v» INCELEMELER Su Borusu Hatlarinda “Hava Yapma, Olay: oru hatlarmin tepe noktalarn- da hava ceplerinin tegekkiilli ta- sima kapasitelerine cok tesir eder ve bu olay alum tamamen de dur- aurabilir, Burada ‘hava yapma” olay mekanizmast ve Sntine gecilmesi icin alnmas: gerekli tedbirler gézden gecitilecektir. Konu daha ziyade bit- yal caph borular (300-400 mm. ve daha bllyUkleri). dikkate abnarak iglenmigtir. Alum yéniinde, agagi dogru egi- mi olan her boru hatt: hava yapma olay: gisterebilir, Bu hususla ilgili olarak boru hatlan 2 grupta miitalda edilebilir. 1 — tnig gilagh profili olan ter- fi hatlan: (Sekil: 1) Hava yapma “American Water Works Association, Journal 1962 Haziran” ‘Yavan : Richard T. RICHARDS Geviren : Y. Mah. Munir ALPSOYLU ° giminden veya cazibeli hallerde oi Jag krepininden vorteks ile girer. 3 — Su iginde erimig durumda bulunan hava, bastig azahnea veya suhunet yilkselince serbest hale d5- nilgir. Bazi akar sular % 100 ora- nunda havaya doymug haldedir. Basinch boru hath Seki: 1 motopomp manometrik yilksekligi- ni artirir, debj azahr, boru batlan ($e 2 — Cazibelt kil: 2) Her ne gekilde girmig olursa ol- sun, boru hattndaki hava, habbecik- ler halinde, hattin tepe noktalarnda toplamr. Bu noktalarda husule gelen $el Olaym mekanizmas: : Hava, bora hattma, 3 gekilde girmig olabilir : 1 — Hat doldurulurken havast iyice bogaitilmamig olur ve igeride hava. kali. 2 — Pompa.emme borusu ueun- dan, pompa fle emme borusw birle- 16 Cazibeli akim 2 Kesecikler suyun sirikteme kuvvetl ile suyun kaldirma kuvvetine maruz- durlar, Suyun kaldirma kuvveti sil- riikleme kuvvetine galebe alarsa Kesecikler yerlerinde Kahr ve yeni habbeciklerin Katilmasiyla gittikee biiyiir. Az egimli hatlarda hava kesest bora boyunca uzayan bir kese gekli ni alr, Bu halde su alum serbesi satihh akima déntgir ve husule ge Jen munzam ytik kaybr Kesenin tisi ve alt simrlart arasmdaki kot faria. na egit olur. (Sekil : 7) Asil yk kaybinm tam dolu hat deki piyezometre hattmn boru hat tina yaklagik ‘olarak paralel bir sek Ie dinuigmesi sonucu husule geldigi ne bilhassa igaret etmek gerektir. Bir terfi hattmda durum (ge Kil: 1) de gisteriidigi gibi olur. Pi yezometre hatt: boru hattmm aku yontinde agagi dogru egimli kesimle ri Daglangieinda bir diigme yapar. Hava kesesinin hast] ettigi kest daralmast ise dnemli bir yi kayb tevlit etmez, Hava yapma olay: sifonlard negatif basinch Jasmmda eritnig ha. vann agiga cikmasiyla bilhassa sid detli olur. Bu durumla piyezometre hattimn boruyu kesmesi halinde de karglaghhr. (Sekil : 3) Alam tamamen Kesilmesi : ekil (1) ve (2) hava olay sadece bir debi azalmasi teviit et mesi hallerini gsterir. Fakat bort hattinda fazla hava bulmmast ale mm tamamen Kesilmesine de seber olabilir. (ekil: 4) de béyle bir du- rum. gésteriimigtir Hava Keselerinin ayirdigh su ko: Jonlarinn toplam yiikseldigi moto: Pompun manometrik. yllksekligine esittir ve debi siftraur. Aym olay cazibeli alamh bir bo- ru hattmda da meveut su yUktintir hava Keseleriyle ayriimig su kolonla- nimn toplam yiiksektiginden az ob masi halinde de husule getir. Su hyn etkist : Hava keseleri tegekkilliiniin ge- rek hattm doldurulmasinda ve ge- rekse normal calgma halinde, 6nii- ne gecilmesi, alum hizim yeteri ka- dar yilksek tutmakla miimkin Joke nabilir. Gerekti hz bir cok degigkenle- rin fonksiyonudur. En Snemlileri boru capi, boru egimi ve egimli us- min uzunlugudur. TOURKIVE MUHENDISLIK HABERLERI . 