You are on page 1of 25
FFRANCISOO RICO HISTORIA Y CRITICA DE LA LITERATURA ESPANOLA, 1 ALAN DEVERMOND EDAD MEDIA - 2 [FRANCISCO LOPEZ ESTRADA SIGLOS DE ORO: RENACIMIENTO 3 BRUCE W, WARDROPPER SIGLOS DE ORO: BARROCO 4 JOSE CASO GONZALEZ. ILUSTRACION Y NEOCLASICISMO 3 IRIS M. ZAVALA ROMANTICISMO Y REALISMO_ 6 JOSE-CARLOS MAINER ‘MODERNISMO-¥ 98 1 VICTOR G. DE LA CONCHA POCA CONTEMPORANEA: 1914-1939 8 DOMINGO YNDURAIN EPOCA CONTEMPORANEA: 1939-1975, 114 238 HISTORIA Y CRITICA DE LA LITERATURA ESPANOLA ‘AL CUIDADO DE FRANCISCO RICO ! ALAN DEYERMOND EDAD MEDIA BOQTOCOPIADORA EDITORIAL CAITICA, Grupo atrial rilbo "BARCELONA Coordinacicn de ‘MMODESTA LOZANO ‘Traduciones de CARLOS PUJOL Diz de le abet: ‘Base Sioa (© 1960 de in peesente el pure spade y Amd: ‘Eder Celie, A. Cos, 38, Baredone 3 ISBN: Bé7az5in40 Dpto legal: B, 3510-1979 Tinpeso en Epa 1980.— Alfonso lmpiesrs, Caveat Cand, 1214, Barcelona 25 [BL PRESENTE VOLUMEN SE PUBLICA EN MEMORIA DE [ERNST ROBERT CURTIUS, H. J. CHAYTOR, HTIENNE GILSON, (OTIS H, GREEN, MARIA ROSL LIDA DE MALKTEL, ans MENENDEZ PrDAL, TOMAS NAVARRO TOMAS, . oe ee stage a ee fe eipate, nd lemento independiente del universo. Si es ver Silay erode ety ce Spee re ge ee seer i verdad huram, 7 etafcment seme fe eos Moone Vitriano arms, eaquela lez verdodera, E- Fae om a oe Se ree ee == Tt ay rs an Sym 2 a era sega cid Rete sie thease oh | en ee lest de persone s real; I wisi manne super 2 a wisn sient 7 la Fortuna, Cupio, el Tiempo y le Mere), Pera reinar pot completo en Ia tierra, Con agilidad conceptusl, con Popacidad ‘creativa, con espontaneidad renovadora y con maestria aca tina compos i ikina reprsetacin, cmbre ide mu prodvecin dramdtica y digno antecedente del gran teatro es paifal del Berroco, 114 = «238 12, «LA CELESTINA» nue el cepésculo de Ia Edad Modis y el abs del Renacniento, vuna obta requiere tratamiento independiente, en capitalo apart, pot grandes, sngulicidad y In magoitad de I erudctin y de la cxifen que a suscdo, Desde Wyo, todar las obeat de ate son tea, peo lo es cierto de'un modo my partial en el cso de In Treicomedia ‘de Calisto y Melibea, qoe my pronto se conosi con el to. de Lt (testing: bay nua en las poswimerie dele Edad Media con Io que peda comparare provechosamente ests primers novela epafcla (7 pte bblemente primera novela europer: nel suttantvo. gi loses deben azustrno), Tanto su titolo oiginaio (gue foe Comedie de Cor Tito y Melibes sun antes de lsmarse Tragicomedis) como no fora alogad indian su ocgen: al parece, empens tendo woe entation de fen eutllano un comedia humanities mniacén de ls plas ‘ue los efrtores latinos dela tala senacentsta esibua 600. vando ls tadciones de le antigua Roma. Sin embargo, tiles antes: deates fueron quedandoatrs a medida que a obra avunziba, del mismo ‘modo que el Qisjote desbordé Is tadiein de oe Iibeot de cables La primera edicién conservads, en diets actos y con el titalo de Comedi, se imprimié en Burges en 1499, Tavo un fxito inmediats, > ridamente se sacediron ots ediciones. Ponto, Ia Comedia se comin 16 en Ie Tragcomedia en ventin actos, publiende ater de 1502 (eum que el represencante més angio que de et texto ha lepado hast noua. feos es una trduccién italiana de 1306). Aunque de manera indie (le informacgin slo aparece en unos verros acéiticos que figetan entte Jos peclminsres; pero también er cierto que te llama le stencinal respecto), se dash el nombre del eote, un cierto Fema de Rojs, aches, natural de Puebla de Montlbin, y se noe dee que wacabée {a0 que ‘compuso!) Ia obra, Ea uno de sur doe plage, Rojas es mks ‘onceto: halls escrito el aco primero, y movido por una gran, lat. cin decid completato. Los prlogoe tambiéa subraen Ie doble fam ia, Tere y moral, de la obra, 486 DAD MceDna 1 amcernica Tein mis evdente de Ls Celestine, como ya se tu dito cn forma diloada, Lev Goics pny en lor que spuece Ur ioe son os textor