ST.

ALPHONSUS THEOLOGICAL AND MISSION INSTITUTE

-----------------

Hiring og Kapaw sa Payaw:

Pagsuhid sa BEC Pinaagi niining
Talagsaong Gawi sa mga Initaonong Mananagat

A Missiological Paper presented in

partial fulfillment of
the requirements for
the Master of Arts in Pastoral Ministry

Magtutudlo ni
Bro. Karl Gaspar, CSsR Ronnell L. Macaldo, TOR

2017
 MGA SULOD
Anib Hilisgutan Panid
1 Ang Initaonong Mananagat ug Ang Hiring
Kinatibuk-ang Pasiuna ……………………….......… 1
Ang mga Terminolohiya sa Mananagat ……………. 2
Ang Kasangkaran ug Utlanan .................................... 3
Ang Kagikan sa Initaonong Mananagat 3
Ang Komposisyon sa Katilingban sa Initaonong
Mananagat ............................................................ 4
Ang Lain-laing Klase sa Mananagat .......................... 7
Ang Hiring ................................................................. 13
Konklusyon sa Anib 16
2 Ang Hiring ug ang BEC
Ang Hiring Isip Kalihokan sa Katilingban ................ 17
Ubang Kalihokan sa Mananagat nga Adunay
Kalabotan sa Hiring ............................................. 19
Ang BEC sa Katilingban sa Mananagat ..................... 23
Konklusyon sa Anib ................................................... 24
3 Ang BEC Isip Luna sa Kauswagan sa Katilingban
Ang Kasaysayan sa BEC sa Pilipinas 25
Ang Tumong sa BEC sa Pilipinas 26
Ang mga Kakulangon sa BEC sa Initao 28
Konklusyon sa Anib 30
4 Konklusyon ug Rekomendasyon Alang sa BEC sa
Initao
Konklusyon ................................................................ 33
Rekomendasyon ......................................................... 35
Talaan sa mga Sinulat 40
 UNANG ANIB1

ANG INITAONONG MANANAGAT UG ANG HIRING

Kinatibuk-ang Pasiuna

“Mak, ala una tas buntag mugikan ha? Sayo’g tulog,” matud pa ni
Archie.

Tungod sa nahibal-an ni Makmak nga adunay Low Pressure Area,

siya nakapangutana ni Archie, “Noy, OK ra ba nga mulawig tag dayon nga
gibalita raba tos TV nga naa day Low Pressure?”

“Sus! Hapit na to mawala uy! Naa day hiring og kapaw didtos payaw
sa Mambajao, ato tong rumbohon ugma,” tubag pa ni Archie.

Tood man, nadayon gyud silag panagat pagka-kaadlawon. Bisan pa

man sa mga dagko na nga balod, maisog ni nilang gilawig aron lang masuta
ang hiring sa kapaw didto sa payaw dapit sa Mambajao. Apan subo
pamalandungon, human sa pila ka oras nga panagat didto dapit sa
Mambajao, wa gyud silay nakuha. Ni-uli sila nga walay kuha og wa nay
nabilin sa ilang sudlanan og gasolina.

Nilabay ang pipila ka semana, naa napoy laing hiring nga

nadunggan nila ni Archie og Makmak. Niining panahona, nadunggan nila
ang hiring pinaagi sa usa ka mangingisda nga ilang nasugat didto sa lawod
samtang gahimo silag panagat nga tagtulo ka adlaw. Tungod kay ikaduha
na to nilang adlaw sa lawod unya ang ilang kuha kay pirti pa gyung gamaya,
ila kining gi-suta pagka-ugma. Pag-abot nila sa lugar nga nay hiring, nakita
dayon nila ang kapaw sa isda. Sulod lang sa traynta minutos, ang ilang

1
Ang tagsulat nagasunod sa panitik (spelling) ug batadila (grammar) nga gigamit sa Bisaya
Magasin. Tanawa ang giya: Edgar S. Godin, Atong Inahang Dila: Giya sa Pagsulat ug Pag-edit sa
Binisayang Sinugboanon (Quezon City: Saniata Publications, 2017).
 sakayan napunog isda – isda nga kon ibaligya makabuhi na sa pamilya ni
Archie og duha ka semana.

Kining gawi sa pagtubag sa hiring og kapaw sa payaw usa ka talagsaong paagi sa

mga mananagat. Kini ilang paagi sa pagtinabangay pinaagi sa pagbahin sa hiring sa mga
tawo nga suod nila. Bisan taliwala sa mga dagkong balod nga mutupong na sa mga lubi ug
makalunod na og gamayng sakayan, ila gihapon ning maisugong sutaon. Tinuod nga
daghang panahon nga kining hiring usa ra gyud ka huhungihong ug sila muuli nga walay
kuha. Apan daghang sab nga panahon nga kining hiring tinuod gyud diay ug tungod niini,
sulod lang sa isa ka adlaw makakwarta silag pwede na mubuhi sa ilang pamilya ug isa ka
bulan.

Ang tagsulat naglaom nga ang mga musunod nga pangutana matubag inig ka
human niini nga misyolohikanhong papel:

1. Unsa ang Hiring og Kapaw sa Payaw isip gawi sa katilingban sa mga mananagat?
Unsa may kaamgiran sa Hiring ngadto sa ubang kalihokan sa katilingban sa mga
mananagat?
2. Kumusta man ang ilang BEC? Unsa may kaamgiran sa BEC ngadto sa hiring ug sa
ubang kalihokan sa katilingban sa mga mananagat?
3. Unsa may kakulangon sa BEC sa katilingban sa mga mananagat ug unsay angay
buhaton aron masulbad ni nga mga kakulangon?

Ang Mga Terminolohiya sa Mananagat

Aron mas masabtan pa ang akong gihisgotan kabahin sa mga mananagat sa

Initao. Ato unang tan-awon ang lainlaing pulong ug gamit sa pagpanagat.

Ang mga pulong sa pagpanagat mao ang mga musunod:

1. Lapyahan – dapit sa baybayon diin ibutang ang sakayan aron dili

maglutawlutaw sa dagat kon dili gamiton.
2. Bukol – ang tawag sa sitwasyon diin walay kuha sa pagpanagat ug dili
makabawi sa gasto sa gasolina.

2
 3. Pagdahik – ang paagi sa pagguyod sa sakayan gikan sa lapyahan padulong
sa dagat aron ilawod.
4. Hiring – balita nga paspas mukatag ngadto sa mga tawo nga langkob sa
katilingban sa mananagat.
5. Libor – ang pagtabang og dahik sa sakayan, pagtabang og aswat sa sakayan
padulong sa lapyahan, pagtabang og aswat sa mga banyera nga puno sa isda
gikan sa sakayan padulong sa taboan.
6. Taboan – lugar diin maoy tapokanan sa tanang bag-ong dagsa nga isda.
Kini usab maoy lugar diin ang mga lab-asera o lab-asero mamalit sa isda
nga kuha sa mga mananagat.
7. Tulay – ang pagkasuksok sa may hasang sa isda didto sa mata sa pukot.

