B ir Tıp

G ö z le m c is in in
N o tla rı

Thomas
i ç in de kil er

I. B ö lü m
A m ity Sokağı

I I . B ö lü m 11
Ev Viziteleri

I I I . B ö lü m l l>
1911 Y ılında Tıp

IV. B ö lü m
1933 Y ılında T ıp

V. B ö lü m
1937’deki Asistanlığım

V I . B ö lü m 61
S ü lü k

V I I . B ö lü m öl
H em şireler

V I I I . B ö lü m
Nöroloji

IX. B ö lü m '>>
G uam vc O k in aw a

X . B ö lü m 106
Y olculuklar

X I . B ö lü m
N ew York Ü niversitesi'nde Patoloji
X II . Bölüm 121
N Y U B elle vu e Hastanesi Dahiliye Bölümü

X I I I . B ö lü m 133
Sağlık Kurulu

X IV . B ö lü m 145
Kndoıoksin

XV. B ö lü m 155
C am bıidge

X V I. B ö lü m 161
B ir Ü n iv e r s it e n in Yönetimi

X V I I . B ö lü m 173
Romatoid A m i t ve M ikoplazm alar

X V I I I . B ö lü m 187
M SK C C : M emorial Sloan-K ettering Kanser Merkezi

X IX . B ö lü m 199
Koku Alma D uyusu ve İz S üren Fare

X X . B ö lü m 211
H a s t a lık

X X I. B ö lü m 225
Sk rapi

X X I I . B ö lü m 231
M akaleler ve Gaia
 I. B ölüm

A m ity S o k a ğ ı

"endim i bild im bileli hafi zam h e p k ö tü o lm u ştu r. O la y la ­

rı ta m a m e n u n u tm a k ta n çok, o n la rı b e lle ğ im d e n e re y e
^sakladığım ı u n u tu ru m . H a tırla m a m ı sa ğ la y a c a k şe y lere
ih tiy a ç d u y a rım . O n la n b a n a h a tırla ta c a k işa re tle r d e ğ iştiğ in d e
ise, ki ç o c u k lu ğ u m d a n b u y a n a ç o ğ u d eğişm iştir, belleğ im d e
k a y b o lu r gider.
D o ğ u p b ü y ü d ü ğ ü m k a s a b a a rtık y o k . Y aşadığım ız a h ş a p k a p ­
lam alı e sk i ev in y e rin i b u la b ilm e k için k a la n te k işa re t, h â lâ d e ­
rin b ir h e n d e k b o y u n c a k a sa b a y ı b a şta n b a ş a g e çe n L o n g Isla n d
d e m iry o lu . İşte b u h e n d e k ü z e rin d e b ir y e rd e , b e to n b ir d u v a rın
a rd ın d a , ailem le y a şa d ığ ım ız evin a r k a b a h çe si d u ru y o r. O n u n
d ışın d a h e r şe y y o k olm u ş. B a h ç e n in y e r in d e şim d i d e v b ir
a p a rtm a n var. E vim izin b u lu n d u ğ u a d a ve k o m şu larım ız ın a h şa p
k a p la m a lı e v le riy le a r k a b a h ç e le rin in y e r ald ığ ı ç e v re d e k i ö tek i

1
a d a la rın hepsi, sa n k i ç o k h ü c reli te k b ir y a p ıy m ış gibi b irb irin e
b itişik in şa ed ilm iş a p a rtm a n la rla k aplı. Ç o ğ u a k ç a a ğ a ç la rla k a ­
ra a ğ a ç la r o lan a ğ a ç la r d a y o k olm uş. A ilem in, ç o ğ u P a z a r s a b a ­
hı gittiği k ilise h â lâ y e rin d e , am a esk im iş ve y ıp ra n m ış g ö r ü n ü ­
y o r. K a p ısın d ay sa a r tık H o llan d a R efo rm ist K ilisesi d eğil, K ore
P ro te sta n K ilisesi o ld u ğ u n u b e lirte n b ir tab e la var. H e r iki ta ra f­
ta, k a ld ırım ın k e n a r ta ş la rın a y a k ın y ü k s e le n a p a rtm a n la rın b ir
tü n e l g ib i k a ra rttığ ı y o ld a a ra b a m ı s ü re rk e n , h a y a tım ın h e rh a n ­
gi b ir d ö n e m in i h a tırla ta c a k h iç b ir şe y g ö re m iy o ru m .
Yol g ö ste ric i işa re tle rd e n y o k s u n o ld u ğ u m d a n , b e y n im d e hâlâ
y e r a la n a n ı k ırın tıla rın ın g ü v e n ilirliğ in d en em in olam ıy o ru m .
O n la rı u y d u rm u ş o labilirim , y a d a rü y a la rım d a n kalm ış an ılar
o labilirler. Z a m a n z am an rü y a m d a F lu sh in g 'i g ö rd ü ğ ü m oluyor;
kendim i, A m ity S o k a ğ ıy la M a d iso n S o k a ğ ı a ra sın d a k i B oerum
b u lv a rın d a b ir b isik letin ü z e rin d e b u lu y o ru m . (Ş im di b u so k ak
isim lerin in hepsi d eğ işm iş, y e rle rin e n u m a ra la r v erilm iş.) A lla
çekilen, D eli W illie a d ın d a çılgın bakışlı, kızıl saçlı g e n ç te n b ir
a d a m ın sü rd ü ğ ü k a sa b a n ın ç ö p a ra b a sı d a d ü şle rim d e . W illie
y ü k s e k o tu rm a y e rin d e k en d i k e n d in e k o n u şa ra k a ra b a sın ı so­
k a k la r b o y u n c a hızla sü rü y o r. B u a n ın ın d o ğ ru lu ğ u n d a n o ld u k ­
ça em in im . D eli W illie'n in sü rd ü ğ ü böyle b ir ç ö p a ra b a s ı g e rç e k ­
ten v a rd ı. A m a n e d en b a şk a p ek b ir şey y o k d a , bu g ö rü n tü , b ir­
ç o k g ece g eç sa a tle rd e y e n id e n c an la n m a k ü z e re h â lâ tem p o ral
lo p u m d a k ay d ed ilm iş o la ra k d u ru y o r? Ş im di d ü ş ü n ü n c e , aile­
m in ç o k u z ak b ir y e rd e n , b e lk i O h io 'd aıı d o s tu o lan L a w n m o w e r
ailesinin bizi ziy arete geldiği P a z a r a k şa m ın ı h a tırlıy o ru m . Y ıllar
so n ra a d la rın ın a slın d a L o rrim e r o ld u ğ u n u fa rk etm iştim . H iz­
m etçin in k um h a v u z u n u n a ltın d a b u lu n d u ğ u n u söylediği bak ırı
k e şfetm em d e ay n ı y ılla ra ra stlıy o r olm alı. K olayca u fa la n ab ile ­
c e k b ü y ü k h a m u ru m su b a k ır ta b a k a la rı, ailem izin d e ste ğ e ih ti­
y a cı o ld u ğ u n u bildiğim m ad d i d u ru m u n u g ü ç le n d irm e y e y e te ­
cekti. N e v a r ki b irk a ç y ıl so n ra h izm e tç in in b a k ır değil de halı
d e m iş olabileceğini ö ğ re n d iğ im d e b u se rv e ti k a y b e ttim .0

° İngilizce c a rp et (lıalı) sö z cü ğ ü , y a z a r ta ra lın d a n c o p p e r (b a k ır) o lara k an laşılm ış, (ç.n .)

 Bahçem izin dibinde, betondan yap ılm ış çitin y a k ın ın d a k o ca­
m an bir kiraz ağacı vardı. Z am anla ağaç bozuldu, sanıyorum öl­
m üştü ve kesilerek bahçede parçalandı. Altm ış yıl sonra bugiin
beynim de saklanm ış o larak kalan ise, odu n u n o harika kokusu,
tüm bahçeyi kaplayan ve o d u n la r kaldırılıncaya k a d a r evin b ü ­
tü n o d alarını saran o to p rak kokusu.
A nnem le ilgili ilk b e rra k anım , o n u n evin a rk asın d ak i çim en­
liğin o rtasın d a uzun boyuyla tek başına ayakla d u ra ra k çim en­
lere bakm ası, y a v aşça döne d öne gözleriyle yeri taram ası. Ç o­
c u k luğum un ilk günlerin d en beri b u n u n annem açısından ve ai­
lem iz için, k ü ç ü k b ir so ru n u n varlığını gösteren b ir işaret o ld u ­
ğunu bilirdim . B azen öyle birkaç saniye, bazen de beş d akika
k a d a r d u ru rd u . S o n ra hızlı bir harek etle y e re eğilerek aradığı
d ö rt y a p ra k lı yoncayı k o p a rır ve eve girerdi. E ğ er ben o sıratla
a rk a su n d u rm a d a isem ve ona bakıyorsam bana g ü ler ve hep
aynı sözleri söylerdi: "T anrı y a rd ım eder."
Bildiğim kadarıyla bu onun tek batıl inancı yd ı y a d a sadece
bunu ciddiye alıyordu. Ve hep aynı am açla kullanıyordu: B aba­
mın hastalarının Faturalarını ödem elerini sağlam ak.
H astaların pek azı zam anında ödem e yap ar, pek çoğu ise b o r­
cunu hiç ödem ezdi. Bazıları birkaç ay d a bir, küçük ç ekler gö n ­
derirdi. Az sayıdaki d ik k ate d e ğ er ve m uhtem elen hali vakti y e ­
rin d e hasta ise, fatu ran ın tam am ını peşin ö d e r ve bu d urum g e r­
çekleştiğinde babam m esaisinin so n u n d a çok neşeli bir şekilde
üst kata çıkardı.
Kimse bu k o n u d a fazla konuşm asa da, parayla ilgili kaygılar
hiç bitm ezdi. B abam ın h e r ay so n u n d a kazancından dolayı k a y ­
gı duym ası ailem izde kabullenilm işti. Biz ayrıca babam ın, her
ayın ilk g ü n ü sektirm eden b ü tü n fatu raların ı ödem ekle kararlı
olduğunu da bilirdik. Borçlu olm anın kaderlerin en kötüsü ol­
d u ğ u n a inanırdı ve borçlu olduğu herkese -m anava, kasaba, k ö ­
m ürcüye, vergi dairesine ve m uayenehanesine m alzem e sa ğ la ­
y a n ilaç şirketlerine- fa tu ra la r geldikten sonra en kısa zam anda,
b a n k ad a ne k a d a r parası olduğuna bağlı olarak ödem elerini y a-

3
p a rd ı. A n c a k d o k t o r ü c re tin i h e m e n ö d e m e k o z a m a n l a r a d e t ­
te n d eğ ild i.
O y ı l l a n y a n i B ü y ü k E k o n o m ik B u n a l ım 'd a n ö n c e k i o n y*1'
h e rk e s in ü lk e n in ivi g ü n le r i o l d u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü z a m a n la r d ı.
K a s a b a ze n g in d i a m a h e k im lik m e sle ğ in in icrası e k m e ğ in i k a ­
z a n m a k için riskli b i r iş o la r a k k a b u l e d iliy o rd u . B a ş ta k e n d ile ­
ri o lm a k ü z e r e hiç k im s e d o k t o r l a r ı n z e n g in o lm a sın ı b e k l e m e z ­
di. B ü y ü d ü ğ ü m k a s a b a d a aileleri z e n g in g ö r ü n e n iki y a d a üç
d o k t o r v a r d ı a m a b u , m e s le k le rin in ic r a s ın d a n d eğ il, a ile le rin ­
d e n g e le n b i r s e rv e tti. B a b a m ın m e s le k ta ş la r ın ın g e r i k a la n kıs­
mı ise, h a s ta la rı ne k a d a r p a r a ö d e r s e a y d a n a y a o n u n l a g e ç in i­
y o r ve p e k ç o k ted av iy i ü c r e ts iz y a p ı y o r d u . B u n u is te y e re k y a
d a bilinçli b i r y a r d ı m s e v e r l i k d u y g u s u y l a y a p ı y o r d e ğ ille rd i
a m a o z a m a n l a r usûl b öy leydi.
B a b a m m u h a s e b e d e lte r in i k e n d isi tu ta rd ı. B ir m a s a t a k v im i­
n e g ü z e l e l y a z ıs ıy la o g ü n k a b u l ettiği h a s ta la r ın a d la rın ı, y a n ı ­
n a a lın a c a k ü creti v e a r d ı n d a n d a y a p ı l a n ö d e m e n in tu ta r ın ı y a ­
zard ı. ö n e m l i o lan b ö lü m so n s ü t u n d u . A n n e m b u s a y ıl a n d i k ­
k a tle ta k ip e d e r d i ve d ö r t y a p r a k l ı y o n c a s ı n ı b u l m a k için çim e n -
liğc g itm e s i h e p a y s o n la r ın a ra stla rd ı.
A n n e m in b u işi n asıl y a p t ı ğ ın ı h iç a n la y a m a y a c a ğ ım . B ü y ü ­
y ü p y e d i s e k iz y a ş l a r ı n a g e ld iğ im d e , a n n e m aile s e rv e tin i a r a r ­
k e n b e n d e y a n ı n a g i d i p y a r d ı m e t m e k iste rd im . A m a g ö z le r i­
m in y e re ç o k d a h a y a k ı n o lm a sın a r a ğ m e n , b i r k e z bile d ö r t
y a p r a k l ı y o n c a y a r a s tla y a m a d ım . A n n e m le y a n y a n a d u r u r d u k
v e b e n y e r e d i k k a t l e b a k a r a k , o n u n l a ç im e n liğ in a y n ı n o k t a l a n ­
ın t a r a m a y a ç a lışırd ım . A m a o b u l d u ğ u n u k o p a r m a k için hızla
y e r e e ğ ilirk e n bile, p a r m a k l a r ı n ı n a r a s ın a a l a n a k a d a r y o n c a y ı
h iç b ir z a m a n g ö r e m e z d im .
Ç o k s o n ra la r ı, H a r v a r d Ü n iv e rs ite s i T ı p F a k ü lt e s i ’n d e d ö r ­
d ü n c ü s ın ı f ö ğ r e n c is iy k e n , tıp e k o n o m is in in b azı g e r ç e k le rin i
d a h a taraksız b iç im d e ö ğ r e n d i m . 1937 yılı m e z u n la rı için ç ık a rı­
lacak yıllığın e d i t ö r ü sın ıftak i e n y a k ı n a r k a d a ş ı m A l b e r t C o -
o n s dıı v e b e n d e tıp ve ö lü m ü z e r in e “A ilen S o k a ğ ı“ a d ıy la ol-

4
d u k ça uzun ve k a b a b ir şiiry azd ığ ım için y azı k u ru lu n a alınm ış­
tım . C oons y ıllık için hazırladığı b ir a n k e t fo rm u n u , 1936 yılının
so nuna d o ğ ru H a rv a rd 'ın 1927. 1917 ve 1907 m ezu n ların a gö n ­
derdi. S o ru la rın çoğu, oku lu on, y irm i ve o tu z y ıl önce bitirm iş
H a rv a rd ’lı d o k to rların , en d e ğ e r v erd ik leri in tö rn lü k ve asistan ­
lık eğitim i deneyim leriyle ilgiliydi. A ncak, k atılım cıların 1937
y ılın d a bekledikleri tahm ini gelirle ilgili, nazikçe yazılm ış ve
kim liğin gizliliği k o n u su n d a g ü v en ce v eren b irk aç so ru d a v a r­
dı. Sayfanın en altın d a da, genel d eğ erlen d irm eler ve 1937 m e­
zu n ların a ö ğ ü tlerin y azılm asının istendiği b ü y ü k ç e b ir boşluk
bırakılm ıştı.
A nket form larının y ü z d e 6 0 ’ının d o ld u ru lu p g eri g ö n d erilm e­
si bizi şaşırtm ıştı ve C oons, ben ve tü m sın ıf ark ad aşlarım ız için
ilginç bilgiler içeriyorlardı. F o rm ların ç o ğ u n d a m ezuniyet so n ­
rası eğitim dönem i k o n u su göz a rd ı edilerek p a ra k o n u su n a
ağırlık verilm işti. O n y ıllık m ezunların yıllık o rta lam a geliri
3500 dolar, y irm i y ıllık la n n k i ise 7500 dolard ı. B ir ürolog geli­
rini 50.000 d o la r o la ra k bildirm işti a m a b u istisnai b ir d u ru m d u .
G eri kalan ların hepsi 1937 y ılı ölçü tlerin e g ö re h atırı sayılır a n ­
cak çok m ütevazı g elirler elde etm işlerdi.
Sayfanın so n u n d a k i b o şlu k ta bu k o n u d a y o ru m la r y e r alıyor­
du ve çoğu b en z e r ö ğ ü tlerd e b u lu n u y o rd u . G enel eğilim hekim ­
liğin en iyi m eslek o ld u ğ u am a p a ra kazan m ak için iyi bir y o l ol­
m adığı şeklindeydi. E ğ e r b ecerebiliyorsanız, zengin b ir kadınla
evlenm eliydiniz.
D o k to r olm ak çok çalışm ak dem ek ti. B ü tü n e rk e k le rin (o z a ­
m an lar H a rv a rd 'ın sınıflarında sad ece e rk e k le r v a rd ı) m eslekle
ilgili söyleyeceği b ir iki söz v ardı: çalışm a saatleri uzun, izin
yo k , tatiller kısa gibi. 1937 m ezu n ların a tavsiyeleri çok çalışm a­
y a hazır olm aları ve zengin olm ayı beklem em eleriydi.
B abam ın çalışm asını izlem ek ç o cu k lu ğ u m d a h e r g ü n ü n sıra ­
d an bir parçasıydı. F lu sh in g ’deki b ü tü n d o k to rla r gibi onun d a
m uayenehanesi evdeydi. Evim iz, g iriş k a tın d a b ir beklem e o d a ­
sıyla, çalışm a odası olan V ictoria dönem i ü slu b u n d a b ü y ü k bir

5
y a p ıy d ı. B u o d a l a r a y n ı d ö n e m e a it ö te k i e v le rd e o t u r m a odası
v e m isafir s a lo n u y d u . A ilem izin o t u r m a o d a sı ikinci k a tta y d ı
a m a y e m e k o d a sı a şa ğ ıd a , h a s ta la rın b e k le m e o d a s ın ın y a n ın d a -
kiydi. Bu y ü z d e n ç o ğ u a ile d e n d a h a sessiz ve d a h a ç a b u k y e m e k
y iy e r e k b ü y ü d ü k .
B ü y ü k B u n a lım ’ın b a ş la n g ıc ın a k a d a r o lan en iyi z a m a n la r ı­
m ız d a ü ç ü n c ü k a t t a o d a sı o la n y a tılı b ir h iz m e tç im iz v e b o d ­
r u m d a çalışan b ir ç a m a ş ırc ım ız v a rd ı. S o n r a B u n a lım ın ilk y ıl­
la r ın d a y a r ım g ü n çalışan b i r h iz m e tç im iz o ld u . Ve n ih a y e t d a ­
h a s o n ra k i y ı l l a r d a y a r d ım c ım ız k a lm a d ı. H iz m e tç im iz v a r k e n
bile y e m e ğ i h e p a n n e m p işirird i. S o n r a la r ı tem izliği ve h e r t ü r ­
lü ev işini k e n d isi y a p t ı . B o ş z a m a n la r ın d a d a b a h ç e y le ilgilenir,
a r k a b ah çey i ç e v re le y e n ç içek lerle u ğ ra ş ırd ı. B ir zam an lar,
1920 li y ılla rın b a ş la rın d a , G r o v e S o k a ğ ı'n d a n g e le n J i m m y
a d ın d a b i r Italy an b a h ç ıv a n ım ız d a v a rd ı. J i m m y y le a n n e m h e r
g ü n b a h ç e d e k i g id işa tı ta rtış ırla rd ı. J i m m y , h ey ecan lı v e kol h a ­
re k e tle ri bol b ir I ta ly a n c a y la s a ğ a n a k gibi, a n n e m s e y a v a ş , d i k ­
katli a m a k a r a rlı b ir İngilizceyle k o n u ş u r ve iyi a n la ş ırla rd ı.
S o n r a la rı, B ü y ü k B u n a lım y ı l l a r ı n d a b ü t ü n b a h ç e y e k en disi
b a k tı, ç im le riy s e ç o c u k l a r b iç iy o rd u .
T u h a tlık la rıy la ç o c u k la r ı ü r k ü t e n iki s o k a k v a rd ı: I-ong Is-
lan d d e m ir y o lu is ta s y o n u n u n h e m e n a ltın d a , h e p s i y o k s u l, ev de
İta ly a n c a , d ış a r ıd a k ö tü b i r İngilizce k o n u ş a n b irk a ç d ü z in e
İta ly a n a ile n in y a ş a d ı ğ ı G r o v e S o k a ğ ı ile s iy a h la rın y a ş a d ığ ı
L inco ln S o k a ğ ı. L in c o ln S o k a ğ ı g e t t o d eğ ild i, F lu s h in g ’in tam
m e r k e z in d e , k a s a b a n ın e n iyi y e r in d e y d i , a m a c a d d e b o y u n c a
iki s o k a k t a tü m ü y le s iy a h la r y a ş ıy o r d u . B u n u n nasıl o ld u ğ u n u ,
n e d e n b ü t ü n zen cilerin o iki a d a d a b irlik te y a ş a d ığ ın ı m e ra k
e d iy o r d u m , a m a b u n u hiç k im se a ç ık la m a d ı; h e p b ö y le o ld u ğ u
s ö y le n iy o rd u .
S a v a ş G a z ile rin i A n m a G ü n ü ile 4 T e m m u z B ağ ım sızlık B ay ­
ra m ı k a s a b a n ın e n ö n e m li o la y la rıy d ı. H e r ik isin d e d e geçit t ö ­
re n le ri d ü z e n le n ir d i, ilk in d e N o r t h e r n B u lv arı n d a n belediye
s a ra y ın a , o r a d a n İç S a v a ş A n ıtı’n a y ü r ü n ü r , b u r a d a b i r izci ço-
cuk Lincoln'ün G ettysburg söylevini okurdu (bir defasında bu­
nu ben yapm ak zorunda kalmıştım). İkinci geçil töreniyse Ma-
in C addesl'nden başlayarak Sanford Bulvarı boyunca yapılırdı,
insanlar sokakların iki yanında dizilerek, 8 0 ’li yaşlarında, Bir­
lik üniforması giyen, ak saçlı, şaşkın bakışlı İç Savaş gazilerini
taşıyan üstü açık arabaları beklerdi. O nların ardından da, haki
renkli üniformaları ve tozlukları içinde genç ve diri görünen Bi­
rinci D ünya Savaşı (o zam anlar Büyük Savaş denirdi, kimsenin
aklına num ara vermek gelmemişti) gazileri geçerdi. Bandolar,
bayraklar, M asonlar ve “Koloınb Şövalyeleri" gibi yurtsever
gruplar, kasaba polisi ve itfaiyecileri, üniformaları içinde erkek
ve kız izciler ile kilise okuluna giden, yüzleri m utlulukla pem be­
leşmiş, gündelik giysileri içindeki daha kiiçük yaştaki çocuklar
da katılırdı geçit törenine.
Kasabanın herkes tarafından tanınan ve saygı duyulan en
önemli iki insanı 20 numaralı devlet okulunun birinci sınıl öğ­
retmeni Bavan Guy ile okulun m üdürü Bav Pierce idi. Fiuşlıiııg
halkının birkaç kuşağına öğretm enlik yapan Bayan Guy'ııı iti­
barı çok yüksekti. Kasabaya dışarıdan henüz on yıl önce gelmiş
olduğu için Bay Pierce ise toplum içindeki seçkinliğini sadece
konum una borçluydu.
Flushing’deki çocukların hepsi belalıydı. Geceleri kasabada
dolanır, kapı zillerini çalarak saklanmak için evin yan taralına
kaçar, renkli tebeşirle kaldırımları çizerdik. Pencere camlarını
kırıp, çöp tenekelerini ön bahçelere fırlatarak ve sokaktaki yön
işaretlerini yanlış tarafı gösterecek şekilde çevirerek hepten mu­
zu rlaştığımızda, sanki Cadılar Bayramı nın provasını yapardık.
W oolworth m ağazasında aşırmacılık yapar, Jan ice sinemasında
koltukların arkasına yerleştirilmiş, bozuk p aıa alılıp şeker alı­
nan makineleri kırıp açar, daha 10 yaşındayken Piedınont siga­
rası alıp Main C addesinde kaldırım kenarlarına oturarak içer­
dik. Belalı çocuklardık.
Benim çocukluk yıllarım da çocuklardan hep kötülük bekle­
nirdi. Kötü olacağımız düşünülürdü. Benliğimizin iyi yönüne
scslcn ilm ezd i, ç ü n k ü d a h a iyi b i r y a n ı m ı z o lm a d ığ ı v a r s a y d ır d ı.
Bıı y ü z d e n , ç o c u k l a r ı n a d e ti o ld u ğ u ü z e r e zıt g itm e k için s o n u n ­
d a liiz d e iyi in sa n o ld u k .
B a b a m ın m u a y e n e h a n e s i n d e h iç b ir z a m a n b ir h e m ş ir e y a d a
s e k re te ri o lm a d ı. K a p ıy ı a n n e m y a d a o s ır a d a o r a d a o lan ç o ­
c u k la r d a n biri v e y a e ğ e r b i r h a s ta y la ilg ile n m iy o rs a b a b a m
a ç a rd ı. M u a y e n e s a a tle ri ö ğ le d e n s o n r a b irle iki, a k ş a m d a y e ­
diy le s e k iz a r a s ıy d ı. A n n e m in t e le f o n d a a r a y a n l a r a bu s a a tle ri
d e f a la rc a te k r a r la m a s ın ı d in le m e k te n , b u s a y ıl a n e sk i ş a rk ıla rı
h a tırla d ığ ım gibi h a tırla r ım . S e s in d e s a k in le ş tiric i b i r a h e n k
v a rd ı ve k u la ğ a ş a r k ı g ib i g e liy o rd u -ö ğ led en s o n r a b irle iki, a k ­
şa m yerliyle sekiz arası.
B e k le m e o d a sı m u a y e n e s a a tle r in d e n b i r s a a t ö n c e d o lm a y a
b a ş la r ve k a la b a lık g ü n l e r d e h a s ta la r d a n b a z ıla rı a r a b a l a r ı n d a
y a d a ö n s u n d u r m a d a b e k le m e k z o r u n d a k alırd ı. Ç o ğ u g ü n b a ­
b am h e r b ir m u a y e n e s a a tin d e on h a s ta y a b a k a r d ı . S a n ıy o ru m
b u n la r ın yarısı y e n i h a s ta , d i ğ e r y a r ı s ı d a k o n t r o l e g e le n eski
h a sta la rd ı.
M u a y e n e h a n e d e k i çalışm ası ve hızlı y e n e n y e m e k l e r d ış ın d a
b a b a m v a k tin i y o l l a r d a g e ç irird i. S a b a h ı n e r k e n s a a tle r in d e k a ­
s a b a h a s ta n e s in d e v iz ite y e çık ar, c e r r a h i kliniği şeli o l a r a k c e r ­
rah i k o ğ u ş la r ın d a k i h a s ta la rla k e n d i ö zel h a s ta la rın ı z iy a re t
e d e rd i. S a b a h ın d a h a s o n r a k i s a a tle r in d e ve ö ğ le d e n s o n r a b o ­
y u n c a e v v iz itelerin i y a p a r d ı . M e s le ğ e b a ş la d ığ ı ilk y ı l l a r d a b a ­
b a m la a n n e m , g ü z e l a ğ a ç la r ın v e b a h ç e le r in b u l u n d u ğ u , b u n a
k a rşılık ş e h r e t r e n le ulaşım ı m ü m k ü n k ü ç ü k b i r k ırsal k a s a b a
o ld u ğ u için F l u s h i n g ’i s e ç ip N e w Y ork ta n b u r a y a ta ş ın d ık la r ın ­
d a b a b a m ı n b i r bisikleti v a rm ış . B ir y ıl s o n r a b i r atı v e a ra b a s ı
o lm u ş, a m a h e r ik isin d e n d e n e fre t e d e rm iş. B e n im d o ğ u m u m ­
d a n b i r yıl k a d a r ö n c e ise b i r o to m o b il a la c a k k a d a r z e n g in le ş ­
mişti. ö n c e sık sık b o z u la r a k o n u s ü re k li k ız d ır a n b i r M a x w e ll
alm ış. S o n r a k ü t b u r u n l u F r a n k li n m a r k a b i r b in e k a r a b a s ı v e
n ih a y e t “m o d e r n ” b u r u n lu , o l d u k ç a p a h a lı b i r iki kapılı b ir
F r a n k lin aldı.

8
 B abam yaşam ının önem li bir bölüm ünü b u a ra b a la rd a g e çir­
di. H astaneye gidiyor, sonra Flushing'i ve kom şu kasab aları d o ­
laşarak h ab lrc ha sta b akıyordu. Çoğu g eceler d okuz, on civa­
rın d a eve gelirdi.
A m a babam ın en zo r görevi gece, herk es u y k u y a d aldıktan
so n ra b aşlardı. G ece y a rısın d a n sonra telefon çalm aya başlardı.
K oridorun ucun d ak i y a ta k odam d an telefonu ve babam ın a y ­
rıntıları soran y o rg u n , uyku d an kısılm ış sesini d uyardım . S o n ra
k a ran lık ta telefonu k a p atırd ı. G enellikle "A llah k a h re tsin ” diye
küfreder, bazen "lanet olsun" diyecek k a d a r sıkıntılı olu rd u , ö f ­
keyle "A llah belasını versin" dediğini çok az d u y d u m . S o n ra y a ­
tak ta n kalktığını, giyindiğini, k o rid o ru n ışıklarını y aktığını, a r ­
ka m erdivenden inerek bahçeye çıktığını d u y ard ım . A rabaya
binerek, çağırıldığı eve hasta bakm aya giderdi. Bu h er gece en
az b ir kez, bazen üç y a da d ö rt kez olurdu.
K aran lık ta dinlediğim bu çağrıların neyle ilgili o ld u ğ u n u hiç
öğrenem ezdim . H e r zam an acil b ir d u ru m varm ış gibiydi ve b a ­
zen babam ın tavsiyelerde bulu n d u ğ u ve ertesi sab ah geleceğini
söylediği uzun k o n u şm a la r o lu rd u . Ç o ğ u n lu k la kısa k o n u şu r ve
telefonu k a p a ta ra k giyinirdi. T elefonların bazıları d oğum la ilgi­
liydi. B unu h a tırlıyorum çü n k ü b abam çağırıldığı hastay a g it­
tikten sonra gecenin d ah a d a geç saatlerinde çalan telefonlara
annem cevap v erir ve d o k to ru n doğum için d ışa rıd a olduğunu
söylerdi. A m a telefonların hepsi b e b ek ler için değildi. Bazıları,
gecenin geç sa a tlerin d e o rta y a çıkan acil d u ru m la r için h a stan e ­
den geliyordu. Bazı ç ağ rıla r ise e vlerinde h erhangi b ir ani has­
talıkla k o rk u y a kapılan yeni h a stalard a n g eliyordu. Bazıları ise,
y a ta k la rın d a ölm ek üzere y a d a ölm üş olan insanlarla ilgiliydi.
B abam ın gece ziyaretlerinin pek çoğu, ölm ek ü z ere olan y a da
ölm üş h a sta la r için olm alıydı.
Yirm i yıl sonra, T ulane T ıp F a k ü lte si’nde h o ca o ld u ğ u m d a ve
tam anlam ıyla tıp bilim inin içindeyken, d o k to rlu ğ u n bu y ö n ü n ü
y a k ın d a n g örm ek için b ir fırsatım d a h a oldu. M ississippi eyale­
tinin o rtaların d a k i b ir yerleşim bölgesinde tıp dern eğ in in yıllık

9
toplantısına, antibiyotiklerle ilgili bir konuşm a y ap m ak üzere
davet edilmiştim. Toplantı kasabanın otelindeydi ve beni davet
eden de 401ı yaşlarını süren başarılı bir pratisyen hekim olan
derneğin yeni seçilmiş başkanıydı. Kariyeri o gece, yem eğin a r ­
dından yapılacak törenle göreve başlatılmasıyla taçlanmış ola­
caktı. İlçe tıp cemiyetinin başkanı olmak o taraflarda çok büyük
bir onurdu. Yemek sırasında telefona çağırıldı ve birkaç dakika
sonra masaya dönerek bizden özür diledi; acil bir hastaya git­
mesi gerekiyordu. Yemek devam etti ve başkanlık töreni onun
y o k lu ğ u n d a garip bir biçimde yapıldı. Ben konuşmamı yaptım,
gece sona erdi ve tam insanlar kapıdan çıkarken d o k tor yorgun
ve bezgin bir şekilde geri döndü. Kendisine, çağrının sebebini
sordum. Yıllardır tedavi elliği yaşlı bir kadınla ilgili olduğunu
söyledi. O akşam ölmüştü ve telefon d a onun içindi. Ailenin
üzüntü içinde olduğunu ve ona ihtiyaç duyduklarını bildiğini,
bu y ü zd en gitmesi gerektiğini anlattı. Bütün yıl beklediği töre­
ni kaçırdığı için üzgündü, am a bazı d urum larda yapılacak bir
şey yoktu.
Bunlar, tıbbın bilime dönüşm ekte olduğu, am a eski sanatın
d a yerini hâlâ k oruduğu 1950 li yılların başındaydı.

10
 II. Bölüm

E v Viziteleri

ü tü n ç o c u k lu ğ u m b o y u n c a , b a b a m h a s ta la ra g id e r k e n
e ğ e r e v d e y s e m b e n i d e y a n ı n d a g ö t ü r ü r d ü . B irinin o n a
eşlik e tm e s in d e n h o şla m rd ı; b e n d e o n u izlem eyi ve
d in lem ey i s e v e rd im . B u, b e n beş y a ş l a r ı n d a y k e n b a şla m ış o lm a ­
lı. Ç ü n k ü b a b a m la s o k a k ta k i b irç o k kişin in gazlı b e z d e n m a sk e
ta k tık la rı g ü n l e r d e a r a b a n ı n ö n k o lt u ğ u n d a o t u r a r a k b ir e v d e n
d iğ e r in e v e h a s ta n e y e g id ip g eld iğim izi h a tırlıy o r u m . Bu, 1918
y ılın d a k i g r ip salgını s ıra s ın d a y d ı.
S ık y a p tığ ım ız ve b en i e tk ile y e n h a s ta z i y a r e tle rin d e n b irin in
a d re s i S a n f o r d C a d d e s i n d e k i b ü y ü k b i r evdi. B a b a m h iç b ir z a ­
m a n a r a b a y ı bu evin ö n ü n d e p a r k e tm ez, g e n e ld e b en i de için­
d e b e k le te r e k b ir s o k a k ö te d e k i k ö ş e d e b ıra k ır d ı. S o n r a la rı b a ­
n a h a s ta n ın C h r is tia n S c ie n c e m e z h e b in in ö n d e g e le n b i r m e n ­
s u b u o ld u ğ u n u a ç ık la d ı. O n a g ö re , e ğ e r n e .iç in o r a d a o ld u ğ u

II
 r

k o n u şu n d a d ah a elle tu tu lu r b ir likir sahibi olsaydı evin önün-

do p a rk edebilirdi, çü n k ü yap tığ ı b ir ölçüde in an ç tedavisiydi.
Ba bciin ın dok to r çan tası çok ilgimi çekerdi. M in y a tü r b ir si-
,\ -ıh valize benzeyen çantanın içi, steloskopııyla, çeşitli cam şişe-
lı-ı ve am pullerin, şırınga ve iğnelerin ve a letler için m etal bir
k u lu n u n yerleştirilebileceği şekilde yapılm ıştı. Lizol ve e te r ko­
kardı. B abam ın çan tasın d a lopu topu b ir avuç tem el ilaç ve m al­
zem e b u lu n u rd u . B ütün ilaç koleksiyonu içinde gerçek ten vaz­
geçilm ez olan tek ve en önem li ilaç m orfindi, ö n e m sırasın d a
o n d a n so n ra dijitalin (y ü k sü k otu tozıı) gelirdi. M eslekte y ir­
m inci yılım d o ld u rd u ğ u n d a insülin kullanılm aya başlanm ıştı ve
babam onu d a y a n ın d a b u lu n d u ru y o rd u . A nafilaktik şok v ak a­
sıyla k arşılaştığında kullanılm ak üzere küçük cam am puller
içinde a d ren a lin d e taşıyordu am a hiç böyle b ir d u ru m olm am ış­
tı- A rab ay la bir viziteden diğerine g iderken b a n a tedavi ettiği
h astaları h ak k ın d a b ir şeyler anlatırdı.
B abam ın hep benim d o k to r olm ak isteyeceğim i u m d uğundan
cininim . H asta ziy a retlerin d e beni de y a n ın d a g ö türm esinin b ir
sebebi bıı olm alı. Ama b aşın d an beri konuşm alarının genel a k ı­
şı. lıbbm , liim profesyonel hayatı bo y u n ca on u en çok kaygılan­
d ıran y öniinii b an a açık ça an latm ak niyeti taşıy o rd u . Bu, y a rd ı­
ma ihtiyacı olan ç o k fazla insan v a rk en , o n la r için y a p ab ild ik le ­
rinin çok sınırlı old u ğ u y d u . O n u n için, h a zır b ulunm ak ve çağı-
ı ildiği evlere ha sta b ak m ay a gitm esi gerekliydi am a ben onun,
hastalık ların gidişini değiştirecek ö lçüde b ir şeyler yapabileceği
fik rin e kapılm am alıydım . B abam için benim b u n u anlam am
önem liydi. Bu m esleğin tem el b ir niteliğiydi ve b ir d o k to r sade­
ce buıı.ı hazırlıklı olm akla kalm am alı, bu k o n u d a kendisine k a r­
şı d ü rü s t olm ayı d a bilm eliydi.
D ü rü s t olm anın h e r zam an kolay olm adığını söylerdi. K asa­
b ad a h e n ü z tanınm adığı sıra la rd a yeni m uayenehanesinde ken­
disini g ö rm ey e gelen ilk h astaların d a n biri fena halde kanlı id­
ra rd a n şikayetçi b ir adam dı. B abam onu ayrıntılı b ir şekilde
m uayene etm iş, id ra rın d a n ö rn e k a la rak te stle r y a p m ış an cak

12
h iç b ir t e ş h is k o y a m a m ış tı. K o n u y la ilg ili lite r a tü r ü o k u m a k için
z a m a n k a z a n m a k a m a c ıy la h a s ta y a , o z a m a n la r k a n s ız lık için
.y a y g ın o la r a k k u lla n ıla n b ir d e m ir ila cı o la n b ir k u tu B la u d h a ­
pı v e r e r e k d ö r t g ü n s o n r a g e lm e s in i s ö y le m iş . H a s ta , b e lir tile n
g ü n d e , e lin d e b ir ş iş e ca m g ib i b e r r a k id ra rla , ta m a m e n iy ile ş ­
m iş o la r a k v e n e ş e y le g e r i g e lm iş . B u o la y ı iz le y e n a y la r d a b a ­
b a m ü n ü n ü b u te d a v i z a fe r in e b o r ç lu o ld u ğ u n u k e ş fe tm iş . Y en i
d o k t o r T h o m a s ı n k e n d is in in b ile b ilm e d iğ i y e t e n e k le r i o ld u ğ u
s ö y le n t is i b ü tü n k a s a b a y a y a y ılm ış t ı. B a b a m ın , k a n lı id ra rın iy i­
le ş m e s in in v e r d iğ i B la u d h a p la r ıy la ilg isi o la m a y a c a ğ ın a ilişk in
ö fk e li itir a z la r ın d a n d o la y ı b ö y le d iy o r la r d ı. B a b a m a g ö r e a d a m
m u h te m e le n fa r k ın d a o lm a d a n b ö b r e k ta şı d ü ş ü r m ü ş tü v e h e p ­
s i b u n d a n ib a r e tti. N e v a r k i, m e s le ğ i b o y u n c a b ü y ü y e c e k bir
sa ğ a ltıc ı ü n ü k a z a n m ış tı v e y a p a b ile c e ğ i b ir ş e y y o k t u .
B a b a m ın ö lü m ü n d e n y ir m i b e ş y ıl s o n r a ş im d i b ile , k e n d ile r i
y a d a a n n e b a b a la r ı b ir z a m a n la r F lu s h in g 'd e y a ş a m ış b ir ile r in e
r a s tla d ığ ım d a , o n u n y e t e n e k le r i h a k k ın d a k i a y n ı h ik a y e le r i y e ­
n id e n d in liy o r u m : h a y a tla r ın ı k u r ta r d ığ ı m e n e n jit y a d a a te şli
r o m a tiz m a h a s ta s ı ç o c u k la r , te d a v is i a ltın d a iy ile ş e n z a tü r r e e
h a sta la r ı, h a tta ç a r e s i o lm a y a n k a lp zarı iltih a b ı, ş id d e tli tifo ,
p e r ito n it g ib i h a s ta lık la r a y a k a la n ıp d a iy ile ş e n le r ...
A m a b u h ik â y e le r o g ü n le r in h e r iy i v e ç a lış k a n h e k im i için
a n la tılır d ı. H a sta la r , e n a z ın d a n b a z ıla r ı, c n k ö tü h a sta lık la r d a n
b ile k u r tu la b ilir le r . P e k a z h a s ta lık , k u d u z g ib i b u la ş tığ ı h e r k e ­
si ö ld ü r ü r . Ç o ğ u h a s ta lık ta k im ile r i ö lü r k e n , d iğ e r le r i k u rtu lu r.
E ğ e r s iz ş a n s lı o la n la r d a n s a n ız v e e ğ e r d e v a m lı g it t iğ in iz b ilg ili
b ir d o k t o r u n u z v a r s a , siz i d o k to r u n k u r ta r d ığ ın a in a n ır sın ız .
A r a b a s ın ın ö n k o ltu ğ u n d a o tu r u r k e n b a b a m ın b a n a ilk ö ğ r e tt i­
ğ i ş e y le r d e n b ir i, e ğ e r d o k t o r o lu r s a m k e n d im h a k k ın d a b ö y le
ş e y le r e in a n m a m a m g e r e k t iğ iy d i.
Y in e d e , ş ü p h e c iliğ in e r a ğ m e n b a b a m r e ç e te d e fte r in i h e r y e ­
r e ta şır v e b ü tü n h a s ta la r ın a a y r ın tılı r e ç e te le r y a z a r d ı. B u ila ç ­
la r b e ş y a d a altı fa rk lı b itk is e l m a d d e iç e r e n t u h a f b ile şim le r d i.
E c z a c ı h e r b ir in i d ik k a tle ö lç ü p tartar, d ö v e r e k to z h a lin e g e t i ­

13
 rir, alkolün içinde eritir ve şişeye koyarak üzerine sadece hasta­
nın adını, tarihi ve kullanma talimatını yazardı. İçerikleri tam
bir sırdı ve öyle olması d a istenirdi. Gizemi d ah a d a artırm ak
için reçeteler hep Latince yazılırdı. Böylesi bir tedavinin amacı
temelde hastaya güven vermekti. Tecrübeli ve usta bir hekimin
hafızasında, bir saniye düşünerek kusursuz bir ayrıntıyla y aza­
bileceği düzinelerle larklı formül bulunabilirdi. Ama on lar hak­
kında kesin olarak söyleyebileceği sadece tatlarındaki acılık,
renkleri, kokuları ve çözücü olarak kullanılan alkolün değişik
yoğunluklarının olası farklarıydı. Bu ilaçlar aslında plasebo0
idiler ve o kad ar uzun zam andır -bin yıldır- tıbbın temel direği,
tek teknolojisi olmuşlardı ki, bir dini ayinin büyülü gücüne sa­
hiptiler. Babam bunların etkili olduğuna pek inanmazdı am a y i­
ne de mesleğini uygularken sürekli kullanırdı. Hastaları bunu
bekliyordu; bu ilaçlarla reçete yazm ayan bir d o k tor iş y ap am az­
dı. G ördüğü kadarıyla bir zararları yok tu. Ayrıca hiçbir işeya-
ranıasalar bile, hastalık beklenen sürecini geçirirken hastalara
bir şeyle oyalanma fırsatı sağlıyorlardı.
Evdeki Kutsal Kitap kadar kocam an bir kitap olan Amerika
Birleşik Devletleri Haç Rehberi ( Pharmacopoeia ), birçok ders
kitabı ve tıp ile cerrahi konusundaki yazılarla birlikte babamın
muayenehanesinde bir rafın üzerinde d u ru rd u . Reçetelerde y er
verilen malzemelerle bunların yapılışı ve uygulanması b u reh­
berde yazılıydı. Gerçek bir inanca dayalı bin sayfalık bu koca
kitabın ciddiyeti şüphe götürmezdi: Bu g ru p malzemeler akci­
ğ er tüberkülozunda, şu g ru p "akut hazımsızlık "ta (daha sonra­
ları koroner trom boz olduğu anlaşılan hastalık için o zamanlar
bu deyim kullanılırdı), bir diğeri nevrastenide (sinir bozukluğu;
neredeyse bütün hastalar bir zaman sinir bozukluğu geçirirdi)
kullanılmaktaydı. Ve liste, bilinen insan hastalıklarının hepsini
kapsayacak şekilde devam ediyordu. H er bir durum için farklı
bir, bazen iki y a d a üç reçete olurdu. En yaygın kullanılan ve se­
vilenler, insanı canlandırıp neşelendiren " to n ik le rd i. Bunlar en
• H a s ta y a ila ç d ty e v e rile n e tk isiz m a d d e , “y a la n c ı ila ç “, (ç .n .)

14
yüksek alkol yoğunluğuna sahipti. O n dokuzuncu yüzyıldaki
reçetelerde afyon başlıca malzemeydi. Ancak çok sayıda yaşlı
insanın, özellikle de “asabi" kadınların dönüşü olmayacak dere­
cede bağımlı hale geldiği fark edilince listeden çıkarılmıştı.
Gelenek, ben H arvard’da tıp öğrencisiyken hâlâ devam edi­
yordu. H er gün yüzlerce hastanın biten ilaçlarını yeniden yaz­
dırmak için başvurduğu Boston Şehir Hastanesi polikliniğinde
her doktorun çekmecesinde zamandan kazanmak için önceden
yazılmış ve sadece imzası eksik bir dolu reçete olurdu. Reçete
edilen ilaçların en popüler olanı, nedeni anlaşılmamış kronik şi­
kayetleri olan hastalara verilen I, Q v e S İksiri, yum burbon vis­
kisine eşdeğer alkol içinde eritilmiş çok küçük m iktarlarda de­
mir, kinin ve striknindi.
Babamın meslek hayatı boyunca tıp, tedavi alanında tekrar­
lanan m odaların etkisindeydi. O nun zam anından çok önce o r­
taya çıkan hom eopati,0 ilk hekimlik yıllarında bazı doklorlarca
hâlâ sadık bir şekilde uygulanıyordu. Çivi çiviyi söker deyimi­
nin sağaltımsa! karşılığı olduğuna inanılan bu kuram söz konu­
su haslalığıııkilere benzer sem ptom lar yaratan ilaçlardan çok
küçük m iktarlarda verilmesini içeriyordu. O n dokuzuncu y ü z ­
yılın ortalarında, o zam anlar yaygın olarak kullanılan cıva, a r ­
senik, bizmut, striknin, akonitin gibi çok zehirli ilaçlara lepki
olarak ortaya çıkmıştı. Hom eopatik ilaçlarla tedavi edilen has­
talar kendilerini daha iyi hissediyor ve yaşam a şansları, tedavi-
siz bırakılmaları durum undaki ile aynı olacak şekilde yükseli­
yordu. Böylece bu kuram tıp alanında on yıllarca etkili oldu.
Bu yüzyılın ilk on yılında, insanlarda görülen bütün hastalık­
ları kalın bağırsaklardan toksin emilinıine bağlayan yeni bir ku­
ram moda oldu. “O toentoksikasyon” (kendi kendini zehirleme)
tedavi edilmesi gereken başlıca hastalık haline geldi. Kalın ba­
ğırsakları boşaltmak ve boş tutm ak için en sert tedbirlere baş
vuruldu. Müshiller, çeşit çeşit lavmanlar ve sindirim sisteminde

1 B e n z e r i b e n z e rle te d a v i e tin e v e v ü c u d u n k e n d i k e n d in i iy ile ş tirm e g ü c ü n ü n k ıiv e e d e n

te d a v i y ö n te m i, (ç .n .)

15
kasılm a yolu y la boşaltım ı sağlayacak başka a letler tıbbi tedavi
alanını işgal etti. Babam d a 1912 yılında, b ir tıbbi m alzem e şir­
keti görevlisi tara lın d a n ikna edilerek bu aletlerden birini satın
alm ıştı. Bu, bow ling topu b ü y ü k lü ğ ü n d e, deri kaplı k u rşu n bir
nesneydi. 1Jastaya ödünç olarak verilecekti ve hasta gtinde bir­
kaç kez y a ta k ta sırtü stü y a ta ra k aleti k arnının üzerinde saat y ö ­
nünde. bağırsakların y ö n ü n ü izleyerek y u v arlay acak tı. Aleti bir
sü re b irk aç hasta üzerin d e deneyen babam olum lu sonuç alam a­
dı. Ve bir gün, tekerlek tak ıp uzun b ir ip bağladığı p u ro k u tu su ­
nu n üstüne y e rle ştire re k en küçük kız kardeşim e verdi. O da
keyifle çekerek köşedeki kom şunun evine g ö tü rd ü . B abam , on
iki yıl sonra gazetede çıkan bir h ab ere k a d ar bu topu b ir daha
görm edi. Yerel gazetede büyiik boy puntolu başlıkla çıkan ha­
berde, kom şum uzun bahçesinin a rk asın d ak i kazı yapılan arsad a
Bağım sızlık S avaşı’ndan kalm a b ir lo p m erm isi bulu n d u ğ u bil­
diriliyordu. Top, halkın görebilm esi için kom şunun şöm ine ra ­
fında sergilenm iş, am a ziyarete gelen tarih çiler A m erikan y a da
Ingiliz kuvvetlerinin bilinen çarp ışm aların d an hangisinden k a l­
ma okluğunu bilem em işlerdi. Bu m esele h ak k ın d a b irk aç ciddi
y azı da yazılm ıştı. B abam , bizi sır verm em eye y em in ettirerek,
dolaylı d a olsa tıp tarihine geçtiğini gizlice ailem ize açıklam ıştı.
B ild iğ im k a d a rıy la b a b a m b ir d a h a h içb ir z am an tıp teorileri­
ne ke n d in i kap tırm ad ı. 1920'lerde o rta y a ç ık a n fo kal e n feksi­
y o n la r k a v ra m ın a d a in an m ad ı. B u yü zde n n o rm al b ad e m cikle ­
ri, ap an d isle ri ve safra keselerini a lm a d ığ ı için de h erhalde bol
kazan çlı işlerden y o k s u n k a lm ış olm alı. P sik o so m a tik h astalık­
lar ç a ğı ge lin ce de b abam k u şk u c u lu ğ u n u sü rd ü rd ü . A n n e m in ,
ailenin ken disi d ışın d a k i tüm bireylerine b alık y a ğ ı içirm esine,
b atta ilaç şirketle rin de n b irinin n u m u n e o la ra k g ö n d e rd iğ i s i­
nirlere iyi gelen (vskay N ö ro fo sfa tla rı a d lı b ir şeyi bize y u t tu r ­
m a sın a izin verdi. A m a ilacın d e ğe ri k o n u s u n d a h içb ir zam an
ik n a o lm adı.
B a b a m ın ilaçla tedaviye karşı uzun süren h ayal k ır ık lığ ı g id e ­
rek y e rin i c erra h iy e k a rşı d u y d u ğ u ilgiye bıraktı. B u a la n d a özel

İ 'r i
b i r y e te n e ğ i o l d u ğ u n u f a rk e tm işti. N ih a y e t, 5 0 ’li y a ş la rın ın b a ­
ş ın d a p r a tis y e n hek im liğ i b ır a k ıp ta m a m e n c e r ra h iy le u ğ r a ş m a ­
y a k a r a r v e rd i. Ç o k b a ş a rılıy d ı v e d o ğ u ş ta n g e le n k u ş k u c u lu ğ u
k e n d isin i c e r r a h i k o n s ü lta s y o n la r d a a y r ıc a b aşarılı k ılıy o rd u .
Ö l ü m ü n d e n y ı l l a r s o n r a g e n ç m e s le k ta ş la rı b a n a b a b a m ın , a m e ­
liyatın kesin lik le g e r e k li o ld u ğ u n a i n a n m a d ı k ç a h a sta y ı a m e li­
y a t e tm e k iste m e d iğ i b ilin d iğ in d e n , d ü ş ü n c e s i n e y ö r e d e ç o k d e ­
ğ e r v erild iğ in i ve b a ş v u r u l d u ğ u n u a n la tm ış la r d ı. B u h e rh a ld e
k a z a n c ın ı o lu m s u z e tk ile m iş tir a m a s a ğ la m b i r ü n k a z a n m a s ın ı
sağlam ıştı.
 111. B ö lü m

191 1 Y ılın d a T ıp

abam P rin c eto n 'd an m ezun o ld u k ta n iki yıl so m a

1901’de C olıım bia Ü niversitesi H ekim ve C e rra h Kole-
ji’ne gitm işti. B urada aldığı eğitim , J o h n s 1 lopkiııs
Ü niversitesi'nden S ir W illiam O s ie r ile çalışına a rk ad aşların ın
b ü y ü k ö lçüde sorum lu olduğu terap ö tik nihilizm e kolünden d a ­
ha o tarih te etkilenm işti. Bu, on d o k u zu n cu yüzyılın başlarında
öğretilen ve uygulanan, d o k to ru n aklına gelen h e r şeyi tedavi­
d e kullandığı tıp anlay ışın a b ir tepkiydi. O y ılla rın tıp lite ra tü ­
rü bugün okuyanı ko rk u tacak tır. Birçok y a zıd a, kan alınanın,
şişe çekm enin, bağ ırsak ları şiddetle boşaltm anın, deriyi k a b a r­
tan m erhem lerle su toplatm anın, vücu d u n y a buzlu suya, y a da
dayanılm ayacak k a d a r sıcak suya sokulm asının ve a k la estiği
gibi karıştırılıp kaynatılan sonu gelm ez bitki özlerinin faydala­
rın d an bahsedilir. B ütün bunlar, çoğu m esleği k endinden bü-
 f

y ü k , te c rü b e li d o k t o r la r ı n y a n ı n d a ç ıra k o la ra k ö ğ r e n e n tıp ö ğ ­
re n c ile rin in k a fa la r ın a y e r le ş tirilir d e O s le r ile ç a lışm a a r k a d a ş ­
ları iıp la b ir d e v rim yapi-ılar. Y ay g ın o la ra k k u lla n ıla n ila ç la rın
Cp ğ u tut n y a ra m a n ço k z a r a r v e rd iğ in i, b a şta d ijita lin v e m o rlin
o lm a k iiz e re g e rç e k te n te d a v i e d ic i sa d e c e b irk a ç ilaç b u lu n d u -
/oım ı o rıa v a k o v d u la r. T ıp ö ğ re n c ile rin i e ğ itm e k için d e y e n i ve
o ld u k ç a m u h a fa z a k a r b ir m ü lre d a t h a z ırla d ıla r. B a b a m I Irk im
ve C e n a h K oleji ne b a şlad ığ ı s ıra la rd a tıp h o c a la rın ın b a şlıc a
kay g ısı ta n ı k o y m a y ı ö ğ re tm e k ti. D o k to r u n a sıl g ö re v i, h a s ta lı­
mın d o ğ al ö y k ü sii h a k k ın d a ö ğ re n ile n le r ve h e r h a s ta lık ta k i p a ­
tolo jik d e ğ iş ik lik le r tem e l a lın a ra k , belli h a s ta lık la rın ta m m o a -
:u o lm a lıy d ı. Eğeri d o k to r d o ğ ru b ir ta n ı k o y a b ilirse , bu bilgiye
d a y a n a r a k h e r h a s ta n ın h a sta lığ ın ın nasıl g e lişe c e ğ in i ö n g ö re ­
bilird i.
A n cak o y ılla rın tıp ö ğ re n c ile rin in ö ğ re n m e le ri g e re k e n b a ş ­
ka zo rlu işle r d e v a rd ı. O n altı sa a tlik iş g ü n ü n ü n g e rç e k ç alış­
m a la rın a b ir çeşit lon m üziği o lu ş tu ra n re ç e te y a z ım ı şa şm a z b ir
ı u iu b Ii. A m a ö n c e lik le d o k to r u n işe el k o y a r a k d u r u m a h a k im
o lm ası b e k le n ird i; e tk ile y e b ile c e k olsa d a o lm a sa d a s o n u ç ta n
>m um luydu. İk in ci o la ra k , g ö re v b itin c e y e k a d a r ç a ğ rıla ra ce­
v a p verm ek ü z e re b e k le m e d e k a la c a ğ ı v a rs a y d ırd ı. G ö re v le ri­
nin b e lk i ile e n z o r o la n ü çünctisU ise n e o ld u ğ u n u ve n e le r o la ­
b ile c eğ in i a ç ık la m a k tı. B u üç g ö re v in h e p sin i d e iyi y a p m a k için
te c rü b e y e ih tiy a ç v a r d ı, ilk ikisi için in s a n la r h a k k ın d a y o ğ u n
b ir m e ra k la , iyi b i r d o k to r için v a zg e çilm e z a m a k a z a n ılm a s ı z o r
o la n içle n g e le n se v e ce n lik y e te n e ğ in in b ir k a rış ım ı g e re k iy o r­
d u . Ö n g ö r m e sa n a tı o la n ü ç ü n c ü s ü ise e ğ itim g e re k tiriy o r d u vc
tıp o k u lu n u n b a şlıc a k a lk ışı b u ra d a y d ı. İyi tıp o k u lla rı, d o ğ ru
te ş h is k o v a b ile n v c g ü v e n ilir b ir p ro g n o z 0 y a p a b ilm e k için d e
h a sta lığ ın d o ğ a l ö y k ü s ü h a k k ın d a y e te rin c e b ilg iy e s a h ip d o k ­
t o r la r y e tiş tir ird i. T ıp ta b ilim le ilgili te k şe y b u y d u ve b a b a m ın
k u şa ğ ı için ta n ı ve p ro g n o z ıı ın ü ın k ü n k ıla n b ilg i b irik im i y i r ­
m in ci y ü z y ılın b a s la rın d a b ir y e n ilik li.

İti* lı.*5i»!ı£ifi ile r l e m e s i, s f ı r c s i v c s n i i u c u h a k le ınıhı h c k lın in (.ıh ın ım (»,.n.)

20
 O z a m a n ı n e ğ itim h a s ta n e le ri, b u g ü n ü n d e v tıp m e r k e z le rin -
d e k ile r d e n ç o k d a h a k ü ç ü k b o y u tt a o ls a la r d a b e n z e r b içim d e
d ü z e n le n m iş le r d i. S e r v is le r d e ç a lışa n b ü tü n d o k t o r ve c e r r a h l a ­
rı tıp fak ü lte si a ta r d ı ve b u kişiler o k u lu n ö ğ r e tim k a d r o s u n d a
a k a d e m i k u n v a n l a r a sa h ip tile r. H e k im v e C e r r a h Koleji nin d a ­
hiliye b ö lü m ü b a ş k a n ı v e p r o f e s ö r ü a y n ı z a m a n d a R o o sev elt
H a s ta n e s i iç h a s ta lık la rı se rv is in in d e şefiydi. C e r r a h i p r o fe s ö rü
d e c e r r a h i se rv is in in b aşıy d ı. P e d ia tri p r o f e s ö r ü b ü t ü n ço cu k
s e rv is le rin d e n s o r u m lu y d u ve bu b ö y le d e v a m e d iy o r d u . T ıp fa ­
k ü lte s in in s o n iki y ılın d a ö ğ r e n c ile r r o ta s y o n u s u lü y le h e r klinik
s e rv is in d e ç a lıştırılıy o rla rd ı. In tö rn lc r, tiim ü l k e d e k i tıp f a k ü lte ­
leri m e z u n l a r ı n d a n b a ş v u r a n l a r a r a s ı n d a n se ç iliy o rd u v e eğitim
h a s ta n e le r in d e g ö r e v a lm a k için s ü r d ü r ü l e n r e k a b e t o z a m a n la r
d a şim d ik i k a d a r z o r lu y d u . R oo sev elt H a s ta n e s i nin eğ itim s e r ­
v isle rin d e n b ir in d e i n t ö r n o la r a k g ö re v le n d irilm e k , N e w Y ork
k e n ti y ö r e s i n d e d o k t o r l u k y a p a r a k başarılı b i r k a r i y e r k u r m a k
için b i r g ü v e n c e g ib iy d i. H e k im vc C e r r a h K oleji n in ö ğ re tim
ü y e le ri a r a s ı n d a ş e h r i n ö n d e g e le n d o k t o r ve c e r r a h la r ı b u l u n u ­
y o r d u v e b u n l a r h e r g ü n ö ğ re n c i ve i n tö r n j e r d e n o lu şa n b ir
g r u p l a serv isleri d o l a ş a r a k b ü t ü n tıp bilgilerini o n l a r a ö ğ r e t i ­
y o r la r d ı . B u y ö n t e m l e in tö rn ler, tıb b ın k u s u rlu y ö n l e r i n d e n b a ­
zıların ı ilk e ld e n g ö r m e fırsatını b u lu y o rla r d ı.
B a b a m ın i n t ö r n o ld u ğ u s ır a la r d a R o o s e v e lt H a s t a n e s i n d e
g ö r e v y a p a n H e k im ve C e r r a h Koleji d o k t o r l a r ı n d a n biri, S ir
W illiam O s l e r in e tk is in d e n ç o k ö n c e eğ itim alm ış, N e w Y ork
t ıp c a m ia sın ın y a ş lıc a , ç o k b a şa rılı v e a z a m e tli b ir üyesiyd i. Bu
d o k t o r d o ğ r u te ş h is k o y m a k la ü n y a p m ış tı. Ö z e llik le , o z a m a n ­
l a r N e w Y o r k h a s ta n e l e r i n d e en sık g ö r ü le n h a s ta lık o lan tifo­
n u n te şh isi k o n u s u n d a u z m a n d ı. O z a m a n l a r t ı p t a e v r e n s e l b ir
u y g u la m a o la n (şim d i ise b i r a n la m ı o lm a d ığ ı d ü ş ü n ü le n ve ç o k ­
ta n u n u t u l m u ş b u l u n a n ) d ilin g ö r ü n ü m ü n e b a k a r a k teşh is k o y ­
m a y a özel ö n e m v e r iy o r d u . B u o rg a n ı elle d o k u n m a y o lu y la
m u a y e n e e d e r e k ö n e m li fark lılık ları s a p ta y a b ile c e ğ in e in a n ıy o r ­
d u . B u a d a m ı n serv is v iziteleri a s lın d a dil v izitesiy d i. H a s t a l a r

21
tek tek dillerini dışarı çıkarır, d o k to r hazretleri de dili baş p a r­
mağıyla işaret parm ağı jr a s in a a la rak doku su n u ve farklılıkları
hissetmeye çalışır, b iry a ta k ta n diğerine ilerleyerek a rt a rd a baş­
langıç aşam asında tifo teşhisi koyardı. B ir h a fta so n ra tek ra r
geldiğinde d o k to ru n haklı olduğu anlaşılır, h e rk es hayrete d ü ­
şerdi. Yani bu d o k to r sadece ellerini k u llanarak T ito M a ry ’d e n 0
daha üretken b ir hastalık taşıyıcısı olm uştu.
İyi d o k to rla r iyi hem şirelerin n eler y apabileceğini bilm eliydi­
ler. B abam ın kullandığı tıp d ers k itaplarında, hastalığın tedavi­
siyle ilgili bölüm ler genelde “iyi hem şire bakım ı"nın önem i h a k ­
kında b ir parag rafla başlardı. A slında b u ra d a k astedilen "iyi
h e m ş ire le rin gerekli olduğuydu. H em şirelerin kendi m eslekle­
ri, kendi okulları ve kendi s ırla n vardı. H em şirelerin, d o k to rla r
tarafından kendilerine söyleneni y a p m a k üzere v a r oldukları
kabul edilirdi a m a d o k to r genellikle hem şirelik h a k k ın d a o k a ­
d a r az şey bilirdi ki, verdiği talim atlar çoğu zam an hastaya
"b ak m ak ”tan ileriye gitm ezdi. H em şireler h astaları nasıl d ah a
rah at, d a h a güvenli ve d ah a um utlu kılacaklarını biliyorlardı.
A yrıca hastanede işlerin nasıl y ü rü tü le ce ğ in i de biliyorlardı.
A nnem Roosevelt H a s ta n e s in d e hem şirelik eğitim i g ö rm ü ş­
tü. C onnecticut'taki B eacon Falls y a k ın la rın d a k ü ç ü k ve h e r za­
m an y o k su l bir çiftlikte büyüm üştü. Ç o cukluğu h a k k ın d a k e n ­
di ço cuklarına pek b ir şey anlatm azdı a m a biz o g ünlerin zor
d önem ler o ld u ğ u n u anlayabiliyorduk. Beş-altı y a şların d a yetim
kalm ış, b ü y ü k an n e ve babasıyla b irk aç şefkatsiz hala tarafından
b ü yütülm ü ştü. Çiftlik katı disiplinli b ir y e rd i. H alaları h er Pa­
z a r annem i önce kiliseye, so n ra m ezarlığa g ö türüyor, ataları
olan ve M ayflow er gem isiyle A m erika'ya gelenlerin soyundan
o lduklarına inandıkları (annem b u n u ku şk u y la karşılıyordu
çü n k ü C o n n e cticu t’ın o y ö re sin d e herk es aynı inançla b ü y ü tü ­
lüy o rd u ) Peck ve B rew ster ailelerine a it b ü tü n isim leri ve ta rih ­
leri ezberlem esini istiyorlardı. O n y e d i yaşın d a, başarabileceği

° A B D 'd e 1938 y ılında tifo m ikrobu taşıyıcısı o ld u ğ u o rta y a yıkan İrla n d a asıllı aşyı
M a ıy M allon. (ç.n.)

22
ç a ğ a g e ld iğ in d e e v d e n k a ç a r a k B r id g e p o r t lim a n ın d a n , N e w
Y ork a g id e n b i r g e m iy e bin m işti. Y a n ın d a , N e w H a v e n elaki a i ­
le d o k t o r u n u n R o o s e v e lt H a s t a n e s i n d e k i b ir m e s le k ta ş ın a y a z ­
dığı, o n u iyi h e m ş ir e o la b ile c e k k a r a rlı ve akıllı b ir kız o la r a k ta ­
n ıta n b ir tav siy
t/ e m e k t u b u v ard ı.
B a b a m R o o sev elt H a s t a n e s i n e a s is ta n o la r a k g e ld iğ in d e a n ­
n e m h e m şire lik o k u l u n u b itirm iş v e b ir se rv iste b a ş hem şireliğe
y ü k s e lm iş ti. D a h a s o n ra , R oo sev elt H a s t a n e s i n d e k i bir h e m ş i­
re için en s a y g ın k o n u m olan, b a ş c e r r a h Dr. G e o r g e B r e w e r m
özel a s is ta n lığ ın a terfi etm işti. B r e w e r 'in m esleki çalışm aları d o ­
layısıyla a n n e m L o n g I s la n d 'd a k i b azı k o n u t l a r a g itm e k d u r u ­
m u n d a y d ı. G ö re v i b ir g ü n ö n c e o r a y a g id e re k evi, genellikle
m u tf a k ta b i r m a s a n ın ü z e r in d e y a p ı l a n a m e liy a ta h a z ırla m a k tı.
O z a m a n la r varlıklı in s a n la r h a sta lık la rın ı e v d e g eçirirlerd i;
h a s ta n e le r ö lm e k ü z e r e o la n la r içindi.
A n n e m , b a b a m l a e v le n d ik te n s o n r a b e c e r ile rin in n e re d e y s e
ta m a m ın ı ailesin e h a s re tti. B a b a m ın ailesin e b a k tığ ı s a d e c e b ir­
k a ç o la y h a tırlıy o r u m . C id d i h a s ta lık la ra y a k a la n d ığ ım ız d a b a ­
b a m F l u s h i n g ’d e k i m e s le k ta ş la r ın d a n b irin i e v e çağ ırırd ı. B ir
d o k t o r u n k e n d i ailesin i te d a v i etm esi a h lâ k i a ç ı d a n d o ğ r u b u ­
lu n m a z d ı. H a s ta lık la rım ız ın ç o ğ u n d a bize b a k m a k a n n e m in g ö ­
reviydi.
A n n e m , b a b a m ı n b a ş a r ıla r ın d a n ç o k fazla, h a t t a belki d e o n u
r a h a ts ız e d e c e k ö lç ü d e g u r u r d u y a r d ı. A ın a b a b a m la ilgili v a r ­
gısı b ü t ü n ö m r ü b o y u n c a , için e d ü ş tü ğ ü z o r d u r u m l a r d a o n a
g ü v e n v e rm iş o lm alı. E v d e , aile a r a s ı n d a ç o k kesin k o n u ş u rd u :
B a b a m ız s a d e c e k a s a b a n ın e n iyi d o k to r u , s a d e c e Q u e e n s b ö l­
g e sin in en iyi d o k t o r u değil, b ü y ü k olasılıkla d ü n y a n ı n d a eri iyi
d o k t o r u y d u . 192 0’li y ılla rın s o n u n d a b a b a m , c e r r a h i y e y ö n e l ­
m eye b a ş la d ığ ın d a k arşılaştığ ı z o r b ir v a k a y ı h a tırlıy o ru m . K a ­
s a b a d a k i B ap tist kilisesin in rah ib i şid d e tli b i r s a f r a k esesi e n ­
fe k s iy o n u n a y a k a la n m ış tı. B a b a m b i r gece o n u F lu s h in g I lasıa-
n e s i’n d e am eliy at etti v e r a h ip b irk a ç h a fta s o n r a iyileşti. S a ğ lı­
ğ ın a k a v u ş m u ş o la r a k y e n i d e n vaiz k ü r s ü s ü n e çık rığ ın d a, ertesi

23
gü n E vening Jou rn a l g azetesin d e BAPTIST RAH İP İYİI.RŞTİ-
(•. I İÇİN TANRIYA ŞÜ K R E D İY O R başlığıyla yay ım lan an heye­
canlı bir vaaz verdi. A nnem b u n a çok öfkelenm işti. G azeteyi si­
nirli b ir şekilde d izine v u ra ra k bize şöyle dedi: "T anrıym ış! T an­
rının bıı işle hiç ilgisi y o k . B unu y a p a n b a b a n ız d a ”
A nnem a rad a bir. acil d u ru m la rd a, babam a y a rd ım etınek
için m u ayenehaneye inerdi. M u a y en eh an e kapısının açıldığını
ve bab am ın "G ra c e ” diye seslendiğini d u y a rd ık . A şağıda ciddi
bir d u ru m o lduğunu, kanam alı, baygın, y a d a babam ın sağlaya­
bildiği d estek ten d a h a Fazlasına ihtiyaç duyan biri b u lu n d u ğ u n u
a n la rd ık . Bu h a stalard a n bazıları m uayene saatleri d ışın d a a n ­
nemi g örm eye gelirdi ve y ılla r g eçtikçe o d a k en d in e ait gayrı
resm i, b e d av a b ir bakım işi geliştirdi.
Bir gece b abam acil b ir vakaya çağırılm ıştı v e eve b ir b e b ek ­
le döndii. F lush in g 'in eski ailelerinden b irinin y aşad ığ ı eve, a i­
lenin b e k ar genç kızının doğum y a p m a sın d an b irk aç d akika
so n ra varm ış ve anneanneyi, b ir y a stık la bebeği boğm aya çalı­
şırken bulm uştu. A nnem b irk aç gü n bebeğe b a k tı ve olayı k a ­
bullenm eleri için aileyi ikna etm eye çalıştı. S o n u n d a , bebeği
New Y ork'taki K im sesiz Ç o c u k la r H a sta n esi’n d e görevli rahibe
a rk a d a şla rın a teslim etti. D a h a so n raları, babam ın m eslek haya­
tım la böyle olayların birkaç kez m ey d an a geldiğini öğrendim .
P ro te stan m uhafazakârlığıyla y etiştirilm iş olan annem b ir d e fa ­
sın d a b a n a, Kim sesiz Ç o c u k la r H astanesi ndeki K atolik ra h ib e ­
lerin, şaşırtıcı olsa da, g ö rd ü ğ ü en iyi hem şireler olm alarına şa­
şırdığım söylem işti.
O rta y aşlı, evlenm em iş bir ham ın olan bir piyano öğretm eni
b ir g ü n , çılgınca halusinasyon g ö rü r bir halde m uayenehaneye
g elm iş ve babam m uayene sa a tin d e eve gelm eden önce panik
halinde gitm işti. A nnem so ru n u üstlendi ve kad ın ın k asabanın
ö teki y a k a sın d a k i dairesini g ü n d e iki kez b ir tepsi sıcak y e m e k ­
le ziyaret etm eye başladı. A nlattığına g ö re bu, şiddetli ve akut
bir şizo lren i vakasıydı ve b aşk a şa rtla r a ltın d a B elle v u ey e y a
d a B lackw ells Island akıl h a stan esin e kaldırılm ayı gerek tirird i.

24
A m a a n n e m s o r u n u k e n d i y ö n te m iy le ele alm a k t a ısrarlıy d ı. P i ­
y a n o ö ğ r e tm e n i b ir k a ç h a fta b o y u n c a , k a p ısın ı a ç m a y ı r e d d e t ­
ti. B ir s ü r e k a p ın ın a r d ı n d a n a n n e m le s o r u n l a r ın ı k o n u ş u y o rla r ,
a n n e m g it t i k t e n s o n r a , eşiğe b ıra k tığ ı tep siy i içeriy e a lıy o rd u .
B u b i r k a ç a y d e v a m e tti ve s o n r a k a d ın iy ileşerek b a ş a rıy la
y a p tığ ı m e sle ğ in e g eri d ö n d ü . B ü tü n b u n l a r gizlilik iç in d e o lu p
birti. K a s a b a d a h e r k e s sa d e c e , m ü z ik ö ğ r e tm e n in in e v in d e ve
h a s t a o l d u ğ u n u , a n n e m i n d e o n u d a ir e s in d e z iy a r e t ettiğ in i b i ­
liy o rd u .

26
 IV. Bölüm

1933 Y ılın d a T ıp

Lp Fakültesine, bugün için m üm kün olam ayacak b ir şe­

kilde kabul edilm iştim . B üyük bir rek ab et y o k tu ; dört
y ü z sınıf arkadaşım a rasın d a tıp okum ayı planlayanla­
rın sayısı, çoğu d o k to r oğlu olm ak üzere otuzu geçm iyordu. Ye­
rine getirilm esi istenen tek şa rt tem el lizik ile iki dönem kimya
dersi alm ış olm aktı. “T ıb b a hazırlık" terim i henüz o rta d a y o k tu .
P rin c eto n ’daki eğitim sicilim ortayla iyi arasındaydı. Yüksek
okula 15 y a şın d a, oldukça p arlak b ir lise öğrenciliğinden so n ra
başlam ıştım , am a d a h a so n ra bir d u rg u n lu k ve tem bellik içine
girdim ve sıkı bir çalışm a g e rek tire n derslerd e o rtalam a y a da
ortalam anın altında kaldım . A ncak son sınıfta, ad ren al konteks­
te salgılanan bir horm onu d a h a yeni keşfetm iş olan Profesör
Svvingle'dan, cesaret ed ip de ileri biyoloji dersi alınca oldukça
ciddi b ir öğrenci oldum . A m a o zam ana gelinceye k a d a r not or-

27
ta la m a m b en i ta m iki u c u n a r a s ın a , sınıfın o r ta d a k i ü ç te b irin e
y e r le ş tir m iş ti. B u g ü n olsa, b u ş a r t l a r d a , belki d e K a ra y ip l e r 'd e ­
ki özel tıp o k u lla rı h a riç h e r y e r d e n g e r i çev rilird im .
F n z o r o k u l o lan H a r v a r d ’a ö n c e ş a n sım y a v e r g ittiği için, b i­
ra z d a k a y ır m a y la g ird im . 1933 k ış ın d a m ü la k a t için B o s t o n ’a
g ittiğ im d e d e k a n ın s e k r e te r i ta r a f ın d a n g ö r ü ş m e k için g ö n d e r il ­
d iğ im b a k te riy o lo ji p r o f e s ö r ü H a n s Z in sse r, R o o scv elt H a s t a ­
n e s i'n d e b a b a m l a b irlik te i n t ö r n lü k y a p m ı ş tı ve o z a m a n l a r a n ­
n e m e d e h a y r a n m ış . Ç o k kısa, a m a b e n im a ç ım d a n t a t m i n edici
b ir m ü la k a t o ld u . Z i n s s e r b i r n u m u n e y e b a k a r g ib i b a n a d i k k a t ­
le b a k tı ve a n n e m le b a b a m ın y a k ı n a r k a d a ş l a r ı o l d u ğ u n u , e ğ e r
b e n H a r v a r d ’a g ir m e k istiy o rsa m b e n im için değil, o n l a r d a n d o ­
layı y a r d ı m c ı o la c a ğ ın ı sö y led i. T a m a m e n iyi n iyetliy di a m a b ir
n o k ta d a a ç ık tı. B u y a p tığ ı b i r k a y ır m a y d ı a m a ille kişisel o la r a k
d a g ö rm e m e liy d im .
İlke o la ra k tıp eğitim im b ü y ü k ö lç ü d e b a b a m ı n k in e b e n z iy o r ­
d u . A yrıntılar, ö zellikle d e tıp b ilim in in h a s ta lığ ın işleyişiyle ilgi­
li o la n la r o z a m a n d a n beri ç o k değişm işti. Fizyoloji v e b iy o k im ­
y a ç o k d a h a g elişk in v e a y d ın la tıc ı h ale gelm işti. M ik ro b iy o lo ji
ve im m ü no loji, 19301u y ılla rın b a ş la r ın a g e lin d iğ in d e , b a ş lıc a e n ­
feksiyon h a s ta lık la rın ın n e d e n le r iy le ilgili b ilg ile rim iz d e d ö n ü ­
ş ü m y a r a tm ış tı. A m a eğ itim p r o g r a m ın ın a m acı, o t u z yıl ö n c e ­
s in d e n bile d a h a m u h a f a z a k â r d ı. Bu a m a ç h a sta lık la rı tan ım ay ı,
sın ıfla n d ırm a y ı, belirtilerin i, s e m p to m la rın ı, la b o r a tu v a r d a k i g ö ­
r ü n ü m le r in i ve nasıl d o ğ r u ta n ı k o n u la c a ğ ın ı ö ğ r e tm e k ti. H a s t a ­
lığın tedavisi, eğ itim p r o g r a m ın ın n e r e d e y s e t a m a m e n g ö z ard ı
ed ilm işçesin e k ü ç ü k b i r p a r ç a s ın ı o l u ş t u r u y o r d u . T ab ii ikinci sı­
nıl ia, g e n e ld e a s p irin , m o r!in , çeşitli m ü sh iller, b r o m ü r le r , u y u ş ­
tu ru c u la r, dijitalin v e d iğ e rle ri gibi h e r g ü n k u lla n ıla n b ir a v u ç
ilacın e tk i biçim iyle ilgili b ir fa rm a k o lo ji d e rsi v a r d ı. A şırı alkol
k u lla n ım ın d a n o lu ş a n titre m e n ö b e tle ri için d a h a s o n ra la r ı v a z ­
geçilen B v itam in i k u llan ım ı m o d a h alin e gelm işti. Bize, F ayda­
lı İlaçlar adlı, y a k l a ş ık y ü z say falık, c e p k ita b ı b ü y ü k l ü ğ ü n d e bir
k ita p v e rm işle rd i. B u n u , ü ç ü n c ü sınıfta, eğitim k o ğ u ş la r ın a ve
kliniklerin e girerken b ey a z göm lek lerim izin ce b in d e taşıyorduk
am a hocalarım ızdan herh angi birinin bu kitaba b aşvurduğun u
hatırlam ıyorum . A yrıca, d ört y ıllık tıp eğitim in in herhangi bir
zam anında, cerrahlar dışında, hastalıkların tedavisi k on u su n d a
cid d i bir şey ler k o n u şu ld u ğ u n u d a hatırlam ıyorum . Cerrahların
konuşm aları d a g en ellik le yaraların bak ım ı, en fek te o lm u ş o r­
ganlarla doku ların alınm ası y a d a cerahatin akıtılm ası v e ara s ı­
ra d a kanserli tüm örlerin çıkarılm ası ü zerin eydi.
U y gu la m a y ı ö ğ ren d iğ im iz tıp tem eld e O s le r ’in tıbbiydi. G e­
lecek tek i g ö rev im iz tanı v e açık lam a olacak tı. T ıb b ın g e r ç e k işi
açıklam ayd ı. H astanın v e ailesinin asıl isted iği ö n celik le hastalı­
ğın adını, d ah a son ra e ğ er m üm k ü n se seb eb in i v e n ih a y et en
ö n em lisi, nasıl so n u çla n a ca ğ ın ı öğren m ek ti.
Tanı v e p ro g n o zd a e ld e ed ileb ilen başarılar tıp bilim inin za fe­
ri olarak gö rü lü y o rd u v e g erçek ten d e ö y le y d i. B u n u n için, bir­
ço k hastanın u zu n y ılla r b o y u n ca d ik k atle v e ö z e n le g ö z le n m e ­
si; k lin ik sen d ro m la rın ö zellik lerin i ayrıntılı olarak teker teker
tanım layan sa y ısız y a z ın ın y a y ım la n m a sı v e hastalığın klinik
özellik lerin in birkaç k u şak p a to lo g u n k atk ısıyla b elirlen en g ö z ­
le g örü lü r v e m ik rosk op ik anorm allik lerle eşleştirilm esin i sağla­
y a n b ilim sel g elişm eler g erek m işti. 19301u y ılla r a g elin d iğin d e
frengi, tü b erk ü lo z, a k ciğer lop u zatürreesi, tifo, ateşli rom atiz­
m a, y ıla n c ık v e ç o c u k felci g ib i zam anın ö n d e g e le n k lin ik s o ­
runları h ak kınd a b ilin eb ilecek h er şey i b ild iğ im ize in an ıyord u k .
K anserin b ilinen çeşitlerin in ço ğ u titizlikle sın ıflan d ırılm ıştı v e
yaşam sü resi h ak k ın d a o ld u k ça d oğru tah m inler y a p ıla b iliy o r­
du. E lektrokardiografin in geliştirilm esi, zaten var olan kalp
hastalığının old u k ça k esin b içim d e teşh is ed ileb ilm e im kânına
y e n i bir katk ıd a b u lu n m u ştu . N ö ro lo ji, sin ir sitem in in herhangi
bir y e r in d e g e lişe b ile c e k hastalığın belirlenm esi için gerekli
y ö n tem le r e sah ipti. B ütün bunları ö ğ ren d iğ im izd e hekim lik
d ip lom ası için hazır du ru m a gelm iş olu y o rd u k v e hastalığın
g ü n lü k g e r ç e k y ö n e tim in i in törn lük v e asistan lık y ılla rın d a ö ğ ­
ren eceğim iz d ü şü n ü lü yord u .
 O k u lu n ü ç ü n c ü ve d ö rd ü n c ü y ılla rın d a , ü z e rin d e fa z la k o n u ­
ş u lm a s a d a h e p im izi k a y g ıla n d ıra n b ir şe y in fa rk ın a v a rm a y a
ba şlam ıştık . B o sto n 'u n , P e te r B e n t B rig h am , M a s s a c h u s e tts
G e n e ra l, B o sto n Ş e h ir H a s ta n e s i ve B e th Isra e l gibi b ü y ü k eği­
tim h a s ta n e le rin d e ç a lışırk e n g id e re k g ö r d ü k ki, g e rç e k te n işe
y a r a r p e k a z şe y b iliy o rd u k ; o k a d a r u ğ ra ş a ra k a ra ştırd ığ ım ız
h a s ta lık la rın b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u n u n se y rin i d e ğ iş tire b ile c e k h iç ­
b ir ş e y y a p a m ıy o rd u k ; tıp , d ış ta n bilgi d o lu b ir m esle k g ib i g ö ­
rü n m e s in e ra ğ m e n g e rç e k te ç o k c ah ilc e b ir işti.
B ilg ilerin a s lın d a b ir b ö lü m ü k lin ik p ro fe s ö rle rin c e ö ğ re tili­
y o r d u . Ç o k d a h a fa zlasın ı g e ce g eç s a a tle rd e a rk a d a ş la r a r a s ın ­
d a y a p tığ ım ız ta rtış m a la rd a n ö ğ re n d ik . B a z e n o ld u ğ u g ib i, H a r-
v a rd ö ğ re tim ü y e le rin d e n h a n g is in in tıp e ğ itim im d e en b ü y ü k
e tk iy i y a p tığ ı s o ru ld u ğ u n d a , a rtık sa y g ın isim le rin y e r ald ığ ı lis­
te d e n b irin i se ç m e k için u ğ ra şm ıy o ru m . B u k a d a r z a m a n g e ç ­
tik te n s o n r a şim d i h a tırla d ığ ım , s ın ıf a rk a d a ş la rım ın etk isi. O
z a m a n b u k a d a r ö n e m li b ir eğ itim sü re c in d e n g e ç m e k te o ld u ğ u ­
m u z u n fa rk ın a bile v a rm a d a n b irb irim iz i eğitm işiz; h a tta belki
d e b irb irim iz in k a riy e rle rin i bile b elirlem işiz. A rtık , tıp fa k ü lte ­
leri ö ğ re tim p r o g ra m ın d a re fo rm y a p ılm a s ı g e re ğ i e sk id e n o ld u ­
ğ u g ib i b e n i ç o k k a y g ıla n d ırm ıy o r. B u g ü n le rd e ben i k a y g ıla n d ı­
ra n ş e y şu : D izilim i ne şe k ild e o lu rs a o lsu n ö ğ re tim p ro g ra m ı
k o n fe ra n s v e se m in e rle rle , ö ğ re n ilm esi g e re k e n b ilgi y ığ ın la rıy ­
la o k a d a r d o ld u ru ld u k i ö ğ re n c ile r ile rid e k a rş ıla ş a c a k la rıy la il­
gili o la r a k b irb irle rin i e ğ itm e k için y e te rin c e z am a n b u la m ıy o r
o lab ilirler.
D o k to rlu ğ u n nasıl b ir ş e y o ld u ğ u n u k e şfe tm e m iz e im k â n ta ­
n ıy a n e n ö n e m li d ö n e m , tıp fa k ü lte s in in d ö rd ü n c ü y ılın ın z o ­
r u n lu b i r b ö lü m ü n ü o lu ş tu ra n , iç h a s ta lık la rın d a üç a y lık se rv is
sta jy e rliğ i idi. B e n d e , k ısm en P ro fe s ö r H e rm a n B lu m g a rt'ın
ü n ü n d e n d o la y ı, k ısm en d e e n iyi a r k a d a ş la rım d a n b a z ıla rı o r a ­
y a g ittiğ i iç in B e th Isra el H a s ta n e s i'n d e sta jy e rlik y a p m a k için
b a ş v u r d u m . D r. B lu m g a rt'la y a p tığ ım ız se rv is viziteleri ru h a d a
iyi g e le n b i r e n te le k tü e l k e y ifti. H a s ta n e n in d a ire şe k lin d e k i

3ü
açık koğuşlarında bir yataktan diğerine onu izlerken, tıptaki ce­
haletin boyutuyla ilgili kaygım önemli ölçüde azaldı. Dr. Blunı-
gart gibisini şimdiye kad ar an cak üç-dört kez görınüşüm dür.
Aynı zam an d a hem çok zeki, hem sert, hem d e sıcak bir iİade
taşıyan, u zu n boylu, zayıf, çevik hareketli bir adam dı. Yeni bir
hastanın y atağ ın a d a h a yaklaşırken, so ru n u n ciddi olup olmadı­
ğını an lam ak gibi özel bir yeteneği vardı. B unu b ir tü r önseziy­
le y a p ıy o r gibiydi. H eyetteki b aşk a hiç kim senin kaygılanm ak
için bir n eden gö rm ediği d u ru m la rd a B lum gart d ik k at kesilir,
baş asistan dan hastalığın ö y k ü sü n ü b ü tü n ayrıntılarıyla a n la t­
masını ister, so n ra y a ta ğ a d ah a y a k la ş a ra k kendisi soru so rar ve
nihayet fiziksel m uayenesini y ap ard ı. Bir tanı ustasını kom ple
fiziksel m uayene y a p a r k e n sey retm ek b ü y ü k b ir bale dansçısını
y a d a b ir k o n se r viyolonselcisini izlemeye b e n z e r estetik b i r d e ­
neyim dir. B lum g art b ü tü n b u n ları hızla tam am lad ık tan sonra
b irk a ç s o ru d a h a sorar, a rd ın d a n g ö rü ş ü n ü o rta y a k oy m ak ve
b azen b ir ölüm ferm an ı olan teşhisini açık lam ak için bizi serv i­
sin d ışın d ak i k o rido rdii toplardı. D a h a s o n ra d a y e n id e n h a s ta ­
nın b a ş u c u n a d ö n e r e k o n u n la kısa b ir özel k o n u ş m a y a p a r d ı.
Bizim d u y m ad ığ ım ız, a m a hastayı tesk in edici o ld u ğ u görü len
b u k o n u ş m a d a n s o n r a b ir so n ra k i y a ta ğ a g eçerd i. B lum g a r t’la
h er s a b a h üç saat b o y u n c a y a k ın te m a s h a lin d e o ld u ğ u m bu üç
a y içinde, bildiğim k a d a rıy la hiç y an ılm am ıştı; b ir k e z bile. A n ­
c a k ben, ta n ın ın h asta lığ ın seyrini d e ğ iştirm e k için b i r şe y le r
y a p m a fırsatı v erd iğ i sa d e c e üç y a d a d ö rt h a s ta h a tırla y a b iliy o ­
r u m . B u n la rın h ep si d e, tiro id n o d ü lü , s a fra kesesi y a d a a d r e ­
nal tü m ö r ü n alın m ası gibi, c e r r a h la r ın m ü d a h a le ettiği d u r u m ­
lardı. H a s ta la r ın ç o ğ u n d a ise h asta lık , iyi d e olsa k ö t ü de, k e n ­
di se y rin i ta k ip e tm e y e b ıra k ılıy o rd u .
B o s t o n 'd a k i ö te k i h a s ta n e le r in s e rv is le rin d e , e tr a fın ı h e r g ü n
in tö rn le r le tıp ö ğ r e n c ile rin in ç ev ird iğ i, h e r biri k e n d i a ç ıs ın d a n
B lu m g a r t k a d a r b e n z e r s iz b a ş k a t a b a b e t u s ta la rı d a v a rd ı.
Ş e h r in en b ü y ü k h a s ta n e s i olan v e y o k s u l B o s to n lu la ra h iz ­
m et e d e n B o s to n Ş e h i r H a s ta n e s i b e ş a y r ı k lin ik s e r v is te n o lu -

31
ş uy ordu. Bunlardan ikisinde (ikinci ve dörd ün cü servisler ola­
rak belirlenmişti) H arvard T ıp Fakültesi, ikisinde Tufts, birinde
ele Boston Üniversitesi eleman lan görev yapıyordu. H arvard
öğretim üyeleri kadrosundaki en parlak şefler Şehir Hastanesi
servislerinde toplanmıştı. H astane yerleşkesinde ayrı bir araştır­
ma enstitüsü olan ve eğitim servislerinin bulunduğu binaya bir
dizi geçiş ve tünelle bağlanan Thorndike L aboratuvarları’nın
kurulması onları 1920*li yıllarda bu ray a çekmişti. T h o rn d ik e’ı,
Boston’da hâlâ belki de H a rv a rd ’ll d o kto rlan n en iyisi olarak
hatırlanan Dr. Francis Weld Peabody kurm uştu. Peabody, insan
hastalıklarının araştırılmasının, doktorların o zam ana kadar
yaptığı çalışmalarda genelde olduğu gibi sadece hastanın başucu
gözlemleriyle y a da üniversite lab o ratu v arlan n d a yapılan masa
başı araştırm alarla yürütülm esinin doğru olmadığına inanıyor­
du. O n a göre, tıbbın ileri götürülmesi için cn iyi olanak, hastane
servisleriyle doğru dan bağlantı halinde olacak ve um ut vaat
eden her araştırma konusunu inceleyecek laboratuvarlara sahip
tam teçhizatlı bir araştırm a enstitüsü kurm akla sağlanabilirdi.
T h o rn d ik e ın kurucu k adrosunu da Peabody oluşturm uştu.
1937’de ben geldiğimde beyin takımındaki isimler müthişti: G e ­
orge Minot (pernisyöz anem inin yani öldürücü kansızlığın k a­
raciğer özütii ile tedavisini bulduğu için Nobel ödülü kazanmış­
tı), William Castle (pernisyöz anemiye neden olan kusuru bul­
m uştu), Chester Keefer, S om a Weiss, M axwell Finland, J o h n
Dingle, Eugene Stead. Bu isimlerin h er biri bir laboratuvarı y ö ­
netiyor, servislerde eğitim veriyor ve tüm ülkedeki eğitim hasta­
nelerinden iki y a d a ü ç yıllık burslarla gelen genç doktorlara
araştırm a eğitimi sağlıyordu. T h orndike olağanüstü bir deney,
d ah a so n ra öteki tıp o k u llan n d a oluşturulan an a tıp dalları için
bir modeldi. O zam anlar tek emsali N ew York’taki Rockefeller
E nstitüsü Hastanesiydi.
M ax Finland bulaşıcı hastalıklar servisini kurdu, sonra da
yönetti. Çalışma arkadaşlarıyla birlikte, Lederle Laboratuvarla-
rı'ndan gelen her yeni tavşan antiserum u preparatını test ede-

32
re k , lo p z a tü rre e s in in te d a v isin d e a n ti-p n ö m o k o k s e ru m k u lla ­
nılm a sıy la ilgili n ih a i ç a lışm a n ın b ü y ü k b ö lü m ü n ü g e rç e k le ş tir­
m işti. D a h a s o n ra F in la n d 'ın la b o ra tu v a rla rı p e n isilin , s tr e p to ­
m isin, k lo ro m ise tin ile 19501i v e 6 0 ’lı y ılla rd a b u lu n a n ö te k i b ü ­
tü n a n tib iy o tik le rin k lin ik d e ğ e rle n d irm e s i için u lu sa l b ir m e r­
k ez d u r u m u n a g e le c e k ti. 1937y ılın d a tıb b ın g e r ç e k b ilim e d a y a ­
lı b i r te k n o lo jiy e d ö n ü şm e si b a şlam ıştı. D e ğ işim in işa re tle ri o r ­
ta d a y d ı. İz le m e k te n b a ş k a e lim iz d en b ir ş e y g e lm e y e n h a s ta la ­
rın s a y ıs ın d a k i fa z la lık ta n d o la y ı b u işa re tle ri g ö rm e k z o rd u ,
a m a v a rlık la rı k u ş k u g ö tü rm e z d i. P a u l E h rlic h 'in b u ld u ğ u a rs -
fe n a m in ile fren g i e r k e n a ş a m a la rın d a te d a v i e d ile re k iyileşm e
sa ğ la n a b iliy o rd u . T e d a v i a y la rc a , b a z e n b irk a ç y ıl s ü re b iliy o r­
d u . E ğ e r a rs fe n a m in e m e rk e z i s in ir siste m in d e ve a n a a ta r d a ­
m a rla r d a e n b ü y ü k ta h r ib a tın m e y d a n a g e ld iğ i h a sta lığ ın geç
e v re le rin d e b a ş la n ırs a , e ld e e d ile n s o n u ç la r n a d ire n ta tm in e d i­
ciy d i. A n c a k fren g i ş a n k r ı d e n e n ç ıb a n ın v e ik in c il fren g i
d ö k ü n tü le r in in g ö r ü ld ü ğ ü h a sta lığ ın b a şla n g ıç e v re le rin d e h a s ­
ta lığ a y o l a ç a n s p iro k e t b a k te ris i y o k e d ile b iliy o r v e W a s s e r ­
m a n n te p k isi g e ri d ö n d iirü le b iliy o rd u . T e d a v i z o r ve te h lik e liy ­
di. A rse n ik li ila ç la rın y a n e tk ile ri ü rk ü tü c ü , h a tta b a z e n ö lü m ­
c ü ld ü (b ö y lesi b ir te d a v in in b u g ü n F D A ° y a d a ö te k i d e n e tim
k u r u m la n n a s u n u lu p k a b u l g ö re b ile c e ğ in i d ü ş ü n e m iy o ru m ),
a m a b irç o k v a k a d a s o n u ç v e rm işti v e b u , g e le c e k iç in g ü ç lü b ir
m esaj v e riy o rd u : V ü c u d u işgal e d e re k h ü c re le re v e d o k u la ra
y e rle ş e n b ir m ik ro o rg a n iz m a y ı, h ü c re le re z a r a r v e rm e d e n y o k
e tm e k m ü m k ü n d ü . B u laşıc ı h a s ta lık la rın k im y a sa l m a d d e le rle
te d a v isi d a h a ile rid e g e rç e k le ş e c e k b ir şe y d i v e b u n u ö n g ö re b il-
m eliydik.
İm m ü n o lo ji u y g u la m a lı b ilim d a lı h a lin e g e lm e k te y d i. Y irm i
y ıl ö n c e A very, H e id e lb e rg e r v e G o e b b e l ta r a fın d a n b a şla tıla n
te m e l a ra ş tırm a la r sa y e sin d e , p n ö m o k o k la rın k a p s ü lle ri için d e
b u lu n a n belli k a r b o n h id r a tla r ın ç o k ö z el a n tik o rla r ın o lu ş u m u ­
n a y o l a ç tığ ı b ilin iy o rd u . 19301u y ılla rın o r ta la rın d a , e n y a y g ın

• A B D G ıd a v e İlaç D a ire si, (ç.n.)

