Wikipedia.

org

TAŞ MALZEMELER
9. Bölüm

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 1

Taş Nedir?
 Taşlar, mineral maddelerin bir birleşimidir.
• İnşaat malzemesi,
• Diğer yapı malzemelerinin imalatında kullanılırlar.

 Taş yüksek mukavemete, dayanıklılığa ve

güzel bir görünüme sahiptir.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 2

Yapılarda Kullanımı

 Bina duvarları, köprüler, barajlar,

 Yol kaplaması, (bloklar veya ezilmiş
kaya)
 Betonda agrega.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 3

Taş / Kaya
Bunlar genellikle eşanlamlı olarak kullanılır.
Ancak;
Kayalar, belirli kimyasal bileşiklere sahip bir
veya daha fazla mineralden oluşur. Bu
mineraller genellikle kristal yapılara sahiptir,
ancak bazıları doğal kristal olmayan bir
yapıdan oluşur.
Taş ise, yapı taşı, kaldırım taşı vb. gibi belirli bir
işlev için kullanılan taşocağı veya küçük kaya
parçalarını tanımlamak için kullanılır.
Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 4
Kayaların Jeolojik
Sınıflandırılması

• Magmatik,
• Sedimanter,
• Metamorfik.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 5

Magmatik Kayaçlar

• Erimiş haldeki magmanın soğuması ve

katılaşması ile oluşmaktadır.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 6

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 7
Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 8
Magmatik Kayaçlar
1. Sokulum (Entrüsiv) Kayaçlar:
Yeryüzünde yavaşça kristalize olurlar.
2. Ekstrüzyon (volkanik) Kayaçlar: Dünya
yüzeyinde hızlı soğuma nedeniyle hızla
kristalize olur.
3. Piroklastik Kayaçlar: Ani patlama sonrası
oluşan ince amorf partiküllerden oluşan
volkanik kül içerir.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 9

Sedimenter Kayaçlar
 Çökeltiler, üstteki malzemenin veya doğal maddelerin
etkisi ile basınçla taşınır, birikir ve katılaşırlar.

stloe.most.go.th

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 10

Metamorfik Kayaçlar
 Isı, basınç, su vb.'nin
etkisinden kaynaklanan
magmatik veya tortul
kayaçların yapılarındaki
kademeli değişiklikler ile
oluşur.

stloe.most.go.th

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 11

Yapı Malzemesi Olarak
Kullanılan Önemli Kaya Çeşitleri

Wikipedia.org

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 12

 Granit
 Kaba (iri) kristalin
sokulum kayaçlardır.
 Kuvars, feldspat ve mika beg.utexas.edu
şeklinde silika içerir.
 Kırmızı, pembe, gri,
kahverengi
 Güçlü, sert, gözeneksiz
 Döşeme, iç veya dış
duvar kaplama, sütun
kaplama, merdiven
basamaklarında kullanılır.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 13

Bazalt
 Lav tabakası olarak
oluşan ince kristal
volkanik (ekstrüzyon)
kayaçlardır.
 Koyu renklidir, beg.utexas.edu

 Bazalt aynı zamanda

sert ve güçlü bir
kayadır, ancak biraz
gözenekli ve kırılgandır.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 14

Kireçtaşı
 Esas olarak kalsiyum
karbonattan (CaCO3)
oluşan tortul kayaçlardır.
 Önemli miktarda
magnezyum karbonat
içeren kireçtaşları dolomitik
kireçtaşlarıdır.
 Beton agregası, çimento mii.org
üretiminde hammadde, pik
demir üretiminde eritici
madde olarak kullanılır.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 15

Traverten (Pamuktaşı)
 Esas olarak kalsiyum
karbonattan oluşan
tortul kayaçlardır.
 Kirli beyaz, gri, açık
ila koyu bronz
 Hoş dokusu
nedeniyle iç dekoratif
taş olarak kullanılır.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 16

 Kumtaşı
 Sert bir kayaç oluşturmak
için sertleştirilmiş ve
sıkıştırılmış kum
tanelerinden oluşan tortul
kayaçlardır.
Alpinequarries.com
 SiO2 ve AI203; kalsiyum
karbonat veya killi madde
olarak bağlayıcı malzeme
olabilir.
 Kaplama malzemesi
olarak kullanılır. Wikipedia.org

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 17

Mermer
 Metamorfize kalker, kalkerden
daha kristal ve daha serttir.
 Geniş renk yelpazesine sahiptir.
Wikipedia.org
 Cilayı iyi tutabilen sert ve güçlü bir
kayaçtır.
 Duvar, sütun kaplama, döşeme
gibi iç işler için kolayca
kullanılabilir.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 18

 Kayrak Taşı
 Metamorfize olmuş kil
kayaçlardır.
 SiO2, AI203, Fe203, K20, MgO
 Siyah, yeşil, gri, kırmızı ve
mor renktedir.
 Pürüzsüz yüzeyli ince
tabakalara ayrılabilir.
 Sert, güçlü ve emici değildir.
 Döşeme, iç veya dış cephe
kaplama, pencere pervazları
ve çatı kaplama için kullanılır.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 19

