Wikipedia.

org

KİLLİ MALZEMELER
10. Bölüm

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 1

Toprağın Tane Büyüklüğü
Sınıflaması
0.05 mm (50μm) < Kum < 2.00 mm
0.005 mm (5μm) < Silt < 0.05mm
Kil < 0.005 mm

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 2

Killer
 Islanabilme özelliğine sahiptir ve
istenilen şekle kolayca kalıplanabilir.
 Kuruduğunda şeklini korur.
 Isıtıldığında veya yandığında daha sert
olur.

Siltler ve kumlar ıslandığında plastik

olmazlar.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 3
 Tuğla Üretimi için Kil Çeşitleri
 Tortul killer, oluşturuldukları kaya sahasındaki
tortularda bulunur. Kum, CaCO3, Fe203 ve diğer
minerallerin yanı sıra yüksek miktarda silika ve alümina
içerirler.

 Sedimanter killer, su ile taşındıktan sonra

sedimantasyon ile çökelmiştir. Genellikle ince ve
homojendir.

 Şeyller, basınca maruz bırakılarak oluşturulan killerdir.

Genellikle sedimanter killerden oluşurlar. Çoğu tortul
killerden biraz daha küçük kum ve safsızlık yüzdesi
içerirler.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 4
Tuğla Üretimi için Kil Çeşitleri
 Ateş killeri, yüksek sıcaklıklara (ateş tuğlaları)
dayanabilen kil ürünleri üretmek için uygundur. Ateş
killeri diğerlerinden daha derin seviyelerde bulunur.
Bunlar bileşimde kaolinite yaklaşan yüksek dereceli
killerdir. Genellikle içlerinde <% 8 safsızlık bulunur.
 Arduvaz (metamorfize şeyl), kil ürünler için uygun
değildir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 5

Tuğla Üretiminde Kullanılan
Killerin Kompozisyonu
Saf Kil → Kaolinit → Al2O3.2SiO2.2H2O
Kil → SiO2+Al2O3+Safsızlıklar

Safsızlıklar: Fe2O3, CaO, MgO, K2O, Na2O,

kum vb.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 6

 Kaolin: su ile yüksek derecede plastiklik
özelliğine sahiptir. Kuruma ve ısıtma ile
yüksek büzülme eğilimi gösterir. Biraz
kum eklenerek büzülme azaltılabilir.
Bununla birlikte, çok fazla kum
yapışkanlığı azaltır ve plastisiteyi ve
çatlak gelişimini de azaltır.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 7

Safsızlıkların Kil Ürünlerinin
Özellikleri Üzerine Etkileri
 Demir oksit: kırmızı renk, yanmış kilin
mukavemetini ve sertliğini arttırır.
 Kalsiyum karbonat: sarımsı renk, yanma
sırasında büzülmeye neden olabilir. CaO kilin
kapak atması (yüzeyin ayrılması) neden
olabilir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 8

Kil Tuğla İmalatı

• Hammaddenin hazırlanması
• Şekillendirme
• Kurutma
• Sırlama (gerekirse)
• Yakma
• Soğutma
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 9
Hammaddelerin Hazırlanması

 Açık ocaklardan madencilik ve nakliye,

 Ön kırma,
 Küçük parçalara kırma (<50 mm),
 Çok ince bir un olması için öğütülmesi ve
karıştırılması,
 Ayırma
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 10
 Şekillendirme

 Temperleme: bir çamur (karıştırma)

değirmeninde kili suyla karıştırma işlemi.
 Karıştırma değirmeni, bıçakların bağlı
olduğu bir şafta sahip silindirik bir kaptan
oluşur. Şaft döndürüldükçe, bıçaklar kili
düzgün bir plastik kütleye indirger.
Gereken su miktarı, şekillendirme
yöntemiyle yönetilir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 11

 Soft-mud process

Şekillendirme İşlemi Metu course notes

Yumuşak Çamur İşlemi (%20-30 su)

Kuru Pres İşlemi (< %10 su)
 Her iki süreçte de; karıştırma değirmeninden çıkan kil
kalıplara yerleştirilir ve preslenir. Kuru pres yöntemi
için çok fazla baskı gerekiyor.
Sert Çamur (Ekstrüzyon) İşlemi (%12-15 su)
 Kil vakumla havalandırılır ve bir kalıptan sürekli olarak
ekstrüde edilir. Tuğlalar daha sonra istenen
uzunluklarda bir tel ile kesilir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 12

