LOI NOI DAU Di aig véi cudc séng ngay cang van minh, hién dai cia con nguoi la nhiing tién b6 va phat trién vuot b. ¢ cua rat nhiéu nganh khoa hoc, trong do co b6 mén Vat ly hoc. Coc nha khoa hgc do gup vao dé nhung phat minh quan trong va dua ching ta dén voi kiéh thie ngay mét mi la, thuc su c6 ¥ nghia Ién lao trong cudc song. Tuy nhidon, bon canh nhiing nghidn cu mang tim nhon Ioai ay cin cui nhing hign tong tong chimg don gidn nhung cing khong kém phin vi dai va cin dugc ly gidi chénh x6c. Cut sich 168 cau héi Iy thy vé vat If phn nao dap ung nhu cau t6m hiéu va bé sung nhiing kiéh thiic co ban cho déng dao ban doc quan tam. Khong kho cing vor nhung $6 liéu, cong thie nhu’ mOt cudn sach giao Khoa, cdc su viéc, hién trong di: quen thuéc hay bi an cia b6 mén vay ly trong cudn ich déu duge di va lién hé sinh n giai bang nhiing thi ngh éng, nhing dan ching huc tién gin gai; giip ban doc dé dang tip nhan 1 ghi nhd. Gin 200 cdu hdi - dap tap trung lim sdng t6 sw Ij thi vé: cau tric va ede dang chuyén déng ctia vat chat, cia cdc hat nguyén tii; dac tinh, hién trong xay ra trong cdc vat chat, t& bao, trong co thé séng; qud trinh tuong tac, phan ting cia cdc sy vat xung quanh cudc séng con ngudi. Xin tran trong gidi thiéu cling ban doc. NHA XUAT BAN VAN HOA - THONG TINDON VI MET DUGC XAC BINH NHU THE NAO? TAI SAO DUGNG DI TREN NUI THUGNG UGN LUON, VONG VEO? TAI SAO KIM LAI CO THE DE DANG CHAM VAO VAT THE KHAC? C6 THE DIEU KHIEN MUC CUA BUT MAY TAI SAO THAC NUGC MAY PHAI DUGC XAY DUNG RAT CAO? TAI SAO CON LAT BAT LAI KHONG B! 6? TAI SAO PHAI CO CHAN MGICO THE NHAY LEN DUOC? TAI SAO KHI BI TREN DAY THEP PHAI DANG HAI TAY RA? TAI SAO TREN NUI CAO LAI KHONG NAU CHIN COM DUOC? TAI SAO CAC KIEN TRUC SU CO THE BOC BUGC UNG LUC CUA CONG TRINH TU CAC BAN T... TAI SAO DIEN VIEN XIEC CO THE DUNG DINH DAU DE BS CAI V6 TU TREN CAO RO! XUGNG? ‘TAU HOA CHAY VGI TOC BO CAO NHUNG KHI NHAY LEN VAN C6 THE ROI XUGNG 6 VI TRI... TAI SAO DI XE DAP TREN BAT BUN RAT KHO KHAN? TAI SAO DI GIAY TRUGT BANG CO THE TRUGT DE DANG TREN BANG? TAI SAO NUGC BONG TREN LA SEN DEU CO HINH NHO VA TRON? TAI SAO MAU SAC HAI BEN MAT CUA VOT BONG BAN KHONG GIONG NHAU?KHI NEM BIA BAY VATA SAT, TAI SAO VAN DONG VIEN PHAI XOAY TRON NGUGI ? TAI SAO VAN DONG VIEN BONG CHUYEN PHAI NHAO LON BE CUU BONG ? TAI SAO “BONG CHU6I TIEU" LAI BAY THEO DUONG HINH VONG CUNG? TAI SAO QUA CAU QUAY LAI CO THE TU DONG TRO VE TAY? MEO CO THE NHAY TU TREN CAO XUONG BAT VAN DUNG VUNG TAI SAO TAU THUY CHAY NGUGC DONG DE VAO BG? TAI SAO HAI CHIEC TAU THUY LON CHAY NHANH SONG SONG CO THE VA DAP VAO NHAU ? TAI SAO BUI BAY RAT NHIEU PHIA SAU OTG BUYT DANG CHAY NHANH? TAI SAO VAN DONG VIEN LUGT VAN DUNG BUGC TREN MAT NUGC MA KHONG B] CHIM? TAI SAO KHI NGUGC CHIEU GIO THUYEN BUOM VAN CO THE TIEN VE PHIA TRUGC ? TAI SAO DIEU CO THE BAY LEN TROI? TAI SAO ONG KHOI! CO THE NHA KHOI? BUGNG ONG NUGC MAY C6 LUC LAI PHAT RA AM THANH LENG KENG THE NAO LA GIO TANG CAO? TAI SAO CAC DONG NUGC 6 RA CUA SONG LUON CHAY THEO MGT PHUONG HUGNG NH... BUGI DEM VA SANG SOM NGHE RO TIENG CHUONG TU XA VONG LAI HON SO VGI BAN NGAYVi SAO VAN DONG VIEN LEO NUI KHI LEO NUI CAO KHONG BUGC GO! TO? Vi SAO MOT DOAN NGUGI KHONG BUGC BI EU BUGC QUA CAU? TAI SAO KHI NEM BA XUGNG NUGC MAT NUGC LAI XUAT HIEN NHUNG GON SONG TRON ? Vi SAO VAT NOI TREN MAT NUGC KHONG THEO SONG NUGC TRGI RA NGOAI? Vi SAO HAT CAT CO THE XEP THANH HINH RAT DEP? Vi SAO KHI AP TAI VAO MIENG PHICH NUGC NONG RONG CO THE NGHE NHUNG AM THAN... vi SAO CA BUC 6 DAY CHAU CO THE PHUN NUGC Vi SAO KHE SUG! NHO C6 TIENG ROC RACH? DAN VA AM THANH - TOC 86 CUA CAI NAO LON? Vi SAO T6C DO TRUYEN AM TRONG NUGC LGN HGN SO VGI TRONG KHONG KHi? Vi SAO BUGI TOI DI BG TRONG NGO NHO SE PHAT RA TIENG VANG? Vi SAO VACH HO! AM CO THE TRUYEN AM THANH? Vi SAO TRONG KHONG KHi SINH RA SONG XUNG BONG LON SONG SIEU AM LA Gi? Vi SAO SONG SIEU AM CO THE RUA SACH LINH KIEN MOT CACH TI MI, CHINH XAC? Al DY BAO BAO BIEN?MAY BAY SIEU THANH BAY SE PHAT RA TIENG VANG NHU TIENG SAM HIEU UNG AN CUA AM THANH LA GI? Vi SAO KHI TAU HOA CHAY DEN GAN NGHE TIENG COI TAU INH 61, SAU KHI CHAY XA THA... VISAO AP TAI GAN TREN DUONG RAY CO THE NGHE THAY TIENG TAU HOA TU RAT XA? Vi SAO C6 THE THO! SAO THANH BAN NHAC? BAN CO THE DUNG C6C NUGC M6 PHONG MOT DAN CHUGNG HAY KHONG? Vi SAO HIEU QUA AM THANH CUA NHA HAT LON THUGNG HAI (TRUNG QUOC) RAT TOT? DUNG CU BO NHIET BO DUGC LAM RA NHU THE NAO? TAI SAO CO LOAI NHIET KE BEN TRONG DUNG RUGU CON, CO LOAI DUNG THUY NGAN? TAI SAO COT THUY NGAN TRONG DUNG CU DO NHIET BO KHONG TY DONG HA XUONG? THE NAO LA 00C VA 00 TUYET B61? TAI SAO NUGC NGAM MUA DONG AM, MUA HE MAT? TAI SAO XE DAP DE BI NO SAM VAO MUA HE? TAI SAO BANH CHEO SAU KHI DUN CHIN CO THE NOI LEN DUOC? TAI SAO CHAO SOI LAI CO THE TRAO RA NGOAI? TAI SAO HAT NGO CUNG CO THE BIEN THANH BONG NGO GION TAN?TAI SAO SAU KHI TRUNG GA LUGC CHIN NGAM VAO NUGC LANH THI VO TRUNG BOC RA D.. TAI SAO QUAT BIEN VA QUAT TAY CO THE LAM NGUGI TA CAM THAY MAT HON? TAI SAO VAO MUA DONG SG VAO SAT LAI LANH HON SG VAO G6 ? ¥ TAI SAO AO LONG GIU AM TOT ? TAI SAO TREN TAU HOA PHAI LAP DAT CUA KINH HAI LOP? TAI SAO DEN KEO QUAN C6 THE CHUYEN DONG? DIEU Gi KHIEN NGON LUA LUGN HUGNG LEN TREN? TAI SAO PHICH NUGC CO THE GIU NHIET? TAI SAO KHONG THE DAP TAT DAU CHAY BANG NUGC? TAI SAO NUGC RGI VAO NO! DAU BANG SOI CO THE PHAT RA TIENG NO? TAI SAO VAO MUA DONG HG! TRONG MIENG THI RA MAU TRANG? COT BANG DUG! MAI HIEN BUGC HINH THANH NHU THE NAO? TAI SAO BANG LUGN DONG TREN MAT NUGC? TAI SAO QUA BONG TUYET CANG LAN LON? TAI SAO TUYET BAN CHONG TAN HON TUYET SACH? TAI SAO DUNG NOI AP SUAT Dé NINH CHIN THUC AN HON?TAI SAO TREN CUA KINH LAI DONG LAI NHUNG HOA TUYET RAT DEP? TAI SAO PHIA SAU MAY BAY CO KEO THEO MOT CHIEC DUO! KHOI TRANG? TAI SAO KHONG THE CHE TAO BUGC BONG CG VINH CUU ? TAI SAO SAU KHI TAN RA TRONG NUGC, GIOT MUC KHONG THE TU DONG TICH TU LAI BU... TAI SAO KHI CGI AO LEN LAI CO TIENG “LACH TACH”? CHOP DUGC HINH THANH NHU THE NAO? TAI SAO TREN BINH CAC KIEN TRUC CAO TANG PHAI LAP COT THU LOI? TAI SAO NAM CHAM CO THE HUT SAT ? TAI SAO NAM CHAM NUNG 80 KHONG THE HUT CHAT SAT? DIEN CO TU DAU? TAISAO CHIM CO THE BAU TREN DAY DIEN MA KHONG BI GIAT? TAI SAO DAY BAO HIEM C6 THE BAO HIEM? TAI SAO KHI BAT DEN HUYNH QUANG, TAC TE THUONG NHAP NHAY MOT LUC? TAI SAO BEN HUYNH QUANG LAI TIET KIEM HON DEN NEON? TAI SAO DEN VONFRAM CO THE TICH NHO NHUNG SANG VA TUGI THO DAI? TAI SAO MAY BIEN AP LAI CO THE THAY BOI BIEN AP LON NHO ?HIEN TUGNG HG BIEN LA Gi? TAI SAO KHI TRUYEN DAN BIEN DUONG XA PHAI TRUYEN DAN BANG DIEN CAO AP? THE TU LUU PHAT DIEN LA Gi? TAI SAO LUON BIEN CO THE SINH RA BIEN? DONG HO THACH ANH UGC TINH GIG NHU THE NAO? SONG ANH SANG HAY SONG BIEN CO T6C BO NHANH HON? TOC BO TRUYEN CUA BIEN LA Gi? TAI SAO NOI BUC XA BIEN TU CONG LAM 6 NHIEM MOI TRUGNG? CHAT BAN DAN LA Gi? TAI SAO SAN XUAT MOT S6 CONG DOAN CUA MAY BAN DAN PHAI TIEN HANH TRONG CHA... MACH T6 HOP (IC) LA Gi? TAI SAO CAN PHAI CO MOI TRUGNG SIEU SACH KHI SAN XUAT MACH BIEN TO HOP? KY THUAT VI DIEN TU LA Gi? TAI SAO ONG QUANG BIEN LAI CO THE THAY THE THI GIAC CUA MAT? TAI SAO PIN DIEN LAI CO THE NAP DIEN NHIEU LAN? TAI SAO GIAY MA RGI X1 CANG MANH CANG SANG RONG ?TAI SAO TRAN NHA NEN QUET VOI MAU TRANG, CON BON BUC TUGNG NEN QUET VOI MA... TAI SAO KHI NHIN NGHIENG VAO CHAU NUGC BAY LAI CAM THAY NUGC NONG HON? TAI SAO SAU KHI BI UGT, KINH MO SE TRONG HON? TAI SAO BONG CUA DEN NEON RO HON BONG CUA DEN HUYNH QUANG? TAI SAO KHI CHUP ANH PHONG CANH THUGNG PHAI LAP THEM MOT MIENG KINH CO MAU... TAI SAO CAC VAN BONG VIEN LEO NUI DEU PHAI DEO MOT CAP KINH RAM? TAI SAO ANH SANG DEN PHA LAI CHIEU RA THEO DUGNG NGANG? TAI SAO BIEN CO MAU XANH, CON SONG BIEN LAI CO MAU TRANG? TAI SAO KINH LUP CO THE PHONG TO VAT THE? DUNG BANG DE TAO LUA NHU THE NAO? TAI SAO KINH HIEN VI CO THE GIUP CHUNG TA NHIN THAY RO CAC VAT NHO BE? TAI SAO KINH HIEN VI DIEN TU CO THE PHONG BAI VAT THE LEN HANG TRIEU LAN? TAI SAO KINH VIEN VONG LAI CO THE NHIN RO NHUNG VAT THE G NOI XA? TAI SAO BG RONG CUA BA DAI MAU TREN QUOC KY NUGC PHAP LAI KHAC NHAU? TAI SAO DEN DUGNG TRONG MUA XUAT HIEN MOT VONG TRON ANH SANG? BA MAU COBAN LAGI?TAI SAO DEN NEON LAI PHAT RA ANH SANG CO MAU SAC SAC S6? SU PHAN XA TOAN PHAN CUA ANH SANG LA GI? TAI SAO DAU (XANG) GAP NUGC LAI CO MAU SAC S6? TAI SAO "KINH THAU QUANG" DOI TAY HAN LAI CO THE THAU QUANG? TAI SAO ANH SANG MAU BO THUGNG BUGC DUNG LAM TIN HIEU BIEU THI SU NGUY HIEM? TIA LAZE LA Gi? GHI CHUP TOAN DIEN LA Gi? TAI SAO NHUNG HINH VE TIA LAZE TREN SAN NHAY LAI CO THE THAY DO! TIET TAU THEO ... TAI SAO TIA X - QUANG LAI CO THE XUYEN QUA CO THE NGUGI? DAO Y LAGI? TAI SAO MAY KIEM TRA AN TOAN LAI CO THE PHAT HIEN RA HANG CAM TRONG HANH LY? NGUYEN LY BAT BIEN CUA T6C D6 ANH SANG LA Gi? TAI SAO KHONG MOT VAN BONG NAO C6 THE VUQT QUA TOC DO ANH SANG? TAI SAO ANH SANG TREN TROI LAI CONG? TAI SAO LUGNG TU ANH SANG KHONG PHAI LA CAC HAT VAT CHAT, CONG KHONG PHAI LA... TAI SAO NOI TINH THE LONG KHONG PHAI LA TINH THE CONG KHONG PHAI LA CHAT LONG?Vi SAO NOI M6 HINH CAU TAO PHAN TU CUA C60 GIGNG MOT QUA BONG? Vi SAO TIA LAZE CO THE “LAM LANH” NGUYEN TU? THE NAO LA “HIEU UNG BUOM BUOM” TRONG GIGI TY NHIEN? THE NAO LA VAT CHAT PHAN? THE NAO LA VAT CHAT AN? CON NGUGI C6 THE DIEU KHIEN DUGC NGUYEN TU HAY KHONG? TAI SAO NOI CHAN KHONG LA KHONG GIAN KHONG CO Gi CA? Vi SAO LO BIEN TU PHAI DUNG NOI DAY BANG? TAI SAO NOI COM BIEN LAI CO THE TU NAU VA GID AM CHO COM? TAI SAO MAY LAM KHO TAY CO THE TU DONG DONG M6? TAI SAO CO MGT SO QUAT BIEN CO THE THO! RA GIO GIGNG GIO TY NHIEN? TAI SAO MAT MEO KHONG THE NHIN DUGC TU HAI DAU? TAI SAO DUNG MAY NHIN BEM C6 THE QUAN SAT RO CANH VAT TRONG BONG TOI? Vi SAO DEN BAN DIEN TU CO KHA NANG PHONG CHONG CAN THI? TAI SAO KHOANG CACH GIUA TRAN NHA VA QUAT KHONG BUGC QUA NHO? TAI SAO BOI KHI TIEP XUC VGI V6 KIM LOAI CUA MOT S6 Dd DIEN GIA DUNG TAY LAI CO C...TAI SAO CAN DIEN TU CO THE LAP TUC THONG BAO GIA TRI VA TRONG LUGNG CUA 80 VA... TAI SAO MAY HUT BUI C6 THE HUT BUI? TAI SAO KHI SU DUNG MGT S6 5 DIEN GIA DUNG NHAT THIET PHAI NOI DAY TIEP DAT? TAI SAO MAY GIAT CO THE GIAT SACH QUAN AO? TAI SAO LO VI SONG KHONG CAN LUA VAN CO THE NAU CHIN THUC AN? TAI SAO DIEU KHIEN TU XA CO THE DIEU KHIEN MOT S6 DO DIEN GIA DUNG? Vi SAO SU DUNG BAN DIEN TU CO THE DANH RA NHUNG BAN NHAC LAM RUNG BONG LO... TAI SAO MAY PHOTOCOPY C6 THE IN NHUNG CHU’ $6 TRANH ANH? VISAO THIET B! BAO VE AN TOAN KHI GAS CO THE PHONG TRU TRUNG DOC KHI GAS? vi Sao MAY BAO VE RO BIEN C6 THE PHONG TRANH BI DIEN GIAT? vi SAO MAY BAO DONG PHONG TROM SE TY DONG BAO DONG? vi SAO MAY CAM NHAN KHOI CO THE TU DONG BAO KHI CO HOA HOAN? Vi SAO KHONG MG CUA CONG NHAN THAY CO NGUGI 6 NGOAI? KHOA