quran, 1+1+4=6. The repeat of the number 6 being read as
both representing and repeating the numerical equivalent of
the Name Allah, 66, visually read as zikr, wav=6 +Allah (66),
as also reminding of the traditional total number of letters
forming the Holy Quran, 6,666. Hence the use of this design on
the Kaba Kiswah, on minarets as on flags and tombs as on
tomb coverings etc. Further, there is the association of this
design with light, as it has been employed to represent the
reflection of sunlight from the surface of water, as also
employed to represent the reflection of light from a polished 240
mirror, as also a design on candlesticks, thereby reminding of
the relationship between sun and sunlight and The Light of the
Almighty, a design employed by the designers-nakkaş as a
sign, to remind in this temporal world of the nur ilahi, of the
Light of the Almighty.

Keywords: Zigzag, Reading meaning in design

Tao-Klarceti Bölgesi Dini Mimarisinde Görülen Zoomorfik

Plastik Bezeme Örnekleri
Tahsin Korkut
Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Tarihi kaynaklara göre “Tao-Klarceti” olarak bilinen; Artvin,

Erzurum, Ardahan ve Kars illerini kapsayan bölgede, başta
Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) olmak üzere, İran (Pers-
Sasani) ve daha sonra da Gürcü BagratlıHanedanlığı’nın (8-
14. yy.) hâkimiyet kurduğu ve bunu mimari ve sanat alanında
da görünür kıldıkları gözlenmektedir. Hıristiyanlığın bölgeye
yayılmasından sonra, bölgede kültürel doku belirginleşmiş ve
Bagratlılar döneminde Tao- Klarceti’de inşa edilen anıtsal
yapılar, günümüze önemli bir kültürel miras olarak kalmıştır.
Bagratlı dönemine tarihlenen birçok manastır ve kilise
yapısının mevcut olduğu çeşitli araştırma ve yayınlarla bilinse
de; bu yapılarda dikkat çeken ve özgün bir üslupla tasvir
edilmiş zoomorfikplastik bezemelerin, günümüze kadar, detaylı
olarak incelenmedikleri görülmektedir. Tao-Klarceti
mimarisinin bezeme programında, zoomorfik figürler önemli
bir yer tutmaktadır. Bu gelenek bölgedeki en eski Hıristiyanlık
anıtlarından (Bağcılar (Opiza), Hamamlı (Dolishana) Manastır
Kilisesi) başlayarak Ortaçağ boyunca devam etmiştir. Manastır
kiliselerinin cephelerinde, ziyaretçilerin karşısında çok sayıda
zoomorfik (arslan, sığır, geyik, tavus kuşu ve kartal vs.) ve
mitolojik figür ( ejderha, grifon vb.) olarak plastik bezemeler
çıkmaktadır. Bu bildirimizde, Tao-Klarceti’de bulunup Bagratlı
dönemine tarihlenen ve günümüze kadar sağlam gelebilmiş
dini mimari yapılardaki zoomorfik plastik tezyinat tespit 241
edilmiş; bu yapılar üzerinde yer alan bu bezemelerin önemli
görülen örnekleri analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Tao-Klarceti, Zoomorfik, Plastik Bezeme,

Figür

The Zoomorphic Plastic Decoration Samples in Tao-

Klarieti Region Related to the Religious Architecture
Tahsin Korkut
Yüzüncü Yıl University

According to historical sources, known as “Tao-Klarjeti”; it is

observed that, in the region, including the cities such as
Artvin, Erzurum, Ardahan and Kars, especially the Eastern
Roman Empire (Byzantium), Iran (Persian-Sasanians) and then
the Georgian Bagratid Dynasty (8-14th century) established
dominance and caused the field of art visible. After the spread
of Christianity in the region,the cultural texture of the area
became apparent and the monumental structures built in Tao-
Klarjeti during the Bagratis periodhas remained an important
cultural heritage for today. Although many monasteries and
churches dating to Bagratlıperiod are known by means of
various researches and publications; it is seen that what are
remarkable in these constructions and depicted in an original
style have not been examined in detail up to now. In the
program of the Tao-Klarjetiarchitecture, zoomorphic figures
have an important place. This tradition, starting from the
oldest Christian monuments (Bağcılar (Opiza, Hamamlı
(Dolishana) in the region, was continued throughout the
Middle Age. On the facades of the monastery churches, there
are numerous plastic decorations of zoomorphic (lions, cattle,
deer, peacock, eagle etc.) and mythological figures(dragon,
griffon etc.) that can be seen by the visitors. In this study; the
identified zoomorphic plastic decoration, found in Tao-Klarjeti
and dated to Bagratlı period, on the religious architectures that
have stood up so far; it has been tried to analyze the samples
of the decorations, which are considered as significant, on 242
these constructions have been tried to be analyzed.

Keywords: Tao Klajeti, PlasticFacade,PlasticOrnament,Figure

Erzincan Müzesi’nde Sergilenen Sgrafitto ve Tek

Renk Sırlı Ortaçağ Seramiklerinin Buluntu Yeri ve
Köken Problemi Üzerine Bir Değerlendirme
Turgay Polat
Ege Üniversitesi

Erzincan’ın merkeze bağlı Kavakyolu Belediyesi’nin Hamidiye

Mahallesi’nde 2010 yılında yapılan bir kanalizasyon çalışması
sırasında büyük bir küp içerisinde 28 adet çeşitli form ve
tekniklerde seramiklere rastlanılmıştır. Seramiklerin içinde
bulunduğu küpün kırık ve parçalanmış olduğu saptanmış ve
eserlerin Erzincan Müze Müdürlüğü’ne nakli kararından sonra
kazı alanının üzeri kapatılmıştır. Bugün Erzincan Müze
Müdürlüğü’nde teşhir edilen bu örneklerin 24 adedi sgrafitto
teknikli olup dört adet seramik ise tek renk sırlı olarak
karşımıza çıkmaktadır. Seramiklerin 11 tanesi tabak, 14 tanesi
kâse formunda olup üç adet sürahi/testi formunda örnek yer
almaktadır. Eserlerin form ve bezeme özellikleri dikkate
alındığında; benzer örneklerine Anadolu’da Erzurum, Sivas,
Tokat, Ahlat, Diyarbakır, Hasankeyf, Bitlis, Harput, Elazığ,
Alanya, Akşehir, Konya gibi yörelerde karşılaşmak
mümkündür. Ayrıca 12.ve 13. yy. İran üretimi sgrafitto
bezemeli seramiklerle de benzerlikleri dikkat çekmektedir.
Dikkat edilmesi gereken diğer nokta sunacağımız örneklerin
11.ve 13. yüzyıllarda Kıbrıs ve Doğu Akdeniz (Levant)
Bölgesine hâkim olan Haçlı Krallıkları döneminde üretilen ve
Haçlı Seramiği ya da Port Symeon seramikleri olarak da bilinen
örneklerle de benzer olmalarıdır. Nitekim Alanya, Mersin,
Osmaniye, Hatay ve Çukurova, Malazgirt, Al Mina, Kinet
Höyük gibi bölgelerde bulunan ve Dumbarton Oaks
Koleksiyonunda yer alan Port symeon seramikleri ile
benzerlikler gösterdiği anlaşılmaktadır. Örneklerin bir küp
içerisinde bulunması, seramiklerin taşınma şekli ya da 243
depolanması hakkında bilgi vermesi açısından da önem
taşımaktadır. Bildirimizde; tanıtacağımız seramiklerin toplu
halde bulunmasının Anadolu’da Ortaçağ seramik örneklerinin
sayısal verilerine sağlayacağı katkının yanı sıra, Ortaçağ’da
seramiklerin üretimi, taşınması, depolanması ve ticareti gibi
konular hakkında bilgi verilerek, benzer özelliklere sahip
seramiklerin aynı atölye üretimi olup olmadığı konusu da
tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Erzincan, Ortaçağ Seramikleri,