ines, ues pose etean Sais y tel como Shore nos preter Jo epumentor qe eneber 1 ston fad Sirs in Treguomedia os argument cela Comeie op cheat i sr, spit Refs lament ce poge). Menor mains, pero mls Eoportany csi esuucure sobyacete, du puede interpreted dos ‘ein cono ln sama de usa comets fomnirce gc seh erlado reise gin desenlace pico de I forme rma predominnte en dpc, el selato seinen; » como one eswucrs my tba, hie ge el pesonsje decom fs sig, fs sin tznsforma al per stoaje un inna ecadenaniens de cuss lo qsbiera to. Serre oon de ns innvacencsredales de Le Coleting cs tambien Se vao, sntivo do as grandes novelas europss el siglo x0. Ot Trnava cal coel mn en gue Rojt tein el lengone, no tanto por le mene de felejer el Silogo (por mucho que lame Ta senisn Ex'LE Caeting, ee logo ya hla ido anipedo eo el Arcipete & Tater y co el vermin popular medieval), como por el hecho de Goes alnpén personae conesponde vn aivlerlieco prdetrminad, Eo ur fs svc wefan aogén or lotlocnoresy el tema que #0 cat cud, ‘Un rig en ef gue Rojas ine, pet demnén de Jos eins mo- demon sel Ge las str Ge ucbieia de Celertine, Bae dato 0 ar Sar fkieate con lov movies relits de cater pica que © pleas leseducon de Melivee ~por ejemplo pro eum hecho pe Bede debe at ols, a cn “alacgn ei tonics Iter de Rojas sino tna por lo que safe Teende de ebay un teas’ gue se arma carats en et ‘ext preliinare y Sones; pero rongue algunos cles aceptan Te Strmacin de Rojas de gue ttete un props moral de ehempaiéd, ‘Sues cre que el evidete pesninmo dl iro aceten de I concen imae tasted 7 guide fnclso sist Ie moraidad orodnn de acl tempos Aigunes ques ie mie ljon tlaonando. le ro ‘Be wge de i conc humane propia de Roja con eo stain amo conveso, Hl prssinente pepe gue se sens In hechierla ro porcons mgumente a unor ys os, peso er mismo tempo motivo Be ae pou cums perp i Tnmecinta 7 prolongaca popusidad-de Le Celene se eles ho slo en el contidenble aimera de ediciones que w conven, no fambin en tedsctones allan y 4 sedi docns de logue venicls, fn continacones« inactnes eo le infearn jecide por In el Sin clesnesen sobre la narativa ea prose ye testo espa de Lt LA CRLESTINA, 487 siglos sve yx, Lo aco que se Sc e ills en exe designe Tite: ‘aio cena en La Gleting so represents texas: anes ‘Selo 2x, no hay ef menor indicio de ning inento de Hevar ala exe ‘ns lk bra propamnente dice (tra cst son las adaptations en castelano Yen otras lengua). Probablemente alo obedece a causes nis profundss {Gee la merascieltades uScice; pear de x1 ltlo, de su origea ites Iatio y de ss forme dsloguda, Le’ Celestine no es\ una obra teateel, pleste, sino una novels La cites y la exudiciin en toro a La Celestina han auimentads tan épidaente eh las iimas décadne, que as giss bibligsfcas no s00 yu solamente Giles, sino indspenbles, La mejor —por su precsién, Lnplind e inmediata ncorposcién de quevas piesas— es Ia poblinds ‘por Sow [1976 a], Por desracia se limita a oboesaparecidas a partir 82'1549, peto abla un nimero reltvamente pequeto de libre y area. fo todavia vidos ve publice enter de esta fecha (vid. también Mandel [I9ith, de modo que le Umitacién no es ten grave como podtin spo pene, La cota sleanzade pot lw eaidios sabre In materia puede inf ‘ue con sblo parer mienes en qe ea Jor shlios vente fos extudionos e le catgortn de Marcel Brailon, Américo Castro, Stephen Gilman, Marie Rost Lids de Malki), Joré Antonio Maravall 0 Peter E. Rustell han poblindo volimenes ionogricor 0 centidos prindpalmente en toxno al drama de Rojt. Vis de esos bcos pueden parecer demasiado eseosos de setar un clave interprtativa nics pact la Trapcomedia (Baullon subraya eu dimenién moral; Cosco y Gilman, ef nihiismo feraddjcameate, cenivo que preside el mundo cletnesco, como omecoenia del tigen conversa. de Roja ee, ety peo todos ellos ontienen mogestvos vislombres « otce propésitos. Sin mengos de Je Iimportancia de todos erortebsjos, ex aeceserio insstiren cl valor del ‘games volumen de Lida de Maliel sobre Le criginlided artistice de aLe Celestnes, donde le autora ecodrisa minuciosamente lop pee ‘Spel aspecor de Je obra con tanta eraicéa cuanta agudera (avo si ‘bo seoptealeanss conclusones defoitivas o eabe dscair algunos de sos Drerupuesoe, como el excesivo hineaplé en el renlismo en tanto ctterio enki)? 