Yapı Taşlarının Üretimi
 Taş Ocakçılığı: Aşırı toprak veya değersiz
taşlar önce yüzeyden uzaklaştırılır. Büyük
taş bloklar (≈1x1.5x3 m) kesilir, alttan
takozlarla ile gevşetilir ve vinçlerle çıkarılır.
 Şekillendirme ve son işlem: Büyük taş
bloklar istenen şekle kesilir ve istenilen
son işlem derecesi verilir.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 20

Yapı Taşlarının Seçimi
 Dayanıklılık, görünüm ve maliyet önemli
parametrelerdir.
 Dayanıklılık özelliklerinde, sıcaklık
değişiklikleri, atmosferin ortalama nemi,
yangın ve aşınma direnci (sertliğe bağlı
olarak) önemlidir.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 21

Dayanıklılık (Durabilite)
 Bir taşın dayanıklılığı, hava koşullarına,
kimyasal saldırılara, aşınmaya, dona,
ısıya ve diğer servis koşullarına
dayanabilmesidir.
 Bir taşın hem dayanıklılığı hem de
dayanımı dokusu, mineral bileşimi,
kimyasal ve fiziksel özelliklerinden
etkilenmektedir.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 22

Dayanım (Mukavemet)
(a) mineral bileşimi
(b) magmatik kayaçların soğutma hızı (tane
büyüklüğü)
(c) sedimanter kayaçların bileşen kristallerinin
oluşum şekli ve büyüklüğü
(d) metamorfik kayaçların metamorfizmasının türü ve
derecesi.
Bu nedenle, taşların dayanımları büyük farklılıklar
gösterir (Çok düşük değerlerden 3500 kgf/ cm2'ye
kadar).
Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 23
Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 24
 Dayanım
 Taşın basınç dayanımı, temellerde veya taş
duvarları desteklemek için önemlidir. Bununla
birlikte, çoğu taşın basınç dayanımı yapılarda
kullanılacak kadar yüksektir.
 Taş duvarın mukavemeti, taşın kendisinin
mukavemetinden, derz genişliğine ve kullanılan
harcın tipine bağlı olarak çok daha azdır.
 Taşın çekme ve eğilme mukavemeti basınç
dayanımından çok daha düşüktür.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 25

 Porozite ve Su Emme Oranı


Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 26

Taşın Dayanım – Su Emme İlişkisi

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 27

Genleşme Katsayısı
 Taşlar ısıtıldığında genleşir.
 Bununla birlikte, çoğu malzemenin aksine,
ısıtmadan sonra soğutulduğunda orijinal
hacimlerine geri dönmezler. Az miktarda (%
0.02 ila 0.04) kalıcı genleşme gösterirler.
 Bir taşın genleşme katsayısı, ısıtıldığında
genleşmesini ve soğutulduğunda büzülmesini
etkiler.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 28

 Yapı Taşlarının Fiziksel
Özellikleri
Nihai Basınç Yoğunluk Porozite Genleşme
Dayanımı (g/cm3) (%) Katsayısı
(MPa) (10-6/°C)

Granit 100-210 2.50-2.83 0-1 5.58-7.56

Mermer 70-180 2.56-2.72 0.2-0.6 3.6-10.08
Kireçtaşı 30-140 2.23-2.69 0.3-2.0 1.8-8.46
Kumtaşı 50-140 2.13-2.56 5-28 0.4-4.5
Kayrak taşı 50-210 2.75-2.83 0.1-0.7 12.6-18

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 29

Yangın Direnci
 Yüksek sıcaklıklar altında taştaki hasarın nedeni,
taşın eşit olmayan şekilde ısıtılan kısımlarının eşit
olmayan bir şekilde hacim değiştirmesi nedeniyle iç
gerilimlerden oluşan parçalanmadır.
 Kireçtaşı, 700°C'nin biraz üzerinde bir sıcaklığa
ulaşana kadar çok az bozulma gösterir, bu
sıcaklıktan sonra ayrışma başlar (CO2, reaksiyon
sonucu bünyeden uzaklaşmaktadır).
 Kumtaşları, yoğun ve gözeneksiz olmaları
durumunda yangından çok az etkilenirler.
 Granitler ve mermerler yangından çok fazla
etkilenirler.
Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 30
Caststone.org

 Dökme veya yapay taş, bağlayıcı madde ile yapılmış

bir duvar ürünüdür. Yüzeyi granit, kuvars, mermer
vb. içerebilir. Yüzey dokuları pürüzsüz, cilalı, renkli
veya renksiz olabilir.
 Sentetik taş, minerallerden ve bir polyester plastik
bağlayıcıdan yapılır. Örneğin, sentetik granit yaklaşık
%50 ince taneli granit, %30 ince silika kumu ve %20
polyester reçine kullanılarak üretilir. Sentetik
mermer, yaklaşık %80 ince silis kumu, %2-3 pigment
ve %17-18 polyester reçinesi (mermer yok!)
birleştirilerek üretilir.

Yapı Malzemesi – Yapı Taşları 31