Χημικές αντιδράσεις – Χημικές εξισώσεις

Χημική αντίδραση (ή χημικό φαινόμενο) ονομάζεται κάθε μεταβολή κατά την οποία
από ορισμένες αρχικές ουσίες (αντιδρώντα) δημιουργούνται νέες ουσίες (προϊόντα)
με διαφορετικές ιδιότητες από τις αρχικές.

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε αδιάκριτα την έκφραση χημική αντίδραση και χημική
εξίσωση. Όμως αντιπροσωπεύουν διαφορετικά πράγματα.

Χημική αντίδραση είναι το χημικό φαινόμενο που πραγματοποιείται δηλ. το υδρογόνο

και το χλώριο αντιδρούν και σχηματίζεται υδροχλώριο
ΕΝΩ
Χημική εξίσωση είναι η περιγραφή της χημικής αντίδρασης με χημικούς τύπους δηλ.
Η2(g)+ Cl2(g) → 2HCl(g)

Κάθε χημική αντίδραση συμβολίζεται με μια χημική εξίσωση.

Σε κάθε χημική εξίσωση διακρίνουμε δύο μέλη, τα οποία συνδέονται μεταξύ
τους με ένα βέλος(→). Στο πρώτο μέλος (αριστερά) γράφουμε τις χημικές ουσίες που
υπήρχαν αρχικά, πριν γίνει η χημική αντίδραση, και οι οποίες ονομάζονται
αντιδρώντα, ενώ στο δεύτερο μέλος (δεξιά) γράφουμε τις χημικές ουσίες που
παράγονται κατά την αντίδραση και οι οποίες ονομάζονται προϊόντα.
Στο βέλος της εξίσωσης της αντίδρασης δηλώνονται οι συνθήκες κατά την
πραγματοποίηση της αντίδρασης όπως θερμοκρασία, ακτινοβολία , καταλύτες κ.α.

Διάσπαση δεσμών Δημιουργία

δεσμών
 ➢ Πως μπορούμε να γράψουμε μια χημική εξίσωση σωστά
Για να γραφεί σωστά μια χημική εξίσωση, θα πρέπει να πληροί τις παρακάτω
προϋποθέσεις:
1. Τα ίδια είδη ατόμων που υπάρχουν στα αντιδρώντα πρέπει να υπάρχουν και στα
προϊόντα.
2. Περιγραφή πραγματικού χημικού φαινομένου.
π.χ Η χημική αντίδραση του χαλκού Cu με τον δισθενή θειικό σίδηρο Fe(SO 4)2 δεν
πραγματοποιείται, άρα και η χημική εξίσωση : Cu + Fe(SO 4)2 → Cu(SO4)2 + Fe δεν
είναι σωστή.
3. Ισοστάθμιση μάζας: σε κάθε χημική αντίδραση ισχύει ο νόμος διατήρησης μάζας
σύμφωνα με τον οποίο η μάζα των αντιδρώντων ισούται με την μάζα των προϊόντων
της αντίδρασης.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει ίσος αριθμός ατόμων από κάθε χημικό στοιχείο
στα αντιδρώντα και στα προϊόντα.
Για να το πετύχουμε αυτό βάζουμε κατάλληλους αριθμούς μπροστά από τους χημικούς
τύπους των ουσιών. Τους αριθμούς αυτούς τους ονομάζουμε συντελεστές.
Οι συντελεστές πρέπει να είναι τέτοιοι ώστε να εξασφαλίζουν το ίδιο πλήθος των
ατόμων από κάθε στοιχείο που συμμετέχει στην αντίδραση.
Τότε η εξίσωση είναι ισοσταθμισμένη.
✓ Δεν έχει καμία σημασία πως βρίσκονται, σε ποια μορφή ή σε ποιες ενώσεις.
Πρέπει το συνολικό πλήθος ατόμων να είναι το ίδιο.
π.χ N2(g) + H2(g) → NH3(g) Λάθος
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g) Σωστή
4. Ισοστάθμιση φορτίου: Το συνολικό φορτίο των αντιδρώντων πρέπει να είναι ίσο με
το συνολικό φορτίο των προϊόντων.
Αυτό πρακτικά δεν θα μας απασχολήσει γιατί εμείς δουλεύουμε με μόρια που δεν έχουν
φορτίο.
Επομένως το συνολικό φορτίο των αντιδρώντων είναι ίσο με μηδέν και το συνολικό
φορτίο των προϊόντων είναι και αυτό ίσο με μηδέν.
 Ο αριθμός των μορίων των αντιδρώντων είναι πάντα ίδιος με τον αριθμό των
μορίων των προϊόντων
Η παραπάνω πρόταση είναι λάθος. Σε μια χημική εξίσωση ο συνολικός αριθμός
των μορίων των αντιδρώντων δεν είναι ΠΑΝΤΑ ίσος με τον συνολικό αριθμό των
μορίων των προϊόντων.
π.χ Η2(g) + Cl2(g) → 2HCl(g)
1μόριο 1μόριο 2μόρια
ΑΛΛΑ
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
1μόριο 3μόρια 2μόρια

