zorluklar, maddi hasarlar ve kaza ölümlerine sebep
olacaktır.
12.SINIF COĞRAFYA KONU ÖZETLERİ
1-DÜNYANIN EKSTREMLERİ
Sıra dışı Doğa Olayları (Aşırı sıcak, soğuk, fırtına,
şiddetli rüzgâr, volkanizma, kuraklık, heyelan)
2007'de dünya rekor seviyede ekstrem hava
olayları ile karşılaştı.BM'in hava durumu ajansı, yıl
başından bu yana, dünyanın pek çok bölgesinde olağan
dışı seller, ısı dalgaları, fırtınalar ve ani soğumaları
içeren rekor seviyede ekstrem hava koşullarının
yaşandığını açıkladı.
Dünya Meteoroloji Örgütü, ilk gözlemlerin ayrıca
Ocak ve Nisan aylarındaki küresel yer yüzeyi
sıcaklıklarının bu aylarda şu ana kadar kaydedilmiş en
yüksek seviyelere ulaştığını gösterdiğini bildirdi.
DMÖ, küresel yer yüzeyi sıcaklıklarının Ocak ayı
ortalamasından 1.89 derece ve Nisan ayı
ortalamasından 1.37 derece daha sıcak olduğunu
açıkladı. DMÖ'den Omar Baddour gazetecilere, yalnızca
Avrupa'da Nisan sıcaklıklarının ortalamanın 4 derece
üzerinde olduğun düşünüldüğünü söyledi “
Baddour ayrıca şuanki durumun, küresel
ısınmanın ilerleyişini ve nedenlerini izleyen BM'nin
Devletarası İklim Değişimi Paneli'nde bilim adamları
tarafından sunulan daha sık yaşanacak ekstrem hava
olayları tahminleriyle uyuştuğunun altına çizdi. "2007
yılının başlangıcı uç hava olayları açısından çok aktifti."
Dünya üzerindeki buzullar sürekli olarak erimekte, doğal
hayati ve temiz su kaynaklarını tehdit etmektedir. Global
ısınma modelinin öngördüğü üzere, sera gazlarının
atmosfere saliniminin bu hızla devam etmesi
durumunda, kutuplarda aşırı ısınmaya yol açması
kaçınılmaz olacak. Bu arada, artan okyanus sıcaklıkları
da Antarktika kıyılarına büyük miktarlarda isi taşıyacak
Antarktika’daki sıcaklık artısı denizdeki
buzulların erimesine sebep olacak. Bu modern altyapıyı
altüst etmenin yanisira pek çok ekosistemi, geleneksel
yasama biçimlerini de yok edecek. Kutuplardaki erime,
deniz seviyesinde büyük yükselmelere sebep olacak.
Ekosistemler adaptasyon sistemlerine meydan okuyan
zor bir testten geçerlerken, küçülen kar ve buz kütleleri
yüzünden insanların ihtiyacı olan temiz su kaynakları da
azalacak.
Dünyanın son 10 bin yıllık tarihinde, hava
olayları genelde tutarlı bir çizgi izlemiştir. Ne kadar
seller, kuraklıklar vs. de olsa uzun süren sakin
dönemlerde birdenbire ortaya çıkan yıkıcı hava olayları
nadir görülmüştür. Bugün, doğanın bu sakin ritmi
bozulmuştur.
20. yüzyılda, hava felaketlerinin sıklığı çok
artmıştır. 1990'lardaki hava olaylarının sonucunda
meydana gelen felaketlerin sayisi 1950'dekinin dört
katidir, ekonomik sonuclari ise 14 kati daha yikici
olmustur.
Sert kis fırtınaları: 1970'lerin ortalarından beri,
Kanada'daki sert kis fırtınalarının sayisi ikiye
katlanmıştır. Modellerin öngördüğüne göre bu fırtınaların
sayısında büyük artışlar olacaktır. Bu da seyahatte
Ani yağışlar: Amerika'da günlük aniden bastıran şiddetli
yağışlar son 90 yılda %20 artış göstermiştir. Bu yağışlar
ani sellere, kanalizasyon taşmalarına, erozyona, toprak
kaymalarına, sonrasında ise kuraklıklara neden
olmaktadır. Kanadali'larin modeline göre 50 yıl içinde, bu
ani yağışların sıklığı günümüzün iki katina çıkacak ve
%50 daha şiddetli hale gelecektir.
Kasirgalar: Sıcaklıklardaki artış yüzünden nemli alçak
atmosfer koşulları büyük kasırgaların sıklaşmasına
sebep olacaktır, Kanada'da Pine Gölü'nde oluşan ve
ciddi hasarlara yol açan kasırga gibi.
Kontrol edilemeyen yangınlar: Son on yılda
Kanada’nın Borsal ormanlarında çıkan yangınlar ve
böceklenme iki katina çıkmıştır. Birçok faktör etkili
olmasına rağmen, en büyük artış isinin yükseldiği
bölgelerde görülmüştür. Devam edecek sıcaklık artısı
mevsimler arası büyük farklılıklara yol açacaktır. Yıldırım
düşmesinde %44'lik bir artış beklenmektedir ki bu da
önümüzüdeki 59 yıl içinde orman yangınlarının %78
oranında artması demektir.
Sıradışı Felaketler: Kanada'da 1998'de meydana gelen
büyük buz fırtınası gelecek felaketlerin bir habercisi idi.
Normal koşullarda çok sert bir fırtına sayılamayacak bu
fırtınanın felaket sonucu, inanılmaz derecede uzun
sürmesi ve boyutları idi. Kanada tarihindeki en büyük
doğal felaket olarak 3 milyar dolar hasara yol açtı.
TÜRKİYEDEKİ EXTREM OLAYLAR-DEĞERLER
En Yüksek Sıcaklık 48.8°C Mardin-Kocatepe 14
Ağustos 1993
En Düşük Sıcaklık -46.4°C Van-Çaldıran 9 Ocak 1990
En Yüksek Yıllık Ortalama Sıcaklık 21.3°C Hatay-
İskenderun 1962
En Düşük Yıllık Ortalama Sıcaklık 1.8°C Sarıkamış
1972
Yıllık En Yüksek Toplam Yağış 4045.3 mm Rize 1931
Yıllık En Düşük Toplam Yağış 114.5 mm Iğdır 1970
Günlük En Yüksek Yağış 469.9 mm Kemer 11 Aralık
1971
En Yüksek Kar Kalınlığı 525 cm Bitlis Şubat 1954
En Yüksek Basınç 1045.2 mb Zonguldak-Eregli 1 Ocak
1973
En Düşük Basınç 747.2 mb Van-Başkale 21 Şubat
2001
En Yüksek Rüzgar Hızı 48.9 ms Tokat 1 Ocak 1978
Dünya
En Yüksek Sıcaklık 58°C, El Azizia Libya, 13 Eylül
1922
En Düşük Sıcaklık -89.2°C, Vostok-Antarktika, 21
Temmuz 1983
En Yüksek Yıllık Ortalama Sıcaklık 34.4°C, Dallo-
1

Etyopya
En Düşük Yıllık Ortalama Sıcaklık -56.7°C, Plateau-
Antarktika
Yıllık En Yüksek Toplam Yağış 2646.7 cm,
Cherrapunji-Hindistan, Ağustos 1860
En Düşük Ortalama Yağış 0.08 cm, Arica-Şili, 1970
2- YARINDAN SONRA (Filmden esinlenerek)
Küresel ısınma, Buzullar eriyecek, Atmosfer değişikliği,
Bitki hayvan değişikliği
Küresel ısınma:
İnsan tarafından atmosfere verilen gazların sera etkisi
yaratması sonucunda, dünya atmosferi ve
okyanuslarının ortalama sıcaklıklarında belirlenen artışa
verilen isimdir.
50 yıldır saptanabilir duruma gelmiş ve önem
kazanmıştır. Dünya'nın atmosfere yakın yüzeyinin
ortalama sıcaklığı 20. yüzyılda 0.6 (± 0.2) °C artmıştır.
İklim değişimi üzerindeki yaygın bilimsel görüş, "son 50
yılda sıcaklık artışının insan hayatı üzerinde fark
edilebilir etkiler oluşturduğu" yönündedir [1].
Küresel ısınmaya, atmosferde artan sera gazlarının
neden olduğu düşünülmektedir. Karbondioksit, su
buharı, metan gibi bazı gazların, güneşten gelen
radyasyonun bir yandan dış uzaya yansımasını
önleyerek ve diğer yandan da bu radyasyondaki ısıyı
soğutarak yerkürenin fazlaca ısınmasına yol açtığı ileri
sürülmektedir.
Buzullar eriyecek
İngiliz Guardian gazetesinin haberine göre, Grönland ve
Antarktika’da yapılan son araştırmaların sonuçları, buzul
erimelerinin kaçınılmaz olduğu sonucunu ortaya koydu.
Raporda, buzulların erimesi sonucu deniz seviyesinin
dört ila altı metre yükseleceği kaydedildi. Uzmanlar,
deniz seviyesinde bu denli bir yükselişin, Maldivler’i bir
bataklık haline getireceği, Hollanda gibi ülkelerle Londra,
New York ve Tokyo gibi okyanus kenarı şehirlerde de
büyük su baskınlarına neden olacağı uyarısında
bulundu.
Bitki ve hayvan değişikliği
BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun da yayınladığı
mesajda,’ Biyolojik çeşitlilik daha önce görülmemiş bir
hızla kaybediliyor‘ diyerek bu tehlikeye karşı hızla
harekete geçmek gerektiğini vurguladı.
OSLO - Dünyada her saat 3 bitki veya hayvan türünün
insan faaliyetleri yüzünden ortadan kalktığı bildirildi.
Uluslararası Biyolojik Çeşitlilik Günü dolayısıyla bilim
adamları ve çevreciler, konuyla ilgili çeşitli raporlar
yayınladılar. BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Başkanı
Ahmed Djohlaf, “Dinozorların yokolmasından beri
görülen en büyük soyların tükenmesi dalgasıyla karşı
karşıyayız” dedi.
Djohlaf, türlerin çok hızlı bir biçimde soylarının
tükendiğini belirterek, “Saatte bir 3 tür yok oluyor. Her
gün 150 kadar tür kaybediliyor. Her yıl 18 bin ila 55 bin
türün soyu tükenmiş oluyor. Nedeni insan faaliyetleri”
dedi.
Dünya Koruma Birliği de, Avrupa’daki her 6 memeliden
birinin soyunun tükenme tehlikesi içinde bulunduğunu
bildirdi. Bir başka araştırmada da, küresel ısınmanın
yabani patates, yerfıstığı gibi bitkilerin yüzyılın ortasına
dek ortadan kaybolmasına yol açabileceği belirtildi.
Dünya Doğayı Koruma Vakfı ile Balina ve Yunus
Koruma Derneği de, balina ve yunusların iklim değişimi
yüzünden artan tahditle karşı karşıya olduklarını dile
getirdi. BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun da yayınladığı
mesajda, “Biyolojik çeşitlilik daha önce görülmemiş bir
hızla kaybediliyor” diyerek bu tehlikeye karşı hızla
harekete geçmek gerektiğini vurguladı.
3- İNSAN VE DOĞA ETKİLEŞİMİ
Önemli Tüneller (Manş)
Manş Denizi’nin tebeşir kayalarından meydana gelen
tabanında kolayca tünel açılabileceğini düşünen bir
Fransız mühendis, 1802'de Dover Boğazında iki kıyıyı
birleştiren bir tünelin yapılmasını teklif etti.
Napolyon tarafından beğenilen teklif savaş yüzünden
askıya alındı.
Bu tür teklifler 19. yüzyılda defalarca gündeme geldi.
1880'li yılların başlarında bazı özel kuruluşlar iki kıyı
arasında bir demiryolu tüneli yapmak için kazılara
başladılar.
Tünel 1800 m'ye ulaştığında basının, İngiltere'nin
güvenliği açısından projenin tehlikeli olduğu hakkındaki
kampanyası yüzünden yapım durduruldu.
Fransa ve İngiltere hükümetleri 1960'lı yılların
ortalarında tünelin yapılması için tekrar anlaştılarsa da
daha sonra yüksek maliyetleri gerekçe gösteren
İngiltere, 1970'li yıllarda yapımı durdurdu. Manş Tüneli
1986'da tekrar gündeme geldi.
Proje Fransız ve İngiliz firmalarından meydana gelen bir
konsorsiyum tarafından çok sayıda bankadan borç
alınarak ve hisse senedi çıkarılarak finanse edildi. Dover
ile Calais'yi birbirine bağlayan tünel 147 km uzunlukta
olup, 1991'de tünel açma işlemi tamamlandı.
14.000 işçinin görev aldığı bu projede, milyonlarca
metrik tonluk taş, toprak ve çamurun atılması için son
derece gelişmiş kazı makineleri kullanılmıştır.
Yapı üç tünelden oluşmaktadır. bunlardan ikisi tren
yolları için yapılmıştır ve 7.6m lik bir çapa sahiptirler.
Ortadaki tünel ise acil durumlar, bakim ve havalandırma
olarak kullanılmaktadır. Bu tünel 4.8m lik bir çapa
sahiptir. Tüneller deniz yatağının 45m altında inşaa
edilmiştir.
Bugün Fransa-İngiltere arası seyahat etmekte olan
trenler 160km/h gibi bir hızla tünelden 20 dakika'da
geçmektedirler.
2
Manş Denizi'nin altından geçişi sağlayan Fransa ile
İngiltere'yi birbirine bağlayan tünel. 6 Mayıs 1994
tarihinde açılmıştır. Açılışı Fransa Cumhurbaşkanı
François Mitterland ve İngiltere Kraliçesi, Kraliçe 2.
Elizabeth yapmıştır.
Günümüzde tünel çalışmakta olup İngiltere ile Fransa
arasında sağlanan ulaşımda çok önemli bir role sahiptir.
Çölde yaşam alanları
VAHALAR GENELLİKLE ÇÖLLERDE KÜÇÜK
ALANLAR KAPLAYAN YERLER OLARAK
BİLİNMEKTEDİR. BAZI VAHALARDA ANCAK BİRKAÇ
AĞAÇ VE KÜÇÜK BİR KAYNAK BULUNUR. BUNA
KARŞILIK BİNLERCE İNSANI BARINDIRABİLECEK
NİTELİKTE VAHALAR DA VARDIR VAHALAR
GENELLİKLE YERALTI SULARININ BULUNDUĞU
KURAK ÇÖLLERDE BULUNUR. AFRİKA, ARABİSTAN,
SURİYE, AMERİKA, ASYA VE AVUSTRALYA’DAKİ
ÇÖLLERDE BİRÇOK VAHAYA RASTLANIR. BU
VAHALAR KITALARA GÖRE DEĞİŞİK ÖZELLİKLER
GÖSTERİRLER. LİBYA’DAKİ SİVA VAHASI DÜNYANIN
EN VERİMLİ VAHALARINDAN BİRİDİR.
BU VAHA LİBYA’DA GERÇEK BİR YAŞAM ALANI
OLUŞTURUR.
ÇÖLÜN ORTASINDA BİNLERCE İNSANIN HAYATINI
SÜRDÜRDÜĞÜ BİR YER KONUMUNDADIR.
ÇÖL İKLİMİNİN ETKİLİ OLDUĞU YERLER ÇOK ZOR
HAYAT ŞARTLARINA SAHİP OLSA DA İNSANOĞLU
BURALARA DA YERLEŞMİŞTİR BAZI ÜLKELER
ÇÖLDE MUCİZEYİ GERÇEKLEŞTİRMİŞLERDİR.
BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ BUNLARDAN BİRİDİR.
İSRAİL DE ÇÖLDE MUCİZEYE İMZA ATAN
ÜLKELERDEN BİRİDİR.BUGÜN TÜRKİYE TANK
MODERNİZASYONUNU BU ÜLKEYE
YAPTIRMAKTADIR. DOMATES, SALATALIK VE BAZI
MEYVELERİN TOHUMLARI İSRAİL’DEN TEMİN
EDİLMEKTEDİR. ÇÖLÜN ORTASINDAKİ İSRAİL’DEN
VE ALINAN BU TOHUMLARIN YENİDEN ÜRETİLME
İMKANI YOKTUR. TEKRAR TOHUM EKMEK İÇİN
İSRAİL’İN KAPISINI ÇALMAK GEREKMEKTEDİR.1kg
DOMATES TOHUMU 22.000YTL’DİR.
Alp dağları
Okyanus ve kara rüzgârlarının sınırında bulunan
Alpler'de, iklim genel olarak ılımandır. Ancak yer ve
yüksekliklere göre farklı iklim şartları tarıma elverişli
değildir. Yağış ortalamaları oldukça yüksektir. En çok
yağış 3000 mm ile Conia'dadır. 2900 m yükseklikteki
bölgelerde devamlı kar yağışları bulunur. Bu sebeple
kayak ve spor müsabakalarına elverişlidir.Alplerde
önemli bir endüstri yoktur. Madencilik önemli sayılmaz.
Kuzeybatı Slovenya'da civa ve bazı yerlerde kurşun
çıkarılır. Bazı yerlerde kaya tuzu oldukça fazladır. Demir,
bakır, çinko, altın, gümüş ve kömür ise, sınırlı mikdarda
bulunur. Nisbeten çok olan akarsular, hidroelektrik enerji
elde etmede kullanılır. Yayla kısımlarda tahıl ve patates
yetiştirilir. Hayvan ve ilgili mamüller nisbeten dağlık
bölgelerden üretilip elde edilir. Özellikle İsviçre peyniri
meşhurdur. Ahşap oymacılığı, saat imalatı ve
mükemmel harita baskıcılığı da mühim yer tutar. Önemli
başka bir endüstri kolu da turizmdir. Manzara ve sağlıklı
iklim, turistleri çeken bir unsurdur. Alçak vadiler, karlı
tepelerden gelen rüzgar tarafından serinletilir.İsviçre,
milletlerarası bir oyun sahası olarak kış sporlarının
merkezidir. Dağcılık da buralar için çekiciliği olan ayrı bir
spordur.
Hollanda Kıyıları
Ekolojik tarım deyince çoğumuzun aklına en basit, en
katıksız tarım şekli geliyor.
Hollanda’nın her yerinde görülebilen seralar bile, gün
geçtikçe artan ekolojik sebze talebine ayak uydurmaya
çabalıyor. Sera sahipleri bazı araştırma fonları
sayesinde seralarını değiştiriyorlar.
Bir diğer yenilikçi uygulama ise ekolojik tarım
arazilerinde Coğrafik Bilgi Sistemlerinin (GIS) kullanımı.
Hollanda’nın yüzde 60’ı denizden kazanılmış topraklar
üzerine kurulu (polder’ler). Çok emek verilerek getirilen
veya yaratılan bu değerli toprakların sağlığı ve
sürdürülebilirliğini sağlamak için, 1980’lerde Hollanda
hükümeti, ekolojik yöntem uygulayan çifçilerin buraya
taşınmasını desteklemiş.
Jaap Korteweg gibi bu bölgede çalışan çiftçiler, GIS
traktörleri kullanarak tarlalarında her zaman aynı
tekerlek izlerinden geçmeyi hedefliyorlar. Bu sayede
topraklarının sıkışmasını ve sürülmesini önlüyorlar. GIS
kullanımının bir diğer avatajı ise detaylı şekilde hasat
miktarını ölçerek, eksik olan gübrelemeyi sağlamak.
Bütün bu yöntemler belki de tarımda uzay çağı
çiftçiliğinin habercisi olabilir!
Hollanda sahillerinde, zeminin gelecek 100 yıl içinde 40
santimetre dolayında çökmesi bekleniyor. Delft Teknik
Üniversitesi'yle iki ayrı mühendislik bürosunun
araştırmasına göre, sahillerin çökmesi yanında
atmosferdeki sera etkisine bağlı olarak deniz
seviyesinde yükselme görülecek ve bu gelişmeler
Hollanda sahillerinin güvenliği açısından dramatik
sonuçlara yol açacak.
Sel tehlikesi
Araştırmaya göre, Hollanda sahillerinde önümüzdeki 100
yılda ortaya çıkacak çökme, zaman ve derinlik açısından
farklılıklar gösterebilecek. Bazı noktalarda daha hızlı
çökme görülürken bazı bölgelerde bu daha geç
meydana gelebilecek.
Sahillerdeki zemin çökmesi öncelikle sel tehlikesini de
beraberinde getirecek. Bu nedenle kıyıların denizden
gelecek su baskınına karşı korunması konusunda
alınacak önlemlerin, daha geniş zaman dilimi dikkate
alınarak planlanması gerekiyor.
Pentagon da aynı sonuca vardı
Pentagon tarafından gizli olarak hazırlandığı bildirilen
daha sonraysa basına yansıyan bir raporda da, Hollanda
sahilleri ve ülkenin büyük bir bölümünün yakın bir
gelecekte deniz seviyesindeki yükselmeye bağlı olarak
sular altında kalacağı görüşü dile getirilmişti.
3

4- İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ
Medeniyetlerin doğulu (Mezopotamya, Mısır, Hint, Çin,
Maya, Astek uygarlıkları)
Mezopotamya
Mezopotamya (Aram Nehrin), bugün Irak, doğu Suriye
ve Güneydoğu Anadolu'yu (Türkiye) kapsayan coğrafi
bölgeyi tarif eden bir isimdir. Mezopotamya Eski
Yunanca'da "iki nehir arasındaki yer" demektir; μέσος
("arasında") ve πόταμος ("nehir"). Kastedilen iki nehir
Fırat ile Dicle'dir, zira bölge bu iki nehrin arasında kalır.
Verimli toprakları ve uygun iklim şartları nedeniyle çok
eski zamanlardan beri yoğun göçe sahne olmuş
Mezopotamya, birçok farklı kültür ve halkın karıştığı bir
bölge olmuştur ve bu nedenle de medeni gelişime sahne
olmuştur. MÖ.IV. binyılın sonunda bir yazı dili icat
etmiştir. Bilinen ilk okuryazar topluluklara ev sahipliği
yapmış bölgede birçok medeniyet gelişmiştir ve bu
sebeplerden Medeniyet(ler) Beşiği olarak da anılmıştır.
Mısır
Uygar toplum biçimlerinin İ.Ö. 2500 dolaylarından
önceki dönemde yayılması son derece özel coğrafya
koşullarını gerektirdi. Uygar zanaat ve bilgi düzeylerine
ulaşmak için gerekli olan uzmanlar ordusu, yalnızca
sulama yapılabilen ırmak vadilerinde, o tarihlerde bilinen
tekniklerle beslenebilirdi. Sümer'e oldukça yakın
çevrelerde bulunan birkaç küçük ırmak, bu özel koşulları
yerine getirdi.1930'lara kadar Mısır'ın yeryüzünün en
eski uygarlığı olduğuna inanıldı. Fakat günümüzün
Mısırbilimcileri, eskiliği ilk olarak 1920'lerde ortaya
çıkarılan Sümer'in Mısır uygarlığından önce doğduğu
konusunda görüş birliği içindeler. Yukarı Mısır'la Aşağı
Mısır'ın Kral Menes yönetiminde birleştirilmesi, Mısır
tarihinin geleneksel başlangıç noktası olarak alınır. Bu
birleşmenin gerçekleştiği İ.Ö. 2850 dolaylarında, Sümer
kentleri birkaç yüz yıllık gelişme dönemlerini geride
bırakmıştı bile.Mısır'ın siyasal birliğinin gerçekleşmesi,
Sümer araç takımının içindeki öğelerden Mısır yerel
gelenekleriyle ya da coğrafya koşullarıyla
uyuşmayanların bir yana bırakılarak, Mısır'a uygun
görülenlerin hızla benimsenmesi sürecini daha ileri
noktalara taşıdı. Bir başka deyişle, Mısır uygarlığı,
kendine özgü biçem (üslup) birliğiyle ve kurumsal
yapısıyla, hızla ortaya çıktı. Mısırlıların Sümer
deneyiminden yararlanabilmelerinin sağladığı üstünlükle,
Mezopotamya'da bin yıl ya da daha uzun bir sürede
olanların Mısır'da gerçekleştirilebilmesi için bunun yarısı
kadar az bir süre yetti.Kendisi ölümsüz olduğu gibi, öteki
insanlara da ölümsüzlük bağışlayabilirdi. Bu inancın
altında Firavun'a boyun eğilmesini sağlayacak güçlü bir
güdüleme yatar. Çünkü değerbilir bir tanrı-kraldan, bu
dünyada kendisine iyi hizmet etmiş olanları, kendi
tanrısal ölümsüzlüğü sırasında sadık hizmetçileri olarak
yanında bulunmalarına izin vererek ödüllendirmesi
umulabilir. Öte yandan Firavun'a karşı çıkmanın cezası
öteki dünya yaşamına ilişkin tüm umutların yitirilmesi
anlamına gelecektir.
Hint
Hindistan, iklimi, besin zenginliği, yaşama
kolaylığı yüzünden sık sık dış saldırılara uğrayan bir ülke
olmuştur. Dış saldırıların yanı sıra Hindistan’da toplumun
kaynaşmasını önleyen en önemli faktör, Kast
Sistemidir.
Kast, bir meslekler topluluğudur. Bir kasttan oluş
doğuştandır. Başlıca kastlar şunlardır:
1. Brahmanlar(Din Adamları)
2. Asiller(Soylular)
3. Asker-Tacir-Zanaatkarlar
4. Köylüler-İşçiler
Hiçbir Kasta giremeyenlere ise Parya adı verilirdi.
Vedizm, Brahmanizm ve
Budizm gibi dinler görülür.
Hint dinsel inançları içinde barındırdığı yüzlerce tanrı-
kahraman-bilge-imleciyle Batı geleneğinden ayrılır. İç içe
geçen tanrılar birbirlerinden doğar, birbirlerine
dönüşürler. Bazen ibadetin merkezinde, bazen arka
planında yer alırlar. Hem eril hem de dişil ilkeyi
yansıtırlar. Batılı anlamda iyi-kötü, bağışlayan-
cezalandıran ya da güçlü-zayıf değildirler. Brahma,
Vişnu ve Şiva bir yandan Yaratıcı, Koruyucu, Yokedici
sıfatları aynı anda taşırken öte yandan bir ve tek
Mutlak'ın farklı tezahürleridirler, yani tektirler. Ruhani bir
bağlılıktan ileri bir şeye, sosyal yapının ve yaşayış
biçiminin belirleyici unsuruna dönüşen Hint dinsel
inançları, Batının biçimsel ve felsefi düzenlemelerinin
kısa koridorlarına değil de, sonsuzun enginliğine açılan
'algı kapıları'nı inşa eder.
Maya
Maya uygarlığı Amerika kıtasındaki Kolomb
öncesi uygarlıklarından biridir. Bir Orta Amerika uygarlığı
olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Meksika’nın
güneydoğusundan, Honduras, El Salvador ve
Guatelema’ya kadar uzanan bir bölgede hüküm
sürmüştür. Meksika’nın güneydoğusunda beş devlet
kurmuş Mayalar tarihleri boyunca yüzlerce lehçe
yaratmışlardır ki, bu lehçeler, bazıları günümüzde halen
konuşulan 21-44 Maya dilinin oluşumunu sağlamıştır. Bu
uygarlık M.Ö. 600 dolaylarında yükselişe geçmiş, M.S.
3.yy.'da altın çağına (klasik dönem, M.S.250-900) adım
atmış, kent-devletlerinin siyasi kargaşalar sonucunda
çöktüğü M.S. 900'e dek, geniş bir alanda varlığını
sürdürmüş ve İspanyol işgaliyle de sona erme sürecine
girmiştir. Maya uygarlığı birçok bakımdan sona ermişse
de, dünyada yaygın halk inanışının aksine, Mayalar yok
olmamışlar, halen bu ülkelerde yaşamakta ve Maya
dillerinden bazılarını konuşmaktadırlar. “Mayalar”ın
astronomi, matematik,mimari ve sanat alanında olduğu
gibi, birçok alanda ileri bir uygarlık düzeyinde oldukları
görülmektedir. İspanyol işgali 1697’de Itzá Mayaları’nın
başkenti Tayasal’ın ve Guatemala’daki Ko'woj
Mayaları'nın başkenti Zacpetén’in alınmasıyla
tamamlanmış, son Maya devleti ise 1901’de başkentinin
(Chan Santa Cruz) Meksika tarafından işgaliyle ortadan
kalkmıştır.
4