Ang Kasangkaran ug Utlanan

Ang misyolohikanhong papel nagalangkob ra sa Katolikong katilingban sa mga

mananagat nga nagpuyo sa Purok 7 sa Poblasyon sa Initao uban sa ilang mga buluhaton,
kalihokan, ug lainlaing panginabuhi.

Ang Kagikan sa Initaonong Mananagat

Ang mga mananagat sa Initao gilangkoban sa mga tawo nga nagagikan sa lainlaing
dapit. Ang balay nga akong gisak-an nahimutang sa Purok 7 sa Barangay Poblacion. Matod
nila, kon ang dapot nga gigikanan ang hisgotan, dunay tulo ka kagikan ang mga tawo sa
Purok 7. Mao kini ang mga musunod:

1. Dalaguetnon – kini ang mga banay nga nagagikan sa Dalaguete, usa ka lungsod
sa habagatang bahin sa Sugbo.

2. Bol-anon – kini ang mga banay nga nagagikan sa isla sa Bohol.

3. Siquijodnon – kini mga banay nga nagagikan sa isla sa Siquijor.

Sa akong pagpuyo uban sa mga Dalaguetnon, akong nahibaw-an ang ilang

kasaysayan ug kasugiran. Bisan kon lainlain ang ilang kagikan sa nahisgutang purok, ang
ilang relasyon sa ilang mga silingan nga Bol-anon ug Siquijodnon dulot na sa ilang dugo

3
ug ang matag-usa giisip nilang kadugo. Suod sila sa ilang kasilinganan kay dungan-dungan
man lamang og abot ang ilang katigulangan sa Initao.

Segun sa ilang asoy, nagsugod og panagsa ang ilang katigulangan didto sa

baybayon sa Poblacion, Initao niadtong dekada traynta hangtod kuwarenta. Tataw kini kay
kon atong tan-awon sa mapa ang kadagatan sa tungang bahin sa Kabisay-an, nga
nagalangkob sa kalawran sa Bohol ug Siquijor ug lakip na ang kalawran sa Amihanang
Mindanao, mao ang sagad nga panagatan niining tulo ka pundok. Sa ilang pagpanagat
niining bahina, ilang makit-an ang mga baybayon sa Amihanang Mindanao: ang mga
baybayon sa Misamis Occidental, Lanao del Norte ug Iligan, Mambajao, Misamis Oriental
diin nahisakop ang Initao. Sa hinay-hinay, namalhin silag puyo didto.

Ang Komposisyon sa Katilingban sa Initaonong Mananagat

Nagsugod lang sa gagmayng pundok sa mga mananagat ang namuyo didtong

dapita. Apan sa paglabay sa pipila ka tuig, naghinay-hinay na og panguyog ang ilang mga
higala ug kaparyentehan sa pangagpas nga sila makakaplag og mas “lunhaw pa nga
sibsibanan”. Sa pag-abot sa ilang mga higala ug mga paryente, misunod usab ang bag-ong
mga matang sa panginabuhi. Ang kanhi nilang panginabuhi nga nakapunting lamang sa
pagpanagat milambo na ug naghatag og dalan aron ang ilang kaubanan nga wala gasahi sa
kahibalo sa pagpanagat makakaplag og trabaho nga may kalabotan sa pagpanagat sama sa
mga musunod:

1. Ang Banay sa mga Lab-asero ug Lab-asera

Kadtong mga nagasahan sa katakos sa pagnegosyo nahimong mga

komprador sa mga isda nga kuha sa mga mananagat. Sila ang kasagarang
mobaligya niini ngadto sa taboan nga maoy palitanan sa mga tawo nga
gawas sa katilingban sa mga mananagat.

Si Noy Leo nga taga-Iligan, usa sa mga lab-asero nga suki sa mga
gisak-an nako nga mananagat. Aduna siyay tindahan og isda sa Iligan ug
katulo siya sa usa ka semana moadto sa Purok 7 aron sa pagpangompra
og isda. Mgasakay lamang siya sa iyang motor. Mga kuwarenta ka
kilometro ang Initao gikan sa Iligan.

4
 2. Ang Banay sa mga Manindahay ug Painit

Ang mga asawa nga nagasahan sa kakugi sa pagluto mipaambit niini

pinaagi sa pagpamaligya og painit kabaybayonan. Sila nahimong mga
suki sa mga mananagat ug sa ubang tawo sa ilang pundok. Sa dili pa
molawod ang mga mananagat, ang ilang kan-anan maoy mahimong
tapokanan aron makapangape ug magpaabot sa ilang mga kauban sa
pagpanagat. Sa pagdunggo usab sa mga mananagat, ang ilang kan-anan
maoy kanunayng mahimong abotanan aron makapahulay samtang
magpainit pinaresan sa naandang biko, budbod, puto, pandesal, sopas,
kape ug uban pa. Ang ilang kan-anan usab ang mahimong sagapanan sa
mga balita sa nanghitabo sa lawod.

Ang akong nasak-ang balay sa Initao, may painitan. Samtang

nanglawod ang mga lalaki sa maong panimalay, si Ante Asuncion, ang
inahan, magkalingaw usab og pamaligyag painit. Matod pa niya, ang
pagpamaligya og painit iyang nasunod sa iyang inahan nga nakasunod ra
usab sa iyang apohang babaye nga maoy usa sa unang namaligya og puto
sa tibuok Initao. Akong nasaksihan nga alas dos pa lang sa kaadlawon
momata na si Ante Asuncion aron magsugod na sa paghaling. Unahon
niya ang pag-init og tubig para sa kape ug dayon sugdan niya ang
paghikay sa puto ug sampoy. Ang iyang pagpamaligyag painit hangtod
na alas tres sa hapon nga mao usab ang oras sa pagpangabot sa mga
mananagat.

3. Ang Pagpanglibor2

Ang pagpanglibor mao ang labing dali nga makit-ang trabaho nga
bukas alang sa tanan. Ang gikinahanglan lang mao ang kusog sa pag-
aswat. Ang kasagarang mga tawo nga maglibor mao ang mga
bayungbayong, mga hamtong ug mga minyo nga wala makakuyog sa
pagpanagat, ug kadtong dili makakuyog sa pagpanagat kay dali rang

2
Ang pagpanglibor gikan sa Ingles nga pulong “labor”. Kini nagpasabot sa pag-aswat sa mga
banyora ug pagdahik sa mga sakayan.

5
 dagaton o mahubog sa duyan sa balod. Ang ilang trabaho mao ang
pagdahik sa sakayan gikan sa lapyahan aron makalutaw kini sa dagat,
pag-aswat og balik sa mingdunggong mga sakayan padulong sa
lapyahan, ug ang pag-aswat sa mga banyera sa isda nga kuha sa mga
mananagat padulong sa dapit nga palitanan sa mga lab-asera.

