Konkordat z 1993r.

Historia relacji kościoła katolickiego i Polski sięga roku 966. Doszło wtedy do wydarzenia o
ogromnej wadze historycznej dla państwa oraz jego obywateli. Wówczas Mieszko I, ówczesny
władca Polski, przyjął chrzest. Było to przełomowe wydarzenie, ponieważ w ten sposób Polska, pod
względem kulturowym i religijnym zbliżyła się do zachodniej Europy. Znaczenie przyjęcia
chrześcijaństwa dla kształtującej się Polski jest niepodważalne, gdyż ukształtowało one tożsamość
narodową oraz kulturową Polaków. Religia katolicka jest głęboko związana z historią Państwa
Polskiego, właściwie od samego początku jego powstania. Już sama Konstytucja 3 Maja ustanawia,
że wiara kościoła rzymsko-katolickiego jest religią narodową. W okresie zaborów pomimo licznych
prześladowań i wielu trudności Polacy nie wyparli się wiary katolickiej i w większości pozostali jej
wierni. Z pewnością można stwierdzi

, że była to jedna z głównych przyczyn zjednoczenia się Polski i utrzymania polskiego duchu
narodowego. Władze II Rzeczypospolitej Polskiej przy pomocy konstytucji marcowej z 1921r
wprowadziły wiele regulacji sprzyjających funkcjonowaniu kościoła rzymsko-katolickiego na terenie
Polski. Dopiero podczas PRL-u władze zaczęły dążenia do zastąpienia wiary katolickiej ideologią
ateistyczną. Na przestrzeni setek lat zmieniały się granice Polski, ustrój, system polityczny, ale
Polacy, pomimo trudności czy prześladowań, w zdecydowanej większości zostawali blisko związani z
wiarą katolicką. Biorąc pod uwagę fakt, że znacząca większość obywateli wyznaje wiarę kościoła
rzymsko-katolickiego, dbanie o stosunki dyplomatyczne między Polską a Stolicą Apostolską
stanowiły i wciąż stanowią niezwykle istotny element polskiej polityki.

W historii Polski podpisane zostały dwie umowy pomiędzy Polską a Stolicą Apostolską zwane
konkordatami. Nazwa pochodzi z języka łacińskiego, od słowa concordare czyli „zgadzać się”.
Konkordat jest umową międzynarodową mającą na celu, regulację pozycji i kompetencji Kościoła
katolickiego w danym państwie. Pierwsza umowa tego typu w Rzeczypospolitej Polskiej zawarta
została w roku 1925. Konkordat został podpisany 10 lutego w Rzymie i ratyfikowany przez rząd
Polski 27 marca tego samego roku. Ze względu na agresywną politykę względem kościoła, władze
PRL w 1945 r. zerwały umowę ze Stolicą Apostolską. Do rozmów na temat ponownego podpisania
dokumentu wrócono dopiero po upływie kilkudziesięciu lat. Aktualnie obowiązujący konkordat
pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską podpisany został 28 lipca 1993 r. Stronę
rządową reprezentował wówczas Krzysztof Skubiszewski będący wówczas ministrem spraw
zagranicznych. Stolica Apostolska reprezentowana była przez ówczesnego nuncjusza apostolskiego,
arcybiskupa Józefa Kowalczyka. Dokument ratyfikacyjny został podpisany przez prezydenta
Aleksandra Kwaśniewskiego dopiero 5 lat później - 23 lutego 1998 r. Ratyfikacja została
przegłosowana przez koalicję Akcji Wyborczej Solidarność oraz Unię Wolności, przy wsparciu
Polskiego Stronnictwa Ludowego i Ruchu Odbudowy Polski. Tego samego dnia ratyfikował go
również papież Jan Paweł II. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych nastąpiła 25 marca. Konkordat
wszedł w życie dokładnie miesiąc później - 25 kwietnia 1998 r. ale z wyjątkiem art. 10
wprowadzającego możliwość zawarcia małżeństwa konkordatowego, który zaczął obowiązywać
dopiero 15 listopada 1998 r. po dokonaniu zmian w polskim prawodawstwie.

Konkordat zawarty przez Polskę w 1993r. składa się z dwudziestu dziewięciu artykułów. Tekst paktu
spisany został w języku polskim oraz włoskim. Umowa poprzedzona jest preambułą, w której
umieszczone zostały zarówno cele zawarcia umowy, ale też okoliczności oraz powody jej powstania.
Jednym z ważniejszych założeń jest dążenie do trwałego uregulowania wzajemnych stosunków obu
stron umowy. Konkordat nakłada nacisk na aspekty związane z poszanowaniem praw człowieka, w
szczególności swobody wyznania i walką z dyskryminacją na tle religijnym.