CH4(g) + O2(g) → CO2(g) + H2O(g) (λανθασμένη)

CH4(g) + 2 O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) (σωστή)

Χαρακτηριστικά των χημικών αντιδράσεων

➢ Πότε πραγματοποιείται μια αντίδραση

Για να πραγματοποιηθεί μία χημική αντίδραση θα πρέπει, σύμφωνα με τη θεωρία των
συγκρούσεων, οι δομικές μονάδες των αντιδρώντων να συγκρουστούν μεταξύ τους και
μάλιστα να συγκρουστούν κατάλληλα.
Με τον όρο «κατάλληλα» εννοούμε ότι πρέπει να έχουν:
1. την κατάλληλη ταχύτητα δηλ. την ελάχιστη κινητική ενέργεια και
2. τον κατάλληλο προσανατολισμό (οι μετωπικές συγκρούσεις είναι πιο
αποτελεσματικές.)
Αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης είναι η διάσπαση των αρχικών δεσμών (των
αντιδρώντων) και η δημιουργία νέων δεσμών (των προϊόντων).
Τότε θεωρούμε ότι η σύγκρουση είναι αποτελεσματική.
✓ Έχει εκτιμηθεί ότι μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό των συγκρούσεων των
αντιδρώντων είναι αποτελεσματικές
 ➢ Τι ορίζουμε ταχύτητα μιας αντίδρασης
Ταχύτητα μιας αντίδρασης ορίζεται η μεταβολή της συγκέντρωσης ενός από τα
αντιδρώντα ή τα προϊόντα, στη μονάδα του χρόνου.
Ή Πόσο γρήγορα αντιδρούν τα αντιδρώντα και μετατρέπονται σε προϊόντα
Ή Πόσες αποτελεσματικές συγκρούσεις πραγματοποιούνται
Εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε ότι η ταχύτητα με την οποία τα διάφορα
χημικά φαινόμενα εξελίσσονται ποικίλλει.
Έτσι ένα φρούτο ωριμάζει πολύ αργά, ο Fe σκουριάζει επίσης πολύ αργά, όμως
η έκρηξη της νιτρογλυκερίνης, η καύση του Mg, η αναπνοή γίνονται ακαριαία.
Επίσης, η αντίδραση 2Η 2 + Ο2 → 2Η2Ο στη συνήθη θερμοκρασία προχωρεί
τόσο αργά, ώστε πρακτικά δε γίνεται.
Αν όμως τη «βοηθήσουμε» με ένα σπινθήρα, τότε
γίνεται έκρηξη, δηλαδή η αντίδραση γίνεται με πολύ
μεγάλη ταχύτητα.

➢ Πως μπορούμε να αυξήσουμε την ταχύτητα

μιας αντίδρασης;
Η ταχύτητα μιας αντίδρασης μπορεί να αυξηθεί :
1. Με αύξηση της ποσότητας (συγκέντρωσης) των
αντιδρώντων.
2. Με αύξηση της θερμοκρασίας.
3. Με την παρουσία καταλυτών. Ο καταλύτης
αυξάνει την ταχύτητα της αντίδρασης, χωρίς ο ίδιος
να συμμετέχει στην αντίδραση και να
καταναλώνεται. Οι αντιδράσεις στους ζωντανούς
οργανισμούς καταλύονται από τα ένζυμα ή
βιοκαταλύτες.
4. Με την αύξηση της επιφάνειας επαφής των
στερεών σωμάτων που μετέχουν στην αντίδραση.
Π.χ. ο άνθρακας σε μεγάλα κομμάτια καίγεται αργά,
ενώ σε μορφή σκόνης σχεδόν ακαριαία.