Sgrafitto,Tek renk sırlı

An Evulation on Findspot and Origin of Medieval

Sgrafitto and Monochrome Glazed Potteries in
Erzincan Museum
Turgay Polat
Ege University
 28 ceramics which have various forms and technical features
were found out in a large jar during sewage digging at
Hamidiye neighborhood of Kavakyolu town of Erzincan in
2010. Large jar was broken during digging. Excavation site
had been covered after the ceramics were transported the
Erzincan Museum. 24 of these ceramics have been decorate
with sgrafitto. 4 ceramics have monochrome glazed. These
ceramics have various forms. There are 11 dish, 14 bowl and
three jug among these ceramics. Many similar ceramics have
been found out in a lot of Anatolian city such as Erzurum,
Sivas, Tokat, Ahlat, Diyarbakır, Hasankeyf, Bitlis, Harput,
Elazığ, Alanya, Akşehir, Konya. Additionally; ceramics in
Erzincan Museum similar to pottery which had been produced
with sgraffito at 12. and 13 centuries in İran. Another point to
note is that the specimens we will offer similar to the examples
of crusader ceramics or called Port Symeon ceramics produced
during the Crusader kingdoms dominated Cyprus and the
Eastern Mediterranean (Levant) region in the 11th and 13th
centuries. As a matter of fact, it is understood that ceramics of 244
Erzincan similar to Port symeon ceramics unearthed in Alanya,
Mersin, Osmaniye, Hatay and Çukurova, Malazgirt, Al Mina,
Kinet Höyük and Dumbarton Oaks Collection. The presence of
the samples in a large jar is also important for giving
information about the transportation and storage of medieval
pottery. In our announcement, the collective presence of the
ceramics we will introduce will provide us with the numerical
data of medieval ceramics samples in Anatolia in the Middle
Ages. The subjects such as the production, transport, storage
and trade of medieval ceramics will be discussed. The question
of whether the ceramics with similar characteristics are the
same workshop production will also be discussed.

Keywords: Erzincan, Medieval Pottery, Sgrafitto, Monochrome

Glazed Pottery
 Nakışlı Örnekleri ile Pamukova Dokumacılığı
Tülin Çoruhlu - Murat Alkan
Sakarya Üniversitesi

Türk dokuma sanatının önemli bir dalı olan düz dokuma ve

düğümlü dokuma teknikleri ile dokunmuş kilim, döşek ve
halılar, makalenin konusunu oluşturur. Bu araştırmada ele
alınacak nakışlı dokumalar Türkiye’nin Marmara bölgesinde
yer alan Sakarya ilinin güney ilçesi olan Pamukova’dan
seçilmiştir. Söz konusu dokumalar eski cami ve türbelerden
toplanmış, Pamukova ilçesi Halk Eğitim Müdürlüğünde
koruma altına alınmış elli kadar kilim ve halıdan
oluşmaktadır. Söz konusu dokumaların bu çalışma için
seçilmesinin sebebi ise bölgenin 14.yüzyıl başında yani
Osmanlı devletinin kuruluş yıllarında Türk topraklarına
katılmış ve Oğuz boyundan Türklerin yerleştiği bölge olup,
demografik yapısını büyük oranda muhafaza ediyor olmasıdır.
Bölgede dokumacılık geleneği yüzyıllar boyu devam etmekte
245
iken, 20. yüzyıl sonlarında ortadan kalkmıştır. Ele alınan
dokuma örnekleri ise ilk kez böyle bir araştırmaya konu olmuş
eserlerdir. Her milletin kültürünü meydana getiren ve ortak
dünya mirasına hediye ettiği çeşitli değerleri vardır. 11.yüzyılın
ortalarından itibaren Anadolu coğrafyasına yerleşmeye
başlayan Türk toplulukları kendileri ile birlikte birçok kültürel
değeri de beraberinde bu topraklara taşımışlardır. Bu kültürel
değerlerin en dikkat çekenlerinden biri kuşkusuz
dokumacılıktır. Bu sanat, Türklerin gelişi ile birlikte, yedi yüz
yılı aşkın süredir Pamukova’da yaşamaktadır. Pamukova
Sakarya ilinin Adapazarı merkez ilçesinin güneyinde,
İstanbul’dan gelip Bilecik, Eskişehir, Antalya yönüne ayrılan
D100 karayolunun üzerinde, Sakarya nehrinin batısında
kurulmuştur. Tarihi İstanbul-Bağdat yolu üzerindedir. İl
merkezine 60 km uzaklıkta bulunur. İlçenin Osmanlı
dönemindeki adı Akhisar’dır. Pamukova ilçesi Sakarya ilinin
henüz geleneksel hayatın sürdüren Taraklı, Geyve, Kaynarca ve
Söğütlü'nün köylerinde de karşılaşıldığı gibi dokumacılığın
izlerini yaşatmaktadır. Bu makaleye konu olan dokumalar
dokuma teknikleri, fonksiyonları açısından ele alınırken, motif
ve kompozisyonları açısından da sınıflandırılarak
değerlendirilmiştir. Dokumacılıkla ilgili yöresel terimler
bölgedeki yaşlı ninelerden derlenmiş, ayrıca halı taşınabilir bir
malzeme olduğu için, Anadolu’nun farklı merkezlerinden
Pamukova’ya gelen etkiler de ele alınmıştır. Bu araştırma
sonucunda elde edilen sonuçlar resim, çizim ve kaynakları ile
Sanat Tarihi bilim dünyası ile paylaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Pamukova, dokuma, nakış, kilim

Pamukova Weaving With Handling Samples

Tülin Çoruhlu - Murat Alkan
Sakarya University

Embroidered weaving to be covered in this research was

choosen from Pamukova, the southern county of the province
of Sakarya in the Marmara region of Turkey. The rugs,
246
mattresses and carpets woven with plain weaving and knotted
weaving techniques which an important branch of Turkish
weaving art creates the topic of this article. Weaving in
question gathered from old mosque and tombs consist of about
fifty rugs and carpets preserved in the Pamukova District
Public Education Directorate. The region joined the Turkish
territory at the beginning of the 14th century. At the same
time, it was a region where the Turks from Ghuzz Tribe were
located and kept its demographic structure in great order. For
this reason, weaving in question is selected as the study topic.
Tradition of weaving in the region continued for centuries but
disappeared in the late 20th century. The above-mentioned
weaving examples will be the subject of such a research first
time. In this context, aim of the work is to classify the woven
samples in the region in terms of technical, motive and
compositional arrangements and to present the results to the
world of science.

