TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU

EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 01
1 9 9 2 ODASI

Hüseyin KADOÐLU
TMMOB
 1. GÝRÝÞ

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Ýplikler liflerin belli bir kütleyi oluþturacak þekilde biraraya
getirilerek aralarýndaki baðlantýnýn çeþitli yollarla
güçlendirilmesi ile oluþan ince uzun bir tekstil ürünüdür.
Ýplikler yerine göre mamul, yerine göre de yarý mamul mal
olarak nitelenebilirler. Örneðin; dikim iþlemlerinde kullanýlan
dikiþ iplikleri mamul mal olarak ifade edilebilirler. Ancak
dokuma ya da örmede kullanýlan iplikler kumaþýn ana
maddesini oluþturduðu için yarý mamul mal þeklinde
nitelenir. Ýplikler pamuk, yün, keten veya kesilmiþ yapay
liflerden imal edildiklerinde bunlara stapel lif ya da kesikli lif
iplikleri adý verilir. Bu arada ipek ve sonsuz yapay lifler de
filament adýný verdiðimiz kontinü lif ipliklerini meydana
getirmektedir.

Eski çaðlardan bu yana ipliklerin çeþitli yöntemlerle

üretildiklerini biliyoruz. Bu da çoðu el sanatý ile uðraþan
kiþilerin giriþimleri sonucunda baþlatýlmýþ veya ortaya
konulmuþtur. Bu açýdan bakýldýðýnda tekstil üretiminin
yeryüzündeki ilk mekanize endüstri olduðu ifade edilebilir.
Ancak eðirme tekniðindeki geliþimin ilk basamaklarý tarih
öncesi zamanlarýn karanlýðýnda gizli kalmýþtýr. Ýlk önceleri
elle veya el çýkrýklarý ile yapýlan iplik üretimi 1700'lü yýllarýn
ortalarýnda baþlayan makinalaþma ile üretim kapasitesi ve
kalite açýsýndan avantajlar yakalamýþtýr. Günümüzde iplik
üretimi ise teknoloji harikasý olan süper üretimli ve yüksek
kaliteye yönelik makinalarla sürdürülmektedir.

EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 02
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 2. TEKSTÝL MALZEMELERÝ

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Tabii polimerlerden Sentetik polimerlerden Anorganik polimerlerden
elde edilen elde edilen elde edilen
tekstil malzemeleri tekstil malzemeleri tekstil malzemeleri

Polyester Asbest
Poliamid Cam elyafý
Selüloz Yumurtaaký Poliakrilnitril
esaslý esaslý Polipropilen
tekstil tekstil
malzemeleri malzemeleri

Pamuk Yün
Keten Tiftik
Jüt Angora
Kenevir Deve vb..
Viskoz vb.

EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 03
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 Tekstil malzemelerinin önemli özellikleri :

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Tekstil malzemelerinin özellikleri mamul maddenin kalitesini ve üretim metodlarýný önemli ölçüde etkiler. Aþaðýdaki tabloda
tekstil malzemelerinin önemli özellikleri görülmektedir:
Özellikler Sebebleri Etkileri

Lif boyu Tabii liflerde yetiþmelerine baðlý ve kimyasal
liflerdeise imalat metoduna baðlý olup kullaným
yeri ile ilgilidir.
Farklý lif boylarý iplik imalatýnda
* çekimi etkiler
* bükümü etkiler
* iplik yapýsýný ve düzgünsüzlüðü etkiler
* iplik imalat metodunu etkiler
(uzun veya kýsa lif iplikçiliði)

Lif inceliði Tabii liflerde yetiþmelerine baðlý ve kimyasal Farklý lif incelikleri iplik imalatýnda
liflerde ise imalat metoduna baðlý olup kullaným * iplik eðirme kabiliyetini etkiler
yeri ile ilgilidir. * iplik düzgünsüzlüðünü etkiler

Esneme ve Genellikle molekül zincirinin yapýsýyla ilgilidir. * çalýþma þartlarýný etkiler

kopma uzamasý * maruz kalýnan dýþ kuvvetlerden dolayý
mamul maddenin kullanýmýný etkiler.

Kývrýmlýlýk Tabii liflerin yetiþmelerine baðlý ve kimyasal liflerde * mamul maddenin hacimliliðini
ise imalat metoduna baðlý olup kullaným yeri ile * tutunma yeteneðini ve elastikiyetini etkiler
ilgilidir.

Dýþ yüzey yapýsý Tabii liflerin yetiþmelerine baðlý ve kimyasal liflerde
ise imalat metoduna baðlý olup kullaným yeri ile
ilgilidir.
* lifin band içindeki tutunma yeteneðini etkiler
* mamul maddenin hava geçirgenliðini etkiler
* mamul maddenin ýsý tutma yeteneðini etkiler
* mamul maddenin yýkanma þartlarýný etkiler
* ýþýðý yansýtma yeteneðini(parlaklýðýný) etkiler.

Boya alma yeteneði Tekstil maddesinin kimyasal yapýsý ile ilgilidir. * boyamayý etkiler

Nem alma yeteneði Makromolekül yapýdaki boþluklar nemi emerler. * aðýrlýðý ve hacmi etkiler
* mukavemeti etkiler
* statik elektriklenmeyi etkiler

Isý(termik) yeteneði Molekül zincirinin yapýsý moleküllerin arasýndaki * Fiksaj ve form verme iþlemleri (tekstüre ve ütü)
kuvvetlerin etkisi, molekül zincirinin oryantasyon plastiklik derecesini ve form almayý etkiler
ve polimerizasyon derecesi ile alakalýdýr. * Isýl iþlem esnasýnda parlaklýðý etkiler
EGE * mamul maddenin kullaným özelliklerini etkiler.
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
Statik elektriklenme Düþük rutubet alma; düþük elektrik iletkenlik * üretimi olumlu yönde etkiler
kabiliyeti ve sürtünme statik elektrik yüklenmesine * mamul maddenin kullanýmýný etkiler
sebep olur.
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ
Kimyasal etkilere Molekül zincirinin yapýsý ile ilgilidir. * Terbiye iþleminde çalýþma þartlarýný etkiler

Sayfa : 04
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
karþý özelliði * Temizleme iþleminde mamul maddenin kullaným
þartlarýný etkiler.
 Pamuk liflerinin fiziksel özellikleri : Stapel sýnýflandýrmasý ortalama lif boyuna göre yapýlmýþtýr

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
(kýsa elyaf kýsmý dikkate alýnmadan).
Türkiye'de en çok üretilen ve tüketilen doðal lif olan
pamuðun fiziksel özellikleri ve iplik kalitesine olan etkileri bu Lif Ýnceliði , Micronaire (mikroner) deðeri ile ifade edilir ve
kýsýmda detaylý olarak ele alýnacaktýr. boyutsuzdur. Micronaire sheffield, pamuk liflerinin inceliðini
tesbit eden bir alettir. Aþaðýdaki micronaire deðerlerine göre
Pamuk liflerinin fiziksel özellikleri bu liflerden elde edilecek yapýlan sýralama pamuk incelik sýnýflandýrmasýný gösterir :
ipliðin özeliklerine direkt etki edeceðinden büyük önem
arzetmektedir. < 3 çok ince
3 - 3,9 ince
Pamuk liflerinin özelliklerinin ölçümünde eskiden ayrý ayrý 4 - 4,9 vasat
cihazlar kullanýlýrken bugün HVI ve AFIS adý verilen modern 5 - 5,9 kalýn
sistemler kullanýlmaya baþlanmýþtýr. HVI demet halinde > 6 çok kalýn
AFIS ise tek tek liflerin ölçümü ile sonuç vermektedir. 2
Lif Mukavemeti , enternasyonal pamuk ticaretinde lb/inc
Lif uzunluðu: Lif uzunluðunun ölçülmesi fibrograph cihazý cinsinden verilir. Pressley deney aleti ile tesbit edilir.
(HVI için fibraograph ünitesi) ile yapýlýr. Bu cihazda elde Pressley lif mukavemet deðerleri aþaðýdaki gibidir :
edilen uzunluk deðerleri span uzunluðu cinsinden (SL) ifade
edilir ve genellikle % 2,5 SL ve % 50 SL deðerleri fibrograph => 97 çok kuvvetli
cihazýndan elde edilir. Bu deðerlerden yararlanarak lif 89 - 97 kuvvetli
üniformite deðeri de hesaplanýr 81 - 88 vasat
( % Üniformite = % 2,5 SL / %50 SL * 100). 72 - 80 fena deðil
71 zayýf

Lif uzunluðu ( Stapel) sýnýflandýrmasý aþaðýdaki tabloya Son yýllarda ortaya çýkan HVI sistemlerinin kullanýmýnýn
göre yapýlýr : artmasý ile mukavemette g/tex deðeri presley mukavemeti
yerine ifade edilmeye baþlanmýþtýr. Pamuk liflerinin
mukavemeti bu sistemde 15 40 g/tex arasýnda
Kýsa þtapel 1 " ve daha az ölçülmektedir. Ýyi bir pamuk lif için HVI mukavemetinin 25
g/tex deðerinin üzerinde olmasý gerekmektedir.
Orta þtapel 1 1/32 " - 1 1/8”
Lifin elastikiyeti de önemli bir faktör olup özellikle kopma
Uzun þtapel 1 5/32" - 1 3/8” uzamasý olarak tanýmlayabileceðimiz þekli ipliðin
karþýlaþtýðý ani zorlanmalar karþýsýndaki davranýþýný büyük
Ekstra uzun þtapel 1 13/32" ve üzeri ölçüde etkilemektedir. Bu deðer pamuk için % 6 10 arasýnda
deðiþiklik göstermektedir. Kopma uzamasý liflerin kopma
EGE mukavemetleri ile birlikte ayný anda ölçülmektedir.
ÝHRACATÇI Stapel sýnýflandýrmasý ortalama lif boyuna göre yapýlmýþtýr
BÝRLÝKLERÝ (kýsa elyaf kýsmý dikkate alýnmadan).