CUA DIEN TU BAO DAM AN TOAN NHU THE NAO? TAI SAO CAC TOA NHA CAO TANG KHONG NEN DUNG ONG NUGC LAM DAY TIEP DAT AN TO... TAI SAO MAY THU THANH CO THE THU UGC TIENG NOI CUA PHAT THANH TRUYEN HINH?VISAO MAY CAM NHAN KHOI CO THE TU DONG BAO KHI CO HOA HOAN? Vi SAO KHONG MG CUA CONG NHAN THAY CO NGUGI 6 NGOAI? KHOA CUA DIEN TU BAO DAM AN TOAN NHU THE NAO? TAI SAO CAC TOA NHA CAO TANG KHONG NEN DUNG ONG NUGC LAM DAY TIEP DAT AN TO... TAI SAO MAY THU THANH CO THE THU DUGC TIENG NOI CUA PHAT THANH TRUYEN HINH? Vi SAO MAY THU THANH CO THE CHON LUA BAI PHAT THANH? Vi SAO NGHE AM THANH NGI LAI HAY ? Vi SAO BANG TU C6 THE GHI AM, GHI HINH DUGC? Vi SAO TI VI MAU CO THE DUNG 3 LOAI MAU SAC BO, LUC, LAM TAO THANH HINH ANH? Vi SAO KHI XEM V6 TUYEN CHUNG TA CAN GI KHOANG CACH NHAT BINH V6I MAN HINH ... THE NAO LA MAN HINH TINH THE LONG? THE NAO LA TI VI KI THUAT S6? Vi SAO TU LANH CO THE LAM LANH? VI SAO MAY DIEU HOA VUA CO THE LAM LANH VUA CO THE LAM NONG? VI SAO MAY DIEU HOA VA TU LANH SAU KHI TAM THO! NGUNG LAI CAN D913 DEN 5 PHUT... VISAO MAY THOANG Gi6 CO THE CACH LI KHONG KHI TRONG VA NGOAI CUA? VI SAO DUNG TIA LAZE CO THE DIEU TRI DUGC CHUNG CAN TH! 6 MAT?DON VI MET DUOC XAC DINH NHU THE NAO? Do ding van phong cua ban thuong cé mot chiéc thu6c ke nhya trong suét. Trén mat thudc c6 khac nhiéu vach. Mot vach nho 1a 1 mm, 10 vach nho 1a 1 cm, 1.000 vach nho 1a 1 mét. Mét la don vi d6 dai duoc ding phé bién trén toan thé gidi. Tai sao lai phai sur dung don vi d6 dai théng nhat nhw vay? Cac nude thoi c6 dai déu cé don vi d6 dai riéng cua minh, nhung don vi d6 dai cua mi thoi ky lu6n lu6n thay déi. Kich thw6c bi thay doi nhiéu sé mang lai khong it kho khan trong viéc ché tao may moc can sy chinh xac, ti mi.Sau cach mang céng nghiép thé ky 18, su phat trién manh mé cua khoa hoc ky thuat da khién cac nha khoa hoc phai tim ra mét tiéu chuan dé dai thong nhat quéc té cé kha nang 6n dinh trong thoi gian dai. Cac nha khoa hoc hic dé cho rang kich thuéc ciia Trai Dat la khong thay déi Nam 1790, gidi khoa hoc nude Phap da do lvong tuyén Ti Ngo (tuyén Bac Nam) va dé xuat rang: Lay m6t phan 10 triéu tuyén Ti Ngo tir xich dao qua Paris, dén Bac Cuc lam tiéu chuan dé dai, goi la mét mét “m”. Moi ngwdi can cit vao tiéu chuan do dai nay da ding bach kim ché tao ra chiéc thudc mét tiéu chuan dau tién. Nam 1889, tai Hi nghi do lwang quéc té, ngudi ta da chinh thite quyét dinh, cAn ctr vao dé dai cia thuéc mét tiéu chuan dau tién nay, ché tao ra thude mét cé tiét dién hinh X bang hop kim “Bach kim - Irit”, va lay no lam thuéc mét tiéu chuan quéc té. Chiéc thudc meét tiéu chuan quéc té nay duoc luu git 6 cuc do lung quéc té Paris. Thuoc mét ma cdc nue ché tao ra déu phai dua dén Paris theo dinh ky dé tham tra, d6i chiéu vdi thudc mét tiéu chuan quéc té nay. Nhung cdc nha khoa hoc van chua cam thay hai long véi chiéc thude méi quy bau nay, ly do thir nhat 1a né qué yéu, dé duy tri d6 chinh xéc thi phai dat no trong phong nhiét 6n dinh quanh nam. Ly do thir hai 1a, hop kim “Bach kim - Irit” van khong tranh khoi hién tuong nong né ra, lanh co lai. Ly do thir ba 1a thude dugc lam bang kim loai, sé khéng tranh khoi bi an mon, hao mon theo thoi gian.Cac nha vat ly hoc can dai da nghién ctu ban chat cia anh sang va thay rang anh sang la vat truyén dan theo hinh thie song. Anh sang 6 mau sac khadc nhau thi cé buéc song khac nhau, va bucc séng rat 6n dinh. Lay budc séng anh sang lam tiéu chuan dé dai cé tinh wu viét rat Ién. Vi thé thang 10/1960, tai Hdi nghi do luong quéc té Ian tht 11, ngwoi ta da chinh thitc xac dinh d6 dai tiéu chuan ctia mét = 1.650.763 Ian bude séng cua anh sang cé mau da cam ma Kripton 86 phan xa trong khoang chan khéng. Sau khi tia laze duge phat minh, do tinh don sac ctia tia laze tét, d6 sang cao, lay bude séng ctia tia laze lam tiéu chuan co ban, thi dé chinh xac cia no so véi d6 chinh xac khi dung nguyén t6 dong vi cua Kripton 86 cao hon hang triéu Ian. Vi thé tia laze da nhanh chong tro thanh “thudc do anh sang” ly tuéng ctia cac nha khoa hoc. Tuy c6 chiéc thuéc bang tia laze nay rdi, nhung cac nha khoa hoc van tiép tuc kiém tim cai c6 d6 chinh xac hon. Ngay 20 thang 11 nam 1983, tai Héi nghi do long quéc té [an thir 17 t6 chttc tai Paris, céc nha khoa hoc da tién hanh thém mét budc xac dinh dé dai tiéu chuan cua mét, nd twong duong véi dé dai duong truyén cua anh sang trong thoi gian 1/299792458 giay trong khoang chan khéng. Do téc dé truyén cua anh sang trong khoang chan khéng la kh6ng thay d6i, vi thé chiéc thudc do anh sang mdi nay dac biét chinh xc.TAI SAO DUONG PI TREN NUI THUONG UON LUON, VONG VEO? Ching ta déu biét rang, di xe dap, di b6 tir noi thap dén noi cao sé vat va hon nhiéu so voi viéc di lai tren mat dat bang phang, leo lén nhing swon déc cd d6 déc lén sé vat va hon nhiéu so véi viéc leo lén nhiing sudn déc cd do déc nho. Vi vay khi leo sudn déc mgi ngudi luén nghi cach dé lam cho dO déc cua suon déc nho di. Déi voi swon déc cé dé cao nhat dinh, mat nghiéng cua sudn déc cang dai, dé déc cang nho. Vi vay moi ngudi luén loi dung phuong phap kéo dai mat nghiéng dé giam di d6 déc, tiét kigm duge stic lye. Vi du, néu kéo mot chiéc xe co vat nang lén doc, néu ct kéo thang Jén thi nguoi ta sé cam thay rat mét. Nhung voi nhitng ngudi cé kinh nghiém thi ngudi ta sé kéo xe 1én vong veéo theo hinh chit $. Nhu vay doan dudng tuy dai ra, nhung cé thé tiét kiém dugc sttc luc vi da khién cho mat nghiéng dai ra, dé déc nhé di. Con cé mét vi dy nia, 6 hai dau cua nhitng chiée cau lon déu co cau dan rat dai, déi khi cau dan duge xay theo hinh xoan 6c. Nguoi ta lam nhwu vay déu voi muc dich la giam di do déc cua cau.TAI SAO KIM LAI CO THE DE DANG CHAM VAO VAT THE KHAC? Lay mét chiéc dinh ghim cham vao m6t to giay, trén giay nhat dinh sé xuat hién mot cai 16 nho. Néu lon chiéc dinh ghim lai, dting dau khéng nhon hinh tron cham vao to gidy thi no sé khong dé dang dam thing to giay. Day chinh 1a sttc chju nén v6i kich thuéc khac nhau ma giay nhan duge. Site chiu nén chinh la ap luc Ion nho ma don vi dién tich phai chiu. Khi chting ta dung mui kim va ding dau kia cua no dé cham vao giay. Tuy luc str dung la ging nhau, nhung strc chiu nén ma giay phai chiu lai khac nhau. Khi cham vao gidy bang mui kim, luc da ding sé tap trung 6 dau mui kim, khi ding dau kia cua mii kim cham vao gidy, thi luc da ding bi phan tan vao dau dudi cua kim vén cé dién tich én hon dién tich mii kim.Nhu vay, strc chiu nén ma gidy nhan dugc tu mui kim sé lén hon so véi strc y nhan dugc tir dau kia cua kim. Vi vay mai kim cham thang gidy mot cach dé dang. Trong cude sng cé rat nhiéu vi du vé viée ting sttc chiu nén nhw ding kim khau quan do, ding kim tiém dé tiém chich, dong dinh vao tudng, ding dao dé cat dé vat... déu la tap trung luc vao dién tich tong déi nho dé dat duoc muc dich tang strc chiu nén. Nhung stic chju nén qua Ién cing thang mang lai phién ha. Khi chting ta di lai trén tuyét, hai ban chan luén bj tin xudng nguyén nhan chinh 1a do size chiu nén ctia co thé ban véi tuyét 1a qué lon. Néu nhw ding mét chiée van truot tuyét, thi ban chan sé khdng bi lin ma lai cdn cé thé truot di dé dang trén tuyét S6 di c6 duoc diéu do la vi dién tich cua van truot lén hon 20 Ian so voi ban chan chung ta, no khién cho lure cuia co thé tac dong xuéng tuyét bi phan tan di. Hiéu rd quy luat nay, ching ta sé biét dugc vi sao banh xe ctia xe ting, may kéo lai phai lip banh xich vira réng vita dai, tai sao dong ray xe ira lai phai dat trén thanh ta vet.CO THE DIEU KHIEN MUC CUA BUT MAY Khi ban ding but may dé viet, trén giay lap tire xuat hién chit viet. Co thé ban da bao gid thac mac 1a tai sao khi ban viét, muc trong but lién tuc chay ra, nhung khi ban ngttng viét, muc lai khong chay nia chua? Ching ta hay thir lam mét thi nghiém: Cam mét 6ng thuy tinh nho vao mét céc thuy tinh co nude, nuéc sé tang lén nhanh chong trong 6ng thuy tinh nho, va muc nuoc trong 6ng thuy tinh con cao hon ca myc nwoc trong céc. Hién tuong nay goi 1a hién twong mao dan. Hién tuong bit may chinh 1a sw ting dung cua nguyén ly mao dan. No da dua vao hang loat cac khe ho trén ngoi but nén khi ngoi but viva dat xudng gidy, thi muc da xudt hién ngay trén mat gidy va tao thanh nhiing nét chit.Khi nging viet, tai sao muc trong but lai khong chay ra niva? Chung ta lai lam thi nghiém nho nita dé hiéu r6 hién twong nay. Ding mot tém bia cing day vao c6c thiy tinh day nuéc, sau do gitr chat tam bia va nhanh chong 16n ngugc c6c nwdc rOi bo tay ra. Luc nay ta thay tam bia hut chat vao céc thiy tinh va gitr dugc toan b6 nude trong c6c: luc nao da gitt duge tam bia va nuéc trong céc khéng bi chay ra? Day chinh la tac dung cua ap luc khi quyén. Chinh ap luc khi quyén da gitt nuoc khéng bi chay ra va bia khéng bi roi. Khi khéng viét, muc trong but khong chay ra ciing tuong ty nhu vay, vi ap luc khi quyén bén ngoai rudt but lén hon ap luc trong rudt but, nén cé thé gitt duoc muc trong do.TAI SAO THAC NUGC MAY PHAI DUOC XAY DUNG RAT CAO? Nuéc may chay ra tir dau vay? Ban co thé sé nghi dén dng nude dugc lap dat sau dudi mat dat. Nhung dé tim ngu6n nusc ta phai dua theo 6ng nude, phai dén nha may nuéc dé tim hiéu. Thue ra, thi nhitng 6ng nude duge chén dudi mat dat déu cé sy lién két voi nhitng thac nusc rat cao ca nha may nude. Vay nhitng nha may nuéc nay co tac dung gi? Chung ta co thé lay mot vi du nho sau: Khi tuoi hoa, néu ban hoi nghiéng binh nuoc mot chut thi dong nuoc chay ra vita nho vita cham, néu ban nghiéng binh nuéc nhiéu hon thi dongnuéc chay ra sé manh va nhanh hon. Tai sao lai nhu vay? Vi nuéc cang sau, strc nén cang Ién. D6 sau ciia nude méi khi ting 10m thi stic nén sé ting lén 98 atmosphe (khoang 1 khi ap chuan). Dé binh nuéc nghiéng di cing chinh 1a lam cho mat nuéc tuong duong voi su mo réng cua d6 sau cua voi phun. Site chiu nén cua nuéc cling tang lén theo, khi nuéc chay ra sé vita to vita manh. Néu so sanh m6t thac nuéc cao 10 mét vdi mét thac nude khae chi cd 5 mét, strc nén cua dong nudc 6 day thap cua thap nuéc cao 10 mét sé 16n hon ste nén cua dong nude 6 day thap cua thap nuéc cao 5 met 1a 49 atmosphe. Néu kich thudc phan thoat nuéc cua hai thap nudéc gidng nhau, chung dong thoi dugc mo, thi dong nuéc chay ra tte thap nude cé sc nén sé manh hon dong nudéc chay ra tir thap nu6c co strc nén nho. Do nwéc may phai cung cap cho nhiéu noi dia thé cao thap khac nhau, vi vay thap nuéc noi chung phai duge xay dung rat cao. O nhiing thanh phé vita va Ién dang hién dai héa, do pham vi ving song nuéc rong, khé khan lén vé dudng Ong, chi tao strc nén qua thap nuéc van chua di, ma phai nho dén rat nhiéu may bom nwéc tang ap.TAI SAO CON LAT DAT LAI KHONG BI DO? Gach vu6ng rat chac