Keywords: Sakarya, Pamukova, weaving, embroidered, rugs

 2016 Yılı Çalışmalarında Uşak'taki Su Yapıları
Türkan Acar

Uşak Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

2014 Yılından beri Uşak'ta Türk dönemine ait su yapılarının

tespiti için devam eden yüzey araştırmasının ana hedefi
taramalar sırasında Uşak ve ilçelerinde varlığı saptanan su
yapılarının Anadolu'da benzerleri olduğu bilinen su yapıları ile
tipolojilerinin coğrafi yayılma alanını belirlemek: Seluklu ve
Osmanlı mimarisinin Uşak örneklerini saptamak ve Uşak'taki
kırsal mimari örneklerini tanıtmaktır. Bu amaçla 2016 yılı
arazi çalışmaları Karahallı, Banaz ve Sivaslı ilçelerine bağlı
köyler ile Uşak il merkezine bağlı köylerde gerçekleştirilmiştir.
Karahallı ilçesine bağlı 15 köyde 11 çeşme, 1 çamaşırhane, 2
değirmen, 1 köprü ve 2 sarnıç; Banaz ilçesine bağlı 46 köyde
21 çeşme, 9 çamaşırhane; Sivaslı ilçesine bağlı 18 köyde 18
çeşme; il merkezine bağlı 4 köyde ise 4 çeşme ve 5
çamaşırhane tespit edilmiştir. Saptadığımız her eserin fotoğrafı 247
çekilmiş, gerekli olanların ölçüleri alınarak krokileri çizilmiş ve
tümünün GPS değerleri alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Uşak, Karahallı, Banaz, Sivaslı, çeşme,

köprü, değirmen, çamaşırhane, sarnıç.

Water Structures from Uşak in 2016 Studies.

Türkan Acar
Uşak University

The main objectivesof the ongoing survey the for the

determination of water structures belonging to the Turkish
period in Uşak since 2014 are to determine the geographical
spread of water structures and typologies, known to be similar
in Anatolia, identified in Uşak and its districts during the
scanning and twu identify the Uşak examples of Seljuk and
Ottoman architecture and to introduce examples of rural
architecture in Uşak. For this purpuse; the year 2016 fieldwork
was carried out in the villages of Karahanli, Banaz and Sivaslı
districts and in the villages of Uşak province center. 11
fountains, 1 laundy, 2 watermills, 1 bridge and 2 cisterns in 15
villages in Karahallı; 21 fountains, 9 laundries 46 villages of
Banaz; 18 fountains in 18 villages in Sivaslı; 4 fountains, 5
laundries in 4 villages of the city center. Each one of the works
determined have been shooted. The necessary works have been
measured the size and drawn sketch and have been taken their
GPS values.

Keywords: Uşak, Karahallı, Banaz, Sivaslı, Fountain, Bridge,

Mill, Laundry, Cistern

Resim Sanatında Kırım Savaşı

Yasemin Dora
İstanbul Teknik Üniversitesi
248
19. yüzyıl ortasında Rusya’nın Karadeniz’e hakim olma isteği
ile Osmanlı İmparatorluğu’na saldırması sonucu başlayan
Kırım Savaşı, Fransa, İngiltere ve Sardunya Krallığı’nın
Osmanlı İmparatorluğu’na destek çıkmasıyla uluslararası bir
boyut kazanmıştır. Kırım Savaşı o zamana kadar yapılan bir
çok savaştan farklı şekilde gelişmiştir. Endüstri çağının
etkilerinin görüldüğü ilk savaştır. Bu savaş esnasında telgraf,
tren yolu, buharlı gemiler gibi modern buluşlar ilk defa
kullanılmıştır. Ahşap gemiler bu savaşta yerini buharlı ve zırhlı
gemilere bırakmıştır. Avrupa’da seri üretim bu savaş esnasında
başlamıştır. Baskı yöntemlerinin gelişmesi ile gazeteler savaşı
gravürlerle, resimli olarak vererek halkın daha iyi anlamasını
sağlamışlardır. Bu aynı zamanda ilk kez fotoğraflarla
belgelenen uluslararası bir savaştır. Çarpışmalar devam
ederken hükümetler kendi fotoğrafçılarını savaş alanına
yollamışlardır. Özellikle İngiltere ve Fransa’dan bir çok ressam
savaşı yerinde resimlemek üzere hem hükümetler hem de
yayın organları tarafından Kırım’a gönderilmiştir. Albümler,
süreli yayınlar, fotoğraflar ile halk savaşı yakından
izleyebilmiştir. Savaş alanına giden sanatçılar hızlı şekilde
eskizler yapmışlar, bu eskizlerden ve savaş alanında çekilen
fotoğraflardan gravürler ve tablolar üretilmiştir. Bununla
beraber askeri görevle savaşta yer alan sanatçılar da
yaşadıklarını betimlemişlerdir. Tüm bu sanatçıların eserlerinde
benzer sonuçlar görülmektedir. Bu savaş dünya tarihinde
önemli değişimlerin olduğu bir kavşak noktasında
gerçekleşmiştir. Bir önceki dönemin ulusseverlik propagandası
ile yapılan resimler artık değişmektedir. Ordunun yanlış idaresi
ve yaşanan kayıplarla beraber savaşın vahşeti ortaya çıkmaya
başlamıştır. Bu sayede vatanperver, ulusu için ölen kahraman
askerler betimlenirken diğer taraftan da kötü yönetim
sebebiyle savaşta ve sonrasında hastalık, soğuk ve kötü
koşullar yüzünden boşu boşuna ölen askerlerin betimleri
görülmektedir. Savaştan etkilenen sivil halkın durumunu
betimleyen eserler de bu dönemde ön plana çıkmıştır. Tüm bu
sebeplerle değişen teknolojinin savaş resimleri sanatını
etkilediği gibi resim sanatı da toplumu ve ülkelerin
politikalarını etkilemiştir. “Resim Sanatında Kırım Savaşı” 249
konulu bildirinin amacı, Kırım Savaşı’nın resim sanatına ve
savaş konulu resim sanatı örneklerinin toplum ve hükümetler
üzerine etkilerini çeşitli ülkelerin bakış açıları ile incelemek
olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kırım Savaşı, resim sanatında savaş

betimleri, 19.yy resim sanatı, resim sanatında sansür,

The Crimean War in the Art of Painting

Yasemin Dora
Istanbul Technical University

This assertion examines the artistic reflection of Crimean War

which was the international war happened between the world’s
leading countries. Crimean War was the first war which we saw
the effects of the Industrial Era. Modern inventions such as
rifling weapons, telegram, railways, steamships were used in
this war for the first time. Galleons’ which use wind power
gave their seat to the steam powered and armored ships in this
war. Printing methods developed, so the newspapers explained
the war with engravings and the public could understand the
war visually much better. Photograph was used in
international war for the first time. It was the first European
war that been photographed and seen by public when the
battle was going on. All these developments have affected the
artworks about Crimean War. In the war which involved the
great nations, governments, publications sent their
illustrations, also some soldiers who were artists have
described their experiences. All these artists, we observe
similar consequences. The pictures who made with patriotism
at the former era have been changing at last. The savagery of
war started to emerge with the discoordination of armies and
loss of lives. Therefore, while the heroic soldiers who gave
their lives for their country were portrayed, but also the
portrayals of soldiers who died in vain due to bad coordination
and secondary effects like disease, cold and poor conditions.
The pictures which describe the public suffered from war came 250
to the foreground. For these reasons, just as changing
technology affected the war pictures art, art of painting has
affected society.