1, ze Joe ‘comenatios snd pot Le eign erste de aba Coltines se Sotsan or de MBean, R, Lape yO. H, Grea (cre fereacas en Lidh de Mabel (1970), pp. 161762). Notable polemic, pc oe pasty ba Sevan lino xo de, ian {1972} «ls raves bleones GD. B Rosell (1978), pp. 31373, ponen contsponeae, a, Jos ent ins juice Se Juan Cool, Disidencie, Sie Bal, Batons, 1977, 488 epan Mea En Joe sikimos aor hemor aprendido mucho acures de Ia Sistoxia textual de Le Celesting, exo las elasionesconeretasexstenter entre Lot primerce texos impreoe son an objeto. de enconsdar dicurones. El aio decisvo fo dio Norton [1966] af demosta, por medio de un miau- ovo esadio de los tipos de imprenta de los grabades, qué la data ‘i de los pimeros textos conservadot tenia que revzrséy, mie pre Cceamente, gue ninguna de las eicloncs de Ia Treicomedis que lleva 1a fecha de’ 1502 se imprinié realmente en aque afo. Todas Son coas- (1X), Ee pbeas provean fain dele Inulemodhe ¢ potfia dengan se a doce hasta reoce sus pit 4 aces maloentery deformed sot (TX), Pua Toe nuctes cides Me- Ties una Joye fl, que Cain be compra can le ue de sys sever CIV) Cas plcews signs dee cng (XX), rena de sue ‘Se (AVN), engined GRD XVID) y Gua de a0 pate (XAT) revlan el ‘nem con ub sido cra, cin soovege col J Vda toda de Tov Shyon At, dl seat de Melis Brot —apare 40 propia actoido— dl ‘Boric tone cote as exigercones dt enamorado, ix obser fla SEE ace, bn wna de lo wivientey, Ie eis de la pers, ‘onpllo 7 detelo de lor pdzew (pp. 318319) cmonunnis ows cusme OL sid mn ent ee, ile ea Sete co qd no vl Be i ee Tos tposdados ac uansfiguran por combinacgn deo lede'y oo ‘inde Csi, i enc) sr tg ee Eas somat(d s Comaey He men Tinea ws cree oie eae Ee oosiii! b epiy dae ores vanes Shacicee date sd a ces ose ee Spin mane hull & Goatees Saas eee Setay en fete dtc ne Cape oa nin focal eee ee oa tn arate pepo sake ged ee ii cetios eed tear ta eee ee Se Sie datees Renal hacen eases sic ii 9 nso ce ge et Goattnmia eons Larch aioe oe So Bint Cae cea an ME RTS ee ‘pct compensa oon, et Pain or amp, ep a ey, ato sre or sd prac ees alae me Shon oe gmecee. ee Scie ses itads mend cane de" mbes 2 ease peace wera tin Gane See ie res een ae ie ue set reins inl Olé de Sheston (silos) sepia lol fie te nk ae ee ea iepolibs aga craig feta Serie ee oy ee Sohcme mer cannes eed HevSor pie cies cae yen Seti Ven resort Pete at Ewigu Vi T,2, dacaee « lnaecs oe se he dea ete del ps (al Cur, , 2 Corto, Thy nore foes sete ees fe hae a tee meas cer fen ‘2 aaheric Jon vilnos que teabucan wocabios culos, can la difecceta 302 La canes Pongue es falser la Tragicomedis presenti, sgén se viene hacien- ido, como el chogue de dos plasos poleramente esquematizdos: To ‘gue la Tragicomedia ofrece no es un coafira ebstracto de categorias Sbstractes, sino exlatutes individvsles ensarzadas en una heralites ‘contienda de egolsmos.. vAcemés de esta excepcional, construccisn de eatacteres, Rojas nico enize los dramatirgoe que conoaco— se aplia a desplegar 4 la vista del Iectorespectador el cembio afectivo extrema, ¥. por ‘tadidura en dos personajes totalmente distintos, Mlibea y Pérmeno, ‘pate pintar la variable relacién de ottos (la de Sempronio y Celes- tion, por ejemplo). La madoracién anfmiea de los persons fzna, que el leetor de hoy, a base de su famliridad con las fotmas tnodeinss del drama y la novela, juzga peculiar de este éltima (aun- aque es del fado ajena a la novela gue los autores de Le Celestina onotieron, es tra