Astek
Aztekler bugünkü orta Meksika bölgesinde 14.
ve 16. yüzyıllar arasında yaşamış bir Orta Amerika
halkıdır. Zengin bir mitoloji ve kültürel mirasa sahip
Azteklerin başkenti, günümüzde Ciudad de Mexico'nun
bulunduğu Texcoco Gölü'nün ortasında yer alan
Tenochtitlan kentiydi. Aztek İmparatorluğu'nun başkenti
olan şehir 1300 yıllarında Texcoco Gölü'nün üzerindeki
bir dizi adaya Aztek tanrılarından biri olan
Huitzilopochtli'nin tapınağı etrafına kuruldu.Şehirde
binalar 2,5-3 metre yüksekliğindeki duvarlarla çevriliydi.
Binalara girişi sağlayan 4 kapı bulunuyordu.Şehrin
ortasında Büyük Tapınak vardı. Bu tapınak içinde iki
tane tapınak bulunduruyordu. Bunlardan biri savaş
tanrısı Huitzilopochtli'ye diğeri de yağmur tanrısı Tlaloc'a
aitti. Başkent 1500'lere gelindiğinde 300.000 kişilik
nüfusa sahip oldu. Ayrıca dünyanın en büyük piramidi
Meksika'da Cholula de Rivadabia'da bulunur. Azteklere
ait piramit 182.107 metrekare alan üzerine kurulmuştur
ve yüksekliği 54 metredir. Hernan Cortes'in Meksika'yı
fethi sırasında yapılan ve Tenochtitlan kuşatması olarak
bilinen savaş sonucunda Aztekler yenilmiş ve güçlerini
kaybetmişlerdir. 12 milyonluk bir nüfustan oluşan çok
büyük ve zengin bir imparatorluk olan Aztekler gelişmiş
tarım yöntemlerine, kendilerine ait bir dine, takvime,
alfabeye sahiplerdi. Aztekleri keşfedenler İspanyollar
oldu. Aztekler çok tanrılı bir dine inanıyorlardı. Her
tanrının farklı görevleri vardı. Aztek dininin inançlarına
göre yapılması gereken birçok ayin ve tören vardı.
Azteklerden kalan bazı inançlar günümüzde hala
kullanılmaktadır. Aztekler tanrılarını memnun etmek için
kurban keserlerdi. Kurban olacak kişileri rahipler
taşırdı.Kurbanın göğsü bir bıçakla yarılır, atmaya devam
eden kalp bir kaba yerleştirilirdi. Kurbanın kolları ve
bacakları yenirdi.
5- EKONOMİK FAAALİYETLERİN SOSYAL VEW
KÜLTÜREL ETKİLERİ
Almanya'daki Ruhr bölgesi
Ruhr Bölgesi Almanya’nın Kuzey Ren-Vestfelya
eyaletindeki en büyük sanayi
bölgesidir.Duisburg,Mülheim en der
Ruhr,Essen,Gelsenkirchen,Bochum,Oberhausen,
Bottrop ve Dortmund bu bölgenin belli başlı
kentleridir.Bu bölgenin esas gelir kaynağı yakın bir
zamana değin kömür ve çelik üretiminden sağlanıyordu.
Öyle ki I. Ve II. Dünya Savaşları sırasında Ruhr Bölgesi
aynı zamanda ekonomik anlamda "Avrupa'nın kalbi"
durumundaydı.
6- SANAYİLEŞME VE ŞEHİRLEŞMENİN ETKİLERİ
Şehirlerin doğuşu, sanayileşme, göç, şehirleşme,
şehirlerin gelişimi, göç ve kentleşme, Gebze
Şehirlerin doğuşu
10. ve 12. yüzyıllarda Avrupa’da şehirlerin doğuşu, Batı
Avrupa tarihinde bir dönüm noktası oldu.
– 11. yüzyıldan itibaren şehirler birer değişim ve imalat
yeri haline geldi
– Şehirler birer değişim yeri olmaya başlayınca sınai
faaliyetler de
malikanelerden şehirlere kaydı
– Şehirlerin büyümesinin temelinde yığınlar halinde
göç hareketi
bulunuyordu
– İnsanlar biri itici, diğeri çekici gücün etkisiyle şehirlere
göç ediyorlardı
İtici Güç: Pek çok serf malikanede sıkıntı çekiyordu. Bu
durumdan kurtulması
ancak o bölgeyi terk etmesine bağlıydı.
�Çekici Güç: Şehirler bir yenilik unsuru, talihi deneme
şansı idi. Şehir yeni ve
dinamik bir dünya idi.
“Şehir havası insanı hür yapar” sözü bir atasözü haline
gelmişti.
Sanayide Yaşanan Gelişmeler
– 10 ve 12. yy’larda imalat faaliyetleri şehirlere kaydı
– İmalat faaliyetleri artık ihtisaslaşmış kişilerce
yürütülmekteydi
– Sanayinin ölçeğinde artış yaşandı. 10. ve 11. yy’lardan
itibaren 14. yy’a kadar üretim genişledi.
– Üretimdeki bu artışa rağmen sınai üretim birimleri
Ortaçağ dönemi boyunca hep küçük kaldı.
– Ortaçağ’da ideal üretici sınıfı kalfa ve çırakların
yardımıyla üretim yapan ustalardı.
– Şehirlerde imalat faaliyetlerini yürüten esnaflar,
loncalarda örgütlenmişlerdi.
– Esnaf loncalarının şehir ticareti üzerindeki
tekelci uygulamalar nedeniyle doğduğu kabul
edilir.
Göç
Göç olgusu, temelinde sosyal bir hareket olmasına
karşın, ekonomik yaşamdan kültüre kadar hayatın her
yönünü etkileyen temel bir değişim aracıdır. Ülkemizde
1950'li yıllardan sonra belli sosyo - ekonomik şartlar
neticesinde kırsal alanlardan şehirlere doğru
gerçekleşen iç göç hareketi, bugün kentlerimizin içinde
bulunduğu sorunlar yumağının en büyük sebebidir.
Şehirleşme
Şehirleşme, bir ülkenin nüfusunun belirli bir
ölçekte şehir merkezlerinde yaşama oranındaki artışı
dile getirir. Her ne kadar şehirler sosyal, siyasal ve
iktisadi olarak daima önemli olmuşlarsa da, XIX.
yüzyılda sanayileşmiş Batılı toplumların şehirleşmesi çok
5
hızlı ve kısa bir zaman zarfında olmuştur. Örneğin 1800
yılında İngiltere'de nüfusun yüzde 24'ü şehirliyken 1900
yılında bu oran yüzde 77'ye yükselmiştir. Halen tüm bu
toplumlar için şehirleşmeyi S-bi-çirnli bir eğri takip
etmiştir; önce çok usulca temelleri atılır, çok hızlı bir
şekilde genişler ve ardından yavaşça çöker, hatta daha
büyük kenar mahallelerin gelişmesiyle yavaşça tersine
döner. XIX. yüzyılda vuku bulan nüfusun oranındaki bu
hızlı artış büyük ölçüde kırsal kesimden şehire göç
yoluyla olmuştur. Ne var ki daha hızlı bir şekilde şe-
hirleşmekte olan çağdaş az gelişmiş toplumlarda artış,
daha ziyade şehir nüfusundaki normal artıştan
kaynaklanmaktadır, halk sağlığı ve tıbbi kolaylıklar
sağlandıkça da tek bir şehirde toplanmaya eğilim duyul-
maktadır.
Genel olarak şehirleşme dönemleri sanayileşmeyle
ilişkili olarak ortaya çıkar. Ancak, kapitalizmin bu süreçte
oynadığı rol konusunda bazı ihtilaflar mevcuttur. Şehir-
leşme ekonomik kalkınma için çelişkili sonuçlara
gebedir. Zira o, eğitim ve sağlık gibi hizmetlerin
maliyetini ucuzlatırken artık küçük ölçekli zirai üretimle
geçimini sağlayamayan işgücünün, emeğin maliyetini ar-
tırmaktadır.
7- GÜNÜMÜZ DÜNYASINDAN GELECEĞİN
DÜNYASINA
Teknolojik gelişme ve doğa, teknolojinin yarar ve
zararları, teknoloji ve değişim, (Japonya’daki köprüler),
gelecekteki nüfus ve yerleşme
Teknolojinin tanımı
• Teknoloji terimi konusunda genel kabul görmüş
bir tanım olmamakla birlikte en basit ve dar
tanımıyla teknoloji:Bir mal veya hizmetin üretim
için gerekli ve uygulanan bilgi ve deneyimdir.
• Daha geniş kapsamlı tanımıyla teknoloji:Malların
veya hizmetlerin üretiminin
planlanmasından,dağıtımın gerçekleştirilmesine
kadar geçen süre içerisindeki teknik veya
yönetsel yöntemlerin ve bilgilerin tümüdür.
• Teknoloji;insanın bilimi kullanarak doğaya
üstünlük kurmak için tasarladığı rasyonel
disiplindir.
• Teknolojik gelişme ve büyüme
• dönüşümün doğası, yönü, nedenleri ve
• Dünya iktisadında yaşanan büyüme ile ilgili iki
gerçeğin açıklanması gerekmektedir.
• Bunlardan ilki, çok uzun süredir bazı ülkelerde
kişi başına düşen gelirin önemli oranlarda
yükselmekte olmasıdır.
• İkincisi ise, zaman dilimi sabit tutulduğunda
ülkelerarası büyüme oranlarının farklı olması ve
ülke sabit tutulduğunda ise çeşitli zamanlarda
büyüme oranlarının farklılık göstermesidir.
• Gelişmekte olan ülkelerde, araştırma ve
geliştirme için yapılan harcamalar son yıllarda
belirgin bir şekilde artış göstermiştir.
• Teknolojik yeniliğin iktisadi büyümeye katkısını
ölçmek zordur.İktisadi büyüme ile üretim
fonksiyonundaki emek ve sermaye faktörlerinin
verimlilik oranları mukayese edilmekte, emek ve
sermaye faktörleri ile açıklanamayan büyümenin
teknolojik yenilikten kaynaklandığı kabul
edilmektedir.
• Gelişmekte olan ülkelerde ise teknolojik yenilik
iktisadi büyüme sürecinde belirleyici bir faktör
değildir. Sözkonusu ülkelerde araştırma ve
geliştirme faaliyetlerine önem verilmemektedir.
• Gelişmekte olan ülkeler grubu, dünya iktisatı
açısından orjinal yenilikler
gerçekleştirememektedir. Ancak, sözkonusu
ülkelerdeki sanayileşme sürecinde teknolojik
değişim yaşanmaktadır.
Teknolojik gelişme nasıl sağlanır
• Yoğun rekabet nedeniyle giderek azalan
kârsızlığın ilacı, muhakkak ki farklılaşma ve
yenilik. Ancak farklılaşma ve yenilik de yeni
teknolojilerin geliştirilmesi ve uygulanması ile
mümkün olabiliyor.
• Doğal olarak, sanayinin yabancı kaynak
ihtiyacını azaltacak bu formülle büyüme
hızlanacaktır. Elbette ki bu sonuca bir sihirli
değnekle hemen ulaşılamaz. Öncelikle
çalışmaların yapılacağı zeminin hazırlamak
gerekecektir. Ürettiğimiz ürünleri emsallerine
göre daha katma değerli hale getirecek olan bu
teknolojiler, bilginin paylaşıldığı merkezlerde
geliştirilebilir.
Teknolojik gelişmelerin ekonomiye katkıları
• 1970'lerde dünya kapitalizminin içine girdiği
krizde, ekonomik ortamın yarattığı belirsizlik,
özellikle teknolojik değişim karşısında hem
firmalar hem de hükümetler açısından doğru
değerlendirmeler yapılıp, doğru politikalar ve
stratejiler saptamayı çok önemli kılıyordu.
• Dünya ekonomisinde kriz sonrası ortaya çıkan
tüm bu gelişmeler rekabetin koşullarını da
değiştirdi ve Batılı ülkelerin sanayilerini bir
yeniden yapılanmaya zorladı. 1970'lerden bu
yana, dünya pazarlarında dalgalanan ve sürekli
değişen talebe karşı esneklik kazanma çabası
içinde üretim süreçlerinde teknolojik bir
dönüşüm gerçekleştiriliyor.
• Üretim süreçlerinde ortaya çıkan bu teknolojik
sonuçları üzerine farklı alanlarda yapılan çeşitli
çalışmalar, bu dönüşümün çok farklı yanlarını ön
plana çıkarıyor.
• Bu çalışmaların hemen tümünün vurguladıkları
nokta, ürün geliştirmenin ve yeni teknolojilerin
yaygın kullanımının ülkelerin ekonomik büyüme
süreçleri üzerinde çok önemli rolleri olduğudur.
• Genellikle gelişmiş ülkelerde yapılan bu
çalışmalarda ulaşılan teknolojik yeniliklerin
ekonomik büyümenin itici gücü olduğu sonucu
kabul görmüştür.
• Son dönemlerde uluslararası ticaret alanında
yürütülen teorik ve ampirik çalışmalarda da,
ülkelerin rekabet gücü kazanmasında
teknolojinin önemi vurgulanıyor.
•
• Teknolojinin ZARARLARI
Teknoloji insanların hayatlarını yoluna koymak
6
 için tasarlanmıştır. Her yıl çok daha fazla araba
yollara çıkmakta. bu yeni araçlar önceki
modellerden daha çevreyle barışık olmasına
rağmen, artan araç sayısı inkar edemez..
Teknolojinin çevresel etkileri sadece son
zamanlarda idrak edildi.
• Ozon incelmesi ve delinmesi – otomobiller ve
aerosol kutuların fazlalığına bağlıolarak
• Yağmur ormanlarının katledilmesi – toprakların
genişletilmesi, kağıt ürünleri için kesim gibi…,
hayvan endüstrisi için milyonlarca hayvanın
üretilebileceği çayırlar yaratmak için.
ÇEVRE VE TEKNOLOJİ
İnsanoğlunun yaşamını kolaylaştırmak için
fabrikalarında ürettiği bu ürünler gerek üretim
aşamasında, gerekse üretim sonrası
kullanımlarında çevreye çeşitli atık maddeler
bırakmaktadırlar. Yemek atıkları, dışkı, kağıt,
plastik, cam parçaları, deterjan ve petrol atıkları,
asitler, karbondioksit gazları kirliliğe neden
olmakta, çevrenin doğal dengesini
bozmaktadırlar. Her canlı beslenme, barınma,
çoğalma gibi temel ihtiyaçlarını doğayla ve
başka canlılarla paylaşırlar. Doğada yer alan
tüm hayvan türleri, bitkiler ve cansız varlıklar
dengeli bir uyum içinde yaşarlar. Ancak
dışarıdan bir müdahale sonucu bu doğal denge
bozulabilmekte ve bunun sonucunda çevre
sorunları ortaya çıkmaktadır.
Ülkelerin kalkınmaları, çağı yakalaması, bilgi çağına
geçmesi ancak bilgi toplumu olmasıyla mümkündür.
İnsanoğlunun önüne her gün yeni bir buluşun ürünü
sunulmakta ve bunları kullanması istenilmektedir. Uydu
teknolojisi, nükleer teknoloji dünyayı küçültmüş, iletişim
teknolojisi sayesinde kıt�alar arasıdaki sınırlar adeta
yok olmuştur. Hızlı gelişen bu teknoloji ise beraberinde
çevre sorunlarını getirmiştir.
Sağlıksız ve doğal dengesi bozulmuş bir çevre, başta
insan sağlığını ve diğer canlıları etkilemektedir. Sanayi
kuruluşların bacasından çıkan duman ve motorlu
taşıtların egzozundan atılan zararlı ve zehirli gazlar hava
kirliliğine yol açmakta, çevrede önemli ölçüde gürültü
yaratarak insanın solunum ve sinir sistemini
bozmaktadırlar. Asit yağmurları; havayı, suyu ve toprağı
etkilemekte, ağacı, yeşili ve ormanı yok etmektedirler.
Akarsulara, deniz ve göllere bırakılan atıklar ise suyun
kalitesini bozarak, suda yaşayan canlıların yaşamını
olumsuz yönde etkilemekte, bu yollarla mikroplu ve
zehirli maddeler insan vücuduna geçmektedir. Teknoloji
ürünü cihaz ve sistemlerin yaymış olduğu radyasyon ve
şu an için bilinmeyen olumsuz etkileşimler sonucu,
ileride gerek insan vücudunda, gerekse doğal dengede
ne gibi tahribat yapacağı merak konusudur.
Teknolojinin bu çarpıcı gelişimi insan oğlunun yaşamını
kolaylaştırmakta çevreye duyarsız yaklaşımlar ise; doğal
dengeden, insan sağlığından ve ömründen kayıplar
vermektedir. İşletmeler insan yararına sundukları bu
ürünlerini, çalışma alanları hangi boyutta olursa olsun
çevre kirlenmesine yol açmayacak ve gerekli önlemleri
alarak yapmalıdırlar. Geride yaşanabilir bir dünya
bırakabilmek için bizlerinde yapabileceği şeyler olduğu
gibi en büyük sorumluluk eğitim kurumlarına ve
politikacılara düşmektedir. Günlük çıkar ilişkileri
içerisindeki yaklaşımlar doğal dengede tahribat yaparak
gelecek nesilleri tehlike altına almaktadır. Bugün Dünya,
teknolojiden ödün vermeden gelecek nesillere sağlıklı bir
çevre ve yaşanabilir bir dünya bırakabilmenin paniği ile
karşı karşıyadır. Bu panik, çevre sorunlarının sosyal
sorumluluk açısından ele alınma sürecini hızlandırmıştır.
İşletmeler ürettikleri ürün ne olursa olsun, yaptıkları
faaliyetlerinde kendi çıkarları yanında, bir bütün olarak
toplumun çıkarlarını da korumak ve gözetmek , bu
duyarlılığı her zaman göstermek zorundadırlar. Çünkü
bizler bu çevreyi atalarımızdan ödünç aldık, gelecek
nesillere de güzel bir Dünya bırakmalıyız. Birlikte
yaşadığımız bu Dünya hepimizin…
GELECEKTE NÜFUS ARTIŞI
Nüfus artışında da belirttiğimiz gibi, iktisatçıların
yaptıkları hesaplara göre dünya nüfusu 2000 yıUannda
6 milyan aşacaktır. Bu 1960 yılındaki nüfusun iki misli
demektir. 2000 yılında dünya nüfusunun % 65'inin
Asya'da, % 15'inin Avrupa ve Rusya'da, % 15'inin Kuzey
ve Güney Amerika'da, % 8'inin de Afrika'da yaşayacağı
sanılmaktadır. Her gün 200.000 dolayında artan dünya
nüfusunun gelecekteki artışını kuşkusuz dünya toplam
nüfusu ve nüfusun dağılışı açısından olmak üzere iki
yönden düşünmek gerekir. Önce dünya nüfusunun
bütünüyle artışına bakacak olursak, hızlı bir artışın söz
konusu olduğu açıkça görülmektedir. Öyle ki geçen
yüzyıllarda % 1 olan yıllık artış temposu bu yüzyılın
ortasında % 2'ye ulaşmış ve halen artmakta olarak 2000
yılına doğru da % 3'e varacağı hesaplanmaktadır.
Bilindiği gibi, yeryüzünde karalar 136 milyon kilometre
kare kadardır. Bu kadar arazi yaklaşık olarak bir kenarı
11.000 km uzunluğundaki bir kareye sığar. Dünyanın
1970 nüfusu esas alınırsa nüfus başına 3.7 hektar arazi
düşer. 1920'de bu oran iki misli idi. Nüfus arttıkça nüfus
başına düşen arazi miktarının daha da azalacağı açıktır.
Kuşkusuz arazi nüfus ilişkisinde önemli olan tarıma
uygun arazi oranıdır. Bu tür arazi ise çok daha azdır;
nüfus başına yaklaşık 1 hektar. Yeryüzü karalarının da
% 17fsi çöller, % 12'si dağlar, % 29'u buzullar, daimi
karlar-ve tundralardan oluşmuştur. Böylece karaların %
60'ına yakın bir kısmının yerleşmeye çok az uygun
olduğu açıkdır. Öte yandan geriye kalan % 40'm da her
yeri insanlara uygun koşullara sahip değildir. Bu konuda
araştırma yapanlar genellikle yeryüzü karalarının ancak
% 25'inin insanların yerleşme ve tarım yapmasına uygun
olduğu görüşünde birleşmektedirler.
7

8- TÜRKİYE COĞRAFİ BÖLGELERİNİN TESPİTİ
1941 Coğrafya Kongresi, Bölgelerin oluşturulma
kriterleri, 7 bölgenin sınırları neye göre belirlenmiştir
(Bölge bölge açıklanacak)
Yurdumuzun farklı bölgesel özelliklere sahip olduğu
eskiden beri biliniyordu. Fakat ayrılan bölgelerin
sayıları, alanları, sınırları ve adları yazarlara göre
değişiyor ve bu durum özellikle öğretimde kargaşaya
yol açıyordu. Bu karışıklığa son vermek için konu,
Türk Coğrafya Kurumunun 1941 yılında toplanan
birinci kongresinde ele alındı. O dönemin tanınmış
coğrafyacıları, bölgelerin özelliğini belirleyen bütün
faktörleri dikkate alarak bir rapor hazırladılar. Bu
rapor uzun uzun tartışılarak sonuçta yurdumuzun
yedi coğrafî bölgeye ayrılması kararlaştırıldı. Bu
bölgelere de konumlarına göre Karadeniz, Marmara,
Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve
Güneydoğu Anadolu bölgeleri adı verildi. Bölge
haritasına dikkat edilirse coğrafî bölgelerimizin
ayırımında daha çok denize göre konum, yüzey
şekilleri ve iklim gibi tabiî şartlara dayanıldığı
sonucuna varılır. Bu şartların bitki topluluklarını,
ulaşımı, yerleşmeleri ve ekonomik özellikleri
doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği düşünülürse
bölge ayırımında uygulanan bu yöntemin uygun
olduğu anlaşılır. Nitekim bu ilişkiler nedeniyle
Türkiye'nin yüzey şekilleri ve iklim bakımından farklı
bölgelerini gösteren haritalar ile bölge haritası
arasında ana çizgileriyle büyük benzerlik vardır.
Alan bakımından bölgelerimizin en büyüğü Doğu
Anadolu, en küçüğü Güneydoğu Anadolu'dur. En
kalabalık bölgemiz ise Marmara Bölgesi'dir. Doğu ve
Güneydoğu Anadolu, nüfusu az olan iki bölgemizdir.
Demek ki nüfusumuzun dağılışı, bölgelerin yüz
ölçümleriyle orantılı değildir.
Geniş alan kaplayan bölgelerimizin her yeri aynı
özellikte değildir. Tabiî ve ekonomik bakımdan bazı
farklar görülür. İşte bu farklılaşmalara dayanılarak
bölgelerimiz 21 bölüme ayrılmıştır.
Türk Coğrafya Kurumunun 1941 yılında belirlediği
bölge, bölüm sınırlarına o tarihten beri uyulmaktadır.
Bununla beraber, bazı sınırların tartışmalı olduğu
veya zamanla değişebileceği unutulmamalıdır. Ayrıca
bölge, bölüm sınırlarını birer çizgi olarak
düşünmemek gerekir. Aslında bu sınırlar birer geçiş
alanıdır.
Coğrafi bölgelerimizin belirlenmesinde dikkate alınan
başlıca özellikler şunlardır:
1- Karadeniz Bölgesi:
Kuzey Anadolu Dağlarının kıyıya paralel uzanması,
Enlemin de etkisiyle nemli Karadeniz ikliminin
oluşması,
Gür ormanların bulunması,
Kıyı boyunca nüfus ve yerleşmenin yoğun olması,
2- Marmara Bölgesi:
Yüksekliği az olan ova ve platoların geniş yer
kaplaması,
Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında bir geçiş
iklimi özelliği göstermesi,
Türkiye'nin ve bölgenin en gelişmiş kenti olan
İstanbul'un bu bölgede yer alması,
Sanayi, ticaret ve ulaşımın çok gelişmiş olması,
3- Ege Bölgesi :
Dağların kıyıya dik olarak uzanması ve aralarında
çöküntü ovalarının yer alması,
Deniz etkisinin iç kesimlere kadar sokulabilmesi,
Kıyıların çok girintili çıkıntılı olması,
Büyük bir liman şehrimiz olan İzmir’in burada yer
alması,
Nüfusun kıyı kesiminde yoğun olması,
8
4- Akdeniz Bölgesi:
Batı ve Orta Toros dağlarının kıyıya paralel
uzanması,
Dağların, kıyının hemen gerisinde yükselmesi
nedeniyle kıyı ovalarının genellikle dar olması,
Tipik Akdeniz ikliminin etkili olması,
Nüfusun, özellikle tarım, sanayi ve ticaretin geliştiği
yörelerde toplanması,
5- Güneydoğu Anadolu Bölgesi:
Güneydoğu Torosların güneyinde, ova ve platoların
geniş yer kaplaması,
Orta kesiminde Karacadağ volkanik dağının; doğu
kesiminde ise Mardin Eşigi'nin yer alması,
Buharlaşmanın çok fazla olması. Yaz mevsiminin çok
sıcak ve kurak geçmesi,
Özellikle batı kesiminde Akdeniz
iklimi etkilerinin görülmesi,
Türkiye'nin petrol üretim bölgesi olması,
6- Doğu Anadolu Bölgesi:
Ortalama yüksekliğinin fazla olması.
Birbirine paralel sıradağlar ile volkanik dağların
bulunması. Bu dağlar arasında yüksek ova ve
platoların yer alması.
Yükseklik ve denizden uzaklığa bağlı olarak karasal
iklimin etkili olması,
Nüfusun az ve yerleşmenin seyrek olması,
Hayvancılığın en önemli ekonomik faaliyet olması.
7- İç Anadolu Bölgesi:
Etrafı yüksek dağlarla çevrili ova ve platoların geniş
yer kaplaması,
Bölgede genellikle karasal iklimin etkili olması,
Başkent Ankara'nın burada yer alması,
Buğday tarımının ön planda olması.
KARADENİZ BÖLGESİ
KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Yurdumuzun kuzeyinde, Sakarya’nın doğusundan
Gürcistan’a kadar Karadeniz’e paralel olarak bir şerit
gibi uzanır.
Gürcistan, D. Anadolu, İç Anadolu ve Marmara
Bölgeleriyle ve adını aldığı deniz ile komşudur.
ALANI VE NÜFUSU:
Gerçek alanı olan 143.537 Km2 ile Türkiye
topraklarının %18’ini kaplar. Alan bakımından 3.
Büyüklükteki bölgemizdir. Bölge Doğu-Batı
doğrultusunda 1400 Km, Kuzey-Güney doğrultusunda
100-200 Km ile bir şeride benzer.
Nüfusu 2000 sayımına göre 8.4 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 59 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının altındadır. (Türkiye ortalaması Km2’ye
83 kişi)
BÖLÜMLERİ:
1.Batı Karadeniz
2.Orta Karadeniz
3.Doğu Karadeniz
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Kıyıları:
Dağlar kıyıya paralel olarak uzandığı için kıyılar az
girintili-çıkıntılıdır. Bu kıyı tipine Boyuna Kıyı Tipi
denir.
Tek doğal limanı Sinop’tur. Arkasındaki dağların
ulaşımı zorlaştırması nedeniyle fazla gelişmemiştir.
Buna rağmen Trabzon, Samsun gibi limanlar yapay
olmasına rağmen ulaşımları sayesinde gelişmişlerdir.
Bu kıyı tipinde bir kıyı aşındırma şekli olan Falez
(Yalıyar) çok görülür.
Dağları:
Batı K.: Küre (İsfendiyar) Dağları, Bolu Dağları, Ilgaz
Dağları, Köroğlu Dağları
Orta K.: Canik Dağları
Doğu K.:D.Karadeniz (Rize) Dağları ( Zirvesi: Kaçkar
D.3932), Giresun Dağları,
Çimen, Kop, Mescit, Akdağ ve Yalnızçam Dağları
D. Karadeniz’de Zigana ve Kop geçitleri vardır.
Akarsuları:
Bartın Çayı (Ulaşım yapılabilir.), Yenice (Filyos) Çayı
Kızılırmak (Türk.’nin en uzun ırmağı), Yeşilırmak ve
Çoruh (Gürcistan’dan dökülür.)
Ovaları:
Kastamonu, Bolu ve Düzce Ovaları. Bafra ve
Çarşamba Delta Ovaları
Gölleri:
Sera ve Tortum gölleri (Heyelan Gölleri), Abant ve
Yedigöller. Baraj Gölleri: Almus, Suat Uğurlu, Hasan
Uğurlu (Yeşilırmak), Hirfanlı ve Altınkaya (Kızılırmak),
Sarıyar (Sakarya)
9

İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgenin kıyı kesiminde Karadeniz İklimi görülür.
İklim bu alanlarda her mevsim yağışlı ve ılımandır.
En fazla yağışı sonbaharda, en azını yazın alır. Bitki
örtüsü Ormandır. Bölge orman bakımından ilk sırada
gelir. Yağışlı ve ılık olduğu için yangın çok azdır. En
fazla yağış alan bölgemizdir. Rize’de en fazla alan
şehirdir.
İç kesimlerde iklim karasallaşır. Dağların bu güney
yamaçlarında yazları sıcak ve kurak kışları soğuk ve
kar yağışlı bir iklim görülür. En fazla yağışı
ilkbaharda, en azını yazın alır. Bitki örtüsü ise
buralarda Bozkırdır.
Yağışın bol olması sayesinde orman ve akarsuların
debileri (su miktarları) fazladır. Yağışın yeterli olması
sayesinde nadasa bırakmanın en az olduğu
bölgemizdir. Bölge kuzeye yakın olduğu için
güneşten yararlanma süresi azdır, gölge boyu
uzundur, gece-gündüz süresi arasında fark en
fazladır. Kimyasal çözülmenin de en fazla olduğu
bölgemizdir.
TARIM VE HAYVANCILIK:
Fındık: Ordu ve Giresun çevresinde. Türkiye’de ve
Dünyada 1.Sıradadır.
Çay: Rize kıyılarında. Bol yağış ve yıkanmış toprak
ister. Türkiye’de 1.Sıradadır.
Tütün: Orta Karadeniz ve Bolu-Düzce ovası. Yağışı
sevmez. Türkiye’de 2.Sıradadır.
Mısır: Bölgenin yağışlı kıyılarında. Bölgede tüketilir.
Türkiye’de 1.Sıradadır.
Şekerpancarı: Orta Karadeniz’de, Soya Fasulyesi ve
Keten-Kenevir: Kastamonu, Sinop, Zonguldak ve
Ordu’da. Tahıl: Karasal iklimin görüldüğü iç
kesimlerde. Sebze ve Meyve: Sulamanın yapılabildiği
kıyı ve iç ovalarda. Zeytin ve Turunçgiller: D.
Karadeniz’de az bir alanda yetiştirilir.
Kıyı kesiminde yağışlı ve gür otlaklara sahip
alanlarda büyükbaş hayvan, iç kesimdeki düzlüklerde
ise küçükbaş hayvan yetiştirilir. Arıcılık ve balıkçılıkta
diğer hayvancılık faaliyetleridir.
YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Taşkömürü: Zonguldak , Bartın ve Kastamonu’da.
Türkiye’de tek.
Bakır: Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Çayeli (Rize).
Türkiye’de 1.Sıradadır.
Linyit: Bolu, Çankırı, Amasya, Samsun, Ankara’da.
Demir: Ordu’da.
Manganez: Trabzon, Artvin, Amasya ve Kastamonu’da
çıkarılır.
ENDÜSTRİ:
Demir-Çelik Sanayisi: Karabük ve Ereğli’de. Bakır
Tesisleri: Samsun’da.
Şeker Sanayisi: Turhal, Amasya, Suluova, Çorum,
Kastamonu ve Çorum’da.
Tütün Sanayisi: Samsun ve Tokat’ta. Kağıt Sanayisi:
Batı Karadeniz’de.
Çay Sanayisi: Rize ve çevresi. Fındık Sanayisi: Ordu
ve çevresi.
Gıda ve Dokuma Sanayisi: Büyük kentlerin
yakınlarında Kurulmuştur.
NÜFUS VE YERLEŞME:
2000 Sayımına göre bölgenin nüfusu 8.4 Milyondur.
.Nüfus yoğunluğu Km2’ye 59 kişidir. Nüfus yoğunluğu
bakımından Doğu Anadolu’dan sonra en az 2.
yoğunluktaki bölgedir. Bu Türkiye ortalamasının
altındadır. Çünkü bölgenin geçim kaynakları kısıtlı
olduğu için çok göç verir. Nüfus kıyı bölümüne, iç
ovalara ve Batı Karadeniz’deki maden ve sanayi
alanlarına toplanmıştır.
Nüfus Artış Hızı %o 4’tür (Türkiye %o18.34) Yeryüzü
şekilleri nedeniyle Dağınık Kır Yerleşmesi çok
görülür. Ev yapımında ağaç sık kullanılır. Nüfusun
%51’i kırsal kesimde yaşar (Türkiye’de % 35) , Halkı
genellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşır.
TURİZM:
Bolu’da Abant Gölü ve Yedigöller. Kastamonu’da
Safranbolu Evleri. Bolu-Kartalkaya ve Ilgaz
Dağlarında Kayak Turizmi. Samsun ve Tokat’ta
Kaplıcalar. Trabzon-Maçka’da Sümela Manastırı.
Plajlar ve Karadeniz Yaylalar.
TARİHİ ÖNEMİ:
Samsun M. Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Anadolu’ya
ayak bastığı yerdir. Havza, Tokat ve Amasya Milli
Mücadeledeki diğer önemli kentlerdir.
Kastamonu’da M. Kemal’in şapka takarak. Kılık
Kıyafet İnkılabını başlattığı şehirdir.
BÖLGE HAKKINDA NOTLAR:
 Alan bakımından %18 ile 3. Büyük
bölgemizdir.
 Kırsal nüfusun en fazla olduğu bölgemizdir.
 Ormanlarımızın %27’sine sahip olarak
1.Sıradadır.
 En fazla yağış alan bölgedir.
 Nadasa bırakmanın en az olduğu bölgedir.
 Temel geçim kaynağı tarımdır.

 En çok göç veren bölgedir.

 Güneşten yararlanma oranı en az bölgedir.

 Gölge uzunluğu en fazla bölgedir.
 Gece-Gündüz süresi arasındaki farkın en
fazla olduğu bölgedir.

 Kimyasal çözülmenin en fazla olduğu
bölgedir.
 En fazla heyelan olan bölgedir.

 En fazla falez (yalıyar) olan bölgedir.
 Çay, Fındık, Mısır, Keten-Kenevir, Soya
Fasulyesi üretiminde 1. Sıradadır.
 Taşkömürünün tamamı ve Bakırın yarısı bu
bölgeden sağlanır.
 Kereste en çok Sinop, Kastamonu ve Bolu’da
üretilir.
 Boyuna kıyı tipi görülür.

 Sıcaklık ortalaması 14-15 derece, yağış
ortalama 1000 mm’dir.

 Çatalağzı Termik Santrali bu bölgededir.

 Kızılırmak Türkiye’nin en uzun ırmağıdır.