Metu course notes
 Kurutma
Metu course notes
 Tuğlalar çok fazla nem içerir. Islak renklerde yanmaya
maruz kalırlarsa, çözülecek, küçülecek ve
çatlayacaklardır. Aşırı nem yanma işlemi grafiği buhara
dönüşebilir ve tuğlaları patlatabilir. Bu renklerde, tuğlalar
yanmaya maruz kalmadan önce kurutulmalıdır.
 Tuğlalar arasındaki bir kurutma fırınında 40°C ila 200°C
arasındaki sıcaklıklarda kurutulur. Kuruma süresinin
uzunluğu kil tipine bağlı olarak 24 ila 48 saat arasında
değişir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 13

 Sırlama (Perdahlama)
 Sırlama, tuğla yüzeyinde ince ve pürüzsüz
bir kaplama sağlar; sırlı yüzey parlak bir
görünüm kazanır. Sırlama her türlü kil
ürününe uygulanan bir rutin değildir.
 Sırlama genellikle kurutma süresinin
sonunda, cam benzeri bir kaplama üreten
belirli bir sıcaklıktaki (65°C veya daha fazla)
tuğlaya eriyen ve kaynaşmış mineral
bileşenlerden oluşan bir karışımın
uygulanması ile gerçekleştirilir.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 14
Yakma
 Yanma kontrollü bir ısıtma ve soğutma
işlemidir. Tuğlalar yüksek sıcaklıklara
(>950°C) tabi tutulur ve daha sonra
soğutulur.
 Tünel (sürekli) fırın uzun (150-200m)
dikdörtgen bir fırındır. Tuğlalar, demiryolu
raylarında taşınan fırın arabalarında yavaşça
hareket ettirilir.
 Periyodik fırın, önce tuğlalarla yüklenen,
sonra yakılan ve daha sonra soğutulan bir
fırındır.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 15
 Yakma İşlemi
Serbest suyun buharlaşması: 200°C'ye kadar serbest suyun
buharlaştırılması.
Dehidrasyon: Kil moleküllerini parçalayarak kimyasal olarak
birleştirilen suyun dışarı atılması. Yaklaşık 450°C'de başlar ve
yaklaşık 750°C'de tamamlanır.
Oksidasyon, kildeki tüm yanıcı maddelerin yakıldığı, eritici
malzemelerinin oksit haline getirildiği ve kükürtün
uzaklaştırıldığı aşamadır. Oksidasyon, dehidrasyon
aşamasında başlar. (450°C ila 950°C)
Vitrifikasyon, kilin düşük erime noktalı bileşenlerinin bir cam
şeklinde sıvılaştığı, tuğla parçacıklarının bağlandığı ve kil
ürününün gözeneklerini sınırlı bir ölçüde doldurduğu
aşamadır. (Kil tipine bağlı olarak 950°C ila 1200°C)
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 16
Soğutma
 Yanmış kil ürünlerinin soğutulması
kontrollü bir oranda yapılmalıdır.
 Soğutma hızı ürünün kırılganlığını,
rengini ve şeklini etkiler.
 Soğutma çok hızlı olursa, çatlama
meydana gelir ve tuğla çok kırılgan hale
gelir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 17

Tuğlada Oluşan Kusurların
Nedenleri

• Kilin uygun olmayan kimyasal bileşimi,

• Kil, kum ve suyun yanlış karıştırılması,
• Yanlış şekillendirme,
• Yanlış yakma işlemi.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 18

Tuğla Kusurları

• Kireç sonucu patlama,

• Kabarma,
• Tabakalaşma,
• Çatlaklar,
• Büzülme, ve
• Yetersiz sertlik ve düşük mukavemet.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 19
 Kireç Sonucu Patlama
australbrick.com.au

 Küçük CaO topakları → Ca (OH) 2'yi

oluşturmak için hidratasyon → 2-3 kat
genişleme → tuğla yüzeyinin kırılması
→ küçük çukurlar
 Ortaya çıkan kireç patlamaları göze hoş
gelmeyen kusurlardır.
 Ayrıca tuğlanın dayanımını azaltabilirler.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 20
Kabarma
 Bunlar, yanma sırasında genişleyen tuğlanın
yüzeyinde oluşan küçük hava kabarcıklarıdır.
 Bir parça içindeki büyük kabarcıklar, eksik
karıştırma veya yanlış şekillendirme sonucudur.
 Kabarcıklar tuğla yüzeyinin görünüşünü bozar;
ayrıca mukavemeti ve dayanıklılığı azaltır.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 21