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 05
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 Lif Olgunluðu , çeþitli metodlarla tesbit edilir ve % cinsinden Lif ve iplik özellikleri arasýnda iliþkiler

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
ifade edilen pamuk olgunluk sýralamasý aþaðýdaki gibidir :
Ýplik imalatýnda kullanýlan pamuk lifinin boyunun uzun
> 82 olgun olmasý (uzun stapel), ince olmasý (düþük mikroner) ve lif
76 - 81 vasat olgunlukta mukavemetinin yüksek olmasý (yüksek pressley veya
70 - 75 ham yüksek olgunluk derecesi) iplik mukavemetini olumlu yönde
< 70 çok ham etkiler. Yine lif boyunun yüksek ve mikroner deðerinin düþük
olmasý, imal edilen ipliðin düzgünlük derecesini de pozitif
Olgunluk boyama açýsýndan önemlidir. Olgun olmayan lifler etkiler.
boya almayacaðý için kalitede sorun yaratýr.
Bugün Türkiye'de pamuk iplikhanesi denilince karþýmýza
Yabancý maddeler ve tozlar iplik üretimi açýsýndan son ring ve Open End iplikhaneleri çýkmaktadýr. Diðer iplik
derece önemli bir lif kalite parametresidir. Çünkü iplik metodlarýnýn ülkemizde ve genelde hiçbir önemi yoktur.
aþamasýna gelmeden önce liflerin muhakkak belli bir Ring ve Open -End iplikhanelerinin üretim teknolojilerini
dereceye kadar yabancý madde ve tozlardan arýndýrýlmýþ etkileyen lif özelliklerinin önem sýrasý da aþaðýdaki tabloda
olmasý gerekmektedir. Bunu saðlayabilmek için de görüldüðü gibi farklýlýklar göstermektedir:
pamuðun yoðun mekanik iþlemlerden geçirilmesi
gerekmektedir. Bu iþlemler de her zaman için baþta lif RÝNG ÝPLÝKÇÝLÝÐÝ OE. ÝPLÝKÇÝLÝÐÝ
kýrýlmasý olmak üzere birtakým zararlara yol açmaktadýr. 1. Lif boyu (homojen daðýlým) 1. Lif mukavemeti
Dolayýsý ile iplikhanelere gelen pamuðun mümkün olduðu 2. Lif inceliði 2. Lif inceliði
kadar temiz olmasýnda büyük fayda bulunmaktadýr. Balya 3. Lif mukavemeti 3. Lif boyu
halindeki pamuðun içinde bulunan yabancý madde 4. Temizlik (homojen daðýlýmý)
miktarýna göre sýnýflandýrýlmasý aþaðýda belirtilmektedir.
Ýplik eðirme sýnýrý, yani liften eðirilebilecek en ince iplik sýnýrý
Yabancý madde miktarý (%) Sýnýflandýrma öncelikle lif inceliði ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Lif inceldikçe
!,2 ye kadar Çok temiz kesitteki lif sayýsý artar ve ipliðin eðirilebilmesine imkan
1,2 - 2,0 Temiz tanýyan iplik mukavemeti saðlanmýþ olur.
2,0 - 4,0 Orta
4,0 - 7,0 Kirli Ýplik kesitindeki minimum lif sayýsý iplik imalat metodonu
7,0 ve üzeri Çok kirli baðlý olarak deðiþmektedir. Bu sayý karde ipliklerde 65-88 ve
penye ipliklerde ise 33-59 civarýndadýr.
Yapýþkanlýk da iþletmeler için ciddi sorunlar meydana
getiren bir özellik olarak zaman zaman karþýmýza Ayrýca lif inceliðinin büküm katsayýsýna (elyaf inceldikçe
çýkmaktadýr. Özellikle beyaz sinek zararlýsýndan bükülebilme özelliði artar), kýsa lif yüzdesinin iplik
kaynaklanan yapýþkanlýðýn çeþitli kimyasal metodlarla ve mukavemeti ve düzgünlüðüne (kýsa lif yüzdesi arttýkça iplik
alüminyum folye (Termik metod) metodu ile belirlenmesi mukavemeti azalýr ve düzgünsüzlük artar) ve pamuktaki
EGE mümkün olup ,özellikle alýþýlagelmiþ bir pamuk çeþidinin yabancý madde miktarýnýn özellikle OE iplikhanesinde iplik
ÝHRACATÇI dýþýna çýkýlmasý söz konusu olduðunda test yapýlmasýnda
BÝRLÝKLERÝ kopuþ sayýsýna (yabancý madde miktarý arttýkça iplik kopuþ
büyük fayda vardýr. Yapýþkanlýðýn tesbitinde alüminyum sayýsý artar) etkileri vardýr.
folye metodunun yanýnda “Clinitest” adý verilen kimyasal
TEKSTÝL metod da kullanýlmaktadýr. Yapýþkanlýða; þeker veya bal
MÜHENDÝSLERÝ ismi de verilmektedir.

Sayfa : 06
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 3. ÝPLÝKLERDE NUMARALANDIRMA Ýngiliz Pamuk Ýpliði Sistemi (NeB) veya (Nec) :

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Pamuk ipliklerinin numaralandýrýlmasýnda kullanýlýr. 1 libre
Ýpliklerin incelik ve kalýnlýklarý numaralarý ile belirtilir. iplikteki 840 yardalarýn sayýsýdýr.. Diðer Ýngiliz sistemlerinde
Numaralandýrma iki þekilde yapýlýr: bu uzunluk deðiþiklik gösterir. Örneðin; Ýngiliz keten ,
kenevirde kabul edilen uzunluk 300 Yarda iken, Kamgarnda
1- Uzunluk Numaralandýrmasý 560 yardadýr.
Belirli bir aðýrlýða düþen uzunluk miktarý ile
numaralandýrma. 1 libre = 453.6 gr
1 yarda = 91.4 cm ( 0.914 m)
2- Aðýrlýk Numaralandýrmasý 840 yarda = 768 m
Belirli bir uzunluða düþen aðýrlýk miktarý ile
numaralandýrmadýr. Örneðin; 453.6 gr aðýrlýðýndaki iplik 15.360 m (20x 768 m)
geliyorsa bunun inceliði Ne 20' dir.
Uzunluk Numara Sistemleri Aðýrlýk Numara Sistemleri
* Metrik Numara (Nm) * Uluslararasý aðýrlýk (Tex) Uluslararasý Aðýrlýk Sistemi ( Tex) :
* Ýngiliz Pamuk Ýpliði ( Ne) * Denye (den, Td) Uluslararasý sistemdir. Her türlü iplik için kullanýlabilir.
* Ýngiliz Keten Ýpliði (Ne L) Türkiye'deki iþletmelerde kullanýmý þuanda yaygýn deðildir.
* Ýngiliz Kamgarn Ýpliði (Ne K) 1000 metre ipliðin kaç gram geldiðinin ifadesidir.
* Ýngiliz Streichgarn Ýpliði (Ne W)
Örnekler:
Burada da görüldüðü gibi numaralandýrmada birçok farklý 1000 m iplik ............. 50 gr ise ............................ 50 Tex
sistem kullanýlmaktadýr. Bu sistemlerden en fazla 2000 m iplik..............200 gr ise .........................100 Tex
kullanýlanlara burada yer verilmiþtir.
Tex'in 1000 katý olan kilotex ve onda biri olan desitex bazý
Metrik Numara Sistemi (Nm) : alanlarda kullanýlmaktadýr. Özellikle Kilotex(ktex)
Bu sistem yün ve yün tipi liflerden üretilen ipliklerin iplikhanelerde ara ürün olan bantlarda kullanýlmaktadýr.
numaralandýrýlmasýnda kullanýldýðý gibi , iþlem kolaylýðý
nedeniyle tüm ipliklerin dönüþüm formüllerine de yardýmcý 1ktex = 1000 Tex = 10.000 dtex = 1.000.000 mtex
bir numaralandýrmadýr. 1 Tex = 10 dtex = 1.000 mtex
1 dtex = 100 mtex
Bir gram aðýrlýðýndaki ipliðin kaç metre olduðunun ifadesidir.
Örneðin; toplam aðýrlýðý 1 gram olan iplik 30 metre geliyor Denye Sistemi (den)
ise bunun numarasý Nm 30 olarak ifade edilir.
Filament ipliklerin ve liflerin numaralandýrýlmasýnda
Örnekler: kullanýlýr. 9000 metre iplikteki gramlarýn sayýsýný belirtir.
* Nm 20 : .............................. 1 gramý 20 m olan iplik
EGE * Nm 100 : .............................. 1 gramý 100 m olan iplik Örnekler:
ÝHRACATÇI 9000 m iplik ...................200 gr .......................200 den
BÝRLÝKLERÝ * 1000 gr iplik 25.000 m gelmektedir. Nm = ?
9000 m iplik ...................150 gr .......................150 den
1000 gr 25.000 m
TEKSTÝL X = 25.000/1000 Nm = Ne x 1.69 Nm = 1000/ Tex Nm = 1000/ Tex
MÜHENDÝSLERÝ 1 gr x = 25 olduðundan bu Ne = Nm x 0.59 Nm = 1 / Ktex Nm = 1 / Ktex

Sayfa : 07
01
1 9 9 2 ODASI
TMMOB

ipliðin inceliði Nm 25 Tex = 1000/ Nm Tex = 1000/ Nm

olarak belirtilmelidir.
 4. KATLI ÝPLÝKLER Örnekler:

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Kumaþ üretiminde bazý belirli amaçlar için katlý bükülü 1. Nm 20 ve Nm 30 iki iplik beraber bükülüyorlar. Ýpliðin yeni
iplikler kullanýlmaktadýr. Bu tür ipliklerde büküm yönü tek kat numarasý:
ipliðin tersi yönünde verilir.
Nm z= N1 xN2 / N1+ N2
KATLI ÝPLÝKLERÝN NUMARALANDIRILMASI =20 x 30 / 20 + 30 = 12 ' dir.

Burada dikkat edilecek husus numaranýn aðýrlýk sistemine 2. Tex 20 ve Tex 30 iki iplik beraber bükülüyorlar. Ýpliðin yeni
mi yoksa uzunluk sistemine göre mi numaralandýðýdýr. numarasý:

Ayný Numaradaki Ýplikler Tex z = Tex1 + Tex2

= 20 + 30 = 50 'dir.
Uzunluk numara sistemine göre iplik numarasý kat adedine
bölünür. Aðýrlýk numara sisteminde ise iplik numarasý kat
adedi ile çarpýlýr.
Tüm bu hesaplamalarda bükümden dolayý büzülme
Örnek: gözönüne alýnmamýþtýr.
Nm = 60 / 3 = Nm 20 ( 3 adet Nm60 iplik katlanýyor, yeni
numarasý Nm 20'dir)

30 tex x 3 = 60 Tex ( 3 adet 30 tex iplik katlanýyor, yeni

numarasý 60 Tex).