33
görülen lop zatü rreesin in tedavisi için antipnöm okok tavşan se­
ru m u kullanım a sunulm uştu. S erum ların, hazırlanm ası zo r ve
pahalıydı ve bazen enfeksiyon nedeniyle ölüm e zaten y a k ın has­
tala rd a şiddetli anafilak tik tepkilere neden oluyordu. Ama b ir­
çok hastad a d a tam am en iyileşm e sağlıyordu. Ö lüm cül b ir has­
talık olan pernisyöz anem i k a rac iğ e r özütüyle b ü y ü k ölçüde te ­
davi ediliyordu (çok sonraları b u n u n ö zütteki B12 vitam ini sa­
y esin d e o lduğu b u lunm uştu). Ş ek er hastalığı (diabetes melli­
tu s) B anting ve Best tarafın d an ayrıştırılan insülin preparatıyla
tedavi edilebiliyordu -en azından, y ü k selen kan şekerini d ü şü r­
m ek ve m üdahale edilm em esi halinde ölüm e ned en olacak asi-
d ozu giderm ek şeklinde. G üneydeki y o k su l kırsal ııülus a rasın ­
d a y ay g ın ölüm nedenlerinden biri olan pellagra® hastalığı,
G old b erg er'in B vitam inleri kom pleksini keşfetm esi ve a rd ın ­
dan nikotinik asilin tanım lanm asıyla tedavi edilebilir hale g e l­
m işti. D ifteri hastalığı, difteri basili toksinine karşı aşılam a y o ­
luyla önlenebiliyor, hastalığa y a k a la n a n la r ise d ifteri antito k si­
niyle oldukça etkin b ir şekilde tedavi edilebiliyordu.
B unların hepsi benim B oston Ş e h ir H a sta n e si’ndeki in tö rn -
lüğüm sırasın d a biliniyordu a m a tabii ki k ü ç ü k ilerlem elerdi.
U zun kış a y la rın d a servislerin d o lu p taşm asına yo l aça n başlı­
ca h astalık lar enfeksiyonlardı ve o n la ra karşı d a hiçb ir tedavi
y o k tu .
Y aşam a yönelik iki h ü y ü k_teh 1ike_tüberk.iilp.z ve üçüncü de­
rece frengiydi. B unlardan herk es k o rk ard ı, tıpkı b u g ü n kanser­
d e n k o rk u ld u ğ u gibi. T ü b erk ü lo z için, vücu d u n kendi savunm a
m ekanizm asının so n u n d a tüb erk ü lo z basilini kontrol altına ala­
cağını um m ak ve hastalığın geçm esini beklem ekten başka y a p ı­
lacak bir şey y o k tu . Bazı hastalar, plevranın iki katı a rasın a h a ­
va enjekte edilerek y a d a akciğerin üzerindeki k a b u rg a la r ç ık a­
rıla rak hastalıklı ciğerin söndürülm esi yolu y la rahatlatılm aya
çalışılıyordu. A yrıca tedavi için, dağa gitm ek, tem iz hava alm ak,
güneşlenm ek, besleyici g ıd ala r gibi çeşitli m odalar icat ediliyor-

* V ita m in e k s ik liğ in d e n k a y n a k la n a n , d e r id e e rite r n v e is h a lle s e y r e d e n b i r h a s ta lık , ( ç .n .)

34
d u . A m a ç o ğ u h a s ta d a tü b e r k ü lo z , tü m ç a b a l a r a r a ğ m e n k en d i
u z u n ,tü k e tic i s e y rin i ta k i p e d iy o r d u . Ü ç ü n c ü d e r e c e frengi d a ­
ha d a k ö tü y d ü . Akıl h a s ta n e le rin in k o ğ u ş la rı bu h a s ta lık y ü z ü n ­
d e n zihin sel y e t e n e k le r in i kalıcı o la r a k y i tir m iş "genel tu tu lu m
h a lin d e d e li” o la ra k n ite le n e n h a s ta la rla d o lu y d u . Y ü k s e k ateşin
te d a v is in d e b azı b a ş a r ıla r sa ğ la n ıy o r d u a m a g e r ç e k iyileşm e çök
azd ı. C o b u r n , ç o c u k la r d a ö lü m c ü l k a lp h a s ta lığ ın ın en .yaygın
s e b e b i o la n ateşli r o m a tiz m a n ın h em o litik s tr e p t o k o k l a r ın yol
açtığı e n f e k s iy o n u n s o n u c u o ld u ğ u n u g ö s te r m iş ti. M e v c u t tek
ted av i a ra c ı o lan a s p ir in a r t r i t ağ rısın ı hafifletebiliyor, a m a k a l p ­
te b ıra k tığ ı d o k u b o z u lm a la rı ü z e r in d e h içb ir e tk i y a p ı n ı y o r ­
d u . 1937 y ılın d a , B o sto n Ş e h ir H a s ta n e s i nin se rv is le rin d e b u l a ­
şıcı h a s ta lık ta n d o la y ı y a l a n ç o ğ u h a s ta için y a l a k is tira h a tı ve
iyi h a s ta b a k ım ı d ış ın d a y a p ı la c a k b ir ş e y y o k t u .
S o n r a , s u lfa n ila m id in b u l u n d u ğ u n a ilişkin m ü th iş h a b e r g e l­
di v e tı p t a g e r ç e k d e v r im başladı.
1 9 3 7 y ı lın d a B o s t o n ’d a , p n ö m o k o k ve s tr e p t o k o k l a r ın y o l a ç ­
tığı se p tis e m in in ilk k e z ted av i edildiğ i v a k a la r ın nasıl h ay ret
u y a n d ırd ığ ın ı h a tırlıy o ru m . B u n e re d e y s e in a n ılm a y a c a k bir
o laydı. Ö lm e k ü z e r e o lan v e bu te d a v i o lm a sa y d ı m u tla k a ö le ­
c e k o lan h astalar, ilaç v e rild ik te n b ir k a ç saat s o n r a d a h a iyi g ö ­
r ü n ü y o r l a r v e b ir iki g ü n iç in d e d e t a m a m e n iyileşiy orlardı.
B u o la ğ a n ü s tü o la y la r d a n en ç o k e tk ile n tıp m esleğ i m e n s u p ­
ları b e n c e in tö rn le rd i. D a h a y a ş lı d o k t o r l a r d a a y n ı ö lç ü d e ş a ­
ş ırm ışla rd ı a m a h a b e rle ri d a h a s o ğ u k kanlı k a rşılıy o rla rd ı. Bir
in tö r n içinse b u , ö n le r in d e y e n i b i r d ü n y a n ı n açılm ası d em ek ti.
Belli b ir m esleği k a z a n m a k ü z e r e eğ itilm iştik ve b izim a d ım a t a ­
cağ ım ız a n d a m e sle ğ in k e n d is in in d e ğ iştiğ in i h iss e d iy o rd u k .
S u lfa n ila m id in b a ş k a m o le k ü le r ç e şitle rin in d e ilaç s a n a y i t a r a ­
fın d a n g e liştirilm e k te o l d u ğ u n u b iliy o rd u k ve p e n isilin ile öteki
a n tib iy o tik le rin d e ü re tilm e o la sılığ ın d a n h a b e r d a r d ık . G e le c e k ­
te b a ş a r a m a y a c a ğ ım ız h iç b ir ş e y k a lm a y a c a ğ ın a b i r g ecede
in a n m ış tık . T ıp a t a ğ a g e ç e r e k k o ş m a y a başlam ıştı.

36
 V. B ö lü m

1 9 3 7 'd e k i A s i s t a n l ı ğ ı m

ıp f a k ü lte s in d e n m e z u n o ld u k ta n s o n r a y a p t ığ ım işle r in

T h iç b ir i in tö r n lü ğ ü m k a d a r v e r im li o lm a d ı. V erim li d o ğ ­
ru s ö z c ü k o lm a y a b ilir , ç ü n k ü ü c r e t d iy e b ir ş e y y o k t u .
B ir o d a , y e m e k v e b e y a z ü n ifo r m a n ın y ık a n m a s ı h a s t a n e ta r a ­
fın d a n s a ğ la n ıy o r d u . Ç a lış m a s a a tle r i, h e r g ü n tam g ü n ü v e g ü n
a şır ı tü m g e c e h a s t a n e y e y e n i y a t a n la r v e a c il d u r u m ç a ğ r ıla r ı­
nı k a p s ıy o r d u . H a f t a s o n u d iy e b ir ş e y y o k t u . S a a t le r g e r ç e k
a n la m d a ç a lış m a s a a tiy d i. Ö z e llik le k ış a y la r ın d a g e c e o ld u ğ u n ­
d a , b ir in tö r n g ü n d ü z d e n d a h a fa z la k o ş tu r u r d u .
ln t ö r n lü ğ ü m ü , y a p t ığ ım b a ş k a iş le r in a n ıla r ıy la d a k a r ış m ış
o la r a k , z a m a n ın o lu ş t u r d u ğ u b ir s is p e r d e s i a r d ın d a n h a t ır lıy o ­
ru m . A m a n e y a n l ı ş h a tır lıy o r u m , n e d e y a ş a d ığ ım d e n e y im i
r o m a n tik le ş tir iy o r u m . G e r ç e k t e n o g ü n le r e n g ü z e l z a m a n la ­
rım d a

37

%,‘
 Parasızlık önem li b ir so ru n o lu ştu rm u y o rd u . B oston Ş ehir
H astan esi’nin iki H a rv a rd T ıp servisindeki in tö rnlerin hiçbiri
evli değildi. Evli olm ak duyulm am ış b ir şeydi ve in tö rn lü k için
başvuracak evli b ir ad ay b ü y ü k olasılıkla s ırf evli olduğu için,
seçm e kom itesi ta ra fın d a n reddedilecekti. H arçlığa ihtiyaç y o k ­
lu, ç ü n k ü bu paray ı h arcay acak zam an y o k tu . Yine de intörnle­
rin şaşm az b ir p a ra kaynağı v ardı: Kan bağışlarının başlıca ve­
ricileri onlardı; y a rım litresi 25 d o la rd a n a y d a iki y a d a üç ba­
ğış, bolluk içinde yaşam am ıza y etiy o rd u . B u n u n d a ötesinde,
1937 y ılın d a M assach u setts eyaletinin y asaları, kan bağışçısına
y a rım litre viski verilm esini ö n g ö rü y o rd u . Yani B oston Ş ehir
H astan esi n d e b u b ir k u tlam a vesilesi o lurdu.
İn tö rn lü k , h e r biri üç aylık altı dön em e ayrılm ıştı. H iyerarşi
içinde o to m atik o larak ilerlenirdi. Ama b ir düzey den diğerine
atlam ak b ü y ü k b ir sıçram a gibiydi. E n y e n i gelen, y a v ru adıyla
d a anılan kıdem siz in tö rn d ü . H ayatı, kan , idrar, dışkı, om urilik
sıvısı, tü k ü rü k , bazen d e plev ra sıvısı ö rn ek leri alm ak ve labo-
ra tu v a rd a teşhis çalışm aları y ap m ak , y a n i kendi soru m lu lu ğ u n ­
daki, o tu z a r h astan ın y attığ ı koğuşların h e r işine koşm akla g e ­
çerdi. G ün hiç bitm ezdi; am irlerin d en gelen em irleri y erin e g e ­
tirm eye çalışm akla geçen y irm i d ört saatlik u zu n b ir koşuştur-
m acaydı. İkinci üç aylık d ö nem de a rtık ek stö rn ad ını alan genç
d o k to ru n başlıca iki sorum luluğu v ard ı. İlki, poliklinikte çoğu
zam an m asa b aşın d a olm ak üzere tüm sab ah o tu ra ra k , g ü n le ri­
ni Ş eh ir H a sta n e si’nin kliniklerini gezerek geçirm ekten hoşla­
nan y aşlı h a sta la rın şikayetlerini dinlem ekti. B unlardan pek azı
ciddi hastaydı. Ç oğu, h astan ed en b irk aç h afta önce taburcu
edilm iş olup, k o n tro l için gelenlerdi. Bazı h astaların ise diyabet,
a rtrit, y ü k se k tansiyon, h a tif k alp yetm ezliği gibi kronik şik a­
y etleri vardı. E k stö rn ü n g ü n ü n ü n ikinci y a rısı servislerde ted a­
vi işlem leri uygulam akla geçerdi. B un lar arasın d a d am ard an se­
rum takm ak, kan nakli y ap m ak , insülin y a da k araciğer özütü
enjeksiyonu y a p m a k ve an tip n ö m o k o k an tiseru m uygulam ak
y e r alıyordu. Ü çüncü üç aylık dönem , cad d en in k arşısın d a y e r

38
alan ve G ü n e y Dölümü o larak adlandırılan b ü y ü k ek b inada g e ­
çiyordu. Bulaşıcı hastalıkların tedavi edildiği bu bölüm de, çoğu
difteri, boğm aca, kızıl, suçiçeği, kızam ık ve çocuk felcine y a k a ­
lanm ış ç o cu k lar olm ak üzere b irk aç y ü z hasta y a tıy o rd u . B ura­
daki iş de genel servislerdeki nin aynısıydı am a steril elbise giy­
me, eldiven ve m aske takm a ve bunları bakılan h er hastadan
so n ra diğerine geçerken değiştirm e zo ru n lu lu ğ u n d an dolayı d a ­
ha fazla zam an alıyordu.
Son dokuz ay, ilk d o k u z ayın ödülü niteliğindeydi: em ir alm a
y e rin e em ir verm e ayrıcalığını kazanm ak. Kıdemli intörıı ha sta ­
ları servise kabul etm ek, hastalık öykülerini alm ak, fiziksel m u­
ayenelerini y a p m a k , istenecek lab o ra tu v a r testlerine ve tedavi
yö n tem lerin e k a ra r v erm ekten sorum luydu.
B ir üst d üzeyde y e r a lan y ard ım cı servis d o k to ru kıdem li in-
tö rn ü d e n etler ve g ö revde olduğu g ü n d ü z ve gece nöbetlerinin
b ü y ü k bölüm ünde cerrahi, nöroloji ve psikiyatri servislerine
k o nsültasyona giderdi. H iyerarşinin en üstünde, rü tb e ve p res­
tij açısından b u günün baş asistanına d e n k gelen servis doktoru
vardı. A radaki tek fark, o zam an lar on beş aylık g ö revden son­
ra o tom atik olarak servis d o k to ru o lu n u rk en , bugün baş asista­
nın dört y a d a beş yıllık çalışm adan sonra rak ip leri arasından
seçilerek gelm esi.
U zun, beyaz göm lekleri içinde viziteye çıkan d o k to rla r biilüıı
gü n (iki H a rv ard servisinden biri olan D ö rd ü n cü Servis in b u ­
lunduğu) P eabody binasındaki koğuşlarla T h o rn d ik e b inasın­
daki lab o ratu v arlari ve odalarını birleştiren geçitlerde mekik
d o kurlardı. S abahları saat o nda olağan vizite tu rla rın a çıkar, in-
tö rn le r ve öğrencilerle birlikte iki, üç saat boyunca hastaları d o ­
laşırlardı. Ö ğleden sonra rasgele saatlerde ve sıklıkla gecenin
geç saatlerinde de, özellikle ilgilendikleri, ciddi so ru n ları olan
hastaları g örm ek için te k ra r gelirlerdi.
Koğuşlar, ken arların a o tu z a r y a ta k y erleştirilm iş y ü k se k ta ­
vanlı, uzun d ik d ö rtg e n ler şeklindeydi. Kışları koğuşlarda y e r
kalm az ve odanın o rtasın a iki sıra halinde otuz portatif y a ta k

39
daha yerleştirilerek, kapasite iki katına çıkarılırdı. Bu mevsim­
de servis viziteleri yazın olduğundan daha uzun sürerdi. Bu bir
ölçüde, ciddi durum daki hastaların sayısının d ah a fazla olma­
sından, ancak aynı zamanda, d o kto r ve hemşirelerden oluşan
heyetin, bulunan h er boşluğa sıkıştırılmış yataklarla komodinle­
rin çevresinden dolaşmalarını sağlamak gibi lojistik bir p ro b ­
lemden de kaynaklanıyordu.
H er koğuşun bir ucunda, teorik olarak, ölmek üzere olan
hastalara ayrılmış tek bir özel oda vardı. U ygulam ada ise bu
oda, çığlıkları geceleri öteki hastaları uyutm ayan, sinir nöbeti
geçirm ekte olan hastalara verilirdi, ö lü m e gidişin yeri ise k o­
ğuşlardı ve bu h er gün, h er gece olan bir şeydi. Yatakların her
birinin çevresinde, metal halkalarla beyaz perdelerin asılı oldu­
ğu direkler bulunurdu. M uayenenin ve ölüm anının mahrem i­
y etin den dolayı bu perdeler yatağı çevreleyecek şekilde çekilir­
di. H astalardan biri öldüğünde cesedin koğuştan çıkarılması,
her yeni hastanın kısa sürede öğrendiği bir törenle gerçekleşti-
rilirdi. Baş hemşire bir uçtan başlayarak y atakları tek tek hızla
dolaşır vc h er yatağın ayak ucundaki perdeyi çekerdi. Binanın
neresinde olursanız olun, yirm i dokuz perdenin halkalarının şık
şık seslerini duyabilirdiniz. S o nra ölüyü taşıyan tekerlekli sed­
y e hücresinden çıkarılarak koğuş boyunca itilir ve asansöre k o­
nularak aşağıya m orga indirilirdi. Koğuşun ortasındaki taşına­
bilir y atak lard a y atan hastaların önleri de paravanalarla kapatı­
lırdı. Koğuştaki herkes ne olup bittiğini bilirdi. Bu tören, hayat-
takilerin hassasiyetlerini k oru m a çabası için değil, h en üz ölmüş
kişinin m ahremiyetine saygıdan dolayı y ap ılm ak tay d ı__
Açık koğuş uygulaması zorunluluk olarak görülüyordu. Ç ün ­
kü böylece bütün hastalar h er an servis hemşiresinin görüş ala­
nı içinde oluyordu. O zam anın hastanelerindeki genel servisler
çok küçlik bütçelerle hizmet veriyordu. H astalar ancak Bos­
to n ’un büyük gönüllü hastanelerinin özel servislerinde özel
odada yatabiliyorlar ve özel hemşire tutabiliyorlardı. Buna rağ­
men açık koğuşlarda halinden şikayetçi olanların sayısı çok de-

40
ğildi. B irb irle riy le ç a b u k a r k a d a ş o lu rla r v e d u ru m la rı k a lk ıp
d o la ş a b ile c e k k a d a r iyi o la n la r b ir y a ta k ta n d iğ e rin e g e z e re k
d o s tç a s o h b e t e d e r ve k e n d ile ri y iy e m e y e c e k k a d a r h a s ta o la n ­
ların b e sle n m e s in e y a rd ım c ı o lu rla rd ı.
S e rv isle rd e y a p ıla n işin b ü y iik b ö lü m ü g ö z e tim n ite liğ in d e y ­
di. H a s ta la r ın h e m e n h e p si cid d i h a s ta lık la rla g e liy o rla rd ı. H a ­
y a tın ız ı te h lik e d e h isse tm e d ik ç e , B o sto n Ş e h ir H a s ta n e s in e
y a tm a k için acil se rv ise g id ilm ez d i. B ir k e z h a s ta n e y e k a b u l
e d ild ik te n so n ra , te k e rle k li se d y e le rle g e ç itle rd e n g e ç irilip a s a n ­
sö rle y u k a rı ta ş ın a ra k k o ğ u ş a y e r le ş tik te n s o n ra , h a sta lığ ın ö y ­
le y a d a b ö y le se y rin i ta m a m la m a sın ı b e k le m e k te n b a ş k a y a p ı­
lac ak b ir şe y k a lm a z d ı. E ğ e r h a s ta n e y a ta ğ ın d a y a tm a k b ir işe
y a rıy o rs a , b u b ü y ü k ö lç ü d e b u r a d a g ö ste rile n ilgi, sa ğ la n a n k o ­
ru m a , b e sle n m e v e d ik k a tli, d o s tç a b a k ım ile b u n la rı sa ğ la y a n
h e m ş ire le rin g ö ste rd iğ i e şsiz b e c e rid e n k a y n a k la n ıy o rd u . K u r­
tu lu p k u rtu lm a y a c a ğ ım z h a sta lığ ın k e n d i d o ğ a l s e y rin e b a ğ lıy ­
dı. T ıp y a ç o k a z e tk ili o lu y o rd u y a d a h iç işe y a r a m ıy o rd u .
Y in e d e , m e sle k te k i h e rk e s h a s ta lık la rla b a ş e d e b ilm e k için
çırp ın ıy o r, tü m g ü n ve tü m g e c e s ü re k li b ir şe y le r y a p ıy o r d u . Bu
ç a b a n ın ç oğu, h iç b ir şe y in gö z a rd ı e d ilm e d iğ in d e n , te şh isin k e ­
sin o ld u ğ u n d a n ve o h a sta lığ ın , g e rç e k ve e tk ili b ir ted a v isi o l­
d u ğ u n a in a n ıla n b ir k a ç h a s ta lık ta n b iri o lm a d ığ ın d a n e m in o l­
m ay a y ö n e lik ti.
Bu ta n ım a u y g u n s a d e c e b irk a ç h a s ta lık v a r d ı v e b u n la r, te ş ­
his e d ild ik le rin d e se rv isin acil v a k a s ı h a lin e g e lirle rd i.
B u n la rın e n y a y g ın o la n ı ve in tö rn a ç ısın d a n e n z o r v e acil ç a ­
lışm a g e re k tire n i a k c iğ e r lopu z a tü rre e s iy d i. Z a tü r r e e m evsim i
so n b a h a rın s o n u n a d o ğ ru b a şlar, ilk b a h a rın b a ş ın a k a d a r s ü r e r ­
di. İşin te k b ir s e rv ise ve te k b ir in tö r n ü n ü z e rin e y ü k le n m e m e ­
si için " z a tü rre e s a y ım ı” a d ı v e rile n b ir siste m o lu ş tu ru lm u ş tu .
Acil se rv ise g e le n z a tü r r e e v a k a la rı, se rv ise g ö n d e rilirk e n H a r-
v a rd , T u rts ve B o sto n Ü n iv e rsite si k o ğ u ş la rın a e şit o la ra k d a ğ ı­
tılıy o rd u . E ğ e r b ir in tö rn g e c e n in g e ç s a a tin d e a n id e n d ö r t lop
z a tü rre e s i h a sta s ıy la b ird e n k a rş ı k a rş ıy a k a lır s a b u n u n la b a ş

41
etm ek d u ru m u n d ay d ı a m a en azın d an öteki servislerdeki her
b ir m eslektaşının d a aynı sorunla karşılaştığını bilirdi. Teşhis,
genellikle işin en b asit yan ıy d ı. H asta, an id en başlayan titrem e,
ateş, ö k sü rü k , bazen kanlı balgam ve göğsün b ir taralın d a ağrı­
d a n şikayet ederdi. Fiziksel m uayenede akciğerin, hastalığın et­
kili olduğu bölgesi ü zerinde p arm ak u çlarıyla y a p ıla n v u ru şla r­
d a d o lu lu k ve aynı n o k tad a steto sk o p la y ap ılan dinlem ede soluk
seslerinde belirgin değişiklik bulg u su elde edilirdi. Bu kadarlık
bilgiyle ö n g ö rü lerd e b u lu n m ay a başlayabilirdiniz. G enç b ir y e ­
tişkinin h astalığ ın ın seyri oldu k ça kesin o larak öngörülebilirdi:
d ö rt ila on d ö rt g ü n sü ren , h e r g ü n y ü k se k ateş, giderek arta n
göğüs ağrısı ve ö k sü rü k le sey red en ve b u dönem in sonlarında
kaygı verici b o y u tta bitk in lik ve g ü çsü zlü ğ ü n görülebileceği
a k u t b ir hastalık. Ve so n ra bird en b ire, fırtınanın a rd ın d a n pırıl
pırıl b ir güneşin çıkm ası gibi insan hastalığının b ü y ü k olayların­
dan biri, b ir dönüm noktası m eydana gelirdi. G id erek ölüm ün
eşiğine geldiği d ü şü n ü len b u iki h aftanın so n u n d a b ir gü n has­
tanın ateşi b irk aç saat içinde 41 dereced en hızla norm al düzeye
inerdi. A ynı an d a, şiddetli b ir terlem eyle birlikte hasta kendini
d ah a iyi hissettiğini ve b ir şeyler y em ek istediğini söyler, h a sta­
lık d a böylece so n a ere rd i. O lu p bitenin hepsi tam olarak açık­
lanabiliyordu. G erçek ten de ak ciğ er lopu zatü rreesi o zam anlar,
d ü şü n sel o larak tatm in edici b ir şekilde açıklanabilen beııiın h a ­
tırladığım tek hastalıktı. S ebebi, g ra m boyasıyla boyandığında
koyu mavi g ö rü n en , h e r zam an çift b ulunan b ir bak teri olan
pnö m o k o k tu . Bu organizm anın kapsülü, ona yayılm acı özelliği­
ni v eren ve h astan ın beyaz kan hücrelerinin k u şa tıp öld ü rü lm e­
sine karşı k o ru y u cu b ir k a rb o n h id ra t olan p o lisakarit içerirdi.
P nö m okokun, h e r biri kendine özel tü rd e kapsül polisakaridi
bulu n an kırk k a d a r değişik çeşidi vardı. H astalığın gelişm esin­
de önce ak ciğ erlerd ek i hava kesecikleri p n ö ın o k o k lar tara fın ­
d an işgal edilir, so n ra y en i kuşak p n ö m o k o k la n n akciğerin o
bölgesine yayılm asıyla b ir lopun tam am ı, sıkışm ış bak teri popü-
lasyonları ve h av a kesecikleri içinde hâlâ etkisiz d u ru m d a bulu-

42
n a n lö k o sitlerlerle k a tıla şm ış b i r d u r u m a g elird i. B azen o r g a n i z ­
m a h a s ta n ın k a n ın a k a r ı ş a r a k se p tis e m i o lu ş m a s ın a y o l a card ı.
Ve s o n ra , o n u n c u g ü n d o la y ın d a , h asta lığ a y o l a ç a n belli p nö -
m o k o k t ü r ü n ü n m o le k ü le r y a p ıs ı n a ta m u y a c a k şe k ild e k im y a ­
sal o la r a k ta s a rım la n m ış h a s ta n ın k e n d i a n tik o r la r ı e tk in b i r s a ­
v u n m a b a ş la tırd ı. B u g e rç e k le ş tiğ in d e v e k a n d a k i a n t i k o r d ü ­
zeyleri p o lis a k a ritle rin ta m a m ıy la b irleşecek k a d a r y ü k s e k o l­
d u ğ u n d a p n ö m o k o k sav aşı k a y b e d e r d i. P n ö m o k o k a n tik o rla
b irleşin ce d e r h a l lö k o sitle r ta r a f ın d a n y u t u l a r a k ö l d ü r ü l ü r ve
h a s ta lık g e ç e rd i. B u h asta lığ ın d ö n ü m n o k ta sıy d ı; a te ş a n id e n
d ü ş e r, h a s ta terler, iştah ı g eri g e lir ve o y u n s o n a e re rd i.
O lasılık lar, bilgim iz d a h ilin d e o la n v e acillik d u r u m u y l a ilgili
alg ılam am ızı d e ğ iş tir e n bazı k o ş u lla r a g ö r e d e ğ işird i. Bazı p n ö ­
m o k o k tü rle ri d iğ e r le r in e g ö r e d a h a s a ld ır g a n d ı v e d a h a ivedi
b ir te d a v i g e r e k tir iy o r d u . A lk olik h a s ta la r s e p tis e m iy e ve y a y ­
g ın e n f e k s iy o n a k arşı, n o rm a l in s a n la r a g ö r e d a h a s a v u n m a s ız
o lu y o r d u . H am ile k a d ı n l a r d a h a s ta lığ a y a k a l a n m a ve ö lü m t e h ­
likesi d a h a y ü k s e k ti . E n riskli k işiler ise y a ş lıla rd ı.
Tedavi, h astalığ ın işleyişiyle ilgili bilgilerim ize u y a c a k şekilde
tasarlan m ıştı: b elirlen e n t ü r p n ö m o k o k u n p o lisa k a rid in e y ö n e l ­
tilecek, o tü re ö z g ü a n t ik o r u n d a m a r y o l u n d a n verilm esi. P n ö ­
m o k o k tü rle rin in ç o ğ u n a k arşı k u llan ılan arıtılm ış ta v şa n a n t ik o ­
r u n u n ticari p r e p a r a tla r ı T h o r n d i k e l a b o r a t u v a r l a r m d a b u l u n ­
m a kt«ıydi. D o ğ r u s e r u m u n kullan ılm ası için p n ö m o k o k u teşhis
e tm e k in t ö r n ü n ilk v e en acil gö rev iy d i. Bu, p n ö m o k o k u n g e n e l­
d e bol m ik ta r d a b u l u n d u ğ u b a lg a m d a n a lm a n ö r n e k le y a p ıla b il­
m e k te y d i. D eğ işik a n t i p n ö m o k o k s e ru m ö r n e k le rin in b algam
ö r n e k le rin e e k le n e r e k , m etilen m avisiyle b o y a n m a s ı y eterliy d i.
E ğ e r d o ğ r u s e r u m u seçm işsen iz h e r b ir çilt o r g a n iz m a n ın e t r a ­
fınd ak i k a p s ü l şişer ve k o y u m av iye d ö n ü ş ü r d ü . E ğ e r şan slıy sa­
nız, iyi b ir b alg am ö rn e ğ in iz v a r s a ( t ü k ü r ü k işe y a r a m a z d ı, ö k ­
s ü rü k le çık arılm ış b alg am g e r e k iy o r d u ) ve g erek li lanı s e ru m u el
altın d ay sa, b irk a ç d a k i k a için d e tanıyı koyabilir, u y g u n tedavi
s e r u m u n u g e tirtm e k için D r. F i n l a n d ’ın la b o r a tu v a r ın a telefon

43
ed eb ilird in iz. E ğ e r şa n sın ız y o k s a b e k le m e k z o r u n d a y d ın ız .lk i
g ü n için d e k a n k ü l t ü r ü n d e p n ö m o k o k ü r e y in c e tip ini b e lirle y e ­
bilirdiniz; y a d a b alg am ö rn e ğ in i b e y a z b i r fa re y e e n je k te e d e b i­
lirdiniz. E ğ e r ö r n e k l e sizin k a ç ırd ığ ın ız p n ö m o k o k l a r v a r s a b u n ­
lar b irk a ç s a a t için d e f a re n in p e rito n a l b o ş lu ğ u iç in d e b ü y ü r ve
bu şe k ild e tip in i d e ö ğ re n e b ilird in iz , ö y l e y a d a b ö y le in tö rn ,
p n ö m o k o k u n t ü r ü n ü b u l m a k z o r u n d a y d ı. B u g ö r e v b a şa rıy la
y e r i n e g e tirilm e d e n y a t a ğ a g irilm ezd i. T ed av i k e s in c e v a b a b a ğ ­
lıydı vc b a ş k a h iç b ir şe y b u n u n y e r i n e g eçm ezd i. T an ın ın lop z a ­
tü rre e si o ld u ğ u n u bil m ek y e te r li değildi. O r g a n iz m a la r ın pnö-
ıno ko k o ld u ğ u n u bilm ek d e y e tm e z d i. B u n la rın tip I mi, tip III
m ü y a d a n e tip o l d u ğ u n u bilm ek z o r u n d a y d ın ız . A k si h a ld e h a s ­
talığı ted av i e tm e n in h iç b ir y o lu , hastalığ ın k e n d i d o ğ a l sey rin i
izlem esin i s e y r e tm e k te n b a ş k a y a p ıla c a k h iç b ir ş e y y o k tu .
A m a p n ö m o k o k u n tipi b ilin d iğ in d e , b ir in t ö r n ü n bilgisi d a h i ­
lin d ek i tek g e r ç e k ted av i, te k n o lo jik b ir g ü ç g ö s te r is in e d ö n ü ş e ­
bilirdi.
P n ö m o k o k tip in in h a n g isi o ld u ğ u n u bilen v e e lin d e u y g u n
ta v ş a n s e ru m u o lan b ir in tö r n g ü ç sah ib i b ir in sa n o lu v e rird i.
S e r u m çok y a v a ş o la r a k d a m a r d a n v e rilird i. E ğ e r işe y a r a y a ­
c a k s a bu b i r iki s a a t iç in d e g e rç e k le ş ird i. A te ş d ü ş e r, b i r k a ç sa­
at ö n c e s in d e ö lü m e y a k la ş m ış g ib i g ö r ü n e n h a s t a a r t ı k sağlıklı
b i r u y k u y a d a lm ış o lu rd u .
I )ıırıım h e r z a m a n b ö y le g e lişm e z d i a m a b a ş a n , h a r c a n a n b ü ­
y ü k ç a b a y a d e ğ e c e k k a d a r sıktı. B ir i n tö r n ü s tle ri ta r a fın d a n ,
b a ş k a n ite lik le rin d e n ç o k bö ylesi b a ş a rıla r ıy la d e ğ e rle n d irilird i.
E ğ e r a k c iğ e r lo pu z a t ü r r e e s i v a k a la rın ız ı iyi y ö n e tm iş s e n iz bir
g e leceğ in iz o labilirdi; a k si h a ld e şa n sın ız y o k tu .
B ü y ü k acil v a k a la r ın d a h a d a hızlı d ü ş ü n m e y i v e k a r a rlı h a ­
r e k e t e tm e y i g e r e k t i r e n İkincisi d iy a b e t k o m a s ıy d ı. E ğ e r y e t e ­
rin c e e r k e n a n la ş ılm ış s a v e y a p ılm a s ı g e r e k e n l e r h ız la y a p ı l m ı ş ­
sa in tö r n k e s in lik le h a y a t k u r ta r a b i l ir d i. A m a e ğ e r o y a la n m ış s a
y a d a in sü lin v e d a m a r içi sıvı ih tiy a c ın ı y a n l ı ş h e s a p la m ış s a
h a s ta ö leb ilirdi. K o m a n ın y ö n e tim i, o la b ile n tü m y a r d ı m ve tav-

AA
siyenin alınm asını g e rek tire n d u ru m la rd an biriydi. Kıdem li he­
kim ler T h o rn d ik e binasından, a rad a k i geçitten k o şa rak gelirler,
tıp öğrencileri bölüm lerinden çağ ırılırlar ve h e r dü zey d en in-
tö rn le r y a ta ğ ın b a şın d a toplanır, b irlik te y a p ıla n uygulam anın
ay rın tıla rın ı belirlem eye çalışırlardı.
B ir başkası d a a k u t kalp yetm ezliğiydi. Y apılacak sadece üç
şey vardı. B u n lar h e r zam an etkili olm ayabilirdi ve hiçb ir za­
m an, hiçbir şekilde sağaltıcı değildi. A m a do ğ ru o larak u y g u lan ­
dığ ın d a bazen b ir hastayı ölüm den d öndürebilecck, neredeyse
sihirli g ü çlere sahiptiler. B u n lard an birincisi k a n alm aktı. Kol­
daki b ir to p la rd am a rd an hızla y a rım kilo kan a lınırdı. Bu işlem,
kalbin başa çıkm ak z o ru n d a olduğu to p la rd am a rla rd ak i kanı
a zaltarak , çoğu zam an şiddetli nefes darlığının giderilm esini
sağlardı. İkincisi, hastay a dijitalin verm ekti. D ijitalin, kalp kası­
na g ü ç verm ek için, o zam an lar kullanılm akta olan doğal y a p ­
rak p re p a ra tla n n d a n , zehirlenm eye yo l açm ayacak m ik tard a
y a v aşça ve d ik k atle verilirdi. Bu. kıdem li klinik hekim lerinin
u zun sü re d e u stalık kazandığı, hiç bilm eyen için öğrenm esi zor,
y em e k pişirm ek gibi b ir beceriydi. U çüncüsü ise oksijendi. H a s­
tan ın başucuna taşınan b ir tüpten, e ğ e r v arsa oksijen çadırı ku l­
lan ılarak, y o k sa y a p ış k a n b a n tla h astan ın b u rn u n a yerleştirilen
p lastik b o ru y la verilirdi.
B ir d e frengi vardı. Bu, tedavi açısından h içb ir zam an acil
d u ru m değildi. Y aşam sal tehlikenin belirdiği ev relerd en birine
-örneğin patlam ak üzere olan b ir a o rt anevrizm ası y a d a beynin
felç y ü z ü n d e n çökm esi- ulaştığında g erçe k te n etkili olacak b ir
şey y a p m a k için z aten çok geç o lu rd u . H a rek e te geçm e ve h a s­
talığa tan ı koym a sezgisi ilk e vrelerde g erekirdi. Bu tan ı k o n u l­
d u ğ u n d a in tö rn kendisini nelerin beklediğini d ü şü n d ü k ç e y ık ı­
lırdı: aylarca, h a tta y ılla rca sürecek arsenikli bileşim ler, cıva ve
bizm ut tedavileri ve tedavinin k endisinden k ay n ak lan an k a rac i­
ğ er yıkım ı tehlikeleri. Boston Ş e h ir H astan esi'n d ek i eski g ü n ­
lerde öteki tanı yö n tem lerin e geçm eden önce "b ü y ü k taklitçi"
adı verilen b u hastalığı olasılık dışı bırak m an ız gerekiyordu.

45
Ö n c e A r g y ll-R o b e r ts o n b e lir tis i iç in g ö z b e b e ğ in e b a k m a k ru tin
iş le m d i. B u ik i h ız lı h a r e k e tle y a p ılır d ı, ö n c e c e p F eneriyle g ö ­
z e b a k a r v e g ö z b e b e ğ in in k ü ç ü lm e s in i g ö z le m le r d in iz . S o n r a
h a sta y a , g ö z ü n e d o ğ r u y a k la ş t ır d ığ ın ız p a r m a ğ ın ız ı iz le m e s in i
s ö y le r v e g ö z b e b e ğ in in b u n a u y u m s a ğ la y a r a k k ü ç ü lm e s in e b a ­
k a r d ın ız . E ğ e r g ö z b e b e ğ i ilk te s te c e v a p v e r m e z a m a İk in c isin e
v e r ir s e ta n ın ız ı k o y a r d ın ız : N ö r o s ifilis . B u g ü n le r d e ç o k v a k a
g ö r e n b ir d a h iliy e u z m a n ın ın y ıld a b ir d e fa d a n Fazla A r g y ll-R o -
b e r ts o n g ö z b e b e ğ in e r a s tla y a c a ğ ın ı s a n m ıy o r u m . B u h a sta lık
a rtık y o k , e n a z ın d a n ş im d ilik . T ab ii ki Frengi h â lâ var, h e m d e
g ü n ü m ü z d e k i c in s e l ö z g ü r lü k n e d e n iy le to p lu m s a l ta r ih in h e r ­
h a n g i b ir z a m a n ın d a n b e lk i d e d a h a ç o k . A m a ilk y a d a ik in c i
e v r e le r in d e k o la y lık la te d a v i e d ile b iliy o r v e b e y n i tu ta n a m a n ­
s ız v e ö lü m c ü l ü ç ü n c ü e v r e y e g e ç e n h a s ta s a y ıs ı ç o k a z . B u n u n
o n u r u b ir m e s le k o la r a k tıb b a a it d e ğ il, y a d a h e p s i d e ğ il. I la t-
ta h a lk s a ğ lığ ın d a k i bu tü m ü y le ö v g ü y e d e ğ e r g e liş m e b ü y ü k
o la s ılık la k ö tü tıb b ın ; ö k s ü r ü k , s o ğ u k a lg ın lığ ı g ib i ö n e m s iz h a s­
ta lık la r d a b ile a y r ım g ö z e t m e k s iz in p e n isilin k u lla n ılm a sın ın bir
s o n u c u . F r e n g i m ik r o b u ü lk e ç a p ın d a b ir p e n isilin sa ld ır ısın a
y a k a la n d ığ ı iç in ile r le y ip ç ıb a n o lu ş tu r m a e v r e s in e e n d e r o la ra k
u la şa b iliy o r . H e r g e n ç in tö r n ü n b a ş lıc a k a y g ıla r ı a r a s ın d a y e r
a la n h a fif fe lç ( p a r e z i) v e a şır ı k ilo k a y b ı g e tir e n ta b e s d u r u m u
d a a r tık g ö r ü lm ü y o r . A r tık B o s t o n ’d a k i b ir s e r v is sta jy e r in d e n ,
g ö z b e b e k le r in e A r g y ll-R o b e r ts o n te s ti y a p m a s ı y a d a h a sta d a n
a y a k la r ın ı b ir le ş tir e r e k d u r u p g ö z le r in i k a p a tm a sın ı iste m e si
(sa lla n ıp d ü ş m e k ta b e s b e lir tis iy d i) v e y a b a n a ö ğ r e tild iğ i g ib i
h a s ta y a " G o d s a v e th e C o m m o n w e a lth oF M a s s a c h u s e t t s ” d e ­
d ir tm e si b e k le n m iy o r . 1 9 3 7 y ılın d a e ğ e r a k ıl h a s ta s ı g ib i g ö r ü ­
n ü y o r s a n ız a m a b u c ü m le y i s ö y le y e b iliy o r s a n ız ş iz o fr e n is in iz
d e m e k ti; e ğ e r k e k e liy o r s a n ız p a r e z in iz v a rd ı.
19 3 0 'lu y ılla r d a B o s to n 'd a ç o k a lk o lik v a r d ı v e Ş e h ir H a s ta ­
n e s i n d e o n la r iç in k ırk y a t a k lık ö z e l b ir k o ğ u ş b u lu n u y o r d u .
H e r g e c e d e lir iu m tr e m e n s g e ç ir m e k te o la n ü ç, d ö r t h a sta acil
s e r v is te n k o ğ u ş a g ö n d e r ilir d i ki b u b ir in tö r n ü n y a ş a m d e n e y i-

46
mi bo y u n ca göreceği en kötü g ö rü n tü le rd en biriydi: titreyen,
sa n rıla r gören, çılgın bakışlı, dağıtm ış adam lar. Tehlikeli olan
y ü k se k ateşti. Bu h a stalard a n bazılarının ateşi aniden 42 d e re ­
ceye çıkar, girdikleri derin şok u n a rd ın d a n ölürlerdi. Tedavisi,
ağızdan, bazen de k a b ad an enjeksiyonla, anesteziye y a k ın ölçü­
de etk i y a p a c a k k a d a r büyük do zlard a p arald eh id verm ekti.
Ateşin yükselm esi ihtim aline karşı el altın d a buz torbaları ve y i­
ne b ü y ü k m iktarlarda B vitam ini ile k araciğer ö zütü b u lu n d u ­
ru lu rd u (ne v a r ki b unların b ir işe y a rad ığ ın d a n kim se em in d e ­
ğildi). D elirtum trem ens vakaları için y apılabilenin hepsi bu ka­
d a rd ı ve birçok ölüm e tanık o lurduk.
P eabody binasının çalışm a m erkezi en üst kattaki laboratu-
vardaydı. B urada, kan sayım ı y a p m a k ve sedim antasyon oram
bulm ak için kullanılan m ikro sk o p lar ile öteki aletler, h e r sabah
kıdem siz intörnün incelem esi için sıralanm ış id ra r ve dışkı ö r­
nekleri, kan, plevra ve om urilik sıvısı örnek lerin d en yapılan
k ü ltürlerin konu ld u ğ u in k ü b atö rler b u lu n u rd u . D ah a uzm an­
laşmış olan y an i, kan şekeri, kolesterol ölçüm ü, sirozun teşhi­
sinde işe y a rad ığ ın a inanılan anorm al serum proteinleriyle ilgili
bazı testler, b ö b re k yetm ezliğinde y ükselen k an d ak i protein d ı­
şı azot düzeyinin belirlenm esi gibi kim yasal testlerde kan ö r ­
nekleri in tö rn tarafın d an , bitişikteki b ir binanın bodrum unda
birkaç k ü ç ü k odayı işgal eden m erkez tanı lab o ra tu v a n n a g ö tü ­
rü lü rd ü . Ö zellikle m enenjit, z a tü rre e ve septisem inin teşhisi için
gerekli karm aşık bakteriyolojik işlem ler T h o rn d ik e araştırına
laboratuvarlarından biri tara lın d a n yapılırdı.
P eab o d y laboratuvarı intörnlerle tıp öğrencilerinin buluşm a
yeriydi. K apının hem en girişinde, aşağıdaki servislere kabul
edilen h e r h astanın adıyla ilk tanıyı içeren koca bir kayıt d ö lle ­
ri d u ru rd u . K apıda hızlı ye kesintisiz bir trafik olu rd u . Test tü p ­
leri taşıyan y a da tıp yayınlarını kucaklam ış insanlar birbiriyle
çarpışırdı.
P eabody nin. labo ratu v arın hem en dışında küçücük bir b ü ro ­
da çalışan tek bir sek reteri vardı. S e k re te r h er gün, tab u rcu etli-

47
 Icn h e r h a s t a y l a ilg ili a y r ı n t ı l ı v a k a r a p o r la r ı ile ö l e n h a s t a la r ın
uzun v e t i t i z l i k l e h a z ı r l a n m ı ş r a p o r la r ın ı d a k t i l o e d e r d i . H e r
C u m a ö ğ l e d e n s o n r a , s e r v i s p e r s o n e l i ile v i z i t e y e g e l e n d o k t o r ­
la r h a s t a n e n i n p a to lo g la r ın d a n b i r iy le b ir a r a y a g e l e r e k ö l e n
h a s t a l a r ı n g ü n l ü k k a y ı t l a r ı n ı d i k k a t l e g ö z d e n g e ç ir ir , b i r h a t a
y a p ı l ı p y a p ılm a d ığ ın ı k o n t r o l e d e r le r d i.

En kötü h ata -belki d e benim ilk elden tan ık olduğum en kö ­

tü hata- benim intörnlük dönem im in ilk a y ın d a m ey d an a geldi.
Bir önceki hafta, g en ç bir zenci m üzisyen şiddetli titrem e ve ateş
bulgusuyla hastaneye yatm ıştı. Z a tü rre e m evsim indeydik ve kı­
demli intörn ak c iğ e r lopu zatü rreesin d en şüp helenm iş ancak v ü ­
cu t m uay enesind e bir şey bulam am ıştı. Ben, h asta d an olağan
kan tahlili için kan alınırken balgam örneği d e alm akla g ö rev liy­
dim . H asta dalgın ve tepkisiz bir d u ru m d a y d ı, ö k s ü rm ü y o rd u ve
balgam çık aram ad ı. Ben işime devam e d e re k servis tarafınd an
istenen öteki kan ö rn ek lerin i aldım ve d a h a s o n ra testleri y a p ­
m ak ü zere y u k a r ı, la b o r a tu v a ra çıktım . H a sta n ın hem oglobini
kaygı v erecek k a d a r d ü ş ü k tü ve servise telefon e d e re k akııt a n e ­
misi o ld u ğ u n u bildirdim . S o n r a k a n y a y m a sın ı inceledim . H iç
böyle bir şey gö rm em iştim . H e m e n h e r a ly u v a rd a , a y n ı d e rs ki­
ta p la rın d a k i sıtm a resim lerine b en zey en m aviye b o y an m ış ci­
sim ler vardı. H e m a to lo g la r bin aları b irb irin e b a ğ la y a n g eçitten
k o ş a ra k g elip b a k tıla r ve y i n e k o ş a ra k k en d ileri için k a n örneği
a lm a k ü z e re serv ise indiler. Kısa s ü r e d e h e r k e s o r a d a toplandı:
b ü t ü n serv is p erso n eli, b ü tü n vizite h ek im leri v e b ü tü n ö ğ re n c i­
ler. G a lib a B o s to n 'd a hiç k im se d a h a ö n c e s ıtm a g ö rm e m iş ti.
G ü n ü n ilerleyen s a a tle r in d e m esele a n laşıld ı. H a s ta , iğneyle
ş ır ın g a n ın o r ta k k u llan ıld ığ ı p a r tile r e k a tıla n b i r e r o in b a ğ ım lı­
sı o l d u ğ u n u i t i r a f etm işti. H a s ta lığ ın k a y n a ğ ı d a g r u p ta k il e r d e n
biri o lm alı y d ı v e m u h te m e l e n ş e h r e ç o k u z a k l a r d a n gelm işti.
Bıı a r a d a , k o ğ u ş a y a p ı l a n z i y a r e t l e r b ü t ü n ö ğ le d e n s o n r a d e ­
v a m etti. H a s t a d a h a d a d a lg ın la ş tı v e g e c e n in ilk s a a tle r in d e
d e r i n b i r k o m a y a g i r e r e k b i r s a a t iç in d e ö ld ü . S ı t m a n ı n en ö l d ü ­
r ü c ü ç e ş id in e y a k a l a n m ı ş t ı v e e n f e k t e o l m u ş h ü c r e k ü m e le r i

48
beynindek i kılcal d am arları tıkam ıştı. E ğ er k en d isin e yöneltilen
klinik m erak ve heyecanlı ilgi d a h a az olsaydı ve eğ er o sabah
tanı k o n u r k o n m az d erh al kinin verilseydi belki d e y aşayacaktı.
Ş e h ir H astan esi servislerinde b ir hastalığı iyileştirm e, h a tta ha­
y a t k u rta rm a fırsatı zaten o ld u k ça n a d ir ele g eçerd i. Bu kez fır­
sa t gelm iş, a m a kaçırılm ıştı. S erv is hekim i o d a sın a giderek, O s-
le r’in Tıp D ers K itabı'nı, sıtm a bölü m ü n ü açıp g etird i. T oplan­
m ış olan servis p ersoneline y ü k se k sesle o k u d u ğ u ilk cüm le şöy-
leydi: B ir sıtm a v ak asın d a h astan ın kinin verilm eden ölm esine
sebep olan d o k to r görevini ihm al etm ek ten suçludur.
D ö rd ü n c ü D ahiliye Servisi kendini, B oston Ş e h ir H astane-
si'nin en ü stü n servisi, k en ttek i eğitim h astan elerin in en iyi ve
en parlak ların ın a ra sın d a en seçkini o larak g ö rü y o rd u . Kendi
kendim ize, biz d e m ir ad am larız d iy o rd u k . P e a b o d y B inası’nın
en ü st k atın d ak i lab o ra tu v a rın ışıkları geceleri hiç sönm ezdi.
Servis personeli hiç uyum azdı. B ir sü re sonra, b irbirim izle ko­
nu şarak , içine girdiğim iz derin suçlu lu k d u y g u su n d a n , d a h a
kaldırılab ilir b ir d u y g u olan u ta n c a geçm eyi b a şa rd ık . Beyni et­
kileyen sıtm anın, ço ğ u kez h içb ir şeyin, ne d o zd a o lu rsa olsun,
kininin bile sonucu değiştirem eyeceği k a d a r hızlı ilerlediğine
kendim izi in an d ırd ık . A m a olayın anısı kaldı: bu çok ilginç va­
kanın b aşu cu n a gidip gelerek y en i kan ö rn ek leri alan, h a bire
tartışan ve so n u ç ta h içb ir şey y ap m a y a n beyaz ö n lüklü d o k to r
g ru p la n . B u, H a rv a rd için k ö tü b ir g ü n olm uştu.

49
 V I. Bölüm

S ü lü k ”

irk a ç y ıl önce, h arik a bir bilim dalı olan karşılaştırm alı

dilbilim in kapısından adım attım . Sebebini hatırlanuyo-
' rum am a "leech" (sülük) sözcüğünün ned en hem d o k ­
torlara takılan b ir isim, hem d e dok to rların y ü z y ıllard ır k u llan ­
dığı k u rtçu ğ u n adı o ld u ğ u n u m erak ediyordum . H angisi önce
geliyordu, d o k to r sülük mü, y o k sa k u rtçu k sülük mü?
H arika b ir sözlük olan American Heritage Dictionary niıı b ü ­
y ü k ölçüde Pokurny nin I lint-Avrupa Dilleri Sözlüğünü temel
alan H int-A vrupa sözcük kökleriyle ilgili elli sayfalık bir eki v ar­
dır. Karım, N ew York un kitapçılarını dolaşarak, n a d ir kitaplar
salaıı bir y e rd e Pokorny tün bir nüshasını bulm uş ve doğum g ü ­
nüm için satın alm ış. O g ü n d en beri bu sözlüğü hep kullandım .

• E s k i İ n g i l i z c e d e ‘ H e k im " a n l a m ı n d a k u l l a n ı l a n / « - c / ı t ü ı c i i g ü H u ğ u n g e n e l d e " s i , I n k
a n l a m ı n d a k u lla n ılır. ( ( ■ )
 D ilin e v rim i, b e n ze tm e le ri k u lla n m a y a n e k a d a r iste k li o ld u ­
ğ u n u z a b a ğ lı o la r a k tü rle rin b iy o lo jik e v r im in e benzetilebilir.
H e r ik i d u r u m d a d a ilk v e e n c id d i s o r u o rta d a v e c e v a p sız d ır:
Y a ş a m en b a şta n a sıl o n a y a ç ık t ı? İn s a n ın ilk k o n u ş m a s ı n a s ıld ı?
H e r ik i d a ld a d a. b a ş la n g ıç z a m a n ın ın y a k ın la r ın a d o ğ r u iz
s ü r m e m iz i m ü m k ü n k ıla c a k fo s ille r m e v c u ttu r. İ lk y a ş a m b iç im ­
leri. b a k te rile rle a y n ı şe k il v e b ü y ü k lü k t e o r g a n iz m a la r o la n
p r o k a iy o t la r d ı. K o k v e b a sil z in c irle ri, 3 ,5 m ily a r y ı l ö n c e s in in
k a y a la r ın d a k u ş k u y a y e r v e r m e y e n iz le r b ır a k m ış t ı. S o n r a k i 2,5
m ily a r y ı l d a g e z e g e n d e k i tü m y a ş a m ı se rb e st y a ş a y a n v a d a d a ­
ha ç o k . " a lg y a t a k la r ı" o la r a k d e v k o lo n ile r h a lin d e b ir a r a d a
b u lu n a n b e n z e r m ik r o o r g a n iz m a la r o lu ş t u r d u . B u n la r daha
so n ra , s tr o m a to lil o la r a k b ilin e n g ö r k e m li je o lo jik y a p ıla r a d ö ­
n ü ş e r e k fosilleşti. D a h a y a k ı n z a m a n d a , b e lk i b ir m ily a r y ıl ö n ­
ce, p r o k a iy o t a lg la r ın ın d ü n y a n ın a tm o s fe rin e y e t e r in c e o k sije n
p o m p a la m a s ıy la ç e k ir d e k li h ü c r e le r o lu ş tu . T ü m ç e k ir d e k li
h ü c re le rd e o k s id a s y o n e n e rjisi s a ğ la y a n m it o k o n d r i ile g e z e g e ­
n in b e s in v e o k s ije n in i ü re t m e k iç in g ü n e ş in e n e rjis in i k u lla n a n
bi tki h ü c r e le r in in k lo r o p la s t la r ı b a k te rile rle m a v i y e ş il a lg la r ın
s o y u n d a n g e lir ve b ir m ily a r y ı l d ı r d iğ e r c a n lıla r la b irlik t e o rt a k
y a ş a y ış lı o la r a k v a r o lm u şla rd ır.
İn s a n d ilin in fo sille ri tabii k i ç o k d a h a y e n i d i r v e sa d e c e k a r ­
ş ıla ş tırm a lı filo lo jin in d o la y lı y ö n t e m le r iy le in ce le n e b ilir. A m a
v a r lık la r ı k e sin d ir. K n ç o k b ilin e n le r, p r o k a ıy o t l a r a e şd e ğ e r
o la n H i n t - A v r u p a s ö z c ü k k ö k le rid ir . B u n la r , k a b a c a b ir ta h ­
m in le 2 0 . 0 0 0 y ı l ö n c e s in in o r t a k b ir d ilin d e n d o ğ a n S a n s k r it ç e ,
Y u n a n c a . L a tin c e , tü m S l a v v e G e r m e n d ille ri. H ititçe . T o k a r -
va n , h a rsç a . H in t ç e g ib i ç o ğ u B a t ılı v e b a z ı D o ğ u l u d ille r in a ta ­
sıd ır. D ille r in e v r ild iğ i ö z g ü n s ö z c ü k le r b a ş la n g ıç t a m u h te m e le n
ç e k ir d e k s iz h ü c r e g ib i, b a sit f ik ir le r in ifa d e si, a n la m ı m u ğ la k o l­
m a y a n k ö k le r d i.
İ k i s ü lü k d e b iy o lo jid e k i s ü r e c in d ild e ta k lit e d ilm e s in in b ir
ö r n e ğ in i o lu ş t u r u y o r . D o k t o r a n la m ın d a k i le ec h s ö z c ü ğ ü n ü n
k ö k e n i d ilin b a ş la n g ıc ın a d a y a n ıy o r . L e g , " t o p la m a ” a n la m ın d a

52
o iu p , "k o n u ş m a " a n la m ın d a tü re v le ri b u lu n a n b i r s ö z c ü k tü ve
h e r n a sılsa iç in d e b ilgi ve a k ıl a n la m la rın ı d a b a rın d ırıy o rd u . Bu
s ö z c ü k e sk i İn g iliz ce d e laece'ye, a ra ç a ğ F e le m e n k ç e d e (esk iy le
y e n i dil a r a s ın d a k i d ö n e m ), h e k im a n la m ın ı ta ş ıy a n la k e y e d ö ­
n ü ş tü . B u sü re ç te , e sk i G e rm e n c e d e , ilk h e k im le rin g ö re v le rin e
u y g u n d ü şe c e k , " e fsu n la y a n , sih irli sö z le r sö y le y e n k işi" a n la ­
m ın d a b ir s ö z c ü k o la n lekjazx tü r e tti. H e k im e İn g iliz ce d e
y ü z y ılla r b o y u n c a leech d e n ild i. D a n im a rk a d ilin d e d o k to r h â ­
lâ Laege, İsv e çç e d e d e L a k e re o la ra k söylenir.
L e g s ö z c ü ğ ü h e k im d e n fa rk lı, a m a b a ğ la n tılı a n la m la r taşıy a n
b a ş k a s ö z c ü k le r d e ü re tti. B u n la rd a n , lecture (d e rs , k o n fe ra n s ),
logic (m a n tık ) v e logos (e sk i Y u n a n c a d a a k ıl, bilgi, b ilg e lik , söz,
m a n tık ) tıb b ın g u r u r u n u o k şa y a c a k ö r n e k le r o lu ş tu ru r.
B ir k u r tç u k o la n s ü lü ğ ü n iz in i s ü rm e k ise d a h a zor. O x fo r d
İn g iliz c e S ö z lü ğ ü ’n ü n o n u n c u y ü z y ıl k a y ıtla r ın d a b u s ö z c ü k
lyce, d a h a s o n r a laece o la ra k g e ç iy o r v e a r d ın d a n iki s ü lü ğ ü n
d e u y g u la m a d a a y n ı g e n e l d ü ş ü n c e y e d ö n ü ş tü ğ ü g ö rü lü y o r.
D o k t o r sü lü k g e ç im in i k u r tç u k s ü lü ğ ü k u lla n a r a k sa ğ lıy o r;
k u r tç u k s ü lü ğ ü n d e ( b a n a g ö re y a n lış o la r a k ) sa ğ a ltıc ı, sa ğ lık
v e ric i ö z e llik le ri b u lu n d u ğ u n a v e d o la y ısıy la k e n d i ç a p ın d a b ir
ç e ş it d o k to r o ld u ğ u n a in a n ılıy o r. F a rk lı a n la m ı o la n s ö z c ü k le ­
rin iki a n la m ı d a ta ş ıy a c a k te k b i r s ö z c ü k te b irle ş m e s in e te k n ik
te rim o la ra k ''a sim ila s y o n " d e n iy o r. H e r iki k u lla n ım d a d a v a r ­
lığını s ü r d ü r e n to p la m a d ü ş ü n c e s i b e lk i d e b irle şm e y i d e s te k ­
le m iştir: sü lü k k a n to p la r, d o k t o r d a ü c r e t (v e k a n ) . V erg i m e­
m u rla r ın a d a b i r z a m a n la r, ta b ii k i k u r tç u k a n la m ıy la , sü lü k
d e n ird i.
D o k to r sö z c ü ğ ü ise, u y g u n , m a k b u l, y a r a rlı ş e y a n la m ın d a k i
d ek'ten gelm iş. L a tin c e d e ö ğ re tm e k a n la m ın d a k i docere'ye, .ay­
nı z a m a n d a ö ğ re n m e k a n la m ın d a k i d isc e re y e d ö n ü ş m ü ş ki, ö ğ ­
re n ci, m ü rit a n la m ın d a k i İn g iliz ce disciple s ö z c ü ğ ü d e b u ra d a n
g eliy o r. Y u n a n c a d a m a k b u l b ir ö ğ re tm e şe k li a n la m ın d a k u lla ­
n ılıy o rd u ve d o g m a ile o r to d o k s sö z c ü k le ri d e b u r a d a n tü re m iş ­
ti. E d e b e u y g u n , te rb iy e li, d ü z e n li o lm a a n la m ın d a k i İn g ilizce

53
decorum ile e ş a n lam lısı deçeıiey sö z c ü k le ri d e b u k ö k le a k ra b a
sö z c ü k le rd ir,
T ıp sö z c ü ğ ü (İn g iliz c e m edicine ), ö lç e re k d a ğ ıl m a y a d a u y ­
g u n ö n le m le r a lm a g ib i b ir a n la m ı o lan m e d k ö k ü n d e n geliyor.
L a tin c e d e m e d ’d e n , b a k m a k , sa ğ a ltm a k a n la m ın d a m ed eri tü re ­
tilm iş. İn g ilizced e, tıp la ilgili ç o k ta n u n u tu lm u ş d ire k tifle r içe­
re n m oderate (ılım lı) ve m odest (a lç a k g ö n ü llü ) sö z c ü k le ri de
m e d 'd e n geliy o r. T ıp ö ğ re n c ile ri a r a s ıra b u e tim o lo jik k u z e n le r
ü z e rin d e m e d ita s y o n (a k ra b a sö z c ü k ) y a p m a lı, y a n i k a fa y o r ­
m alılar.
H e k im (İn g iliz c e physieian) sö z c ü ğ ü , e sk i d ild e k i a n a k ö k ­
le rd e n b iri ve d o ğ a , v a rlık , v a r o lm a k a n la m la rın a g e le n ç o k g ü ­
zel b ir sö z c ü k o la n bheu'dan geliy o r. Y u n a n c a d a b u k ö k te n t ü ­
re tile n phusis, İn g iliz ce d e g e n e l o la ra k tıp a n la m ın d a k u llan ılan
fizik (physic ) s ö z c ü ğ ü n e ve d o ğ a n ın a ra ştırılm a s ı a n la m ın d a
physics'e d ö n ü şm ü ş.
D o k to r, tıp , h e k im sö z c ü k le ri ile b u n la rın ç e v re sin d e gelişen
a k r a b a sö z c ü k le r to p lu m u n ç o k e sk id e n b e ri b u m e sle k te n b e k ­
le d ik le ri h a k k ın d a bize ç o k ş e y a n la tır. B u n la r k a rşıla n m a sı z o r
b e k le n tile rd ir. L iste n in tüm m a d d e le ri a r a s ın d a b a n a g ö re h a tır ­
lan m a sı en g e re k li o la n la r "ılım lı" ve “a lç a k g ö n ü llü ” gibi g ö r ü ­
n ü y o r. M e c /k ö k ü b a şa rılı b ir o rta k y a şa y ışlı o la ra k b u s ö z c ü k ­
lerin iç in d e y e rin i alm ış. T ıp ( m edicine) sö z c ü ğ ü için d e y ılla rd ır
s ü re n varlığ ı d a ö ğ re tm e n , sağ altıcı, bilim ci y a n i ih tiy a r sü lü k
için kalıcı b ir m esaj olm alı.
T ıp b ir z a m a n la r tü m m esle k lerin e n ç o k saygı d u y u lan ıy d ı.
B u g ü n , h a sta lık la rı ted a v i e tm e k için, d a h a b irk a ç y ıl ö n c e ak la
bile g e lm e y ec ek p e k ço k te k n o lo jiy e sa h ip o lm a sın a ra ğ m e n , tıp
ç o k çeşitli n e d e n le rle sa ld ırı a ltın d a b u lu n u y o r. E leştiriciler,
d o k to rla rın sa d e c e ö n le rin d e k i h a sta lık la ilgilenen, ve h a stay ı
b ir birey, b ü tü n lü k için d e b ir kişi o la ra k d ik k a te a lm a y an bilim
u y g u la m a c ıla rı o ld u ğ u n u sö y lü y o r. O n la ra g ö r e d o k to rla r sö y ­
len e n leri g e rç e k te n d in le m iy o r. H a s ta la ra ve a ile le rin e a ç ık la ­
m a d a b u lu n m a k o n u s u n d a iste k siz le r y a d a böyle b ir y e tile ri

64
yok. Kullandıkları riskli teknolojilerle hatalar yapıyorlar ve bu
yüzden yanlış tedavi sigortasının maliyeti hızla yükseliyor. O n­
lara ancak dev boyutlu, korkutucu klinikler içinde y e r alan mu­
ayenehanelerinde y a da ürkütücü hastanelerin duvarları arasın­
da ulaşılabiliyor. Eğitilme ve mesleği uygulama biçimleri için
"insanlıktan çıkarıcı” tanımı kullanılmakta. Kadim tıp sanatı
kaybolmuş, unutulm uş durum da.
Amerikan tıp Fakülteleri aile doktorluğu kurum unu -eve ge­
len, ailenin her bireyinin hastalığına bakan, hatta evin köpeğini
bile adıyla çağıran, sezgili, akrabadan biri gibi olan hekimi- ge­
ri getirebilmek için her taraftan baskı altında bulunuyor. Bu­
nun için, resmi kataloglarda Aile Hekimliği, Temel Sağlık Ba­
kımı, Önleyici Tıp, Temel Tıp gibi adlarla anılan yeni akademik
bölümler oluşturuldu. Bunlardan bazıları, devlet yönelim inde­
ki tıp okullarında yasayla kuruldu. Belirtilen niyet, herkesin
kendi çocukluğundan y a da anne- babasının veya büyükanne-
büyükbabasım n çocukluğundan, kitaplardan, Filmlerden ve te­
levizyondan hatırladığı türden daha çok pratisyen hekim y etiş­
tirmek.
İnsanların doktordan hep bekledikleri nedir? T ıp mesleği, in­
sanlık tarihinin bunca uzun bölümünde nasıl varo ld u ? Birsimi
olarak doktorlar eksiklerinden dolayı hep eleştirilmişlerdir.
Kendi dönemlerinde M ontaigne, Moliere ve Shavv, doktorlara
ve tıbba bugünün muhaliflerinden daha az saygı duyuyorlardı.
O n dokuzuncu yüzyılın ve daha önceki yüzyılların hekimleriy­
le, mesleki alalanın olan tarih öncesi şam anların hastaları, d o k ­
tor çağırdıkları zaman ne um uyorlardı? Büyük veba salgınla­
rında, her gece şehrin sokaklarında dolaşan arabalar ölüleri
toplayıp gömülmek üzere götürdüğünde doktorun işlevi neydi?
Hıyarcıklı veba, tilüs, tüberküloz ve frengi, hızlayayılaıı ve ge­
nellikle öldürücü olan çok sayıdaki enfeksiyondan bazılarıydı.
Bunlar, doktor ne yaparsa yapsın kurbanlarının çoğunu öldürü­
yordu. Gece vakti, bırakın tedaviyi, acısını bile hafilletemeyeee-
ği bir hastaya çağırılan doktor ne yapıyordu?

55
 E ski z a m a n l a r d a d o k t o r u n y a p tığ ı ş e y le rd e n biri d ü p e d ü z
b ü y ü y d ü - Ş a m a n m esleğini, e n z o r y o l d a n g e ç e r e k ö ğ re n ird i.
Ö l ü m c b e n z e r b i r d e n e y im i y a ş a m a k z o r u n d a b ıra k ılırd ı ve
b u n d a n s a ğ o la r a k ç ık tığ ın d a h a s ta b a k m a e h liy e tin i k a z a n d ığ ı
k a b u l ed ilird i. S a r a n ö b e tle r i geçirir, s a n r ı l a r g ö r ü r, s e s le r d u ­
yar, bid la l a r c a ıssız y a b a n d iy a r la r d a k a y b o lu r, u z u n s ü r e k o ­
m a d a kalırd ı ve h a y a t a g eri d ö n d ü ğ ü n d e m esleği ic r a e tm e h a k ­
kı k azan ır, tü ts ü y a p ı p a n la ş ılm a z ş e y le r sö y le y e re k v e h a s ta n ın
h e r y e r in e d o k u n a r a k y a t a ğ ı n ç e v r e s in d e d a n s e d e r d i. M esleğ in
sırrı d o k u n m a y d ı . B u h iç b ir z a m a n işin en ö n e m li , te m e l b e c e ­
risi o la r a k g ö s te r ilm e z h e p d a n s ın v e o k u m a n ı n g e r is in d e k a lır ­
dı. A m a ellerin te m a sı h e p y o ğ u n b ir ş e k ild e v a rd ı.
İşte b a n a g ö r e , d o k t o r l a r ı n en e sk i v e e n etk ili eylem i b u r a ­
d a o r t a y a ç ık ıy o r: d o k u n m a . B az ıları b a ş k a l a r ın ı n k e n d ile r in e
d o k u n m a s ı n d a n h o ş l a n m a z l a r a m a h a s ta i n s a n l a r g e n e ld e b ö y ­
le d e ğ ild ir. D o k u n u l m a y a ih tiy a ç d u y a r l a r v e ç o k h a s ta o lm a ­
nın y o l açtığı s ık ın tı k ıs m e n b a ş k a la r ı y la y a k ı n t e m a s e k s ik liğ i­
dir. S ı r a d a n in sa n la r, h a t t a y a k ı n a r k a d a ş l a r ve a ile ü y e le r i b i ­
le ç o k h a s ta k iş ile r d e n u z a k d u r m a e ğ ilim in d e d irle r . M ü d a h a ­
le e t m e k t e n , h a s ta lığ ın b u l a ş m a s ı n d a n y a d a u ğ u r s u z l u k g e t i r ­
m e s in d e n k o r k a r a k o n l a r a o la b ild iğ in c e a z d o k u n u r l a r . D o k ­
t o r u n b u m e s le k te k i e n e sk i h ü n e r i e lle r in i h a s t a n ı n ü z e r in e
k o y m a k tı.
Y ü z y ılla r g e ç tik ç e b u b e c e ri d a h a u z m a n la ş tı v e gelişti. Eller,
b asit te m a sın d ış ın d a b a ş k a ş e y le r d e y a p m a y ı ö ğ re n d ile r. B ilek­
te k i nabzı, d a la ğ ın u c u n u y a d a k a r a c iğ e r in k e n a r la r ın ı h isset­
m e k için b e d e n i y o k la d ıla r. A k c iğ e r le r d e n y a n k ılı y a d a d o n u k
b i r ses ç ık a r a b ilm e k için v u rd u la r, d e r iy e m e r h e m le r s ü rd ü le r,
k a n a lm a k için d a m a r la r ı d e ld ile r a m a a y n ı z a m a n d a d o k u n d u ­
lar, o k ş a d ıla r v e s o n o la r a k h a s ta n ın p a r m a k l a r ı n ı tu ttu la r.
E llerle d o k u n m a u y g u la m a s ı y a p a n k işilerin ç o ğ u ö n celik le
ş e f k a t d u y g u s u n a s a h ip o lm alıyd ı. K u ş k u s u z b a ş k a la r ı n d a n faz­
la h o ş la n m a y a n in s a n la r v a r d ı r ve b u n l a r o lasılık la, d o k u n m a
g e r e k t i r e n b i r m e s le k te n u z a k d u r m u ş la r d ır . E ğ e r y a n lışlık la

56
kendilerini tıp eğitim i içinde b u ld u la rsa m uhtem elen vazgeç­
m işler y a d a başarısız b ir d o k to r olm uşlardır.
Ç ıplak kulağı d a y ay a rak dinlem ek tıp tarih in d ek i en büyük
ilerlem elerden biridir. Kalbin ve akciğerin kendi sesleri olduğu
ve bu seslerin bazen tan ı koym akta işe y a rad ığ ı anlaşılınca he­
kim ler kulaklarını kalbin, göğsün ve sırtın üzerine k o y a rak din ­
lem eye başladılar. H a sta y a do ğ ru eğilm iş başın gövdeye d a y an ­
m asından d ah a do stça b ir insan davranışını, kişisel ilgi ve şefk a­
tin d a h a içten b ir ifadesini d ü şü n m e k zordur. O n d o kuzuncu
yüzy ıld a icat edilen steto sk o p göğ ü s bölgesindeki seslerin d in ­
lenm e olanağını çok b ü y ü k ö lçüde geliştirdi am a d o k to ru da
h astasın d an belli ö lçüde uzaklaştırdı. S tetoskop, ileride ortaya
çıkacak, bu m esafeyi a rtırm ak için tasarım lanm ış, birbirini izle­
y e n yeni teknolojilerin ilkiydi.
B ugün doktor, en tem el görevlerinden pek ço ğ u n u başka bir
binadaki m uayenehanesinden, hastayı hiç görm eden y ü rü teb ili­
yor. H a tta hastanın öyküsünü alm ak için hazırlanm ış bilgisayar
p ro g ram lan bile var: B ir stajyer öğrenci, yazılı b ir form üzerin­
deki so ru lan hastaya so ru p cevap kutucuklarını işaretliyor ve bil­
gisayardan hem en, değerlendirilecek tanı olasılıkları ile istenecek
lab o ra tu v a r işlem lerini içeren b ir çıktı alınabiliyor. G öğsü dinle­
mek ve k a rın bölgesini elle yoklam ak için kırk beş d a k ik a harca­
m ak y e rin e doktor, hastayı tom ografi çektirm esi için röntgen bö­
lüm üne gönderm ek üzere b ir kâğıt im zalayabiliyor. Böylece, bir
saat içinde, d ah a önce parm akları ve ku lak lan y la bulm ak z o ru n ­
d a kaldığı vücu d u n iç organlarını b ü tü n ayrıntılarıyla görebili­
yor. Biyokim ya laboratuvarı hastad a yeni belirtiler ve sem ptom ­
lar o rtay a çıkm ası için beklem e ve kafa y o rm a ihtiyacını b e rta ra f
ediyor. Bilgisayarlı cihazlar, birkaç kuşak öncesinde hasta y a ta ğ ı­
nın başucundaki hekim in dokunm a, ulaşma, hatta hayal etm e g ü ­
cünün çok ötesinde bir kesinlikle tekleyen kalbin y a d a aksayan
bir beynin elektronik iç y ü z ü n ü ortaya koyabiliyor.
D oktor, eğ er isterse kendini hastadan ve ailesinden uzak tu ­
tabilir, ilk ve tek tem as olacak b aştan savm a b ir tokalaşm a dı-

57
şın d a kim seye dokunm ayabilir. T ıp a rtık ellerin d o k u n u şu de­
ğil, m akinelerden alınan sinyallerin okunm ası dem ek.
Bilimsel tıb b ın m ekanikleşm esi a rtık yerleşm iş, kalıcı b ir d u ­
rum . Yeni tıp başarılı oluyor. Bu, kısa sü re içinde y a şa m ve ölü ­
m ün bağlı olduğu d ah a çok şeyin yapılm ası g erek en çok daha
karm aşık b ir m eslek. H ekim in elli yıl önce aşırı iş y ü k ü y le ve
çoğu zam an um u tsu zca taşıdığı so ru m lu lu k lar b u g ü n de aynı
şekilde devam ediyor am a b u g ü n e k olarak, hızla ve yanlışsız
yapılm ası g erek en çeşitli teknolojik m an ev ralar var. Bu, ha sta ­
y a , anne-b ab asın ın a n lattık ların d an farklı, önem li b ir şeyin e k ­
sik olduğu b ir deneyim gibi görünüyor. D oktor, y a k ın b ir a rk a ­
d aş ve sırdaşa d a h a az benziyor, kendisine b ir b irey olarak d a ­
ha az ilgi gösteriy o r ve b ü tü n ü y le hastalığı tedavi etm ekle ilgi­
leniyor. Ü stelik bu d u ru m d a değişiklik d e beklenm iyor, geriye
d ön ü ş de y o k . A yrıca düşü n ü n ce g ö rü lü y o r ki, geri dönm eyi is­
tem ek için bir neden de y o k . E ğ er ben, tehlikeli bir h ip ertan si­
y o n , kalın bağırsak k anseri y a da m ikrobik kalp zarı iltihabı b e ­
lirtileri ve sem ptom ları sergilersem tabii ki olabildiğince teselli
ve dostluk beklerim am a d ah a çok, eğ er m üm künse y aşay ab il­
m ek için hızlı ve etkili b ir şekilde tedavi edilm ek isterim . E ğer
m odern bir hastanede y atıyorsam ve b ir de b u n u n m aliyeti h a k ­
kında kaygılıysam , bir an önce ve m üm künse sağlam olarak çık­
m ak isterim .
B abam ın zam anında hastayla k o nuşm ak tıbbın en büyük bö­
lüm ünü o lu ştu ru y o rd u çü n k ü başka y a p ıla ca k şey neredeyse
y o k tu . D o k to r-h asta ilişkisi iyi y a d a kötü, h astan ın ilgi odağı
olduğu ve b u n u bildiği u zun b ir sohbetti. Benim intörn oldu­
ğum , bilim sel teknolojinin ilk evrelerinde konuşm a hâlâ varsa
d a aceleyle, çoğu zam an d a k o ştu ru rk e n yapılırdı.
T ıp ta birço k karm aşık y e n i teknolojinin geliştirildiği, servis
vizitelerinin a rtık y a ta ğ ın ayak u c u n d a yapıldığı, bilinen (ya da
ö n e sürülen) h e r biyokim yasal anorm alliğin varlığını otom atik
aletlerle değerlen d irm ek için kan örn ek leri alındığı, tekerlekli
sandalyelerle sedyelerin k o rid o rla rd a y ü rü tü le re k röntgen bö-

58
kimlerine götürüldüğü günüm üzde konuşm ak için artık daha
az zaman var. H astaneye gelen hastalarla yapılan en uzun ve en
kişisel sohbetleri, muhasebecilik konusunda eğitilmiş ve kullan­
dıkları bilimsel aletler bilgisayar olan personelce yürütülen pa­
ra ve sigorta konularındaki görüşm eler oluşturuyor. Hastaneye
yatan hasta bir süre kendini, otom atik dev bir aygıtın işleyen
bir parçası gibi görüyor. Bazen doktorların adını bile öğrenm e­
den hastaneye bilgisayarlar taralından yatırılıyor ve taburcu
ediliyor. Aradaki fark tuhal ve hastalar için biraz cesaret kırıcı
olabilir. Ama vurgulanm ası gereken bir (ark daha var. Birçok
hasta evine kısa sürede, sağlıklı ve hastalığı tedavi edilmiş ola­
rak dönüyor. Babamın zam anında bu çok daha ender oluı dıı ve
bu durum larda da sebebi şans y a da bünyenin sağlam olmasıy­
dı. Bugün ise aynı sonuç alındığında sebebi daha çok teknoloji
oluyor.
Bunun ödenmesi gereken bedelleri var. Bu da sadece ağır pa­
rasal maliyet değil. Hekimin yakın, güven veren, sıcak dokunu­
şu, gösterilen ilgi ve şelkat, sohbete her şeyin, hatta köpeğin bi­
le dahil edilebileceği uzun, telaşsız konuşm alar tıbbın uygula­
m asından siliniyor. Bu hasla içiıı olduğu kadar doktor için de
çok biiyük bir kayıp oiabilir. Benzersiz bir hassasiyeti olan bu
kişisel ilişki tıp tarihinin başlangıcına dayanan köklere sahiptir
ve korunm ası gerekir. Bunu doğru biçimde yapm ak hiçbir za­
man kolay değildi; çok iyi doktor ve çok iyi dost olmak gereki­
yordu. Eğer bu ilişki bir kuşak gibi kısa bir zam an için bile ol­
sun kaybedilirse, yeniden kurulması çok zor olabilir.
Eğer ben henüz işin başında bir tıp öğrencisi ya da intörn
olsaydım geleceğimin her şeyden çok bu yönünden endişe
ederdim . H asta insanlara bakmak olan gerçek işimin kısa za­
m anda elim den alınarak, çok farklı bir iş olan m akinelere bak­
mak göreviyle karşı karşıya bırakılm aktan kaygı duyardım .
Bunun gerçekleşm esini önlem ek için neler yapılabileceğini
düşünürdüm .

S'l
 V II. Bölüm

H e m ş ire le r

nnem in Roosevelt H a sta n esi'n d e sertifikalı hem şire ol­

A d u ğ u 1903 y ılın d a hem şirelerin b ire r profesyonel ola­

rak ne y a p tığ ı k o n u su n d a kim senin a k lın d a b ir kuşku
y o k tu . D o k to rla r ne talim at verirse on u y a p ıy o rlard ı. Servis he­
kim i koğ u ş viziteleri için sabahın e rk en saatlerinde hastaneye
g e lir ve servisteki o d a sın a g irdiğinde b a ş hem şireyi, paltosuyla
şapkasını ve de b a sto n u n u alm ak üzere kendisini b e k le r b u lu r­
du. İşe b aşlam adan önce çayını içerken hem şire on u ayakta
beklerdi. K oğuşa g irilirken önce hekim in, a rd ın d a n intörnlerle
tıp öğrencilerinin geçm esi için kapıyı tutar, so n ra kendisi içeri
girerdi. H e r h astanın b a şu c u n d a hekim , m uayenesini tam am la­
dıktan ve h astanın gelişim ini g özden g eçird ik te n so n ra o gün
yapılm ası gerek en leri hem şireye söyler, o d a elindeki çizelgenin
hem şirenin n o tla n için ayrılm ış b ölüm üne b u n ları y a z a rd ı. H e-

61
k im b ir-ik i s a a t s o n r a k o ğ u ş t a n a y r ılır v e g ü n ü n g e r i k a la n b ö ­

l ü m ü y l e g e c e n i n iş l e r i h e m ş i r e n i n ç ı l g ı n c a k o ş t u r a c a ğ ı i ş y ü k ü ­

n ü o lu ş tu r u r d u . K e n d is in e v e r ile n ta lim a tla r a e k o la r a k e lin d e ,

h e p s in i ik i y ı l l ı k h e m ş ir e lik o k u l u n d a ö ğ r e n d iğ i s o n u g e l m e y e n

ru tin işle r d e n o lu şa n b ir liste o lu r d u . Ç a rşa fla rın d eğ iştirilm esi

v e t e m iz ç a r ş a fla r ın , e ğ itim li b ir h e m ş ir e d e n b a ş k a k i m s e n i n b e ­
c e r e m e y e c e ğ i ş e k ild e b ir g e o m e tr ik ta sa rım a u y g u n o la r a k k a t­

la n ıp y a y ılm a s ıy la y a ta k la r ın y a p ılm a sı; h a sta la ra s ü r g ü g e tir il­

m esi, k u lla n ıld ık ta n so n r a b o şa ltılm a sı v e y ık a n m a s ı; d ö r t s a a t­

te b ir h a sta la rın a te şin in ö lç ü le r e k titiz lik le ç iz e lg e y e k a y d e d il­

m e si; la v m a n la r ın y a p ılm a s ı; id ra r v e d ış k ı ö r n e k le r in in t o p la ­

n ıp e tik e tle n e r e k la b o r a tu v a r a g ö n d e r ilm e si; b ü tü n g ü n v e g e c e

b o y u n c a ç o ğ u n u ta b le tle r le ç e şitli b itk i e k s tr e le r i v e e r iy ik le r i­

n in o l u ş t u r d u ğ u ila ç la r ın t e p s ile r ü z e r in d e y a t a k t a n y a t a ğ a ta­

ş ın m a s ı b u r u tin işler a r a s ın d a y d ı. Y ılın ç o ğ u z a m a n ı k o ğ u ş ta k i

k ır k k a d a r h a s ta n ın y a r ıs ı, tifo h a sta sı o lu r d u . B u d a , h e m ş ir e ­
n in g ö r e v le r in i y a p a r k e n b ir y a l a k t a n d iğ e r in e r a h a tç a g e ç e m e ­

y e c e ğ i a n la m ın a g e liy o r d u . H e r tifo v a k a s ı d iğ e r h a sta la r d a n

p e r d e y le a y rılıy o rd u v e h e m şir e n in , y a t a ğ a y a k la ş m a d a n ö n c e

ö n lü ğ ü n ü d e ğ iş tir m e s i ellerin i d e z e n fe k ta n la y ık a m a s ı g e r e k i­
y o r d u . Y ü k s e k a t e ş i o la n h a sta la r ın v ü c u d u s ık a r a lık la r la s o ­

ğ u k a lk o lle s ilin iy o r d u . A k ş a m s a a t l e r i n d e y a p ı l a n sır t m asajı

u y k u y a d a lm a k iç in g e r ç e k le ş t ir ile n b ir a y in g ib iy d i.

G ü n l ü k r u tin iş ç i z e l g e s i n e e k o la r a k h e m ş i r e h a s ta la r ın tüm
ça ğ rıla rın a c e v a p v e r m e k le y ü k ü m lü y d ü v e b u n u h iç b e k le tm e ­

d e n y a p m a s ı b e k le n ir d i. K o ğ u ş iç in d e m e to d ik b ir ilerlem e ş e k ­

l i n d e p r o g r a m l a n m ı ş t u r la r ı b u ç a ğ r ı l a r l a s ü r e k l i k e s i l i r d i . H e r

d u r u m u h ızla d e ğ e r le n d ir m e k o n u n g ö r e v iy d i. B ir tifo h a s ta s ın ­

d a k i a n i k a r ın a ğ r ısı b a ğ ır s a k d e l i n m e s i n e işa r e t e d e b ilir d i; b ir­

d e n b ir e o r ta y a ç ık a n h a lsizlik , s u s u z lu k v e b e n iz sa rılığ ı b a ğ ır ­
s a k k a n a m a s ı d e m e k t i; b ir t ü b e r k ü lo z h a s ta s ın ın ö k s ü r ü r k e n
b ü y ü k m ik ta r d a k a n ç ık a r m a s ı a c il b ir d u r u m d u . Ç a ğ r ıla r d a n
b azıla rı k o m ş u y a t a k la r d a k i d u r u m u iy iy e g id e n h a sta la r d a n
g e lir d i. A ç ık k o ğ u ş la r d a k i h a sta la r sü r e k li b ir b ir le r in i g ö z le r d i.

62
Y andaki y a ta k ta y a l a n adam k o m ay a girebilir, ölm ek üzereym iş
gibi g ö rü n e b ilir h a tla g erçe k te n ölm üş olabilirdi. Böylesi aeil
d u ru m la rd a hem şire d e rh al, genellikle serviste görevli in ıü rn
olan nöbetçi d o k to ra h a b e r verm eliydi. N ö b etçi d o k to r ise, p o ­
liklinikte y a d a lan ı la b o ra tu v a rın d a çalışıyor o labilir (o z am an ­
lar Iniıün la b o ra tu v a r çalışm alarını in tö rn le r k e n d ile ri y a p a rd ı;
tek n isy e n ler henüz, icat edilm em işti) v e y a o d a sın d a b u lu n a b ilir­
di. H em şirelerin e n jeksiyon y a p m a y a d a o m uriliğe g irm e ve
göğ sü d in le m e gibi acil işlem ler y a p m a y e tk isi y o k tu a m a İni iş­
lem lerin n e z am an g e rek li o ld u ğ u n u bilm eleri ve in tö rn k oğuşa
g e ld iğ in d e g e rek li a le tle rle h a z ır o lm aları b e k le n ird i.
Bu y ıp ra tıc ı b ir işti a m a a n n e m e g ü re e n d o y u ru c u ve en
ö d ü lle n d iric i c in ste n b ir işti. B ir h e m şire o la ra k m esleki h iy e r a r­
şinin alı sıru la rın d a y d ı, d o k to rla rın ta lim a tla rın ı y e rin e g e tir­
m ek için sü re k li o ra d a n o ra y a k o ş tu r u r d u , a y n ı z a m a n d a h e m ­
şire lik k a d ro la rın d a k i k e n d i ü s tle rin in k a tı d isip lin in e u y m a k
z o ru n d a y d ı a m a a n ıla rı a r a s ın d a b u n la r h iç ö n e ç ık m a z d ı. I la-
tırla d ığ ı, fa y d alı o lu şu y d u .
B a b a m n e z a m a n b e n im le h e m ş ire le r ve y a p tık la rı iş k o n u ­
s u n d a k o n u ş s a o n la r d a n , b i r e r p ro fe s y o n e l o la ra k b ü y ü k s a y ­
g ıy la b a h s e d e r d i. H e m ş ire le rin g ö re v le rin in d o k to r u n s ö y le d ik ­
le rin i y a p m a k o ld u ğ u n a in a n s a d a , k e n d is in in y a p a m a y a c a ğ ı,
e ğ itim in i a lm a d ığ ı b ir ç o k şe y i y a p a b ild ik le r i iç in o n la r a h a y r a n ­
lık d u y d u ğ u d a a ç ık tı. S e rv is h e k im i o ld u ğ u z a m a n y a p tığ ı k o ­
ğ u ş v iz ite le rin d e , s o r u n lu v a k a la r h a k k ın d a g ö re v li h e m ş ir e n in
g ö r ü ş le r in e b a ş v u r u r v e o n u n g ö z le m le riy le ç iz e lg e s in d e k i n o t ­
la rı d i k k a tle in c e le rd i. I n t ö r n lu k g ü n l e r i n d e (b e lk i d e a n n e m in
g ü ç lü e tk is iy le ) h e m ş ire lik m e s le ğ in e k a r ş ı d e r in v e k a lıc ı b ir
sa y g ı g e liş tirm iş ti.
B e n d e tü m p r o f e s y o n e l k a r iy e r im i h e m ş ir e le r le y a k ı n i ş b i r ­
liği v e ta m g ü v e n ilişk isi iç in d e g e ç ir d im v e a k a d e m ik k a d r o l a r ­
d a k i b ir ç o k a r k a d a ş ı m g ib i t tp v e h e m ş ir e lik a r a s ı n d a k i ilişk i
h a k k ı n d a e p e y k a f a y o r d u m . B u y ü z y ılın b ü y ü k b ö lü m ü m le
h e m ş ir e lik m e s le ğ i z o r b i r z a m a n g e ç ir d i. B ü t ü n ü y le o lm a s a d a

63
b iiy iik ö lç ü d e b ir k a d ın iş iy d i v e k a d ın ın m o d e r n t o p lu m d a k i

d e ğ iş e n r o lü n ü n d a h a d a k a r m a ş ık la ş t ır d ığ ı, p r o f e s y o n e l s ta tü

g ib i h a s s a s k o n u la r , d o k t o r la r la h e m ş ir e le r a r a s ın d a ç o ğ u z a ­

m a n zıt, ç a t ış a n b i r i l i ş k i y e y o l a ç t ı. G i d e r e k a r t a n r u t i n i ş l e r y ü ­

k ü a l t ı n d a z a t e n e z ile n h e m ş ir e le r e , t a m a m e n i d a r i n it e lik t e y e ­

ni y e n i g ö r e v le r y ü k le n d i. T u t u la n k a y ıt la n d ü z e n e k o y m a k ;

h e r t ü r a c il d u r u m i ç i n g e r e k e b i l e c e k m a lz e m e le r i h a z ı r b u l u n ­
d u r m a k ; e s k id e n k a d r o lu h e m ş ir e le r t a r a fın d a n y a p ı la n y a t a k

b a şı h iz m e t le rin in b u g ü n ç o ğ u n u d e v r a lm ış b u lu n a n , L P N ( li­

s a n s lı u y g u la m a c ı h e m ş ir e ) a d ı v e r ilm iş y a n p ro fe sy o n e l g r u ­

b u n ç a l ı ş m a l a r ı n ı d e n e t le m e k ; k o ğ u ş u n h iz m e t , t a ş ı m a v e te ­

m i z l i k g ö r e v l i l e r i n i y ö n e t m e k ; r ö n t g e n i ç e k il e c e k h a s t a l a n n z a ­

m a n ın d a r a d y o lo j i b ö lü m ü n e g ö t ü r ü lm e le r in i s a ğ la m a k b u n l a r

a r a s ı n d a y e r a lıy o r . B u y ü z d e n , k o ğ u ş u n i d a r i o d a s ı n d a k i m a s a ­
l a r ı n d a d a h a ç o k . h a s t a b a ş ı n d a is e d a h a a z z a m a n g e ç i r i y o r l a r .