Keywords: Crimean War, war depictions in art, 19th century

painting, censorship and propaganda in art.

Fotoğraftan Duvar Resmine: Bir Gaziantep Evi Örneği

Yasemin Ecesoy
Akdeniz Üniversitesi

Gaziantep, coğrafi konumu bakımından Suriye ve Anadolu

arasında bir geçiş noktası ve çağlar boyunca ticaretin önemli
merkezlerinden biri olmuştur. Buna bağlı olarak sanatsal
faaliyetlerin bölgedeki ticaretten etkilendiği ve şehir yapısına
uygun bir şekilde farklı kültürleri yansıttığı anlaşılmaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaşma dönemiyle görülmeye
başlayan duvar resimleri, öncelikle İstanbul saray ve
konaklarında kendisine yer bulmuş, hızla tüm imparatorluk
topraklarına yayılmıştır. Anadolu’nun birçok kentinde ve çeşitli
yapı türlerinde karşımıza çıkan duvar resimlerinin Cumhuriyet
döneminde de uzantılarına rastlanmaktadır. Araştırmalarımız
neticesinde, Gaziantep genelinde 19. ve 20. yüzyıllarda
yapılmış duvar resimlerinin olduğu tespit edilmiştir. Özellikle
Şahinbey İlçesi’nde yoğunlaşan duvar resimlerinin,
gayrimüslim ve Müslüman mahallelerinde konu ve üslup
bakımından farklı özellikleri olduğu gözlenmiştir.
İnceleyeceğimiz duvar resimli Gaziantep evi; Şahinbey İlçesi,
Bey Mahallesi’nde yer almaktadır. Evin giriş bölümündeki
duvar resimlerinden birinde Yıldız Sarayı ve Hamidiye Cami
tasvir edilmiştir. Bu duvar resminin, Yıldız Sarayı
Albümleri’ndeki Abdullah Kardeşlere ait olan ve Sultan II.
Abdülhamit’in Cuma alayını gösteren bir fotoğrafla neredeyse
birebir örtüştüğü görülmektedir. Aynı fotoğrafın Primitifler
adıyla anılan gruba ait, ismi bilinmeyen bir sanatçı tarafından
yapılan bir de tuval resmi vardır. Ayrıca, bu duvar resminin
karşısındaki diğer bir manzarada, Yıldız Saray Kompleksi’nin 251
bünyesindeki Şale Köşkü ve günümüze ulaşamamış Kaskat
Köşkü’nün hayali tasvirlerinin de yer alması kompozisyonu
tamamlar niteliktedir. Bu bildiride, Gaziantep’teki bir evin
duvar resimleri tanıtılarak, Anadolu duvar resimlerindeki yeri
incelenecektir. Ayrıca yine Gaziantep, Şahinbey İlçesi, Bey
Mahallesi’nde bulunan ve tanıttığımız evle benzerlikler
gösteren Kimya Evi’ndeki duvar resimlerinden bazılarının, yeni
bulgular eşliğinde, fotoğraf veya kartpostaldan yararlanılarak
yapıldığına dair bir değerlendirme sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Duvar Resmi, Osmanlı, Cumhuriyet,

Fotoğraf, Gaziantep

From Photograph to Wall Painting: An Example of a

Gaziantep House
Yasemin Ecesoy
Akdeniz University
 From a geographical perspective, Gaziantep is a transit point
between Syria and Anatolia and for ages it had been one of the
most important centers of trade. Therefore, it is understood
that the artistic activities in the region were influenced by the
trade and reflected different cultures in accordance with the
city structure. The wall paintings beginning with the
Westernization period at Ottoman Empire expanded into all
kinds of building, especially the palaces and mansions in
Istanbul, then quickly spread across the empire. Wall paintings
can be found in many cities and varying structures in Anatolia.
We can see the continuations of the wall painting tradition
extending as far as the Republic period. As a result of our
research, we have confirmed that there are wall paintings
across Gaziantep built around the 19th and 20th centuries. We
have observed that the wall paintings, which are mostly
centered around the Şahinbey District, show varying
characteristics in terms of subject and style between Muslim
and non-Muslim neighborhoods. Our research focuses on a
Gaziantep house with wall paintings which is located in the 252
Bey Neighborhood of Şahinbey District. On one of the wall
paintings in the entrance there are the depictions of the Yıldız
Palace and the Hamidiye Mosque. It can be seen that this wall
painting exactly matches a photograph belonging to Abdullah
Brothers in the Yıldız Palace Albums that shows Abdul Hamid
II's Friday ceremony. There is also an anonymous painting on
canvas of the same photograph which belongs to a group
named Primitives. In addition, in another landscape across this
wall painting, there is the imaginary depiction of the Şale
Mansion and the Kaskat Mansion of the Yıldız Palace Complex.
These two depictions complement the composition. This study
will introduce the wall paintings found on a house in
Gaziantep and analyze its position among the wall paintings
found in Anatolia. Moreover, in light of recent findings, we will
provide an assessment claiming that the wall paintings in
Kimya House, also located in the Bey Neighborhood of
Şahinbey District in Gaziantep, – which shows similarities with
the main house we will introduce – was built using
photographs and postcards.

Keywords: Wall Painting, Ottoman, Republic, Photograph,

Gaziantep

Orta Asya'da Kemik Muhafaza Kapları (Ossuary/Navs) ve

Türk Sanatı'ndaki Yeri Üzerine Değerlendirmeler
Yaşar Çoruhlu
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi

Orta Asya’da Türk Sanatı’nın miladdan önceki dönemlerden

itibaren gelişimi, Proto-Türk, Hun, Göktürk, Uygur vb. Çeşitli
Türk devirlerini içerecek şekilde ve her türlü ayrıntısıyla henüz
ortaya konulamamıştır. Oysa günümüzde Türklerle ve Türk
bölgeleriyle ilgili kazılar ve araştırmalar sonucunda elde edilen
kalıntı ve sanat ve kültür değeri olan nesnelerin sayısı gün
geçtikçe çoğalmakta ve büyük miktarlara ulaşmaktadır.
Bununla birlikte, sözü edilen bu büyük malzeme grubunun
Türk Sanatı Tarihi ve Arkeolojisi açılarından değerlendirilmesi 253
önemli sorunlar ve zorlukları bünyesinde barındırmaktadır.
Bahsedilen şekilde bazı değerlendirme zorluklarının olduğu
sanat ve kültür nesnelerinin bulunduğu bir grup eser de kemik-
kalıntı saklama kaplarıdır. Bunlar Batı literatüründe Ossuary,
doğuda ise Nâvs denilen insan kemiklerinin ve bazen de kutsal
sayılan kalıntıların saklandığı muhafazalardır. Daha çok,
Hindistan’da doğarak Orta ve İç asya ve Çin’e yayılan
Budizm’den ve Stupa kültüründen kaynaklanan bu kapların,
yeterli sayıda örneği Orta Asya kazı ve araştırmalarında ele
geçmiştir. Bu eserlerin en azından bazı örneklerinin Türklerle
ve dolayısıyla Türk Sanat Tarihi’yle alakası bulunmaktadır. Bu
husus bir kısım Türk ve onlara çok yakın bozkır halklarının en
azından M.Ö. 2. Yüzyıldan itibaren daha net bir şekilde takip
edebildiğimiz Budizm’e ilgilerinin bir sonucudur. Bu bildiride
amacımız Türkiye’de hiç değerlendirilmemiş bu kapları genel
olarak ele almak ve Türk topluluklarının sanat tarihi ile
ilişkisini belirlemek olacaktır. Bu bağlamda öncelikle Stupa’nın
ne olduğu, özellikleri ele alınacak ve stupa kültürünün bir
ögesi olarak söz konusu kemik-kalıntı kaplarının nasıl ortaya
çıkmış olabileceği üzerinde durulacaktır. Sonra Hindistan’daki
stupa mimarisinin başlangıcından bahisle Bozkır ve Türk
topluluklarına bu mimarinin nasıl yansıdığı ve dolayısıyla
kemik muhafaza kaplarının söz konusu halklar tarafından da
üretimi üzerinde durulacaktır. Böylece sonraki aşamadakemik
muhafaza kabı örneklerin genel ve Türkler açısından
tanıtılmasına yer verilecektir. Kemik-kalıntı kapları çoğu kere
bir lahit ölçüsünde büyük olmayan dörtgen veya oval
şekillerde kaplardır.Bir kısmı basit ve sade, bir bölümü ise
süslemeli ve insan figürleri içeren bu kapların İçlerinde daha
çok kutsal sayılan kişilerin kemikleri saklanır. Ele geçen
örneklerin çoğunluğu pişmiş topraktan kaplardır. Kimi madeni
örnekler de vardır, ayrıca taş veya ağaçtan yapılmış örnekleri
de bulunabilir. Muhafaza edilen kemiklerin miktarı değişebilir
ve hatta bazen kutsal kişilere ait eşya türünden kalıntılar da
bunların içinde muhafaza edilebilir. Söz konusu kemik-kalıntı
kaplarının ilk olarak Budizm’e bağlı olarak ortaya çıktığı ve
sonra Avrasya’nın çeşitli bölgelerine yayıldığı ileri sürülebilir. 254
Bu bağlamda Bizans rölikleri de bu yayılmanın bir sonucu
olarak ortaya çıkmış olabilir. Orta Asya’da da bilhassa
Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Kazakistan, Doğu
Türkistan bölgelerinde ortaya çıkarılan muhafaza kaplarının
birtakım örneklerinin, Kanglılar veya Kengeres Türkleri denilen
Türk halkları ile başlayarak (M.Ö. 2- 1.yüzyıl) Budizme eğilim
gösteren sonraki Türk halklarında ve devletleri döneminde de
imal edildikleri anlaşılmaktadır. Böylece söz konusu kapların
Türk Sanat Tarihi kapsamı içerisinde değerlendirilmeleri de
mümkün olmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kemik Muhafaza Kapları, Ossuary,

Budizm, Türk, Orta Asya
 The Evaluation of Bone Storage Containers
(Ossuary/Nâvs) and the Place of Turkish Art in Central
Asia
Yaşar Çoruhlu
Mimar Sinan Fine Arts University

The development of Turkish art in Central Asia before the

common era has not yet been elucidated with various details
including Proto-Turk, Hun, Göktürk, Uyghur and other Turkish
periods. Today, however, the number of remains and objects of
artistic and cultural value obtained as a result of the
excavations and researches about the Turks and the Turkish
regions are increasing day by day and reaching large amounts.
In addition to this, the evaluation of this large group of
materials from the perspective of Turkish Art History and
Archeology contains important problems and difficulties in
itself. A collection of art and culture objects with some of the
evaluation difficulties are the storage containers as well. These 255
are conservatives that the human bones called “Ossuary” in
Western literature, “Nâvs” in the east, and sometimes hidden
by the sacred remains. Furthermore, a sufficient number of
examples of these vessels arising from Buddhism and Stupa
culture that originated in India and spread to Central and
Central Asia and China were found in Central Asia excavations
and researches. At least some examples of these works are
related to the Turks and therefore, Turkish Art History. This is
a result of the fact that some of the Turks and the people of the
steppe, which is very close to them, are able to follow
Buddhism more clearly from the second century on, at least
before the common era. Our purpose in this declaration is to
treat these pots, which have never been evaluated in Turkey, in
general and to determine the relation of Turkish communities
with art history. In this regard, first of all, what the Stupa is,
and its characteristics will be discussed, and how the bone-
residue vessels could have emerged as a matter of stupa
culture. Later on, the beginning of the stupa architecture in
India will be discussed and how the architecture of Bozkir and
Turkish communities will be reflected and thus, the production
of the bone storage containers by the people will be
emphasized. Thereby, examples of bone preservation vessels
will be introduced in general and in terms of Turks in the next
step. Bone-remnant vessels are often in rectangular or oval
shapes that are not large in size to a sarcophagus. Some of
them are simple and plain, some of them are ornamental and
human figurines, and the bones of those who are considered
more sacred are hidden inside these vessels. The majority of
the samples recovered are from baked clay. There are also some
examples of minerals, as well as examples made of stone or
wood. The amount of bones preserved may vary, and
sometimes even the remains of a holy person may be retained
in it. It can be argued that the bone-residue vessels first
appeared as a result of Buddhism and then spread to various
parts of Eurasia. Concordantly, Byzantine relics may have
emerged as a result of this expansion. In Central Asia, it is
understood that some examples of storage containers 256
unearthed in Turkmenistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan and
Kazakhstan and East Turkestan regions are also manufactured
during the period of the next Turkish people and states,
beginning with the Turkish people called Kanglılar or Kengeres
Turks and showing Buddhism. In this way, it is possible to
evaluate the vessels within the scope of Turkish Art History.

Keywords: Bone Storage Containers,Ossuary, Buddhism, Turk,

Central Asia

Bolayır Tabyaları
Yusuf Acıoğlu
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Stratejik bir noktada yer alan Çanakkale’de asırlar boyunca