Farklý Numaradaki Ýplikler

* Uzunluk numara sistemine göre 2 veya daha katlýlar için þu

formül uygulanýr.

Nz = N1x N2 / N1 + N2

Nz = N1x N2x N3x N4 / N2 xN3xN4 + N1xN3xN4 +

N1xN2xN4 + N1xN2xN3

* Aðýrlýk numara sistemine göre

EGE Tex z = Tex1 + Tex2 + ..............+ Tex n

ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 08
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 5. ÇEKÝM VE DUBLAJ 6. UZUNLUK VE AÐIRLIK SÝSTEMLERÝNE

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
GÖRE ÇEKÝMÝN HESAPLANMASI
Günümüzde iplik iþletmelerinin genelde ilk ara ürünü tarak
bandýdýr. Tarak bandý da lif inceliðine ve bandýn numarasýna Uzunluk sistemine göre çekim aþaðýdaki formüle göre
baðlý olarak kesitinde 20.000-40.000 adet lif içermektedir. hesaplanýr :
Bu miktar iplik aþamasýna gelinceye kadar çeþitli
basamaklarda azaltýlarak iplik kesitinde yaklaþýk 100 life N2 Burada
kadar indirilmektedir. Bu azalma iki þekilde meydana V= xD N2 = Çekim sisteminden çýkýþ numarasý
gelmektedir. N1 N1 = Çekim sistemine giriþ numarasý
( N = Nm veya Ne ) D = Dublaj sayýsý
- Temizleme sýrasýnda bir yan etki olarak lif adedinin
isteðe baðlý olmaksýzýn azalmasý. Bu olay daha ziyade
harman-hallaç, tarak ve penye makinalarýnda meydana Aðýrlýk sistemine göre çekim aþaðýdaki formüle göre
gelmektedir. hesaplanýr :
- Çekim uygulayarak kesitteki lif sayýsýnýn azaltýlmasý G1 G1 = Çekim sistemine giren bandýn gramajý
V= xD G2 = Çekim sisteminden çýkan bandýn gramajý
Bu iþlem taraktan baþlayarak iplik makinalarýna kadar olan G2 D = Dublaj sayýsý
tüm aþamalarda uygulanmaktadýr.
(G = gr/mt, yani tex sistemi )
Çekim bir lif kütlesine belli bir yönde kuvvet uygulayarak bu
kütleyi gerdirmek suretiyle yapýlan bir uzatma iþlemi olarak Genellikle yünlü iplikhanelerin hazýrlama dairelerinde çekim
tanýmlanabilir. Bu uzamanýn saðlanabilmesi için, lifler hesaplamasýnda aðýrlýk sistemi kullanýlýr. Pamuk
arasýndaki tutunmanýn aþýlmasý gerekmektedir. Tabi ki iplikhanesinde ise hem hazýrlýk ve hem de iplik dairesinde
burada önemli olan bir husus liflerin hareketinin son derece çekim hesaplamasýnda uzunluk sistemi kullanýlýr.
düzgün olarak gerçekleþmesidir. Aksi takdirde band, fitil
veya iplik formundaki malzemenin uzunluðu boyunca kütle Bazý iplikhane makinalarýnda çekim iþlemi sýrasýnda, yani
deðiþimleri veya düzgünsüzlük meydana gelecektir. çekim sahasýnda lif malzemesinin çalýþýlmasý sýrasýnda telef
Çekimin mükemmel olarak gerçekleþmesi hem iþlenen meydana gelir. Bu telef, sanki çýkýþ numarasý çekimden
malzemenin durumuna hem de çekimi saðlayacak olan dolayý inceliyormuþ gibi de deðerlendirilebilir. Telef yüzdesi
mekanik düzeneðin özelliklerine baðlýdýr. Esasen “p” ise çekim aþaðýdaki formüle göre hesaplanýr :
mükemmel bir çekimin gerçekleþtirilmesi son derece zordur
ve herbir çekim aþamasý daima düzgünsüzlükte bir artýþa V = N2 x D x (100-p) V = Çekim
yol açmaktadýr. Ýplik üretim aþamalarýnda çekim iþlemi daha N1 100 N2= Çýkýþ numarasý
ziyade silindirli çekim sistemleri üzerinde (uzunluk sistemi) N1= Giriþ Numarasý
gerçekleþtirilmektedir. D = Dublaj
EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ DUBLAJ: Genel anlamý itibariyle makineye beraberce
giren band sayýsýnýn çýkan band sayýsýna oraný; dublaj V = G1 x D x (100-p) P = Döküntü yüzdesi (%)
olarak isimlendirilir. Dublaj vasýtasýyla tek, tek bandlarda G2 100 G1= Giriþ aðýrlýðý
TEKSTÝL bulunan düzgünsüzlükler tesadüfi olarak giderilir, (aðýrlýk sistemi) G2 = Çýkýþ aðýrlýðý
MÜHENDÝSLERÝ homojenlik artar. Çekimin hesaplanmasýnda dublaj sayýsý

Sayfa : 09
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
hesaba katýlýr.
 Örnekler

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
1. BÝr yünlü iplikhanesinde çekme makinesine her birinin
aðýrlýðý 36 gr/mt olan 10 adet band girmekte ve aðýrlýðý 40
gr/mt olan 1 adet band çýkmaktadýr. Çekimi hesaplayýnýz.

V= G1 x D = 36 x 10 = 9 dur.
G2 40

2. Birinci pasaj cer makinesinde 9 çekim ve ikinci pasaj

cer makinesinde 10 çekim uygulanýyorsa iki cer pasajý
sonunda uygulanan toplam çekim nedir ?

V= Vý x V2 = 9 x 10 = 90 dýr.

3. Toplam dublaj sayýsý D= D1 x D2 x D2 x D3 x ….xDn formülü

ile hesaplandýðýna göre iplikhanede birbirini takip eden 2
pasaj cer makinasý varsa ve her iki pasajda da 8 band girip 1
band çýkýyorsa toplam dublaj ne olur ?

D= D1 x D2 = 8x8= 64

4. Pamuk iplikhanesinde Ne 1,10 olan fitilden Ne 40 iplik

üretilmektedir. Ýplik makinesinde uygulanan çekimi
hesaplayýnýz.

V= N2 x D = 40 x 1 = 36 dýr.
N1 1,10

5. Tarak makinesinde giren vatka numarasý Nm 0,0024 iken

ve 100 çekim uygulanýrken %5 döküntünün meydana
gelmesi halinde çýkan tarak bandý numarasýný hesaplayýnýz.

V= N2 x 0 x (100-p) den N2 = V xNý x 100

Ný 100 D x (100-p)
EGE
ÝHRACATÇI = 100 x 0,0024 x 100 = 0,252
BÝRLÝKLERÝ 1 x (100-5)

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 10
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 7. BÜKÜM BÜKÜM DERECESÝ :

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Kesikli (þtapel) liflerden üretilen ipliklerin mukavemetleri Büküm aþaðýdaki formüle göre hesaplanýr :
belli bir miktar büküm uygulamak suretiyle saðlanýr.
Uygulanan burulmanýn yönüne göre büküm S veya Z yönlü T / m = m Nm veya T” = e Ne
olarak ifade edilir. Burada:
Normal koþullar altýnda iplikler daima Z bükümlü olarak T/m = Metredeki büküm ;
üretilirler. Ancak özel amaçlar için S bükümlü ipliklerin T” = inç'deki büküm ( l inç = 25,4 mm )
üretimi sözkonusudur. m = Büküm katsayýsý (metrik)
e = Büküm katsayýsý (Ýngiliz)
Bir ipliðe verilecek büküm miktarý, o ipliðin daha sonraki Nm = Ýplik metrik numarasý
kullaným yerine ve lif uzunluðuna göre seçilir. Lif uzunluðu Ne = Ýplik Ýngiliz numarasý
arttýkça büküm gereksinimi azalacaktýr. Bükümün derecesi
genellikle ikiye ayrýlýr : Dönüþüm Formülleri :
T/m = 39,4 x T”
AÇIK BÜKÜM : m = 30, 3 x e
Nm = l,693 x Ne
Triko (örme) ipliklerine verilir. Örme makinasýnda ipliklerin
karþýlaþacaðý direnç nisbeten düþük olduðu için triko ipliði TRÝKO ÝPLÝÐÝ BÜKÜMÜ :
üzerindeki büküm miktarý dokuma ipliðine oranla düþüktür.
Dolayýsiyle triko ipliðinin mukavemeti dokumaya göre daha e= 3,6 deðeri piyasada en yaygýn biçimde uygulanan
düþüktür. büküm katsayýsýdýr. Ýnce mikronerli (3,l - 3,9) pamuk
kullananan ve yumuþak örgü tuþesine özen gösteren
KAPALI BÜKÜM : firmalar e deðerini 3,3-3,5 arasýna çekebilmektedir.
Bunun yanýnda örgü ipliðini e= 3,8-3,9 deðeriyle çalýþan
Dokuma ipliklerine verilir. Dokuma tezgahýnda özellikle (sert örgü tuþesi) firmalar da mevcuttur.
çözgü ipliklerinin üzerine binen yük oldukça fazla olduðu için
dokuma ipliklerine, örmeye oranla yüksek büküm verilir. DOKUMA ÝPLÝÐÝ BÜKÜMÜ :
Dolayýsýyla dokuma ipliðinin mukavemeti trikoya göre daha
yüksektir. e= 4,l - 4,5 arasýnda deðiþir. Dokuma tezgahýnda üzerinde
iplik üzerine binen yük gözönünde bulundurularak atký
Unutulmamasý gereken husus büküm miktarý arttýkça ipliðin ipliðinde düþük, çözgü ipliðinde ise yüksek seçilir (çözgü
sertleþeceði ve üretim maliyetinin de artacaðýdýr. ipliðinin mukavemeti atký ipliðinden yüksek olmalýdýr).