I İr m ş i r e le r , d a h a ö n c e l e r i e n ö n e m l i iş le r i o l a n a m a o l a ğ a n k a ­

lıtı! e d i l d i ğ i i ç i n g ö r e v lis t e l e r in d e y e r a l m a y a n b i r iş t e n g i d e r e k

d ı ş l a n d ı k l a r ı n ı ç o k g e ç d e o l s a f a r k e t m e y e b a ş l a d ıl a r : h a s t a l a r ­

la k u r u l a n y a k ı n te m a s . H e m ş ir e l e r , b ü t ü n g ü n y a p t ı k l a r ı iş l e r in

\ .m ı s ı r a k e n d i l e r i n e v e r il e n b ü t ü n z o r v e b a z e n d e k ü ç ü l t ü c ü
iş le r i h a l ¡İle t e n e ş s i z b i r f ır s a t a s a h i p t i l e r k i b u d a ç o k s a y ı d a k i

d e r t l i in s a n i ç i n l a y d a l ı b i r e r a r k a d a ş o l m a k t ı . B ü t ü n g ü n v e b ü ­

t ü n g e c e h a s t a l a r ı n d e r t l e r i n i d in le r , h a s t a l a r l a a i l e l e r in e t e s e lli
v e d e s t e k v e r ir , o n l a r ı d o s t g i b i g ö r ü r l e r d i v e k e n d i l e r i n e i h t i y a ç

d u y u lu r d u . İş le r in in bu yönünün k a y b o ld u ğ u n u d ü şü n m e k,

h e m ş i r e l e r i n ç o ğ u ile ü l k e n i n y e n i v e ç o ğ a l a n h e m ş i r e l i k o k u l ­

la r ın ın d e r s p r o g r a m ın d a n s o r u m lu ö ğ r e t im ü y e le r i iç in d e r in

h i r k a y g ı n e d e n id ir . B u k o n u , t ıp o k u l l a r ı ile h e m ş i r e l i k o k u l l a ­

rı y ö n e t i c il e r i a r a s ı n d a d e v a m e d e n t a r t ı ş m a n ı n o d a ğ ı n d a y e r

a lır a n c a k h iç b ir z a m a n a ç ık ç a o r t a y a k o n m a m ış t ır . S o n y ı l l a r ­

d a h e m ş ir e lik e ğ it im in in d ü z e y i y ü k s e lt ilm iş b u lu n u y o r . L is e

m e z u n l a r ı m a la r a k , ik i y a d a ü ç y ı l l ı k b i r e ğ i t i m d e n s o n r a h e m ­

ş ir e s e r t if ik a s ı v e r e n e s k i h a s t a n e o k u l l a r ı n ı n h e m e n h e p s i y e r ­

l e r in i, ü n i v e r s i t e l e r b ü n y e s i n d e y e r a la n , d ö r t y ı l l ı k e ğ it im s o -
n u n d a hem şire sertifikasıyla üniversite lisans diplom ası v eren
okullara bıraktı.
D o k to rla r hem şirelerin tıb b a karşı (aslında kendi talim atları­
na k arşı) olan tarihsel soru m lu lu k ların d an uzaklaşm aya çalış­
m alarından kaygı duyuyorlar. H em şireler, kendi m esleklerinin
ayrı o ld u ğ u n u , kendi sta n d a rtla rın d a n sorum lu ve hekim lerle
eşit m eslektaş d u ru m u n d a old u k ların ı, (“pratisy en hem şire” gi­
bi y e n i ve saygın b ir unvan taşıyan bazılarının, h astanelerinin
acil servislerinde ve y o ğ u n bakım ünitelerinde en k a rm a şık te k ­
nolojik işleri y a p m a k üzere eğitilm elerine rağm en) sadece k o ­
ğ u ş yöneticisi y a d a teknisyen olm ak istem ediklerini söylüyor­
lar. D o k to rla r ise, hem şirelerin asıl istediğinin psik iy atrların y e ­
rini alm ak o ld u ğ u n u öne sürüyorlar. H em şireler b u n a , hastala­
rının ruh sağlığı ve iyiliği için vazgeçilm ez so ru m lu lu k ları b u ­
lu n d u ğ u n u ve b u n ların d o k to rla rın görev lerin d en farklı old u ğ u ­
nu söyleyerek cevap veriyorlar. Bu tartışm a la r so n u n d a b ir çö­
züm e ulaşacak ve b ir an laşm aya varılacak. A m a b u n u n akılcı
b ir çözüm olm ası için, geleneksel ve çok kişisel b ir ilişki olan
h em şire-hasta ilişkisinin korunm ası ve güçlendirilm esinin bir
y o lu bulunm alı.
Ç alıştığım hastan en in servislerinde üç yıllık b ir sü re içinde
bilinçli b ir ha sta olarak çeşitli defalar y a tıp çıktığım için b u k o ­
nuyla ilgili o larak o ld u k ça fazla ilk elden deneyim e sah ip b u lu ­
nuyorum . Bu deneyim im le hekim ark ad a şlarım ın çoğunun
ö n ü n d e y e r alırım . H em şirelerin n eler y a p tığ ı h ak k ın d a onların
bilm ediği şey ler biliyorum .
H em şirelerin y a p tığ ı şeylerden biri d üzeni sağlam aktır. B ü­
y ü k , karm aşık b ir hastan en in çalışm asını y a ta ğ ın ın g ö rü ş a la ­
nından gözlem leyen h e r ha sta zam an zam an, nasıl olup d a b ü ­
tü n b u y a p ın ın d arm a d ağ ın olm adığına h ay ret eder. B ir ha sta ­
ne, birbirini değişik y ö n lere çeken zorlu g ü çlerin aralıksız k a r­
şılıklı etkileşim iyle çalışır. Bu g ü çlerin h e r biri gerekli işlerin y a ­
pılm ası için vazgeçilm ezdir a m a h e r zam an birbirleriyle te rs d ü ­
şerler. ln tö rn le r kendi başların a n eredeyse karşı konulam az b ir

65
g ü ç o lu ştu ru r. T ıb b ı tıp y a p a r a k ö ğ re n ir, ç e v re le rin d e k i b ü tü n
so ru m lu lu ğ u y ü k le n ir, z o r h a re k e te g e ç e n d o k to r la r la id ari p e r­
so n e le k a rşı d ir e n ir ve sık sık h e m ş ire le rle ç a tışırla r. S e rv is h e ­
kim leri, h e r y a ta ğ ın b a şın d a k ü ç ü k işle tm e le ri y ü r ü tm e y e u ğ ra ­
şa n birey sel g irişim c ile rd ir. T anı la b o r a tu v a r la r ı in tö rn le rle a sis­
ta n la rın , h iz m e tle rin e k a rş ı d o y m a k b ilm e z ta le p le riy le gelişip
z e n g in le şe n fe o d al b e y lik lerd ir. H e r y e r e d a ğ ıla n tıp ö ğ re n c ile ri
d e rsle rin i e lle rin d e n g e ld iğ in ce iyi ö ğ re n m e y e ç a lışırk e n b ir
y a n d a n d a , öyle o lm a sı g e re k tiğ in e in a n d ık la rı h a ld e h e rk e s in il­
g i o d a ğ ı o lm a d ık la rı için şik a y e tç id irle r. C e r r a h i se rv isle rin in
şe fle rin d e n d iy etisy e n e, h a s ta b a k ıc ıla rd a n ta ş ım a g ö re v lile ri ve
a s a n s ö rc ü le re k a d a r h a s ta n e d e ç a lışa n h e r b irey , k e n d i tekil
k a tk ısı o lm a d a n b ü tü n siste m in d u ra c a ğ ı in a n c ıy la ç a lışır ve y a ­
şar. Ve b ir a n la m d a h e p si d e h a k lıd ır.
Ö n c e d a h iliy e, d a h a s o n ra c e rr a h i se rv is in d e b ir h a s ta o la ra k
y a ttığ ım d a ş u n u k e şfe ttim k i h a s ta n e k u r u m u n u b ir a r a d a tu ­
tan , b ir z a m k g ib i b irb ir in e y a p ış tır a n , b ir o rg a n iz m a o la ra k iş­
lem esin i m ü m k ü n k ıla n , h e m ş ire le rd e n b a ş k a b i r şe y değ ild ir.
H em şireler, a m a tabii ki iyi o la n la rı (b e n im y a ttığ ım k a tta k i-
le rin h e p si iyiy d i) o lu p b ite n h e r şe y d e n h a b e r d a r o lm a y ı g ö re v
b ilirler. H a ta la rı, d a h a y a p ılm a d a n fa rk e d e rle r. Ç iz e lg e d e y a z ı­
lı o la n h e r şeyi b ilirler. E n ö n e m lisi, h a s ta la rın ı b e n z e ri o lm a y a n
b ir e r in sa n o la ra k g ö r ü r le r v e k ıs a s ü r e d e y a k ın a k ra b a la rıy la
a rk a d a ş la rın ı d a ta n ırla r. B u b ilgi s a y e s in d e k a y g ıla rı ç a b u c a k
f a rk e d e rle r ve h e m e n h a re k e te g e ç e b ilirle r. B ü y ü k b ir h a s ta n e ­
d e k i o rta la m a b ir h a sta k e n d in i k a y b o lm a te h lik e s i için d e h isse­
d er. B ileğine ta k ıla n p la s tik b ir b a n tta k i a d ı ve b ir dizi say ıd an
b a ş k a kim liği y o k t u r ve te k e rle k li s e d y e y le y a n lış b ir işlem y a ­
p ılm a k ü z e re y a n lış b ir y e r e g ö tü rü lm e y a d a d a h a k ö tü s ü g e ­
re k tiğ i z a m a n g e re k e n y e r e g ö tü r ü lm e m e te h lik e s iy le k a rş ı k a r ­
şıy ad ır. V iziteleri o la n ve g e n e llik le a c e le iç in d e k i se rv is h ekim i
y a d a k o ğ u ş s o ru m lu su , h a s ta k a p ıd a n ç ık m a k ü z e re y k e n b ir ­
k a ç c e s a re t v erici sö z m ırıld a n a b ilir. A m a , d u r u m u n k o n tro l a l­
tın d a o ld u ğ u n u ve m e se le n in h a lle d ile c e ğ in i h is s e ttire re k h a s ta ­
y a g ü v e n v e rm e k , b ü ıü n g ü n o r a d a b u lu n a n ve b ü lü n g e ce b ir
işten d iğ e rin e k o ş tu ra r a k o d a y a g irip ç ık a n k e n d in e güvenli,
y e tk in ve g ü le ry iiz lü b ir h e m şire n in işidir.
D e n e y im le rim e d a y a n a ra k b e n h e p h e m ş ire le rd e n y a n a y ım .
E ğ e r d o k to rla rla m eslek k a v g a la rın ı s ü rd ü rm e k istiy o rla rsa ,
e ğ e r m esleki s ta tü le rin in iyileştirilm esini ve ü c re tle rin in a r tırıl­
m asın ı ta le p e d iy o rla rs a , e ğ e r e şit p ro le s y o n e lle r olm a id d ia ları
d o k to rla rı k ız d ırıy o rsa , e ğ e r u z a n ıp ayı y a k a la m a k isliy o rla rsa ,
b en o n la rın y a n ın d a y ım .

67
 V I I I . B ö lü m

N öroloji

ı p f a k ü l t e s in in ik in c i s ı n ı f ı n d a y k e n , a n a t o m i b ö l ü m ü n ­

T d e n p r o f e s ö r D a v i d R i o c h t a r a lı n d a n v e r i l e n “il e r i” n ö -
r o a n a t o m i k o n u s u n d a s e ç m e l i b ir d e r s a ld ım . D e r s i n
i ç e r i ğ i s a d e c e , s ın ıf t a k i b i r d ü z i n e k a d a r ö ğ r e n c i n i n h e r b ir in in
p l a s t i k h a m u r u n d a n b ir i n s a n b e y n i ö r n e ğ i y a p m a s ı n d a n i b a ­
retti. B u b ir k a ç a ç ı d a n b ir ç o c u k o y u n u g i b i y d i . B ir b ir in e u y a n
p a r ç a la r ın b i r a r a y a g e t i r i l m e s i y l e o l u ş a n v e ü z e r i n d e b e y i n d e ­
ki ç e ş it li ç e k i r d e k s e l y a p ı l a r ı n d e ğ i ş i k r e n k t e k i l d e n y a p ı l a n
m o d e lle r in i n y e r a ld ığ ı u z u n t e lle r le d o n a t ı l m ı ş b i r ç e ş i t b ü y ü ­
tü lm ü ş o y u n c a k y a p ıy o r d u k . B o z u lu p d a ğ ılm a d a n o rta y a ç ık ­
m a s ı için e s t e t ik d e n e y i m i m i z i k u l l a n ı y o r d u k . S o n u n d a , b e y n i n
m u h t e ş e m v e o z a m a n l a r h a y a l b ile e d i l e m e y e n k a r m a ş ık lığ ın ın
b u ilkel v e ç o c u k s u ö r n e ğ i n i ş a ş k ı n l ı k l a iz le m iş t ik . 1 9 3 4 y ı l ı n ­
da, b ilm ed iğim izi b ilm esek d e ta m a m la n m ış m a k etim iz y in e de

69
b ir ş e y le r ifa d e e d iy o r g ib iy d i. T e lle ri o m u rilik te n b e y in ta b a n ı­
n a g ire n b ü y ü k d u y u y o lla r ın ı te m sil e d e c e k şe k ild e y e r le ş tir ­
m iştik . B u n la r b e y in s a p ın d a n aşa ğ ı in e n m o to r lifle riy le b irb i­
rin e d o la n ıy o r d u . D a h a y u k a r ıd a , b a sa l g a n g ! io n la r, b e y in c ik
v e ta la m u s ile h ip o ta la m u s u n y a p ıla r ın ı tem sil e d e n k ild e n b a ­
zı k ü ç ü k k ü r e c ik le r i b ir b ir in e b a ğ la y a n ile tişim li lifler, b e y in
k a b u ğ u n u n e n u z a k k ö ş e le rin e k a d a r d a ğ ılıp y a y ılıy o rd u . B u ­
r a d a n d a , m a k e tle rim iz le g ö s te rm e y i a m a ç la d ığ ım ız g ib i, h a r i­
k a b ir e le k trik li a le tm iş ç e s in e h e r ş e y k o n tr o l e d ilip y ö n e tili­
y o r d u . M a k e tle rim iz ta m a m la n ıp p r o f e s ö r ta r a f ın d a n d ik k a tle
k o n tro l e d ild ik te n s o n r a ü z e rle rin e v e r n ik p ü s k ü r ttü k v e o d a ­
la rım ız a g ö tü r d ü k . B e n im k i o k a d a r h o ş u m a g itti k i o n b e ş y ı ­
la y a k ın s a k la d ım . S o n u n d a b ir d o la p ra fın ın d ib in d e k u r u y u p
d a ğ ıld ı.
S a d e c e ü ç a y s ü r e n b u b a s it m e k a n ik ç a lışm a b e n d e k alıcı b ir
tu tk u n lu k y a r a ttı. O k u lu n s o n ra k i iki y ılın d a B o s to n 'u n d e ğ işik
h a s ta n e le rin d e sta jy e rlik y a p a r k e n b e n i en ç o k ilg ile n d ire n , s e r ­
v isle rd e v e k ü tü p h a n e d e e n ç o k z a m a n h a rc a d ığ ım h a s ta la r nö­
ro lo ji v a k a la rıy d ı.
N ö ro lo jik ta n ı k o y m a k b ir tü r o y u n g ib iy d i. O y n a m a k için
s a d e c e ü ç a r a c a ih tiy a ç v a rd ı: te n d o n la rd a n v e k a s la r d a n re fle k s
a la b ilm e k için la s tik b ir ç e k iç , acı re s e p tö rle rin i k o n tro l etm ek
için b ir iğ n e v e h a f if d o k u n u ş d u y u m u n u s ın a m a k için b ir tu ta m
p a m u k (b a z ı n ö ro lo g la r y a n la r ın d a tü y ta ş ırd ı). B a şp a rm a ğ ın
tırn a ğ ıy la a y a k ta b a n ı tır m a la n a r a k a y a k p a rm a k la rın ın u z a tı­
lıp, aç ılıp a ç ılm a d ığ ın a b a k ılırd ı. B a b in sk i re fle k si ad ı v e rile n bu
h a re k e t b elk i d e n ö ro lo jik m u a y e n e n in en ö n e m li u n s u ru n u
o lu ş tu r u y o r v e u z u n m o to r s in ir y o lla rın ın z e d e le n m iş o ld u ğ u ­
n u g ö s te riy o rd u ki b u d a ö n e m li b ir s o ru n d u .
T ıp fa k ü lte s in in so n y ılla rı v e in tö rn lü ğ ü m b o y u n c a a k lım ın
b ir k ö şe sin d e h e p b ir g ü n cid d i o la ra k n ö ro lo ji o k u m a k v a r­
d ı. B an a, b u n u g e rç e k le ş tirm e y e r le r in in H o p k in s , M cG ilI, C o-
lu m b ia , P e n n s y lv a n ia ve H a r v a r d ü n iv e rs ite le ri o ld u ğ u s ö y le n ­
m işti a m a b irin in d iğ e rin d e n d a h a iyi o lu p o lm ad ığ ı y a d a fa rk -

70
Iı şeylerde mi başarılı oldukları k o n u su n d a bir lik rim y o k lu . N i­
hayet 1938 yılın d a b ir g ü n , intörnlüğüınde e p ey yo l alm ışken.
Dr. R o b ert E L oeb'in N ew York N öroloji E n stitü sü n ü n baş­
kanlığına getirildiği ve b u ra d a asistanlık olasılığım araşıırabile-
ceğinı söylendi. Loeb, C olum bia Ü niversitesi H ekim ve C errah
Koleji İv H astalıkları Bölüm ü akadem ik kad ro su n u n oldukva
genç am a ünlü b ir üyesiydi. A ddison hastalığı, ad ren al k ortek-
sin m etabolik fonksiyonları ve fizyolojide yeni b ir alan olan tuz
ve su ko n tro lü üzerinde yap tığ ı çalışm alarla uluslararası düzey ­
de tanınm ıştı. N öroloji üzerinde hiç çalışm am ıştı am a, Nöroloji
E n stitü sü ’n ü y e n id e n düzenlem ek ve m odernize etm ek için p ro ­
fesör olduğu P resbiteryan H a sta n e sin d e n ayrılm ayı kabul e t­
mişti. Ö zellikle de, h er zam an saygın bir klinik olan am a bilim ­
sel ilgileri çok sınırlı bulu n an E n stitü y e ç ağ d aş araştırm ay ı g e ­
tirm eye çalışacaktı.
Bu, heyecan verici bir haberdi. N öroloji o zam ana k a d a r hep
b ü tü n ü y le tıbbın tanım layıcı bir kolu olm uştu. Klinik hekim,
beyindeki y a da om urilikteki hasarlı d o k u n u n (ya d a d okuların)
yerin i belirlesc de -yeterince nöroanaıom i bilindiğinde bu yeı
belirlem e işinin ne derece kesin olarak yapılabileceği de bu d a ­
lın önem li bir m eselesiydi- tedavi için y a p ıla ca k fazla b ir şev
y o k tu , çü n k ü y a p ıla rın nasıl çalıştığı k o n u su n d a bilinenler pek
azdı. Başlıca istisnalardan biri olan pernisyöz anem i om urilikte­
ki uzun d u y u ve m o to r sin ir yolların ın zedelenm esiyle b ağlantı­
lı g ö rü lü y o r ve k araciğer özü tüyle tedavi edilebiliyordu. İkinci
istisna, a te ş tedavisinin az ölçekte işe y a rad ığ ı sin ir sistemi
Irengisi. b ir diğeri de, sadece kronik alkoliklerde gö rü len . B vi­
tam ini eksikliği y ü z ü n d e n m erkezi ve perilerik sin ir sistem inde
yaygın lezyonlarm oluştuğu e n d er b ir hastalık olan pellagra itli.
Pek az beyin tüm örü beyin cerrah ları taralın d an başarıyla ç ık a­
rılabiliyorsa d a en yaygın görülenleri hem en hiç am eliyat edile­
m iyordu. 1930'lu y ılla rd a nörolojinin en büyük ihtiyacı, açıkça
görüldüğü, gibi beyin hastalıklarının araştırılm asına yön elik u y ­
gu n a raştırm a laboratuvarları kurm aktı.

71
 O za m a n la r N ö r o lo ji E n stitü sü , h ep si m u a y e n e h a n e sa h ib i v e

m e sle k i u n v a n la r ı " n ö r o p sik iy a tr ” o la n g e n iş b ir a n la şm a lı d o k ­

t o r k a d r o s u n u n e g e m e n l i g i n d e y d i. S a d e c e n ö r o l o j i y l e k a r ı n d o ­
y u r m a k m ü m k ü n d e ğ ild i v e bu y ü z d e n k lin ik h e k im le r in in ç o ­

ğ u p sik iy a tr iy e d e b a k a r d ı. E n s titü d e k i ö z e l h a sta o d a la r ın ın

b ir ç o ğ u d a , b itişik te k i N e w Y o r k D e v le t P sik iy a tri E n stitü sü 'n c

k a p a tıla c a k k a d a r h a sta o lm a y a n a m a g e r ç e k b ir n ö r o lo jik h a s ­

ta lığ ı d a b u l u n m a y a n " a sa b i" h a s t a la r t a r a lın d a n iş g a l e d iliy o r ­

d u . B u n la r d a n b a zıla rı d in le n m e y e v e te s e lliy e ih tiy a ç d u y a n

m u t s u z n e v r o tik le r , b ir k ıs m ı iç k iy i b ır a k m a k iç in y a t a n a l k o l i k ­

ler, b i r k a ç ı d a g e n e l d e b a ş a r ı s ı z l ı k l a s o n u ç l a n a n y a t ı ş t ı r ı c ı h a p

a lış k a n lığ ın ı b ır a k m a ça b a la rı için y a t a n b a ğ ım lıla rd ı.

G e r ç e k n ö ro lo ji h a sta la rı y ir m i y a ta k lık k o ğ u ş la r d a y a t ıy o r ­
d u . B u k o ğ u şla r , titiz lik le s e ç ilm iş b ir g r u p a n la şm a lı n ö r o lo g u n

r e h b e r liğ in d e k i n ö r o lo ji a sista n la r ın c a , ö n e m li ö lç ü d e ö z e r k lik

iç in d e y ö n e t iliy o r d u . N ö r o lo g la r la a sista n la rın h e r s a b a h y a p ­

tık la rı k o ğ u ş v iz it e le r in e , n ö r o lo ji s ta jy e r liğ i y a p m a y ı s e ç m i ş b u ­

lu n a n C o lu m b ia Ü n iv e r s ite s i tıp ö ğ r e n c ile r i d e k a tılıy o r d u . D r.

l-o c b h a fta d a b ir E n s titü n ü n e n ü st k a tın d a k i y e n i b ü r o s u n d a n

a şa ğ ı in erek k o ğ u ş la r d a n b ir in d e k e n d i b ü y ü k v iz ite sin i g e r ç e k ­

l e ş ! iri rd i. B u n l a r , s a d e c e n ö r o l o g l a r ı n d e ğ i l , a s i s t a n l a r , ö ğ r e n c i ­

le r v e s o k a ğ ı n k a r ş ı s ı n d a k i P r e s b y t e r i a n H a s t a n e s i d a h i l i y e s e r ­

v is in d e n z iy a r e tç ile r in o lu ş tu r d u ğ u b ü y ü k b ir h e y e ti k a p s a y a n

b ü y ü k o la y la r d ı. B u v iz ite le r d e D r. L o e b e s u n u la c a k v a k a la r ı
s e ç m e y e ç o k v a k it a y ır ır d ık . V a k a la r z o r n ö r o lo jik v e d a h iliy e

h a sta lık la r ın ın ilg in ç b ir b ile şim i o lm a lıy d ı. H e p , ta n ı so ru n la rı

L o e b ’i ş a ş ı r t a c a k k a d a r b e l i r s i z b i r k a ç h a s t a b u l m a y ı u m a r d ı k .

A m a h a tır la y a b ild iğ im k a d a r ıy la b u h iç g e r ç e k le ş m e d i. Loeb

u s t a b i r t a n ı u z m a n ı y d ı . D a h a ö n c e H a r v a r d ’d a k i B e t h I s r a e l

H astan esi n d e H e r m a n n B l u m g a r t ’t a g ö z l e m l e d i ğ i m y e t e n e ğ e

s a h ip li. K o ğ u ş a g ir e r v e b ir tü r iç g ü d ü y le , c id d i b ir s o r u n u o la n

h e r h a s ta y ı fark e d e r d i . A y n ı z a m a n d a , k a r ş ıla ş t ığ ım ız h a s t a lık ­

la r ı n g e r i s i n d e y a l a n o l a s ı m e k a n i z m a l a r l a i lg ili, c e v a p l a n m a s ı

m ü m k ü n o lm a y a n a m a ilg in ç s o r u la r o r ta y a a tm a sa n a tın ın d a

72
u sta sıy d ı. M ü ltip l s k le ro z gibi b i r h a s ta lık ta g e rç e k te n n e le r
o lu p b ittiğ i k o n u s u n d a b iz ne d ü ş ü n ü y o r d u k (k o ğ u şla rım ız d a k i
en y a y g ın s o ru n la rd a n b iri b u y d u ). H a sta lık g e n ç y e tiş k in le rd e
b ir d iz i a n i v e k ü ç ü k n ö ro lo jik b o z u k lu k la b a şlar. H e p si d e b e y ­
nin ve o m u riliğ in h e rh a n g i b ir y e rin d e k i s in ir liflerini s a ra n
m yelin k a b u ğ u n d a k i z e d e le n m e le re bağlı o la n ç ift g ö rm e , k o ­
n u şm a n ın p e lte k le şm e si, s a rs a k lık , kol y a d a b a c a k la rd a n b ir in ­
de z ay ıflık , çeşitli y e r le r d e hissizlik le b a ş la r ve d ö n g ü se ! o la ra k
o rta y a ç ık a n y e n i ve a n i b o z u k lu k la rla ilerler. H a s ta lık b a z ıla ­
rın d a y ılla rc a d e v a m e d er, a m a b ü tü n h a s ta la r d a b ö y le o lm az.
B azıları, s a d e c e b i r y a d a iki k ü ç ü k a ta k g e ç ird ik te n s o n ra a ç ık ­
la n a m a y a n b ir şe k ild e h a s ta lık ta n k u r tu lu r k e n d iğ e rle ri g e ri k a ­
lan y a ş a m la rın ı en gelli o la ra k g e ç irirle r. L o e b ’in v iz ite le ri ve so ­
ru la rıy la b a şla y a n u z u n ta rtış m a la r sıra sın d a , m ü ltip l sk le ro z u n ,
b e y in d e k e n d i d o k u s u n u n b ir b ile şe n in e k a rşı h a re k e te g e çe n
a n tik o r la rın v a rlığ ın ın y o l a ç tığ ı b ir o to im m ü n h a sta lık o ld u ğ u
k a n ıs ın a v a rd ım . 1930'Iu y ılla r d a b u y e n i b ir fik ird i. B eş y ıl ö n ­
ce R o c k e fe lle r E n s titü s ü n d e n T h o m a s R iv ers, G e o rg e P a c k e r
B c rry ve F ra n c is S c h w e n tk e r, ü s t ü ste b irk a ç k e z m a y m u n b e y ­
ni d o k u s u e n je k te e d ile n m a y m u n la rd a m ü ltip l s k le ro z a b e n z e ­
y e n b e y in le z y o n la rı g e liştiğ in i g ö ste rm işle rd i. B u, b e y in h a s ta ­
lığ ın a y o l a ç a n çeşitli v irü s le re k a rşı aşı g e liştirm e ç alışm a la rı s ı­
ra s ın d a ra s tla n tıy la y a p ılm ış b ir g ö z le m d i. S e rv is v iz ite le ri s ır a ­
sın d a k i ta rtış m a la r d a so ru , b u d e n e y s e l m o d e ld e n , k e n d iliğ in ­
d e n o rta y a ç ık a n sö z k o n u s u in sa n h a sta lığ ın a n a sıl b ir g e ç iş y a ­
pılacağı, u z u n y ılla r iç in d e b irb iri a r d ın d a n g e le n ta h rip edici
le z y o n la rla g e lişe n b u h a sta lığ ın b e y n e k a rşı sa v a şa n a n tik o r la r ­
la nasıl a ç ık la n a c a ğ ıy d ı. B u k o n u b u g ü n d e n e re d e y s e a y n ı ö l­
ç ü d e ç ö z ü lm e m iş b ir p ro b le m o la ra k d u rm a k la b irlik te elim izd e
y e n i ip u c u k a y n a k la rı v a r. D ü ş ü n ü lü y o r ki, u z u n z a m a n d ır u y ­
k u d a o lan v irü sle r, ö rn e ğ in k ız a m ık v irü sü , b e y in d o k u s u n a
y e rle ş e b ilir v e d a h a s o n ra a y n ı a n d a h em v irü sü h em d e b e y n in
b u d o k u s u n u h e d e f a la n a n tik o r la n n o lu ş u m u n a y o l a çab ilir.
A y rıca, m ü ltip l s k le ro z h a s ta la rın ın , b a ğ ışık lık te p k ile rin i y ö n e -

73
te n H L A g e n in in k o n u m u b a k ım ın d a n d iğ e r in s a n la rd a n fa rk lı­
lık g ö ste rd ik le ri d e b iliniyor. B elki d e b u h a s ta la r d a b ağ ışık lık
alg ılam ası k o n u s u n d a d o ğ u ş ta n g e le n b ir b o z u k lu k v a r ve bu
d u ru m b e y in d e , b a ş k a ş a rtla r a ltın d a ilgisiz o la c a k b ir v irü sü n
v a rlığ ın a k a rşı, k e n d in i h e d e f ala n a n tik o rla rın ge lişm e sin e im ­
k â n v e riy o r ve b u d a fe la k ete y o l açıyor.
1940 y ılın d a D r. L o eb H e k im ve C e rr a h K oleji İç H a s ta lık la ­
rı B ö lü m ü 'n e g e ri d ö n d ü ve k ısa s ü re s o n r a d a b a şk a n ı oldu.
N ö ro lo ji E n s titü s ü 'n ü n b a şk a n lığ ın a , H a r v a r d d a n D r. T racy
J a c k s o n P u tn a m g e tirild i. Putnam s tem e ld e b ir b e y in c e rra h ı o l­
m ak la b irlik te a ra ş tırm a c ı o la ra k d a u z u n ve sa y g ın b ir geçm işe
s a h ip ti. O n u n , ç alışm a a rk a d a ş ı H o u s to n M e rr it'le b irlik te b u ­
g ü n d e a n ılm asın ı sa ğ la y a n b u lu şu , s a r a h a sta lığ ın ın te d a v isin ­
d e k u lla n ıla n d ila n tin sın ıfı k a sılm a g id e ric i ilaçlard ı.
P u tn a m h e m e n , d e n e y h a y v a n la rın d a beyin a p se si o lu ş tu ru l­
m asıyla ilgili b ir y ö n te m ü z e rin d e ç a lışac a k b ir la b o ra tu v a r k u r ­
d u . B öylece b u t ü r a p se le rin , c e rra h i ile y e n i sulfonam idli ilaçlar­
d a n b irin in k u lla n ıla ca ğ ı k e m o te ra p i (k im y asal te d a v i) b irle ştiri­
le re k ted a v i ed ilm esi için d a h a iyi y ö n te m le r g e liştirilebilecekti.
B en de, a sista n la rın se rv iste k i g ö re v le rin in n isp e te n h a fif olduğu
1940 yılın ın y a z ın d a bu k o n u ü z e rin d e ç a lışm a y a b aşladım .
B irk a ç h a fta b o y u n c a g ö z le m le n e b ile n v e a y rın tıla rın a k a d a r
in sa n b e y n in d e k i le z y o n la ra b e n z e y e n k ro n ik b e y in a p se le rin in
o lu ş tu ru ld u ğ u ç o k iyi ç a lışa n ve te k ra rla n a b ile n b ir y ö n te m g e ­
liştird ik . B en d e ilk bilim sel tezim i y a z d ım . B u n d a n h e m e n s o n ­
r a p e n isilin in , a rd ın d a n d a h a g ü ç lü a n tib iy o tik le rin k u lla n ılm a ­
sın a b a şla n d ı ve b e y in a p se le rin i in ce lem ek için b ir h a y v an ö r ­
n e ğ in e ih tiy a ç k a lm a d ı. H a s ta lık e n d e r g ö r ü lü r o ld u ve h â lâ d a
öyle.
A sistanlığım ı ta m a m la y ın c a E n s titü ’d e 1941 y ılı için 1800 d o ­
la r g e lirle T iln ey K ü rs ü s ü 'n ü n ilk nö ro lo ji a ra ştırm a c ıs ı old u m .
O y ılı H a r v a r d ’d a g e ç irip N ö ro lo ji E n titü s ü ’n d e b a ş a sista n o l­
m ak ü z e re N e w Y o rk ’a d ö n e c e k tim . Y irm i y e d i y a ş ın d a y d ım ve
h a y a tım d a ilk k ez e v le n e b ile c e k k a d a r b a ğ ım sız ve geçim im i
s a ğ la y a b ile c e k d u r u m d a y d ım . 1941 y ılın ın ilk g ü n ü n ü n sa b a h ı,

M a n h a tta n 'd a k i G r a c e K ilisesi'n in ş a p e lin d e B e r y l l e e v le n d ik

v e ö ğ le d e n s o n r a B o s to n 'a h a r e k e t ettik . L o n g w o o d B u lv a r ı'n d a ,

Ç o c u k H a s t a n e s i ' n i n t a m k a r ş ı s ı n d a v e tıp F a k ü l t e s i n i n y e r a l d ı ­

ğı m e y d a n d a n g e le n y o l u n a ş a ğ ıs ın d a ç o k k ü ç ü k a m a tam a n la ­

m ıy la m ü k e m m e l b ir a p a r tm a n d a ir e si tu ttu k v e y ı l b a ş ı g ü n ü n ü n
e r te sin d e y e r le ş tik . B irk a ç g ü n so n r a , N o v a S c o t ia d a k i H a li­

f a x ’t a b i r m e n e n j i t s a l g ı n ı n ı n o r t a y a ç ı k t ı ğ ı n ı v e s a v a ş d o l a y ı s ı y ­

la e l e m a n s ı k ı n t ı s ı i ç i n d e o l a n s a ğ l ı k y e t k i l i l e r i n i n H a r v a r d Y l a n

y a rd ım iste d ik le r in i, J o h n D i n g l e la b o r a ı u v a r ı n m da buraya

g ö n d e r ilm e k ü z e r e h a zır la n d ığ ın ı ö ğ r e n d ik . B ö y le c e , y e n id e n e ş ­
y a l a r ı m ı z ı t o p l a y ı p H a l i l a x 'a u ç t u k . B u r a d a d a h a ö n c e a d ı n ı hiç
d u y m a d ı ğ ı m s u l f a d i a z i n a d ı n d a k i y e n i b i r s u II o n a m idi e m e n e n -

g o k o k lu m en en jitin ted a v isi ü z e r in d e ç a lışm a y a b a şla d ım . B eryl

d e , k a y ıtla r ı tu tm a k v e k ü ltü r le r i b ir y e r d e n b ir y e r e g ö lü r m e k

ü z e r e la b o r a tu v a r a s is ta n ı o la r a k iş e a lın m ıştı.
H a l i f a x 'ta b i r a y k a d a r k a l d ı k . M e n e n j i t h a s t a s ı b i r k a ç y ü z
k işin in o m u r ilik sıv ıla r ın d a n k ü ltü r ü r ettik , h a sta lığ a k arşı k o ­

ru n m a d a a n tik o rla rın o la sı ro lü n ü a ra ştırm a k ü z e r e bu h a sta ­

la r d a n v e o n la r la y a k ı n t e m a s h a lin d e o lu p d a h a s ta la n m a y a n
k iş ile r d e n s e r u m ö r n e k le r i a ld ık v e tanı k o n u l m u ş tü m h a s t a la ­

ra u y g u la n a n s u lfa d ia z in te d a v is in in h a sta lığ ın k lin ik se y r in e e t ­

k isin i d ik k a tle k a y d e ttik . S u lfa d ia z in h a rik a b ir ş e k ild e e tk iliy ­

d i. A n c a k h ız la g e l iş e n a ğ ır e n f e k s iy o n lu h a s ta la r iy ile ş e m iy o r ­

d u . B u n la r d a n b a zıla rı b ir k a ç sa a t iç in d e k o m a y a g ir iy o r , h a s t a ­

n e y e g e tir ild ik le r in d e d e r in b ir ş o k d u r u m u n d a olu y o rla r, deri

y ü z e y l e r i ( b i r k a ç y ı l s o n r a a r a ş t ı r a c a ğ ı m S ç h w a r t zırvan o l g u s u ­

n a ç o k b e n z e r b ir ş e k i l d e ) k a n a m a lı n e k r o z a la n la r ıy la k a p lı b u ­

lu n u y o r d u . B u h a sta la r b iz d a h a te d a v iy e b a ş la m a d a n ö lü y o r ­

d u . H a sta la r ın , ç o ğ u n lu ğ u o lu ştu r a n geri k a la n b ö lü m ü su lla -

d ia z in v e r ild iğ in d e k ısa sü r e d e iy ile şiy o r d u v e m e n e n g o k o k lu

m en en jitin d a h a Ö nceki ted a v i u y g u la n m a m ış sa lg ın la r ın d a g ö ­
r ü le n k ö r lü k , s a ğ ır lık , z ih in b u la n ık lığ ı g ib i k o m p lik a s y o n la r ın
h içb iri o r t a y a ç ık m ıy o r d u .

75
 B o s l a n a s a n d ı k l a r d o l u s u k ü l t ü r v e s e r u m l a d ö n d ü k . I^abo-
r a iu v a n m , m e n c n g o k o k u n in sa n b e y in v e o m u r ilik y ü z e y le r in e
o l a n lu lıal y a l k i n l i k s o r u n u ü z e r i n d e ç a l ı ş m a y a o d a k l a n d ı . G e ­
le n e k se l o la r a k k u lla n ıla n la b o r a tu v a r h a y v a n la r ın d a n h i ç b ir i

bu o r g a n iz m a d a n e t k ile n m iy o r d u . T a v şa n la r, k o b a y la r , s ıç a n la r

v e İareler d a m a r y o lu y la ç o k m ik ta r d a c a n lı m e n e n g o k o k v e r il­

d iğ in d e k ılla rın ı k ıp ır d a tm ıy o r la r v e b a k te r ile r y a k l a ş ık o n d a k i­

ka iç in d e k a n d a m a r la r ın d a n y o k o lu y o r d u . H a y v a n l a r ı n k e n d i ­

lerin i k o r u m a k iç in ç o k e tk ili b ir m e k a n i z m a y a s a h i p o l d u ğ u
a ç ı k t ı v e b e n d e b u k o n u d a d a h a f a z l a ş e y ö ğ r e n m e k ü z e r e iş e

k o y u l d u m . İlk v e e n b a s i t o l a s ı l ı k h a y v a n l a r ı n k e n d i l e r i n e e n j e k -

l e e d i l e n m c n e n g o k o k l a r ı v ü c u t l a r ı n d a z a t e n v a r o l a n “d o ğ a l "

b ir a n tik o r la y o k e d e b i l e c e k l e r i y d i v e b u e n k o l a y t a v ş a n la r ü z e ­
rin d e te st e d ile b ilir d i. B ö y le c e ta v ş a n la r la b o r a tu v a r ın e n ç o k

k u lla n ıla n h a y v a n ı o ld u . N o r m a l b ir y e t iş k in ta v şa n d a k i s e r u ­

m u n h e m e n h e m e n h er m ik ta rd a m e n e n g o k o k u y o k e tm e y e t e ­
n e ğ in e s a h ip o l d u ğ u n u k ıs a s ü r e d e ö ğ r e n d i k . T e k b ir m ililitrelik

l a / c a lın m ış ta v şa n s e r u m u n a b ir m ily o n k a d a r o r g a n iz m a e k le ­
n ip b u k a rışım 3 7 d e r e c e sa n tig r a d sıc a k lık ta b ir k a ç saat in k ü -

I » a h ir d e b e k l e t i l d i ğ i n d e ö r n e k l e r s t e r i l h a l e g e l i y o r d u . I'^ğer s e ­
rum ö r n e k le r i, b a k teri e k le n m e d e n ö n c e b ir saat k a d a r 5 6 d e r e -

e e s a n tig r a d s ıc a k lık t a ısıtılırsa b a k te r ile r i ö ld ü r e n e tk i t a m a m e n

k a y b o l u y o r d u . B u d a , ö l d ü r ü c ü e t k in in b ir t a m a m la y ıc ı u n s u ­

ru n v a r lığ ın a b a ğ lı o l d u ğ u n a işa r e t e d iy o r d u ( b a k t e r ile r in y ü z e ­

y in d e , a n tik o rla rın a n tije n le r e k arşı h a r e k e te g e ç m e s in i m ü m ­

k ü n k ıla n , h â lâ ta m o la r a k a n la ş ılm a m ış b ir p r o te in z in c ir i).

1 1 a y v a n la rd a z a te n v a r o la n d o ğ a l b a ğ ışık lığ ın b ö y le s in e g ü ç ­

lü b i r ö r n e ğ i y l e k a r ş ı l a ş ı n c a , t a v ş a n l a r ı a ş ı l a y a r a k d a h a d a g ü ç ­
lü a n ti b a k t e r i y e ! s e r u m e l d e e d i p e d e m e y e c e ğ i m i z i d e n e m e n i n

işe y a r a y a c a ğ ın ı d ü ş ü n d ü k . H a y v a n la r a , ısıtıla ra k ö ld ü r ü lm ü ş

m e n e n g o k o k la r iç e r e n e r iy ik le r e n je k te e d e r e k b irer h a fta a r a ­

l a r la s e r u m t o p l a d ı k . B u ö r n e k l e r d e i l k d e n e y d e o l d u ğ u g i b i h a ­

zır la n d ı. Y a n i, s e r u m ö r n e k le r in e ç e ş itli m ik ta r la r d a c a n lı b a k ­

teri k a tıp b u n la r d a n k a ç ın ın v e n e k a d a r z a m a n d a ö l d ü ğ ü n ü b e ­

76
lirledik. B irkaç g ü n içinde b ir tezatla karşı karşıd aydık: D ah a
önce birk aç saat içinde b ir m ilyon m cncngokoku ö ldürm e y e te ­
neğine sahip olan serum lar, aşılanm ış tav şan lard an alındığında
bu özelliği k ay betm işlerdi. Bu se ru m la rd a da, aglutinasyon, çö­
kelti ve kom p lem en t fiksasyon testleri gibi değişik testlerle g ö ­
rebildiğim iz gibi etkili ve özel a n tik o rla r vard ı am a, belli b ir a n ­
tik o ru n o rta y a çıkm asıyla b ak teri öldürm e etkisi o rta d an k a y ­
bolm uştu.
D ahası, b e n z e r b ir d u ru m canlı tav şan ü z e rin d e gösterilebil-
m ekteydi. A şılanm ış hayvanlarım ızın d a m a rla rın a canlı bak teri
enjekte ed ip b ir dizi kan k ü ltü rü y le b ak terilerin y a şa y ıp y a ş a ­
m adığını ölçtü ğ ü m ü zd e, y irm i d ö rt sa a t so n ra k a n k ü ltü rlerin in
hâlâ p o z itif o ld u ğ u n u g ö rm ek bizi şaşırtm ıştı. H alb u k i, aşılan­
m am ış h ay v an lard a b ü tü n m en en g o k o k lar on, on beş dakika
içinde tam am ıyla y o k olm uştu.
1941 y ılı N isan ayının so n ların d ay d ık ve benim acelem vardı.
P roblem hem tezat hem sü rp riz içeren büyüleyici b ir şeye d ö ­
nüşm üştü. G elecek O cak ay ın d a nörolog o larak işe başlam ak
üzere N ew Y o rk ’ta olm am g erektiğini b iliyordum ve elim den
geldiğince hızlı çalışıyordum . K arşılaştığım şey, ’'p ro zo n " olarak
ad lan d ırılan çok eski b ir bağışıklık olayıydı. Yani, e ğ e r serum
y eterin ce seyreltik değilse an tik o rların fazlalığı bağışıklık te p k i­
sini d u rd u ru y o rd u . A ncak, benim la b o ra tu v a rım d a farklı olan
-yeni olan- şey b u n u n canlı h ay v an d a da görülm esiydi: A şılan­
m ış b ir hayvan, aşılanm ış olm asının b ir sonucu o larak kendi d o ­
ğal savunm asını kay b ed eb iliy o rd u . B ana g ö re bu , m enenjit d ı­
şındaki belli insan en fek siy o n ların a -örn eğ in tifo ve brusella-
y atk m lık k o n u su n d a faydalı çık arım lar sağlayabilirdi ve bu k o ­
nu d a çalışm aya devam etm ek istiyordum .
A ncak, olaylar öyle gelişti ki, p roblem in çö zü m ü n ü hiçb ir za­
m an tam am layam adım : h a tta tem el s o ru la n bile cevaplayam a-
dım . N öroloji E n stitü sü ne de b ir d a h a geri dönem edim . R o ck e­
feller E n stitü sü , 1941 y ılı so n u n d a gön d erilen ih b a rn am en in a r ­
d ın d an d en iz k u v v etlerin e bağlı b ir a ra ştırm a birim i o larak se­

77
ferb erlik kap sam ın a alınm ıştı. Ben de b u ra y a teğm en olarak
atanm ış ve 1942 yılı M a rt ayı so n u n d a üniform am ı giym iş ola­
ra k N ew Y o rk ’ta h azır b u lu n m a talim atı alm ıştım . J o h n D ingle
ile birlikte, hâlâ sonuca ulaşılam am ış olan canlıda p rozon p ro b ­
lem ini so n lan d ırm ak ve y a p ıla n çalışm aları y a z ıy a dökm eye is­
tem eye istem eye k a ra r verdik. B ugüne k a d a r hiç, tam zamanlı
o la ra k b u problem e g eri dönem edim . H âlâ kafam ın b ir köşesin­
de d u ru y o r; b aşk a b ir la b o ra tu v a rd a d a bu k o n u n u n bir çözü­
m e k a v u ştu ru ld u ğ u n u sanm ıyorum .
Sanıyorum , tıb b ın b ü tü n d a lla n içinde en büyüleyici olanı y i­
ne seçsem , bu nöroloji o lurdu. N öroloji bugün, d a h a önce p sik i­
y a trin in y e tk i alan ın a giren k o n u la ra d a girm eye başlıyor. Ayrı­
ca nörofarm akoloji alan ın d an gelen k a tk ıla r b u bilim dalında
b ir dönüşüm b aşlatm ış bulunuyor. B unların en heyecan verici
olanı, beyinde salgılanan b asit b ir pep tid olan en d o rfin. E ndor-
tin, beyinde özel o larak , acın ın hissedilm esinden sorum lu h ü c­
relerin y ü zey in e b ağlanm akla görevli ve bu bölgelere aynı za­
m a n d a m orfin ile eroin de bağlanm akta.
B unlar çeşitli n ed en lerd en dolayı ilginçtir; bazıları ise çok
önem lidir. A rtık kim yasal y a p ıla r bilindiğine göre, belki m orfi­
nin y a n etkileri ve bağım lılık y a ra ta n özellikleri olm adan ağrıya
k a rş ıy e n i sın ıf ilaçlar y a ra tm a k m üm kün olabilir. Ayrıca, bağım ­
lılık olgusunun işleyişinin k av ran m asın a yönelik y en i bulgular
elde edilebilir ve belki, bu y üzyılın en ü rk ü tü c ü toplum sal so­
ru n la rın d a n biriyle, en azın d an sadece tıbbi yön leriy le başa çıka­
bilm ek için y en i y o lla r bulunur. Belki de endo rfin h akkında y e ­
terince bilgi sahibi olduğum uzda ve böyle b ir şeyin beyinlerim iz­
de m evcut olduğu fikrine alıştığım ızda bağım lılığa karşı farklı
b ir tavır alabiliriz. E ğer farm akoloji bilimi, eroinin öznel olarak
keyit verici özelliklerine sahip am a bağım lılık y aratm ay an , örne­
ğin endorfin k a d a r "doğal" b ir ilaç ü retirse aca b a nasıl olur? Bu­
na izin verilir mi, y o k sa yasak lam ak için y a sa la r mı çıkarılır?
A m a en ilginç soru, böyle b ir m addenin neden v ar olduğu.
E n d o rfin in biyolojik am acı ned ir? A ğrıya k arşı işlevi, asıl y a p -
m a s ı g e r e k e n ş e y m id ir ; y o k s a b u , b e y i n d e m e s a j l a r ı n d ü z e n l e n ­

m e s i y l e ilg ili ş u a n d a b i l m e d i ğ i m i z b i r r o l ü n y a n ı s ı r a o r t a y a y ı ­

k a lı b ir ç e ş it r a s tla n tıs a l y a n e tk i, b iy o lo jik b ir k a z a m ıd ır?

E ğ e r g e r ç e k t e n a ğ r ı n ı n d in d ir il m e s i iç in v a r o l a n b i r m e k a ­
n i z m a y s a , e v r i m i n t ü m e l e m e l e r i n i g e ç i p d e n a s ıl o r a y a y e r l e ş ­

m i ş t i r ? B ir c a n l ı t ü r ü y a d a b i r t e k h a y v a n iç in n e d e n y a ş a m s a l

d e ğ e r i v a r d ır ? E ğ e r v a r o lu ş u n u n m o d e r n b iy o lo ji k a p sa m ın d a
b ir a n la m ifa d e e t m e d iğ i d ü ş iin ü l m ü y o r s a , u la ş a c a ğ ın ız n o k ta

b u d ıır. B ir türün b irey lerin in ta m a m ın ın sa h ip o ld u ğ u her

ö n e m l i k a l ı t ı m s a l ö z e l l i ğ i n d o ğ a l s e ç i l i m d e n d o k ıy ı v a r o l d u ğ u ­
n u k u ş k u d u y m a d a n k a b u l e d iy o r u z . B u , b ilim in h er k u ra lı g i ­

bi s o m u t v e k a tıd ır .

E ğ e r b e y in le r in d e e n d o r fin ü reten ler s a d e c e b iz in sa n la r o l­

s a y d ı k m e s e l e f a r k lı o l u r d u . B i z i m k i k a d a r a k ı l l ı v e a y n ı z a m a n ­

d a b ir b ir in e b a ğ ım lı v e b irb irin i g ö z e t e n b ir tü r için , d a y a n ılm a ­

y a c a k a c ı l a r a k a r ş ı k o r u m a k y a ela b i r e y i a c ı v e r i c i b i r ö l ü m s ü ­

r e c i o l a s ı l ı ğ ı n d a r a h a t l a t m a k a m a c ı y l a b u t ü r b ir d ü z e n e k y e r ­

le ştir m e n in y a r a r lı o la c a ğ ın ı id d ia e d e b ilir d in iz . A k si h a ld e, b ir ­

b i r i n e y a k ı n m e k â n l a r d a ç o k y a k ı n b i r y a ş a m s ü r m e k b i z i m iç in

ç o k z o r o la b ilir d i; b ir b ir im iz d e n a y r ıla r a k h e r b ir im iz k e n d i y o ­
lu n a g id e b ilir v e b ö y le c e tü r ü m ü z d e y o k ola b ilird i.

P ek i am a , a y n ı d ü z e n e k n e d e n fa relerd e v e n e d e n şim d iy e
k a d a r a r a ştır ıla n h e r o m u r g a lı c a n lıd a v ar?

V e n iy e s o l u c a n l a r d a b ile b u lu n u y o r ? Ç ü n k ü , k ısa b ir s ü r e

ö n c e k e ş f e d i l d i k i, h a l k a l ı s o l u c a n l a r ı n i l k e l s i n i r s i s t e m l e r i d e

a y n ı tü r en d o rfin resep tö rleriy le d o n a tılm ıştır v e d o la y ısıy la s o ­

lu c a n ın d a b iz im b e y n i m i z d e k i g ib i a c ıy ı te sk in e d e n b ir s is t e m e
s a h ip o l d u ğ u v a r sa y ıla b ilir . B u n u ö ğ r e n d iğ im iç in m e m n u n u m .

S o lu c a n la r ın b ir d u y u m e k a n iz m a s ın a s a h ip o l d u ğ u n u b iliy o r ­

d u m - D o k u n u ld u k la r ın d a , h a lta ü zerlerin e ü fle n d iğ in d e h e m e n

çe k ilir le r . Ç o k g ü ç l ü a c ıla r a k a r şı b ir k o r u m a s is t e m i olm ad an *

ü z e r in e b a sıla n , k u ş la r (a r a lın d a n k a p ıla n , p u llu k la r ın a ltın d a

ezilen , d e r e le r d e sü r ü k le n e n so lu ca n la rın g ü n d e lik y a şa m la r ı

g e r ç e k b ir c e h e n n e m o lu r d u .
 Belki h u d o ğ a a ç ı s ı n d a n o l a ğ a n ü s t ü iyi b i r r a stlantıdır. Belki
d e e v r i m i n b a ş l a n g ı c ı n d a b i r ş e y l e r y o l u n d a n s a p tı v e h e p i m i z e
a ç ı k l a m a s ı o l m a y a n , bed elsiz, özel b i r r e k a b e t d e ğ e r i t a ş ım a y a n
b ir ş e y b ah ş ed ild i. G e n l e r s a d e c e r a stlantı y la , y a ş a m ı n ve ö l ü ­
m ü n a cılarını h a f i f l e t m e k için, b ir gelişm iş t ü r d e n s o n r a k i n e a k ­
tarıldı. E v r im i n a y r ı n tı l a r ı n a g ö n ü l d e n i n a n a n biri o l a r a k b u n ­
d a n ş ü p h e d u y d u ğ u m u söylemeliyim .
A m a işte, biyolojik y ö n d e n e v r e n s e l b i r m e r h a m e t u y g u l a m a ­
sı o l a r a k o r t a d a . B u n u a ç ı k l a y a m a m a m a s a d e c e ş u n u s ö y le y e ­
bilirim: İşin en b a ş ı n d a o r a d a b u l u n s a y d ı m v e b u g e z e g e n d e g e ­
lecek için s o n s u z çe şitlilikte y a ş a m l a d o l u k a p a lı b i r e k o s is te m
o l u ş t u r m a k l a g ö revli b i r p l a n l a m a k o m i t e s i n i n ü y e s i o lsa y d ım
b e n de bu m e k a n i z m a y ı d e v r e y e s o k a r d ı m . Böyle h i ç b i r sistem
acı d u y u s u o l m a d a n ç a l ı ş a m a z ve d u y u l a n o l a n b ü t ü n y a ş a m b i­
ç im l e r in d e , tabii ki k e n d i k o r u n m a l a r ı ve t e h l i k e l e r d e n s a k ı n ­
malar ı için acı r e s e p t ö r l e r i n i n ayr ıntılı b i r ş e k il d e p l a n l a n m a s ı
g e r e k i r d i . A m a b u sınır sız b i r acı o l m a m a lı y d ı . Ç ü n k ü böylesi
b i r d u r u m b ir g i r d a p etkisi y a p a r , e k o s i s t e m i n d a h a h e n ü z o l u ş ­
m a d a n acı i ç i n d e d a ğ ı l m a s ı n a y o l a ç a r d ı . Ve k a n ı m c a ö l ü y o r ol­
m a n ı n f arkındalılığı d a olm a m a lıy d ı. O y u m u acıyı hafifletici bir
s i s t e m d e n y a n a k u l l a n ı r d ı m . B u, işe y a r a r l ı ğ ı n ı g ü v e n c e y e a la ­
ca k k a d a r h a s s a s b i r ö l ç ü y e g ö r e a y a r l a n m a l ı a m a k o n t r o l d e n
ç ı k m a m a s ı n ı s a ğ l a m a k için d e b i r t ü r y ö n l e n d i r i c i y l e bir likte
ye rleşt irilm eliydi. Bu a n l a m d a e n d o r f i n b e y in le r im i z d e , bizim
t ü r ü m ü z , y a d a h e r h a n g i b i r tür, y a d a t ü r ü o l m a y a n h e r h a n g i
b i r b i r e y için t aşıdığı s eçilim ci d e ğ e r d e n d o l a y ı değil, t ü m b i y o s ­
ferin v e y a b a z e n a d i a n d irildiği gibi S i s t e m ’in y a ş a m a s ı v e b e k a ­
sı için gelişm iş olabilirdi.
E n d o r l i n h i k a y e s in i n nasıl s o n u ç l a n a c a ğ ı m k i m s e ö n g ö r e -
mez, ç ü n k ü h e n ü z b a ş ın d a y ız . B u g ü n k ü a ş a m a d a h e r y ö n e gi ­
debilir, b e t a n l a m a gelebilir. K ü ç ü k p e p t i d m o l e k ü l l e r i n d e n o l u ­
ş a n b u k a t e g o r i d e k i k i m y a s a l ile t k e n l e r in ş iz ofreni d e d ah il ol­
m a k ü z e r e çeşitli b e y i n b o z u k l u k l a r ı n d a e t k e n olm as ı a k l a y a t ­
kındır.

80
 Bu d u r u m , a ra ş tır m a y la ilgili ö n e m li b ir g e rç e ğ i o r ta y a k o y ­
m a k ta d ır. Y en i b ilg ile r e ld e e d ild iğ in d e g e le c e k le ilgili ta h m in ­
le rd e b u lu n m a k b ilim in s ıra d a n iş id ir a m a b a z e n ö y le o ld u ğ u n u
id d ia e tse d e b u h iç b ir z a m a n k e sin v e sa ğ la m b ir iş d e ğ ild ir. B a ­
şa rılı a r a ş tır m a için k a b u l e d ilm iş ö lç ü t, a r a ş tır m a c ıla r v e s p o n ­
s o rla rı için en b ü y ü k ö d ü l, d o ğ r u ö n g ö r ü d ü r . G e le n e k se l o la ra k
ö n g ö rü b ir b irin i iz le y e n iki o lg u y la o r ta y a ç ık a r: Ö n c e bilim
a d a m ı d e n e y in in , ö n g ö r d ü ğ ü g ib i s o n u ç la n a c a ğ ın ı ö n g ö rü r. Ç a ­
lışm a ta m a m la n ın c a d a d e n e y in k e n d is i y a d a b ir b a şk a sı ta r a ­
fın d a n g e le c e k te y a p ıla c a k d e n e y le r h a k k ın d a n e o r ta y a k o y d u ­
ğ u n u ö n g ö rü r. B u s a n k i zih in se l a ç ıd a n h a ta s ız b ir a k ro b a tik
h a re k e tm iş g ib i g ö r ü n ü y o r . Z ih in b ir a n h a re k e ts iz d u r u r v e
k a rş ı ta ra f ta k i tra p e z in , çiz e c eğ i y a y ın u c u n d a d u r d u ğ u s a n iy e ­
n in b in d e b iri k a d a r k e sin b ir z a m a n d a b o ş lu ğ a fırlar, h ız la a ş a ­
ğı, d ış a v e y e n id e n y u k a r ı u çar, ip le ri b ır a k a r a k b ir ü ç lü p e r e n ­
d e a t a r v e o a n a g ö re z a m a n la n m ış ik in c i tr a p e z i y a k a la y a r a k
k u la k la rı s a ğ ır e d ic i a lk ış la rın a r a s ın d a b ir p la tf o rm a sü z ü lü r.
H a ta p ay ı h iç y o k tu r . B a şa rı g ö z e y a d a k a v r a y ış a fa z la b a ğ lı ol­
m a d ığ ı g ib i h a y a l g ü c ü n e h iç d e ğ ild ir. S a d e c e , y a k a la n a c a k t r a ­
p e z ç u b u ğ u n u n s e r b e s t b ıra k ıla c a ğ ı a n ın k e sin ö n g ö rü le b ilirliğ i­
n e b a ğ lıd ır. B ir s a a t g ib i.
A s lın d a iş le r b ö y le y ü r ü m ü y o r v e e ğ e r b ilim a d a m la rı ö y le ol­
d u ğ u n u d ü ş ü n s e le r d i h iç b ir ş e y s o n u ç la n m a z d ı; o r ta d a , s e d y e ­
le rle ta ş ın a n , k e m ik le ri k ırılm ış b ir y ığ ın b ilim c id e n b a ş k a şe y
o lm azd ı.
G e rç e k h a y a tta a r a ş tır m a , in sa n ın y a n lış ö n g ö r ü le r y a p m a ve
d a h a d a in sa n i b ir y e te n e k o la n , y e n id e n d e n e m e k ü z e re g e riy e
ç e k ilm e y e te n e ğ in e d a y a lıd ır. İş le r b u şe k ild e y ü r ü r . Ö n g ö rü le r,
ö z e llik le d e z a m a n z a m a n d o ğ ru o ld u k la rı o r ta y a ç ık a n g e r ç e k ­
te n ö n e m lile ri, b i r e r ta h m in d e n b a ş k a b ir şe y d eğ ild ir. G e n e l
k u ra l h a t a y a p m a k tır.
B u n u h e p im iz , b ilim le d e , y a ş a m ın s ıra d a n işle riy le d e u ğ r a ­
şıy o r o lsa k ç o k iy i b iliriz . Ç o ğ u z a m a n e n g ü ç lü ö n g ö rü le rim iz ,
k e sin o lm a k ta n ç o k o la sı o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z şe y le re d a -

81
y a lıd ır ve risklidir. Falso y a p m a y a h a y atta çok e rk en alışırız.
G erçek ten de, h er k ü ç ü k çocuğun gelişim inde şa rt olan tökez­
lem ek, b ir şeyleri d ü şürm ek, sözcükleri y a n lış söylem ek, çorba­
yı dökm ek ve parm ağını gözüne sokm ak gibi evrensel deneyim ­
ler yetişkin y a şa m ın a hazırlığın b ir parçasıdır. Başarılı çocuk,
ken d iy an ılab ilirliğ in i öm rü bo y u n ca hiç un u tm ay acak k a d a r iyi
öğrenendir.
A raştırm ad a hatanın faydası, yeni araştırm aların yolu n u aç­
m asıdır ki kelim enin kökeninin bize anlattığı d a b u d u r.° E rr söz­
c üğü aslında yan lış y a p m a k dem ek değildir. Etim olojisi “hareket
halinde olm ak" anlam ına gelen H int-A vrupa ers k ökünden gelir.
L atinceye "dolaşm ak, gezm ek” anlam ındaki errare olarak geç­
miş. A m a aynı k ö k eski N orveççede, b ir şey a ram ak için aceley­
le ko şu ştu rm ak d em e k olan ras sözcüğüyle karşım ıza çıkar ve
İngilizcedeki race (yarış) kelim esi de b u ra d an gelir. B ir şeyi doğ­
ru y ap m ak için önce birçok şeyi yanlış yapm am ız gerekir.
T eknik b ir terim olan stokastik (rasgele, rastlantı ve olasılık
içeren) sözcüğü bize aynı dersi veriyor. B ugün bu sözcüğü m u t­
lak rastlantısallık anlam ında kullanıyoruz ve bazı bilgisayarlar,
biyom atem atikçilerin b ü y ü k sayılar içeren d eneylerde doğru
k ontrolleri kullanabilm eleri için, dizi dizi stokastik değişkenler
ü re tm ek üzere program lanm ıştır. S tokastik katıksız rastlantı
anlam ında kullanılan b ir terim dir.
A ncak bu sözcük, dilde sıkça g ö rüldüğü gibi tam am ıyla zıt
an la m d an y o la çıkm ıştır. Ö zg ü n Y unanca kök, hedef olarak
kullanılan tuğla sü tu n anlam ındaki stokhos tu. B uradan, "hedef
a lm a k ” an lam ın a gelen kök sözcükler türetilm işti.
H edeflere nişan alır ve v u ru rk en , insanın isabet ve dakiklik
y e ten eğ in i kullandığım ızı d ü şü n m e k hoşum uza gider. A m a b u ­
ra d a d ilde göm ülü b ir sır vardır. A ncak denem e ve yanılm ayla
isabetli olu ru z ve hedefleri bulm ak için genellikle dolanırız.
B unları yapabilm em ize im kân veren, h arek et halinde olmak,
rastlantısal olm aktır.

° İ n g i l i z c e d e h a t a a n l a m ı n d a k i " c r r o r " k e l i m e s i n i n g e l d i ğ i k ö k . ( ç .n . )

82
 Bağışıklık sistemi de böyle çalışır, ö r n e ğ in bir tavşana y a b a n ­
cı b ir antijen olan at serum u proteini enjekte ettiğinizde, birkaç
lenfosit bu belli proteini tanır. B unlar hem en, a t serum u p roteini­
ne karşı özel antik o rlar üretm eye başlar. Aynı türdeki başka h ü c ­
reler de hızla bölünm eye başlar ve böylece le n f nodülleriııde y a l­
nızca bu çeşit antik o ru n üretim i için küçük fabrikalar oluşur.
H ayvan a rtık duyarlılık y a da bağışıklık kazanm ıştır ve hep böy­
le kalır. Bu d urum ilk kez ortaya konulduğunda, a t serum u m o­
lekülleriyle karşılaşan lenfositlerin nasıl davranacaklarını bu k a r­
şılaşm ayla, deyim yerindeyse, öğrendikleri düşünülm üştü. Baş­
langıçta deneyim siz olan h er bir hücre antijenin varlığıyla eğitili­
y o r ve sonra, y a b an cı proteine kusursuz biçim de kenetlenm ek
için gerekli uygun antikorun nasıl yapılacağını öğreniyordu.
Kulağa m antıklı gelse de bu "eğitim ci" teorinin y a n lış olduğu
o rtay a çıktı. A rtık y e rin i, çok kapsam lı ve sağlam araştırm ayla
d esteklenen ve "klonal seleksiyon" olarak adlan d ırılan bağışık­
lık tepkisi k u ram ın a bırakm ış bulunuyor. Bu k u ram a göre len­
fositler neyi arayacağını bilerek doğarlar. Ve h er birinin gençlik
olarak belirlenm iş kendine özgü reseptörü bulu n an her hücre,
kanda ve d o k u lard a dolaşarak v a r olan belli reseptörlere uya­
cak belli antijenleri arar. Bir lenfosit uygun antijenle k arşılaştı­
ğında hem en b ü y ü r ve hepsi aynı tü r resep tö rlere sah ip b irb iri­
nin aynı hücrelere bölünür. S onuçta, hepsi de o a n d a ve gele­
cekte gerekli olan belli a n tik o ru seııiezleıncye Iıazır, birbirinin
kopyası hü crelerd en oluşan bir klon oluşur. Bu hücresel b ellek­
le oluşan b ir dokudur.
G en ç bir hayvanda oluşan m ilyarlarca lenfosit içinde, daha
önce hiç görülm em iş tam am en yeni sentetik bileşikler de dahil
olm ak üzere doğadaki hem en h er şeyin m olekül yap ısın ı tanım a
y e te n eğ in e sahip birey hücreler vardır. Böylesi bilgili hücrelerin
popülasyonları ve o rtak bilgi hâzinelerinin boyutu hayvan o l­
g u nluğa eriştikçe m uazzam ö lçüde a rta r. Bu m uhtem elen, lenfo­
sitleri o luşturan kök h ü crelerde zam an zam an m eydana gelen
bedensel (som atik) m utasyonların y a d a g e nlerin y en id en dizi­

83
lim in in s o n u c u d u r . T a n ıy ıc ı h ü c re le rin y ü k s e k h a r e k e t k a b iliy e ­
ti, b ü y ü k s a y ıla rı v e s a d e c e g e re k li o la n h ü c re le ri ç o ğ a lta r a k a n ­
tije n ü re tim in i h ız la a r tır m a y e te n e k le r i s a y e s in d e s iste m ç a lış ­
m a k ta . h a tta ş a ş ırtıc ı b ir e tk in lik le ç a lış m a k ta d ır.
ICıkiııliği ta rtış ılm a z a m a h e r h a n g i b ir le n fo s itin a ç ıs ın d a n b a ­
k ıld ığ ın d a , b ir b iri a r d ın d a n y a p ıla n h a ta la r a b e n z iy o r d u n At
s e r u m u p r o te in i o r ta y a ç ık tığ ın d a , h ü c re p o p ü ln s y o n u n u n k ü ­
ç ü k b ir a z ın lığ ı d ış ın d a k ile r ta r a f ın d a n ta n ın m a s ı m ü m k ü n d e ­
ğ ild ir. B u m a d d e , g e ri k a la n la r için z a m a n , h a r e k e t v e ç a b a k a y ­
bı d e m e k tir. A y rıc a c id d i h a ta la r y a p a r a k b iitü n o rg a n iz m a y ı
te h lik e y e a lm a o la sılığ ı g ib i ç e ş itli ris k le r v a rd ır. H a ta lı le n fo s it­
le r k e n d ile ri ile b a ş k a la r ım a y ır t e tm e y e te n e ğ in i k a y b e d e b ilir
v e b u n la r ın ç o ğ a lm a s ı a ğ ır o to im m ü n ite h a s ta lık la rın ın o r ta y a
ç ık m a s ın a y o l a ç a r a k b ü tü n y a p ıy ı ç ö k e rte b ilir. T a n ım a k o n u ­
s u n d a , re n k k ö r lü ğ ü n e b e n z e r k ö r n o k t a l a r y a d a b o ş lu k la r o lu ­
ş a b ilir ve b ö y le c e b a z ı h a y v a n n e sille ri b e lli b a k te r i v e v ir ü s le ­
rin y a b a n c ı o ld u ğ u n u fa rk e tm e y e te n e ğ in d e n g e n e tik o la ra k
y o k s u n o la b ilir.
B u n u n la b irlik te b a ğ ış ık lık s is te m i g e n e ld e ç o k iyi çalışır.
I latif,a ö y le s in e iyi ç a lış ır k i n ö ro b iy o lo g la r ş u s ır a la r d a , b e y n in
na sıl ç a lış tığ ın ı a ç ık la m a k iç in a y n ı s e ç m e k u r a m ın ın g e ç e rliliğ i­
ni ta r tış ıy o r la r . L e n fo s itle re e ş d e ğ e r o la n d ü ş ü n m e b irim le r in in ,
b e y in k a b u ğ u n d a k i m a d d e n in ç o ğ u n lu ğ u n u o lu ş tu r a n , s ık ıc a
sa rılm ış n ö r o n la r d a n m e y d a n a g e le n m in ik s ü tu n la r o ld u ğ u v a r ­
sa y ılıy o r. B u k ü m e le r, ş u y a d a b u d u y u s a l d ü r tü y l e v e y a d ü ş ü n ­
ce y le k a r ş ıla ş m a y a ö n c e d e n h a z ırlık lı d u r u m d a o la n r e s e p tö r ­
le rd ir. İn s a n b e y n in d e , h e n ü z a k la b ile g e lm e m iş ş e y le r d e d a h il
o lm a k ü z e r e e v r e n d e g ö re b ile c e ğ im iz h e r ş e y iç in b ir h a z ırlık lı,
f a r k ın d a o la n v e a k ıllı n ö ro n k ü m e s i v a r d ır v e n a sıl k i b ir k u r ­
b a ğ a n ın b e y n i b ir s in e ğ in h a r e k e tin e k ilitle n e b iliy o r s a , a y n ı ş e ­
k ild e b u k tim e d e o b e lli fik re k e n e tle n m e y e h a z ırd ır. T a n ım a
e y le m i, h ü c re s ü tu n u iç in d e v e s ü tu n u n b a ğ la n tılı o ld u ğ u ö te k i
g r u p l a r a r a s ın d a m e y d a n a g e le n s in a p s d e ğ iş im le riy le g ü ç le n ir
ve b ö y le c e b e lle k o lu ş u r.

84
 H e n ü z y e n i g e liş tirilm e k te o la n b ö y le si b ir k u r a m ın d o ğ ru
ç ık m a o lasılığ ı, a r k a s ın d a b a ğ ışık lık s is te m in d e k i b e n z e r b i r sis­
te m in v a rs a y ıla n d e s te ğ i o lsa b ile , is ta tis tik s e l o la r a k tab ii ki ç o k
k ü ç ü k tü r . D o ğ r u d a o ls a y a n lış d a , b u n u n e n ö n e m li y a n ı m e ra k
ve h e y e c a n d a lg a la n y a r a tm ış o lm a sı v e b a ş k a a ra ş tırm a c ıla rın
d e n e y le r p la n la m a y a , fik irle r ü re tm e y e b a ş la m a sı, re s e p tö rle ri
p ü r d ik k a t a ç ık şe k ild e d o ğ r u fik rin ç ık ıp g e lm e sin i b e k le y e re k
zih in g e z in tisi y a p m a la rıd ır. B elki d e n ö ro lo ji ile im m ü n o lo ji
b irle ş m e n in e şiğ in d e d ir.
B ir ik i y ıl ö n c e b ilg is a y a rla r h a k k ın d a b ir k a ç m a k a le y a z m ış ­
tım . B u y a z ıla r d a , b ilg is a y a rla rla u ğ r a ş a n la r ın Y a p a y Z e k â o la ­
ra k a d la n d ır d ık ta n ş e y e s a h ip m a k in e le rin y a p ıla b ile c e ğ i fik rin e
k a rşı b a z ı g ö r ü ş le r ileri s ü rm ü ş tü m . B ilg is a y a rc ıla r b u te k n o lo ­
jid e n sö z e d e r k e n h e r z a m a n s ö z c ü k le rin ilk h a rfin i b ü y ü k h a r f ­
le y a z a r la r v e k e n d i te k n ik y a z ıla n n d a b u n d a n A I ° o la r a k b a h ­
s e d e rle r. B u fik ir b e n im h o ş u m a g itm iy o rd u v e b u n u b e lir ttik ­
te n s o n ra , in s a n z ih n in in işle y işin d e h a ta n ın g e re k li o ld u ğ u n a ,
b u n u n d a o n u b ilg is a y a rd a n fa rk lı k ıld ığ ın a iş a re t e ttim . B u n a
te p k i o la r a k işle rin iyi g itm e d iğ i g ü n le r d e a lın a b ile c e k en k ö tü
c in ste n , ç o ğ u d o s tç a d a o lsa n a z ik b ir ş e k ild e b e n i p r o te s to e d e n
ç o k s a y ıd a e -p o s ta a ld ım . E n a ç ık b ir dille, n e k a d a r y a n ıld ığ ı­
m ı a n la tıy o rla rd ı. B ilg is a y a rla r ta b ii k i d e n e m e v e y a n ılm a y ö n ­
te m iy le ile rle r. B ü tü n te k n o lo ji b u n a d a y a lıd ır v e b a ş k a h iç b ir
ş e k ild e işle m e si m ü m k ü n d e ğ ild ir.
B ilg is a y a rla r h a k k ın d a h iç h o ş la n m a d ığ ım ş e y le rd e n b iri in ­
s a n la rı k ü ç ü k d ü ş ü r ü c ü o lm a la rıd ır. B en ö yle o lm a m a sın ı d ile-
se m d e , in s a n z ih n in in işley işiy le b e n z e ş irle r. F a rk lılık la r v a r d ır
a m a Y a p a y Z c k â 'n ın s a v u n u c u la rı, k a p s a m lı v e a k ıllı b ilg is a y a r­
la rıy la , m a k in e le rin d ü ş ü n e n m a k in e le r g ib i d a v ra n d ığ ım o r ta ­
y a k o y a c a k k a d a r m e sa fe a lm ışla rd ır. E ğ e r h a k lı iseler, ü z ü n tü
d u y u lm a s ı g e re k e n ş e y b ir g ü n b iz im k ile rd e n ü s tü n e le k tro n ik
z ih in le r y a p a c a k o lm a la rı d eğ il, b iz im k ile rin , en a z ın d a n b e n im ­
k in in , d a h a şim d id e n o n la rın g e ris in e d ü ş m ü ş o lm a sıd ır. B en

• Al: Artificial Intclligence. İngilizcede yapay zekâ (ç.n.)

86
b a sit d e o ls a h iç b ir b ilg isa y a r ın , sıra d a n b ir in sa n b e y n in d e h e r

g ü n m e y d a n a g e le n , b ilg iy i u n u tm a , k a y b e tm e , k a p s a m ı d ışın d a

v e y a n ıltıc ı b iç im le r d e y e n id e n o lu ştu r m a y a d a d a ğ ın ık v e y a ­

n ılg ılı b ir k a fa k a r ış ık lığ ı y a r a t m a g ib i k a sıtlı s ü r e ç l e r e b a ğ ım lı

o l d u ğ u n u h i ç d u y m a d ı m . B i z ş im d id e n , k a lıc ı b ir u t a n ç d u y g u ­
s u iç in d e y a ş a y a c a k k a d a r k ü m e d ü ş m ü ş b u lu n u y o r u z .

H a y a t ım b o y u n c a b e y n im e b irb iri a r d ın d a n v e r ile r d e p o l a ­

d ım . B u n la r d a n b a zıla rı b ir k u la ğ ım d a n g ir ip d iğ e r in d e n ç ık a n

v e r ile r o ls a d a b ü y ü k b ö lü m ü b ir y e r l e r d e s a k la n ıy o r v e d e p o la -

n ıy o r, y a d a b a n a s ö y le n e n b u . A n c a k g e r e k t iğ in d e g e r i ç a ğ ır ­
m a k iç in d e v r e le r im iç in d e g ü v e n i l i r b ir a y g ıt a s a h i p d e ğ ilim .

E n b a sit b ir ş e y i , ö r n e ğ in b ir in in a d ın ı h a tır la m a k i s t e s e m , d o ğ ­
ru a d ı k e s i n o l a r a k b u l u p ç ı k a r m a u m u d u y l a d o ğ r u d a n b i r e m i r

g ö n d e r e m e m . Ç o ğ u k e z b a şk a , ta m a m e n ilg isiz b ir ş e y i d ü ş ü n ­

m e m , z ih n im in b e k le m e o d a sın d a v a k it g e ç ir e r e k b e k le m e m , k i­
tap ları e lim e a lıp y e r i n e k o y m a m , o r ta d a d o la ş m a m g e r e k ir v e

s o n r a , e ğ e r ş a n s lı b ir g ü n ü m d e y s e m a r a d ığ ım is im b ir d e n ç ık ı-

v e r ir . H i ç b i r b i l g i s a y a r h i ç b i r m ü h e n d i s t a r a f ı n d a n b u ş e k i l d e

ç a lış m a k d a h a d o ğ r u s u y a n l ı ş ç a lış m a k iç in t a s a r la n m ış o la m a z .

Ç eşitli z a m a n la r d a çeşitli ş e y le r ö ğ r e n m iş tim v e b u n la rı ö ğ ­

r e n d iğ im i h a t ır lıy o r u m a m a ş im d i h e p s i k a y b o l d u g itti. O t u z Y ıl
S a v a ş la r ı y a d a Y ü z Y ıl S a v a ş l a r ı n ı a it o ld u k la r ı y ü z y ı l l a r a y e r -

l e ş t i r e m e d i ğ i m g i b i b u k o n u l a r l a i l g i li e n t e m e l b i l g i l e r i b i l e h a ­
tır la m ıy o r u m . B ir z a m a n la r K e a ts'in b ir ç o k şiir in i e z b e r e b ilir­

d im . S a n ıy o r u m h â lâ o ra d a d u r u y o r d u n b elk i b e y n im in so l y a ­

r ık ü r e s in in lo p la r ı a r a s ın d a d a ğ ılm ış o la r a k , b e lk i d e d ile g eri

d ö n ü ş ü m ü m k ü n o lm a y a n b ir s e z g ile r d izisi ş e k lin d e s o n s u z a

k a d a r s a k la n m a k ü zere, s a ğ y a r ık ü r e n in s ö z s ü z d ilin e a k ta r ıl­

m ış o la r a k .. U z u n z a m a n ö n c e o k u d u ğ u m v e s e v d iğ im filo z o fla ­

r ı n d a ç o ğ u n u u n u t t u m . H e i d c g g c r ' l e i l g ili o l a r a k h a t ı r l a d ı ğ ı m
te k şey , b u g ü n o n u y e n i d e n o k u d u ğ u m d a b ile , şa şk ın lık tır . K a ­

re k ö k le r in in k ü p ü n ü a lm a y ı u n u t t u m v e b ir d a h a ö ğ r e n m e y e ­

c e ğ im . H e sa p cetv e li, u z a y g e o m e tr isi, T h o m a s H a rd y ; d a h a

b ir k a ç y ı l ö n c e ciltlerle ö ğ r e n d iğ im Ç in e tim o lo jisi k a y b o ld u g it-
ti. Ç o ğ u n u P a z a r g ü n le rin in k ilis e o k u lu n d a ö ğ re n d iğ im iz jnc il
d e ç o k ta n b e r id ir h a fız a m d a n silin d i.
B ilg is a y a r-b c y in b e n z e tm e s i y a p ılır k e n , b e y n i s a n k i o la ğ a ­
n ü s tü ö lç ü d e b ir y a m lm a o la sılığ ı iç in d e y m iş g ib i g ö s te re b ile c e k
b u d u r u m u n d ik k a te a lın m a s ı g e re k tiğ in i d ü ş ü n ü y o r u m . B elki
d e , z o r u n lu o la ra k , z ih in le rim iz in y e n i b ir g ü n ü d a h a ta m a m la ­
y a b ilm e m iz e b iz le ri h a z ırla y a b ilm e s i için y a p tık la r ım ız , g ü ç lü
b ir m ık n a tıs la y a k la ş tığ ım ız d a b ir b ilg is a y a r ın b a ş ın a g e le b ile ­
c e k le r e b e n z e r b ir ş e y d ir. B elki b iz le r d e , a ra lık la rla z ih in d e k i
la z la b ilg iy i te m iz le y e re k ç ip le rle d e v re le ri g ü n ü n y e n i ih tiy a ç ­
la rın a a ç a c a k b e n z e r s is te m le re -b e lk i b ir ç e şit k im y a s a l h a b e r ­
c ile re - s a h ib iz d ir . B en K e a ts 'i h a tırla y a m ıy o ru m , ç ü n k ü g ü n ü n
b ir in d e z ih n im d e n silin m iş ti. K ğ e r g e ri g e lm e sin i is tiy o rs a m , ki
ç o k fa z la is te m iy o ru m , y e n i b a ş ta n ö ğ re n m e k z o ru n d a y ım . O n u
b ir z a m a n la r y e rle ş tird iğ im te m p o c a ! lo p u m d a n ç ık ıp g itm iş b u ­
lu n u y o r.
B u b ir y ö n d e 'n te se lli e d ic i b ir fik ir o la b ilir; ö z e llik le d e b e n im
g ib i y a ş ı ile rle m iş o la n la r iç in . B ey n im i p e riy o d ik o la ra k ta r a y a ­
ra k e sk i v e a r tık k u lla n ılm a y a n b ilg i b irik in tis in i ç ık a r ıp a ta n ,
ç a lışın a m a sa s ın ı te m iz le y e n , b ü tü n o e sk i d e rg ile rle y a rıs ı
o k u n m u ş k ita p la r d a n k u r tu la n , z ih n in o d a la rın ı y e n i k ira c ıla r
için b o ş a lta n b ir m e k a n iz m a n ın , b e n im k o n tro lü m d ış ın d a bile
o lsa v a r o ld u ğ u n u b ilm e k h o ş o lu rd u . G e r ç e k te n d e e ğ e r b ö y le
b ir m e k a n iz m a o lm a s a y d ı b e y in e r y a d a g e ç tık a b a s a d o la r, ş i­
şer, b ilg ile rd e n p a tla y a c a k g ib i o lu r v e y e n i h iç b ir şey k a b u l
e d e m e z d i. B ü tü n lo p la ra D O L U y a d a G İ R İL M liZ y a z ılı ta b e la ­
la r k o n u lm a s ı g e r e k ird i. D a h a d a k ö tü s ü ta b e la la rı d e ğ iş tirip
Ç IK IŞ y a z m a k g e re k ird i.
A s lın a b a k a r s a n ız , in s a n b e y n i b a ş k a tü rlü ç a lış a m a z . K azla
b ilg in in te m iz le n m e s i işle m i o to m a tik v e ö z e rk o la r a k h e p d e ­
v a m e d iy o r o lm a lı. B elk i to p la m a y a p m a , a ile f e rtle r in in a d la rı
v c ta k s im e tr e y i o k u m a k g ib i, sil in e m e z o la ra k s ın ıfla n d ırılm a s ı
g e r e k e n belli d ü ş ü n c e p a rç a la r ı b u lu n m a k ta d ır, a m a ç o k b ü v ü k
m ik ta r d a m a lz e m e n in a tıla b ilir o ld u ğ u k u ş k u g ö tü rm e z . Ilız.lı

87
(.•ılışan v c h a z ır b e k le y e n b ir te m iz le m e s is te m in e o la n ih tiy a ç
d a g e rç e k tir. Y en i b ir ş e y y e r le ş tir m e k iç in n e z a m a n b ir y e r
b u lm a n ız g e re k e c e ğ in i b ile m e z s in iz , lin a z ın d a n , b ilg ile ri b ir
k e n a r a y ığ ın a k , o n la rı p la s tik m u tla k to rb a s ı g ib i b ir ş e y in iç i­
ne tık ış tır a r a k y o l u a ç m a k için b ir m e k a n iz m a y a s a h ip o lm a lı v e
b ıııu ı k u lla n m a lıs ın ız . A k si h a ld e b ü tü n iyi fik irle ri k a y b e tm e
te h lik e siy le k a rş ıla ş ır s ın ız . S iz ç o k fa rk lı b ir ş e y d ü ş ü n ü r k e n ,
g e r ç e k le n iyi b ir fik rin -y a k la ş tık ç a s a n k i h e r ş e y in a ç ık la m a s ı
o la b ile c e k m iş g ib i g ö r ü n e n t ü r d e n b ir fik r in - ç e v r e n iz d e d o la ş ­
m a sın ın ne k a d a r sık o ld u ğ u n u h iç fa rk e ttin iz m i? İyi g ü n le r ­
d e bıı h e p o lu r. Ö rn e ğ in , s a ğ d iz e k le m in iz d e k i k ık ır d a k h a k ­
k ın d a d e r in b ir d ü ş ü n c e y e d a lm ış o la ra k ta k s iy e d o ğ r u g id e r ­
k e n b ird e n , k o n a c a k y e r a r a y a n y e n i b ir fik ir v ın la y a r a k u ç a r
g e lir. O a n d a , o n u n k o n m a s ı iç in lıazır, d ü ş ü n c e b e n z e ri ş e y le r ­
d e n a r ın m ış b ir k a ç b o ş n o k ta n ız o lm a sı g e r e k ir ; y o k s a u ç u p g i­
d e re k k a r a n lık la r a k a rış a c a k tır. B ilg is a y a rla r İse b u g ib i ş e y le r
y a p a m a z la r. B e n im a n la y a m a y a c a ğ ım m a te m a tik b a ş a r ıla r ı s e r ­
g ile y e b ilir, b ir p a r m a k d o k u n u ş u y la h a r e k e tli g r a f ik l e r y a p a b i ­
lir. ik in c i s ın ıf ş iir le r g ib i m e tin le ri r a h a tlık la y a z a b ilir , h a tta
«m ıı k u lla n a n ı ş a ş ırtm a y ı b a ş a ra b ilir le r . A m a b e n b ir b ilg is a y a -
ı ııı k e n d is in in , n e k a d a r g ü ç lü v c m a h a re tli d e o ls a , şa şır a b ilc -
ı efiiııi, ş a ş k ın lık d u y a b ile c e ğ in i s a n m ıy o ru m ; b u n u n o la n a ğ ı
pek vok.
B ilg is a y a rla r ş a b lo n la r ı ta n ım a d a b iz d e n d a h a b a ş a rılıd ırla r.
B irim iy le ilg isiz g ö r ü n e n ş e y le r a r a s ın d a b a ğ la n tı k u ra b ilir le r .
G e c e le y in g ö k y ü z ü n ü y a d a 5 0 .0 0 0 p r o te in in e le k tr o f o r e tik jel
ü z e r in d e o lu ş tu r d u ğ u le k e le ri y a d a d ü n y a n ın tü m b o r s a la r ın d a
o lu ş a n s a y ıla rı ta r a y a r a k a n la m lı iliş k ile r b u lu r la r . B iz d e b e y in ­
le rim iz le b u n a b e n z e r b ir ş e y y a p a r ız a m a b u n u fa rk lı b ir ş e k il­
d e y a p a r ı z v e y a n lış s o n u ç la r e ld e e d e r iz . B ilg iy i ç o ğ u k e z bilgi
o ld u ğ u için d e ğ il d e , g e r ç e k te n b ir b ir iy le ilg isiz , b a ğ la n tıs ız , d ü ­
z e n s iz v c d o la y ıs ıy la d a b a z e n y e p y e n i o la n d ü ş ü n c e le r e u la ş ­
m ak için k u lla n ırız . R ğ e r in s a n b e y n i b u ö z e l y e te n e ğ e s a h ip o l­
m a s a y d ı b u g ü n h â lâ k e m ik y o n t a r a k , b i r ş iir y a z m a y ı, h a t t a ıs-
Iık ç alm ay ı bile b e c e re m e d e n k e n d i k e n d im iz e h o m u rd a n ıy o r
o la c a k tık .
B u ik i y e te n e k , y a n i bilgiyi ö n g ö rü lm e y e n b içim d e k a y b e t­
m ek v e b a ğ la n tıla rı y a n lış k u rm a k , b e y in le rim iz in şim d iy e k a ­
d a r y a p ılm ış ve y a p ıla c a k tü m b ilg is a y a rla rd a n f a rk ın ı o rta y a
koyar. Y a p a y Z e k â fa rk lı b ir ş e y d ir v e g ü n ü m g e ç m iy o r k i b u ­
n u ta k d ir e tm e y e y im , a m a in sa n z e k â sı d a a p a y rı b ir şeydir.
E ğ e r b en S c h w a rtz m a n o lg u su n u a n la m a y ı y a d a H o m e ro s ’un
Y u n a n c a sın ı ö ğ re n m e y i b a ş a rıy o rs a m b u , b u n u y a p m a isteğ in in
d o ğ ru s a l y o lla d a h a ö n c e d e n g e lm iş b ir d ü r tü d e n k a y n a k la n m a ­
sın d a n d o la y ı o lm a y a c a k tır. B e n i o ra y a b a şk a b ir şe y in y ö n e ltti­
ğ ini s a n a ra k o k o n u y a r a s la n tıy la g irm iş o lac ağ ım . O b a ş k a şey
d e d iğ im d e a slın d a , b a ş k a b ir iş p e şin d e b a ş k a b ir y ö n e g id iy o r
o lac ak .
Bu d e m e k d eğ il ki b e n k e n d i z ih n im e y a d a b a ş k a b irin in z ih ­
n in e saygı d u y m u y o ru m . D u y u y o ru m ve a y r ıc a o n u a n la m a d ı­
ğım ı d a itir a f e d e r e k b u say g ım ı p e k iş tiriy o ru m . B en im v a n ıla -
b ile n , h a ta y a p m a y a y a tk ın , u n u tk a n , ö n g ö rü le m e y e n v e y ö n e -
tile m e y en z ih n im , a k lım ın a lm a y a c a ğ ı k a d a r k a rm a şık .

89
 IX . B ö l ü m

G u am ve O k in a w a

a v a ş t a , e m i r a lt ın d a h e p s e v d iğ im iş le r i y a p t ı ğ ı m iç in

S s u ç l u l u k d u y u y o r u m . ( Ş i m d i ü n iv e r s it e o l a n ) R o c k e f e l ­

l e r E n s t i t ü s ü d o n a n m a d a t ı b b i a r a ş t ı r m a ü n it e s i o l a r a k

g ö r e v y a p m a k ü z e r e s e f e r b e r l ik k a p s a m ı n a a lın m ış t ı. B e n de.

k u r u b u z iç in d e k o r u n a n d ü n y a n ı n e n b ü y ü k v i r ü s k o l e k s i y o n ­

l a r ı n d a n b i r i n e s a h i p o la n R o c k e f e l l e r H a s t a n e s i M ü d ü r ü D r.

T h o m a s M . R i v e r s i n l a b o r a t u v a r ı n d a iş e b a ş la m ış t ım .