Ang pag-aswat sa sakayan dili daling buhaton ug gikinahanglan nga

ang moaswat kahibalo sa mga paagi aron dili mapiang. Ako kining nakat-
onan sa lisod nga paagi. Nakahinumdom pa ko nga sa unang pag-aswat
nako, mipiti og kalit ang akong dugukan. Ang nahitabo, kapin sa semana
kong nag-antos kay sakit iduko ug iti-ad ang akong lawas.

4. Ang mga Manghimoay og Sakayan

Ang usa pod sa mga importante kaayo nga trabaho nga nibutho sa
pagdaghan sa mga mananagat mao ang mga manghimoay og sakayan.
Ang kasagarang manghimoay og sakayan nagsugod og kat-on pinaagi
lang sa pagtan-aw-tan-aw sa mga antigo na og himo, mingpadayon sila
sa pagkat-on pinaagi sa pagtabang og buhat sa gagamayng bahin sa
sakayan. Sa paglabay sa pipila ka tuig human makakat-on sa paghimo sa
lainlaing parte sa sakayan, puyde na dayon silang mosulay og himo og
tibuok nga sakayan.

Si Ankol Junjun nga silingan ra sa akong nasak-an mao ang usa sa

akong nakaila nga manghimoay ug sakayan. Matod pa niya, iya rang
nakat-onan ang kahawod sa paghimog sakayan pinaagi sa iyang amahan
nga manghimoay pod og sakayan. Bisan tuod kon nakahuman siya
pagtuon sa kolehiyo isip usa ka seaman, usa ra siya ka tuig nga misakay
og barko gawas sa nasod ug iyang gipadaplin ang iyang pagka-seaman
aron mobalik sa iyang nakat-onan sa paghimog sakayan. Lahi ra kuno
tuod ang makakuwarta sa pagka-seaman apan ang kalipay sa paghimog
sakayan dili man ikabaylo.

6
 Sa paglabay sa panahon, daghan pang lainlaing trabaho ang namutho sa
katilingban sa mga mananagat. May maayong manggalam og mga pukot, mga
tindera, mga sakyanan nga nagserbisyo sa mga lab-asera, ug uban pa. Sama usab sa
upat ka trabaho nga akong gihisgotan, kining mga trabahoa namutho ra usab tungod
kay nakita man nga gikinahanglan kini sa mga mananagat.

Sa kinatibuk-an, kon ikumpara sa mga dagko nga panagatan sa ubang lugar

nga mabaligya sa ubang lugar sa Pilipinas ug sa ubang nasod, ang kinalayo-an nga
mabaligyaan sa mga kuha nga isda mao ang kasilinganan nga lugar sama sa Iligan
ug Cagayan de Oro.

Ang Lainlaing Klase sa Mananagat

Sa kinatibuk-an, kining lainlaing trabaho sa katilingban mao ang

nagalangkob sa katilingban sa mga mananagat. Apan kon ang mananagat ra ang
atong hisgotan, duna poy lainlaing klase sa mga mananagat. May lainlaing kalisod
nga nasinati ang lainlaing klase sa mga mananagat nga sibo usab sa ilang estado sa
kinabuhi. Sa akong pagpuyo didto, kining mga musunod ang mga klase sa
mananagat nga akong nailhan:

1. Mga Manginhasay

Ang baybayon sa Purok 7 lahi ra sa baybayon sa ubang lugar. Wala

kini gasahi sa adunahan nga pagkaon sa dagat. Balason ang baybay ug
naa ray bahin nga dunay gamay nga kagaangan nga nahimong balayan
sa gagmayng takla, balat, ug kinhason.

Tungod sa sitwasyon nga gamay ra ang puydeng panginhasan,

walay tagabaybay nga manginhas aron naay mabaligya sa taboan. Ang
kasagarang manginhas kadto lang wala na gyoy laing makaon, dili usab
kasaligan ang pagpanginhas kay dili sa tanang panahon nga dunay
makinhas sa kagaangan.

Nahinumdoman pa nako kadtong higayon nga misulay kog

panginhas, akong naila-ila si Nanay Linda. Tiguwang na siya nga

7
 banabana nako dili momenus sa saysenta anyos apan dili pod molapas sa
setenta. Matod niya namasin lang siya nga makakaplag og balat nga igo
ra pod isula niya ug sa iyang duha ka apo nga mingpuyo uban niya. Wala
na siyay laing ikasud-an kay dugay-dugay pa makapadala ang iyang anak
nga nagtrabaho sa Manila. Midugang pa siya og hisgot nga may panahon
pod nga daghan ang manginhas ilabi nag daghan ang di makalawod
tungod sa bagyo. Kon dili makapalawod ang mga tawo, ang
pagpanginhas ang madali-dali og buhat aron may ikasula.

2. Ang mga Manghubasay

Ang mga manghubasay lain usab nga pundok sa mangingisda. Pukot

lamang ang ilang gamiton. Dili sila mogamit og sakayan kay ang pukot
ila ra mang itaan. Ilang paaboton nga mohunas, mga alas 8 ngadto sa alas
9 sa gabii, ayha nila itaan ang taas nga pukot dapit sa kagaangan. Inigtaob
mosuksok ang lainlaing isda sa kagaangan ug unya matulay sila sa pukot
inighunas og balik. Pantat, kasag, ug uban pang isda nga sagad anaa lang
sa piliw ang kasagarang makuha ning maong paagi.

Ang mga manghubasay arang-arang gamay sa mga manginhasay

kay naa naman silay kaugalingong pukot. Bisan tuod nga dili pirmeng
segurado ang kuha sa pagpahubas, naa gyod silay mabaligya ug naa poy
makaon.

Si Gaw Remy nga talirongan lang nako, usa ka manghubasay.

Pamilyado siya ug mananagat usab ang iyang amahan. Tungod kay
maglain man gyod ang iyang ginhawa kon mokuyog siya sa pagpalawod,
ang iyang mahimo aron mabuhi niya iyang pamilya mao lamang ang
pagpahubas. Matod niya, wa gyod siyay gasa sa pagpangisda sa lawod.
Drayber siya sa traysikad sa una apan sa pagsuway niya og pahubas,
iyang nakita nga mas dako ang iyang igo niini. Nakauyon siya niini ug
mao ray iyang panginabuhian hangtod karon.

8
3. Ang mga Mamarungoy

Ang laing klase sa mananagat mao ang mga mamarungoyay.