nhung néu xép gach lén cao thi rat dé bi dé, dung 1/2 binh nu6c thi rat ving, binh khong hoc binh dung day nude dé do. Tt hai vi du trén ta c6 thé thay, dé mét vat thé dugc ding vitng, phai thoa man hai diéu kién sau: Diéu kién thir nhat: dién tich day cua no phai Ién, diéu kién thir hai: trong long ciia né phai tap trung hét vao phan day, cing cé thé ndi, trong tam ctia né phai thap. Trong tam ciia vat thé cé thé cho 1a diém tac dung hop luc cua trong lure. DOi Voi bat ct vat thé nao, néu dién tich day cia no cang lon, trong tam cang thap, thi né cang ving vang, 6n dinh, khong dé bi dé. Vi du: Vat c6 kién tric hinh thap lu6n 1a phia dudi 16n, phia trén nhon, hay khi van chuyén hang héa, phai dat hang nang xuéng dui, hang nhe lén trén. Nam dugc nhiing kién thie nay, ching ta quay tré lai voi hién tugng con lat dat. Toan co thé con lat dat déu rat nhe. Chi co phan duoi cua no 1a co mot miéng chi hay sat tuong doi nang, vi thé trong tam cua n6 rat thap; mat khac, phan dui ctia con lat dat to, tron tria, rat dé lac lu. Khi con lat dat nghiéng vémét bén. Do diém tua (diém tiép xtic gira con ]at dat va mat phang) cé su thay d dng ctia trong luc, con lat dat sé lac lu quanh diém tua, cho dén khi khéi phuc lai vi tri binh thuong. Mtic d6 nghiéng ctia con lat dat cang lon, khoang cach gitta trong tam va diém tua cang I6n hiéu qua lac lw ma trong luc tao ra cing , trong tam va diém tua khong cing trén m6t duodng thang, lic nay dui tac cang lén, khién cho xu thé khéi phuc lai vi tri ban dau cang r6 rang, vi vay con lat dat khéng bao gid bi do. Gi6ng nhu con 1at dat, nhitng vat thé khi chiu sy tac dong nho co thé ty khéi “an bang cua vi tri ban dau, trong vat ly hyc goi la can bang on phuc trang thai dinh. Con cdc vat thé hinh cau nhu qua béng ban, qua béng dé hay béng chuyén sau khi chiu ngoai luc, né cé thé duy tri sw thang bang 6 bat ky vi tri nao. Trang thai nay goi la thang bang 6 moi vi tri. Nhiing vat thé thudc loai thang bing 6 moi vi tri, thi trong tam va diém tya lén trén cing mt dudng thang, dé cao ctia trong tam khéng bao gid thay déi, chiéc buit chi duc dat nim ngang trén ban chinh 1A mét loai thing bang 6 moi vi tri, dit né cé lan di dau thi dé cao trong tam ciing khéng bao gid thay déiTAI SAO PHAI CO CHAN MOI CO THE NHAY LEN DUOQC? Trong tinh trang binh thuong, sy chuyén dong cua vat thé déu tuan theo quy luat khach quan nhat dinh. Day chinh la dinh luat Newton. Dinh luat 3 Newton cho ching ta biét: khi vat thé A tac dung lén vat thé B 1 luc thi vat thé B tat nhién sé déng thoi sé tac dong tro lai vat thé A mét phan luc. D6 lén cua luc tac dung va phan luc 1a bang nhau, nhung ngugc chiéu nhau va nam trén cing mt dudng thang, vi dy khi vé tay, tay phai tac dung vao tay trai mot luc, tay trai déng thdi ciing tac dung vao tay phai mét luc; trén ban c6 dat mét quyén sdch, quyén sich tac dung mét lyc lén mat ban, déng thoi mat ban cing sinh ra mét luc chéng dé véi quyén sach, chting déu 1a lye tac dung va lye phan tac dung. Chung ta muGn nhay lén tir mat dat, tat nhién phai khién mat dat co mot luc téc dung vao ching ta. Nhung ching ta phai tac dung mét luc vao mat dat truce bang cach co chan lai, sau dé nhay lén, chinh 1a ta dang diéu chinh co bap chan khién cho co bap co duéi, gay ra Iyc tac dung lén mat dat, nhu vay, mat dat sé déng thoi sinh ra mét phan luc huéng lén trén vao chung ta. Nhd phan luc vay, chting ta méi cé thé nhay lén duoc. Luc téc dung cita co bap chan véi mit dat cang Ién thi phan luc ctia mat dét tdc dung vao ching ta cfing sé cang 16n, vi thé nhay sé cang cao. Néu ta khong co chan lai, co bap chan sé khéng thé nao sinh ra luc tac dung vdi mat dat, va mat dat cing khong thé sinh ra phan luc vao chting ta, vi thé sé khong thé nhay lén duoc. Caing tuong tu nhu khi mt con thuyén roi bén, nguoi chéo thuyén ding gay chéng vao bo, luc ding cang lon, con thuyén cang xa bd. Day cing chinh la quy luat loi dung luc tac dung va phan lye.TAI SAO KHI DI TREN DAY THEP PHAI DANG HAI TAY RA? Bat ké vat thé nao, néu duy tri dugc thang bang, dung tac dung trong luc ctia vat thé (thong qua duong thang trong tam), phai thong qua tiép diém (tiép dt tiép xtic gitta vat thé va vat thé chéng do no), néu khong théng qua tiép dién, vat thé sé bi dé. dién - Cn ct vao diéu kién thang bang ciia vat thé, dién vién biéu dién tiét muc di trén day thép phai lu6n lu6n gitr cho dwong tac dung trong lure cua co thé thong qua tiép dién 1a day thép. Do day thép rat nho, tiép dién voi ngudi cuc nho, nguoi binh thong rat kho khién cho duong tac dung trong lye cua co thé roi vao day thép mét cach thich hop, rat c6 thé bi nga. Khi dién vién xiéc di trén day thép, hai cnh tay cla ho dang ra, cir dong trai phai, cing 1a dé dieu chinh trong tam cua co thé, diéu chinh tac dung trong luc cua co thé roi vao tén day thép, khiéh cho co thé gitr duge sw thang bang. Thuong ngay trong cudc song, chiing ta cding ap dung quy lat nay: nhu khi sp nga, chting ta thudng lap tite civ déng hai canh tay, dé diéu chinh lai trong tam co thé va gitt thang bang. Co dién vién xiéc khi biéu dién tiét muc di trén day, trén tay con cam mot chiéc gay dai, hoic nhizng vat khac nhu cai 6, quat... Nhiing d6 vat nay déu 1a nhitng céng cu try gitip cho dién vién lay lai thang bang co thé. No cé tac dung lam cho canh tay duong nhw dai ra.TAI SAO TREN NUI CAO LAI KHONG NAU CHIN COM DUOC? Nhan vién dia chat lam viéc trén nui cao va nhitng van dong vién leo nti luén gap phai hién twong rac réi nay. Nuéc trong ndi com da sdi rat lau, nhung com trong ndi van séng. Tai sao lai nhu vay? Thuc ra, nuéc va nhting chat long khac déu giéng nhau. Diém séi cua no co lién quan dén stic nén, sttc nén 16n, diém sdi cao, sttc nén nho, diém séi thap, khi do cao 6 gan mat bién strc nén khi quyen khoang 101 - 3 atmosphe, luc nay diém s6i cua nudc 1a 100°C. Nhung lén nui cao, cing véi sw tang lén cua dd cao, stic nén khi quyén giam dan, diém s6i clia nudc cling bat dau giam. Cling c6 thé ndi, trén nti cao, nuéc bat dau sdi dit nhiét d6 chua dén 100°C. aseCan ct vao su do ludng, dé cao tang lén 1.000 mét, diém séi cua nude sé giam di 3°C. Trén nui cé dé cao so véi mat bién 5.000m, tuy lira chay rat manh, nuéc trong ni sdi sing suc, nhung nhiét dO cua nude khéng qua 85°C. Trén dinh Chomolungma (cao khoang 8.848 m) diém séi cia nuéc khoang 73,5°C. O nhiét d6 nay thi duong nhién com khéng thé chin duge. Dé khdc phuc tinh trang dé, ngudi ta da thiét ké’'ra mét loai ndi Ap suat phir hop cho viée nau com trén nui cao, hoi nuéc khéng thé thoat ra khdi ndi va ngay cing nhiéu, né sé lam tang stte nén trong néi. Khi site nén dat dén 101.3 atmosphe, diém s6i cia nude cling dat dén 100°C, gao cé thé nau chin thanh com. Hién nay, trong nhiéu gia dinh da str dung noi dp suat, stvc nén cia loai noi nay khoang 233 atmosphe (khoang 2.2 khi ap chuan), nhiét d6 cao nhat trong nOi co thé dat dén 123°C. Diing loai néi nay néu com, canh, vita tiét kiém duge nhién liéu, vita tiét ki¢ém duoc thoi gian, mang lai nhiéu diéu thuan loi.TAI SAO CAC KIEN TRUC SU CO THE DOC DUOC UNG LUC CUA CONG TRINH TU CAC BAN THIET KE? Theo dinh luat 3 Newton va nguyén ly thang bang luc, tri s6 cua néi hye vat két cu tat nhién tuong dwong véi ngoai luc phai chju. Trén cling mét edu kién, néu lay téng hda néi luc triv di tiét dign tich cua cfu kign sé dure ndi hye trén don vi dién tich, day chinh Ia ting lye ndi bé tai liguChiing ta khéng thé nhin thay hodc sé thay ung luc. Tai sao cac kién trie su lai cé thé nhin thay tng luc néi bé tai ligu ma thiét ké kich thudc tiét dién cua cau kién céng trinh mét cach thich dang? Thuc ra, bién hinh 1a béng cita le. Vi dy ban ding hai tay dé kéo day chun, day chun bj kéo cang dai thi lye ma ban da str dung cang lén. Ung luc cling cé béng cia né - ting bign. Ung bién chinh va sw bién hinh dugc sinh ra do vat thé phai chju ting luc kéo dai (hodc co lai) hoc ting lye cat, kich thude ciia ting, bién chinh la thuéc do cua luong bién hinh trv di cau kién. Thong qua ting bién cé thé thay duge, cdc cong trinh su da nam bat dugc uing luc kh6ng thé nhin thay. Quan hé ty 1é ung luc va ung bién la do nha vat ly hoc nude Anh Hue phat hién ra vao thé ky 17, 6ng da dua ra dinh luat Huc néi tiéng: trong d6 dan hoi cua vat thé, kich thuoc bién hinh cua vat thé va ngoai luc tao thanh quan hé ty lé thuan. Vi dy: mot chiéc gay dan hoi dai 30cm treo vat thé nang 10 nghin gam, gay dan hoi dai them 5 cm, néu treo vat thé nang 20 nghin gam, gay sé dai them 10cm. Biét duge méi quan hé gitra ting luc va ung bién, tng luc ton tai trong ndi bé vat thé cho phép cac kién tric su cé thé doc duge chinh xac nhiing sé liéu can thiét, pht hop.TAI SAO DIEN VIEN XIEC CO THE DUNG DINH DAU DE DO CAI VO TU TREN CAO ROI XUONG? Khi ching ta dé mot vat thé tir trén cao roi xudng khong nhéing phai chiu tac dung trong luc cia ban than vat thé ma con phai chiu tac dung xung luc niza. Kich thuéc cia xung luc khéng phai luén én dinh, né lién quan dén dé ning nhe ciia vat thé va téc dé xung luc, va cdn chiu tic dong cia t8c dO dd vat. Vat thé nang, t6c dé lén, ding lai nhanh, déu cé thé khién cho xung luc lén. Néu ching ta lam cho roi xuéng ttr tir thi c6é thé giam dugc xung luc. Khi biéu dién tiét muc dé vo, chiée vo ma dién vién thudng ding nang khéng qué 10 kg, néu nhu chi doi nd trén dau thi ai ciing cé thé lam duge. Néu ding dau dé dé chiée vd tw trén cao roi xudng, ngwdi binh thudng khé cé thé chiu duge. Néu ban quan sat ky sé thay rang khi dién vién diing dau dé vo, anh ta luén ding dang hai chan, khi chiéc vo moi cham vao dau, anh ta lap ttc nhun ngudi xudng, xung luc ma dau phai chiu sé khong lon. Néu chiéc vo roi xudng tir do cao 1m, ding thoi dé thdi gian dung van déng kéo dai khoang 2 giay, xung luc ma dau phai chiu khéng qua 200N. Nhing ngudi da qua luyén tap lau ngay hoan toan cé thé chiu duge luc nay. Voi nhitng ngwoi chwa qua luyén tap, chi hiéu quy luat thi tuyét déi khong nén lam thu, diéu nay rét nguy hiém.TAU HOA CHAY VOI TOC DO CAO NHUNG KHI NHAY LEN VAN CO THE ROI XUONG O VI TRI CU Vat thé nao cing, cé quén tinh, van dong cua vat thé déu phai tuan theo dinh luat quan tinh. Day chinh la dinh luat thir nhat cua Newton, cho di vat thé 6 trang thai khong bj tac déng ctia ngoai lye thi trang thai van dong cua né 1a khéng hé thay déi. Khi thu hoa chay véi te d6 nhanh, cho di: mét ngudi ding im mét ché thi trén thuc té, anh ta da di v8 phia truéc theo tau, va tc dé tién vé phia tréc bang téc 46 ctia tau hoa. Khi anh ta nhay Ién, van chuyén d6ng véphia trudc giéng nhw téc dé ctia tau. Do do, khi anh ta roi xuéng thi van 6 vi tri cu. Da timg co nguoi nghi dén mét y tong “tuyét voi”, khi anh ta ndi: t6i chi cAn ngoi trén mét