1 9 4 2 y ı l ı n d a d o n a n m a n ı n b i r b i r i m i o l a r a k s e f e r b e r e d ile n

R o c k e f e l l e r E n s t i t ü s ü H a s t a n e s i, o z a m a n l a r s il a h l ı k u v v e t l e r d e

k a y g ı y a y o l a ç a n b a z ı h a s t a lık v a k a l a r ı ü z e r i n d e N e w Y o r k ta

ç a l ı ş m a y a b a ş la d ı. B u n l a r , s t r e p t o k o k e n f e k s i y o n l a r ı v e a t e ş li

r o m a t iz m a , o z a m a n l a r p n ö m o k o k y a d a b ilin e n b a ş k a p a t o j e n ­

le r in m e v c u t o l m a m a s ı s e b e b iy le " a t i p i k ’ o l a r a k t a n ım la n a n p r i ­

m e r a t ip i k z a t ü r r e e n in b u l a ş ı c ı b i r ç e ş id i, s a r ı l ı k , s a r ı h u m ın a ,

91
sil m a, p a r a z i t e n f e k s iy o n la r ı ve m ene njitti. H a s t a n e koğuşla rı,
b ö lg e d e k i e ğilim ü s l e r i n d e n g ö n d e r i lm iş , ç o ğ u z a t ü r r e e o l a n d o ­
n a n m a ve d e n i z p i y a d e s i p e r s o n e l iy le d o l u y d u . B en im y e r i m , o
z a m a n a k a d a r t a m a m ı y l a p a to j e n ve u y u m s u z v i r ü s le r in a r a ş t ı ­
rılm as ın a a yrılm ış b u l u n a n R i v e r s ’in l a b o r a t u v a r ı n d a y d ı . Benim
k u l l a n d ı ğ ım , b ilinen v i r ü s t ü r le r i n i n ç o ğ u n u n d o n m u ş ö r n e k l e ­
riyle d o l u b i r k u r u b u z k u t u s u var d ı. B u n l a r a r a s ı n d a k u d u z , at
enselaliii, Rift Vadisi h u m m a s ı , k o r iy o m e n e n ji t , p s i t a k o z u n on
farklı çe şidi ve tifüs r i k e ts iy a l a r ın ın ( b u , v i r ü s o l m a m a k l a b i r lik ­
te, s a d e c e canlı h ü c r e l e r i ç in d e b ü y ü y e b i l d i ğ i n d e n virü s le r le
birlikte sınıflandırılıyordu) çeşitli ö r n e k l e r i b u l u n u y o r d u .
Ç ı ı ç u g a m u ş i has talığı o l a r a k d a bilinen ç o k ö l d ü r ü c ü b i r h a s t a ­
lık o l a n çalılık tifüsü de, Pas ifik'in J a p o n işgali a l t ı n d a k i b ö l g e ­
lerimle r a s t l a n m a s ı n d a n dolayı d o n a n m a y ı ilgilendiri yordu.
N e w Y o r k 't â k i l a b o r a t u v a r d a b a n a a y n ı a n d a d ö r t g ö r e v v e ­
rilmişti. İlki, p r i m e r a t ip ik z a t ü r r e e h a s t a l a r ı n d a n b i r v i r ü s a y ­
r ış tı r m a y a ç a lışm ak tı. İkincisi, tifüs, özellikle d e çalılık tifüsü
h a k k ı n d a m ü m k ü n o l a n h e r şeyi ö ğ r e n m e k v e özellikle d e b u e t ­
kenle, o n a y a k a l a n m a d a n nasıl m ü c a d e l e e dileceğ in i ö ğ r e n m e k ­
ti. B a ş k a k u r ı ı m l a r d a l a b o r a t u v a r çalışa nla rı a r a s ı n d a d a h a ö n ­
ce baz ı ö l ü m l e r g ö r ü l m ü ş t ü . Ü ç ü n c ü s ü , R i v e r s 'in l a b o r a t u v a -
r ın d a J o s e p h S m a d e l 'i n b a ş k a n l ı ğ ı n d a b i r k a ç y ı l d ı r s ü r d ü r ü l e n ,
N e w Y ork ş e h r i n d e k i g ü v e r c i n l e r d e g ö r ü l e n p s i t a k o z v a k a l a ­
rıyla ilgili çalışm ay ı d e v a m e tt ir m e k ti. Bu a s lı n d a a s k e r i b i r s o ­
r u n d eğildi. a m a k e n t a ç ı s ı n d a n ö n e m li b i r halk sağlığı k o n u s u
olarak görülüyordu.
K e n d im i g ü v e n d e vc te h li k e siz hiss ettiğim te k g ö r e v i m d ö r -
d ö n c ü s ü y d ü . A y d a b i r de fa, k u z e y d o ğ u d a k i e y a l e t l e r d e b u l u ­
n a n d e n i z ü s le r i n d e n , A s c h e i m - Z o n d e k testi u y g u l a m a k üzere,
içi i d r a r ö r n e k l e r i y l e dolu b ir k u t u g e l i y o r d u . G e b e l ik , d o n a n ­
m a n ı n b ü y ü k k ay g ı d u y d u ğ u b ir k o n u y d u ve yetkililer , ger ekli
d o n a n ı m ı n ( y an i İa re ler) yan» sıra m a h r e m i y e t a ç ı s ın d a n d a Dr.
R i v e r s ’in l a b o r a t u v a r ı n a g ü v e n e b i l e c e k l e r i n e k a r a r verm iş lerdi.
H e r a y iki y a d a üç p o z i t i f test r a p o r e d i y o r d u m v e s a n ı y o r u m

92
b u d a i l g ili k i ş i l e r i n W a v e “ b i r l i k l e r i n d e n a y r ı l a r a k s i v i l h a y a t a
d ö n m e siy le so n u ç la n ıy o r d u .
O y a zın büyük b ö lü m ü n ü W a s h i n g t o n ela, N orm an Top-
p in g j n U lu sa l S a ğ lık E n stitü leri n d e k i la b o r a tu v a r ın d a k o n u k

a ra ştırm a cı o la r a k g e ç ir d im . T o p p in g tifü s k o n u s u n d a Ö nde g e ­

len b ir o t o r i t e y d i v e l a b o r a t u v a n d a , ç a lılık t if ü s ü n e k a r ş ı e tk ili

b ir aşı g eliştir m e ça lışm a la r ıy la m e şg u ld ü . H a sta lığ a y o l açan

e tk e n in c iv c iv e m b r iy o n la r ı iç in d e n a sıl y e tiş tir ile c e ğ i, sero lo jik

t e s t l e r iç in c a n lı e t k e n d e n n a sıl y o ğ u n l a ş t ı r ı l m ı ş s ü s p a n s i y o n l a r

h a z ır la n a c a ğ ı v e h e p s i n d e n Ö n em lisi b u m a d d e n i n la b o r a t u v a -

r ın h a v a s ı n a b u l a ş m a s ı n ı n n a s ı l ö n l e n e c e ğ i b a n a ö ğ r e t i l m i ş t i .

W a r in g k a rıştırıcısı d e ğ iş ik d o k u la n n h o m o je n iz e e d ilm e s in d e

fa y d a lı b ir a le t o la r a k a r a ştır m a la b o r a tu v a r la r m d a h e n ü z y e n i

k u lla n ılm a y a b a şla n m ıştı v e ça lılık tifü sü o r g a n iz m a s ın d a n p ü ­

r ü z s ü z s ü s p a n s i y o n l a r e l d e e d i l m e s i i ç i n T o p p i n g ’in l a b o r a t u v a -

rın d a d a h e r z a m a n k u lla n ılırd ı. H o m o je n le ş tir m e işle m in d e n

so n r a k a rıştırıcın ın k a p a ğ ın ın e r k e n a ç ılm a sın ın te h lik e li o la b i­

le c e ğ i, o y ılın so n la r ın d a , b e n a y r ıld ık ta n ç o k s o n r a a n la şılm ış­
tı. O y a z b e n i m ö z e l ö ğ r e t m e n i m o l a n k ı d e m l i b i r l a b o r a t u v a r

y e tk ilis i, W a r in g k a rıştırıcısın ın ç e v r e s in d e k i h a v a d a n k a p tığ ı

ç a lılık tifü s ü h a s t a lığ ın d a n ö lm ü ş t ü .

1 9 4 3 ’t e , R o c k e f e l l e r d o n a n m a a r a ş t ı r m a b i r i m i n i n P a s i f i k ' e

g ö n d e r i l e c e ğ i b iz e b ild ir ild i v e y o l c u l u k iç in h a z ır lık la r a b a ş l a n ­

d ı. H a z ır lık t a n t a m a m la m a k b ir y ı l s ü r d ü . 1 9 4 4 s o n b a h a n n a g e ­

lin d iğ in d e la b o r a tu v a r m a lz e m e s in in sa tın a lım ı ta m a m la n m ış

v e b irim in p r o fe s y o n e l k a d r o s u n a y a p ılm a s ı z o r u n lu e k le m e le r

iç in a n la ş m a la r a v a r ılm ış tı. B a tı k ıy ıs ın a g it m e k ü z e r e k ıta y ı b ir

u ç ta n b ir u c a g e ç e n tr e n le y o l a ç ık tığ ım ız d a b iy o lo ji d isip lin in in

h e m e n h e r d a lın d a n a s k e r i ü n if o r m a lı u z m a n l a r v a rd ı: e n t o m o -

lo g la r ( b ö c e k b ilim i u z m a n l a n ) , m a m m a lo g la r (m e m e lile r b ilim i

u z m a n la r ı), m a la k o lo g la r (s a ly a n g o z u z m a n la r ı), o r n ito lo g la r

(k u ş b ilim i u z m a n la n ) , b iy o k im y a c ıla r , k lin ik b iy o lo g la r , m ik r o -

® W a v e : İk in c i D ü n y a S a v a c ı s ı r a s ı n d a A m e rik a n D e n ir. K u v v e tle ri b ü n y e s in d e o lu ş tu ­

r u la n g ö n ü llü k a d ın a c il y a r d ı m k u r u l u ş u , (ç .n .)

93
 1

b iy o lo g la r , im m ü n o lo g la r , v ir o lo g la r , J e r o m e S y v e r t o n v e ben
o l m a k ü z e r e iki r ik e ts iy a * u z m a n ı v e ç o k s a y ı d a id a ri g ö r e v l i s u ­
b a y ile t e k n i s y e n o la r a k o r d u y a a lın m ış a s t s u b a y la r . Y o l c u l u ğ u ­
m u z S a n F r a n c i s c o ’n u n g ü n e y i n d e k i S a n B r u n o ’d a n o k ta la n d ı.
B u r a d a , g e m i y l e h a r e k e t e t m e d e n ö n c e z o r u n lu o la r a k b ir s ü r e
a s k e r i e ğ it i m g ö r e c e k t ik .
S a n ı y o r u m b iz , S a n B r u n o ’d a e ğ it i m g ö r e n g e l m i ş g e ç m i ş e n
t u h a f g r u p la r d a n b ir iy d ik . P a s if ik 'e g i d e c e k d iğ e r b in le r c e d o ­
n a n m a v e d e n i z p iy a d e s i p e r s o n e l i n d e n u z a k t a , k e n d i k ış la m ız ­
d a k a lıy o r d u k . H e r s a b a h e r k e n d e n talim için t o p la n ıy o r , b iz e
p e k ö n e m v e r m e y e n d a v u d î s e s li d e n i z p i y a d e ç a v u ş u n u n t e m ­
p o lu k o m u t u y l a u y g u n a d ım y ü r ü y o r d u k . Ç a v u ş , g ö ğ ü s g ö ğ ü s e
bir ç a r p ış m a d a b iz im p e k iş e y a r a m a y a c a ğ ı m ı z d a n e m in g ö r ü ­
n ü y o r d u . T a l im d e n ö n c e y o k l a m a y a p a r d ı v e b u , a lf a b e t ik s ır a y ­
la h e p a y n ı ş e k i l d e o lu r d u . H e r b irim iz, a d ı m ı z s ö y l e n i r s ö y l e n ­
m e z “ B u r a d a ! ” d iy e b a ğ ı r m a k z o r u n d a y d ık . B e n im a d ım d a n
h e m e n ö n c e , R o c h e s t e r U n i v e r s i t e s i ’n d e n s o n d e r e c e a ğ ırb a şlı
bir p r o f e s ö r o la n J e r o m e S y v e r t o n u n k i g e l i y o r d u . S y v e r t o n un
adı Siverton ş e k l i n d e o k u n u y o r d u a m a t a lim in ilk g ü n ü n d e ç a ­
v u ş S y v e r t o n ' u y h a r fin i " a y ” ş e k l i n d e t e la f f u z e d e r e k o k u d u .
S y v e r t o n ' u n c e v a b ı, " S iv e r to n - b u r a d a ” ş e k l i n d e o ld u . Bu b ö y ­
le d ö r t h a fta b o y u n c a d e v a m etti. H e r s a b a h ç a v u ş S h arfine
g e l d i ğ i n d e h e r k e s b ek liy o r , s o n r a k ararlı v e y ü k s e k bir s e s le
y a n l ı ş t e la f f u z e d i l e n is im d u y u lu y o r , a r d ın d a n S y v e r t o n ' u n d ü ­
z e lt m e s i v e “ B u r a d a ” g e li y o r d u . B u a n h e r ş e y i a n la t ıy o r d u : a s ­
k e r k a f a s ıy la a k a d e m ik k a f a n ın k ar şı k a r ş ıy a g e l m e s i , b ir m i k ­
tar s ı n ı f ç a t ış m a s ı, b ö lg e c i lik , in s a n h a k la r ı v e k a t ık s ız e ğ le n c e .
Bu o l a y h e r g ü n ü d a h a b a ş la n g ı c ın d a n e ş e l e n d i r iy o r d u .
H a f t a n ın ü ç g ü n ü a s k e r i k a m y o n l a r a b in d ir ili y o r v e b atıd a k i,
P a s if ik ’e y ü k s e k t e n b a k a n d ik k a y a lığ a g ö t ü r ü l e r e k , h e p im iz in
d e o z a m a n a k a d a r g ö r d ü ğ ü m ü z e n k o r k u n ç v e ö l ü m c ü l silah
o la n B r o w n i n g O t o m a t i k T ü f e ğ i n i n - B A R - nasıl k u lla n ıla c a ğ ı

* A B D ’li p a to lo g H o w u rti T. R ic k e tts'ln etken m ik ro o rg a n iz m a la rın ı b u ld u ğ u K a y a lık

D a ğ la r h u m m a sı v e tifü sü n üyesi o ld u ğ u cinse, o n u n a n ısın a rik e tsiya ( r ick e ttsia ) adı
verilm iştir, (ç.n.)

94
k o n u su n d a e ğitim y a p ıy o r d u k . G r u b u m u z d a k i kişilerden, b ö ­
cek sistem atiği u zm an ı ve ta k so n o m i ala n ın d a ü lk e n in önd e ge ­
len isim le ri a r a s ın d a y e r ala n a m a b ira z y a v a ş hareket eden ve
ç o k k a lın c a m lı g ö z lü k ta k a n b ir a d a m atış sıra sı ge ld iğ in d e eli­
ne sila h ı a ld ı ve o s ır a d a d ik k a tin i çim e nle rin ü zerind e hareket
etlen b ir şe y ç e k in c e eli tetikte, n eredeyse ate ş e decek g ib i ç a v u ­
şu n b u lu n d u ğ u y ö n e d o ğ r u salın d ı. D u r u m u fa rk e d ip ş a ş k ın ­
lık la ç e v re sin e b a k t ığ ın d a g ö r d ü ğ ü şu y d u : H e rk e s , talim k o m u ­
tanı ile m e sle k ta şı h o c a la r ın h e p si y ü z ü k o y u n y e re y a tm ış, e lin ­
d e k i k a h r o la s ı şe yi y e re b ır a k m a s ı y a d a o k y a n u s a d o ğ ru ç e v ir ­
m e si için b a ğ ır ıy o r d u .
A ra lık a y ı b a ş ın d a gem iyle y o la ç ık tık . H o n o lu lu 'd a b ir h a lta
k a d a r k a ld ık ta n so n ra , sa v a şa g id e n d e n iz p iy a d e le ri ve to p çu
b irlik le rin d e n o lu şa n m u az za m b ir k o n v o y u n o rta s ın d a , b ir a v u ç
bilim a d a m ı ve te k n isy e n o la ra k G u a m A dası na d o ğ ru y o la d e ­
vam e ttik . M urada k a m p k u r u p , in şa a t d e v a m e d e r k e n ç a d ırd a
k a ld ık ve h e p im iz b irlik te - k o m u ta n d a n e re k a d a r b ü tü n r ü tb e ­
ler- P asifik A d a la rı n d a o z a m a n a k a d a r h iç g ö rü lm e d ik k a lite d e
b ir dizi a r a ş tır m a la b o r a tu v a r ı in şa e ttik . Ç a tıla r ile d u v a r la r ın
m e ta l p a n e lle ri e tik e tle n m iş ti v e v id a la n m a k ü z e r e h a z ırd ı: b u n ­
la rı b ir b ir in e u y d u r m a k y a n lış y a p ılm a s ı zor, ç o k b a s it b ir işti.
A m a, D e n iz A rıla rı o la r a k a d la n d ırıla n p r o le s y o n e l in ş a a t işç ile ­
rin d e n o lu ş a n b ir e k ib in y a k ın d a k i b ir a la n d a a y n ı m a lz e m e le ri
k u lla n a ra k a d a n ın d o n a n m a h a s ta n e s in i k u r m a s ın ı iz le rk e n , b iz
d e iş ç iliğ im iz d e n b U y ü k g u r u r d u y a r a k işim iz i ta m a m la d ık . D a ­
h a s o n r a ö ğ r e n d ik k i b iz im la b o r a tu v a r tm ız ın k u r u lm a s ıy la d a
ö n c e D e n iz A r ıla r ı g ö r e v le n d ir ilm iş ti a m a b iz im k o m u ta n ım ız
b u n u b iz im y a p m a m ız ın d a h a iy i o la c a ğ ın a k a r a r v e rm iş ti ve
b ö y le c e b iz im , G u a m ’d a k i te s is le r in ö te k i b ö lü m le r in e k a r ş ı s i ­
y a s a l b a ğ ım s ız lığ ım ız k o r u n m u ş t u . B u n u n b ir im in g e le c e ğ i a ç ı ­
s ı n d a n ö n e m li o l d u ğ u n a i n a n ılıy o r d u . B iz ö z e r k o lm a lı, ü z e r i n ­
d e ç a lış a c a ğ ım ız a r a ş t ı r m a k o n u l a r ı n ı k e n d im i z s e ç e b iltn e liy d ik .
B irim i r u t i n b i r s a ğ lık Ila k a n lığ ı l a b o r a t u v a r ı g ib i k u l la n m a e ğ i ­
lim in d e o l a b ile c e k d i ğ e r y e tk i l i l e r d e n e m i r a lm a m a lıy d ık .

%
 Hizmetimi/, için ilk ta le p Ivvo J i m a A d a s ı n d a n g eld i. B u r a d a
«Jüponlardan a l m a n d e r i n m a ğ a r a l a r d a k e n e b e n z e r i m i n i k k ı r ­
mızı a k a r l a r a ras t la n d ı ğ ı bildirilmişti. A d a n ı n i şg a li n e h e n ü z
b aş la n m ı ş , y o l u n a ş a ğ ı s ı n d a k i d e n i z p i y a d e h a s t a n e s i n e ö lü ve
y a r a l ı l a r d a g e l m e y e b aşlamış tı. Bu a r a d a işgalin i m k â n s ı z o l d u ­
ğ u n a ilişkin s ö y le n ti le r d e g e l i y o r d u . A k a r l a r ı n v ar lığ ı felaketi
d a h a d a b ü y ü t e c e k , l w o J i m a ’d a b ir çalılık ti f ü s ü s alg ın ı b a ş l a ­
mas ı y ı k ı m d e m e k ola ca ktı. A k a r l a r d a n ö r n e k a l m a k ü z e r e b ö l ­
gey e g ö n d e r i l e n te k n i s y e n e k ib i b u n l a r ı n Ç u ç u g a m u ş i has talığı
taşıyıcısı, y a n i k o r k u l a n c i n s t e n o l m a d ı ğ ı h a b e r i y l e d ö n d ü . H e r ­
kes birb ir ini k u t l u y o r d u . A k a d e m i k b i r s a ç m a l ı k ve G u a m d a
b ir fildişi kıılc o la r a k g ö r ü l m e tehlikesi a l t ı n d a k i b i rim im i z in
d o n a n m a y a fay d ası b ö ylece o n a y l a n m ı ş o ld u . Bizim d e e n a z ı n ­
d a n o g ü n l e r d e itiba rım ız y ü k s e lm iş ti.
Ay nı d ö n e m d e F ilip in le r'd e n , bulaşıcı s arı lık salgını çıktığına
ilişkin b ir h a b e r a ld ık ve Dr. G e o r g e M i r i c k b a ş k a n l ı ğ ı n d a b i r
hey et, G ı ı a m l a b o r a t u v a r l a r m d a i n c e l e n m e k ü z e r e k a n v e dışkı
ö r n e k l e r i a l m a k için u ç a k l a b ö lg e y e g ö n d e r i ld i . H a s t a l ı ğ a b ir
v i r ü s ü n y o l açtığı d ü ş ü n ü l ü y o r d u a m a e t k e n o r g a n i z m a n ı n ni­
teliği k o n u s u n d a bilgi ol m a d ı ğ ı gibi, b u n u n n a k led ileb ileceğ i
d e n e y h a y v a n ı d a y o k t u . Yen i v a k a l a r ı t e c r i t e t m e k v e e n f e k s i ­
y o n u n k a y n a ğ ı n ı b u l m a k için g e le n e k s e l e p i d e m i y o l o j i a r a ş t ı r ­
m a la r ı u y g u l a m a k d ı ş ı n d a s o r u n u n ç ö z ü m ü için y a p ı l a c a k b ir
şey b u lu n m u y o rd u . H e r şeye rağmen, G u a m biriminin orada
o l d u ğ u n a ve k o n u ü z e r i n d e çalıştığını b i l m e k d o n a n m a için g ü ­
v e n vericiydi.
B en im l a b o r a t u v a r ı m ı n k a r ş ı s ı n d a , y o l u n k a r ş ı t a r a f ı n d a Ric-
h a r d S h o p e i nk i y e r a l ı y o r d u . G u a m ’d a k i ilk a y l a r ı m ı z d a o n u n
g r u b u n a d o ğ r u d a n g ö r e v verilm em iş ti. S h o p e o d ö n e m d e ü l k e ­
nin ö n d e ge l e n viro logları a r a s ı n d a y e r a l ı y o r d u ve d o m u z g r i ­
biyle t a v ş a n papillom ası v ir ü s l e r in i b u l m u ş t u . G e l e c e k i l k b a ­
h a r d a O k i n a v v a n m işgali g e r ç e k l e ş t i ğ i n d e b u r a y a g ö n d e r i l e c e k
e k i b e b a ş k a n l ı k ed eceğ i k e n d i s i n e bildirilm işti a m a o s ır a l a r d a
z a m a n ı nasıl k u l l a n a c a ğ ı n a k e n d i k a r a r v e r i y o r d u . O n u n h e r

96
sabah, iki elin d e içinde kan k ü ltü r o rtam ı b u lu n a n b ire r cam la-
b o ra tu v a r kabı ile lab o ratu v arın ın ö n k apısından çıkışını b ü y ü ­
lenerek sey red iy o rd u m . Ayin gibi h e r g ü n ay n ı şeyi tek ra rlard ı.
K olları iki y a n a açılm ış olarak, k ap ak ları açık k a p la n herhangi
b ir m ikroo rg an izm an ın ü stü n e konabilm esi için tam b ir dakika
süreyle önce kuzeye, so n ra adım adım sağ a d ö n e re k pusulanın
g österd iğ i h er y ö n e d o ğ ru tu ta r ve d a h a so n ra k ap ları in küba-
töre y erleştirm ek ü zere y e n id e n içeri g irerd i. D en ey fareleri ko­
lonisine bulaştırdığı g rip v irü sü n e k arşı an tib iy o tik özellikler ta ­
şıyabilecek b ir m ik ro o rg an izm a a rıy o rd u . S ho p e sadece inatçı
ve d ik k atli değil, ay n ı zam anda h er zam an o lağ an ü stü şanslı bir
araştırm acıy d ı. B irkaç h afta içinde tam d a istediği etkiyi göste­
ren b ir pén icilliu m tü rü n ü ayrıştırm ayı b aşard ı. E t suyu k ü ltü ­
rüyle çoğaltılan o rg an izm ad an elde ettiği süzm e, farelerini virüs
enfek siy o n u n a karşı k o ru y o rd u . Bu, bildiğim kadarıyla, virüse
karşı b ir an tib iy o tiğ in ilk uygulanışıydı, B uluşuna, karısı H e ­
len’e atıfla “H elenin" ad ın ı verdi. M ik ro o rg an izm a a t ensefaliti
virüslerin e karşı etkili olm akla b irlik te klinik fay d a sağlayacak
ölçüde etkili değildi. A m a an tiv iral e tk e n le r ü zerin d e ileride y a ­
pılacak çalışm alar için önem li b ir ipucu o lu ştu ru y o rd u .
Bu çalışm a devam ed erk en S ho p e O k in a w a y a gidecek olan
ve çalılık tifüsü, böcek ve k em irg en ler ile v irü sle r üzerin d e ça­
lışm ak ü zere taşın ab ilir la b o ra tu v a rlarla d o n atılm ış on su b a y ve
y irm i k a d a r e r ile, şistozom iyaz hastalığı ve bu hastalığı bulaştı­
ran saly an g o zlar h a k k ın d a g eniş bilgiye sah ip b ir parazitoloji
g ru b u n d a n oluşan ekibi örgütlem ekteydi. Benim görevim çalı­
lık tifü sü ara m a k tı ve bu am açla ban a, içinde elli beyaz fare b u ­
lunan b ir k u tu verilm işti.
M a rt ay ın d a o rd u y a a it b ir nakliye gem isiyle O k in a w a y a g it­
m ek ü zere G u a m 'd a n ayrıldık ve N o rm an d iy a çık arm asın d an
iki gü n s o n ra N a h a k en tin in h em en k u zeyindeki lim ana d em ir
attık . A dan ın g ü n e y u c u n u n işgali için savaş başlam ıştı vc uçak
gem isinden k alk an uçaklarım ızın b o m b ard ım an ı ile to p ve tüfek
seslerini duyabiliyor, geceleri k a ra d a b ir b u çu k , iki kilom etre

97
uzaktaki alevleri görebiliyorduk. Tehlikeli b ir y e r gibi g ö rü n ü ­
y o rd u a m a bize d a h a d a tehlikeli g örünen gem ide kalm aktansa
k aray a çıkm ak için sabırsızlanıyorduk. K am ikaze saldırıları
başlam ıştı ve lim anda sıkışık b ir şekilde dem irli onlarca gem iy­
le birlikte biz de açık h e d ef o lu ştu ru y o rd u k . Ç arpışm anın ilk
gün lerin d e bizim ki değil am a b irk aç gem i isabet alm ıştı. Sayısı­
nı hatırlam adığım birkaç g ü n sonra, gem inin b o rd a sın a asılan
b ir ip m erdivenden inerek k ü ç ü k filikalarla k aray a çıktık. Ben
b ir elim le tu tu n u p inm eye çalışırken diğer elim de beyaz fare d o ­
lu k u tu m u saran ipi sıkıca tu tu y o rd u m . Y olculuk boyunca k u ­
tuyu ranzam ın altın d a saklam ış, içine h e r gü n farelere y a ta k
oluşturm ak için tuvalet kâğıdı ilave etm iştim . O y ü z d e n iareler
şim di ilk kez insan içine çıkıyorlardı; g ü v erted e birb irlerin e ses­
lenerek kutu y u gösteren deniz piyadelerinin y ü zlerin d ek i şaş­
kınlığı görebiliyordum . H ay ret nidaları d ışında hatırladığım tek
şey şu sözlerdi: "G örm ediğim b ir bu kalm ıştı!"
K araya çıktık ve bir tepenin y a m a cın a yerleştik . D erhal fark
e ttik ki, d ü şm an ateşinden dolayı değil am a a ra d a b ir kafaları­
m ızın üzerine dalış y a p a n J a p o n uçaklarına karşı kendi gem ile­
rim izden açılan u çak sav ar ateşinden kendim izi k orum ak için si­
perlere ihtiyacım ız var. İlk keşlim iz O k in a w a toprağının tatlı
patateslerle d o lu p taştığıydı. K azdığım ız h er y e r ekiliydi ve ay­
rıca insan dışkısıyla bolca gübrelenm işti. D a h a sonra bunun ti­
fo ve p aratifo basili için zengin bir k aynak o ld u ğ u n u keşfettik
ve b u d a bir ay so n ra askerlerim iz a rasın d a (h astalard an bazıla­
rının k arın ların d a beliren kırm ızı lekelerden dolayı başlangıçta
yanlışlıkla çalılık tifüsü o larak tanım lanan) h afif b ir ateşli has­
talık salgınına ned en oldu.
A nlaşıldı ki O k in a w a 'da çalılık tifüsü y o k tu ve hiçbir zam an
d a olm am ıştı. A danın sicilinde şistozom iyaz d a y o k tu . Bu d e ­
m ekti ki Shope ile ben d ah a başında işsiz kalm ıştık. Ben farele­
rim için başka kullanım alan ları bulm ak zorundaydım ; bir, iki
h afta adadaki d erelerin k e n arların d a y ü rü y e re k b o şu n a taşıyıcı
salyangoz a ra y a n Shope d a b aşk a ilgi alanları aram alıydı.
 H a f t a l a r s o n r a I i a z i r a n a y ı n d a , k i m s e n i n ö n g ö r e m e d i ğ i, a d a ­
d a k i k o m u t a k a r a r g â h ı n d a h e r k e s t e ciddi b i r ş o k etkisi y a r a t a n
g e r ç e k s o r u n l a k arşı laştık. A d a n ı n k u z e y u c u n d a k i bazı O k i n a ­
w a k ö y l e r in d e ö l d ü r ü c ü t ü r d e b i r ensefalit salgını o r t a y a çıktı
ve A m e r i k a n a s k e r l e r i a r a s ı n d a d a a y n ı b ey in h as ta lığ ın ın b elir ­
lendiği ü ç v a k a g ö r ü l d ü . S e m p t o m l a r ı vc klinik sey rin e g ö r e
has talığın m e r k e z i s in i r s is tem in in b ir çeşit viral e n f e k s i y o n u o l­
d u ğ u a çıktı. E n olası a day , J a p o n y a a n a k a r a s ı n d a e n d e m i k bir
h a s ta lık o l a r a k u z u n z a m a n d ı r b i li nen a m a A m e r ik a l ı epidem i-
y o l o g l a r ı n O k i n a w a ' d a b ir t ehlike o lm as ın ı be kle m ediği, J a p o n
B v i r ü s ü a d ı y la t a n ı n a n e t k e n d i. Bizim b irim h e m e n bu k o n u
ü z e r i n d e ç a l ı ş m a y a baş la dı, ö l ü m l e s o n u ç l a n a n b az ı v a k a l a r a
y a p ı l a n o t o p s i l e r d e n b e y in d o k u s u ö r n e k l e r i aldık, b u n l a r ı k u r u
b u z i çinde d o n d u r d u k v e d e n i z p iy ad eler i u ç a k la r ıy l a G u a m ’da-
ki l a b o r a t li v a r la r a g ö n d e r d i k . Ay nı z a m a n d a , n ü f u s l a r ı a za la n
b e y a z f a r e le r im iz d e n b a z ı la r ı n a b e y in d o k u s u s ü s p a n s i y o n u a ş ı­
ladık. Bir h a f t a için de hastalığı f a re le r d e ü r e t e r e k v irü s ü e ld e e t ­
tik ve G u a m seroloji l a b o r a t u v a r ı b u n u n g e r ç e k t e n d e J a p o n B
v i r ü s ü o l d u ğ u n u bildirdi. V a k a l a r tecrit edildi, a d a k o m u t a n l ı ­
ğ ı n c a sivri s in e k le r in k o n t r o l a ltına a l ı n m a s ı n a y ö n e l i k ö n l e m l e r
u y g u l a n d ı ve y a z m e v sim in in ge ri ka l a n b ö l ü m ü n d e h e r hafta
m ü n f e r i t v a k a l a r g ö r ü l s e d e A m e r i k a n a s k e r le r i a r a s ı n d a ense-
falite y a k a l a n a n b a ş k a h a s t a o lmad ı. Bu d u r u m d a bize d ü ş e n iş
v i r ü s ü n k a y n a ğ ı n ı a r a m a k o ldu. B e n z e r ensefalit v ir üs leri A m e ­
r i k a ’d a d a b il in m e k te y d i. " A t" ensefaliti d e n il en bu v i r ü s a t l a r
vc y a b a n k u ş l a n t a r a f ı n d a n taşınıyor, sivri s in e k le r le i n s a n la r a
g e ç i y o r d u . C ip le r le a d a n ı n b i r u c u n d a n d i ğ e r i n e g i d e r e k çeşitli
evcil h a y v a n l a r l a y a b a n k u ş l a r ı n d a n k a n ö r n e k l e r i a lı y o r ( e k i b i ­
m i z d e o rn it o l o g la r ın y a n ı sıra m a m m a l o g l a r v c e n t o m o l o g l a r d a
b u l u n u y o r d u ve a y r ı c a a v tü f e k le r im iz v a r d ı ) sivri s in e k t o p l u ­
y o r ve Örneklerimizi b e k l e t m e d e n G u a m ' a g ö n d e r m e k için g ü n ­
d e iki k e z d e n i z piy a d e l e r i n in u ç a k p istine g id iy o r d u k .
A r a ş t ı r m a n ı n d ı ş ı n d a en b ü y ü k kaygı k o n u s u g ü v e n li k t i. La-
b o r a t u v a r ı m ı z ı N a g o k ö y ü n ü n k ıy ıs ın d a te r k e d i lm i ş b ir ç a y h a -

99
n e y e k u r m u ş tu k , C tip i a s k e r ta y ın ıy la b e s le n iy o r d u k v e y a t a k ­
la rım ız ı d a y a k ın d a k i b ir ç iftlik a m b a r ın a y e rle ş tir m iş tik . H e r
ş ey i y e r le ş tird iğ im iz in e rte s i g ü n ü b ö lg e d e k i d e n iz p iy a d e le ri
k o m u ta n lığ ın d a n g e le n z iy a re tç ile rim iz b iz e s a v u n m a h a tla rın ın
s ın ırın d a b u lu n d u ğ u m u z u b ild ird ile r. G e r ç e k te n d e ö y le y d ik .
K a m p y e r im iz in h e m e n g ü n e y in d e ik i y ü k s e k te p e n in a r a s ın d a n
u z a n a n d a r lıir y o l v a r d ı. B ir h a fta k a d a r h e r a k ş a m , a d a n ın g ü ­
n e y in d e k i c e p h e h a ttın d a n s ız a n d a ğ ın ık g r u p la r h a lin d e J a p o n
a s k e r le r in in m a k in e li tü fe k a te ş in e h e d e f o ld u k . K im s e v u r u l­
m a d ı a m a b iz y in e d e ç a d ırla rım ız ın ç e v r e s in d e ç o k d e rin s ip e r ­
le r k a z d ık .
D e n iz p iy a d e le r i h e m e n a rk a m ız d a k i y o ld a b ir m a k in e li tü -
le k n o k ta s ı o lu ş tu r d u . B u a s k e r le r e k a r ş ı d e r in b ir s e v g i h is s e ­
d iy o r d u k v e b i r g e c e d a h a d a d e rin b i r sa y g ı d u y d u k . B irk a ç
y ü z m e tre g ü n e y d e y o la d ü ş m a n ı e n g e lle m e k iç in te l d ö ş e n m iş ­
ti Ilir g e c e g e ç s a a tle rd e te lle rd e k i a la r m la r ç a lm a y a b a ş la d ı ve
b ir g r ııp in s a n ın s e s siz c e b iz e d o ğ r u k o ş tu ğ u n u g ö r d ü k . M a k i­
neli n o k ta s ın d a n ö b e tte o la n g e n ç d e n iz p iy a d e s i tü fe ğ in i a te ş le ­
m e d i ve ç e v r e d e k i d iğ e r n o k ta la r a d a “A te ş e tm e y in . S iv iller."
d iy e te lsiz iy le h a b e r v e rd i. S o n r a s ip e r d e k i k u m to r b a s ın ın ü z e ­
rin d e n a tla y a r a k y o ld a n a ş a ğ ı k a r a n lık ta te k b a ş ın a v e s ila h sız
k o ş lıı; b irk a ç y a ş lı a d a m la k u c a ğ ın d a ç o c u k ta ş ıy a n k a d ın la r ­
d a n o lu ş a n g r u b u a la r a k b iz im a m b a r a g e tird i. K im s e n in b u
d a v ra n ış ı r a p o r e ttiğ in i s a n m ıy o ru m , a m a e ğ e r b iz im y e tk im iz ­
d e o ls a y d ı b iz o n a a ltın m a d a ly a v e r ir d ik . B u d u r u m d a b iz d e a l­
k ış la y a r a k te z a h ü r a tta b u lu n d u k v e k e n d is in e b ü y ü k b ir a s k e r
o k lu ğ u n u s ö y le d ik .
S a v a ş s o n a e r d iğ in d e O k in a v v a 'n ın k u z e y u c u n d a b ir ç a d ır d a
y a ş ıy o r, J a p o n B e n s e fa liti ü z e r in d e k i ç a lış m a y ı ta m a m la m a y a
ç a lış ıy o r d u m . A d a d a k i a t l a r ü z e r in d e y a p tığ ım ız s e r o lo jik ç a lış ­
m a la rd a n , b u h a y v a n la r ın , a t t a n in s a n a s iv ris in e k le g e ç tiğ in e
İn a n ıla n v ir ü s ü n o la sı b ir k a y n a ğ ı o ld u ğ u n d a n o ld u k ç a e m in o l­
m a m ız a y e te c e k k a d a r b u lg u e ld e e tm iş tik . A m a h iç b ir y e r d e
h a s ta b ir a t a ra s tla m a m ış tık v e a d a d a k i h a y v a n la r a r a s ın d a e n -

100
sefalitc b en zey en b ir hastalığa ilişkin b ir ö y k ü de duym am ıştık.
N e v a r ki. O k in a w a ’daki y e tişk in atla rın n ered ey se tam am ının
kan ö rn e k le rin d e J a p o n B v irü sü n e karşı a n tik o rla r m evcut­
ken, genç ta y la rd a a n tik o r d ü zey i d ü şü k tü y a d a hiç y o k tu ve
b u d a b u h ay v an lard a salgın b o y u tu n d a b ir v irü s enfeksiyonu­
n a işa ret ediyordu.
A da kom utanlığını, b ir u c u n d a k ü ç ü k b ir la b o ra tu v a r için y e r
ayrılm ış, etrafı sıkıca p erd elen m iş b ir a h ır y ap ılm ası için ikna
ettik. Y akındaki b ir o tlak tan çok sısk a am a sağlıklı üç genç tay
g etirildi. H e r b irine enfek te olm uş fare beyniyle y ap tığ ım ız tu z­
lu süspan siy o n u en jek te ettik. S o n ra, tayların b o y u n d a m arla ­
rın d an h e r g ü n örn ek aldık ve b u k an ların değişik seyreltiklcri-
ni farelerin beyinlerine en jek te ed e re k ve h e r seyreltik için dört
fare k u llan arak v irü s testi y a p tık . U ç g ü n b o y u n ca so n u çlar ne­
g a tif çıktı. A ncak d ö rd ü n c ü ve beşinci g ü n alm an örn ek lerd e
aradığım ız cevabı bu ld u k . A tların hepsi, görebildiğim iz k a d a ­
rıyla hâlâ çok sağlıklı o lsa la r d a o sıra d a k a n ların d a, ko n ab ile­
cek h er sivrisinek için h azır d u ru m d a y o ğ u n m ik ta rd a canlı vi­
rü s ü retiy o rd u .
A hırd ak i ü ç atla hâlâ yapab ileceğ im iz b irçok a ra ştırm a vardı:
V irüs b u a tla rın v ü c u tla rın a n ered en g eliy o rd u ? Beyin d o k u la ­
rın a ne o lu y o rd u ? in sa n la rd a k i h astalık ta g ö rü le n lezyonlann
b en zerleri o lu şu y o r m uydu? Ç alışm aları p lan lam a aşam asın ­
d ay k e n , işi tam am layıp G u am a g eri dö n m e talim atı aldık. T ay­
la n serb est b ırak am azd ık ç ü n k ü h e r biri bırak ıld ığ ın da y e n i bir
salgın b aşlatacak k a d a r çok serb est v irü s taşıy o rd u . Belli ki öl­
dürülm eleri g erek iy o rd u . Bu k o n u d a kullanım ı benim senm iş
sözcük "k u rb a n etm ek "tir. Biyoloji ve tıp y a z ıla rın d a deney
hayvanları h içbir zam an öldürülm ezler, k u rb a n edilirler. Ü ç ta ­
y ı ö ld ü rm e işini nasıl y ap acağ ım ız k o n u su n d a h içb ir fikrim iz
y o k tu . A skeri id are birim ine bağlı v eterin er su b ay d an akıl s o r­
du k ve o d a atları vurm am ızı ön erd i. Ben itira z ettim ; b u şekil­
d e virüs kay n ay an k an ı h e r ta ra fa bulaştıracağım ızı söyledim .
V eteriner, “form aldehidiniz v a r m ı” diye so rd u . E vet, çok m ik-

101
 ta r d a v a r d ı. “ D a m a r d a n b ir a z e n j e k t e e d in " d i y e ö n e r i d e b u l u n ­
d u . B u , s ih ir g ib i a n ın d a s o n u ç v e r d i. A d a k o m u t a n lı ğ ı d a h a
s o n r a d e r in b ir ç u k u r k a z d ır d ı le ş le r y e t e r l i ö l ç ü d e f o r m a ld e h id -
le k a p la n a r a k g ö m ü l d ü . V e b i z d e e ş y a la r ım ız ı t o p la y a r a k , e r t e ­
si s a b a h e r k e n sa a t le r d e iki k işilik y e r b u lu n a n ilk d e n i z p iy a d e
n a k liy e u ç a ğ ıy la G u a m 'a h a r e k e t e ttik . O k i n a v v a ’n m elli mil a ç ı ­
ğ ı n d a m o t o r la r d a n biri d u r d u v e u ç a k p is te g e r i d ö n d ü . B u r a d a
o n a r ım için bir g ü n b e k le d ik t e n s o n r a y e n i d e n G u a m ’a u ç tu k .
E y lü l un s o n u n d a y d ı k , s a v a ş r e sm e n s o n a e r m iş ti v e biz d e h e ­
m e n e v e d ö n m e y i u m u y o r d u k . H e r sa b a h d ö n ü ş tar ih im iz le ilgili
h a b e r o lu p o lm a d ığ ın a b a k m a k üz e r e ilan ta h ta sın ın ö n ü n d e d iz i­
liy o r d u k . B irk a ç k iş iy e d ö n ü ş em ri g e lm iş t i a m a g e r i k a la n ım ız a
b u n u n biraz z a m a n a laca ğı, b elk i b ir k a ç h a lta s ü r e b ile c e ğ i s ö y l e ­
nerek, işim iz e b a k m a m ız ta v siy e e d ilm işti. G e r ç e k t e n ü ç a y sü r ­
d ü . H a y v a n b a r ın a ğ ın d a hâ lâ b ir k a ç d ü z i n e ta v ş a n v a r d ı v e b u n ­
lar ü z e r in d e p la n la n m ış bir d e n e y d e b u l u n m u y o r d u . D o la y ıs ı y la
b e n d e işe k o y u l d u m . La b o ra t u varı m d a k i d o n d u r u c u d a A g r u b u
h e m o lit ik s tr e p t o k o k la r d a n b ir k a ç tür v a r d ı. B azı ta v şa n la r ı, ısıy­
l a ö l d ü r ü lm ü ş s t r e p t o k o k l a r ile h o m o j e n iz e e d il m iş n o r m a l ta v şa n
k alb i d o k u s u n d a n o lu ş a n k a r m a a ş ıy l a a ş d a m a y a k a r a r v erd im .
A m a c ım , m ik r o o r g a n iz m a la r ın h a y v a n l a n k e n d i k a lp le r in e karşı
a n t ik o r ü r e tm e le r i için h a r e k e t e g e ç ir ip g e ç ir m e y e c e k le r in i g ö r ­
m e k ti. A k u t a teşli r o m a t iz m a v e k a lp r o m a t iz m a s ı o l u ş u m u için A
g ru b u streptokok e n fek siy o n u n u n g erek li o ld u ğ u , o n b e ş y ıl ö n ­
c e A lv i n C o b u r n tar afın d an k a n ıtla n m ış tı v e b i r ç o k kişi, s tr e p to -
k o k l a n n çe şitli tü r le r d e o t o i m m ü n te p k ile r b a ş la tm a ö z e lliğ in e
s a h ip o la b ile c e ğ in i ö n e s ü r m ü ş t ü . B e n im d e ö n ü m d e z a m a n v e
y e t e r i n c e ta v şa n v ar d ı v e d e n e y i ba şla ttım .
A r a ş t ı r m a ç o k iyi s o n u ç v e r d i. N e o z a m a n a k ad ar, n e d e d a ­
h a s o n r a b u d e r e c e ç a r p ıc ı v e t a r t ış m a s ız s o n u ç l a r v e r e n bir d e -
n e y y a p m a d ı m . S t r e p t o k o k v e k a lp d o k u s u b ile ş im i e n j e k t e e d i ­
le n fa r e le r h a s t a la n a r a k iki h a lt a iç in d e ö l d ü . K a lp le r in in h i s t o ­
lojik k e sitle r i, o z a m a n a k a d a r r a s tla d ığ ım e n ş id d e t l i v e y a y g ı n
m iy o k a r d it ( k a lp k a s ı iltih a b ı) h a s t a lığ ın ı g ö s t e r i y o r d u . I n s a n -

102
lardaki rom atizm a! m iyokarditin karakteristik lezy o n lan n a çok
benzeyen enflam asyonlu hücre küm eleri g ö rü lü y o rd u . Sadece
stre p to k o k y a d a sadece kalp d o k u su cnjektc edilen kontrol
g ru b u n d a k i tav şan lar hâlâ sağlıklıydılar vc kalplerinde lezvon
y o k tu .
Ateşli rom atizm a problem ini tüm den çözdüğüm den çok em in­
dim . Bu sıra d a A ralık ortasın a gelm iştik ve tam d a son tavşan
üzerinde son otopsiyi bitirdiğim de eve dönm e em rim geldi.
B undan sonrasını çok kısa anlatabilirim . 1946 yılının O cak
ayında R ockefeller E nstitüsü'ııe d ö ndüğüm de ateşli rom atizm a
üzerindeki a raştırm a p rogram larının sorum lusu ve bu alanda
ö nde gelen isim lerden olan H o m er Svvilt’o slaytlarım ı g ö ste r­
dim . D r. Svvilt çok hevesli ve destekleyici d a v ran d ı. Kendi g ö ­
rü şüne g ö re benim , ateşli rom atizm anın referan s oluştu rab ile­
cek patolojisini tavşanlarda o rtay a çıkardığım ı söyledi. D erhal
işe koyuldum . G uam deneyindekiyle aynı stre p to k o k ailesini ve
1944’te G u a m ’a g ötürdüklerim izle aynı cinsten olan R ockeleller
deney tavşanlarını kullanıyordum . S onraki d o k u z ay boyunca
b irk aç y ü z tavşan k u lla n a ra k ve stre p to k o k la kalp dokusu d o z ­
larını m üm kün olan h er şekilde değiştirerek birbiri ardından,
tek ra r te k ra r den ey ler y ap tım . Ve bir kere olsun hasta bir tav ­
şan, bir m iyokardit vakası, hatta h erhangi b ir hayvanın k alb in ­
de en ufak b ir enflam asyon görm edim .
B ir sü re sonra denem ekten vazgeçtim . Başarılı G uam d en e­
y in i açıklam ak için aklım a gelen tek şey, G u a ın ’daki tavşan ko­
lonisinde ıniyokardite yol açabilecek özellikte b ir çeşit gizli vi­
rü s olabileceğiydi. A m a bu virü sü n neden sadece ısıyla ö ld ü rü l­
m üş stre p to k o k la r ve kalp dokusu sü sp an siy o n u n u n varlığında
bu etkiyi yap tığ ı k o n u su n d a b ir açıklam a yapam ıyorum .
A çıklanam ayan ve y ayıınlanam ayan bu deneylerle ilgili def-
terlerim i hâlâ saklıyorum . O n la r bana, a raştırın a sırasında işle­
rin h er zam an ters gidebileceğini gösteriyor. E ğ er zam anım la
d ah a az kendim den em in ve d a h a ihtiyatlı olsaydım , d ö nerken
G uatn'daki tavşanlardan bazılarını y a da en a zından donm uş

103
 9
k a l p d o k u s u ö r n e k l e r i n d e n b ir kısm ını e v e g e t i r m e y e çalışır­
d ı m . A m a g e t i r m e d i m . D e n e y l e r i n , b e n i m o l m a sın ı istediğim
a n l a m ı t a ş ı d ı ğ ı n d a n ö y le sin e e m i n d i m ki, a y n ı s o n u ç l a r ı N e w
Y o r k ’la eld e e d e m e y e b i l e c e ğ i m a k l ı m a bile g e l m e d i . İh tiyacım
o l a n b ü t ü n k o n t r o l u n s u r l a r ı n ı u y g u l a m ı ş t ı m . G u a m 'm k e n d i s i ­
nin b i r k o n t r o l e t m e n i ola bileceğ in i f a r k e d e b i l e c e k k a d a r a k ı l ­
lı değildim .
 X. Bölüm

Y o lcu lu k la r

950 lı y ılla rd a B eth esd a'd a U lusal Sağlık E n stitü leri'nin

1 hızla genişlem esi ve a ra ştırm a p ro g ram ların ın tü m ülkede

tıp fakültesi p atlam asın a yol açm asıyla, bu o k u lların çoğu
y en i bölüm ler k u rm ay a ve büyüm eyi karşılayabilm ek için yen i
öğretim üyeleri alm ay a başladılar. S avaştan h e n ü z dönm üş
olan, d o k to ra sonrası a ra ştırm a görevlisi d üzeyindeki benim k u ­
şağım , sav aştan ö n cekilere g ö re görülm edik k a d a r y e n i ve iyi
donatılm ış la b o ra tu v a rla rd a pek çok a raştırın a k ad ro su fırsatı
elde etti. Ve böylece seyahat etm eye başladık. Z am an , ak a d e ­
mik sey yahların zam anıydı. Ü c re tle r h âlâ savaş öncesinin d ü ­
şü k düzeylerindeydi (R ock efeller E n stitü sü 'n d e çalışan biyo-
kim yacı b ir ark ad aş, D r a k e s C ak es firm asının k am y o n u n u sü ­
ren adam ın k endisinden iki k a t fazla ü cret alm asın d an şikayet
ed erd i), am a a ra ştırm a m alzem esi, tek n isy en ler ve d en ey hay-
v a n la n için a y rıla n b ü tç e le r h iç b u k a d a r bol o lm a m ıştı. Biz d e
s ü re k li b ir y e r d e n d iğ e rin e ta ş ın ıy o rd u k .
B eıy l ile b e n o y ılla rd a ç o ğ u in s a n d a n d a h a fa z la d o la ştık ve
ta şın m a y ı b ir a lışk a n lık o la ra k b e n im se d ik . B ir ş e h ird e a r tık y e r ­
leştiğim izi, k ö k s a lm a y a b aşla d ığ ım ız ı h isse ttiğ im iz d e bile bu
a lışk a n lık bizi d e fa la rc a , e şy a la rım ız ı to p la y ıp şe h rin ö b ü r ta r a lı­
n a ta ş ın m a y a z o rla d ı. H ü k ü m e t için d a n ış m a n lık g ö re v le rin e
a ta n d ığ ım d a z a m a n z a m a n F B I'ın u z u n g ü v e n lik o n a y ı fo rm la rı­
nı d o ld u rm a m g e re k ti. Bu fo rm la rd a , a d a y ın m e z u n iy e tte n s o n ­
ra k i b ü tü n ik am et a d re s le rin in v e ta rih le rin in y a z ılm a sın ın iste n ­
d iğ i b irk a ç s a tırlık b ir b o ş lu k v ard ır. B en b u n u h iç b a şa ra m a m .
Ç eşitli z a m a n la rd a N e w Y o r k 'ta y e d i d e ğ işik a p a rtm a n d a ire sin ­
d e , B altim o re, N e w O rle a n s v e M in n e a p o lis fte ik işe r ev d e, New'
H a v e n ’d a ü ç e v d e o tu r d u k v e h e r ta şın m a d a k a y b e ttiğ im iz s a n ­
daly ele r, m asalar, la m b a la r v e h a lıla r o ld u . K u rtu la n la r sa d ec e
k ita p la r v e k ita p lık la rd ı. H e r ş e h ird e k ita p lığ ım ız a y e n i c iltle r ve
y e n i ra fla r e k le d ik ve B e ıy l te k b ir k ita b ın bile a d ın ı v e rafta k i
y e rin i u n u tm a d ı. K ita p la rın to z u n u a lm a m ız h iç g e re k m e d i; n e ­
re d e y s e h e r y ıl k ü tü p h a n e k e n d iliğ in d e n te m iz le n iy o rd u .
B ery l ile b e n im , s a d e c e iki y ıl k a lm a m ız a ra ğ m e n b ü tü n ş e ­
h ir le r iç in d e e n se v d iğ im iz y e r B a ltim o re o ld u . İlk y ıl, H o p k in s
tıp la b o r a tu v a r la r ın a g ö re ş e h rin ö te k i ta ra fın d a , P a r k C a d d e ­
si n d e k i k ırm ız ı tu ğ la lı esk i b ir a p a r tm a n d a o tu r d u k . Y u k a rıd a ­
ki k ira c ı, ü n iv e rs ite d e y a z ı, k o n u ş m a v e d r a m a p ro fe s ö rü o la ra k
g ö re v y a p a n v e y a n işi d e ğ il d e y a ş a m ın ın tem el işi şa irlik o lan
E llio t C o le m a n idi. O n u n la y a k ın a r k a d a ş o ld u k . H o m e w o o d
y e rle ş k e s in d e k i ö ğ re tim ü y e le ri k u lü b ü n d e y e m e k le r y iy o r,
o n u n a ra c ılığ ıy la H o p k iııs ’in b e şe ri b ilim le rd e k i a k a d e m ik k a d ­
ro su n u tıp fa k ü lte s in d e k ile rd c n d a h a iyi ta n ım a y a b a şlıy o rd u k .
G e c e le ri E llio t b izim d a ire m iz e iner, ş iirle rin i o k u r v e bilim h a k ­
k ın d a s o r u la r so ra rd ı. B en im d e n e y ta v ş a n la rım s o n ra la rı o n u n
b azı so n e le rin d e ü s tü ö rtü lü b ir ş e k ild e o r ta y a ç ık m ışla rd ı.
B a ltim o re d a k i ik in ci y ılım ız d a W a s h in g to n C a d d e s i n d ek i,
ç o k re v a ç ta o la n k ü ç ü k b ir eve ta ş ın d ık . B u , J o h n s H o p k in s

106
H a s t a n e s i n in hem en a r k a s ın d a , önü beyaz ve ra n d a h k la s ik

B a lt im o r e s ır a e v le r in d e n b ir iy d i. L a b o r a t u v a r a k ıs a b ir y ü r ü ­

y ü ş m e s a f e s i n d e y d i v e b u d a , s e k i z s a a t l ik i ş g ü n ü n e g ö r e p r o g ­

ra m la n a m a y a c a k d e n e y le r in s o n u ç la r ın ı a lm a k ü z e re y a p ıla n

g e c e y o lc u l u k l a r ı a ç ıs ın d a n b ü y ü k b ir k o la y lık t ı.

S a n ı y o r u m H o p k i n s 't e s o n s u z a k a d a r k a l a b i l i r d i m ; a n c a k g ö ­

r e v y e r i m s e v d i ğ i m a m a b u l a ş ı c ı h a s t a l ı k l a r d ı ş ı n d a p e k b ilg im

o l m a y a n p e d i a t r i d e y d i v e b e n iç h a s t a l ı k l a r ı n a y a d a n ö r o lo j iy e

d ö n m e k iç in c a n a t ı y o r d u m . 1 9 4 8 y ı l ı n d a T u l a n e Ü n iv e r s it e s i,

D a h iliy e B ö lü m ü n d e y e n i b ir m ik r o b iy o lo j i ve im m ü n o lo j i

a r a ş t ır m a b ö l ü m ü k u r u l a c a ğ ı n ı d u y u r d u v e b e n i d e b u b ir im in

b a ş ı n a g e ç m e y e d a v e t etti. B e n im , a y n ı z a m a n d a C h a r i t y I [ a s ­

ta n e s i 'n i n b u la ş ıc ı h a s t a lık la r k lin iğ in i y ö n e t m e m k o ş u lu y la ,

m ü lt lp l s k l e r o z a b e n z e y e n d e n e y s e l b i r h a y v a n h a s t a lığ ı o la n

a le r j ik e n s e f a lo m y e lit ü z e r i n d e ç a l ı ş m a m ı k a b u l e ttile r. H a z i r a n

a y ı n d a N e w O r l e a n s a t a ş ın d ık . Ö n c e G a r d e n D i s t r i c t te k o c a ­

m a n b i r e v i n b i r k a t ın a , s o n r a ü n i v e r s i t e y e r l e ş k e s i n d e y e r a la n

e s k i o r d u k ı ş l a s ı n ı n b i r d a i r e s i n e y e r l e ş t i k . N e w O r l e a n s ta h e ­

n ü z k l i m a y o k t u . S a d e c e e v l e r in p e n c e r e l e r in d e a s p ir a t ö r le r

v a r d ı v e ıs ı d e n e t i m i n i n a r a ş t ı r m a iç in z o r u n l u o l d u ğ u t ıp f a k ü l ­

t e le r i n d e k i b a z ı l a b o r a t u v a r l a r d a k ü ç ü k a m a g e r ç e k k l im a a y ­

g ıtla r ı b u lu n u y o r d u . B u r a d a k i in s a n la r ı v e ş e h r in b a z ı b ö lü m le ­

r in i s e v d i k a m a h e r y e r i n i d e ğ il, ö r n e ğ i n B o u r b o n ca d d e si ve

M a r d i G r a s f e s t iv a l in i d e ğ il. T ı p f a k ü l t e s i g ü n e y i n b ir in c i s ı n ı f
k u r u m l a r ı n d a n b i r i o l m a y o l u n d a i l e r l i y o r d u . B e r y l 'le b u r a d a

k a lıp y e r le ş m e y i t a r t ış ıy o r d u k , h a tta e m lâ k k o m is y o n c u la r ıy la

b i r l i k t e c v b a k m a y a b ile g it t ik , a m a k ı ş ı v e k a r ı d a ö z le m iş t ik .

İ k i y ı l s o n r a b u ö z l e m i m i z i k ö k t e n g i d e r m e f ır s a t ı b u ld u k .

M in n e s o t a Ü n iv e r s it e s i p e d ia t ri b ö lü m ü b a ş k a n ı Ir v in e M a c *

Q u a r r i e N e w O r l e a n s a g e lm iş t i v e b a n a , t ıp f a k ü lt e s in e b a ğ lı

y e n i k u r u l m u ş K a l p H a s t a n e s i 'n d e l a b o r a t u v a r l a r ı b u l u n a n P e ­
d ia t r i v e D a h i l i y e b ö l ü m ü b a ş k a n l ı ğ ı n ı ö n e r d i. Y e n i h a s t a n e d e

p e d i a t r i v e d a h i l i y e b ö l ü m l e r i iç in b i r e r a r a ş t ı r m a ü n it e s i o l u ş ­

t u r m a m k o ş u l u y l a is t e d i ğ i m k o n u d a ç a l ış a b il e c e k t i m - e ııd o t o k -

107
sin, cnsefalit, S h w a rtz m a n tepkisi, s tre p to k o k la r g ib i. B eryl'le
b irlik te ilk b a h a r so n u ve y a z b a şın d a b irk a ç k ez M in n e a p o lis ’e
g ittik ; ş e h re ve ik lim in e h a y ra n o ld u k , o s ıra la rd a k u ru lm a k ta
o la n y e n i a r a ş tırm a la b o ra tu v a rla rı k a rşısın d a dilim iz tu tu ld u ve
gitm eyi k a b u l e ttik . O so n b ah a r, a n c a k ö n d e ikim izi a rk a d a da
u ç kızım ızla G a l te rrie ri kö p eğ im izi a la b ilec e k b ü y ü k lü k te k i In ­
giliz A ustin a ra b a m ız la M ississip p i b o y u n c a k u z ey e se y a h a t e t­
lik ve e rk e n b a stıra n kışı k a rşıla m a k ü z e re ta m z a m a n ın d a M in ­
n e ap o lis’e v a rd ık .
L ouisian a el an M in n e s o ta ’y a g eçiş iklim d e ğ işik liğ i için o ld u ­
ğu k a d a r b a şk a s eb e p le rle d e h e y ec a n v e riciy d i. 1 950'de M in ­
neap o lis te rte m iz , a y d ın lık ve e n erjik b ir şe h ird i ve h â lâ d a ö y ­
le o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o ru m . Z e n g in d i ve k e n d in i k u z ey b a tın ın
k ü ltü r m e rk e z i o la ra k b e n im setm e k te id d ialıy d ı. M ü zeler, A n tal
I )o rati y ö n e tim in d e k i M in n e a p o lis S e n fo n i O r k e s tra s ı,y e n i k u ­
ru lm u ş tiy a tro ve m u h te şem ü n iv e rsite si k e n t için b ire r g u r u r
k a y n ağ ıy d ı. D a h a ş e h re g eld iğ im iz v e b irk a ç h a fta için b ir ü n i­
v ersite k o n u tu n a y e rle ştiğ im iz ilk g ü n d e n b a şla y a ra k iyi b ir y e r
İzlenim ini v e rd i. B e ry l’le b irlik te e v a ra m a y a ç ık tık v e b ir a y
içinde, M in n e a p o lis ile S ain t Paul a ra sın d a k i s ın ırd a b u lu n a n
Sı. A n th o n y P a rk se m tin d e ço k iyi y a lıtılm ış, fırtın a y a d a y a n ık ­
lı p e n ce re le ri o lan a h ş a p k a p la m a b ir e v b u ld u k ve s a tın a ld ık .
İlk kez e v sah ib i o lu y o rd u k , ilk k e z ç o cu k larım ız ın h e r b irin in
k e n d i o d ası o lu y o rd u v e b e n ilk k ez k a r k ü re m e k z o ru n d a o la ­
c ak tım . N ih ay et k ö k salıy o rd u k .
I9 6 0 y ılın d a n 195 4 ‘e k a d a r o ra d a k a ld ık ve h e r şeyi, h a tla
k a rı bile s e v d ik .Ü lk e n in h e r y e r in d e n g e n ç b a k te riy o lo g ve im-
ııü iııo lo g la rın en iyileri la b o ra tu v a rd a g ö re v a lm ıştı; R o b e rt
(io o d . C h a n d le r S te ts o n , R ic h a rd S m ith , F lo y d D e n n y , L ew is
W a n n a m a k e r, R ic h a rd v o n K o rff g ib i. H e p si d e b ir şekilde
ateşli ro m a tiz m a y la ilg ile n iy o rd u ve h e p sin in k e n d i a ra ştırm a
p ro je le ri v a rd ı.
Ç ok key illi z a m a n la r g e ç iriy o rd u k v e a rtık h e p b u ra d a k a la ­
cağ ım ızı d ü ş ü n m e y e b aşlam ıştım .

108
 X I. B ö lü m

N e w Y ork Ü n iv ersitesin d e
Patoloji

in n e so ta 'd a k i d ö r d ü n c ü y ılım d a b ir g ü n te le fo n ç a l­

M d ı. A r a y a n , N e w Y o r k Ü n iv e r s it e s i T ıp F a k ü lte s i

m ik r o b iy o lo ji b ö lü m ü n ü n b a şk a n ı P r o fe s ö r C o lin

M a c L e o d 'd u . E s k i a rk a d a şla r ım ın esk i b ir a r k a d a ş ıy d ı v e b e ­

n im g e liş im d e n ö n c e k i y ılla r d a R o c k e f e lle r E n s t it ü s ü 'n d e b u ­

l u n m u ş t u . B ilim c i b ir d e v l e t a d a m ı v e a y n ı z a m a n d a faal b i r b i ­

lim a d a m ı o la r a k o n a b ü y ü k h a y r a n lık d u y u y o r d u m . Ç a lış m a la ­

rı D N A g e n e t i ğ i n i n y o l u n u a ç a n A v e r y - M a c L e o d - M c C a r t y ü ç ­

lü s ü n ü n b ir ü y e s iy d i. N e w Y o rk Ü n iv e r s ite s i p a to lo ji b ö lü m ü ­
n ü n y e n i b ir b a ş k a n a ih tiy a cı o ld u ğ u n u s ö y le d i. V o n G la h n k ı­

s a sü r e ö n c e e m e k liy e a y rılm ıştı v e a d a y a r a m a k o m ite s in in lis­

te s in d e b e n im d e a d ım v a r d ı. B e n im p a to lo g sıfa tım ın o lm a d ığ ı­

nı b ild iğ in i a m a o z a m a n a k a d a rk i ça lışm a la rım ın b ü y ü k b ö lü ­

m ü n ü n d e n e y s e l p a to lo ji ü z e r in e o ld u ğ u n u v e d o la y ıs ıy la bu

109
a la n d a b ir şe y le r b iliy o r o lm a m g e re k tiğ in i söyledi. İlgi d u y u p
d u y m a y a c a ğ ım ı so rd u . B en d e . e v e t hiç d ü ş ü n m e d e n g id erim
d e d im . M a c L e o d , a d a y k o m ite sin in ö n ü n d e s ıra y la d e ğ e rle n d i­
re ce ğ i b ir liste o ld u ğ u n u v u rg u la d ı ve b e n d e , b u n u bildiğim i,
a m a e ğ e r b e n im a d ım ü z e rin d e d u ru lu rs a h e m e n g id eb ileceğ im i
söyledim .
N e w Y o rk Ü n iv e rsite si T ıp F a k ü lte si, Y irm i A ltıncı C a d -
d e 'n in h e m e n k u z e y in d e k i B irin c i C a d d e 'd e , B e lle v u e H a sta n e -
si’n in k a rş ıs ın a d izilm iş b ir s ır a esk i, o n d o k u z u n c u y ü z y ıl y a p ı­
sı b in a d a y e r a lıy o rd u . Ü n ü k ısm en , k o ğ u şla rı N Y Ü için te k k li­
nik eğitim k a y n a ğ ı o lan B ellevue H a s ta n e s i'n e d a y a n ıy o rd u .
A y rıca, ç o ğ u n lu ğ u g e le n e k se l o la ra k N e w Y o rk şe h rin d e n gelen
ö ğ re n c ile rin g ittiğ i b ir o k u l o ld u ğ u b ilin iy o rd u . B u n la rın ç o ğ u
g ö re c e y o k s u l a ile le rd e n g e liy o rd u , ç o ğ u Y a h u d i, b a z ıla rı ilk k u ­
şa k İta ly a n , b irk a ç ı İrla n d â lı K ato lik , ç o k azı d a z e n c iy d i -b u d a
C o lu m b ia v e C o rn e ll ü n iv e rs ite le rin d e k in d e n fa rk lı b ir ö ğ re n c i
o lu şu m u y d u . G e ç m iş y ılla rd a o k u ld a n , J a m e s S h a n n o n , J o n a s
S a ik , A lb e rt S a b in , J o s e p h G o ld b e rg e r g ib i ço k ü n lü k iş ile ry e -
tişm işti. A m a e n sa ğ lam ü n ü n ü h e r y ıl, N e w Y o rk şe h ri v e y a ­
k ın ç e v re sin d e k i tıp h iz m e tin in bel k e m iğ in i o lu ş tu ra n a k ıllı, iyi
eğitilm iş, d a h a s ı B ellevue tie e ğ itilm iş d o k to r la r y e tiş tirm e s in e
b o rç lu y d u ,
ö ğ r e ti m ü y e le rin in b a z ıla rın ı k işisel o la ra k , ç o ğ u n u ise ü n le ­
rin d e n d o lay ı ta n ıy o rd u m . M a c L e o d ’u n d a v e tin e h e m e n s e v in ç ­
le k a rşılık v e rm e m in ve d a h a te k lif bile e d ilm e d e n işi k a b u l e t­
m em in se b e b i b u y d u . F iz y o lo jid e H o m e r S m ith , b iy o k im y a d a
S e v e ro O c h o a , fa rm a k o lo jid e B e rn a rd D a v is, a n a to m id e D o n a l
S h e e h a n v a rd ı. Ü lk e ç a p ın d a , tem e l fe n bilim leri a k a d e m ik k a d ­
ro su N Y Ü ile y a rış a c a k b a ş k a tıp fa k ü lte si b ilm iy o rd u m . K lin ik
b ö lü m le rd e n , d â h iliy e d e W illia m T illet, c e r ra h id e J o h n M u l-
h o llan d , p s ik iy a tri ve n ö ro lo jid e S a m u e l W o rtis , k a d ın d o ğ u m ­
d a W illiam S tu d d ifo rd , d e rm a to lo jid e M a rio n S u lz b e rg e r v e pe-
d iy a trid e E m ın e t H o lt g ö re v y a p ıy o r d u . R o m a tiz ın a l h a s ta lık la r
u z m a n ı C u r r ie r M c E w e n d e k a n d ı. O k u l, ç o k sık ışık m e k â n la r-

110
d a g ö re v y a p a n k ü ç ü k b ir tıp fa k ü lte s iy d i; k lin ik e ğ itim için p a ­
ra s ı y e te r s iz a m a y ü k ü a ğ ır B e lle v u e H a s ta n e s i’n e b a ğ ım lıy d ı:
s a d e c e ç e v r e h a lk ın d a n ö ğ re n c i a lıy o rd u v e b a ğ lı o ld u ğ u ü n i­
v e rs ite n in k r o n ik m a li s ık ın tı iç in d e o ld u ğ u b ilin iy o r d u . B u n u n ­
la b irlik te b e n c e , ü lk e n in e n iyi a k a d e m ik k a d r o y a s a h ip , e n il­
g i ç e k ic i v e e n h e y e c a n v e ric i tıp fa k ü lte s iy d i. L a b o r a tu v a r la r ve
e ğ itim a la n la r ı için c a d d e n in k a rş ıs ın d a , B e lle v u e ’n ü n k u z e y in ­
d e y e n i b ir b in a y a p ılıy o r d u ve y e n i b ir ü n iv e rs ite h a s ta n e s i in ­
şa e d ilm e si d e p la n la n m a k ta y d ı.
B irk a ç h a fta s o n r a , N Y U tıp fa k ü lte s i b ö lü m b a ş k a n lu rın m
ç o ğ u n u n y e r a ld ığ ı a d a y k o m ite s in in y a p a c a ğ ı m ü la k a t için
N e w Y o r k 'a g ittim . İk i s a a t k a d a r s ü r e n b ir s o h b e t o ld u . Bancı,
b a ş k a n lığ ın a s e ç ilm e m d u r u m u n d a P a to lo ji B ö lü ıııü ’n d e n e le r
y a p a c a ğ ım ı s o rd u la r. B ö lü m ü n ç o k k ü ç ü k o ld u ğ u n u , y a k ın z a ­
m a n d a e m e k liy e a y r ıla n la r v e is tifa e d e n l e r y ü z ü n d e n k a d r o ­
n u n k ü ç ü lm ü ş o ld u ğ u n u b iliy o r d u m . K a d ro y u , e ğ e r y a p a b i l i r ­
s e m , d e n e y s e l p a to lo ji ( b e n im a n la y ış ım a g ö r e b u im m ü n o lo ji­
y i d e k a p s ıy o r d u ) k o n u s u n d a te c rü b e li a r a ş tı r m a c ıl a r la g ü ç le n ­
d ire c e ğ im i v e b ö lü m d e v e rile n e ğ itim in , ö ğ r e n c ile r in tıb b ın
b a ş lıc a b ilin m e y e n a la n la r ıy la b ir ö lç ü d e ta n ış m a s ın ı d a s a ğ la ­
y a c a ğ ın ı u m d u ğ u m u s ö y le d im . T e m e l b ilim le rle k lin ik d is ip lin ­
le r a r a s ın d a o r ta d a b ir y e r d e k o n u m la n a n p a to lo ji b ö lü m ü n ü n ,
d a h a ç o k b ilin e n ö te k i s o r u m lu lu k la r ın ın y a n ı s ıra , c e h a le te
k a r ş ı ö z el d ik k a t g ö s te r m e k iç in d e iyi b ir k o n u m d a o ld u ğ u n u
a n la ttım .
B irk a ç h a fta s o n r a ilk b a h a r d a C u r r ie r M c E w e n b a n a , e ğ e r
is tiy o rs a m p a to lo ji b ö lü m ü b a ş k a n lığ ın ın b a n a v e rile c e ğ in i s ö y ­
le d i. K a rım la b irlik te o y a z N e w Y o rk ’a ta ş ın m a k ü z e r e p la n
y a p m a y a b a ş la d ık . O z a m a n a k a d a r N Y Ü ’d e n h iç k im s e y le b ö ­
lü m ü n b ü tç e s in i k o n u ş m a m ış tım . B u n u n ç o k k ısıtlı o ld u ğ u n u v e
b ö lü m d e d ü ş ü n d ü ğ ü m g e n iş le m e n in m ü m k ü n o la b ilm e si için
N I H ’in (U lu s a l S a ğ lık E n s titü le ri) b a ğ ış fo n la r ın d a n ö n e m li b ir
k a tk ıy a ih tiy a ç o la c a ğ ın ı b iliy o r d u m . Ü z ü le r e k ö ğ re n d iğ im e g ö ­
re b e n im ü c re tim d e M in n e s o ta 'd a a ld ığ ım d a n d a h a a z o la c a k tı

111
v e b iliy o r d u k ki N e w Y o rk tâk i g e ç im g id erleri e p e y c e d a h a

y ü k se k ti.
M i n n e s o t a ’d a k i b i t i ş i k k o m ş u m u z N a f e a i l e s i b i r k a ç a y ö n c e

N e w Y o rk a ta şın m ıştı. J e o f iz ik p r o fe sö r ü o la n J o h n N a f e C o -

I t ım b ia Ü n i v e r s i t e s i n d e g ö r e v a l m ı ş t ı v e ş e h r i n y i r m i k i l o m e t r e
k a d a r k u z e y in d e H u d s o n n e h r in in batı y a k a s ın d a y e r a la n L a ­

nı o n t G ö z l e m e v i n d e ç a l ı ş ı y o r d u . S a l l y . N a f e i l e b a ğ l a n t ı k u r d u k

v e o d a b iz im iç in e v a r a m a y a b a ş la d ı. L a m o n t 'u n h e m e n k u z e ­
y in d e P a lisa d e s te p e le r i a r a sın d a k i b ir v a d id e , y a k la ş ık o t u z b eş

e v d e n o lu ş a n esk i b ir H o lla n d a y e r le ş im i o la n S n e d e n s L an -

d iııg k öyti y e r a lıy o r d u . E v ler, 9 - W k a ra y o lu n d a n a y rıla ra k

n e h r in k ıy ıs ın a in e n d o la m b a ç lı b ir y o l u n h e r ik i ta r a fın a r a s g e ­

le b i r d ü z e n l e y a p ı l m ı ş t ı . B u n l a r d a n b i r i , e s k i a m a y a k ı n z a m a n ­
d a y e n i l e n m i ş b ir H o l l a n d a ç iftlik e v i y a k ı n d a k i r a y a v e r i l e c e k ­

ti v e B a y a n N a f e b u n u ö ğ r e n m i ş t i . S n e d e n s L a n d i n g ’d e u z u n
z a m a n d a n b eri s a n a tç ıla r , y a z a r la r , t iy a t r o c u la r v e b ir k a ç b ilim

a d a m ın d a n o lu ş a n k a r m a b ir to p lu lu k y a ş ıy o r d u v e b u r a d a b o ş

b ir c v b u l a b ild iğ im iz iç in ç o k ş a n s l ı y d ı k . Ş e h i r d e , b u r a d a y a ş a ­

m a k is te y e n b ir ç o k k işi v a r d ı v e h a b e r i te le fo n d a d u y a r d u y m a z
B e ı y l lc b i r l i k t e h e m e n k a r a r ı m ı z ı v e r d i k . B e n b i r y a n d a n l a b o ­

ral u v a r d a d e v a m e t m e k t e o la n d e n e y le r i t a m a m la r k e n e ş y a la r ı­

m ızı to p la d ık v e 1 9 5 4 y ılı y a z ın d a ta şın d ık .

S n e d e n s a b a r tısız h a r ik a b ir y e r d i. İlk o k u l k a r a y o lu n u n k a r ­

şısın d a , te p e y e ç ık a r k e n k ısa b ir y ü r ü y ü ş m e s a fe s in d e y d i. O k u ­

lu n s ır a s ın d a a lış v e r iş m e r k e z i ile k u ş a k la r b o y u n c a k it a p s e v e r ­

lerin h e r y a ş iç in u y g u n iy i k ita p la r b a ğ ış la d ığ ı P a lis a d e s k ö y

k ü t ü p h a n e s i v a rd ı. O s ır a d a o n ü ç , o n v e a ltı y a ş la r ın d a o la n

k ızla rım ız o k u la h e y e c a n la y a z ıld ıla r v e E y lü l a y ın d a d a b a ş la ­

d ıla r . O k u l u n f a a l i y e t l e r i k ö y ü n i l g i o d a ğ ı y d ı v e ö ğ r e t m e n l e r i n

ç o ğ u o ç e v r e d e y a ş a y a n i n s a n l a r d ı . P a l i s a d e s il e R o c k l a n d C o -

u n tv 'd e k i d iğ e r ilk o k u lla r a ra sın d a k i b e y z b o l m a çla rın a h erk es

g i d e r d i . E n b ü y i i k k ı z ı m ı z A b i g a i l iy i b i r a t ı c ı v e t a k ı m ı n a s il

ü y e s i o ld u . B ir Ç a r ş a m b a g ü n ü ö ğ le d e n s o n r a o y n a n a n b ir m a ­
çı h a tır lıy o r u m . P a lis a d e s ta k ım ı fe n a h a ld e y e n iliy o r d u , ç ü n k ü
ilçe k u r a lla r ın a g ö r e Ç a r ş a m b a ö ğ le d e n s o n r a la r ı b ü t ü n s ın ıfla r ­
d a s e ç m e l i d i n d e r s i v a r d ı v e t a k ı m e n iy i o y u n c u l a r ı n d a n y o k ­
s u n k a lm ıştı. O y u n u n so n la r ın a d o ğ r u , c a n s ip e r a n e m ü c a d e le y e

r a ğ m e n u ta n d ır ıc ı b ir ş e k ild e y e n ilm e k t e y k e n , ta k ım b ir d e n b ir e

a ş k a g e lip " sa v ıilu n K a to lik le r g e liy o r " d iy e b a ğ ır d ı v e o y u n c u ­

la r d in d e r s l e r i n d e n e d in d ik le r i in a n ç la tu tu ş a r a k , d ü n y a y ı fe t­

h e t m e y e h a zır b ir ş e k ild e s a h a d a a ta ğ a g e ç ip o y u n u k a z a n d ı. O
z a m a n d a n beri " sa v u lu n K a to lik le r g eliy o r" s ö z c ü k le r i a ilem izin

d ilin d e ca n lılığ ın ı sü r d ü r d ü v e k e n d im iz i y e n ilg id e h isse ttiğ im iz

a m a ilerid e u m u t ışığ ı g ö r d ü ğ ü m ü z h er d u r u m d a k u lla n ılır o ld u

- ö r n e ğ i n p o s t a d a n b e k l e n m e d i k b i r ç e k i n ç ı k m a s ı “s a v u l u n K a ­
to lik le r g eld i" n id a sıy la k a r şıla n ıy o rd u .
S n e d c n ’s ile ilg ili t e k s o r u n , H u d s o n k ı y ı s ı n d a k i y u k a r ı P a l i ­

s a d e s ile E a s t R i v e r k ıy ıs ın d a k i D o ğ u O t u z u n c u C a d d e a r a s ın ­

d a v a r o la n m e s a f e y d i. B u y o l c u l u ğ u y a p m a k k o l a y d e ğ ild i. B ir­

k a ç h a fta b o y u n c a , d ü z e n li v e s is t e m li b ir to p lu ta ş ım a y o l c u s u
o lm a y a ç a lıştım . B ery l b e n i, b ir k a ç k ilo m e tr e ö t e d e k i tren ista s­
y o n u n a a ra b a y la g ö tü r ü y o r , b u ra d a n , y a n ım d a e v r a k ç a n ta m v e

g a z e te le r im le tr e n e b in ip u z u n b ir y o lc u lu k t a n s o n r a W e e h a w -

k e n d e in iy o r, f e r ib o t la H u d s o n n e h r in i g e ç t i k t e n s o n r a O t u z

D ö r d ü n c ü C a d d e d en o to b ü se b in ip la b o ra tu v a ra g id iy o r d u m
v e h e p g e ç k a lıy o r d u m . B u n d a n v a z g e ç ip a r a b a y la g itm e y e b a ş­

l a d ı m . G ü n e y e i n e r e k G e o r g e W a s h i n g t o n K ö p r ü s ü ’n ü g e ç i y o r

v e M a n h a t t a n ' d a n a ş a ğ ı i n iy o r d u m . B u h e r g ü n e n a ş a ğ ı b ir s a ­

a t s ü r ü y o r d u . S o n u n d a b ir a ra b a y la to p lu c a g id ip g e le n b ir g r u ­

b a k a tıld ım v e so n r a k i d ö r t y ılım ı h e r g ü n o r ta la m a d ö r t sa a t d e ­

d ik o d u y a p a r a k g e ç ir d im . H e s a b ım a g ö r e b ö y le c e y ılın sa ğ la m

ik i a y ı n ı o t o m o b i l d e o t u r a r a k g e ç i r i y o r d u m .
Y e n i b i r b ö l ü m b a ş k a n ı m n i l k işi k a d r o o l u ş t u r m a k t ı r k i b u

g e n e llik le , ç o k d a h a zor, b a z e n d e im k â n s ız o la n , e sk ile r d e n

k u r t u l m a i ş i n i d e iç e r i r . İ k i n c i s i b e n i m i ç i n b i r s o r u n o l u ş t u r m u ­

y o r d u . N Y Ü P a to lo ji B ö lü m ü , ö n c e k i b ir k a ç y ı l d a m e y d a n a g e ­

len k a y ıp la r d a n d o l a y ı z a t e n ç o k k ü ç ü lm ü ş t ü v e k a la n la r , b e lk i
d e b ir d o ğ a l se ç ilim s o n u c u k o n u la r ın ın e n iy ile r iy d i: c e r r a h i p a -
to lo jid e u s ta J o h n H ail, şim d i S U N Y -S to n y B ro o k Ü n iv e rsite ­
si D e k a n ı o la n M a rv in K u s c h n e r ve şim d i M a s s a c h u s e tts H a s ­
ta n e s in d e p a to lo ji b ö lü m ü b a şk a n ı o lan R o b e rt M c C lu sk e y . Bu
a d a m la r, ç o k a z sa y ıd a k i g e n ç y a rd ım c ıla rıy la b irlik te b ö lü m ü n
k a lb in i o lu ş tu ru y o rd u . B ir y ıl s o n ra , d a h a ö n c e h a stalığ ı n e d e ­
niy le N Y Ü ’d e n a y rılm ış b u lu n a n S ig m u n d W ile n s g e ri d ö n e re k
B e lle v u e'd e k i p a to lo ji se rv isin in şefliğini ü stlen d i.
B ö lü m ü n , O n Ü ç ü n c ü C a d d e ile B irinci C a d d e 'd e y e r ala n
y e n i T ıp B ilim leri B in a s ı'n d a k i o d a la rı a la n o la ra k y e te rliy d i
a m a sa n k i s a d e c e m ik ro s k o p ta sla y tla ra b a k a c a k k işile r için ta ­
sa rla n m ış g ib iy d i. O d a la rın h e p si m ik ro s k o p la r için y a p ılm ış iki
te z g â h la b ir la v a b o n u n b u lu n d u ğ u d a r h ü c r e le r şe k lin d e y d i.
Y ap ılan sa y ıın a g ö re b ö lü m d e a ra ş tırm a için m e v c u t la b o ra tu -
v a r m alzem esi b ir su b a n y o su , b ir in k ü b a to r, test tü p le rin i ta ş ı­
m a k için b irk a ç d ü z in e b a k ır a sk ı ile iki eski sa n trifü jd e n o lu ş u ­
y o r d u . Ş a n sım ız v a r ki, k a b lo la r ve b o r u la r ta v a n d a n g eçtiği
için, d u v a rla rın y ık ılm a sı k o la y d ı ve b ö y lece b irk a ç a y içinde,
d a h a g e n el a m a çlı a r a ş tır m a la r için k u lla n ıla b ile c e k g e n iş iabo-
r a tu v a rla r a s a h ip o ld u k .
K a d ro o lu ş tu rm a işinin g ü ç o lac ağ ın ı ta h m in e d iy o rd u m . O
z a m a n la r p a to lo ji, tem el b ilim le r a ra ş tırm a c ıla rı için, h a tta h a y ­
v a n la rla d e n e y s e l p a to lo ji ü z e rin d e ç a lış a n la r için bile g ele ce k
v a a t e d e n b ir a la n değ ild i. A y rıca, m e v c u t k u lla n ım a la n ın ın sı­
n ırlı olm ası, N Y Ü ’n ü n g ö re c e d ü ş ü k ü c re t ö d e m e si ve N e w
Y o rk şe h ri ile b a n liy ö le rin d e aile g e ç in d irm e n in z o rlu k la rı, ih ti­
y a c ım ız o lan k işile ri k e n d im iz e ç ek m e n in g ü ç o lacağ ın ı d ü ş ü n ­
d ü rü y o rd u .
B eni te k b ir te le fo n k o n u şm a sıy la N Y Ü 'y e g e tire n o çekim
g ü c ü n ü h e s a b a k a tm a m ıştım . M a c L e o d , S m ith , O c h o a , A . M .
P a p p e n h c im c r, D a v is ve d iğ e rle ri y e te rli c a z ib e o lu ş tu ru y o rd u
ve tam d a g e lm e y e z o rla m a y ı u m d u ğ u m in sa n la rın b a z ıla rın d a n
m e k tu p la r a lm a y a b a şlad ım . B an a ne y a p m a k isted iğ im i ve b u ­
ra n ın nasıl b ir y e r o ld u ğ u n u so ru y o rla rd ı. İlk g e le n , H o p k in s'tc
d o k to ra so n ra sı a ra ş tırm a c ı o la ra k b irlik te ç alıştığ ım ız ve so n ra

IM
R o c k e f e l l e r ' e , a r d ı n d a n d a F o r t W a r r e n - W y o m i n g ’d e k i a t e ş l i

r o m a tiz m a la b o ra tu v a rla rın d a s tr e p to k o k la r h a k k ın d a a ra ştır­

m a y a p m a k ü z e r e o r d u y a k a t ı l a n C h a n d l e r S t e t s o n id i. T e l e f o n ­

d a S tetso n 'a g e lm e y i d ü şü n ü p d ü şü n m e y e c e ğ in i so rd u ğ u m d a ,

b ir a y iç in d e N e w Y o r k 'ta o la c a ğ ı c e v a b ın ı v e r m iş ti.

D a h a so n ra C h ic a g o Ü n iv e r s it e s in d e k i la b o r a tu v a r ın d a ç a ­

l ı ş m a k t a o l a n n ü k l e e r f i z i k ç i L e o S z i l a r d 'd a n ''b ir t e l e f o n a l d ı m .

F a rk lı b ir p a to lo ji b ö lü m ü k u r m a y ı p la n la d ığ ım ı d u y m u ş tu ve
W a s h in g to n d a k i W a lter R e e d H a s ta n e s i n d e c iv c iv e m b r iy o n ­

la r ıy la ilg in ç im m ü n o lo ji ç a lışm a la r ı y a p m a k t a o la n H ow ard

G r e e n ’i a l m a m g e r e k t i ğ i n i s ö y l e d i . G r e e n ’i a r a d ı m v e o d a d a h a
ç a lış m a y e r i n i g ö r m e d e n g e l m e y i k a b u l etti.

O y ı l i ç i n d e P a r i s ' t e b i r i m m ü n o l o j i k o n f e r a n s ı n a g it lir n v e
B r o u s s a i s H a s t a n e s i n d e ç a l ı ş a n g e n ç b i r i m m ü n o l o g o l a n B ar tıj

B e n a c e r r a f ile t a n ı ş t ı m . B e n a c e r r a f P a r i s ' t e b ü y ü m ü ş t ü a m a s a ­

v a ş s ır a s ın d a N e w Y o r k a g it m iş , C o lu m b ia d a k o lej eğ itim i g ö r ­

d ü k t e n s o n r a V ir g in ia T ı p F a k ü lte s i n d e n d ip lo m a a lm ış, R a ­
b a t ’ın C o lu m b ia d a k i la b o r a tu v a r ın d a im m ü n o lo ji ü zerin d e

d o k to r a so n r a s ı ç a lış m a y a p m ış v e a r d ın d a n P a ris'e d ö n m ü ş tü .

B ir lik te u z u n s ü r e n b ir y e m e k y e d i k v e sıra k a h v e y e g e ld iğ in d e

y ı l d a b e ş b in d o la r ü c r e t le y a r d ı m c ı d o ç e n t o la r a k b ö lü m e k a tıl­

m a y ı k a b u l e tm işti.
B u in s a n la r ın v a rlığ ı b a ş k a la r ın ı d a ç e k ti v e ik i y ı l iç in d e , ç o ­
ğ u i n s a n h a s t a l ı k l a r ı n ı n m e k a n i z m a l a r ı n ı n b a ğ ı ş ı k l ı k l a ilg ili y ö n ­

le r i ü z e r i n d e ç a l ı ş a n g e n ç a r a ş t ı r m a c ı l a r d a n o l u ş a n ç o k p a r la k
b ir g r u p t o p l a d ı k . A y n ı z a m a n d a , a k a d e m i k i z i n l e r i n i k u l l a n ­

m a k ta o la n k o n u k a r a ştır m a c ıla r d a ç a lış m a k ü z e r e b ö lü m e g e l ­

m e y e b aşlam ıştı: B ir m in g h a m Ü n iv e r s ite s i n d e n P h ilip C e li, P a­

r i s ’t e n G u y V o i s i n , P r a g ' d a n J a r o s l a v S t e r z l , E d i n b u r g h 'dan »Ja­

c o b u s P o tte r v e B a se l'd e n P e te r M ie s c h e r b u n la r a ra sın d a y d ı.

D e n e y s e l h em a to lo ji v e im m ü n o lo ji u zm a n ı o la n M ie s c h e r b ir­

k a ç k e z k o n u k o l a r a k g e l d i k t e n s o n r a N Y Ü ’d e d e v a m l ı b i r g ö ­
r e v d e k a l m a y a k a r a r v e r d i ( 1 9 6 6 y ı l ı n d a d a C e n e v r e ’d e k i h e m a ­
t o lo j i k l i n i ğ i n i n b a ş k a n l ı ğ ı m y a p m a k ü z e r e İ s v i ç r e ’y e d ö n d ü ) .
 O v ıH a r, h a s t a d o k u n u n a n a t o m i s i ü z e r i n d e t it iz ç a l ı ş m a l a r ı n

y a p ı l d ı ğ ı u z u n b i r g e ç m i ş i o la n , y ıl l a r c a , h a s t a l ı ğ ı n it e le y e n m o r -
f o l o j ik d e ğ i ş i m l e r i n a y r ı n t ı l ı a n a l i z i y l e m e ş g u l o l m u ş p a t o lo j i

iç in h e y e c a n v e r i c i b i r d ö n e m d i . N Y U ’d e k i y e n i b ö l ü m ü ö r g ü t ­

le m e k l e o l d u ğ u m u z s ır a la r d a , h a s t a l ı k l a r ı n s e y r i n i n s a d e c e a k a ­

d e m i k p a t o lo j i b ö l ü m l e r i n i n s o r u m l u l u k a l a n ı o l m a k l a k a l m a d ı ­

ğ ı. b u k o n u y a a r t ı k b ilim s e l d e n e y le r le d e y a k l a ş ı l a b i l e c e ğ i k a ­

b u l e d ilm e y e b a ş la n m ış t ı . B u , ö z e llik le d a h a ö n c e t a m a m ı y l a a y ­

rı b i r d i s i p l i n o la n i m m ü n o l o j i d e a ç ı k ç a g ö r ü l m e k t e y d i . T e k b i r

b ö l ü m d e b u a l a n d a ç a lış a n g e n ç a r a ş t ı r m a c ı n ü f u s u n u n y o ğ u n ­

l u ğ u k ı s a s ü r e iç in d e N Y U t ıp ö ğ r e n c i l e r i n i n i l g i s i n i ç e k t i v e la -

b o r a t ı ı v a r l a r ı m ı z a . d e r s s a a t le r i d ış ın d a , h a f t a s o n u n d a v e t a t il­

le r d e g ö n ü l l ü o l a r a k ç a l ı ş a n ö ğ r e n c i l e r a k ı n e t m e y e b a ş la d ı. B u

b e lk i d e b ö lü m ü n g ö r d ü ğ ü e n b ü y ü k d e ğ iş ik lik t i. A r a ş t ır m a y ı

ö ğ r e n c ile r in v a r lığ ı k a d a r t e ş v ik e d e n b a ş k a b ir ş e y y o k t u r ve

N Y U ö ğ r e n c i l e r i g ö r d ü ğ ü m ü z e n il g i n ç v e e n m e r a k l ı ö ğ r e n c i ­

le r d i. B u n u n b i r s o n u c u , k e n d i l e r i n i i m m ü n o l o j i a r a ş t ı r m a l a r ı n a

a d a ın ış b ir N Y U m e z u n la r k u ş a ğ ı m e y d a n a g e t i r m e s i o ld u .

B u n la r ın ç o ğ u d a h a s o n r a p a r la k k a r iy e r le r y a p t ıla r : d a h a s o n ­
la K o c k e le llc r Ü n i v e r s i t e s i n d e m e n e n g o k o k la r v e g o n o k o k l a r a

k a r ş ı a ş ı g e liş t ire n E m il G o t t s c h lic h , ş im d i C o r n e ll U n iv e r s it e -

s i ' ı ı d e l ı p p r o f e s ö r ü o la n G r e g o r y S i s k i ı ı d , ş i m d i H o u s t o n ’d a k i

M . 1). A n d e r s o n M e r k e z i 'n d e k a n s e r a r a ş t ı r m a l a r ı b a ş k a n ı o la n

F r c d c r i c k B c c k e r , N I H ’te a r a ş t ı r m a şe fi R o n a l d H e r b e r m a n v e

d a h a ö n c e P a t o lo j i B ö l ü m ü n d e t ıp ö ğ r e n c i s i o l a r a k a r a ş t ı r m a
y a p m ı ş b u l u n a n d a h a n ic e le r i.