➢ Τι συμβαίνει με τις ενεργειακές μεταβολές σε ένα χημικό φαινόμενο;

Είναι γνωστό ότι στις χημικές αντιδράσεις τα άτομα διατηρούνται, ενώ
ανακατανέμονται. Δηλαδή, οι αρχικοί δεσμοί «σπάζουν» και δημιουργούνται
καινούργιοι σχηματίζοντας έτσι τα προϊόντα της αντίδρασης.
Π.χ. στην αντίδραση H 2 + Cl2 → 2HCl, «σπάζουν» οι δεσμοί Η-Η και Cl-Cl και
δημιουργείται ο δεσμός H-Cl.
 Γενικά, για να «σπάσει» ένας δεσμός, χρειάζεται ενέργεια, ενώ όταν
δημιουργείται εκλύεται. Αυτό το «πάρε – δώσε» ενέργειας κρίνει τελικά κατά πόσο
η αντίδραση συνολικά ελευθερώνει ή απορροφά ενέργεια σε μορφή θερμότητας.
Ενδόθερμη είναι η χημική αντίδραση που απορροφά
ενέργεια υπό μορφή θερμότητας από το περιβάλλον.
Εξώθερμη ονομάζεται μία χημική Σ' αυτές τις αντιδράσεις η θερμοκρασία του συστήματος
αντίδραση όταν εκλύεται (αποδίδεται) μειώνεται δηλ. τα προϊόντα βρίσκονται σε υψηλότερο
ενέργεια υπό μορφή θερμότητας ενεργειακό επίπεδο από τα αντιδρώντα.
στο περιβάλλον. Σ' αυτές τις
αντιδράσεις η θερμοκρασία του
συστήματος αυξάνεται δηλ. τα
προϊόντα βρίσκονται σε χαμηλότερο Θερμοουδέτερες στις οποίες
ενεργειακό επίπεδο από τα δεν παρατηρούνται
αντιδρώντα. Εξώθερμες είναι οι ενεργειακές μεταβολές ή αυτές
αντιδράσεις καύσης. είναι πάρα πολύ μικρές.

Στα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζεται η ενεργειακή μεταβολή σε μία εξώθερμη

και μία ενδόθερμη χημική αντίδραση
 Απόδοση χημικής αντίδρασης
❖ Μονόδρομες ή ποσοτικές είναι οι χημικές αντιδράσεις κατά τις οποίες
παρατηρείται πλήρης μετατροπή των αντιδρώντων σε προϊόντα, εφόσον τα αντιδρώντα
βρίσκονται σε στοιχειομετρική αναλογία. Σ'αυτές τις αντιδράσεις η (θεωρητική)
απόδοση είναι 100 % και πορεύονται μόνο προς μία κατεύθυνση.
❖ Αμφίδρομες είναι οι χημικές αντιδράσεις κατά τις οποίες τα αντιδρώντα,
εφόσον είναι σε στοιχειομετρική αναλογία, δε μετασχηματίζονται πλήρως σε προϊόντα
αλλά ένα μέρος τους παραμένει ως έχει αφού στη μονάδα του χρόνου τα προϊόντα
επανασχηματίζουν τα αντιδρώντα με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να επέλθει χημική
ισορροπία.

Απόδοση μιας αντίδρασης λέγεται ο λόγος της ποσότητας της ουσίας που
παράγεται πρακτικά προς την ποσότητα της ουσίας που θα παραγόταν θεωρητικά
αν η αντίδραση ήταν ποσοτική.

Επειδή συνήθως η ποσότητα της ουσίας που παράγεται

πρακτικά είναι μικρότερη από την ποσότητα που θα παραγόταν
θεωρητικά, η απόδοση είναι <100%, μπορούμε να αυξήσουμε
την απόδοση μιας αντίδρασης μεταβάλλοντας:
1. την ποσότητα (συγκέντρωση) των αντιδρώντων ή των
προϊόντων
2. τη θερμοκρασία
3. την πίεση (αν στην αντίδραση μετέχουν αέρια).