10
  Batın Çayının kısa bir bölümünde akarsu
ulaşımı yapılabilmektedir.
 Dağları:
 Yeryüzü şekilleri nedeniyle İnsan ve hayvan
gücüyle tarım yaygındır.
MARMARA BÖLGESİ
KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Ülkemizin kuzey-batısında yer alır. Bulgaristan,
Yunanistan, Karadeniz, Marmara ve Ege Denizleri,
Karadeniz, Ege, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri ile
komşudur.
ALANI VE NÜFUSU:
Gerçek alanı 67.306 Km2. Ülke yüzölçümünün
%8.5’ini kaplar. 6.Büyüklükteki bölgemizdir.
Nüfusu 2000 sayımına göre 17.3 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 258 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının altındadır. (Türkiye ortalaması Km2’ye
83 kişi)
BÖLÜMLERİ:
1.Yıldız Dağları (Istranca) Bölümü
2.Ergene Bölümü
3.Çatalca-Kocaeli Bölümü
4.Güney Marmara Bölümü
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Kıyıları:
Karadeniz ne Kuzey Marmara kıyıları fazla girintili-
çıkıntılı değildir. Falez (Yalıyar) çok vardır. Fakat
Güney Marmara kıyıları girintili-çıkıntılıdır.
İzmit, Gemlik, Erdek ve Saros körfezleri vardır.
Gelibolu, Biga, Kapıdağ, Armutlu, Çatalca-Kocaeli
başlıca yarımadalarıdır.
Gökçeada, Bozcaada, Marmara Adaları, İmralı, İstanbul
Adaları ise başlıca adalarıdır.
İstanbul ve Çanakkale Boğazları Ria Tipi kıyılardır.
Kapıdağ Yarımadası bir kıyı biriktirme şekli olan
Tombolo’dur.
Ortalama yükseltisi en az bölgedir. En yüksek dağı
Uludağ’dır (2543 m).
Yıldız Dağları, Koru Dağlar, Işıklar Dağları, Biga
Dağları, Samanlı Dağları diğer dağlarıdır.
Yerşekilleri sade olduğu için ulaşımı da kolaydır.
Akarsuları:
Sakarya’nın aşağı kesimi, Susurluk, Meriç ve onun
kolu Ergene. Bu akarsular baraj yapımı için uygun
değildir. Ağızlarında delta oluşturamazlar. Çünkü akıntı
ve yatak eğimi fazladır.
Ovaları:
Kastamonu, Bolu ve Düzce Ovaları. Bafra ve
Çarşamba Delta Ovaları
Gölleri:
İznik, Manyas, Sapanca ve Ulubatlı Tektonik göldür.
Terkos, Küçük ve Büyük Çekmece Gölleri Kıyı Seti
gölüdür.
Ömerli Baraj gölü de bulunmaktadır.
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Marmara Bölgesi konumu sebebiyle iklim ve bitki
çeşitliliğine sahiptir. Karadeniz kıyılarında Karadeniz
İklimi ve Ormanlar görülür.
Istrancaların güneyinde Karasal İklim ve bozkır
görülür.
Güney Marmara’da bozulmuş Akdeniz İklimi ve Maki
görülür. Burada yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve
yağışlıdır.
TARIM VE HAYVANCILIK:
Yüzölçümüne göre ekili-dikili alanı en fazla
bölgemizdir. Sebebi engebenin az, düzlüklerin fazla
olmasıdır. Makineli tarım yaygındır. İklim çeşitliliği
yetiştirilen ürünleri de çeşitli kılmaktadır. Ulaşımın
kolay olması, sulamanın yaygın olması ve tüketici
nüfusun fazla olması nedeniyle tarım gelişmiştir.
Fakat kalabalık nüfusa yetmediği için başka
bölgelerden de gelmektedir.
Tütün: A.Pazarı (Türkiye’de %8 ile 3.), Ayçiçeği: Ergene
Havzası (Türkiye’de 1.)
Zeytin: Güney Kıyılarında (Türkiye’de %27 ile 2.),
Pamuk: Balıkesir (Yağışın azalması sayesinde.)
Şekerpancarı: Trakya-Alpullu, Adapazarı ve Susurlukta
sulanabilen alanlarda.
Buğday: İç kesimlerde (Türkiye’nin %13’ü), Pirinç:
Ergene ve Meriç havzalarında (Türkiye’de 1.)
Mısır: Doğu Marmara ve Trakya’da. (Türkiye’de 2.)
Hayvancılık genellikle besicilik ve ahır hayvancılığı
şeklindedir. Bunun sebepleri tarım arazisinin fazlalığı,
tüketici nüfusun fazla olması, pazarlama sorununun
olmaması ve yer şekilleri ve iklim şartlarının buna
uygun olmasıdır. İstanbul ve çevresinde kümes
hayvancılığı, Bursa ve çevresinde ipekböcekçiliği
yapılmaktadır.
YERALTI ZENGİNLİKLERİ:
11
Bor: Susurluk, Bigadiç- Balıkesir (Türkiye’de 1.),
Volfram (Tungsten):Uludağ-Bursa, Demirköy-Kırklareli
(Türkiye’de 1.), Mermer: Güney Marmara, Linyit:
Bölgenin genelinde, Barit: Lapseki-Çanakkale,
Doğalgaz: Kırklareli, Demir: Kocaeli ve Sakarya,
Manyezit-Magnezyum: Bilecik, Krom: Bursa, Kurşun-
Çinko: Balıkesir ve Çanakkale, Seramik Kili: İstanbul
ve Çanakkale
ENDÜSTRİ:
Bölge ekonomisi gelişmiştir. Milli gelirimizin %20’si bu
bölgeden karşılanır. Sanayi işçilerimizin yarısı burada
çalışır ve sanayi ürünlerinin 1/3’ü bu bölgeden
karşılanır. Ulaşımını kolay olması, hammadde teminin
kolay olması, Hinterlandının geniş olması, işgücünün
fazla olması, tüketici nüfusunun fazla olması ve
pazarlama kolaylığı gibi sebeplerle sanayisi
gelişmiştir. Enerji üretimi en az olan bölge olmasına
rağmen enerji tüketiminde ilk sıradadır. Türkiye’nin
en büyük sanayi kuşağı olan İstanbul-Kocaeli-
Adapazarı bu bölgede yer alır. Bursa başka bir
sanayi ilidir. İstanbul en işlek ve gelişmiş limanımız
olarak en büyük ithalat limanımızdır.
İzmit’te İpraş Petrol Rafinerimiz bulunmaktadır.
Ambarlı-İstanbul’da Doğalgaz ve Fuel Oil, Bursa ve
Hamitabat’ta Doğalgaz, Kırklareli ve Orhaneli’nde
termik santraller vardır.
Bursa’da dokumacılık, otomotiv ve konserve sanayisi
vardır. İzmit’te ise kağıt, petro-kimya ve İpraş
Rafinerisi vardır.
NÜFUS VE YERLEŞME:
2000 Sayımına göre bölgenin nüfusu 17.3 Milyondur
.Nüfus yoğunluğu Km2’ye 258 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının çok üstündedir (Türkiye ortalaması 83
kişidir.) Kentsel nüfusu en fazla olan bölgemizdir.
Halkın % 79’u kentlerde yaşar. Nüfusu çok fazla
olduğu için diğer bölgelerden ürün alır. Nüfus
Çatalca-Kocaeli yarımadasına yoğunlaşmıştır. İstanbul
en kalabalık ilidir. İzmit, Adapazarı ve Bursa diğer
büyük illeridir. Nüfus artış hızı %o 27’dir (Türkiye %o
18.34). Nüfus ve nüfus yoğunluğunda 1. sıradadır.
TURİZM:
Turizm geliri en fazla olan bölgemizdir. Bölgede
başta İstanbul, Bursa ve Edirne olmak üzere
Osmanlı eserleri çoktur. Bursa’da kaplıcalar
bulunmaktadır. Balıkesir’de Kuş Cenneti
bulunmaktadır. Bursa-Uludağ önemli bir kış turizm
merkezimizdir. Bölgede bulunan adalar ve kıyılar
turist çeken diğer yerlerdir. İstanbul bütün yıl fuar ve
kongreler sayesinde önemli sayıda turist
çekmektedir.
TARİHİ ÖNEMİ:
Bilecik, Bursa, Edirne ve İstanbul illerinin Osmanlı
Tarihinde önemli yerleri vardır. Bu kentler bu devletin
başkentliğini yapmıştır. Çanakkale’de 1915te
Çanakkale Savaşına sahne olmuş bir kentimizdir.
BÖLGE HAKKINDA NOTLAR:
 Yüzölçümüne göre 6. Sıradadır.
 Ortalama yükseltisi en az bölgedir.
 Nüfus ve nüfus yoğunluğu en fazla olan
bölgedir.
 En fazla iç göç alan bölgedir.
 Sanayisi en gelişmiş ve sanayi nüfusu en
fazla bölgedir.
 İşçi nüfusu en fazla bölgedir.
 Alanına oranla ekili-dikili alanı en fazla
bölgedir.
 İki kıtada toprağı olup iki çok önemli boğaza
sahiptir.
 Orman bakımından %19 ile 3. Sıradadır.
 Yünlü ve ipekli dokumada ilk sırada yer alan
bölgedir.
 Boğazlar ria kıyı tipidir.
 İstanbul en büyük ithalat limanımızdır.
 En çok vergi veren bölgemizdir.
 Bor üretiminde Türkiye’de ve Dünyada ilk
sıradadır.
 Alanına oranla tarım arazisi en fazla
bölgedir.
 Ekonomimize katkısı daha çok sanayi
alanındadır.
 Hizmet sektörünün en fazla olduğu bölgedir.
 Çayır ve otlakları en az bölgedir. (Alanının
1/10’undan az)
 Ürün vermeyen toprakları en az bölgedir.
 Enerji üretimi en az ama tüketimi en fazla
bölgedir.
 Turizm gelirleri en fazla olan bölgedir.
 Şeftali, Ayçiçeği, Pirinç ve Kestane üretiminde
ilk sıradadır.
 Madenler bakımından en zengin ili
Balıkesir’dir.
 Kağıt sanayisinin en fazla olduğu bölgedir.
 Ortalama sıcaklık 14-16 derece, yağış 600-
900 mm’dir.
 En fazla yağışı kışın, en azı yazın alır. Yazın
Karadeniz ikliminin etkisiyle yağış alır.
 Okur yazar oranı en fazla bölgedir.
 Ekonomimize katkısı sanayi ve ticaret
alanındadır.
 Şehirleri: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul,
Yalova, Kocaeli, Adapazarı, Bursa, Çanakkale,
Balıkesir ve Bilecik’tir.
12

EGE BÖLGESİ
KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Ülkemizin batısında Ege Denizi kıyılarınca uzanan
bölge, Marmara Bölgesi, İç Anadolu ve Akdeniz
Bölgeleriyle ve Ege Denizi ve Ege Adaları ile
komşudur.
Gerçek alanı olan 93.139 Km2 ile Türkiye
topraklarının %10.1’ini kaplar. Alan bakımından 5.
Büyüklükteki bölgemizdir.
Nüfusu 2000 sayımına göre 8.9 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 96 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının biraz üstündedir. (Türkiye ortalaması
Km2’ye 83 kişi)
BÖLÜMLERİ:
1.Asıl Ege Bölümü 2.İç Batı Anadolu Bölümü
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Kıyıları:
Ege Denizinin yerinde eskiden Egeid karası vardı.
Bunun çökmesi sonucunda bugünkü adalar meydana
geldi. Bölge dağları kıyıya dik uzandığı için kıyı
girintili-çıkıntılı Enine Kıyı Tipidir.
Kıyıda bir çok körfez, koy, yarmada ve buruna
rastlanır. Edremit, Çandarlı, İzmir, Kuşadası, Güllük,
Gökova başlıca körfezleridir.Reşadiye, Bozburun, Dilek
VE İzmir başlıca yarımadalarıdır.
Ege kıyıları girintili-çıkıntılı olduğu için en uzun
kıyımızdır. Muğla’da en uzun kıyıya sahip ilimizdir.
Dağları:
Asıl Ege Bölümü faylanma hareketlerine uğradığı
için Kaz Dağı, Madra Dağı, Yunt Dağı, Bozdağlar,
Aydın Dağları faylanma sonucu yüksekte kalmış
horstlardır. Bölümün güneyinde uzanan Menteşe
Dağlarının uzanış yönü kıyıya paraleldir.
İç Batı Anadolu’ya gidildikçe yükseklik artar. Bu
bölümde, Alaçam, Eğrigöz, Murat ve Sandıklı Dağları
vardır.
Ovaları:
İç Batı Anadolu Bölümünde Yazılıkaya Platosu,
Tavas- Çivril- Banaz-Örencik ovaları vardır.
Asıl Ege Bölümünde horstlar arasında kalan
grabenler birer alüvyon ovasıdır. Bunlar Bakırçay,
Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes
ovalarıdır. Bunlar aynı adı taşıyan ve bol alüvyon
taşıyan, akarsuları tarafından oluşturulmuştur.
Akarsuların döküldükleri yerlerde de delta ovaları da
oluşmuştur.
Akarsuları:
Bakırçay, Gediz,K. Menderes, B. Menderes başlıca
akarsularıdır. İç Batı Anadolu’da Susurluk ve Sakarya
Akarsularının bazı kolları da bulunmaktadır.
Gölleri:
Göl bakımından fakir olan bölgede iki doğal göl
vardır. Bunlar Marmara ve Çamiçi (Bafa) Gölleridir.
Adıgüzel, Kemer ve Demirköprü baraj gölleri de
vardır.
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgenin asıl Ege Bölümünde graben ovaları
sayesinde içlere kadar sokulan Akdeniz İklimi
görülür. Bu alanlarda yazları sıcak ve kurak, kışları
ılık ve yağışlı bir iklim görülür. Bitki örtüsü makidir
ve yer yer ormanlara da rastlanır.
İç Batı Anadolu bölümüne gidildikçe yüksekliğin
artması ve denize olan uzaklığı sebebiyle iklim
karasallaşır. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve
kar yağışlı Karasal İklim görülür. Bitki örtüsü de
Bozkırdır.
TARIMI VE HAYVANCILIĞI:
Bölgenin yurt ekonomisine katkısı daha çok tarım
alanındadır. Bölümler arasında iklim ve yeryüzü
şekillerinin farklı olmasına bağlı olarak yetiştirilen
ürünler arasında da farklılık ve çeşit vardır.
Tütün: Kıyı ovalarında yetiştirilir. Ülke üretiminin
%65’ini yetiştiriri. 1.Sıradadır.
Pamuk: Asıl Ege Bölümündeki alüvyal ovalarda ve
özellikle güneye yakın bölgelerde yetiştirilir. Ülke
üretiminin %40’ını sağlar. 1. Sıradadır.
Zeytin: Kıyı kesiminde, özellikle Edremit Körfezi
çevresinde yetiştirilir. 1.Sıradadır.
İncir: En çok B. Menderes vadisinde yetiştirilir. 1.
Sıradadır.
Turunçgiller: En çok Akdeniz İkliminin görüldüğü kıyı
bölümünde yetiştirilir.
Üzüm: En çok Gediz Vadisinde yetiştirilir. Ülke
üretiminin %35’ini sağlarken 1. Sırada yer alır.
Pamuk: Asıl Ege Bölümünün alüvyal ovalarında
özellikle güney alanlarda yetiştirilir.
Haşhaş: İç Batı Anadolu’da Afyon ve Kütahya
çevresinde kontrollü olarak yetiştirilir.
Şekerpancarı: İç Batı Anadolu Bölümünde yetiştirilir.
Tahıllar: İç Batı Anadolu Bölümünde yetiştirilir.
YER ALTI KAYNAKLARI:
Krom: Muğla, Denizli, Kütahya. Demir: Balıkesir ve
Kütahya. 1.Sıradadır.
Linyit: Kütahya, Manisa, Muğla ve Denizli. 1.Sıradadır.
Civa: Uşak ve İzmir. 1.Sıradadır.
Bor: Kütahya ve Eskişehir. Manganez: Uşak, Afyon
ve Denizli.
Mermer: Afyon ve Denizli. Titanyum: İzmir ve
Manisa. 1.Sıradadır.
Zımpara Taşı: Muğla, Aydın ve İzmir. Uranyum:
Manisa, Aydın ve Uşak.
Tuz: İzmir-Çamaltı. 1.Sıradadır.
SANAYİSİ:
13
Sanayi bakımından Marmara Bölgesinden sonra 2.
sırada gelir. Bölümler arasında gelişmişlik ve sanayi
oranı bakımından büyük farklılık vardır. Asıl Ege
Bölümü sanayi bakımından daha gelişmiştir. Zaten
bölgenin en büyük ve gelişmiş kenti İzmir’de bu
bölümde yer alır. İzmir sanayisi, fuarı, ve ihracat
limanı ile önemli bir kentimizdir. İzmir’de Aliağa
Petrol Rafinerisi de bulunmaktadır.
Bölgede dokuma, şeker, çimento, termik ve
hidroelektrik santraller vardır.
Yatağan-Muğla, Tunçbilek-Kütahya, Soma-Manisa’da
termik santraller vardır. Tek Jeotermal Santralimiz
Denizli-Sarayköy’de bulunmaktadır. Demirköprü,
Adıgüzel ve Kemer Hidroelektrik Santralleri de vardır.
NÜFUS VE YERLEŞME:
2000 Sayımına göre bölgenin nüfusu 8.9
milyondur.Nüfus yoğunluğu Km2’ye 96 kişidir. Bu
Türkiye ortalamasına biraz üstündedir.En yoğun
nüfuslu 3. bölgemizdir. Kentsel nüfus daha fazladır %
61. Türkiye ortalamasına yakındır (Türkiye %65).
Nüfus kıyılarda, alüvyal ovalarda yoğunlaşmıştır. İç
kesimlere gidildikçe nüfus yoğunluğu azalır. Buralarda
da nüfus maden işletmelerinin çevresine ve ovalara
toplanmıştır. Kıyıda Menteşe Yöresi de dağlık alan
olması nedeniyle az nüfuslanmıştır. Nüfus artış hızı
%o 16’dır (Türkiye %o 18.3)
TURİZM:
Bölge Marmara’dan sonra turizm geliri en fazla 2.
Bölgedir. Akdeniz İkliminin görüldüğü kıyılar deniz
turizmi açısından zengindir. Bölgede İlkçağ
uygarlıklarından ve Türk Devletlerinden kalan tarihi
eserlerde turistlerin ilgisini çeken yerlerdir.
Pamukkale-Denizli Travertenleri de güzel yerlerden
biridir.
TARİHİ ÖNEMİ:
Bölge Kurtuluş Savaşının en önemli savaşlarına
sahne olmuştur. Kütahya ve Afyon bu savaşların en
önemlilerinin geçtiği illerimizdir.
BÖLGE HAKKINDA NOTLAR:
 Yüzölçümü bakımından 5.sıradadır.
 Orman bakımından %16’ile 4.sıradadır.
 Ekili-dikili alan bakımından %24 ile 3.
Sıradadır.
 Kıyı uzunluğu bakımından 1. Sıradadır.
 Ekonomisi tarıma dayanır.
 Sanayi bakımından Marmara’dan sonra
2.sıradadır.
 Zeytin, üzüm, incir, haşhaş ve tütün üretiminde
1.sıradadır.
 Linyitin en çok çıkarıldığı bölgedir. Termik
Santralde çok vardır.
 En fazla tuz üretilen bölgedir (İzmir-Çamaltı
Tuzlası)
 İlk demiryolu İzmir-Aydın arsında kurulmuştur.
 Asıl Ege Bölümünde horst ve grabenler
vardır.
 En önemli ihracat limanımız Doğal bir liman
olan İzmir Limanıdır.
 En önemli uluslar arası fuarımız İzmir’de
kurulur.
 Göl yönünden en fakir bölgelerdendir.
 Turizm gelirleri bakımından Marmara’dan
sonra 2. Sıradadır.
 Dağların uzanış yönü sayesinde kıyıdaki
Akdeniz İklimi iç kesimler kadar sokulabilir.
 Termik Santrallerden elektrik üretimi
açısından ilk sırada yer alır.
 Enine Kıyı Tipi görülür.
 En uzun kıyıya sahip ilimiz Muğla’dır.
 Denizli-Pamukkale Travertenleri vardır.
 Çiniciliğin ve halıcılığın merkezi
konumundadır. Kütahya çinicilikte ilk sırada
yer alır.
 Akarsular bol alüvyon taşıyarak menderesler
çizerek akarlar. Delta ovaları oluştururlar.
 Sünger avcılığı Bodrum kıyılarında yapılır.
 Seracılıkta Akdeniz’den sonra 2. Sıradadır.
 Tek Jeotermal Santralimiz Denizli-
Sarayköy’dedir.

 İlleri:İzmir, Manisa, Aydın, Denizli, Kütahya,
Afyon, Uşak
AKDENİZ BÖLGESİ
KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Bölge yurdumuzun güneyinde, Akdeniz boyunca bir
şerit halinde uzanır. Komşuları Ege, İç Anadolu, Doğu
Anadolu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri, Suriye,
Kıbrıs Adası ve Akdeniz ile komşudur. Gerçek Alanı
122.927 Km2’dir. Ülkemizin % 15’ini kaplar ve Alan
bakımından 5.sırada yer alır.
Nüfusu 2000 sayımına göre 8.7 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 71 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının altındadır. (Türkiye ortalaması Km2’ye
83 kişi). Kentsel nüfus % 60’tır (Türkiye ortalaması
%65). Nüfus artış hızı %o 22’dir (Türkiye ortalaması
%o 18.3)
BÖLÜMLERİ:
1.Adana Bölümü
2.Antalya Bölümü
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Dağları: Bölge genel olarak Toros Dağları ve yüksek
platolarla kaplıdır. Batı Toroslar, Bey Dağları,
Çiçekbaba ve Barla Dağları, Sultan Dağı, Dedegöl
ve Geyik Dağları, Orta Toroslar, Bolkar Dağları,
Aladağlar, Tahtalı ve Binboğa Dağları, Nur Dağları.
Karadeniz Bölgesinde olduğu gibi dağların uzanış
yönü ulaşıma elverişli olmadığı için ulaşım ancak
geçitlerden sağlanır. Bu geçitler Çubuk, Gülen ve
Gürbulay Geçitlerdir.
Platoları: Taşeli ve Teke Platoları
Ovaları: Çukurova, Amik, Antalya, Göller Yöresindeki
Çöküntü Ovaları.
14
Akarsuları: Bölgedeki akarsular iklim sebebiyle
düzensiz akışa sahiptir. Akarsuları kışın kabarır, yazın
ise çok azalır. Asi, Seyhan, Ceyhan, Göksu, Manavgat,
Aksu ve Dalaman başlıca akarsularıdır. Manavgat ve
Aslantaş Baraj Gölleri de bulunmaktadır.
Gölleri: Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Kovada, Acıgöl,
Suğla, Söğüt, Salda, Elmalı ve Avlan başlıca
gölleridir.
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgenin Akdeniz yamaçlarında Akdeniz İklimi ve
Maki Bitki Topluluğu görülür. Yazları sıcak ve kurak,
kışları ılık ve yağışlıdır.
Dağların kuzey yamaçlarında ve göller yöresindeyse
iklim karasallaşır. Bitki örtüsü de bozkırdır. Bu
alanlarda yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve
kar yağışlıdır. Yer yer ormanlara da rastlanır.
TARIM VE HAYVANCILIK:
Buğday: Bölgenin dağların kuzey yamaçlarındaki
karasal iklimin görüldüğü alanlarda görülür.
Pirinç: Amik Ovasında ve Maraş çevresinde görülür.
Pamuk: Çukurova ve kıyı ovalarında. Türkiye’de 2.
Sırada görülür.
Tütün: Burdur ve Göller Yöresinde yetiştirilir.
Turunçgiller: Akdeniz İkliminin görüldüğü kıyı
kesiminde görülür.
Muz: Mersin ve Anamur çevresinde yetiştirilir.
Türkiye’de 1 sıradadır.
Zeytin: Kıyı kesiminde yetiştirilir.
Göller Yöresinde: Ananas, Haşhaş, Gül ve
Şekerpancarı yetiştirilir.
Seracılık: Akdeniz Bölgesi ilk sırada yer alır.
Sebzecilik: Mersin ve Antalya çevresinde turfanda
sebze yetiştirilir.
Bölgenin hayvancılığı fazla gelişmemiştir. Genelde
yaylacılık faaliyetiyle birlikte yapılır. Sığır, Koyun ve
Kıl Keçisi yetiştirilir.
YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Krom: Adana, Denizli ve Muğla’da (Türkiye’de 1.)
Barit: Antalya, İçel ve Konya’da (Türkiye’de 1.)
Boksit (Alüminyum): Antalya, Konya, Adana ve Hatay
(Türkiye’de 1.)
Kükürt: Isparta-Keçiborlu
Demir: Adana ve İçel
Amyant: Hatay-İskenderun
Manganez: Adana, Muğla ve Burdur
Petrol: Adana
ENDÜSTRİ:
Adana Bölümünde: Dokuma, Tütün, Gıda, Kimya, Tarım
Araçları, Çimento, Madeni Eşya, Tuğla, Ataş-Mersin’de
Ataş Petrol Rafinerisi, ve Mersin Limanı
bulunmaktadır.
Antalya Bölümünde: Ferro Krom, Yağ, Gülyağı,
Çimento, Tuğla, Tarım Araçları, Halıcılık, faaliyeti
yapılmaktadır.
TURİZM:
Burdur’da İnsuyu Mağarası, Alanya’da Damlataş
Mağarası, Tarsus’ta Yedi Uyuyanlar Mağarası,
Mersin’de Cennet ve Cehennem Obruğu, Plajları
bulunmaktadır.
NÜFUS VE YERLEŞMESİ:
Nüfusu 2000 sayımına göre 8.7 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 71 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının altındadır. (Türkiye ortalaması Km2’ye
83 kişi). Kentsel nüfus % 60’tır (Türkiye ortalaması
%65). Nüfus artış hızı %o 22’dir (Türkiye ortalaması
%o 18.3)
Fakat tarım alanlarının ikliminde uygun olması
nedeniyle verimli olması nüfusun bu alanlara
toplanmasına neden olmuştur. Bunun yanında
Toroslar ve Platolarda nüfus çok seyrektir. Bölge
nüfusun %70’i Adana Bölümüne toplanmıştır.
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ:
Yüzölçümü bakımından % 15 ile 4. Sıradadır.
Orman bakımından % 21 ile 2. Sıradadır. Ama Maki
olduğu için ekonomik değeri yoktur
 iklimin etkisi ile orman yangınları çok
görülür.
 Ekili-Dikili alanlar bakımından % 18 ile 5.
Sıradadır.
 Dağların uzanış yönü nedeniyle Boyuna Kıyı
Tipi görülür.
 Ekonomisi tarıma dayanır ve Sanayi 2.
Sırada gelir.
 Sanayi bakımından Türkiye’de 3. Sırada
gelir.
 Susam, yerfıstığı, turunçgiller, muz, gül ve
soya fasülyesi üretiminde Türkiye’de ilk
sırada gelir.
 İklimi nedeniyle tropikal bir bitki olan muz
sadece bu bölgede yetiştirilir.
 Karstik Yer şekillerine en çok bu bölgede
yetiştirilir.
 Kışları en ılık bölgemizdir.
 Üçüncü büyük Kapalı Havzamız olan Göller
Yöresi Antalya Bölümünde yer alır.
 Çukurova en büyük delta ovamızdır ve
Seyhan ve Ceyhan Nehirleri tarafından
oluşturulmuştur.
 İklim sayesinde yılda birden fazla ürün
alınabilmektedir.
 Sıcaklık ve buharlaşma nedeniyle en tuzlu
denizimiz Akdeniz’dir.

 Kışları en kısa süren bölgemizdir.

 Sebze ve Meyvenin en erken olgunlaştığı
bölgemizdir.
 Don olaylarının en az olduğu bölgemizdir.

15
  Mevsimlik işçi göçünün en fazla olduğu
bölgemizdir.
 yağış 500-600 mm’dir. Yağışın az olmamasına
 Göl bakımından en zengin bölgemizdir.
 yüzünden buharlaşma meydana gelir ve bu da
 Platolarında nüfus çok seyrektir.
 Toroslar ulaşımı olumsuz yönde etkiler.
 Bölgenin doğusuna gidildikçe deniz etkilerinden
 Yıl içinde gölge uzunluğunun en kısa olduğu
 don olayları daha çok görülmeye başlar.
 Güneşlenme süresinin en fazla olduğu
 bölgedir.
 kenarlarında orman ve çalılık ağaçlara da rastlanır.
 Derece ortalama sıcaklık ile en sıcak
bölgemizdir.
GÜNEY DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Ülkemizin güney doğusunda yer alan bölge nüfus ve
yüzölçümü en küçük bölgemizdir. Akdeniz, Doğu
Anadolu Bölgeleriyle, Suriye ve Irak Devletleriyle
komşudur.
Gerçek Yüzölçümü 59.176 km2’dir. Alan bakımından
ülkemizin % 7,5’ini kaplar en küçük bölgemizdir.
Nüfusu 2000 sayımına göre 6.6 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 112 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının üstündedir (Türkiye ortalaması Km2’ye
83 kişi)
BÖLÜMLERİ:
1.Dicle Bölümü 2.Orta Fırat Bölümü
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Dağları ve Düzlükleri: Bölgenin yüzey şekilleri
sadedir. Genellikle platolarla ve ovalarla kaplıdır. Yer
şekilleri tarıma elverişlidir. Batıdan doğuya gidildikçe
yükseklik artar. İki bölümün ortasında Karacadağ
Sönmüş Volkan dağı bulunur. Bu bölgenin tek ve en
yüksek dağıdır. Dicle Bölümünde Gaziantep ve
Şanlıurfa Platoları vardır. Orta Fırat Bölümünde
Diyarbakır Havzası ve Mardin Eşliği (Yüksek bir
düzlüktür.) vardır.
Akarsuları Ve Gölleri: Fırat ve kolları Göksu ve
Nizip, Dicle ve kolları Botan, Garzan ve Batman
kolları başlıca akarsularıdır.
Bölgede doğal göl yoktur. Akarsularının hidroelektrik
gücü fazladır. Bu nedenle bir çok baraj gölü vardır.
Fırat Nehri’nin üzerinde Atatürk, Karakaya, Hancağız
Baraj Gölleri, Dicle nehri üzerinde Kıralkızı, Ilısu,
Cizre Baraj Gölleri.
İLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgenin batısında Akdeniz ikliminin etkileri hissedilir.
Yazları sıcak ve kurak geçer. Fakat kışları Akdeniz
Bölgesine göre daha serindir. Bu bölümde don ve
karada rastlanır. Yağışların çoğu kışın düşer. Yıllık
rağmen sıcaklık ve güneyden esen çöl rüzgarları
kuraklığa sebep olur. Ülkemizin en yüksek sıcaklıkları
bu bölgede ölçülür. Tarımda sulama ihtiyacı çok olur.
uzaklaşılır ve yükseklik artar, sıcaklıklar düşer. Kar ve
Bölgenin alçak kesimlerinde ve batısında bozkır
görülür. Dağ yamaçları, yüksek yerler ve akarsu
TARIM VE HAYVANCILIK:
Bölgenin ekonomisi tarıma dayanır. Ülke ekonomisine
katkısı da bu alandadır. Tarıma elverişli tarım
alanları ve düzlüklere sahip olmasına rağmen yaz
kuraklığı ve sulama ihtiyacı nedeniyle tarım zorlaşır.
GAP Projesinin yapılması ile birlikte artan sulama
imkanları bölgenin tarımını artırmaya başlamıştır.
Bölgenin tarıma karasal iklim ürünlerine daha çok
elverişlidir. En çok yetiştirilen ürünler şunlardır.
Mercimek: Türkiye üretiminde ilk sırada yer alır.
Buğday, Keten, Pamuk, Çeltik (Pirinç), Nohut ve
Susam yetiştirilen bazı ürünlerdir.
Gaziantep Platosunda Antepfıstığı, Zeytin ve Üzüm
yaygıdır.
Siirt’te Antepfıstığı üretimi başlamıştır.
Akarsu kenarlarındaki sulanabilen ovalarda sebze ve
meyvede (Başta Karpuz olmak üzere)
yetiştirilmektedir.
Bölgede platolar ve bozkırlar çok görüldüğü için
küçükbaş Hayvancılık (Koyun, Keçi) çok yapılır. Keçi
daha çok yüksek alanlarda yaygındır. Bu sayede
bölgede hayvansal ürünler ticareti de yapılmaktadır.
YER ALTI KAYNAKLARI:
Fosfat: Mardin-Mazıdağı, Doğalgaz: Mardin-Çamurlu
Petrol: Batman- Beşiri ve Batman, Siirt-Kurtalan-
Baykan ve Barzan, Adıyaman-Kahta ve Diyarbakır.
Linyit: Adıyaman-Gölbaşı, Manganez: Kilis
NÜFUS VE YERLEŞME:
Nüfusu 2000 sayımına göre 6.6 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 112 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının üstündedir (Türkiye ortalaması Km2’ye
83 kişi). Yoğunluk bakımında en yoğun 2. bölgedir.
Nüfus artış hızı %o 25’tir (Türkiye %o 18.34). Bölgede
kentsel nüfus % 62’dir (Türkiye ortalaması %65).
Bölgede toplu yerleşme ve kerpiç evler yaygındır.
Nüfus batı kesiminde, dağ etekleri ve akarsu
boylarında yoğunlaşmıştır.
TURİZM:
Adıyaman-Nemrut Dağı, Şanlıurfa- Balıklı Göl ve
Tarihi Eserler.
TÜRK EKONOMİSİNE KATKISI:
Türkiye Petrolünün 1/7’si bu bölgeden sağlanır. Geri
kalanı dış ülkelerden ithal edilir. Batman’da Petrol
Rafinerisi vardır. GAP Projesinin bitirilmesi ile
tarımdaki su ihtiyacı karşılanacak ve bölge
ekonomisi daha zenginleşecektir. Bunun ülke
ekonomisine büyük katkısı olacaktır.
16
 ortalamasının çok altındadır. (Türkiye ortalaması
Km2’ye 83 kişi)
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ:
 Alan bakımından en küçük bölgedir. BÖLÜMLERİ:
 1.Yukarı Fırat Bölümü
 Nüfus bakımından sonuncu olmasına rağmen 2.Yukarı Murat Van Bölümü
alanı küçük olduğu için yoğunluk fazladır. 3.Erzurum-Kars Bölümü
 4.Hakkari Bölümü
 Orman bakımından % 1 ile son sırada yer
alır. YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
 Dağları: En yüksek bölgemizdir. Ortalama yükseltisi
 Ekili-Dikili alan bakımından % 20 ile 4. 2000-2200 metredir. Bölgede dağlar üç sıra halinde
Sıradadır. uzanır.
 Kuzeyde: Çimen, Kop, Esence, Karasu, Allahuekber
 Ekonomisi tarıma dayanır. Hayvancılık 2. Dağları
Sırada yer alır. Ortada: Mercan (Munzur), Karasu-Aras Dağları
 Güneyde: Güneydoğu Toroslar ve Buzul (Cilo) Dağları
 Antepfıstığı, mercimek ve karpuz üretiminde bulunmaktadır.
ilk sırada yer alır. Van Gölünün kuzeyinde volkanik dağlar vardır.
 Bunlar Ağrı, Tendürek, Aladağ, Süphan, Nemrut
 Fosfat ve Petrol üretiminde ilk sıradadır. Dağlarıdır.
 Düzlükleri: Kıvrım dağları arasında çöküntü ovaları
 Buharlaşma ve yaz kuraklığının en fazla vardır. Bu ovalar: Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl,
olduğu bölgedir. Muş, Van, Başkale, Hakkari, Yüksekova
 Hiç doğal gölü yoktur. güneydekilerdir. Kuzeyde ise Erzincan, Tercan, Aşkale,
 En yüksek yeri Karacadağ Sönmüş Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman ve Iğdır vardır.
Yanardağıdır. Tunceli ve Erzurum-Kars Platoları da diğer
 GAP Projesi bölgede halen sürmektedir. düzlüklerdir.
 Türkiye’nin en büyük ve önemli baraj gölleri Akarsuları: Karasu ve Murat birleşerek Fırat Nehrini
bölgede yer alır. oluşturur. Bu nehir Dicle Nehri ve onunla birleşen
Büyük Zap Kolu ile yabancı topraklara giderek
Basra Körfezinden denize dökülmektedir. Aras ve
Kura nehirleri de yine başka topraklara giderek
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ Hazar Denizine dökülmektedir. Bu akarsuların yüzey
şekilleri ve engebe nedeniyle hidroelektrik enerji
üretme güçleri fazladır.
Gölleri: Van Gölü ülkemizin en büyük gölüdür ve
suyu sodalıdır. Bölgenin diğer gölleri şunlardır: Erçek,
Nazik, Çıldır, Hazar ( Tektonik Göllerdir), Balık, Haçlı,
Nemrut (Krater Gölleri), ve Akgöl.
Ayrıca bölgede Keban ve Karakaya Baraj Gölleri de
bulunmaktadır.
Değerlendirme: Bölgeye Yurdumuzun çatısı
diyebiliriz. Bölgeyi kaplayan yüksek dağlar bölgenin
her özelliğini yakından etkilemektedir. Dağlar doğudan
batıya uzandığı için kuzey-güney doğrultusunda ulaşım
zordur. Tarım alanları azdır iklimi çok serttir. Tarım
ürünleri çeşitli değildir. Sanayi ve ticareti de
gelişmemiştir.

İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:

KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Ülkemizin doğusunda yer alan bölge kabaca üçgene
benzer. Marmara ve Ege Bölgeleri hariç her bölge
ile komşudur. Suriye hariç bütün doğu komşularımızla
sınırı vardır.
Alanı 165.436 Km2’dir. Bu gerçek alanı ile ülkemizin
%21’ini kaplar ve en büyük bölgemizdir.
Nüfusu 2000 sayımına göre 6.1 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 37 kişidir. Bu Türkiye
Bölgenin iklimine yükselti ve karasallık hakimdir. Sert
karasal iklim yaşanır. Kışları uzun, soğuk ve kar
yağışlıdır. Don olayı çok görülür. Yazları sıcak, kurak
ve kısadır. En fazla yağış ilkbaharda görülür.
Erzurum-Kars Bölümünde ise yazın görülür.Günlük
ve yıllık sıcaklık farkları fazladır. Yıllık yağış miktarı
500-600 mm dir. Buharlaşma az olduğu için bu
yeterlidir. Yıllık sıcaklık 5-6 derecedir ve en soğuk
bölgedir. Bölgeye kuzey rüzgarları (Poyraz) hakimdir.
Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkır (Step)’tir. Dağ
yamaçlarında bozulmuş orman ve dağların
yükseklerinde dağ çayırlarına rastlanır.
TARIM VE HAYVANCILIK:
17
 Yükselti ve engebeli yer şekilleri nedeniyle tarım
alanları azdır. Tarım en çok güneydeki çöküntü
ovalarında yapılır. Bölgede en çok arpa ve buğday
yetiştirilir. Bitlis, Malatya, Elazığ’da Şekerpancarı;
Iğdır’da Pamuk; Malatya’da Kayısı (1.); yetiştirilir.
Patates ve lahana diğer ürünlerdir. Sıcaklık çok
düşük olduğu için sebze üretimine en az elverişli
bölgemizdir.
Kars ve Bitlis’te arıcılık yapılır. Türkiye bal üretiminin
% 20’si buradan sağlanır.
Bölgede tarım alanları az otlak ve meralar fazla
olduğu için hayvancılık en önemli faaliyettir. Yüksek
yerlerde büyükbaş, çöküntü ovalarda küçükbaş
hayvancılık yaygındır. Bölge halkının % 80’i tarım ve
hayvancılıkla uğraşır.
YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Demir: Sivas-Divriği, Malatya-Hekimhan ve
Hasançelebi (1.) ; Krom: Diyarbakır-Ergani, Elazığ-
Guleman-Alacakaya (1.); Bakır: Elazığ-Maden; Malatya-
Pötürge (2.); Kalay: Elazığ ve çevresinde; Kurşun-
Çinko: Elazığ-Keban, Malatya-Darende; Oltu Taşı:
Erzurum-Oltu (1.); Linyit: K.Maraş-Afşin-Elbistan;
Erzurum-Aşkale; Barit: Muş, K.Maraş-Elbistan; Amyant
(Asbest): Erzincan-İliç; Kayatuzu: Kars-Kağızman,
Erzurum,Ağrı,Iğdır;
ENDÜSTRİSİ:
Fazla gelişmemiştir. Olanlarda tarıma dayanır. Bir çok
ilde et kombinaları vardır. Et üretimimizin % 25’i bu
bölgeden sağlanır.Malatya ve Bitlis’te sigara,
Elazığ’da gübre, Erzurum ve Malatya’da deri
sanayisi bulunmaktadır. Bir çok ilde şeker ve
çimento fabrikası da bulunmaktadır. Malatya ve
Erzincan’da dokuma ve iplik fabrikası vardır.
Keban’da simli kurşun işletmeleri, Divriği’nde Demir-
Çelik Fabrikası, Elazığ’da Ferro-Krom Fabrikası
vardır.
Kahramanmaraş’ta Afşin, Elbistan ve Sivas Kangal’da
termik santral bulunmaktadır.
NÜFUS VE YERLEŞME:
Nüfusu 2000 sayımına göre 6.1 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 37 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının çok altındadır. (Türkiye ortalaması
Km2’ye 83 kişi) Yoğunluk bakımında en az bölgedir.
Yani nüfusu en seyrek bölgemizdir. Nüfus çöküntü
ovalarında toplanmıştır. Toplu yerleşme
görülür.Nüfusun % 48’i kırsal kesimde yaşar ve tarım
ve hayvancılıkla uğraşır. Nüfus artış hızı %o 14 ile
Karadeniz’den sonra en az bölgedir (Türkiye
ortalaması %o 18.34). Sanayisi çok az olduğu için
Karadeniz Bölgesinden sonra en çok göç veren
bölgemizdir. Malatya, Erzurum ve Elazığ en kalabalık
illeridir.
TÜRKİYE EKONOMİSİNE KATKISI:
Bölgenin sanayisi ve tarımı geridir. Ekonomimize
katkısı daha çok hayvancılık alanındadır. Hayvan
ürünlerinin ekonomimize katkısı % 25’tir.
TARİHİ ÖNEMİ:
Erzurum Kongresi bu bölgede yapılmıştır.
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ:
 En büyük bölgemizdir. Ülkemizin % 21’ini
kaplar.
 Nüfus yönünden 6., yoğunluk yönünden 7.
sıradadır.
 Orman bakımından % 7 ile 6. sıradadır.
 Ekili-Dikili arazi bakımından % 10 ile
sonuncudur.
 En fazla enleme sahip bölgedir.
 Sanayisi en geri bölgedir.
 Ekonomisi ve ülke ekonomisine katkısı
hayvancılık alanındadır.
 Kayısı üretiminde Malatya 1. sıradadır.
 En zengin yer altı kaynakları Yukarı Fırat
Bölümünde yer almaktadır.
 ‘2000-2200 metre ile en yüksek bölgedir.
 Göl yönünden zengindir hatta en büyük göle
sahiptir (Van Gölü)
 En çok göç veren 2. bölgedir.
 Tarım ürünlerinin en geç olgunlaştığı
bölgedir.
 En soğuk ve kışları en uzun bölgedir.
 Hidroelektrik üretiminde 1. tüketiminde 7.
sıradadır.
 Günlük ve yıllık sıcaklık farkının en fazla
olduğu bölgedir.
 Turizm gelirleri en az ve ulaşımı en kötü
bölgedir.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ
KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:
Doğu Anadolu’dan sonra 2. büyük bölgemizdir.
Anadolu Yarımadasının ortasında yer alır. G.Doğu
Anadolu Bölgesi hariç her bölgeyle komşudur. Alanı
163.057 Km2 dir. Ülkemizin % 20’sini kaplar.
Nüfusu 2000 sayımına göre 11.6 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 71 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının altındadır. (Türkiye ortalaması Km2’ye
71 kişi)
BÖLÜMLERİ:
1.Konya Bölümü
2.Yukarı Sakarya Bölümü
3.Orta Kızılırmak Bölümü
4.Yukarı Kızılırmak Bölümü
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:
Dağları: Yer şekilleri sadedir. Engebeli arazi fazla
olmadığı için arazi ulaşıma uygundur. Ortalama
Yükselti 800-1000 metredir. Bölgenin en yüksek yeri
18
doğu bölümüdür. Kıvrım dağları da bu bölümde yer
alır. Akdağlar, Hınzır Dağları, Tecer Dağları, Yıldız
Dağları bu kıvrım dağlarıdır. Bölgenin güneyinde
volkanik dağlar vardır.Bunlar Erciyes Dağı (3917 m en
yüksek yeri), Melendiz, Hasandağı, Karacadağ,
Karadağ’dır.
Platoları: Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok
(Kızılırmak), Yazılıkaya, (Bayat), Uzunyayla platoları
vardır.
Ovaları: Konya Ovası (Türkiye’nin en büyük ovası),
Ereğli, Aksaray, Sakarya, Eskişehir, Ankara, Kayseri ve
Develi Ovaları
Akarsuları: Kızılırmak, Sakarya, Porsuk Çayı, Delice
Irmağı.
Gölleri: Bölgenin güneyinde kapalı havzalar vardır.
Tuz Gölü (2.Büyük Gölümüz), Akşehir, Eber, Ilgın
(Çavuşçu), Tuzla, Seyfe, Mogan, Sultan Sazlığı vardır.
Sakarya Nehri üzerinde Sarıyar ve Gökçekaya;
Kızılırmak Nehri üzerinde de Hirfanlı ve Kesikköprü
baraj gölleri vardır.
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölge dağlarla çevrili olduğu için yazları sıcak ve
kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Don olayları
çok görülür. En az yağış alan bölgedir. Ortalama
yağış 400 mm’dir. Bunun en önemli sebebi bölgenin
dağlarla çevrili olmasıdır. Doğal bitki örtüsü bozkırdır.
Bölgede özellikle doğudaki dağlık alanlarda
ormanlara da rastlanır. Orman bakımından % 9 ile 5.
sıradadır. Akarsu boylarında kavakçılıkta yapılır.
TARIMI NE HAYVANCILIK:
Bölgenin ekonomisi tarıma dayanır. Ekili-dikili alanlar
bakımından Marmara Bölgesinden sonra 2. sırada
yer alır (% 27). Çalışan nüfusun büyük bölümü
tarımda çalışır. Fakat tarımın en önemli sorunu
sulama ihtiyacıdır. Bölgede en çok üretilen ürün
buğdaydır. Diğer ürünler şekerpancarı ( şeker
fabrikaları bölgede fazladır.), Üzüm, Mercimek, Yulaf,
Çavdar, Ayçiçeği, Haşhaş, çeşitli meyveler ve
sebzelerdir.
Bölgede küçükbaş hayvancılık yaygın olarak yapılır.
Ankara çevresinde tiftik keçisi, Sivas ve Konya
çevresinde koyun çok yetiştirilir.
YER ALTI ZENGİNLİKLERİ:
Krom: Eskişehir-Mihalıççık, Kayseri ve Sivas.
Kayatuzu: Kırşehir, Çankırı, Nevşehir, Yozgat. Linyit:
Sivas-Kangal. (Burada bir de termik santralde
bulunmaktadır.)Demir: Kayseri-Develi, Sivas-Kangal,
Ankara-Haymana. Toryum: Eskişehir-Sivrihisar. Çinko:
Konya-Bozkır, Niğde-Bor (Türkiye’de 2. sırada).
Lületaşı: Eskişehir (Türkiye’de ve Dünya’da 1.).
Volfram: Kırıkkale-Keskin, Niğde (Türkiye’de 2. sırada).
ENDÜSTRİSİ:
Sanayi Yukarı Sakarya Bölümünde gelişmiştir.
Eskişehir: Lokomotif, besin, motor, çimento, inşaat,
malzemeleri, şeker, et deri sanayisi vardır.
Ankara: Dokuma, besin, tarım araçları, çimento, alkollü
içki, mobilya, selüloz, kağıt, karton, deri ve et sanayisi
vardır.
Konya: Tarım araçları, besin, motor, çimento, süt
ürünleri, inşaat malzemeleri, selüloz, kağıt ve şeker s.
Kayseri: Halıcılık, meyve suyu, pamuklu dokuma,
pastırma ve sucuk sanayisi.
Kırıkkale: Silah sanayi, Orta Anadolu Rafinerisi.
Sivas: Besin, Yem, Çimento, demir-çelik, et entegre,
demiryolları bakım ve onarım tesisleri vardır.
NÜFUSU VE YERLEŞMESİ:
Nüfusu 2000 sayımına göre 11.6 milyondur. Nüfus
yoğunluğu Km2’ye 71 kişidir. Bu Türkiye
ortalamasının altındadır. (Türkiye ortalaması Km2’ye
83 kişi). Nüfus artış hızı %o 16’dır (Türkiye
ortalaması %o 18.34).
Nüfusun % 69’u kentte yaşar (Türkiye ortalaması %
65). Yukarı Sakarya Bölümü en yoğun nüfuslu
alandır. Nüfus genellikle bölgenin çevresindeki dağ
eteklerindeki ovalara yoğunlaşmıştır.
Ülkemizin başkenti ve 2.büyük kenti Ankara bölgede
yer almaktadır.
TÜRKİYE EKONOMİSİNE KATKISI:
Ekonomisinde tarım hakim faaliyettir. Bölge
yurdumuzun tahıl ambarıdır.
Yurdumuzda Buğday (%35), Arpa (%45), Şekerpancarı
(%40), Baklagiller (%30), Meyvecilik (%20) oranında
yapılır.
Bölgede Ankara, Eskişehir, Konya, Kayseri, Kırıkkale
ve Sivas gibi sanayi kentleri vardır.
Türkiye Endüstri üretiminin % 15’i bu bölgemizden
sağlanmaktadır. Bölgenin turizm gelirleri de fazladır.
TARİHİ ÖNEMİ:
Sivas Kongresi Sivas kentinde yapılmıştır. Ankara’da
da ilk TBMM açılmıştır. Bu tarihten sonra Milli
Mücadelenin merkezi olmuştur.
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ:
 En fazla nadasa bırakılan bölgedir.

 En büyük kapalı havzamız buradadır (Tuz
Gölü)
 En tuzlu gölümüz %o ile Tuz Gölüdür.
 Lületaşının tek çıkarıldığı yer Eskişehir’dir.

 Karstik şekillere en çok rastlanan
2.bölgemizdir. (Sivas, Çankırı)

 İklimden dolayı kerpiç en çok kullanılan yapı
malzemesidir.
 Ulaşımı yeryüzü şekilleri sayesinde çok
uygundur.

 En az yağış alan bölgemizdir
 Ortalama yükseltisi 1000 metredir. En yüksek
yeri Erciyes Dağıdır.

 Küçükbaş hayvan sayısı en fazla olan
bölgedir.
 Nüfus bakımından 2. olmasına rağmen alanı
büyük olduğu için yoğunluk azdır.

 Tek uçak fabrikamız Eskişehir’dedir.

 Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır.
 İklimi sert ve karasaldır.
19
  ve hızla gelişen demiryolu teknolojisinin ülkemizde
 Kentleşme oranı düşük, kırsal yerleşme
topludur.

 Yaz kuraklığının erken başlaması sebze
üretimini olumsuz yönde etkiler.
 Denizyolları
 Bölgede endüstri bitkilerinden şekerpancarı,
tahıllardan buğday çok yetiştirilir.

 En uzun akarsuyumuz Kızılırmak nehrinin büyük
kısmı bölgededir.

9- TÜRKİYE'DE ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ
Ulaşımda etkili olan faktörler, demiryolu ve karayolunun
1950'den günümüze kadar dönem dönem gelişimi,
(limanlar, boru hatları, bolu tüneli, marmaray projesi)
Türkiye’de Ulaşımı Etkileyen Faktörler
Doğal Faktörler
•Yüzey şekilleri
•iklim
***Bir ülkede ulaşımın gelişmesi daha çok o ülkenin
gelişmişlik düzeyine bağlıdır.
Gelişmiş ülkeler doğal koşulların olumsuz etkilerini
aşarak ülkenin birçok yerine her türlü ulaşımı
götürmüştür. (Japonya, ADB vb.)
Karayolları
Ülkemizde hem yolcu hem de yük taşımacılığında en
çok kullanılan ulaşım türüdür.
Ülkemizde ulaştırma faaliyetlerinin daha çok kara yolu ile
yapılması bazı sorunları ortaya çıkarmıştır. Bu sorunların
Başlıcaları:
—Yol güvenliğinin azalması
—Trafik kazalarının artması
—Yol bakım ve onarım giderlerinin artması
—Karayollarının fiziki kapasitesinin yetersiz kalması
—Yolların kısa zamanda tahribe uğraması
Karayollarımızın uzanışı dağların uzanışı paralellik
gösterir.
Karayolu ulaşımının en yoğun olduğu bölge Marmara
Bölgesidir.
Demiryolları
Ülkemizde demiryolu taşımacılığına gereken önemin
verilmeyişi, yeni demiryolu güzergâhlarının yapılmayışı
getirilmeyişinden dolayı demiryolu ulaşımı ülkemizde
ikinci plana düşmüştür.
Demiryolları ülkemizde daha çok düz alanlarda bulunur.
Deniz yoluyla yük ve yolcu taşıma daha ucuzdur.
Denizyolu ulaşımında yük taşımacılığının tercih
edilmesindeki nedenler;
—Gemilerin yük taşıma kapasitesinin fazla olması
—Limanlarda kullanılan vinçlerle yükleme ve boşaltma
faaliyetlerinin daha kolay olması
Bir limanın gelişip büyümesinde ya da işlek olup
olmamasında limanın art bölgesi(Hinterlandı)oldukça
önemlidir.
Başlıca önemli limanlarımız: İzmir, İstanbul, Mersin,
Samsun, Trabzon
Havayolları
Beşeri Faktörler Hava yoluyla uzak mesafelere kısa zamanda ulaşılması
•İşgücü hava yolu taşımacılığının gelişmesini sağlamıştır.
•Teknik eleman
Türkiye’de Ulaştırma-Haberleşme sektörü, %27.2’lik pay
•Sermaye
ile kamu sektörü sabit sermaye yatırımları içinde en
•Ekonomik faaliyetler ağırlıklı sektördür. Ulaştırma sektörü, haberleşme ile
birlikte GSYİH'nin %16'sına yakın bir bölümünü
oluşturmaktadır.
Ülkede yurtiçi yük taşımalarında, karayolu yaklaşık
%90’'lık bir payla ağırlığını korumaktadır. Bu oran
demiryolunda %3.5, denizyolunda %4.5 ve boru hattında
%2 civarındadır. Yurtiçi yolcu taşımalarının %95'i
karayolu ile yapılmaktadır. Yurtdışı yolcu taşımaları
havayolu, yük taşımaları ise denizyolu ağırlıklı yapısını
sürdürmektedir.
Karayolları. Türkiye'de toplam karayolları uzunluğu
63.220 km’dir. Son yıllarda otoyol ağı hızlı bir şekilde
genişlemektedir. 2002 yılı sonu itibariyle toplam otoyol
ağı 1.851 km'ye ulaşmıştır. 31.319 km’lik devlet yoluna
karşılık, il yolu uzunluğu 30.050 km’dir.
Türkiye’nin ana yol sisteminin bel kemiği olan 3.200 km.
uzunluğundaki TETEK güzergahı; Bulgaristan sınırından
başlamakta, İstanbul, Ankara ve Gerede’den geçerek bir
kolu Suriye sınırında son bulurken, diğer kolu da Irak
sınırına kadar devam etmektedir. TETEK, Avrupa ve
Orta Asya karayolları ağına bağlıdır. Orta Asya, Batı
Asya ve Kuzey Afrika’ya uzanan en kısa transit
güzergahıdır.
Son yıllarda uluslararası karayolu taşımacılığı faaliyetleri
sayesinde, Türk ekonomisine giderek artan oranlarda
döviz girdisi sağlanmıştır. Bu alt sek– törün ekonomiye
kazandır-dığ döviz miktarı, yıllık bazda 1.5-2 milyar ABD
Doları arasında değişmektedir.
Denizyolları. Yurtdışı yük taşımacılığında denizyolları
ağırlığını korumaktadır. 6.480 km. Anadolu, 786 km.
Trakya, ve 1.067 km. Adalar kıyısı olmak üzere 8.333
km. sahil şeridi bulunan Türkiye, ihracatının %72’sini,
20
ithalatın ise %95’ini deniz yolu ile yapmaktadır.
Türkiye'de toplam karayolları uzunluğu 63.220 km'dir.
2001 yılında toplam 113.4 milyon tonluk taşıma
hacminin %31’i Türk bayraklı, %69’u yabancı bayraklı
gemilerle taşınmıştır. Kent içi taşımacılığın ise, %3’lük
bölümü denizyolu ile yapılmaktadır.
Dünya genelinde 18. sırada bulunan Deniz Ticaret
Filosu’nda, 18 GRT’nin üzerinde 86 adedi kamuya,
3.110 adedi ise, özel sektöre ait olmak üzere toplam
9.650.796 DWT’lik 3.196 gemi bulunmaktadır. Türk
filosunun yaş ortalaması 18.33’dür.
Haydarpaşa-Trieste, Samsun-Novorossisk, Trabzon-
Sochi ve Zonguldak-Ukrayna hatları ağırlıklı olmak
üzere, toplam 20’nin üzerinde Ro-Ro hattında seferler
gerçekleştirilmektedir.
Havayolları. Uzun bir süre hava ulaşımı hizmetlerinde
tekel konumunda olan Türk Hava Yolları Anonim
Ortaklığı (THY), 1933 yılında bir devlet işletmesi olarak
faaliyete geçmiş; 1955 yılında ise yerli ve yabancı
sermayeli bir Anonim Şirket haline dönüştürülmüştür.
1990'lı yılların başlarında, özel havayollarına da ulaşım
hizmeti sunma hakkının verilmesinden sonra tekel olma
konumunu kaybetmiştir. Özel havayolları, turizm
sektörünün gelişimi ile paralellik göstermektedir.
Sektörün canlı olduğu dönemlerde, toplam uçak sayısı
50’nin üzerine çıkmakta ve dışhat yolcu
taşımacılığındaki payları ise %30’un üzerinde
seyretmektedir.
THY Filosu, dünyanın en genç filoları arasında yer
almaktadır. Sürdürdüğü modernleşme ve gelişim
politikaları sonucunda, 2003 yılı Mayıs ayı itibariyle 65
uçaklık bir filo ile hizmet veren THY, iç hatlarda 26, dış
hatlarda 75 olmak üzere dünyanın 101 noktasına uçuş
yapmakta ve 2002 yılı sonu itibariyle 10.984 personel
istihdam etmektedir. THY’nin filo yapısı, çalışma anlayışı
ve işletmeciliği tamamen modern bir yapıya
kavuşmuştur. THY, 2002 yılında toplam 10.4 milyon
yolcu ve 119 bin ton kargo taşımacılığı yapmıştır.
Türkiye’de 2003 yılı itibariyle, uluslararası standartlar
uyarınca uçuşların emniyet, sürat ve özenle yapılması
için 44.569 km’lik kontrollü bir uçuş yolu şebekesi tesis
edilmiştir.
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü
(DHMİ) tarafından işletilen havalimanı ve meydanları
sayısı, 20’si uluslararası statüde olmak üzere toplam
33’tür.
Demiryolları. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
İşletmesi (TCDD), 8.671 km’si ana hat, 2.269 km’si tali
hat olmak üzere toplam 10.940 km’lik demiryolu hattında
yolcu ve yük taşımacılığı yapmaktadır. Bu hatların
%97’sinde tek hat işletmeciliği yapılmaktadır. Hatların
%19’u elektrikli, %23’ü sinyalli, %5’i çift hatlı, %0.3’ü ise
üç yollu hatlardır. 2002 yılı itibariyle demiryolları,
ulaştırma sektörü içerisinde yolcuda %2, yükte ise %4
paya sahiptir. TCDD hatları Asya-Avrupa arasındaki en
kısa uluslararası koridor üzerinde yer almaktadır. IV.
numaralı Pan-Avrupa taşıma koridoru TCDD hatları ile
buluşmaktadır.
TCDD’nin yolcu ve yük taşımacılığını önemli ölçüde
artıracağı tahmin edilen Ankara-Haydarpaşa Mevcut
Demiryolu Hattı Rehabilitasyon Projesi'nin temeli 8
Haziran 2003 tarihinde atılmıştır. Söz konusu projenin
tamamlanması halinde bu hat kesimindeki seyahat
süresi 3 saat 10 dakikaya inecektir.
Ayrıca TCDD, demiryolu bağlantısı olan Haydarpaşa,
İzmir, Mersin, İskenderun, Samsun, Bandırma ve
Derince limanlarının da işletmeciliğini yapmaktadır.
91/440 Sayılı Avrupa Birliği Konseyi Direktifi
çerçevesinde yürütülen yeniden yapılanma çalışmaları,
özel sektör işletmecilik zihniyetini ve katılımını sağlama
hedefi doğrultusunda yürütülmektedir.
Boru Hatları. Türkiye’de ilk boru hattı, 1966 yılında
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından
Batman-Dörtyol (İskenderun Körfezi) arasında döşenmiş
ve işletmeye açılmıştır. Bu hatla Diyarbakır ve
Batman’da çıkarılan petrol Dörtyol’a taşınmaktadır.
Irak ham petrolünün, İskenderun Körfezi'ne taşınması
amacıyla 1974 yılında kurulan BOTAŞ, 1987 yılında
doğal gazın ithali, pazarlanması, satışı ve boru hatlarıyla
iletimi görevlerini de üstlenmiş ve 2 Mayıs 2001 tarihli
4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Düzenleme Kanunu’yla
tekel yetkisi kaldırılmış, doğal gaz piyasası da üçüncü
şahıslara açılmıştır.
Türkiye’nin en önemli ham petrol boru hattı olan Irak-
Türkiye Ham Petrol Boru Hattı, Kerkük ve diğer üretim
sahalarından elde edilen petrolü, İskenderun
Körfezi’ndeki Ceyhan Deniz Terminali’ne
ulaştırmaktadır. 1976 yılında işletmeye açılan hattın yıllık
taşıma kapasitesi 70.9 milyon ton/yıl’dır. 1.876 km.
uzunluğundaki boru hattı Türkiye topraklarında 641 km.
ve 656 km. olan iki paralel hattan oluşmakta, toplam 579
km’si de Irak’ta yer almaktadır. BM’nin Irak’a uyguladığı
ambargo kararı doğrultusunda 1990 yılında işletmeye
kapatılan Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı yine BM’nin
kararı doğrultusunda 1999 yılında 6 aylık dönemler
itibariyle, sınırlı petrol sevkıyatı için yeniden işletmeye
alınmıştır. Ancak Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı’nda
pompaj, Irak’ın savaş nedeniyle petrol pazarlayamayışı
ve Ceyhan Terminali tank sahasında maksimum stok
seviyesine ulaşılması nedenleriyle, 9 Nisan 2003
tarihinde Irak tarafından durdurulmuştur.
Türkiye’nin zengin petrol ve doğal gaz kaynaklarına
sahip Hazar Bölgesi ve Ortadoğu Ülkeleri ile bu
kaynaklara ihtiyaç duyan Batılı Ülkeler arasındaki
kesişme noktasında olması nedeniyle, BOTAŞ çeşitli
uluslararası projelerin gerçekleştirilmesine yönelik
çalışmalarını sürdürmektedir.
Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi ile de,
Azerbaycan’da üretilen ham petrolün Gürcistan
üzerinden, Ceyhan’daki deniz terminaline, buradan da
tankerlerle dünya pazarlarına ulaştırılması
amaçlanmaktadır. Bu boru hattının kapasitesi yılda 50
milyon ton, toplam uzunluğu 1.776 km’dir.
16 milyar m3/yıl Türkmenistan doğal gazının Türkiye’ye
21
taşınması için 1999 yılında 30 yıl süreli “Doğal Gaz Alım
Satım Antlaşması” ile 6.6 milyar m3/yıl Azerbaycan
doğal gazının Türkiye’ye sevkine ilişkin 2001 yılında 15
yıl süreli “Doğal Gaz Alım Satım Antlaşması”
imzalanmıştır.
Azerbaycan ve Türkmenistan doğal gazlarının Türkiye
içinde taşınması amacıyla yapılması planlanan yaklaşık
225 km. uzunluğundaki boru hattı Gürcistan sınırından
başlayıp Erzurum/Horasan’a ulaşacaktır. Doğal gaz arz
kaynaklarının çeşitlendirilmesi politikası doğrultusunda,
İran’dan, Türkiye’ye yılda 10 milyar m3 doğal gaz
sevkiyatına ilişkin “Doğal Gaz Alım Satım Antlaşması”
1996 yılında imzalanmıştır. Bu kapsamda yapım
çalışmaları tamamlanan yaklaşık 1.491 km.
uzunluğundaki Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim
Hattı 2001 yılı sonunda işletmeye alınmıştır.
"Mavi Akım Projesi" kapsamında, yılda 16 milyar m3
doğal gazın, Karadeniz’in 2.150 m. derinliğindeki
tabanına döşenen yaklaşık 390 km. uzunluğunda
birbirine paralel iki boru hattı ile Rusya
Federasyonu’ndan Türkiye’ye sevkedilmesi, 1997 yılında
25 yıllık bir doğal gaz alım-satım antlaşması ile imza
altına alınmıştır. Proje’nin Türkiye bölümünü oluşturan
yaklaşık 501 km. uzunluğundaki Samsun-Ankara Doğal
Gaz İletim Hattı tamamlanarak 20 Şubat 2003’te
işletmeye alınmıştır.
TÜRKİYE’DE ULAŞIM- KISA SORULU
1-Ulaşım bir ülkenin görünümünü nasıl etkiler?
—Bir ülkedeki ulaşım yollarının sıklığı, niteliği, uzunluğu,
araç sayısı ve taşıma kapasitesi gibi özellikleri o ülkenin
gelişme derecesini ortaya koyan bir göstergedir. Ulaşım
faaliyetleri gelişmiş ülkelerde çok yoğun, gelişmemiş
ülkelerde ise çok yetersizdir.
2-Ülkemizde ulaşımı etkileyen doğal faktörlerin başında
ne gelir?
—a)yüzey şekilleri b)iklim
3-Hangi bölgelerimiz kara ulaşımı için elverişli koşullara
sahiptir?
—1-Marmara 2-Ege 3-İç Anadolu 4-GDA bölgesi
4-Hangi bölümde zaman zaman meydana gelen heyelan
olayları ulaşımı olumsuz etkilemektedir?
—Doğu Karadeniz Bölümü
5-Ülkemizde yer şekilleri ulaşımı nasıl engeller?
—Türkiye yüksek ve engebeli bir ülkedir.
Yurdumuzun ortalama yükseltisi batıdan doğuya doğru
gidildikçe artar bunun yanı sıra ülkemiz kuzeyden ve
güneyden kıyıya paralel uzanan dağ sıraları ile çevrilidir.
Yüzey şekillerinin engebeli olması ve sıra dağlarının
bazı yerlerde kesintisiz uzaması kara ulaşımını
kısıtlamıştır.
NOT: Turizm ve sanayi faaliyetlerinin yoğun olduğu
yerlerde ulaşım daha canlıdır.
6-Diğer ulaşım yollarına göre karayolunun daha çok
tercih edilme sebebi nedir?
—Karayoluyla ülkemizin her yerine ulaşılabilmesi.
NOT: Ülkemizde karayolu trafiği Edirne-İstanbul Ankara;
Bursa-İzmir: Mersin-Adana-Gaziantep ve Samsun-Rize
arasında yoğunluk kazanmıştır.
NOT: Demiryolları aracılığıyla yük ve yolcu taşıma,
karayollarına göre çok daha ekonomik ve güvenlidir.
Örneğin; Avusturya, İsveç gibi dağlık, ABD, Rusya
federasyonu gibi geniş yüzölçümlerine sahip ülkelerde
de en geniş ulaşım yolu demiryoludur.
—Ülkemizde demiryolu 2. sıradadır. Özellikle ağır
yüklerin (Linyit, Taşkömürü, Demir cevheri gibi
madenlerin, askeri araçların buğday, arpa, şekerpancarı
gibi tarım ürünlerinin)taşınmasında demiryolları tercih
edilir.
—Ülkemizde demiryolları ile yolcu taşımacılığı,
karayolundan sonra 2.sıradadır. Yük taşımacılığında ise
deniz ulaşımı daha fazla tercih edilir. Bu ulaşım şekli,
diğer ulaşım yollarına göre birkaç kat daha ucuzdur.
7-Liman nedir?
—Deniz kıyılarında yolcuların ve çeşitli yüklerin alınıp,
indirildiği tesislere liman adı verilir. Limanlar aynı
zamanda gemilerin sığındığı ve barındığı yerlerdir.
8-Limanlar hangi özellikleri taşımalıdır?
—Limanların fırtınalı havalarda rüzgârlara ve dalgalara
karşı korunaklı olması gerekir.
—Limanın havuz kesimi yani geminin demir attığı bölüm
belirli bir derinlikte olması, gemiler kıyıya rahatlıkla
yanaşabilmelidir.
9-Bir limanın işlek olup olmaması neye bağlıdır?
—Art bölgesi (Hinterlandı) ile bağlantısının gelişme
derecesine bağlıdır.
10-Doğal limanlara örnek veriniz.
—Sinop, İzmir, İzmit
11-Limanın art bölgesi neleri kapsar?
—Tarım, sanayi ve ticaret merkezlerini düzenli kara ve
demiryoluyla limana bağlayan bölgeleri kapsar. Örneğin;
Mersin limanının art bölgesi Çukurova’dır.
12-Sinop limanı hakkında bilgi veriniz.
—Karadeniz kıyılarımızdaki tek doğal liman olan Sinop
limanı, art bölgesinin dağlık ve iç kesimlerle ulaşım
bağlantısının zayıf olması yüzünden gelişememiştir.
13-İstanbul limanı hakkında bilgi veriniz.
—Yük ve yolcu taşımacılığı bakımından Türkiye’nin en
büyük limanıdır. İthalat limanıdır.
14-İzmir limanı hakkında bilgi veriniz.
—Art bölgesinin genişliği ve modern tesisleriyle İzmir
limanı ülkemizin 2. ihraç limanıdır.
NOT: Mersin limanı yükleme ve boşaltmada İstanbul’dan
sonra gelir. Ortadoğu’ya yönelik transit taşımacılık
yaygındır.
—Trabzon limanı, İran’ın diğer ülkelerle ticaretini
sağlayan transit bir limandır.
—Samsun limanı ise Ortakaradeniz bölümünün en
önemli limanıdır. İç kesimlerle kara ve demiryolu
bağlantısı vardır.
15-Başlıca yapay limanlarımızı yazınız?
—Trabzon, Samsun, Karadeniz Ereğlisi, Zonguldak,
İskenderun, Mersin, Antalya
16-Ülkemizin ihraç ve ithal mallarının %80den fazlası
hangi yolla taşınır?
—Denizyoluyla
17-Ticari deniz taşımacılığında en fazla taşınan yükler
nelerdir?
—Petrol, sıvı gaz, kuru yük ve konteynırdır.
18-Ülkemizde teknik olanakları yolcu ve yük kapasitesi
fazla olan hava limanlarımızı yazınız.
—1-İstanbul’da Atatürk ve Sabiha Gökçen
2-Ankara’da Esenboğa
3-Adana’da Şakirpaşa
4-İzmir’de Çiğli ve Adnan Menderes
19-Dış turizme yönelik öne çıkmış hava limanlarını
yazınız.
—Antalya ve Dalaman(Muğla)
20-Charter(çartır)taşımacılığı nedir?
—Düzenli seferlere bağlı olmayıp yolcu isteğine bağlı
22
olarak dolmuş uçak sistemiyle yolcu taşıma.
21-Ulaşım açısından en çok olumsuzluk gösteren TİCARET
bölgeleri yazınız?
—Doğu Anadolu Bölgesi, Karadeniz ve Akdeniz
bölgesidir?