Tabakalaşma
 Tabakalaşmalar, bazı içi boş yapı taşlarının
kalıptan çıkma aşamasında meydana gelir. Kil
ekstrüde edildiğinde kalıbın yanındaki
kenarlardaki kısım sürtünme ile geciktirilir. İnce
kısımlar kalın kısımlardan daha fazla gecikir.
 Kalıptan çıkış hızı çok büyükse, ince ve kalın
kısımlar arasında uzunlamasına tabakalaşma
gelişir.
 Tabakalaşma, zayıf düzlemler oluşturur. Donma
etkisinde tuğlaların parçalanmaya karşı direncini
azaltırlar.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 22
Çatlaklar

 Kilin uygun olmayan bileşimi,

 Tuğlaların yanlış kurutulması,
 Yanmış ürünlerin çok hızlı soğutulması,
 Çok fazla kum kullanılması nedeniyle
kohezyon eksikliği.
Çatlaklar tuğlaların mukavemetini ve
dayanıklılığını azaltır.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 23

Büzülme
 Saf kaolin, büyük hacim değişikliği
nedeniyle kurutmada büzülme
eğilimindedir. Bu nedenle, malzeme biraz
kum içermelidir.
 Büzülme, sürekli yanma sonucu da
ortaya çıkabilir.
 Büzülen parçalar, özellikle görünür
oldukları yerlerde kullanıma uygun
değildir.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 24
Yumuşaklık ve Düşük
Mukavemet

 Yetersiz yanma kil ürünlerinin yumuşak

ve zayıf olmasına neden olur. Bu tür
ürünler yeterli dayanım ve dayanıklılık
göstermez.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 25

Tuğlaların Sınıflandırılması
1. Yoğunluğa göre,
• LD elemanlar (dikey delikli veya yatay delikli)
• HD elemanlar (düz veya dikey delikli)
2. Kullanım amacına göre:
• Kaplama tuğlaları,
• Kaldırım tuğlaları,
• Kanalizasyon tuğlaları,
• Ateş tuğlaları

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 26

Yoğunluğa göre Sınıflandırma
 LD elemanlar: korumalı duvarda kullanım için
brüt kuru yoğunluğu 1000 kg/m3'e eşit veya daha
az olan kil kâgir elemanlar.
 HD elemanlar:
 a) korunmasız duvarda kullanım için tüm kil kâgir
elemanlar;
 b) korumalı duvarda kullanım için brüt kuru
yoğunluğu 1000 kg / m3'den daha büyük kil kâgir
elemanlar.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 27

LD Elemanlar

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 28

HD Elemanlar

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 29

Delikler
 Delikli tuğlalar aşağıdaki amaçlar için
üretilebilir:
• Daha kolay kullanım ve yapı üzerinde daha az
yükün birim ağırlığını azaltmak,
• Daha az hammadde kullanarak ekonomi elde
etmek,
• Daha iyi ısı yalıtımı sağlar.
 Delikli tuğla üretimi sırasında tabakalaşma ve
çatlakları önlemek için, bu delikler simetrik bir
şekilde yerleştirilmelidir.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 30
Kullanım Amacına Göre
Sınıflandırma
Kaplama Tuğlaları, dış ve iç duvarların ve bölmelerin
yapımında kullanılır.
Kaldırım Tuğlaları, trafiğin aşındırıcı etkisine karşı
koymak için nispeten daha sert tuğlalardır. (Şist)
Kanalizasyon Tuğlaları, büyük miktarlarda aşındırıcı
malzeme taşıyan kanalizasyonun etkisine karşı
koymak için geçirimsiz ve sert tuğlalardır.
Ateş Tuğlaları, yüksek sıcaklıklara dayanacak şekilde
yapılmıştır. Şömineleri, bacaları veya fırınları
astarlamak için kullanılırlar.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 31

Litri - Ildırı’da (Çeşme-İzmir) bulunan 200 yıllık kil
tuğlası
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 32
Tuğlaların Özellikleri
 Porozite ve su emme
 Mukavemet,
 Birim hacim ağırlık,
 Dayanıklılık

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 33

Porozite ve Su Emme
 Porozite ve su emme özellikle korunmasız
duvarcılık için önemlidir.
AbsorbeEdilenSuMikta rı
% SuEmme  x100
KuruTuğuruğırlığı

 Absorbe edilen su miktarı, birkaç saat suda

kaynatılarak veya 24 saat boyunca soğuk suya
daldırılarak belirlenebilir.
 Daha yüksek gözeneklilik veya daha yüksek su
emme, daha düşük mukavemet ve daha düşük
dayanıklılık sağlar.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 34
 Başlangıç Su Emme Oranı
 Bir tuğlanın başlangıçtaki (su ile ilk temas
edilen zaman) su emilim oranı önemlidir,
çünkü tuğla ve harç arasındaki bağı etkiler.
 Tuğla sabit bir kütleye kadar kurutulduktan
sonra, duvar elemanının yatak yüzü belirli bir
süre (t = 60 ± 2 sn) (5 ± 1 mm) suya batırılır
ve kütle artışı (gram cinsinden ∆m) kaydedilir.
Cwi,s = ∆m / Ast x 103 (kg/(m2xmin))
As: yatak yüzey alanı (mm2)
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 35
Dayanım

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 36

 Sayısal Örnek
 Bir tuğla numunesinin
125
kuru ağırlığı 1050 g'dır.