Ταξινόμηση χημικών αντιδράσεων

 Οξειδοαναγωγικές Αντιδράσεις
ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΙΚΕΣ: ονομάζονται οι αντιδράσεις στις οποίες μεταβάλλονται οι
αριθμοί οξείδωσης όλων ή ορισμένων από τα χημικά στοιχεία που συμμετέχουν.
✓ Κατά την αντίδραση οξειδοαναγωγής, πραγματοποιούνται ταυτόχρονα τα
φαινόμενα της οξείδωσης και της αναγωγής.
• ΟΞΕΙΔΩΣΗ ονομάζεται η αύξηση του αριθμού οξείδωσης ενός χημικού
στοιχείου.
• ΑΝΑΓΩΓΗ ονομάζεται η ελάττωση του αριθμού οξείδωσης ενός χημικού
στοιχείου
 Οξειδωτική ουσία ονομάζεται η ουσία που προκαλεί οξείδωση ενώ η ίδια ανάγεται
δηλ. ελαττώνεται ο Α.Ο.
Αναγωγική ουσία ονομάζεται η ουσία που προκαλεί αναγωγή ενώ η ίδια οξειδώνεται
δηλ. αυξάνεται ο Α.Ο

Παράδειγμα:
2Na + Cl2 → 2NaCl
Στην παραπάνω αντίδραση ο αριθμός οξείδωσης του νατρίου μεταβάλλεται από ο που
είναι σε ελεύθερη κατάσταση σε +1 όταν είναι ενωμένο με το χλώριο. Αντίθετα το χλώριο
μειώνει τον αριθμό οξείδωσής του από 0 σε ελεύθερη κατάσταση σε -1 στο αλάτι.

Οξειδωτική Ουσία Αναγωγική Ουσία

1. Προκαλεί οξείδωση Προκαλεί αναγωγή
2. Ανάγεται Οξείδωση
3. Ελαττώνεται ο Α.Ο. του Αυξάνεται ο Α.Ο. του
4. Προσλαμβάνει ηλεκτρόνια Αποβάλλει ηλεκτρόνια

Οι οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις διακρίνονται σε:

1. Αντιδράσεις σύνθεσης
Δύο ή περισσότερα χημικά στοιχεία αντιδρούν και σχηματίζουν μια χημική ένωση. Ο
γενικός τύπος των αντιδράσεων αυτών είναι :

Παραδείγματα:
2K(s) + Cl2(g) → 2KCl(s)
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
hv / φως
H2(g) + Cl2(g 2HCl(g)
C(s) + O2(g) → CO2(g)
 ✓ Στις αντιδράσεις σύνθεσης ανήκουν και οι αντιδράσεις ανυδριτών οξέων ή
βάσεων με το νερό (Η 2Ο).Όμως οι αντιδράσεις αυτές είναι μεταθετικές.
Παραδείγματα:
SO3 (s) + H2O (l) → H2SO4 (aq)
CaO (s) + H2O (l) → Ca(OH)2 (aq)

2. Αντιδράσεις διάσπασης
Μία χημική ένωση διασπάται σε απλούστερες χημικές ουσίες ( ΟΧΙ όμως στα
συστατικά του στοιχεία)
Ο γενικός τους τύπος των αντιδράσεων αυτών είναι :

Παραδείγματα:
CaCO3(s) → CaO(s)+ CO2(g)
2KClO3(s) → 2KCl(s) + 3O2(g)
Οι περισσότερες αντιδράσεις διάσπασης είναι οξειδοαναγωγικές. Υπάρχουν όμως
και αρκετές που είναι μεταθετικές όπως : CaCO3(s) → CaO(s)+ CO2(g)

3. Αντιδράσεις αποσύνθεσης
Μία χημική ένωση διασπάται στα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελείται
Ο γενικός τους τύπος είναι :

Παραδείγματα:
2HgO (s) → 2Hg (l) + O2 (g)
2CuO (s) → 2Cu (s) + O2 (g)
2AgBr (s) → 2Ag (s) + Br2 (l)
Οι αντιδράσεις αποσύνθεσης και διάσπασης είναι γενικά ενδόθερμες αντιδράσεις.

4. Αντιδράσεις απλής αντικατάστασης

 Στις αντιδράσεις αυτές ένα μέταλλο Μ που βρίσκεται σε ελεύθερη κατάσταση
αντικαθιστά ένα άλλο μέταλλο Μ΄ (ή το υδρογόνο) που βρίσκεται σε μια χημική ένωση
σύμφωνα με τον γενικό τύπο:

Όπου: Μ= μέταλλο, Μ΄= μέταλλο ή υδρογόνο και Χ = ανιόν μονοατομικό ή

πολυατομικό

Ή ένα αμέταλλο Α που βρίσκεται σε ελεύθερη κατάσταση αντικαθιστά ένα

άλλο αμέταλλο Α΄ που βρίσκεται σε μια χημική ένωση σύμφωνα με τον γενικό τύπο:

Όπου: Α= αμέταλλο, Α΄= αμέταλλο και Χ = κατιόν μονοατομικό

Βασική προϋπόθεση για να πραγματοποιηθεί η αντίδραση απλής αντικατάστασης είναι το

Μ να είναι δραστικότερο του Μ΄ και το Α δραστικότερο του Α΄.
Παρακάτω παρουσιάζεται η σειρά δραστικότητας των μετάλλων και των αμετάλλων
αντίστοιχα.