GEÇİTLER
1-Karadeniz bölgesi ile iç bölgeler arasında ulaşımı
İç Ticaret Dış Ticaret
sağlayan önemli geçitleri yazınız?
•Türkiye’de iç ticaretle ilgili alım-satım işlemleri •Ülkelerin ekonomilerinin güçlü olduğunun en
—Ilgaz, Ecevit, Kop, Zigana (Kalkanlı)
toptancı halleri,pazar,borsa,fuar,panayır ve önemli göstergesi,dış ticaret hacminin geniş
2-Akdeniz bölgesindeki önemli geçitleri yazınız? büyük mağaza gibi merkezlerde yapılır. olmasıdır.
—Çubuk, Belen, Sertavul, Gülek
3-Silifke’yi İç Anadolu bölgesine bağlayan geçidin ismi •Ülkemizde ç ticaret hacmimiz giderek İhracatımız(Dış Satım):
nedir? (Mersin’in Silifke ilçesi Göksu’nun denize aktığı artmaktadır.
•İmalat,tarım ve maden ürünleri satarız.
yerdir. Bu geçitten Konya’ya gidilebilir.) •İç ticaretin yoğun olarak yapıldığı şehirlerin
—Sertavul geçidi İthalatımız(Dış Alım):
başında;İstanbul,İzmir,Ankara gelmektedir.
4-Çukurova’dan Amik ovasına geçmek için •İmalat,tarım ve sanayi ürünleri alırız.
Amanoslar’ın (nur dağları) üzerinde hangi geçitten
Dış ticaret yaptığımız ülkeler: Almanya,
geçmeliyiz?
İngiltere, İtalya, Fransa, İspanya, ABD,
—Belen geçidi
Rusya, İsrail,Çin,Mısır vb.
5-Doğu Karadeniz bölümü ile Doğu Anadolu bölgesi
arasında ulaşımı sağlayan önemli geçitleri yazınız?
—Zigana ve kop geçidi
6-Batı Karadeniz bölümü ile İç Anadolu bölgesi arasında
ulaşımı sağlayan önemli geçitleri yazınız?
—Ilgaz ve Ecevit geçidi
7-Antalya’dan Burdur’a yani kıyıdan göller yöresine
geçmek için hangi geçidi kullanmalıyız?
—Çubuk geçidi
8-Çukurova’yı İç Anadolu’ya bağlayan geçidin ismini
yazınız? (Adana’dan Konya’ya gitmek için)
—Gülek geçidi
9-Genel olarak ulaşıma en elverişli olan bölgeleri
yazınız? Ekonomik faaliyetlere Ekonomik faaliyetlere
—Marmara, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Ege göre Türkiye’nin dış göre Türkiye’nin dış
bölgesi satımı(DİE 2004) alımı(DİE 2004)
10-Ulaşımda zorluk yaşanan ve karayolu yapım
maliyetinin fazla olduğu bölgeleri yazınız? 4,2 1
11,3
—Doğu Anadolu Bölgesi, Karadeniz Bölgesi, Akdeniz 2,8
Bölgesi
11-Karadeniz bölgesindeki bölümleri ulaşımın en zor İmalat Sanayi
olduğu bölümden en kolay olduğu bölüme doğru Tarım
İmalat
sıralayınız? Sanayi
Tarım
—Doğu Karadeniz Bölümü (en zor ulaşım) Maden
—Batı Karadeniz Bölümü
—Orta Karadeniz Bölümü (Karadeniz bölgesinde
ulaşımın en kolay olduğu bölümdür. Çünkü dağların
85,9
ortalama yükseltisi fazla değildir.) 94,8

11- TÜRKİYE'DE TİCARET

Ticareti etkileyen faktörler, ticaret çeşitleri, (iç, TÜRKİYE’DE TİCARET
dış, transit) sanayi faaliyet bölgesi, orta ve büyük kentler, 11-İhraç ettiğimiz başlıca madenlerimizi yazınız.
tarım bölgeleri, hal, pazar, panayır, fuar bölgeleri, — Krom, bor mineralleri, tuz, manganez
turistik kentler
12-Türkiye’nin ihracatında Avrupa birliği ülkeleri arasında
ilk sırada Almanya gelmektedir. Daha sonra sırasıyla
hangi ülkeler gelmektedir?
— İngiltere, İtalya, Fransa
13-En çok ithalat yaptığımız ülkeleri sırasıyla yazınız.
1- Almanya 2- A.B.D 3- İtalya
4- Rusya 5- Fransa 6- İngiltere
7- Hollanda

23
14-En çok ihracat yaptığımız ülkeleri sırasıyla yazınız.
1- Almanya 2- A.B.D 3- İtalya
4- Rusya 5- Fransa 6- İngiltere
7- Hollanda
15-İhracatımızdaki payı giderek azalsa da tarım
ürünlerinin önemli yeri vardır. İhracatımızdaki yerine göre
tarım ürünlerini yazınız.
— Pamuk ve tütün gibi sanayi ürünleri
- İncir, üzüm, zeytin, turunçgiller, fındık
- Buğday, arpa, baklagiller, turfanda sebze, meyve
16-İhraç ürünlerimizin oranları nasıldır? (parasal olarak)
—92 Sanayi ürünleri
- %7 Tarım ürünleri
- %1 Madenler
17-Günümüzde ithal edilen ürünler içinde ilk sıralarda
hangi ürünler yer alır?
— İlk sırayı %60’lık pay ile sanayimiz için gerekli
hammaddeler oluşturur. (Ham petrol vs.)
- İkinci sırayı kimya sanayi ürünleri (İlaç, boya, madeni
yakıtlar.)
18-Dış ticarette sürekli açık vermemizin nedenlerini
açıklayınız.
— Nüfusumuz hızla artmakta, ürünlerimizin çoğu iç
piyasada tüketilmektedir.
- Ülkemizde ihtiyaç duyulan bazı malların dışarıdan satın
alınması
- Dünya ölçüsünde tanınmış kaliteli sanayi ürünleri
üretiminde sorunlar yaşamamız.
19-Ülkemiz hangi yıldan sonra dış ticaret açığı vermeye
başlamıştır?
— 1947 yılına kadar açık vermezken, 1947’den sonra
aldıklarımıza yaptığımız ödemeler, sattıklarımızın
sağladığı gelirleri aşmıştır.
20-Dış ticaret açığının oluşum nedenini temelde
açıklayınız.
— Ekonomisi tarıma dayalı olan ülkelerde ihracatı tarımsal
ürünler oluşturur. Bu özellikteki ülkelerin ihracat ve ithalat
hacmi sınırlıdır. Böyle ülkelerde ihracat, ithalatın altında
gerçekleşir. Dış ödemeler dengesi sürekli açık verir.
21-Dış ticaret fazlası nasıl oluşur?
— İhracat başlı başında bir döviz kaynağıdır. Bir ülke dış
ülkelerden aldığı maldan fazlasını başka ülkelere
satıyorsa, fazla yabancı para (döviz) elde eder. Ekonomik
23-İthalat (dış alım) nedir?
— Başka ülkelerden mal alma faaliyetine ithalat denir.
24-Bir ülkenin dış ticaretini etkileyen faktörleri yazınız.
— Yerli üretimin miktarı ve kalitesi
- Ulaşım olanakları
- Nüfus sayısı
- Uluslararası ödemeler
- Gümrük vergileri
- Aile planlamasının başarıyla uygulanması
- Ucuz ve kaliteli mal üretilmesi
25-En büyük ticaret merkezimiz niçin İstanbul’dur?
— Sanayi ve ulaşımın çok gelişmiş olması
- Yoğun nüfuslu bir tüketim merkezi olması
- En önemli ithalat ve ihracat limanına sahip olması
- Bankacılık ve borsa işlemlerinin çok gelişmiş olması
- Türkiye’nin her yerinden esnafların mal almak için
İstanbul’la irtibatta olması
26-Türkiye’nin 2. büyük ticaret merkezinin İzmir olmasının
nedenini açıklayınız.
— Modern ve işlek bir limana sahip olması
- Ege bölgesi ve yakın çevresinin başta tarım ürünleri
olmak üzere çeşitli ticari ürünlerinin İzmir’de işlenerek
tüketime hazır hale getirilmesi ve dış ülkelere satılması.
27-İstanbul ve İzmir’den sonra diğer önemli ticaret
şehirlerimizi sırasıyla yazınız.
— Ankara, Adana, Kayseri, Bursa, Konya, Gaziantep,
Samsun, Trabzon
28-Yurdumuzun kırsal kesimlerinden şehirlere tarım
ürünleri ve sanayi hammaddeleri gönderilirken,
şehirlerden kırsal kesimlere çeşitli sanayi ürünleri
gönderilir. Buna örnek veriniz.
— İç Anadolu’dan tahıl gönderilmesi
- Akdeniz bölgesi kıyılarında turfanda sebze ve meyve
gönderilmesi
— Trakya’dan ayçiçeği gönderilm
12- TÜRKİYE'NİN TURİZM
TÜRKİYE’DE TURİZMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Doğal Faktörler Beşeri Faktörler
•İklim •Tarihi eserler

yönden zenginleşir. Böylece kalkınma hızı artar. Böylece •Doğal plajlar •Kültürel değerler
dış ticaret fazlası oluşmuş olur. •Yer şekilleri •Ulaşım olanakları
22-İhracat (dış satım) nedir? •Su kaynakları •Kişisel tercihler
— Bir ülkenin başka ülkelere mal satma faaliyetlerine •Bitki ve hayvan türleri
ihracat denir.

24

a)Doğal Faktörler
İklim
Ülkemizdeki turizm faaliyetleri üzerinde en etkili doğal
faktördür.
Karadeniz kıyılarımız hariç yaz turizmi denize kıyısı olan
bölgelerde oldukça önemli bir yere sahiptir.
Bunun dışında özellikle Uludağ ve Palandöken’de de kış
turizmi için uygun şartlar vardır.
Doğal plajlar
Deniz kenarlarındaki doğal plajların çokluğu ve uzunluğu
da turizme olumlu bir etki yapmıştır.
Yer şekilleri
Ülkemiz çeşitli devirler boyunca farklı iç ve dış
kuvvetlerin etkisi altında kaldığı için birçok yeryüzü şekli
vardır. Bunların çoğu turistik değerler taşır.(Peribacaları,
travertenler, şelaleler, yaylalar vb.)
Su kaynakları
Akarsularımız, göllerimiz ve kaplıcalarımız turizme
cazibe olan yerlerimizdir.
Bitki ve hayvan çeşitliliği
Ülkemizin coğrafi konumu nedeniyle iklim çeşitliliğinin
fazla olması beraberinde birçok bitki ve hayvan türünün
doğal olarak yetişmesine olanak sağlamıştır.
Bu varlıkların önemli bir bölümü milli park haline
getirilerek turizme açılmıştır.
b)Beşeri Faktörler
Tarihi eserler
Binlerce yıldır çeşitli uygarlıklara yurt edinmiş olan
Ülkemizde bulunan tarihi eserler yerli ve yabancı
turistleri ilgi odağı olmuştur.
Kültürel değerler
Folklorümüz, geleneksel el sanatlarımız ve zengin
mutfağımız turizmi etkilemektedir.
Ulaşım olanakları
Türkiye’nin turizme cazibe olan turistik merkezlerimize
kolaylıkla ulaşabilmeyi sağlamak için ulaşım
olanaklarının gelişmesi şarttır.
TÜRKİYE’DE TURİSTİK DEĞERLER
1-Sürekli yaşanılan yerlerden ayrılarak başka yerlere
yapılan kısa süreli gezilere ve bu gezilerin oluşturduğu
faaliyetlerin bütününe ne denir?
— Turizm
2-“Bacasız sanayi” kavramı hangi ekonomik faaliyet için
kullanılır?
— Turizm
3-Turizmin olumlu katkılarını yazınız.
— İnsanların ve toplumların kaynaşmasını sağlar.
— Döviz geliriyle dış ticaret açığını kapatır.
— Tarım, inşaat v.b. sektörlerin gelişmesini sağlar.
— İnsanları dinlendirir, iş verimini artırır.
4-Bir ülkede turizm faaliyetlerini etkileyen en önemli
faktörleri yazınız.
— Turistik çekiciliği olan yerlerin tanıtımı (yayın, basın,
afiş, reklâm vb.)
— Ulaşım
— Konaklama
— Tamamlayıcı hizmetler (personel vb.)
— Altyapı
5-Ülkemize en fazla turist gönderen ülkeleri yazınız.
— Almanya
— Fransa
— İngiltere
— Arap Ülkeleri
6-Dünya turizminde önde gelen ülkeleri yazınız.
— İspanya
— Fransa
— A.B.D
— İtalya
— İngiltere
— Almanya
— İsviçre
7-Yat turizmi Ege ve Akdeniz’de gelişmiştir. En çok
geliştiği yerleri yazınız.
— Antalya, Alanya, Kemer, Kaş, Fethiye
8-Rafting sporuyla öne çıkan akarsularımızı yazınız.
— Çoruh Nehri, Dalaman Çayı
9-Başta Antalya olmak üzere Manavgat, Side, Kemer,
Finike, Kaş ve Fethiye deniz turizminin en çok geliştiği
yerlerdir. Akdeniz ve Ege kıyılarında deniz turizminin
gelişmesinin nedenlerini yazınız.
— Yaz mevsiminin buralarda erken başlaması ve uzun
sürmesi, denize girme süresinin uzun olması, deniz
suyunun Karadeniz’e göre enlemden dolayı daha sıcak
olması.
10-Uzun kıyılara ve plajlara sahip olmasına rağmen,
Karadeniz kıyılarımızda yaz turizmi neden fazla
gelişmemiştir?
— Denize girme süresinin kısa olması (Temmuz,
Ağustos)
— Deniz suyu sıcaklığının düşük olması.
11-Karadeniz bölgesinde (özellikle Doğu Karadeniz) yaz
mevsiminin serin, yağışlı ve sisli geçmesi nedeniyle yaz
turizmi yerine gelişen diğer turizm faaliyetlerini yazınız.
— Yayla ve Dağ turizmi, rafting
25
12-Yurdumuzun iç kesimlerinde turizmin gelişmesini tarafından farklı şekillerde aşınması sonucu ortaya
engelleyen iklimsel durum nedir? çıkmış olan, Nevşehir-Ürgüp-Göreme çevresinde yaygın
— Yaz döneminde aşırı ısınırken, kış döneminde aşırı olan şekillere ne ad verilir?
derecede soğumaları. — Peri bacaları
13-Yurdumuzda ulaşım açısından dağlar turizmi 25-Başlıca kış turizm merkezlerimizi yazınız.
olumsuz yönde nasıl etkiler? — Uludağ (Bursa)
— Kıyı ile iç kesimler arasında yer alan sıra dağlar — Kartalkaya (Bolu)
ulaşımı zorlaştırır. Bu yönüyle olumsuz etkiye sahiptirler. — Ilgaz (Kastamonu)
14-Nevşehir yanındaki Ürgüp-Göreme’de hangi turizm — Erciyes (Kayseri)
alanı bulunuyor? — Palandöken (Erzurum)
— Peri bacaları — Sarıkamış(Kars)
15-Dünyaca ünlü Pamukkale travertenleri hangi 26-Yayla turizminin en fazla geliştiği yerleri yazınız.
ilimizdedir? — Doğu Karadeniz Bölümü
— Denizli — Adana Bölümü
16- Ülkemizde iklim faktörü, yaz turizmi açısından 27-Kuş Cenneti Milli Parkı hangi ilimizdedir?
olumlu etkisini hangi kıyılarımızda gösterir? — Balıkesir
— Ege ve Akdeniz kıyılarında gösterir. Bu kıyılarda yaz 28-Göreme Milli Parkı hangi ilimizdedir?
mevsimi uzun ve güneşlidir. Yıllık ortalama güneşlenme — Nevşehir.
süresi uzundur. Deniz suyu sıcaklığı yüksektir. 29-Ülkemizdeki milli parkları ve bulundukları yeri yazınız.
17-Ülkemizde turizmden en fazla para kazanan bölgeyi — Yozgat Çamlığı (Yozgat)
ve ili yazınız. — Karatepe-Aslantaş (Adana)
— Marmara Bölgesi – İstanbul — Soğuksu (Ankara)
18-Turizmden en fazla gelir elde eden bölgeleri sırayla — Kuş Cenneti (Balıkesir)
yazınız. — Uludağ (Bursa)
— Marmara — Yedigöller (Bolu)
— Ege — Dilek Yarımadası (Aydın)
— Akdeniz — Spil Dağı (Manisa)
— İç Anadolu — Kızıl Dağ (Isparta)
19-Ülkemizdeki turizm faaliyetlerinin temelini hangi — Güllük Dağı-Termessos (Antalya)
turizm alanı oluşturur? — Kovada Gölü (Isparta)
— Yaz (deniz) turizmi — Munzur Vadisi (Tunceli)
20-Mersin-Silifke’de bulunan obrukların isimlerini — Olimpos(Bey Dağları) (Antalya)
yazınız. — Gelibolu Yarımadası (Çanakkale)
— Cennet, Cehennem obrukları — Köprülü Kanyon (Antalya)
21-En tanınmış karstik mağaralarımızı yazınız. — Ilgaz Dağı (Kastamonu)
— İnsuyu (Burdur), Damlataş (Alanya), Karain(Antalya), — Başkomutanlık Tarihi (Afyon-Kütahya)
Kadınini ve Öküzini (Isparta) — Göreme (Nevşehir)
22-Kireç taşlarının yeraltı suları tarafından çözünmesi — Altındere Vadisi (Trabzon)
sonucunda oluşan karstik şekillerin en yaygın olduğu — Boğazköy-Alacahöyük (Çorum)
bölgeyi yazınız. — Nemrut Dağı (Adıyaman)
— Akdeniz bölgesi — Beyşehir Gölü (Konya)
23-Bursa(Çekirge, Oylat, Armutlu), Ankara(Haymana), — Kaz Dağı (Balıkesir)
İzmir(Balçova, Dikili, Şifne), Denizli(Pamukkale), — Kaçkar Dağları (Rize)
Afyon(Sandıklı), Balıkesir(Gönen, Güre, Derman), — Hatila Vadisi (Artvin)
Diyarbakır(Çermik) kaplıcaları hangi turizm faaliyetini — Karagöl-Sahara (Artvin)
temsil eder? — Altınbeşik Mağarası (Antalya)
— Termal (sağlık) turizmi — Honaz Dağı (Denizli)
24-Volkan tüfleri ve bazalt tabakalarının selinti suları — Aladağlar (Niğde-Adana-Kayseri)

26
— Marmaris (Muğla) ülkeleri yazınız.
— Saklıkent (Muğla) — Fransa, ABD, İngiltere, Arap Ülkeleri ve Rusya’dır.
— Troya (Çanakkale) 41-Topkapı Sarayı, Dolmabahçe Sarayı, Beylerbeyi
28-Boğazköy, Alacahöyük(Çorum), Kültepe(Kayseri), Sarayı, Çiniliköşk ve Ayasofya hangi ilimizde bulunan
Aslantepe(Malatya) yerleşim alanları geçmişte turistik yapılardır?
Anadolu’da bulunan hangi uygarlığa aittir? — İstanbul
— Hitit uygarlığı 42-İshak Paşa Sarayı hangi ilimizde bulunmaktadır?
29-Friglere ait kalıntılar Kütahya, Afyon çevresinde — Ağrı
bulunduğuna göre günümüzde hangi coğrafi bölümde 43-Ülkemizden en çok turistin gittiği ülkeleri yazınız.
görülmektedir? — ABD, Almanya, Fransa, Suudi Arabistan, KKTC ve
— İç Batı Anadolu Bölümü Orta Asya ülkeleridir.
30-Side, Perge, Kaunos ve Aspendos antik kentleri 44-Turizm gelirlerine göre bölgeleri sıralayınız.
hangi ilimizde ve bölgededir? — Marmara %48
— Antalya-Akdeniz Bölgesi - Ege %25
31-Sart Harabeleri hangi ilimizdedir?(Sart, Lidyalıların - Akdeniz %13
geçmişteki başkentidir.) — İç Anadolu %10
— Manisa 45-Turizmi etkileyen faktörleri yazınız.
32-Assos Antik kenti hangi ilimizdedir? — İklim
— Çanakkale — Bitki örtüsü ve hayvan çeşitliliği
33- Van Gölü çevresinde kalıntılarına rastlanan — Ulaşım
medeniyetin adını yazınız. — Yer şekilleri
— Urartular — Tanıtım
34-Anadolu’da ilk yerleşim yeri olarak kabul edilen — Doğal ve tarihi zenginlikler
Yarımburgaz Mağarası hangi ilimizdedir? Not:Eksikler olabilir...
—İstanbul
35-Karain mağarası hangi ilimizdedir? Soru- ÖRENLERİMİZ (Harabeler) hakkında bilgi veriniz?
—Antalya —Ören eski yapı ya da şehir kalıntısı demektir.
36-Soyları tükenmekte olan Kelaynak kuşları nerede —Kültepe (kayseri),
bulunmaktadır? —Gözlükule (Tarsus)
—Birecik (Şanlıurfa) —Alişar (Yozgat-Sorgun)
37-Turizmi geliştirmek için neler yapmalıyız? —Alacahöyük (Çorum)
— Turizmi tüm yıla yayarak çeşitlendirmek —Troya (Çanakkale)
— Kitle turizmine uygun yatırımları teşvik etmek —Kargamış (Kilis)
— Uluslar arası alanda tanıtıma önem vermek —Aslantepe (Malatya)
— Doğal ve kültürel varlıklarımızı korumak —Karatepe (Adana-Kadirli)
— İç turizmi geliştirmek —Sart (Manisa-Salihli)
— Gelen turistlerin kalış süresi ve alışveriş olanaklarını —Smyrna (İzmir)
arttırmak. —Halikarnas (Muğla-Bodrum)
— Turizmde öncelikli yöreleri belirlemek —Efes, Milet, , Phokai (Foça)
— İnsanlar Turizm konusunda eğitilmeli —Knidos (Muğla)
— Ulaşım, konaklama ve altyapı hizmetleri iyileştirilmeli —Priene (Ege kıyısında)
38-Turizme niçin “Bacasız sanayi” denmektedir? —Hattuşaş (Çorum-Boğazköy)
— Turizm sektörü ülkeye bol döviz kazandırır. Birçok iş —Şapinuva (Çorum-Ortaköy)
kolunun gelişmesine ve yeni iş alanları oluşturarak çok —Perge- Antalya
sayıda insana iş imkânı sağlar. Soru-Höyüklerimiz (yapay tepe) hakkında bilgi veriniz?
39-Türkiye’ye en fazla hangi ülkeden turist gelmektedir? —Deprem, savaş, yangın v.b. nedenlerle yıkılan
— Almanya yerleşme alanlarında, tarih boyunca yıkıntıların üst üste
40-Almanya’dan sonra ülkemize en fazla turist gönderen birikmesi sonucunda yapay tepeler yani höyükler

27
oluşmuştur.
—Çatalhöyük (Konya-Çumra)
—Hacılar (Burdur)
—Çayönü (Ergani-Maden arası)
—Yumuktepe (Mersin)
—Ilıpınar (İznik )
—Can Hasan (Karaman)
13- TÜRKİYE'NİN NÜFUS POLİTİKALARI
Gelecekte nüfus tahmini, Türkiye yaşlanıyor,
Türkiye'nin nüfus piramitleri
Türkiye’de Uygulanan Nüfus Politikaları
Planlı dönem başlangıcından bu yana, kalkınma planları
ile nüfus politikasının yasallaştığı görülmektedir.
1960’larda D.P.T.’nin kurulması ile D.P.T. ve Sağlık
Bakanlığı tarafından 1960 öncesi nüfus artışını teşvik
eden pronatalist nüfus politikasının değiştirilmesi
üzerinde tartışmalar başlatılmıştır.
1. Beş Yıllık Kalkınma Planında yeni bir nüfus
politikasından söz edilmektedir. Hızlınüfus artışının
ekonomik gelişmeyi engellediği görüşünden hareketle,
nüfusplanlamasına dayalı bir nüfus politikasının gereği
sunulmuştur. Bu politika antikontraseptifyasaların
değiştirilmesini, sağlık personelinin nüfus planlaması
konusunda, isteyenlere gebeliği önleyici yöntemler
konusunda bilgi verilmesinikontraseptiflerin ücretsiz
dağıtımını içermektedir.
2. Beş Yıllık Kalkınma Planında ise, konuya yaklaşım
açısı değişmekte, “nüfusplanlaması” deyiminin yerini
“aile planlaması” deyimi almaktadır. İkinci
plandöneminde konuya bakış açısı değişirken aynı
zamanda hükümetlerin ilgisininazaldığı izlenmektedir.
3. Beş Yıllık Kalkınma Planında ise aile planlamasının
sağlık hizmetlerindeayrılamayacağını dolayısıyla ana ve
çocuk sağlığı ile aile planlaması
hizmetlerininbirleştirilmesi gereği ortaya konmuş ve ilgili
kuruluşlar arası işbirliğine önemverilmesi
kararlaştırılmıştır.
4. Beş Yıllık Kalkınma Planında sosyal, ekonomik ve
Demografik faktörlerin karşılıklıetkilerini ve nüfus
politikasının, sosyal ve ekonomik politikaların bir türevi
olduğuvurgulanmıştır. Yüksek bebek ölüm hızının ve
yetersiz ana-çocuk sağlığıhizmetlerinin birer nüfus
sorunu olduğu belirtilmiştir. Ayrıca aile
planlamasının,ana-çocuk sağlığı hizmetleriyle birlikte ele
alınması gereği üzerinde durulmuştur.
5. Beş Yıllık Kalkınma Planında ise belirgin bir aile
planlaması uygulaması dilegetirilmemiştir. Temel ilkenin
nüfus kalitesinin yükseltilmesi olduğu belirtilmiştir.
6. Beş Yıllık Kalkınma Planında yüksek nüfus artışının
istenen ekonomik büyüme vesosyal gelişmeyi
engellediği görüşünden hareketle, nüfus artış hızını
azaltmayayönelik politika ve programların uygulanması
öngörülmüştür.
7. Beş Yıllık Kalkınma Planında ise hızlı nüfus artışının,
bireylerin refah açısındandaha fazla pay alabilmesini ve
ekonominin değişim sürecinin daha hızlı
gelişmesiniengellediği, sürdürülebilir kalkınma çabalarını
güçleştirdiğini, konut, sağlık, eğitimve altyapıya olan
ihtiyacı arttırdığı belirtilmektedir. Ayrıca aile planlaması
hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve hizmet sunumunda
etkinliğin arttırılmasıihtiyacının önemini koruduğu
vurgulanmaktadır. Stratejinin temel yapısal değişim
projeleri bölümünde, birey refahını daha hızlı
arttırabilmek için nüfus artış hızını yavaşlatmak ve
kalkınma hedefleriyle uyumlu bir nüfus yapısını
oluşturmak temel
amaç olarak yer almıştır.
Başlangıçtan 1950-60 yılları da dahil olmak üzere nüfus
politikalarında birdeğişiklik olmamıştır. 1950 yılında
iktidara yeni gelen hükümet nüfusun
fazlalaşmasınıisteyen bir politik tutum izlemiş fakat artışı
sağlayacak her hangi etkili politikauygulamasına
geçmemiştir.1960’larda Türkiye’de nüfus politikası
alanında önemli sayılabilecek bazı gelişmelerolmuştur.
1963-67 yıllarında uygulamaya konulan I. Beş Yıllık
Kalkınma Planında yenibir nüfus politikası oluşmaya
başlamıştır. Bu yeni politika, ekonomik kalkınmaya
olumsuz olarak etkilemesini önlemeye yönelik bir amaç
taşımaktadır. Bunun içingebeliği önleyici araçların ithalini
ve satılmasını önleyen kanunların
değiştirilmesi,isteyenlere bilgi verilmesini ve başlatılacak
programları uygulayacak kişilerin
eğitilmesidüşünülmüştür. Nüfus planlaması alanındaki
hizmetleri yürütmek için 1965 yılındaSağlık Bakanlığına
bağlı Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
NüfusPlanlaması Kanunu ile “kişilere istediği zaman,
istediği sayıda çocuk sahibi olmaözgürlüğü tanınmıştır.
1968’de uygulamasına geçilen II. Beş Yıllık Kalkınma
Planındapolitika “aile planlaması” olarak
değişmiştir.1973’ten sonra uygulanan III. Beş Yıllık
Kalkınma Planında hızlı nüfus artışı uzundönemde
çözümlenmesi gereken sorun olarak ele alınmakta,
ancak konuya ilişkin herhangi bir politika ve önleme
rastlanmamaktadır.
BÖLGESEL KALKINMA PLAN VE PROJELERİ
1- GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP)
Önceleri Fırat ve Dicle nehir havzasında sulama
ve hidroelektrik enerji üretimine yönelik 13 proje
paketinin toplamı olarak planlanan ve kapsamında 22
baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1.7 milyon hektarda
sulama şebekesi yapımını öngören GAP, bugün, su
kaynakları geliştirme programının yanı sıra tarım,
ulaştırma, sanayii, kentsel ve kırsal altyapı, eğitim,
sağlık, konut, turizm ve diğer sektörlerdeki yatırımları da
içine alan, sürdürülebilir insani kalkınmaya dayalı
entegre bir bölgesel kalkınma projesi olarak ele
alınmaktadır.
GAP’ın temel hedefleri, Güneydoğu Anadolu
Bölgesi halkının gelir düzeyi ve hayat standardını
yükselterek, bu bölge ile diğer bölgeler arsındaki
gelişmişlik farkını ortadan kaldırmak, kırsal alandaki
verimliliği ve istihdam imkanlarını arttırarak, sosyal
istikrar, ekonomik büyüme gibi milli kalkınma hedeflerine
katkıda bulunmaktır.
Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis,
Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illerini içine alan GAP
bölgesi, toplam ülke yüzölçümünün yaklaşık %10’una
tekabül eden 75.193 km2’lik bir alana sahiptir.
28
 1997 nüfus tespit sonuçlarına göre GAP
bölgesinin nüfusu yaklaşık 6.1 milyondur ve bu miktar
Türkiye toplam nüfusunun %9.7’sini oluşturmaktadır.
1990-1997 yılları arasında GAP bölgesinin yıllık nüfus
artış hızı yaklaşık binde 24 iken Türkiye genelinde binde
15 olarak saptanmıştır. Bölge nüfusunun yaklaşık %64’ü
kentlerde, %36’sı ise kırsal alanda yaşamaktadır.
Ortalama nüfus yoğunluğu ise yine 1997 yılı verilerine
göre bölgede 81 kişi/km2, ülke genelinde ise 82
kişi/km2’dir. 1985 yılında bölgede en çok nüfus
barındıran il Diyarbakır iken, 1997’ de Şanlıurfa
olmuştur. 1997 yılında, bölge nüfusunun yaklaşık
%60’ını Şanlıurfa, Diyarbakır ve Gaziantep illerinde
yaşamakta olduğu saptanmıştır.
Fırat Havzası’nda su ve toprak kaynaklarının
geliştirilmesiyle ile ilgili ilk çalışmalara 1961 yılında
Diyarbakır’da kurulan Fırat Planlama Amirliği’nce
başlanmıştır. Diğer yandan, Dicle Havzası için de aynı
paralelde çalışmalar DSİ Diyarbakır Bölge
Müdürlüğü’nce sürdürülmüştür. Böylece aşağı Fırat
Havzası ile Dicle Havzası’ndan ne şekilde
faydalanılacağı açıklık kazanmış ve 1977 yılında bu iki
havza projesinin “Güneydoğu Anadolu Projesi” olarak
adlandırılması benimsenmiştir.
Bölgenin su kaynaklarının geliştirilmesi ile
sulamaların sağlayacağı sosyo-ekonomik değişimin
büyüklüğü, bu değişimi bir bölgesel kalkınma projesi
kapsamında ve entegre bir yaklaşımla yönlendirmek
gereğini ortaya çıkarmıştır. Güneydoğu Anadolu
Projesi’nin entegre bölgesel planlama çerçevesinde ele
alınması, yürütülmekte olan faaliyetlerin
koordinasyonunu sağlanması ve yönlendirilmesi görevi
1986 yılında Devlet Planlama Teşkilatı’na veriliştir.
DPT Müsteşarlığı 1988 yılında GAP Master Plan
çalışmasını başlatmıştır. Bu çalışma kapsamında, proje
için muhtemel yönetim sistemleri ve alternatifleri de ele
alınmıştır. GAP Master Planı’nın temel kalkınma
senaryosu, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni, tarıma
dayalı ihracat üssü haline” getirmektir. Bölge
kalkınmasının çerçevesini çizen Plan, özellikle su ve
toprak kaynaklarının geliştirilmesine mali ve teknik
kapasiteleri de dikkate alarak bir takvime bağlamış, bu
değişimin ekonomik ve sosyal sektörlerde uyaracağı
gelişmeyi, yaratacağı istihdamı, bunun getireceği nüfus
büyüklüğü ile bu nüfusun kentler ve kır itibariyle,
muhtemel dağılımını saptamış, eğitim ve sağlık
hizmetleriyle konut ve kentsel altyapı ihtiyaçlarını makro
düzeyde belirlemiş ve yıllara göre finans ihtiyacını ortaya
koymuştur. GAP Master Planı, çeşitli devlet
kuruluşlarının kalkınma çabalarının bütünleştirilmesi ve
eşgüdümlendirilmesini kolaylaştıran ve bölge
gelişmesinin alması gereken seyir ve alt ölçeklerde
üretilecek plan, program ve projeler için de rehber niteliği
taşımaktadır. Master Plan’ın ana hedefleri şunlar
olmuştur:
· 1.7 milyon hektar alanda sulama
· 27 milyar kwh hidroelektrik üretiminin sağlanması
· Kişi başına gelirin %209 oranında artması
· 3.8 milyon kişiye istihdam olanağı sağlanması
GAP Master Planı’nın 1990-2005 dönemi sonu
itibariyle belirlediği hedef ve büyüklüklere ulaşabilmek
için yapılması öngörülen kamu yatırımlarının finansman
ihtiyacı 2001 yılı fiyatlarıyla toplam 17 katrilyon 541
trilyon 589 milyar TL.’dir. GAP kapsamında 2000 sonuna
kadar 8 katrilyon 090 trilyon 493 milyar TL.’lik harcama
yapılmıştır.
Bölgede yapılacak uygulamaların çok kapsamlı
olması ve bölgesel kalkınmanın hızlandırılmasını
sağlamak amacıyla, 6 Kasım 1989 tarih ve 20334 sayılı
Resmi Gazete’de yayınlanan 388 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname ile GAP Bölge Kalkınma İdaresi
Teşkilatı kurulmuştur. Devlet Planlama Teşkilatı
bünyesinde sırasıyla “Az Gelişmiş Bölgeler Dairesi
Başkanlığı”, “Müsteşarlık Araştırma Grubu” ve “GAP
Grup Başkanlığı”nın sorumluluğunda yürütülen
Güneydoğu Anadolu Projesi, daha sonra “Genel
Müşavirlik Hizmetleri” çerçevesinde Türk Mühendislik,
Müşavirlik ve Müteahhitlik A.Ş. (TÜMAŞ) tarafından
ihale yoluyla yürütülmüştür.
Ancak, bölgede yapılacak uygulamaların çok
kapsamlı olması nedeniyle bölgesel kalkınmanın
hızlandırılmasını sağlamak amacıyla, GAP Bölge
Kalkınma İdaresi Teşkilatı’nın kurulması Bakanlar
Kurulu’nca 6 Kasım 1989 tarih ve 20334 sayılı KHK ile
kurulmuştur.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Teşkilatı, GAP
Master Plan’ın bir sonucu olarak, GAP kapsamına giren
yörelerin süratle kalkındırılması, yatırımların
gerçekleştirilmesi için; plan, altyapı, ruhsat, konut,
sanayii, maden, tarım, enerji, ulaştırma ve diğer
hizmetleri yapmak veya yaptırmak, yöre halkının eğitim
düzeyini yükseltmek için gerekli tedbirleri almak veya
aldırmak, kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu
sağlamak üzere kurulmuştur. Genel olarak
değerlendirildiğinde, GAP yönetiminin merkeziyetçi bir
anlayışla ele alındığını söylemek mümkündür. Bu
yaklaşımın yerine, kurumsallaşmanın teşvik edilerek
yerel kuruluşlar ve baskı gruplarıyla eşgüdümlü şekilde
çalışılıp halk katılımının üst düzeyde sağlandığı bir
yaklaşımın benimsenmesi görüşü de
savunulmaktadır.[19]
Sosyal boyutu ile değerlendirildiğinde;
Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayan topluluklar,
kentleşmenin, dolayısıyla kültürel değişimin ve
dönüşümün çok ciddi sıkıntılarını yaşamaktadır. Bölgeyi
ülkenin diğer bölgelerinden ayıran önemli özellik, bölge
toplumsallığının örgütlenme ve yaşama biçiminin
farklılığıdır. Bölge toplumsal yapısı, çözülme sürecini
yaşamakta ve yer yer farklı dönüşme özellikleri
göstermekle beraber, geleneksel toplumsallığın aşiret
değer yargıları, kuralları, kurumları ve ilişkileri, modern
yaşama karşı direnmektedir.[20] Bu doğrultuda, bölge
kentlerinin en önemli sorunu, kentlileşememiş fakat
aşiretleşmiş kent yaşam biçiminin acilen karşılanması
gereken konut ve altyapı hizmetleridir. Bir nüfus
yığılması biçiminde oluşan kentlere gelenlerin kent
yaşamına uyum sağlamaları uzun bir süreci
gerektirecektir.[21]
29
 Bölgede, özellikle, kırsal kesimde can ve mal
güvenliğini sürekli tehdit altında bulunduran terör
problemi, zorunlu göç hareketlerine neden olmaktadır.
Bununla beraber, GAP illerindeki göç olgusunun,
şehirleşmeyi doğuran genel faktörlerden tümüyle ayrı
tutulmaması gerekir. Şehirleşme ve buna bağlı olarak
köyden kente göç, diğer bölgelerde olduğu gibi GAP
Bölgesi’nde de, toplumsal değişim sürecine koşut olarak
ivme kazanmıştır. Modernleşme olgusu şehirle köy
arasındaki eşitsizliği artırmış, şehirleri ekonomik ve
sosyal yönden cazibe merkezi haline getirmiştir.
Tarımsal işgücü verimliliğinin sanayi sektörüne kıyasla
çok düşük oluşu yanında, arazinin verasetle
parçalanması, tarım kesiminde çalışanların gelir
düzeylerini büsbütün düşük hale getirmektedir.
Tarımdaki makineleşme ise, köylerde işsiz nüfusun ve
gizli işsizliğin artmasının bir başka nedenidir. Köy
hayatının böylesi itici özellikleri ve şehrin hayat
standartlarının yükseltilmesindeki vazgeçilmez önemi,
bölgedeki göçü arttıran diğer unsurlardır.[22]
Güneydoğu Anadolu Bölgesi oldukça yüksek
oranda göç hareketlerine sahne olmaktadır. Bölge net
göç hızı 1980-1985 yılları arasında binde –22, 1985-
1990 yılları arasında ise binde –33 olmuştur. Bölge
içinde kırdan kente doğru hızlı bir göç gözlenmektedir.
Bölge içi göç hareketi aynı zamanda kuzeydeki dağlık
bölgelerden, güneydeki ovalara doğru oldukça hızlı
düzeydedir. Ayrıca, bölgede, Gaziantep ve Şanlıurfa
illeri büyük oranda göç almaktadır. Yine terör nedeniyle
bu illere son on yılda Diyarbakır da katılmış
bulunmaktadır.
Bölgede mevsimlik göç de oldukça yüksek
düzeydedir. Ancak , 1995 yılından itibaren sulamaların
başlamasıyla birlikte, sulanan alanlarda mevsimlik göçte
çok büyük düşüş meydana geldiği anlaşılmaktadır.
7.1 Çok Amaçlı Toplum Merkezleri
(ÇATOM)
ÇATOM’un amacı, eğitim ve sosyal-kültürel
etkileşim yoluyla; kadının statüsünü yükseltme, cinsiyet
dengeli kalkınma ve sürdürülebilir insani gelişmeye
katkıdır. ÇATOM’lar GAP Bölgesi’ndeki kentlerin daha
çok kırdan göç etmiş yoksul hanelerin oluşturduğu
gecekondu mahallelerinde ve kadınların marjinalleştiği
merkezi nitelikli köy yerleşimlerinde kurulan topluma
dayalı merkezlerdir.
UNICEF’in desteği ile 1995 yılında başlatılan
ÇATOM uygulamaları genişleyerek sürdürülmüş ve 2000
yılı itibariyle Proje kalıcı bir yapıya kavuşmuştur.
ÇATOM’larda programların doğrudan hedef grupları 14-
50 yaş arasındaki kadın ve genç kızlardır. Ayrıca kadına
yönelik bakış ve hizmetlerin sunuluşunda katılımcı ve
entegre bir yaklaşımın benimsenmesi açısından kamu
kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve bu alanda
yaşayanlar da dolaylı hedef gruplarını oluşturmaktadır.
Projenin kısa ve uzun vadeli hedefleri, özetle,
Bölge’de kadınların;
· Okuma-yazma oranını yükseltmek,
· Sağlık bilincini ve bilgisini geliştirmek,
· Çocuk bakımı ve eğitimi konusunda
bilgilenmelerini sağlamak,
· Gelir getirici alanlarda becerilerini geliştirmek,
· Özgüven duygusunu geliştirmek ve,
· Kamu hizmetlerine ulaşabilirliklerini arttırmaktır.
GAP bölgesi ile ilgili olarak ifade edilmesi
gereken bir diğer olumsuzluk ise teşviklerin yetersizliği
ve başarısızlığıdır. Bunlarla ilgili nedenler sıralanırken
genelde resmi kayıtlarda yer almayan bir başka olgu
kamuoyunda gündeme gelmektedir. Güneydoğu
Anadolu bölgesi’nin, yarım kalan yatırımlar, geri
dönmeyen teşvik ve krediler ile batan işletmeler
açısından “yatırım çöplüğü”ne dönüştüğü, basın yayın
araçlarında sıklıkla ifade edilmektedir. Buna göre devlet,
bölgede yatırım için verdiği teşvik ve kredilerin %80’ini
geri alamazken, kendi kuruluşlarının da batık duruma
geçmesiyle trilyonluk zarar içine düşmüştür.
8. YEŞİLIRMAK HAVZA GELİŞİM PROJESİ
Yeşilırmak ve kollarının yer aldığı havzada akı
rejiminin düzensizliğinden kaynaklanan taşkınlar,
erozyon, su ve çevre kirliliği sorunları önemli boyutlara
ulaşmıştır.
Bu proje ile, ekolojik dengeyi bozmadan en
uygun ve ekonomik arazi kullanım planlamasının
yapılabilmesi, doğal kaynakların güncel takibinin ve
yönetilmesinin sağlanması amaçlanmaktadır. Bu
kapsamda, erozyonun önlenmesi, su kirliliğinin kontrolü,
meraların ıslahı, orman alanlarının belirlenmesi ve
izlenmesi, şehirleşme sanayileşmenin takibi ile planlı
gelişme konularında sorunların çözümünün sağlanacağı
umulmaktadır.[26]
Güneydoğu Anadolu Projesi benzeri bir proje
olarak nitelenen[27] bu projenin coğrafi alanı; Amasya,
Çorum, Samsun, Tokat ve Yozgat illerini kapsayan
Yeşilırmak ve kollarının oluşturduğu havzadır. Bu alanda
yer alan illerin valilikleri projede işbirliği yapmak üzere,
23 Eylül 1997 tarih ve 97/9991 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile Yeşilırmak Havzası İl Özel İdareleri Hizmet
Birliği’ni kurmuşlardır.
Orta ve uzun dönemli sürdürülebilir gelişmeyi
amaçlayan Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi için ortak
bir veri tabanı oluşturulması amacıyla “Coğrafi Bilgi
Sistemi Altyapısı Projesi” olarak adlandırılan bir çalışma,
Devlet Planlama Teşkilatı ile Hizmet Birliği’nin uygun
görüşleri ile Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma
Kurumu (TÜBİTAK) Marmara Araştırma Merkezi (MAM)
tarafından başlatılmıştır.
Halen, Marmara Araştırma Merkezi’nce
yürütülmekte olan bu çalışma kapsamında, uzaktan
algılama ve coğrafi bilgi sistemleri teknolojileri yardımı ile
havza yükseklik modeli oluşturulacak, güncel arazi
kullanım haritaları, yerleşim yerleri, tarım, orman ve
mera alanları, erozyon riski gibi bilgi katmanlarından
oluşacak bir veri tabanı geliştirilecek ve bu taban çözüm
amaçlı gelişme projeleri için temel oluşturacaktır.
30