Gitawag sila niini kay barungoy man ang kasagaran nilang makuha. Ang
barungoy usa sa daghang klase sa isda nga molupad (flying fish). Bisan
kon gitawag silag mamarungoyay, dili barungoy ra ang ilang makuha sa
pagpanagat. Manguha usab silag laing mga klase sa isda nga molupad
sama sa kalarion, bangsi, tayos, salawasid ug balo. Kasagaran magsugod
sila og panagat mga alas dos sa kaadlawon. Ilang rumbohon ang lawod
padulong sa mga dapit nga ilang nahibal-an nga kanunayng may kapaw.
Bisan pa man sa kangitngit sa kaadlawon, ang kapaw sa mga barungoy
makit-an na nila. Samtang maglawig sila padulong sa lawod, ang
tigtimon magsige usab og iwag sa dagat gamit ang flashlight. Ang mga
barungoy ug ang kauban aning klaseha sa isda mosulbong gikan sa dagat
kon mahayagan. Ang pagpanglupad sa mga isda kon maiwagan,
nagpasabot nga may kapaw sa isda nianang dapita. Kon makakita na ang
tigtimon sa kapaw, iya ra ning sundan hangtod nga mogitib na ang adlaw.
Iniggawas na sa adlaw, sugdan na dayon ang pagpamarungoy. Itagak ang
taas nga bandera nga molutaw sa dagat. Sinumpayan kini sa pisi nga may
tunga sa kilometro ang gitas-on. Gipatabanan kini og gagmayng
ginunting nga plastik nga mga unom ka pulgada ang gitas-on ug may usa
ka pulgada ang gibag-on. Kon maglutaw-lutaw na sa dagat kining bahina
sa pukot maingon kini og pundok sa isda ug sundon kini sa mga isda.
Kini usab nga bahin sa pukot gisumpayan sa labing hinungdanon nga
bahin sa pukot, ang bahin nga makasangit sa mga barungoy. Aduna kiniy
gitas-on nga usag tunga ka kilometro ug sinumpayan ang tumoy og laing
tunga sa kilometro nga gipatabanan gihapon og plastik. Tul-id lang ang
padulngan sa sakayan inigtagak sa bandera apan moliko kini inigtagak
na sa labing hinungdanong bahin sa pukot. Ang sakayan moliko og balik
ug mobalik didto sa dapit sa bandera inigtagak sa kataposang bahin sa
pukot (kadtong gipatabanan og plastik). Sa pagtagbo sa isig-ka-tumoy,
duha ka mananagat ang paspas nga mobitad sa pukot aron dili mahurot

9
og panglupad ang mga barungoy nga nalaang na sa pukot. Sa kataposan,
kon masira na ang tibuok pukot, magsugod na dayon og padpad sa mga
isda nga nakuha. Kasagaran mga alas diyes ngadto sa alas onse sa buntag
na makadunggo ang mga mamarungoy.

Ang pagpamarungoy nanginahanglan og dakong puhunan kay

hilabihang taasa sa pukot nga gikinahanglan ug nanginahanglan usab kini
og sakayan. Dili molapas sa upat ka tawo ang masulod sa sakayan sa
pagpamarungoy. Matod sa mga mamarungoy, ang sakayan mokabat
gikan sa P20,000.00 hangtod sa P30,000.00 ug lain usab nga P25,000.00
ang gikinahanglan sa paghimo sa pukot.

Ang presyo sa barungoy mag-usab-usab. Kon daghan kaayo ang

kuha mopresyo lamang ang usa ka banyera (nga motimbang og 40 kilos)
og P1,500.00. Pero kon mihit ang kuha moabot usab kini og P3,500.00.
Kon makadyakpat ang mga mamarungoy, makakuha silag lima ngadto
sa unom ka banyera. Ang kita kuhaan sa gasto sa gasolina ug ang
mahibilin bahinon sa mga namarungoy. May usa usab ka bahin ang
sakayan. Busa kon upat ka tawo ang mamarungoy, mahimo nga lima ang
magbahin kay may usa man ka bahin ang tag-iya sa sakayan.

Ang pagpamarungoy usa sa kasagarang kuyogan nako sa

pagpanglawod. Si Nong Archie ug Nong Amay maoy kasagaran nakong
kuyogan sa pagpamarungoy. Tungod kay ang pagpamarungoy buhaton
man kon ulan-ulan ang panahon, amo gyod tuod asdangon ang dagkong
balod. Samtang sila magpaspas sa pagbitad sa pukot, ako usab ang
magpaspas og limas sa tubig nga mosulod inighapak sa balod nga maoy
makaingon sa pagkalunod. Dili man lisod ang paglimas kay gipaangayan
man og bomba ang sakayan. Ang sakayan sa mamarungoy walay atop
kay ang atop sagabal sa pagbitad sa taas nga pukot.

10
 4. Ang Mangnibihay

Ang laing klase sa mananagat mao ang mga mangnibihay. Kining

matanga sa panagat nanginahanglan nga ang sakayan didto ra sa lawod
sulod sa duha ngadto sa tulo ka adlaw. Usahay moabot usab og lima ka
adlaw. Ang ilang mga sakayan dunay atop tungod kay gikinahanglan
man nga naa silay kapasilongan kon mag-init ug mag-ulan. Kini nailhan
sa ubang mga mananagat sa tawag nga pamayaw diin ang mga
mananagat magbalhin-balhin og payaw diin sila managat pinaagi sa
pamana, pangtaktak og pukot, o panubid.3 Sa laing lugar, gitawag kini
ug pangayaw diin ang mga mananagat mulawig gikan sa usa ka lugar
padulong sa lain aron makakuha ug mahibal-an kon asa ang lugar nga
dunay daghang isda.4

Sa dili pa molawod, mangandam ang mga mangnibihay. Magdala

silag bugas, mga panakot, kahoy para sugnod, biskuwit, kape, ug uban
pa. Ang paghimog gagmayng binugkos nga plastik nga dunay sulod nga
ata gikinahanglan usab aron naay magamit sa pagboga-boga. Kasagaran,
alas dose sa tungang gabii mopalawod ang mga magnibi. Ang ilang
pagpanagat magsugod sa pagpamasol ug lumayagan sa kaadlawon aron
naay ikapaon sa pagpamasol og dagkong isda. Pagsubang sa adlaw,
magsugod na ang mangnibihay og taktak sa ilang pukot didto sa dapit
nga naay payaw. Kini pagahimoon lang sayo sa buntag didto sa payaw
nga wala pa napukotan og dagkong lansa. Ang pagpamukot lahi ra sa
paagi sa pagpamarungoy. Magsugod kini pinaagi sa pagtagak og dakong
bato nga motimbang og traynta kilos. Ang dakong bato gihigtan sa pukot
nga may gitas-ong baynte ngadto sa baynte singko metros. Ang laing
tumoy sa pukot gihigot sa sakayan. Sa pagkahulog sa pukot, ang mga

3
Iwao Ushijima and Cynthia Neri Zayas, eds., Binisaya nga Kinabuhi (Visayan Life) (Quezon City:
University of the Philippines Library, 1994) p. 139
4
Ang pagpanubid usa ka klase sa pagpangisda. Sa Initao gibuhat ni pinaagi sa pagpaon ug
lumayagan sa taga ug pagpaguyod niini samtang gatuyok-tuyok ang sakayan didto sa payaw. Kasagarang
kuha ini mao ang tangigi, solinao, liplipan, ug uban pang dagko nga mga isda.