fase de so atencién a la complejidad de loreal, 9 de su deseo de augesis I infinita cadena de sucesos variables entre echo y hecho, que determing Ins inostadss proporciones ‘de su Grama jontamente con la simplifcacién de sos laces. (...] Le Ce- Iestine sorptende al lector con su visiéa integral del hombre y de la soviedad, que no. ha vuelto a expresase con tal concentrado vigor fen obra alguna de teatto. Ya en el acto I, y con intensidad cada ‘Sez mayor en los quince actos restates de la Comedia y en el Trac- ado de Conturi, los elementos més diversos del mundo del si flo xv apatecen ofgéicamente integrades en su contextara: el cabs Tiero noble, Ia noble doncella, los padres soliitos, Jos exiados lesles ge Cervantes hace « Sono forte pero apd, en tanto que low pikes ‘E'shatecpene aon epider (o pls) sn exepisn, Cano ous eninenter ‘usm In eyes lettin compan al sentient po de ex ot ‘cr semane erie fuse inorcbible I interwnién eee secs fees abyss (ve tl pueden expres e9 prot casa, no en el veso Bape Lczvado los store) ex el desino de ls pevorje de etided. Nétwe TSrilda gue, sl ep Le Celeving low senores paeen eda coals ncnfor- {ibe indduldnd, en mochiinar ober se tavo medleales 7 moder Sh posde veins ae) mentee indo erade gor aperzen and tii lo regis el argument, ono miso o distao en cade scsi, In tosién no cambir macho tunque Tor aus de ls Misteoe ees haan (docado oo fonda veal poe aijusear nombre propa 2 eos gures {hers de foc, 9 ungoe Vor detmatngse modernos recon al expedient, Ingemso cz lgiaiva, de egal por miner de orden ei prner, efado epundo, 2) ORIGINALIDAD DB, Ni bene materi, at rei per. Shalom pny edad al inino doe se pie comer ea ca Sure moments, Por pure interés ait tambien Ares, se rompe fh reuian con lov ste yt es tha condo yt 20209 Sten ote un mando de tacos socal de ate tip, Cdestnn 20 joven sender que proce bce un empleo de dle Ene evot’en, osnts gos todos son somes, op qe le eo ‘Benda sprovecure opetamente y caladamente dal que dene ‘ncn Sure Por muchos aloe que srs « Calo, el glad ge ose cbtenet desu ao toe nn. Que se sponse dt ead AP gud in lamencar que alte su Balen, porque akamente 1b goccon ee proses congh pies sxc co limp. Y exo no son pelabres tts de Cstn, ang fondanesto rea: El compor- tEmiento de Calis y les reacatnes de edo el mundo de oe es ahs en la obra, os Lacan ver que ek ate sod rea de gue 42 rte De ah le ete de cing son lor sere dese empos, cf Tengu e une lr sencal pre compre el seid Sx ‘Sean Ty sven de me sents con facon¥vanos poe Seston, Come la segues, saan la sangre, dearadecen, fos tin aidan ssicon sean pled.» En cere Se et dem fast spun t sf ues mys 9 no eran Lo see Ereote ko deven haz. rd son In ees, es gin Tevet nobles. Ca ano desor eave y tenianesteprcsen bs ntneecon Ie tone Egon, evplotai,etn undo en 316 1A cenestiNs que cada uno no busca més que su provecho. Y 2 estos juiios de Celestina, de lor ciados, de las tamer, s coresponde un ped &e Calisto, magstralmente taza en los socesivos episodios te It dling, de un racial eotsmo ulltato. a Sempron na acted semejante ext dada antes de que spirezca Celestina, Ante Ia dolenia amorosa que agucja Calisto, refleciona aguél esl entetanto ve matte, muetio; y ante tal ever: tualdad To que se le ocute ex pensar si puede sacar buen partido, ‘qdndoe’ con cons cya existencat lov otros ignoren, mejorando ‘deesta manera en su suerte. Ya ates vino oto similar testimonio fy no indhorrotido. esto deriva de cofles I etimaién. tan esfavorde que Sempronio ene de su amo y de Ta ausenca de todo deber‘noral gue puea etimar gue le lige «su defensa y con- terval Hasta el ie joven de los eriados, el pe Tet, no deja de tener uaa bien pera rise sabre Calisto, sintiéodose destigado dk por no reconeerle un valor mora que «su amo le obligue ‘iDector aris vendo a suynes> Tor erados Gonervan siempre tambide una cae nocién de Ia sald de Celestina y del