Bu projenin yanı sıra, bölgenin önem arz eden
sorunlarını çözmede temel stratejileri belirleyecek ve
tüm sektörel hedefleri kapsayacak olan “Bölgesel
Gelişme Ana Planı” çalışmasının iş tanımı hazırlanmış
olup, gerekli finansman temini sağlandıktan sonra plan
çalışmalarına başlanacaktır. [28]
9. ZONGULDAK-BARTIN-KARABÜK BÖLGESEL
GELİŞME PROJESİ
Bölgede, Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun
küçültülmesi ve Karabük ile Ereğli Demir Çelik
İşletmeleri’nin özelleştirilmesi ile meydana gelecek
ekonomik ve sosyal sonuçların analiz edilmesi gereği
ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, Devlet Planlama
Teşkilatı’nca Güneydoğu Anadolu Projesi çalışmasından
sonra, çok sektörlü, kamu kesimi-özel kesim işbirliğine
dayalı olarak Bölgesel Gelişme Projesi anlayışı
içerisinde “Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme
Projesi” uluslararası ihale ile gerçekleştirilmiştir. İhale
sonucunda, projenin yapımını Fransız BRL ve Türk
TÜMAŞ konsorsiyumu üstlenmiştir.
Proje çalışmasının başlıca amaçları;
1. Bölgede yer alan sanayi ve madencilik
kuruluşlarından Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun
küçültülmesi ve Karabük Demir Çelik işletmesinin
özelleştirilmesi sonucunda ortaya çıkacak ekonomik
ve sosyal sonuçları analiz etmek,
2. Özel sektörün yeni yatırım alanlarında faaliyet
göstermesinin sağlanması amacıyla yeni yatırım
alternatiflerini belirlemek,
3. Orta ve uzun dönemde uygulanabilir Bölgesel
Gelişme Planı hazırlamak,
4. Bölgede yapılabilecek yatırımların tanımlanmasını
sağlamaktır.
Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme
Projesinin tamamlanmasıyla birlikte 113.000 kişiye iş
imkanı oluşması ve bölgedeki kırsal alanlardan göçün
azalması beklenmektedir. Buna paralel olarak refah,
gelir ve işgücü niteliğinde de artış sağlanması
amaçlanmaktadır.
İmalat sanayiinde ve hizmetler sektöründe
beklenen önemli istihdam artışları ve tarım ile ormancılık
sektörlerindeki üretimde sağlıklı bir yapının sağlanması
da projeden beklenen diğer sonuçlar olarak belirtilebilir.
Proje ile ilgili kayda değer en önemli eleştiri,
özellikle bazı şehir plancıları tarafından ifade edilen,
Filyos Vadisi’ne nüfus yüklemesi yapan uygulamadır. Bu
eleştiri ile ilgili dayanakların başında, vadinin 1. Sınıf
tarım topraklarına sahip olması gelmektedir. Planla
konut alanlarına açılan Devrek ve civarının heyelan
bölgesi olması da bir tercih hatası olarak ifade
edilmektedir. Ayrıca, Filyos Çayı’nın ülkemizin debisi en
yüksek nehri olup her iki-üç yılda bir taşkınla çevresini
olumsuz yönde etkilemesi ve Filyos Vadisi zemininin çok
geçirgen, yumuşak ve II. Derecede deprem bölgesi
olması da projeye getirilen eleştirilerin bir diğer boyutunu
teşkil etmektedir.[29]
10. DOĞU KARADENİZ BÖLGESEL GELİŞME
PLANI (DOKAP)[30]
Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Ordu,
Rize ve Trabzon illerini kapsayan Doğu Karadeniz
Bölgesi, Türkiye’nin az gelişmiş bölgelerinden biridir.
Son yıllarda gözlenen olumlu uluslararası siyasal
gelişmeler bu bölgenin kalkınması için yeni fırsatlar
yaratmıştır. Bu yeni olanaklar doğrultusunda Türk
Hükümeti, Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı’nı
(DOKAP) hazırlamak üzere Japon Hükümetinin teknik
yardım olanaklarını kullanmak üzere başvurmuştur.
Japon Hükümeti bu konuda yetkili olan Japonya
Uluslararası İşbirliği Ajansı’nı (JICA) görevlendirmiştir.
Yapılacak çalışmanın içeriği iki hükümet yetkilileri
arasında yapılan görüşmelerde belirlenmiş ve 17 Aralık
1998 tarihinde bu konuda bir antlaşma imzalanmıştır.
10.1 DOKAP Ana Planın Amaçları ve
Stratejisi
10.1.1 Amaçlar
Projenin bölgesel kalkınma amaçları sosyal,
ekonomik ve çevre konularında gözlenen olumsuzlukları
giderecek şekilde ifade edilmiştir. Bunlar:
1. Bölgenin ekonomik yapısını güçlendirerek
ortalama gelir düzeyini yükseltmek ve bölge içi gelir
dağılımını iyileştirmek;
2. Bölgenin sosyal gelişmesini ve dayanışmayı
sağlayarak bölge içi entegrasyonu gerçekleştirmek;
3. Bölgenin doğal kaynaklarını ve çevre kapasitesini
koruyarak uzun dönemli sürdürülebilir kalkınmayı
sağlamaktır.
Stratejinin dört temel bileşeni; ana ulaşım
yapısının geliştirilmesi, çok amaçlı su kaynaklarının
geliştirilmesi, toprak mülkiyeti ve kullanımının
iyileştirilmesi ve mahalli idarelerin güçlendirilmesidir. Bu
öğelerin oluşturduğu çerçevenin istenilen başarıya
ulaşmasının bölgenin insan kaynaklarının
geliştirilmesine bağlı olduğu düşünülmektedir.
Kalkınma çerçevesi, 20 yıllık plan dönemi boyunca
beklenen sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini ve içerdiği
önerilerin birbiri ile tutarlı şekilde ifadesini içerir.
Çerçevenin temel öğeleri nüfus, istihdam, bölgesel gelir
düzeyi ve bileşimi ile kişi başına gelir düzeyidir. Bölgenin
2020 yılı hedef nüfusu 3.447.000 kişi olarak
belirlenmiştir.
Halen Türkiye ortalamasının %66’sı kadar olan
bölge ortalama gelirinin planlama dönemi sonunda
%83’e ulaşması beklenmektedir.
Planlama dönemi sonunda, şu anda %21 olan
tarım sektörünün bölgesel hasılaya katkısının %8.1
civarına indirilmesi hedeflenmektedir. Sanayi sektörünün
katkısının %24.3, hizmetlerin ise %67.6 olması
beklenmektedir.
31

Bölgede kamu kesimi ve özel sektörün
gerçekleştirebileceği toplam yatırım hacmi, bölgesel
gayri safi hasıladan hareket edilerek hesaplanmıştır.
Önümüzdeki 20 yıllık dönemde gerçekleşecek toplam
yatırımın 46.3 milyar $ civarında olması ve 17.8 milyar
$’lık bölümünün kamu eliyle gerçekleşmesi
beklenmektedir.
11. DOĞU ANADOLU PROJESİ (DAP)
Doğu Anadolu Bölgesi halen göreli olarak
ülkemizin en az gelişmiş bölgesidir. Yüzölçümü 158.972
km² olup Türkiye coğrafyasının %21‘ini kapsamaktadır.
Coğrafi bölgeler arasında da yüzölçümü en büyük olan
bölgedir. 1997 rakamlarına göre 5.8 milyon nüfusla
bölgeler arası sıralamada yedinci sırada bulunmaktadır.
1983-1997 döneminde Türkiye GSYİH’nin yıllık ortalama
gelişme hızı %4.9 iken, Doğu Anadolu Bölgesi %2.3’lük
büyüme hızı ile bölgeler arasında son sırada yer
almıştır. (En yüksek gelişme hızına sahip bölge %7.2 ile
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’dir)
Devlet Planlama Teşkilatı, Doğu Anadolu
Bölgesi’nin diğer bölgelere göre daha az gelişmiş ve
daha düşük gelişme hızına sahip olduğu gerçeğini
dikkate alarak bu bölgenin geliştirilebilmesi için Doğu
Anadolu Projesi Ana Planı çalışmalarını başlatmıştır. [31]
Kısaca DAP olarak adlandırılan proje, Doğu
Anadolu Bölgesi’nde yer alan 14 il (Ağrı, Ardahan,
Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır,
Kars, Malatya, Muş, Tunceli, Van) ile bölgeyle
homojenlik gösteren Gümüşhane ve Bayburt illerini
kapsamaktadır.[32]
Doğu Anadolu Bölgesi Ana Planı, Devlet
Planlama Teşkilatının sorumluluğunda ve Bölgesel
Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü’nün
denetim ve koordinasyonunda, Doğu Anadolu
Bölgesi’nde yer alan Atatürk, Fırat, İnönü, Yüzüncü Yıl
ve Kafkas Üniversitelerinin oluşturduğu “Ortak Girişim”
tarafından hazırlanmıştır. Çalışmaya geniş bir katılımı
sağlamak için DAP Ana Planını tanıtıcı bölge toplantıları
yapılmıştır. Tanıtım toplantılarına, il valileri,
kaymakamlar. bölge müdürleri, il müdürleri, ticaret ve
sanayi odaları temsilcileri, borsa temsilcileri, özel sektör
temsilcileri ve sivil toplum örgüt temsilcileri katılmışlardır.
Proje Genel Koordinatörlüğü, DAP Yürütme Kurulunu
meydana getiren beş Üniversite Rektörlerinin oybirliği ile
Fırat Üniversitesi Rektörüne verilmiştir. Genel
Koordinatörün sorumluluğu, Ortak Girişim adına Projenin
yürütülmesi dolayısıyla Devlet Planlama Teşkilatı’na
karşıdır. 27 Ağustos 1998 tarihinde bölgedeki mevcut
beş üniversite ile Devlet Planlama Teşkilatı arasında
imzalanan protokolle başlayan proje çalışmaları
tamamlanmıştır.[33]
Plan çalışmalarında dikkate alınan temel amaç
ve hedefler şu şekilde özetlenebilir:
· Bölgenin diğer bölgelere göre geride olan sosyo-
ekonomik gelişmesini hızlandıracak politika ve
uygulamaları ortaya koymak,
· Sektörel gelişmeleri hızlandırmak üzere çeşitli
alanlarda sektörel analizler yapmak ve öncelikleri
belirlemek,
· Bölgede kırsal ve kentsel gelişmeyi sağlamaya
yönelik önemli kamu yatırımlarını belirlemek ve
özel kesim yatırımlarını özendirici politika ve
uygulamaları ortaya koyarak; bölgesel gelişmeyi
kamu, yerel yönetimler, özel kuruluşlar ve sivil
toplum örgütleri ile işbirliği içinde geliştirmek,
· Bölgedeki girişimciliği teşvik etmeye, bölgesel iç
dinamikleri harekete geçirmeye ve bölge dışındaki
girişimcileri (yabancı sermaye dahil) çekmeye
yönelik yatırım alanlarının belirlenmesi, yatırım
projelerinin hazırlanması, nitelikli işgücü temini,
teknoloji, finansman vb. konularda somut öneriler
geliştirmek, bunların eşgüdümünü sağlayacak
kurumsal düzenlemeler önermek ve bu
çalışmaları “katılımcılık ilkesi” çerçevesinde
gerçekleştirmek,
· Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu
Bölgesi arasında sosyo-ekonomik ilişkileri
belirlemek ve
· Bölgedeki insan kaynaklarının geliştirilmesi
konusunda sektörel yeni projeler önerme,
biçiminde sıralanabilir.
Ana Plan çalışmasının kapsam ve aşamalarını da şu
şekilde özetlemek mümkündür:
· Mevcut durumun sektörel bazda incelenmesi,
· Bölgesel kaynak potansiyelinin
değerlendirilmesi,
· Bölgenin Türkiye içindeki konumunun diğer ile
karşılaştırmalı olarak belirlenmesi,
· Bölgesel gelişme stratejisi ve senaryoların
oluşturulması ve senaryoların oluşturulması,
· Orta ve uzun dönem bölgesel gelişme planının
hazırlanması ve
· Doğu Anadolu Bölgesi’nin diğer bölgeler ve
komşu ülkeler ile etkileşiminin incelenmesidir
Doğu Anadolu Projesi dört temel aşamadan
meydana gelmiştir:
1. Mevcut durumun tespiti ve analizi aşaması
2. Strateji ve yeniden yapılanma senaryoları aşaması
3. Doğu Anadolu Projesi Ana Planı aşaması
4. Fizibilite ve ön fizibilite etütleri aşaması.
Bu dört aşama için hazırlanması gereken
raporlar da sırasıyla şunlardır:
1. Mevcut durum ön raporu
2. Mevcut durum ve analizi raporu
3. Strateji ve yeniden yapılanma senaryoları raporu.
4. Yönetici özeti raporu
5. Doğu Anadolu Projesi Ana Planı Raporu
6. Fizibilite ve ön fizibilite etütleri raporu.
32

14- GEÇMİŞTEN GELECEĞE TÜRKİYE'NİN
JEOPOLİTİĞİ
jEOPOLİTİKTE ETKİLİ OLAN UNSURLAR,
(DEĞİŞEN, DEĞİŞMEYEN UNSURLAR) Türkiye'nin
jeopolitik geçmişi, İstanbul ve Çanakkale boğazları, (Çok
ayrıntılı anlatılacak), Türkiye çevresinde bölgesel
sorunlar (kafkaslar, balkanlar, Batı trakya, Kosova,
Bulgaristan, Makedonya, Bosna- Hersek, Ortadoğu Ege
Adaları, Su sorunları, her biri ayrı başlık anlatında)
DÜNYADA TÜRKİYE
Türkiye'nin konumu:Bir ülkenin coğrafi konumu deyince
yeryüzünün neresinde bulunduğu,kıtalara,öteki
ülkelere,denizlere,ticaret yollarına göre
anlaşılır.Konumun çok önemli sonuçları vardır.Ülkelerin
bir çok özellikleri buna bağlıdır.
Türkiye'nin Siyasi Jeopolitik Durumu Ve Önemi
Türkiye'nin alan veya coğrafi konum açısından Asya ile
Avrupa arasında bir köprü durumunda ve batı kültürü
arasında bir geçiş kuşağında yer almaktadır.Coğrafi
konum açısından kuzeydeki ülkelerin deniz yoluyla
Akdeniz ,Hint,Okyanusu ,Atlas Okyanusu ile temas
kurarak dünyaya açılması,boğazlar vasıtasıyla Türkiye
üzerinden geçmektedir Aynı şekilde Avrupa'nın Orta
Doğu'ya kara yolu bağlantısı yine Türkiye'nin işgal ettiği
Anadolu ve Trakya üzerinden sağlanmaktadır.Bunun
yanında Türkiye'nin bulunduğu kütle Orta Doğu ülkeleri
için önemli bir hayat damarı halindedir.
Başta Fırat ve Dicle'nin suları ile hayat bulan Suriye ve
Irak Anadolu yarımadasına sıkı şekilde bağlıdır.
Sadece bu noktalar ele alındığında Türkiye gerek batı
gerekse orta doğu dünyası için bir bakıma hayati
çıkarlarının sağlandığı bu alemde birbirine
bağlayan,pekiştiren bir doğal köprü durumundadır.
Stratejik açıdan ele alındığında dünya petrolünün
%60'ını oluşturan Orta Doğu ülkelerinde istikrarın
sağlanması ve bir bakıma batının petrol çıkarlarının
devam etmesi açısından da Türkiye'nin üzerine önemli
görevler düşmektedir.Nitekim bu stratejik önem körfez
krizi ve savaşın müddetince kendini kuvvetli olarak
hissettirmiştir.Örnek olarak Birleşmiş Milletlerin aldığı
ambargo kararının Irak'a uygulanmasında Türkiye
anahtar durumunda olmuştur.Türkiye buna uymadığı
takdirde ambargonun uygulanması mümkün
olmayabilirdi ve körfez savaşında müttefik kuvvetlerin
sağladığı başarı yine Türkiye'nin müttefiklerin yerine
uyguladığı politika sayesinde olabilmiştir.Yine bu
stratejik- jeopolitik önem dünya hakimiyeti için caba
sarfeden komşumuzun Türkiye üzerindeki emellerini
açıkça ortaya koymaktadır ve buna karşı Avrupa ve
ABD'nin Türkiye'ye tabiri uygun ise yardımda
bulunmasının önemi kendiliğinden ortaya
çıkmaktadır.Türkiye'nin sahip olduğu stratejik-jeopolitik
avantajı dikkate alan Batı Avrupa ülkeleri sürekli olarak
Türkiye üzerinde zaman zaman baskı kurmuşlar
1.Dünya Savaşından sonra Osmanlı imparatorluğunu
parçalamaya ve paylaşmaya geçmişlerdir.
Batılı ülkeler aslında Türkiye'ye karşı yürütülen pişmanlık
ve dostluk ;tamamen bu ülkelerin kendi aralarında
sürdürdükleri menfaatler çatışmasının bir eseridir.Yine
1.Dünya Savaşı sonrasında başta orta doğuyu ellerinde
tutarak Uzak Doğuya hakim olma gayretleri sonucunda
Fransız ve İngilizler kendi istek ve amaçları
doğrultusunda Osmanlı,imparatorluğundan miras kalan
orta doğudaki topraklarımıza tabiri uygun ise zoraki
olarak elimizden almışlardır.Bunun en açık örneğini
Musul petrolleri ve İngilizlerle çizilen Türkiye-Irak
sınırının belirlenmesini göstermektedir.
Şu gerçeği açıkça ifade etmek gerekir ki batı dünyası ne
güçlü ne de zayıf bir Türkiye istemektedir.Bu amaç
uygun olarak bazı batı ülkeler ve komşularımız terörist
eylemler için adeta yataklık yapmışlar ve hatta gizli
yollarla destek bile sağlamışlardır.Hiç bir batı ülkesinin
kendi ülkesi siyasi ve demokratik düşüncesi aleyhinde
çalışan bir örgüt barındırmazken Türkiye'nin
parçalanması ve bölünmesi için faaliyet gösteren çeşitli
örgütleri beslemekte ve onlara gizli yollardan her türlü
desteği sağlamaktadır.
Batı dünyası bu amacına uygun olarak ülkemiz için çoğu
uluslar arası safhalarda çifte standart
uygulamıştır.Bunun en tipik örneklerinden biri Kıbrıs’ta
Türk halkı katledilirken batının seyirci kalması
anlaşmalardan doğan hakkımızı kullanmakla da
Türkiye'nin bir "istatilacı ülke"olarak dünyaya tanıtılması
başta Amerika B.D.olmaksızın silah ve diğer
ambargonun uygulamasıdır.Avrupa topluluğunu
Yunanistan politik nedenlerle alınırken Türkiye'nin bu
topluluğa girmesini zorlaştırıcı,engelleyici işlemlerinin
sürdürülmesi de batının Türkiye üzerindeki sevimsiz
emellerini açıkça ortaya çıkarmaktadır.İnsan haklarına
çok düşkünlüğüyle tanınan Avrupa Parlamentosu sürekli
olarak Türkiye aleyhine çifte standart uygulaması adet
haline getirmiş gibi görünmektedir.
Kısa olarak açıklanan bu durumlar her şeyden önce
Türkiye'nin bulunduğu coğrafi konumdan ileri
gelmektedir.Türkiye'nin uyguladığı siyasi politikalara
gelince Cumhuriyetimizin kuruluşuyla birlikte Atatürk
"Yurtta Sulh Cihanda Sulh"politikasını benimsemiş ve bu
politika Türkiye'nin ana hedefi olmuştur.2.Dünya
S.'ından sonra Türkiye haklı olarak batılı entegrasyonda
yer almayı hedeflemiştir.
Bunu için Nato, dağıtılan Cento'ya girmesi,Avrupa
konseyi,Avrupa ekonomi topluluğuna tam üye olmak
istemesi ,batıyla birleşme gayretinin doğal
sonucudur.Bunun yanında merkeziyete dayalı devletçilik
ve bu anlayışı ile sürdürülen ekonomik ve siyasi
sistemlerin iflas ettiği günümüzde ülkemizin de tam
kuralları ile işlemese bile liberal,serbest piyasa
ekonomisi veya gümrük duvarlarının arkasına
saklanmadan rekabete dayalı bir sanayinin gelişmesini
gerçekleştiren ekonomik sistemin temellerinin atılmış
olmasında batılı sistemde birleşme çabaları
doğrultusunda yapılmış önemli bir adımdır.Bu sistemin
tam anlamıyla gerçekleşmesi için içte gerekli
düzenlemelerin yapılması yanında Türkiye'nin batı
blokları ile kendi çıkarları doğrultusunda ödün vermeden
bütünleşmesinin çok büyük yararları bulunmaktadır.
Çünkü en fazla sermaye ve teknolojik transferden
yararlandığımız ihracat ve ithalat yaptığımız ülkelerin
başında ABD dahil batı bloğu gelmektedir.Özellikle
bazen bir çok ödünlerle aldığımız batı sermayesinde de
akıllıca kullanmamız gerekmektedir.Bununla birlikte
Türkiye'nin konumu ve kültürel durumu gereğince batının
yanında islam ülkeleri ve özellikle Ortadoğu ve hatta
Güneydoğu Asya ülkelerinde mevcut olan ilişkilerini
geliştirmesi gerekmektedir.Türkiye'nin batı bloğunun ve
islam ülkeleri arasında istenilen yer alabilmesi açısından
33
köprü sayılabilecek bilimsel,kültürel ,ekonomikve
demokratik açıdan önemli müsadeler alması şarttır.
En büyük faktör ve sermayenin insan olduğu dikkate
alındığında ve ilerlemelerde insanlarımızın refah
mutluluğunu hedef alınması gerekmektedir.Bunun için
Türk insanının kendine özgü olan gücünün ortaya
çıkması açısından çağdaş,seviyeli eğitim-öğretim
yapılması bunu yanında bilimsel araştırmaların
yoğunlaştırılması için her türlü destek ve yardımın
yapılması şarttır.
Yeni üniversite kurma çabaları yerine en eskilerinin
güçlendirilmesi ;üniversitelerin gerçek anlamda ve
bilimsel araştırmalar,yayınlar yapılmalıdır
Hali hazırda pek fazla hissedilmeyen ve yakın gelecekte
nüfusumuzun artışı ve doğal kaynakları olan ihtiyacın
artması ile ortaya çıkacak olan yanlış arazi kullanma ve
bunun sonucu olarak ülkemizin toprak ve arazi
kabiliyetini kemiren "erozyon"olayına dur dememiz
şarttır.Ülkemizde doğal dengeyi korumanın milli ve dini
bir görev olduğu ve ülke topraklarını kemiren erozyonun
bir politika haline getirilmesiyle önlenmesi mümkün
olacağı görüşünün benimsenmesi gerekmektedir.Başka
bir ifadeyle denilebilir ki erozyon ülkemizdeki gelir
dağılımını alt üst eden fakiri daha da fakirleştiren
ulusumuzun insanları arasında gelir farkı yönünden
uçurumlar yaratan enflasyondan daha tehlikeli
boyuttadır.
"Türkün Türk’ten Başka Dostu Yoktur."özdeyişi her
zaman akılda tutulmalı sadece batının bilim ve
teknolojisi alınmalı,batılılarla birlikte oluşturacağımız
pakt,anlaşma ve diğer uluslar arası çeşitli birliklerin
günün birinde çözülebileceği dikkatten uzak
tutulmalıdır.Çünkü günümüz dünyasında güçlü devletin
siyasi yönden olduğu kadar ekonomik yönden de güçlü
olması gerektiği ve hatta ekonomik bağımsızlığın siyasi
bağımsızlığı pekiştireceği hedef alınmalıdır.
Orta doğunun Asya ile Avrupa arasında bir geçiş alanı
olması nedeniyle buradaki ülkelerin iki yanlı ilişkileri ve
transit ticaretten sağladıkları yararlar bölgedeki
uygarlıkların gelişmesinde büyük ölçüde rol
oynamışlardır.Burada dikkat çeken ya da üzerinde
durulması gereken bir özellik Anadolu’nun aynı coğrafi
bölgede olmasına rağmen Avrupa ile Asya arasında
ulaşım bakımından öteki Orta doğu ülkelerine göre daha
üstün bir durum göstermesidir.Bu üstünlük Anadolu’nun
hem coğrafi konumu hem de coğrafi yapı bakımından
diğer orta doğu ülkelerinden daha değişik özelliklere
sahip bulunmasından ileri gelmektedir.
Türkiye'nin Siyasi Jeopolitik Durumu Ve Önemi
Türkiye'nin alan veya coğrafi konum açısından Asya ile
Avrupa arasında bir köprü durumunda ve batı kültürü
arasında bir geçiş kuşağında yer almaktadır.Coğrafi
konum açısından kuzeydeki ülkelerin deniz yoluyla
Akdeniz ,Hint,Okyanusu ,Atlas Okyanusu ile temas
kurarak dünyaya açılması,boğazlar vasıtasıyla Türkiye
üzerinden geçmektedir Aynı şekilde Avrupa'nın Orta
Doğu'ya kara yolu bağlantısı yine Türkiye'nin işgal ettiği
Anadolu ve Trakya üzerinden sağlanmaktadır.Bunun
yanında Türkiye'nin bulunduğu kütle Orta Doğu ülkeleri
için önemli bir hayat damarı halindedir.
Başta Fırat ve Dicle'nin suları ile hayat bulan Suriye ve
Irak Anadolu yarımadasına sıkı şekilde bağlıdır.
Sadece bu noktalar ele alındığında Türkiye gerek batı
gerekse orta doğu dünyası için bir bakıma hayati
çıkarlarının sağlandığı bu alemde birbirine
bağlayan,pekiştiren bir doğal köprü durumundadır.
Stratejik açıdan ele alındığında dünya petrolünün
%60'ını oluşturan Orta Doğu ülkelerinde istikrarın
sağlanması ve bir bakıma batının petrol çıkarlarının
devam etmesi açısından da Türkiye'nin üzerine önemli
görevler düşmektedir.Nitekim bu stratejik önem körfez
krizi ve savaşın müddetince kendini kuvvetli olarak
hissettirmiştir.Örnek olarak Birleşmiş Millletler'in aldığı
ambargo kararının Irak'a uygulanmasında Türkiye
anahtar durumunda olmuştur.Türkiye buna uymadığı
takdirde ambargonun uygulanması mümkün
olmayabilirdi ve körfez savaşında müttefik kuvvetlerin
sağladığı başarı yine Türkiye'nin müttefiklerin yerine
uyguladığı politika sayesinde olabilmiştir.Yine bu
stratejik- jeopolitik önem dünya hakimiyeti için caba
sarfeden komşumuzun Türkiye üzerindeki emellerini
açıkça ortaya koymaktadır ve buna karşı Avrupa ve ABD
'nin Türkiye'ye tabiri uygun ise yardımda bulunmasının
önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.Türkiye'nin sahip
olduğu stratejik-jeopolitik avantajı dikkate alan Batı
Avrupa ülkeleri sürekli olarak Türkiye üzerinde zaman
zaman baskı kurmuşlar 1.Dünya Savaşından sonra
Osmanlı imparatorluğunu parçalamaya ve paylaşmaya
geçmişlerdir.
Batılı ülkeler aslında Türkiye'ye karşı yürütülen pişmanlık
ve dostluk ;tamamen bu ülkelerin kendi aralarında
sürdürdükleri menfaatler çatışmasının bir eseridir.Yine
1.Dünya Savaşı sonrasında başta orta doğuyu ellerinde
tutarak Uzak Doğuya hakim olma gayretleri sonucunda
Fransız ve İngilizler kendi istek ve amaçları
doğrultusunda Osmanlı ,imparatorluğundan miras kalan
orta doğudaki topraklarımıza tabiri uygun ise zoraki
olarak elimizden almışlardır.Bunun en açık örneğini
Musul petrolleri ve İngilizlerle çizilen Türkiye-Irak
sınırının belirlenmesini göstermektedir.
Şu gerçeği açıkça ifade etmek gerekir ki batı dünyası ne
güçlü ne de zayıf bir Türkiye istemektedir.Bu amaç
uygun olarak bazı batı ülkeler ve komşularımız terörist
eylemler için adeta yataklık yapmışlar ve hatta gizli
yollarla destek bile sağlamışlardır.Hiç bir batı ülkesinin
kendi ülkesi siyasi ve demokratik düşüncesi alehinde
çalışan bir örgüt barındırmazken Türkiye'nin
parçalanması ve bölünmesi için faaliyet gösteren çeşitli
örgütleri beslemekte ve onlara gizli yollardan her türlü
desteği sağlamaktadır.
Batı dünyası bu amacına uygun olarak ülkemiz için çoğu
uluslar arası safhalarda çifte standart
uygulamıştır.Bunun en tipik örneklerinden biri Kıbrıs!ta
Türk halkı katledilirken batının seyirci kalması
anlaşmalardan doğan hakkımızı kullanmakla da
Türkiye'nin bir "istatilacı ülke"olarak dünyaya tanıtılması
başta Amerika B.D.olmaksızın silah ve diğer
ambargonun uygulamasıdır.Avrupa topluluğunu
Yunanistan politik nedenlerle alınırken Türkiye'nin bu
topluluğa girmesini zorlaştırıcı,engelleyici işlemlerinin
sürdürülmesi de batının Türkiye üzerindeki sevimsiz
emellerini açıkça ortaya çıkarmaktadır.İnsan haklarına
çok düşkünlüğüyle tanınan avrupa parlemantosu sürekli
olarak Türkiye aleyhine çifte standart uygulaması adet
haline getirmiş gibi görünmektedir.
Kısa olarak açıklanan bu durumlar herşeyden önce
Türkiye'nin bulunduğu coğrafi konumdan ileri
gelmektedir.Türkiye'nin uyguladığı siyasi politikalara
gelince Cumhuriyetimizin kuruluşuyla birlikte Atatürk
34
"Yurtta Sulh Cihanda Sulh"politikasını benimsemiş ve bu
politika Türkiye'nin ana hedefi olmuştur.2.Dünya Geri
S.'ından sonra Türkiye haklı olarak batılı entegrasyonda kalmış
yer almayı hedeflemiştir. ülkelerde;
Bunu için Nato,dağıtılan Cento'ya girmesi,Avrupa çocuk
konseyi,Avrupa ekonomi topluluğuna tam üye olmak nüfus fazla,
istemesi ,batıyla birleşme gayretinin doğal genç nüfus
sonucudur.Bunun yanında merkeziyete dayalı devletçilik fazla, yaşlı
ve bu anlayışı ile sürdürülen ekonomik ve siyasi nüfus az,
sistemlerin iflas ettiği günümüzde ülkemizinde tam ortalama
kuralları ile işlemese bile liberal,serbest piyasa yaşam
ekonomisi veya gümrük duvarlarının arkasına süresi
saklanmadan rekabete dayalı bir sanayinin gelişmesini kısadır.
gerçekleştiren ekonomik sistemin temellerinin atılmış
olmasında batılı sistemde birleşme çabaları
doğrultusunda yapılmış önemli bir adımdır.Bu sistemin Gelişmiş ülke Geri
tam anlamıyla gerçekleşmesi için içte gerekli kalmış
düzenlemelerin yapılması yanında Türkiye'nin batı ülke
blokları ile kendi çıkarları doğrultusunda ödün vermeden Doğum oranı ve nüfus artış hızı düşüktür. Doğum
bütünleşmesinin çok büyük yararları bulunmaktadır. oranı ve
Çünkü en fazla sermaye ve teknolojik transferden nüfus artış
yararlandığımız ihracat ve ithalat yaptığımız ülkelerin hızı
başında ABD dahil batı bloğu gelmektedir.Özellikle yüksektir.
bazen bir çok ödünlerle aldığımız batı sermayesinde de Ortalama yaşam süresi fazladır. Genç
akıllıca kullanmamız gerekmektedir.Bununla birlikte nüfusun
Türkiye'nin konumu ve kültürel durumu gereğince batının oranı fazla,
yanında İslam ülkeleri ve özellikle Ortadoğu ve hatta yaşlı nüfus
Güneydoğu Asya ülkelerinde mevcut olan ilişkilerini oranı azdır.
geliştirmesi gerekmektedir.Türkiye'nin batı bloğunun ve Genç nüfus oranı az, orta ve yaşlı nüfus Nüfus
İslam ülkeleri arasında istenilen yer alabilmesi açısından fazladır. grafiği
köprü sayılabilecek bilimsel,kültürel ,ekonomik ve geniş
demokratik açıdan önemli müsaadeler alması şarttır. tabanlı
En büyük faktör ve sermayenin insan olduğu dikkate üçgene
alındığında ve ilerlemelerde insanlarımızın refah benzer.
mutluluğunu hedef alınması gerekmektedir.Bunun için Ortalama
Türk insanının kendine özgü olan gücünün ortaya yaşam
çıkması açısından çağdaş,seviyeli eğitim-öğretim süresi
yapılması bunu yanında bilimsel araştırmaların azdır.
yoğunlaştırılması için her türlü destek ve yardımın Çalışan nüfusun yaş ortalaması yüksek Çalışan
yapılması şarttır. ve bağımlı nüfus oranı azdır. nüfusun
yaş
ortalaması
düşük,
15- ÜLKEMİZİ SEMBOLİZE EDEN MEKANLAR bağımlı
nüfus oranı
fazladır.
16- TÜRKİYE'NİN NÜFUS POLİTİKALARI Hizmet ve sanayi sektöründeki çalışan Tarım
Neden nüfus politikaları, Nüfus politikalarının nüfus, tarım sektöründe çalışan nüfustan sektöründe
dayanak noktaları, uygulanan politikalar daha fazladır. çalışan
nüfus fazla,
17- ÜLKELER NEDEN FAKLI GELİŞMİŞLERDİR hizmet ve
Gelişmiş-gelişmemiş, ülkelerin karşılaştırılması, sanayi
az gelişmenin ölçütleri, az gelişmiş-gelişmemiş ülkelerin sektöründe
özellikleri çalışan
nüfus azdır.
Nüfusun eğitim seviyesi yüksektir. Nüfusun
Gelişmiş ülkelerde Geri kalmış Gelişmiş eğitim
nüfusun yaş ülkelerde nüfusun ülkelerde; seviyesi
gruplarına göre yaş gruplarına göre çocuk ve düşüktür.
dağılımı dağılımı genç nüfus Nüfusun yarısından çoğu, kentte Nüfusun
az, yaşlı yaşamaktadır. yarısından
nüfus fazla, çoğu, kırsal
ortalama kesimde
yaşam yaşamakta
süresi dır.
uzundur.
35
Yüzölçümü 357.021 km² düşüktür.
Nüfusun yarısından çoğu, kentte Nüfusun
Nüfus 83 milyon yaşamaktadır. yarısından
çoğu, kırsal
İdare şekli Federal cumhuriyet kesimde
yaşamakta
Başkent Berlin
dır.
Dili Almanca