11
 mananagat magsaba-saba pinaagi sa pagdukdok sa sakayan gamit ang
bugsay ug sa pagpasaba sa makina sa sakayan. Pipila ka minuto ang
molabay, ang pukot haw-ason na sa mananagat. Kon daghan og kuha,
ang pagbira sa pukot dili makaya sa usa ra ka mananagat ug inantigo usab
kini kay kon dili dakong bugkos sa pukot ang imong birahon, tungod sa
kabug-at ang pukot mangabugto.

Sa pagkahuman og pamukot kada kaadlawon, ang mga mangnibihay

magbugaboga tibuok adlaw. Kining boga-boga usa usab ka paagi sa
pagpamasol diin gikinahanglan ang tinadtad nga lumayagan nga ikaw-it
sa pasol dayon ibugkos sa bato ayha itagak ngadto sa dagat ug iphan og
balig napulo ngadto sa napulog upat ka metros nga naylon. Sa pag-abot
og napulo ngadto sa napulog upat ka metros na ang natagak, kaliton kinig
bitad aron mabadbad ang bato ug andam na ipapaon ang pasol.

Human sa duha hangtod sa tulo ka adlaw sa pagpangnibi pa

modunggo ang mga mangnibihay. Kon suwertehon, mokita silag labing
minus P15,000.00. Sama sa pamarungoy, kini kuhaan og gastos sa
gasolina ug bahinon ang sobra segun sa ilang gidaghanon. May bahin
gihapon ang sakayan.

Si Nong Tikboy mao ang mangnibihay nga akong kasagarang

masakyan. Kasagaran, tagtulo mi kaadlaw sa lawod sa Oroquietta,
Mambajao, Siquijor, ug Bohol. May panahon usab nga makaabot mig
lima ka adlaw. Ang pagpangnibi pareha rag kita sa mga mamarungoy
apan dili kaayo ni hago kay di man paspasanay ang trabaho. Ang
nakahatag lang og kalisod aning pangnibi mao ang pag-antos nga way
kaligo og tubig nga tab-ang sulod sa pipila ka adlaw. Mangatol akong
lawas pag-abot sa ikatulong adlaw.

5. Ang Paggamit og Lansa

Ang pagpanagat ginamit ang lansa mao ang labing dakog kita sa
tanan. Kasagaran ang tag-iya sa lansa mga dato na og naa nay dakong

12
 kapital. May kaugalingon silang payaw nga mokantidad og duol
P50,000.00 ug lansa nga mokantidad og sobra sa usa ka milyon pisos.
Ang pagpanagat pinaagi sa lansa nanginahanglan og daghang “libor” nga
maoy tigkuha sa mga napukot sa lansa gikan sa payaw. Kining maong
pagpanagat pagasugdan sa paglawod sa tungang gabii. Rumbohon sa
lansa ang gipanag-iyang payaw. Sa kaadlawon itaktak na ang pukot
ngadto sa payaw ug sa pipila ka minuto, ang pukot bitaron sa lansa.
Kasagaran, alas diyes sa buntag na makadunggo ang lansa.

Mokabat og sobra sa usa ka gatos ka banyera sa lainlaing klase sa

isda ang makuha ug sa pagdunggo sa lansa may dagkong komprador na
nga may mga fish carrier ang nagpaabot.

Duna lang ka tawo ang may lansa sa tibuok Initao. Kaduha ra pod
ko nakasakay og lansa ug sa akong pagsakay duol baynte ka tawo ang
nakauban nako nga naglibor sa kuha.

May sagad nga mga problema ang lainlaing mananagat. Una mao nga dili
matagna ang panahon. Dili garantiya nga kon may kuha karon, may kuha usab sa
sunod nga mga adlaw. Daghan ang nangabukol sa pagpanagat. Ikaduha mao ang
pagbuot sa mga lab-asero ug mga lab-asera sa presyo sa isda. Bisan wala sila
kahibalo sa kalisod sa pagpanagat, dali ra silang makahatag og presyo sa isda. Kon
ang mananagat maulahi sa kasagarang oras sa pagdunggo, ang ilang kuha barato na
tungod kay daghan na ang nakauna og baligya.

Ang Hiring

Ang Hiring usa ka talagsaong gawi sa mga mananagat sa Initao kon madunggan
nila nga may kapaw nga nakit-an sa lawod. Ang pagkadungog kabahin sa usa ka kapaw
paspas nga mokaylap sa mga managhigalaay na nga mangingisda.

Sa akong pagpuyo sa Initao, daghang panahon nga akong nasaksihan ang pagkaylap
sa hiring tungod kay ang akong gisak-an namaligya man og painit ug ang puwesto
nahimong tapokanan sa mga mananagat nga mao pay pagdunggo ug sa mga mananagat

13
nga molawod pa. Ang mosunod usa ka dayalogo sa mga mananagat nga mamainit sa akong
gisak-an.

M1: Gaw, dyakpat ta diha karon?

M2: O, naswertehan kay. Grabeng kapaw didto sa Linros Uno. Nakalima

ka banyera mi karon.

M1: Hayahaya ah! Tag 27 ang daog kay. Dako kaayo kag igo ba.

M3: Unsa kang orasa mitaktak sa Linros gaw?

M1: Alas dos na kay.

Kini nga panagtabi sa mga mananagat kasagarang madunggan sa painitan. Daghang

panahon nga samtang namainit ang bag-ong nakadunggo, sila magsaysay sa ilang kaagi
didto sa lawod. Ang kasagarang magdalag bida sa estorya kadto gyong daghan og kuha.
Dili pod malikayan nga sa estoryahanay, mahisgotan kon asa dapita nakuha ang daghang
isda. Sa kaso nga akong gihatagan og dayalogo, ang mananagat nga daghag kuha mihisgot
nga sa Linros Uno niya nakuha ang kapaw sa isda. Ang Linros Uno ngalan sa usa ka payaw
nga puy-anan sa mga isda. Paghuman niya og hisgot sa ngalan sa payaw, gisundan og
hisgot sa laing mananagat nga dako kaayo siyag halin sa iyang kuha kay tag 27 kuno ang
daog. Ang buot ipasabot nila niini mao nga tag P2,700.00 ang presyo sa mga lab-asera sa
matag banyera sa isda. Misalmot dayon ang laing mananagat sa estorya pinaagi sa
pagpangutana kon unsang orasa siya mitaktak sa pukot didto sa payaw. Gitubag siya nga
alas dos sa hapon ni niya nakuha. Sa pagkahibalo sa mga mananagat nga alas dos nataktak
ang pukot, dunay kaubyag nga nabati sa mga mananagat kay tungod nga hapon na nakit-
an ang kapaw sa isda, posible nga naa pa ni sa mosunod nga adlaw. Tungod niini dunay
mibutho nga paglaom – paglaom nga dunay kapaw sa payaw sa Linros Uno nga nagpaabot
ra sa mga mananagat nga motaktak sa ilang pukot didto. Kini nga paglaom ipanabi sa mga
mananagat nga namainit sa akong gisak-an ngadto sa mananagat nga suod nila. Diri na
dayon mahimugso ang hiring nga dunay kapaw sa payaw sa Linros Uno.