MAKÝNEYE BAÐLI OLARAK BÜKÜMÜN

HESAPLANMASI :
EGE
ÝHRACATÇI Fitil ve ring iplik makinelerinde makine deðerlerine baðlý
BÝRLÝKLERÝ
olarak büküm aþaðýdaki formüle göre hesaplanýr :

T/m = Metredeki büküm sayýsý

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ T/m = nið / L nið = Ýð devir sayýsý (devir/dakika)

Sayfa : 11
1 9 9 2
TMMOB
ODASI L = Çýkýþ hýzý,sevk hýzý,verim(metre /dakika)
 8. PAMUÐUN ÝPLÝKHANEDE ÇALIÞMASI 9. KISA LÝF ÝPLÝKHANESÝ

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Kýsa lif iplikhanesinde pamuk hem saf olarak , hem de keten
ve kimyasal liflerle karýþtýrýlarak iplik imalatýnda kullanýlýr.
Pamuðun sahip olduðu tabii büklümlülük imalat sýrasýnda
kolaylýk saðlar. Mahsurlu tarafý ise neps teþekkülüne olan
meyli ve yabancý maddelerin tutunabilmesidir. Pamuktaki
hasat iþleminin makineleþmesiyle bu sakýnca artmýþtýr.
Pamuktaki nepsler genellikle iki þekilde meydana gelir :
- Pamuðun geliþmesi sýrasýnda koza içinde
olgunlaþmamýþ liflerle, ölü liflerin bir araya gelmesi
sonucu,
- Çýrçýrlamada ve iplikhane tarak makinasýndaki imalat
sýrasýnda hatalý çalýþma þartlarýnda (eskimiþ ve hatalý
garnitür telleri, hatalý ayar ve fazla pasaj sayýsý) liflerin
zedelenmesi sonucu.
Pamuk iplikçiliði denildiði zaman genelde kýsa lif iplikçiliði
akla gelmektedir. Bu sistemde 60 mm'den kýsa doðal ve
yapay lifler iþlenmektedir. Doðal ve yapay kýsa liflerin iplik
haline dönüþtürülmesinde kullanýlan makinalarýn bazý
kýsýmlarý deðiþiklikler gösterse bile prensip olarak aynýdýrlar.
Türkiye bir pamuk üretim ülkesi olduðu için pamuk ipliði imali
önemli bir sanayi dalý halindedir. Pamuðun yapay liflerle
karýþýmlarý da önemli bir paya sahiptir.
Kýsa lif iplikhanesi piyasada “PAMUK ÝPLÝKHANESÝ” adýyla
tanýnmaktadýr. Bu iplikhanede pamuk ve pamuk sentetik
karýþýmlarý çalýþmaktadýr. Pamuk iplikhanelerinde aþaðýdaki
iþlem akýþ þemasýnda görüldüðü gibi ring iplik imalatý ve
Open End (OE) iplik imalatý yapýlmaktadýr. Ring
iplikhanesinde de karde iplik ve penye iplik üretimleri göze
çarpmaktadýr.

Pamuðun içinde bulundurduðu yabancý maddelerin RÝNG ÝPLÝKHANESÝ OE-ÝPLÝKHANESÝ

artmasý, iplikhanede uygulanacak temizleme prosesinin
HAMMADDE HAMMADDE
sayýsýnýn ve etkinliðinin artmasýný gerektirir. Pamuðun
içindeki yabancý maddelerin yeterince temizlenememesi ve Harman Hallaç Siste Harman Hallaç Sistemi
bilhassa Saw Gin çýrçýrlamasý sonucunda pamuðun içinde
kalan mikrotozlarýn emilememesi sonucunda, bilhassa Tarak Makinasý Tarak Makinasý
Open End iplik metodundaki rotor oyuklarýnda iplik I.Pasaj Cer I.Pasaj Cer I.Pasaj Cer
kopuþlarý, kalite ve prodüktivitede düþmeler meydana gelir. Makinasý Makinasý Makinasý

Çiðit kýrýklarý ve yabancý maddelerin pamuktan II.Pasaj Cer Penye Hazýrlama II.Pasaj Cer
ayrýlmasýnda harman hallaç ve tarak en önemli pasajlardýr. Makinasý Makinasý Makinasý
Ýplik teknolojisinin ilerlemesi ve üretim artmasýyla Fitil Makinasý Penye Makinasý Rotor Ýplik Makinasý
pamuktaki yapýþkanlýðýn önemi büyük ölçüde artmýþtýr.
Üretim sýrasýnda çeþitli makina elemanlarý Ring Ýplik II.Pasaj Cer
(miller,silindirler,manþonlar) üzerinde sarýklarýn oluþmasý, Makinasý Makinasý
iplik kopuþlarýnýn artmasý vb. kendisini gösteren pamuktaki Bobin Makinasý Fitil Makinasý
yapýþkanlýk makina duruþlarýna ve dolayýsiyle üretim
EGE kayýplarýna sebebiyet verir. Ring Ýplik
ÝHRACATÇI Makinasý
BÝRLÝKLERÝ
Bobin Makinasý

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 12
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 Pamuðun iplikhaneye gelene kadar geçirdiði iþlemler çýrçýr
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
ve ön temizlemedir. Çýrçýr fabrikalarýnda çekirdeklerinden
ayrýþtýrýlan pamuk lifi balyalar halinde yoðunlaþtýrýlýr. Bu
haliyle iplikhanelere getirilir. Pamuk lifleri içinde çekirdek,
yaprak, ot vb. gibi bitkisel kýrýntýlar ile kum ve toz gibi mineral
içerikli yabancý maddeler de bulunmaktadýr. Eðirme
iþlemine geçmeden önce liflerin mümkün olduðu kadar bu
tür maddelerden arýndýrýlmalarý zorunludur. Bu nedenle
iplikhanede yapýlacak olan ilk iþlem materyalin preslerden
kurtarýlýp, klimatize edilmesinden sonra açma ve
temizlemedir. Yapay liflerde ise yabancý madde olmadýðý
için baþlangýçta sýkýþtýrýlmýþ konumdaki hammaddenin
açýlmasý önem taþýmaktadýr. Adý geçen bu açma ve
temizleme harman-hallaç makinasýnda yapýlýr. Daha sonra
tarak makinalarýnda daha ince temizleme ve liflerin birbirine
paralel hale getirilmesi saðlanýr. Ayrýca life bir band formu
verilir. Elde edilen bu bantlar daha sonra cer makinalarýndan
geçirilerek band düzgünsüzlüðü ve lif paralelliði iyileþtirilir.
Bu amaçla çekim uygulanýr. Cerden çýkan bantlar fitil
makinasýnda inceltilerek fitil haline getirilir. Elde edilen fitiller
de ring iplik makinalarýnda inceltilip, bükülerek iplik haline
dönüþtürülür.
Karde ve penye ipliklerinin üretimi arasýndaki temel farklýlýk
penye hazýrlýk ve penye makinalarýnýn üretim hattýna ilave
edilmiþ oluþudur. Penye hazýrlýk makinasýnda çok sayýda
band biraraya getirilerek bir yumak oluþturulur. Bu yumaklar
daha sonra penye makinasýýna beslenirler ve orada iþlem
görürler. Penye iþleminin amacý lif içindeki tüm yabancý
maddelerin ve kýsa liflerin atýlmasýdýr. Pamuðun uzunluk
eðrisini incelersek, en uzun liflerden kýsa liflere doðru bir
yayýlým görürüz. Penye makinasýnda yapýlan ayarlar ile
eðrinin uç kýsmýnda kalan kýsa lifler uzaklaþtýrýlýr. Atýlan lif
miktarý % 8-20 arasýnda olabilmektedir.
Penye ipliklerini karde iplikleri ile kýyasladýðýmýzda penye
EGE ipliklerinin þu üstünlükleri olduðunu görürüz.
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ
1. Ýçinde yabancý maddeler ve lif düðümcükleri olmaz
2. Tüylenmeleri en aza indirilmiþtir
TEKSTÝL 3. Düzgün görünümlüdürler
MÜHENDÝSLERÝ
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
Penye ipliklerinde lif kalitesi yükseldiði ið için büküm sayýsý
azaltýlabilmektedir. Bu da üretilen mamullerin daha
yumuþak tutumlu olmalarýný saðlar. Özellikle triko
mamullerde bu çok önemlidir. Hammadde telefi arttýðý ve
iþlem sayýsý fazlalaþtýðý için bir miktar maliyet farký da doðal
olarak meydana gelmektedir.
Pamuk iplikleri genellikle ring iplik makinalarý adý verilen
klasik makinalarda üretilir. Bu makinalarda her tür iplik geniþ
numara sýnýrlarýnda üretilebilir. Ring iplikçiliðinde en önemli
sorunlardan birisi lifler arasýndaki kýsa liflerdir. Ayrýca
birtakým teknik nedenlerle üretim hýzý yüksek
olamamaktadýr. Bu yüzden ring iplikçiliðine alternatif olan bir
takým modern üretim sistemleri de piyasaya sunulmuþtur.
Bunlardan en fazla geliþme göstereni open-end rotor
iplikçiliðidir. Piyasada sadece open-end ipliði olarak
isimlendirilen bu ipliklerin piyasa payý %25 dolayýndadýr.
Üretim iþlem basamaklarý aþaðýdaki þekildedir. Bu yöntemle
pamuk, yapay lifler ve karýþýmlarý rahatlýkla
iþlenebilmektedir. Kýsa lif problemi ise yoktur. Tam tersine
penye telefi gibi kýsa lifler harmana katýlarak ekonomik
üretim yapýlabilmektedir. Ancak böyle bir uygulamanýn yaný
sýra çok kaliteli ipliklerin üretimi için penye iþleminden
geçirilmiþ lifler de open-end makinasýnda kullanýlmaktadýr.
Open-end iplikleri yapý bakýmýndan ring ipliklerinden çok
farklýdýr. Ring ipliklerinde lifler iplik boyunca birbirlerine
paralel halde uzanýrlar. Bu þekildeki yerleþimleri ile oldukça
saðlam bir birleþme meydana getirilir. Open-end iplikleri ise
daha karmaþýk yapýlýdýr ve lif paralelliði oldukça düþüktür.
Çevrelerine belli aralýklarla kuþak þeklinde lifler dolanmýþ
durumdadýr. Paralellik düþük olduðundan mukavametleri de
ring ipliklerine nazaran % 10-20 daha azdýr. Bu nedenle ring
ipliklerinden daha fazla büküm uygulanmasý zorunludur.
Sayfa : 13
 10. HARMAN HALLAÇ SÝSTEMÝ VE Harman hallaç dairesinde temizleme derecesini etkileyen