Dini Hristiyanlık

Milli gelir 34 400 $

18- GELİŞMİŞLİK SEVİYESİNE GÖRE ÜLKELER
Nüfus artışı % -0.02
ALMANYA
İnsan ömrü E: 74 K: 81

Kent nüfusu % 87

Okuma-yazma % 99

 Değerler 2006 yılına aittir.

Gelişmiş ülke Geri

kalmış
ülke
Doğum oranı ve nüfus artış hızı düşüktür. Doğum
oranı ve
nüfus artış
hızı
yüksektir.
Ortalama yaşam süresi fazladır. Genç
nüfusun
oranı fazla,
yaşlı nüfus
oranı azdır. COĞRAFİ KONUM
Genç nüfus oranı az, orta ve yaşlı nüfus Nüfus
fazladır. grafiği Orta Avrupa’da yer alır. Hollanda, Belçika, Fransa, İsviçre,
geniş Avusturya, Polonya, Danimarka ve Kuzey Denizi ile çevrilidir.
tabanlı
üçgene YÜZEY ŞEKİLLERİ
benzer. * Kuzey Almanya’da morenlerle kaplı alçak düzlükler ve birçok
Ortalama
yaşam buzul gölü yer alır. Bölgenin kuzeyinde “BÖRDE” denilen
süresi löslerle kaplı, çok verimli bir arazi vardır.
azdır.
Çalışan nüfusun yaş ortalaması yüksek Çalışan * Orta Almanya’da 1000 m.nin altında yüksekliğe sahip plato
ve bağımlı nüfus oranı azdır. nüfusun bulunur. Bu plato Ren, Weser ve Elbe nehirleri ile yarılmıştır.
yaş
ortalaması * Güney Almanya’da Bavyera Platosu, Avusturya sınırında
düşük, Bavyera Alpleri, Tuna vadisi ve güneybatıda Karaorman
bağımlı
nüfus oranı Dağları bulunur. Tuna nehri Karaorman Dağları’ndan doğar.
fazladır. Almanya’nın en yüksek noktası, Avusturya sınırına yakın
Hizmet ve sanayi sektöründeki çalışan Tarım
nüfus, tarım sektöründe çalışan nüfustan sektöründe konumdaki Zugspitze dağıdır (2963 m.).
daha fazladır. çalışan * Akarsular düz, bol akışlı ve taşımacılığa uygundur.
nüfus fazla,
hizmet ve * Almanya göl fakiridir. En büyük göl Avusturya-İsviçre sınırındaki
sanayi Konstanz’dır.
sektöründe
çalışan İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
nüfus azdır. * Almanya’nın kuzeyinde ılıman okyanus iklimi, güneyinde
Nüfusun eğitim seviyesi yüksektir. Nüfusun
eğitim karasal iklim görülür.
seviyesi * Ülkede çok zengin bir bitki örtüsü ve geniş ormanlar bulunur.
36
 Yüzölçümü 923 768 km²

Nüfus 135 milyon (2007)

İdare şekli Federal cumhuriyet

Başkent Abuja NİJERYA

Dili İngilizce

Dini İslamiyet, Hristiyanlık

Milli gelir 860 $ (2002)

Nüfus artışı % 2.61 (2001)

İnsan ömrü E: 54 K: 57

Kent nüfusu % 43

Okuma-yazma % 61

NÜFUS VE YERLEŞME
* AB’nin en kalabalık ülkesidir. En yoğun kısımları Ren vadisi,
Ruhr havzası ile Hannover arası ve Saksonya’dır. Doğu ve
güneydoğusunda yoğunluk düşer.
* Ülke nüfusunun % 9’u yabancı işçilerden oluşur. Sayıları 3 COĞRAFİ KONUM

milyonu aşan Türkler ilk sırada gelir. Türkleri İspanyol, Portekiz, Güneyinde Gine Körfezi (Atlas Okyanusu) olan ülke, Benin, Nijer
Sırp ve Yunan işçiler takip eder. Türklerin yoğun olduğu şehirler Kamerun ve Çad’la komşudur. 4º - 14º kuzey paralelleri arasında
Dortmund, Stuttgart, Essen ve Berlin’dir. bulunur.

TARIM VE HAYVANCILIK YÜZEY ŞEKİLLERİ

*Tarımda yüksek verim alınmasına rağmen üretim nüfusa yetmez.

Çavdar, buğday, patates, şeker pancarı, tütün, üzüm, sebze Kuzeyinde platolar, güneyinde ovalar yaygındır. Doğuda Kamerun
ve meyve en çok yetiştirilen ürünlerdir. Dağları, kuzeydoğuda kurak-düz sahalar yer alır. En önemli

* Kuzey Almanya ve Alpin çayırlarda hayvancılık daha yoğun akarsuları Nijer nehri ve en büyük kolu olan Benue’dir.

yapılır. Mandıracılık yaygındır. İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ

* Kereste üretiminde Avrupa’nın önde gelen ülkelerindendir. * Ülkede ekvatoral ve subekvatoral iklimler görülür. Güneyinde
SANAYİ muson rüzgarlarının da etkisiyle yağış ortalama 2500 mm.
* Ülkede ekonominin temeli sanayidir. Sanayinin gelişmesinde olurken kuzeyinde Sahra’dan gelen kuru havanın da etkisiyle
Ruhr, Saar ve Aachen’daki kömür yataklarının, ayrıca demir, yağışlar 500 mm.ye düşer.
kurşun, çinko, bakır, pirit, tuz ve potas yataklarının önemli * Ülkede nemli tropikal ormanlar, savanlar ve steplerin
katkısı olmuştur. Kuzeybatıda az miktarda petrol ve doğalgaz dayanında, kıyı kesimi ile Nijer nehri kıyılarında Mangrov ormanları
çıkarılır. Enerji ihtiyacının büyük kısmı nükleer santrallerle da görülür.
karşılanır. NÜFUS VE YERLEŞME
* Demir-çelik, otomotiv, kimya, tekstil, elektronik ve gemi inşaAfrika’nın en kalabalık ülkesidir. Nüfus, güney ve batısında daha
sanayileri önemlidir. yoğundur. Başkent Abuja ile Lagos, İbadan ve Kano en önemli
* En çok Fransa, A.B.D. ve İngiltere ile ticaret yapar. kentlerindendir.
ULAŞIM TARIM VE HAYVANCILIK
* Almanya, ulaşımda kavşak niteliği taşır. Frankfurt havaalanı * Nüfus daha çok tarımla geçinir. Palmiye yağı, kauçuk, pamuk,
Avrupa’nın en işlek havaalanlarındandır. Ülkede otoyollar çok soya fasülyesi, şeker kamışı, kakao ve yer fıstığı üretiminde
gelişmiştir. Akarsular kanallarla birbirine bağlanmış ve dünyada sayılı ülkeler arasındadır. Ülkede en çok koyun, keçi ve
taşımacılıkta kullanılmaktadır sığır yetiştirilir. Balıkçılık önemlidir.

37
YERALTI KAYNAKLARI • Rusya'nın geniş bir bölümü soğuk kuşakta yer alır.
Sibirya’da Tayga adı verilen iğne yapraklı ormanlar
Nijerya, Afrika petrol rezervlerinin 1/ 3’ine sahiptir. İhracatın yaygındır.
% 90’ını ham petrol oluşturur. Doğalgaz yatakları, kalay ve • Ülkede küçük ve büyükbaş hayvancılık yapılır. Kürk
kolumbit de zengindir. hayvanları yetiştirilir.
SANAYİ • Tarım modern metotlarla yapılır. (Şekerpancarı, keten,
* Sanayi gelişme aşamasındadır. En çok tekstil, gıda ve petrol patates, arpa)
sanayileri gelişmektedir. Sanayi tesisleri Lagos çevresinde • Rusya aynı zamanda bir sanayi ülkesidir.
toplanmıştır. Nijerya’da karayolu ulaşım hatları gelişmiştir. • Ülkede nüfus yoğunluğu düşüktür. Nüfusun büyük
Nijerya’da sanayi şu sebeplerle gelişmemiştir; 1.İç pazarda alım kısmı Avrupa Rusyası’nda bulunur.
gücünün düşük olması 2. Altyapı yetersizliği 3. Enerji azlığı • Nüfus artış hızı çok düşüktür. Özellikle Rus nüfusta
“nüfus problemi” yaşanmaktadır.
RUSYA FEDERASYONU • Rusya içerisinde birçok özerk bölge bulunur. Bu özerk
bölgeler şunlardır: 1. Karelya
Yüzölçümü 17 milyon km²
2. Komi 3.Mordvi 4.Çuvaşistan 5. Mari 6. Umdurt 7.
Nüfus 143milyon Tataristan 8. Başkurdistan
İdare şekli Federal cumhuriyet 9.Kalmuk 10.Kabardin-Balkar 11.Kuzey Osetya

Başkent Moskova 12.Çeçenistan 13.İnguşetya

14. Dağistan 15. Yakutistan 16. Tuva 17. Hakas 18.
Dili Rusça
Buriat 19. Karaçay-Çerkes
Dini Hristiyanlık , İslamiyet
• Ural Dağları maden bakımından zengindir. Ülkede
Milli gelir 9 075 $ (2008) krom, demir, kömür, doğalgaz, petrol, elmas, altın,
Nüfus artışı % -0.35 (2001) platin, fosfat, krom, boksit ve bor gibi yeraltı
zenginlikleri çıkarılır.
• 763 milyon hektarı aşan orman alanı ile orman
genişliği açısından dünyanın sayılı ülkelerindendir.
• Baykal Gölü, 24 000 km³ su hacmi ile dünyada tatlı su
kapasitesi en fazla olan göldür.
• Ülke, nükleer ve hidroelektrik enerji üretiminde
dünyada beşinci sıradadır.
• Rusya Federasyonu, doğalgaz rezervleri açısından
dünyada birincidir. Toplam rezerv 48 trilyon m³, yıllık
üretim 600 milyar m³’tür. Üretiminin 1/ 3’ini Almanya,
• SSCB'nin dağılmasıyla 1991'de kurulan bir devlettir.
İtalya, Fransa, Finlandiya ve Türkiye’ye ihraç eder.
Dağılan ülkelerden en büyüğü ise Rusya
• Ülke, dünyadaki petrol üretiminin yaklaşık % 10’unu
Federasyonu'dur.
gerçekleştirir. 140 milyar ton olan dünya rezervleri içinde
• Düzlüklerin fazla yer kapladığı çok geniş topraklara
Rusya’nın payı 6 milyar tondan fazladır. Rezervlerin %
sahiptir. Ancak iklim şartları tarım hayatını zorlaştırır.
80’i Sibirya’da, % 20’si Ural, Volga gibi bölgelerde
• Ural Dağları, Avrupa ile Asya kıtasını ayırmaktadır.
bulunur. Ülkede, 2004 yılında 460 milyon ton petrol
• Kuzeyi deniz olmasına rağmen buzulla kaplı
üretilmiş, bunun 277 milyon tonu ihraç edilmiştir. Petrol
olduğundan denizcilik açısından önemli değildir.
ihracatında ikincidir. İhracat Karadeniz ve Baltık
• Asya Kıtası üzerinde yer alan Don, Volga, Obi, Lena,
Denizi’ndeki terminallerden yapılır.
Yenisey gibi ırmakların havzalarının büyük bir bölümü
• Rusya, petrol ve doğalgazın uluslar arası fiyat
bu ülke üzerinde yer alır.
dalgalanmalarından en çok etkilenen ülkelerdendir.

38
Rusya ile doğalgaz ihraç ettiği ülkeler arasında zaman
zaman krizler yaşanmaktadır.
• Rusya, taş kömürü rezervleri açısından dünyada
üçüncüdür. Yıllık üretimi 270 milyon tondur. Rusya’da
ilk demiryolları kömür üretimine bağlı olarak gelişme
göstermiştir.
savaşmışlar ve 1910 yılından itibaren de İngiltere’ye
bağlı ve beyazların hakim olduğu Güney Afrika
Birliği’ni kurmuşlardır. Günümüzde ise yönetim ülkenin
% 75’ini oluşturan siyahlara geçmiştir.
• Güney Afrika Cumhuriyeti, Afrika’nın en gelişmiş
ekonomisine sahiptir. En fazla yabancı yatırımın olduğu
ülkelerdendir.

GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ • Nüfus daha çok kıyılarda ve maden yataklarının bol
olduğu bölgelerde toplanmıştır.

Yüzölçümü 1 221 037 km² • Afrika kıtasının en gelişmiş ülkesidir. Sanayinin

yanında tarım ve hayvancılık da gelişmiştir.
Nüfus 48 milyon
• Yeraltı kaynakları bakımından çok zengindir. Altın,
İdare şekli Federal cumhuriyet
platinyum, manganez ve kromda dünyada birinci,
Başkent Pretoria elmasta ikincidir. Taşkömürü, demir ,uranyum ve
Dili İngilizce titanyum çıkarılan diğer önemli madenlerdir.
• 2006 yılında 52 milyar dolarlık ihracatının içinde, platin
Dini Hristiyanlık
8 milyar, altın 5 milyar, elmas 2.5 milyar dolarlık pay
Milli gelir 5 319 $ (2006)
almıştır.
Nüfus artışı % -0.4 (2006)
• Ülke, enerji ihtiyacının % 72’si taş kömürü ile
karşılanmaktadır.

DÜNYADAKİ SICAK ÇATIŞMA BÖLGELERİ

Uluslararası Çatışma Nedenleri

Tarih boyunca insanlar arasında beslenme, barınma gibi

temel ihtiyaçlar ile dinsel, siyasal ve kültürelirnedenlere
bağlı olarak pek çok sorun ortaya çıkmıştır. İnsanların
örgütlenerek oluşturduğu devletleride aralarında çeşitli
faktörlere bağlı olarak sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Bu sorunlar bazı dönemlerde

• Cape, Natal, Transvaal ve Oranj eyaletlerinden
oluşur.
• Ülkenin kıyı kesimleri ovalar, iç kesimleri platolardan
oluşur. Doğusu dağlık olup kuzeyinde Kalahari çölü yer
alır. Ülkede ormanlık alanlar oldukça azdır.
• Güneyindeki Cape bölgesinde Akdeniz iklimi iç
kesimlerde ise yarı kurak iklimler ve çöl iklimi görülür.
Ülkenin batı ve güneybatısında Benguela soğuk su
birden fazla ülkenin müdahelesi ile uluslararası sorun
hâline gelmekte ve anlaşmazlığa düşen devletler
arasında sıcak çatışmalara neden olmaktadır.
Temelinde ekonomik ve siyasi nedenler olan 1. ve 2.
Dünya Savaşları bunun en iyi örnekleridir. Günümüzde
de farklı nedenlere bağlı olarak dünyanın çeşitli
alanlarında sıcak çatışma bölgeleri vardır. Orta Doğu,
Kafkasya, Orta Asya, Orta ve Kuzey Afrika bu bölgelere
örnek olarak verilebilir. Uluslararası çatışmalara neden
olabilecek unsurlar aşağıdaki şemada,
dünyadaki sıcak çatışma bölgeleri ise Harita 1’de
gösterilmiştir.

akıntısının etkisiyle kurak bir iklim hüküm sürerken, doğu

ve güneydoğu kıyılarında Mozambik sıcak su akıntısının Doğal Unsurlar
Su Kaynaklarının Paylaşımı
etkisiyle ılıman ve daha yağışlı bir iklim hakimdir. Toprak Paylaşımı
• Hollandalılar, Almanlar ve Fransızlar 1488 yılından Yeraltı Zenginliklerinin Paylaşımı
Enerji Kaynaklarının Paylaşımı
itibaren ülkenin doğal kaynaklarını sömürmek için Ekonomik Sorunlar
gelmişlerdir. 19. yüzyılın sonlarına doğru ise İngilizler Sınır Sorunları
Siyasi ve Ekonomik Farklılıklar
ülkeye gelmiş, altın ve elmas madenleri İngilizler Geçmişe Dayanan Sorunlar
tarafından ele geçirilmiştir. İngilizler, yerli halklarla Bağımsızlık İstekleri