Dili lang pod sa painitan magsugod ang mga hiring. Puyde pod ning magsugod sa
mga dapit diin naay mahitabo nga panagtapok sa mga mananagat – bisan ang managkumare

14
nga mga asawa og mga mananagat ug ang ilang mga anak nga makadungog kabahin sa
hiring, puyde pod nga motaho sa ilang mga bana o mga amahan.

Lain pod nga kasinatian nako mao ang pagkabati sa “hiring” samtang namayaw ko
kauban sa akong gisak-an nga mananagat didto sa payaw sa Siquijor. Among nasugatan
ang usa ka sakayan nga nailhan sa akong kauban nga mga mananagat sa Mambajao. Kay
nagkailhanay na man sila isip “managsilingan sa lawod”5, giingnan mi sa mga mananagat
sa Mambajao nga dunay kapaw didto sa ibabaw. (Ang buot nilang ipasabot sa “ibabaw”
mao ang mas norte pa sa ilang posisyon sa dagat). Tungod usab niini, usa ka hiring ang
nahimugso. Samtang mingsaka mi paibabaw6, may nasugatan ming sakayan nga taga-
Initao. Sa duol na ang sakayan, gisultian pod ni sa akong kauban kabahin sa hiring nga
iyang nadunggan gikan sa mga taga-Mambajao.

Dili sa tanang panahon nga malamposon ang mga mananagat kon ilang sutaon ang
hiring. Apan bisan pa nga walay isda silang makuha didto sa dapit nga gidungog nga may
hiring og kapaw, di ni nila ikasakit ug ikalagot sa nagtaho niini. Dili ra sila maghambin og
kalagot kay kahibalo man sila nga ang isda dili magpundo sa usa lamang ka lugar. Ang
hiring naghatag og paglaom nila nga basin pa diay makadyakpat ug makauli silag sayo.

Aron mas masabtan pa nato ang hiring, ato ning subayon pinaagi sa nagkalainlaing
ipasabot niining pulonga:

1. Hiring isip “Dungog” o “Huhungihong”

Ang hiring puyde nga nagagikan sa Ingles nga “hearing” nga ang
ipasabot sa Sinugboanong Binisaya, “pagdungog” (to hear) o “dungog”.
Sa paggamit niini sa laing paagi, puyde kitang moingon: “Naay babaye
sa pikas kalye nga gidungog nga balbal” o “Naay gidungog nga numero
nga mogawas sa suwertres karong gabii.” Niining paagiha, puyde nga
ang dungog usa ra ka huhungihong sa mga tawo.

5
Ang buot ipasabot niini mao ang panaghigalaay sa duha ka mananagat kay kanunay na silang
magkauban sa pagpanagat. Magkaila sila saw nawong apan wala sila kaila sa ngalan sa usag-usa ug
magtinawganay lang sila og “gaw”.
6
Ang buot ipasabot mao ang paglawig paingon sa norte gikan sa among posisyon.

15
 2. Hiring isip “Dungog” o “Balita”

Sama sa unang buot ipasabot sa hiring, gikan gihapon ni sa Ingles

nga “hearing”. Ang nakalahi lang niini mao nga ang gidungog dili ra usa
ka huhungihong apan usa ka balita, sama pananglit sa pag-ingon:
“Gidungog nga dunay disko karong gabii kay nangandam man og
dagkong bapols didto sa baskitbolan”.

3. Hiring isip “Husay”

Ang laing puydeng gigikanan sa pulong nga “hiring” mao ang court
hearing o sa Sinugboanong Binisaya, Husay sa Korte. Dinhi ang ipasabot
sa hiring mao nga gipaminaw ang matag partido nga may bangi sa usag
usa ug niini nga paghusay may mga tawo usab nga maminaw sa unsay
resulta sa maong husay.

Kining maong mga kahulugan ang posibleng gigikanan sa pulong nga “hiring” nga
gigamit sa mga mananagat sa Initao. Apan ang pangutana kon unsa ni nga hiring ang buot
ipasabot sa mga mananagat matubag lang sa mga musunod nga anib.

Konklusyon

Sa kinatibuk-an, ang mga mananagat sa Initao nagagikan sa Dalaguete, Bohol ug

Siquijor. Sila nagtinabangay sa ilang pagpuyo sa Purok 7 pinaagi sa paghimog usa ka
katilingban ug niini may mingbuthong lainlaing trabaho nga puydeng buhaton sa mga
kaubanan sa maong katilingban. Bisan tuod kon daghang klase sa mananagat, usa ra
gihapon ang ilang gipangandoy – ang makakuha silag daghan aron naa silay mahatag sa
ilang pamilya. Tungod kay ingon ani ang ilang pangandoy, ang pagsuta sa mga gitaho nga
Hiring og Kapaw kanunay nilang pagabuhaton.

Kini nga gawi sa hiring talagsaon kaayo. Naghatag usab nato kini og siplat kon
unsa nga klase ang katilingban sa mga mananagat sa Initao ug unsa ang mga nagakahitabo
sa ilang katilingban nga nagapakita og kasamahan sa nagakahitabo sa Hiring. Kining tanan
pagahisgotan sa mosunod nga anib.

16
 IKADUHANG ANIB

ANG HIRING UG ANG BEC

Ang kalihokan sa hiring dili ra taman sa panagat, kini mipadayon sa paglihok sa

kada adlaw nga kinabuhi sa mga tawo nga nagalangkob sa katilingban sa mga mananagat
sa Initao. Kini nagpahipi lamang luyo tanang buluhaton sa katilingban. Ato kini karong
tukion dia sa adlaw-adlaw nilang buluhaton sa paglaom nga kini makalamdag aron nato
makit-an ang BEC sa ilawom niining talagsaong gawi.

Ang Hiring Isip Kalihokan sa Katilingban

“Pang, ubanon namo si Makmak sa pagpangita nila ni Junjun,”

pahibalo ni Noy Archie kang Tatay Boy.

“Aw, mouban sab ko. Gihatagan na mog pang-gasolina ni Mayor?”

pangutana pa ni Tatay Boy.

“O. Sige, didto lang sakay kang Noy Amay kay gihatagan man sab
siya’g pang-gasolina,” tubag niya kang Tatay Boy. Unya miatubang siya
nako ug miingon, “Mak, kitay kuyog ugma ha? Atong silhigon ang dagat
aron makit-an to silang Junjun.”