1 TEMMUZ 1905. INCELEMELER Buylk caph borularda, bu fak- térler arasinda bir bagit kurmak igin, bir cok deneyler yapitmgsa. de, varilamamigtir, uygun bir sonuca (Ret : 1, 2) cek yerler dikkatle tesbit edilmeli ve fergiyatta proje digi tepe nokta- Jani olmamasina itina olunmaharr. Cazibeli hatlar da agagi dogru egimli her kismm baglangi¢ noktala- Bununla beraber arazi ve labo- ratuvarda yapilmig milgahedelei 1 — Muayyen bir egimde hava- mn tahliyesi icin gerekli hizin boru capyla orantih olduguny, 2— Muayyen egimli ve caph bir boruda han artmasiyla “hava yapma”nin azaldgim, 3 — 45,75" capmda bir cam bo- ru Uzerinde laboratuvarda yapilmg tecriibelerde hnzn 0,60 m/sn. olma- sim hava yapmagi dnledigini, 4— 460" hk yatay dogenmis ve piyezometre hattim Kesen ve ucu 90" agaga dogru bir dirsekle nihayet- Ienen bir tertiple havani siiriklen- mesi igin Iuzin 1,5 m/sn. olmasi ge- rektigini gdstermigtir. Bu milsahedelere dayamlarak, ba- m4 born hatlarinda Inz yeter derece- de yiiksek tutulmakta tikanma ol- mayacak gekilde havanm tabliye edilebilecegi, dolaysiyle projelendir- mede liz degerlerinin uygun bir ge- Kilde secimiyle problemin halledile- bilecegi sonueuna varilabllirse de, durum biyle degildir, Zira boru hatlart yalmz muay- yen bir debi tagimaziar. Hatin ¢e- gitli debi degerleri icinde emniyetic galigmasi gartir, Dolayisiyla hava, tahliye techizati diisiinmek gerektir. Cazibell hatlar + (Sekdl : 5) cazibeli hatlarda ha- va yapma olaym: gésterir, Aku. icin gerekli yuki, terfili hatlara nazaran genel olarak daha az olima~ si olay kolaylagtinir. Bu gibi hatlarda, bilhassa inisli qilagh olanlarda, hava toplanabile- nm hava bacasi veya vantuzlarla tec- hig olunmalair. Hava bacalari isale borusu ga- pindan daha ktick borularla ve ue- lam agagi dogru dirsekli ve tel ka- fesle kapalt olarak teskil olunmal- air. ‘mun isale hatlarmda baca. ve vantuzlarim tam yerlerine konulma- sina dikkat ediimelidir. ‘Hava bacalari tabiatiyle piyezo- metre hattmn tabif zemine yakmn bulundugu yerlerde miimkiindir, Ba- sinein fazla oldugu kismmlarda oto- matik hava tahliye edicller (Vantuz) kcullamhr. Bilindigi tizere bu cihaz~ larda, basing altinda bir miktar hava toplandiginda, bir ylizgec suya batar ve yilzgece bagh bir pimin geri gel- mesiyle acilan bir kiigiik delikten hava tahliye edilir, (Buyo& vantuz- larda bu delik cap: 1/4 114 1” arasin- da deftisir.) Tt , Adm: tasbectd= Hman. ola maktada pigecometre hatte Buytk tesislerde bunlara para- lel olarak, ayrica birkag tepe nokta- sina, buylk Kapasitelt hava ve va- kum vanalan da konulur. Bu vanalarm hava tabliye de Ukleri biyaktur. (4 1a 8”) ve pom- palar