Professional Documents
Culture Documents
Topraklama TN Ve TTsistemler
Topraklama TN Ve TTsistemler
com
Her bir topraklama sistemi tüm tesis boyunca aynı olmalıdır. Bir tesiste iki ayrı
uygulamaya müsaade edilmez.
1
www.meslekidenetim.com
2.1 TN Sistemler
Bir izolasyon hatası meydana geldiğinde Id hata akımı hata devresini ait kablolardan
oluşan devrenin göz empedansı ile belirlenir.
Şekil 8.1 de görülen devrede Rd kontak geçiş direnci, RPH1 ve RPE dirençleri yanında çok
küçük , devredeki RPE direncine bağlı RH+RB direçleri RPE direncine göre çok büyük
olduklarından Id hata akımı hesabinda sonuca ihmal edilebilecek kadar az etki
ettiklerinden ifadeleri basitleştirmek amacıyla aşağıda verilen toprak hata devresi esas
alınarak hesap yapılacaktır.
2
www.meslekidenetim.com
U0
=230V 400/230 V alçak
gerilim sistemlerinde
faz-nötr gerilimi
Rd 0
TN sistemlerde hata akımı kısa devre mertebelerinde değere sahıptir, bu nedenle enerji
kaynağı iç dirençlerinde büyük gerilim düşümlerine yol açar.
Gerçekte hata akımının kısa devre akımları mertebesinde dir, bu nedenle besleme
tarafındaki empedanslarından dolayı %20 gerilim düşümünün meydana geldiği kabul
edilir. U0 sistemin faz-nötr nominal gerilimi olmak üzere Ud hata gerilimi
0,8U 0
Id
RPH RPE
RPE
U d RPE .I d 0,8.U 0
RPH 1 RPE
Koruma cihazının gerçekten çalışmasından emin olmak için Id akımı koruma cihazının
Ia çalışma akımı eşik değerinden büyük olması lazımdır. Bu şartın dağıtım devreleri için
hata akımların ve iletken kesitlerinin hesabı yapılırken tahkik edilmesi gerekir.
3
www.meslekidenetim.com
I d I a olmak üzere
Devreyi koruyacak koruma cihazının açma akım eşik değeri için bağlantı iletkeninin
maksimum uzunluğu
0,8.U 0 .S PH
Lmax
S
.L.(1 PH )
S PE olmalıdır
Eğer korunan hattın uzunluğu maksimum koruma mesafesinden fazla ise o zaman ya
iletkenin kesiti büyütülür veya daha küçük akımlarda çalışan akım koruma cihazları
kullanılır.
4
www.meslekidenetim.com
0,8U 0
Id
RPH RPE
0.8.U 0 0.8.U 0
Id R PE
R R
R PE . PH 1 I d . PH 1
R PE R PE
LPH LPE
RPH RPE
.S PH .S PE LPH LPE L
L
R PH .S PH S
PE
L RPH S 1
R PE S PH 1 PE 1 S PE S PH
.S PE RPE S PH S PH
1 S PH
RPH S PH S PE
1
RPE
S PH U
R PE 0.8. . 0
S PH S PE I d I a I d olması gerektiğinden
S PH U
RPE 0,8. . 0
S PH S PE I a
Örnek:
S PH U 6 230
R PE 0,8. . 0 0,8. . 0,719ohm
S PH S PE I a 6 6 128 değerinden çekilen kablonun
kablonun RPEkablo direnci küçük olacaktır.
350 metredeki RPEkablo=0,35x3,62=1,267 ohm dur. Bu ise olması gereken RPE=0,719 ohm
değerinden çok yüksektir ve toprak hatası halınde anahtarlı otomatik sigorta istenilen
sürede açma yapmayıp, devrede meydana gelen hata akımı
5
www.meslekidenetim.com
0,8U 0 0,8.230
Id 73 A
R PH R PE 1,267 1,267 olduğundan
Bu değer UL=50 V değerin çok üstünde ve tehlikeli değer olup 5 saniye içinde boru
hattına dokunan insan için hayati tehlike söz konusudur.
Bu nedenle ya akım değeri sigortanın manyetik açma akım değerine ulaşıncaya kadar
kablo kesiti büyütülmesi veya devreye ilave RCD yerleştirilerek toprak hatasına karşı
koruma sağlanmalıdır. En ekonomik çözüm RCD (artık akım koruma ) cihazı
kullanmaktır.
Ayrıca TN sistemlerde alçak gerilim havai hat şebekelerinde izolatör kirlenmesi veya
izolatörün tahrip olması nedeniyle özellikle yağışlı havalarda sıkca , Kablo
şebekelerinde ise ana hatların bağlantı yerlerinde tozlanma veya nemlenme sebebiyle
nadiren ortaya çıkan bir izolasyon hatasından dolayı şebekede oluşan durumdur.
Buradaki hata korunan cihazda değil bağlantı hatlarındadır.