chiéc khi cau dé lén khéng trung, do chuyén déng tu do cua trai dat thi cé thé nhin thay moi th chuyén déng nhanh dudi mat dat, néu bay lén tir mat bién, dimng lai trén khéng trung mét tiéng ruéi, roi lai ha xudng thi chang phai 1a dén Lasha cuia khu ty tri Tay Tang hay sao? R6 rang day 1a chuyén khéng thé. Boi vi tat ca moi tht xung quanh dia cau nhu con ngudi chung ta, khi cau, khéng khi déu cing chuyén dong voi dia cau. Khi mét chiéc 6 ta dang chay voi téc d6 rat cao dét nhién phanh gap moi ngudi trong xe déu x6 vé phia truéc, khi chiéc xe dét nhién chay thi moi ngudi trong xe lai bi nga vé phia sau. Day déu do quan tinh tao nén.TAISAO DI XE DAP TREN DAT BUN RAT KHO KHAN? Khi di xe dap trén dat nhao thi hai banh cua xe dap giéng nhu bi xit lop, dap xe rat mat site. Ciaing nhu khi ban di bé trén tuyét hodc trong vung bun, ban cting cam thay bude di rat khé khan. Diéu nay la do khi chan dam lén tuyét hoac bin, thé trong cua ngudi déu dén vao mét dién tich kha lon duéi chan, hic nay, chan da sinh ra mot luc rat manh trén mat dat. Boi vi hé s6 dan hdi va han d6 dan hoi cua dat lai cwc ky nho, vi vay, duoi tac dung cua ap luc nho thi dat da bién dang va khong thé ty tro lai trang thai cu, do do chan bi lun sau vao trong tuyét va bin nhao. Va khi ban mu6n bu6c tiép thi phai nhac chan cao hon so véi di b6 binh thudng, do do sé cam thay rat vat va. Di xe dap trén dat nhao cing nhw vay, do banh xe dé nang lén mat dat lam cho dat nhao bi ép thanh mét duong 16m sau. Xe muén di duge thi dau tién phai dé cho banh xe thoat ra khoi ranh d6. Hon ntta, dat cang nhao thi banh cang bj lun sau tro ngai cua ranh d6i voi viéc di vé phia truéc cua banh xe cang lon, vi vay dé xe tién vé phia trudc ching ta phai bo ra nhiéu strc lyc hon. Diéu d6 khién cho ngudi di xe phai tac dung mot luc lon lén xe dap.TAISAO DI GIAY TRUOT BANG CO THE TRUOT DE DANG TREN BANG? Gitta dao bang va mat bang lu6n gitt mot tang nuéc, no cé tac dung nhu dau béi tron, lam giam luc ma sat khi truot. Tai sao vay? MOt nguyén nhaén quan trong 1a tac dung cla cudng dé chiu ép. Bai vi diém néng chay cua bang cé thé giam xudng theo su ting cia cudng dé chiu ép, khi ngudi di giay truot bang dug thang tn mat bang, do dign tich tip xtic cua dao bang va mat bing rat nhé, do dé sinh ra cudng dé chiu ép rat lon trén mat bang, lam giam diém néng chay cua bang, diéu nay lam cho néng chay lép bang dwéi dao bang tao thanh mét fang nude rat nhd. Nhung day khéng phai 1a toan bo nguyén nhan. Néu thé trong cia mét ngudi 1a 600 Niuton thi dién tich tiép xtic cia dao bang va mat bing chi cé 1/1000m2, cuong d6 chiu nén cita dao bang d6i voi mat bang chi khoang 6 x 10° N/m2. Dudi cuong dé chiu ép nhu vay, diém néng chay cia bang sé giam xuéng khoang 10°C. Miia déng 6 mién Bac, Trung Quéc, nhiét d6 thudng dudi - 30°C, 6 nhiét dé thap nén néu chi dya vao sy tang cua cudng dé chiu nén thi khéng thé nao lam tan bang thanh nuéc. Vay thi nguyén nhan gi dan dén viée nong chay cua bang? Thue ra, khi dao bang truot lén trén mat bang, do ma sat v6i mat bang ma sinh ra nhiét lam cho nhiét d6 tang cao khi dao bang trugt trén mat bang, va lam cho mét it bang tan thanh m6t tang nudc nho. Co khi nudc lam tac dung nhw chat béi tron, van déng vién truot bang khi di giay truot bang vao thi cé thé trugt tu do thoai mai trén mat bang.TAI SAO NUOC DONG TREN LA SEN DEU CO HINH NHO VA TRON? Céc phan tir trén mt nusc chiu luc hut ctia cac phan tt bén trong, sinh ra xu huéng van dong hung vao trong. Nhu vay, bé ngoai cua nuéc cling co kha nang thu nho. Thu nho téi mite nhu thé nao? Ching ta biét rang, thé tich cia nuéc to nhé khéng thay déi, chi khi dudi dang hinh cau thi bé ngoai cua né méi la nho nhat. Do dé, lugng nuéc it thi bién thanh bong béng nuséc nho hinh cau.Quan sat, nhiing em bé thich théi bong bong xa phong, trong bong bong xa phong 1a khéng khi, chat dich ctia hai mat trong va ngoai cuia trong bong xa phong citing phai lién tuc thu nho, khi khéng khi bén trong ép cho dén khi khong thé thu nho duge nita. Luc nay, bong bong xa phdng bién thanh nhiing qua bong nho tron xoe. Phan tt bén ngoai dich thé, do nhan stic hut ca cdc phan tir bén trong, ma lam cho bé mat cia loai dich thé nay cé xu huéng thu nho, cé thé lam cho phan cua mat ngoai dich thé gan nhau sinh ra luc kéo lin nhau. Loai kéo lan nhau nay 6 vat ly hoc duoc goi la site cang bé mat. Chung ta co thé thong qua mét thuc nghiém don gian dé tién hanh xem xét loai strc cng bé mat nay. Diing mét khung day thép, phia trén bude mét day soi bong khdng chat, dat no vao trong lo nuéc xa phong, trén khung day thép sé cd mét lop mong xa phong dinh chat, tht lay kim cham vao l6p mang mong cua mot bén mat soi béng thi lop mang mong ctia bén con lai lap tire thu nh, bdi vi soi day béng bi mat stic cing bé mat 6 mét bén lop mang mong, va lop mang méng con lai dui tac dung strc cng bé mat thi sé lam hién ra hinh vong cung cong. Bé mit ciia bat cit chat long nao déu ton tai ste cing bé mat, dui téc dung cua sttc cing bé mat nay, bé mat chat long duong nhw dugc pha lén mot lop mang chat. Mua he, trén mat nu6c co rat nhiéu con trung nho chuyén d6ng rat tu do, do la do dua vao 6p mang nuéc trén mat nudc.TAI SAO MAU SAC HAI BEN MAT CUA VOT BONG BAN KHONG GIONG NHAU? Danh bong ban, ngoai ky thuat danh cua van d6ng vién ra thi vot bong ban cling tac dung rat quan trong. Vot gidng nhw vii khi trong tay méi van dong vién. Cung voi su phat trién lién tuc cua m6n thé thao bong ban trén toan thé gidi, cac phuong phap va ky thuat choi bong cting khong ngitng duge sang tao, doi mdi va chung loai vot bong ban ngay cang nhiéu. Dau tién, danh bong ban nguoi ta dung vot g0. Do vot dugc ché tao bang chat go thiéu tinh dan hoi va luc ma sat, téc d6 danh bong rat cham, chi la danh bong qua danh bong lai, chi khi ngau nhién danh bong cao mdi cé thé danh manh. Sau nay xuat hién vot cao su. Trén bé mat cao su phan bé day nhiing hat nho rat mém khi tiép xtic voi bong, khéng gidng nhw vot go chi tiép xtic mot diémtrén bong, ma 1a mét mat cong, diéu nay sé mo rong dién tich tiép xtc cua vot voi béng, tang thém lyc ma sat voi bong. Khi danh bong, cé thé lam cho bong xoay tron, bay theo duong vién vong cung, lam nang cao ky thuat danh bong. Nam 1952, xuét hién vot chat xp, lam cho kj thu4t danh béng lai cing phat trién hon nita, béi vi chat x6p rat mém, déo, bén trong cé nhiéu 16 khi nho, nhiéu tinh dan héi, khi dap bong, bong tiép xtic voi chat xdp, dudi tac dung cua luc dan hoi, téc dé di bong cang nhanh, luc tac dung tang - nhung vot chi co chat xép do lyc ma sat khong du, rat khé khéng ché béng chuan xac va bong thuodng xoay. Thé la cé ngudi da nghi ra mét bién phap thong minh 1a, trén lop chat x6p lai dan m6t miéng cao su co chia nhiéu hat cao su khéng day qua 2 milimét, loai vot nay vua cé tinh dan hoi cua chat x6p, lai cé chat dinh dé diéu khién bong ctia cao su. Chat cao su duoc dan trén chat x6p cing la duoc nghién cttu ky, cé loai la dan truc ti€p (cac hat 6 bén ngoai), cé loai dan ngugc lai (cdc hat 6 bén trong). Diéu nay lién quan dén dac tinh vat ly khac nhau cua hai loai vot, va yéu cau khéac nhau cua ting van d6ng vién. ién cé tdc Vi du, cc van déng cao su dan truc tiép két hop v6i chat x6p. Boi vi luc dan héi ngugc lai cua cao su dan truc tiép manh hon so voi cao su dan nguoc lai, cdc hat cla no 6 ngoai, lam mat ti&p xtic gitta cao su bong nho, thoi gian ngirng lai ngan, toc d6 ra bong nhanh, diéu nay cé Igi cho cdc d6ng vién cé téc dé danh nhanh trong viéc tang nhanh téc d6 va luc tan cong. danh nhanh thuong déu Iya chon loai votVot dan ngwoc lai két hop véi chét xép lai thich hop cho nhiing van déng vién ré bong trdn va cat bong str dung, bong tron 1a xoay tron trén, cat bong 1a xody tron duéi, hai phuong phap dénh nay déu tap trung vao phat huy xoay tron bong, Cac hat ctia cao su dan nguoc lai 6 trong, b& mat cia né cé nhiéu chat dinh, khi danh bong, dién tich tiép xtc cua vot va bong lon, lye ma sat duoc sinh ra déi voi bong cing nhiéu lai cang cé loi cho dac diém phat huy xody tron. Dong thoi, béi vi gitta mat cao su va tang chat x6p ctia no co nhiéu hat keo dinh, gitta cac tang hat keo dinh cé rat nhiéu khe ho, khi vot tiép xtc voi bong, bé mat vot lom vao trong cang loi hai thi mat tiép xtc cua vot va bong cang Idn, lye ma sat cting theo dé ma tang, van déng vién vita cé thé loi dung lc ma sat lam cho bong xoay. Vot bong ban nho nho thé ma lai cé nhiéu kién thitc dén vay. Nhung tai sao mau sac hai bén mat ctia vot béng ban lai khéng giéng nhau? Thuc ra, 6 van d6ng vién str dung vot mét bén la dan truc tiép, mt mat la dan ngugc lai, khi thi dau con lién tuc thay déi hai bén cua vot, lam cho bong duoc phat ra khién cho déi phuong kho ma doan duge. Dé cho tran thi dau béng ban cé thém tinh thudng thiic, h ban quéc té, trong cac nguyén tac mi da ra da dua ra mét loat quy dinh cd tinh han ché déi voi dé day cua chat x6p va hat keo, d6 dai cua cao su trén vot bong, va trong dé con quy dinh cao su dan truc tiép va dan ngugc lai trén hai mat cua vot phai dung mau khac nhau dé phan biét. an hop béngKHI NEM DIA BAY VA TA SAT, TAI SAO VAN DONG VIEN PHAI XOAY TRON NGUOT? Trong cdc dai hdi thé duc thé thao, cdc van dong vién ném dia va phéng lao déu phai 4p dung phuong phép chay lay da. Digu nay dé trude khi ném vét ra Khoi tay sé cd t8c d6 van dng cao, lam cho déng téc ném ciia van déng vién cd lye manh hon, vat ném sé 6 thé bay xa hon.Khi thi mén ném dia, van dong vién phai quy dinh ding trong vong ném, v6i dwong kinh 2,5m, van d6ng vién co ban 1a khéng cé cach nao dé chay, néu ding im mét ché, ném dia sat 6 trang thai finh tai thi ném sé khong xa duoc. Muén dé dia sat cé téc dé van d6ng nhat dinh truéc khi ném khdi tay thi van dng vién phai ap dung déng tac ném chuyén ngudi tai ché dé tang nhanh téc d6 ra khdi tay cia dia sat, nang cao thanh tich ném. Dong thi, khi dia sat ném ra khdi tay, c6 téc dd chuyén d6ng nhat dinh, do quan tinh chuyén dong, khi dia sat bay trong khéng trung sé duy tri duge chuyén déng lam giam lue can khong khi. Mén day ta giéng nhw mén ném dia, cling cé quy dinh 1a choi trong vong ném. Qua ta khd nang, qua ta ctia nam gidi diing nang khoang 7,26 kg, qua ta cua nit gidi ding cing khoang 4 kg. Lam thé nao dé qua ta cd t6c dé van dong nhiat dinh trudc khi roi ra khoi tay? Van dong vién ném ta da sé dau tién déu quay ngudi lai, lung quay vé hung ném sau dé dudi chan, bude dai, hudng vé phia truéc ri ding luc dé day. Thong qua mét loat déng tac nay, trudc khi qua ta dugc ném ra da cé téc dé van dong nhat dinh.TAI SAO VAN DONG VIEN BONG CHUYEN PHAI NHAO LON DE CUU BONG? Nga l6n nhao cting c6 co so khoa hoc riéng. Trong giay lat nga xudng