bop boru hattina su basmya baslayinea bilyiik hacimde hava tah- liye edebilirler. Bunlann ayrica —pompalarm durmesin: miiteakip husule gelebile- cek depresyonda boru hattina digart- dan hava girmesi ve boru hattinda vakum tegekkiiliinii Gnleme fonksi yonunu da vardir. Hava vanalan alum yoniinde agagi dogru egimli kisimlarn bag- langtema, bazende agagi dogru egi- min arttig: noktalara konur. dogrudan dogruya bir vana tzerine monte edilebilir. Duna. mukabil hava ve vakum va- nalani genel olarak bir veya bir kag gift halinde (Sekil: 6yhatta bagla- mur, Vantuzlarm, baca ve hava vana~ larmin tepe noktalarma konulmast her zaman kifayet etmeyebilir ; Zira hava kesesi pargalanmig ve havamin bir Jasm: mansap —dogrultusunda habbecikler geklinde dagilms olabi- lir, (ekil: 7) Bu gibi hallerde ge- kilde gisterildigi tarzda bir tertip dusintiimetidir. (Bithassa sifon ve negatif basinca maruz boru kisun- larinda.) Butlin bu mekanik — tertiplerin biyiik mahzuru, balum gerektirme- leridir. Her tiirli hava ve arazi gart- lari altinda, vanai ve vantuzlarm, as- gari balomla, iyi eahgr bir durumda Vantuzlar Alamin tamamen durmast halt Selal: 4 1 TEMMUZ 1905 - TORKIYE MOWENDISLIK HABERLERL 7w+» INCELEMELER ‘Meese pre mal hichestatih serge _ Seki: 5 bulundurulmalan gtig bir problem- dir. Bu eebeple boru hatti profilleri- nin imkén nisbetinde az sayida tepe noktasi ihtiva etmesine caligilmal- ar. ‘Vakumio akim : ‘Vakumiu akumlarda “hava yap- ma” olay: termike santrallann. sogu- tucu sistemlerinde biyilk bir derttir. Biiylik hacimde sogutucu suyun devambh pompaj masraflan cok yllk- sektir. Bu sebeple ayniea hava yap- ma olay: doleyisiyla munzam yuk Kayrplarim yenmekc dizere enerji sar- fma cevaz, yoktur. Bir cok bilyilk santratlarda ge- rekli su civardaki bir akarsudan ve feyezana, karsi inga edilmig bir sed- de sifonia, agimak suretiyle sagiamr. Hava yapma bu tesislerde basingh hatlara nazaran iki balamdan daha fazia olur. Evvelé sifonun negatif basing mimtikasinda suda erimig hava, devamh olarak agiga cikar. Hava- min su iginde erimesi agiga gikma- smdan cok daha agir bir gekilde ol- dugundan sifonun basinch Jasminda havanm tekrar suda erimesi mim- ‘kin olmaz ve sifon birilen havayla Jasa, bir stire iginde tikamr, Saniyen agiga gikan hava vana ve vantuzlarla tabliye edilemez, (Bo- rudaki negatif basing dolayistyla) Sayet sifonda alam lum havay, tah- lye edecek kadar bliyllk degilse, ha- vanin nisbeten kompleks bir sistem- Je almmas: gerekir. ‘iki tip hava tahliye edici sistem kullamimaktadir: rotari— vakum pompasi ve ejek ‘Vaium pompasi 710 mm. Hg (Genizseviyesinde) i negatif ba- sinclara kadar Kullamilabilir. Ancake oldukea karygik bir tesisat gerokti- 18 rir, Hjektér sistemi daha basittir. Fakat -500 mm. Hg. den bityiik nega- tif basinclarda kullanilamaz, Tahliyest gerekecek hava hac- mmm hesabi bazi amprik Kabullere dayamr. Su genel olarak (sath su- yu) % 100 havayla megbudur. Genel olarak bityiik capht sifon- larda alam hia 1,5 m/sec. civarinda ise suda bulunan havanm yaklagik olarak % 10'nun