P a t o lo j i B ö l ü m ü n ü n l a b o r a t u v a r l a r ı k ı s a s ü r e i ç i n d e d o l u p

la ş t ı. B u n l a r a s l ı n d a b a ş v u r a n l a r ı n y a r ı s ı n ı b ile k a l d ı r a m a y a c a k

k a d a r k ü ç ü k o d a l a r d ı a m a b e n i m i z l e n i m i m o k i, k a l a b a l ı ğ a r a ğ ­

m e n ç a l ı ş m a l a r d a h a iy i g i d i y o r d u . N e k a d a r k ı d e m l i o l u r s a o l ­

s u n h iç b ir a r a ş t ır m a c ın ın y a k la ş ık 4 0 m e tre k a r e g e n iş liğ in d e

le k b i r o d a d a n b a ş k a y e r i y o k t u . A r a d a b i r s ı k ı n t ı l ı ş ik a y e t l e r

o l u y o r d u : İ n s a n l a r b i r b i r i n e ç a r p ı p d u r u y o r ; a le t le r in b a ş ın d a ,

ö z e l l ik l e d e o r t a k l a ş a k u l l a n ı l a n p a h a l ı a le t le r d e t r a f i k s ı k ı ş ı k *

116
lık lan m ey d an a geliyordu; ziyaretçiler için o tu ra c a k y e r y o k tu
ve benim ki de d ahil olm ak üzere ofisler iki m etreye b ir b u ç u k
m etre genişliğinde h ü crelerdi. A m a a raştırm a lar a k ıy o rd u . Ö ğ ­
retim e herk es katılıyor, y a sa b a h la n tüm ikinci sınıflara d e rs v e ­
riy o r y a d a öğleden so n ra eğitim la b o ra tu v a rla n n d a m asaları
d olaşıyordu. O rta d a y e te rin c e akad em ik personel olduğu için
öğretim sorum luluğu kim se için y ü k o lu ştu rm u y o rd u . Eğitim
la b o ra tu v a rlarıy la eski B ellevue H a sta n esi'n in m orgundaki
otopsi od aları öğretim faaliyetinin iki m erkezini o lu ştu ru y o rd u
ve h e r zam an öğrencilerle dolu oluyorlardı.
ö n c e le ri, d o k to ra sonrası eğirim için bölüm e gelen in tö rn le r
ve asistanlar, hastan e patologu o larak çalışm ayı h e d ef alm ış
g en ç erk ek lerle birkaç g en ç kadındı. Bu m esleklerde elem an sı­
kıntısı vardı ve y e rel b ir hastane patologu (ki g enelde tüm tanı
lab o ratu v arların ı y ö n e tm e soru m lu lu ğ u n a d a sa h ip ti) tüm tıp
uzm anlıkları arasındaki en ü st gelire y a k ın bir ü cretle iyi bir
meslek edinm eyi g a ran tiy e alm ış olu rd u . B ölüm ün y e n id e n y a ­
pılandırılm asından b irk aç yıl sonra, tıp ta akad em ik o larak k a l­
mayı planlayan ve hem profesyonel patolog hem de araştırm acı
olarak eğitilm ek isteyen a d ay lard an b a şv u ru lar alm aya başla­
dık. D a h a sonraları da, tıbbın b aşk a a la n ların d a in tö rn lü k ve
asistanlıklarını tam am layan çok sayıda kişi im m ünoloji a ra ştır­
m aları k o n u su n d a eğitilm ek üzere bize geldi.
Başlangıçta, ülkedeki profesyonel hastan e patologları to p lu ­
luğunun bizim le ilgili bazı şikayetleri oldu ve patoloji derg isin ­
d e d e b irk aç aleyhte y azı çıktı. Bazıları bizim , klasik patolojiyi
geleneksel hedeflerinden saptırm aya çalıştığım ızı, gençleri, pa­
tolojiyi uygulam ak y e rin e a raştırm a y ap m aları için eğittiğim izi,
genel olarak bu dalın değerini d ü şü rd ü ğ ü m ü z ü d ü şü n ü y o rd u .
Bu eleştirilere benim cevabım , in sa n la rd a hastalığın seyri so ru ­
n u n u n o n d o k u zu n cu y ü z y ıld a y a şa m ış Virchovv’u n zam an ın ­
d a n beri patolojinin günd em in d e o ld u ğ u n u ve iddia edildiği g i­
bi bu gelenekten sapm adığım ızı söylem ek oldu. N e v a r ki, yeni
hastane patologu k u şa k la n yetiştirm ek niyetinde olm adığım ız

117
d a d o ğ r u y d u . İste se k d e h e m b iz h e m d e ö ğ re n c ile rim iz d e n ç o ­
ğ u b u n d a p e k b a ş a r ılı o la m a z d ık v e a y rıc a b u k iş ile r i y e tiştire n
y e t e r in c e tıp o k u lu va rd ı.
S o n u ç o la ra k , d e n e y se l p a to lo jin in ü n iv e rs it e le rd e ö ğ re tm e n
v e a ra ştırm a c ı k a y n a ğ ı o la r a k sic ili ce sare t v e ric iy d i. M i n n e s o ­
ta v e N Y U ’n ü n im m ü n o lo ji la b o r a t u v a r la n n d a g e ç ir d iğ im se k iz
y ı l iç in d e e ğ it im le rin i ta m a m la y a n g e n ç in s a n la r d a n o n u d a h a
s o n r a b ü y ü k ü n iv e rsite le rd e b ö lü m b a ş k a n ı o ld u la r. B u n la r a r a ­
s ın d a H a r v a r d , Y a le , F lo r id a , T e x a s, M is s is s ip i, M in n e s o t a ,
N o r t h w e s t e r n v e N e w Y o r k ü n iv e rsite le ri d e v a rd ı.
P a to lo ji b ö lü m ü n d e s ü r e m in b itm e sin e b ir y ı l k a la N Y U T ıp
F a k ü l (esi C o m m o n w e a lt h F o n u n d a n 7 5 0 . 0 0 0 d o la r lık b ü y ü k
b ir b a ğ ış e ld e etti. P a r a o k u lu n ge le ce ğ i iç in e n F ayd alı o la c a k
şe k ild e k u lla n ıla c a k tı. V a k ılla v e ö ğ re tim ü y e le ri a r a s ın d a y a p ı ­
lan ö n g ö r ü ş m e le r d e y a r d ım c ı tıp p e rs o n e li iç in y e n i e ğitim
p r o g r a m la r ı o lu ş t u r u lm a s ı o la s ılığ ı ü z e rin d e d u r u lm u ş t u . B u n ­
lar, fiz yo te ra p istle r, m e sle k te rapistle ri, tıp a la n ın d a ç a lışa n s o s ­
y a l h iz m e t g ö r e v lile r i ile h e k im le rle y a k ı n iş b ir liğ i iç in d e ç a lışa n
d iğ e r m e sle k le rd i. B u k o n u d a ç o k ta rtıştık v e C o lin M a c L e o d
b a ş k a n lığ ın d a b ö lü m b a ş k a n la ı ın d a n o lu ş a n b ir a lt g r u p seçe­
n e k le r i g ö r ü ş m e k ü ze re to p la n m a y a b a şla d ı. B i r k a ç a y s o n ra
Farklı b ir p la n o r t a y a çıktı. Ş e r e f L is t e s i P r o g r a m ı a d ı v e rile n b u
y e n i p la n ın ö n e r i ta sla ğ ın ı b e n h a z ırla y a c a k tım . B u n a g ö re , g e ­
le ce k p a r a n ın ta m a m ı se ç ilm iş tıp ö ğ re n c ile rin e , d a h a ö ğ r e n c iy ­
k e n tem el a r a şt ır m a la ra b a şla y a b ilm e le ri iç in fırsa t s a ğ la n m a s ı
a m a c ıy la k u lla n ıla c a k tı. B u ö ğ re n c ile re b u r s d e ste ğ i sa ğ la n a c a k ,
u y g u la n a n m ü fre d a t d ış ın d a y e t e r li se rb e st z a m a n ve rilece k,
b u n a k a r ş ılık şeref d e re c e siy le m e z u n o lm a la r ı v e m e z u n o lu r ­
k e n k u r a lla r a u y g u n k u s u r s u z b ir tez s u n m a la r ı k o ş u lu g e tirile ­
c e kti. U z u n s ü r e n ta rtışm a la rın g a lib i Ş e r e f P r o g r a m ı o ld u ve
h a re k e t m e r k e z i ile o fisle ri P a to lo ji B ö lü m ü n d e o lm a k ü ze re
u y g u la m a y a b a şla n d ı. B u , b ild iğ im k a d a r ıy la b u t ü r ilk p r o g ­
ra m d ı v e d a h a s o n r a b a ş k a ü n iv e rsite le rd e o lu ş t u r u la n b e n z e r
p r o g r a m la r ın ö n c ü s ü o la r a k N H T t e n d e ste k g ö r d ü . B u p r o g -

118
ram lar şu and a y irm i k a d ar tıp fakültesinde y ü r ü rlü k te olan b ir­
leştirilmiş tıpta lisans ve d o k to ra eğitim program larıyla son n o k ­
tasına ulaştı. Geriye d ö n ü p baktığımda bunun, N Y U 'd e b u lu n ­
d uğ um süre içinde katk ıda b u lund uğu m deneylerin eft ilgim i
o ld uğu nu d üşü n ü y o ru m .

na
 X I I . B ö lü m

N Y Ü B ellev u e H a sta n e si
D a h iliy e B ö lü m ü

ö r t y ı l s ü r e y l e p atolo ji b ö l ü m ü n ü n b a ş k a n l ı ğ ı n ı y a p ­

D t ı k t a n s o n r a 1958 y ı l ı n d a b a ş k a b i r b a ş k a n l ı ğ a ve
b a ş k a b i r d ü n y a y a k a y d ı r ıl d ı m . D a h i l i y e b ö l ü m ü n ü n
başkanı ve N Y Ü 'n ü n B e l l e v u e ’d e k i d a h i l i y e s e r v is in i n şefi
o l a n Dr. W i llia m S . T il le t o y ı l a l t m ı ş b e ş y a ş ı n d a e m e k l i y e a y ­
rılmıştı v e y e r i n i a l a c a k b ir in i b u l m a k için ö ğ r e t i m ü y e l e r i n d e n
b i r k o m i t e o l u ş t u r u l m u ş t u . B e n k o m i t e ü y es i o l a r a k g ö r e v l e n ­
d i r i l m e m i ş ti m ve b u d a ben i b i r a z ş aşır tm ış tı; ç ü n k ü da h i liy e
ve pato loji b ö l ü m l e r i a r a s ı n d a k i a r a ş t ı r m a b a ğ l a n t ı l a r ı ve k a r ­
şılıklı bağım lılık, h e m alışılmış u y g u l a m a h e m d e h e r iki b ö l ü ­
m ü n d e i n s a n h a s t a l ı k l a r ı n ı n m e k a n i z m a s ı n a k a r ş ı d e r i n ilgisi
nedeniyle h e r z am an y a k ın olm uştu. Benim b ö lü m ü m ü n de k a ­
r a r s ü r e c i n d e t em sil e d i l m e s i g e r e k t i ğ i n i d ü ş ü n ü y o r d u m v e d u ­
r u m a itir a z e t m e k ü z e r e k o m i t e y e b a ş v u r m a k ü z e r e y d i m ki

121
k o m ite b a n a b a ş v u r a r a k g ö re v i ü s tle n m e k is te y ip is te m e d iğ i­
m i s o rd u .
K a rşı ç ık tım , a m a ş id d e tle d eğ il, ç ü n k ü ileri s ü re b ile c e ğ im
sa v la rın o n la rı ik n a e tm e s in d e n k o rk u y o rd u m . O z a m a n a g e lin ­
c ey e k a d a r k lin ik tıp ta n ç o k u z a k la ştığ ım ı, ki b u n u h e rk e s b ili­
y o r d u , ö n c e k i d e n e y im im i d a h iliy e k a d a r p e d ia tri v e n ö ro lo jid e
e ld e ettiğ im i a n la ttım . K o m ite n in d a h a n ite lik li b irin i b u lm a k
için a ra ş tır m a la rın ı s ü rd ü rm e s i g e re k tiğ i y o lu n d a sö y len m e si
z o ru n lu o la n şe y le ri sö y le d ik te n s o n ra , sesim i y e te r in c e y ü k s e l­
te re k , e ğ e r b u işi y a p m a m ı g e r ç e k te n is tiy o rla rs a b ir a n d u r a k ­
s a m a d a n y e rim i d e ğ iştire b ile c e ğ im i sö y le d im .
P a to lo jid e h a lim d e n m e m n u n o lm a d ığ ım için b u n la rı sö y le ­
m iş d eğ ild im . M e m n u n d u m ; işi v e b ö lü m ü sev iy o r, h a y a tım ın en
iyi g ü n le rin i g e ç iriy o rd u m v e b ü tü n h a y a tım b o y u n c a m u tlu b ir
şe k ild e p a to lo ji p ro fe s ö rü o la ra k k a la b ilird im . A n c a k , B ellevue
H a s ta n e s i n d e k i k lin ik s e rv is le ri y ö n e tm e fırs a tı k a rş ı k o n u la ­
m a y a c a k b ir şey d i.
B ellev u e, d a h a ç o k B o sto n Ş e h ir H a s ta n e s i n e b e n z iy o rd u .
D ö k ü lm e y e b a şla m ış ç o k e sk i b ir d izi b in a d a n o lu şu y o r, u z u n
v e a ç ık k o ğ u ş la rı N e w Y o rk h a lk ın ın en h a s ta v e e n y o k s u lla ­
rıy la d o lu o lu y o rd u v e k e n t y ö n e tim in in y e te r s iz d e s te ğ in e ra ğ ­
m e n M a n h a tta n ’d a k i d iğ e r h a s ta n e le r d e n fa rk lı o la ra k k a p ıs ın a
g e le n h e r h a s ta y ı k a b u l e tm e k z o ru n d a y d ı. 1958 y ılın d a d a h ili­
y e se rv isle ri N Y U , C o lu m b ia ve C o rn e ll ü n iv e rs ite le ri a ra s ın d a
p a y la ştırılm ış tı. N Y U , B ellev u e y e rle ş k e s in in E a st R iv e r a b a ­
k a n g ü n e y ta ra lın d a k i e s k i C & D B inası n ın d ö r t k a tın d a k i k o ­
ğ u şla rı k u lla n a n ü ç ü n c ü v e d ö r d ü n c ü b ö lü m le rd e n so ru m lu y d u .
C o lu m b ia b irin c i, C o rn e ll ik in c i b ö lü m le re b a k ıy o r d u v e ik işe r
k o ğ u şla rı v a rd ı. U ç o k u l a r a s ın d a y e r v e p re s tij için a k tif v e b a ­
z e n d e şid d e tli b ir r e k a b e t v a rd ı. A m a d iğ e r iki y ö n e tic i, y a n i
C o lu m b ia d a n D ic k in s o n R ic h a rd s ile C o rn e ll d e n T h o m a s
Al m y a k a d e m ik tıp ta d ü n y a ö lç e ğ in d e s a y g ın k iş ile r v e a y n ı z a ­
m anda da b e n im iyi d o s tla r ım id ile r. T ek ö n e m li s o r u n
N Y u n ü n s o ru m lu lu ğ u n d a k i d iğ e r s e rv is o la n d ö r d ü n c ü bö-
lüm dü. Bu bölüm o zam ana k a d ar hep, N ew York Ü niversite­
si n in ayrı bir bölüm ü olan ve y a k ın d ak i L isansüstü Eğitini
H astanesi nde çalışan klinik kadrosu bulu n an lisansüstü tıp
okulu n ca yönetilm işti. Yıllardır, m u ayenehanelerinde çalışıp
d e rs yılı içinde b irk aç haftalık sü reler için koğuşlara gelen h e ­
kim lere bilgilerini tazelem eleri için d ers verilm esi am acıyla ku l­
lanılıyordu. Ama hiçb ir zam an ne koğuşlarında dolaşan tıp ö ğ ­
rencilerine ne de a raştırm a İçin gereken y e r ve d ü z e n e k le r a çı­
sından yeterli o lanağa sah ip olm uştu. Benim görevim , tek bir
N Y U dahiliye servisi o luşturm ak, d ö rd ü n c ü bölüm ü üçüncüvle
birleştirm ek ve y ak laşık 120 y atağ ın bulunduğu d ö rt k atin ta ­
m am ım tıp öğrencileriyle hastane dokto rların ı eğilm ek için ku l­
lanm aktı. Bu, b aşlangıçta riskli bir iş gibi g ö rü n ü y o rd u , çünkü
alılacak h e r adım da d u y g u lar incitilcbilirdi. K onunun kapsa­
m ında iki ayrı görev vardı: g ö rü n ü şte b irbiriyle uzlaşm az olan
tıpta lisans eğilimi ve lisans ü stü öğretim . A yrıca iki prolesyone!
k ad ro n u n birbiriyle zıt olm ası olasıydı, çü n k ü biri kendini bilim
tıbbının tem el y ö n lerin e adam ıştı ve d ah a kapsam lı a raştırm a la-
b o ra lu v a rla rı k u rm a y ö n ü n d e hırslı planları vardı; ötekiyse ne­
redeyse b ü tü n ü y le tıbbın uygulam asına adanm ıştı. D ahası ö n ü ­
m üzde, tıbbın ekonom isiyle ilgili çok ciddi so ru n la r vardı. Ö r ­
neğin, B elievue’nün kuzeyinde özel h a stalar için y ep y en i bir
hastane yapım ının planlanm asına başlanm ıştı bile ve eski L isan­
süstü Eğitim H astanesi, adı Ü niversite H astanesi şeklinde d e ­
ğiştirilerek b u ray a taşınacaktı. Peki bu hastanede d ö rd ü n c ü bö­
lüm deki hekim lerin özel hastalarına mı bakılacaktı y o k sa ü çün­
cü bölüındekilerin mi, y a da h e r ikisindekilere birden mi? Ya
yeni h astanedeki y a ta k ların paylaşım ı -ki bu dok to rların ka­
zançlarını belirleyecekti- nasıl olacaktı?
B ir so ru n d ah a vardı. N Y Ü ’nün, C ornell ve C olum bia ün i­
versitelerinde olm ayan en zor g ö revlerinden biri, Bellevue Psi­
kiyatri M erkezi içindeki psiko-dahiliye bölüm ü olarak ad lan d ı­
rılan b ir dizi koğuşun yönetim iydi. B uradaki y a ta k ları aynı z a ­
m anda hem psikiyatri hem de dahiliye hastası olan kişiler işgal

123
e d iy o r d u . Y ani, z a tü r r e e , m en en jit, k a lp hastalığ ı, ş e k e r h a s ta lı­
ğı y a d a h em d ah iliy eci h em d e p s ik iy a trın b a k ım ın ı g e r e k tir e n
b a ş k a b i r n e d e n le B e l l c v u c y c g e tirile n ş iz o fre n i h a s ta la rı, m a-
nik d ep resifler, a lk o lik le r ve b u n a m a h a s ta la rı. B u k o ğ u ş la r da
N Y U d a h iliy e s e rv is in in ötek i b ö lü m le riy le b ir ş e k ild e b ü t ü n ­
leşm eli, eğ itim ve a r a ş t ı r m a için k u llan ılm alıy d ı.
İşim ço k z o r gibi g ö r ü n ü y o r d u v e h em b e n h em d e N Y Ü ö ğ ­
r e tim ü y eleri a r k a d a ş l a r ı m b a ş a rıla b ile c e ğ in d e n e m in değ ildik .
H e r y e r d e a k a d e m i k k a v g a la r ç ık acağ ı v e h e r k e s im d e n h e r t ü r ­
lü d e ğ işim e d ire n iş g eleceğ i v a rs a y ılıy o rd u . A n c a k g ö r d ü k ki iş
ç o k k o lay o ldu ve b e n g ö re v i s e k iz y ıl s ü r d ü r d ü m . B u o z a m a n
b e n im için b i r r e k o r d u . B u g ö re v i a n c a k tıp f a k ü lte s in in d e k a n ı
o ld u ğ u m d a , is te m e d e n b ıra k tım .
Y eni sistem i b a şa rılı kılan, işin için d ek i k işilerin nitelikli ol­
m asıy dı. B ir b irin d e n ç o k farklı g ö re v le ri ve s o ru m lu lu k la rı o l­
m a s ın a r a ğ m e n , iki a y r ı k a d r o n u n d a k ıd em li ü y eleri b i r k a ç is­
tisn a d ış ın d a , k e n d i a la n la r ın d a ç o k y e t k i n d i . D a h a s ı - b u çok
ö n em i ivdi- ç o ğ u B e l l e v u e d e y e tiş m iş ve eğ itim g ö r m ü ş , m e s le k ­
lerini s ü r d ü r m e k için d e bu h a s ta n e d e k a lm a y ı se ç m işle rd i. B e­
nim en y a k ı n d o s tla r ım ve h a y a t ı m d a ra s tla d ığ ım en iyi klinik
b ilim ciler, ta n ın m ış b i r b ö b r e k u z m a n ı o la n S a u l F ä r b e r ile b a ­
ğ ışık lık te p k ile rin d e ö n e m li b i r u n s u r olan " tr a n s f e r f a k t ö r ü 'n i i
b u la n S h e r w o o d L a w r e n c e idi. B u a d a m l a r v e ç a lışm a a r k a d a ş ­
ları B e lle v u c y e - b ü tü n h a s ta n e y e - âşıktılar. İki b ö lü m n e r e d e y ­
se b i r g ü n için d e te k b i r ç a lışm a ü n ite s in e d ö n ü ş tü .
B en im için, a k a d e m i k tı p t a böylesi k a r m a b i r ö zg eçm işle b a ş ­
k a n lığ a g e lm iş o lm a k d a b i r a v a n ta j s a ğ la m ış olabilir. K im se b e ­
ni b i r te h d it o la r a k g ö r e m e z d i. B ulaşıcı h a s ta lık la r v e i m m ü n o ­
loji k o n u s u n d a b ir ş e y le r b ild iğ im k a b u l e d iliy o rd u a m a b en im
b i r g e c e d e b ir G e h e i m r a t 'a d ö n ü ş e r e k N Y Ü tıp fa k ü lte sin d e k i
b ü t ü n dal v e u z m a n lık a la n la r ın d a e g e m e n lik k u r a c a ğ ım d ü ş ü ­
n ü le m e z d i. A y rıc a b en im , sihirli b i r ş e k ild e u s ta b i r k linik h e k i­
m e d ö n ü ş ü p y e n i h a s ta n e d e k i y a t a k l a r ı ele g e ç ir m e m d e olası
değildi.

124
 Sonraki birkaç yıl içinde aşamalı olarak bölüm, çok güçlü
klinik ve araştırm a dallarına sahip, oldukça büyük bir kurum
olarak genişledi. Birkaç katta, bazılarında eskiden tüberküloz
hastalarının yattığı, şimdi kullanılmayan odalar vardı. Bunlar
işlevsel araştırm a laboratuvarlarına dönüştürüldü. Tıp fakülte­
si binasında ve yapım ı bittiğinde Üniversite H astanesi nde de
yeni laboratuvarlar kuruldu. Bölüm, kadrosundaki altmıştan
fazla intörn ve asistan, ayrıca d ah a d a fazla sayıdaki lisansüstü
araştırmacısı ve araştırm a asistanı ile o zam ana göre büyük bir
bölüm haline geldi. 1966yılına gelindiğinde artık bölüm ün genç
klinik araştırm acıları ve öğretmenleri, Atlantic C ity ’deki yıllık
Mayıs toplantılarında, G enç T ü rk le r’in (A m erikan Klinik Araş­
tırma Topluluğu) kü rsü sü n d e seçkin konuşm acılar olarak g ö­
rünmeye başlamışlardı. Sayıları d a ülkenin başka yerlerindeki
araştırm a ağırlıklı üniversitelerdeki rakiplerine denkti. Atlantic
City de bildiri sunm ak o yıllarda tıpta akadem ik kariyerin en
önemli olayıydı ve y aşam m erdiveninde büyük bir y ükselm e a n ­
lamına geliyordu. Bu şehir ku m arh aneler merkezi haline geldi­
ğinde toplantıların başk a yerlerde yapılm aya başlanm asına rağ ­
men hâlâ d a öyle. Ç ü n k ü hâlâ her yıl San F rancisco, W ashing­
ton y a d a seçilen kent hangisiyse orad a "Atlantic City toplantı­
ları "nın yapılacağı resmi açıklamayla duyurulur.
Bellevue de bulunduğum süre içinde en çok ilgimi çeken k o­
ğuş vizitleri psiko-dahiliye servisindekilerdi. Bu koğuşlar daha
önce, öğretmenler, hastane doktorları ve öğrenciler tarafından
Sibirya gibi görülmekteydi. Ama y akın dan yapılan incelemeden
sonra öğretim sorunları bakım ından bir altın madeni oldukları,
Bellevue Hastanesi nin geniş alanı içinde zihni en çok uyaran
yerlerin buraları olduğu ortaya çıktı. Zihinsel yeterliklerini kay­
bettikleri için evlerinde y a da N ew York sokaklarında kaderle­
rine terk edilmiş kişiler, sık rastlanan, sıradan hastalıklardan
dolayı hastaneye yatırıldıklarında, akıl hastalığı üzerine binmiş
çeşit çeşit az bilinen hastalıklar, hatta bazen akıl hastalığının n e­
deni olan gizli kalmış tiroid bozuklukları bile ortaya çıkıyordu.

125

«I
Kronik alkolizmin, çoğu alkolden kaynaklanan beyin sendrom-
ları olan delirium tremens, Korsakoff sendrom u, W ernicke has­
talığı, poiinevrit, aku t alkolik halüsinasyonu, afazi gibi, bu ka­
d a r çok değişik tezahürünü o zam ana k ad ar görmemiştim, o za­
m andan beri d e görmedim. Bana çok eskiden, bu hastalıkların
çoğunun iyileşemeyeceği ve alkol bir kez beyni eritmeye başla­
dığında bu gidişi değiştirmek için hiçbir şey yapılamayacağı öğ ­
retilmişti. Bu hastalardan bazılarının yavaşça içinde bulu n du k­
ları cehennem den çıktıklarını, iyileştiklerini, temiz ve düzgünce
giyinmiş olarak hastaneden ayrıldıklarını ve çoğunun, d o k tor­
larla hemşirelerin sert uyarılarına ve tehditkâr nasihatlerine
rağmen sefaletin hüküm sürdüğü Bowery sokağına geri d ö n d ü ­
ğ ün ü görmek h er seferinde beni şaşırtıyordu. Tanıdığım orta
yaşlı bir adam üç yıllık bir süre içinde psiko-dalıiliye servisine
on defa girip çıktı. H er defasında şiddetli afazi ve tam hafıza
kaybıyla yatıyor, h er defasında sadece y a ta k istirahatı, beslen­
me ve iyi bakımla y eniden akıllı, düşünceli ama m ahzun, hoş
mizaçlı bir adam a dönüşüyor ve yeniden şehrin yoksul mahalle­
lerine dönüyordu.
Bellevue Hastanesi, Rikers adası ve M anhattan Tutukevin­
den gönderilen hasta m ahkûm lara d a hizmet veriyordu. Bu in­
sanlardan bazılarının tehlikeli olduğu biliniyordu ve bunlar psi­
kiyatri binasındaki kilitli ve korumalı katlarda yatırılıyordıı.
D aha hafif suçlardan h üküm giymiş m ahkûm larsa NYU servis­
lerinin açık koğuşlarına kabul ediliyor, başlarında sürekli, gece
ve gündüz dönüşümlü olarak kalan polis memurları bulunuyor­
du. Polisler bu rahat görevi seviyor görünüyorlardı am a intörn-
ler, otoritelerinin ihlali ve kam u parasının israfı gibi görünen bu
d urum a hep öfke duyuyorlardı. Viziteye çıktığım bir koğuşta
y atan böyle bir hastayı hatırlıyorum. Times M eydanı nda y a n ­
kesicilik y ap ark en yakalanan yaşlı bir obez olan bıı adam Ri­
kers Adası’nda cezasını çektiği sırada konjeslif kalp yetmezliği­
ne yakalanmıştı. Oksijen çadırının içinde, sanki son nefesini alı­
y o rm u ş gibi güçlükle solurken onu m uayene ettim. Bu sırada si-

Vİ6 '
lahlı b ir polis om zum un üstü n d en b ak arak ciddiyetle görevini
y a p y o rd u . B ana öyle geldi ki ikiıniz de, ölm ek üzere olan biri­
nin b aşu cu n d a ııalile bir iş y a p ıy o rd u k . Benim k atkım ın işe y a ­
ram ayacağından em indim ; onu n k i ise zavallı adam ı y a la k ta lut-
ınak için gerekli değildi. Şansım ız vardı ki dijitalin ve id ra r sök-
tü rü c ü le r beklenm edik ölçüde etkili oldu ve birkaç b a lta som a
adam çadırından çıktı, y atağının y a n ın d ak i sandalyeye o tu ru p
polislerle do stça sohbete başladı. N ihayet tab u rcu edilerek, kı­
sa süreli h ap is cezasını tam am lam ak üzere y e n id e n cezaevine
g ö tü rü ld ü ve onu altı ay hiç görm edik. Bu sü re geçtiğinde tek ­
ra r koğuşa ve oksijen çad ırın a d ö n d ü . Yine Tim es M eydanı nda
yankesicilik y a p a rk e n yakalanm ıştı. Bu y a tışın d a n sonra om ın
izini kaybettik. K iınbilir belki hâlâ iş peşindedir.
Bir intörn için üellevue, hastaların en ağ ırın a en köıii koşul­
larda en iyi tıbbi bakım ın nasıl sağlanacağını öğrenm ek için b e n ­
zersiz bir y e rd i. E ğ er B ellevue’de işin üstesinden gelebiliyor
idiyseniz a rtık neredeyse h er şeyle başa çıkabilirdiniz, lntornle-
rim dcıı biri olan sessiz, çekingen, y ü k se k notlarla m ezun olm uş
parlak bir genç, hastanede göreve başladıktan bir halta sonra
ortad an kayboldu. Polis onu, N em butal alarak kendini ö ld ü r­
meye kalktığı, şehrin m erkezinde bir otel odasında baygın d u ­
r u m d a buldu. A yıltıldıktan sonra m ahcup b ir şekilde, yeterli
olam am aktan, hata y a p m a k tan k o rk tu ğ u n u anlatınca onu geri
getirdik. K endisine kuvvetle güven verm em izden so n ra işine ge­
ri d ö n d ü ve sonraları h astanenin en iyi d o k to rla rın d an biri oldu.
H astanede lıcr tü r tıbbi cihaz, penisilinden tuvalet kâğıdına
k a d a r h e r çeşit m alzem e kıttı ve çoğu kez d e hiç bulunm azdı.
İn tö rn le r acil d u ru m la rd a, bulunm ayan şeyi b aşk a koğuşlardan
k apıp gelm eyi ve m alzem e b irik tirip saklam ayı öğrenm işlerdi.
Y ataklar, tekerlekli sandalyeler, sedyeler, radyatörler, p e n cere­
ler, a sa n sö rler de d ahil olm ak üzere h er şeyin onartm a ihtiyacı
vardı. Ö zellikle a sa n sö rler sık sık bozuluyor y a d a hizmet dışı
kalıyordu. D ickinsoıı R ichards C olum bia bölüm ünden em ekli­
y e ayrıldığında onıııı için C cntııry C lub de b iry e m e k verm iştik.
K o n u şm ala rd a n s o n ra k e n d isin e, A & B B in a s ın d a k i a sa n s ö r
d ü ğ m e le rin in , y a n ın d a k i u y a rıla rıy la b irlik te k o p y a sı o lan
b ro n z b ir kâğıt ağ ırlığ ı h e d iy e etm iştik . D ü ğ m e le rd e n b irin d e
YUKARI, d iğ e rin d e AŞAĞI y azıy o r, y a n d a k i y a z ıd a ise AŞAĞI
İN M EK İÇ İN YUKARI YA BA SIN d e n iliy o rd u .
B ellcvııe'n ü n s o ru n u p a ra n ın k e n d isin d e n ço k nasıl tahsis
ed ildiği ile ilgiliydi. G e rç i B ellevue d e m e rk e z i b ir id a ri b ü ro
v a rd ı a m a asıl g ü n d e lik id a re c i k o n u m u n d a b u lu n a n , N e w York
şeh rin in H a sta n e le r İd a re si idi. Bu b irim , b irk a ç k ilo m etre
u z a k lık ta k i, W o rth C ad d e si, 125 a d re sin d e k i o fisle rin d e n b e le ­
diyeye bağlı d iğ e r b ü tü n h a sta n e le ri d e y ö n e tiy o rd u . A m eliyat
ö n lü ğ ü gibi k ü ç ü k h a rc a m a la r için y a p ıla n ta le p le r b ile id a re n in
ofisle rin d e k i isim siz b ü ro k ra tla rd a n g eçm ek z o ru n d a y d ı ve
b u n la rın çoğ ıı için d e b eled iy en in d e ğ işik y e rle rd e k i id a re b in a ­
la rın d a y e r a la n Alım İkm al D airesi ve B ü tç e D a ire si g ö re v lile ­
rinin im zalı o n a y la n g e re k iy o rd u . A slın d a B cllevııc'yc h e r mali
yıl b aşın d a a y rıla n to p la m b ü tç e ö d en eğ i h a sta n e n in ih tiy açları
için bol bol y e te rd i a m a a n c a k m e rk e z in o n a y ıy la k alem k alem
h a rc a n a b iliy o rd u . G e rç ek b ü tç e , b azı y ılla r y ü z d e 2 5 ’i b u la c ak
k a d ar, ta h sis ed ilen m ik ta rd a n h e p d ü ş ü k o lu y o rd u . B ellevue
beled iy e için b ir çeşit k u m b a ra g ö re v i y a p ıy o rd u . K âğıt ü z e rin ­
d e 3 5 m ilyon d o la r ö d e n e k a y rılıy o r a m a y ıl için d e 2 5 m ilyon
d o la r h a rc a m a y a p ılm a sı b e k le n iy o r v e b u d a b eled iy ey e k a r te ­
m izliği, m e tro b ak ım ı y a d a y o lla rd a k i ç u k u rla rın k ap atılm ası
gib i işle rd e k u lla n a b ile ce ğ i 10 m ily o n d o la r b ıra k ıy o rd u .
Bu ço k b e rb a t b ir siste m d i. R ic h ard s, A lm y ve b e n , h a sta n e ­
le rd e n s o ru m lu y e tk iliy le W o rth C a d d e s i'n d e s a a tla r s ü re n şid ­
de tli ta rtış m a la r y a p tık . I Ic r z am an k i tep k isi, b iz d e n y a n a o ld u ­
ğ u a m a h iç b ir şeyi d e ğ iştire m ey e c e ğ i şek lin d ey d i. B irk a ç kez
beled iy e b a şk a n ın ın m a k a m ın a ç ık ıp B ellev u e ’n ü n y ö n e tim b i­
ç im in d e n do lay ı h a sta la rım ızın y a şa m la rın ın te h lik e y e g ird iğ in i
a n la ttık . B ir g ü n b ir k o m ite to p la n tısın d a y ü k s e k d ü zey li b ir b e ­
lediye görev lisiy le ta n ıştım . N ih a y e t id a re n in m e rk e z in e u la ştı­
ğım ı d ü ş ü n e re k y a rd ım ç a ğ rısın d a b u lu n d u m a m a o h iç istifini

128
bozmadı. Bellevue’nün, ihtiyacı olan bütün parayı aldığını, b e­
lediyenin “serserilerle dolu" bir y e r için daha fazla p a ra harca-
yam ayacağını söyledi. Yüksek sesle, serserilerin Bellevue'deki
hastaların küçük bir azınlığı olduğunu, hastanenin yoksul ol­
dukları için orada olan kadın, erkek ve çocuklarla dolup taştığı­
nı anlattım. Resmi bütçeden d ah a düşük düzeyde olsa bile, h ar­
cam alar konusunda kendi kararlarını alabilmesi için hastaneye
yetki verilmesi amacıyla sistemin değiştirilmesini savundum.
H içbir sonuç elde edemedim. Bana soğukça, bütçe dairesinin
uzun yıllardır bu işi yaptığı söylendi ve benim ne zam andır p ro ­
fesörlük yaptığım soruldu.
Bir gecede öfkeli ve incinmiş bir reform cuya dönüşm üştüm .
Şikayet m ektupları yazıyor, konuşm alar yapıyor, bulabildiğim
her seçilmiş yöneticiye sesimi duyurm aya çalışıyordum. H atta
sistemle ilgili şikayetlerimi iletmek üzere zam anın D em okrat
Parti başkanı Carm ine De Sapio ile gizli bir görüşm e bile y a p ­
tım (Biri bana b u n u n iyi bir fikir olacağını söylemişti, am a öyle
olmadı).
Bir gün, Bellevue nün reddedilen ödenek taleplerinde her za­
man parafı bulunan bütçe dairesi yetkilisinin adını öğrendim ve
kim olduğunu, neye benzediğini görmek için belediye binasına
gittim. Tıkırdayan daktilolar ve sürekli çalan telefonlarla dolu
kocam an bir odadaki iki düzine masadan birinde oturuyordu.
N azik yüzlü, kibar, babacan ifadeli çok şişman bir adamdı.
Elinde kırmızı bir kurşun kalemle, sağlam görünüşlü bir döner
sandalyede, geriye yaslanm ış oturuyordu. Benim için ne y a p a ­
bileceğini sordu. Bellevue’de dahiliye servisinin şefi olduğumu,
hastanenin iflas ettiğini, hatta iflastan d a kötü d u ru m d a olduğu­
nu anlattım. “H aa" dedi, b un u anlıyordu ve düzelmesi için b ü ­
y ü k çaba gösteriyordu. Kısa ve tatmin edici olmayan bir konu ş­
m a yaptık. Yirmi beş yıldır o m asada çalıştığını, şehir plancılığı
mesleğinden bu m akam a geldiğini ve hastaneler hakkında her
şeyi bildiğini söyledi. Ben m asasından uzaklaşırken “iyi şanslar
d o k to r “ diyordu.
 Ö r g ü t le n m e y e k a r a r v e rd ik . A lm y 'n in p r o fe s y o n e l h a lk la iliş­
k ile r u z m a n ı o lan b ir a r k a d a ş ı bizim için işe g iriş m e y e g ö n ü llü
o ld u ve " B e lle v u e 'n ü n İyileştirilm esi D e r n e ğ i" ad ıy la v erg id e n
m u a f y e n i b ir d e r n e k k u r d u . D e r n e ğ in iki tem el hedefi o la c a k ­
tı: u z u n z a m a n d ır e r te le n e n h a s ta n e n in y e n i d e n inşası p r o je s i­
nin h a y a t a g eçirilm esi için b e le d iy e n in ik n a edilm esi ve B ellevu-
e 'n ü n b eled iy e b ü r o k ra s is in in e lin d e n k u r t a r ı l a r a k b i r çeşit
ö z e rk liğ e k a v u ş tu r u lm a s ı. B u n la rın ilki işin k o la y o la n b ö lü ­
m ü y d ü . M im a ri p la n la rı z a te n h a z ır d u r u m d a y d ı v e y a p ılm a s ı
g e r e k e n tek şey b i r h e y e tle T a k d ir K u r u lu n u n ö n ü n e ç ık a ra k
işin ç a b u k la ş tırılm a sı isteğiyle etkileyici b ir k o n u ş m a y a p m a k t ı .
O za m a n la r, y a n i 1960'lı y ılla r ın b a ş la rın d a böylesi b ü y ü k k a ­
m u sal y a tır ım p ro je le ri, m aliyet d i k k a t e alın m a k sız ın b irç o k a ç ı­
d a n siyasi c a z ib e k a y n a ğ ıy d ı. A y rıc a k im se, m aliy etin n e o la c a ­
ğı k o n u s u n d a k e s in b ir fik re s a h ip değildi. R e s m i ta h m in 5 0 m il­
y o n d o la rd ı. A n c a k y e n i v e ş ık h a s ta n e b in ası ( d o k u z y ıllık g e ­
c ik m e y le ) o n iki y ıl s o n r a b ittiğ in d e m aliy et ilk ta h m in in m u h ­
tem elen üç k a tı o lm u ştu .
İkinci h e d e f ise ç o k d a h a zor, h a tta s o n u n d a o r ta y a çıktığı g i­
bi im k â n sız d ı. S o n u ç ta b eled iy e y a s a s ı y o l u m u z u kesti. B eilevu-
e y ü aşağ ı M a n h a t t a n ’d a k i d e n e tle y ic i m a k a m la r ın e lle rin d e n ve
k ırm ız ı k a le m le r in d e n k u r t a r a c a k h iç b ir y a s a l o la n a k y o k t u .
E ğ e r b u n u d e n e r s e k h ep im iz h a p s e g ire c e k tik . S o n u n d a y e n i
b ir p lan g e liştirip b u n u ey alet m erk ezi A lb a n y y e g ö t ü r d ü k . Bu,
N e w Y o rk ve N e w J e r s e y lim an id a re le ri ö r n e k a lın a r a k h a z ır ­
lan m ış, y a r ı k a m u s a l b i r k u r u m o lu ş t u r u l m a s ı n a ilişkin b i r y a s a
ö n erişiy d i. Bu k u r u m beled iy e h a s ta n e le rin in sah ib i v e işleticisi
o la c a k a m a h e r h a s ta n e y e , id ari y ö n d e n k e n d i a y a k l a n ü s tü n d e
d u r m a s ı için y e t k i ta n ıy a c a k tı. Y asa ta sa rıs ın ın en ö n e m li ö zel­
liği, b ü t ü n k a y n a k la r M e d ic a r e v e M e d i c a i d 'den*' g e lm e k üzere
sistem i b ü tü n ü y le b e le d iy e d e n ç e k ip a lm a k tı. O z a m a n la r, y a n i
1 % 0 ’h y ılla rın s o n la rın d a , b u b ü tü n ü y le u y g u k m a b ilir g ö r ü n ü -

° M e d i c a r e : ö z e l l i k l e y a ş l ı l a r ı n t ı b b i b a k ı m ı y l a ilg ili d e v l e t y a r d ı m p r o g r a m ı .
M e d ic a id : F e d e r a l v e e y a le t h ü k ü m e d e r m e e tîn a n s e e d ile n y o k s u l l a r a tıb b i y a r d ım
s a ğ l a n m a s ı n a iliş k in p r o g r a m , ( v -n .)

130-
y o rd u . Yasa tasarısı eyalet m eclisinden geçerken son dakikada,
tam kabul edilm e aşam asına gelm işken birisi m em e, yeni k u ru ­
m un başkanı ve ku ru l üyelerinin belediye başkanı taralından
atanacağı hükm ünü ekledi. Böylece h astaneler üzerindeki d en e­
lim eskiden olduğu gibi aynen k o ru n m u ş oluyordu. B undan
so n ra o rtay a ç ıkan d u ru m da, eski H astan eler D airesi nin ko p ­
yası, hastaneleri aynı uzaklıktan y ö n eten , yeni ve çok m erkezi
bir b ü rokrasinin y aratılm ası oldu. C esareı kırıcı b ir girişim di.
Ben hâlâ sistem in bir kam u idaresi olarak çalışabileceği d ü şü n ­
cesindeyim . 1970’li y ıllard an beri sağlığa ayrılan k aynaklarda
y ap ılan kısıntıya rağm en b u günkü sistem den d ah a iyi çalışaca­
ğını d ü şünüyorum .
1 9 6 6 y ılın d a N Y U T ıp F akültesi'nin dekanı old u ğ u m d a has­
taneden, sokağın y u k a rı taralın a taşındım am a B ellevue’nün ko­
nuların d an tam am ıyla uzaklaşm adım . H âlâ hem B ellevue’yü
hem de hastaneyi etkileyen çok büyük bir k o n u t so ru n u vardı,
Yakın çevre, çoğu terkedilm iş, çü rü m ek te olan b in alard an olu ­
şan y o k su l m ahalleleriydi. Evli intörnler, hem şireler y a da tek ­
nisyenler için kalacak y e r y o k tu . P hipps Vakfı so ru n a sahip ç ık ­
tı ve biz de, Yirmi Ü çüncü ve O tu z u n c u cad d eler arasındaki y e ­
di adalık bölgenin tem izlenerek b u ray a a p artm a n lar yapılm ası
önerisiyle y en id en Belediye S a ra y ı'n a gittik. 1960’lı yılların son­
ların d a plan kabul edildi ve birkaç yıl içinde, Bellevuc toplulu­
ğ u n u n olduğu k a d a r bölge halkının d a ihtiyacını karşılayan G ü ­
ney Bellevue o rtay a çıktı.
B ugün Bellevue o lağanüstü güzel yeni binasında hizınet veri­
yor. O n Ü çüncü C a d d c ’nin güneyinde, Kast R iver kıyısında
yükselen, beyaz, k a re şeklinde dev bir bina bu. C olunibia ve
C ornell üniversiteleri h astaneden ay rıld ılar ve b u ra d a a rlık her
y e rd e n N Y Ü sorum lu. Belli klinik ve teknik sorum lulukların
b iraz y u k a rıd a k i Ü niversite H asta n esiy le paylaşılm ası için k u ­
su rsu z d üzenlem eler yapıldı. Bu hastaneyi hâlâ, eski binanın
m enteşelerinden çıkm ış kapılarından ilk kez içeri girdiğim gün
olduğu gibi, en inançlı, profesyonel kadroya sahip, ülkenin en
seçkin h a s ta n e s i o la r a k g ö r ü y o r u m . E ğ e r b ir ta k s itle a n id e n c id ­
di b ir ra h a ts ız lık g e ç irirs e m y a d a N e w Y o rk s o k a k la r ı n d a n b i­
rin d e d ü ş ü p k a lırs a m b u r a y a g e tirilm e k is te rim .
A ra b a y la B e lle v u e 'n ü n ö n ü n d e n g e ç e r k e n y a d a u z a k ta n d ü ­
ş ü n d ü ğ ü m d e ik i s a rs ıc ı a n ı a k lım a g elir. İlk i 195 9 y ılın d a , d a h i­
liye p r o le s ö r ü o la ra k y e n i işe b a ş la d ığ ım d a in tö r n le r le s a b a h ın
e r k e n s a a tle r in d e y a p tığ ım b ir to p la n tıy a a ittir. G e n ç b ir in tö rn ,
ile rle m iş z a t ü r r e e v e m e n e n jit b u lg u s u y la k o ğ u ş la r d a n b irin d e
iki h a lta d ır y a t a n b ir h a s ta y la ilgili r a p o r u n u s u n u y o r d u . B ü tü n
g e c e b o y u n c a d ü ş ü n e b ild iğ i h e r ş ey i y a p m ış , k ıd e m li d o k to r l a r ­
d a n y a r d ım a la r a k b u la şıc ı h a s ta lık la r b ö lü m ü n d e n k o n s ü lta s ­
y o n is te m iş a m a h a s ta ö lm ü ş tü . S u n u m u n u n y a r ıs ın a g e ld iğ in d e
g ö z le rin d e b e lire n y a ş la r y a n a k l a r ın d a n s ü z ü lm e y e b a ş la d ı ve
s ö z le rin i a ğ la y a r a k b itird i. B u g ö z y a ş la rın ın ç a r e s iz lik te n d e ğ il,
k e d e r d e n o ld u ğ u n u b iliy o rd u m v e ilk k e z n a sıl b ir h a s ta n e d e ç a ­
lıştığ ım ı a n la m ış tım .
ik in c i a n ım ise. h a s ta k ü tü p h a n e s in d e n s o r u m lu , s e k s e n le r in ­
d e k i b ir N e w Y o rk h a n ım e fe n d is i o la n B a y a n M a r jo r ie B a rlo w
ile ilgili. 11er s a b a h , h e p s i d e g ö n ü llü o la n , B a y a n B a rlo w , k a rım
ve d iğ e r b i r k a ç k a d ın , k ita p la rı ta ş ıd ık la r ı el a r a b a la r ıy la k o ğ u ş ­
la rı d o la ş ırd ı. U z u n b o y lu , z a rif, k ırılg a n g ö r ü n ü ş lü b ir h a n ın ı
o la n . H o r a tiu s a ra ş tırm a c ıs ı, H r o s w ith a u z m a n ı v e b o k s h a k ­
k ın d a y a z ılm ış h e r ş ey i b ile n B a y a n B a rlo w b ir d iz i k o ğ u ş u k e n ­
d in e a y ırm ış tı v e b a ş k a k im s e n in b u işi a lm a s ın a izin v e rm e z d i.
B u ra s ı, h e r z a m a n y e n i a r k a d a ş lık la r k u r m a y ı b a ş a rd ığ ı p s ik i­
y a t r i k m a h k û m la r ın k o ğ u ş u y d u . B u k o ğ u ş la r d a k i h a s ta la ra b ti-
y iik s a y g ıs ı V ard ı ve iç le rin d e ç o k s a y ıd a ü r k ü tü c ü h a s ta b u lu n ­
m a s ın a ra ğ m e n h iç k o r k m u ş g ö rü n m e z d i. B a z ıla rı için se v g i ve
sa y g ı d o lıı s ö z le r s a r i e d e r d i: " B iliy o rs u n u z , o iyi b i r o k u y u c u "
d e r d i.
 X I I I . Bölüm

S ağ lık K u ru lu

ıp fa k ü lte sin e b a ş la m a d a n ö n c e h alk sağlığı m esl cgiyle

T ilgili bilgim b i r ç o c u k te k e r l e m e s i n d e n ib a re tti: " M a r -

g u e r i te, git a y a ğ ın ı y ık a , S ağ lık K u r u l u s o k a ğ ın b a ş ın ­
d a ." Ü ç ü n c ü ve d ö r d ü n c ü s ın ıfla r a r a s ın d a k i y a z a y la r ın d a , b ü ­
tü n ö ğ re n c ile rin ikişerli şek ild e, b i r b e le d iy e y a d a ilçe s a ğ h k d a -
ire sin e g ö zlem ci o la ra k g ö n d e rild iğ i, " H ıfz ıs ıh h a A r a ş t ı r m a s ı ”
adı v e rile n z o r u n lu a la n çalışm ası d ış ın d a tıp f a k ü lte s in d e h alk
sağlığı k o n u s u n d a p e k az ş e y ö ğ re n m iş tim . C in c i n n a t i ’li b i r sı­
n ıf a r k a d a ş ı m v a r d ı v e a r a ş tır m a y ı bu ş e h ir d e y a p m a y ı k a r a r l a ş ­
tırd ık . A r a ş tır m a iki h a f t a s ü r d ü v e b i r h a f ta d a d a r a p o r u m u z u
y a z d ık . K a n a liz a s y o n , su b a k te riy o lo jis i, z ü h r e v i h a s ta lı k l a r k li­
n ikleri, evlilik ö n cesi y a p ı l a n W a s s e r m a n n testleri ve h a lk a açık
h a v u z l a r k o n u s u n d a d a h a ö n c e b ilm e d iğ im iz ş e y le r ö ğ r e n d ik
a m a b u n l a r tıb b ın ç o k u z a ğ ın d a , bilim in ise d a h a d a u z a ğ ın d a
gibi gelmişti. O n beş yıl süreyle görev yaptığım New York Be­
lediyesi Sağlık K u ru lu n a 1956 yılında üye olarak atanıncaya
kadar eğitimim işte bundan ibaretti.
1866 yılında, şehri kasıp kavuran kolera ve sarı hum m a sal­
gınlarına karşı mücadele etm ek amacıyla kurulan New York
Sağlık Kurulu, benzerlerinin en eskisiydi. Kural koyucu, ba­
ğımsız bir kurum olarak yasayla kurulm uştu ve şehirdeki halk
sağlığı konularıyla doğrudan ilgili kendi yasalarını y a p m a y etk i­
siyle donatılmıştı. Bu y asalar o zamanlar Hıfzısıhha Yasası de­
nilen düzenlemeleri oluşturuyordu; bugün ise buna Sağlık Ya­
sası deniyor. Kurul, sağlıktan sorumlu belediye meclis üyesi, üç
hekim ve bir vatandaştan oluşuyor.
Ben kurulda, y eni emekli olan Rockefeller Enstitüsü'nden
Dr. Thom as Rivers'iıı yerine atanmıştım, ö t e k i üyeler, halk
sağlığı uzmanı Dr. Haven Emerson, Cornell T ıp Fakültesi’nde
pediatri profesörü olan Dr. Samuel Z. Levine ve Amerikan Te­
lefon ve Telgraf Şirketi başkanı Chester Barnard idi. D aha son­
raları, M anhattanlı avuktit Louis Loeb, Cornell Universite-
si'nden halk sağlığı profesörü Dr. Walsh M cD erm o tt ve C olum ­
bia Ü niversitesinde hukuk profesörü olan Faul H ays kurul
üyesi oldular. Kurulda görev yaptığım on beş yıllık sürenin bü­
y ü k bölüm ünde belediyenin sağlıktan sorumlu yetkilisi olarak
görev y a p a n üye Dr. Leona Baum gartner idi.
Benim yeni üye olduğum sıralarda, Sağlık Kurulu yla beledi­
yenin sağlık dairesinin yapılacak işleri tükenm eye başlamıştı.
O n dokuzuncu yüzyılın son çeyreği ile yirminci yüzyılın ilk yıl­
larında New York Belediyesi Sağlık Dairesi, kuruluş ve çalış­
masıyla öteki Amerikan şehirleri ve devletin sağlık dairelerine
örnek olmuştu. Uzun ve seçkin bir başarı ve atılımcılık siciline
sahipti. Ama o sırada, yani 1956 yılında, uzun yıllar enerjisini
seferber ettiği başlıca halk sağlığı sorunları çözülmüş gibi g ö rü ­
nüyordu. Tüberküloz görece daha az rastlanır bir hastalık hali­
ne gelmişti ve hasla kişileri tespit etmek ve hastalarla temas
k urm uş kişileri belirlemek için uygulanan kapsamlı önlemlere

13*1
a rtık ihtiyaç kalm am ıştı. Frengi ve bel soğukluğu hâlâ önemli
so ru n la r olm akla b irlikte a rtık önleyici ted b irlerd en çok tedavi
gerek tiren hastalıklara dö n ü şm ü ş gibiydiler. Ö nceleri kem ç a ­
pın da okulların ve evlerin k aran tin ay a alınm asını gerektiren
büyük çocuk felci, tifo, kızıl ve d ifteri salgınları kontrol altına
alınm ıştı. Ç içek hastalığı, birkaç yıl önce, seyahatten dönen ki­
şiler a rasın d a kısa bir sü re g örülm üş ve şehirde o zam ana ka-
d a rk i en büyük aşılam a program ı gerçekleştirilm iş am a çiçek,
veba, k o le ra y a da h erhangi başka b ir hastalık salgını baş gös­
term em işti. G eleneksel görevi tem elde halk a rasın d a k i salgınla­
ra karşı sürekli teyakkuz halinde b ulunm ak olan Sağlık D a ire ­
si, gelecekteki işlevselliğini düşünm ek zorundaydı.
Sağlık K u rulu'nun hem en bırakabileceği bazı geleneksel g ö ­
revleri vardı, am a b u n lar şehrin ekonom ik yaşam ıyla kaynaşm ış
durum daydılar. S ü t konusu b una ö rn ek o lu ştu ru y o rd u . Ö nceki
yıllard a, büyükbaş hayvanlardaki tüb erk ü lo z ve stre p to k o k e n ­
feksiyonu tehlikesi y ü z ü n d e n Sağlık D airesi süt sanayisini y a ­
kından izlem ek zorundaydı. Bu ise h e r aşam ad a -çiftliklerde,
d e p o lard a ve şişelem e şirketlerinde, kam yonlarda ve şehirdeki
bütiin m an d ıralard a- karm aşık bir denetim sistem i kurulm ası
dem ekti. Sadece tüketiciyi ekşim iş sütten k orum ak için değil,
sü tle bak teri ürem esini sınırlam ak am acıyla d a şişe ve kutuların
üzerine tarih konm ası uygulam ası getirilm işti. K urum un y a p tı­
ğı denetlem e ve ö rneklem e çalışm aları kadar, süt üreticileri ve
dağıtıcılarının ihtiyaç d u yduğu ek personel için de bu işlem ler
çok para g erek tiriy o rd u . S ü tü n a rtık N ew Y ork’t a önemli bir
hastalık taşıyıcısı olm adığı gerçeğinden hareketle, belediyenin
sağlık yetkilisi ile Sağlık K urulu süt denetim ini bırakm ayı ö n e ­
rerek bu konuda k am uoyuna bir açıklam a yap tılar. Ancak luı
h er kesim den itirazlara neden oldu. Süt üreticileri, dağıtıcı ve
kam yon şoförleri send ik aları, d ü k k an sahipleri ve çeşitli sivil
toplum k uruluşları so ru ş tu rm a talebinde b u lunuyorlardı. A vu­
katlar, sütle ilgili herhangi bir değişikliği pro testo eden üzün
açıklam alar ve dilekçeler g önderiyordu.

136
 Sağlık K urulu h e r avın ilk çarşam ba sab ah ı toplanırdı ve ilk
göı ev vılım da neredeyse b ü tü n to p lantıların gündem i süt konu-
Miıın ilişkin m addelerle dolu oluyordu. H atırlıyorum bir sabah,
nilI şişelerinin üzerine tarih konulm asını tartışıy o rd u k ve dağı­
lım kam yonlarının şoförlerini temsil etlen b ir av u k at «la k u ru l­
da konuşm a y a p ıy o rd u . Aslında, sütlerin tarihlenm esi k o n u su n ­
da b ir değişikliğe gidilirse y a da bundan vazgeçilirse, tarihi geç­
miş şişeleri toplam ak için d a h a az sefer y a p ılacağ ın d an ve b.öy-
İC< e şolürlere d ah a az iş çıkacağından endişe ediyortlu a m a dü-
şilm esini İm şekilde açıklam ıyordu. C)nıın y e rin e , k ü rsü y e ç ık ­
tı ve y u m ru ğ u n u bize sallayarak bağırdı: "B aylar! Bozuk sütün
kanser«' yo l açm adığını k an ıtlayabilir m isin iz?” S üt k o n u su n d a
hiçbir zam an fazla yol alam adık, ö n e m s iz olan lar d a dahil, y a ­
sada y ap ılan h e r değişiklik kam u so ru ştu rm a la rın a ve davalara
yol açıyordu ve stil y asaları büyük ö lçüde eskisi gibi kaldı.
Ş ehrin şebeke su y u n u n flüorlanm ası sağlık dairesi için d ah a
iki /u r ve duygusal bir so ru n d u . 1960'li y ılların o rta la rın d a bu
konuda larlışına g ötürm ez b u lg u lar vardı. İçm e su y u n a eser
m lklıınl.ı llü o rü r eklenm esinin diş ç ü rü k le rin e karşı güçlü bir
havilimin sağladığı kanıtlanm ıştı ve b u n u n tam am ıyla zararsız
olduğu da biliniyordu. Bu uygulam a halk sağlığı açısından çok
akılı ı lılı önlem gibi g ö rü n ü y o rd u . N ew Y ork bu işi y a p m a k ta
raim i çok gecikm işti ve b u n a birçok şeh ird en d a h a fazla ihtiya-
ı ı \ arı lı Ş ehrin y o k su l kesim lerindeki ço cukların çoğunluğu hiç
iliş hekim ine gitm em işlerdi. D iş çürüm esi ve dişlerin zam ansız
kaybı yllzblnlorec insan için ciddi sağlık so ru n ları o lu ştu ru y o r­
du ve bu n lara karşı hiçbir şev yapılm ıy o rd u . Sağlık D airesi su-
\.ı İlilin ılı eklenm esi olasılığını heyecanla karşılıyordu çünkü
lıöylrı e m esleki olarak işe y a ra m a fırsatı b ulacaklardı. Sağlık
K urulu. Ilüorürlcm o sistem inin kurulm asını hükm e bağlayan
kararı geçirm iş, belediye başkanı b u n a o n a y verm işti ki işler ka-
11 ııuıy.ı başladı. Sivil toplum k uruluşları ve av u k atları birbiri
,ıı ilimlim, halkın zehirlenm eye çalışıldığı şikayetiyle so ru ştu rm a
m ılınır ım İsliyordu ve b ir a ra . m esele sanki y ılla rca m ahkem e­

li
lercle s ü r ü n e c e k m i ş gibi g ö r ü n m ü ş t ü . B a ş la n g ıç ta ve ta r tış m a la r
ile rle d ik ç e k o n u , g i d e r e k s e rtle ş e n ideolojik b i r g ö r ü n ü m k a ­
za n d ı. T a k d ir K u r u lu ö n ü n d e y a p ı l a n v e ö ğ le d e n s o n r a b a ş la y ıp
g e c e y a r ıs ın ı g e ç e n u z u n b ir o t u r u m d a , a r t a r d a s ö z alan h e y e ­
canlı k o n u ş m a c ıl a r S a ğ lık K u r u lu ü y elerin i k o m ü n i s t o lm ak y a
d a k o m ü n iz m e alet o lm a k la su çla m ıştı. A m e r ik a 'n ın b irç o k b ö l­
g e s in d e flü o rü rle m e, m u h te m e le n b ir k a n s e r salgını b a ş la ta ra k
ü lk ey i z a y ı f d ü ş ü r m e y e y ö n e lik b i r y a b a n c ı o y u n u o la r a k g ö r ü ­
lü y o rd u . F l ü o r ü r A m e r i k a 'y a u y g u n d eğ ild i. S o n u n d a b u a k ı n ­
tıyı te r s in e ç e v ire n belki d e şu o ld u : V a ta n d a ş la r ın ın d iş sağ lığ ı­
nı k o r u y a r a k k e n tin b ü y ü k m ik ta r d a p a r a t a s a r r u f u n d a b u l u n a ­
b ile c e ğ in e i k n a ed ilen tıp ve d iş h e k im le ri d e r n e k le r i, h e m şire
ö rg ü tle ri, N e w Y o rk b a r o s u tem silcileri ve n ih a y e t iş ç e v r e le ri­
nin lo b ileri k o n u y a m ü d a h a l e etti. B i r g e c e g e ç s a a tle r d e s o n
o t u r u m u n a r d ı n d a n , b e le d iy e b a ş k a n ı ve T a k d ir K u r u l u g e re k li
m a lz e m e için önem li m i k ta r d a p a r a ta h s is e d ilm e sin i o n a y la d ı
ve S a ğ lık K u r u l u d a sessiz b i r k u t la m a d ü z e n le d i.
S ağ lık d a ire si y e tk ilile ri, h a lk sağlığı a l a n ı n d a y e n i re fo rm
k o n u la r ı o l a r a k b a ş k a s o r u n l a r d a b e lirle m iş v e k u r u l d a ele a lın ­
m a k ü z e r e listeler h azırlam ıştı. L is te le rd e alışılagelm iş b ü tü n
k ay g ı k o n u la r ı v ard ı: r e s t o r a n ve m a r k e tle r in tem izliği, etlerin
d e n e tim i, e r o in bağım lılığı, s ig a ra alışk an lığ ı, a lk o lizm , fareler
ve h a m a m b ö c e k le ri, v a ta n d a ş la r ın d ü z e n li o la r a k fiziksel m u ­
a y e n e d e n g eçirilm esi, ç o c u k la r ın a ş ıla n m a s ı için ü c re ts iz p o lik ­
lin ik le r k u r u lm a s ı v e d iğ e rle ri. A m a g ü n d e m i n e n b a ş ın d a , s a ğ ­
lık d airesi y e tk ilile rin in , e ğ e r im k â n o lu r s a g e r ç e k t e n y a p m a k
iste y e c e k le ri b i r ş e y v a rd ı ki o d a k o n u t s o r u n u y d u . K u r u m d a
u z u n s ü r e d i r çalışan ve k e n d in i g e r ç e k t e n k a m u h iz m e tin e a d a ­
m ış b i r kişi o lan J e r o m e T rich ter, S a ğ lık K u r u lu ü y elerin in ,
H a r le m , g ü n e y B ro n x , B e d fo rd S tu y v e s a n t ve B ro w n s v ille d e
in sa n la rın n e t ü r y e r l e r d e y a ş a d ı k la r ı n ı k e n d i g ö z le riy le g ö r e b i l ­
m eleri için b azı g e z ile r d ü z e n le d i. O z a m a n l a r bile, y a n i 1960 li
y ılla rın s o n u n d a , ş e h r in k o n u t v a rlığ ın ın ç o k b ü y ü k b i r b ö lü m ü ,
ö zellikle d e y o k s u l h alk ın ç o ğ u n u n y a ş a d ığ ı, "eski y a s a "ya tâbi

137
kalitesiz a p a r t m a n l a r a d e ta a y a k ta d u r a n y ık ı n t ı halind ey di.
B u n la rın , k ira c ıla rın sağlığı a ç ıs ın d a n te h d it o lu ş t u r d u ğ u da
açıktı. K ışın b irk a ç g ü n , u z u n , p a r l a k siy a h b ir lim u z in in içinde,
s u ç lu lu k d u y a n d a v e ts iz m isa firle r gibi h a r a p s o k a k la r a r a s ı n d a
d o laştık . E n c id d i s o ru n la r ı ilk e ld e n g ö re b ilm e m iz için geziyi
d i k k a tle d ü z e n le m iş b u l u n a n T r ic h te r ’in r e h b e r liğ in d e ço k k a t­
lı eski a p a r t m a n l a r a ve d a ir e le r e g ir ip ç ık tık . Y a n ım ız d a b u lu ­
n a n S a ğ lık D a ire s i fo to ğ rafçıları, g ö r d ü ğ ü m ü z ü u n u tm a m a m ız
için fo to ğ r a f la r ç e k iy o rd u : k a r a n lık ta d ü ş ü p y u v a r l a n m a y a b i­
reb ir, b a s a m a k la r ı kırık, ışıksız m e rd iv e n le r; tık a n ıp ta ş a n ve
s ü re k li a ş a ğ ıd a k i d a ir e le re sızıntı y a p a n tu v aletler; c a m l a n k ırık
k o rid o r la r ; b o d r u m d a b o z u k k a lo rife r k a z a n la rı; k ed i k a d a r fa­
reler; fare k a d a r h a m a m b ö c e k le ri ve ev in b a ş k a h e r y e r i so ğ u k
o ld u ğ u için y a n a n b i r o c a ğ ın ç e v r e s in d e ıs ın m a y a ç a lışa n k ü ç ü k
ç o c u k la r la d o lu m u tfa k la r. A ç ık ç a y a n g ı n v e k a r b o n m o n o k sit
ze h irle n m e si teh lik esi y a r a t a n o c a k la r v a r o lan te k teknolojiydi.
O c a k la r ın y a n ı sıra, çeşitli o rijin al icatların b a ş ın d a , h e r a p a r t ­
m a n d a , e r o in için p a r a a r a y a n h ırs ız la r d a n k o r u n m a k am a c ıy la
g iriş k ap ısın ı kilitlem e k v e k a p a t m a k için k u lla n ıla n d e m ir ç u ­
b u k l a r g e liy o rd u . B u n la r n e r e d e y s e y i r m i b e ş yıl ö n c e y d i. Bildi­
ğ im k a d a r ıy la o z a m a n d a n b u y a n a tek g elişm e. G ü n e y B ronx
vc B ro w n sv ille d e k i b u b in a la rın p e k ç o ğ u n u n y ık ılm a s ı ve k i­
ra c ıla rın ın k e n tin b u g ü n m u h te m e le n ay n ı d e r e c e d e k ö tü le şm iş
b a ş k a m a h a lle le rin e d o lu ş m a s ı o ld u . O z a m a n l a r 1960'li y ılla r
b ü r o k r a s is in in b a ş k a k e sim le rin in S ağ lık D a i r e s i n e s ö y le d ik le ­
ri, b u n u n g e r ç e k b i r sağ lık s o r u n u o lm ad ığ ı, bizi ilg ile n d irm e d i­
ği ve b eled iy en in b a ş k a k u r u m l a r ı n c a ele a lın m a k ta o ld u ğ u idi.
Z a te n o z a m a n l a r bile p a r a g id e r e k tü k e n m e k te y d i.
S a ğ lık K u r u l u ’ııu n d ik k a ti d a h a k o lay lık la ele a lın a b ile c e k ve
ra h a tsız lık v e r m e y e c e k k a d a r ö n e m s iz b a ş k a k o n u l a r a çevrildi.
E p id em iy o lo g iar, B r o o k l y n 'd e b a ş g ö s te r e n b ir sarılık s a lg ın ı­
nın , d ış a r ıd a n gelen g em icilerin g ittiği r ıh tım d a k i b ir d ö v m e s a ­
l o n u n d a n k a y n a k la n d ığ ın ı b elirlem işlerd i v e b irk a ç h a f ta b o ­
y u n c a b u k o n u , y e n i y a s a l a r çık a rılm a sın ı g e r e k tir e n b ü y ü k bir

138
çabaya d ö n ü ştü . Dövm e iğ n e le r in in s t e r iliz a s y o n u n u s a ğ la y a ­

c a k y a s a l d ü z e n le m e le r y a p ıla b ilir m iy d i? Y o k s a b u y e r le r t o p ­

ta n k a p a t ılm a lı m ıy d ı? Bu k o l a y b i r iş t i . S o n u n d a , d ö v m e n i n

h a l k a f a y d a s ı k o n u s u n d a i n a n d ı r ı c ı b i r s a v ile r i s ü r ü le m e m iş t i

v e s a r ılık t e h lik e s i ta m ik n a e d ic i o lm a s a d a , d ö v m e s a lo n la r ın ın

k a p a t ılm a s ın a k a r a r v e r ild i. B u b iz im iç in ç o k k ü ç ü k b i r b a ş a ­

r ıy d ı; h a t t a h iç t a t m in e d ic i b ir iş o lm a m ış t ı.

Y a s a y l a S a ğ l ı k K u r u l u n a v e r ilm iş , b e le d iy e n in y a d a d e v le ­

tin b a ş k a h e r h a n g i b i r k u r u m u n u n o r t a k o la m a y a c a ğ ı te k b ir

b ü y ü k y e t k i v a r d ır . B u d a " Y a k ı n T e h lik e D u r u m u " ila n e tm e

y e t k is id ir . B u o n d o k u z u n c u y ü z y ıld a , s a lg ın h a s t a lık la r ın y a y ı l ­

m a s ın ı ö n l e m e k iç in o l a ğ a n ü s t ü ö n le m le r a lın m a s ın ı y a s a l l a ş t ı r ­

m a k a m a c ın a y ö n e lik t i. B ir b ö lg e y i b ü t ü n ü y le k a r a n t in a y a a l­

m a k , v a t a n d a ş la r ın d o la ş ım ın ı y a s a k la m a k ve e ğ e r g e r e k iy o r s a

in s a n la r ı k ilit a lt ın d a t u t m a k g ib i. H ü k ü m e t in b ö y le b ir k a r a r

a la b ilm e s i iç in ö n c e S a ğ l ı k K u r u l u n u n , k e n d i m e s le k i k a n a a t i­

ne g ö re y a k ın t e h lik e n in h e r k e s iç in v a r o ld u ğ u n u a ç ık la m a s ı

g e r e k iy o r d u .

B e n im g ö r e v s ü r e m iç in d e k u r u l ik i k e z b ö y le b i r d u r u m ila ­

n ı iç in ş id d e t li b a s k ı y l a k a r ş ıla ş t ı. H e r ik is in d e d e k o n u , o l d u k ­

ç a r a h a t s ız lık v e r ic i o la n a m a h iç d e t e h lik e li s a y ı la m a y a c a k iş ­

çi g r e v le r in in ö n le n m e s iy d i. İlk i, m e z a r k a z ıc ıla r ın ü c r e t a r t ış ı

is t e ğ iy le y a p t ık la r ı g r e v d i. K ı ş a y la r ın d a k i u z u n s ü r e n b u g r e v ­

de her kent m e z a r lığ ın d a b e k le t ile n t a b u t la r y ü k s e k s ü t u n la r

o lu ş t u r m u ş t u . D iğ e r y e t k ilile r S a ğ lık K u r u lu n d an , bu d u ru ­

m u n ö z e llik le ilk b a h a r d a h a v a la r ıs ın d ığ ın d a h a lk s a ğ lığ ın ı te h ­

l i k e y e d ü ş ü r e c e ğ i y o l u n d a g ö r ü ş a ç ı k l a m a s ı n ı is t e d ile r . D u ru ­

m u n b ir ç o k a ile d e b ü y ü k s ık ın t ı v e ü z ü n t ü n e d e n i o lm a s ın a r a ğ ­

m e n b iz b u t a le b i h a k l ı g ö r m e d i k . Ç o k ş ü k ü r g r e v , k a m u s o r u ş ­

t u r m a s ı v e o t u r u m l a r a g e r e k k a lm a d a n s o n a e rd i. A y n ı d u r u m

ik in c i k e z , t e m iz lik iş ç ile r in in ç o k u z u n s ü r e n b ir g r e v i s ır a s ın ­

da k a r ş ı m ız a ç ık t ı. P la s t ik t o r b a la r v e çöp b id o n la r ı iç in d e k i

a t ık la r ş e h r in h e r y e r in d e y ığ ılm ış , k a ld ır ım la r ı k a p la y a r a k s o ­

k a k la r a y a y ılm ış t ı. Ş e h ir d e k i h e r k e s ö n c e r a h a t s ız o lm u ş , s o n r a

139
tik s in ti y a ş a m ış v e n ih a y e t p islik v e k o k u d a n d o la y ı ö fk e y e k a ­
p ılm ıştı. R a sın , “E ğ e r Y a k ın T e h lik e d iy e b ir ş e y v a r s a iş te o b u -
d u r, lü tfe n b u n u ilan e d in " d iy e y ü k s e k s e s le b iz i u y a rıy o rd u .
Biz ise, b ö y le ş in e te h lik e li b ir e m sa l o lu ş tu r m a k ta n s a g re v in
b a ş k a b ir y o lla s o n a e rm e s in in d a h a iyi (v e d a h a a d il) o la c a ğ ın ı
d ü ş ü n ü y o r d u k v e ç ö p te n k a y n a k la n a n b ir s a lg ın h a s ta lık b ilm e ­
d iğ im iz i s ö y le d ik . G re v n ih a y e t b itin c e y e k a d a r d a ş e h ir y ö n e t i-
m in in e n s e v ilm e y e n b e ş k işisi b iz d ik .
N e w Y o rk S a ğ lık D a ir e s i'n in a r a ş tır m a k o lu , o n d o k u z u n c u
y ü z y ılın s o n u n d a z a m a n ın b e le d iy e s a ğ lık y e tk ilis i D r. W illia m
11. P a rk ta r a lın d a n k u r u la n L a b o r a tu v a r la r B ü ro s u id i. G ö re v i
d ifte r i, tü b e r k ü lo z v e tifo y la ilgili ta n ı te s tle r i g ib i s o r u n la r ü z e ­
rin d e ç a lış m a k v e g e n e l o la ra k b u la şıc ı h a s ta lık la rın p a to je n in i
a ra ş tır m a k tı. 1 9 3 0 ’lvı y ılla r d a , F io re llo L a G u a r d ia ’n ın b e le d iy e
b a ş k a n lığ ı s ır a s ın d a , ö n e m li h a lk sağ lığ ı s o r u n la r ı o la ra k g ö r ü ­
len h a s ta lık la r, ö z e llik le d e tü b e r k ü lo z v e b e s le n m e h a s ta lık la rı
k o n u s u n d a u z u n v a d e li te m e l a r a ş tı r m a la r y a p ılm a s ı iç in , ş e h ir
b ü tç e s in d e n Io n s a ğ la n a ra k , b a ğ ım s ız b ir k u r u m o la n H a lk S a ğ ­
lığı A ra ş tırm a E n s titü s ü k u r u lm u ş tu . 1959 y ılın d a L e o n a B a ­
u m g a rtn e r, sa ğ lık d a ir e s in in a r a ş tır ın a fa a liy e tle rin in y e n id e n
d e ğ e r le n d irm e v e g e n iş le tilm e y e ih tiy a c ı o ld u ğ u n a , a y rıc a u z u n
v a d e li g e le c e k te n e le re ih tiy a ç d u y u la c a ğ ı k o n u s u n d a d a h a b e ­
lirg in b ir g ö r ü ş o lu ş tu r u lm a s ı g e re k tiğ in e k a r a r v e rd i. D r.
I V ank I Io rsfa ll, D r. W a ls h M c D e r m o tt, o s ır a d a U lu s a l S a ğ lık
E n s titü le ri b a ş k a n ı o la n D r. J a m e s S h a n n o n v e b e n im d e k a t ­
k ıla rım ız la tü m ü lk e d e n y ü z k a d a r b iy o lo ji, tıp b ilim leri y e h a lk
s ağ lığ ı u z m a n ın ın k a tıld ığ ı ik i g ü n lü k b ir to p la n tı d ü z e n le d i. E l­
d e e d ile n s o n u ç , N e w Y o rk ş e h r in d e k i tıp fa k ü lte le rin in d e k a n ­
la rı ve p ro f e s ö rle ri için h o ş b i r s ü r p r iz o lm u ş tu . K a tılım c ıla r
k e n d ile r in d e n b e k le n d iğ i ş e k ild e , y a s a y la b e lirle n m iş işle v le rin i
y e r in e g e tirm e le ri için m e v c u t b ü y ü k lü k le r in in n e re d e y s e k u ­
s u r s u z o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü k le r i H a lk S a ğ lığ ı A ra ş tırm a E n s titü ­
sü y a d a L a b o r a tu v a r la r B ü r o s u ’n u n g e n iş le tilm e s in i ta v s iy e e t­
m ek y e rin e , sa ğ lık d a ire s in in , ş e h ir d e k i tıp k u r u m l a r ın d a b ilim -

MO
sel a raştırm a la ra kaynak sağlanm ası için y e n i b ir m ekanizm a
kurm asını ö n erdiler. B elediye b aşk an ı W ag n er b u öneriyi kabul
etti ve tıbbi a ra ştırm a la r için b u n d an böyle y ıld a sekiz milyon
dolar, y a n i k en t n üfusu için kişi b aşına b ir d o la r sağlanacağını
açıkladı. Sağlık A raştırm aları K urulu işte böyle k u ru ldu.
Bu k u ru l, ülkenin b aşk a kesim lerindeki üniversitelerle tıp fa­
kültelerinin k ıskançlıkla baktığı, çok faydalı b ir toplum sal y e n i­
lik oldu. B aşlıca görevi, N ew Y o rk ’tak i tıp fakültelerinin ak a d e ­
mik k ad ro ların a k atılm ak isteyen genç araştırm acıları seçm ek
ve onları, ikinci b ir d önem için yenilen eb ilen b eş y ıllık b u rsla r­
la desteklem ekti. U ygulam a o k u lla r ü zerinde n ered ey se b ir a n ­
d a etkisini gö sterd i. C alifornia gibi uzak y e rle rd e n bile, hep
N ew Y ork'ta y aşam ay ı ve çalışm ayı hayal etm iş g en ç erk ekler
ve k a d ın la r b a şv u ru d a b u lu n u y o rlard ı. Bu şaşırtıcıydı. Şehrin
k u ru m ların ın h içb ir zam an kendi d u v a rla rın ın d ışın d an elem an
alm aya y e te c e k k ay n ak ları olm am ıştı ve şehir, b ü y ü k lü ğ ü n e ve
sahip olduğu y ed i saygın tıp fakültesine rağm en b ir biyom edi-
kal bilim m erkezi o larak B oston, B altim ore ve L os A ngeles'in
g erisin d e k alıyordu. B ir y ıl içinde Belediye B aşkanı W agner'in
her N ew Y orklu için b ir d o la r uygulam ası büy ü k fark y arattı.
H e r yıl bütçe o tu ru m la rın d a , S ağlık A raştırm aları K uru lu 'n u n
devam ını teşvik etm ek am acıyla, h e r b ir d o ların en azından on
k at büyüm e etkisi y a ra ttığ ın ı h esap lard ık . K urul un y e n i a ra ş­
tırm acıları, U lusal Sağlık E n stitü lcri’nden bağış kazanm ak için
girişilen y a rış ta çok b aşarılıy d ılar ve h er bağış teknisyenler, la-
b o ra tu v a r asistan ları ve d iğ e r çalışan lar için y e n i k a d ro la r açı­
y o rd u . Sağlık A raştırm aları K urulu aslın d a N ew Y ork için yeni
ve gelişen b ir sanayi y aratm ıştı. Bu k u ru m u n tek b aşına N ew
Y ork'u, ülkedeki bilim sel ve tıbbi m erk ezler a ra sın d a tartışm a­
sız ilk sıraya çık ard ığ ın a inanıyorum .
Kent y ö n eticilerin in , S ağlık A raştırm aları K u ru lu tarafından
sağlanan parasal desteğin, şeh rin sağlık so ru n larıy la d o ğ ru d an
ilgili a ra ştırm a projeleriyle sın ırlandırılm ası k o n u su n d a hiçbir
zam an baskı y a p m a m a la rın a ve belli b ir hastalık la ilgili olm ayan

141
değerli pek çok temel araştırm anın yapılmış olmasına rağmen
herkes burs fonunun genel amacının bilincindeydi. Bu yüzden
bazı som ut sorunlar üzerinde çalışma başlatm ak için ciddi çaba
harcanıyordu. Bunlardan biri de eroin bağımlılığıydı.
1960*lı yılların başlarında eroinin şehrin en kaygı verici halk
sağlığı sorunu ve aynı zam anda zorlu bir ekonomik mesele ol­
duğu genel olarak kabul ediliyordu. Eroin bağımlılığı yüzünden
her yıl sadece gençler ve genç yetişkinler arasında beş yüzden
fazla ölüm ve çok d ah a lazla sayıda d a eroine bağlı cinayet ve
kazanın neden olduğu ölüm ler meydana geliyordu. Mikroplu
enjektörlerin kullanımı bağımlı g ru p içinde a k u t sarılığın yayıl­
masına, onlardan d a başkalarına bulaşmasına yol açıyordu.
Bakterinin neden olduğu kalp zarı iltihabı, akciğer hastalıkları,
sıtma ve kronik karaciğer hastalığının eroin kullanımından kay­
naklandığına inanılıyordu. Bağımlı olarak doğan bebekler e r ­
ken ölüm tehlikesiyle karşı karşıyaydılar. Bağımlılığın maliyeti­
ne gelince, hırsızlıklardan, eroin alımı için harcanan paraya k a­
d a r her yıl kent halkının bir milyar doların üzerinde kayba uğ­
radığı tahmin ediliyordu. O g ü n ü n fiyatlarına göre her bağımlı,
ortalam a düzeyde bir alışkanlığı sürdürebilm ek için her gün en
az 50 dolara ihtiyaç duyuyordu.
Bellevue'nün koğuşlarındaki gençler arasında birçok kez ilk
elden tanık olduğum için konuya ilgi duym aya başlamış ve kay­
gı ifade eden bazı makaleler yazmıştım. Sağlık Araştırmaları
K urulu’nun, k onunun incelenerek birkaç ay içinde öneriler su­
nulmasıyla görevli özel komitesinde y e r alıyordum. Ancak b u n ­
lar 1962yılının ilkbaharıııdaydı ve ben o sırada, Edinburgh Ü ni­
v ersitesinde Temm uz dan itibaren konuk bakteriyoloji profesö­
rü olarak görev y a p m a davetini kabul etmiş bulunuyordum .
Komite ilkbahar aylarında birkaç kez toplandı ve her toplantı­
d a eroin sorununun daha d a karmaşık olduğu, gerçek anlamda
araştırm a yapılabilmesi için çok az açılını bulunduğu görüşüne
vardı. K onunun sosyal bir mesele olduğu ölçüde tıbbi bir sorun
olup olmadığından bile emin değildik. NYÜ Dahiliye Bölü-

142
m ü ’nılen lisan s iistü e ğ itim in i ta m a m la m ış g e n ç b ir biyokim yam
o la n E ric S im o n u, b ir b iy o k im y a s o ru n u o la ra k u y u ş tu ru c u b a ­
ğ ım lılığıyla ilg ilen m e y e ik n a e ttim ve k u lla n ım ı için b ir lab o ra -
tu v a r ile b u r s sa ğ lad ım . B u o rıun için cid d i b ir k u m a rd ı; çalışm a
a la n ın ı b ıra k ıp y e p y e n i ve z o rlu o ld u ğ u belli b ir s o ru n u y ö n e l­
m ek ço k risk liy d i. A n c a k S im o n h evesle b a şlad ığ ı işi so n ra k i
y irm i y ıl b o y u n c a s ü rd ü rd ü . S im o n d a h a b a ş la rd a ço k iyi b ir
açılım k e şfetti: B ey n in b ir y e r le r in d e rnorlin ve tü re v le ri için
özel b ir r e s e p tö r m ü v a rd ı? F a re le re şırın g a e d ile n ra d y o a k til iz
sü rü c ü le rle işa re tle n m iş b ile şim le r k u lla n a ra k , ö z ellik le o rta b e ­
y in h ü c re le rin d e o lm a k ü z e re özel re s e p tö r h ü c re le rin g e r ç e k ­
te n v a r o ld u ğ u n u ve u y u ş tu ru c u n u n b u h ü c re le rin y ü z e y in e
b a ğ la n m a sın a m o rfin k a rşıtı k im y a sa lla rla engel o lu n ab ilec eğ in i
k e şfetti. S im o n ile d iğ e r b irk a ç kişinin ç alışm aları sa y e sin d e d a ­
ha s o n ra , b e y n in a y n ı re s e p tö rle re b a ğ la n a n k e n d i ın o rlin b e n ­
zeri bileşim ini, y a n i e n d o rfin i ü re ttiğ i b u lg u su n a ulaşıldı.
Iiro in s o ru n u n a d a h a d a d olaylı b ir d iğ e r k a tk ım , p ro g ra m ­
lan d ığ ı şe k ild e K d in b u rg h Ü n iv e rsite si ne g itm e m o ld u . Bıı, b ir
yıl s ü re c e k y o k lu ğ u m s ıra s ın d a özel k o m ite n in b a şk a n lığ ın ı b a ş ­
k a sın ın y a p ın a s ı g e re k tiğ i a n la m ın a g e liy o rd u . R o c k e le lle r Kııs-
titü sıî n d e n , m eta b o liz m a h a sta lık la rı ü z e rin d e g e n iş ilgi akını
vc d e n e y im e sa h ip a rk a d a ş ım V in cen t D o le 'ıı a r a y a ra k b a ş k a n ­
lığı k a b u l e tm e sin i isted im . Ö n c e itira z elti. Ç a lışm a la rın ın e r o ­
in so ru n u y la y a k ın d a n u z a k la n ilgisi o lm a d ığ ın ı, bu k o n u h a k ­
k ın d a h iç b ir şe y b ilm e d iğ in i söyledi. A n c a k d a h a so n ra topl an-
tıla ra b a şk a n lık e lm e y i k a b u l e tti ve b e n d e İsk o ç y a 'y a g ittim . O
yıl D ole ö n c e so ru m lu b ir k o m ite b a şk a n ı o la ra k , d a h a so n ra ise
k o n u y a k e n d in i k a p tırm ış b ir ö ğ re n c i gibi ç alıştı. Y ıl so n a e r m e ­
d e n , d u r d u r a k b ilm ez ve e n g el tan ım az b ir bilim a d a m ı o lm u ş­
tu. Ö te k i a ra ş tırm a la rın ı b ıra k a r a k , e ro in b ağ ım lılığ ın ı tü m y ö n ­
leriy le la b o ra tu v a rd a in celem ey e g irişli. Ç ok g e ç m e d e n ,y a n e t­
k ile r g ö s te rm e d e n e ro in b a ğ ım lıla rın ın d e v rese ! k riz le rin i ö n le ­
m ek için m e ta d o n u n ideal ilaç o lab ilec eğ i fik rin i o rta y a a llı ve
bu fik ri test e tm e k için R o c k e le lle r'd e b ir klin ik k u rd u . Bu ilaç-

143
1,1 bağ ım lılar e ro in d e n k u rtu lu p b a şk a y a şa m b iç im le rin e d ö n e ­
bilecekti. D o le 'u n çalışm aları h âlâ, klinik a ra ştırm a la rın en p a r­
lak b a şa rıla rın d a n b iri o la ra k k a b u l e d ilir ve ero in b ağ ım lılığ ıy ­
la m ü c a d ele n in e n p ra tik ve e tk iley ici y o lu d u r.
D ole ve k arısı M a rie N y sv v an d er b ir tü r y a n Faaliyet o larak
şeh ird e k i ccz a c v leriy le ilg ilen m ey e b a şla d ıla r. B irk a ç y ıl so n ra
lıiı a k şa m V incent ile, b ir m e la d o n klin iğ in i y ö n e ttiğ i M a n h a t­
tan tu tu k e v in i z iy a re t ettim ve o n u n h e r k o ğ u ş ta d o s tla rı o ld u ­
ğ u n u k eşfettim . C ezaev i y aşam ı D o le için, fark lı, y a r ı d ü şü n se l,
y a r ı d u y g u sa l b ir ilgi a la n ı o lm u ştu . S a n ıy o ru m z am an ı g e ld i­
ğ in d e d ik k a tin i d a h a d a y o ğ u n la ş tıra ra k c ez a e v lerin in değişim i
İçin y in e iyi b ir fik ir o rta y a a ta c a k tır. B u, S ağ lık A ra ştırm a la rı
K u ru lu ittin. N e w Y o rk ’ıın g eleceğ i için h a y ati ö n em ta şıy an k o ­
n u la rı ele a lacak d e ğ e rli bilim a d a m la rı ç a lıştırm a k olan b a şla n ­
g ıç ta k i h e d efin e ç o k u y g u n d ü ş e rd i. N e v a r ki k u ru l, 1970'li y ıl­
ların o rta la rın d a y a ş a n a n b ü y ü k N ew Y ork b iitç c b u n a lım ı s ıra ­
sın d ak i p a ra sa l sık ın tı y ü z ü n d e n g ü c ü n ü k a y b e tti ve d a ğ ıld ı.
K u ru m u n z a y ıf b ir ö rn e ğ i A lb a n y y e k a y d ı ve h â lâ b ir eyalet
k u ru lu o la ra k k â ğ ıt ü z e rin d e k i v a rlığ ın ı k o ru y o r, a m a N e w
Y ork ş e h ri belki d e tem elli o la ra k o n u k a y b e tti. B en b ö y le o lm a ­
m asını d iliy o ru m . P a ra b u lu n d u ğ u z am an v e ş e h ir y e n id e n id ­
dia lı olacak k a d a r z e n g in le ş tiğ in d e ve e ğ e r b a n a s o ra n o lu rsa,
o y u m ıı, b a şk a h e r şe y d e n ö n c e S ağ lık A ra ştırm a la rı K u ru lu ’nun
-yiııe h e r h e m şe h ri için b ir d o la r a y rıla c a k ş e k ild e - y e n id e n c a n ­
la n d ırılm a sı için k u lla n ırım .

14 4
 X I V . B ö lü m

E n d o to k s in

r. O liv e r W e n d e ll H o lm e s b ir z a m a n la r, u z u n y a ş a ­

D m ın s ırr ın ın te d a v isi o lm a y a n k ro n ik b ir h a s ta lığ a y a ­

k a la n m ış o lm a k v e b u n a k a rşı iyi m ü c a d e le e tm e k o l­
d u ğ u n u sö y le m işti. 150 y ıl s o n r a b u g ü n bile b u g e çe rliliğ in i k o ­
ru y o r. E ğ e r k ro n ik a r tritin iz v a rs a , m u h te m e le n y a ş a m ın ız ın ç o ­
ğ u g ü n ü , belli d o z d a a s p irin a lıy o rs u n u z d u r ve b u d a k o ro n e r
tro m b o z d a n d o lay ı d ü ş ü p ö lm e olasılığ ın ızı a za lta b ilir. A ynı z a ­
m a n d a , k ro n ik b ir h a sta lığ a y a k a la n d ığ ın ız d a s a n ıy o ru m o to ­
m obil k u lla n m a , m e rd iv e n tırm a n m a , k a ld ırm a k iste d iğ in iz k i­
ta p la rı ta v a n a ra s ın a ta ş ırk e n m e rd iv e n le rd e n y u v a r la n m a y a d a
ço k fazla s ig a ra ve içki içm e ih tim a lin iz d e p e k y o k tu r .
A ra ştırm a k o n u s u n d a d a , H o lm es k u ra lın ın sö z c ü k le ri d e ğ iş­
tirilm iş b ir b e n z e ri g e çe rlid ir. U z u n ve d o y u ru c u b ir la b o ra lu v a r
y a şa m ın ın a n a h ta rı, ç ö zü m le n e m e y e n k ro n ik b ir p ro b le m b u lu p

145
b u n u n ü z e rin d e çalışm ayı s ü rd ü r m e k tir . A n c a k b u , b elâd an
u z a k d u r m a k a n la m ın a gelm ez. T ersin e, b irb iri a r d ın a şaşkın lığ a
d ü ş ü le r e k y a p ıla n , s o n u g e lm e y e n ve başarısı belli o lm a y a n d e ­
n e y le r dem ek tir. A m a b u n a değer, ç ü n k ü p ro b le m in iz in b azı b ö ­
lü m lerin i ay d ın lığ a k a v u ş t u r s a y a d a ço ğu k e z o ld u ğ u gibi k av u ş-
tu rm a s a d a, y e n i şeylerin o r ta y a ç ık a rılm a sın ın y o lu b u d u r . N e
v a r ki b ö y le çalıştığınızda h içb ir şey k esin o la ra k çö z ü m le n m e z .
B u n u n b e n im b ild iğ im en iyi ö rn e ğ i, d ü n y a n ı n h e r y e r i n d e k i
la b o r a t u v a r l a r d a y ü z y ı l a y a k ı n d ı r s ü r d ü r ü l e n , h âlâ ta m a m la n ­
m a m ış d u r u m d a k i e n d o to k s in a ra ş tırm a s ıd ır. K e n d im d e n bili­
y o r u m ç ü n k ü o t u z beş y ıl ö n c e k e n d im i e n d o to k s in ü z e r in d e ç a ­
lışm ak z o r u n d a b ır a k a r a k , v a z g e ç m e y i a s la b a ş a r a m a y a r a k ve
k o n u n u n ö n e m li h iç b ir b ö lü m ü n ü ç ö z e m e y e re k , k e n d i la b o ra -
v a r ı m d a b en d e b u n d a n y a r a r sağ la d ım .
E n d o to k s in in b iy o m e d ik a l b ir p r o b le m o la r a k o r ta y a çıkışı
b u y ü z y ılın b a ş la r ın d a tifoya k a rşı aşı g e liştirm e g irişim leriy le
b aşla d ı. T ifo aşısı k ısa s ü r e d e ü n k a z a n d ı, a m a b u tifoyu ö n le ­
m e d e k i d i k k a t e d e ğ e r b a ş a rıs ın d a n d o lay ı o lm ad ı. G e r ç e k t e n d e
b u g ü n e k a d a r aşı, h ü c r e d u v a r la r ı e n d o to k s in b a k ım ın d a n z e n ­
g in o la n tifo b a silin in ısıtılarak ö ld ü rü lm e s i y o lu y l a y a p ı l a n k a ­
b a b ir s ü s p a n s iy o n o lan orijinal şek liy le g e n e ld e ru tin o la ra k
k u lla n ılm a s ın a r a ğ m e n etkisi h e r z a m a n , c n iy im ser ifadeyle
m a rjin a l o lm u ş tu r. Tifo aşısının b a ş la n g ıç ta n b eri en d i k k a t ve
ilgi çekici özelliği a t e ş y ü k s e lt m e etk isiy d i. B u y ü z d e n d e rh a l
" p iro je n " adı verildi ve ra h a ts ız lık v erici b i r y a n etki o l a r a k o r ­
ta y a ç ık a n bu d u r u m l a ilgili ç o k b ü y ü k b ir y a y ın birik im i o lu ş ­
m a y a b a ş la d ı. B u g ü n , e n d o to k s in v e o n u n b iyolojik, k im y a sa l
ö zellik leriy le ilgili bilim sel y a z ıla r ın b ib liy o g ra fy a s ı say ısal o la ­
r a k o n b in le re u la şm a k ta d ır. Z a m a n z a m a n , u z m a n la ş m ış b ir
b a k ış açısıyla u z u n d e ğ e r le n d ir m e le r y a z ıl ı r -ö rn e ğ in , b a k t e r i ­
nin h ü c r e d u v a r ı n d a k i lip o p o lisa k a rit m o le k ü lü n ü n , ki a s lın d a
b u e ııd o to k sin d ir, k im y a sa l y a p ıs ı gibi. B irik en d e ğ e r le n d ir m e ­
le r d e k e n d i b aşın a , te k b i r o k u r u n g ü c ü n ü n ç o k ö te s in d e ü r k ü ­
tü c ü b i r o k u m a m alzem esi o lu ştu ru r.