39
Önemli Ulaşım Yollarının Kontrolü
Uluslararası Sıcak Çatışmalara
Sıcak Çatışma Bölgesi : Orta Doğu
İlk yerleşim alanlarının ortaya çıktığı, ilk devlet
örgütünün kurulduğu, ilk yazılı hukuk belgesinin
oluşturulduğu,
tarım, ticaret ve şehirciliğin ortaya çıktığı Orta Doğu,
tarih boyunca her zaman önemli stratejik
alanlardan biri olmuştur.
Dünya petrol rezervlerinin büyük bölümüne sahip
olması, kutsal mekânları barındırması, önemli
ticaret yollarının kavşak noktasında bulunması Orta
Doğu’yu dünya açısından çok önemli bir bölge
hâline getirmiştir.
Orta Doğu, ekonomik, sosyal, kültürel ve tarihî
nedenlerle günümüzde sıcak çatışma potansiyeline
sahip bir bölge olarak karşımıza çıkmaktadır. Orta
Doğu’da tarihten günümüze gelen sorunlara
baktığımızda
öne çıkan iki sorun vardır:
_Petrol Sorunu
_Su Sorunu
Tarih Taraflar Nedenleri Sonuçları
1956 Mısır - İsrail
İsrail’in Mısır’a ait Sina
Yarımadası’nı işgal etmesi
İkinci Arap-İsrail savaşı çıkmıştır.
1965 Filistin - İsrail
İsrail’in Filistin topraklarını
işgaline yerli halkın tepkisi
Filistin Kurtuluş Örgütü tarafından İsrail millî su
dağıtım kanalına başarısız bir saldırı yapılmıştır.
1967 Suriye - İsrail
İsrail’in Suriye’ye ait önemli su
kaynaklarının bulunduğu
Golan Tepeleri’ni işgali
İsrail, Ürdün Nehri üzerinde yapılan yapıları imha
ederek Banias Irmağı ile birlikte Golan
Tepeleri’ni işgali.
1974 Türkiye - Yunanistan
Kıbrıs’ta Rumlar tarafından
Türklere uygulanan baskılar
Türkiye’nin Kıbrıs’a düzenlediği Barış Harekâtı
(1974 yılı)
KKTC bağımsızlığını ilan etti (1983).
1980- 1988
İran - Irak
Şattülarap su yolu ve bu
bölgedeki petrolün paylaşımı
Sekiz yıl süren savaştan sonuç alınamamıştır.
1991 Irak - Kuveyt - ABD
Irak’ın Kuveyt’i işgali ve buna
ABD’nin müdahalesi
ABD tarafından Bağdat’ın su dağıtım şebekesi
ve alt yapısı tahrip edilmiştir.
2003 Irak - ABD Irak petrollerini kontrol etmek Irak’ın
ABD tarafından tamamen işgal edilmiştir
(Kaynak: Orta Doğu'da Su Sorununun Yaşandığı
Bereketli Hilal ve Türkiye, Zekai Şen 2006)
Tablo 1: Orta Doğu'da bazı sorunlar
-ORTADOĞU BÖLGESİ
Ortadoğu bölgesi tarih sürecinde ve günümüzde
çatışmalarla ve savaşlarla özdeşleşmiş, çoğu insan
tarafından bu yönde hatırda kalan bir bölgedir. Ortadoğu
bölgesinde huzursuzlukların ve anlaşmazlıkların
çatışmalara yol açması, ilerleyen evrelerde savaş
ortamının oluşması dünyanın diğer bölgelerine oranla
daha yüksek bir olasılık taşımaktadır.
Günümüzde savaş kavramı,[1] savaşlarda büyük
kayıplar veren batılı devletler tarafından barışçıl çözüm
yolları tükendiğinde başvurulacak son çare olarak
değerlendirilmektedir. Ortadoğu bölgesine baktığımızda
ise çok farklı bir durumla karşılaşırız, Ortadoğu
bölgesinde yüzyıllardır varlığını koruyan dengesiz ve
istikrarsız yapı, bu süreç içinde kendi dengesini
yaratmıştır, diğer bir deyişle dengesizlik kendi dengesini
doğurmuş, böylece mevcudiyetini de sürdürmeyi garanti
altına almıştır. Bu durum şöyle özetlenebilir;
Ortadoğu’da savaş, çatışma ve son zamanlarda
terörizm[2] sorunların çözümüne giden yolda öncelikle
başvurulan eylemler olarak öne çıkar, olması
gerektiğinin tersine, bunlar barışçıl çözüm yollarının
işlemesinden önce devreye girerler. Savaş, bölge içinde
o kadar çok yaşanmıştır ki artık alışılmış bir olgudur ve
kendi “yaşam alanını” yaratmış bir kavram olarak süreç
içinde karşılaştığı sistemik sekmelere, değişimlere ve
çarpıklıklara karşı varlığını sürdürmeyi başarmıştır. Son
zamanlarda büyük oranda görülmeye başlanan terörist
eylemler bu yapı içinde çok kolay beslenirler ve köklerini
daha da derinlere uzatabilirler. Halkın yaşadığı ortamın
yapısı içinde tanıklık ettiği şiddet içeren olgular bölgeye
özgü tepkiler doğurmaktadır. Ortadoğu insanları için
savaş, silah, tank, bomba, terörist vb. unsurlar çok farklı
anlamlar taşır, kimileri için kahramanlık (canlı
bombalarda olduğu gibi) diğerleri için ölüm anlamına
gelir. Kısacası Ortadoğu her konuda olduğu gibi savaş
olgusunda da kendine özgü değerleri barındırır.
Ortadoğu bölgesinin bu kendine özgü yapısının
oluşmasında ve süregelmesinde silahlanma kavramı
büyük önem taşımaktadır. Günümüz itibariyle silahlanma
bölge devletlerinin güvenlik yapılanmalarında önemli
yapı taşlarından birisidir. Soğuk Savaş sırasında iki
büyük güç arasında adeta bir yarışa dönüşen silahlanma
dolaylı olarak her iki tarafın da alt bölgesel sistemlerine
yayılmıştı. İşte bu süreç içinde yavaş yavaş Ortadoğu
bölgesi de bu çıkmaza yönelmeye başlamıştı. Uzun
yıllar boyunca süren bu silahlanma yarışı Sovyetler
Birliği’nin yıkılmasıyla sona erdi. Soğuk Savaş sonrası
dönemde dünya genelinde silahlanma duraksadı kimi
bölgelerde ise gerilemeye başladı. Ancak, bu gelişmeler
Ortadoğu bölgesi için çok geçerli değildi, silahlanma
bölgeye bir kere girmişti ve bundan güç sağlayanlar
güçlerini yitirmemek için bu durumu sürdürmeye taraf
oldular, böylece Ortadoğu kendi içinde silahlanma
yarışını sürdürdü. Bölge genelinde silahlanma
azalacağına tam tersine daha da artmış, sadece nicelik
anlamında değil nitelik olarak da gelişme göstermeye
yönelmişti.
Dünya genelinde silah satışlarına ve askeri giderlerin
oranlarına bakıldığında Ortadoğu bölgesi her zaman ön
40
sıralarda yer almıştır.[3] Ortadoğu bölgesinde askeri
harcamalar nüfusa oranlandığında dünyada ilk sırayı
alır.[4] Bu durumun ortaya çıkmasında çok farklı iç ve
dış nedenler, sistemik değişimler (Sovyetlerin yıkılması,
Amerika’nın bölgeye aktif olarak girmesi) ve tekil olaylar
(Arap-İsrail çatışmaları, 1991 yılındaki Körfez Savaşı)
etkindir. Temel olarak bölge genelinde silahlanmanın
yayılmasında devletlerin tutumları önemlidir. Bölgenin
çatışmalı doğası içinde yaşam savaşı veren devletler,
silahlanmayı tek çıkar yol olarak kabul ederek, politika
projeksiyonlarında güçlü ve modern bir askeri güce
sahip olmayı ön sıralara koyarlar.[5] Ortadoğu
ülkelerinde kurulmuş olan çarpık düzen ve rejimlerin
sürmesi, bu çarpıklığın ortaya çıkardığı gerginlik ve
güvensizlikler, sürekli olarak yeni silahlarla donatılmış
silahlı kuvvetlerin varlığını gerektirmektedir.[6] Bölge içi
silahlanmada etkili olan iç nedenler farklılık gösterir.
Temel olarak etnik çatışmalar, politik uzlaşmazlıklar,
devletler arası düşmanlıklar, terörist faaliyetler,
ekonomik kazanç yollarından biri olarak silah ticaretinin
öne çıkması, yasadışı eylemler, bölgenin transit geçiş
yolları üzerinde bulunması, uyuşturucu trafiği, sosyal ve
politik hoşnutsuzluklar ve devletlerin demokratik yapıdan
uzak rejimleri silahlanmanın beslendiği damarlardır.
Görüldüğü gibi bu faktörler silahlanmada etkilidir. Ancak
en önemlisi, Ortadoğu bölgesinde süre gelen güvenlik
çelişkileri ve güç dengesizlikleridir.[7] Devletlerin askeri
giderlerini artırmadaki temel amaçları; kimi zaman bu
dengesiz yapı içinde politik etkilerini güçlendirmek,
statükoyu korumak veya değiştirmek ya da sadece
rakiplerine karşı savunma kabiliyetlerini artırmak olabilir.
Ancak açık olan nokta bölgede silahlanmanın çözüm
olmaktan çok uzak olduğu, tam tersine silahlanmanın bir
yarış haline geldiği gerçeğidir.[8] Bunların yanı sıra,
Ortadoğu bölgesinde İsrail gibi bir devletin olması da
silahlanma yarışında önemli rol oynamaktadır.
“İsrail devleti, günümüz itibariyle ve tarihte de bölgede
silahlanmanın mihenk taşlarından biri durumundadır.”[9]
Arap-İsrail çatışmaları, Filistin sorunu, terörist eylemler,
Arap devletlerinin tutumları ve batılı devletlerin, özellikle
Amerika’nın desteği İsrail devletinin silahlanmayı kendisi
için bir çıkar yol olarak seçmesine neden olmuştur ve
İsrail’in bu yolda da amacına ulaştığı söylenebilir.
Terörist örgütler karşısında konvansiyonel silahların yanı
sıra gizli servis ve istihbarat[10] gibi unsurlarını da güçlü
tutan İsrail bölgede en güçlü ve kabiliyetleri yüksek
askeri güce sahiptir. İsrail’in elinde bulunan bu silah
gücü, diğer bölge devletlerinin tehdit algılamalarını
devamlı tetikte tutmalarına neden olmaktadır . Diğer
devletler dengeleme amacıyla olabildiğince çok sayıda
ve modern silahlar edinmeye çalışırlar. Ayrıca İsrail’in
bölge için kritik bir yanı daha vardır. İsrail resmi olarak
bölgede nükleer silahlara sahip olan tek ülkedir. İsrail’i
bu duruma İngiltere, Fransa ve Amerika gibi ülkelerin
desteği getirmiştir.[11] Tehdit ve riskin artması,
bölgedeki diğer devletleri endişelendirmiş, İsrail’in
nükleer silah teknolojisine sahip olması onu yenilmez bir
güç gibi göstermiştir. Ayrıca İsrail 1968 tarihli Nükleer
Silahların Yayılmasını Önleme antlaşmasını da
imzalamayarak[12] tepkileri artırmıştır. Ancak, Sovyetler
Birliği’nin yıkılmasıyla birlikte nükleer ve kimyasal
silahlara ulaşmak, teknolojisini elde etmek çok kolay
hale gelmiştir.[13] Böylece Ortadoğu için yeni bir kapı
açılıyordu, kitle imha silahlarının edinilmesi.[14] “Batılı
kaynaklara göre, Ortadoğu’da nükleer silahlara sahip
olmaya istekli diğer ülkelerin başında Suriye, Irak, Libya,
Cezayir ve İran’ın geldiği bilinmektedir.
İran’daki İslami rejimin kimyasal silahlara sahip olduğu
ve nükleer silahlara sahip olmaya çalıştığı iddia
edilmektedir.”[15] Ayrıca İran’ın son zamanlarda bu tip
silahları sağlayabilecek Rusya ve Çin gibi devletlerle
temasta olması bir göstergedir.[16] Görüldüğü gibi
Ortadoğu’daki devletler devamlı bir kısır döngü
içerisinde karşılıklı planlamalar ve tehdit hesaplamaları
sonucunda her geçen gün daha da fazla
silahlanmaktadırlar. Bu sürecin kitle imha silahlarını da
içine alması çevreleyen bölgeler için de bir tehdit
oluşturmaktadır.
Ortadoğu bölgesinde var olan bu silahlanma yarışını
sadece bölge içinden kaynaklanan nedenlere bağlamak
çok büyük bir yanılgı olur. Bu çerçevede bölge dışı
devletler özellikle batılı devletler, Orta Doğu devletlerinin
silahlanma arzusunu tatmin ederlerken, her geçen gün
yeni teknolojilerle ürettikleri silahlarla bölge halklarının
geleceklerini biraz daha karartmaktadırlar. “Özellikle, 18.
yüzyıldan sonra emperyalist güçlerin çıkarları, Ortadoğu
bölgesinde bulunan kavim, ırk, din ve ülkeler arasında
çözümsüz uyuşmazlıkların sürdürülmesini gerektirmiştir.
Böylece, Ortadoğu ülkelerinde silahlanma yarışının
hızlandırılması, uyuşmazlık ve çatışmaların sürekliliği ve
barış sürecinin engellenmesi emperyalist güçler
tarafından hep istenmiştir.”[17] Böylece, silahlanma
çatışmanın sürmesini, çatışmalı ortam da silahlanmanın
artmasını teşvik etmekte ve bu süreç bir kısır döngü
halinde silah tüccarı devletlerin de tahrikleriyle sürüp
gitmektedir. Günümüz itibariyle Ortadoğu bölgesinde o
kadar yoğun bir askeri yapılanma vardır ki uzun bir süre
silah satın alınmasa da çatışmalar için yeterli miktarda
silah bulunabilir.[18] Buna rağmen, “1980-1990 yılları
arasında en fazla silah satın alan ülkeler arasında ilk
sıraları, Irak, Suudi Arabistan, Suriye, İran, İsrail (aynı
zamanda satan ülke) gibi Ortadoğu ülkeleri almaktaydı.
1991’de Ortadoğu ülkeleri sadece konvansiyonel
silahlara 30 milyar dolar yatırmışlardı. 1991-1992’de
Ortadoğu’da en fazla silaha para ayıran ülkeler İsrail,
Türkiye, Suudi Arabistan, İran ve Kuveyt idi. ABD’nin
tüm silah satışlarının 1992’de %38’i Ortadoğu ülkelerine
gerçekleşti. Suudi Arabistan 35.9 milyar dolarlık silah
satın aldı.”[19] Görüldüğü gibi günümüzde de süren bu
durum neticesinde Ortadoğu artık çok büyük kazançların
döndüğü bir pazar haline gelmiştir, ayrıca yasal silah
satışlarının yanında bölgede terörist grupların,
uyuşturucu tacirlerinin ve silah kaçakçılarının beslediği
yasadışı silah satışları[20] da büyük önem taşımaktadır.
Ortadoğu bölgesinde silah satışlarının ne denli önemli
olduğu ortadadır. Ayrıca Ortadoğu’da silahlanma
hareketlerini kontrol edecek herhangi bir güç veya
anlaşma bulunmamaktadır,[21] bu da durumu daha da
içinden çıkılmaz bir hale sokmuştur. “Silahlanmayı teşvik
edenlerle denetlemeye çalışanlar aynı güçler olduğu için
onların çıkarlarının dışında bir karar almak olanaksız
hale gelmektedir.”[22]
Sonuç olarak Ortadoğu bölgesi güvenlik yapısı içinde
silahlanma önemli bir faktördür. Silahlanma çatışmaların
direkt nedeni değildir, ancak yarattığı gergin ortam ve
dengesizlikler karar vericilerin algılamalarında önemli
roller oynar. Silah satıcısı büyük devletlerin de bölge
üzerine odaklanmaları ve silahlanmayı teşvik etmeleri,
41
her geçen gün bölgeyi daha karmaşık bir çelişkiler
yumağı haline getirmektedir. Güvenlik algılamalarının
sonucunda vücut bulan askeri yapılar, ilerleyen
evrelerde caydırıcı ve tehditkar bir olgu haline gelmekte;
bu yönüyle silahların olağanüstü varlığı bölgenin kırılgan
yapısını ve güvenliğini azaltmaktadır.
* Hazar Bölgesi’nde Azerbaycan, Kazakistan ve
Türkmenistan’ın tahmini petrol rezervi 260 milyar
varildir. (Dünya rezervlerinin % 25’i). Doğalgaz rezervleri
ise 16-19 trilyon m³’tür. ( Dünya rezervlerinin % 11-
12’si).

Bölgedeki petrol ve doğalgazın taşınmasında üç ana hat

ENERJİ TAŞIMACILIĞI
kullanılır;
* Çağımızda başta sanayi olmak üzere ülkelerdeki
1. Tengiz-Novorosisk Petrol Boru Hattı ( Kazakistan –
hemen her alanda enerji temini şarttır. Enerji tüketimi
Rusya ): Yıllık kapasite 26 milyon tondur.
gelişmişlik ölçütüdür. Enerji kaynaklarına sahip olmak,
2. Atirau-Şamara Boru Hattı (Kazakistan-Rusya): Yıllık
dağıtımında söz sahibi olmak ülkeler için stratejik bir
kapasite 15milyon tondur.
konudur.
3. Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı ( Azerbaycan-
* Uluslar arası petrol ticareti (boru hatlarına göre daha
Gürcistan-Türkiye ): Yıllık kapasite 50 milyon tondur.
pahalı olmasına rağmen) daha çok deniz yoluyla
* Hazar Bölgesi’nin petrol ihraç potansiyeli
yapılırken, doğalgazda daha çok boru hatlarıyla nakil
2010’da 140, 2015’te ise 215 milyon ton olacaktır.
tercih edilmektedir. Bu durum şöyle açıklanır:
Dolayısıyla mevcut boru hatları yetersiz kalacaktır.
Doğalgazın deniz yoluyla taşınması için önce
Bu nedenle, Hazar Bölgesi’ndeki petrol ve doğalgazı
sıvılaştırılması (LNG) gerekir. Tankerlerle sıvı olarak
taşıyacak yeni projeler düşünülmektedir, Bu projeler
taşınan doğalgaz tüketimden önce tekrar gaz haline
şunlardır:
getirilir. Bu işlemler ise maliyeti çok arttırır. Diğer taraftan
1. Nabucco Doğalgaz Boru Hattı
tankerle yapılan taşımacılık çevre kirliliğine de yol
2. Kazakistan-Çin Petrol Boru Hattı
açmaktadır. Bu yüzden boru hatlarını hem maliyet
3. Kazakistan-Türkmenistan-İran Petrol Boru Hattı
hem de çevre açısından yaygınlaştırmak
4. Bakü-Tiflis-Erzurum-Ankara Doğalgaz Boru Hattı
gerekmektedir.
* Dünya ekonomisi ve özellikle gelişmiş ülkeler için enerji
* Nabucco ile Hazar doğalgazının Türkiye üzerinden
kaynaklarının düzenli ve güvenli bir şekilde taşınması
Avrupa’ya taşınması düşünülmektedir. Bu hat,
büyük önem taşır.
Avrupa’nın Rus doğalgazına olan bağımlılığını
* Özellikle petrolün daha çok tankerlerle taşınması deniz
azaltacaktır.
yollarının önemini arttırmıştır. Basra Körfezi’nden
günümüzde yılda 1 milyar tona yakın petrol ihraç
Hazar ve Orta Asya ülkelerinden doğuya uzanan boru
edilirken, gelecekte bu rakam daha da artacaktır.
hatları İran ve Afganistan’ın önemini arttırırken, batıya
Hürmüz Boğazı, Bab-ül Mendeb Boğazı ve Süveyş
uzanan hatlar Türkiye’nin önemini arttırmıştır.
Kanalı önemli petrol geçiş yollarıdır.
* Ekonomilerin her geçen gün gelişmesi ile enerji talebi
Türkiye, Hazar-Ortadoğu ülkeleri ile Avrupa arasında
hızla artmaktadır. Ortadoğu ve Orta Asya bölgeleri
oluşturulacak Doğu-Batı Enerji Koridoru üzerinde yer
dünya petrol rezervlerinin % 67’sini, doğalgaz
alır. Bu proje ile doğalgaz ve petrolün güvenli ve
rezervlerinin % 40’ını karşılamaktadır. En büyük tüketici
çeşitli hatlarla batıya ulaştırılması hedeflenmektedir.
ise AB ülkeleri ile A.B.D’dir.

Türkiye, doğu-batı arasında doğal enerji köprüsü

* Rusya Federasyonu, elindeki doğalgazı bölgedeki
durumunda olmasının yanında kuzey-güney yönünde
gücünü arttırmak için kullanırken, A.B.D ise tüm
de önemli bir güzergahtır.
dünyadaki enerji nakil hatlarını kontrolü altına almaya
çalışmaktadır.

42
Samsun-Ceyhan Boru Hattı, Irak-Türkiye Boru Hattı ve - Ülkede binlerce göl bulunur fakat bunların içinde
Boğazlardan geçen petrol bu yönde de Türkiye’nin sadece üç göl önemlidir. Bu göller Donding, Poyang ve
önemini arttırır. Bosten gölleridir.

ÇİN HALK CUMHURİYETİ - Nüfusun büyük bir bölümü ülkenin doğu ve

güneydoğusundaki tarım alanlarında toplanmıştır.

Yüzölçümü 9 598 032 km² Nüfusun 1/5’i şehirlerde yaşar. Ülkenin en büyük sanayi,
ticaret ve liman şehri Şanghay’dır.
Nüfus 1.3 milyar (2006)
- En önemli ekonomik faaliyet tarımdır ve ülkenin
İdare şekli Sosyalist cumhuriyet
güneydoğusunda yoğunlaşmıştır. Pirinç, soya, çay,
Başkent Pekin pamuk, mısır, sebze üretimi önemlidir. Hayvancılık ve
Dili Çince balıkçılık da önemlidir. İpek üretiminde başta gelir.

Dini Konfüçyüs, Taoizm, Budizm, İslam - Maden bakımından zengindir. Taş kömürü üretiminde
birinci sıradadır. Petrol üretimi ve ihracatı önemlidir.
Milli gelir 775 $ (2006)
- Yabancı sermayenin serbest bırakılması ucuz iş gücü
Nüfus artışı % 0.59 (2006)
ile birleşince sanayisi gelişerek dünyanın bir çok yerinde
yayılmıştır.
- Ülkede tekstil, demir-çelik, silah, oyuncak, makine
ve daha birçok alanda büyük gelişmeler olmaktadır. Bu
yüzden Çin’in enerji tüketimi ve ihtiyacı giderek
artmaktadır.
- Ülkede karayolları daha gelişmiş iken demiryolları
sınırlı kalmıştır.
- Turizm potansiyeli yüksek olup tanıtım eksikliği ve
siyasi nedenlerden dolayı turizm yeterince gelişmemiştir.
- Çin, dünyada en fazla döviz rezervine sahip ülkedir.
- Günümüzde Çin’in dış ticaret hacmi 1.7 trilyon dolar

- Kuzeybatısındaki Doğu Türkistan dağlar ve çöllerle düzeyindedir.

kaplı, güneybatısındaki Tibet yüksek platoluk, Kuzey - Çin, gayri safi milli hasıla büyüklüğünde A.B.D,

Çin bölgesi genelde dağlık ve yüksek, Güney Çin Japonya ve Almanya’dan sonra dördüncüdür.

bölgesi ise geniş ovalardan oluşan bir alandır. Ülkenin %

18’i ovalardan oluşur. - Çin, daha ucuz, kaliteli, verimli ve daha özgün ürünler

- İklim çeşitliliği fazladır. Muson, karasal, step ve çöl üretmeyi hedeflemektedir. Bu yüzden AR-GE

iklimleri görülür. Doğusunda nemli, iç kısımlarında ise çalışmalarına son yıllarda büyük pay ayırmaktadır.

karasal ve çöl iklimleri hakimdir. Böylece son 8 yılda ihracattaki teknoloji ürünlerinin payı

- Ülkenin doğusunda ormanlar, batısında step ve çöller % 11’den % 27’ye çıkmıştır.

yaygındır. Ormanların çoğu İç Moğolistan Platosu ve

Kingan Dağları’nda bulunur. Ülkenin bazı bölgelerinde - Çin genelinde 5000’den fazla özel ekonomik kalkınma

tropikal ormanlar da bulunur. bölgesi, teknolojik kalkınma bölgesi, sanayi parkları ve

- Akarsu bakımından zengindir. Ganj, Brahmaputra ve serbest bölge bulunmaktadır. Bu bölgelerde yatırımcılara

İrrawadi ırmakları Çin sınırlarından doğar. Bu durum büyük vergi avantajları sağlanmaktadır.

Çin’e siyasi avantaj sağlar. Sonkua, Hoang-ho (Sarı

ırmak), Yang-çe (Gök ırmak), Mekong ve Tarım nehri
ülke topraklarındaki önemli akarsulardır.

43
- Çin, en fazla yabancı yatırımcı çeken ülkelerdendir.
Bunda mevzuatı kolaylaştırmasının yanı sıra altyapı
yatırımlarının da katkısı vardır.
KÜRESEL VE BÖLGESEL ÖRGÜTLER
I. ve II. Dünya Savaşları sırasında milyonlarca insanın
ölmesi, birçok ülkenin maddi ve manevi kayba uğraması
sonrasında, dünyada bir barış ve belli bir düzen
oluşturmak için bir takım örgütler kurulmuştur. Küresel
ve bölgesel örgütlerin yaptırım güçleri veya işlevleri
tartışmalara da neden olmaktadır.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
Amacı: II. Dünya Savaşı’ndan sonra dünyada barış ve
güvenliği sağlamak.
Kurucular: 51 ülke. (Türkiye, kurucu üyelerdendir.)
Kuruluş tarihi: 24 Ekim 1945
Günümüzdeki üye sayısı: 192
* Üye ülkelerden A.B.D, Çin, Rusya, Fransa ve İngiltere
alınan kararlarda veto hakkına sahiptir.
* Örgüt, çalışmalarını altı ana organ ile yürütür;
Genel Kurul: Tartışma ve karar organıdır. Her üyenin oy
hakkı vardır. Kararları bağlayıcı değildir.
Güvenlik Konseyi: Barış ve güvenliğin sağlanması
konusunda çalışır. 5’i daimi olmak üzere 15 üyesi vardır.
Kararlar 9 oyla alınır. Alınan kararlar bağlayıcıdır. 5
daimi üyeden biri veto hakkını kullanırsa karar çıkmaz.
Ekonomik ve Sosyal Konsey: Genel kurul tarafından 3
yıl için seçilen 54 üyeden oluşur. Ekonomik konularda
Genel Kurul’a yardımcı olur.
Uluslararası Adalet Divanı: Genel Kurul ve Güvenlik
Konseyi tarafından 9 yıl için seçilen 15 üyeden oluşur.
Merkezi Hollanda’da bulunan La Haye’dir.
NATO (KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI ÖRGÜTÜ)
Amacı: Doğu Bloku’na karşı Avrupa’nın güvenliği
sağlamak. Üye ülkelerden birinin toprak bütünlüğü,
güvenliği ve siyasi bağımsızlığının tehlikede olması
halinde kollektif hareket etmek.
Kurucular: ABD, Kanada, Belçika, Hollanda, Fransa,
İngiltere, Danimarka, İtalya, İzlanda, Lüksemburg,
Norveç ve Portekiz. Daha sonra Türkiye, Yunanistan,
Almanya ve İspanya da örgüte katılmıştır.
Kuruluş tarihi: 9 Nisan 1949
OPEC (PETROL İHRAÇ EDEN ÜLKELER ÖRGÜTÜ)
Amacı: Petrol üretimi, ihracı ve fiyatlandırmasında ortak
hareket etmek.
Kurucular: S. Arabistan, İran, Kuveyt, Irak,Venezuela.
Daha sonra Katar, Libya, Endonezya, Ekvador, B.A.E.,
Cezayir, Nijerya, Gabon ve Angola da örgüte alınmıştır.
Kuruluş tarihi: 1960
IMF (ULUSLARARASI PARA FONU)
Amacı: Belirli programlar dahilinde, ekonomik olarak
zorda olan ülkelere kredi sağlamak. Mali konularda
ülkeler arasında işbirliği sağlamak. İstihdamı ve büyüme
hızını arttırmak. Devalüasyonlara engel olmak.
Kurucular: ABD’nin tavsiyesi ve öncülüğünde
kurulmuştur.
Kuruluş tarihi: 1944 (Fiili olarak çalışmaya başlama yılı
1947’dir.)
Günümüzdeki üye sayısı: 185
* IMF, bilançoları fazla veya açık veren ülkelere
müdahale hakkına sahiptir. Bunu Guvernörler Heyeti
aracılığıyla yapar.
DÜNYA BANKASI
Amacı: Üye ülkelere kredi desteği sağlamak.
Kurucular: BM tarafından kurulmuştur.
Kuruluş tarihi: 1947
Günümüzdeki üye sayısı: 181
* Banka sermayesinin % 55’i 11 ülkeye aittir. Türkiye %
0.5 paya sahiptir.
* Kararlar, İcra Direktörleri Kurulu (24 kişi) tarafından
alınır.
OECD (EKONOMİK KALKINMA VE İŞBİRLİĞİ
ÖRGÜTÜ)
Amacı: Yaşam standartlarını iyileştirmek, işsizliğin
ortadan kaldırılmasını sağlamak, dünya ticaretini
geliştirmek.
Kuruluş tarihi: 14 Aralık 1960
Kurucular: OECD, temelde 1946’da kurulan Avrupa
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’nın 1960’ta
küresel örgüte dönüştürülmesiyle ortaya çıkmıştır. İlk
şeklinde sadece Batı Avrupa ülkeleri varken, küresel
44
örgüte dönüşme kararından sonra ABD, Kanada,
Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkeler de
örgüte katılmıştır. Türkiye örgüte 1948’de üye olmuştur.
GREENPEACE
Amacı: Çevreye duyarlılığı arttırmak. Nükleer silahlara
ve nükleer kirliliğe son vermek. Ticari amaçlı balina
avının kontrol altına alınması. İklim değişikliklerine karşı
fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerjileri teşvik etmek.
Zehirli kimyasalların ortadan kaldırılması. Okyanus ve
ormanların korunması. Savaşların önlenmesi.
Kuruluş tarihi: 1971
Çalışma Şekli: Bağımsız çalışabilmek için devletlerden
ve şirketlerden yardım kabul etmez. Bireysel maddi
desteklerle ayakta durur. Bilimsel veri ve kaynakları esas
alır. Şiddete başvurmaz. 24 ulusal ve 4 bölgesel ofisi
bulunur. 101 ülkede 3 milyon destekçisi vardır. 1992’de
Türkiye ofisini açmış ve ülkemizde faaliyetlerini
sürdürmektedir.
AVRUPA BİRLİĞİ
Amacı: Üye ülkeler arasında ekonomik ve siyasi
alanlarda işbirliği ile ortak politikalar oluşturmak.
Kurucular: Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda,
Lüksemburg, İtalya
Sonradan Katılanlar: İngiltere, İspanya, Portekiz, İsveç,
Finlandiya, Danimarka, Estonya, Letonya, Litvanya,
Polonya, Çek Cumhuriyeti, Avusturya, Slovenya,
Slovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan,
Yunanistan, Malta, Kıbrıs Rum Yönetimi.
Kuruluş tarihi: 18 Nisan 1951
* İlk adı Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’dur. 25 Mart
1957 Roma Antlaşması ile “Avrupa Ekonomik Topluluğu”
adını almıştır. 1992 Maastricht Antlaşması ile “Avrupa
Birliği” ne dönüşmüştür.
NAFTA (KUZEY AMERİKA SERBEST TİCARET
ANTLAŞMASI)
Amacı: Kuzey Amerika ülkelerinin başka ülkelere karşı
ekonomik yönden güçlenmelerini sağlamak.
Kurucular: Kanada, ABD, Meksika
Kuruluş tarihi: 1994
KEİ (KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI)
Amacı: Karadeniz havzasındaki ülkelerin birbirlerini
tamamlayıcı özelliklerinden yararlanarak üye ülkeler
arasında çok taraflı ekonomik, teknolojik ve sosyal
işbirliğine giderek, bölgede barış, istikrar ve refahı
sağlamak.
Kurucular: Türkiye, Arnavutluk, Azerbaycan,
Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya,
Rusya, Ukrayna, Yunanistan.
Kuruluş tarihi: 25 Haziran 1992
* Örgüt, Türkiye’nin öncülüğünde 1990 yılında başlatılan
çalışma ve çabaların sonucunda kurulmuştur.
AVRUPA KONSEYİ
Batı Avrupa ülkelerinin eğitim ve kültür alanında
işbirliğini sağlamak, kişi hak ve özgürlükleri ile ilgili
normları tespit etmek amacıyla kurduğu ve Türkiye’nin
de üye olduğu bir örgüttür.
İSLAM KONFERANSI ÖRGÜTÜ
İslam ülkeleri arasında ekonomik, kültürel ve siyasi
işbirliğini geliştirmek için kurulmuştur. Merkezi Suudi
Arabistan’ın Cidde kentidir.
19- SINIRLI KAYNAKLAR
Doğal Hayatı Koruma Vakfı-Türkiye (WWF-Türkiye),
dünyanın en önemli 200 havzasından birisi olan Konya
Kapalı Havzası'nın, önlem alınmaması durumunda 20 yıl
içinde çölleşmenin hızlı yaşanacağı 8 havzadan biri
olacağını açıkladı.
WWF-Türkiye Su Programı Müdürü Buket Bahar Dıvrak,
son 40 yılda Türkiye'de 1 milyon 300 bin hektar sulak
alanın çeşitli nedenlerle yitirildiğini söyledi.
Geri kalan 1 milyon 250 bin hektarlık sulak alanın da
akılcı su kullanımına geçilemediği için tehlike sinyalleri
verdiğini dile getiren Dıvrak, özellikle Konya Kapalı
Havzası'nda tehlikenin daha ciddi boyutlarda olduğunu
belirtti.
WWF International tarafından yapılan çalışmada, Konya
Kapalı Havzası'nın Türkiye'de Akdeniz Bölgesi ve Doğu
Karadeniz Bölgesi havzasıyla birlikte dünyanın en
önemli 200 havzası arasında yer aldığı belirtildi.
Dıvrak, ''Konya Kapalı Havzası, bunlardan birçok
özelliğiyle ayrılıyor. Biyoçeşitlilik, endemik tür, sulak alan
zenginliği, çayır ve merasıyla Konya Kapalı Havzası,
WWF tarafından üzerinde önemle durulan nadir
havzalardan birisidir. Türkiye'deki 26 havzadan sadece
3'ü dünya literatürlerinde yer alıyor" dedi.
Konya ovası Mars toprağı gibi...
Dıvrak, son 40 yılda yeni tarım alanları açma, bilinçsiz
tarımsal sulama gibi birçok nedenle yüzyıllardır devam
ede gelen ekosistemin bozulmaya başladığını
vurgulayarak, Konya Kapalı Havzası'nda yıllardır tehlike
45
çanlarının çalmasına karşın önlem alınmadığını, bu
yüzden de her geçen yıl durumun daha da kötüye
gittiğini söyledi.
Konya Kapalı Havzası'nın önlemlerin alınmaması
durumunda çölleşmenin hızlı yaşanacağı Avusturya, Çin
ve Güney ABD gibi ülkelerde bulunan sekiz havzadan
birisi olduğu dünya literatürlerine girdiğini belirten Dıvrak,
"Konya ovası, Mars toprağı gibi oldu. Kurutulan
sazlıklardaki toprak yapısı çok farklı. Aslında çölleşme
başladı ve hala sürüyor" diye konuştu.
Dıvrak, AB'nin Su Çerçeve Direktifi'ne göre hareket
edilmesi ve su konusunda kesinlikle bir planlamaya
gidilmesi gerektiğini belirterek, ''artık az miktarda kalan
suyumuzu akılcı kullanmalıyız. Böyle giderse Konya
Kapalı Havzası'nda içme suyu bile bulmak olanaksız
hale gelecek. Önümüzdeki çok uzun zaman yok. Sadece
20 yılda her şeyimizi kaybedebiliriz'' dedi.
Yağışlar azalıyor
Türkiye de, kelimenin gerçek anlamıyla giderek
çölleşiyor. Eskiden su zengini olan Anadolu artık su
fakiri, kurak iklim kuşağına girmeye aday bölgelerden
biri.
2005 yılında yağışlar, uzun yıllar ortalamasına göre
yüzde 5, önceki yıla göre ise yüzde 10.9 oranında
azaldı.
Ege ve Marmara hariç
İç Anadolu Bölgesi en az yağış alan bölgelerin başında
geliyor. İç Anadolu'da altı ayda düşen yağış, geçtiğimiz
yılın aynı dönemine göre yüzde 5.5 oranında azaldı.
Akdeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve
yağışlarıyla ünlü Karadeniz bölgelerinde de yağış miktarı
giderek azalıyor.
Göller bölgesi kuruyor
Göller bölgesi olarak bilinen Konya havzasındaki Akşehir
gölü kurudu. Beyşehir ve Meke göllerinde sular hızla
çekiliyor. Hotamış ve Akgöl tamamen kurudu, bazı sulak
alanlar çamur haline geldi.
Kuraklık nedeniyle Konya'daki barajlarda su seviyesi son
72 yılın en düşük düzeyine indi. Havzadaki binlerce
kaçak kuyu, sulak alanların kurumasına, kuşların
ülkemizi terk etmesine yol açıyor.
Tarımsal sulamadaki yanlışlıklar da İç Anadolu bölgesini
çölleşmeye doğru sürüklüyor. Uzmanlar, sulamaya
sınırlama getirilmesini, ağaçlandırmaya önem verilmesini
ve çevre kirliliğinin önlenmesini istiyor.
20- DOĞAL KAYNAK KULLANIMI
Doğal kaynak kullanımında ülkeler,
Sürdürülebilir kalkınmışlıkBazı durumlarda aşırı
kullanım; özellikle gereğinden fazla yapılan ormancılık,
balıkçılık ve avlanma gibi faaliyetler yoluyla kaynağın
tükenmesine yol açmaktadır. Bu aşırı kullanım kısmen;
Dünya'daki belirli bölgelerde bulunan aşırı nüfusla,
kaynaklara yönelik taleplerin aşırı biçimde artmasıyla ve
uluslararası ticaretin gelişmesiyle açıklanabilir.
Bir sanayi kolu olarak, ahşap ürünleri ve kereste için
ağaç kesimi ile; her yıl milyonlarca dekar orman arazisi
yok edilmekte veya parçalanmaktadır. Aynı zamanda,
türlerin uyum sağlamış olduğu habitatlar da bu
faaliyetlerle birlikte yokolmaktadır. Aşırı balıkçılık
faaliyetleri ile birçok balık türü, yok olma sınırına gelmiş
olup, deniz hayati açısından da toplam tür çeşitliliği
azalmıştır. Nesli tükenmekte olan türlerin yasaya aykırı
ticareti ve aşırı avlanma; bu türlerin varolmasına karşı en
büyük tehdit olmaktadır. Bu durum, ABD gibi gelişmiş
olan ülkelerde bile ortaya çıkmaktadır. Örnek olarak
Amerika'daki özel bir kaplumbağa türü (box-turtle) yasa-
dışı olarak toplanmış evcil hayvan olarak ihraç edilmiştir.
Bu olaylar sonunda ise her yıl onbinlerce kaplumbağa
ölümleri ile karşılaşılmaktadır. Bu türler, önceki
durumuna oldukça yavaş dönebilmekte (bunların tekrar
üremesi zaman almakta) ve bazı populasyonlarda ise,
hayatta kalabilen pek az sayıdaki yavru ile; yetişkinlerin
ölümünün arasında olması gereken dengenin korunması
zorlaşmaktadır.
Günümüze kadar yıllarca en popüler olan bir düzine
balık türü ender türler durumuna gelmiş olup, bunların
nesli ise yok olma tehdidi altında bulunmaktadır. Kuzey
Atlantik Denizinde, (Ringa balığı gibi) bazı balık türlerinin
ekonomik değeri neredeyse hiç kalmamıştır. Bu türler
açısından halen bazı balıkçılık (avlanma) kotaları olsa
bile; her yıl bu kotaların miktarı azalmaktadır.
Balıklar haricinde, omurgasızlar ve makro-algler de
insanların (yapay etkilerin) baskısı altındadır. Pek çok
ülkede omurgasız canlılar, insanlar tarafından gel-git
(med-cezir) olayı esnasında toplanmaktadır. Kentlerin ve
yerleşim bölgelerinin yakınlarında ise, gel-git olayını
kullanan tür toplulukları, 'besin olarak kullanılma yoluyla
tüketilmektedir'
21- GÜNÜMÜZ ÇEVRE SORUNLARININ OLASI
ETKİLERİ
Çevre koruma projeleri, sulak alanlar (Ulubat),
Çevresel etki (Çad gölü), Ülkemizde korunan alanlar,
Çevre sorunlarının olası etkileri (toprak verimliliği,
erozyon, canlıların yaşamında değişiklikler, yerleşim
alanı açma, orman tahribi)
46