dat, toc do rat nhanh, khi tiép xtc voi mat dat sé cd luc rat manh. Néu ding ngon tay, ban tay hoac canh tay dé chéng dé thi do nhing bé phan nay 1a nhing phan yéu cua co thé hon nita dién tich nhan luc lai bé, luc tac dong kia rét manh nén khé tranh duge nhiing thuong tich nhu trat khép, gi xuéng dat, chai dong thu co thé thinh mét hinh trén, dé nhiing phn trén co thé xuong. Vi vay, khi nga nhw vai, lung chac khée tiép xiic vi mat dat ri nhan tién lai lam mét dng tac 16n nhao dé tang thém dién tich nhan dugc luc, giam bét cudng dé chiu ép thi co thé khéng dé bi tén thong. Thém déng tac ln nhao lai cé thé lam cho ngwdi lap tite dig day rat dé dang, hoi phuc tu thé can bang hic dau Hiéu dwoc kién thite cita nga I6n nhao, chiing ta khong may bi nga, sé khong nén ding tay dé chéng, cing cé thé lam mét déng tac nhao In thi cé thé giam tdi da thuong tich.TAI SAO “BONG CHUOI TIEU” LAI BAY THEO DUONG HINH VONG CUNG? Néu ban thudng xuyén theo déi cdc tran dau bong da, chac ch4n nhin thay cc tinh hudng dé phat truc tiép. Lic dé, thong thudng 1a 5, 6 cdu thu cia doi phong thi duing trude cau mén tao thanh hang rao, dé can phd dudng vao cla béng. Cau thu da phat stit mot dung béng voi cudng dé manh, bong vong qua hang rio mat thudng nhin nhw 1a né bay chéch huéng cau mén nhung lai bay theo dung cong, hinh vdng cung bay thing vao cau mén lam cho thi mén tré tay khéng kip danh phai nhin béng bay vao gén. Day duoc goi 1a “béng chudi tiéu” than ky.Tai sao béng da cd thé cé dudng bay, dwong vong cung trong khéng trung nhw vay? Thue ra, khi dé phat “bong chudi tiéu”, cling hic béng tién vé phia truéc trong khéng trung cdn lién tuc xody tron. Ltic dé, mét mat khéng khi Iwan chuyén dén phia sau hudng béng, mat khac do ma sat gitta khang khi va bong, khéng khi xung quanh bong cing duge xoay tron theo bong. Nhu vay, tée dé luan chuyén cua khéng khi mét bén bong tang nhanh, con dé luan chuyén cua khéng khi bén mt bong con lai lai giam. Kién thttc vat ly cho chung ta biét: thé khi luan chuyén véi tdc dO cang 1én thi cudng dé chiu ép cang nho. Do tée do chuyén dong cuia khong khi 6 hai bén qua bong khéng giéng nhau, cudng d6 chiu ép duoc sinh ra cua chung véi bong cling kh6ng gidng nhau, thé la, bong duoi tac dung cia ap luc khéng khi, mét bén bi ép theo huéng cia chuyén d6ng clita khong khi ma chuyén thanh dudng cong. Do do, cau thu sut phat gidi khi sut phat déu khéng ding chan dé vao trong tam ctia qua bong ma la nhe nhang da léch sang mét bén. Néu ding chan da vao bén trai cia trong tam ctia qua bong thi béng sé vong sang phia phai, néu da vao bén phai cua trong tam cua bong, bong sé vong sang phia trai. Day chinh la bi mat cia “bong chudi tiéu”.TAI SAO QUA CAU QUAY LAICO THE TU DONG TRO VE TAY? Khi cau 6 trong tay, dong nang ctia cau bang khong, thé nang 1a 16n nhat. Khi cau duge dap ra tl trong tay, cau quay bat dau mot bén xoay mot bén chuyén dong xuéng dudi va duéi tac dung ciia trong lye, cang quay cang nhanh, déng nang lién tuc tang déng thoi ciu quay lién tuc roi xuéng theo vi tri, thé nang giam lién tuc, hic nay, thé nang cla cau quay da bién thanh dong nang. Ché cho dén khi cu quay xoay téi diém thép nhat, dong nang cua cau quay 1 Ién nhat cdn thé ning nhé nhat, ic nay, cau quay quay nhanh nhat. Sau khi dén diém thap nhat cau quay lai cudn theo day thing chuyén déng lén, dé day thing quan tron theo huéng nguoc lai trén truc ngan nhuw hic dau. Cing voi quay tré Ién cua cau quay ma van téc chuyén d6ng ctia nd cang ngay cang cham, luc nay déng nang cia cau quay lai lién tuc chuyén déi thanh thé nang,mai dén khi cao nhat thi ding chuyén déng, déng nang cia cau quay 1a khong, thé nang lai la lon nhat. Theo dinh luat bao vé co nang vinh hang, khi khéng cé ngoai luc hoc ngoai luc lam vigc bang khéng thi co nang ciia vat thé luén khéng thay déi. Nhu vay cu quay quay tré lai vi tri ban dau. Nhung, trong chuyén déng xoay Ién xoay xuéng cia cu quay do he can ctia khéng khi va luc ma sat gitva day thiimg va truc ngan cé thé mat di mét phan nang rong, néu khéng bé sung nang long thi cau quay khéng Ién durgc dé cao ban dau. Do dé, khi choi cu quay phai cd k¥ xo nhét dinh, lién tuc bé sung nang hrong cho cau quay. 1am thé nao dé ba sung nang luong? Khi cau quay quay dén diém thap nhat, ngay khi day thing bat dau cuén lén trén ding tay kéo day thing lén trén ri lai dap xudng lam cho téc d6 quay ctia cau quay cang nhanh hon, tang thém chut d6ng nang. Nhu vay, cau quay sé lién tuc quay lén quay xu6ng.MEO CO THE NHAY TU TREN CAO XUONG DAT VAN DUNG VUNG Khi nhay tv trén cao xu6ng, méo khong nhiing kh6ng nga chét ma con c6 thé dug rat ving vang. Tai nghé tuyét voi cua né chinh la do su chuyén ngudi trong khéng trung. Khi méo vita roi xuéng, lung hudng xudng dudi, bén chan chéng lén tréi, nhung trong nhay mat khi né roi xudng dat da chuyén thanh lung huéng én trén, chan hudng xuéng dudi, hon nita méng vudt cla nd cd Idp thit day va phan lung, chan cé nhiéu tinh dan hoi, di nhién cé thé “ha canh an toan”, vitng vang trén mat dat. Ngay cudi thé ky 19 da co mt nha vat ly hoc rat c6 hing thi voi ky thuat chuyén than tuyét voi trong khong trung cla méo. Thong qua quay phim nhanh éng da quay duge toan bé qua trinh roi xuéng cia méo, phat hién khi mio roi chi cin ding 1/8 giay dé chuyén ngudi. Ching ta da biét, néu khéng cd tac dung cita ngoai luc, nhiing vat thé v6n da khéng chuyén dong dugc thi luén dung yén. Khi méo bat dau roi xuéng khéng hé chuyén d6ng, trong qua trinh roi xuéng lai khéng bi tac dung ciia ngoai luc thi né phai luén gitr tu thé hic dau dé roi xuéng dat. Vay thi, méo lam thé nao dé hoan thanh duoc dong tac chuyén minh trong khéng trung? Thé 1a cé ngudi dem toan bé nhing diéu nay quy thudc vé céng dung dudi cua méo. Cho rang trong qué trinh méo roi xuéng no vay dudi vé mét huéng voi van téc nhanh, do nguyén ly bao vé vinh hang momen quay trong co hoc, than cia méo sé chuyén minh sang m6t bén khac.Nhung qua tinh todn moi ngudi phat hién néu chuyén minh trong khéng trung ctia méo chi dura vao d6ng tac vay dudi thi dudi méo trong 1/8 giay it nhat phai quay may chuc hinh tron, 1é nao diéu nay la gidng v6i mai chéo xoan 6c ctia may bay hay sao? Do vay, mét s6 nha vat ly hoc da tién hanh chup anh, ghi hinh va lam ra nhing mé hinh tt ly luan, dung may tinh tién hanh tinh toan. Két Iuan ma ho co duoc 1a trong qua trinh méo roi xu6ng thong qua cét s6ng cua no Tan luot cong cdc huéng dé thuc hién xoay minh. Trong tranh chting ta cé thé nhin thay khi hai tay nam lay bén chan cua méo roi tha tay ra, momen quay cia méo bang khéng. Trong qua trinh méo roi xu6ng cho du bi tac dung cua trong luc, do tac dung cua trong hye trong chat tam, do dé ngoai luc bang khong, do vay bat ky phut nao trong qua trinh méo roi xuéng déu phai giit cho momen quay bang khong. Khi méo roi tit cao xudng, méo cé thé tu xoay tron co thé, lic nay, dudi ctia méo dudi thang ra va va’ ctia méo bang khong. Do cét séng cia méo rat linh hoat, khi né xoay ngwdi, con 6 thé lam cho co thé va bén chan thu lai va dudi ra rat khéo Iéo, phan bé chat luong ctia diéu tiét toan b6 co thé duy tri duoc momen quay bang khéng dé dat duoc muc dich xoay minh. y vé huéng nguogc lai dé duy tri tong momen quay Trong thi dau thé thao va mén nhay cau, van déng vién sau khi nhay én khong trung trong may giay ngan ngui phai hoan thanh cac dng tac khé khan trén dé cao nhu xoay, chuyén minh trong khéng trung. Di nhién nhiing dong tac nay phuic tap hon nhiéu so voi d6ng tac chuyén minh cua méo, nhung quy luat lai giéng phan nhiéu. Cac du hanh vii tru khi bay trong khéng gian, do 6 trang thai mat trong lu co thé sé bay lo hing trong khong trung cting phai hoc tap ky thuat chuyén minh tuyét voi trong khong trung cua méo, ding bién phap gidng nhau dé hoan thién mot loat dong tac nhw tién vé phia trudc, lui vé phia sau, chuyén minh.TAISAO TAU THUY CHAY NGUOC DONG DE VAO BO? Néu ban ng6i trén tau thuy thi sé phat hién mot hién tuong rat thu vi: mdi Tan tau thay mu6én vao bo luén phai huong mii tau vao dong nuéc chay, chay chéch vé phia bén tau mot cach cham cham, sau dé mdi lai cap bén an toan. Dieu dac biét 1a theo dong mdi dé duge tau, khi né dén noi can dé thi khong lap ttre vao ba ngay ma phai chay quanh mét vong dé cho tau Iai theo huéng nguoc dong sau dé méi cham cham vao ba. Trong nay co van dé toan hoc rat don gian, ban khong gap kho khan khi tinh toan mot chut. Gia dy téc do cla dong nuoc 1a 3.000 m/gid, khi tau mudn vao bd thi dong co da tat, téc do ctia tau 1a 4.000 m/gid lic nay phai theo dong, méi m6t gid tau di duge may nghin mét? Co phai ngugc dong khong? Va cau tra loi sé 1a: Khi theo dong, méi gio tau di duoc 7.000 mét, khi nguoc dong méi gid tau di dugc 1.000 met. Mac dui muén cho tau ditng lai thi tau sé dé dimg lai 6 téc d6 7.000 m/gid hay la dé dig lai 6 tdc dé 1.000 m/gid? Di nhién la toc d6 tau cang cham thi cang dé ding. Nhw vay dé thay, dé tau thuy vao bd ngugc dong thi cé thé loi dung tac dung “phanh” mét phan can tro cua dong nuéc déi vdi tau. Di nhién, tau thuy cing trang bj thiét bi va dong luc cua “phanh’. Vi du, khi tau thiy vao bén hoac xay ra tinh hinh khan cap trong qua trinh chay thi phai lap tite dtzng lai dé 6 thé tha neo. Ding thdi, dong co chinh cia tau cdn cé thé Ioi dung tac dung cho tau chay lui dé “phanh’.TAISAO HAI CHIEC TAU THUY LON CHAY NHANH SONG SONG CO THE VA DAP VAO NHAU? Mét ngay mia thu nam 1912, chiéc tau thiy vién duong Olympic lén nhat trén thé gidi hic bay gid dang, chay trén mat bién. Cach dé khoang 100 m cé mét nhiéu hiéu Haugh chay nhanh song chiéc tau tuan duong boc thép nhé hon ra song véi né. Ltic dé lai xay ra mét sy vide ngoai ¥ muén: chiée thu nhé dudng nhw bj chiéc tau to hut di, hoan toan mt kha ning diéu khién. Cuéi cing mai tau Haugh va vao mép tau Olympic lam cho tau Olympic thiing mét 16 Ién Nguyén nhan nao da gay nén sy c6 d6? Trudc tién ching ta lam mét thi nghiém. Tay trai va tay phai mai tay cam mét td gidy thyc hanh, dé hai td gidysong song véi nhau, 6 gitta cach nhau khoang 2 cm. Ding miéng théi mot ludng khi thang vao giira, ban sé phat hién hai trang giay hut lan nhau. Diéu nay boi vi luu téc ciia khong khi cang nhanh, cudng dé chiu ép sinh ra cang nho. Khi théi hoi vao giita hai to gidy nay, luu téc khong khi 6 giita chuyén sang nhanh, cuong d6 chiu ép chuyén sang nho. Luc nay, ap luc khong khi ap dung lén hai mat cua to giay l6n hon ap luc khéng khi tac dung 6 gitta, dui tac dung ap luc khéng khi cua hai bén, hai to giay lién hut lan nhau. Néu dung théi khi thi hai to giay tach ra, tro vé vi tri song song voi nhau nhw hic dau. Th6ng qua thuc nghiém nay, chting ta sé khéng kho dé tim ra nguyén nhan xay dén voi tau Olympic. Khi