146
 Ç alışm aların olanca derinliğine ve kapsam ına rağm en endo-
toksinin nasıl ateş yü k selttiğ i hâlâ bilinm em ektedir. V ücudun
çeşitli o rg an ların d a g örülen dağınık k anam alardan, oluşum u
bakım ından travm atik şoka benzeyen şiddetli şok ve ölüm e k a ­
d a r değişen d iğ er zehirleyici etk iler ise d a h a da şaşırtıcıdır. Ç a ­
lışm aların çoğu geleneksel lab o ra tu v a r hayvanlarının en hassa­
sı olan tavşanlarla yapılm ıştır. A ncak çok kiiçük m ik tard a endo-
toksin şırın g a edilen insanlar üzerinde y ap ılan gözlem lerden ve
t il o y a d a onunla bağlantılı enfeksiyonlara yakalanm ış h a sta la r­
da g örülen tepkilerden bilinm ektedir ki insanlar endoloksine
karşı d ah a d a zayıftır ve belki de tüm hayvanlar a rasın d a en
hassas olanıdır. Bir m iligram ın m ilyonda b irinden d a h a azı n o r­
mal b iry e tişk in d e titrem e nöbetleri ve y ü k se k ateşe neden olur.
B ulm acanın p ü f noktası endotoksinin aslında tam bir toksin
olm am ası, en a zından genel anlam da canlı hücreleri doğrudan
zehirleyen b ir toksin olm am asıdır. O n u n y e rin e , bir liir sinyal
y a da yanıltıcı bir h a b er gibi görünm ektedir. D am ara şırınga
edildiğinde, çok sayıda tifo basilinin y a da onunla bağlantılı baş­
ka b akterilerin sahneye çıktığı y o lu n d a b ir pro p ag an d a mesajı
iletir ve çeşitli savunm a m ekanizm aları aynı a n d a otom atik ola­
rak h arek ete geçer. E ndotoksinin d ozu y e te rin c e yüksek o ld u ­
ğ unda, birlikte y a da sırayla harekete geçen bu savunm a m eka­
nizm aları y ü k se k ateş, keyifsizlik, kanam a, bayılm a, şok, koırıa
ve ölüm gibi b ir dizi belli fizyolojik tepki başlatır. Bu, bir c ep ­
hane fabrikasındaki patlam a gibidir.
E ndotoksin problem inin böylesine zihni m eşgul eden bir ko­
nu olm asının nedeni y a da nedenlerinden biri budıır. T ıbbın en
büyük yıkıcı fikirlerinden biri için işleyen b ir ınodel oluşturur:
H astalık, vücudun kendini k o ru m a m ekanizm aları aynı an d a ve
fazlaca taşkın o larak h arek ete geçirildiğinde, bu m ekanizm ala­
rın norm al faaliyetinden de kayn ak lan ab ilir ve sonunda d a d o ­
ku intiharı gelir.
Bu tül' bir d u ru m u , deneysel patologların endoıoksinle uzun
y ılla rd ır y a p tık ları ve 1928 yılın d a G rcgory S hw artzm an tara-

147
I'uıdan b u lu n m a s ın d a n b u y a n a S h v v a rız m a n o lg u s u o la ra k b ili-
ih ' ii d e n e y d e g ö z le m ley e b ilirsin iz.. T a v ş a n ın k a rın d e ris in e az
m ik ta rd a e n d o to k s in e n je k te e d ilir. B u , h a y v a n ı h a s ta e tm e y e
y e lm e y e c e k a m a e n le k t e o la n b ö lg e d e h a li I, lo k a liz c b ir e n fla -
m a sy o ııa n e d e n o la ra k k ü ç ilk b ir m a d e n i p a r a b ü y ü k lü ğ ü n d e
k ız a rık b ir a la n o lu ş tu r m a y a y e te c e k m ik ta rd a d ır, E ğ e r b ir şey
y a p ılm a z s a b ir g ü n s o n ra c n fla m a s y o n s ö n e r v e y o k o lu r. A m a
e ğ e r d e riy e y a p ıla n e n je k s iy o n u n ü z e r in d e n o n s e k iz s a a t g e ç ­
tik te n s o n r a ta v ş a n ın k u la k d a m a r la r ın d a n b ir in e z e h irle y ic i o l­
m a y a n k ü ç ü k b ir d o z d a e n d o to k s in ş ırın g a e d e r s e n iz m ü th iş b ir
s e v o lu r: İk i s a a t iç in d e , g ö z le m e h a z ırla n m ış d e r id e iğ n e u c u
b ü y ü k lü ğ ü n d e k i n o k ta la r d a k a n a m a la r g ö r ü l ü r v e b u n la r ın b ü ­
y ü y ü p b irle ş m e s iy le b ü y ü k b ir m a d e n i p a r a ç a p ın d a k i b ö lg e n in
la m a m ı m o r b ir k a n a m a a la n ın a d ö n ü ş ü r v e n e k r o z o lu ş u r.
S h w a r tz m a n te p k is i s ık ı k u r a lla r ı o la n b ir t ü r p a to lo jik tö re n
g ib id ir. K ııje k siy o n ö n c e d e riy e , s o n r a d a m a r iç in e y a p ılm a lıd ır
v e iki e n je k s iy o n a ra s ın d a k i z a m a n a ra lığ ın ın o n s e k iz ile y irm i
d ü rt sa.ıt a r a s ın d a o lm a sı ç o k ö n e m lid ir. D a m a r içi e n je k s iy o n
d a lın üııı e va d a d a h a s o n r a y a p ılır s a h iç b ir ş e y o lm a z . E ğ e r e n -
|rk K ıy ım ların sıra sı y e r d e ğ iş tirirs e , y a n i ö n c e d a m a r a s o n r a d e -
ı İye y a p ılırs a y in e h iç b ir ş e y o lm a z . H e r iki e n je k s iy o n u n d e r i­
ye s a p ılm a sı h a lin d e d e h iç b ir ş e y m e y d a n a g e lm e z.
İlil o lg u y u 19 3 6 y ılın d a H a r v a r d ’d a k i tıp ö ğ re n c iliğ im in
ılı. ılın il y ılın d a ö ğ re n m iş , k o n u y la ve e n d o to k s in le ilgili b u la b il­
d iğ im h e r şey i o k u m a y a b a şla m ış tım . B u k o n u d a y a p m a k is te ­
yin eğ im ş e y le ri d ü ş ü n m e y e k o y u lm u ş v e o la s ılık la ra k e n d im i
lıa p tırm ış iım . B u ra d a , b elli b ir d o k u a la n ı d e y im y e r in d e y s e
k e ııd l e lle riy le , k e n d i o la n a k la r ıy la k c n d iy ık ıc ı h a s ta lığ ın ı o lu ş ­
u n 'u y u r d u . B u n u n için , h e r b iri k e n d i b a ş ın a z a r a r s ız o la n o la y ­
la rın ö z el b ir ş e k ild e b ir a r a y a g e lm e si g e re k iy o r d u , B u, o z a ­
m a n la r sık g ö r ü le n b u la şıc ı h a s ta lık la rın y a p ıs ın d a k i h e r tü rlü
o lg u ılı n h h ın ç ö z ü lm e m iş s o r u n la r ı için b ir m o d e l g ib i g ö r ü n ü -
\ ın 1 1u. B en, b a ş k a k o n u la rın y a n ı s ıra , ta v ş a n a h e r iki e n je k s i­
y o n u n ılıt o n «e k lz ile y ir m i d ö r t s a a t a r a y la d a m a r d a n v e rilm e -
si halinde ne olacağını m erak ettim . İç o rg a n la r y a d a b u n lard an
h erhangi biri tepkiye "hazırlıklı” olabilir m iydi? Ve so n ra tabii
ki. a ra ştırm a d a en sık ra stla n a n keşil olan o bilinen aydınlanm a
başım a geldi: Başka birisi d a h a önce benim d eneyim i yapm ıştı.
B irkaç yıl önce iki A lm an p ato lo g h e r iki en jeksiyonu d a d a m a r­
d an y ap m ıştı ve sonuç, b ö b rek lerin çift taraflı k o rtik al nekrozu
o larak ad lan d ırılan olağandışı hastalık tı. F o to ğ ra fla r etkileyi­
ciydi; patoloji d erg isin in sağ taraftak i say fasın d a y e r aldıkları
şekliyle o nları hâlâ hatırlıyorum : İki böbreğin d e d ış kesim leri
koyu siyah k a n am a bölgeleri ve n e k ro z la tam am ıy la bozulm uş­
tu. Bu olgu şim di genelleştirilm iş Shvvartzm an tepkisi o larak b i­
liniyor.
O y a zıy ı g ö rd ü k te n b irk aç g ü n so n ra, aklım ı d eneysel p a to ­
lojide a ra ştırm a y a p m a y a y ö n e lte n b ir deneyim y aşad ım . B ir
p erşem b e öğled en so n ra M a ssach u setts G enel H astan esi nde
P ro fesö r T racy M a llo ıy 'n in o d asın d a, o n u n seçm eli patoloji
dersi için verdiği h aftalık sem inerde b ir k o n feran s m asasında
o tu ru y o rd u m . N e h a k k ın d a k o n u şu lm ak ta o ld u ğ u n u u n u ttu m
am a sandaly em d e geriye d o ğ ru yaslandığım ı, kafam ı a rk a m d a ­
ki doku ö rn ek lerin in y e r aldığı rafla b u lu n an a ğ ır b ir cam kava­
noza ç a rp a ra k onu d ü şü rd ü ğ ü m ü h atırlıyorum . K avanozu y e ri­
ne koym ak için kald ırd ığ ım d a içinde, fotoğraltakilerle aynı lez-
y o n la ra sa h ip b ir çift insan böbreği olduğunu g ö rd ü m . Ü zerin­
deki etik ette o rg an ların , şiddetli h ak leri en fek siy o n unun eşlik
ettiği eklam psi (gebelik zehirlenm esi) nedeniyle ölen b ir k a d ın ­
dan alındığı yazılıydı.
Tıpta lisans program ı o zam an olduğu gibi b u g ü n de biyom e-
dikal bilim de a raştırm a için çok d o y u ru cu değil. B ugün olduğu
gibi o zam an d a d o k to ra program ı, tıp ta a ra ştırm a için gerekli
olan tem el biyoloji d a lla rın d a d ah a iyi b ir altyapı h azırlayan çok
d a h a güçlü ve d e rin b ir bilim deneyim i sağlıyordu. A ncak tıpta
lisans diplom ası k azanm ak, eksiklikleri b ir ölçüde k apatan çok
b üyük b ir av an taj sağlar. D ört yıllık tıp eğitim inden so nra bir
biyoloji pro b lem i ü zerin d e d ü şü n m ed en , y a d a aynı an d a zihnin

149
b i r y a n ı y l a in s a n h a s ta lık la rıy la b a ğ la n tı k u r m a d a n b ir m akale
o k u m a k m ü m k ü n d eğ ild ir. G e n e lle ş tirilm iş S h v v artz m a n olg u ­
s u n u n k e n d in e h a s şaşırtıcı y ö n le r i b e n im ilgim i ç e k m e y e ve bu
k o n u ü z e r in d e ç a lışm a a r z u s u y a r a t m a y a k e n d i b a ş ın a y e le r d i.
A m a o c a m k a v a n o z d a k i in sa n d o k u s u b e n i h a r e k e t e g e ç ird i ve
o g ü n d e n s o n r a k e n d im i b i r şe k ild e o t u h a f te p k in in araştırıcısı
o lm a y a y ö n e ltm e y i k a r a rla ş tırd ım .
ö l ü m canlı o r g a n i z m a l a r d a m e y d a n a g e le n o la y la rın en bili­
n e n i d i r ve can lı b ü tü n ü y l e ö lm e d e n ç o k ö n c e b a şla r. E ğ e r siz bir
e m b r iy o n u n için d ek i gelişen h ü c r e le rin o l u ş t u r d u ğ u b ö lü n e r e k
ç o ğ a la n k ü tle n in bilinçli b i r üyesi o lsay d ın ız, h e r y a n ı n ı z d a g ö ­
re c e ğ in iz to p lu h ü c r e k a tlia m ın d a n h e r h a l d e d e h ş e te d ü ş e r d i ­
n iz. B ir c e n in in p a r ç a la r ın ın b ir a r a y a gelm esi ç o k b ü y ü k ö lç e k ­
te titiz b i r k u r g u y u g e r e k tirir . B ö b re ğ in a t a s ın a b e n z e r y a p ı l a r
d ik k a tle b ir a r a y a g e ti r il d ik te n s o n r a s a n k i y e n i d e n d ü ş ü n ü lü p
lik ir d e ğ iştirilm iş g ib i b u h ü c r e l e r y o k e d ilir ve y e r i n i y e n i, d a ­
h a gelişm iş b i r b ö b r e k alır. B eyin k o r te k s i için s in ir hü'crel e r i n ­
d e n o lu şa n m o d ü l e r s ü t u n l a r in şa e tm e s ü r e c in d e , g e re k li o lan
d e v r e le re sığ a b ile c e k te n ç o k d a h a fa z la n ö r o n ü r e tilir ve b u ih ­
tiy aç fazlası h ü c re le r, s o n a ş a m a d a k i k u s u r s u z e le k tr o n ik aygıt
h iz m e te s o k u lm a d a n ö ld ü rü lm e lid ir. Y etişk in b ir in s a n ın tü m
y a ş a m ı b o y u n c a ö lü m v c y e n ile n m e , b ir ç o k y a ş a m s a l o r g a n d a
b ü y ü k b i r hızla d e v a m ed er. E n ç a l ı ş k a n la r b a ğ ır s a k la r ın ç e p e ­
r in d e k i h ü c re le r, k a n h ü c r e le r i ve d e rid ir. A n c a k b i r çeşit beyin
h ü c r e s i o lan , b u r u n za rı iç in d e k i k o k u n ö r o n la r ı v a r d ı r ki b u n ­
l a r d a ö lü m ve y e n i h ü c r e le rle y e n i l e n m e h e r ü ç h a f ta d a bir m e y ­
d a n a gelir.
B u n a b e n z e r m e k a n i z m a l a r h e r y a n d a faaliy et g ö s te rirk e n ,
k e n d in i y o k e tm e y e y ö n e l i k a r a ç l a r ın k a r ış m a s ı v ey a y a n l ı ş za­
m a n d a salıv erilm esiy le h a s ta lık la r ın o r ta y a çıktığı d u r u m l a r
s ü r p r i z olm az.
S h v v artzm an o l g u s u n d a Inicre ö lü m ü , h e d e f d o k u y a k a n ik ­
m alin in kesilm esiyle olur. İkinci e n je k s iy o n d a n s o n ıa , g ö zlem e
h a z ırla n m ış d e r i b ö lg e s in d e k i in ce v e kılcal d a m a r la r, h e p si bir-

IM )
birine ve d a m a rla rın çeperlerine y apışm ış aly u v ar ve ak y u v ar
hücrelerinden oluşan y o ğ u n kitlelerle tıkanır. Bu sıkışık h ü c re ­
lerin gerisindeki k a n p ıhtılaşır ve doku bir tü r boğulm a sonucu
ölür. S o n ra d a m a rla r aniden açılır, tık açlar b iraz ilerideki daha
geniş d a m a rla ra h arek et eder, nekroza uğram ış kılcal d a m a rla ­
rın d u v a rla rı ç atlar ve doku k anla d o lara k kanam aya teslim
olur.
G enelleştirilm iş Shvvartzm an olgusunda da aynı tü r olaylar
dizisi b ö b re k te m eydana gelir. G lom erüler kılcal d a m a r y u m a k ­
ları içindeki en ince d a m a rla r minik pıhtılarla tıkanır, çevredeki
hücreler oksijensizlikten ölür, d am arlar ç atlar ve sonuç çili ta ­
raflı k ortikal nekrozdur.
Ben ve m eslektaşlarım sonraki o n yıl boyunca J o h n s I lop-
kins, T ulane ve M innesota üniversitelerinde, yık ım a yol açan bu
olaylara katkıda bulu n an etkenleri o rtay a çıkarm ak için çaba
harcadık. İlk olum lu gözlem im iz, dam arlardaki beklenen tıkan­
m anın hem en öncesinde dolaşım daki beyaz kan hücrelerinin yok
edilmesi halinde Shvvartzm an olgusunun tam am ıyla önlenebildi­
ği oldu. Bu, tavşanlara yirm i dört saatlik bir süre için lökositleri
yo k edecek dozda azotlu hardal gazı verilerek sağlandı. Daha
sonra, doğru zam anlanan heparin enjeksiyonuyla k:ındaki pıhtı­
laşm anın geçici olarak engellenm esinin, olguyu önlediğini bu l­
duk. K ortizon ise işe y a ram ad ı. K ortizonun, endotoksiııiıı öldü­
rücü ve şok yaratıcı etkilerine karşı hayvanları tam olarak k o ru ­
duğu gerçeği dikkate alındığında, bu g a rip bir durum du.
Beyaz kan hücrelerinin, kan akışını engellem edeki belli rolle­
ri d ışında olguya nasıl k atk ıd a b ulunduklarını hiç öğrencm cdi-
ğim iz gibi, dam arları d u v arların ı patlatm aya iten sebebi de b u ­
lam adık.
U ğraşım ız sırasında, d a h a sonra o rta y a çıktığı üzere Shvvart­
zm an olgusuyla ilgili olm ayan am a kendi başına y e te rin c e ilginç
ve M ichelin seyahat reh b erin in dediği gibi, y o ld an sapm aya d e ­
ğ e r bazı başka şeyler bulduk. B unlardan biri papainiıı şaşırtıcı
etkisiydi. H asar g ö rm ü ş doku hücrelerince salgılanan proteoli-

151
l ık e n z i m i n i n c e d a m a r l a r ı n ç a t l a m a s ı n ı n b i r n e d e n i o l a b i l e c e ğ i ­
ni la r k e llik v e b u t ü r b i r e n z im in , e n ç o k ta v ş a n ın g ö z le m e h a ­
z ır la n m ış d e r is in d e v a r o l d u ğ u n u b ild iğ im iz in d ir g e n m iş a s it o r ­
ta m ın d a ç o k a k t i f o la b ile c e ğ in i ta h m in e ttik . B ö y lc c e , ü z e r in d e
fa z la d ü ş ü n m e d e n , b u t ü r d e n b i r b itk i e n z im i o la n v e p a p a y a
ö z ü n d e n e ld e e d ile n p a p a in i k ü ç ü k m ik t a r l a r d a ta v ş a n d e r is in e
ş ır ın g a e tt i k . V e b ir s a a t iç in d e , lo k a l S h v v a r lz m a ıı o l g u s u n u n
k a n a m a lı n e k r o z u n u n o l d u k ç a y a k ın b ir b e n z e r in i e ld e e ttik .
D o ğ ru y o ld a o ld u ğ u m u z u d ü ş ü n ü y o rd u k . S o n ra k i a d ım ,
b ö b re k n e k ro z u v e d iğ e r te p k ile ri, y a n i g e n e lle ş tirilm iş te p k iy i
ü r e t m e k İç in p a p a in i d a m a r d a n e n je k t e e tm e k ti . B u n u y a p l ı k v e
h i ç b i r ş e y o l m a d ı . H a y v a n l a r iy i d u r u m d a g ö r ü n ü y o r d u , c a n l ı
v e iş ta h lıy d ıla r, b ö b r e k l e r i d e le k e s iz d i. F a r k lı d o z la r d a p a p a in
k u lla n a r a k d e n e y i t e k r a r la d ık a m a s o n u ç h e p n e g a tilti. A m a
s o n r a la r k e tt i k k i t a v ş a n l a r s a ğ lık lı b i r g ö r ü n tü s e r g ile m e le r in e
ra ğ m e n g ö r ü n ü ş le r i f a rk lı v e tu h a f tı. K u la k la r ı, t a v ş a n la r d a o l­
d u ğ u ş e k ild e d ik d u r m a k y e r i n e , g id e r e k g e v ş e y e r e k b ir k a ç s a ­
at iç in d e ta m a m e n d ü ş tü v e s o n u n d a s p a n y e l k ö p e k le ri g ib i a ş a ­

ğ ı s a r k t ı . I’a u e s i g ü n t a v ş a n l a r ı n k u l a k l a r ı y e n i d e n d i k l e ş m i ş t i .
O l a n la r ı a n la m a m ın n e k a d a r u z u n s ü r d ü ğ ü n ü s ö y le m e k te n
u t a n ı y o r u m . P a p a i n e t k i s i n i i lk 1 9 4 7 y ı l ı n d a g ö z l e m l e m i ş v e e n ­
je k s iy o n u n e tk is in d e k i k u l a k l a r d a n a lın a n k e s itle r i m ik r o s k o p
a l t ı n d a i n c e l e y e r e k , h ü c r e l e r d e , lifli d o k u d a , k ı k ı r d a k t a v e k u ­
la k ta k i d iğ e r y a p ıla r d a a n o rm a l b ir d u r u m b u la m a m ış , b u n u n

ü z e rin e k o n u y u b ıra k m ış tım . B irk a ç a y d a b i r b u k o n u y a g e ri

d ö n m ü ş , b u n u b a z e n d e o r ta y a ç ık a n o la ğ a n d ış ı d e ğ iş im i d o s t ­
la r ım a v e m e s le k ta ş la r ım a g ö s te r m e k iç in y a p m ış tım , a m a h iç ­
b i r z a m a n b ir a ç ık la m a g e tir e m e m iş tim . A n c a k a ltı y ıl s o n r a a k ­
l ım a g e l d i k i, t a v ş a n l a r ı n k u l a k l a r ı n ı d i k t u t a n k ı k ı r d a k o l d u ğ u ­
n a g ö re , b u k u la k la rd a k i k ık ır d a k ta b a k a l a n n d a b ir s o ru n o l­
m a lıy d ı. K o n u y a g e r i d ö n e r e k , p a p a in v e r ilm iş ta v ş a n l a r ı n k u ­
la k la r ın d a k i k ık ır d a k m a tr ik s in i y a n i k ık ır d a k h ü c r e le r i a r a s ı n ­

d a k i k a tı m a d d e y i n o r m a l ta v ş a n l a n n k i v l e k a r ş ıla ş tır d ım v e h e ­
m e n s o r u n u b u ld u m : K ık ır d a k h ü c r e l e r i ta m a m ıy la s a ğ lık lı g ö -

162
rün dü ğ ü halde hücreleri tutan matriksin neredeyse hepsi papa-
inden sonra yok olmuştu. Dahası aynı değişim, soluk borusu,
bronşlar ve hatta o m urlar arasındaki diskler d e dahil olmak
üzere tüm kıkırdak dokularda d a m eydana gelmişti. Bu arada,
konuyla ilgili makalemi yayım lam am dan birkaç yıl sonra bazı
ortopedi cerrahları, om urgadaki disk fıtıklarını ameliyatsız yok
edebilmek için papain kullanmaya başladılar. Bunun dışında
bildiğim kadarıyla papain üzerindeki çalışmadan pratik değeri
olan bir şey çıkmadı am a belki hastalıkların işleyişiyle bağlantı­
lı olabilecek kuramsal açıdan ilgiye değer bir iki nokta vardı.
Papain sadece zayıflatılmış halde iken bir enzim olarak etki
gösterir; okside enzim hali ise etkin değildir. Beklentilerimizin
tersine tavşanlarda sadece aktif olmayan okside enzim sonuç
veriyordu. Zayıflatılmış papainin dam ardan enjekte edilmesi
kulaklarda düşmeye yol açmıyordu. Ayrıca enzim d am ardan çı­
kıp kıkırdak d o k uy a geçemiyordu. Bunu sadece ak tif olmayan
papain yapabiliyordu ve tahminimize göre kıkırdak matriksin-
dc daha önce mevcut olan bir zayıflatıcı etm en tarafından etkin
hale getiriliyordu. Tepkinin en azından iki bölümü tavşanın
kendi kontrolü altındaydı: enzimin kılcal d a m a rla n n d uv arla­
rından iletilmesi ve ardından etkin hale getirilmesi.
Bu papain çalışması h ak k ınd a B arber ve Fox adlı iki sosyo­
logun yazdığı, konuyla ilgili birkaç derlem ede y e r alan ve kla­
sikleşmiş gibi görünse de uzmanlaşmış b ir sosyolojik açıdan
y aklaşan uzun bir akadem ik makale vardır. İki sosyologun pa­
tolog bir dostlarından öğrendiğine göre, başka bir sorunla ilgili
enzimoloji araştırm aları y ap an bir araştırmacı d a tavşan kulak­
ları üzerinde papain etkisiyle karşılaşmış am a bu olgunun peşi­
ne düşmemişti. Sosyologların bulm aya çalıştığı, neden benim
k onunun ardından giderken on u n böyle yapm adığını bulmaktı.
Çalışmadan beş yıl sonra Bellevuedeki laborat livarımda benim ­
le yapılan bir söyleşi sırasında neden bu araştırm adan vazgeçe­
mediğimin cevabını bulmaya çalıştığımı hatırlıyorum. Aklıma
gelen tek şey bu çalışmanın çok keyifli olduğu idi. O sıralarda

153
ayrıca, kortizonun d a o tu h a f k u lak d ü şü rm e özelliğine sah ip ol­
d u ğ u n u öğrenm iştim ve böylece, k o rtizo n u n d o k u lard ak i mu-
kopolisakarit sen tezin d e etkili olm a y eten eğ in e sah ip olabilece­
ği ihtim ali ile -b u b ü tü n so ru n a gerçekçi, k u llanılabilir b ir özel­
lik kazan d ırıy o rd u - g ö rü n ü şe g ö re çok g erek siz b ir problem
ü zerinde çalışm am ı haklı çıkarabilm iştim . Ama b u n a rağm en,
çalışm anın eğlenceli olduğu için y apıldığını itiraf etm ek z o ru n ­
d a kaldım .

154
 XV. B ölü m

C am b rid g e

1 9 5 9 vt* 1 9 6 0 y ı l l a r ı n d a N Y Ü v e B e l l e v u e ’d e n , y e d i y ı l d a

1 b ir v e r il e n a k a d e m i k i z n im in y a r ı s ı n ı , h e r b ir i y a z ı n ü ç a y

o l m a k ü z e r e a l d ım v e p la s e n t a k o n u s u n d a ç a l ı ş m a k ü z e r e
a ile m le b ir l ik t e İ n g i l t e r e 'y e g it t im . B u i z i n l e r d i n l e n m e k iç in d e ­

ğ il, b i r s ü r e l i ğ i n e y e n i b i r a la n a g i r e b i l m e k iç in t a s a r la n m ış t ır .

B e n d e e n d o t o k s i n v e m i k r o p e n f e k s i y o n u n d a n l a r k l ı y e n i b ir

p r o b l e m a r ı y o r d u m v e in s a n p l a s e n t a s ın ın g a r i p y a p ı s ı b e n i b ü ­

y ü l e m i ş t i . A y r ı c a b i r k a ç a y ö n c e b e n v e m e s le k t a ş la r ım , b ü y ü ­

m e k t e o l a n c e n in t a r a l ı n d a n s a h ip le n ile n v e . ç a lış t ır ıla n b u ç o k -

ç e k i r d e k l i d o k u d a n ç o k m i k t a r d a k it le n in , g e b e l i k b o y u n c a k o ­

p a r a k a n n e n i n d o l a ş ı m s is t e m in e k a r ı ş t ı ğ ı n ı k e ş f e t m iş t ik . B u n u n

n a s ıl o l d u ğ u n u v e n e a n l a m a g e l d i ğ i n i m e r a k e d i y o r d u m .

i n s a n p l a s e n t a s ı n ı n t r o İo b la s t ı, b ü t ü n h ü c r e l e r i m i z a r a s ı n d a

a y n ı z a m a n d a h e m e n ilk e l, h e m d e e n u z m a n l a ş m ı ş o l a n ik i

155
h iic rc k a lın a n ın d a n o lu ş u r. B u n la rın , d ö lle n m iş y u m u r t a n ı n b ö ­
lü n m e y e b a ş la m a s ın ın h e m e n a r d ın d a n , y a n i d ö lle n m e n in n e r e ­
d e y s e b a ş la n g ıc ın d a n itib a r e n r a h m in d u v a r ın a y a p ış a c a k d o ­
k u y u o lu ş tu r a r a k g e le c e k te k i c e n in için k ö k le rin i s a ld ık la r ı b i­
lin m e k te d ir. T ro fo b la s t, y e r le ş t ik te n s o n ra , e m b r iy o n u n b e s le n ­
d iğ i a n n e k a n ın d a n o lu ş a n b ü y ü k g ö lü n iç d u v a r ı o lu r. A n n e n in
b a ğ ış ık lık s iste m i a ç ıs ın d a n b a k ıld ığ ın d a b u d o k u ta b ii k i y a ­
b a n c ıd ır ve tr o f o b la s t d o k tr i n e r b a k ış la b ir h o m o g ra ft, y a n i a y ­
nı tü r d e n a n c a k d e ğ işik g e n e tik y a p ıd a b ir d o n ö r d e n a lın a r a k
n a k le d ilm iş d o k u n ite liğ in d e d ir.
A n c a k , h o m o g ra flla r ın e n b a ş a r ılıs ıd ır v e d o k u z a y s ü r e n g e ­
be lik b o y u n c a y a ş a m ın ı s ü r d ü r ü r . B a ş la n g ıç ta s ito tr o lo b la s t a d ı
v e rile n le k ç e k ird e k li tek il h ü c r e le r d e n o lu ş m a k la d ır . A m a y e r ­
le şm e d e n h e m e n s o n r a b u h ü c re le r, s a y ıs ız ç e k ird e k li k a y n a ş ­
m ış h ü c r e le r d e n o lu ş a n v e s in s ity a l tro f o b la s t d e n ile n ik in c i b ir
k a lm a n m e y d a n a g e tirir, s in s ity u m g e n iş le y ip u z a y a ra k tü m
p la s e n ta n ın k ü tle s in i o lu ş tu r a n te k b ir d e v h ü c r e h a lin e g e lir; b u
d o ğ a d a k i e n b ü y ü k h ü c re d ir. N a sılsa , a n n e ta r a f ın d a n r e d d e d il­
m ez. eıı a z ın d a n g e b e liğ in s o n u n a k a d a r . O z a m a n b e lk i d e a n i ­
d e n re d d e d ilir v e re t e y le m i d o ğ u m e y le m in e d ö n ü ş ü r.
B a z e n s in s ity u m d a ıı p a rç a la r ın k o p tu ğ u u z u n z a m a n d ır b i­
lin m e k le d ir. lv k laın p si n e d e n iy le ö le n k a d ın la rın a k c iğ e r le r in d e ­
ki in c e ve k ılc a l d a m a r la r ın ç o k -h ü c re li k iiç ü k d o k u p a rç a la r ı
ta r a f ın d a n tık a n d ığ ı g ö rü lm ü ş a m a b u n u n n o rm a l b ir o la y o ld u ­
ğ u fa rk e d ilm e m iş ti. B e lle v u c ’d e k i g r u b u m u z , (b a c a k la r ı b e s le ­
y e n ) fe m o ra l d a m a r d a n g irilip , p la s e n ta y ı b o ş a lta n ra h im d a ­
m a rla rın ın to p la r d a m a r a g ird iğ i y e r e k a d a r ile rle tile n k a te te r -
le rd e ıı k a n ö r n e k le r i a la ra k b u n u ö ğ re n m iş ti. N o rm a l b ir g e b e ­
lik le , a lım c ı h a f ta d a n itib a re n b u k a n h e r m ilim e tre k ü p te , h e r
b iri k ırk y a d a elli lö k o s it b ü y ü k lü ğ ü n d e o lm a k ü z e r e o n y a d a
d a h a fa z la ç o k -ç e k ird e k li s in s ity a l k itle iç e riy o rd u . B u p a r ç a la r
b iz im k a n y a y m a la r ım ız d a o ld u k ç a s a ğ la m g ö r ü n ü y o r d u a m a
b e lli ki, a n n e n in k a n ın a g ir d i k te n h e m e n s o n r a p a r ç a la r a b ö lü n ­
m e n in y a d a b ü tü n ü y le d a ğ ılıp y o k o lm a n ın b ir y o lu n u b iliy o r-

'1 5 6
la r d ı. ö y l e o lm a s a y d ı a n n e n in a k c iğ e r le r in d e k i k a n d o la ş ım ın ı
tık a r la r v e g e b e lik d e im k â n s ız h a le g e lir d i. B iz im ta h m in im iz ki
b e n b u n u n h â lâ iy i b ir ta h m in o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r u m , b u fe tü s
d o k u s u k itle s in in y e r in d e n k o p u ş u n u n , a n n e n in h a s s a s iy e tin i
o r ta d a n k a ld ır m a n ın b ir y o l u o ld u ğ u ş e k lin d e y d i. K a n d o la şım ı
ö y le s in e b ü y ü k b ir y a b a n c ı a n tije n a k ım ın a u ğ r u y o r d u ki b a ğ ı­
ş ık lık s is te m i " felce u ğ r u y o r " , k a r şılık v e r e m iy o r d u .
B u k o n u y u , o s ır a d a C a m b r id g e ü n iv e r s it e s i A n a to m i F a k ü l-
t e s i’n in b a ş ın d a b u lu n a n P r o fe s ö r J . D ix o n B o y d a y a z d ım v e o
d a fik ri b e ğ e n e r e k b e n i la b o r a tu v a r m d a ç a lış m a y a d a v e t e tti.
B o y d o ta r ih te in s a n p la s e n ta s ın ın m o r fo lo jis i k o n u s u n d a ö n d e
g e le n u z m a n la r d a n b ir iy d i v e p la s e n ta d o k u s u n u n g e b e liğ in h er
e v r e s in e a it h is to lo jik ö r n e k le r in d e n o lu ş a n g e n iş b ir k o le k s iy o ­
n u v a r d ı.
M a y ıs 'ta C a m b r id g e 'd e y d i k v e G r a n tc h e s te r 'd e , " T h e O r c ­
hard" b a h ç e le r in d e m in ik b ir e v e g e ç ic i o la r a k y e r le ş t ik . D a h a
s o n r a , ş e h r in h e m e n k ıy ıs ın d a , M a d in g le y R o a d d a n sa p ıla n
C o n d u it H e a d 'd e ç o k b ü y ü k b ir C o r n fo r d e v in in y a r ıs ın ı k ir a ­
la d ık . O iki y a z ı n a r d ın d a n g e ç e n y ılla r d a n s o n r a g e r iy e d ö n ü p
b a k tığ ım d a la b o r a tu v a r d a k i b ü tü n g ü n d e lik o la y la r ı h a tır la ­
m a k ta z o r lu k ç e k iy o r u m , a m a C o r n fo r d e v in in te k tek h e r y ö ­
n ü n ü , y a n b a h ç e d e k i ta v u k la r , b a h ç e , a r a b a m ı d a r y o ld a n e v e
d o ğ r u s ü r e r k e n h e r d e fa s ın d a h is s e ttiğ im s e v in ç , C a m b r id g e ’in
k e n d in e h a s g ö k y ü z ü v e s e s s iz liğ i h a tır lıy o r u m .
B o y d u n la b o r a tu v a r m d a ç a lış m a y a b a ş la d ım . İm m ü n o lo jik
a r a ştır m a iç in c a n lı tr o fo b la s t p r e p a r a s y o n u e ld e e tm e k u m u ­
d u y la d o k u k ü ltü r ü y a p a b ilm e k iç in d ü z e n e k o lu ş tu r m a y a ç a lı­
şıy o r d u m . B ir k a ç g ü n iç in d e b u n u n , b e n im ç ö z e b ile c e ğ im in ö t e ­
s in d e b ir te k n ik s o r u n o la c a ğ ı a n la ş ıld ı v e D ix o n B o y d , h ü c r e
v e d o k u k ü ltü r ü h a k k ın d a h e r k e s te n ç o k b ilg is i o la n , S tr a n g e -
w a y s L a b o r a tu v a r la r ı b a ş k a n ı B a y a n H o n o r F ell (s o n r a a sa le t
u n v a n ı a la r a k D a m e H o n o r o ld u ) ile k o n u ş m a m ız ı ö n e r d i. B ö y -
le c e b ir ö ğ le d e n s o n r a , h â lâ a ç ılm a m ış v a liz le r le y ü k lü b ir a r a ­
b a y la S t r a n g e w a y s ’e , H o n o r F ell i g ö r m e y e g ittim .

157
 L a b o r a t u v a rc la k i s ır a s ın d a b e n i b e k liy o r d u . E ski e k o ld e n

uzun b o y lu ve vakur b ir h a n ı m e f e n d i y d i. Stra n g e vva ys a e ki

a r a ş t ı r m a p r o g r a m l a r ı n ı n h e r a y r ı n t ı s ı n ı ç o k iy i b i l i y o r d u v e a y ­

n ı z a m a n d a z i h n i t a m a m ıy la , h e p k e n d i e lle r iy le y a p t ı ğ ı - h â lâ

ö y le y a p t ığ ın a in a n ıy o r u m - a r a ş t ır m a s ıy la m e ş g u ld ü . G ö re vi

k u l l a n a c a ğ ı m a lz e m e le r i h a z ı r l a m a k v e o ç a l ı ş ı r k e n g e r e k e n l e r i

k e n d is in e v e r m e k o la n d a h a g e n ç , y e t e n e k li v e u y a n ık b ir e rk e k

l a b o r a t u v a r a s i s t a n ı v a r d ı. A m a o n u ilk g ö r d ü ğ ü m a n d a a n l a ­

m ış t ım k i B a y a n F e ll k e n d i a r a ş t ı r m a s ı n ı k e n d i y a p ı y o r d u . L a -

b o r a t u v a r ı n ı n b i r y e r l e r i n d e b i r ç a l ış m a m a s a s ı v a r d ı h e r h a ld e ,

a m a o n u h iç m a s a d a o t u r u r k e n g ö r m e d im . E m b r i y o n o r g a n la ­

r ı n d a n k ü l t ü r y a p ı l m a s ı y l a ilg ili k a r m a ş ı k i ş l e m l e r in b i r ç o ğ u n u

k e n d i s i ic a r e t m iş t i. B u t ü r ç a l ı ş m a n ı n e n b ü y ü k z o r l u ğ u , k ü l ­

t ü r le r e h a v a d a k i y a d a a r a ş t ı r m a c ı n ı n k e n d i s o l u n u m y o l u n d a ­

k i b a k t e r i l e r i n b u l a ş m a s ı r i s k i y d i . B a y a n K e li k ü l t ü r l e r i n i r a s t ­

l a n t ıs a l e n f e k s i y o n d a n k o r u m a k a m a c ı y l a t it iz v e n e r e d e y s e ş a ş ­

m a z b i r t e k n i k g e liş t ir m iş t i. 1 9 5 0 1 i y ı l l a r ı n s o n u n d a , e n f e k s i y o ­
n u n ö n le n m e s i d o k u k ü lt ü r ü o r t a m ın d a a n t ib iy o t ik k u lla n ım ıy ­

l a d a h a k o l a y h a le g e lm iş t i. O d ö n e m d e b u a m a ç l a p e n i s i l i n v e

s t r e p t o m i s i n k a r ı ş ı m ı y a y g ı n o l a r a k k u l l a n ı l ı y o r d u . K e ll in la b o -

r a t u v a r ı h a r iç . H i ç a n t i b i y o t i k k u l l a n m a z d ı , h a t t a b u n l a r a k a r ­

ş ı y d ı. B u n u n b i r n e d e n i d e n e y e y e n i d e ğ i ş k e n l e r e k le m e l e r i ise

s a n ıy o r u m b ir b a ş k a n e d e n i d e h e r d ik k a t li a r a ş t ır m a c ın ın e ş y a ­

la r ı t e m iz t u t a b ilm e s i g e r e k t i ğ i n e v e a n t i b i y o t i k l e r e g ü v e n e r e k

b u ö z e n in ih m a l e d ilm e s in in d o ğ r u o lm a d ığ ın a in a n m a s ıy d ı.

Y i r m i d a k ik a k a d a r p la s e n ta ü z e r in d e k o n u ş t u k . K o n u n u n

B a y a n K e ll i b e n i m k a d a r h e y e c a n l a n d ı r m a d ı ğ ı v e k ıs a b i r y a z

ç a l ı ş m a s ı iç in b u n u n u y g u n b i r k o n u o l a c a ğ ı n a i k n a o l m a d ı ğ ı iz ­

le n im in i e d in d im . A m a b a n a ç o k n a z ik d a v r a n d ı v e b a z ı y a r a r lı

ö n e r ile r d e b u lu n d u . S o n r a ç a y sa a ti g e ld i v e s o h b e t p la s e n t a ­

d a n , g i d e r e k a r t a n b i r h e y e c a n la , B a y a n K e ll in l a b o r a t u v a r d a ­

k i s o r u n l a r ı n a g e l d i. B u n l a r ı n b a ş ı n d a g e l e n v e z i h n i n i e n ç o k

m e ş g u l e d e n k o n u , b ü t ü n h a lin d e k i fa re e m b r iy o n k e m ik le r in in

k ü l t ü r ü y d ü . B u n u n iç in , m i n i k k e m i k l e r i n , ç o k g e l i ş k i n v e e t k i-

168
li b ir besley ici o rta m a b a tırılm ış k ü ç ü k y a s tık la r ü z e rin e y e rle ş ­
tirild iğ i h a rik a b ir te k n ik g e liştirm işti. L a b o ra tu v â r e k ib in i m eş­
g u l e d e n m esele d e A v ita m in in in b u e k s p la n t0 ü z e rin d e k i etki-
siydi: V itam ini v e rd ik te n b irk a ç g ü n s o n ra k ık ırd a k ıııa in k sm m
tam a m ı e riy ip y o k o luyor, sağ lık lı d u ru m d a k a lm a y a devam
e d e n k ık ırd a k h ü c re le ri ise k ü m e le r h a lin d e to p la n ıy o rd u . K ili­
ni len izlen im , A v ita m in in b ir şe k ild e b u h ü c re le rin m a trik s ü r e ­
tim ini e n g elled iğ i am a h ü c re le rin k e n d isin e z a r a r verm ed iğ i
şe k lin d e y d i.
F a re k e m ik le rin in m ik ro s k o p sla y tla rı b e n im ta v ş a n la rın kıı-
la k la rın m k ile re ç o k b e n z iy o rd u . Ş a n s e se ri ö rn e k le rd e n b a zıla ­
rın ı N e w Y ork tan g e lirk e n y a n ım d a g e tirm iş tim v e b u n la r h â ­
lâ, b in a n ın ö n ü n d e p a rk e tliğ im a r a b a d a d u r a n a ç ılm a m ış k u t u ­
la rd a n b irin in için d e y d i. O n la rı la b o ra tu v a ra g e tird im ve İare
k e m ik le riy le ta v şa n k u la k la rın a , y a n y a n a k o y a ra k y a k ın d a n
b a k tık . B u o z a m a n a k a d a r y a şa d ığ ım e n neşeli ç a y sa a tiy d i. S a ­
a t beşe g e ld iğ in d e , p a p a in in ta v ş a n d a k i siste m ik e tk isiy le, A vi­
ta m in in in fa re e m b riy o n u k e m ik le ri ü z e rin d e k i io k al e tk isi a r a ­
s ın d a b ir çeşit b a ğ la n tı olm ası g e re k tiğ i k o n u s u n d a an la şm ış,
beşi ç e y re k g e çe d e y a z m ev sim in in g e ri k a la n tü m z a m a n ın ı iş­
gal e d e c e k d e n e y i p la n la m ıştık .
E rte si sa b a h A m e rik a ’y a telg ra f ç e k e re k , ileri d e re c e d e a rıtıl­
m ış, k rista l p a p a in p ro te a z ı g ö n d e rm e le rin i, P ro fe s ö r B o y d 'd a n
d a h a n a el a ltın d a n a ltı ta n e y a v r u ta v ş a n b u lm a sın ı isted im . Bu
y a s a l d e ğ ild i ç ü n k ü İn g ilte re 'd e h a y v a n la r ü z e rin d e d e n e y y a ­
p a b ilm e k için izin a lm a m ıştım a m a k o n u b a n a , b ir c ez ay ı göze
a la c a k k a d a r acil g ö rü n ü y o rd u . A yrıca, altı ta v ş a n la y a p ıla c a k
tek b ir d e n e y in h e r şeyi açılığ a k a v u ş tu ra c a ğ ın d a n o ld u k ç a
e m in d im .
S o n ra k i b irk a ç h a fta için d e h e r şe y y e r li y e r in e o tu r d u . B u­
y a n Fell İa re kem iği k ü ltü r le rin e b ira z p a p aiıı e k le y e re k A v ita ­
m ininin etk isin i te k ra rla d ı; b en d e ta v ş a n la rım a m id e tü p ü y le
y ü k s e k d o z d a A v ita m in i v e rd im ve y ir m i d ö r t sa a t içinde kıı-

a D o ğ a l b u y ü ın e o r i.ııım u la n a lın a r a k k ü ltü r o r ta m ın a y e r le ş tir ilm iş c a n lı ıln k ıı. ( y ıı.)

169
h ık la rı d ü ş tü , ik i v a k a d a d a s ö z k o n u s ıı d o k u d a k i m ik r o s k o p ik
d e ğ iş ik lik le r ta m a m ıy la ö n g ö r ü ld ü ğ ü g ib iy d i.
N e re d e y s e k e n d iliğ in d e n o r ta y a ç ık a n a ç ık la m a , p a p a in in
h ü c re le ri e tk ile m e d e n m a tr ik s i y o k e d e r k e n g ö s te r d iğ i s o n d e r e ­
r e s e ç ic i e tk iy le a y n ı ş e k ild e , A v ita m in in in d e fa re k e m iğ i e k s-
|)la n lla rıııd a v e c a n lı ta v ş a n la r ın k ık ır d a k d o k u la r ın d a p ro te o li-
tik e n z im s a lın ım ıııa y o l a ç tığ ı id i. B u d a , b u n a b e n z e r b ir e n z i­
mi e tk in o lm a y a n ş e k ild e iç e re n b ir k a y n a ğ ın n o rm a l k ık ır d a k
d o k u s u n d a z a te n v a r o ld u ğ u a n la m ın a g e liy o rd u . O z a m a n la r
lııı k a y n a k için b ilin e n e n iyi a d a y lis o z o m la r, y a n i b ü tü n h ü c r e ­
le rin s ito p la z m a s ın d a d a ğ ın ık h a ld e y e r a la n , içi ç e ş itli h id ro litik
e n z im le rle d o lu k ü ç ü k , içi z a r la k a p lı k e s e c ik le rd i. B u o rg a n e l-
Icr b irk a ç y ıl ö n c e C h r is tia n d e D ü v e ta r a f ın d a n k e ş fe d ilm iş v e
lııı k e ş if o n a N o b e l ö d ü lü k a z a n d ır m ış tı. B u n la rın te k te k h ü c ­
re le rin s in d irim s ü r e c in d e b ir ro l o y n a d ık la r ı d ü ş ü n ü lü y o r d u .
S o n r a k i b irk a ç yıl iç in d e S tr a n g e w a y s e k ib i A v ita m in in in e tk i­
s in in g e r ç e k te n d e b u ş e k ild e a ç ık la n a b ile c e ğ in i k a n ıtla d ı: V ita ­
m in , liso zo m z a r la r ın ın y ır t ıla r a k e n z im in s e r b e s t k a lm a s ın a n e ­
d im o lu y o r v e s o n r a p a p a in le a y n ı ö z e llik le re s a h ip b ir p ro te a z
k ık ır d a k m a trik s i n i e r itip y o k e d iy o r d u . İş te h e p si b u y d u .

160
 X V I . B ö lü m

Bir Üniversitenin Yönetimi

ok eskiden, ikinci D ü n y a S av aşı'n d an önceki sakin y ıl­

larda, A m e rik a ’d ak i b ir tıp fak ültesinde D ahiliye Bölü-
m ü ’nün (ya d a Fizyoloji, C errah i veya b a şk a b ir bölü-
ışkanı olm ak, üniversiten in a n a k ısm ındaki Ingiliz dili
ve edebiyatı b ö lü m ü n ü n b aşk an ı o lm ak tan farksızdı. Y ıllar g e ç ­
se d e tıp fakültesi aynı b ü y ü k lü k te ve aynı eski b in alard a k al­
m aya dev am ediyordu. Ü niversite toplam gelirinin belli b ir b ö ­
lüm ünü tıp fakültesine ay ırıy o rd u . F ak ü lte ise hali vakti y e rin ­
d e olan eski m ezu n lard an y a d a o n ların h asta la rın d a n kendine,
bağış şeklinde ek gelir sağlam aya çalışıyor am a b u h içb ir zam an
b ü y ü k m ik ta rla ra u laşm ıyordu. T ıp fakültesinin bütçesi y ıld an
y ıla pek değişm eyen b ir tu ta rd ı. B üyük b ir d e p a rtm an ın y ö n e ­
tim i açısından üniversiten in iki a n a bölüm ü ara sın d a k i fark, tıp
fakültesinin klinik bölüm lerin d ek i ö n d e gelen öğretim Uyclcri-

161
nin, y ani profesörlerin birçoğunun üniversite ve fakülteden m a­
aş almıyor olmalarıydı. Bunların, şehrin başka biry erin d e, ken­
di muayenehaneleri vardı ve gelirlerini buradan kazanıyorlardı.
T ıp fakültesinde bir profesör kad rosun a sahip olmak mesleki
bir ayrıcalık işaretiydi ve hastaların tanı ve tedavi için başka
doktorlara sevk edilmesinde hoca-hekimin sorum luluk üstlene­
ceğine ilişkin belli bir güvence getiriyordu. Bu y ü zd en hoca-he-
kimlerin d u ru m u oldukça iyiydi.
Bilimde şansımı denemeye hazır bir şekilde akadem ik merdi­
venin alt basam aklarına ulaştığım sıralarda araştırm a için gere­
ken para çok küçük m iktarlarda adeta dam la damla biriktirile­
rek elde edilirdi ve bu d a sadece tavşan, İare ve ufak tefek mal­
zeme satın almaya yeterdi. Teknisyenler ancak en kıdemli p ro­
fesörler için çalışan nadir kişilerdi. Kendi bakteriyolojik ortam ı­
mı kendim hazırlamam, kendi deney kaplarımı kendim yıkayıp
sterilize etmem ve deneylerim de kullanacağım hayvanlara ken­
dim bakm am gerektiği belli bir şeydi. T h o rn d ik c’daki çalışma­
mın ilk iki yılında bütün malzemenin maliyeti yılda 500 dolara
gelmiş, bu d a yıllarca önce laboratuvara miras bırakılan Wel­
lington Fonu adındaki özel bir bağış gelirinden karşılanmıştı.
Savaştan sonra federal hüküm et bilimin yararlı ve önemli ol­
d u ğu na k a ra r verdi ve tıp fakültelerinde araştırm a y ap m ak çok
d ah a ciddi bir iş haline geldi. Bunun sonucunda, tıp fakültele­
rindeki d epartm anlar ile, üniversitedeki diğer bölümlerin y ö n e ­
timleri arasındaki farklılıklar belirginleşti. Edebiyat bölümü,
hocaları için belli sayıda kadrolu ve kadrosuz görev garantisi ve
harcamalarını karşılamak için üniversitenin vakıf fonlarından
düzenli ancak çok mütevazı bir sabit gelir güvencesi ile pek d e­
ğişmeyen varlığını sürdürm eye devam ederken, tıp fakültesinin
bölümleri ile üniversitenin ana yapısı içindeki bazı fen bölümle­
ri bir patlama içine girdi. Ö rneğin Mikrobiyoloji Bölümü'nden,
streptokok y a d a menengokok konusunda uzman olan bir öğre­
tim üyesi, laboratuvarının harcamalarını karşılamak için kendi­
sine devlet fonlarından bağış sağlanması talebiyle artık başvu-

162
ruda bulunabiliyor, d üşüncelerini gerçekleşrirnıçk için gereken
m alzem eleri ve yeni aletleri sipariş edebiliyor, ü cretinin bir kıs­
mı y a da hepsiyle bir y a da iki teknisyen tutabiliyordu. Birkaç
yıl sonra, bölüm ler b ü tü n ü y le bağış desteğine sah ip oklu ve y e ­
ni öğretim üyeleri işe alm ak, sayıları giderek a rta n tıp ta uzm an­
lık eğitimi adayları ile lisansüstü araştırm acılara b u rs verm ek ve
h a tta yeni la b o ra tu v a r odaları inşa etm ek için y e te rli parayı sağ­
ladı. D ah a d a sonraları, 1950’li y ılla rd a ve 60'lı y ılların büyük
bölüm ünde, m evcut tıp Fakültelerindeki çoğu binayı yenilem eye
ve yirm id en Cazla yeni okul y ap m ay a yetecek tu ta rla rd a lederal
a raştırın a lonu verildi.
Hızla büyüm e dönem inde, N ew York Ü niversitesi nde; loıi-
ları n kısıldığı ve henüz d am lar hale gelm ese d e zayıf ve sabit bir
düzeye indiği zam an d a Yale’de, tıp Fakültesi dekanlığı yaptım .
İki deneyim de beni, m odern bir üniversitenin iç işleyişine daha
önce hiç olm adığım k a d a r yakın laştırd ı. Bir tıp Fakültesinde
profesör olm ak, bu üst d erecede uzm anlaş/nış k u ru m la n ıl ve
o n lara bağlı hastanelerin nasıl işlediğini öğren m en in iyi b ir y o ­
ludur, am a üniversitenin kendisi sanki çok uzak, neredeyse
m evcut olm ayan bir y e r gibi görünür. O y sa d e k an olmak k ırk ­
lıdır; içyüzünü görebilirsiniz.
A kadem ik kuru m ların yönetim i, fakülte kom itelerinin birbiri
a rd ın d a n y a p tık ları toplantılarda, te k ra r te k ra r ele alınm ış, tek ­
ra r te k ra r g özden geçirilm iş, hak k ın d a d ers pro g ram ın d an h a l­
ta öğretim üyelerinin k ad ro taleplerinden d a h a fazla ra p o r y a ­
zılm ıştır. Bu ç abalardan pek lazla b ir şey o rtay a çıkm az. Bir
üniversite nasıl yönetilm elidir? İşin başındaki, iktidarı elinde
tu ta n g e rçe k te k im dir? D oğru cev ap tabii ki, hiç kim sedir. G e r­
ç ek ten çok sıkı yönetilen , sanki büyük şirk e tle r gibi idare edi­
len, bir başk an ve y a k ın çevresindeki b ü ro k ratları taralın d an eıı
ince a y rın tıla ra k a d a r denetim altın d a tutu lan b ir iki y ü k se k
okul ve üniversite biliyorum . A ncak b u n lar öncelikle çok iyi
y ü k se k o k u lla r y a d a ü niversiteler değillerdi ve parasız kalına
tehlikesinin eşiğinde oldukları için zaten böyje yönetiliyorlardı.
N o rm a l z a m a n la r d a , b a ğ ış v c g e lirle ri g ö re c e is tik ra rlı o la n k u ­
r u lu la r d a g e r ç e k te işin b a ş ın d a k im s e y o k tu r .
Ü n iv e rs ite , ç o k te k r a r la n a n ve b u y ü z d e n a n la m ın ı k a y b e tm e
Ie lıl i İçesi b u lu n a n d e y im le b ir b ilim to p lu lu ğ u d u r . İşle ri iyi g itti­
ğ im le . ö ğ re n c ile ri k ü ltü r ü b ir ö lç ü d e a n la m a y a b a ş la d ık la rın d a ,
ö ğ re tim ü y e le ri u z m a n lık a la n la r ın d a y e n i b ilg i k a tk ıla rı y a p a ­
b ild ik le rin d e v e k o n u k b ilim in s a n la r ı k a p ıla r ın d a n g ir ip ç ık tığ ı
s ü re c e , k e n d i k e n d in i b ü y ü k b ir o r g a n iz m a g ib i ç a lış tır ır. Y ö n e ­
tim in işlev i s a d e c e , k a y n a k la r ın a m a ç la rı g e r ç e k le ş tir m e k için
y e te r jl o ld u ğ u n u ve s a v u r g a n lık y a p ılm a d ığ ın ı g ö z e tm e k , o r t a ­
m ın iyi. ç e v r e n in d ü z g ü n o lm a s ın ı s a ğ la m a k v e s o n r a y o ld a n ç e ­
k ilm e k tir.
K u r u lu ş a m a c ın a v c h e d e f le rin e u y g u n o la r a k ç a lışa b ilm e s i
için b ir ü n iv e rs ite , tü m k u r u m l a r iç in d e y e r in d e n y ö n e tim in en
g e n iş u y g u la n d ığ ı y e r o lm a lıd ır.
Ik ın tı y a p a b ilm e k k o la y d e ğ ild ir v e b u s is te m in g e n e ld e iyi
b ir ş e k ild e iş le y e b ilm e s i d e a s lın d a ş a ş ırtıc ıd ır . S iy a s e t te h lik e si
h e p v a r d ır v e a k a d e m ik s iy a s e t k a d a r k a fa k a rış tırıc ı v e a m a ç ­
s ız y a d a b a z e n o ld u ğ u g ib i s e r t v e k a rş ılık lı s u ç la m a la r a a ç ık
b ir ş e y o la m a z . K a lilo rn iy a lı p o litik a c ı J e s s e U n r u h 'a a tfe d ile n
b ir d e y iş e g ö re , ü n iv e rs ite d e k i s iy a s e ti s ır a d a n d e v le t y ö n e tim i
p o litik a la r ın d a n b u k a d a r fa rk lı v e p o ta n s iy e l o la r a k d a h a te h li­
k eli k ıla n , " ö d ü lle rin ç o k d ü ş ü k o lm a s ı”d ır. B u n d a b ir d o ğ r u lu k
p a y ı v a rd ır. G e r ç e k y a ş a m d a , g e çici o la ra k b i r k o m ite n in y a d a
d e r s p ro g r a m ın ı y e n ile y e c e k , o to p a r k k u r a lla r ın ı d e ğ iş tire c e k
v e y a r e k tö r ü d e v ire c e k b ir a d l ı o c g r u b u n b a ş k a n lığ ın ı y a p m a k ­
la k a z a n ıla c a k fa z la b ir şey y o k tu r . B a ş k a n b a ş a rılı o ls a b ile , b u
z a f e r o n a d a h a y ü k s e k b ir ü c r e t, d a h a b ü y ü k b ir o d a y a d a la-
b o r a tu v a r s a ğ la m a y a c a k tır . A y rıc a h iç b ir ş ey i d e ğ iş tire m e m e s i
ve ila h a ila b e te ri b a ş k a la rın ın h u z u r u n a b o z u c u b ir in s a n o la ­
ra k g ö rü lm e s i g ib i b ir te h lik e y le k a rş ı k a rş ıy a d ır.
İşi e n z o r o la n d e k a n d ır . K â ğ ıt ü z e r in d e , k e n d i s o ru m lu lu ğ u
a ltın d a k i b ü tü n b ö liim b a ş k a n la r ın ın h u z u r u , ü re tk e n liğ i ve
s a y g ın lığ ın d a n o s o r u m lu d u r v e a ş a ğ ıla r d a b ir y e r d e , ö rn e ğ in

164
b ir ö ğ r e tim ü y e s in in la b o r a tu v a n n c la y a d a b ir lis a n s ü s tü ö ğ r e n ­
c is in in o d a s ın d a b ir s o r u n o ld u ğ u n d a k u su r , h ız la m e r k e z e y ö ­
n eltilir ; k ıd e m li h o c a la r ın m a sa la r ın ı, b ö lü m b a ş k a m n ın s e k r e t e ­
rin i (k i b ö lü m ü m g ü n lü k işle r in i y ü r ü t e n k işi g e n e ld e o d u r ) a t­
la r v e d o ğ r u c a d e k a n ı b u lu r.
D e k a n ın b ir ş e y le r y a p a b ilm e g ü c ü e n iy im s e r y o r u m la m a r­
jin a ld ir v e h a l b ö y le y k e n b ile b u g ü ç , e ğ e r o n u k u lla n m a y a k a l­
k a r sa te h lik e li o lu r. Ö z e llik le tıp fa k ü lte le r i o la n b ü y ü k a r a ştır ­
m a ü n iv e r s ite le r in d e , b ö lü m le r in y ö n e t im i iç in k u lla n ıla n p ara
te k te k ö ğ r e tim ü y e le r i v e o n la r ın ö ğ r e n c ile r i ta r a fın d a n b u lu ­
n a n p a ra d ır. B o llu k z a m a n la r ın d a b u p a r a b ir ç a ğ la y a n g ib i d e ­
k a n ın ü z e r in d e n b o ş a ld ık ta n s o n r a d e r e le r e a y r ıla r a k b ö lü m
b a ş k a m n ın o d a s ın d a n g e ç e r v e ö ğ r e tim k a d r o s u n u n b ir e y se l
b ü tç e le r in e akar. B u şa r tla r d a ö ğ r e tim ü y e le r i, ü n iv e r s ite n in
k e n d i ç a b a la r ıy la a y a k t a d u r d u ğ u n a , o n u y a ş a ttık la r ı iç in k e n d i­
le r in e s o n s u z a k a d a r b o r ç lu o ld u ğ u n a v e k e n d i u ğ r a şla r ıy la s a ğ ­
la n a n k a y n a k la r ın h e r d o l a n iç in k e s in v e h a ta s ız h e s a p v e r m e k
z o r u n d a o ld u ğ u n a in a n ır la r . B u o r ta m d a d e k a n p r o fe s ö r le r e h iz ­
m e t e tm e k iç in v a r d ır v e p r o fe s ö r le r d e , b a ğ ışla r ın v e r ild iğ i a r a ş­
tırm aları b iz z a t y a p a n g e n ç a k a d e m is y e n le r e v e b u ç a lışm a la r d a
y a r d ım c ı o la n ö ğ r e n c ile r e h iz m e t e t m e k iç in p a r a alırlar.
A k a d e m ik k o m ite le r in b a ş lıc a fa y d a s ı in s a n la r ın b ir b ir in i ta ­
n ım a s ın a y a r d ım c ı o lm a k tır . M e s le k t a ş la n n ız la , ö r n e ğ in ö ğ r e n ­
c ile r in h o c a la r a n o t v e r m e s i k o n u s u n u g ö r ü ş m e k ü z e r e h a fta d a
b ir b ir k a ç s a a t s ü r e y le o tu r u p k o n u ş u r s a n ız , o n la r ı ç o k iy i t a n ı­
y a b ilir s in iz . B ir k a d ın ın y a d a e r k e ğ in k iş iliğ i, m a n e v i g ü c ü v e
g ü v e n ir liğ i k o n u s u n d a b u y o lla , n e h ir d e b ir lik te y a p ıla c a k b ir
k a n o y o lc u lu ğ u n d a n d a h a fa z la ş e y ö ğ r e n m e k m ü m k ü n d ü r. K i­
m e g ü v e n ile c e ğ in i, k im d e n ç e k in m e k g e r e k t iğ in i ç a b u k ö ğ r e n ir ­
sin iz .
K o m ite le r in ü n iv e r s it e n in k a lite s in i v e k a d e r in i k a lıc ı b iç im ­
d e e n fazla e t k ile y e b ile c e k b a şlıc a iş le v i, k a d r o lu s ta t ü s ü n e y ü k ­
s e ltile c e k ö ğ r e tim ü y e s i a d a y la r ın ı b e lir le m e k tir . B u , d e k a n ın
g e r ç e k a n la m d a y e t k i k u lla n a b ile c e ğ i te k k o n u d u r ç ü n k ü k a d r o

165
tahsis komitelerinin üyelerinin seçimi çoğu y e rd e dekanın y e t ­
kisindedir. E ğ e r dekan, D oçent Bay S m ith ’in kalıcı bir kadroya
atanm ak için iyi bir aday ve üniversitenin geleceği için iyi bir
isim olduğunu düşünüyorsa, S m ith ten y a n a tavır alacak bir
ad ay komitesi oluşturabilir -ya d a en azından Sm ith'e ve onun
k onusuna karşı önyargılı olabilecek üyeler atam aktan kaçınabi­
lir. Bazı üniversitelerde öğretim üyeleri dekanın bu konudaki
g ücünün farkındadır ve ona güvenmezler. Bu y ü zd en de kadro
komitesinin, üyeleri dekanın kaprisleriyle değişmeyecek sürek­
li bir komite olm asında ısrar ederler.
Yöneticilerin -rektör, genel sekreter, dekanlar- paranın dene­
timini sağlayacak ve dış dünyaya tüm kaynakların hesabını ve­
ren güvenilir raporlar sunacak sistemlerin uygulanmasını gü ­
venceye alm aktan sonra gelen başlıca görevi İşi Kendi Haline
Bırakmaktır. Aslında, saygın bir adı ve iyi bir sicili bulunan ku ­
rumsallaşmış bir üniversitede işin ana kısmı budur. Ö ğrenilme­
si gereken hü n er işlere karışmamaktır. Üniversite belki de top­
lumsal icatların en büyüğü, uygarlığın bir harikası, kolektil in­
san aklının en iyi çalışmasının bir ürünüdür. İyi bir üniversite­
nin güdülmeye, kendisine bir baş bulmaya ihtiyacı y o k tu r ve
b un u sağlamak d a idarecinin -hiç de kolay olmayan- görevidir.
Yukarıdan m üdahale etmek, işe karışarak çalışma biçimini d e­
ğiştirmeye çalışmak, her sabah işe kafası tüm k urum u yeniden
canlandıracak düşüncelerle dolu olarak gelmek şeytanın kış­
kırtm asıdır ve yöneticinin kişiliğinin tüm gücüyle buna karşı
koyması gerekir.
E n basit kural üniversiteden elini çekmektir. Mütevellilerin,
eyalet meclisinin, mezunlar topluluğunun, federal bağış b üro k­
rasisinin, ulusal düzeydeki meslek ve eğitim derneklerinin ve
hepsinden önce yöneticilerin ellerini uzak tutmaları, sadece
uzaktan el sallayarak uyarm akla yetinmeleri am a mekanizmaya
dokunm am aları gerekir. Ben, bir üniversitenin eko sistemini y e ­
niden yapılandırm a işine girişmektense, bir dalgıç ekibinin b a­
şında, yaşam koşullarını iyileştirme fikriyle bir m ercan kayalığı-

166
n a d a lm a y ı te rc ih e d e rim . B ir ü n iv e rs ite n in s e rb e s t b ıra k ılm a y a ,
k e n d iliğ in d e n ve d o ğ a l e v rim e ih tiy a cı vardır.
T ıp fa k ü ltesi ü n iv e rs ite n in için d e k u ra ld a n s a p m a o lu ş tu r u r
ve fa rk lı ç a lış a ra k b a z e n ilk eleri u ğ ru n a tüm k u ru m u teh lik ey e
a ta b ilir. T ıp fa k ü lte le rin in ü z e rin d e h e p e lle r v a rd ır; h e r y ö n d e n
u z a n a n , p a r a v e re n y a d a p a ra alm a te h d id in d e b u lu n a n eller..
B a şk a e lle r d e ü n iv e rs ite n in bu p a rç a sın ın b a şım , to p lu m a acil
h izm e t h e d efin e ve k a rşılığ ın d a hızla so m u t b ir şe y sa ğ lan a ca ğ ı
g ü v e n c e siy le eld e e d ile b ilec e k p a r a y a d o ğ ru ç ev irm e y e çalışır.
O y s a b u ü n iv e rs ite le rin â d e tle rin e u y m az . Ü n iv e rsite le rin p a ra
a ra y ış ın d a olm adığı sö y le n em ez ; g e ce g ü n d ü z b u n u n için u ğ ra ­
ş ırla r a m a g e n ellik le k a rşılığ ın d a b ir hizm et y a d a ü rü n su n m a
v a a d iy le değil.
M e sle k h a y a tım ın b ü y ü k b ö lü m ü n ü b irb iri a r d ın d a n tıp fa­
k ü lte le rin d e g e ç ird im ve; b u k u r u m ta ra k a rşı d e r in b ir sevgi ve
h a y ra n lık d u y a rım . A m a b u o k u lla rd a bazı şe y le rin y a n lış g itti­
ğ ini ve' b u y a n lış la rın d a h a d a b ü y ü m e y e b a şlad ığ ın ı g ö r ü y o ­
ru m . E ğ e r b ü y ü k b ir ü n iv e rs ite n in re k tö rü o lsa y d ım 'o k u lu m d a
tıp fa k ü ltesi k u ru lm a sın ı istem e zd im ve e ğ e r tıp fa k ü ltesi zaten
v a rsa, g e ce le ri u y u ın a y ıp o n d a n k u rtu lm a n ın y o lla rın ı a ra rd ım .
Ö n c e le ri, b ir tıp la k ü lle s in e sa h ip o lm a k ü n iv e rs ite y e b ü y ü k
b ir so ru m lu lu k y ü k le m e z , h iç b ir s o ru n g e tirm e z d i ve a y rıc a i tim
k u ru m u n say g ın lığ ı a ç ısın d a n iyi b ir şe y d i, T ip fa k ü lte le ri b u g ü ­
n ü n ö lç ü tle rin e g ö re k ü ç ü k k u ru ın la rch ; sınıl b a şın a y ü z k a d a r
y a d a d a h a az ö ğ re n c i d ü ş e rd i. B ilim sel a r a ş tır m a ve ö ğ re tm e n ­
lik y a p a r a k ü n iv e rs ite n in k a y n a k la rın a giiç k a ta n ö ğ re tim ü y e ­
leri iki y ıllık tem el biyO m edikal b ilim le r eğitim i v erir, so n iki y ıl­
d a d a ç o ğ u s e rb e s t ç a lış a ra k g e ç im le rin i sa ğ la y a n ve h izm e tleri
ü n iv e rs ite y e h iç b ir y ü k g e tirm e y e n ö ğ re tim ü y e le rin c e klinik
e ğ itin i y a p ılırd ı. E ğitim h a sta n e le ri ise ö z e rk k u ru lu ş la rd ı; ç e v ­
re h a lk ın c a d e ste k le n iy o r, ü n iv e rs ite d e n b a ğ ım sız a y rı işletm e ­
ler o la ra k id a re e d iliy o r ve ih tiy a ç la rı g ö n ü llü y a d a y e r e l y ö n e ­
tim k u ru lu ş la r ı g ib i k a rşıla n ıy o rd u . T ıp b ü y ü k saygı d u y u la n
b ir m eslek ti; ço k k a z a n ç lı o lm a d ığ ı bilin se d e e n te le k tü e l o la ra k

167
("tıliiHonrl'iıtiçiydi ö ğ r e n c i b a ş v u r u l a r ı n ı n s a y ıs ı s ın ıf la r ı d o l d u r ­
m a k içiıi y e te r liy d i a m a f a z la d a a ş m a z d ı. T ı p f a k ü lte s i ç o ğ u z a ­
m a n ü n iv e r s ite n in d ı ş ı n d a ş e h r i n b a ş k a b i r k e s im in d e , b a z e n d e
e y a l e tin ıız a k b i r y e r i n d e b u lu n u y o r , ü n iv e r s ite g e n e l d e o n u n
v a r lığ ın a k a r ş ı ilg is iz k a lıy o r d u .
lU ly ilk d e ğ iş im , ik in c i D ü n y a S a v a ş ı'n ın h e m e n e r t e s i n d e k i
y ı l l a r d a , U lu s a l S a ğ lık E n s t i t ü l e r i ( N I H ) k u r u m u n u n d ış a r ıy a
v e r d iğ i a r a ş t ı r m a p r o g r a m l a r ı n ı n a r tm a s ıy la b a ş la d ı. 1 9 5 0 ’li y ı l ­
la r ın o r t a l a r ı n d a , o z a m a n l a r N İ H 'ı n " Ü s t K o r u r u o l a r a k b ili­
n e n U lu s a l S a ğ lık D a n ış m a K u r u l u ’n u n ü y e s iy d im . B u k u r u m
d o ğ r u d a n A B D H a lk S a ğ lığ ı İ d a r e s in e b a ğ lıy d ı v e p o litik a b e ­
lir le m e k le g ö r e v liy d i. H a y a tı m ız ı n e n g ü z e l g ü n le r iy d i. H e r ş e y
m ü m k ü n g ö r ü n ü y o r d u . K o n g r e , tıp a r a ş t ı r m a l a r ı n ı n g e le c e k te ­
k i i m k â n l a r ı n d a n b ü y ü le n m iş g ib iy d i v e S e n a t ö r L i s te r l l i l l ile
T e m s ilc ile r M e c lis i ü y e s i J o h n F o g a r ty , s iy a s i k a r iy e r le r in i tıp
b ilim i ü z e r i n d e o d a k la m a y a b a ş la m ış g ü ç lü is im le rd i. Ü lk e d e k i
111 > f a k ü lte le r i b ilim s e l o la n a k l a r ı n ı g e n iş l e tm e n iy e tin d e y d ile r
v e h e r y e r d e b o l p a r a v a r d ı. K u r u l 'u n y ü r ü t m e s e k r e t e r i D r.
l'V o d e rie k S t o n e y e t e n e k l i v e h ır s lı b i r b ü r o k r a t t ı , N I H ’in b a ş ­
k a n ı J a m e s S h a n n o n d a k u r u m u n e r e y e ta ş ı m a k is te d iğ in i v e b u
h e d e f e n a s ıl u la ş ı la c a ğ ın ı k e s in o l a r a k b iliy o r d u . B u h e d e f , A m e ­
r i k a 'd a k i tıp f a k ü lte le r in in g ü n d e l i k , a s ıl v e te m e l iş le v le r i a r a s ı ­
n a a r a ş t ı r m a y ı y e r l e ş t i r e r e k ü lk e n in tıp b ilim i k a p a s ite s in i g iiç -
le n d ir ın e k ti.
G e r i y e b a k ı l ı n c a g ö r ü l e b i l i r k i, N I H ’in g e n iş l e m e s i v e u lu s a l
m is y o n u n u g e r ç e k l e ş t i r m e k iç in t ı p f a k ü lte le r in i s e f e r b e r e tm e ­
s i, t a r i h t e h ü k ü m e t l e r i n g ir i ş tiğ i e n a k ıllıc a v e y a r a t ı c ı iş le r d e n
b ir id ir . N 1 1 1 'in k e n d is i d e b ü y ü k ö lç ü d e S h a n n o n 'u n ir a d e g ü ­
c ü v e g e le c e ğ i p l a n l a m a y e t e n e ğ i s a y e s in d e y e r y ü z ü n ü n e n b ü ­
y ü k a r a ş t ı r m a k u r u m u d u r u m u n a g e ld i. S a d e c e b i r ş e y y a n l ı ş
g it t i v e b u ilk y ı l l a r d a k o n u n u n iç in d e o l a n l a r d a n h iç b i r i n i n ö n -
g ö r o ın c d iğ i b i r h a la y d ı: A r a ş t ı r m a y a p m a k h iç k im s e n in ta h m in
e d e m e y e c e ğ i ö lç ü d e p a h a lı h a le g e ld i. N I H m ü k e m m e llik ö l ç ü t ­
le r in e g ö r e d e ğ e r l e n d i r m e y a p a r a k , ç a l ış m a la r iç in e n iy i ü n iv e r -

168
s it e le r le o n la r ın tıp fa k ü lte le r in i s e ç e r k e n , b ir y a n d a n d a ü lk e ­
d e k i h e r tıp o k u lu n u n h e r a k a d e m ik ü y e s in in , N I H 't e n b a ğ ış
a la n v e e m r in d e b ir la b o r a tu v a r b u lu n a n faal b ir b ilim a d a m ı o l­
m a sı g e r e k t iğ i d ü ş ü n c e s i y a y g ın lık k a z a n d ı. B u n u n k a ç ın ılm a z
b ir s o n u c u o la r a k , tıp fa k ü lte le r in e ö ğ r e tim ü y e s i k a b u lü v e
b u n la r ın g ö r e v d e y ü k s e lm e s in e iliş k in liy a k a t s is te m i b ü y ü k ö l­
ç ü d e y a d a b ü t ü n ü y le , a r a ştır m a la r ın ın v e r im liliğ i v e y a y ın la ­
d ık la r ı m a k a le le r le b e lir le n m e y e b a şla d ı.
B u itk iy le b u g ü n b a z ı ü n iv e r s ite le r d e S a ğ lık B ilim le r i M e r ­
k e z i o la r a k y a d a o n a b e n z e r b ir ta n ım la a d la n d ır ıla n m o d e r n
tıp m e r k e z le r i o r ta y a ç ık tı. G ü n ü m ü z d e b u o lu ş u m la r b ir ç o k
ü n iv e r s ite d e e g e m e n o lm u ştu r . B u n la r, g e n e ld e y e r le ş k e n in k ı­
y ıs ın d a y e r a la n , d e v b ir h a s ta n e m e r k e z a lın a r a k in ş a e d ilm iş
m u a z z a m y a p ıla r d ır . İçleri k lin ik le r v e ta n ı la b o r a tu v a r la r ı ile
r e h a b ilita s y o n , a k ıl s a ğ lığ ı, z ih in s e l g e r ilik , g e r ia tr i, k a lp h a s ta ­
lık la r ı, k a n se r , fe lç v e z a m a n iç in d e o y a d a bu K o n g r e k o m ite ­
sin in ilg isin i ç e k m iş d iğ e r a la n la r la ilg ili ö z e l b in a la r la d o lu p ta ­
şar. M e r k e z d e k i h a s ta n e g e n e llik le “ü n iv e r s ite h a s t a n e s i“ o la r a k
ta n ım la n ır . B a z e n h a s ta n e d o ğ r u d a n ü n iv e r s it e y e aittir. P>ğer
d e ğ ils e , a r a la r ın d a , ü n iv e r s it e y e k e n d i ö ğ r e tim ü y e le r in i ç o ğ u
za m a n ü c r e tle r in i ö d e y e r e k h a s ta n e n in p r o f e s y o n e l k a d r o su
o la r a k g ö r e v le n d ir m e h a k k ı ta n ıy a n b ir s ö z le ş m e vard ır.
B u y e n i tıp m e r k e z le r in in ç o ğ u ç e v r e le r in d e k i to p lu m la r için
b ü y ü k d e ğ e r ta şır v e b ir ç o ğ u d a u lu s a l, h a tta u lu sla r a r a sı ç a p ta ,
d ü n y a n ın e n y e t k in v e u z m a n sa ğ lık h iz m e tin in k a y n a ğ ı o la r a k
k a b u l e d ile b ilir . Ü s tü n lü k le r i k o n u s u n d a b ir k u ş k u y o k tu r . G e r ­
ç e k te n d e , tü m ü lk e d e tıp v e h e m ş ir e liğ e iliş k in m e sle k i s ta n ­
d a r tla r ın y ü k s e lm e s in d e e tk ili o lm u şla rd ır.
T e k s o r u iş a r e ti, ki a r tık b u h e m tıp fa k ü lte le r i h em d e ü n i­
v e r s ite y ö n e t ic ile r i iç in s ık ın tı v e r ic i b ir s o r u h a lin e g e lm iştir , bu
m e r k e z le r in ü n iv e r s ite n in m is y o n u n a u y g u n lu ğ u k o n u s u n d a d ır .
T ıp m e r k e z le r in in h e n ü z y a p ılm a k t a o ld u ğ u y ılla r d a v e h a r c a ­
m a la rın ı k a r ş ıla y a c a k p a r a y a b o l b o l s a h ip o ld u k la r ı z a m a n la r ­
d a b u so r u p e k a k la g e lm e z d i. A n c a k g ü n ü m ü z d e , y a n i 1 9 8 0 ’li

169
yıllarda, bütün devlet destekli program larda tasa rru f yapılması
istenirken ve sağlık hizmetlerinin, özellikle de hastane harcam a­
larının artan maliyetlerine karşı h er y erd en feryatlar yükselir­
ken, bu hastanelerle bağlı oldukları tıp okulları ve b u ikisiyle
onların mali vasisi konum undaki üniversiteler arasındaki ilişki­
ler giderek gergin ve rahatsız bir hal alıyor.
Bu arada, son 10-15 yıl içinde tıp fakültelerinin kendileri de
büyük bir genişleme içine girdi. Sadece ülkedeki fakülte sayısı
y ü z d e elli oranında artm akla kalmadı, birçoğundaki tıp öğren­
cisi sayısı d a iki k a l y a d a d ah a fazla arttı. Bunlar, federal h ü k ü ­
met ile birçok eyalet meclisinin doktor açığı bu lunduğuna inan­
dığı ve okullara, eğitime başlayan h er öğrenci başına, bir tür
prim gibi para ödenmesiyle oldu. Şimdi ise, düşük faizli öğren­
ci kredilerinde büyük indirimler de dahil olmak üzere federal
hükümetin kısıntıya gitmesi üzerine tıp fakültelerinin çoğu if­
lastan zorlukla kendini kurtarabiliyor. Eğitimini halen s ü rd ü r­
mekte olan ve başlamayı planlayan öğrencilere gelince, tıp eği­
timinin maliyeti öylesine yükselm ekte ki, ancak arkalarında
varlıklı ailelerin desteği olanlar bunu karşılayabilir. Özel üni­
versitelere bağlı tıp fakültelerinin çoğunda sadece yıllık okul
ücreti on bin dolara yaklaşmış, bazılarında ise yirmi bin doları
aşmış bulunuyor. Eyalet üniversiteleri bunlara göre oldukça
ucuz olsalar da onların maliyetleri de hızla yükseliyor.
Artık üniversiteler de tehlike altında. Adım adım ve m uhte­
melen alılan her adımın büyüklüğünü kimse fark etmeden, ül­
kenin sağlık hizmetleri sisteminin büyük bir kesitinde nihai
kontrolü ve sorumluluğu üstlendiler. Bazı tıp fakültelerinin y ıl­
lık bütçesi üniversitenin geri kalan tüm bölümlerinin bütçesine
eşit y a d a d ah a fazla. Birçok tıp okulunda kadrolu öğretim üye­
lerinin sayısı ile lisansüstü ve dok tora sonrası eğitim verme ta­
ahhütleri orantısız biçimde büyüm üş bulunuyor. Ve şimdi, tıp
fakültelerinin finansmanı için W ashington'dan sağlanan kay­
naklarda kısıntı yapılması gündem deyken, kaçınılmaz görünen
kesintilerin nerelerde yapılacağına karar verm ek üniversitelere

170
v e m ü te v e lli h e y e tle rin e d ü ş ü y o r. Ç o ğ u ü n iv e rs ite b ü y ü k ö lç ü ­
d e e s k i m e z u n la r ın ın v e h a y ırs e v e r d o s tla rın ın k a tk ıla rın a d a y a ­
n a ra k , b ü y ü k ris k le r a l t ı n d a y d ı a tla tm a y a ç a lışıy o r. N e b o y u t­
la o lu rs a o ls u n , b ir a çığ ı k a p a ta b ilm e k için y e te r li k a y n a k la r ı o l­
m a d ığ ı h a ld e , tıp fa k ü lte le rin in a ç ık la rı k ısa s ü r e d e ç o k b ü y ü k
b o y u tla r a u la ş a c a k m ış g ib i g ö rü n ü y o r .
T ıp m e rk e z le ri b ir ş e k ild e , k e n d ile rin i o lu ş tu r a n p a rç a la r ı d a ­
h a iyi s ın ıfla n d ırm a n ın b i r y o l u ııu b u lm a k z o r u n d a . T ı p fa k ü lte ­
le rin in a k a d e m ik k a d r o s u e ğ itim , a r a ş tır m a v e h a s ta b a k ım ın ­
d a n s o r u m lu d u r v e g e lirle ri için b ü y ü k ö lç ü d e h a s ta n e le re b a ­
ğ ım lıd ır. N a sıl k i h u k u k fa k ü lte le ri b ö lg e d e k i m a h k e m e le ri, iş­
le tm e fa k ü lte le ri d e ş e h ir d e k i ş irk e tle ri v e b a n k a la r ı y ö n e tm e k ­
te n s o ru m lu tu tu la m a z s a ü n iv e rs ite le rin b ir p a rç a s ı o la n tıp fa­
k ü lte le ri d e d e v h a s ta n e le ri y ö n e tm e işini ü s tle n m e m e lid irle r.
E ğ itim h a s ta n e le ri b a ğ la n tılı o ld u k la rı tıp o k u lla r ın d a n k e n d ile ­
rin i ta m a m ıy la a y rı tu ta m a z la r a m a , to p lu m o n la r ın y a p ıs ın ı b i­
le re k ta n ım a lı ve d e ste k le m e lid ir. B u h a s ta n e le r, s a d e c e y e re l
h a lk d e ğ il, tü m ü lk e için ve b a z ıla rı d a tü m d ü n y a için v a z g e ç il­
m e z o la n k a rm a ş ık v e m a sra flı k u ru m la r d ır.

171
 X V I I . B ö lü m

R om atoid A rtrit ve
M ik o p lazm alar

•
TT nsanlarda görülen hastalıklarla ilgili problem leri bilimsel
I olarak akıl süzgecinden geçirmenin en büyük zorluğu, bu-
J L nu yapabilm ek için elde bulunan somut verilerin çok az ol­
masıdır. Bu çalışma, verilerin yığıldığı ve yapılacak işin bunları
tarayarak kuram a temel oluşturacak bağlantıları kurm ak oldu­
ğu fizik y a d a biyoloji bilimine benzemez. Şimdiye k adar tıp ta­
rihinin teknoloji bakım ından en üretken yüzyılı olan bu yüzyı­
lın büyük bölüm ünde ipuçları, hayvanlardaki bilinen hastalık
durum larıyla benzetm eler kurularak bulunm uştur. Bunlar ba­
zen, söz konusu olan insan hastalığıyla çok az benzerliği olan
durum lardı.
Romatoid artritte, hayvanlarda kendiliğinden oluşan kıyasla­
nabilir tek hastalık mikoplazmaların neden olduğu enfeksiyon­
lardır. Bazı evcil hayvan türlerinde, en çok da dom uzlarda mi-

173
 V5*
İ

koplazmaların yol açtığı eklem lejyonlarının mikroskobik ayrın­

tıları insanlardaki romatoid arlritten ayırt edilemez.
Var olan bu tek ipucu nedeniyle, romatoid artritte eklem sı­
vısı ve d o kusundan mikoplazma üretm ek için dünyanın çeşitli
yerlerindeki laboratuvarlarda pek çok çalışma yapılm ış ve ge­
nelde negatif sonuçlar alınmıştır. Kültür sonucunun pozitif ol­
duğu durum lara ilişkin tek tük duyum lar varsa d a benim çalış­
tığım laboratuvarlarda bunların hiçbirini doğruluına olanağı
bulunamadı. Başarısız olmuş girişimlerle oluşan hatırı sayılır bir
kaynak birikimi, olasılığı ortadan kaldırmıyor; ancak problem
halâ çözülmedi. M ikoplazm alar tuhaf, m üşkülpesent yaratıklar
ve bilinen türlerden bazıları için gereken kültü r ortamı, acayip
ve anlaşılmaz besinler içeriyor. Son birkaç yıl içinde, yarım y ü z ­
yıldır y a da d ah a uzun zaman sıkı bir inceleme altında bulunan
bazı bitki ve böcek hastalıklarında yeni mikoplazma türleri bu ­
lundu. Miami'deki palmiye ağaçlarının binlercesinin sarararak
ölmesine bu tü r mikroorganizmaların yol açtığı artık biliniyor.
Bu nedenle, eğcı* henüz tanımlanmamış bir mikoplazmanın in­
sanlarda görülen romatoid artriıle bağlantılı olduğu bulunursa,
bu büyük bir sürpriz olmayacaktır.
Başka bir ipucu belirtisi d ah a var: M ikoplazmaların bir sınıf
olarak garip bir şekilde altın tuzlarının etkisine açık olduğu göz­
lemi. Altının etkimesinin mekanizması hâlâ açıklanamadı ama
etkinin varlığı kesin. Bunun y an ın d a aynı ölçüde sağlam, elli
yıllık bir gözlem de romatoid artritin bazen altın tuzları enjeksi­
yonuyla iyileştiğini gösteriyor. Bu metale karşı oluşan toksik
tepkinin hızı ve şiddetinden dolayı kullanımı sınırlı d a olsa, şim­
diye kadar, bu hastalığı iyileştirdiği genel olarak kabul edilen
tek tedavi yöntemi altın.
Ne var ki, bazı hayvan hastalıklarıyla olan morfolojik benzer­
lik tek başına, k a ra r vermek için yeterli değil ve artrit üzerinde
çalışan deneyimli .ve sorumlu araştırmacıların çoğu haklı olarak
bu benzerliğin ne ifade ettiği konusunda kuşkular besliyor. Bu
arada, hastalık sırasında bağışıklık sisteminde ciddi bir bozuk-

174
luk o rta y a ç ık tığ ın ı g ö s te re n ço k l'azla b u lg u to p la n m ış b u lu n u ­
y o r v e ro m a to id a r tr it a rtık b a zı d e r s k ita p la rın d a o lu m u n u n
siste m in b ir h a stalığ ı o la ra k y e r alıyor. Şu a n d a g e ç e rli o lan te o ­
ri. k işin in k e n tli d o k u la rın a k a rşı a n tik o r ü re ttiğ i ve e k le m lez-
y o n la rın m b u a n o rm a l d u r u m u n so n u c u o la ra k o r ta y a çık tığ ı
y ö n ü n d e . A n c a k b u d a k a n ıtla n m a m ış b ir k u ra m ve k o n u h e n ü z
sp e k ü la s y o n a ç o k a ç ık b u lu n u y o r. O t e y a n d a n b u n u n so n u c u
o la ra k d a k işin in k e n d i a rtritin i özel b e sle n m e d iy e tle riy le , m i­
n e ra l b a n y o la rıy la , b e d e n e k se rsizleriy le, m e d ita s y o ııla v e ç e ş it­
li v ita m in le rle nasıl iy ile ştire b ile ce ğ i k o n u s u n d a ç o k s a y ıd a k i­
ta p b a sılıy o r ve satılıy o r. B u k o n u h â lâ ç ö zü lm em iş b ir p ro b lem
o la ra k d u ru y o r.
Bu k o ş u lla rd a h e rk e s k e n d i g e r ç e k in a n c ın a k e n d in i k a p tıra -
b ilir ve b e n d e öy le y a p tığ ım ı b u ra d a itira l e d iy o ru m . N e k a d a r
z a y ıf o lu rsa o lsu n , ro m a to id a rtritle h a y v a n la rd a k i ın ik o p la z m a
en fe k siy o n u a ra s ın d a k i b a ğ la n tıy a ve a ltın h ik â y e sin e in an m ış
b u lu n u y o ru m . S o n y irm i y ıl içinde, h a z ırla d ığ ım sa y ısız g a r ip
k a rışım la a rtritli eklem sıv ısın d a n u ıik o p la z m a ü re tm e y e çalışıp
h e p o lu m s u z s o n u ç la r e ld e e d e re k la b o ra tu v a rım d a b o ş u n a h a r ­
c a d ığ ım s a a tle rin sa y ısın ı b ilm iy o ru m . B u o lasılığ a k e n d im i
k a p tırd ım ve b u n d a n k u rtu la m ıy o ru m . B a şk a k o ş u lla rd a sa n ı­
y o r u m d a v ra n ışım p a ra n o y a k o la ra k n ite le n d irile b ilird i. laıb o -
ra tu v a r d e fte rle rim b u te k k o n u ü z e rin d e a ra lık lı a m a so n u g e l­
m ey en sö y le v le rle d o lu ; e n d o to k s in , s tre p to k o k la r, p a p aiıı ve
b e n z e ri k o n u la r ü z e rin d e k i cid d i k a b u l e d ile b ile c e k d e n e y le r
a r a s ın d a b u m ik o p la z m a la r ve a rtrit k o n u s u K ral C h a rle s 'ın k e ­
sik k a la sı g ib i sü re k li o rta y a ç ık ıp d u ru y o r. O n d a n v a zg e çe m i­
y o ru m .
S on b irk a ç y ıl iç in d e ç alışın a a la n ım ı b ir ö lç ü d e k a y d ırd ım .
P e k â lâ , m ik o p la z m a la ra b oy leşine ateşli b ir şe k ild e in a n m a k
be lk i d e y a n lış tır am a y a (.-fo rm b a k te rile re ııc d e m e li? B u n la r
g e n e tik k ö k e n le ri b a k ım ın d a n tam am ıy la la rk lı m ik ro o rg a n iz ­
m a la r o lm a k la b irlik te m o rfo lo jik o la ra k n ıik o p la zıııa la rd a n
a y ır t ed ile m e zle r. L -fo rm lar, c an lı b a k te rile rin h ü c re d u v a rla rı
 3

v.ı ılii /.'icları s o y u la r a k v e ç ıp la k v e k o ru m a s ız k a la n b u y a r a ­

tık la r d a ğ ılm a la rın ı ö n le m e k ü z e r e ta s a rla n m ış ö z el o r ta m la r d a
b ü y ü tü le r e k la b o r a tııv a r d a ü re tilir le r. B u n la rın k ü ltü r d e ü r e ­
m e y e u y u m s a ğ la m a la rın d a n s o n r a e ld e e d ile n s o n u ç , a lışılm ış
ıııik o p la z in a la rd a n a y ırt e d ile m e y e n k o lo n ile rd ir.
I liiı ı e z a rı o lm a y a n b a k te r ile r ü z e r in d e ç a lış m a y a , o n y ıl ö n -
ı e p a to lo ji p r o f e s ö r ü v e d e k a n k e n Y a le 'd e k i la b o r a tu v a r ıın d a
b a ş la d ım ve b u ç a lışm a y ı S lo a ıı- K e tte rin g 'e ta ş ıd ım . B u k a d a r
çekle ı a m a y a y ım la n a m a z s a p m a la rı o la n b ir p ro b le m ü z e r in d e
b u g ü n e k a d a r ç a lış m a m ış tım . I..-fo rm la r b a n a g ö re , a r a ş tı r m a c ı­
y ı b ir y o ld a n d iğ e r in e g ö tü r e n so n d e r e c e ilg in ç y a r a tık la r . İşte
lıtın a b ir ö rn e k :
N o rm a l s tr e p to k o k la r d a n L-f’o rm o lu ş tu r m a n ın iyi b i r y ö n t e -
ıııi b a k te r ile r i a r ta n d o z la r d a p e n is ilin iç e re n k ü l t ü r o rta m ı k a p ­
la rın d a ü re tm e k tir. P e n is ilin , b a k te r ile r in k e n d i z a r la r ın ın b ile ­
ş e n le rin i s c n tc z lc m e le r in i e n g e lle y e re k e tk i e d e r. P e n is ilin in
k o n s a n tr a s y o n u ta m o la r a k g e r e k e n o r a n d a o ld u ğ u n d a , ö lm e ­
y e n a n c a k a n id e n k o lo n i o lu ş tu r m a ş e k ille rin i v e b ü y ü m e g e ­
re k s in im le rin i m ik o p la z m a la r in k in e u y g u n o la ra k d e ğ iş tire n
z a r s ız o r g a n iz m a la r ü re te b ilirs in iz . B u n la ra , ilk o la r a k L o n ­
d r a 'd a k i L is tc r IC n stit.ü sü 'n de ta n ım la n d ık la rı için L -fo rm a d ı
v e rilm iş tir. B u o r g a n iz m a la r b ir s ü r e p e n isilin iç in d e y e tiş tir il­
d ik te n s o n r a a n tib iy o tik k e s ilin c e z a r s ız b iç im le riy le s o n s u z a
k a d a r y a ş a r la r .
B ir k ış g ü n ii, b a ş k a n e d e n le r le k o b a y la r a p e n is ilin v e rm e m
g e r e k tiğ in d e h a y v a n la r ın b e k le m e d iğ im b ir ş e k ild e ü ç g ü n iç in ­
d e ö lm e le ri ü z e r in e la b o r a tu v a r ım d a b ir ç ık m a z s o k a k la k a r ş ı­
la ştım . Boiylc.ce., b u la şıc ı h a s ta lık la rla u ğ r a ş a n m e s le k ta ş la r ım ­
d a n b a z ıla r ın ın z a te n b ild ik le ri b ir ş e y ö ğ re n m iş tim : p e n isilin in
k o b a y la r d a ö ld ü r ü c ü o ld u ğ u . G e r ç e k te n , e ğ e r F lo r e y ile F ic ­
inin/.1 p e n isilin le y a p tık la r ı ilk d e n e y le r d e k o b a y k u lla n m ış o ls a ­
la rd ı. a n tib iy o tik ç a ğ ın a h iç g ire m e y e b ilird ik . P e n is ilin in s a d e c e
b u h a y v a n t ü r ü n d e ö ld ü r ü c ü b ir e tk i y a p m a s ı ş im d iy e k a d a r
ta lin in e d ic i b ir ş e k ild e a ç ık la n m a m ış tır.