çeşitli savunma yapıları inşa edilmiştir. Bu savunma
yapılarının başında kaleler gelmektedir. Ancak zamanla kaleler
gelişen ateşli silahlar karşısında, yüksek duvarları nedeniyle
tehlike oluşturmaya başlamıştır. Bu nedenle daha alçak duvarlı
ve toprak dolgu destekli tabyaların kullanımı zorunlu hale
gelmiştir. “Tabya” adı verilen yapılar ilk olarak 15 yüzyılın
sonlarında İtalya’da ortaya çıkmış, 16 yüzyıl ve 17 yüzyılda
Avrupa’da geliştirilmiş, 19 yüzyılın ikinci yarısından sonra
ortaya çıkan yivli topların kullanımı ile birlikte yeni bir boyut
kazanmıştır. Genellikle dört cepheli, ön cepheleri dar açıyla öne
doğru çıkan, düşmanın gözlemlenmesine, silahların
konuşlandırılmasına olanak sağlayan tabyalar kâgir ve
toprakla yapılmıştır. Çanakkale Boğazı ve çevresinde, ilk olarak
III. Mustafa döneminde Fransız mühendis Baron de Tott
tarafından tabyalar inşa edildiği görülmektedir. Çanakkale’de
başlayan bu tabya inşası 19 yüzyılın sonlarına kadar devam
eder. Bu tabyalar büyük çaplı ve etkili ateş gücüne sahip yivli
topların bulunduğu, toprak ardına gizlenmiş bonetlere sahip
yapılardır. Çanakkale’de kâgir ve toprak olmak üzere toplam
otuz iki tabya tespit edilmiştir. Bu tabyalar kıyı ve kara
tabyaları olarak ikiye ayrılır. Kıyı tabyaları deniz yolunu
korumak amacıyla boğazın her iki yakasında birbirlerine 257
karşılıklı olarak inşa edilmişlerdir. Kara tabyaları ise Gelibolu
Yarımadasına dolayısıyla Çanakkale Boğazı’na gelecek
saldırılara engel olmak için karadan gelecek saldırılara karşı
Bolayır ve civarına yapılmışlardır. Bu tabyalar kıyı
tabyalarından farklı özelliklere sahiptirler. Bugün Çimpe Kalesi
olarak bilinen Bolayır Merkez Tabyası, devamındaki İstihkâm
hattı ve yakınlarına inşa edilen diğer tabyalar ile birlikte
toplam yedi tabyanın varlığı bilinmektedir. İlk olarak topraktan
yapılan bu tabyaların üzerine zamanla kâgir olanlarda inşa
edilmiştir. Kâgir tabya tüm ihtişamı ile hala ayakta dururken,
söz konusu toprak tabyalardan ancak üçünün izi
görülebilmektedir. Bu bildiride yarımadanın ve boğazın
korunmasında önemli bir yeri olan ancak bugüne kadar
üzerinde pek durulmayan bu tabyalar tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Çanakkale, Osmanlı, Askeri Mimari,

Savunma Yapıları, Tabya
 Redoubts of Bolayır
Yusuf Acıoğlu
Çanakkale Onsekiz Mart University

Due to the strategic position of Canakkale, it forced the

construction of defensive structures all the time. These
defensive structures consist of primarily fortifications are
become weak and vulnerable to the development of military
technology due to their high curtain walls. Because of that its
necessary to develop new fortifications known as redoubts
which have lowered walls and tops supported with earth
fillings. The initial structures of redoubts known from Italy in
15th century and developed during 16th and 17th centuries in
Europe. The development of the rifled cannon in 19th century,
the redoubts has gained new features. The developed redoubts
which were constructed with masonry stones covered with
earth fillings and their plan usually consist of four faces with
an angular outward at the front face which allows surveillance
258
and locate the artillery. The first examples of these fortification
built by the Baron de Tott for the Ottoman Empire during the
reign of Mustafa III. The construction process continues at the
end of 19th century. These fortifications have high-power rifled
cannons and annex structures like camouflaged arsenals
which were fully covered with earth fillings. A total of 32
redoubts identified Çanakkale region during our research and
these redoubts classified in two types as land redoubts and
coast redoubts. The coast redoubts constructed on opposing
locations on the shore of Dardanelles strait for secure the sea
route. The land redoubts built up on the beginning locations of
Gelibolu Peninsula like Bolayır for defending the vicinity from
the land troops. The land redoubts have some characteristic
futures which separate them from the sea redoubts. Today also
is known as Çimpe Fortress actually Bolayır Central Redoubt
and annex structures, there is the sum of 7 redoubts identified.
The first examples of these redoubts built by only earth and in
the later periods the redoubts built up by masonry stones have
revealed. The earth redoubts are completely ruined and only
some visible traces detect on the ground. In contrast, the
masonry one has been standing with all its splendor. In this
work, we aim to introduce not fully known redoubt structures,
which were the strategic fortifications to protect the
Dardanelles Strait.

Keywords: Çanakkale, Ottoman, Military Architecture,

Defensive Structures, Redoubts

Aksaray Sinne Çayırı Mezarlığı Mezartaşları

Zekai Erdal
Mardin Artuklu Üniversitesi

Anadolu Selçuklu ve Beylikler devrinde önemli bir yere sahip

olan Aksaray il merkezinde bu dönemlere ait üç büyük
mezarlık bulunmaktadır. Mezarlıkların en büyüğü ve eski
Ervah Mezarlığı, diğeri Bedir Muhtar Mezarlığı, 3. ise Sinne
Çayırı Mezarlığıdır. Anadolu Selçuklularından beri kullanılan
259
Ervah Mezarlığı’nda hala gömü devam etmektedir. Bedir
Muhtar ve Sinne Çayırı’ndaki kabirlerin büyük bir kısmı
Beylikler devrine aittir. Üç büyük mezarlıktan Sinne Çayırı
Mezarlığı, arazisinden faydalanılmak amacıyla 1944 yılında
dönemim belediye başkanı tarafından yerinden kaldırılmıştır.
Mezartaşları önce belediye deposuna, sonrada Aksaray
Müzesi’ne taşınmıştır. Kabirlerdeki kemikler ise toplanarak
Ervah Mezarlığındaki Hacılar Hanı olarak bilinen yapı
kalıntısının alt katına doldurulmuştur. Günümüzde mevcut
olmayan mezarlığın, kurtarılan şahideleri hakkındaki mevcut
tek bilgi kaynağı İbrahim Hakkı Konyalı tarafından 1974
yılında kaleme alınan “Abideleri ve Kitabeleri ile Niğde Aksaray
Tarihi” isimli 2 ciltlik eseridir. Şahideler günümüzde Aksaray
Müzesi’nin bahçesinde büyük çoğunluğu açık alanda ve doğal
şartlara maruz kalacak şekilde korunmaktadır. Müzede
muhafaza edilen şahideler mermer malzemeden yapılmıştır.
Sağlam şahidelerin yanı sıra kırık olanlarda bulunmaktadır.
Kabartma tekniğindeki yazılar Celî sülüs hatlıdır. Dili Arapça
olan kitabeler içerisinde hadis-i şerifleri de görmek
mümkündür. Şahidlerin çoğunluğu sivri kemerli bir forma
sahiptir. Dilimli kemerli ve kavuklu örnekleri de görmek
mümkündür. Büyük çoğunluğunun arka yüzleri de yazılıdır.
Yazı bulunmayan yüzlerde ise genelde bitkisel karakterli
bezemeler söz konusudur. Sivri kemerli tepelikte genellikle
palmet/Rumilerden müteşekkil süslemeler dikkati çekmektedir.
Bir kısım şahidelerde yazılar şahidenin formuna uygun bitkisel
bezemeli bir bordür ile sınırlandırılmıştır. Bu çalışma ile
unutulan Sinne Çayırı Mezarlığı’na ait çoğunluğu Beylikler
devrine tarihlenen mezar taşları kendi içinde tipolojileri,
kitabelerinin içerikleri ve süsleme özellikleri tetkik edilerek
bilim dünyasına tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Aksaray, Sinne Çayırı Mezarlığı, Mezartaşı