negocio a que extn entegados. Peo 0 ‘eden encontrar, ene extado socal en que ahaa coloeados, m0. Hivos. para detenese, Todor, y lo principales aia mucho mis que {paje Tristano, considean ruin Calisto, y, por aot, ante Tas Posblidades que lev abre au ensienacié, no tenen més que un {jetivo: caprovechareen. Ast To. anonciaSempronio, y sobre ello seaban poniéndose de acverdo. No fala més que cnontear manera ‘Mig difrentemente del modo como, en el torpe desarolo del tema clentinesco que re da en ott novelas posteioes, en ly cules 't Tos peroajes que en ells proyectan acta tan egustmente apenas se les ccuie ott cosa que la vilenda, en La Celeting el to de los confibilades busca un método propio de Ia mentlided de la pace, dete Bibi, calcuado, dearalado sablamente councils Y dingilo el pape! dela macula ven 114- 238 DE LA FORMA AL seirB0 7 Manca BerArLLoN TUTEO, DIALOGO ¥ APARTE: DE LA FORMA.AL'SENTIDO Sin dad Rous ys aneeor guison, al igi que Boze coy que el ator de a Cle! de Amor, dela nn Ben Imi et geo aban hacen sn ese ts pons el ttn lino erect fia de eon, i Sica la gn, cel pe aos op ‘is rotabl veo quer rte Se La Clg se ta ‘Bhs staron I Sn, y us in ese ded ee pate de ae fgce. Po Io ‘enor learn el eleri le comme J eu pt, adopts ua ny rade for i comets bacarea ta iain, Lt comets Sahoo SS ce eo sy hs niin mle tonluer defo penonas de spree inn tgs yes a Brees modamoy declan on Ia al de od co tdi Houten modem, [an peceable et Rem Pees de foe Por minnesota cntibye decree ok Ifa melds nce psn acer fe plete oo ome tse reed tpi, i a alto deo mio dene oto sified, Sempr st Plomeny Cling eat» Gln ee ys Ae) ton tue por ln, No poe dere parce eae Tint de ae os pons des ete, por spe tunjnfetentemete ta esl sen, eles a Fark oe ignga gives sv es quent to Ge todo fata, ico of gue, agua pods es gar hasta Ia insolencia. [...} = Un deer novedadstayres de La Celene I de ins sera en prom verdes loo ny gl nas the le coca rd, mover sade pete ts ep su procsinintor de pens, Ps, per dense tle a gue provot una np frmaa de dened: «te Mace Hatellon, el Cetines ston Fernanda de Roja, Dir (Etader e Litéinnse Branghre et Comparde, LM), Pals 196 gp. 1881, 387, 518 LA CELESTINA de Dios contigo, —¥ El te me goade» (D, Hl mer ator anima se bahia acral prononbre jet, «-Quele Dios contigo. tontgo vaya (Rojee init etn elegance GO. [La sa atervctn poste hace «propéio dela tespuesia que cone en pregunta ride gue susta one expliacin: Ea eo ‘co, Mele, Ia render de Dios —-cEn ut, Calsto?o; pero mie in cuando te tite de una pregunta gue se deve como ne Palos, jnto con la respuesta: «eC te most eto? Quien? Elem (I); «Pues, eauién yo para eno? "zu? Lo primers cre bomtse» (Ota vin sexi twvo wn gran tt: Te ue ‘cbuaya un palabra enum impulio de protests gue se exes for ‘co.shéQer «Toma era ea © mnftane, —ekspade, efor © hers (VT) C1 2 got dei dela tsps wlceatve que te itrodice con mai ene, ro que el pine ntar ania cle, 1 sn ett montana, del immo tan caro a Panto Terencios {0 rnc. Md. Toso lo, gue parece penado pers one rprsenacin propimeate i cha sale tabi arta on vr als. Y que ee er ldo tio de Le Celertne de Rojs lo sabemos por so aimiader Alonso | de Pronsyacoreror de Te lnprsone, Coven bob que la Tee ture publica del drama, ster tists expeesiva, relia los de Signiosmehles del sor" «Pucs mucho. Poede to lengus acess letra I bra gue agu te refero; que aun cornsn fs dno ue nc; en a eye, ark ligne” / hut qo ame at > queret, buds no set teal tse penado, A gve ey sin Tati ava a neta repatten que Rojas insta tn » memo ene | ad gue we die a ut ntelostor,debemes contact eel sen Gina Joe spares deforma tan cistern, en lo cls fs ce. dor ola vig dejan alae nu deelad tepecto lis persons 2 ls gue ingen dvge con resp, sobre toda teiendo en cven te que Proees recomend de un modo partclr hace feat eos bass ex fa Tere en vor ata «Compl suc ops blr ete ene... Desraadaments en