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
parametreler þöyle sýralanabilir :
MAKÝNALARI 1. Hammaddenin etkisi
- Hammadde içindeki yabancý madde miktarý,
Harman hallaç dairesi birbirine baðlý makinalardan oluþan
- Hammaddenin temizlenme iþlemine karþý
bir sistemi içermektedir. Sistem görevine çýrçýrlanmýþ
göstereceði direnç.
preseli balyalarý çalýþarak baþlar. Hazýrlanan harman
reçetesi gereði pamuk balyalarý daireye alýndýktan sonra
2. Makinanýn etkisi
dairenin klima þartlarýnda bir gün bekletilir. Harman reçetesi
- Makinanýn temizleme etkinliði,
hazýrlanýrken ayný yöre pamuklarýndan oluþan partilerin
- Makinanýn saatte temizleyeceði hammadde
belirli bir oran dahilinde karýþtýrýlarak ayni zamanda bitmesi
miktarý, yani kapasitesi
hedeflenir. Böylece o parti ipliðin birinci metresinden
sonuncu kilometresine kadar elyaf özelliklerinin her yerde
3. Tesisin etkisi
ayný kalmasý saðlanmýþ olur.
- Temizleme iþlemi sýrasýndaki hammaddeyi açma
kademeleri.
Pamuk yetiþtiren ülkeler arasýnda önemli bir yeri olan
ülkemizde pamuk hasadý elle yapýlmakta ve çýrçýrlama
4. Klimanýn etkisi
iþlemi sýrasýnda da genellikle Roller Gin metodu
- Hammaddenin harman hallaçta çalýþmasý
kullanýlmaktadýr, Ýplikhanede çalýþacak pamuðun yabancý
sýrasýnda sahip olduðu rutubet.
maddelerden temizlenmiþ olmasý tüm iþletmecilerin ortak
dileðidir.
Ýplikhanelerde çalýþan pamuk bugün için eskiye göre daha
deðiþik görüntüler arzetmektedir. Özellikle temiz pamuða
Harman hallaç dairesi aþaðýdaki görevleri yerine getirir :
karþý olan talep arttýkça ve kalite sýralamasýnda çok temiz
pamuða prim tanýndýkça, çýrçýr tesislerinde kullanýlan
- Lif topaklarýnýn açýlmasý,
testere diþli temizleme sistemlerinin (cleaner) pasaj
- Çepel ve çiðit kýrýðý gibi yabancý maddelerin pamuktan
sayýsýnýn arttýrýlmasý sonucu pamuktaki yabancý maddeler
temizlenmesi,
çok belirgin þekilde azalmýþtýr. Fakat bu arada kýrýlarak veya
- Hammadde kütlelerinin homojenleþtirilmesi ve
ezilerek çok ufalanmýþ ve pamuðun içinde kalmýþ olan
karýþtýrýlmasý
yabancý maddelerin ayýklanmasý çok daha zorlaþmýþtýr.
- Tozlardan arýndýrýlmasý

Harman hallaç bu görevleri yerine getirirken liflerin en az

derecede zedelenmesi gerektiði ve temizlenmenin yüksek
çalýþma hýzlarýnda gerçekleþeceði gözönünde
bulundurulmalýdýr.

EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 14
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 AÇMA VE TEMÝZLEME :
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Lif topaklarýnýn açýlmasý ve içindeki yabancý maddelerin
temizlenmesi sýrasýnda özellikle iki prensip kullanýlmaktadýr.
Bunlardan serbest haldeki pamuk kütlesine vurma
prensibine göre çalýþan makinalarda büyük lif topaklarýnýn
açýlmasý ve büyük/aðýr yabancý maddelerin temizlenmesi
hedeflenmektedir.
Lifi tutarak vurma prensibine göre çalýþan makinalarýn ilk
açma ve temizleme kademesi olarak yerleþtirilmesi halinde
liflerde büyük oranda zedelenme tehlikesini beraberinde
getirmektedir.
SERBEST HALDE VURMA :
Bu prensibe göre çalýþan temizleyicilerde pamuk
topaklarýna vurucu kollar veya pimler vasýtasýyla serbest
haldeyken vurulur. Ývme ve atalet kuvvetlerinin dönüþümlü
etkileri sonucu lif topaklarý açýlmaya baþlar. Yabancý
maddelerin temizlenmesi hem elyafa göre daha aðýr
olmalarý ve hem de ýzgaralar üzerinde gerçekleþen
savurma kuvvetiyle gerçekleþir.
Harman hallaç sistemindeki müteakip geliþmeleri
etkileyecek faktörler þu þekilde sýralanabilir :
- Açma ve temizleme etkinliðinin arttýrýlmasý vurucularýn
artýrýlmasýyla deðil, vurucu organlarýn daha randýmanlý
çalýþmasýyla saðlanmalýdýr.
- Harman hallaç sistemi kýsaltýlmalýdýr.
- Çalýþma sýrasýnda lifler zedelenmemelidir,
- Metallerin ayrýlmasý ve yangýn alarm sistemleri
vasýtasýyla iþletme emniyeti arttýrýlmalýdýr.
- Makina yerleþim alaný ve enerji ihtiyacý en aza
indirilmelidir.
EGE - Toz ve kir merkezi olarak emilmelidir.
ÝHRACATÇI - Havanýn temizlenerek yeniden iþletmeye verilmesi
BÝRLÝKLERÝ
merkezi olmalýdýr,
- Makinalardaki ayar deðiþiklikleri kolayca
TEKSTÝL gerçekleþmelidir,
MÜHENDÝSLERÝ - Çeþitli hammadde tiplerine kolayca uyum
ODASI
saðlayabilmelidir.
1 9 9 2
TMMOB
KARIÞTIRMA :
Ýplik, imal edildiði hammaddenin bütün önemli özelliklerini
eþit oranlarda bünyesinde bulundurmalýdýr. Bu hedefe
ulaþabilmenin temel þartý ise esaslý ve ayný oranlardaki
liflerin karýþýmýdýr. Aksi takdirde ipliðin kütlesel
düzgünlüðünün ve mekaniksel özelliklerinin yanýnda
boyanabilme kabiliyeti ve karýþým kalitesi de
etkilenmektedir.
Lif özellikleri balyalar arasýnda olduðu gibi bir balya içinde de
farklýlýklar gösterir. Bu sebepten harmanda kullanýlan belirli
sayýdaki balyadan küçük miktarlar alarak karýþtýrmak
lazýmdýr. Harmanda kullanýlacak balya sayýsýný tesbit
ederken dikkat edilmesi gereken husus, karýþým kesitindeki
lif özelliklerinin ayný oranda kalmasýdýr. Balyalardan yolunup
makinaya verilen lif kümeleri ne kadar küçükse, karýþým
kesitinde ayný lif özelliklerine rastlama yüzdesi o nisbette
yüksek olur.
Pamuk iplikhanesinde deðiþik hammaddelerin belirli oranlar
dahilinde karýþtýrýlarak çalýþýlmasýyla sýkça
karþýlaþýlmaktadýr (örnek: % 55 pamuk + % 45 polyester).
Bu tip karýþýmlar hem belirli kullaným özelliklerini elde etmek
ve hem de ürün maliyetini düþürmek amacýyla yapýlýr.
Karýþtýrmanýn amaçlarý aþaðýdaki gibi özetlenebilir :
- Ayný bölgenin deðiþik balyalarý arasýndaki elyaf özelliði
farklýlýklarýný en aza indirmek.
- Belirli bir oran dahilinde katýlan penye telefi veya diðer
faydalý telefleri, kullanýlan temiz pamuk ile iyice
karýþtýrabilmek.
- Mamul ürünün özelliklerini etkileyebilmek.
- Ürün maliyetlerini azaltmak.
Sayfa : 15
 KARIÞTIRMADA GENEL KAVRAMLAR : Çekim : Dublajýn yanýnda, materyale uygulanan, kesitte

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Karýþým oraný :
Farklý materyal komponentlerinin % cinsinden kütlesel
oranýdýr. Burada komponentlerin sahip olduklarý rutubetler
de gözönünde bulundurulmalýdýr.
Parti boyunca liflerin daðýlýmý:
Karýþým oraný tüm parti boyunca sabit tutulmak zorundadýr.
Aksi takdirde karýþýmda olabilecek dalgalanmalar dokuma
veya örme kumaþ üzerinde uzun dalga boylu çizgiler veya
bandlar þeklinde görülür.
homojen bir elyaf daðýlýmýnýn saðlanabilmesi için en önemli
faktördür.
- Balya karýþýmý
Harman reçetesine göre açýlacak balya adedi ya
balyalarýn konulacaðý alanýn büyüklüðüne göre veya
karýþýmýn homojenliðini garanti edecek balya miktarýna göre
tesbit edilir. Harmana konulacak balya adedi ne kadar az ise
bu balyalarýn tesbitinde o kadar hassas davranýlmalýdýr. Bu
tesbit sonucu karýþýmýn temel kalite nitelikleri belirlenmiþ
olur.

Liflerin kesitteki daðýlýmý:

Liflerin kesitteki daðýlýmýndan kasýt, hazýrlama dairesindeki
band veya ipliðin kesitinde olan lif daðýlýmýdýr.

Karýþým:
Belli kütlesel oranlarda yeni materyal elde edilmesine
karýþým denir. Karýþým elde etmenin aþaðýdaki gibi deðiþik
metodlarý vardýr:

- Karýþtýrýlacak hammadde komponentlerinin kasalý

besleyiciye elle konulmasýyla,
- Otomatik balya açýcý sistemi vasýtasýyla,
- Tartým terazili besleyiciler vasýtasýyla,
- Cer makinalarý vasýtasýyla.

Harmanlama :
Hammaddenin iyice karýþtýrýlmasýyla mamul üründe
homojen lif daðýlýmý saðlanmýþ olur. Harmanlama çeþitli
makina pasajlarýnda gerçekleþir.