agiga cikacagn ka- bul edilir. Sifon boyu bliyik ve mz kiigikse negatif basing mmtikasin- da cereyan edecek akim stiresl ar- tacagindan bu 9% bir miktar arttin- ir, Suyun hava taguma kapasitesi- nin tayini icin “Van Hegel” tarafin- dan tanzim edilmig abaklar (Sekil : 8a, 8b) kullambr, Abaklann kullamhgina bir dr- nek ___6f# Doneler : Debi : 90.000 gpm (5679 1/sn.) = 200 cusee ‘Suhunet : 50°F (10° C) Basing: 30” Hg (762 mm. Hg) Sifon iginde suhunet : 70° F (10) Sifon iginde basing Hg (227 mm. He) istenen : Sifon icinde aciga ct- kaeak havani teorik hac: ve tah- liye edicinin kapasitesinin hesabn. (Sekil: 8a) dan : 50F ve 30” Hg gartlari altmda sudaki hava su foram agiriik cinsinden : Wa: Ww = 29,6 x 10-6 air. 70° F ve 5" Hg sartlan altmda fse sudaki hava - su oram agurhk cinsinden : Wa: Ww = 35 x 104 ar. Acige. cikacak teorik hava ag hgh (29,6 — 35) x 106 x Ww 26,1 x 10-6 x 200 cusee x 62,5 Ib/euft 826 Ib/sec. bulumur. 5" Hig basing ve 70° F suhunet- te hava - su buhan kerigim. haem oram (Sekil: 8b) den 93,5 cuf/Ib olarak bulunur, Dolayssyla doymug halde kan- sumin teorie haem 0,326 Tb hava iin : 93,5 x 0,826 = 305 cut (077 1/sec) aur. Sayet bu miktarm fillen 9% 10° nun tahakkuk edecegi kabul edilir- 7 2" ofamatik | Vantuz a ig g a | Recerns Kebit vanast Sekil : 6 TORKIYE MOMENDISLIK HABERLERL - | TEMMOZ 1965.» INCELEMELER su hava karsgimt hands energi hott: Vakim por pas: ‘hava ceplerinin ~~ Aasel efbigi yickhaybe Egimlt kesimlarda hava toplanmast seta 7 se, vakum pompasimn 5” Hg basing kum gidericinin ikili bir fonksiyonu altinda 0,108 1/sec tabliye etmesi ge-vardir. Evel hattm doldurulmas: vektir. strasinda havayi tahliye eder. Sani- ‘Vakum dnleyict yen terfi pompalarmn devreye giri- ava ve vakum vanasi veya va- ginde veya bir anza halinde durdu- rclen cinsin rulmasinda boru hattimn baz: nokta- lanmda basine atmosferik basmom altima dligmesi sonucu, bilyuk eapl celik borularda borularmn ezilmesine de sebep olabilecek — depresyonlara aigandan hava almak suretiyle mant olurlar, 7 no [ean 140 30-40 G0 60 70 Wo 99 100 10 0 Larigimp subrebi F olerak Seldl : 8b Sonne t Hava yapma olay: debinin bi- yuk oranda azalmasi ile kendini bel- Wieder. Ancak cok kez kontrol al- ‘tunda bulunmayan hatlarda olay tes- bit edilemez, debi azalmas hattin pi riizldligintin artmas sonucu mun- zam yk kayrplarina atfedilir. Inigl quash boru hatlarnda bil- hassa negatif basing altinda. bulunan josunlarda hava tabliyesi konusu Uzerinde énemle durulmabdir. Referansiar : Wa/vlw x10 > hover, su oraina agar lee pe { | t oO 2 4 6 8 wo 12 14 1g 20 02 24% By 90 92 94 ing 52 F dersuyun mutlakbasinet Hy. cinsinden Hava.$u orem agirhkeinsinden Seki: 8 a 1 TEXOMUZ 1965 - TURKIYE MUMENDISLIK HABERLERE 1— Templeton R, H, ve Stelson, ‘T. EH, “‘Vokum altinda caligan ba ville gaplt horularda hava vapma olay” Proc, ASCH Hydraulie Division (Haziran 1958) 2—Moore, A, J., “Terfl merkezleri tabliye hatlannda —sifonlamayi arttirmak agin keriter’ ASCH Hydraulic Div, Senelike toplantisimda yapilan "tebliE ~ ‘Subat 1967 19