et ott come en tates oes, in evan moderne del aie Inerato ba sido fa prs Roar 8 ot lo menos pars Te aden comprension de wu prop. Plate 1 Teseno tenant ale comedis del Reseciniznte te Gal apute, gv es una puta conven, pro un provements ce todo pas estblecer exe los expetadore un psonle gue i Bhs. ie De-tA FORMA hi SERtHBOE. o19 Eamula una coinivencia de la que te excuye a otro petsonsje que esté al lado mismo det primero en el escenario. Sélo una convencién tan inocente como antigua poede hacernos admitit de un modo im- plicto que el segundo no ee\entere de lo que hace o dice en un parte el primero. (.~.] El primer autor de La Celestina parece ha- ber ido # buscar sus modeloe de comedia en Plasto éobre todo en Terescio, més que en los humanists del siglo XY italgno, Se be ‘bservado gue el sero T se manifesta exénicamente por el mismo procedimiento que Is de los efasos srvientes». En esta otra fase de la accién encon: ‘uamoe site spartes captados a medias, si inclulmos un asecreteoo de Celestina con Lucreia que sorprende Melibea, El lector que ert sobre aviso —y més ain el oyente que escicha con stenciéa a un tecitador que sabe abablar entre dientes» y dar cada séplies el tone sdecuado— advierte con fallidad contrasts © paraelsmos signi ‘ativos en‘las reacciones de los personajes nobles victras de la cone piracidn de oe ruines: por ejemplo entre el «eq dives, amige?» de Ia incasta madre y el «cau dives, encmiga?» de Ia hija init: dda (IV); entre «Ya, ya, perdida es mi amay de Lucrecie (IV) y el eDeshecho es, vencido cs, caldo es» de Pézmeno en el primer acto. ero este aparte del ciado no habla sido oid por Calista, que ete 2] Ba en adoracién ante [a viej. La exclamacién de Lucteca, s0 sos. ppeche manifestada con toda erudeza, pero reprimida entre diew fesp, e8 fda ¢ medias por su ama. La eiads disirmala sos pale convertida ya en wenemiga> a s0 manera por so complicided virtual Serta fil analizar deatro de su contexto cada uno de los apar tes medio ofdos que nos ofrcen los actor Ia X de Le Celestine (Qaego Is intrign ya no los ‘necesita, coiao tampoco la. caracterzsisn ‘moral de los personajes, ya que la suerte ext echads y cada cual se ltige hacia su destino). Con lo dicho batta‘pare zeconocer ahi un procedimiento de morlizacién que Rojas maneja con desteat, y para explicar el efecto que esperabe: sobre todo un Proaza de Ia Iesturaexrev, oun temp ites y conten, de a ele siones «entre dieates»; se quiere provecat en el oyente un julio instanténeo, no sélo sobre el perronaje ruin que se eatrega @ este doble juego, sino también sobre el personaje en apariencia inocente que se deja engaiar por el primero, y cuya ceguera mis 0 menos voluntaria, sino se trata de inconsiencs, incure asimismo en la reprobacin de la razén y de Ie moral : Srupsten Gran LA VOZ DE FERNANDO DE ROJAS r EN EL MONOLOGO DE PLEBERIO 2 [EL solloguio de Pleberio que clctta las dos versiones de 1a Celestina estdreelado con sumo éafasis.) Ocupa por sf solo todo acto final; sive como mondlogo de conclusion después que todos Jos panicipantes en ef diddogo han mverto 0 dessparecido; sale del tla del nico personsje cayo didlogo no hi sido subvertido iéai- ‘amente dorente el curso de la obra, y, sobre todo, resume e intenta Steen Gilman, The Spain of Fernando. de Rojts the inteecaa ent soca landscape of’ ka Caterina, Prneton Univesiy: Pro 1972, pt us 360, 268960, 374378, rad. cit. tevisda por el sor: La Eon de Fernando de Roja. Penrams includ 9 tcl de eke Crlestinan! Tasos (Geren, 107), Mads, 1978, pp. 392, 30, 365368, coe LA CREESTINA dar sentido (0 quititselo) a todo Jo que ha sucedido. En vista de ‘estos hechos tan evidenres en si mismos —y aunque las lctoras posteriores de la obra'no teagan por qué coincidir y'no hayen coin. idido con’ Ia de Rojas— se requiere una sospechose dosis de des ‘eza critica para evar atribuir al joven autor la palabras del