Padas a Saan nga Malipatan

(Noemi N. Calado)

HUEBES,AGOSTO 27 iti oras ti 11:24 iti bigat

Natayen ni uncle – Wen, agingga ita, malaglagipko pay laeng daytoy a mensahe.

Apaman a naawatko daytoy, saanak a nakatagari. Saan a pulos a nagarubos ti luak,

ngem ti ling-etko ket umdasen nga isu ti pagbanlawko ti kasabsabon pay laeng a rupak.

Maysa laeng koma a gagangay nga aldaw ti lumabas … mapan aglako ti tarong da

nanang ken adingko idiay Agoo. Gumatang kadagiti masapsapul iti pagtaengan,

panangaramid kadagiti inaldaw nga ar-aramidenmi… Ngem saan a kasta ti napasamak.

Agpakada koman da nanang apaman a nagatangda aminen ti tarong nga imetda,

ngem pagammuan ta adda agririaw iti kaarruba da ikitko. Ipukpukkawda a saanen a

makariing ti asawana a kalkalpasna a nagdigus. Dagus ngarud nga intarayda isu iti

kaasidegan a pribado nga ospital. Naasikasoda met ngem aginggada laeng iti triage area ti

ospital. Kinitada ti matana, kalpasanna, inbaga ti nangtaming nga itarayda idiay bangir nga

ospital. Nagpakaasi ti kasinsinmi a tamingendan iti immuna nga ospital a napananda gapu

ta no iyalisda iti pampubliko nga ospital, mabalin a saanen nga umabot ken nalaka laeng a

makaptan iti COVID, maysa pay a pagamakanda. Gapu ta inpetteng dayta nga ospital a

saanda a mabalin a tamingen sadiay, inyalisda ngarud ti pangamaek. Iti uneg ti lugan,

mangngeg ti panagpakaasi ni ikitko iti asawana nga ikagumaanna pay ti agbiag. Ngem idi

makitana a dinan kabaelan ti lumaban, sipapait nga inibbatanna dagiti sao nga

“Pakawanennak, ‘nior.” “Mmm,” sungbat laeng ti pangamaek gapu ta saanen a makasao.

Nagmaris uben dagiti kukona ket ammon ni ikit ken ti anakda a saannan a kabaelan ngem

inserrekda latta iti ospital.

Dead on arrival ni uncle. Ammo ti ikit, kasinsin, nanang, ken adingko a nangkuyog a

nangitaray kenkuana. Indiretsoda isun iti morgue. Simmangpet dagiti dadduma nga

annakna, ket permi la unay ti ladingitda gapu iti ipupusay ti amada. Pinilitda a lukatan ti

tawa ti morgue. Simrekda idiay tapno maagkan ken maiggamanda pay isu. Linuktanda ti

cadaver bag, uray agsaysayasay ti dara iti pingping ni uncle, inag-agkan latta dagiti
annakna. Dita metten a mangngeg dagiti istoria ti annakna maipapan kadagiti maudi a

kanito iti amada. Amin a nangngegko nga istoria ket negatibo. Dida a nataripato ti

nasayaat sakbay ti aldaw nga ipapatayna. Asino ti makaammo a maudin dayta nga aldaw a

makaduada isuna? Pulos nga awan. Pirmi ti sangit dagiti annakna bayat nga inyesestoriada

ti maudi a kanitoda ti amada. Napnuan ti panagbabawi. Adda dita nga nasungbatanda iti

saan nga ummo a balikas, dida inkankano, ken ti pananglabas-labas laeng kenkuana iti

uneg ti balayda gapu ti bisiona. Nagsakit unay ti nakemko idi nangngegko dagita ket

insangsangitko dagita. Ania ngata ti rikna ni uncle iti dayta nga aldaw? Isu ngata ti

nangdegdeg kenkuana a pumusay? Diak ammo. Asinoak koma nga agreklamo ket

kaanakannak laeng? Saanakon a nagsao gapu ta ammok a numayonnak laeng iti

panunotenda. Nasakit ti mapukawan, ngem nasaksakit no pumusay ti maysa dina narikna a

maipatpateg.

Nadagaangen ti uneg ti morgue ta masiripen ti init ti unegna ken medio adda

angotnan ti bangkay ngem kaskasdi a binanbantayanmi agingga a napagnunummuan ti

pamay-an iti pannakaitabonna.

Narikot la unay ti panangalada ti bangkay gapu metten iti daytoy agraraira a sakit.

Idi damo, immannugot ti LGU a lamayan ti tallo nga aldaw ngem binawida daytoy gapu ta

naiserrek isu iti ospital. Daytoy ti nainayon a pagsakitan ti nakem ti intero a kabagian ti

pimmusay ngem awanen ti naaramidanmi.

Alas-sais ti malem iti dayta met laeng nga aldaw nga inserrekmi isu iti tabonna.

Nasaem ti pannakapukawna iti daytoy a lubong. Nagbiit. Kasla kimat a pimmanaw ken

awanen ti namnama a makapagsubli pay. Adu a makaam-ammo kenkuana ti immay

nakipamunpon. Saanen a nakaskasdaaw gapu ta nasingpet a talaga isu. Apaman a suktan ti

bulan ti init iti tronona iti tangatang, simreken ti pangamaek iti permanente a

pagtaengana. Napno iti asug ken dung-aw dayta nga lugar iti dayta a rabii. Pimmanawkami

a nadagsen ti riknami. Kasla tagtagainep laeng!

Saanko isu a kabagian iti dara ngem kasla maysan gapu ta kanayonnakam nga
asikasuen no mapankami umian idiay balayda. Nasingpet isu. Kanayonna nga idiaya ti

pannapanmi idiay balayda ken kanayonnak met a kabblaawan no makitanak a magmagna a

mapan idiay paradaan iti dyip. Ti laeng makunak a pakapilawanna ket ti nalabes a

panagin-inomna ti arak nga isu ti pagparparikotan ni ikit.

Apay a diak malipatan ti ipupusayna uray isu ket pangamaek laeng? Makitkitak

kenkuana ni tatangko gapu kadagiti positibo a kababalin nga naipakpakitana kadakami idi

sibibiag pay.

Gapu iti daytoy nga pasamak, naamirisko a saan a nasken a tratuen a bareng-

bareng ti kaadda ti maysa a tao no sibibiyag pay ken adda pay iti abaytayo.