“Sige Noy!” tubag nako.

Si Noy Archie mao ang kinamaguwangang anak ni Tatay Boy.

Gisundan siya ni Noy Amay. Naa na silay tagsa-tagsa nga pamilya, naglain
na og balay ug naa na poy kaugalingong sakayan. Sila ang pamilya
Calderon. Tulo na ka adlaw ang minglabay sa pagkalunod sa sakayan nga
gipanag-iya ni Junjun, usa sa mga mananagat sa Purok 7. Wala pa makit-i
si Junjun nga duna poy tulo ka kauban. Ang mga pamilya sa mga nawala
tungod sa pagkalunod mingdangop na sa Mayor sa Initao nga maoy
nagpasugo nga maghimog search and rescue operation aron sila makit-an.
Subo pamalandungon, wa gyod sila makit-i. Ang katilingban sa mga
mananagat dili malipayon sa resulta sa search and rescue operation sa
gobiyerno kay mubo ra man kaayo ang panahon nga gigahin niini. Tungod
niini giduol nilag balik ang Mayor ug minghangyo sila nga ang ilang
kapunongan na lang ang manginta sa mga nawala. Minghangyo lamang sila
og pang-gasolina. Gisugtan sila sa Mayor mao nga nagkasabot dayon silag
himog operasyon pagka sunod adlaw.

Alas singko na mi sa buntag nakalawig kauban ang laing siyam ka

sakayan. Sa paglawig, naghimog pormasyon ang mga sakayan nga morag
gisilhig ang lawod, gikan duol sa baybayon padulong sa lawod, sa banabana
nga tag tunga sa kilometro ang gilay-on sa matag sakayan. Pasado alas otso
na to sa buntag nga nakadawat silang Noy Archie ug teks nga nakit-an na si
Junjun ug iyang tulo ka kauban didto sa baybayon sa Kauswagan, Lanao
del Norte, mga sayisenta ka kilometro gikan sa Initao. Gidala kuno dayon
sila didto sa ospital ug gitabangan dayon sa lokal nga gobiyerno sa
Kauswagan. Bisan pa man nga nakit-an na nila si Junjun, nagpadayon pa
gihapon sa pagpangita ang tibuok katilingban. Niining panahona, ang ilang
gipangita mao na ang sakayan nga nalunod. Matod pa ni Noy Archie, ang
sakayan kon malunod di gyod kuno maunlod, makulob ra gydd ni ug
maglutawlutaw sa lawod. Mao nga pangitaon lang gyod ni aron madala og
balik sa Initao ug maayo kay mokabat man ang sakayan og P20,000.00
ngadto sa P30,000.00.

Alas diyes na namo nakit-an ang mga sakayan, mingdagsa na ni

kauban sa mga gapnod didto sa baybayon sa Kolambugan, Lanao del Norte,
mga otsenta ka kilometro gikan sa Initao. Suwerte lang pod kay ang
nakakita mga mananagat usab didto, ila kining gihayang sa baybayon aron
dali ra makit-an sa posibleng mangita niini. Human sa panagsultianay ug
pagpasalamat sa mga Initaonong mananagat ngadto sa mga mananagat sa
Kolambugan, ila kining gipuli-pulihan og guyod padulong sa Initao.

Pipila ka adlaw ang minglabay, naulian na ang mga nalunod ug may

panagtapok nga nahitabo sa kamalig ni Junjun, nagsugba-sugba og isda,

18
 inom og tanduay, ug kanta-kanta sa video singko. Kini gihimo isip
pagpasalamat nga walay nakalas nga kinabuhi.

Kini nga hitabo usa lamang sa daghang estorya kabahin sa ilang kalihokan nga
akong nasaksihan sa pagpuyo nako sa Initao gikan adtong Enero hangtod Mayo karong
tuiga. Makita nato nga bisan taliwala sa ilang sitwasyon nga gikinahanglan gyod ang
pagpangisda, wa sila nagduhaduha sa pagtabang aron makit-an ang ilang kaubang
mananagat nga napadpad. Bisan tuod nga nakadawat na silag teks nga nakit-an na ang ilang
mga kauban, ila pa gihapong gisakripisyo ang ilang usa ka adlaw nga kita sa pagpangisda
ug nagpadayon sa pagpangita sa sakayan nga napadpad.

Ubang Kalihokan sa Mananagat nga Adunay Kalabotan sa Hiring

Gawas sa akong nahisgotan nga kahimtang sa ilang kalihokan, ang kinaiya sa hiring
makit-an usab sa adlaw-adlaw nilang buluhaton bisan unsa pa man kini kagamay. Ang
mosunod mao ang kasagaran nilang buluhaton:

1. Ang Relasyon sa mga Mananagat ug mga Manglibor

Alas dose pa gani sa tungang gabii, ang mga manglibor magsugod

nag tapok-tapok sa baybayon – ang uban magtabi-tabi samtang ang uban
didto na matulog kaay kon duna nay kisaw sa baybayon, dali ra silang
makaduol aron motabang sa pagdahik sa sakayan. Kasagaran, ang mga
mananagat molawod sa alas dos sa kaadlawon apan aron nga makalawod
sila, gikinahanglan ang tabang sa mga manglibor aron sa pagdahik sa
sakayan. Sa pagdahik, unom ngadto sa napulo ka tawo ang gikinahanglan
nga moaswat ug motulod sa sakayan gikan sa lapyahan padulong sa
dagat. Kon mahuman na og dahik ang tanang sakayan (kasagaran
mahuman ni mga alas 3:30) ang mga manglibor manguli na sa ilahang
balay nga walay dalang kita sa ilang pagpanglibor.

Samtang naa pa sa lawod ang mga mananagat, duna pod silay

gigahin nga mga isda para sa mga nanglibor. Matod pa ni Noy Joseph
Luntayao nga akong nakuyogan kas-a sa pagpanagat, ang mga manglibor
importante nga mga katabang sa mga mananagat. Kon wala ni sila, lisod

19
 kaayo nga idahik ang sakayan. Ang pagdahik nga mabuhat ra sulod sa
lima hangtod pulo ka minutos basig maabtan pa og traynta minutos kon
wala ni sila. Gidugang pa niya nga gamay ra kaayo ang gipangayo nga
suhol sa mga manglibor, makontento na silag hatagan og tunga sa kilong
isda. Mao nga dili gyod rason nga hikawan pa ni sila. Dunay
pagtinabangay nga nahitabo niining duha ka klase sa trabaho, ang mga
mananagat natabangan sa mga manglibor og pagdahik sa sakayan
samtang ang mga manglibor natabangan usab sa mga mananagat pinaagi
sa paghatag ug gamayng bahin sa ilang kuha.