hai chiéc tau chay song song tién vé phia trudc, dong nude chay 6 giira hai con tau nhanh hon so voi dong nude 6 bén ngoai, do do cuong d6 chiu ép cua nude déi v6i mat trong cia hai chiéc tau phai nho hon cudng d6 chiu ép cua nude déi voi mat ngoai, hai chiéc tau sé sat lai gan nhau. Do chiéc Haugh nho hon nhiéu so voi chiéc Olympic thé nén mii tau Haugh dam vao chiéc tau Olympic. Qua sy cé dé, moi ngudi rut ra dugc mét bai hoc sau sac. Dé tranh chuyén tuong tu nhu vay phat sinh, moi ngwoi ra nhitng quy dinh nghiém khac vé khoang cach gitta cdc con tau va téc dé chay ctia chung.TAISAO BUI BAY RAT NHIEU PH{A SAU OTO BUYT DANG CHAY NHANH? Trong nhitng ngay thoi tiét kho rao, ching ta thong xuyén nhin thay: phia sau 6t6 buyt chay nhanh toan la bui bay tt tung, khi 6t6 chay xa roi thi bui cting theo do ma tan di. Diéu nay la do nguyén nhan gi? Trong chuong trinh thé gidi dong vat trén ti vi chung ta thuong nhin thay nhwng hinh anh thé nay: trong dai duong ménh mong, khi m6t con ca voi to boi toi phia sau no tung len bot song culon cudn. Nhung néu 1a ca nho khi boi trong nuéc thi mat nuéc lai khong hé cd gon song nao. Diéu nay 1a do co thé cua cd voi rat to, trong nude phai chiém dién tich rat lon, khi nd boi vé phia truéc, noi ma no vua ri khoi lap tute sé co nude b6 sung vao, do dé 6 phan duéi cua ca voi thudng xuat hién nhing bot song lén. Ma thé tich cua cdc botdo nhé bé hon rat nhiéu, nwdc bé sung vao ché ma ching roi di cling rat nho, do dé khéng tao ra bot song. 6 phong nhanh Vé phia truéc, noi ma 6 t6 via méi di qua lap tic 6 khong Khi bé sung vao, do dé khéng khi a do hai bén va phia sau tudn ra, thai ra ché nay hinh thanh nén mét dong chuyén déng xody, chuyén déng xoay cia khong khi mang theo ca bui trén dudng, nhiéu ngay sau 6t6, do dé chung ta thuong nhin thay phia sau 6 t6 cé bui bay lén cu6n cu6n. Luc do, néu chung ta mo cita sé phia sau 6 t6 thi van mang bui, va mot Iuong buil6n sé tran vao 6 t6 do dé cira s6 phia sau 6té da sé déu 1a khéng nén mo. Nhung khi ngudi di bd phia sau co thé lai khéng hé cé bui. Diéu nay gidng nhw cd nho boi trong nude khéng thé tao ra bot séng, thi nho, kh6ng khi ma nguwoi thai ra cling rat nho, hon nita téc d6 di b6 cua ngudi lai kh6ng nhanh nhu 6 td.TAI SAO VAN DONG VIEN LUOT VAN DUNG DUOC TREN MAT NUGC MA KHONG BI CHIM? Nguyén nhan la 6 chinh tam van luét nho. Khi van dong vién luét van thi than ngudi luén luén nghiéng vé phia sau, hai chan ding Ie dam lén tim van ludt huéng vé phia trudc lam cho tém van va mat nudc cé mét géc nghiéng- Khi du thuy%n phia trudc kéo van déng vién théng qua day thing kéo, van d6ng vién nhan dugc mét luc kéo vé phia trudc trén mat nwéc. Dong thoi, van dong vién diig trén van luét va ding luc dim Ién van lwét huéng vé phia trudc, van déng vién qua van hv6t tao ra mét lye nghiéng vé phia sau trén van lu6t, va luc kéo cua du thuyén déi voi van déng vién cang I6n thi lye cua van déng vién dat lén mat nude nay cing cang manh. Boi vi, nudéc khong dé bi ép nho, dua theo nguyén ly cua lue tac dung va luc phan tac dung, mat nwéc sé sinh ra mét luc phan tac dung nghiéng vé phia trén dé tac dong tré lai van dong vién thong qua van lu6t, dung la luc phan tac dung nay chong dé cho van dong vién khéng bi chim. Di nhién, Ie phan tac dung nay vé phan luc cua phuong huong trén mat nuéc lai tro thanh lye can van d6ng vién ludt vé phia trudc, nhung hc kéo cua du thuyén cé thé diing dé khac phuc phan luc can nay. Do d6, van déng vién ludt van chi can dua vao ky thuat, diéu khién tét gdc d6 nghiéng cia van hot dudi chan 1a cé thé luct nhanh trén mat nude.TAI SAO KHI NGUQC CHIEU GIO THUYEN BUOM VAN CO THE TIEN VE PHA TRUGC? Chiing ta quan sét thay rang, khi thuyén buém dang duong budm tién vé phia trudc, ngoai cé thé chay nhanh khi xu6i gid, ma khi nguge gid cling 6 thé tién vé phia truéc. Thuyén budm chay nhanh khi xuéi gid 1a dua vao luc tac dung ciia gid déi véi budém dé day cho thuyén tién v8 phia trudc, va ngay 6 diéu kién ngugc gid, thuyén buém vin cé thé tién va phia truéc. iWThue ra, di thuyén khi ngugc gid cing 1a dua vao gid lam déng luc cua thuyén, diéu nay yéu cau cac thuy thu phai diéu chinh tét phuong vi cua than thuyén va budm, loi dung khéo léo nguyen ly téng hop va phan giai cua lye dé gid phat huy lye. hid g 6 v \ 0 GP Gia thiét cé mét con gid ngugc rat manh tlr phia truéc théi dén, cdc thay thu trén tau loi dung tinh thé phan dau tau va mat buém diéu chinh dén hai phuong huéng khac nhau Ia B va P, dé ting chién voi lan gid ngugc nay. Gid théi trén bum, stic gid phan giai thanh hai luc P’ va R’ vuéng géc voi nhau Trong dé luc P’ théi dung dua men theo mat buém, khéng hé dem anh hung dén thuyén buém, mot luc R’ khac tac dung thang goc lén mat buém. Ap luc R’chinh nay lai cé thé phan thanh hai luc A va B vuéng goc lan nhau. Nhung luc A vuéng goc vita hop voi than thuyén, luc nay theo huéng ven ngang tac dong cho thuyén di, lai do trén huong ngang, luc can cua nude voi thuyén rat lon, ma luc A day thuyén chay theo hudng ven ngang va luc can cua nudc voi thuyén mat tuong déi. Huong theo chiéu doc ven thuyén cua luc B khac thuéc R’ chinh la luc nay da tao nén dong luc dé cho thuyén tién lén phia trudc. Noi mét cach téng hop, khi thuy thu diéu chinh cho thuyén va buém dén noi phi hop tét, thuyén buém duéi tac dung téng hop cua luc can gitta nguge gio va nude, trai lai con nhan duoc déng luc dé tién Jén phia truée. Luc nay, mac du thuyén tién vé phia trudc nhung do mii thuyén nghiéng léch vé mot goc nén thuyén nho sé bi léch hung di. Diéu nay khéng phai lo lang, doi cho thuyén di duge mét Khoang cach thi lai chuyén mui thuyén va buém theo huong khac dé cho dot nguoc gid van c6 thé nhan dugc luc tir ludng gid ngugc. Do do, khi chting ta nhin thay thuyén nho trong dot gié nguoc déu tién vé phia trudéc men theo hinh chi S cong. Khi thuyén buém di ngugc gid, lam thé nao dé diéu chinh cho thuyén va buém 6 vi tri tét nhat dé cd duge dong luc lon nhat trong chiéu nguoge gid? Thuc nghiém cho thay 16, néu diéu chinh mat budm toi duong phang cuia goc kep gitta gid va than thuyén thi thuyén budm co thé nhan duge d6ng luc lon nhat. C6 thé diéu chinh mat budm toi duong phang ctia goc kep gitta gid va than thuyén thi do khong phai la mot chuyén dé dang, diéu nay hoan toan phu thu6c vao kinh nghiém lai thuyén nhiéu nam cua cac thuy thu, duge goi 1a: "lai thuyén ngugc gio” khong he bi lui.TAISAO DIEU CO THE BAY LEN TROT? Néu ban dé tam quan sat thi sé phat hién diéu lu6n bay theo gid, va “than” diéu luén nghiéng huong xu6ng dudi, day 1a diém mau chét lam diéu luén bay theo gid, va “than” diéu lu6n nghiéng hung xudng dudi, day la diém mau chét lam diéu c6 thé bay lén troi. Dau tién, diéu luén don gid dé bay, gid théi Ién diéu thi sé sinh ra mot dp lye déi voi diéu va dp lye nay théi true tiép Ién mat cla diéu. Boi vi mat ciia diéu 1a nghiéng xudng duéi, do dé gid thdi vao mit diéu gay dp luc cho né la théi lén theo ¢ nghiéng, phn luong ciia diéu rét nhe, ap huc théi Ién ctia khéng khi du dé dua digu bay lén trdi xanh khi gid cucnhe, ngudi tha diéu thudng kéo day diéu chay nhanh dé dén gid hodc ding & noi déng cé rong lién tuc kéo giat day diéu, loi dung kim day dé diéu chinh mit didu theo géc dé nghiéng xudng dudi, day déu 1a dé tang ap lye bay Ién cua khong khi voi diéu lam cho diéu bay cang cao. Diéu cé dti kiéu dang, kich 6 khdc nhau, phan duéi cia né Iuén Iuén gan thém mét 56 doan gidy dai hodc lam thanh cdi dudi. Tir géc dé vat ly ma ndi diéu nay 1a dé 1am cho trong tam cita diéu di chuyén hwéng xudng dui, cé thé nang cao tinh nang can bang ctia diéu, lam cho bay cang 6n dinh.TAI SAO ONG KHOI CO THE NHA KHOI? Ong khdi 1a m6t b6 phan t6 thanh rat quan trong cua vat thé kién tric, ngu6n géc lich sir cua no cé tir au. Tir thé ky 11, quéc vuong Nauy Olafu dé tam tir trong mdt géc cua cung dién lap dat 1d sudi trong tong cd mang ong khoi, duoc ghi chép 1a mot sy kién lon. Trong tu vién 6 phia Tay nude Phap, dén nay van cé thé nhin thay 6ng khoi hinh dang cao chot vot khoang 20 ngoi but chui vao trén dinh mai nha cua nha bép, no hai hoa d6ng nhat voi kién tric gido dong kiéu La Ma cé, do la 6ng khdi c6 nhat con ton tai trén thé gidi. Ching ta déu biét, 6ng khdi la ding dé nha khdi, khi lo suoi, bép lo dun than, dun g6 cé dng khdi thi c6 thé thai khdi nhanh chong ra khoi phong lam cho ngu6i tranh viéc con ngwoi phai hit khoi néng nac. Nguyén ly nha khoi cua 6ng khoi kh6ng hé phite tap. Khi bép dang dun khéng khi trong bép gian no do nhiét, mat d6 cua kh6ng khi nho di ri dan dan di lén vao duong khdi va tién vé phia trudc men theo duong khdi, khong khinhiét via di thi khéng khi trong loang ra, thé la khéng khi lanh ngoai lo sé di vao theo 16 hé, in in lién tuc di vao khi Oxy méi duoc dem vao lam cho lta trong bép cang to. Do dé 6ng khdi ngoai viéc nha khdi con cé chire nang gitip cho bép chay to hon. Bép 16 Ita cang manh lam cho kh6ng khi lién tuc chuyén thanh nhiét, mang theo khéng khi nhiét ci tiép tuc di lén. Sau khi khong khi nhiét bj day khdi miéng 6ng khdi, do khéng khi lanh ctia né nhe hon nhiéu so voi xung quanh do d6 rat dé bi théi tan di. Nhu vay trong dudng khdi cia bép va 6ng khdi tao ra da hinh thanh nén mét lu6ng gio lanh lién tuc bi dan no nhiét va dong khi én cao lién tuc cia dan no nhiét, tir dé dé kh6i va cdc loai khi thai ra ngoai. Théng thudng ma ndi, 6ng khoi cao mot chut thi hiéu qua théng gid cang tot. Boi vi khi thé 6ng khdi hoi cao thi cé nhiéu thdi gian dé khuéch tan, tir dé lam cho mat d6 cia khéng khi nhiét va khéng khi lanh bén ngoai c6 sy khac biét lon. Theo sw tang lén cia cudng do chiu ép khéng khi nhiét lanh kin, khong khi lanh di vao trong 16 thi khong khi nhiét thai ra ngoai 6ng khoi cang duge luu thong dé. Di nhién, 6ng khdi ciing khong phai 1a cang cao cang tét, dong khi di nhanh thi lwong nhiét dem di cing nhiéu tham chi dén bép ciing bi tat do nhi xudng qua thap. Do do khi thiét ké éng khoi phai dua vao tinh hinh thuc té, thong qua tinh toan khoa hoc moi duge.DUONG ONG NUOC MAY CO LUC LAI PHAT RA AM THANH LENG KENG Khi ban ding xong nude may, déng voi nuéc lai d6i khi nghe thay trong dudng 6ng nude phat ra 4m thanh 4m am, am thanh nay rét cudc 1a chuyén gi? Chung ta déu biét, nuéc may la do céng ty nude may th6ng qua tang thém strc nén (hoac thap nuw6c) dé phan nudc tdi tig nha ting hd. Do nude rat kho bi ép nho, nuoc sau khi qua strc nén chay trong 6ng nwo6c thi c6 lye va dap rat lon, ap suat nuoc cang I6n thi swe va dap cang manh. Khi ban dot nhién dong voi nwéc lai, dong nuéc dang chay do va phai dau van trong voi nuéc va nhandugc luc tac dung ngugc lai cua van lam cho dong nuéc phai chay cia vung nay nho hon rat