Karýþtýrma faktörleri :
Dublaj : Karýþtýrýlacak olan materyal komponentleri (ayný
veya farklý hammadde) önce lif topraklarýnýn karýþtýrýlmasý
EGE ve sonra da penye veya karde kalitesine göre vatkalarýn ve
ÝHRACATÇI bandlarýn üst üste veya yanyana sevki ile birbiriyle
BÝRLÝKLERÝ
karýþtýrýlýr. Böylece kesitteki lif karýþýmý saðlanmýþ olur.
Sadece dublaj etkisiyle homojen bir harmanlama
TEKSTÝL saðlanamaz.
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 16
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 11. TARAK Çepel parçacýklarý iþletmede pamuðun içindeki yabancý

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
maddeleri ayýrmada kullanýlan savurma kuvveti ile
uzaklaþtýrýlamazlar, çünkü bu parçacýklarýn özgül aðýrlýklarý
Tarak makinasý sadece topak (lif kümesi) halindeki
son derece düþüktür. Bu sebepten bütün çabalar küçük
pamuðun band haline geldiði kesiþme noktasýndaki bir
çekirdek ve kabuk parçacýklarýnýn taraklarda ayýklanmasý
makina olmakla kalmayýp hazýrlama iþleminin merkezinde
üstünde yoðunlaþmaktadýr. Pozitif bir sonuca ulaþabilmek
bulunan, kalite ve prodüktiviteyi büyük oranda belirleyen bir
için garnitür, tambur devri, üretim hýzý ve tarak ayarlarýnýn
makinadýr.
birbirine tamamen uyumlu olmasý gerekmektedir.
Temizliði ve düzgün yapýsý iyi bir tarak bandýnýn belirgin
Günümüzde harman hallaç hattýnýn kapasitesi taraklara
özellikleridir. Tarama sonucu paralelleþtirilmiþ çok sayýdaki
oranla 10-15 misli fazladýr. Bu yüksek kapasiteden dolayý
lifler tarak bandýný meydana getirir.
harman hallaç makinalarýndan önemli bir temizleme etkinliði
beklememek gerekir. Yapýlan deneyler sonucunda harman
Tarak bandýnýn kalitesi diðer bütün basamaklardaki çalýþma
hallaç hattýndaki pamuðun çýkýþýnda, içinde bulundurduðu
þartlarýný büyük oranda etkiler. Kusursuz düzgünlükte, ölü
yabancý maddeler gözönünde bulundurularak ekseriyetle
elyaf, neps ve yabancý maddelerden temizlenmiþ tarak
% 40-60 oranýnda temizlenebildiði ortaya çýkmaktadýr.
bandlarý kopuþsuz ve duruþsuz bir iþletmenin temel
Pamuðun içinde kalan yabancý maddelerin
þartlarýndandýr. Böylece iplik, örme ve dokuma
temizlenebilmesi ise taraða düþmektedir. Böylece taraða bir
dairelerindeki ekonomiklik artmýþ olur.
haylý yüklü temizleme iþi kalmaktadýr. Küçük çepel
parçalarýnýn ayýklanabilmesi için tarak makinasý geriye
Bir iplikhanenin kalite güvencesinde tarak makinasýnýn rolü
kalan yegane þanstýr. Diðer yandan makina deðiþik
gün geçtikçe artmaktadýr. 70'li yýllarýn düþük devir ve az
temizleme prensiplerini de bünyesinde bulundurmaktadýr.
üretimli taraklarýnýn ardýndan 80'li ve özellikle 90'lý yýllarda
Tarakta, öncelikle brizör býçaðý vasýtasýyla büyücek
yüksek tambur devirleri ve kalite kavramý ön plana çýkmýþtýr.
parçalarýn ayrýlmasý gerçekleþir. Daha sonra ýzgaralar veya
Bir iplikhanede nihai ipliðin kalitesi tarakta oluþturulur. Üstün
sýyýrýcý býçaklar vasýtasýyla geriye kalan parçalar liflerden
bir kalite standardýna ulaþabilmenin baþlýca koþulu yüksek
uzaklaþtýrýlýr. Önemli ölçüde temizleme iþleminin
verimli taraklarý doðru seçilmiþ garnitürlerle donatmaktýr.
gerçekleþtiði yer tambur ve þapka arasýndaki tarama
alanýdýr. Kýsa lif ve artýk maddeler þapka tarafýndan tutularak
Pamuklar hakkýnda fikir yürütebilmek için en önemli
çýkartýlýr. Býçaklý sabit þapkalarýn da kýsa lif ve çekirdek
kriterlerden bir tanesi balyalardaki yabancý madde
kýrýntýlarýný temizleme þansý mevcuttur.
miktarýdýr. Hedef, mümkün olduðu kadar temiz pamuk
sevketmektir. Bu hedefe çýrçýrlama iþlemi sýrasýnda liflere
Yüksek istihsal hýzlarýnda tambur üzerinde materyal pratik
uygulanan mekanik kuvvetler sonucu ulaþýlýr. Bu arada
olarak tek, tek lifler halinde bulunur. Liflerin bir çalýþma
tohum çekirdekleri de kýrýlarak çok küçük parçalara ayrýlýr.
organýndan diðer çalýþma organýna geçiþi hemen
Bu parçalarýn üzerinde yapýþarak kalmýþ lifler bulunmakla
gerçekleþmez. Genellikle lifler alýcý silindir tarafýndan
beraber en önemli mesele literatürde “seed coat fragments”
alýnmadan önce tamburla birkaç defa beraberce dönerler.
olarak isimlendirilen çekirdek ve kabuk parçalarýdýr. Bu
EGE Elyaf naklinin gerçekleþtiði tambur-penyör bölgesinde
ÝHRACATÇI çekirdek parçalarýnýn üzerinde çok küçük ve fazla sayýda lif
temizleme elemanlarýnýn çalýþma prensibi ancak bu þekilde
BÝRLÝKLERÝ bulunduðu için bunlar, tekstil teknolojisindeki temizleme
izah edilebilir.
iþlemlerinde kýsa ve ölü liflerde olduðu gibi rahatsýz edici bir
durum teþkil ederler.
TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 17
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 Taraklar sayesinde varýlmak istenen ana hedef numara

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
varyasyonunun minimize edildiði, içinde en az neps
bulunduran, yabancý maddelerden en iyi þekilde
temizlenmiþ ve liflerin paralel olarak düzenlendiði bir tarak
bandý elde etmektir.

Tamamýnýn temel hedefi oluþturduðu iþlem basamaklarýný

“TARAÐIN GÖREVLERÝ” olarak þu þekilde sýralamak
mümkündür :

- Kabuk ve çekirdek parçacýklarýný,toz ve kýrýntýlarý,ölü ve

kýsa lifleri ayýrmak,
- Topak halindeki lif kümesini lifler tek,tek hale gelinceye
kadar açmak,
- Açýlan lifleri paralelleþtirmek,
- Tülbent teþkil etmek,
- Lifleri karýþtýrmak ve az da olsa çekim uygulamak,
- Numara varyasyonu olmayan, düzgün bir tarak bandý
teþkil etmek,
- Teþkil edilen bandý muntazam bir þekilde kovaya
yerleþtirerek cer pasajýna hazýrlamak

Ekonomik bir tarama iþlemi aþaðýdaki faktörler tarafýndan

etkilenir :

- Lif topaklarýnýn açýlmasý ve temizlenmesi sonucu liflerin

optimal iþlenebilmesi,
- Materyal besleme, teleflerin ayrýlmasý, emiþ sistemleri
ve üretim miktarý itibariyle modern bir tarak makinasý
dizayný,
- Çalýþarak materyale ve üretim miktarýna göre dizayn
edilmiþ optimal garnitür telleri.

EGE
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 18
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 12. CER MAKÝNASI ÇEKÝM VE DUBLAJ ÝLE SAÐLANAN AVANTAJLAR

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Cer makinasýnýn iplikhane içinde merkezi bir rolü vardýr. Ýplik
kalitesini olumlu yönde etkileyebilecek son pasaj makina
olmasýndan dolayý burada giderilemeyen hatalar ipliðe ve
dolayýsiyle örme/dokuma kumaþa yansýyacaktýr. Cer
makinalarýnýn üretim hýzý artarken üretimdeki pasaj sayýsý
azalma trendi göstermektedir.
Pazarýn bu tarifleri doðrultusunda yüksek kalitedeki band
üretimini garanti edecek þerit regülasyon sistemini
uygulamak kaçýnýlmaz olmuþtur. Tarak makinasýnda
taranarak paralelleþtirilen lifler bilindiði gibi tarak kovalarýna
doldurulur. Tarak makinalarýnýn numaralarýna göre tarak
kovalarý da numaralandýrýlýr. Örneðin 16 tarak makinasýnýn
önünde 4 adet tek kova çýkýþlý cer makinasý varsa ve sehpa
altýna 8 kova diziliyorsa l.cer makinasý altýna l den 8'e kadar
(8 dahil) tarak makinasý kovalarý, 2.cer makinasý altýna 9 dan
l6'ya kadar (l6 dahil) tarak kovalarý dizilir. Bu durum 3.ve
4.cer makinalarýnda da l.ve 2.de olduðu gibi uygulanýr. Bu
uygulamanýn amacý, tüm tarak makinalarýndan çýkan
kovalarý ayný zamanda çalýþarak homojen bir harman
yapmaktýr. Cer makinalarýnda þeritler dublaj ve çekime tabi
tutulurlar. Çekme iþlemi pek çok iplikhane makinasýnýn çok
önemli ve ortak bir prosesidir (cer, penye, fitil ve ring/OE iplik
makinasý gibi). Çalýþýlan lif malzemesinin özellikleri çekimle
çok yakýn alakalýdýr. Uygulanan yanlýþ ayarlar kalitenin
bozulmasýna sebep olur.
“CER PASAJLARININ GÖREVLERÝ” :
- Uygulanan çekim vasýtasýyla liflerin paralelleþtirilmesi ve
çalýþýlan þeritlerin çekilerek inceltilmesi,
- Dublaj vasýtasýyla þeritlerin karýþtýrýlmasý ve
homojenliðin arttýrýlmasý,
- Ýkinci cer pasajýndaki regülasyon sistemi vasýtasýyla
çýkan þeritlerdeki kütlesel farklýlýklarýn (numara
farklýlýklarý) giderilmesi,
Ayrýca özel bir konstrüksiyon olan karýþtýrma cerlerinde arzu
edilen oranlarda pamuk/sentetik ve diðer karýþýmlar
gerçekleþtirilir. Cerde yapýlan karýþtýrma iþleminin faydalarý,
karýþýmýn esaslý bir þekilde kontrol altýnda tutulabilmesi ve
karýþýmý getiren kýsýmlarýn ayrý ayrý taranmýþ olmasýdýr.
Fakat cerde yapýlan karýþtýrma, harman hallaçtaki terazili
karýþtýrmaya oranla personel ve enerji açýsýndan daha
masraflýdýr. Ayrýca terazili elyaf karýþtýrma ile elde edilen
harman özelliði (kesitteki karýþým homojenliði) daha iyidir.
Cer makinalarýnda yapýlan farklý elyaf karýþýmý özellikle yün
iplikçiliðinde yoðun bir þekilde uygulanmaktadýr.