6
www.meslekidenetim.com
Bu durumlarda şebekede sağlam fazlara ait faz-nötr gerilimleri yükselir ve ayrıca nötr
de gerilim oluşacağından PE veya PEN iletkenlerine koruma amacıyla bağlanan
cihazların gövdeleri , cihazda hata olmamasına rağmen gerilim altında kalır ve
gerilimin 50 V u aşması halinde bu cihazlara dokunan insan için hayati tehlike baş
gösterir.
Tecrübeler göstermiştirki yukarda söz konusu edilen hatalarda meydana gelen kontak
direncinin değeri RA=7 ohm dan aşağı değer almamıştır.
UB 50
RB .R A RA
U0 UB U 0 50 şartını gerçekleştirmesi gerekir.
UB Bir faz-toprak hatası sonucu nötr noktasının toprağa göre alacağı gerilim.
RA=7ohm da
UB 50
RB .R A 7 1,94ohm 2ohm
U0 UB 230 50 olması gerekir
Bu devreden geçen hata akımı
U0 230
Id 25,72 A
RB RA 1,94 7
3 U 3 220 2
U ( U 0 ) 2 (U B 0 ) 2 ( .220) 2 (50 ) 249V
2 2 2 2
7
www.meslekidenetim.com
olacaktır.
2.2 TT Sistemler
İzolasyonda bir hata meydana geldiğinde hata akımı topraklama direnci tarafından
belirlenir. kabul edildiğinde ve RPH ve RPE dirençleri RA ve RB ye göre sonucu
etkilemeyecek kadar küçük olduğundan ihmal edildiğinde hata devresi diyagramı
RA topraklama direnci
RB nötr toprak direnci
IE1 Topraklama üzerinden geçen
toprak akımı
IE2 İnsan üzerinden geçen
Toprak akımı
Id Toplam hata akımı
8
www.meslekidenetim.com
Hata devresinde RA topraklama direncine paralel bağlı RH insan vücüdü direnci hesap
sırasinda önemli miktarda RA direnç değerini değiştirmeyeceğinden hesapları
basitleştirmek amacıyla ihmal edilecektir.
U0
Id
R A RB
hata esnasında meydana gelen dokunma gerilimi
U 0 .R A
U d R A .I d
R A RB
TT sitemlerde toprak hata akımları aşırı akım ve aşırı yük elemanlarının nominal
akımları ve ya açma akımlarına göre çok küçük olduğundan bu sistemlerde mutlaka
RCD cihazları kullanılmalıdır. Aksi halde aşağıda açıklanacak olan olaylar baş gösterir.
9
www.meslekidenetim.com
TT sistemlerde toprak hatasına maruz kalmiş devrede hata akımı nötr enerjı
kaynagının nötründe gerilim meydana gelmesine neden olur. Bu gerilim arızasız faz
nötr gerilimlerinin yükselmesine yol açar.
U R' 0 '
Hatalı fazın faz-nötr gerilimi
' '
U ,U
T 0' Sağlam fazlara ait faz-nötr gerilimlerinin sistemdeki bir faz-toprak hatası
S 0'
OO '' 1 U0
Sin30 OO '' OT . OO ''
OT 2 2
U RO U SO U TO U 0
U RS U RT U ST U
U TO U SO U
10
www.meslekidenetim.com
UO
O ' O '' O O OO U B
2
TO O üçkeninde pisagor bağıntısına göre
U0 2
(TO ) 2 (O O ) 2 (TO ) 2 U 2 (U B )
2
3 U
U 2 ( .U 0 ) 2 (U B 0 ) 2
2 2
3 U
U ( U 0 ) 2 (U B 0 ) 2
2 2 Bir faz-toprak hatası halinde sağlam fazların faz-nötr
geriliminin alacağı değer.
Örnek:
220
Id 36,7 A
24
Bu akımın nötr topraklama direncinden dolayı meydana getireceği nötr gerilimi
3 220 2
U ( 220) 2 (73.4 ) 264V
2 2 olacaktır. Şartnamelere göre gerilim
değerlerinin 250 V aşmaması istenir.
11
www.meslekidenetim.com
Id
Hata akımı ,
U0
Id
R A RB U B I d .R B UB UL
UB
RB .R A
U0 U B U B hata esnasında meydana gelen nötr gerilimi
50
RB .R A
U 0 50 şartı sağlanmalıdır.
2.3 IT Sistemler
50 Hz için
12
www.meslekidenetim.com
Eğer nötr dağıtılmışsa toprağa bağlı olarak nötr kayması ve ilave akım (Şekil 12)
İlgili hata gerilimi halen düşük olup tehlikeli olmaduğından işletmeye devam edilebilir.
Bu sistemde risksiz olarak işletmenin devamı büyük bir avantajdır ancak ikinci bir hata
13
www.meslekidenetim.com
oluşmadan önce hatanın varlığı tanınmalı ve hatayı acilen gidermek için hata takip
edilmelidir. Bunu sağlamak için nötr dahil olmak üzere tüm aktif iletkenleri
gözlemleyen izolasyon gözlemleme cihazı vasıtasıyla hata bilgileri sağlanmalı hata yerini
tanımlayan bir sistemle hata yeri tesbit edilmelidir.