Σειρά δραστικότητας των μετάλλων Μ:

Li, K, Ba, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Fe, Co, Ni, Sn, Pb, H, Cu, Hg, Ag, Pt, Au

Κάθε μέταλλο αντικαθιστά στις ενώσεις τους τα μέταλλα που βρίσκονται μετά από αυτό στη
σειρά επειδή είναι δραστικότερο.
Όσο αριστερότερα βρίσκεται ένα μέταλλο, τόσο δραστικότερο είναι.

Σειρά δραστικότητας των αμετάλλων Α:

F 2, Cl2, Br2, O2, I2, S

Κάθε αμέταλλο αντικαθιστά στις ενώσεις τους τα αμέταλλα που βρίσκονται μετά από αυτό
στη σειρά επειδή είναι δραστικότερο.
Όσο αριστερότερα βρίσκεται ένα αμέταλλο, τόσο δραστικότερο είναι.
 ➢ Στις αντιδράσεις απλής αντικατάστασης υπάρχουν οι παρακάτω
υποκατηγορίες:
I. Μέταλλο(1) + Άλας(1) → Μέταλλο(2) + Άλας (2)
Παραδείγματα:
Zn + 2AgNO3 → Zn(NO3)2 + 2Ag
Zn+ CuSO4 → ZnSO4 + Cu
2Na + FeCl2 → 2NaCl + Fe
Fe + NaCl → ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ ( ο Fe είναι λιγότερο δραστικός από
το Νa )
Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu

Σε αντιδράσεις απλής αντικατάστασης, όταν ένα μέταλλο έχει πολλούς Α.Ο. τότε
στα προϊόντα εμφανίζεται με το μικρότερο Α.Ο.
π.χ. ο Fe μετατρέπεται σε Fe +2 και ΟΧΙ Fe+3

ΕΞΑΙΡΕΣΗ αποτελεί ο Cu o οποίος μετατρέπεται σε Cu +2

II. Μέταλλο + οξύ → άλας + Η2

Παραδείγματα:
2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2
Fe + 2HBr →FeBr2 + H2
Ag + HCl → ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ
( o Ag είναι λιγότερο δραστικός από το Η 2) Τα μέταλλα που βρίσκονται πιο
αριστερά από το Η2 στη σειρά
δραστικότητας αντικαθιστούν το
υδρογόνο των οξέων και
Παρατηρούμε ότι πάλι το μέταλλο εμφανίζεται ελευθερώνουν αέριο Η2
στα προϊόντα με το μικρότερο αριθμό
οξείδωσης από αυτούς που τυχόν έχει.
Έτσι ο σίδηρος με τιμές Fe +2 και Fe+3 δίνει ενώσεις
με την τιμή Fe +2 .

Τα πυκνά διαλύματα θειικού οξέος Η2SO4 και τα διαλύματα πυκνού και αραιού
νιτρικού οξέος HNO3 κατά τις αντιδράσεις τους με μέταλλα ΔΕΝ απελευθερώνουν
αέριο Η2.
Δίνουν πολύπλοκες οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις
.
III α. Μέταλλο (Li, K, Ba, Ca, Na) + Η 2Ο → υδροξείδιο του μετάλλου + Η 2
Παραδείγματα:
Na + H2O → NaOH + 1/2 H 2
Ba + 2H2O → Ba(OH)2 + H2

β. Μέταλλο + Η 2Ο → οξείδιο του μετάλλου + Η 2

Τα υπόλοιπα μέταλλα (εκτός από τα Li, K, Ba, Ca, Na) που είναι πιο δραστικά από το
Η2 αντιδρούν σε υψηλή θερμοκρασία και σχηματίζουν τα αντίστοιχα οξείδια και Η 2
Παραδείγματα:
Mg + H2O → MgO + H2
2Al + 3H2O → Al2O3 + 3H2
Cu + H2O → ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ
( o Cu είναι λιγότερο δραστικός από το Η 2)