Preambuła zaznacza również nieocenioną rolę, którą odegrał Kościół katolicki w historii Polski i jej
dążeniu do niepodległości. W treści konkordatu został wspomniany również, żyjący wówczas, polski
papież Jan Paweł II oraz jego rola w dziejach Polski. W preambule wskazana jest treść bulli
papieskiej „Totus Tuus Poloniae populus”, na podstawie której uformowane zostały zasady
administracji kościelnej w Polsce. Zaznaczone zostało także, że Konkordat zostaje zawarty z
poszanowaniem zasad Konstytucji i ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz dokumentów Soboru
Watykańskiego II.

Pierwszy artykuł odnosi się bezpośrednio do świeckiego charakteru relacji państwa z Kościołem,
wskazuje na rozdział państwa od Kościoła. Każda ze stron decyduje się szanować niezależność i
autonomiczność strony przeciwnej. Artykuł drugi odnosi się do kwestii wymiany przedstawicielami
obu stron, których zadaniem będzie reprezentowanie interesów oraz umacniania więzi między Polską
a Stolicą Apostolską. Ustala on, że nuncjusz apostolski, reprezentujący Watykan będzie rezydować w
Warszawie a ambasador Polski w Watykanie. W artykule trzecim Rzeczpospolita Polska zobowiązuje
się zapewnić Kościołowi Katolickiemu wolność utrzymywania kontaktu i nawiązywania stosunków
ze Stolicą Apostolską, Konferencjami Episkopatów, Kościołami partykularnymi oraz innymi
instytucjami zarówno w Polsce, jak i poza granicami kraju. Artykuł czwarty odnosi się do złożonej
kwestii osobowości prawnej oraz zasad jej nadawania. Zgodnie z tymi założeniami, Polska uznaje
osobowość prawną Kościoła oraz tych jego instytucji, które zgodnie z prawem kanonicznym powinny
ją posiada

. Pozostałe organizacje mogą ją uzyskać na wniosek strony kościelnej. Artykuł piąty obliguje
Rzeczpospolitą Polską do zapewnienia Kościołowi Katolickiemu swobody publicznego pełnienia
swojej misji. Zakłada on również wykonywanie jurysdykcji, zarządzanie oraz administrowanie przez
Kościół swoimi sprawami na podstawie prawa kanonicznego. Artykuł szósty w szczegółowy sposób
reguluje kwestie związane z tworzeniem struktur kościelnych. Oddaje te kwestie w kompetencje
władzy kościelnej. Przewiduje, że żadna z części administracji (diecezji lub prowincji kościelnej) nie
będzie wykraczać w żadną stronę poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Co więcej, biskupi
będący członkami Konferencji Episkopatu Polski muszą być obywatelami polskimi, nie mogą oni
również pełni

tego stanowiska w innych państwach. Artykuł siódmy reguluje kwestie wyboru, mianowania i
obsadzania biskupów (z zaznaczeniem, że mają to być obywatele Polski) oraz urzędów kościelnych,
poddając to pod kompetencje Stolicy Apostolskiej. Kwestia cenzusu obywatelstwa jest o tyle istotna z
punktu widzenia rządu Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż dzięki tej regulacji uniemożliwia się wpływ
polityczny innych krajów na Polskę, co przy pomocy religii, wyznawanej przez większość obywateli
mogłoby być potencjalnie niebiezpieczne.

Artykuł ósmy konkordatu mówi o regułach i restrykcjach dotyczących sprawowania kultu. Reguluje
w jakich miejscach mogą odbywać się wszelkie obrzędy. Restrykcje obejmują też kwestie grzebania
zmarłych. Artykuł ósmy zapewnia dużą swobodę Kościołowi, wielokrotnie podkreśla jednak
wyższość prawa państwowego. Artykuł dziewiąty szczegółowo ustanawia listę świąt kościelnych,
które będą dniami wolnymi od pracy. Oprócz wszystkich niedziel, są to: uroczystość Świętej Bożej
Rodzicielki Maryi (dzień Nowego Roku), Drugi Dzień Wielkanocy, dzień Bożego Ciała, uroczystość
Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia), dzień Wszystkich Świętych (1 listopada)
oraz pierwszy i drugi dzień świąt Bożego Narodzenia (25 oraz 26 grudnia). Artykuł przewiduje
możliwość ustanowienia nowych świąt kościelnych, musi się to jednak odbyć przy porozumieniu obu
Układających się Stron.