per- songje ya anciano, Como afrmé Menéndex Pelayo explicitamente (9 ‘como casi todos los lectores antes y despoés hen sypuesto cite: ‘mente),Pleberio en el acto XI es el portavor dela intencign fina de Rojas, [euyo primitivo propésico de sreprehensin de los locos cenamoradoso y eaviso de los engafos de las alcahuctas © mals e I sonjeros sinvientes» evoluciond durante la tedaccién del dara ba cia un punto de vista moral més criginal, més profendo y mucho ‘menos optimista]. Menéndez Pelayo observa que, sila obra hubieva acibado oon el-suiidio de Melibea en el acto XX, «podtta creerse gue el poeta habia quetido envolver en luz de gloria los dos infor tunados‘amantes, haciendo le apoteosis del amor librem, En su in- tencién, se la podria comperar a Ie historia de Tistin ¢ Iseo, Pero las palabras de Pleberio proyectin una lus diferente sobre la accin, A tvs de ou jos vos el anor al cule, won dead mie iowa y terible cayo mléfca infljo emponzofia y cotrompe la vide hhumanay leva a una repentina y tearble muerte a sus servidoes: Clesting Melibea, Calisto, Sempronio y Pfemena. Peto, admitiendo sta moral implacable, Menéndes Pelayo se apresura n decir que La Celestina'es, no obstante, lameatablemente heterodoxa. [-.) EL sobioguio de Pleberio se centza en vn amargo apéatrofe de asusici6n a Ia Fortuna, al Mund y al Amor, en orden creciente de ‘importancia.] Le Fortuna para Pleberio (como portavor de Roja) perviert el orden [del universo} y no ejerce su ira sobre aquello ‘que debiera estar sometido a ella, Antes penstba que el Mundo y ssus hechos estaban tegidos por alguna orden», pero ahora sabe J atrox verdad, El Amor también es injusto, abitrario, creel, y su srmonioso y gentil nombre no és més que un distr, Se conduce atin tonden ni concierto», Este idea del universo —sea que teflcje ls con. clusiones de Rojas o el simple frnest de Plebetio—~ c hecerodoxa en todos Jos sentidos. No es estoien, pues el primer principio del estoicismo es que es Ia persona Ia que estd fuera del orden, no le naturales. Ni es ctstana (aunque algunos de los adjetivos eplicados sl Musdo suenen como cistianos), ya que desiticnde Ia exstencis (€ incluso Is posbilidad) de une providencia oeulta, (Para Rojas y ‘2° En estas danzas,profasamentepresentaas eo Ia “hl ala itporanci jrdrguie, El pape, el abrieg, el rer, chabai=, directa; y deja que el oyente saque sus conch nso ae “au portavor Plebetio] no hay ley gut pueda ace, no ese Tf (eley») alguna —ni exstan, ni joi ni gendl— en cupos Se ss pol balla deca, Ls eis lat es nt Jgualmente sujetos « embotes abitratis. Si para lee el unis es alo eo contents deans. Indiferente, catico « insenibleeate host, mismo desacden 5 fee peedtcamente om slo Teo fair, el d= Ws rene de ie Mucus popula n loge de «Le Ce sin atender ale arllcas, Ia moerte clige sos sucesives pas Spee pends se ne ee eel ae el ee ie fete oe a Stas a, Bee mee pena es ie ae Bg same Belo bye fae ee nace Se Same fees oe Cleo aes = pei aee Ree Sue tos mas a oe A i hte ge int SE ee oon ese enero lara are pean Se fea eum ial. ema ap SD ng a epee deleite al contemplar el destino fares ~ ie acl odin ce So Ta teeaGaE ey fy Be tee were ve pa hd coca Sea bee ee ero mie se oe nt Ee Gi ad tadical y en definitiva desesperada del solitario ome cespetcl. te Se eS ety cle See a i door, Peer nie pen race Te bes ns inbese } echar In colpa al Amor, pero la narurlezs humana cor ve \ Jimpalso erdtico en tims instancia no puede ser culpable: «:Cuit= te io tanto poder?s, pregunta Plebero al Amos df unt mine 324 La cELESTINA ee re ‘eens ic cn rnc emia ecard ue in esida eee sore ten teas ae tee os fe erg tra Aa FS age Ba ede ras eg sare De necetsaria turbocién en el amantel». Aqut estd la intenciéa socrgts sree eb le: Aa a et coe eee en aaa ee shee er oa ee as See seca aan ee De ee earn oe SS tae Seal ae See eo a eee Se oe le eigenen ee Sete ere EE ep arg hapetep