Emevi egemenliğine son verip halifeliği devralan Abbasiler ile birlikte

İslam sanatı artık doğuya açılır. Özellikle mimari ve süsleme alanlarında etkili
olur. Camilerde taransept plan yerini kûfe tipine bırakır.

Malzeme, taş yerine

kerpiç ve tuğladır. Emeviler
Döneminde süslemede
kullanılan mozaik ve freskonun
yerini Abbasilerde alçı ve tuğla
dekorasyonu alır. Bütün bunlara
ek olarak Abbasiler Dönemi,
İslam dünyasının bilinen en eski
türbesi Kubbet’üs Süleybiye’nin
yapıldığı zamandır.
Abbasi camilerinde geometrik ve bitkisel süslemeler, saraylarda ise
figüratif resim kompozisyonları yer alır. Av sahneleri, harem hayatı ve stilize
edilmiş yaprak, çiçek motifleri geometrik bir düzen içinde değerlendirilmiştir.
Abbasiler, Mezopotamya geleneğine uyarak tuğla yapıları benimsemişlerdir.
 İslam şehirciliği konusunda
bilinen ilk örnek 762-765 yılları
arasında Abbasi Halifesi Mansur’un
kurdurduğu daire planlı, sur duvarı
dışarıdan bir hendekle çevrilmiş ve
dört kapısına komşu şehirlerin adı
verilmiş Bağdat’tır.
Diğer önemli iki kent ise
Dicle’nin doğu yakasında 836’da
Halife Mutasım’ın kurduğu
dikdörtgen planlı, askerî karargah
olarak kullanılan Samarra ile
Rakka’dır.
Abbasilerin yapı
süslemelerinde resim yanında
kabartma alçı motifler de yer
almaktadır.
 Abbasi sanatı dinî mimari örnekleri arasında günümüze kadar
gelebilen Samarra Ulu Camisi, Ebu Dülef Camisi, Kahire Tolunoğlu Camisi ve
İslam dünyasının bilinen en eski türbesi Kubbet’üs Süleybiye sayılmaktadır.

İçinde 150 bin kişinin birlikte

namaz kılabildiği diğer adıyla
Mütevekkiliye Camisi, Abbasi Halifesi
Mütevekkil tarafından inşa ettirilmiştir.
Kûfe planlı Samarra Ulu Camisi, haremi
mihraba dikey ve yirmi beş sahınlıdır.
Düz çatısı sekizgen payelere oturur.
Büyük bir avlusu olan caminin
kuzeyinde üç, yan taraflarında dörder
olmak üzere on dokuz revak
bulunmaktadır.
 Yaklaşık 230×150 metre
ölçülerindeki camide kerpiç ve tuğla
kullanılmıştır. Yapının ilgi çekici
noktalarından biri“Malviye” denilen
spiral şekilli mimarisidir.
Cami dışındaki minarenin
boyu 53 metredir. Kat kat merdivenler
hâlinde yükselen minare, Sümerlilerin
zigguratlarını çağrıştırmaktadır.
Samarra Ulu Camisi’nin
süslemelerinde bol miktarda bitki
motifi yer almaktadır. Mukaddesînin
yazdığına göre, Samarra Ulu Camisi
duvarları mozaiklerle süslüdür.
Çok sayıda mozaik
parçalarına rastlanılan kazılarda
caminin süslemelerinde bitkisel
motiflerin kullanıldığı ortaya
çıkarılmıştır.
 Abbasi yapılarının Mezopotamya’da olduğu gibi kerpiç ve tuğladan
yapılma sı günümüze kadar gelmesini engellediğinden Samarra Ulu Camisi’ne
benzeyen Ebu Dülef Camisi’nin de dış duvarları neredeyse yoktur.
Caminin kubbeye paralel iki sahnına dikey olarak gelen on yedi sahnı vardır.
Kûfe planlı caminin revaklı bir avlusu bulunmaktadır.

Düz bir çatı ile örtülü olan caminin “Malviya” tipi bir minaresi bulunmaktadır.
 Mısır, Kahire Fustat’ta Tolunoğlu Devleti’nin kurucusu Türk kökenli
Devlet Adamı Ahmed Bin Tolun’un yaptırdığı Tolunoğlu Camisi, kûfe planlı olup
harem bölümü ile üç kenarı revaklı bir avludan ibarettir.
Samarra’da inşa edilen cami tiplerine benzeyen Tolunoğlu Camisi kûfe planlıdır.
Yapı, mihrap duvarı dışında üç yönden ikinci bir avluyla çevrilmiştir.
Mihrap duvarına paralel beş sahnı bulunmaktadır. Sütunlar sivri kemerlerle
birbirine bağlanmıştır. İç avluda iki sıra revak vardır. Avlu mekanında şadırvan
yer almaktadır.
Caminin kuzeybatı yönünde birkaç metre uzaklıktaki minaresi malviye
(spiral) tipinde yapılmıştır.
Tolunoğlu Camisi’ndeki renkli tuğlalar alçı süsleme ile kaplanmıştır.
 İslam dünyasında bilinen
en eski türbedir. Halife Mutasım
için yapılmıştır. Samarra
kentindeki türbenin planı iç içe iki
sekizgen duvar ve kubbeden
ibarettir. Türbenin on iki kapısı
vardır.
Abbasi sarayları plan
açısından Emevi sarayları ile
benzerlik göstermektedir.
Bu sarayların bezemeleri
çok zengindir. Samarra’da elli odalı
evlere rastlanmıştır.
Abbasi saraylarındaki
süslemeler alçı dekorlardan
oluşmaktadır.
 Halife El Mansur’un yaptırdığı saray, Bağdat’ın 120 kilometre
güneyinde olup dikdörtgen plana sahip Meşatta Sarayı’na benzemektedir.

Kare biçiminde
bir surla çevrili yapı,
saraydan çok bir kaleyi
andırmaktadır. Tuğla ve
moloz taşının
kullanıldığı saray, üç
bölümdür. Bunlar
törenlerin yapıldığı kare
biçimli salon, daha
büyük salonlar için
ayrılan eyvan ve dört
tarafı nişlerle bezenmiş
avludur.
 Daha çok iç cephelerdeki süslemelerde mermer tozu ile alçı karışımı
malzemeler (stüko) kullanılmış ve bu alçı kaplamalar dikkat çekici
kabartmalarla süslenmiştir.
 Halife Mütevekkil
tarafından Dicle nehrinin
kıyısında yaptırılmıştır.
Nehirden 15 m yüksekte
bulunan sarayın etrafı,
yarım silindir kulelerle
desteklenmiş bir duvarla
çevrilmiştir.

Tören salonları, arka

arkaya sıralanan avluları bulunan
saray; ahşap, mermer, stuko ile
dekore edilmiştir. Freskolar
üzerinde insan ve kuş figürleri yer
alır.
 Abbasi Samarra'dan C Tarzı
veya "eğimli stil", 9.
yüzyıl dekoratif sıva paneli

Kahire'deki Tolunoğlu Cami

Kemerleri
 Mustansıriyye Üniversitesi daha
sonradan yapılan Abbasi dönemi
mimarisinin bir örneğidir.
Resimler, oymalar ve soyut
desenler dahil olmak üzere
Samarra'dan sıva parçaları.