Filozofski fakultet u Sarajevu

Odsjek za psihologiju
Kolegij: Edukacijska psihologija:
Učenje i poučavanje

Sociometrijski postupak
izvještaj

Profesorica: Prof. Amela Dautbegović Studentica: Hana Zuković

Sarajevo, novembar 2020.

UVOD

Sociometrijski postupak je postupak koji se odnosi na grafičko prikazivanje potpune strukture

odnosa jedne grupe. Ovaj postupak je osmislio američki psihijatar J. L. Moreno tridesetih
godina dvadesetog vijeka. Pomoću ovog postupka ispituju se međuljudski odnosi u malim
grupama te se često koristi u školama, odnosno školskim odjeljenjima. Pomoću sociometrijskog
postupka možemo dobiti mnoštvo informacija o grupi i njihovim socio-emotivnim odnosima,
kao i o položaju svakog pojedinca u grupi, da li je usamljen ili se druži sa drugom djecom, da li
ga je ostatak grupe prihvatio ili nije, da li on prihvata grupu ili ne, da li je izbjegava itd. Opšti
kriterij za sprovođenje sociometrijskog postupka jeste da grupa ne bi trebala biti veća od 30
ispitanika.

Ispituju se interpersonalni odnosi kao što su privlačenje, odbijanje ili indiferentnost u grupi
odraslih ili djece, i upravo to ponašanje među pojedincima može da djeluje na ponašanje
kompletne grupe. Korištenjem ovog postupka može se ispitati sociometrijski status pojedinca u
grupi (da li je osoba češće birana ili odbijena), unutargrupni odnosi (koji pojedinac koga bira ili
koga odbija) i stepen kohezivnosti odnosno integriranosti grupe.
Suština sociometrijskog postupka jeste davanje mogućnosti svakom pojedincu da označi sa
kojim bi članovima druge grupe najradije provodio vrijeme i obavljao različite aktivnosti, a sa
kojima bi najmanje želio provoditi vrijeme i obavljati različite aktivnosti. Djetetu se postavlja
jednostavno pitanje u dvije verzije npr. „Sa kim bi volio sjediti u klupi?“ kao prva verzija, i „Sa
kim ne bi volio sjediti u klupi?“ kao druga verzija pitanja. Ono što je bitno naglasiti jeste da djeci
mora biti jasno koga mogu birati i staviti na svoju listu imena. Potrebno im je objasniti da ne
mogu birati svoje roditelje, brata ili sestru (ukoliko ne idu u isto odjeljenje zajedno), druge
prijatelje ili rođake, već samo djecu iz odjeljenja. Dobiveni rezultati se mogu prebrojati i
deskriptivno prikazati, statistički obraditi ili prikazati na sociogramu. Također se koriste i NxN
matrice koje nam omogućavaju izračunavanje unutargrupnih i individualnih indeksa.

SOCIOMETRIJSKI POSTUPAK
Ispitanici: Učenici VII razreda Osnovne škole, Hrasno (N=19)

Djeci je dat upitnik sa pitanjima:

1. „Sa kim bi se volio družiti na velikom odmoru?“
2. „Sa kim se ne bi volio družiti na velikom odmoru?“

Djeca su upitnik popunjavala pismenim putem, u grupi. Pitanja su bila ograničena na tri
pozitivna biranja i 3 negativna biranja, ali im je rečeno da ne moraju navesti sva tri izbora, iako
je to bilo poželjno. Također im je rečeno da im je garantirana tajnost rezultata, te da niko od
druge djece neće znati ko je koga birao, ili nije birao.
 OBRADA PODATAKA Oni koji biraju
NxN matrica
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 1 1 14 1 16 1 1 19 X Y
0 2 3 5 7 8
1 X + - - 1 2
2 X + 1 0
3 X + - + + + 4 1
4 X + - 1 1
5 - - - X - - - - - - - 0 10
6 X + + 2 0
7 + + X + + + + - + 7 1
Oni koji su birani
8 - + X - 1 2
9 + - - X - - - - - 1 7
10 + + - + X + 4 1
11 - X + - 1 2
12 + + + + X + + 6 0
13 - - + - + X - 2 4
14 - - + X - + 2 3
15 - + - X 1 2
16 + - + - X 2 2
17 + - - + X - 2 3
18 - + - - - - X 1 5
19 + + + + + + + X 7 0
+ 2 3 3 3 2 3 3 3 3 3 3 2 0 3 3 2 3 3 0 ∑=39

- 3 3 3 3 0 3 3 3 3 3 1 2 2 3 3 3 2 3 0 ∑=46

Ispitanici:
1=Tatjana 5=Selma 9=Armin 13=Nedim 17=Faruk
2=Elma 6=Hana 10=Kanita 14=Emina 18=Esma
3=Amina 7=Amela 11=Sonja 15=Alden 19=Marina
4=Edin 8=Elmin 12=Alen 16=Maida