Dublaj vasýtasýyla þeritler karýþtýrýlarak homojenlik

amaçlanýr. Dublaj iþleminin olduðu her proses kaliteyi
olumlu yönde etkileme þansýna sahiptir. Dublaj iþlemi cer
pasajlarý ve penye sisteminde mevcuttur. Örneðin fitil ve iplik
makinalarýnda dublaj olmadýðý için kalitenin düzelmesini
saðlayacak hiçbir etken yoktur. En fazla uygulanabilecek
yanlýþ çekim ve çekim sistemindeki yanlýþ ekartman ayarý ile
EGE kalite bozulabilir.
ÝHRACATÇI
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 19
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
 13. PENYE SÝSTEMÝ
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Ýplikçiler açýsýndan pamuk bölgelerinin doðru seçimi büyük
önem taþýr, çünkü uzun elyaf ve yüksek temizlik derecesi
pamuk fiyatlarýný küçümsenmeyecek derecede etkilemektedir.
Yüksek özelliklere sahip ince iplik eðirebilmek için pamuðun
elyaf boyunun uzun ve liflerin ince, yani mikroner deðerinin
düþük olmasý gerekmektedir. Yüksek iplik kalitelerinin
arzulandýðý durumlarda temiz ve uzun elyaflý pamuða ihtiyaç
duyulacaðý unutulmamalýdýr. Normal karde iþlemi ile iplik
eðirmede yüksek kalite özelliklerine bir ölçüye kadar
ulaþýlabilir. Bu sýnýrdan sonra sisteme penye iþleminin ilave
edilmesi kaçýnýlmaz olur.
TARAMADAN BEKLENENLER :
Penyenin görevleri aþaðýdaki gibi sýralanabilir
- Penyeleme iþlemi sýrasýnda çekirdek, sap ve yaprak
kýrýntýlarý gibi çepel parçacýklarý ve nepslerin
uzaklaþtýrýlmalarýyla iplik kalitesinin yükselmesi,
- Kýsa liflerin penye telefi olarak ayrýlmasý, yoðun bir
paralelleþtirme ve çekim sonucu iplik eðirmede etkili olacak
stapel uzunluðunun iyileþtirilmesi.
Penye ipliðini diðerlerinden (karde ve OE iplikleri) ayýran
kalitatif deðerler yüksek iplik mukavemeti, iplik düzgünlüðü,
parlaklýðý ve temizliðidir. Penye makinasýndan çýkan þeride
taranmýþ þerit, ayrýlan telefe de penye telefi denir. Hammadde
ve kullaným yerine baðlý olarak penye makinasýnda % 10 - % 25
arasýnda bir telef miktarýyla çalýþýlýr. Kural olarak Ne 40 ve daha
ince pamuk ipliði imalatlarýnda penye sistemi devreye sokulur.
Fakat piyasada özellikle Ne 30 penye triko ipliði yoðun bir
þekilde kullanýlmaktadýr. Buradaki Ne 40 inceliðini, karde iplik
imalatýný özellikle mukavemet yönüyle zorlayan bir sýnýr olarak
kabul etmek lazýmdýr.
Kesik lifli kimyasal liflerde stapel tamamen düzgün olduðu ve
EGE
ÝHRACATÇI içinde yabancý madde bulundurmadýðý için penyeleme
BÝRLÝKLERÝ iþlemine tabi tutulmazlar.
Genel olarak penye sistemi aþaðýdaki basamaklardan
TEKSTÝL oluþmaktadýr : Penye hazýrlama, Penye makinasý
MÜHENDÝSLERÝ
1 9 9 2
TMMOB
ODASI
14. FÝTÝL MAKÝNASI
Fitil makinasýnýn görevleri aþaðýdaki þekilde sýralanabilir :
1. Çekim sistemi vasýtasýyla cer þeridine çekim uygulayarak
(yaklaþýk 7-10 defa) inceltmek ve fitil haline getirmek.
2. Bu fitile ring iplik makinasýnda çizeceði yol sýrasýnda
kopmayacak büyüklükte (inç'deki büküm takribi T= l,25 - l,28)
bir büküm vererek yeterli mukavemeti saðlamak.
3. Ring iplik makinasýnýn caðlýðýna takýlabilmesi için fitili ABS
veya Polipropilen malzemeden yapýlmýþ silindirik bir masuraya
(makaraya) sarmak. Sarým katlarýnýn birbiri üzerinden
kaymamasý için konik bir yapý teþkil ettirmek.
4. Fitil bobinin sarýmý sýrasýnda bobin çapý devamlý artýþ
gösterecektir. Buna mukabil sevk hýzýnda hiçbir deðiþiklik
olmayacaktýr. Fitil bobini sarýmýnýn baþlangýcýndan sarým
bitinceye kadarki zaman süresi içinde sarým gerginliði, makina
içindeki bir tertibat vasýtasýyla devamlý sabit tutulmaktadýr.
Fitil makinasýnýn yukarýdaki görevleri yerine getirebilmesi için
aþaðýdaki makina elemanlarýna ihtiyacý vardýr: Çekme iþlemi
için çekim sistemi; büküm ve sarým elemaný olarak kelebek;
sarým sýrasýnda gerekli hareketli planga; fitil bobininin hýzýný ve
sarým gerginliðini ayarlayan konik tambur veya yeni
makinalarýn bazýlarýnda bunun yerini alan bilgisayar kontrollü
deðiþken sarým hýz motoru; sarým sýrasýnda hareketli
planganýn aþaðý ve yukarý hareketinin sýnýrýný belirleyen bir
þanzuman ve þalter ile ana tahrik þanzumaný.
Ýkinci pasaj cer makinasýndan çýkan ve fitil makinasýnýn
caðlýðýna yerleþtirilen kovalar baþlangýçta hiçbir zaman ayný
dolulukta olmamalýdýr. Bir partinin baþlangýcýnda cer
makinasýndan takriben dört farklý metrajda, yani farklý dolulukta
kova çýkartýlarak fitil makinasý beslenir. Bunun adýna “kademe
teþkili” denir. Sebebi kovalarýn ayný anda bitmesini, yani “ani
boþalmayý” önlemektir. Cer bandýndaki lifler birbirlerini ancak
aralarýndaki sürtünme kuvveti vasýtasýyla tutabilmektedir. Lif
bandýndaki bu düþük tutunma kabiliyetini arttýrmak için þeride
daha sonra büküm verilecektir. Çaðlýk üzerinden çekilen cer
þeritlerinin birbirine sürtünerek elyaf kaybý veya kazancýna
sebep olmadan çekim sistemine girmeleri gerekmektedir.
Sayfa : 20
Çekim sistemine giren bir þerit çekilerek bir fitil haline getirilir.
Yani fitil makinasýndaki dublaj sayýsý = l director
 15. RÝNG ÝPLÝK MAKÝNASI
TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ
LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
Stapel ipliklerinin yaklaþýk % 75'i ring ipliðidir. Esas itibariyle
ring iplik makinasý aþaðýdaki üç görevi yerine getirir :
- Çalýþýlmakta olan fitili istenen iplik numarasý nisbetinde
çekerek inceltmek,
- Ýpliðe büküm vererek yeterli mukavemeti saðlamak,
- Ýpliði masura üzerine kops teþkil edilecek þekilde
sarmak.
Bu görevlerin yerine getirilmesi aþaðýdaki çalýþma
elemanlarýný gerekli kýlmaktadýr: Fitil bobinlerinin takýlacaðý
bir caðlýk; fitilin çekilerek inceltileceði bir çekim sistemi; iplik
üzerine bükümün daðýtýlacaðý kopça-bilezik tertibatý; ipliðin
kops halinde masuraya sarýlma düzeni ve bütün yeni
makinalarda mevcut olan otomatik takým deðiþtirme
tertibatý.
Çekim sisteminde apronlar ve baský manþonlarý:
Optimal bir iplik eðirme prosesi için uygun apron seçiminin
büyük önemi vardýr. Çekim sistemi içinde liflerin
transportunu gerçekleþtiren apronlar üst ve alt apron olarak
ikiye ayrýlýrlar. Kýsa lif iplikhanesinde kullanýlan apronlar
aþaðýdaki özelliklere sahip olmalýdýr :
- Lif transportunu baþarýyla gerçekleþtirebilmeli,
- Aþýnmaya karþý yüksek mukavemet göstermeli,
- Kopma mukavemeti yüksek olmalý,
- Sürtünme katsayýsý düþük olmalý.
Piyasada apronlar açýk ve kapalý apron þeklinde karþýmýza
çýkmaktadýr. Kapalý apronlarda ek yeri olmayacaðý için
çalýþma sýrasýnda en ufak bir darbe (vurgulu çalýþma)
olmayacaktýr. Apronlar genellikle sentetik malzemeden imal
edilir. Özellikle kimyasal liflerin çalýþýlmasý sýrasýnda çekim
EGE
ÝHRACATÇI sisteminde genellikle klima deðerlerinin deðiþmesinden
BÝRLÝKLERÝ kaynaklanan problemler (sarýklar) olabilir. Bu durumlarda
kromla tabaklanmýþ deri apron kullanýmý probleme çözüm
getirebilir. Hem üst, hem de alt apronun deri seçilmesi
TEKSTÝL halinde biri kromla tabaklanmýþ, diðeri ise normal
MÜHENDÝSLERÝ
1 9 9 2
TMMOB
ODASI tabaklanmýþ deri olmalýdýr.
Genellikle deri apron altta kullanýlýr ve bunun her iki ucu da
açýk olduðu için uçlar verevlemesine kesilerek özel bir
yapýþkanla yapýþtýrýlýr. Açýk sentetik apronlarýn
yapýþtýrýlmasý da bu þekilde olur. Piyasada en çok kullanýlan
yabancý kaynaklý apronlara Armtrong, Dayteks, Berkol ve
yerli apronlara Asteks örnek olarak gösterilebilir.
Çekim sistemindeki lif kýstýrma noktalarýnda liflerin
zedelenmemesi için üst baský silindirlerinin her iki tarafýna
kauçuk malzemeden imal edilmiþ manþon geçirilmiþtir. Ring
iplik makinalarýnda kullanýlan manþonlar 60 Shore ile 85
Shore (Þor) arasýnda imal edilir. Yumuþak manþonlarda
liflerin kýstýrýlmasý ve sevki daha kontrollü olmakta (iplik
düzgünsüzlük deðeri % U iyileþmekte), sert manþonlar ise
daha fazla baskýya dayanýklý olmakta ve elyaf sarýðý teþkiline
meyli daha az olmaktadýr.
Tecrübeler, ring iplik makinasýnýn çýkýþ silindirinde yumuþak
manþon kullanýlmasý halinde iplik deðerlerinin daha
düzeldiðini göstermektedir. Ne 30/l penye ve daha ince
ipliklerde tecrübeler gereði giriþ silindirinde 82 Shore, orta
silindirde 73 Shore ve çýkýþ silindirinde 65 Shore sertliðinde
manþon kullanýlmasý önerilebilir. 65 Shore manþon da
kullanýlabilir. Fakat bu durumda manþondaki aþýnma çok
süratli olmaktadýr.
Open End ipliklerde (karde Ne 20/l - Ne 30/l) 82 - 73 - 73
Shore çalýþýlmasý yine iyi sonuç vermiþtir. 73 Shore yerine
çýkýþta 65 Shore manþon kullanýmý daha iyi iplik sonuçlarý
verse de aþýnma çok süratli olmaktadýr.
Belirli bir çalýþma süresi sonunda (takribi 1000-2000 çalýþma
saati) manþonlarýn üzerinde aþýnmalar, çapaklar ve ince
yarýklar oluþur. Bu aþýnmalar malzeme yorulmasý, yüksek
baský kolu basýncý veya manþon üzerinde oluþabilen elyaf
sarýklarýný temizlemek üzere iþçinin, kullanýmý yasak olan
kesici madde kullanmasýyla meydana gelebilir.
Sayfa : 21
 1108 iðlik bir makinada bir sýrada 554 adet mevcuttur (554 16. ÝPLÝKTE KALÝTE FAKTÖRLERÝ :