Instytucje małżeństwa konkordatowego wprowadził zapis artykułu dziesiątego. Umożliwia ona

zawarcie ślubu kościelnego, który wywiera takie same skutki cywilnoprawne jak małżeństwo zawarte
w urzędzie stanu cywilnego. Szczegółowe Regulacje związane z zawieraniem małżeństw kościelnych
jak na przykład dotyczą obowiązku spełnienia wymogu braku przeszkód do zawarcia małżeństwa
wynikających z prawa polskiego, złożenia oświadczenia woli przez przyszłych małżonków oraz
załatwienia spraw formalnych (dostarczenia wniosku do urzędu stanu cywilnego, w terminie do pięciu
dni od ślubu kościelnego). Ustępy od drugiego do szóstego dotyczą kolejno: nauk kościelnych
obowiązkowych przed zawarciem małżeństwa, kwestie orzekania o ważności małżeństwa
konkordatowego zostają w kompetencji władzy kościelnych, kwestie skutków zawartych małżeństw
leżą w gestii sądów państwowych. W celu wprowadzenia w życie wszystkich założeń artykułu
dziesiątego strona Rzeczypospolitej Polskiej zobowiązuje się do dokonania wszystkich koniecznych
zmian w prawie polskim. W artykule jedenastym strony umowy deklarują chęć współdziałania w celu
ochrony instytucji małżeństwa.

Istotny wpływ na wygląd polskiego systemu edukacji religijnej ma artykuł 12. Strona polska
zobowiązuje się do organizowania przez publiczne szkoły i przedszkola lekcji religii dla dzieci.
Zaznaczając jednocześnie, że lekcje takie mają odbywać się w ramach planu zajęć, w godzinach
lekcyjnych. Był to niezwykle ważny element konkordatu, gdyż w Polsce lekcje religii zostały
wycofane ze szkół przez władze PRLu w 1961 r. Warto zaznaczy

, że strona rządowa oddała pole Kościołowi w kwestii tego, co na lekcjach religii będzie nauczane.
Program zajęć ustala strona kościelna. Religia jest przedmiotem szkolnym o charakterze
konfesyjnym, prowadzić go mogą w systemie oświaty publicznej wszystkie prawnie zarejestrowane w
Polsce Kościoły i związki wyznaniowe, nie tylko Kościół katolicki obrządku łacińskiego. Z
możliwości tej korzysta ponad 20 podmiotów. Aktualnie regulacje dotyczące organizowania lekcji
religii znajdują się w art. 53 ust. 4 Konstytucji z 1997 roku. Nauczanie religii regulują także ustawa o
systemie oświaty z 7 września 1991 r., rozporządzenie ministra edukacji narodowej w sprawie
warunków i sposobu organizowania lekcji religii w publicznych przedszkolach i szkołach z 14
kwietnia 1992 r. wraz z nowelizacjami oraz porozumienie między ministrem edukacji narodowej i
Konferencją Episkopatu Polski w sprawie kwalifikacji nauczycieli religii z 6 września 2000 r.
Następny artykuł również reguluje kwestie dotyczące nauki religii, tym razem jednak strony skupiają
się na dostępie do edukacji religijnej i możliwości uczestnictwa w Mszy Świętej przez dzieci oraz
młodzież przebywające na obozach, koloniach lub innych formach wypoczynku. Zarówno artykuł 14
i 15 dotyczą zakładania i prowadzenia przez Kościół placówek oświatowych i wychowawczych oraz
szkół wyższych. Zasadniczo zrównują prawa i obowiązki szkół katolickich ze szkołami
państwowymi. Zapisy artykułu 15 nakładają na państwo obowiązek finansowania dwóch szkół
wyższych założonych przez Kościół. Dotyczy to Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Papieskiej
Akademii Teologicznej w Krakowie przemianowanej w 2009 roku na Uniwersytet papieski im. Jana
Pawła II w Krakowie. Kościół może ubiegać się o finansowanie przez państwo innych szkół, lecz
według brzmienia ustępu 3 art. 15 władze Polski rozważą finansowanie według własnego uznania.
Zgodnie z założeniami pierwszego oraz drugiego ustępu artykułu 16, wojskowi wyznający wiarę
katolicką mają mieć zapewniony dostęp do opieki duszpasterskiej, która sprawowana ma być przez
Biskupa Polowego. Pozostałe ustępy regulują kwestie relacji służby wojskowej oraz przedstawicieli
Kościoła. Część odnosząca się do zniesionej obowiązkowej służby wojskowej straciła po latach swoje
znaczenie. Warto jednak doda