Sociometrijske kategorije:
1. Usamljeni (oni koje niko ne bira i koji nikoga ne biraju) – nema
2.Neizabrani (oni koje niko ne bira ali biraju druge)– nema
3.Odbačeni (biraju druge ali dobivaju samo negativne glasove) – 5
4.Apstinenti (ne biraju druge, ali su birani) - 19
5.Popularna djeca (zvijezde razreda, dobijaju samo pozitivne glasove) – 7, 12
6.Nepopularna djeca (neprihvaćena djeca, imaju četiri ili više negativna glasa) – 5, 9, 13
7. Uzajamno privlačenje (dvije osobe biraju jednu drugu pozitivno) – 3-7, 12-3,
8. Uzajamno odbijanje (dvije osobe odbacuju jedna drugu, negativno glasanje) – 1-15, 7-16,
8-14, 9-14, 9-17
9. Nerecipročni izbor (jedna osoba bira drugu npr. pozitivno, ali druga osoba uzvraća negativnim
glasom)– 2-18, 3-5, 7-10, 9-12, 10-16, 5-13, 6-18

Pomoću NxN matrice možemo dobiti različite informacije kao što su individualni (indeks
prihvatanja, odbacivanja i socijalnog statusa) i grupni indeksi (indeks grupne kohezije, grupne
tenzije i grupne atmosfere):
P1
Indeks grupne kohezije IGK = —— = —— = 0,011
P2 171

∑Y 46
Indeks grupne tenzije IGT = —— = —— = 2,42
N 19

∑X 39
Indeks grupne atmosfere IAA = —————— x 100 = ——— x100 = 45,882
∑X+∑Y 39+46

DISKUSIJA
Uz pomoć sociometrijskog postupka nastojali smo utvrditi kakvi su socio-emocionalni odnosi
među djecom ovog odjeljenja. Prema indeksu kohezije koji iznosti 0,11 vidimo da djeca ovog
odjeljenja nisu međusobno povezana u tolikoj mjeri. Indeks grupne atmosfere je niži od
prosječnog rezultata, jer znamo da što je IAA niži atmosfera u odjeljenju je lošija i negativnija,
što se može i vidjeti iz priložene matrice, jer postoji veliki broj negativnih glasova koji se odnose
na kategoriju nepopularne i odbačene djece, kao i dosta velik broj nerecipročnih biranja i
uzajamnih odbijanja. Djeca koja su dobila najviše negativnih glasova jesu 5, 9 i 13, i oni
pripadaju kategoriji nepopularne djece. Bitno je naglasiti da usamljene djece nema, kao niti
neizabrane djece, što je pozitivno. U razredu su popularna dva pojedinca, a to su 7 (sa sedam
pozitivnih biranja) i 12 (sa šest pozitivnih biranja). Imamo također dva para uzajamnog
privlačenja a to su 3 i 7, te 12 i 3, i veliki broj uzajamnog odbijanja, čak 5 parova, a to su 1-15, 7-
16, 8-14, 9-14, i 9-17. Ono što bih još izdvojila i primijetila jesu ispitanici 1, 2, 4, 6, 11 i 15, koji
imaju jako mali broj i pozitivnih i negativnih biranja, prema čemu mogu zaključiti da su ta djeca
vjerovatno povučena sama od sebe, te ih drugi ne primjećuju u tolikoj mjeri. Dvoje ispitanika su
i sami neomiljeni jer se međusobno odbijaju, te su očito i sami svjesni međusobnih odnosa.
Također bih izdvojila ispitanika 19, koji je apstinent (ne bira druge, ali je biran).
PREPORUKE