IV. Αμέταλλο(1) + Δυαδική ένωση(1) → Αμέταλλο(2) + Δυαδική ένωση(2)

Παραδείγματα:
Να θυμίσουμε ότι τα διατομικά
Cl2 + 2KI → 2KCl + I2
στοιχεία είναι τα Χ2, O2, N2, Η2
I2 + NaF → ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ
( Τo I2 είναι λιγότερο δραστικό από το F) όπου Χ: F, Cl, Br, I

ΜΕΤΑΘΕΤΙΚΕΣ: ονομάζονται οι αντιδράσεις στις οποίες ΔΕ μεταβάλλεται ο

αριθμός οξείδωσης κανενός από τα στοιχεία που συμμετέχουν στην αντίδραση.

➢ Οι μεταθετικές αντιδράσεις διακρίνονται στις:

1. Αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης

Πραγματοποιούνται μεταξύ δύο ηλεκτρολυτών (οξέων, βάσεων, αλάτων) μέσα

σε υδατικά διαλύματα, κατά τις οποίες γίνεται ανταλλαγή ιόντων με βάση το παρακάτω
σχήμα:
 Τα κατιόντα των δύο ηλεκτρολυτών αλλάζουν θέσεις και αντικαθιστά το ένα
τη θέση του άλλου. Ταυτόχρονα η ίδια διαδικασία συμβαίνει και με τα ανιόντα των
ηλεκτρολυτών και έτσι τελικά σχηματίζονται στα προϊόντα δύο νέοι ηλεκτρολύτες.
Προϋπόθεση για να πραγματοποιηθεί μια αντίδραση διπλής αντικατάστασης είναι
κάποιο από τα προϊόντα να :
i. Διαφεύγει ως αέριο
ii. ή να καταβυθίζεται ως ίζημα
iii. ή να ιοντίζεται ελάχιστα δηλ. να είναι ασθενής ηλεκτρολύτης
iv. ή να είναι νερό (εξουδετέρωση).

Για τις παραπάνω περιπτώσεις θα πρέπει να μπορούμε να αναγνωρίζουμε ποια

είναι τα ιζήματα και τα αέρια.
ΑΛΑΤΑ IZHMATA
Ανθρακικά (CO 3 ) -2 ΟΛΑ εκτός από Na2CO3 , K2CO3 ,
(NH4)2CO3
Φωσφορικά (PO 4 ) -3 ΟΛΑ εκτός από Na 3PO4, K3PO4 ,
(NH4)3PO4
Θειικά (SO 4 )-2 CaSO4, BaSO4, PbSO4,
Φθοριούχα ( F ) - ΟΛΑ εκτός από NaF, KF, NH 4F
Θειούχα ( S )-2
ΟΛΑ εκτός από Na2S , K2S , (NH4)2S,
MgS, CaS, BaS
Αλογονούχα (Χ : Br , Cl , I )
- - - - AgX, PbX, CuX
Υδροξείδια μετάλλων (βάσεις) ΟΛΑ εκτός από NaOH, KOH, Ca(OH)2,
Ba(OH)2
ΑΕΡΙΑ (P=1atm, θ=25 οC) HF, HCl, HBr, HI, H 2S, HCN, CO2,
SO2, NH3

Αν στα προϊόντα μιας αντίδρασης εμφανιστούν οι ενώσεις H2CO3, H2SO3, NH4OH δε θα τις
γράφουμε, επειδή είναι ασταθείς και διασπώνται, και στη θέση τους θα γράφουμε:

H2CO3 → CO2 + Η2Ο

H2SO3 → SO2 + Η2Ο
ΝΗ4ΟΗ → ΝΗ3+ Η2Ο

Αν το αέριο είναι ευδιάλυτο στο Η2Ο, για να πραγματοποιηθεί η αντίδραση, απαιτείται ΘΕΡΜΑΝΣΗ.
Μικρή διαλυτότητα στο Η2Ο έχουν τα H2S, CO2 επομένως ελευθερώνονται εύκολα από το διάλυμα
και δε χρειάζεται θέρμανση.
Στα υπόλοιπα που θα συναντήσουμε απαιτείται θέρμανση γιατί είναι ευδιάλυτα.