mpeg tipo ee fee oe yore aim ge homed ‘ser en su tiempo. O a Jo mis, suponiendo que detrds de las més i Seat ee 2 een rey ot ct el orld Tian nie at oo wate a A peated dd che ath ese ae eget heme pote boc mien nae Se a ep ob idan er ‘un lado (como se explica eri el prélogo, copidndolo directamente dey oo eee ee Sere soe eer ener ee eee ee [© 114 238 HACIA LA NOVELA MODERNA Rs tegce al amante que atris queda, Todos pasan, todos rompen, pm ils e estochados com ligros tors, Sin freno satan por lag feta. Aperce ls ininocin sob cio va a tla mite de Galsto,podemesfjarpos en el dnaniamo dsordenado de anor smovinienos de la dana de la vide sepin Roje, tan percide a cua de El Bisco. En ifanci, ln sociedad le habla conta a Rojas una historia de horror compocse de mil yuna andor mt ces sobre la persecuciéa de su canta. Y aor, en Ld Celevtin, fu ver (lo mismo que el autor del Leal babca de hacer eas dead dsp) ha condo Ta soield oc historia de boron Hla contado's ss oyentes y lctores Ia historia de un mundo de caustsy efectos vertgiosos sin Providecia sin aslo nantes ni después de a muerte, un muado en que la muerte exe una benlcin ‘causa del asa y dspadado dnamisso de cocontare viv. Auaizico Casreo HACIA LA NOVELA MODERNA: VOLUNTAD DE EXISTIR Y NEGACION DE LOS MARCOS LITERARIOS EN LA CELESTINA Fernando de Rojas preedis a Cervantes en la aventura de tras. ‘omar el sentido de la materia lteraria anterior a ellos, de servis de lla para fines iimprevsibles, como un pretesto mis bien que ‘como un texto, La finalidad de esta «traicomedis» no fue moral. ‘ar, ni crtiear primordialmente el orden social o religiso. Lo que de esto haya es relljo secundatio de otros propéritor mis hondos la perversion y el trastorno de ls jratgufas de valoracin vigentes, eilos idesles poSticos y caballerescos. Encontramos negados los sig. 0s positivos de lo lterariamente admitido, na con mites « destris or destmir, sino a fin de poner al desnuda la eeveta volonted de ‘exitir, de demostrar la posibilided de que une figura literatia con Amico Casto, ele Coltinen com contends litera (utes 9 cat lomo), Reva de Onidente, Maid, 198, 9p. 9397, 16417, 9433, 526 "LA CRLESTINA tine subsictend privada de su marco tipico, como unanegac de su forma previa, como un rebelde que compense con su desatada violencia la pérdida de lo que habia sido serena e indisutide perfec cin, Veamos qué hace Fernando de Rojas con ol romance de Le rise de amor (Namado también La dama de Aragén [y La bella en ‘misa}),coando Ta figure de Celestina toma por azalto aquel teint de belieza, nunca antes profanado por quienes venian morando en 4 desde hacia silos Diee of romance Mataica de San so, mai de rinon, Cando dha grace ‘ent oft miss mayer Is ve Lem veo, osteo s mejory Sine say sbse ye, mann de tne Ens boca soy Hinds os ae port Ast epiabe or le iglesia rebsmbcende como Sl is daas mucren de enn, lon gianr de cc. noe me lomason sora, ton El gue cantiba en el coro, iy otts enamorado ie nal ere se perc, je bona Al se conten Sl bed que dice la mi, fos vedas + mi cs alt le be road atti ine ln sya aloe oe sonsllosgocTeayudan, clan eros al proses, all 0 seri responder, non; tts didney, besendo el cabo por dest amin, om, demi mano, y uo elgonor scion aor, aces 1s cre po te ene ae venta (B30) Dice Celetina and its aBbarjes, New York University (Steet in Near Fasten Ciollzaion, VI), Noevs York, 1976 ichcock, Richard, Sobre ln “mam en Tas jtchas, Jornal of Hispe ‘ie Phlclogy, 1 (19771978), pp. 1 Lspez Estrada, Francisco, Lirica ‘medieval espatola, Universidad Neco ‘al de Edvescin » Distancia, Cid, 1977. Welt, Andrew, Roots of Lyre: primitie postry and moder poetics, University Press, Pinata, 1978 ‘Ad 3. BI Conar de Mio Cid y le épice Amorés, Andes, El Pose de Fernds Gonsile como relator, en Ess ‘ios ofrecids Eno Alorcos Lloracb, IL Univesided de Oviedo, 1978, pp. 311335,

You might also like