S obzirom na to da broj uzajamnog privlačenja među pojedincima nije velik (2 para, 3 pojedinca)
predložila bih da je to jedna grupica koja se može družiti zajedno, s obzirom da i 12 i 7 pozitivno
bira 3, to vremenom može prerasti u kliku, jer su očito po nekoj osobini ili karakteristici slični, te
ih ne bih razdvajala. S druge strane, jer je broj uzajamnog odbijanja velik te postoji dosta
ispitanika koji međusobno možda nisu slični, ili postoji i neki drugi razlog koji nam je nepoznat,
možemo odraditi i O upitnik (u prilogu) na nivou čitave grupe, da bi saznali i razloge zašto je
neko biran pozitivno, ali i zašto je neko biran negativno. Upotrebom sociometrijskog postupka
saznali smo informacije koje se odnose samo na pozitivna i negativna biranja, ali ne vidimo
razlog toga, dok ne upotrijebimo O upitnik. Postoji mnoštvo stvari koje bi mogle uzrokovati
ovakva negativna ponašanja grupe, kao što su socioekonomski status, gubitak jednog ili oba
roditelja, razvod roditelja, pripadanje manjinskoj grupi ili drugoj vjeri (za razliku od većine), kao
i saznanje da je neko dijete usvojeno i da ne živi sa svojim biološkim roditeljima, ali i razni
drugi. O upitnik može biti jako važan i za informaciju zbog čega je neki pojedinac popularan, jer
on ne mora biti nužno popularan iz pozitivnih razloga. Pojedinac može biti negativan uzor
drugim pojedincima, a to se odnosi na nedolično ponašanje, tuču ili ismijavanje drugih.
Prvi način koji bi isprobala, da bi na neki način pokušala približiti odbačene i nepopularne
pojedince jedne drugima, jeste oblik suradničkog učenja koji se naziva Slagalica. To je oblik
grupnog učenja u kojem svako ima svoj dio koji mora naučiti i npr. prezentovati, ali isto tako
svako od njih zavisi od drugih, što znači da moraju pažljivo slušati druge da bi mogli riješiti i
svoj zadatak na pravilan način. Rezultat toga jeste slušanje drugih sa kojim možda ne bi nikada
bili u kontaktu niti bi pričali sa njima samovoljno, iz razloga što ih ne poznajemo, niti smo im
možda dali priliku da ih upoznamo. Na taj način pojedincu se može svidjeti neka druga osoba, ili
način na koji pričaju, ili ipak neka anegdota koju je ispricao/la, pa će to biti razlog da se počne
družiti sa tim pojedincem. Postoji veliki broj načina i oblika suradničkog i grupnog učenja, u
kojima moraju surađivati da bi postigli zajednički cilj, a kroz to učenje i rješavanje problema se
međusobno i upoznaju, i rađaju nova prijateljstva, kao što su (igranje skečeva ili igranje kroz
uloge da bi riješili svoje sukobe ukoliko ih ima). Drugi način zbližavanja pojedinaca u razredu
jeste razbijanje klika, na pravilan način. To se odnosi na pokušaj zbližavanja pojedinaca iz klike
(tj. manje grupe) sa drugim pojedincima, ali ne na razdvajanje već postojećih članova klike, te
prekid njihovog prijateljstva. U ovom odjeljenju klika ne postoji.
Slijedeći način koji bih iskoristila da pokušam zbližiti pojedince koji se ne druže, i da bih
smanjila veliki broj negativnih biranja jeste organizovanje vannastavnih aktivnosti ili nekih
dodatnih sekcija na kojima bi se svi družili, ili imali neke svoje zadatke i projekte uz pomoć
kojih bi ih drugi upoznali i proširili svoje vidike. Možda bi na taj način shvatili da ipak imaju
nekih zajedničkih karakteristika, i da bi se možda lijepo slagali. Češće bi organizovala grupne
aktivnosti, kao što su grupni radovi i projekti, sa ciljem da se djeca ne razdvajaju u tolikoj mjeri,
te da bi dobili motivaciju da se druže i upoznaju.
LITERATURA

1. Randall J. Larsen, David M. Buss (2008), Psihologija ličnosti, Naknada Slap, Zagreb
2. Anita Woolfolk, (2016), Edukacijska psihologija, Naknada Slap, Zagreb
3. https://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%A1%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BC
%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0 Pristupljeno 06.11.2020.
4. https://hr.sodiummedia.com/3985135-how-to-calculate-sociometric-status Pristupljeno
06.11.2020.
PRILOG

«O» upitnik

Uputa: Molimo te da pored dolje navedenih pitanja (npr. «Ko je dobar prijatelj?») čitko
napišeš ime i prezime jednog učenika iz tvog razreda, koji se ponaša u
skladu s postavljenim pitanjem (vidi primjer). Međutim, ukoliko nijedan učenik iz
tvog razreda nije dobar prijatelj onda nemoj ništa upisivati na praznu liniju i
obavezno pređi na slijedeće pitanje. Zapamti da ovdje nema poželjnih ili
nepoželjnih odgovora. Bitno je samo da iskreno odgovoriš na svako pitanje kako
bismo imali uvid u ponašanje tvojih drugova iz razreda.
PRIMJER: Ko je dobar prijatelj? __________Amel Hrustić___________

1. Ko je dobar prijatelj? _________________________________

2. Ko je često sam?
_________________________________ 3. Ko stalno zadirkuje
drugove? _________________________________
4. Ko nije sebičan?
_________________________________ 5. Ko se nikad ne gura u prve
redove? _________________________________
6. Ko tužaka drugove?
_________________________________ 7. Ko uvijek želi biti
glavni? _________________________________
8. Ko pomaže drugima?
_________________________________ 9. Ko teško sklapa
prijateljstva? _________________________________
10. Ko napada drugove bez razloga? _________________________________
 11. Ko je često neraspoložen? _________________________________
12. Ko je uvijek spreman priskočiti u pomoć? _________________________________
13. Ko se stalno svađa? _________________________________
14. Ko je društven? _________________________________
15. Ko se stalno gura? _________________________________
16. Ko se ne igra sa drugom djecom? _________________________________
17. Ko se stalno tuče? _________________________________