İkinci bir hata ortaya çıktığında henüz birinci hata da giderilmemişse burada üç
ihtimalin göz önüne alınması lazımdır.
İkici bir hata aynı hatalı iletkende ortaya çıkmışsa herhangi bir şey olmaz tesis
işletmeye devam edebilir.
Hata farklı ikinci iletkende ortaya çıkmışsa; eğer cihaz gövdeleri aynı PE
iletkenleri üzerinden birbirleriyle bağlanmışsa iki faz kısa devre meydana
gelir.Elektrik şok tehlikesi aynen TN sistemlerde olduğu gibi gerçekleşir.
.
Eğer iki hatadan biri nötr üzerinde ise hata akımı ve gerilimi TN
sistemdekine göre iki kat daha azdır.
14
www.meslekidenetim.com
U U
Id Id
R PH 1 R PE1 RPH 2 R PE 2 veya Z PH 1 Z PH 1 Z PH 2 Z PE 2
U U
Id Id
2.R S veya 2.Z S ifadeleri elde edilir.
15
www.meslekidenetim.com
3.U 3U 0
Ia Ia
U
ve I F I a olduğu göz önüne alınarak
3.U 0
veya 2.RS 2.Z S elde
edilir. Herbir cihaza ait bağlantı iletkenleri aynı uzunlukta ve kesitte değilse
3.U 0 3.U 0
Ia Ia
( R PH 1 R PE1 R PH 2 R PE 2 ) veya ( Z PH 1 Z PH 1 Z PH 2 Z PE 2 )
3.U 0 3.U 0
RS Z S
Ia veya Ia
RS RPH 1 RPE1 RPH 2 RPE 2
Z S Z PH 1 Z PE1 Z PH 2 Z PE 2 ifadeleri kullanılmalıdır
.
Ayrıca koruma iletkeni üzerinden devresini tamamlayan iki faz hatası olduğundan
devreden geçen hata akımları kısa devre mertebesinde olması sebebiyle
Transformatorlerde iç direnç ve reaktansından dolayı iç gerilim düşümleri meydana
gelir. %20 civarlarında oluşabilecek bu gerilim düşümünü göz önüne almak için ya
transformator empedanslarını hesaba katarak hata akımlarını hesaplamak veya
hesapları kolaylaştırmak için yukardaki ifadeleri
16
www.meslekidenetim.com
Şekil 15 Nötründen dağıtım yapılan yani sistemin nötrüne bir fazlı cihazlar bağlanan 3-
faz ,4-hatlı IT sistemde aynı faza bağlı bir fazlı iki cihazin ikisinde bir izolasyon hatası
sonunda oluşan durum
Bu hata şeklinde etkili olan gerilim faz-nötr gerilimidir. Hata devresi faz iletkenleri
nötr ietkenleri ve koruma iletkenlerinden meydana gelir. Bu hata IT sistemin nötrünün
bir fazlı yüklerin şebekeye bağlantısının yapılabildiği nötr hattına aynı faza bağlı iki
cihazda izolasyon hatası olduğunda görülen hata tipidir. Nötrü dağıtılmış şebekede
farklı fazlara bağlanan bir fazlı iki cihazda izolasyon hatası sonucu ortaya çıkan hata
faz-faz yani iki faz hatası olacaktır.
U0
Id
R PH 1 R PE1 R N 1 R PH 2 R PE 2 R N 2 veya direnç yerine empedanslarla hesap
yapılırsa
U0
Id
Z PH 1 Z PH 1 Z N 1 Z PH 2 Z PE 2 Z N 2 elde edilir
Z S Z PH 1 Z PE1 Z N 1 Z PH 2 Z PE 2 Z N 2 yazabiliriz
17
www.meslekidenetim.com
U0 U0
Id Id
2.R S veya 2.Z S ifadeleri elde edilir
U0 U0
Ia Ia
U U 0 ve I F I a göz önüne alınarak 2 .R S veya 2.Z S
U0
Ia
ve RPH 1 RPE1 R N 1 R PH 2 RPE 2 R N 2 veya direnç yerine empsdanslarla hesap
U0
Ia
yapılırsa Z PH 1 Z PH 1 Z N 1 Z PH 2 Z PE 2 Z N 2 elde edilir.
Bu tip arızalardada hata akımı kısa devre akımı mertebesinde olduğundan yukarda
anlatılan sebeblerden dolayı
0,8.U 0 0,8.U 0
Ia RS
RPH 1 RPE 1 R N 1 R PH 2 RPE 2 R N 2 -------- Ia direnç yerine empedanslar
kullanılırsa
0,8.U 0 0,8.U 0
Ia Z S
Z PH 1 Z PH 1 Z N 1 Z PH 2 Z PE 2 Z N 2 --------- Ia ifadesi geçerli olur
Şekil 14 IT sistemlerde Maksimum kesme süresi (IEC 60364 tablo 41B ve 48A)
18