nhiéu cuong d6 chiu ép cia nude trong 6ng nude, nu6c lai chay ngugc lai nhu vay nuéc chay lai trong éng nuéc va dap. Néu va dap cang manh thi ban than 6ng nu6c lai khong thé c6 dinh kién c6 trén tung, thi sé lam cho 6ng nuoc sinh ra chan d6ng, phat ra 4m thanh am am. Viing ap suat nudéc cang cao thi tinh trang nhw vay phat sinh cang lon. Dé tranh chan dong sinh ra trong éng nuéc, phat ra am thanh 4m am, khi lap dat Ong nude nhat dinh phai gan dng nudc cé dinh trén twong. Néu khi ban ding nue may gap phai tinh trang nhu vay thi cé thé mé lai voi nudc may sau do dan dan dong chat nuéc lai.THE NAO LA GIO TANG CAO? Khi ban di dao bén canh nhiing toa cao 6c, thuong cam thay co nhiing tran gio manh théi toi. Cuong dé cua gio kh6ng nho, du doan phuong hung khong xdc dinh, dai khai 1a théi theo mat nghiéng va mat sau cua vat thé kién tric, moi nguwoi thuong goi 1a gid nha cao tang. Vay tai sao lai sinh ra loai gid nha cao tang ky la nhw vay? Chung ta hay lam mt thi nghiém nho. Tay phai cam mét diéu thude da cham lita, tay trai cam mét chiéc dita, trén dinh dat c6 dinh m6t hop diém khéng. Khi ban théi khi vao hp diém, cé thé nhin thay khdi xanh von 1d bay lén sé bj mat sau cua hopdiém hut manh vao. Ban cd biét vi sao kh6ng? Su thuc nay sé giai thich cho hién tuong gid 6 cac toa nha cao tang. Thue ra, hi khéng khi dang chuyén déng gap phai can tro ngay trudc mat ctia cdc toa nha cao tang, nha cao sé sinh ra mét lye can d6i v6i sy lu thong cua khong khi, tir do 1am cho dong khi sinh ra bién doi, viva 6 chinh dién nha cao tang, cuong d6 chiu nén cia khéng khi tang nhiéu ma 6 phia sau ctia nha cao tang, cwong dé chiu nén cua khi sé giam xu6ng rat nhiéu, do dé sé sinh ra nhiéu chuyén dong xoay khéng co quy tac. Nhu vay, xung quanh cia vat thé kién tric, khong khi di hinh thanh nén cudng dé chiu ép cua tric manh sau kém 1a yéu, do dé sinh ra mét ludng gid nha cao fang sat véi tong. Di nhién, ung khi dp sudt cao khéc ciing cé thé thdi theo mat sau cua nha cao tang, do dé phuong hung cua gid tang bién déi rat phiic tap. nha cao O thuc nghiém trén, sau khi ban théi khi vao hép diém, cudng dé chiu ép khéng khi cua mt sau hdp diém giam nho do dé méi hut khi vao. Cho di trong quan thé kién tric la liét moc lén cua cac toa nha cao tang, gitta ching cé nhiing dudng dan nhé hep khong quy tac, khong phan bé sé lugng, t6c dé dong khi trong dudng dan nay rat lon, chuyén dong manh cita lvéng khi nay lam cho gié nha cao fang cing théi cang manh. Gio nha cao tang khong chi anh huong dén cong viéc va cudc s6ng binh thudng cua moi ngudi ma co thé gay nguy hiém dén ca cac vat thé kién tric.Ciung voi sy tang nhanh cua dan sé thanh thi, trong tinh hinh mat do tap trung nha cao tang mét thanh phé ngay cang cao giam bot anh huong cua gid nha cao tang dang tro thanh m6t trong nhiing van dé quan trong cua thiét ké kién truc. Thue tién cho thay rd, néu x4y dung nha fing thanh mét vat thé kién tric gidng nhu hdp diém, mac di tién xay dung it, dién tich str dung cao, nhung xem xét tiv quan diém tranh gid nha cao fang thi khong duoc phi hop lim. Do d6 muén giam anh huong cua gié nha cao tang, b6 cuc cia quy hoach tong thé nha fang 1a twong d6i quan trong. Toa cao 6c Kim Mau nam 6 dau khu vuc mau dich tai chinh ciia Luc Gai 6 ph6 Dong - Thuong Hai, cao 410,5 m tat ca 88 tang, la toa nha cao tang tht 3 trén thé gidi hién nay, no 1a mét céng trinh tuyét voi cua phong cach kién tric hién dai. Kién tric su da két hop rat khéo léo tai tinh giira phong cach kién truc truyén théng Trung Quéc voi trao luu kién tric hién dai thé gidi, mat toa nha hinh rang cua lam cho gid trén tang cao phan tan tot. Hién nay, phong cach va tao hinh tang cua kién tric cao fang 6 cdc thanh phé Idn cua cac quéc gia trén thé gidi khong thiéu, co nhizng toa nha cao ting cang lén cao thi cang cd hinh nhw but thap, co dinh cua nhirng toa nha xay dung khéng déi xing, co hinh dang sudn déc nghiéng hung vé mét bén, cd nhiing toa nha thi lai phi hop bé tri quan thé toa nha thanh kiéu phi phuc. Nhiing tao hinh dac biét nay cé thé goi la déc dao khéo léo va tinh x40 nhu that, no con co thé hoan giai tot anh hwong cia gid 6 nha cao tang.TAISAO CAC DONG NUOC DO RA CUA SONG LUON CHAY THEO MOT PHUONG HUONG NHAT DINH? Thue ra day la diéu dugc tao ra do ty chuyén d6ng cua trai dat. Ching ta déu biét, trai dat ludn ty quay lién tuc, mot Vong fur quay cia né la 24 gid. Qua tinh toan chting ta cé thé b nao trén xich dao, t8e dé tw quay tw Tay sang Dong khoang 165 m/gidy, ma téc d} chuyén déng ciia Bac Kinh Ia 356 m/giay. Do dé, nhiing vat thé thudc Bac ban cau nam 6 vi tri cang gan phia Bac, thi téc dd chuyén déng theo trai dat cing nhd. Vi dy cé mot dong nude chay tir phia Bac dén phia Nam do téc d6 chuyén dong tir Tay sang Dang tir truvéc nh6, né sé nghiéng vé phia Tay, nhung néu chay tr Nam sang Bac thi tocd6 chuyén dong tir Tay sang Déng tir trudc sé 1én, no sé van duy tri téc dé nhanh tir truéc do quan tinh ma nghiéng vé phia Dong. Thuc ra, nude déu tranh nhau chay vé xung quanh ctra séng 1a nuéc tit khap moi noi chay vé, nuéc chay tir Bac sang Nam, chéch vé huéng Tay, con nuéc tir phia Nam chay sang Bac la chéch vé phia Dong, két qua 1a nude chuyén d6ng theo vong xody ngugc chiéu kim d6éng h6. Tht suy nghi mot chut, nhimng ngudi song 6 Nam ban cau sé nhin thay tinh hinh gi? Két qua ma ho quan sat duge thi via ding ngugc lai voi chung ta, nudc tranh nhau chay vé xung quanh ctra séng luén 1a xoay tron chay theo chiéu thuan kim dong ho. Ong Cériali nha vat ly hoc ngudi Phap dau tién chu y dén hién twong nay va da tién hanh nghién cttu toan dién tt the nghiém va ly luan. Nguoi sau dua thi nghiém nay hinh thanh nén luc cia vong xoay, no cé tén goi la le Cériali. Luc Cériali cé anh huéng nhat dinh d6i véi cudc séng cla nhan loai. O Bac ban cau, bd bén phai ctia hd bi bao mon rat ghé gom, dé la do luc Cériali day nuoc h6 chay theo chiéu nghiéng. Twong tu nhu vay, khi tau hda chay theo huéng Nam Bac thi dudng ray bén phia phai cing luén bi va dap rat khing . Luc Cériali con anh huong toi van dong cua khéng khi bé mat trai dat, dui tac dung cia lye Cériali, sé san sinh ra khi xoay tron rat lon cia nang luong, gid xoay chinh 1a m6t loai trong do.BUOI DEM VA SANG SOM NGHE RO TIENG CHUONG TU XA VONG LAI HON SO VOI BAN NGAY Rat nhiéu thanh phé str dung, ddng ho bao thite rat lén théng bdo thoi gian chinh xdc cho moi ngudi 6 xung quanh. Néu ban chu y sé thay, dém va sang som nghe rat ro tiéng chuéng dong ho, dén ban ngay thi lai nghe khong ro tiéng dong ho, co hic tham chi con khong nghe thay. Cé nguoi cho rang, diéu nay 1a do méi trudng ban dém va budi sang sém yén tinh ma ban ngay lai cé rat nhiéu tap am. thich nhu vay chi noi dung mé6t phan. Mot nguyén nhan quan trong khac la am thanh co thé “chuyén, ngoat”. Am thanh duge truyén di la dua vao kh6ng khi. V6i nhiét dé khéng khi déu dan, no truyén vé phia trudc, khi gap phai nhiét dé kh6ng khi cé hic cao hic thap, no sé chon dé chay vé noi nhiét d6 thap. Ban ngay, anh mat troi chiéu nhiét xuéng mat dat, nhiét d6 khong khi gan mat dat cao hon rat nhiéu so voi khéng trung, sau khi tiéng dong h6 phat ra, chay khéng xa thi lai chuyén lén theo huéng khong trung nhiét do thap. Do dé6 noi ngoai khoang cach nhat dinh, sé khong nghe ro tiéng kim dong ho, xa hon mét chut thi moi ngwoi khong nghe thay. Ban dém va budi sang sém, khi hau xung quanh mat dat thap hon so véi khéng trung, sau khi tiéng dng hé phat ra, duge tang lén theo nhiét d6 thap cua mat dat, thé la moi ngwoi 6 noi rat xa cling c6 thé nghe ré tiéng chuéng dong ho. Dac diém d6 cia 4m thanh tao ra mét sé hién tuong thi vi. O sa mac rat nong, nhiét dé 6 nhiing ving phu can cuc ky cao, néu 6 khoang cach 50 dén 60 mét c6 nguoi goi to, nhiéu khi khong nghe duoc tiéng, dé la do sau khi tiéng goi dugc phat ra thi nhanh chong chuyén lén tang kh6ng trung cao. Ngugc lai, 6 nhiing ngay thoi tiét rét nhw cat, nhiét do 6 nhizng noi gan mat dat thap hon so V6i kh6ng trung, toan bé 4m thanh déu duge truyén ra tir moi ngudi goi to cé thé truyén di rat xa, tham chi ngoai 1.000 dén 2.000 mét van 6 thé nghe thay. Co luc, do nhiét dé khong khi gan mat dat d6t nhién cao dét nhién thap, 4 thanh ciing cé thé chuyén lén chuyén xuéng, tao nén nhitng 4m thanh ma 6 gan cling khéng nghe dugc, 6 nhiing noi cyc gan méi co thé nghe duoc tiéng. Thang 6 nam 1815, trong chién dich Oatecl6, sau khi né sing bat dau tran chién bé tri doan quan Gruxi khoang 25.000 mét gan chién trudng ma khéng cé mét ai nghe thay tiéng sting, do dé khéng thé nao kip thdi dén chi vién cho Nap6lééng theo ké hoach tac chién. Nhung 6 noi xa hon lai nghe rat 16 tiéng Phap am &m. Tinh chat truyén di cua am thanh cé khi anh huéng dén sy thang bai cua mét chién dich.VI SAO VAN DONG VIEN LEO NUI KHI LEO NUI CAO KHONG DUOC GOI TO? Leo nui 1a hoat déng thé thao day tinh thtr thach. Van d6ng vién trong khi leo nui khong duge phép goi to. Vi sao vay? Quanh nam suét thang trén nui cao phu day tuyét trang xda, lop tuyét phu ngay cang day lén, ap luc tang dui phai chiu cang lon, tuyét 6 tang dui bi ép chat, tao thanh nhing tang bang o dang tuyét. Dong thoi, tuyét chuta lau ngay khong tan lién tiép day them lai gidng nhu mot cay bj tuyét phu tren nui cao, lam cho nhiét lwong cua tang dudi khéng phat ra dugc, boi vay, nhiét do cuatang duoi thudng cao hon so voi nhiét dé cua bé mat tuyét lau ngay khong tan 1a 10 - 20°C, va lai tuyét 6 fang dwéi chiu 4p luc tuong déi cao, nhw vay, fang dui sé cé mét phan bang tuyét tan thanh nude. Bo phan day ciia lop phir tuyét nti cao co nuéc, gidng nhw quét cho ting bang tuyét mt lop dau m6, khién cho fang bang tuyét lic nao cing cé thé truot di. Néu cd mét vién da to roi xudng, hose nhiing chan déng manh tte xa truyén lai tac dong vao déu cé thé lam cho ldp tuyét phu dé xudng, tat ca déu bi chén viii bén trong. Day chinh Ia hién twong 16 tuyét dang so khi trén cao ma goi to, sé phat ra séng 4m nhiéu loai fan sudt, thong qua khéng khi dugc truyén dén l6p tuyét phir théng thudng sé tao ra chén déng déi voi lop tuyét phi. Néu c6 m6t loai fan suat goi l6n, vita ding tuong déng hodc gan voi tan suat chan d6ng tao ra hién tuong vén cé cua lép tuyét, thi sé tao ra hién tuong cong huong, khién cho tang tuyét phu xay ra chan dong manh ma dé xuéng. Déi véi van déng vién leo nui diéu nay rat nguy hiém. Boi vay, “Cam goi to 6 trén cao” tro thanh luat cam cua van dong vién leo nui.VI SAO MOT DOAN NGUOI KHONG DUOC DI DEU BUOC QUA CAU? Trong lich str da ting xay ra hai cau chuyén sau, sw kién tht? nhat 1a khi Napoleon lanh dao quan Phap danh chiém Tay Ban Nha, cé mOt doan quan di qua cau sat, si quan chi huy hé khau lénh: “1, 2, 3, 4”. Theo khau