Compressive Strength
100
Su emme testinden

(kgf/cm^2)
sonra ağırlığı 1208 g 75

olarak belirlenmiştir. 50

 Verilen şekli kullanarak 25

tuğlanın basınç 0
dayanımını tahmin edin. 0 5 10 15 20 25 30

(1208  1050) % Absorption

%SuEmme :  15%
1050
Dayanıa  40kgf / cm 2
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 37
Basınç Dayanımı Tayini
(TS EN 772-1)
 Duvar elemanlarını birden fazla yönde test
etmek mümkündür.
 İlk olarak, yüzey taşlama, kapatma, olukların
ortadan kaldırılması veya çukurların
doldurulmasıyla hazırlanır,
 Daha sonra hava ile kuru hale getirilir,
 Uygun yükleme hızı seçilir,
 Tuğlanın mukavemeti, elde edilen maksimum
yükün yüklü alanına bölünmesi ile hesaplanır.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 38

Tuğlanın Dayanımı
 Dikey delikli tuğlaların mukavemet
değerleri 80-200 kgf/cm2 arasında
değişir.
 Bir duvar elemanının mukavemeti
aşağıdakilerden etkilenir:
• tuğlanın mukavemeti,
• harcın mukavemeti,
• işçilik,
• duvar tasarımı
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 39
Net Kuru Yoğunluk
 Bir kil tuğlanın kuru ağırlığının net
hacmine bölünmesiyle hesaplanır.
 Net Hacim: Ürünün hacmi - tüm
deliklerin ve boşlukların hacmi (suda
tartım ile belirlenir)
mkuru
n  x106 (kg / m3 )
Vnet

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 40

Brüt Kuru Yoğunluk
 Bir kil numunesinin kuru ağırlığının brüt
hacmine bölünmesiyle hesaplanır.
 Brüt Hacim: Ürünün hacmi - harçla
doldurmak için tasarlanmış deliklerin,
boşlukların ve çukurların hacmi.
mkuru
b  x106 (kg / m3 )
Vbrüt

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 41

Durabilite (Dayanıklılık)
 Donma-çözülme direnci su emme ile
ilgilidir. Su emilir, donma sırasında
genleşir ve tuğlayı çatlar.
 Porozite dayanıklılığı azaltır: kimyasallar
emilebilir (kanalizasyon boruları).
 Daha az gözenekli, dayanımı yüksek
ürünler daha yüksek dayanıklılığa
sahiptir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 42

Kil Tuğla Dışındaki Kagir (Duvar,
Yığma) Elemanları
 Kalsiyum silikat kagir elemanlar
 Beton yığma elemanlar (yoğun ve hafif
agrega)
 Gaz beton duvar elemanlar
 Taş yığma elemanlar (doğal veya yapay)

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 43

Kalsiyum Silikat
Kagir Elemanlar

 Kalsiyum silikat elemanları kum, kireç ve su

karıştırılarak üretilir.
 Doğal bileşenlerin bu karışımı mekanik veya
hidrolik presler ile şekillendirilir. Kalıplamadan
sonra, malzeme bir otoklavda sertleştirilir.
 Bu otoklavlarda, sıcaklığı yaklaşık 200°C'ye
çıkarmak için 8 ila 16 barlık basınçlarda buhar
verilir.

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 44

Beton Kagir Elemanlar
(hafif veya yoğun)

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 45

Gaz Beton Kagir Elemanlar
 Hammaddeler: kuvars kumu, kireç
ve/veya çimento, alüminyum tozu
(hacimce %5 - %8) ve su.
 Karıştırılıp formlara döküldüğünde,
alüminyum tozu, hidrojen oluşturmak
için kalsiyum hidroksit ve su ile
reaksiyona girer.
 Hidrojen gazı ham karışımı köpürterek
hacmini iki katına çıkarır.
Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 46
Taş Yığma Elemanlar
(Doğal veya Yapay)

Rooftilemanagement.com

Yapı Malzemesi – Killi Malzemeler 47