176
 A klım a bu olguyla, penisilinin norm al b ak terileri L -form lara
d ö n ü ştü rm e y eten eğ i a ra sın d a b ir bağlantı olabileceği geldi. K o­
b ayların çoğu zam an le n f n o d ü llcrin d e gizli en fek siy onlar ola­
rak beliren, bazen de salgın halin d e y ay ılarak şiddetli ölüm cül
enfeksiyon lara neden olan kendilerine özgü s tre p to k o k ve pnö-
m okok tü rle ri b arın d ırd ığ ı bilinir. Belki de penisilin bu h ay v an ­
larda b ir an tib iy o tik y ü k selişi tetik liy o r ve b u n u n so n u cu n d a da
y e n i b ir to k sik özelliğe sahip L-form kolonileri o lu şu y o rd u n Bu,
peşine d ü şm ek için iyi b ir fikre b en ziy o rd u ve ben d e b irk aç d ü ­
zine kobay istem inde b u lu n a ra k deney in p ro to k o llerin i hazırla­
m aya başladım . Ç alışm aya başladığım da, ak ad em ik satın alma
b ü ro ların d a k i alışılm ış g ecikm elerden dolayı M a rt in o rta ların a
gelm iştik.
O tu z k o b a y a ölüm cül d o z la rd a penisilin en jek te ettik ve bu
hay v an lard an , öld ü k leri a n d a k an ve d o k u k ü ltü rleri ü reteb il­
m ek için ayrıntılı h a z ırlık la r y a p tık . Ü çü n cü g ü n h e r şey h a zır­
dı am a kob ay ların hiçbiri ölm edi, h a tla g ö rü n ü şe g ö re h a sta bi­
le olm adı. D ozu a rtıra ra k d a h a fazla penisilin v e rd ik am a h ay ­
v an lara sanki y a rıy o rd u .
Yanlış soydan k o b ay kullandığım ıza k a ra r v erd ik . C o n n ecti­
cut ve N ew Y ork'taki farklı y etiştiricilerd en y e n i k o b a y lar sip a ­
riş ed erek h e r şeyi y en i b aştan hazırladık. O sıra d a N isan ’ın so­
nu n a gelm iştik. D eneye başladık. Bu çok d a h a b ü y ü k ve çok
d a h a düzenli b ir çalışm aydı ve dolayısıyla so n u ç d a çok d a h a e t­
kileyici b ir fiyasko oldu. Tek b ir k o b ay ölm em iş, h a tta hastalan-
m am ıştı bile.
G eri d ö n ü p lite ra tü rü tarad ık ve olgunun değişkenliği h a k ­
kında tek tü k bazı değ in m eler b u ld u k . H o llan d a'd ak i bir labo-
ra tu v a r ko b ay kolonisinin penisiline karşı d iren ç geliştirdiğini
ve bu y ü z d e n çalışm alara son verildiğini bildirm işti. A m a m ak a­
lelerin çoğunda, çok k ü ç ü k d o zlard a verildiğinde bile penisili­
nin y ü zd e 90-100 o ra n ın d a ölüm e seb ep olduğu belirtiliyordu.
B unun üzerine, k onuyla uğraşm ayı b ırak arak y a z ve so n b a ­
harın ilk a y la n b o y u n ca b aşk a işlerle ilgilendik. S o n ra , şimdi

177
h a tırla m a d ığ ım b azı n e d e n le rle y e n i d e n d e n e m e y e k a r a r v e rd ik
ve b ir d ü z in e k o b a y a penisilin e n je k te ettik . O s ır a d a K asım 'ın
b a ş la rın d a y d ık . B u d efa, üç g ü n için d e b ü tü n h a y v a n la r ö lm ü ş ­
tü. D a h a ç o k k o b a y k u lla n a r a k d e n e y i d e f a la rc a t e k r a r la d ı k ve
h e p s in d e d e h a y v a n l a r penisilin in etk isin e açıktı. S o n r a k i b e ş ay
b o y u n c a la b o ra tu v a r, L -F orm ların ay rıştırılm ası için h a z ırla n a n
k ü ltü rle r le d o lu p taştı. S o n u ç l a r h â lâ n egatif ç ık sa bile ö n g ö r ­
d ü ğ ü m ü z s o n u c u eld e e d e c e ğ im iz d e n u m u tlu ve h ey ecan lıy d ık .
Ve s o n ra , M a r t ’ın s o n la r ın d a , h e r ş e y b ird e n d u r d u . Penisilin
a r tık ö ld ü r ü c ü o lm u y o r d u . O ta r ih te n s o n r a iki h a f t a d a b ir altı
k o b a y ı penisilinle e n je k te e tm e y e r u tin o la r a k d e v a m ettik . Yaz
ay la rı b o y u n c a ve s o n b a h a r ın b a ş la rın d a hiç ö lü m o lm a d ı. K a ­
s ım d a ö lü m le r y e n i d e n b a şla d ı ve M a r t b o y u n c a d e v a m e ttik te n
so n ra te k ra r d u rd u .
B u n u , p la n la d ığ ım ız d e n e y le ri s ü r d ü r e b i l m e k için penisilin
ö lü m le rin in g e rç e k le ştiğ i y e t e r i n c e u z u n b ir s ü re y i hiç y a k ala -
y a m a d a n , d ü z e n li m e v sim se l o l u ş u m u a ç ık la y a c a k b ir c e v a p b u ­
la m a d a n ve h a l t a b u o lay ların a y d ın la tıc ı b ir d ö k ü m ü n ü y a y ı m ­
la m a k ü z e r e y a z ı y a bile d ö k e m e d e n a r t a r d a ü ç y ıl s ü r d ü r d ü k .
Y ap tığ ım ız g ö z le m le r b ir s o n ra k i kışı b e k le y e re k , a ç ık la n m a m ış
b i r ş e k ild e h â lâ d e f te rle r im iz d e d u r u y o r.
K o b a y la r la d e n e y le r e a ra lık la rla d e v a m e ttiğ im iz b ü t ü n bu
z a m a n b o y u n c a m e sle k ta ş ım D o r o t h y M c G r e g o r ile ben, N e w
Y o rk ve N e w H a v e n ’d a k i çeşitli h a s ta n e le rd e çalışan c e r r a h a r ­
k a d a ş la rım ız ın sağ ladığ ı, r o m a to id a r t r i t h a s ta la r ın d a n alınan
s in o v y a l d o k u b iy o p sileri ve e k le m sıvısı ö r n e k l e r in d e n L -form -
la r a y r ış tır m a k için ç alışm alarım ızı s ü r d ü r d ü k . O n yıl ö n c e b u ­
n u n iyi b ir fik ir o ld u ğ u n u ilk k e z d ü ş ü n m e m iz d e n b u y a n a hâlâ
d e n e y le rim iz i d e v a m e ttiriy o r u z . B ir k e z bile L -fo rın k o lo n isin e
b e n z e r h e r h a n g i b i r ş e y ü r e te m e d ik . A m a , e k le m sıvısının s a n ­
trifüj ed ilm esiy le e ld e ed ilen to p a k la r ın y ir m i d ö r t saat k a d a r
k u v ö z d e tu t u l m a s ı n d a n s o n ra , b u n l a r d a L -fo rm la ra b e n z e y e n
ş e y le r g ö r d ü k . A y rıc a sıvı v e b iy o p silerin ç o ğ u n d a k o r in e b a k te -
ri a d ı v e rile n b i r b a k te r i ü r e ttik . Bu b a k te r ile r g ö r ü n ü ş v e d av -

178
ra niş o la ra k b irb irin e b e n z iy o r ve b a şk a t ü r a r tr ili o lan b a sk ı­
la rd a n a lın a n e k le m sıvısı ve sin o v y al d o k u ö rn e k le rin d e n elde
e d ile m iy o r. Y ani, h e r şe y e ra ğ m e n lik rim iz d o ğ rıı çık ab ilir. Bel­
ki m ik o p la z m a gibi d a v ra n a n L -lo rın la r v a rd ır, b e lk i b u n la r ko-
rin e b a k te rile rin L -fo rın la rıd ır ve b elk i d e b u n la rın ro ın aio id ar-
tritin etiy o lo jisiy le ilgisi v a rd ır. U m a rım b ö y lcd lr, ç ü n k ü tek b ir
p ro b le m ü z e rin d e u z u n b ir z am a n h a rc a n d ı.
1971 y ılın d a D a v is'te k i C alilorn'ıa Ü n iv ersitesi ta ra lın d a n , R e­
g e n ts k ü rs ü s ü p ro fe s ö rü o la ra k iki h a fta lık b ir z iy a re tle b u lu n ­
m ak ü z e re d a v e t ed ild im . Bu, b irk a ç k o n fe ra n sla bazı serbest
p ro g ra m lı s e m in e rle r ve ilgi d u y d u ğ u m b ü tü n a ra ş tırın a p ro jele ­
ri h a k k ın d a ilk e ld e n bilgi e d in m e fırsatı ö n g ö re n u y g u n ve k o ­
lay g ö re v le rd e n o lu şan ç o k o n u rla n d ırıc ı b ir d a v e tli. H e m en k a ­
bul e tlim . Z a te n k a b u l e d e rd im am a ben i cez b ed e n , d a v e ti y a p a n
ak a d e m ik h eyet ile ü n iv ersite n in g ö re v y a p a c a ğ ım b ö lü m ü y d ü .
Bu. V e te rin e r F a k ü lte siy d i.
C a lifo rn ia Ü n iv c rsite si’nin d e ğ işik y e rle şk e le riııin h e r biri
belli b ir a la n d a g ü ç k a za n m ıştır. O a v is de o n y ılla rd ır, ü lk en in
en iyi v e te rin e rlik tıp la k ü lte le rin d e n b irin e s a h ip o lm a k la ta n ı­
nır. R a k ip le ri sa d e ce C o rn e ll, Io w a ve P e n n sy lv a n ia ü n iv e rs ite ­
leridir. B u d alın c a z ib e sin e k ap ılm am ilk R ic h a rd Shop«.* m ı e t ­
kisiyle o lm u ş tu . S h o p e ’ia O k in a w a 'da a y n ı ç a d ırd a g e çird iğ im iz
a y la rd a ivi a r k a d a ş o lm u ş tu k . K a ra n lık g e c e le rd e b a n a , v e te ri­
n e rlik b ilim inin b a şa rıla rın ı ve v e te rin e rle re d u y d u ğ u ile rin s a y ­
gıyı u z u n u z u n a n la tırd ı. T abii ki ö n c e b ir h e k im o la ra k e ğ itil­
m işti, a m a d e n ey sel ç a lışm a la rın ın ç o ğ u n u h a y v a n h a stalık la rı
(ta v ş a n p a p ilo m ası ve d o m u z g rib i y a şa m ın ın b ü y ü k b ö lü m ü n ü
k a p lıy o rd u ) ü z e rin e y a p m ış tı ve h a y v an h e k im leri a ra s ın d a b ir ­
ço k y a k ın a rk a d a ş ı ve çalışm a a rk a d a ş la rı v a rd ı, K ıkilcyici b ir
d izi fa h ri d o k to rlu k u n v a n ın a sa h ip ti ve en d e ğ e r v e rd iğ i d e l.'ı-
re c h t Ü n iv e rsite si n d e n ald ığ ı fa h ri v e te rin e r h e k im u n v a n ıy d ı.
D a v is V e te rin e r B ilim leri M e rk e z i'n d e b a n a , k ü ç ü k b ir labo-
r a lu v a r a a çılan b ir o d a v e rile re k istediğim i y a p ın tım a im k â n ta ­
n ın m ıştı. L isan s ö ğ re n c ile ri b en i b ir h ay li şa şırtm ıştı. Ö ğ re tm e n

179
b ir h e k im o la ra k h e p tıp ö ğ re n c ile rin in ç iz g in in e n ü s tü n d e y e r
a ld ığ ın ı d ü ş ü n m ü ş tü m v e D a v is 'te k i v e te r in e r lik ö ğ re n c ile rin in
b u k a d a r m ü k e m m e l g e n ç le r o la c a ğ ı a k lım a g e lm e m iş ti. B ıın ıı
s ö y le m e k h o ş u m a g itm e s e d e o n la rın e n te le k tü e l n ite liğ i v e ş e v ­
ki, m e ra k v e k u ş k u c u lu ğ u , h e p s in d e n ö n e m lis i d e ö ğ re n c i o la ­
ra k d u y d u k la r ı k e y if b u g e n ç le r i, b e n im tıp fa k ü lte s in d e g ö r m e ­
y e a lış k ın o ld u k la r ım d a n d a h a ilg in ç b ir to p lu lu k y a p ıy o r d u .
Ö ğ r e n c ile r le ö ğ re tim ü y e le rin i v iz ite y e ç ık tık la r ın d a iz le m ek
y e n i b ir ş a ş k ın lık n e d e n i o lm u ş tu . H a y v a n h a s ta la r, b e n im g a li­
b a b e k le d iğ im g ib i, ilgi ç e k ic i n e s n e le r y a d a ç ö z ü lm e s i g e re k e n
te k n o lo jik s o r u n la r o la ra k ele a lın m ıy o r d u . V iz ite s ır a s ın d a h a s ­
la s ığ ır ve a tla r ın tu tu ld u ğ u a h ır la r ı, d o m u z a ğ ılla rın ı, o n la rc a
e v k ö p e ğ i ile k e d is in in b u lu n d u ğ u s u n d u r m a la r ı, k u ş k a fe s le ri­
ni v e h a tla m a y m u n la rla ş e m p a n z e le r in tu tu ld u ğ u k ilitli ik i k o ­
ğ u ş u d o la ş tık . B ü tü n b u h a y v a n la r, ö ğ r e n c ile r v e p r o f e s ö r le r in ­
c e te k te k b ilin iy o r v e ta n ın ıy o r d u . D a h a s ı, b e n im h e r h a n g i b ir
N e w Y o rk h a s ta n e s in e y a ts a m g ö rm e y i is te y e c e ğ im k a d a r ş e f­
k a t v e ilgi g ö r ü y o r la r d ı.
D a h a s o n r a la r ı, ö ğ re n c ile rle y a p tığ ım ız s e m in e r le r d e , D a ­
v is 'te k i v e te r in e r f a k ü lte s in e g iriş iç in r e k a b e tin tıp fa k ü lte s i k a ­
d a r, h a tta b e lk i d a h a d a ş id d e tli o ld u ğ u n u ö ğ re n d im . A m a b u
y a r ış a k a tılm a s e b e p le ri a y n ı d e ğ ild i, ö ğ r e n c i l e r b ire y s e l o la ra k
fa rk lı k a riy e rle ri h e d e f liy o rd u . B a z ıla rı b ü y ü k b a ş h a y v a n la r,
b ir k ısm ı at y e tiş tiric iliğ i, d iğ e rle ri ş e h ir le r d e k i e v h a y v a n la r ı
ü z e r in d e u z m a n la ş m a y ı u m u y o r, b ir k a ç ı d a T a rım B a k a n lı-
ğ ı'ııd a a r a ş tır m a o la n a k la r ı y a d a v e te r in e r o k u lla r ın d a ö ğ re tim
ü y e liğ i için ç a lış ıy o r d u . A m a h iç b irin in a k lın d a y ü k s e k g e lir y a
d a s o sy a l itib a r y o k g ib iy d i. H a y v a n la rı s e v d ik le r i iç in o r a d a la r -
dı v e b u n d a n ç o k h o ş la n ıy o rla rd ı.
B u ra y a d a v e t e d ilm e m in s e b e p le r in d e n b iri, ö lü m c ü l h a s ta lık
s a lg ın la r ın a y o l a ç m a la rı n e d e n iy le v e te r in e r le r in d ü n y a s ın d a
b ilim se l v e e k o n o m ik a ç ıd a n ö z el e n d iş e k a y n a ğ ı o la n m ik o p la z -
n ta la r ü z e r in d e ç a lış ıy o r o lm a m d ı. U z u n b ir lis te o lu ş tu r a n b u
h a s ta lık la r d a n b a z ıla r ı s ığ ırla rd a g ö rü le n p le v r a z a tü r r e e s i, d o -

180
muz, keçi ve koyunlarda artrit, tavuk, hindi ve öteki kanatlı
hayvanlarda zatürree ve enseFalittir. Mayvanlar arasında bu k a­
d a r geniş bir yayılma alanı bulan, hatta M iam i’nin palmiye
ağaçlarına bile uzanan bu organizmaların insanlara pek az ilgi
duyması olağandışı garip bir durum dur. Benim Rockefeller
Enstitüsü nde üzerinde çalıştığım, d ah a önce virüslü zatürree
y a d a prim er atipik zatürree olarak bilinen önemli bir akciğer
hastalığına, M . pneum oniae adı verilen bir mikoplazmanın yol
açtığı nihayet kanıtlandı. Ayrıca bazı mikoplazma türlerinin ge-
nital enfeksiyonlarla bağlantılı olduğu (belki “ani d ü şü k" sebep­
leri arasında d a y e r aldığı) artık biliniyor. Ancak bu hastalıklar
dışında insanların mikoplazma enfeksiyonuna y atk ın olmadığı
görülüyor. N e v ar ki, bazı hayvan hastalıklarının, eklemlerdeki
ve kan dam arlarındaki patolojik lezyonların ayrıntıları dikkate
alındığında, romatoid artrit, lupus, d am ar enflamasyonu ve en-
sefalit gibi insan hastalıklarına benzemesi nedeniyle ve ben de
bu konuyla ilgilenenlerden biri olduğum için Davis'e davet edil­
mem bir anlam ifade ediyordu.
Profesör H enry Adler ile Davis’teki kanatlı hastalıkları grubu
birkaç yıldır, M. gallisepticum adı verilen mikoplazmanın neden
olduğu, küm es hayvanlarında görülen bir solunum yolları hasta­
lığı üzerinde çalışıyordu. Bu organizmanın, sadece S-6 soyu ola­
rak bilinen bir çeşidi, hindilerde ender bir sinir sistemi hastalığı­
na yol açıyordu. S-6 mikoplazmalarından oluşan bir süspansi­
y o n hindi yavrularına şınnga edildiğinde hayvanlar altıncı y a da
yedinci günde komaya giriyor ve ardından on iki saat içinde ölü­
y ordu. ö lü m e , beyindeki atardam arlardan bazılarının bozulma­
sı ve tıkanması yol açıyordu. Bunun dışında gövdede sadece ek ­
lemlerin çevresindeki bağ dokularda bulunan dam arlar etki gö­
rüyordu.
%/ Atardam arlardaki lezyonlar beni özellikle ilgilcndiri-
w

yordu çünkü poliarteritis nodosa olarak bilinen bir insan hasta­

lığında görülenlere çok benziyorlardı. Bu mikoplazma üzerinde
çalışmaya birkaç yıl önce Yale deki patoloji bölüm ünde başla­
mıştım. Başka şeylerin yanısıra, S-6 mikoplazmasınm hindinin

181
 *3

beyin atardamarları açısından özel ve benzersiz bir cazibeye sa­

hip olduğunu da öğrenmiştim. M ikoplazma antijeni enfeksiyo­
nun başlangıcından sonra bir, iki gün içinde bu dam arlarda gö­
rülebiliyordu. Dam arların çeperlerindeki hücrelerin altında y o ­
ğun kütleler halinde yerleşiyorlar ve sıklıkla atardam ar duvarı­
nın tüm katmanları boyunca yayılıyorlardı. S-6 organizmaları,
dam ar yolundan enjekte edildiklerinde bir saatten kısa bir za­
manda beyinde yaygın tahribat belirtileri ortaya koyan (kimya­
sal olarak henüz tanımlanmamış) bir çeşit nörotoksin taşır. Tok­
sinin etkin olabilmesi için beyne kendi kan damarları yoluyla
ulaşması gerekir. Aynı dozda veya daha fazla mikoplazma doğ­
rudan beyin dokusuna şırınga edildiğinde toksisite bulgusu orta­
y a çıkmaz. Toksinin belli türlerde etkili olması dikkat çekicidir.
Ne tavukları, güvercinleri, ördekleri ne de İareleri, sıçanları,
hamsterleri etkiler; sadece hindiler ve özellikle de hindi y avrula­
rı üzerinde etkilidir.
D aha önce birkaç yıl, İarelerle sıçanları etkileyen M . neu-
folyticum adlı başka tür bir mikoplazma üzerinde çalışmıştım.
Herhangi bir kültü r ortam ında üretilmesi zor, narin bir organiz­
ma olan bu etken farelerle sıçanları etkileyen am a onlar dışında
hiçbir laboratuvar hayvanı ve kuş üzerinde etkili olmayan baş­
ka çeşit bir nörotoksin geliştirir. Toksinin kendisi de son derece
hassastır ve üzerinde çalışılması zordur. Donm uş olarak sakla­
nabilir am a eğer birkaç saat oda sıcaklığında bırakılırsa tam a­
mıyla etkisiz hale gelir. Toksinin yol açtığı beyin lezyonları atar­
dam arlarda değildir. Bunun yerine beyin kabuğundaki nöronla­
rın içinde ve arasında yaygın kistik boşluklar vardır ve bunlar
insanlardaki bazı beyin hastalıklarında görülen siingersi lezyon-
lara benzer.
Bir de, romatoid artritin tedavisinde altın tuzları kullanılma­
sı meselesi var. Fare ve sıçanlarda yaygın kronik artrite neden
olan Af. arthritides adlı mikoplazma 19301u yılların sonunda
Albert Sabin taralından, en fek te olmuş farelerde görülmüştü.
Sabin bu sırada, fare dokusu süspansiyonunun luıyvandan hay-

182
v an a dizi halinde aktarılm asını içeren, farklı bir problem üze­
rinde çalışıyordu. O zam anlar, rom atoid a rtrite y a k alan m ış in ­
sanların tedavisinde altın tuzlarının işe y a rad ığ ı biliniyordu ve
S abin de hayal g ü c ü n ü çalıştıran bir girişim de b u lu n arak İare­
lerine altın tedavisi uyguladı. Sonuç etkileyiciydi; eklem lerdeki
şişler inmiş, m ikoplazm alar kaybolm uştu. S abin'in sayesinde o
zam andan beri h er tü r m ikoplazm anın neden olduğu hayvan
enfeksiyonlarının altına cevap verdiği gösterilm iştir. İki ilginç
am a pek kullanışlı olm ayan bir b u lu ştu r çü n k ü ınikoplazına
hastalıkları antibiyotiklerle d ah a ucuz ve güvenli bir şekilde te­
davi edilebilir. A m a fikir y ü rü tm e am acı için çok işe y a rar. Ro­
m atoid a rtrite bir m ikoplazm anın yo l açm ası olasılığı için yeni
bir dolaylı bulgudur. Ö te y a n d a n , rastlantıyla y ap ılan bu göz­
lem ler bağlam ında, a rtrit üzerindeki y a rarlı etkilerin ilk kez.
1920’li y ılla rd a tüb erk ü lo za karşı tedavi a rark e n çeşidi metal
tuzlarım ve bu a rad a da altım denem eye k a ra r veren F oreslier
adın d ak i b ir klinik hekim tarafından gözlem lendiğini belirtm ek
gerekir. T edavi so n u c u n d a tüb erk ü lo z h astalarının hiçbiri iyi­
leşm em iş a m a içlerinde rom atoid a rtrit i de o lan la r altın sayesin­
de bu eklem hastalığından kurtu lm uşlardı.
F are ve sıçan lard ak i /VI. arthritkies enfeksiyonları ilginç bir
hastalık modeli olm aya devam etse de. insanlarda görülen a rtri­
te, do m u zlard a kendiliğinden o rtay a çıkan ve kolayca bulaşan
(am a başka türlere geçm eyen) ve sadece d o m u zla rd a bulunan
bir m ikoplazm a tü rü n ü n neden olduğu hastalık k a d a r y a k ın d e ­
ğildir.
Bu gözlem ler laboratuvarım ın m ikoplazm alarla ilgilenmesi
için en öncelikli ve som ut nedenlerdi; am a benim bu o rg an izm a­
lara bunca yıl tutkuyla bağlanm am ın çok farklı b aşk a bir nede­
ni de vardı. Ö zetle söylem ek gerek irse m ik oplazm alar inanılm a­
y a ca k k a d a r güzel y a ratık la rd ır. O n la rı ilk kez fSSO-'h yılların
başlarında, b an a gönderilen bir /VI; pneum oniae k ü ltüründe
m ikroskopla gördüm . B unu, p rim e r atipik z a tü rre e hastaların ­
dan ayrıştırdığım bir stre p to k o k la (ilk kez M cG inııis adındaki

183
bir hastanın akciğer dokusunda bulunduğu için M cGinnococ-
eııs adı verilmiş, daha sonra resmi olarak Streptococcus M G
şeklinde tanım lanm ıştır) antijenlerini karşılaştırm ak için kulla­
nacaktım. Anlaşıldı ki, mikoplazmayla streptokokun antijenleri
l>lr ölçiid c ortaktı, ama dikkatimi çeken ve beni cezbeden bu de­
ğildi. Saydam ağarda birkaç gün içinde üretilen mikoplazma
kolonilerinin neye benzediğini görm üştüm.
M ikoplazınalara bakm anın tekniği çok basittir. Üzerinde ko­
lonilerin ürediği b ir agar kültürüne ihtiyacınız vardır. Koloniler
o kadar küçüktür ki varlıklarından emin olabilmek için b ir bü­
yüteç kullanm anız gerekir. A gar kültüründen bir kare keserek
cam slaydın üzerine yerleştirir, onun üzerine de daha önceden
çok güzel bir mavi renkteki boyaya batırılıp kurutulm uş ince
camı yerleştirirsiniz. Koloniler bir dakikadan az bir sürede bo­
yayı em er ve böylece sıradan b ir ışık m ikroskobunun en üst
ayar derecesinde izlenebilirler.
Koloniler 20 m ikrom etre çapında ve beyaz kan hücresinin iki
kal ı büyükliigiindedir. K usursuz bir daire şeklindeki merkezle­
ri koyıı mavi renge boyanm ıştır ve her m erkezin çevresinde d a ­
ha açık mavi bir çeşit hâle vardır. Bu da tonu giderek açılıp gri
maviye dönüşerek belli belirsiz bir çem ber oluşturur.
İşte hepsi bıı. Bunların neden göze bu kadar güzel göründü­
ğünü anlatamam ama öyleler. M erkezdeki koyu renge boyanmış
çekirdek agar kültürünün içinde bir şekilde derine yerleşm iş mi-
koplazm alann oluşturduğu yoğun bir kütle, hâle de yüzeyde
üreyen organizm aların oluşturduğu ince bir katm andır. M er­
kezdeki mikoplazıııaların nasıl olup da böylesine güçlü bir şekil­
de agar kültürün derinliklerine inip çoğaldığı bilinmemektedir.
Ama bıı, söz konusu organizm aların karakteristik ve tanımlayı-
<ı yapısal özelliğidir ve belki de onları bu kadar güzel kılan bu
geometrik şekil ve bu sessiz, hareketsiz yapıların içinde enerjik
lıir şeyler olduğu hissidir. Tabi renk de etkilidir. Yağlı immersi-
yo n merceklerinin altında 1200 defa büyütüldüklerinde organiz­
maların her biri yâlnızca parlak mavi bir nokta olarak görünür,

184
A n c a k b ü y ü k b u lu tla r Halinde k ü m ele şm iş m ily o n la rc a p a rla k
m avi n o k ta y a b a k tığ ın ız d a h a y atın ta k e n d is in e b a k ıy o rm u şs u -
n u z gibidir.
A g a r k ü ltü r ü b ir e lm a s b ıç a k la in ce ta b a k a la r h a lin d e kesilip
e le k tro n m ik ro s k o b u y la 5 0 .0 0 0 d e fa b ü y ü tü lü rs e , m ik o p la zm a
ö zellik leri o lm a y a n b ir m avi n o k ta d a n ev k a d a r b ü y ü k ve b ir o
k a d a r d a h a re k e tli b ir şe y e d ö n ü şü r. S ıra d a n b ir b a k te riy i sa ra n
k a tı v e k a lın s ın ırla ra b e n z e r b ir h ü c re d u v a rı y o k tu r ; sa d e c e iki
k a tm a n lı n a rin b ir z a r v a rd ır. İç in d e , y a ş a m için g e re k e n p ro te ­
in le rin ü re tild iğ i r i b o z o m la r y e r alır. Y e r y e r, rib o z o m la r a r a s ın ­
d a g ö rü le b ile n in ce b ir a ğ ö rg ü sü h a lin d e d e ta lim a tla rı içe ren
D N A ip lik ç ik le ri b u lu n u r. B azı m ik o p la z m a la r ç o k k ü ç ü k ve
y u v a r la k tır v e b ir ta ra fla rın d a m in ik y u m r u la r v a rd ır. B azıları
u z u n , y ıla nsı liflere b e n z e rk e n b ir kısm ı d a in sa n lö k o sitin in b o ­
y u t u n a u la ş a c a k ö lç ü d e şişk in d ir. B a zıları s ır a d a n b a k te rile rin
b a k te riy o fa j p a rtik ü lle ri gibi k e n d i v irü sle rin i iç le rin d e b a r ın d ı­
rır. V irü sle rin o r a d a ne y a p tığ ın ı k im se b ilm e m e k te d ir. G ö r ü n ü ­
şe b a k ılırsa b ir ç eşit k ir a c ıd ırla r ve b elk i d e b ir d iz i m ik o p la z-
m a d a n d iğ e rin e g e n e tik bilgi ta ş ıy a n h a b e rc i h iz m e ti y a p ıy o r ­
lard ır. D ifte ri ve s tre p to k o k la rd a o ld u ğ u n a in a n ıld ığ ı g ib i m i-
k o p la z m a la rın to k sin le ri d e b ir b a k te rio fa jın taşıd ığ ı D N A ’lar
ta ra fın d a n şifre le n m iş olabilir. A n c a k b u h e n ü z k e sin lik k a z a n ­
m am ıştır.
M ik o p la z m a la r m ik ro p la r a ra s ın d a b e n z e rsiz d ir. T a k so n o -
m ik a ç ıd a n n e b a k te ri ne d e v irü s o la ra k sın ıfla n d ırılab ilirle r.
B azı a ra ş tırm a c ıla r b u n la rın ço k ö n c e le ri h ü c re d u v a rla rın ı
k a y b e tm iş ç o k e sk i b a k te rile rin so y u n d a n g e ld iğ in e in an ır. Bu
çek ici b ir fik ird ir, ç ü n k ü b a k te rile rin d u v a rla rım o n la rı ö ld ü r ­
m ed e n y o k e d e b ile c e ğ in iz ve d u v a rs ız b a k te rile rin m ik o p la zm a-
la rd a n a y ırt e d ile m e y e c e k m in ik k o lo n ile r h a lin d e ü re y e c e ğ i b i­
lin m e k te d ir. N e v a r ki, m ik o p la z m a la rın D N A 'sı ile şim d iy e k a ­
d a r a ra ş tırıla n b ü tü n b a k te rile rin k i a ra s ın d a , k u ru la c a k ilişkiyi
ta rtışm a lı k ılm a y a y e te c e k k a d a r fa rk v a r d ır ve ta rtış m a d e v am
etm e k te d ir.

185
 B o y u tla rın ın k ü ç ü k lü ğ ü n e ve n a rin g ö r ü n ü ş le rin e ra ğ m e n
m ik o p la z m a ia r d a y a n ık lı ve o la ğ a n ü stü u y u m lu d u r. D o k u k ü l­
tü r ü la b o ra tu v a rla rm ın b a şı o n la rla d e rtte d ir: A n id e n b irin in
d ik k a tle ü re tilm iş, ç o k ö n e m v e rilen , m em eli h ü c re k ü ltü rle ri,
la b o ra tu v a rd a k i h a v a d a n y a d a a ra ş tırm a c ın ın n e fe sin d e n b u la ­
şa n m ik o p la z m a ia r y ü z ü n d e n b o z u lm a y a b a şlar. B ir k ez y e r le ş ­
tik le rin d e o n la rı k ü ltü rle rd e n y o k e tm e k n e re d e y se im k ân sızd ır.
D o k u k ü ltü r ü h ü c re le rin in y ü z e y k a tm a n la rın a , h a tta d e rin e
y e r le ş irle r ve b ö y lece o n ları h e m e n ö ld ü re b ile c e k o la n a n tib iy o ­
tik le rd e n k e n d ile rin i k o ru m a y ı b a şa rırla r. B ö c e k le rin d o k u la ­
rın d a y a ş a y a n m ik o p la z m a ia ra ra stla n m ış tır ve b a zı b itk ile re de
belli ki bu şe k ild e b u laşırla r. O la ğ a n d ışı ç e v re ş a rtla rın a u y u m
sa ğ lay a b ilirle r. B ir tü rü n içten içe y a n a n b ir k ö m ü r m adeni te ­
p e ciğ in d e, b ir b a şk a sın ın ise b ir sıcak su k a y n a ğ ın d a 8 0 d e rec e
sa n tig ra t sıc a k lık ta s o ru n s u z y a şa d ığ ı g ö rü lm ü ş tü r.
B u n la r g ib i c a n lı tü rle rin e saygı d u y m a k g e rek ir.
H a tta z am a n z a m a n , ta m a m ıy la s p e k ü la tif o lm a k ü z e re , ç e ­
k ird ek li h ü c re le rin a ta la rın ın h a b e rc ile ri o lab ilec ek le ri ö n e s ü ­
rü lü r. B ireysel z a rla rın d a n b a şk a sın ırla rı o lm a d ığ ı için ço k k o ­
lay biçim d e ğ iş tirirle r ve n o rm a l b ir ç e k ird e k li h ü c re n in b o y u t­
la rın a u la şa b ilm e y e te n e ğ in e sa h ip tirle r. D a h a s ı, b a k te rile rd e n
fa rk lı o la ra k v e ç e k ird e k li h ü c re le r gibi z a rla rın ın için d e y e r
ala n k o le ste ro lle ri v a rd ır. B ir z am an la r, b a şk a p ro k a ry o tik o r ­
g a n iz m a la r için e v sa h ip liğ i y a p tık la rı d ü şü n ü le b ilir, ilkel m ik ­
ro o rg a n iz m a la r b ir m ily a r y ıl k a d a r ö n ce, in ce d u v a rla rın içleri­
n e y e rle şm iş ve b u m isa firle r d e , nasıl o ld u ğ u n u bilem ey eceğ im
b ir şe k ild e g ü n ü m ü z ü n b itk i ve h a y v a n la rın ın h ü c re ç e k ird e ğ i­
ne, m ito k o n d rile rin e ve k lo ro p la s tla rın a e v rilm iş olabilir. Bu s a ­
d e ce b ir ta h m in d ir, ve k e sin lik le o lm a sa d a m u h te m e le n d e n e y ­
le k a n ıtla n m a s ı m ü m k ü n değ ild ir. A n c a k bu sev im li ve b ü y ü le ­
y ic i y a r a tık la r a sevgi d u y m a k için b ir n e d e n d a h a o lu ştu ru r.

186
 XV11I. Bölüm

M S K C C : M em o ria l Sloan-
K ettering K a n se r M erkezi

on on yıldır çalıştığım M emorial Sloan-Kcrtering Kanser

M erkezi, York ve Birinci C adde arasındaki iki adanın
büyük bölümünü kaplar ve Altmış Sekizinci Cadde ile
York Caddesi nin köşesinde, Rockefeller Üniversitesi ile yolun
karşısındaki N ew York Hastanesi-Cornell Tıp Merkezi ne bağ­
lanır. M emorial Hastanesi dünyanın en büyük ve en kapsamlı
kanser k u ru m u d u r ve içeriden gözlemlediğim en olağanüstü
hastanedir. Aynı zam anda hem en uzmanlaşmış, hem de en ge­
nel nitelikli bir hastane olarak sadece tek bir hastalığın belli so­
runlarıyla değil, yeni doğm uş bebeklerden 90'lı yaşlarındaki in­
sanlara k ad ar tüm kanser hastalarını etkileyebilecek sayısız
başka hastalıkla d a uğraşır.
Nerede çalıştığımı bilen y u lk a yürekli yabancıların yemek
masalarında bana kaç kez şu soruyu sorduklarım hatırlamıyo-

187
rıım bile: "Bu k a d a r çok ölüm ün olduğu bir y e re nasıl d ay an a­
bil ¡yorsun uz?"
Birkaç yıl önce H ubert H u m p h re y 0 tekrarlayan ve sonunda
ölüm üne yol açan id ra r torbası kanserinin tedavisi için hastane­
y e yatmıştı. I lastaneye kabııl edildiği akşam d u ru m u n u n ciddi­
yetinin tam am ıyla farkında, endişeli ve sıkıntılıydı. Benim vizi­
te saatim de odasında sessiz ve düşünceli bir şekilde tek başına
o turuyordu. Bir sü re konuştuk; İçinde bulunduğu kötü durum
hakkında iyi bilgi sahibiydi ve hayatta kalma şansının neredey­
se y o k denecek k a d a r zayıf olduğunu biliyordu. Ama dikkatini
odakladığı sözcük "neredeyse" idi. S onraki birkaç gün içinde,
sanıyorum ki kafasında d ü ş ü n ü p tartarak , kendini yeniden coş­
kulu, heyecanlı, ve son derece konuşkan H u m p h rey e dön üş­
tü rd ü -kendisinden çok çevresinde gördüklerinin hatırı için.
Bulunduğu k atta hepsi k an ser hastası kırk k a d a r hasta vardı.
Bazıları yeni gelmişti ve tedaviye hazırlık amacıyla tanı işlemle­
ri yapılıyordu; bazılarına ertesi sabah ameliyat y a d a kemotera-
|>i uygulanacaktı; bîr kısmı tamamıyla tedavi oldukları u m u du y­
la eve gitmeye hazırlanıyor, sıranın sonundaki bazıları d a ölüm
yolculuğuna başlıyordu.
I lumphrey. bulunduğu katın tamamını yeni görev alanı ola­
rak kabul etli. Kendisi için röntgen y a d a öteki tanı birimlerine
gidiş gelişlerinin dışında koğuş ziyaretlerine başladı. Sabahlığı
ve terlikleriyle koğuşları dolaşıyor, h er yatağın başında durarak
kısa ama neşe verici konuşm alar y ap ıy o r ve tu ru n u hemşirele­
rin bankosunda sonlandırırken bütün hemşirelerle intörnlerin
gülüm seyerek ayağa kalkm alarına sebep oluyordu. Hastaneye
y a tıp çıktığı birkaç hafta boyunca H um p hrey 'in koğuş turları
ün kazandı. Bir akşam H u m p h rey ’i. yanına Gcrald F o rd ’u 00 da
alarak onu h er bir hastaya y eni bir dost olarak sevinçle tanıştı­
rırken gördüm . H u m p h rey sabahlığı, Ford ise lacivert elbisesi­
nin içinde, keyifle gülümsüyorlar, bu arad a Ford bir hastanın

* \ I »t ) l M e k a n la rın d a n L y m lo n J o h n s o n " u n y a r d ım c ı sı. < ç.n.)

' 1 0 7 -t-1 0 7 7 y ılla r ı a r a s ın d a k i A B D B a ş k a n ı, (ç .n .)

18 8
z a y ıf ç ık a n se sin e k ıılak v e rm e k için e ğ iliy o rd u , ik isi d e en iisl
d ü z e y d e p ro fe s y o n e lle rd i; ç o k se ç k in in sa n la rd ı.
H u m p h re y 'in h a s ta n e d e y a ttığ ı s ü re , g e re k k e n d isi g e re k s e
d ü n y a n ın e n iyi k a d ın la rın d a n b iri o la n eşi M u rie l H u m p h rc y
b a ş ta o lm a k ü z e re , z iy a re tç ile rin in k a litesi ve so h b e t y e te n e k le ­
ri n e d e n iy le o la ğ a n ü s tü b ir o la y o ld u . A m a b u n a b e n z e r o la y la r
M e m o ria l’d a h e p olu r. K a lk ıp d o la ş a b ile n h a s ta la r k a tta s ü r e k ­
li t u r a ta r a k y e n i d o s tla r e d in ir, h a sta la rın b a ş u c u n d a d u r u p h a ­
v a d a n s u d a n k o n u ş u rla r. K o rid o rd a b irin in şö y le se sle n d iğ in i
d u y a b ilirsin iz : " H a , b a n a o n d a n y a p ıld ı ve hiç h isse tm e d im .
G e rç e k te n hiç d u y m a d ım . M e ra k e tm e , k e n d in i s o n ra d a h a iyi
h is s e d e c e k s in .”
M e ın o ria l S lo a n -K e tte rin g gibi k u ru m la n ın m e y d a n a g e tir il­
m esi ve a y a k ta tu tu lm a s ın a m e sle k te n o lm a y a n in s a n la rın d o ğ ­
r u d a n v e g ü n lü k k atılım ı A m e rik a lıla ra ö z g ü b e n z e rs iz b i r o lg u ­
d u r. D e v le tin , bu k u ru m u n in şa sın a ilişkin k a r a r d a h iç b ir k a t­
kısı o lm a d ığ ı g ib i, İk in c i D ü n y a S a v a şı s o n ra s ın a k a d a r d a d e s ­
te k le m e k için p e k b ir ş e y y a p m a m ış tır. B a şla n g ıç ta işe g irişen
R o c k e fe lle r ailesi o lm u ş tu r. O n d o k u z u n c u y ü z y ıl so n la rın d a
J o h n D . R o c k efe lle r, k a n s e r te d a v isin d e u z m a n la şm ış b ir h a s ­
ta n e ile s a d e c e bu h a sta lık ü z e rin d e ç a lışa c a k b ir a r a ş tırm a k u -
ru m u n u b irle ştirm e y i d ü ş ü n m ü ş v e 1930 y ılın d a ü z e rin d e şim ­
d ik i b in a la rın in şa sın a b a ş la n a n a ra z iy i sa ğ lam ıştır. O ğ lu I-au-
ra n c e z a m a n ın ın ve e n e rjis in in ç o ğ u n u m e rk e z e a d a m ış, ç e y re k
y ü z y ıl k u r u lu n b a şk a n ı o la ra k h izm e t v e rm iş, v a k fı b ü y ü tm e k
için a ile sin in d iğ e r ü y e le rin d e n v e g e n iş a r k a d a ş ç e v re sin d e n
y a rd ım alm ıştır.
B ir d e g ö n ü llü le r v a rd ır. B u n lar, b a z ıla n iy ile şm iş h a s ta ve
y a k ın la rın d a n o lu şa n , b a z ıla rı d a sa d e c e y a r d ım e tm e isteğiyle
g e le n h e r y a ş ta n y ü z le rc e k a d ın ve e rk e k tir. V e y a z a y la r ın d a d a
o n la rc a g e n ç m e rk e z in h e r y e r in d e a n g ib i k a y n a ş ır. B u in s a n ­
la r ço k ç a lışır v e p e k ç o ğ u d a ta m g ü n y a d a d ü z e n li işle rin d e n
a y ıra b ild ik le ri s ü re le r için h e r g ü n g e lirler. H a s ta la r için k ita p
ve d e rg i d o lu el a r a b a la n n ı o d a la r a r a s ın d a d o la ş tırır, ç iç ek ge-

189
 1

tirir, a y a k işle rin i y a p a r , p o lik lin ik le rin işin y o ğ u n o ld u ğ u b ö ­

lü m le rin d e s e k re te rle re y a r d ım e d e r ve d o s tlu k la rın a ih tiyaç
d u y u ld u ğ u n d a ki h e r z am a n d u y u lu r, h a s ta la r ve aileleriy le so h ­
b e t e d erler. O n b e şin c i k a tta ra h a t b ir d in le n m e b ö lü m ü ile h a s ­
ta la r için, d e n e y im li b ir k ü tü p h a n e c i ve g ö n ü llü y a rd ım c ıla rın ın
y ö n e ttiğ i z en g in b ir k ü tü p h a n e v a rd ır. H a s ta la rın h e r z am a n ç a ­
lab ild ik le ri, h a fta d a b irk a ç k e z d e p ro fe sy o n e l sa n a tç ıla rın k o n ­
s e r v e rd iğ i b ir p iy a n o v a rd ır. B u k o n se rle re , sa d e c e k a n se rli
h a s ta la ra iyi v a k it g e ç in e b ilm e n in z ev k i için g elen , b a şk a m ü ­
z is y e n le r vc ş a rk ıc ıla r d a k atılır.
B u siste m in işlem e sin in se b e b i M e m o ria l'd a h a fif so ru n la r,
k ü ç ü k te h lik e le r b u lu n m a m a s ıd ır. K a n se r ta n ısıy la g e le n b a zı
h a stalar, k e n d ile rin e b u n u n y e r in e d a h a ö n e m s iz b ir h astalık
teşh isi k o n u lm a sı ü z e rin e se v in e re k e v e d ö n e rle r. D a h a ö n c e
a m e liy a t e d ile n y a d a k e m o te ra p i y a p ıla n b a z ıla rı d a h a sta lığ ın
te k ra rla d ığ ı ş ü p h e siy le h a s ta n e y e y a tırıld ık ta n s o n r a b u n u n
d o ğ ru o lm a d ığ ın ı ö ğ re n e re k ra h a tla rla r. A m a M e m o ria l’a b a ş ­
v u ra n h a s ta la rın h e p si g e rç e k te n k a n s e r tan ısı b e k le n tisi için d e ­
d ir le r v e b u n u n la y ü z le şip , y a p ıla c a k ne v a rs a y a p ılm a s ın ı k a ­
b u lle n m e k te n b a şk a se ç e n e k le ri o lm a d ığ ın ı d ü ş ü n ü rle r. H a s ta ­
la rla aile le ri ve a rk a d a ş la rı b u h a s ta lık ta n , b a şk a h iç b ir h a s ta lık ­
ta n olm adığı k a d a r k o rk a rla r, O d a la rın a acı ve ö lü m k o rk u s u y ­
la g ire rle r ve b u la b ile c e k le ri h e r tü rlü r a h a tla tıc ı d e ste ğ e ih ti­
y a ç la rı v a rd ır.
B azen ra h a tla m a h e m e n ve sa ğ lam bilim sel k a n ıtla gelir. E r ­
k e n e v re d e k i ve le n f b e z le rin e sıç ra m a m ış ıııem e k a n se ri olan
k a d ın la ra a m e liy a tla , h a stalık te k ra rla m a d a n ö m ü rle rin i ta ­
m am la y a b ile c e k le ri k o n u s u n d a y ü z d e 95 o r a n ın d a g ü v e n c e s a ğ ­
lan ab ilir. H a sta lığ ın sıç ra d ığ ı le n f n o d ü lle ri b u lu n a n h a s ta la rd a
g e le c e k d a h a b e lirsiz d ir. A m a a m e liy a t ve k e m o te ra p in in b irlik ­
te y a p ılm a s ı d u r u m u n d a k u rtu lm a şa n sı b u g ü n y ü z d e 7 0 d o la ­
y ın d a d ır. B irk a ç y ıl ö n c e sin e k a d a r ted a v isi m ü m k ü n g ö rü lm e ­
y e n a k c iğ e r k a n se ri, ilk e v re le rin d e b e lirlen m esi h a lin d e a rtık
y ü z d e 4 0 'a v a ra n o r a n la rd a te d a v i e d ile b ilir g ö rü n ü y o r. B u b ü ­

190
yük ölçüde Edward Deattie ve meslektaşları gibi usta cerrahla­
rın sayesinde oluyor. Bütün kanser türleri arasında en hızlı ölü­
me neden olanlar, lösemi de dahil olmak üzere çocukluk döne­
minin habis hastalıkları idi. Ama şimdi, çeşitli yeni ilaçların bir­
likte kullanılmasıyla bunlar en kolay tedavi edilen ("tedavi" söz­
cüğünü şimdilik anlamıyla kullanmak gerekirse de bu çocukla­
rın çoğu bugün, herhangi bir hastalık belirtisinden uzak ve sağ­
lıklı genç yetişkinlerdir) hastalıklar durumuna geliyor. Genç er­
keklerde görülen testis kanseri yakın zamana kadar lıızla ve is­
tisnasız ölümle sonuçlanan bir hastalıkken artık yeni kemotera-
pi yöntemleriyle çoğu hasta tedavi edilebiliyor.
İstatistikler gösteriyor ki, son yıllarda Memorial hastanesin­
de tedavi edilen hastaların yaklaşık yarısı hastalıktan kurtulmuş
ve genel sağlığına kavuşmuş olarak taburcu oluyor.
Dolayısıyla, hastaneye yatmak, hastanın ve hastanenin ka­
zanma şansının yüzde elli olduğu bir çeşit kuınar gibidir. İlerle­
miş akciğer kanseri hastalarında ya da meme, kalın bağırsak ya
da prostat kanserlerinden kaynaklanan yaygın metastaz hasta­
ları için bu olasılık rahatlatıcı değildir. Bu kişiler aslında umut
olmadığını bilirler ama her şeyden çok umuda ihtiyaçları vardır.
Onlara verilebilen ise çok küçük bir umut parçasıdır: En yay­
gın ve en hızlı büyüyenlerden bile olsalar kemoterapiyle yavaş-
latılaıııayan kanser yok gibidir. Böylece üretken yaşama aylar
ya da birkaç yıl eklenebilir. Yaşlılar açısından yaşamdaki bu kı­
sa uzatma, gerekli işleri bitirmek için zaman sağlayan, işleri yo­
luna koyma ve hepimizin er ya da geç yapması gerektiği gibi
ölüme hazırlanma imkânı veren bir nimet olur. Genç hastalar
için ise, birkaç ay, hatta birkaç yıl kazanmak çok daha küçük
bir ödüldür ama onların umut etmek için bir nedeni daha var­
dır: bu zaman içinde kanserli hücrelerini iyileştirebilecek yeni
bir şeyin bulunması olasılığı. Ayrıca bu, unutulmaması gereken,
tamamıyla akılcı bir beklentidir. Özellikle kanserle ilgili temel
bilimlerdeki biyomedikal araştırmalar günümüzde o kadar hız­
lanmış ve normal ile neoplastik hücrelerin biyolojisi konusunda
öylesine aydınlatıcı b u lg u lara ulaşılm ıştır ki, geç değil de erken
zam anda tam am ıyla y e n i tedavi yöntem leri bulunabileceğini
ıı m abiliriz.
U m ııt, kendi başına bir tü r ilaçtır. B una inanıyorum , am a k a ­
nıl layaınaın. K anser hastalarını gözlem lem e k o n u su n d a uzun
silreli kişisel deneyim im olm adı. Ama m eslek hayatları boyunca
onkolog olarak çalışm ış en bilgili m eslektaşlarım dan bazıları,
İyim serliklerini bir ölçüde korum ayı başaran hastaların , daha
başlangıçta cesareti kırılan ve u m u d u n u kay b ed en lere göre d a ­
lla iyi direndikleri, d ah a uzun y a şa d ık ları ve iyileşm e olasılıkla­
rının d ah a y ü k se k olduğu kanısındalar. T ıp lite ra tü rü n d e bu iz­
lenim i destekleyen b irk aç a raştırm a varsa da, güçlen d irecek y e ­
terli veri y o k . A vustralyalI bir onkolog m akalesinde, um u tsu z
d u ru m d a o ld u k ların a inanm ış hastaların ölüm biçim lerini abo-
rijin y e rlilerin d e g örülen "kem ik işa reti” sendrom u ile karşılaş­
tırıyor. Bu d u ru m d a büyücü birini kem ikle işa ret ed erse o kişi
b irk aç halta içinde ölür. H a rv a rd 'll b ü y ü k fizyolog W a lte r C a n ­
ının bir zam an lar büyülenm e olgusuyla ilgili b ir a raştırm a y a p ­
mış ve bazı insanların, sadece öyle olacağı söylendiği için, g er­
çeklen de b ir apati d u ru m u n a girerek öldükleri so n u c u n a v a r­
mıştı. Böyle bir şeyin nasıl olabileceğini ne C an n o n ne de baş­
kası açıklayabildi; am a y in e de bu o luyor ve ölüm sürecindeki
gerçek ten hasta in san lara ters y ö n d e verilecek g ü vencenin de
bu sü rece direnişi a rtırm a şeklinde etki edebileceği olasılığını
o rtay a çıkarıyor. K anser tedavisinde birço k şa rlatan ın geçici ba­
şarı sağlam asının nedeni d e bu olabilir. Biyolojik o larak etkisiz
hapları ve iğneleri, sadece in an çtan dolayı, bir sü re m ucizeler
y a ra tıy o r gibi görünebilir.
G enelde k an serin acı v eren b ir hastalık o ld u ğ u n a inanılır. Ba­
zen g erçe k te n öyledir, özellikle d e kem iklerle sinirlerin e tk ilen ­
diği d u ru m la rd a olduğu gibi. A m a ölüm cül k a n se r vakalarının
ço ğ u n d a hastaların ağrısı y o k tu r. Aslında, k an serd en ölm ek ço­
ğu kişi için, b aşk a nedenlerle ölüm e göre d a h a az acılı ve d ah a
h u z u rlu bir deneyim dir. A ğrı o ld u ğ u n d a d a bu hem en hem en

192
h e r z a m a n k o n t r o l a l t ı n a a lın a b ilir . M e m o r i a l 'd a k i a ğ r ı k l i n i ğ i n i

y ö n e t e n m e s l e k t a ş l a r ım , h e k im l e r l e h e m ş i r e l e r i n ila ç u y g u l a m a ­

sı k o n u s u n d a d e n e y im li o lm a la r ı v e g e r e k li o la n d o z la r ın k u lla ­

n ı l m a s ı n a it i r a z e t m e m e le r i d u r u m u n d a a ğ r ı n ı n h e r z a m a n m o r ­

f in le y a d a y e n i m o r f i n t ü r e v l e r iy l e k o n t r o l a l t ı n a a l ı n a b i l e c e ğ i ­

n i s ö y l ü y o r . Ö l ü m c ü l k a n s e r h a s t a s ı n ı n b a k ı m ı n d a s o r u n e d ile ­

c e k e n s o n ş e y b a ğ ım l ıl ık t ır . A n c a k b a z ı d o k t o r l a r v e h e m ş ir e l e r

y i n e d e b u k o n u d a e n d i ş e d u y a r l a r v e h a s t a la r ı d a b u y ü z d e n

g e r e k s iz y e r e a ğ n çe k e r.

Ş i m d i y e k a d a r , n e o p l a s t i k h a s t a l ı k l a r ı n t e d a v is iy l e ilg ili t e k ­

n o l o j i k y e t e n e k l e r i m i z d e k i ile r le m e le r , t e k t e k v e f a r k l ı k a n s e r

t ü r l e r i n i n h e r b i r i iç in a y r ı o l a r a k e ld e e d ilm iş t ir . Ç o c u k l u k ç a ­

ğ ı l ö s e m i s i n d e e t k ili o l a n ila ç la r , m e t a s t a z k it le le r i g ö r ü l e n y e t i ş ­

k i n h a s t a l a r d a p e k iş e y a r a m a m a k t a d ı r . M e m e k a n s e r i n d e k u l ­

l a n ıl a n h o r m o n t e d a v is i b a ş k a t ü m ö r l e r i e t k ile m e z . B a z ı k a n s e r

t ü r l e r i s a d e c e ı ş ı n t e d a v is iy l e y o k e d i l e b il i r k e n , d i ğ e r l e r i b u n a

t a m a n l a m ı y l a d ir e n ç l i d i r . B ö y l e s i n e f a r k l ı t e p k il e r d e n d o l a y ı

b a z ı ç e v r e le r d e , k a n s e r i n a s l ı n d a te k b i r h a s t a l ı k d e ğ il d e, h e r

b i r i a y r ı b i r a r a ş t ı r m a p r o g r a m ı v e s o n u ç t a d a k e n d i n e ö z e l te­

d a v i u y g u la n m a s ın ı g e r e k t ir e n b e lk i y ü z k a d a r d e ğ iş ik h a s t a lık

o l d u ğ u n a in a n ıl m a k t a d ır . B a z e n b u k a r a m s a r s a y ı l a b i l e c e k g ö ­

rü ş, d e v le t v e h a y ı r k u r u m la r ın d a , k a n s e r a r a ş t ır m a la r ın a h a lk

d e s t e ğ i n i n s a ğ l a n m a s ı n a d u y a r l ı g r u p l a r t a r a f ın d a n k e n d i l e r i n i

s a v u n m a a m a c ıy la o r t a y a k o n u r. B u g ru p la r, h a lk ın k a n s e r e g e ­

nel b ir “y a n ı t " b u l u n m a s ı g i b i k o l a y v e ç a b u k b i r ç ö z ü m b e k l e n ­
t is i iç in e g i r m e s i n i n g e r ç e k ç i o l m a d ı ğ ı n ı d ü ş ü n ü r v e b u n u n , i h ­

t iy a ç d u y u la n u z u n v a d e li d e s te k t e n v a z g e ç ilm e s in e n e d e n o la ­

b ile c e ğ i k a y g ı s ı n ı ta şır la r .

V e r i d e n ç o k s e z g i y e d a y a l ı o la n b e n i m k e n d i i n a n c ı m is e b u

d ü ş ü n c e n i n t e m e ld e n y a n l ı ş o l d u ğ u d u r . S o n u n d a , b ü t ü n te m e l

b i l g i l e r e ld e e d i l d i ğ i z a m a n , h a n g i o r g a n d a v e h a n g i h ü c r e t i p i n ­

d e o l u r s a o l s u n , b ü t ü n k a n s e r t ü r l e r in i n , t e k b i r m e r k e z i k o n ­

tro l m e k a n iz m a s ın ın b o z u lm a s ıy la o lu ş a n te k b ir h a s t a lık o ld u ­

ğ u n u n o r t a y a ç ık a c a ğ ın ı d ü ş ü n ü y o r u m . B u n u n iç in h e n ü z ç o k

193
e rk e n a m a b e n y in e d e b a h se g ire rim k i b ü tü n h ü c re le rd e , n o r ­
m ald e sa ğ lık lı o la n la rd a b a sk ı a ltın d a tu tu la n b ir g e n y a d a b ir
d izi g e n v a r v e b u n la r b ir şe k ild e k o n tro ld e n ç ık a r a k k a n s e re
y o l açıy o r. B u gen ler, h ü c re le rin h ızla ve n e re d e y s e e n g elsiz ç o ­
ğ a lm a sın ın g e re k li o ld u ğ u e m b riy o n g elişim in in e rk e n e v re le ­
rin d e h a re k e te g e ç irile n ve so n ra a y r ı d o k u la rın o lu şu m u ta ­
m a m la n d ığ ın d a e tk isiz le şe n g e n le rle b a ğ la n tılı olabilir. G ü n ü ­
m ü z d e m o le k ü le r g e n e tik a la n ın d a y a p ıla n a ra ş tırm a la rd a , b ö y ­
le b i r m e k a n iz m a n ın v a rlığ ın a iş a re t e d e n b a zı b u lg u la r eld e
e d ild i bile. D e n e y h a y v a n la rın d a k a n s e re n e d e n o la n v irü sle rin ,
k e n d i D N A 'la rı için d e, k ısıtsız ve a y ırım sız b ü y ü m e d e n s o ru m ­
lu g e n le ri s e rb e s t b ıra k a n b azı m em eli g e n le ri d e ta ş ıy a ra k b u ­
n u y a p tığ ı ö n e s ü rü ld ü . B e n in a n ıy o ru m ki, k im y a sa l k a n s e ro ­
je n le r d e h ü c re n in için d e a y n ı k o n u m la rd a e tk ili o lu y o r v e v i­
rü sle o lu şa n tü m ö rle rd e k iy le a y n ı p a to lo jik m ek a n iz m a y ı h a re ­
k e te g eçiriyor.
F a rk lı o rg a n la rd a o rta y a ç ık a n k a n s e rle rin a y rı v e Farklı h a s ­
ta lık la r o ld u ğ u d ü ş ü n c e s i b a n a b u g ü n k ü bilgi d ü z e y im iz le bile
in a n ılır gelm iyor. H a y v a n ın y a ş ın a , k im y a sa lın d o z u n a y a da
m o le k ü ld ek i g ö re c e ö n e m siz m o le k ü le r d e ğ iş ik lik le re b ağ lı o la ­
ra k k a ra c iğ e r, b ö b re k , a k c iğ e r y a d a b e y in d e tekil k a n s e re y o l
a ça n k im y a sa l k a n s e ro je n le r v a rd ır. B ir h a y v an tü rü n d e belli
b ir o rg a n d a , ö rn e ğ in k a ra c iğ e rd e k a n s e re n e d e n o la n v irü sle r
b a şk a h a y v a n tü rle rin d e b ö b re k y a d a a k c iğ e r k a n s e rin e y o l
açar. A lm an a ra ş tırm a c ı D ru c k re y , y e tiş k in F arelerde k a ra c iğ e r
y a d a a k c iğ e r tü m ö rü n e n e d e n o la n b ir n itro s a m in tü re v in in Fa­
re F etüslerine v e rild iğ in d e b e y in tü m ö rü n e se b e p o ld u ğ u n u , a n ­
c a k b e y in k a n se rin in Fetüsün y e tiş k in liğ e g e ç m e s in d e n so n ra
o rta y a çık tığ ın ı ç o k ö n c e g ö ste rm işti.
B a n a g ö re b u n la rın h e p si k a n s e rin h â lâ b ir te m e l bilim p ro b ­
lem i o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü rü y o r. A n c a k h ü c r e biyolojisi, m o le k ü ­
le r g e n e tik ve im m ü n o lo ji g ib i ilgili a la n la rd a so n ü ç d ö rt y ıld a
o k a d a r hızlı ile rle m e le r o ld u ki, g e rç e k te in s a n la rd a k i b ü tü n
k a n s e r tü rle rin in a rk a s ın d a te k b ir belirley ici m e k a n iz m a -h e r

194
ne kadar bu mekanizmanın doğası bizi kaçınılmaz olarak şaş­
kınlığa düşürecekse de- olduğunu öğrenmek çok sürpriz olma­
yacaktır. Bu gerçekleştiğinde, elde edilecek derinlikli bilgi, me­
kanizmayı devre dışı bırakmaya ya da geri çevirmeye yönelik
farmakolojik fikirler üretecek, bu noktaya ulaşıldığında da tek
bir kanser tedavisinden söz edebileceğiz.
O kadar derinlikli olmayan ve belki de daha kolay cevap bu­
lunabilecek başka bir konu da kansere karşı direnç problemidir.
Yaşam boyu ağır sigara tüketicisi olanlarda akciğer kanseri ora­
nının yüzde 10’a kadar çıkması dikkat çekici olsa da bunların
yüzde 90’ında kanser oluşmaması daha da ilginçtir. Olumsuz
çevre etkilerindeki farklılık ne olursa olsun, bütün toplumlarda
bütün kanser türlerinin ortalama görülme sıklığı yaklaşık yüz­
de 26 olarak hesaplanmaktadır. Bu da dörtle üçümüzün, yaşam­
larımız boyunca kansere karşı başarılı şekilde direııebilmek için
bir mekanizmaya sahip olduğumuzu düşündürmektedir. Bazı
kanser hastalan kansere eğilimli gibidir. Değişik organları etki­
leyen çoklu kanserler hiç de az değildir ve bir kanser türünden
ameliyatla kurlulan bir hastanın daha sonra başka bir dokuda
başka bir türle karşılaşma olasılığı nülusun genelinde önemliiöl-
çüde yüksektir. Bağışıklık sistemleri bozukluğuyla doğan ço­
cuklarda lenfoma gelişmesi olasılığı da normal; çocuklara göre
çok daha fazladır.
İlk kanser hücrelerinin ortaya çıkması üzerine, bu hücrelerin
yabancı niteliği fark edilir edilmez harekele geçirilen bir bağı­
şıklık tepkisi olabilir, İnsanlarda görülen kanserlerde, eğer var­
sa böyle bir mekanizma, hastalığa hiç yakalanmayacak yüzde
75'lik kesimi koruyan etken olabilir. Belki de hepimizde zaman
zaman, herhangi bir çevresel kanserojen etkiyle herhangi bir
dokuda tek bir kanserli hücre ile ondan çoğalan birkaç hücre
ortaya çıkıyor ve bunlar lenfositlerimiz tarafından yabancı ola­
rak algılanıp hemen yok ediliyordur. Eğer tanıma çok geç olur­
sa ya da hiç olmazsa kanser gelişebilir ve bu tla hastalığa yatkın
yüzde 25'lik nüfusu açıklar. Yirmi beş yıl önce ortaya attığım bu

196
 görüş daha sonra Burnet tarafından "bağışıklık denetimi" teri­
miyle geliştirildi. Hâlâ kanıtlanmamış bir kuram olarak dursa
da ben bu konuda umudumu ve teorik biyoloji alanındaki az sa­
yıda çalışmalarımdan biri olduğu için de ilgimi korumaya de­
vam ediyorum.
Son yıllarda bu kuram tıbbın konuyla ilgisiz bir alanından
dolaylı ama sağlam destek buldu. BugUne kadar tüm dünyada
önemli sayıda insana böbrek ya da kalp nakli yapıldı ve bu kişi­
ler, yabancı organın reddedilmesine sebep olacak hücre bağışık­
lık sistemini baskılayan ilaçların uzun süreli kullanımıyla başa-
tÇiyla yaşamlarını sürdürebildiler. Bu hastaların yaklaşık yüzde
I O'unda, organ naklinden sonraki bir yıl içinde kanser görüldü.
Böbrek nakli yapıldıktan sonra on yıl yaşayan hastalarda kan­
ser vakaları sıklığı yüzde 50ye yakındır. Bu kanserler her tür­
den nisa da. lenl'omn yiizdesi ilgili yaş grubunda beklenebilecek
oranın çok üzerindedir. Bu olgunun bir açıklaması -ki şu anda
vaygııı kanı budur- bağışıklığı baskılayan ilaçların kendilerinin
kanser yapıcı olmasıdır. Benim tercih ettiğim alternatif açıklama
İse, hu habis hastalıkların ortaya çıkışının "doğal" bağışıklığın
kaybedilmesinin öngörülebilir sonucu olduğu şeklindedir. Do­
ğal olarak var olan, belirecek ilk kanserli hücreyi öldürme yete­
neğimiz olmasaydı aynı tümörler hepimizde ortaya çıkardı.
Kanserin kendiliğinden etkisizleşmesi, ender görülen şaşırtı­
cı bir olgu olarak tıp kayıtlarında sürekli yer alır. Açıklanama­
yan ama gerçek olan bu durum tedavi arayışında tutunulacak
varsayımsal bir dal gibidir. Zaman zaman, tedavi olasılığı kal­
mamış, iteri aşamada kanser hastalarının başvurduğunu görü­
rüz. Bu hastalara durumu görmek için yapılan cerrahi girişim­
de örneğin, peritonal boşlukta ve karaciğerde cerrah metastaz­
lara rastlar ve hasta ölümü beklemek üzere evine gönderilir, an­
cak on yıl sonra tekrar ortaya çıktığında hastalıktan kurtulmuş
ve sağlıklı olduğu görülür. Bugün bilimsel literatürde buna ben­
zer birkaç yüz vaka vardır ve gözlemlerin doğruluğundan kim­
senin kuşkusu yoktur. Ama kimsenin bunun nasıl olduğu konu-
su n d a b ir fikri de y o k tu r. B azıları bağışıklık sistem i savunm ası­
nın an id e n h a re k e te geçtiğini öne sü re rk e n d iğ erleri b ak teri y a
d a virüslerin y o l açtığı b ir enfek siy o n u n kanserli h ü creleri y o k
ed ecek b ir m ü d ah aled e b u lu n d u ğ u n u iddia etm ek te, an cak kim ­
se ne olup bittiğini bilm em ektedir. Bu büyüleyici b ir gizem ol­
m akla birlik te aynı z am an d a gelecek için um u t v aat eden som ut
b ir zem in niteliğindedir. E ğ er b irk aç y ü z h asta ço k b ü y ü k sayı­
lardaki h ab is h ücreyi k en d i b aşların a y o k etm eyi b aşard ıy sa tıb ­
bın da ay n ı şeyi istem li o larak b aşarm ayı öğrenebileceğini hayal
etm ek elb ette m ü m kündür.
Y irm inci yüzy ıl sona erm eden kanserin so n u n u n geleceğini
um uyorum . Benim k o n u m u m d ak i in san lar için alışılm ış d a v ra ­
nış, güvenilirlik açısın d an en çok elli yıllık tah m in lerd e b u lu n ­
m aktır, am a ben son b irk aç yıl içinde çok d a h a iyim ser oldum .
G erçe k te n d e a rtık , gelecek yıl, h a tta gelecek h aftad an başlay a­
rak ve tem el a ra ştırm a n ın y o ğ u n lu ğ u , niteliği ve şanslılığına
bağlı o larak taşların y e rin e o turabileceğine inan ıy orum . T ıp
dünyası sü rp riz beklentileriyle d o lu y o r ve bu d a kesinlikle o n ­
lard an biri olacak.
Bu gerçek leştiğ in d e tabii ki ilk o larak M em orial S loan-K et-
terin g hastan esin d e olm asını um arım . A m a b u d ü n y an ın h er y e ­
rinde olab ilir ve bilim sel bilgi değişim inin g ü n ü m ü z d e ne k a d a r
hızlı ve d o ğ ru yapılab ild iğ i, P asedena, N ew Y ork y a d a P aris'te
geçen hafta y ap ılan deneylerin T okyo, N ew Y ork y a d a M elbo-
u rn 'd a k i a ra ştırm a c ılara nasıl b ir g ü n d e ulaşabildiği d ü şü n ü lü r­
se, bilim b ib liy o g ra f/a c ıla rı ile ta rih ç ile r b u o n u ru n kim e a it ol­
d u ğ u n a k a ra r v erm ek te zorlanacaklardır. G e rç e k te n d e bilimsel
girişim in h arik a özelliklerinden b iri h e r zam an, katılım cıların,
çalışm aları b ite r bitm ez sonucu aceleyle açık lam a k o nusundaki
ısrarları olm uştur. A raştırm alard a çok az sayıda istisnayla (b u n ­
ların çoğu b u lu şu n asıl nesnesi değil, p iy asay a ilişkin ticari g e ­
lişm elerin teknolojisi ile ilgilidir) gizli kalan sır y o k tu r. A ra ştır­
m acılar için kesin olan tek ödül, çalışm alarını herk esin g ö reb il­
m esi için sergilem ektir. H alkın incelem esi ve eleştirisine hazır
olan yayım lanm ış m akale, m esleğin b ü tü n am acı ve bilim a d a ­
mının ilerlem esi için tek y o ld u r. U lusal sın ırlar ve engeller g e r­
çekte y o k tu r. Batılı im m ünologlar P ra g 'd a k en d i alan ların d a ne­
ler olu p bittiğini en ince ay rın tısın a k a d a r bilirler; Batılı m ate­
m atikçiler V arşova ve L ublin'deki m eslektaşlarının ne yaptığını
bilirler; C olum bia’daki teorik fizikçiler b u d a ld a M o skova’da
neler y apıldığını genelde biliyor gibidirler.
K anserde son ve başarılı adım için hangi k u ru m öncelik iddi-
a ederse etsin o n u r ödüllerinin geniş b ir dağılım ı olm ası kaçınıl­
mazdır. Belirleyici olacak son cevabın, h er ne o lu rsa olsun, her­
kesi şaşırtacağını d ü şü n ü y o ru m . A raştırm acıların çoğu, kendi­
leri bu n u akıl etm eden neden b a şk a birinin tam da d o ğ ru olan
deneyi y ap m ay ı d ü şü n d ü ğ ü n ü m erak edecektir. A m a çözüm ta­
m am ıyla sü rp riz de olam az. Bu b ü y ü k ihtim alle, v ar olana k u ­
su rsu z b ir şekilde uyacak, bug ü n e k a d a r toplanm ış olan dev bil­
gi birikim inin zirvesine o tu ra c a k y e n i b ir bilgi p arçası olacaktır
ve getireceği anlam d a bu birikim de zaten v ar olan uyum a d a ­
yanacak tır.
E ğ er nihai b u lu ş M em orial Sloan K etterin g ’den çıkm azsa
kendim i bu şekilde ikna edeceğim . Ş unu id d ia edeceğim , hatta
şim diden iddia edebilirim : M em orial H astanesi neredeyse bir
y ü z y ıld ır b u k onuyla u ğ raşm ak ta ve y ılla rd ır bilgi birikim ine
birbiri a rd ın d a n m ad d elery ü k lem ek ted ir; S lo an -K etterin g E ns­
titüsü de o tu z beş y ıllık y e te n e k ve enerjisini b u problem e h ar­
cam ış, şim di tam d o ğ ru b ir dizi y e n i deneyle taçlanm ayı bekle­
y en piram idin önem li b ir bölüm ünü inşa etm iştir.

198
 X I X . B ö lü m

K o k u A lm a D u y u s u ve
İz S ü r e n F a re

'930’lu y ılların so n u n d a N öroloji E n stitü sü ’ndeki asistanlı­

1 ğım sırasın d a koku alm a d u y u su h ak k ın d a b iraz bilgi sa-

- hibi oldum . Beyin cerrah isi servisinin eski başkanı l)r.
J o s e p h E lsberg o zam an la r hâlâ en stitü d e çalışm aktaydı ve b i­
limsel tu tk u su , beyin hastalıklarının teşhisinde koku d u y g u ­
su n d ak i keskinlik derecesinin fiziksel bir belirti olarak kullanıl-
m asıydı. H astaların b u ru n deliklerine y e rle ştirilen tüplerle,
b u n lara bağlı üfleyiciler ve cam tü p lerd en oluşan karm aşık bir
sistem geliştirm işti. K endisi ve asistan ları bu sistem le, ardıç,
kâfur, tarç ın gibi m addelerden çok k ü ç ü k m ik tarların b u rn u n
h er iki tara lın d a ne ölçüde algılandığını kabaca ölçeb iliy o rlar­
dı. E kip bu yöntem in, frontal ve tem poral lopların iç kesim le­
rindeki beyin tüm örlerinin y e rle rin in belirlenm esinde işe y a r a ­
dığını saptam ıştı. Y öntem in so ru n u , çok b ü y ü k sa b ır ve dene-

199
ylırı, uygulayan teknisyenler açısından da biiyük beceri gerek­
in meniydi. Ayrıca elde edilen sonuçlar hastanedeki hastaların o
İtadar küçük bir bölümü için önem taşıyordu ki sonunda bun-
d.ııı vazgeçildi. Elsbcrg emekliye ayrıldıktan sonra da beyin
cerrahisinin genç doktorlarından hiçbiri araştırm ayı sü rd ü re­
cek ilgiyi duymadı.
O zam anlar bu konuda biraz okum uş ve koku duyusuyla il­
gili literatürün az sayıda ve belirsiz olduğunu görm üştüm . Kim­
se bu konuda lala bir şey bilm iyor gibiydi. Koku reseptörü hüc-
ı elerin katıksız beyin hücreleri olduğu, beynin, dış dünyaya
açık ve çevreden bilgiyi kendileri toplayan ve kendi reseptörle­
ri olarak hareket eden tek gerçek nöronları olduğu ise biliniyor­
du. D iğer hepsi, yani dokunm a, denge, tatm a, duym a ve gör­
meyle ilgili nöronlar, çevredeki gerekli uyaranları toplayarak
bunları beynin içlerindeki, duyulardan anlam çıkarm akla gö­
revli m erkezlere gönderen son derecede uzmanlaşmış reseptör
lııiı relerinden gelen sinir uyartıları iletimine bağlı olarak çalışır.
Koku duyusuyla (olfaktör) ilgili nöronların en tuhaf ve dikkat
ı ekici özelliği sürekli yenilenmeleri, burnun arkasında ve geri­
lenle yer alan olfaktor m ukozasının yüzeyindeki yerlerinde ço­
ğalarak kendilerini yenilemeleridir. Beyindeki nöronlardan,
başka hiçbiri çoğalma ve kendini yenileme özelliğine sahip de­
ğildir; bunlar oluşum larından sonra yaşam boyu değişmezler ve
yaşlanıp ölenlerin yerine yenisi gelmez. Ama duyu reseptörü
nöronlar sürekli yenilenir. Farelerde bunların her iki-üç hafta­
da bir tümden yenilendiği gösterilmiştir. Bu hücrelerin başka
bu luhullığı da dışarıya açık olmalarına ve her çeşit bakteri ve
virüsün bol bulunduğu hava geçiş yolları üzerinde y e r alm aları­
na rağmen, içinde yaşadıkları dokuların enfekte olmamasıdır.
IUr ara, çocuk felci virüsünün beyne koku nöronları aracılığıy­
la yerleştiği düşünülm üş, ama sonra bunun yanlış olduğu kanıt­
lanmıştı. Bugün, nöron hücrelerinin bir şekilde, onları ince bir
tabaka halinde örten m ukusun m ikrop tutm ayan özelliği saye­
sinde korunduğuna inanılmaktadır.

200
 Fizyoloji literatüründe zaman zaman koku duyusuyla ilgili
y eni bilgiler görülm ekteydi ve 1950'li yıllarda d a konuyla ilgili
bir dizi uluslararas konferans yapıldı. Bunları elimden geldiğin­
ce, dışarıdan izledim ve on yıl önce bir gün, iz sürücü tazıların
yetenekleri hakkında çok daha önce 1920'lerde yapılmış göz­
lemlere dayalı bazı alıntılarla karşılaştım. O dönem de, eğitimli
köpeklerin, birçok kişinin ayak izinin bulunduğu bir alanda bel­
li bir kişinin izini sürm e yeteneği üzerinde, çoğu Avrupa polis
örgütlerince desteklenen çok sayıda önemli çalışma yapılmıştı.
Bunların çoğu alan denem elerinde ve güvenlik birimleri a ra­
sındaki y arışm alard a yapılan bireysel gözlemlere dayalı hikâye­
ler niteliğindeydi. Ama çok sayıda ve birbiriyle tutarlı olan bu
hikâyeler genel bir fikir birliği oluşturuyordu. Bu da, iyi eğitil­
miş bir tazının, izin bırakılmasından kırk sekiz saat sonrasına
kadar, bir insana ait izde bulunan bir tü r kokuyu doğru olarak
ayırt edebileceği vc bu izi başka insanlara ait b aşk a izlerden de
ayırt edebileceği idi.
Eğer bu gerçekten doğruysa köpeğin, izden gelen ve h er bir
insanı bireysel bir varlık olarak tanımlayan bir işareti koklayabil­
diği anlamına geliyordu. Ama aynı amaç için, ayrıntılı ve kusur­
suz çalışan başka bir biyolojik sistemin var olduğu zaten bilini­
y ordu. Bu d a vücuttaki bütün hücrelerin yüzeyinde bireyselliğin
işareti olan bağışıklık markerleri (işaretleri) bulunmasıdır. Tek
yum urta ikizi kardeşlerin birinden diğerine yapılanlar dışında,
başka birinden yapılan deri nakillerinin cerrahi bir kesinlikle
reddedilmesinin sebebi bu kimyasal moleküllerin d uyu m san ma­
sıdır. Bunun evrensel bir olgu olduğuna inanılmaktadır. Tek y u ­
m urta ikizleri arasındaki doku değişimi dışında, gezegenimizde­
ki dört milyar insandan hiçbirinin derisi başarıyla başka birine
aktarılamaz. Günüm üzde böbrek, hatla kalp nakli yapılm aktadır
am a bu ancak yabancı dokuların bağışıklık sistemince reddinden
sorumlu lenfositleri etkisiz du rum a getiren ilaçlar sayesinde olur.
Evrim sırasında, aynı işlevi gören iki farklı sistemin birbirin­
den ayrı ve bağımsız olarak ortaya çıkmış olması b an a garip ge-

201
liyordu. B unların evrim in başlarında, ilkel o rganizm aların k e n ­
di hücre y üzeyleri ile b aşkalarınınkini ayırt edebilm elerini sağ­
layan tek bir o rta k sistem den evrim leşm iş olabileceğini d ü şü n ­
düm . B una b en ze r düzeneklere sü n g e rler ve m erc an la r gibi en
eski m etazoalarda bol m iktarda rastlanm ak tadır. İki sü n g e r tü ­
rü n ü n ayrı h ü creleri tuzlu bir eriyiğin içinde karıştırılıp çevril­
diğinde, iki hücre tü rü n ü n h er biri aynı tü rd en oluşan ayrı k ü ­
m eler halinde toplandığı b irk aç yıl önce M osco n a taralın d an
gösterilm iştir. Belli ki h ü c reler kendi tü rlerin d en olanı k en d in ­
den o larak tan ım ak ta ve aynı zam anda k endinden olm ayan hüc­
relere y ap ışm ak tan kaçınm aktadır. J a c q u e s T heodor, aynı tü r­
den a m a kayalık ü zerindeki farklı kolonilerden gelen iki m ercan
parçasını b ir a ra y a getirm iş ve b unların önce tek bir m ercan
y a p rağ ı o lu ştu rac ak şekilde b irleştikten so n ra iki parçan ın ilk
olarak bitiştirildiği y e rd e n birb irlerin d en ayrıldıklarını ve bu
çizginin y a k ın çevresindeki b ü tü n hücrelerin ö ld ü ğ ü n ü gözlem ­
lem iştir. Y akın z am an d a H ildem ann ile y a rd ım cıları d a sü n g e r­
lerde aynı tü rd en b ir naklin reddedildiğini gözlediler. A ynı ko­
loniden iki sü n g e r birbiriyle kalıcı o larak birleşirken, süngerler
aynı tü rd en am a farklı kolonilerden old u ğ u n d a b irleştikten on-
on iki gü n so n ra b irbirlerini reddederler. D ahası, sü n g e rler ola­
y ı belleklerinde sak lıy o r gibidirler. B irbirinden ayrılm ış olan
önceki birleşm enin bireyleri, bu kez değişik y üzeyleri karşı k a r­
şıya gelm ek üzere y e n id e n bitiştirildiklerinde, reddetm e tepkisi
iki-üç gü n sonra, hızlandırılm ış b ir şekilde y e n id e n o rta y a çıkar.
Bu d u ru m şaşırtıcı b ir biçim de iarelerde deri naklinin reddedil­
m esine benzer. Y abancı b ir İareden y ap ılan ilk deri nakli sckiz-
o n g ü n d e reddedilir, am a ikinci kez nakledilen aynı d o kunun
reddedilm esi ü ç-dört g ü n d e gerçekleşir.
F arelerde, nakledilen derinin reddedilm esi lenıclde (tim us
b ezinde üretilm elerinden dolayı) T -lenfositleri olarak a d lan d ırı­
lan belli sınıl lenfositlerin işlevidir. Bu tepki 11-2 lokusu (sabit
kon u m u ) olarak adlan d ırılan ve h er zam an tek b ir krom ozom
üzerin d e birlikte bulu n an b ir dizi özel g e n tarafından yönetilir.
İnsanlarda ise bunun karşılığı olan, kendi-başkası ayırım ım ve
doku nakillerinin reddedilm esini y ö n e te n gen H I.A lokusu ola­
rak bilinir.
Birkaç yıl önce, im m ünolojik araştırm aların gelecekteki olası
açılım ları k o n u su n d a İm m ünoloji K ongresi nde b ir konuşm a
y ap m ay a davet edildiğim de, kendi kendini işaretlem e (scll-nuır-
kirtg) konu su n u tartışm ış ve şu g ö rü şü savunm uştum : Bireysel
işaretlem e için böylesine gelişm iş ve karm aşık enerji açısından
m aliyeti y ü k se k , biri doku uyum una ilişkin im m ünolojik mar-
k e rle r içeren, diğeri ise koku alm a duyu su n u kullanan iki ayrı
sistem k urm ak ve bu iki m ekanizm anın birbirleriyle y ak ın d a n
bağlantılı olm aksızın evrim leşm esine o lanak sağlam ak doğa açı­
sından büyük bir israi olu rd u . K onuşm am da, o zam anlar hoş
b ir şak ad an ibaret b ir öngörüde b u lu n arak , h er iki işaretlem e
sistem inden de aynı gen dizilerinin sorum lu olabileceğini ve bir
gün "köpeklerin, doku uyum u v ar olan donörleri, koklayarak
bulm akta kullanılabileceğini" söylem iştim .
B ir sü re önce S loan -K etterin g ’deki a raştırm a lab o ra iu v a rın ­
d a gün lü k ihtiyacı için, aynı soydan titizlikle çoğaltılm ış, soy
kütü k leri kesin biçim de tanım lanm ış İarelerden g en iş b ir diziye
sahip olan ve bunları kullanan D r. E dw ard Boyse ile bu k o n u ­
y u tartıştım . K arısı J e a n e tte Boyse, aynı cins (konjenik) İare­
lerden değişik soylar üretilm esinin denetim inden ilk elden so­
rum lu kişiydi. Bu iarelerde iki soy arasındaki tek genetik i ark,
deri naklinin reddedilm esinden sorum lu olan ve d o k u antijenle­
rinin tem el doku uygunluğu kom pleksini (M I IC ) işaretleyen.
17 num aralı krom ozom üzerindeki 11-2 lokusundadır. Fareler,
çiftleşm e d avranışlarının y a k ın d a n ve sürekli gözlem lenebilm e­
si am acıyla saydam k u tu la rd a tutulm aktadır. Bayan Boyse, bir
soydan gelen erkek farelerin, farklı 1*1-2 genine sah ip karşı so­
y u n dişileriyle çiftleşm eyi tercih ettiklerini fark etti. Bu d u ru m ­
da erkek İarenin (arkı koklam ış olm a olasılığı o rta y a atıldı. B u n ­
ların, H -2 iarklılığı d ışında genetik olarak birbiriyle aynı iki sov
olm alarından dolayı, e rk ek İarenin böyle bir lark ı koklam a ye-
İl m Iı,Mı lıemll ile kendi olmayan arasında koku duyusuyla
,ı n mı yapmayı gerektireceği açıktı.
ı .il. ,............. k'cKvard ve Jcane.ılc Boyse ile Sloan-Ketlc-
ı in, ,1ı ıı ıl ı genç doktora sonrası araştırm acısı olan Dr. Yama-
.11. ı 11 I iı Yuınugııclıi, farklı 11-2 genleri olan aynı cinsten fa-
ı I. ı ıı.ı ıınl.ıki çil deşme tercihi olgusunun gerçek ve sürekli
ı.l.lıı, ...... İnandırıcı bir istatistikle ortaya koydular. Bundan
■fiili il ıivııı »orunun çözümü için daha basit bir sisteme geçildi ki
lım ııııı Iç lıı p ıı başla iz sürecek farenin eğitilmesi gerekiyordu.
I ı. m \ kumca, klasik Y şeklindeki labirent tekniğiyle yapıl*
lıll- iı vi1 Y’nlıı kollarından biri iz sürecek İarenin kendi soyuna,
.lif. 11 kendinden sadece 11-2 lokusu farklı olan aynı cinse ait iki
laikli kııkıı geliyordu. Doğru kolu seçmenin ödülü bir damla
»uydu ve kokunun izini sürecek olan İare yirmi dört saat sürey­
le mimi/ bırakılarak bu su dam lasına ulaşmak isteyecekti. Kare­
nin eğitilmesine, tarçın ve ardıç kokularını birbirlerinden ayırt
elıııeyl öğretmekle başlandı. Bunu başardıktan sonra fareye,
kemli kokusuyla tamamıyla larklı soydan b ir fareninkini birbi-
ıİmlen ayırması öğretildi. Ve nihayet, kendi ailesinin kokusunu
nlnhlIıııcHİ, yani bu durum da kendi ailesi olan B-6 ile diğer aile
Il ı. I l-'.’k arasındaki farkı duyum sayabilmesi öğretildi.
Deneyler, şaşırtıcı derecede devamlılık ve tckrarlanabilirlik
/'Öslererek gerçekleşti ve gerçekleşmeye de devam etti. Son iki
yıl İçinde sekiz akıllı izci fare I l-2'nin kokusunu almayı öğren­
di İlci lıiı deney, labirentin iki kolu arasında rastlantısal ola-
ı alı değişin ıleıı bedele doğru yapılan yirm i dört hamleyi içeri-
\ m ve ılogrıı yu da yanlış, yapılan seçim ler de bu seçimin doğ-
ııı olııp olmadığını bilmeyen bir üçüncü kişi taralından kayde-
dlli\ m Y labirentinin kolundaki koku kabı doğru genetik aile­
den l.ıı d i l m kokusunu içerdiğinde, çok yüksek bir istatistiksel
I o lı ı m \ !e lıer izci İare kcıuli kokusuyla aynı soydan ama di-
/" ı allı ılı ıı gelen İarenin kokusunu birbirinden ayırmayı öğ-
n mlı I hilali, karaciğer, böbrek, akciğer ve beyin de dahil ol-
ııı.ılı il/e ıe çeşitli l.ııe dokularının homojenizc edilmiş örnekle­
rin d e n k o k u a lg ıla n a m ıy o r. A y rıc a k o k u k a b ın d a f a re e m b riy o ­
ları b u lu n d u ğ u n d a d a k o k u n u n a lg ıla n a m a d ığ t g ö rü lü y o r. A n ­
c a k i d r a r ö rn e k le rin d e k i k o k u , k a p ta c a n lı fa re b u lu n d u ğ u z a ­
m a n d a n d a d a h a b ü y ü k b ir d o ğ ru lu k p a y ıy la k o la y lık la a lg ıla ­
n a b iliy o r. İzci fa re , id r a r ın b ir d e n e y ta b a ğ ın a k o n u lu p k o k u
k a b ın a y e rle ş tirilm e s i h a lin d e d iğ e r a ile y e a it id r a r ın k o k u s u n u
a la b iliy o r v e i d r a r 1-40 o r a n ın d a s u la n d ırılm ış d a o lsa k o k u y i ­
n e d e a lg ıla n a b iliy o r. K o k u y u v e re n m a d d e ş a ş ırtıc ı ö lç ü d e s a ­
bit ve b ir s a a t s ü re y le k a y n a tılm a y a d a y a n ık lı. A y rıc a d iy a liz
to r b a s ın d a n g e ç e c e k b o y u tta k ü ç ü k b ir m o le k ü lü var.
D a h a s o n ra a y n ı k o k u n u n , a y n ı so y d a n b u iki a ile n in ç a p ra z -
la n m a sıy la e ld e e d ile n F -2 k o lu n u n id ra r ın d a d a a lg ıla n a b ild iğ i­
ni g ö r d ü k v e b ö y lec e d e n e y d e k o k u n u n a n a b a b a n ın y a d a a ile ­
y e a it y a v r u la r ın b u lu n d u ğ u o r ta m d a n g e lm e olasılığı d a o r t a ­
d a n k a lk m ış o ld u .
İ d r a r d a o r ta y a ç ık a n k im lik tan ım la y ıcı k o k u m a d d e sin in
ü re tim in d e n v ü c u tta k i h a n g i h ü c re le rin so ru m lu o ld u ğ u n u b il­
m e k ç o k fa y d a lı o la c a k tır. B a n a g ö re b u g ö re v için e n y a k ın
ad ay , d o k u n a k lin in re d d e d ilm e sin e ilişk in m e k a n iz m a n ın h a re ­
k e te g e ç irilm e s in e a ra c ılık e d e re k o y n a d ık la rı ö n e m li ro ld e n d o ­
layı le n fo sitle rd ir. M o n e ll E n s titü s ü ’n d e h a le n d e v a m e tm e k te
o la n b i r d e n e y d e b u fik ri d e ste k le y e n b u lg u la r e ld e e d ilm iş b u ­
lu n u y o r. Y a m az ak i, B -6 a ile sin d e n fa re le re rö n tg e n ışını v e re re k
k e m ik iliği h ü c re le rin i ta m a m ıy la y o k e ttik te n s o n ra o n la r a a y ­
nı so y u n b a ş k a b ir ailesi o lan B -6 H - 2 k 'd e n le n f h ü c re le ri n ak li
y a p tı ve b ö y lec e b ir B -6 fa re sin i d iğ e r a ile n in (B -6 H -2 k ) ü y e ­
sin e d ö n ü ş tü r d ü . B u şe k ild e B so y u n u n s a f b ir ü y e si o la n fare,
le n fo s itle rin d e K m a rk e ri o la n b ir fa re y e d ö n ü ş tü . D a h a so n ra
d ö n ü ş tü r ü lm ü ş fa re n in id ra rı, eğ itilm iş izci fa re ta ra fın d a n nasıl
a lg ıla n a c a ğ ın ı g ö rm e k için Y la b ire n tin d e te s t e d ild i ve K id ra rı
o la ra k alg ılan d ığ ı g ö rü ld ü . B u ise k o k u m a d d e sin in id ra ra , k e ­
m ik iliği h ü c re le rin in , b ü y ü k ih tim a lle k e m ik iliğ in d e k i le n fo sit­
lerin fa a liy e tin in b ir s o n u c u o la ra k sa lg ıla n d ığ ın a (v e m u h te m e ­
len b u ra d a y o ğ u n la ş tığ ın a ) iş a re t e d iy o rd u .