➢ Στις αντιδράσεις διπλής αντικατάστασης υπάρχουν οι παρακάτω

υποκατηγορίες:
I. Άλας(1) + Οξύ(1) → Άλας(2) + Οξύ(2)
Παραδείγματα:
BaCl2+ 2HNO3 → Ba(NO3)2+ 2HCl
FeS + 2HCl → FeCl2 + H2S
AgNO3 + ΚΙ → AgΙ ↓ + ΚNO3
Κ2SO3 + 2HBr → 2KBr +
SO2 + H 2O

II. Άλας(1) + Βάση(1) → Άλας(2) + Βάση(2)

Παραδείγματα:
3Ba(OH)2 + Aℓ2(SO4)3 → 3BaSO4 ↓ + 2 Aℓ(OH)3
Na2CO3 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + 2 NaOH
(ΝΗ4)2S + 2 NαΟΗ → 2ΝΗ3 + 2Η2Ο + Να2S

III. Άλας(1) + Άλας(2)→ Άλας(3) + Άλας(4)

Παραδείγματα:
2 AgNO3 + CaCl2 → 2 AgCl ↓+ Ca(NO3)2
CaCl2 + Na2CO3 → NaCl + CaCO3 ↓
FeSO4 + Ca3(PO4)2 → CaSO4 ↓+ Fe3(PO4)2

2. Αντιδράσεις Εξουδετέρωσης
 Οι αντιδράσεις αυτές πραγματοποιούνται μεταξύ ενός οξέος και μιας βάσης και
γίνεται με την ανταλλαγή ιόντων δηλαδή τα οξέα στα υδατικά τους διαλύματα δίνουν
Η+ ενώ οι βάσεις δίνουν αντίστοιχα ΟΗ -. Τα χαρακτηριστικά αυτά ιόντα αντιδρούν
μεταξύ τους και παράγουν νερό σύμφωνα με την αντίδραση: Η + + ΟΗ- → Η2Ο

Εξαιτίας της αντίδρασης αυτής πολλές φορές «εξουδετερώνονται» τόσο οι

ιδιότητες του οξέος (που οφείλονται στα Η +) όσο και οι ιδιότητες της βάσης (που
οφείλονται στα ΟΗ -).
Γι’ αυτό και η αντίδραση ονομάζεται εξουδετέρωση.

➢ Στις αντιδράσεις εξουδετέρωσης υπάρχουν οι παρακάτω υποκατηγορίες:

1. Οξύ + Βάση→ Άλας + Νερό
Παραδείγματα:
NaOH+ HCl → NaCl+ H2O
Bα(OH)2 + Η2SO4 → BaSO4 + 2H2O
3Ca(OH)2 + 2H3PO4 → Ca3(PO4)2 + 6H2O
Οι αντιδράσεις που προηγήθηκαν αποτελούν παραδείγματα πλήρους
εξουδετέρωσης, οπότε το άλας που σχηματίζεται είναι ένα ουδέτερο ή κανονικό
άλας. Στην περίπτωση που η εξουδετέρωση είναι μερική, είναι δυνατόν να
σχηματιστούν όξινα ή βασικά άλατα [π.χ. KHSO4 και Ca(OH)Cl].

2. Βασικό οξείδιο + Οξύ → άλας + νερό

Παραδείγματα:
CaO + 2HCl → CaCl2 + H2O
3BaO + 2H3PO4 ⟶ Ba3(PO4)2 + 3H2O

3. Όξινο οξείδιο + Βάση → άλας + νερό

Παραδείγματα:
N2O5 + 2NaOH → 2NaNO3 + H2O
SO3 + 2KOH ⟶ K2SO4 + H2O
Tα όξινα οξείδια έχουν στα υδατικά τους διαλύματα συμπεριφορά οξέων και
αντίστοιχα τα βασικά οξείδια συμπεριφορά βάσεων.
Το νερό όμως το οποίο παράγεται είναι λιγότερα μόρια από αυτό που θα παραγόταν
αν είχαμε τα αντίστοιχα οξέα ή βάσεις και όχι τα οξείδια που ονομάζονται
ανυδρίτες.
 Εξαιρέσεις:
Στις αντιδράσεις της ΝΗ3 με οξέα και στις αντιδράσεις μεταξύ όξινων και βασικών
οξειδίων δεν έχουμε παραγωγή νερού:
2NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4
Δεν παράγεται νερό γιατί το μόριο της ΝΗ 3 δεν περιέχει ΟΗ-
3SO3 + Fe2O3 → Fe2(SO4)3