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
giriþ, 554 orta ve 554 çýkýþ baský silindiri ve manþonu).
Aþýnma durumunda bu manþonlarýn taþlanmasý (rektifiye - Ýplik düzgünsüzlüðü ( %U)
edilmesi) gerekir. Þayet çýkýþ silindir manþonlarý - Neps
taþlanacaksa 554 adet manþonlu çýkýþ silindirinin tamamý - Ýnce yer
çýkartýlarak manþonlar, hepsi ayni ölçülerde olacak þekilde - Kalýn yer
taþlanýrlar. Bu sebepten iplikhanelerde, makina - Ýplik numarasý
kapatmamak için en az birer takým giriþ, orta ve çýkýþ için - Numara varyasyonu
baský manþonu yedeði (sadece manþon veya çekirdek - Büküm
kýsmýyla beraber) olmasý tavsiye edilir. Manþonlarýn - Büküm varyasyonu
rektifiyesi, manþon asgari çapa düþünceye kadar - Mukavemet
tekrarlanýr. Manþon asgari çapa düþtükten sonra - Mukavemet varyasyonu
çekirdeðinden çýkartýlarak atýlýr ve buraya yenisi takýlýr.
ÝPLÝK DÜZGÜNSÜZLÜÐÜ :
Eskiden manþonlar antistatik bir madde ile laklanarak statik
elektriklenme sonucunda olabilecek sarýklar önlenirdi. Fiziksel tekstil laboratuarýnda “Uster” aleti vasýtasý ile
Günümüzde ise genellikle manþon taþlama iþleminden ölçüler. Düzgünsüzlük deðeri genellikle %U olarak gösterilir.
sonra manþonlara ultraviole ýþýn verilerek antistatik bir Uster deðerinin büyümesi düzgünsüzlüðün arrttýðýný ifade
yüzey oluþturulmakta ve sarmalar bu þekilde önlenmektedir. eder. Düzgünsüzlük deðeri sýnýflandýrýlarak istatistiki
tablolar haline getirilmiþtir. Örneðin; ipliðimizin ölçülen Uster
Özellikle 3-4 günden uzun süren tatillerde çekim sistemi deðerinin
mutlaka boþa alýnmalý, yük altýnda býrakýlmamalýdýr. Aksi
takdirde baský manþonlarý üzerinde uzun süre baský altýnda (%U) % 10 sýnýrýnda olmasý -------- 100 fabrikadan ancak 10
tutulmadan dolayý iz oluþur; bu durum manþonu zedelediði tanesinin bu deðeri tutturabildiðini, yani iyi olduðunu
gibi ezilen yerlerden dolayý iplik üzerinde peryodik
düzgünsüzlük hatalarý oluþur. 3-4 günlük tatil sürelerinde de (%U) % 50 sýnýrýnda olmasý --------- 100 fabrikadan ancak 50
bir defa makinanýn çalýþtýrýlarak silindirlerin döndürülmesi tanesinin bu deðeri tutturabildiðini , yani orta derecede
tavsiye edilir. olduðunu
ÝÐ DEVRÝNÝ ETKÝLEYEN FAKTÖRLER : (%U) % 75 sýnýrýnda olmasý ---------- 100 fabrikadan 75
tanesinin bu deðeri tutturabildiði, yani avaraj ipliði
Ýplik makinasýnda ið devrinin yükselmesiyle üretim artar. Ýð olduðunu ifade eder.
devrini etkileyen faktörler aþaðýdaki gibidir :
Ýplik Düzgünsüzlüðünü etkileyen faktörler :
- Bilezik çapý küçüldükçe ið devri artar
- Kopça hýzý yükseldikçe ið devri artar, - Ýplik kesitindeki lif sayýsýnda olan farklýlaþmalar,
EGE - Ýplik numarasý inceldikçe ið devri arttýrýlýr (iplik inceldikçe - Çekim sistemindeki “yüzen liflerin” miktarý
ÝHRACATÇI kesitteki lif sayýsý azalacaðýndan mukavemeti saðlamak
BÝRLÝKLERÝ - Lif uzunluðu
amacýyla ipliðe verilen büküm arttýrýlýr ve bunun - Lif inceliði
sonucunda ið devri de yükseltilir), - Çekim sisteminde uygulanan hatalý çekim
TEKSTÝL - Bükümün ve dolayýsiyle mukavemetin daha yüksek - Mekanik arýzalardan (kýrýk diþli, vurgulu çalýþma)
MÜHENDÝSLERÝ olmasýndan dolayý dokuma ipliklerinde, trikoya oranla kaynaklanan hatalar.

Sayfa : 22
ODASI
daha yüksek ið devirlerine çýkýlýr.
1 9 9 2
TMMOB
 NEPS : BÜKÜM VARYASYONU :

TEMEL TEKSTÝL TEKNOLOJÝSÝ

LÝFLER, ÝPLÝK OLUÞUMU
1mm' den küçük lif düðümleridir. Ýplik bükümündeki dalgalanmadýr.

ÝNCE YER : MUKAVEMET :

Ýplik kesitindeki daralma ' dýr. Ýpliðin saðlamlýðýný ifade eder. Birimi Rkm 'dir. Kopma
uzunluðu demektir.
KALIN YER :
Ýplik kesitindeki geniþleme' dir. Mukavemeti Etkileyen Faktörler:

Not: Ýnce yer, kalýn yer ve Neps sayýsý “Uster” aleti - Lif olgunluðu ve mukavemeti
vasýtasýyla tesbit edilir ve 1000 metre iplikteki neps sayýsý - Lif uzunluðu
söylenir. Bu deðerlerin de istatistiki olarak sýnýflandýrýlmasý - Lif inceliði ( kesitteki lif sayýsý)
yapýlmýþtýr. Ölçülerek bulunan ince, kalýn ve neps deðerleri - Büküm miktarý
istatistiki deðerlerle mukayese edilerek deðerlendirme
yapýlýr. MUKAVEMET VARYASYONU :

ÝPLÝK NUMARASI : Ýplik mukavemetindeki dalgalanmalardýr. Sebebi;

Belli uzunlukta sarýlan iplikler numara terazisinde tartýlarak
aðýrlýklarý belirlenir. Formülde deðerler yerine konularak - Ýplik kesitindeki lif sayýsýnda olan oynamalar, yani
numara belirlenir. numara varyasyonu
- Bükümdeki dalgalanmalar
NUMARA VARYASYONU : - Uzun/kýsa ve Ýnce/kalýn liflerin ipliðe homojen
Ýplik numaralarýndaki dalgalanmalardýr. Ýplik numarasýndaki daðýlmamasý
dalgalanma ayný zamanda düzgünsüzlük demektir.

ÝPLÝK BÜKÜMÜ :
Ýpliðe mukavemet kazandýrmak için büküm verilir. Büküm
sayýsýnýn tesbitinde iplik mukavemetinin yeterliliði esas
alýnýr. Ýpliðe Z veya S yönde büküm verilir.

Bükümü etkileyen faktörler þu þekilde sýralanabilir;

- Lif inceliði ( ince lif daha fazla büküm kaldýrýr)

- Lif uzunluðu ( uzun lif daha fazla büküm kaldýrýr)
- Ýpliðin triko veya dokumaya uygun olmasý ( triko ipliði
açýk büküm = 3.5 ve dokuma ipliði kapalý bükümlüdür
EGE - Ýplik inceliði ( T “ = Ne formülüne göre iplik inceldikçe
ÝHRACATÇI büküm artar.)
BÝRLÝKLERÝ

TEKSTÝL
MÜHENDÝSLERÝ

Sayfa : 23
1 9 9 2
TMMOB
ODASI