, że konkordat nie przesądza o tym, jakie stopnie wojskowe mają otrzymać kapłani pełniący funkcje
kapelanów. Stopień generalski dla biskupa polowego oraz oficerskie dla kapelanów to kolejny ukłon
władzy świeckiej w stosunku do Kościoła, który nie wynika z zapisów umowy. W artykule 17
Rzeczpospolita Polska zobowiązuje się do zapewnienia warunków do wykonywania praktyk
religijnych i korzystania z posług religijnych osobom przebywającym w więzieniach, szpitalach,
placówkach wychowawczych i poprawczych oraz opieki społecznej. Dzięki zapisom artykułu 18,
mniejszości narodowe mają zagwarantowaną możliwość uczestniczenia we mszach oraz katechezach
prowadzonych w ich języku ojczystym. Decyzja o podjęciu takich działań pozostaje w rękach
biskupów diecezjalnych. W kolejnym artykule strona Polska zapewnia wolność zrzeszania się
wiernym, jednak musi się to odbywać zarówno w granicach prawa kanonicznego jak i państwowego.
Artykuł 20 nadaje Kościołowi prawo prowadzenia własnych środków społecznego przekazu, takich
jak kanały telewizyjne, rozgłośnie radiowe, oraz do rozpowszechniania publikacji. Wszystkie kwestie
związane z działalnością kościoła polegającą na organizowaniu zbiórek publicznych lub ofiar na cele
charytatywne, społeczne i działalność misyjną uregulowane są postanowieniami artykułu 21. Rząd
Rzeczypospolitej Polskiej pozostawia zasadniczo swobodę Kościołowi w tych dziedzinach. Zbiórki
pieniędzy odbywać muszą się jednak w obrębie terenów kościelnych lub kaplic. Według artykułu 22
działalność prowadzona przez Kościół mająca na celu pomoc humanitarną, charytatywną czy
oświatową jest równa pod względem prawnym innym tego typu działalnościom prowadzonym przez
instytucje państwowe. Artykuł 26 przewiduje możliwość utworzenia przez kościelne osoby prawne
fundacji, na podstawie i w granicach prawa polskiego. W ustępie 4 Rzeczpospolita zobowiązuje się, w
miarę możliwości, wspierać pod względem materialnym obiekty sakralne i dzieła sztuki wymagające
konserwacji. W celu ochrony dóbr kultury w kościołach i obiektach sakralnych ma zostać nawiązana
współpraca pomiędzy specjalną komisją powołaną przez biskupa diecezjalnego a właściwymi
organami władzy państwowej (art.25). Artykuły 23 i 24 odnoszą się do obiektów, gruntów i innego
rodzaju mienia posiadanych przez kościelne osoby prawne. Zapis wykazuje możliwość posiadania
mienia przez wspomniane podmioty oraz reguluje kwestie związane z zakładaniem cmentarzy lub
budowaniem kościołów. W artykule 28 Układające się Strony zobowiązują się do dyplomatycznego
usuwania sporów i różnic w interpretacji. Ostatni artykuł Konkordatu dotyczy spraw czysto
formalnych, takich jak deklaracja ratyfikacji, miejsce i czas podpisania. Dokument zwieńczony został
podpisami osób reprezentujących obie strony oraz ich pieczęciami.