The Tombstones Of Aksaray Sinne Çayırı Cemetery

Zekai Erdal
Mardin Artuklu University 260
In the city center of Aksaray which hold an important place in
the period of Anatolian Seljuks and Beyliks, there are three
large cemeteries belonging to that era. The biggest and the
oldest of these cemeteries is the Ervah Cemetery, the second
one is Bedir Muhtar Cemetery, and the third one is the Sinne
Çayırı Cemetery. Burying still continues in the Ervah Cemetery
in use since the era of Anatolian Seljuks. Most of the graves in
Bedir Muhtar and Sinne Çayırı belong to the Beyliks period.
The Sinne Çayırı Cemetery of these three large cemeteries was
removed in 1944 by the mayor at that time to utilize its land.
The tombstones were transferred firstly to the municipality’s
store, and then to the Aksaray Museum. The bones within the
graves were collected and put into the downstairs of artifact
remains known as the Caravanserai of Hacilar in the Ervah
Cemetery. The book of two-volumes entitled as“History of
Nigde Aksaray with its Monuments and Inscriptions”, authored
by Ibrahim Hakkı Konyalı in 1974, is the only available
information source related to the tombstones remaining from
the cemetery which is inexistent today. The most of
tombstones are preserved at the outdoor area and being
exposed to environmental conditions in the yard of the
Aksaray Museum. The tombstones preserved in the museum
were made of marble material. There are broken tombstones as
much as the undamaged ones. The reliefscriptures are in the
khat style of Jali tuluth. It is possible to read the hadith al-
sharif on the Arabic inscriptions. The most of tombstones are
in the pointed arch form. The examples with trefoil arches and
in the form of turban can be also observed. The back side of
large part of them is written. The unwritten sides were
generally decorated with plant figures. On the pointed arch
heading, the ornaments comprised of palmettes/Rumi attract
the attentions. On certain tombstones, the scriptures are
bordered with a rim decorated with plant figures, compatible to
the form of tombstone. In this study, the forgotten Sinne Çayırı
Cemetery’s tombstones, most of which are dated back to the
Beyliks period, will be introduced into the science world after
investigating the typologies, the contents of inscriptions, and 261
the ornament features of tombstones.

Keywords: Aksaray, Sinne Çayırı Cemetery, Tombstone

2016 Yılı Akseki Ve Çevresi Yüzey Araştırması

Zekeriya Şimşir
Necmettin Erbakan Üniversitesi

Akseki Manavgat ırmağının oluşturduğu büyük bir vadi ile

Toroslar’ın coğrafi yapısına uygun olarak engebeli ve dağlık bir
arazi üzerinde yer almaktadır. İlçe Batı Toroslar’ın güneyinde
kurulmuştur. Eski adıyla Marla olan Akseki, Melas vadisinde
yer alan dağlık Pamfilya ovasının kuzeyinde kalmaktadır. İlk
çağlardan itibaren bölgenin çeşitli medeniyetler tarafından
iskan edildiği araştırmalar sonucunda tespit edilmiştir. İlk
çağda Akseki ve çevresi Pisidya bölgesinin sınırları içerisinde
kalmaktadır. Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerinden sonra
Selçuklu döneminde Türk hakimiyetine girmiştir. Selçuklu
döneminde Seydişehir’den çıkan kervan yolunun Akseki
üzerinden güneye indiği Alacabel yakınlarındaki yol üstü
kuruluşu olan Rodar Han’dan dan da anlaşılmaktadır.
Ortaçağ’da Alaiye sınırlarında kalan Akseki ve civarı İlhanlı ve
Karamaoğulları hakimiyetinde kalmış, Fatih döneminde
Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Osmanlı döneminde Konya
vilayetinin Teke sancağına bağlı bir kazadır. Cumhuriyet
döneminde idari olarak Antalya İli’ne bağlı İlçe olmuştur. Tarih
boyunca İç Anadolu ile Akdeniz arasında bir geçiş bölgesi olan
Akseki ve çevresinde çeşitli medeniyetlerin ortak özelliklerinin
harmanlandığı ve transfer edildiği bir coğrafya olması
hasebiyle farklı dönemlerin ihtiyaçlarına göre çok çeşitli kültür
varlığı bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile
“Ortaçağdan Günümüze Akseki, İbradı, Gündoğmuş ve
Manavgat İlçeleri Yüzey Araştırması” konulu araştırmamızın
ilk aşaması olarak 2016 yılında Akseki ve çevresinde
ekibimizle bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Bölgede camiler,
mescitler, düğmeli evler, köy odaları, hanlar, kervan yolu eğitim
yapıları, sarnıçlar, mezar taşları ve kitabeler incelenmiştir. 262
Bölgenin coğrafi konumuna uygun olarak, geleneksel yapım
teknikleriyle gerçekleştirilen bu yapım faaliyetleri kendine has
özellikleriyle tebarüz etmiştir. Özellikle düğmeli ev olarak tabir
edilen konut mimarisi yapım tekniğinin geç dönem hanlarında,
bazı cami ve mescitlerde, okul yapılarında da kullanıldığı
anlaşılmaktadır. Taş ve ahşap malzemenin bol olduğu civarda
inşa tekniğinin yanı sıra ahşap süslemenin de zenginliği
görülmektedir. Akseki ve İbradı civarında Osmanlı döneminden
Erken Cumhuriyet dönemini de kapsayan, üzerindeki metinleri,
başlık tipleri ve süslemeleriyle bir mezar taşı geleneğinin
yaygın olduğu anlaşılmaktadır. Geleneksel yapım tekniğiyle
yapılmış yapılar ile mezar taşlarının bir çoğu çeşitli nedenlerle
tahrip olmuş veya yok olmuştur. Bu kültür varlıklarının
gelecek nesillere sağlıklı bir şekilde aktarılması için öncelikle
bütün özellikleriyle tespit edilmesi gerekmektedir. Bu amaca
yönelik olarak 2016 yılında Akseki ve çevresindeki
gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmasının sonuçları bildirimizde
değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Antalya, Akseki, Marla, Düğmeli evler,
Sarı Hacılar