lénh, cac binh si trén cau bude déu va giaém manh. Khi ho di gan dén bo séng bén kia, bong nhién mét tiéng dong am vang, ngay tite khac cau bi gay, tat ca binh si va si quan déu roi xudng nu6c, rat nhiéu ngwoi chet dudi. Cau chuyén thir hai xay ra o Saint Peterburg, nude Nga, khi mét doan quan di qua cay cau I6n trén séng Phontanka, cling budc di c6 nhip diéu, twong tu da xay ra su kién ngwoi va cau roi xuéng s6ng. Nguyén nhan nao da gay ra hién tuong nay?Dé chinh 1a do sy céng hwéng. Mai cay cau déu cé mét tin suat xdc dinh, mét doan ngudi bude déu bude qua cau, luc tac dung cé tinh chu ky do bude chan tao ra cing cé fn suét nhét dinh, néu fn sudt luc tac dung nay, khi gan bang (hoc ngang bang) voi fan suat chan d6ng cita cau, thi sé tao ra hién tong cong hudng. Két qua cong huong chinh Ia chan d6ng cua cau ngay cang manh, khi vuot qua kha nang chiu dung cia cau, thi cau sé dé xudng. Trong dai séng hang ngay, cdc loai xe cé di lai tao ra mét luc tac déng lén cay cau lén hon rat nhiéu so véi luc ma bude chan con ngudi tao ra, nhung nhiing tac dung luc dé khéng cé tinh chu kj, ma trén cu con cé xe 6 Khae va ngudi di dudng, lye tac dung ctia chting sinh ra ciing khéng cé nhip diéu nhat dinh boi vay, hai bén cé kha nang trung hoa mét bé phan chan déng, khién cho cay cau khéng xay ra cong huéng, va khong tao ra nguy hiém gi. Boi vay, cdc nuoc trén thé gidi déu co quy dinh nhw thé nay: khi mét déi quan qua cau khong duoc di déu buce. Trong cudc séng, hién tuong céng huéng xay ra hang ngay. Vi dy: Danh du phai diéu khién fan suat cia than thé ngdi xudng va dig day, dé cay du xay ra cng huéng, cay du mdi cé thé cang du dua cang cao: hay khi tréo thang, cin luc tréo nhanh, hic tréo cham, dé tranh buéc chan cua chting ta va cai thang xay ra cong huéng sé lam cho thang lay chuyén manh.TAI SAO KHI NEM DA XUONG NUOC MAT NUGC LAI XUAT HIEN NHUNG GON SONG TRON? Diéu nay da dugc quyét dinh boi tinh chat vat ly dac biét ctia nude. Théng thudng, tren mat nuéc duong nhu chi co mot tang gidng nhu mang mong dan hoi, khi chan dong phia trén, dudi thi mat nudc cua ving lan can theo do dong day theo, “noi lan can” lai 160i kéo theo “noi lan can”, ket qua cua tung Ian kéo theo nhu vay sé sinh ra nhitng lan song cé quy luat va mot vong tron ndi tiép 1 vong tron, va lan rong xa. Méi mét phan ttr trong song nuéc déu tao nén nhiing chan dong nhap nhd lién tuc. Vi du co thé chém dao xu6ng mat nude dé xem mat bi dirt cua ching, vay thi ban sé phat hién ra day 1a m6t duong cong dap don co quy dinh, diéu nay da ching minh song nuoc dich thu la mot chuyén dong song. Song nudc 1a mot loai séng co gidi, 1a loai song ma mat thong chung ta cd thé nhin thay duoc, trén thé gidi con t6n tai rit nhiéu loai song khéng nhin duoc nhu song thanh, may siéu thanh, song quang, song vo tuyén dién.VI SAO VAT NOI TREN MAT NUOC KHONG THEO SONG NUGC TROI RA NGOAI? O ba song chting ta co thé nhin thay nuéc chay 06 thé day vat néi trén mat nuéc troi di. Nhung 6 trong dam ao, song nuéc lugn mot vong truyén ra ngoai lai khéng thé day mét la rung nho trén mat nude di, lé rung chi dap dénh trén mat nuéc tai vi tri cl. Tai sao co hién tuong do? Nguyén nhan rat don gian. Nuoc do cac phan tir cau tao thanh 6 noi song truyén dén, moi mot phan tw nuoc déu bi ép van dong. Truc tien chung duoc day lén trén, déng thoi tién vé phia trudc, khi lén d&n mét d6 cao nhat dinh, sé ha xu6ng, trong qua trinh roi xu6ng, phan tir nuéc van dong vé phia trude va sau dé lai d6n vé phia sau, sau khi roi xuéng mot diém nhét dinh, phan tur nude lai duoc day lén cao, trong qua trinh dugc day lén, phan tir nuéc dau tién Titi vé phai sau roi lai due day vé phia truéc, va tro lai diém xuét phét ban dau, phan tir nwéc chinh 1a da van déng xoay trén trén mat nude. Nhin thodng, giéng nhu nusc va séng dang di nhung trén thuc té, phan tir nuéc chang qua chi dao dong trén mat nwéc. Boi vay khi séng nwéc truyén ra ngoai, van khéng thé dua duoc nhiing vat néi trén mat made di. Cé diém gidng nhu gid théi trong rugng hia mi tao ra song hia, xem ra, ging nhw hia mi va song lia dang chuyén dong, trén thuc té, lua mi kh6ng hé réi vi tri ma chi 1a do tac dung cuia gid ma béng lia mi chuyén déng dap dénh.Vi SAO HAT CAT CO THE XEP THANH HINH RAT DEP? Nha khoa hoc Dtic Kranj dugce coi la cha dé cua thanh hoc kinh dién, c6 mét dot 6ng ham mé nghién cttu nguyén ly phat 4m cua nhac dan day. Dé cong bé quy luat rung dong, ong da hanh hang loat cac thi nghiém thu vi trén mot mat phang hinh vuéng don gian. Kranj lay mot mat phing hinh vuéng, 6 dinh tam cua mat phang, trén mat phang rai mét lép cat, ding ngén tay kep 6 mét diém hay hai diém mét bén nao dé cia bang, mét tay con lai ding day dan cé béi nhya théng kéo tty trén xudng duéi cua mét bén thanh hinh vudng, khién cho bang rung déng. Sau méi Tan ma sat, lap tite tach day dan ra khéi matphang, va tiép tuc cha sat vao cling m6t vi tri trén bang dén khi mat phang phat ra 4m thanh, sau do giam luc ma sat dé gi cé thé quan sat nhing chuyén d6ng cua hat bui trén mat phang, va dan dan tap trung lai va hinh thanh nhitng hoa van dep, goi la hinh vé Kranj. Vi tri va sé diém cua ng6n tay kep mat phang khac nhau thi hinh vé ma hat bui hinh thanh khéc nhau. Ma mdi loai hinh vé déu cé quan hé voi mét loai am diéu dac biét. Nhiing thi nghiém trén mat phang hinh tron, hinh tam gidc, hinh ngii giac, cting cho két qua tuong tu. ing kéu cua mat phang. Luc nay Hinh Kranj trén thu té 1a hinh anh séng dirng. Hat bui trén mat phang luén tap trung 6 cho nhip séng khéng rung dng. Mot sé nhip song nay 1a do nhiéu diém doan lién két thanh, goi la doan duong, cing chinh la duong van séng trong hinh vé Kranj. D6i vai mat phang hinh vuéng hodc hinh tron, hinh dang va vi tri cla m6t sé dudng van song cé thé ding phuong phap toan hoc tinh toan chuan xac. Nhung nhitng nhac cu nhu vidléng, céng chiéng, la, chuéng, khong don gian nhw vay, dac tinh 4m nhac cua chting khéng chi duge quyét dinh 6 hinh dang lon nho, ma con co quan hé voi nhiéu loai nhan té: chat liéu, ky thuat lam vi vay chi co thé do dugc bang thu nghiém. Co thé thay, dé tao ra mot chiéc dan vidléng co chat wong cao thi ngwoi ché tao can co mot ky thuat cao, tinh té. Tw xua dén nay, con ngudi ding tai dé nghe 4m thanh, ngay nay 4m thanh cé thé thé hién qua nhizng hat cat. Khi Kranj trén m&t phang kim loai tao ra nhiéu hinh vé Kranj phong phi nhiéu mau sac, Napoleon vui mting néi: “Toi da nhin am thanh cua Kranj roi”.VISAO KHI AP TAI VAO MIENG PHICH NUOC NONG RONG CO THE NGHE NHUNG AM THANH VU VU? Ban da ting gap hién tuong nay chua? Ap tai vao miéng nuéc, binh nude hoe céc nude khong cé nude thi sé nghe dugc tiéng vu vu. Day 1a nguyén nhan gi? Hién tuong nay trong thanh hoc goi la sw cOng huong 4m thanh. Cong huong am thanh chinh la hién tugng cong huong duoc tao boi sy rung dong cua thanh am. Vi dy, hai vat thé c6 cing tan sé phat am néu khoang cach hai vat khong xa, nhu vay sé 1am cho mt vat trong d6 phat ra 4m thanh vat con lai, cling cé kha nang phat ra 4m thanh, day chinh la két qua do céng huong sinh ra. Chung téi co thé coi khéng khi trong mét s6 dé chia 1a mét ct khéng khi, cot khong khi cung 1a mot vat co thé phat ra 4am thanh, khi xung quanh miéng 6 chtta co mét am thanh cé tan sé thich hop, nhu vay cot khong khi sé sinh racong hung lam cho am thanh nay cang én. Cac nha vat ly hoc sau khi di sau nghién ctru phat hién, chi can co mét song dai ngang bang voi 4 Tan do dai cot khong khi, hoac cé am thanh dai 1/2 hoac 5/4 dé truyén vao vat chua, thi cling co kha nang dan tdi hién tuong cong huong. Binh nuéc néng thong thudng cd 6 cao khoang 30 cm, vay cé thé tinh ra, néu am thanh truyén dén co bude song dai la 120 cm hoac 40 cm, 24 cm..., déu cé thé dan téi cong hung. Xung quanh chung ta la mét thé gidi 4m thanh voi 4m thanh cia ngudi va d6ng vat, am thanh ctia gid va nuéc, am thanh cia may méc va xe C6... Chinh la trong dém khuya ving vé, cling cé cc am thanh truyén dén tir noi xa, nhung tuong déi yéu 6t, chting ta khéng dé gi nghe thay duge. Cac Am thanh nay, déu cé kha nang tao ra hinh tuong cong huéng véi cét khéng khi trong d6 chita, am thanh manh lén. Théng thudng cing mot hic cé am thanh co cac loai song dai tao ra hién twong cong huéng, day chinh la ly do khi dp tai cua ching ta vao miéng d6 chia va phich nuéc néng dé khéng, thi nghe thay tiéng vu vu. C6t khong khi thap thi bude séng cua 4m thanh cong huong cing ngan, boi vay tiéng vi vi ctia mét céi chai nho phat ra thudng danh sac hon tiéng tu phich phat ra. Néu nhw do chita bj hong lam cho tinh nguyén ven v6n c6 cia c6t khong khi bi pha v6, thi su céng hudng 4m thanh ciing sé thay déi. Vi vay chung ta thudng thong qua lang nghe tiéng vii vi ctia phich nuéc dé khéng phat ra dé kiém tra xem rudt phich cé bi hong hay khong.vi SAO CA DUC O DAY CHAU CO THE PHUN NUOC Nguoi Trung Quéc cé dai ding dé dung hinh chau dé rira d6 va dung nue. Chau phun nuoc riva cd c6 nguyén tac 1a trong miéng mang riva déi xving theo hai vong tai, b6 phan day dtic bén ca chép c6 hoa van. Chau nuée riva c4 day, dung hai tay ma sat hai vong tai dé rvva, trong miéng cua bén con ca chép sé phun ban ra gigt nuéc, dé cao phun nude khoang 50 cm tré len. V6n di, khi ding hai tay tir tt: ma at vong tay cé nhip diéu, trén thuc té la truyén nang long cho riza cd. Khi tiép can tan suat vOn cd hodc ngang bangcia vach riva va fan suat rung déng ctia svc hap dan ma sat, bé mat sinh ra céng huong, bién dé sé tang vot. Rung déng ctia rung déng hp dan nuée cia mat thanh, song nuéc hap dan trong nude. Séng nvéc nay tién lén gap mat thanh cia vj tri khac bj phan xa. Thé 1a, song tia téi va song phan xa giao thoa lan nhau hinh thanh nén song ding. Trong song dung, bién dé cia cac diém khac nhau, trong dé diém bién dé lén nhat goi 1a bung song, diém nho nhat goi 1a nut song. M6t vat thé tron hinh chau, khi xay ra cong huong tan s6 thap, cé thé sinh ra bén bung song va bén nut song, cting cé thé sinh ra sau hoac tam bung séng ntit song. Nhung thong thudng ding tay co xat dé dat tdi tan suat cOng hudng tri s6 tuong déi thap, cing chinh la sinh ra hinh thai rung dng do bén bung song va bén nut sdng tao thanh. Rung déng nhit cia ché nude bén bung song la manh mé, lam cho giot nude nhay trén mat nuéc hinh thanh phun nudc. Trong phun nuéc rtra ca chinh 1a sé thiét lap miéng ca cua b6n con ca chép 6 ché bén bung song, théng nhat tan suat ctia hai tay co xat quanh tai dat tdi fan suat céng hung nay, ch6 bén bung séng sé phun ra cac giot nude, bat dau nhin, giot nudc giéng nhw la ti trong miéng ca chép phun ra. Thiét ké ra ca phun nuéc ky diéu nhw thé nay phan anh tai tri thong minh cua ngudi lao déng cua Trung Quéc cé dai.