205
 Aynı k o k u , B ruce etkisi o larak bilinen g ebeliğin d u rd u ru l­
ması o lg u su n d an d a soru m lu d u r. Bu, y e n i g eb e kalm ış b ir fare
y a b a n c ı b ir erk ek le tem asta b u lu n a c a k şek ild e b ir a ra y a g etiril­
diğinde m ey d an a gelen g a rip b ir tep k id ir. G eb elik Hemen son
b u lu r ve dişi kızışm a dönem ine girer. E ğ e r tem asa geçirildiği
erk e k fare, gebe b ıra k a n dam ızlık ise tab ii ki b öyle b ir d u ru m
olm az.
Aynı soydan am a sadece H -2 b ak ım ın d an b irb irin d e n farklı
fareler k ullanan Y aınazaki ile ekibi, ilk dam ızlığın ay n ı aileden
b aşk a b ir erk ek le değiştirilm esi d u ru m u n d a B ruce etkisinin
oluşm adığını, an cak eğ er erk ek fare H -2 si farklı b ir aileden ise
dişilerin ço ğ u n d a gebeliğin sona erd iğ in i ve kızışına dönem inin
başladığını buldu. Bu etkinin o rtay a çıkm ası için y a b an cı H -2'li
erkek faren in o ra d a bulunm ası g erekm iyor; g eb e farenin y a k ı­
nında, o aileden alınm ış b ir id rar ö rneği b u lu n m ası halinde a y ­
nı etk i y in e m ey d an a geliyor.
G eb e farelerin soy d aş dişiler y a d a b u n ların idrarlarıy la bir
aray a getirilm esi ise B ruce etkisine y o l açm ıyor. D olayısıyla
Bruce etkisinin, g eb e farenin biri cinsiyet olarak erkekliği, d iğ e­
ri ise farklı H -2 'y e sa h ip b ir erkeğin varlığını b elirten iki ayrı ve
bir b irin d en farklı işareti algılam ası so n u c u n d a o rta y a çıkıyor
olm ası gerekli.
B ruce etkisiyle ilgili olarak, en azın d an b ir am aca y ö n elik ol­
d u ğ u n a ilişkin d o y u ru c u b ir açık lam a d uym adım . Belki hetero-
zigo t0 olm ayı teşvik edici ve b ir ölçüde de y a k ın aile çevresi
içinde ürem eyi önlem eye y ö n elik d o ğ u ştan gelen bir tepkidir.
Ya d a belki (benim tercih ettiğim varlık am acı açıklam ası bu-
d u r) y a k ın d a H -2 k o k u su ilk dam ızlık tan farklı olan y a b a n c ı bir
erkeğin bulunm ası, baban ın dişiyi te rk ettiğini ve dolayısıyla
do ğ ac a k y a v ru la r için sağlayacağı k o ru m an ın o rta d an kalktığı­
nı g ö sterm ek ted ir ve bu y ü z d e n dişinin gebeliği sonlaııdırıp her
şeye y e n id e n başlam ası y e rin d e olacaktır. Y aptığım ız deneyler
şim diye kadar, y a b a n c ı erkeğin k o k u su ile bağışıklık açısından
* Ebeveynlerinin her birinden aynı genin değişik bilimini almış olan birey, (ç n.)

206
yabancılığın algılanmasının avnı gen dizisi taralından şilrelendi-
ği dışında bu konuda bize bilgi sağlamamıştır.
Geçen yıl Dr. Boyse ile birlikte, izci köpekleri önce Baltimo­
re polis teşkilatının köpek eğitim merkezinde, daha sonra «la
Scotland Yard'ın Londra'nın güneyindeki m erkezinde eğilim
sırasında izleme (irsali bulduk. Bir insanın, seçilerek ve özel
olarak izlenmesinin, gerçek ve tekrarlanabilir b ir olgu olduğu­
na bizi ikna etmeye yetecek kadar şey gördük. G ördüklerim iz
aynı zam anda bizi, tek yum urta ikizlerinin bıraktıkları izlerin
de birbirleriyle aynı olup olmadığını öğrenm ek için deney y a p ­
m anın tamamıyla m üm kün olduğuna ve hatta -burada çok zor
teknik sorunların ortaya çıkacağını öngörsem de- iz sürıne ba­
şarısıyla insanlardaki H LA tipi arasında korelasyon kurm a ola­
sılığına da inandırdı. Bu iki yola da baş vurm adığımızı söyleme­
me gerek yok sanırım. Ama gözlemlediğimiz bazı şeyler, bilim­
sel değerleri olmasa bile hikâye olarak ilgi çekebilir. Daha önce
bilmediğimiz ilginç bir şey şuydu: Köpek, belirlenen bir kişinin
izini sürm ek üzere yola koyulduğunda. Filmlerde görüldüğü gi­
bi burnu y ere yakın bir şekilde koklayarak değil, başını dik tu­
tarak ve iki tarafa sallayarak gider. İz dik bir açı yaparak dön­
düğünde, köpek doğal olarak önce sapm adan yoluna devam
eder, ama sonra izi yeniden bulmak üzere geri dönerken, yerin
oldukça yukarısındaki havayı koklayarak: yerin kendisinden ve
ayak izlerinden değil de y erden yükselen bir şeyden işaret ala­
rak yürür.
Scotland Yard’daki çalışmalar sırasında, birbirlerinden yal­
nızca bağışıklığa ilişkin kimlik işaretlerini taşıyan genleri lurklı
aynı soydan gelen iki g ru p farenin bulunduğu kafeslere döşen­
miş gazlı bezlerden birkaç parçayı da getirdik ve eğiticiye köpe­
ğinin iki grubu birbirinden ayırt etmeyi öğrenip öğrenemeyece­
ğini sorduk. Bez parçaları çimen üzerine gelişigüzel ve aralıklı
olarak konuldu ve köpeğe seçilmesi istenen parçanın kokusu
koklatıldı. Köpek başını gazlı bezlerin 5-10 cııı yukarısında tu­
tarak hızla koştu ve doğru parçaya geldiğinde d u rarak dişleriy-

207
lı* bezi dikkatle iııttu. sanki gazete götürüyorm uş gibi sahibine
taşıdı. Bütün işlem neredeyse otomatik denebilecek k adar zah­
metsiz ve köpek açısından çok kolay olmuştu. Iîğer biz insanlar
ila her birimizi bir kişi olarak işaretleyen ferem onlara sahipsek
İm kokuları duyamadığımız için kendi adıma m em nun olduğu­
mu söyleyebilirim, çünkü toplum yaşamı zaten yeterince k a r­
maşık. Ama bir Scollaııd Yard tazısının bunu yapabilir ve bir
idrar örneğini diğerlerinden ayırıp kokusunu hemen altlılarsa
bu beni şaşırtmayacak.
Ancak, izci İare ve Y labirenti deneyinin teknik sımrlamala-
ı ıııa rağmen, fare idrarındaki H-2 şifreli koku maddesinin kim­
yasal niteliği hakkında bir şeyler öğrenebilmek artık m ümkün
olabilmeli. Dr. Ya mazak i ile Dr. Yamaguchi de bu nedenle labo-
raluvnrlarını kısa süre önce, koku m addeleri kimyasının, ileri
teknolojinin kullanıldığı bir uzmanlık konusu olduğu Philadelp-
lılu'duki Monell Enstitüsü'ne taşıdılar. Kuşkusuz bazı ilgi çekici
sorular ortaya atılacaktır. Yapısında sayısız farenin, y a da ben-
Hrı şekilde dört milyar insanın, her biri için benzersiz kimlik
işaretleri oluşturabilecek kadar değişkenlik taşıyan ne tür ısıya
dayanıklı bir madde olabilir bu? Ben bunun, muhtemelen aynı
•Iıı ıl ıa n olan ama yapısal çeşitlemeleri bulunan bir kimyasallar
¡'.ruhu olabileceğini düşünüyorum . B unlar muhtemelen, grubun
herhangi bir öğesinin yoğunluğunda oluşan çok küçük bir deği­
şik İlkle meydana gelen sonsuz sayıda olası karışım lar olacak ve
her bireyin kokusu benzeri olmayan bir vurgu taşıyacaktır.
Bağışıklık sistemindeki hücre m arkerlerinin sonsuz değiş­
kenliğinden sorum lu olan da belki m oleküler işaretlerden olu­
şan benzer grtıp dizilimleridir. D oku antijenlerinin de. benzer­
i/ligi sağlayabilmek için değişen yoğunluklarda görülen, farklı
işaretlerin benzer grupları olması akla yatkındır. Koku reseptör
Iniı relerini harekete geçiren m oleküler düzenleşim lerin (konfi-
gılı asyon) T-lcnfositlcri harekete geçirenlerle aynı y a da yak ın ­
dan bağlantılı olduğunun ortaya çıkması olmayacak şey değil­
dir. Konuyu daha da ileri taşırsak, bu tü r bir işaretlem e düzeni-

208
n in . e m b r i y o h ü c r e le r in in k e n d ile r in e a it y e r l e r i a lm a s ın d a ,

s ü n g e r l e r i n ö z k o r u m a l a r ı n d a v e b i r a m ip t e b u l u n a n iç s e l g i z l i ­

liğ in k o r u n m a s ın d a d a e t k ili o ld u ğ u d ü ş ü n ü le b ilir , l i ğ e r b u d o ğ ­

r u y s a , t e k h ü c r e y a ş a m ı n ı n k a r m a ş ı k l ı ğ ı d a h a d a a r t a c a k t ır . H e r

n e k a d a r k e n d i t e k h ü c r e l i ç a ğ ım ç o k g e r i l e r d e k a l d ı ğ ı v e b u d ö ­

n e m e a it h i ç b i r a n ı m b u l u n m a d ı ğ ı i ç i n b u n u s ö y l e m e y e y e t k i m

o l m a s a d a . t e k h ü c r e l i o l m a k b a s it b i r h a y a t s ü r m e k a n l a m ı n a

g e lm e z .

209
 XX. B ö lü m

H astalık

ıpta öğrenmesi zor, öğretmesi daha da zor şeylerden bi­

T ri hasta olmanın nasıl bir duygu olduğudur. Ciddi has­

talıkların, herkesin zaman zam an yaşadığı daha sıradan
bir deneyim olduğu eski günlerde d o k tor da en azından birkaç
kişisel deneyim geçirmiş ve hastasının neler hissettiği konu sun ­
d a oldukça iyi Fikir edinmiş olurdu. Bu yüzyılın başlarında y e ti­
şen akciğer hastalıkları uzmanlarının birçoğu, bu alana ilgi d u y ­
maya kendilerinin de tüberküloza yakalanm aları üzerine başla­
mışlardı. Tıbbi rehabilitasyon alanının önde gelen isimlerinden
bazıları çocuk telcinin sakat bıraktığı kişilerdi. Eski kuşakların
bütün hekimleri zatürree ve tifo konusunda da kendileri y a da
y ak ın aile çevrelerinden kaynaklanan ilk elden bilgiye sahipti.
Bugün durum çok Farklı, ö lü m c ü l y a d a öldürücü olabilecek
hastalıklar çoğunlukla ileri yaşlarda ortaya çıkıyor. Kimse artık

211
Iu t gü n ölüm ün eşiğine gelerek ve so n u n d a belki d ah a g üçlü bir
kişilik am a kesinlikle d a h a larklı b ir y aşam bakışı k azanm ış ola­
rak, ıifonıın allı ile sekiz hafta sü re n tehlikeli y o lcu lu ğ u n u y a ş a ­
mıyor. C iddi h astalıklarla başa çıkabilm ek için kullanılm aya
başlanan ileri teknoloji uygulam aları, ki b u n la r a rasın d a y o ğ u n
bakını ünitelerindeki elek tro n ik m onitörler, k a n se re karşı u y g u ­
lanan k em olerapi ilaçları, m odern cerrah in in etkileyici b aşarıla­
rı ve tanı için gid erek d ah a kapsam lı y ö n tem lerin devreye so­
kulm ası sayılabilir, sadece d ers notları ve k ita p lard a n , so n ra da
h a stalar ü zerin d ek i uygulam alarla öğreniliyor. Ama bu d en e­
yim lerd en geçm enin g erçek te nasıl b ir duygu o ld u ğ u n u pek az
d o k to r biliyor. K ızam ık, boğm aca, suçiçeği gibi bulaşıcı çocuk
hastalıkları bile, a şıla r ve stre p to k o k enfeksiyonlarının kolayca
kontrol altına alınabilm esi sayesinde neredeyse kayboldu. Bu­
g ü n ü n g en ç d o k to rları değil k ulak zarı yırtılm asının, k ulak a ğ ­
rısı çekm enin bile nasıl b ir şey o ld u ğ u n u bilm iyorlar.
I kıslalık k o n u su n d a k i kişisel eğitim en iyi ihtim alle g ripten
alm ıyor. D eneyim le e ğ itilm e y ö n te m in d e elim izde n eredeyse bir
tek İm kaldı ve ben um uyorum ki ö teki pek çok hastalığı d a o r­
tadan k aldırm a y o lu m u z d a ilerlerken hiç olm azsa bu hastalığı
k o ru ru z. G erçe k ten de ben g rip ile a k rab a sı olan basit soğuk al­
gınlığının m üm kün o lduğunca koru n m asın d an yanayım . S a n ı­
y orum bu hafif afna etkileyici h astalıklara k arışan çeşitli v irü s­
lerin. insanın ortam ı için aslında faydalı olan, soyu tük en m e teh ­
likesi içindeki tü rle r gibi değerlendirilebileceğini savunm ak
m üm kün.
( îribe yak alan an insanların çoğu yakınm alarını dile g e tirirle r
ve hastalığın m eziyetlerinden biri budur. İnsanın zam an zam an
şikayet edecek som ut bir şey, g erçek b ir iblis bulm ası iyidir. Ay­
nen a rad a bir yatağa düşm ek, doğ an ın insanı h e r işi b ırak ıp y a t­
m aya zorlam ası d a iyi b ir şevdir. İnsanın ateşi y ü k se lip kendini
hasla hissedince, b u n u n üç d ö rt gü n içinde geçeceğini am a bu
arada ha sta olm anın b ü tü n ay rıcalık ların d an y a rarlan m a y a hak
kazanacağını bilm esi d a h a d a güzeldir: y a ta k istirahatı, başu-

212
cu n d ak i b u zlu su, asp irin alm ak, belki b aşına y a d a ensesine buz
torbası konm ası ve şefkatli b ir aile bakım ı gibi. S izin hatanızdan
k ay n ak lan m ay an ve b irk aç g ü n içinde geçeceğini bildiğiniz bir
şey için b aşk aların ın şefkatini ve ilgisini çekm e fırsatı hayatta
kaç defa insanın k arşısın a çıkabilir? Ben d erim ki gribi k o ru y a­
lım ve onu b ü tü n tıp ö ğ rencilerinin uygulam alı ö ğ retim p ro g ra ­
mı içine y erle ştirm e n in b ir y o lu n u bulalım , ö r n e ğ in , y ıld a iki
kez m olek ü ler biyokim ya d ersin in verildiği sınıfa sessizce ade-
no v irü s p ü sk ü rtü lm ek ve böylece b ü tü n sın ıf b ird en h a sta olm a­
lı. T ıp fakültesindeki d ers prog ram ları d ü şü n ü ld ü ğ ü n d e , ö ğ re n ­
cilerin birçoğu hastalığı a y a k ta geçirm ek, birk aç g ü n kas ağrıla­
rı ve y ü k se k ateşle çalışm ak z o ru n d a k alacak ve ilgilenilmeme-
nin nasıl b ir şey o ld u ğ u n u ö ğ renecektir. Bu o n la r için iyi b ir şey­
d ir ve hekim likteki gelecekleri için de iyi olacaktır.
G erçek so ru n , b eklenm eyen ciddi ve tehlikeli hastalıkların
y ara ttığ ı şaşkınlık ve şoktur. D o k to r y a d a h asta, çoğum uz y a ­
şam larım ızı g erçek b ir tehlikeyle neredeyse hiç karşılaşm adan
geçiririz. Ama bu o ld u ğ u n d a d a bize k arşı y ap ılm ış bir haksız­
lık, insafsızlık olarak g ö rü rü z . E skiden olduğu gibi hastalığa alı­
şık değiliz ve ileri teknolojinin b ir parçası o lm ay a d a hiç alışa­
m adık.
Bu k o n u d a y a k ın z am an d a b ir şey ler ö ğrendim , am a bu has­
taların b a şu c u n d a gösterd iğ im b ecerilere pek k a tk ıd a b u lu n a ­
m ayacak k a d a r geç oldu. Altm ış d ö rl yaşım dan b aşlay arak b ir­
kaç kez, h a sta y a ta ğ ın d a n tıb b a ve c errah iy e y a k ın d a n bakm a
ve d a h a d a y a k ın d a n olm ak ü zere k endim i izlem e fırsatım oldu.
S onuç o la ra k , g ö rd ü k le rim d e n m em nun kaldım , am a an cak g e ­
riye d ö n ü p baktığım da, y a n i y a ta k ta n k alk ıp ö zg ü rce eve gid e­
bildiğim de. Y atak tay k en ise, h a sta o lm anın z o r iş olduğunu
keşfettim .
Ç oğu zam an, ciddi b ir hastalığı olanların, özellikle d e am eli­
y a t geçirm iş b u lu n an ların deneyim leri h a k k ın d a k o n uşm aya b a ­
yıldığı ve k endilerini dinlem eye istekli olan h erk ese h e r ş^yi a y ­
rıntısıyla anlatacağ ı söylenir. B u n u n d o ğ ru lu ğ u n d an k u şkulu-

213
y u m . H a sta o lm a k ö z ellik le k işisel b ir d e n e y im d ir v e tan ıd ığ ım ,
cid d i h a sta lık g e ç ire n in sa n la rın ç o ğ u g e n e ld e b u k o n u d a k e tu m
d a v r a n ır la r ve sö z a ç ıld ığ ın d a k o n u y u d e ğ iştirirle r. A m a b e n , sı­
ram ı s a v a rk e n g e çe n z am an ı ve ö ğ re n d ik le rim i siz e a n la tm a k is­
tiy o ru m . ö n c e d e n sö y le m e m g e r e k ir ki b u n u s a d e c e m eslek i il­
g id en d o lay ı y a p ıy o ru m .
G e çird iğ im h a sta lık la rın ilki ve e n şa şırtıc ısı, b ir S alı g ü n ü
titre m e , a te ş ve halsizlik le a n id e n o rta y a ç ık a n a n la şılm a sı gü ç
b ir t ü r z a tü rre e y d i. B irk aç g ü n sıc a k ç o r b a ve so ğ u k içecekle
b e sle n ip k a b a rtılm ış y a s tık la r d a y a ta r a k a ile m d e n bol ilgi g ö re ­
ceğim u m u d u y la vc neşeli b ir şe k ild e y a ta k is tira h a tın a b a şla ­
dım . A m a b ir h a fta g e ç ip d e titre m e le r ve a te ş g e ç m e y in c e k a ­
rım d o k to r ç ağ ırd ı. D o k to r a rk a d a ş ım d ı ve e v vizitesi y a p a n h a ­
kiki b ir d o k to rd u . K a n ö rn e k le ri a lm a k d a d a h il o lağ a n işlem le­
ri y a p tı ve o rta lık ta b ir v irü s ü n "d o la ştığ ı"n a ilişkin b ir şe y le r
m ırıld a n a ra k b ir iki g ü n iç in d e a te şim in d ü şe c e ğ in i söyledi.
A m a e rte si g ü n k e n d im i b ir h a sta n e y a ta ğ ın d a b u ld u m . Yeni
kan tah lille ri y a p ılıy o r, b ö lü k le r h a lin d e k i in tö rn ve a s is ta n la r
ben i m u ay e n e e d iy o r v e k e m ik le r d e d a h il o lm a k ü z e re h e r y e ­
rim in film inin çek ilm esi için rö n tg e n se rv isin e g ö tü rü lü p g e tiri­
liy o rd u m . L a b o ra tu v a r so n u ç la rın a g ö re h e m o g lo b in d ü z ey im
n o rm al d e ğ erin y a rıs ı o la n 8 g /d l'n in a ltın a d ü ş m ü ş tü ve k a n ın
n e rey e gittiğ in i y a d a g itm e k te o ld u ğ u n u b u lm a k acil b ir m ese­
le h a lin e gelm işti.
S o n ra k i b irk a ç g ü n için d e titre m e ve a te şle b irlik te z a tü rre e
y o k o ldu ve b e n y e n i b ir ta n ı s o ru n u h a lin e geld im .
N e d e n i b ilinm eyen k a n sız lık ta n d o lay ı a ra ş tırm a k o n u su ol­
m ak y o ru c u iştir. E n olası n e d e n , u ğ u rs u z b ir şe k ild e gizli k a n a ­
m a o la ra k b ilinen k a n kay b ı, b u n u n e n o lası k a y n a ğ ı d a b a ğ ır­
sa k lard ır. ik i ü n ite kan v e rild ik te n s o n ra b e n d c p a ld ır k ü ld ü r
tek n o lo jin in içine y u v a rla n d ım , H a tırla d ığ ım a g ö re y a p ıla n ilk
iş, kalça k em iğ in d en d ik k a tle ve h ızla a lın a n k e m ik iliği b iy o p ­
sisi idi. İşini y a p a rk e n m ak in eli tü fe k gibi a ç ık la m a la rd a b u lu ­
nan h em atolog, işlem in n e z a m a n acı v e rec eğ in i ve n e le r hisse-

214
deceğim i anlatıy o rd u . A m a onun cesaretlendirm esine rağm en,
insanın kem ik iliğinin b ir şırıngaya çekilm esinin doğal olm ayan
b ir h arek et olduğunu hissetm ekten kendim i alam ıyordum ; bir
insana böyle davranılm am alıydı. A slında çok Fazla acım am ıştı
a m a tro k a r iğnesinin kemiği hafifçe delm esinden sonra ilikle
hissedilen tu h a f ve y a b an cı acı hiç de hoş olm ayan garip bir
duyguydu.
Ben de çok eskiden, intörıı olduğum zam anlarda ve ılalıa
so n ra d a zam an zam an, kem ik iliği biyopsileri y a p m ış ve bu iş­
lem i h e p hem en hem en hiç acısız ve önem siz b ir uygulam a ola­
ra k görm üştüm . A nıa acılı olsun y a d a olm asın bu k a d a r ra h a t­
sız edici olabileceği hiç aklım a gelm em işti.
A raştırm aların geri k alan kısm ı a ğ ır ilerliyor ve bazen çok
u zun zam an alıyordu. M idem in ve ince b ağırsakların duvarları
içtiğim baryum lu bir ilaçla, kalın bağ ırsak lar d a benzeri b ir şı­
rıngayla harika b ir şekilde görü n tü len m iş ve d u ru m u n norm al
olduğu belirlenm işti. Ne v ar ki, uzun sindirim kanalının b ir y e r-
lerinde k anam a devam ediyordu ve y e n id e n k a n nakli g erek i­
y o rd u .
B ir d o k to r için başka b ir d o k to ru tedavi etm ek kolay iş d eğil­
d ir ve eğ er ha sta olan d o k to r çalışm a a rk ad aşı ve y a k ın dost ise
bu iş d a h a da güçleşir. H assas b ir tutum izleyerek hasta d o k to ­
run m esleki o n u ru n u kıracak y u k a rıd a n bak an tavırlardan k a ­
çınm ak am a aynı zam anda hastanın kendisine söyleneni y a p m a ­
sını sağlam ak gerekir. Bana d a büyük incelik ve kararlılıkla
davranılınıştı. B enden sorum lu olan çalışına ark ad aşlarım ve
dostlarını y in e benim a rkadaşlarım dı am a benim statüm k o n u ­
su n d a hiçb ir tere d d ü t y o k tu ; Ben bir hastaydım ve öyle d a v ra n ­
mam gerekiyordu. K endi hastalığım ın tanısı ve tedavisiyle ilgili
k a ra rla r alm aya kalkışm am alıydım . U zun süren y a tış süresi
içinde b irk aç kez çok istem em e rağm en bir-iki gün için bile eve /
gitm em e izin verilm em işti. Bana nazikçe, kanam anın nedeninin
hâlâ bulunam adığı ve h er an d a h a şiddetli bir k anam a geçireb i­
leceğim anlatılm ış, o k a d a r nazik olm ayan bir i İadeyle ile. eğer

215
böyle b ir şey olursa ciddi beyin hasarı geçirebileceğim , dolayı­
sıyla o sırada evde bulunm am am ın iyi olacağı söylenm işti.
R öntgen incelem esi n e g atif çıkınca, bağırsak kanalım ın fa rk ­
lı bir biçim de incelenm esi gerekm işti. Bir y e rle rd e serb estçe ka­
nayan ancak rö n tg en d e görülem eyecek k a d a r k ü ç ü k b ir polip
bulunm ası ihtim aline karşı kolonoskop ile m uayeneden geçiril­
mek (izere endoskopi servisine g ö tü rü ld ü m . K olonoskop, dışa­
rıdan gönderilen ışıkla d o ğ ru d an ay dınlatm a sağ lan arak kalın
bağırsağın her tarafın ın izlenebildiği m üthiş u zun ve esnek bir
lilıeroplik kııvartz tü p tü . D o k to r işleme devam ederken, m esle­
ki nezaketin güzel bir ifadesi olarak sık sık d u ru p , aletin izleme
yapılan ıırıınu o m zum un ü stü n d e n sol gözüm e u z atıy o r ve
"B akm ak isler m isiniz?" diye so ru y o rd u . D a h a ö n ce bu gibi iz­
lem elerin birçok fotoğrafını g ö rm ü ş olm am a rağm en bu harika
aletle hiç bakm am ıştım . Bu deneyim zaten ilginç olacaktı am a
ha kliğim kendi b ağırsaklarım ın derinlikleri o lunca tam am ıyla
büyülendim . G ö rü ş alanım a kırm ızı b ir şey girin ce "B u n e ? ” d i­
ye bağırdım . D o k to r b ir göz attı ve "Y abancı b ir şey değil. N o r­
mal m u k o za ” dedi.
Bu büyüleyici am a negatif so n u ç v eren y o lcu lu k tan birkaç
gün sonra b ir k a n am a d ah a geçirdim . H em oglobin düzeyim
kaygı verici b ir d ü z ey e d ü ştü , y e n id e n kan nakli yap ıld ı ve k a ­
nadığı sanılan b ölüm ün çıkarılm ası için am eliyatın gerekli o ld u ­
ğ una k a r a r verildi. A ncak b u n u n kanam anın kesin y e ri bilinm e­
den yapılm ası, b ağ ırsak tan u zun b ir p a rça alınm asına rağm en
k anayan y e rin y in e içerde kalabileceği an lam ın a geliyordu.
B enden sorum lu olan gastro en tero lo g Dr. Paul S herlock, henüz
b e rta ra f edilm eyen ve benim hiç duym adığım zayıf bir olasılık
hak k ın d a bilgi sahibiydi. Bu. kısa b ir sü re önce, bağırsak k a n a ­
m asına neden old u ğ u o rta y a çıkarılm ış olan bağırsak d u v arın d a
bir a ta rd am a rla to p la rd a m a r a rasın d a anorm al bağlantı o luşm a­
sının yo l açtığı b ir d u ru m d u .
O zam an b u n u n d ü şü n d ü ğ ü m gibi bu, rasgele yap ılm ış bir
tahm in değildi. R ö n tg en ler ve kolonoskopiyle b aşlangıçta be-

216
nim neredeyse kesin gözüyle baktığım kolon kanseri ve b ağ ır­
sak duvarındaki k üçük çatlaklar anlam ına gelen divertikül ola­
sılığı o rtad an kalkmış, polip de ihtimal dışı bırakılmıştı. Geride,
y eni ortaya çıkan atardamar - 1op Iard am a r anomalisi send ro­
m undan başka olasılık kalmamış gibiydi.
Bunun doğru olup olmadığını ortaya çıkarm ak gastroentere-
loglar ile radyologlar arasında yakın işbirliğini gerektiriyordu.
Sağ bacağımın üst kısmına, uyluk atard am arın a b ir kata.teri e gi­
rilerek ucu, kalın bağırsağı beslemek üzere kollara ayrılan ana
atardam arların düzeyine ulaşıncaya k ad ar itildi. Bu noktada
bütün bu atardam arları dolduracak mat renkli bir boya şırınga
edildi. Röntgen şefi D r. Robin W atson şırıngayı boşaltmadan
hemen önce beni bir sıcaklık hissi duyacağım k on usu nd a uyar­
dı ve endişe etmememi söyledi. Bu, belki de bu tü r arteriografi
işleminden geçen hastalardan başk a kimsenin yaşam adığı, y e p ­
y eni bir du yu algılamasıydı. O tu z saniye boyunca sanki vü cu ­
d um un belden aşağısı alev almış gibi oldu, sonra bu duygu geç­
ti. Bu a ra d a boyanın ulaştığı b ütü n d am ar yataklarının filmi çe­
kiliyordu ve tanı sağlam bir şekilde doğrulandı. Birkaç dakika
sonra Dr. Watson, lezyonu gösteren resim örnekleriyle odaya
girdi. ‘Bakm ak ister misiniz?” diye sordu. Büyülenmiştim. B a­
ğırsaklarımın sağ tarafında bir yerlerde, sadece bir noktada, bo ­
y a sızıntısının oluşturduğu leke görülüyordu ve mesele anlaşıl­
mıştı. Bu b an a teknolojinin sağladığı kesinliğin bir harikası gibi
gelmiş ve ayrıca d a belli bir estetik değeri olan, bakması hoşa gi­
decek bir resim olarak görünm üştü. Uzaktan öteki doktorların
seslerini duyabiliyordum. Z o r bir tanı nihayet konulduğunda
yaptıkları gibi sakince başarılarını kutluyorlardı.
O gece anestezi uzmanı beni ziyaret ederek, ertesi gün y a p ı­
lacaklar h ak kın da kısa ancak moral verici açıklam alarda b ulu n ­
du. Sabahleyin de Valium sayesinde hoş bir sersemlik içinde, te­
kerlekli sedye ile koridordan asansöre, oradan da aşağıdaki
ameliyathaneye götürüldüm . D a h a sonra gö rdüğüm ilk şey
ameliyattan çıkan hastaların alındığı gözlem odasının duvarm -

217
daki sa a t ve bana h e r şeyin çok iyi geçtiğini söyleyen görevli
hem şire dostum un hoş y ü z ü oldu. A m eliyathaneyle ilgili hiçbir
anını y o k ; sadece basılan d u v ard ak i d üğm enin ve tekerlekli sed­
y e içeri g irerk en açılan o tom atik kapıların sesini hatırlıyorum .
Bu benim , hastan e teknolojisi gerek tiren tü rd en bir h astalık ­
la ilgili ilk kişisel deneyim im di. G eriye d ö n ü p baktığım da, b u ­
nun, en a zından bazı bölüm lerinin, kişilikten arındırılm ış olarak
b ü y ü k (am a sessiz) b ir Fabrikanın üretim b an d ın a y erleştirilm e­
y e benzem esine rağm en, değiştirm ek y a d a düzeltm ek isteyece­
ğim hiçb ir şey bulam ıyorum . G erçe k ten de a rt a rd a y a p ıla n iş­
lem lerde ve testlerde, sıkı b ir incelem eyi ve nazik b ir onan ın ı
g e rek tire n bir nesne o larak ele alınm ış, so ru n çözülünceye k a ­
d a r gün lerce hastan en in b ir b ö lüm ünden diğerine taşınm ıştım .
İşlem ler devam ed erk en kendim i, başı d e rtte b ir insandan çok,
m üm kün o lduğunca çab u k halledilm esi g erek en bilim sel bir
problem olarak hissettim . Sürecin işlem esini sağlayan ve "kişi­
liksizleştirm e", “insanlıktan ç ıkarına" gibi kavram ların aklım a
bile gelm esini önleyen, b enden sorum lu kişilerin becerisine ve
aklına duyduğum m utlak güvendi. Bu bir ölçüde onların ustalı­
ğı hak k ın d a d ah a önceden sah ip olduğum bilgiye d ayansa da
güvenim d a h a çok işlerini y a p a rk e n kendilerine lam güven d u y ­
duk ların ı gözlem lem ekten kaynaklanıyordu.
S onraki iki hastalık deneyim im travm ayla ilgiliydi. D ah a ö n ­
ce hiç g erçek travm a yaşam am ıştım , y a da sadece b ir dela, ilk
okul öğrencisi küçük b ir çocukken kafam a isabet e d en bir beyz-
bol top u y la b ir an için kendim den geçtiğim de böyle b ir şey y a ­
şam ış olabilirim . Bu olayın ertesi g ü n ü başım kaşınm aya başla­
mış ve evin içinde d olaşırken ve okula gidip g elirken aralıksız
k aşınarak, herkese beyzbol topunun kafam daki sinirleri zedele­
diği a n la tm a y a başlam ıştım . A nnem , kendi k en d in e konulan
teşhislerin çoğunda y a p tığ ı gibi bunu d a şüpheyle karşılayarak
saç derim i dikkatli bir incelem eden geçirdi. A nlaşıldı ki kafam
belki d e okulda başkasının şapkasından kaptığım bit sürüleri­
nin işgaline uğram ıştı. H em en k atıksız g a z y a ğ ı ve h e za ren çiçe-

218
ği suyuyla başım y ık an ıp , sık dişli tarak la sayısız tara m a lar y a ­
pılarak vc so n u n d a da saçlarım çok kısa kesilerek kısa sürede
am a ıstıraplı bir şekilde bitlerden tem izlenm iştim ; a m a annem in
beni b ir d a h a aynı gözle g ö rü p görm ediğinden em in değilim. Kı­
sacası, altm ış altı y a şım a gelinceye k a d ar yaşadığım tek travm a
buydu.
A m agansett'de sö rl'yapıyordum . Y üksek v e y u m u şak bir d a l­
g anın üzerin d e kayarken, kum sala ulaşabilm ek için dalgayı y a ­
kalam ak üzere dönm üştüm ki aniden sağ dizim e b ir şey oldu.
Bir hayli çırpınıp epeyce su y u ttu k ta n sonra, kırılarak kıyıya
v u ran dalgaların y a rdım ıyla k araya çıkıp ayağa k alkm aya çalış­
tım . B aşaram adım ve y a rd ım istem ek zo ru n d a kaldım . A rk a d aş­
larım beni su d an çekip çıkardı a m a sağ bacağım ın üzerine a ğ ır­
lığımı verem iyordum . Kıyıdan içeriye do ğ ru g ö tü rü lü rk e n k a r­
şım a B ellevue'den b ir m eslektaş olan D r. H erbcrt C hasis ile k a ­
rısı B arb ara çıktı. H e rb crt böbrek hastalıkları ve y ü k se k tansi­
yo n k o n u su n d a tanıdığım herkesten d ah a bilgili bir kişiydi ve
B arb ara d a ben B cllevuc’dcy'kcn psikom edikal servisinin şeli
o larak görev y apm ıştı. Tabii ki benim le ilgilendiler am a beni ş a ­
şırtan , diz k o n u su n d a da çok iyi bilgi sahibi olm aları ve bütün
iyi Bellevue m ensupları gibi y a rd ım a h a zır olm alarıydı. G e rçe k ­
ten de C hasis'in plaj çan tasın d a d u ru m a uygun b ir dizlik varili
ve bunu takm am a y a rd ım ederken dizim deki b ir kıkırdağın y ır ­
tılm ış oldu ğ u n d an em in olduğunu söyledi (aynı şey birkaç yıl
önce kentlisinin d e başına gelm işti ve m alzem eleri b u n u n içitı
y a n ın d a b u lu n d u ru y o rd u ). Memen kolluk d eğnekleri de b u lu n ­
d u ve ben giyinm ek üzere eve, a rd ın d a n da M anhaltaıı'daki
C errah i İhtisas H astan esi'ııe gittim . Yeniden rö n tg en ler çekikli
ve şaşkınlıkla karşıladığım başka bir lib e r optik aletle, bu kez
eklem lerin içine bakm akta kullanılan b ir a ıır o s k o p ile karşılaş­
tım. Bu alet içeri girerek dizim in çeşitli n o k taların d a dolaştıktan
so n ra d u rd u . C errah, "B akm ak ister m isiniz?" diye so rarak vi-
zörü bana uzattı. Eklem i çevreleyen kıkırdağın ışıkta gri ve p a r ­
lak olarak g örünen d ü zg ü n geom etrisine büyülenm iş gibi bak-

219
Iıııı ■ •ııııı ıi Miııııı g ö rd ü ğ ü n ü ben de gördüm : k o p arak y e rin ­
ilen ,m. ı ı| m i ' . b ü y ü k ç e b i r k ı k ı r d a k p a r ç a s ı . ' S a ğ ol, ş i m d i n e o la -
ı 1 1 ıllyı nni'iımyi a k ı l e t m i ş t i m ki, " ç ı k a r a c a ğ ı z " d e d i . B ö y l e c e
< 11 1 1 i 1 it Va 11m ı ı ı İli’ sersem leyip y e n id e n hatırlam adığım bir
ılllirllvıillınnrvr g ir i p ç ı k t ı k t a n s o n r a e rte si s a b a h s a r g ıl a r d e ğ iş ­
in llıı lıi'iı, »as ısı/ dikişle d ik k a tle d ik ilm iş u z u n eliptik am eliyat
ki ' ı/ M ııi j i i ı / l c ı İm le g ö r d ü m . Y a t a k t a n ç ı k ı p , a c ı s a d a a c ı m a s a d a
a s a g ı ı ı ı m ü» Kili e b a s m a m e m r e d i l d i . B u n u n b a c a ğ ı m iç in iyi
■ıl ıı .ı/ıı m s İl ildi a ııı a n e d e n ö y l e o l d u ğ u n u h a t ı r l a m ı y o r u m . B e l ­
k i ılı lıaı a ğ ı n ı n İyi b i r d e r s v e r m e k i ç i n d i . A r d ı n d a n b i r k a ç h a l ­
in k u l l u k d e ğ n e k l e r i y l e , b i r k a ç h a f t a d a t e k d e ğ n e k l e y ü r ü y ü p
r ıııııl> m. k ı v a y a ğ ı m l a a ğ ı r l ı k k a l d ı r m a k g i b i e k s e r s i z l e r y a p -
lllılıin Minin - b i r k a ç g ü n d e n s o n r a k a y t a r ı p y a l a n s ö y l e m e y e
liıiı-km m. imı n i h a y e t , a r a s ı r a o r t a y a ç ı k a n a ğ r ı d ı ş ı n d a t a ıııa -
ınıv l.ı iy ile ş tim . Yeiıi b i r z a l c r k a z a n m ı ş t ı m . K e n d i m i n e r e d e y s e
İm d e r » k l m k y a z a b i l e c e k g i b i g ö r ü y o r d u m .
Ikışım a g e le n b ir o la y d a h a v a r v e b u s o n . S a y g ın k iş ile r ve
kitl’l 1 1 1 m d a a r a l a r ı n d a o l d u ğ u e n t e l e k t ü e l k a d ı n l a r l a d o l u b i r
s n ııkııı N e w Y o r k t a k ı C o s m o p o l i t a n C l u b ' d a b i r a k ş a m k o n ­
i m . n ıs ı s e r m e k ü z e r e d a v e t e d i l m i ş t i m . S i m b i y o z k o n u s u n d a
İm k ı n ı n s ı n , ı h a z ı r l a d ı m v e b ö c e k l e r i n d a v r a n ı ş ı y l a ilg ili e n s e v ­
d i ğ i m ü ı ıı c k u l a n m i m o z a a s a l a ğ ı n ı g ö s t e r e n b i r k a ç s l a y t g ö t ü r ­
düm K ım ıışm iim in y a r ıs ın d a , s la y tla r ın k o n u lm a s ın ı isted im ve
ı ıkl.ıı s ö n d ü . B öceğin ç e n e h a re k e tle r in in y e r in i g ö s te r m e k
II /m e p e r i l i y e y a k l a ş t ı m - v e p l a t f o r m d a n a ş a ğ ı , k a r a n l ı ğ a y u -
» u kındım . Y ardım la a y a ğ a k a lk tık ta n so n ra, o m z u m d a k i acı­
d a n ı I n l a y ı sol k o l u m u h a r e k e t e t t i r e m e d i ğ i m i f a r k e t t i m . S a ğ
e ll ıı ıl r n m / ı ı m u y o k l a d ı m v e b o ş b i r ç u k u r e l i m e g e l d i . B e n n e -
l e s l ın ı ( U t m a y a ç a l ı ş ı r k e n b i r i s i b i r s a n d a l y e g e t i r e r e k b e n i
Ml ı ı ı Ihı, Mazı a n l a y ı ş l ı k i ş i l e r d e k o n u ş m a y ı i p t a l e t m e m i ö n e r i -
s m ıh ı \ ı ıı a k b e n , a s a l a k ö y k ü s ü n ü b i t i r m e k i s t i y o r d u m v c iki
İn ik İllin y (I rll y e r e k k ü r s ü y e g e r i d ö n d ü m . B u s a n ı y o r u m d i n l e -
S ' l ı I li' ı iç in a r ı v e ı e n b i r k o n u ş m a o l m u ş t u . O m z u m u k i m s e n i n

Iıifk i’l m c y c c o ğ l n l s a n ı y o r d u m v e b o ş a n a n t e r g ö z l ü k l e r i m i v e

220
k â ğ ıtla rım ı ıs la tır k e n d irs e ğ im i k ü r s ü y e d a y a y a r a k k o n u ş m a m ı
b itirm e y e çalışıy or, d u r u m u k u r ta r d ı ğ ım ı d ü ş ü n ü y o r d u m . S o n ­
r a B e lle v u e ’lü b ü y ü k k a r d iy o lo g D r. A n d r e C o u r n a n d 'm ö n sı­
r a d a k i k o l t u ğ u n u te r k e d e r e k k ü r s ü n ü n y a n ı n d a b i r s a n d a l y e ­
y e o t u r d u ğ u n u ve d i k k a tl e b e n i izled iğin i fa rk e ttim . I I a s ta n e y -
le ilgili e sk i h ik â y e le r a k l ı m a geldi; b i r a r a b a k a z a s ı o lu r, s o k a k ­
ta p a tla m a o l u r v e o r t a y a fırla y a n b i r kişi, " Ç e k ilin , b e n Belle-
v u e d e n i m ! " d iy e b ağ ırır. E ğ e r y ık ılır s a m A n d r e b e n i t u t a r d i ­
ye düşündüm .
K o n u ş m a m ı b itird im a m a d in le y e n o lu p o lm a d ığ ın d a n em in
değilim . A m b u la n s çağ ırılm ıştı v e b i r k e z d a h a te k e rle k li s e d ­
y e y le M e m o r ia l h a s ta n e s in e ta ş ın d ım . R ö n tg e n d e o m z u m u n
çıktığı v c ç a tla d ığ ı g ö r ü l ü y o r d u ( " B a k m a k is te r m isin ? " ) v e a r ­
k a d a ş la rım y e n id e n y e r i n e o t u r t m a k için işe k o y u ld u la r. Ben
y ü z ü s t ü , m o rf in d e n u y u ş m u ş o la r a k v e sol k o lu m aşağ ı s a rk m ış
y a t ı y o r d u m v e M e m o r i a l 'd a k i c e r r a h i se rv is in in şefi o la n Ted
B e a ttie y e r d e o t u r m u ş k o lu m u aşağ ı ç e k iy o r d u , a m a o m z u m y e ­
r in e o t u r m u y o r d u . Y a rım saat k a d a r s ü r e n ç e k iş tir m e d e n s o n ra
n ih a y e t b u n u n g e n e l a n e s te z iy le y a p ılm a s ın a k a r a r v erild i ve
a n e s te z i b ö l ü m ü n ü n b a ş k a n ı P a u l G o l d i n e r h a s ta n e y e çağırıldı.
O s ır a d a s a a t 22 o lm u ş tu ve P au l, W e s t c h e s t e r b a n liy ö s ü n d e k i
e v in d e y d i. H e m e n a r a b a s ı n a a t l a y a r a k N e w Y o rk a d o ğ r u y o l a
ç ık m ış. E v d e n a y r ıld ık ta n b e ş d a k i k a s o n r a b i r a r a b a k a z a s ıy la
k a rşıla ş m ış v e ç im e n le rin ü z e r i n d e y ü z ü k o y u n y a t a n b i r a d a m
g ö r m ü ş . D u r u p a d a m ı n y a n ı n a g itm iş v e n a b ız ile ve s o lu n u m u ­
n u n d u r m u ş o l d u ğ u n u g ö r e r e k o n u h a y a t a d ö n d ü r m e k için ilk
y a r d ı m a b a ş la m ış . T ü m m e sle k m e n s u p la r ı a r a s ı n d a b u k o n u d a
en b ecerik li o l a n la r a n e s te z i u z m a n l a r ı d ır v e k ısa s ü r e içinde
a d a m y e n i d e n nefes a lm a y a b a ş la y a r a k k e n d in e g elm iş. D o k t o r
ise a r a b a s ı n a k o ş a r a k y e n i d e n N e w Y o rk a d o ğ r u y o l a çıkm ış.
B u s ı r a d a B e a ttie 'n in m a n e v r a la r ı s o n u ç v e rm iş , kol k em iğim
y u v a s ın a g irm işti, a m a G o ld in e r 'i a r a y ı p g e lm e m e sin i sö y lem ek
için a r tık ç o k geçti. K a p ıy a g e ld iğ in d e a r t ı k o n a g e r e k k a lm a d ı­
ğını ö ğ r e n d i k te n s o n r a c o ş k u y la k e n d i h ik â y e s in i a n la ttı; b u , o

221
zamana k a d a r yaptığı en güzel yolculuk olmuştu. Anestezi ser­
visi şefleri h er zam an k arayolunda hayat k u rtarm a şansı bula­
mazlardı ve G oldiner çok m utluydu. H ep bir gün bu kazazede­
yi bulup, ondan Paul G oldiner ile bana bir yem ek ısmarlaması­
nı istemeyi hayal ettim.
Bu olay, en azından şimdiye kadar, bir hasta olarak y aşad ı­
ğım deneyimlerin sonuncusu oldu. Şimdi, hastaneler, tıp, hem ­
şireler ve doktorlar hakkında eskiye göre çok d ah a fazla şey bi­
liyorum ve teknolojinin, hele ileri teknolojinin faydasına çok d a ­
h a fazla inanıyorum. Ama isterdim ki tıp öğrencileri ve intörn-
Icrin d e bu anlayış düzeyine gelebilmeleri için d a h a kolay bir
yol olsun, örneğin pilot eğitiminde kullanılan acil iniş y a p a n
uçak simülasyonu gibi, elektronik modeller oluşturulabilsin.
I ler genç d o kto r işlerin feci şekilde ters gitmesinin nasıl bir şey
olduğunu ve ölümlü olmanın ne anlam a geldiğini tam olarak bil­
meli. Bunlar hekimlik uygulamasının daha iyi yapılmasını sağ­
layacaktır.
Şimdiye kadar kendi içimin pek çok yerini, çoğu insandan
daha fazla olmak üzere gördüm ve siz zannedebilirsiniz ki yeni
bir kavrayış, hatta bir çeşit aydınlanm a duygusu kazandım; ama
y in e h er zamanki k ad ar karanlıklayım. Kendimle farklı bir şe­
kilde bağlantı k u rd uğ um u hissetmiyorum. H atta doğrusunu
söylemek gerekirse, mesafe daha da artmış g ö rü n ü y o r ve ben,
kişisel olarak h er zam andan fazla, kontrol edemediğim birçok
yapının oluşturduğu bir ikilik içindeyim. Eğer b u işe devam
edip h er tarafıma, hatta beynimin ventriküllerinc (istersem tek­
nik olarak m üm kün), y a d a kalpteki atardam arların içlerine (bu
d a gün üm üzde kolay bir teknik) mercekler ve parlak ışıklarla
bak say dım y ine kendim e d ah a lazlayaklaşam azdım . Ben varım,
b u n a kuşku yok, am a varlığım bü tü n bu y u m u şak makinelerin
arasında değil. Eğer ben, son kertede öyle olması gerektiği gibi,
elektromanyetik parçacıkların bir montajı isem, b u n u n bir m er­
kezi, b ir yolcu kom partım anı, istirahat edeceğim özel bir yeşil
odası b ulu nduğundan artık emin değilim. D üzenin benim kon­

222
t r o lü m d ış ın d a k e n d i k e n d in i y ö n e ttiğ i, z a m a n z a m a n u z m a n la ­
rın o n a r ım ın a ih tiy aç g ö s te r s e d e g e n e ld e iyi işlediği s o n u c u n a
v a r d ım ve a y r ın tıla r ı d e r t e tm e k z o r u n d a o lm a d ığ ım için d e
m e m n u n u m . E ğ e r k o n t r o l b e n d e o lsa y d ı, h e r ş e y d e n b e n s o ­
r u m lu o lsa y d ım , h e r şeyin izini b en s ü rs e y d İm b i r k a ç saniye
içinde b ü y ü k b i r tre n k azası olabilirdi.
A y rıca, b o z u la n p a r ç a la r n e d e n iy le d e h e r h a n g i b i r kızgınlık
d u y m u y o r u m . T am tersin e, n elerle b a ş e tm e k z o r u n d a o ld u k l a ­
rını g ö r d ü ğ ü m için o n l a r a e s k is in d e n d a h a Cazla saygı d u y u y o ­
ru m . O n l a r a ş a p k a m ı ç ık a r ıy o ru m ve b u r a d a , d ış a r ıd a o ld u ğ u m
için - b u ra s ı h e r n eresi ise- m e m n u n u m .

223
 X X I. B ölü m

Skrapi

a rım , " U y u z h a k k ı n d a d ö r t s a a t nasıl k o n u ş a b il i y o r ­

K s u n ? " d iy e s o r d u . B u k o n u ş m a 1981 y ı l ın d a Ix > n d ra'd a

b i r s e m in e r e g itm e k ü z e r e tam ta k siy e b i n m e k ü z e r e y ­
k e n o ld u . " U y u z d eğ il, s k r a p i " 0 d e d im , a m a o s ır a d a k a p ı k a ­
p a n d ı v e s k r a p i ile bu b ey in h asta lığ ın ın y a v a ş h a r e k e t ed en ,
b u g ü n b u la ş s a b e y in d e a n c a k y irm i b e ş yıl s o n r a h a s a r b e lirtisi­
n e y o l a ç a b ile n v irü s le rin in şa şırtıc ı ö zelliklerin i a ç ık la m a fırsa­
tını e lim d e n k a ç ırd ım . A yrıca k a rım d a d a h il o lm a k ü z e r e h e r ­
k esin, b u g ü n b iyo lojinin en b ü y ü k b ilm e c e le rin d e n biri olan,
(şu a n d a bilindiği k a d a r ıy la ) D N A y a d a R N A s ız ç o ğ a la b ile n
y a ş a m b iç im le rin e b ü y ü k ilgi d u y m a la r ı g e re k tiğ in i d e a n l a t a ­
m ad ım . L o n d r a s o k a k la r ın d a ilerlerk en d ü ş ü n d ü m ki belki

• İ n g i li z c e d e s c s tb ic s (ııy ıız ) v c s c r a p i c (s k ra p i: k ö y u n la r d a g ö rü le n b ir n ö ro d e je n c ra iil

h a s t a l ı k ) s ö z c ü k l e r i a r a s ı n d a k i s e s b e n z e ş i m i n d e n k a y n a k l a n a n b i r y a n l ı ş a n l a m a , ( ç .n . )

225
s k r a p i v irü s ü sa d e c e , d ü ğ m e s in e b a s ılın c a h a r e k e t e g e ç e n n o r ­
m al b ir g e n d i r v e h a s ta lığ a y o l a ç a n p r o te in s a n d ığ ım ız e tk e n de
b elki c a n lı o lm ay ıp , b e y in h ü c r e le rin d e , k ap alı k alm ası g e r e k e n
bu geni h a r e k e t e g e ç ir e n b ir sin yald ir. T a k si y o lc u lu ğ u b o y u n c a
b u Fikir zih nim i işgal etti ve eve d ö n d ü ğ ü m d e b u n la rı k a rım a
a n la tm a k için s a b ır s ız la n ıy o r d u m .
A m a o a k ş a m sıra y ı B ery l a ld ı. H e r z a m a n k i g ib i b i r k a ç k i­
ta b ı b ir d e n o k u y o r d u . B u n l a r d a n biri b i r k a ç g ü n ö n c e b irlik te
a k ş a m y e m e ğ i y e d iğ im iz , C a m b r i d g e Ü n iv e rsite s i n d e n Polon-
y a lı b ir k o n u k p r o f e s ö r ü n y a z d ığ ı, e sk i ç a ğ l a r d a D o ğ u d a h u ­
k u k ve d in ü z e rin e b i r k ita p tı. M e k k e 'd e k i K a r a T a ş ı n İslam 'ın
o r t a y a ç ık ış ın d a n ç o k d a h a ö n c e d e v a r o ld u ğ u n u v e o rijin a li­
nin b e m b e y a z o ld u ğ u n u n s a n ıld ığ ın ı b iliy o r m u y d u m ? C e n g iz
H a n 'ın d ö r t k ö p e ğ i h a k k ı n d a b ilg im v a r m ıy d ı? O n d ö r d ü n c ü
y ü z y ı l d a y a ş a ı n ı ş İb n i H a l d u n a d ı n d a b ir s iy a s e t felsefecisi h a k ­
k ın d a b i r ş e y le r ö ğ r e n m e k is te r m iy d im ? E v e t is te r d im . Ve böy-
lece k o n u ş m a y a d a ld ık ; b e n s k r a p i d e n sö z e d e r k e n k a r ım M e ­
z o p o ta m y a 'd a k i n e h i r h a v z a la rı ve b u r a d a k i k ü l t ü r m e r k e z le r i­
ni an la ttı.
K ırk y ıllık evliliğim e g e r i d ö n ü p b a k tığ ım d a b e n im o n d a n d a ­
h a ç o k şe y ö ğ r e n d iğ im i d ü ş ü n ü y o r u m ; iyi m i y o k s a k ö tü mü,
faydalı mı değil mi b ilm e m a m a , M o n ta ig n e 'in ta m a m ı, W allace
S l e v e n s ’in b ü y ü k b ö lü m ü v e o k u l d a ö ğ re n ild iğ i k a d a r ıy la H o ­
m e ro s d a d a h il o lm a k ü z e r e b e n im tak ın tılı m e r a k la r ı m d a n b a ­
zıları o n a d a g eçti. E n d o to k s in v e S h w a r t z m a n te p k isi h a k k ı n ­
d a, b u k o n u l a r ın h a r a r e tli b ir s o h b e t k o n u s u o ld u ğ u p ek sık g ö ­
rü lm e s e d e, tan ıd ığ ım ız bilim a d a m ı e ş le r in d e n m u h te m e le n d a ­
h a fazla şe y biliyor. B u n a k a rş ılık b e n k e n d i b a ş ım a ö ğ r e n e m e ­
y e c e ğ im p e k ç o k şey i o n d a n ö ğ r e n d im . B e ry l s a d e c e h e r şeyi
o k u m a k la k a lm a z , o k u d u ğ u h e r şeyi h a tı r l a r v e o k u r k e n r a s tla ­
d ık la rın ı b a n a a n l a tm a k t a n h oşlan ır. Bu u s ta c a y ö n le n d ir m e ve
ö z e n d ir m e o lm asay d ı J a n e A ü s te n 'in d ü n y a s ı n a hiç a d ım a t a ­
m a z d ım . B ir a r a o n u n iz in d e n g id e r e k P r o u s t 'a d a ls a m d a bu
h iç b ir z a m a n ta m a m la n a m a d ı. A k ş a m la rı o n u n , r o m a n la rın ı bir

226
biri ardından coşkuyla okuduğunu karşıdan seyrettiğim Geor­
ge Eliot'a da gelecek ay, y a da yakında başlıyacağıtn, Miclıael
Frayn i okurken kahkahalara boğulması üzerine de neler kay­
bettiğimi ancak (ark edebildim. Giremediğim konularsa şunlar:
Anthony Powell ve bütün o sohbet kitapları, Paul Scott'un la­
mamı, ortaçağ katedral mimarisi, porselen koleksiyonu y a p ar
gibi topladığı İngiliz dedektif hikâyeleri, İskoçya tarihi, Fransız
tarihi, İngiliz tarihi, David Cecil'in A'lelbourno'ü (favorilerin­
den biri) ve Restorasyon dönemi şairleri. Ayrıca, hangi renkle­
rin birbirleriyle uyduğunu ve bir perde, halı y a da resimdeki
belli bir pembe ya da yeşil tonun güzel olup olmadığını anlamak
için de karım a baş vururum . Renk körü değilim am a renk sağı­
rı sayılırım.
Usta bir gramofon çalıcısıyım ve sanıyorum Bach konusunda
daha iyiyim. Ayrıca Beethoven'in geç dönem dörtlülerini gece
geç saatlerde evde yüksek sesle dinlemeyi severim. Baı tok ve
Elliot C arter dörtlülerine doyamadığım ve yüksek sesle defalar­
ca çaldığım bir dönem de oldu. Bir süre önce, kulaklarım dan
başka kimsenin duym asının mümkün olmadığı yüksek sesle ka­
set dinleyebileceğim bir elektronik harika olan Sony Walkman
aldım. Ama Beryl bu aletten hoşlanmıyor ve öyle sanıyorum ki
sessizliği tercih ettiği zam anlarda bile benim açık ve dürüst bir
şekilde müzik yapmam ı tercih ediyor.
Birlikte yaşam ak uzun, yaşam ı kaplayan bir eğitici oyuna
benziyor. O kadar uzun zam andır bilgi, zevk, tercih ve sezgi
parçacıkları değiş tokuş ediyoruz ki zihinlerimiz sanki artık bir­
likte çalışıyor. İnancım o ki, şimdiye kadar ondan öğrediğim şa­
şırtıcı şeyler, benim ona öğretm ek üzere biriktirdiklerim den d a ­
ha fazla. Ama asimetrik olsa da, bu etkileşim iki yönlü çalışma­
y a devam etti.
Sonuçta, bu tü r aile eğitiminde kadınların erkeklerden daha
iyi olduğuna inanıyorum. Çocuklar için bu işi kadınların d a h a
iyi yaptığından kuşku yok. Bütün o eski öyküler, efsaneler, kü­
çük çocukların çok zekice kavradığı şiirler, gencecik zihinlerin

227
dürtülüp çimdiklenmesi, çocukların çok küçükken dünyaya
açılması, gülümsem e ve kahkahanın ne dem ek olduğunu öğ­
renmek, anlatm anın vgrdiği büyük keyif gibi şeyler hep kadın­
ların uygarlığa armağanıdır. K ültürün sağlam temellerini akıl­
da İtilan ve yeni kuşaklara geçiren genelde erkekler değil, ka­
ilini.ııdır. E rkekler daha sonra, bazen gerekli belirsizlikler ve
soyutlam alarla birlikte, koca dünya olarak gördükleri şeyin
gündelik pratik bilgilerini sağlayabilir. Ama önce kadınlar -an­
neler ve eşler, teyzeler, büyükanneler ve ablalar- görevlerini
tapm adan, erkekler katkılarını büyüyen ve genişleyen genç zi­
hinlere yerleşlircmczlc.r. Bir çocuğun, önce bir kadın tarafın­
dan elimlen tutularak eğlenceyle tanıştırılm adıkça, eğlenm enin
ne olduğunu ve nasıl elde edileceğini keşfedebileceğinden bile
eııılıı değilim.
Ilıı konuya girmişken, cinsiyetler hakkında tüm gerçeği açık­
layarak oyunda yenilgiyi kabul etsem iyi olacak. Kısmen kişisel
deneyimime dayanarak, kısmen de başkalarını gözlemleyerek
inli kanıya vardım ki bizim türüm üzün erkeklerinde çocukluk,
dişilere göre önemli ölçiide daha uzun sürüyor. Erkek beyninin
derinliklerinde bir y erde olgunlaşmayı engelleyen, hep düzelti­
lip yeniden yönlendirilm eyi gerektiren bir çocuksuluk merkezi
t.ıı İlil belki, erkek kuşların sol beyinlerindeki, dişileri cezbet-
nu'k İçin ölüşlerini düzenleyen, mevsim dışında kaybolup giden,
bahar geldiğinde de yeniden başlam ak için nöronların tekrar
düzenlenmesini gerektiren m erkeze benziyor. Kadınlar ise bc-
ylİllet inin üst ve dış bölümlerini eşyalarının yerini y a d a çanta­
larını değiştirir gibi sürekli değiştirseler de merkez d aha sabit
vıı sağlam bir y e r olarak kalm aya devam ediyor.
Kısacası kadınlar beni şaşırtıyor ve dünya işlerinde şimdiye
kadar, biyolojik yaratılışları bakım ından hak ettikleri yeri ala­
madıklarını düşünüyorum . O ikinci X krom ozom onunun içinde
bir y erde, ortalam a bir Y krom ozom una göre niteliksel olarak
I,ırklı lvirtle- bir davranışın bilgilerini içeren nükleik asit sarmalı
bulunuyor. Sanıyorum fark, türün uzun vadeli ihtiyaçları için

228
v a r ve çok önem li şeylerin fark edilm esiyle ilgili. K u şkusuz ço­
ğu kadın y aşam ın k ü ç ü k a y rın tıların ı çoğu erk eğ e g ö re d ah a
fazla d e rt eder; g ö rü n ü şü d ah a çok ciddiye alır; tren in kaçırıla­
cağı y a d a eldivenin tekinin kaybedileceği k o rk u su n u d a h a faz­
la hisseder; d a h a ça b u k ağlar. Ama çok önem li k o n u lard a; do ğ ­
ru sezgiye ihtiyaç d u y u lan , insalığın varlığının teh lik ed e olduğu
d u ru m la rd a ben o X k ro m o zo m u n a güvenir, Y 'd e n ise endişe
duyarım .
Bu ned en le b ir ö n e rid e b u lu n m ak istiyorum . H epsine birden
baktığım da, in san ların o lu ştu rd u ğ u y ö n e tim le rin tarihi bana,
d ü n y a d a k i erk ek lerin y ö n etim d e y e te rin c e u zu n sü re k ald ık la­
rını d ü şü n d ü rü y o r. A p tallıklarının d ö k ü m ü öylesine büy ü d ü ve
belgelendi ki a rtık h erk es geleceğin onların elin d e olm asından
k o rk u duyabilir. A rtık b ir değişiklik y a p m a n ın zam anı geldi.
Ben diyoru m ki k a d ın la n y ö n etim e getirelim . B ir yüzyıl sü rey ­
le e rk e k le r oy k u llan m asın ve oy h ak k ı sadece k a d ın la rd a olsun.
B unu en azın d an deneyelim . E ğ er istenirse, e rk e k le rin y ü z yıl
sonra, tabii o ta rih te hâlâ istekliyseler, y e n id e n o y k ullanabile­
ceğine ilişkin, y a sa çıkaralım . Ve bu sü re içinde, insanın v a r o lu ­
şu n u n kısa tarih in d ek i en b ü y ü k so ru n olan te rm o n ü k lee r silah ­
ların kullanılacağı mı y o k s a y o k mu edileceği so ru su n u d ü n y a
k adınların ın eline b ırakalım . Ç ocukları an lay ab ilm e ve değerini
bilm elerini sağlayan fazladan gen lere sahip olan k ad ın ların bu
so ru n karşısın d a ne y a p a c a k ları k o n u su n d a en u fak şüphem
y o k . Bu k o n u d a e rk ek lere güvenm iyorum . E ğ e r bu iş onların
eline bırakılırsa, b ir y e rle rd e birisi Y k ro m o zo m u n u n g ö n d ere­
ceği çılgınca sinyale uyarak b u silah lan ateşleyecek ve tü rü m ü z
y o k olacak.
B aşka b ir k o n u d a h a var. D ü n y a bilgiyle d oldu taştı ve d a h a
d a dolacak . G elecek y ü z y ıld a bilginin adil dağılım ı geçm işe g ö ­
re d a h a b ü y ü k önem kazan acak . Ş im diye k a d a r k ad ın lara bu
k o n u d a pek fazla söz h ak k ı tanınm adı. B om baların tehdidinden
ku rtu ld u ğ u m u zd a, ço cu k ların erg en lik ten y e tişk in lik çağının
başlangıcın a k a d a r h e r y ö n ü y le eğitim i, insanlığın en b ü y ü k me-

229
selesi haline gelecek. Bu da bana göre, hepsi doğuştan öğretmen
olan kadınların iş başına getirilmesi için başka bir neden. Bu
arada erkekleri, en azından bir süre (yani y ü z yıl), hak ettikleri
uzun banyo sefası için duşa gönderebiliriz.
 X X Ii. Bölüm

M a k a l e le r ve (¿aia

'"fi 970 yılında Kalamazoo yakınlarındaki Brook l-odgeda,

burayı üniversitelerdeki bilim adamları için kullanan Up-
-A- john şirketinin sponsorluğunda "lînflam asyon" (vangı)
k on usun da bir sempozyum yapıldı. Benim görevim, çeşitli y e r ­
lerden, enilamasyon olgusu üzerinde çalışan araştırmacıların
yazdığı kırk kadar makalenin sunulmasında A önce toplantının
an a temasını o n a y a koyacak bir sunum yapm aktı. M akalelerde
anlatılanları önceden bilmem m üm kün olmadığından, konuyla
ilgili istediğim her şeyi söylemekte serbesttim. Makalelerdeki
genel eğilimin, canlı dokulardaki savunm a mekanizmalarının
biyokimyasal ayrıntıları hakkında olacağını biliyordum. Yaban­
cı işgalcilerle karşılaşıldığında lökositlerle öteki hücreler arasın­
da ne tür sinyal alış verişleri yapıldığı; kılcal dam arlarla inçe d a­
marların duvarlarından kan hücreleriyle çeşitli eriyiklerin geçi-
»mı düzenlem ek için küçük dam arların kasılıp genişlemesini y ö ­
nelen aracılar; lökosirlerle ırom bosit denilen kan hücrelerinin
ılın narların içinde kümeleşip yapışması; ve bunların hepsinin
Klasik cnllamasvon tepkileri olarak Galeanos'un belirlediği ru-
1)01' (kızarıklık), calor (ateş), lıımor (şişkinlik) ve dolor (ağrı)
»i klimle orlııva çıkması. Canlı doku içine yerleşm iş yabancı
mmlılenin yok edilmesi ve dışarıya atılmasıyla sonuçlanan bir-
Iılı iyi e bağlantılı bu karmaşık olaylar zinciri, tartışılacak konu­
yu nlıışi ıırtıyordu.
Ihı lIlı bir kolilermiş ağır geçme eğilimindedir ve benim ko­
mi, inanı ıkı, eııllaınasyonu çarpıtılmış bir bakışla sunarak hava­
sı başlangıçta yum uşatm ayı amaçlıyordu. Şimdi olduğu gibi o
iman ila enllamasyoıuın, tamamıyla bir savunm a durum u ol­
maktan çok, genelde vücudun kendisi tarafından oluşturulan
İm ha1lalık ııldıığıımı düşünüyordum . Çünkü, her türden birbi-
ı İs le n dnşınası İmkânsız ve çatışan mekanizma aynı anda hare­
kele geçerek sıklıkla işgalciden çok ev sahibine zarar veriyordu.
I'n, köprünün üzerinde birbirleriyle çarpışan itfaiye araçları,
ambulanslar, polis arabaları ve çekme araçlarının yol açtığı zin-
ı Iı İrme kazaya benzer bir biyolojik kazaydı.
Koliler,oısııı tamamı sponsorlar tarafından banla kaydedil­
meni ve birkaç ay sonra postayla, öteki katılımcılara da gönde-
ı ildiğine ilişkin bir notla birlikte, konuşm amın bir kopyası gön-
ıIı ı ildi Birkaç gün sonra da New England Journal o f Medici-
i.ii/ln editörü Franz Ingclfingcr'den bir telefon aldım.
Ingcllingei yazımı okuyup beğendiğini, tilmiine katılmasa bi­
le bazı bölümlerden hoşlandığını söylüyor ve dergi için aynı şer­
he a laıvla m akaleler s'azmamı istiyordu. Şartlar oldukça cazip­
li. I Icr ay. üçiiııçil haftanın Salı günü teslim edilmek üzere, d e r­
ginin lıiı sayfasını geçmeyecek uzunlukta (bin sözcük kadar) ve
islediğim herhangi bir konuda yazı yazacaktım . Ücret almaya­
caktım ama buna karşılık kimsenin yazılarım a m üdahale etme­
sine izin verilmeyecekti. Yazılarımı basıp basmamaya onlar ka­
ra r verecekler ama değiştiremeyeceklerdi.

232
 H ay ır diyem ezdim . D erginin saygınlığından y a d a hoşum a gi­
den h er fikri yayım lam a fırsatı bulacağım dan değil de, çok eski­
d e n beri, ingelfınger'in benden yapm am ı istediği h e r şeyi y a p m a ­
y a şartlandığım için. Bu bir ölçüde, Boston Ş eh ir H astanesi nin
intörnlük dönem indeki rastlantıların o luşturduğu davranışsal bir
refleksti. Ben bir acem i olarak servise girdiğim de, b ir yıl önce
H a rv ard 'd a n m ezun olan IngelPınger benden d o k u z ay kıdem liy­
di ve dolayısıyla d a benim am irim di. İlişkimiz onun b an a verdiği
talim atları benim uygulam am şeklinde başladı ve devam etti.
A m a hepsi bu k a d a r değildi. O g ünlerde Ş eh ir H astanesinde in-
törnlük y a p m a k dağınık b ir m uharebe alanında savaşm ak gibiy­
di ve biz de y a k ın ark ad a ş olduk. IngelPınger öteki niteliklerinin
yan ısıra doğuştan öğretm endi ve yeni beyaz önlüğüm le onun se r­
visine adım attığım and an itibaren bildiği h er şeyi b an a öğretm e­
y e başladı, ö ğ re n ilm e si gereken çok sayıda b asit beceri vardı.
B ir oksijen çadırının, eksik m alzem eyle de nasıl kurulacağı; yeni
b ir oksijen tü p ü n ü n , m alzem elerin depolandığı dış k o ridordan
hastanın başucuna nasıl getirileceği (kaldırılam ayacak k a d ar ağır
o lduklarından yapılm ası gereken, tü p ü uygun açıda eğip cilalı ze­
m in üzerinde y u v a rla y ara k peşinden koşm aktı); kom adaki bir
insanın m idesinin nasıl yıkanacağı; görünm eyen b ir dam arın n a ­
sıl bulunacağı vb. gibi. G eceleri acil servisten gelebilecek çağrıla­
rı bekleyerek benim y a d a onun odasında o tu ru rk e n plak çalar­
dık. Ingclfingcr M ozart hak k ın d a benden çok şey biliyordu ve o
a n la rd a bile öğretm enlik y a p m a k tan kendini alam ıyordu. Bir
plak koyup birkaç d ak ik a çaldıktan sonra iğneyi kald ırır ve b e n ­
den o bölüm ün ne olduğunu ve y e rin i bulm am ı isterdi. 1937 y ılı­
nın N oel gecesi ben nöbetçiydim ; IngelPınger ise izinliydi ve e r­
tesi sabah saat y ed id e göreve gelecekti. K oğuşlarda sakin b ir g e ­
ce geçirilm işti. N oelini kutlam ak için kapısına b ir no t bıraktım :
Noel sevinci d a ğ ıtm ak tır işim,
ln g elfin g er’e de iyi h a b erler getirm işim ,
H astalarım ız y a ta k ta inleyip sızlansa da
H epsi hayatta, hepsi hayatta.

233
 B irlikte o n se k iz a y g e ç ird ik ve o n u n a k lı ve k işiliği b e n d e d e ­
rin b ir sa y g ı u y a n d ırd ı. In tö rn lü ğ ü n a rd ın d a n o P h ila d e lp h i-
a 'y a , b e n N e w Y o rk 'a g ittik ve so n ra k i y ılla rd a b irb irim iz i, g e ­
nellikle K linik A ra ştırm a T o p lu lu ğ u n u n A tla n tic C ity ’d e k ^ M a -
y ıs to p la n tıla rın d a o lm a k ü z e re y ıld a b ir y a d a iki k e z a n c a k
g ö rd ü k . K a rşılaştığ ım ız z a m a n d a ö n c e k i y ılın s o h b e tin e k a ld ı­
ğ ım ız y e r d e n d e v a m e ttik .
B öylece ln g e lfin g e r’e d e rg isi için y a z ı y a z m a y ı d e n e m e k te n
m e m n u n o lacağ ım ı sö y le d im v e işe b aşlad ım .
T ıp fa k ü lte s in d e n v e so n ra k i b irk a ç y ıld a n b e ri, a r a s ıra y a z ­
d ığ ım h a f if m ıs ra la r ve a r a d a b ir o r ta y a ç ık a n c id d i a m a ç o k a n ­
laşılır ve iyi sa y ılm a y a c a k ş iirle r d ış ın d a k e y if için b ir ş e y y a z ­
m ış d e ğ ild im . O ld u k ç a iyi y a p tığ ım iş k ö tü ş iir y a z m a k tı. B u n u n
d ış ın d a y a z d ığ ım te k şey, sa y ıla rı iki y ü z ü b u la n , h e r s ö z c ü k te
kesin b ir a ç ık lık sa ğ la m a k için b ık tırıc ı ö lç ü d e d ü z b ir ü slu p la
y a z ılm ış bilim sel m ak a le le rd i. B u g ü n o k u d u ğ u m d a b u dil b a n a
k o rk u n ç geliyor. B u t ü r d ü z y a z ıd a n k u r tu lu p s e rb e s t y a z ıy ı d e ­
n em e fırsa tı b a n a h e y e c e n v e riy o r, a m a a y n ı z a m a n d a d a k a y g ı­
la n d ırıy o rd u . Y azılar için b a zı fik irle r ta s a rla m a y a , h e r y a z ıd a
ele a la b ile ce ğ im k o n u la rın listesin i y a p m a y a , d ü şü n c e le rim i d ü ­
zenli b ir şe k ild e sıra y a k o y m a y a ç alıştım . A m a te k r a r o k u y a m a ­
y a c a ğ ım k a d a r b e rb a t y a z ıla r y a z d ım v e d ü z e n li ç a lışm a k ta n
vazg e çm e y e k a r a r v e rd im . M e to d u m u m e to d su z lu k o la ra k d e ­
ğiştird im ; ç o ğ u n lu k la teslim ta r ih in d e n iki g ü n s o n ra k i h a fta so ­
n u n d a g e c e g eç s a a tte o tu r u p , ö n c e d e n b ir ta s la k y a d a p la n la ­
m a y a p m a d a n y a z ım ı m ü m k ü n o ld u ğ u n c a hızlı y a z ıy o rd u m . Bu
y ö n te m d a h a iyi s o n u ç v e rd i y a d a e n a z ın d a n d a h a eğ le n ce liy ­
d i ve b ö y lec e işe b a şlad ım . "B ir H ü c re n in Y a şa m la rı” başlıklı
m ak a len in a rd ın d a n , A y ’a ilk a y a k b asıldığı ta rih te A y 'd a k i
m ik ro p la ra k a rşı a lın a b ile c e k ö n le m le r h a k k ın d a b a şk a b iry a z ı,
so n ra d a sim b iy o z o lay ıy la ilgili b irk a ç y a z ı y a z d ım . A ltı a y d a
altı y a z ım y a y ım la n m ıştı v e b u n u n y e te rli o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r­
d u m . In g e lfın g e r'e b ir m e k tu p y a z a r a k a r tık y a z ıla rım a so n v e r­
m enin y e r in d e o lac ağ ın ı sö y led im . A ltı m ak a le p la n la d ığ ım d a n
 I

daha uzun bir dizi oluşturm uştu ve belki de derginin bu mace­

raya son vererek yazılarını başkasının yazacağı yeni bir işe gi­
rişmesi iyi olacaktı. Cevap olarak aldığım m ektupla isteğim red­
dediliyor, yazılarım a devam etmem gerektiği, okurlardan beğe­
ni yazıları aldıkları, vc eğer bu konuda bir şüphem varsa, Lo-
vvell’ın bile IngelPınger'i telefonla arayarak makalelerimin lena
olmadığını söylediği belirtiliyordu. Lovvell olarak adı geçen ki­
şi, katı bir entelektüel ve sert bir eleştirmen olan, Ingcllinger'in
Boston’dan sınıl arkadaşı Dr. Francis Cabot Lovvell idi. Kğer
yazılarım Lovvell’ın onayından geçmişse ben de kesinlikle bu işi
sürdürmeliydim.
Bir süre sonra bu iş bir tür alışkanlığa dönüştü ve dört yılı aş­
kın süre oldukça düzenli olarak yazı yazdım . Bir gün daha ön­
ce tanışmadığım y azar Jo y c e Carol O ates’iıı Kanada ııın Wind-
sor kentinden gönderdiği bir m ektup aldım. Yazılarımdan bazı­
larını bir hekimin kendisine gösterdiğini anlatıyor ve bana bun­
ları bir kitap halinde toplamamı öneriyordu. Makalelerim hak­
kında, çoğu doktorlar ve tıp öğrencilerinden olmak üzere çok
sayıda ilginç m ektup almıştım, ama O ates’inki arşivimdeki en
güzel m ektup oldu ve halen de öyle. Birbirleriyle bağlantısız gi­
bi göründükleri için, yazılarımın nasıl bir kitap haline gelebile­
ceğini düşünem iyordum . Ama onun takdiri beni cesaretlendir­
mişti. Bir süre sonra 1973 yılında, bazı yayınevlcrindeıı bir ki­
tap yazm ayı düşünüp düşünmediğimi soran mesajlar aldım. An­
cak bu notlarda, eğer ilgi duyuyorsam birçok şeyi yeniden y az­
manı ve kitabın anlaşılır olması için de aralara "bağlantı parça­
sı" adı verilen bazı yeni makaleler eklemem gerekeceği belirtili­
y ordu. O sırada Yale'deki dekanlık görevimden dolayı çok ıııeş-
guld üııı ve bu işi yapam ayacağımı bildirdim. Sonra bir sabah,
The Viking Press yayınevinin editörlerinden lilisabelh Siltoıı
arayarak makalelerimi, herhangi bir yam a y a da bağlamı y a p ­
madan olduğu gibi yayınlam ak istediğini söyledi ve ben ile tele­
fonda kabul ettim. Kitap 1974 yılında ilk makalenin başlığıyla
çıktı: The Lives o! a Celi {Bir H ücrenin Yaşamları). Bu, yazıl-
niiiı.i ı>ı1 laılay k ita p olm uştu ve p iyasada iyi iş y ap m ası da beni
•iIŞli'lılıışlı. I'İn Fa/la talep g ö rd ü ğ ü y e rle rin üniversite ve tıp fa­
lı Ü İU w lll İn kitapçı d ü k k a n la rı olm ası beni özellikle m em nun et -
inişli, çünkü benim beklentim de buydu. A lışkanlığı kazaııdık-
l,ııı Mini n, bazıları N ow England Journal için olm ak üzere, ba-
zıl.ıı ı ine yayım lanm ayan kısa m akaleler y a zm ay a devam ettim
i r ık'ırl yıl sonra y e te rin c e y azı toplanınca ikinci k ita p y ay ım ­
landı. I lır Medusa and the Snail (M ed ü z ve S ü m ü k lü Böcek).
K llnplar Nature ve Science dergilerinde olum lu eleştiriler a l­
ili ve çok sayıda tem el bilim ci ta k d ir ve destek m ektupları y a z ­
dı I'unuıılu birlikle, üzerin d e y a zdığını k onularla y a k ın d a n il-
(tlli'ium ve som ut bilgilerden çok bakış a çılan k o n u su n d a bana
şiddetle karşı çıkan bazı pek alim kişilerle başım d e rd e girdi.
B/ızı evrim biyologları, m akalelerin birço ğ u n d a öne sürülen
d ü nyanın bedeninin bir tü r organizm a gibi olduğu, o lgular a ra ­
sındaki bağlantı ve birb irin e bağım lılıktan dolayı, hâlâ gelişim i­
ni sü rd ü re n dev bir em briyona benzediği düşüncesini eleştiri­
y o r O ysa d ünyadaki yaşam ın, v a r old u ğ u sü ren in y ü z d e 7 5 ’i
boyunca tam am ıyla birb irin d en ayrı, prokaryotik. m ikrobik
h ü lle le rd e n oluştuğu, b unların d a m uhtem elen tek b ir ortak
lıılı reden geldiği ve sonra bu hücrelerin y ak laşık b ir m ilyar yıl
on, <• biı- şekilde çekirdekli h ücrelere d ö n ü ştü ğ ü , onların d a çok
hücreli varlıkları o lu ştu rara k , hepsi de d o ğ ru d a n y a d a dolaylı
olarak bugün v ar olan m ikrop popiilasyonlarına bağım lı y a şa ­
y a n gün ü m ü zü n gelişm iş bitki ve hayvanlarını m eydana getirdi­
ği y o lu n d ak i paleontolojik v eriler d ik k ate alındığında bu görüş
bana m antıklı geliyor. Lovelock tarafın d an o rtay a atılan ve M ar-
/'.uilis’iıı de desteklediği G a ia ° varsayım ı ise b ir adım d a h a ileri
giderek gezegenin üzerindeki bütünleşm iş y aşam ın sadece bir
iıiı organizm a o lu ştu rm ak la kalm ayıp, kendini idare etm eyi b a ­
şardığını. atm osferini ve sularını o luşturan bileşenlerin kom po­
zisyonunda istikrarı koruyabildiğini, insan gibi karm aşık orga-
I )ıın\.mı:, ıanlı vc cansız parçalarının bir tek organizma olarak kabul edilebilecek
karmaşık bir sıstcın oluşturduğunu öngören çevresel varsayun. Adını l^ski Yunan'da
yciyOfcİi tanrıçası ("«¿na dan aldı, (ç.n.)

236
n iz m a la n a r a ş tır a n la r iç in ta n ıd ık o la n b ir h o m e o sta z ® d u r u m u
y a r a t t ığ ın ı ö n e sü r ü y o r .
A tm o s f e r d e k i o k s ije n , k a r b o n d io k s it v e a z o t y o ğ u n lu k la r ı
y a ş a m iç in o p tim a l d ü z e y d e d ir v e ü z e r in d e y a ş a m o lm a y a n b ir
g e z e g e n in a tm o s fe r i iç in ö n g ö r ü le b ile c e k o la n d a n ç o k fark lıd ır.
B u n la r ın h e r b ir in in v e a m o n y a k ile m e ta n g ib i d iğ e r e s e r g a z ­
la rın , ç e ş it li c a n lı ö r n e k le r in in m e ta b o liz m a fa a liy e tle r iy le o p t i­
m al y o ğ u n lu k d ü z e y in d e t u t u ld u ğ u n a iliş k in s o m u t k a n ıtla r
vard ır. D e n iz le r i, e ğ e r y a ş a m o lm a s a y d ı ç o k t a n s a la m u r a y a d ö ­
n ü ş t ü r e b ile c e k e ğ ilim le r in v a r lığ ın a r a ğ m e n o k y a n u s la r ın tu z lu ­
lu k v e p H o r a n ı d e ğ iş m e z . D ü n y a ’n ın o r ta la m a s ıc a k lığ ı 10 ile
2 0 d e r e c e s a n tig r a d a r a s ın d a s a b itle n m iş tir v e b u e n a z ın d a n b ir
m ily a r y ıld ır b ö y le d ir . G e z e g e n in c a n lılığ ı b u y a ş a m ı, ç e v r e d e k i
ş e y le r in d e n g e s in i s a b it tu ta c a k h a s s a s b ir m e k a n iz m a o lm a d ığ ı
ta k d ir d e h e r y e r d e k a ç ın ılm a z o la r a k ö lü m e n e d e n o la c a k g ü ç ­
le r k a r ş ıs ın d a sü r d ü r ü r . D a h a s ı v e e n ö n e m lis i b iy o s fe r , y a k la ­
ş ık 3 ,5 m ily a r y ıl ö n c e y a ş a m ın b a ş la m a s ın d a n b u y a n a G ü ­
n e ş'in ış ın la r ın d a s ü r e g e le n v e b u g ü n y ü z d e 3 0 'a u la ş m ış b u lu ­
n a n a r tış a u y u m s a ğ la m a y ı b a ş a r m ış tır v e b a ş a r m a y a d e v a m e t ­
m e k te d ir . D ü n y a h a r ik u la d e istik r a r lı b ir y e r d ir . A r tık ö y le g ö ­
r ü n ü y o r ki b u b e r e k e tli istik r a r a y ö n e l e n tek g e r ç e k te h d it b iz
o la b ilir iz .
G a ia fik r iy le ilg ili o la r a k ileri s ü r ü le b ile c e k so r u n , D a r w in
k u r a m ın ın , tü r le r in d o ğ a l s e ç ilim iç in r e k a b e t te m e lin d e o r ta y a
ç ık tık la r ı, y a ş a d ık la r ı y a d a y o k o ld u k la r ı v e y e n i b ir tü r ü n v a r
o lm a k ü z e r e o r ta y a ç ık ış ın ın ta m a m ıy la ş a n s e s e r i o ld u ğ u , b u ­
n u n g e liş ig ü z e l m u ta s y o n la r la y a d a m e v c u t g e n le r in y in e g e li­
ş ig ü z e l o la r a k y e n id e n d iz ilim iy le m e y d a n a g e ld iğ in e iliş k in te ­
m el t e z in i y a la n la r g ib i g ö r ü n m e s id ir . B a z ı e v r im b iy o lo g la r ın a
g ö r e , G a ia d e n ile n tü m a y g ıtın , k e n d i iç iş le tim i iç in b ir d iz i a n ­
la şılm a sı m ü m k ü n o lm a y a n k a r m a şık m e k a n iz m a la r a s a h ip o l­
d u ğ u v e b u m e k a n iz m a la r ın b ir lik te ç a lış a r a k b ü tü n ü n istik r a -

° B ir canlı sistem de b ulu nan, istikrarlı b ir o lu şu m a k e n d in i a y a rla m a m e k an iz m ası ve y e ­

teneği. (ç.n.)

237
rın ı sa ğ la d ığ ı y o lu n d a k i d ü ş ü n c e , sis te m in b u ş e k ild e y ü r ü m e k
ü z e re ta s a rım la n d ığ ı im a sın ı taşıy o r. B u k u r a lla r a a y k ırı o la c a k ­
tır, ç ü n k ü b ir e le ş tirm e n in sö y le d iğ i g ib i " D o ğ a l seçilim g e le c e ­
ği p la n la y a m a z ”. B u n u k a b u l e d iy o ru m , a m a G a ia fik rin in b u
k a d a r te le o lo jik (d o ğ a d a b e lli b ir d ü z e n y a d a p la n b u lu n d u ğ u ­
n u s a v u n a n fe lsefe) o ld u ğ u n u v e a y n ı e le ş tirm e n in ileri s ü rd ü ğ ü
gib i D ü n y a n ın " ta n rıs a llış tın lm a s ı" a n la m ın a g e ld iğ in i d ü ş ü n ­
m ü y o ru m . B a n a ö y le g e liy o r ki işb irliğ i v e iş b ö lü m ü n e y o l a ç a n
d a v ra n ış la rın so m u t b iy o lo jik a v a n ta jla rı v a r v e D ü n y a ta rih i
b ir m ily a r y ıl ö n c e , D ünyam daki c a n lıla rın b ü y ü k b ö lü m ü n ü n
b irb ir le r in e b ağ ım lı k a tm a n la r d a y a ş a d ığ ı a lg y a ta k la r ın d a b a ş ­
la y a n v e b e lk i m ik ro o rg a n iz m a la rın , b a ş k a m ik ro o rg a n iz m a la ­
rın b e d e n le rin e g ir e r e k k lo ro p la s tla rı v e m ito k o n d riy i o lu ş tu r ­
m a la rıy la z irv e y e u la ş a n b a şa rılı o rta k lık ö rn e k le riy le d o lu p ta ­
şıyor. B u n u , so n b ir m ily a r y ıl iç in d e o lu şa n h e r şeyi m ü m k ü n
k ılan e n tem el e v re o la ra k g ö rü y o ru m : g ü n e ş in e n e rjisin i kulla-
n a ra k b e sin ve o k sije n y a p m a k v e d iğ e r ta r a f ta d a b e s in d e d e ­
p o la n m ış e n e rjiy i e ld e e tm e k için o k sije n i k u lla n m a k ü z e re d o ­
n a tılm ış b itk i v e h a y v a n la rd a n o lu şa n , g id e r e k k a rm a ş ık la ş a n
m e to zo ik y a ş a m siste m i. B u n u n ra s tla n tı eseri m e y d a n a g e ld i­
ğ in d e n v e d o ğ a l seçilim y o lu y la b a ş a rıy a u la ş tığ ın d a n hiç ş ü p ­
h em y o k . A m a ö y le sin e g ö z k a m a ş tırıc ı b ir b a ş a rıy la g e rç e k le ş ­
ti ki, o o lm a d a n m e y d a n a g e le m e y e c e k d a h a s o n ra k i h e r çeşit
o la y a z e m in h a z ırla d ı. B ir o rg a n iz m a n ın iç in d e y a ş a y a n d iğ e r
o rg a n iz m a la r o la n b u ilk e l ve te m e l e n d o s im b iy o n tla r ö n celik le,
k e n d i D N A ve R N A 'la rım y e te rli ö lç ü d e k o r u y a ra k m o le k ü le r
g e n e tik ç ile re , b irb irle rin d e n a y rı c a n lıla r o ld u k la rın ı g ö s te rm iş ­
le rd ir. A n c a k y a p ıs a l o lu ş u m la rı v e işle v le riy le ilgili a sa l g e n le ­
rin d e n b a z ıla rın ı b e lk i d e şim d i y a ş a d ık la r ı h ü c re le rin ç e k ir d e k ­
le rin e a k ta rm ış la rd ır.
D o ğ a ta rih in in b u b ö lü m ü n b a n a g ö re ta şıd ığ ı a n la m ın beni
b ü y ü le d iğ in i itira f e d iy o ru m ve b e lk i d e b u y ü z d e n sim b iy o tik
y a ş a m ın k a y ıtla r d a b u la b ile c e ğ im b ü tü n ö r n e k le rin i a r a ş tır m a ­
y a çalışırım . A y rıca y in e b elk i a k lım b u y ö n d e b ir eğ ilim iç in d e
old u ğ u n d an , doğadaki saldırganlık, gaspçılık ve te rö r örn ek le­
rine olm ası g e rekenden d a h a az önem veriyorum . B una engel
olam ıyorum . Belki böcekleri, havadaki ve denizlerdeki canlılar
için başlıca ve vazgeçilm ez besin kaynağı, b itk iler için kalıtım
taşıyıcıları ve orm an d ak i y aşam çevrim inde teknik asistan ola­
rak g örm ek y e rin e , aklım ı d eğiştirip onların genelde b irer p a ra ­
zit, hastalık taşıyıcısı ve m usibet olarak düşünm eliyim . Bu, ka­
bul ediyorum ki P anglossvari bir eğilim am a ben zaten Pang-
loss’u n 0 h epten y a n lış d ü şü n d ü ğ ü n d e n em in değilim . Bu dünya
g erçek y a şa m d a , olası sözcüğünü italik harflerle yazm an ız k o ­
şuluyla, tüm olası dün y aların en iyisidir.
K endim iz hak k ın d a ise o k a d a r iyim ser değilim . İn san lar
kendilerinin ve D ü n y a ’m n geri kalanının başını giderek d ah a
b ü y ü k belaya so k u y o r ve b ir an önce olgunlaşm aya başlam az­
sak varlığım ızı sürdüreceğim iz k o n usunda iddiaya girem em .
Şim diye k a d a r tü rü m ü z ü n ilk çocukluk çağım y a şa d ık . B urada­
ki varlığım ız, evrim in ölçütleriyle çok eski değil ve kuşkusuz
henüz g en ç sayılırız. B arınm ak ve yaşam ım ızı sü rd ü rm e k için
sahip olduğum uz g ü v en celer sadece beynim izin Iro n lap lopları,
baş parm aklarım ız, dilim iz ve k ü ltürüm üz. Beceriksizce d a v ra ­
nıp hata y a pabiliriz. Akla gelebilecek eıı kötü d u ru m , türü yok
etm eye tek başına y e te ce k b ir term o n ü k leer sa v a ştır a m a varlı­
ğım ızın devam ını tehdit edecek b aşk a eylem lerim iz de olabilir.
N üfusun kontrolsüz artışı, orm anların yo k edilm esi, çevre kirli­
liği ve u zun bir liste o luşturan olası kâbusların gerçekleşm esi,
m eyve bahçesindeki a ğ aç la r kesilirken seslerin hep pencerem i­
zin d ışında kalm ası gibi, la rk edilm eyebilir. Şansım ız varsa k u r­
tulabiliriz. Ö nü m ü zd ek i on y ılla rd a şansım ızın çok bol ve ina­
nılm ayacak ölçüde b izden y a n a olm ası gerekiyor. Bu k o n u d a iyi
b ir fikrim v ar ve o da şu: Biz öncelikle, D ü n y a 'da ki tüm y a r a ­
tıkların en akıl erm ez olanıyız ve belki de bize olasılık dışı bir
şans bahşedilm iş olm asını d a um abiliriz.

8 V o lt a ir e ' in C u n J i d e a d lı e d e r in d e C u n d id e ' in h o c a s ı. H e r c ik i m n b i r n e d e n d e n k a y ­
n a k la n d ığ ın ı s a v u n u r , ( v . ıı. )