The 2016 Surface Survey Akseki and Its Sorrounding

Zekeriya Şimşir
Necmettin Erbakan University

Akseki is located on a rugged and mountainous terrain

suitable for the geographical structure of Taurus with a large
valley created by Manavgat river. The district was founded in
the south of Western Taurus. The ancient name of Marla,
Akseki, is located in the north of the mountainous Pamfilya
plain in the valley of Melas. As a result of some research, it
was confirmed that the region was settled by various
civilizations since the early ages. Akseki and its surroundings
were within the boundaries of the Psidia region at the first age.
After the Hellenistic, Roman and Byzantine periods, Akseki
was entered the Turkish dominance during the Seljuk period. It 263
is also understood from the Rodar Khan which is a road-based
organization near Alacabel that the caravan road that came
out of Seydisehir during the Seljuk period came to the south
via Akseki. In the Medieval Age, Akseki and its surroundings
were within the boundaries of Alaiye entered the Ilkhanids and
Karamanids sovereignty and then, entered Ottoman dominance
during the Fatih period. During the Ottoman period, Akseki
was a town belonged to the Teke Sanjak of the Konya province.
During the Republican period, Akseki became a district which
was administratively affiliated to the province of Antalya.
Because having a geography where the common features of
various civilizations are blended and transferred, Akseki, a
historically transitional region between Central Anatolia and
the Mediterranean, has a wide variety of cultural assets
depending on the needs of different periods. With the
permission of The Ministry of Culture and Tourism, the first
phase of our research entitled "From the Medieval Age to these
days Survey in Ibradi, Gündoğmuş and Manavgat Provinces"
was carried out in 2016 in Akseki and surrounding areas with
our team. In this region, mosques, houses, village rooms, inns,
education monuments over the caravan road, cisterns,
tombstones inscriptions were investigated. In accordance with
the geographical position of the region, this construction
activities carried out with traditional construction techniques
become clear with its own characteristics. It is understood that
the residential architectural construction technique which is
called as the buttoned house is used in the late period inns,
some mosques and masjids, also in the school buildings. In
addition to the technique of building the town where stone and
wood materials are abundant, the richness of wood ornaments
is also seen. It is understood that, Akseki and nearby Ibradi
there is a common tradition of a tombstone with their
inscriptions, head styles and ornaments from Ottoman period
which is included the Early Republican Period. Many of the
tombstones and constructions made with traditional
construction techniques have been destroyed or annihilated
because of various reasons. In order for these cultural assets to
be transmitted to future generations in a healthy way, it must 264
first be determined with all its characteristics. For this purpose,
the results of the surface survey we conducted in Akseki and
its vicinity in 2016 will be evaluated in this study.

Keywords: Antalya, Akseki, Marla, Buttoned Houses, Sarı

Hacılar
 Taşköprü-Aşağı Ayvalı Köyü Camisi ve Revzenleri
Zeynep Aytekin
Erciyes Üniversitesi

Tarih öncesi çağlardan günümüze önemli bir yerleşim merkezi

olmuş olan Kastamonu İlinin Taşköprü ilçesi, 11. yüzyılın
sonlarından itibaren ilk kez Danişmendlilerle birlikte Türklerin
yönetimi altına girmeye başlamıştır. Bizans ve Türkler
arasında sürekli el değiştiren bölgede, uzun süreli ilk Türk
hakimiyeti Selçuklular döneminde Çobanoğulları Beyliği ile
gerçekleşmiş olup, sonrasında bölgede Candaroğulları Beyliği
ve Osmanlı Devleti hüküm sürmüştür. Bu egemenliğin
göstergesi olarak ilçede gerçekleştirilen imar faaliyetleri yazılı
kaynaklardan ve günümüze ulaşan maddi kalıntılardan
öğrenilmektedir. İlçede bu dönemlere ait olan tarihi yapılar
arasında ilk inşaları Candaroğulları Beyliği ve Osmanlı
döneminde gerçekleşmiş olup çeşitli onarımlarla günümüze
ulaşmış olan camiler çoğunluktadır. Bu camilerden biri, 265
Taşköprü ilçesinin batısında, merkeze 27 km. uzaklıktaki Aşağı
Ayvalı Köyü Camisi’dir. Günümüzde Aşağı Ayvalı ve Yukarı
Ayvalı olmak üzere ikiye ayrılmış olan köyün, eski bir yerleşim
yeri olduğu tahrir defterlerinden anlaşılmaktadır. Bilinen en
erken tarihlisi 1487 yılına ait olan bu defterlerde köyün adı,
Ayvalu Viran olarak kaydedilmiştir. İlk inşa tarihi bilinmeyen
caminin çeşitli onarımlarla ayakta kaldığı cephe
duvarlarındaki izlerden açıkça görülmektedir. Bu onarımlardan
biri, harim giriş kapısı üzerinde yer alan kitabede de
belirtilmiştir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen bir alan
üzerine inşa edilmiş olan cami; tek mekânlı ahşap tavanlı
camiler grubuna girmektedir. Alçı mihrabının yanı sıra yapının
önemli unsurlarından biri ise güney duvarındaki üst sıra
pencerelerinde yer alan revzenlerdir. Aşağı Ayvalı Köyü
Camisi’nin revzenleri, süsleme kompozisyonları ile 18. yüzyıl
sonrası özellikleri göstermekle birlikte Osmanlı cam
sanatından günümüze ulaşmış, üzerinde bani ve tarih ibaresi
bulunan ender örneklerdendir. Mevcut literatürde hakkında
herhangi bir yayın bulunmayan bu revzenler, ilk defa bu
çalışma ile bilim dünyasına tanıtılacaktır. Ayrıca; plan,
malzeme, teknik ve süsleme özellikleri, vakfiye kayıtları, arşiv
belgeleri ve yapı üzerinde bulunan kitabelerden yola çıkılarak
Aşağı Ayvalı Köyü Camisi’ne dair tarihlendirme denemesi
yapılacak ve yapının günümüze geliş süreci
değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: Taşköprü, Aşağı Ayvalı Köyü Camisi,

Kitabe, Revzen, Nakışlı Cami

The Mosque of Aşağı Ayvalı Village in Taşköprü And

Its Revzens
Zeynep Aytekin
Erciyes University

The district of Taşköprü in Kastamonu province, which has

been a significant settlement center since the prehistoric ages,
266
came under the rule of the Turks with the Danishmends for the
first time in the late 11th century. The first long- term Turkish
domination in the region, where the authority was handed over
constantly between Byzantines and Turks, was with the
Chobanids (Çobanoğulları) during the Seljuk period and later
the Jandarids (Candaroğulları) and the Ottomans ruled the
region. The written sources and the extant remnants reveal the
construction works carried out in the district as a sign of this
sovereignty. The mosques, first constructed during the periods
of the Jandarids and the Ottomans and still extant due to
various restorations outnumber among the historical buildings
of the Turkish periods. One of these mosques is the Mosque of
Aşağı Ayvalı Village, located 27 km west of the center of
Taşköprü. It is understood from the cadastral record books that
the village, which is divided into two section as Aşağı Ayvalı
and Yukarı Ayvalı at present, is an ancient settlement. In the
earliest of these books dated 1487, the name of the village was
recorded as Ayvalu Viran. Although the construction date of
the mosque is unknown, it is obvious that the mosque has
survived to the present day due to some restorations, the
traces of which can be seen on the external walls. One of these
restorations was mentioned on an inscription above the
doorway of the harim. The mosque, a rectangle in north- south
direction, is a sample of a single spaced mosques with a
wooden ceiling. Besides its plaster mihrab, one of the most
significant features of the mosque are the revzens (elaborate
patterns of colored glass held in place by plaster frames) in the
upper windows of the south wall. Displaying the
characteristics of the post-18th century with their decorative
composition, they are some of the rare examples still extant
and bearing the name of the patron and the date. These
patterned glasses that have never been mentioned in any
scientific study, will be presented to the world of science for the
first time with this presentation. In this study, a possible
construction date for the Mosque of Aşağı Ayvalı Village will be
suggested based on its features of layout, building material,
technique and decoration, its wakf and archive documents and
inscriptions and its process of reaching the present will be 267
evaluated.

Keywords: Taşköprü, TheMosque of Aşağı Ayvalı Village,

Inscription, Revzen, ColouredGlass