Konkordat w Polsce wbrew obiegowej opinii nie jest dokumentem kontrowersyjnym. Jest on
podstawą wskazującą na rozdział Kościoła od państwa. Wyraźnie zaakcentowany w dokumencie jest
model separacji przyjaznej co kształtuje relację państwo-kościół na bardzo racjonalnych i
odpowiednich z historycznego punktu widzenia warunkach. Ustalenia konkordatu stworzyły model
relacji obecności religii w przestrzeni publicznej, który jednocześnie gwarantuje pełną wolność
religijną, i nie zagraża klerykalizacją ustroju kraju. Co ważne, obie strony umowy uznają swoją
wzajemną autonomię, oraz traktują się jako równorzędne podmioty. Mając na uwadze kontekst
historyczny podpisania konkordatu, zaledwie kilka lat po diametralnej zmianie ustrojowej oraz rolę
polityczną jaką w czasach PRL odegrał Kościół po stronie opozycji, uregulowanie i sformalizowanie
wzajemnych stosunków jest jak najbardziej uzasadnione i racjonalne. Dzięki zapisom konkordatu z
1993r. Kościołowi nadane jest prawo recenzowania i komentowania działań władz państwowych z
punktu widzenia moralności katolickiej. Jest to niezwykle ważny element, ponieważ jest to swojego
rodzaju forma kontroli działania państwa. Kościół w Polsce ze względu na zdecydowaną większość
wierzących w społeczeństwie jest organem o naprawdę dużym wpływie na opinię społeczną.
Większość wyznawców katolicyzmu uznaje duży autorytet przedstawicieli Kościoła, ich zdanie jest
często przyjmowane przez wierzących jako prawdziwe i słuszne. Co ważne, konkordat daje
Kościołowi wiele możliwości rozwijania działalności charytatywnej, społecznej i kulturalnej. Dzięki
tej gwarancji organizowane są liczne zbiórki, które na przykład niosą pomoc najbardziej
potrzebującym lub akcje rozwijające świadomość kulturową obywateli.

Dzięki Konkordatowi z 1993r. współpraca między Rzeczpospolitą Polską a Stolicą Apostolską

rozwija się bardzo dobrze. Konkordat zawarty przez Polskę ma formę bardzo nowoczesną, kieruje się
nauczaniem Soboru Watykańskiego II, jak również obowiązującymi współcześnie zasadami prawa
międzynarodowego, wraz z regulacjami dotyczącymi poszanowania praw człowieka

oraz eliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji religijnych.

Bibliografia:

1. Strona Główna Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Baza Internetowy System Aktów

Prawnych - ISAP, Dz.U. 1998 nr 51 poz. 318, Konkordat pdf. [dostępny w
internecie:
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19980510318/O/D19980318.pd
f] (dostęp: 29.12.20)

2.

3. Strona Instytutu Spraw Publicznych, tytuł: „Relacje Państwo–Kościół w III RP” autorstwa:
Agaty Chełstowskiej, Małgorzaty Druciarek, Jacka Kucharczyka, Aleksandry
Niżyńskiej, rok publikacji: 2013, [dostęp: https://www.isp.org.pl/pl/publikacje/relacje-
panstwokosciol-w-iii-rp]

4.

5. Niezależny Portal Dziennikarski, tytuł: „PAŃSTWO A KOŚCIÓŁ – co

obowiązuje, a czego i kto nie przestrzega”, rok publikacji: 2013 [dostępny w internecie:
https://studioopinii.pl/archiwa/31691/6] (dostęp: 29.12.20)

6.

7. Strona „Bezprawnik.pl” tytuł: „Konkordat w Polsce - zwyczajna umowa, czy złożenie

hołdu kościołowi?”, autor: Rafał Chabasiński, rok publikacji: 2018 [dostępny w internecie:
https://bezprawnik.pl/konkordat-w-polsce/] (dostęp: 29.12.20)

8.
9. Portal Katolickiej Agencji Informacyjnej - EKAI, tytuł: „24. rocznica konkordatu z
Rzecząpospolitą Polską”, autor: Marcin Przeciszewski, rok publikacji: 2017 [dostępny
w internecie: https://ekai.pl] (dostęp: 30.12.20)

10.

11. Strona Ośrodka Racjonalistyczno-sceptycznego im. De Voltaire’a, tytuł: „Główne

zasady konkordatu”, autor: Mariusz Agnosiewicz, rok publikacji: 2002, (dostęp 30.12.20)
[dostępny w internecie: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,359]

12.

13. Strona Magazynu „Polityka”, tytuł: „Fakty po pakcie”, autor: Joanna Podgórska, rok
publikacji: 2018, (dostęp 30.12.20), [dostępny w internecie:
https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/klasykipolityki/1756176,1,fakty-po-
pakcie.read]

14.

15. Strona „Niezależna.pl”, tytuł: „25 lat temu Polska podpisała konkordat ze Stolicą
Apostolską. "Związujemy to, co zerwane””, rok publikacji: 2018, (dostęp
30.20.20) [dostępny w internecie: https://niezalezna.pl/231884-25-lat-temu-polska-
podpisala-konkordat-ze-stolica-apostolska-zwiazujemy-to-co-zerwane]