2. Ang Utang Kabubut-on sa mga Batan-ong Mananagat Ngadto sa mga

Tigulang

Kasagarang sa mga batan-ong mananagat dunay dili basta-bastang

relasyon sa tigulang nga mga mananagat, ilabi na niadtong kasagaran na
nilang kuyogan og panagat niadtong bag-o pa lang sila nagkat-on. Kining
maong klase sa utang kabubut-on sagad nga makit-ang kalihokan sa
katilingban.

Kining klaseha sa relasyon kanunay nakong makit-an sa akong

pagpuyo sa balay ni Nong Boy Calderon. Ang batan-ong mga mananagat
mohapit gayod sa iyang balay aron maghatod og isda ilabi na kon
mahibaw-an nila nga si Noy Boy wala nakalawod kay may gipamati sa
lawas tungod sa pangedaron. Sa akong pagpakisayod sa mga panghitabo,
akong napangutana si Noy Philip Hanog kabahin niini. Matod niya,
daghang batan-ong mananagat nga nagabuhat niini ngadto sa mga
tigulang nga mga mananagat nga maglisod na og panagat. Gibuhat ni nila
isip utang kabubut-on.

Sa kaso ni Nong Boy, adtong kusgan pa siya ug dako pa ang iyang

panagatan, di siya magduha-duhag dala og mga batan-on aron makakat-
on sa pagpanagat. Tuod man, daghan sa mga mingsulay sa pagpanagat
napakyas ug wala makalahutay niini aron mamahimong propesyon apan
kadtong mga nakalahutay gapadayon og kuyog sa iyang panagatan. Sa

20
 pipila lang ka tuig, kadtong mga batan-ona nahanas na sa pagpanagat ug
nakasugod na sa ilang kaugalingong panagatan. Si Noy Philip usa sa
mga batan-on sa una nga tinudloan ni Nong Boy. Karon nga si Nong Boy
duna nay sakit-sakit sa lawas dala sa iyang pangedaron, si Noy Philip usa
sa daghan nga mopaambit kang Nong Boy sa iyang kuha isip pagpakita
sa iyang walay sukod nga pagpasalamat sa pagkakat-on sa pagpanagat.

3. Ang Dunay Kuha nga mga Mananagat ug ang mga Silingan

Usa sa mga pasiaw didto sa Purok 7 mao ang panultihon nga kon
ikaw gani mamahimong mananagat, gikinahanglan nga ang imong balay
duol ra kaayo sa dagat. Kon layo gani ka sa dagat, ang imong dala nga
usa ka baldeng isda para sa imong pamilya mahimo na lang tunga o
wamport7. Ingon ani ang mahitabo kay ang kasilinganan nga malabyan
sa mananagat maghinay-hinay man og pangayo.

Kon kining matang nga gawi mabantayan sa usa ka tawo nga

langyaw ug walay hanaw sa mga kalihokan sa katilingban sa mananagat,
dali rang mahukman nga kining mga silingan nga nangayo mga tapulan
ug modawat rag limpyo gikan sa mananagat. Apan kon kini nga matang
sa gawi tukion pag-ayo, makita nato nga kini diay usa ka pananglitan sa
pagtinabangay ug pagpa-ambitay sa gasa.

Kini matawag nga usa ka pananglitan sa pagtinabangay ug pagpa-

ambitay kay ang duha ka hugpong (ang mananagat ug ang mga silingan
nga nangayo og isda) mabulahan man sa nahitabong kalihokan. Tinuod,
nga ani nga hugna ang mga silingan ra ang nakabenepisyo kay nakuhaan
man og kuha ang mananagat – kuha nga dugang unta nga konsumo para
sa iyang pamilya. Apan ang kuha sa mananagat dili matag-an, naa say
mga adlaw nga walay kuha tungod sa sakit sa lawas, importanteng mga
lakaw, bagyo, ug uban pa. Niining panahon sa kawad-on, ang madaganan
usab og dali mao ang mga silingan – ang mga bana adtong mga asawa

7
Binisaya sa Iningles nga One-Fourth

21
 nga nangayo sa usa ka baldeng kuha sa mananagat. Niining paagiha
makita ang kinatibuk-an sa pagtinabangay ug pagpa-ambitay.

4. Ang mga Walay Trabaho ug ang mga Dunay Panagatan

“Biyernes Santo man og nawong gaw,” matod pa ni Nong Rico.

Wala dayon mitubag si Noy Archie. Mipadulong siya ngadto sa

lingkoranan sa putohan sa iyang inahan, milingkod nga sama sa usa ka
tawo nga dunay problema nga pareha og gibug-aton sa tibuok kalibotan,
ug mitubag, “Nabukol mi kay,” matod niya. “Di gyod mi kalawod ani
ugma.”

“Aw, ana gyod nang panahon gaw. Kuwang man to silang Magic,
sakay lang sa nila,” tubag ni Nong Rico.

Sa paghisgot ni Nong Rico kabahin niini, ang nawong ni Noy Archie

naingon og petromax nga mikalit og siga. Iya dayong giadto si Noy
Magic ug wa magdugay, nagkasabot dayon sila nga magkuyog sa
pagpanagat. Niining paagiha, si Noy Archie nga wa na gyoy puhunan sa
panggasolina sa iyang sakayan, naglaom nga basin sa iyang pagkuyog
kang Noy Magic, makakuha og daghan ug makapalit na siyag
panggasolina sa iyang sakayan para sa mosunod nga mga adlaw.

Kining ingon niini nga mga butang sagad nga mahitabo sa Purok 7.
Bisan tuod nga ang mga mananagat nga dunay kaugalingong sakayan
mahimong magkaribal sa lawod, kon ang usa gani dili makagamit sa
iyang sakayan, dali ra kaayo ang pagdawat niya ngadto sa laing
panagatan nga sama ra pod nga kauban ra sila. Matod pa ni Ante Bibing
Calderon, ang mananagat makakita gyod og kuyogan nga mapanagatan
basta dili lang tapolan. Kon puno man gani ang tanang panagatan sa
Purok 7, duna pay daghang Purok sa Initao nga dunay mga katilingban
sa mananagat nga nasuod gihapon nila ug andam mopasakay og laing
mga mananagat.

22
 Sa akong pagpuyo didto, akong naamgohan nga ang ilang pagka
andam kanunay nga modawat og laing mga mananagat nga ganahan
mosakay uban nila, nagagikan sa ilang nagkahiusang kasinatian nga pait
kaayo kon ang mananagat dili makalawod. Tungod niini, kusog ang ilang
pakigduyog sa mga mananagat nga nagproblema kay way makuyogan
nga panagatan.

Kini nga mga kalihokan gamay lang sa kadaghan sa mga kalihokan nga makita sa
kada adlaw nga kinabuhi sa katilingban sa mga mananagat apan kon atong sutaon pag-ayo,
kini nga mga kalihokan dunay pagkaparehas. Ang pagkaparehas niini mao ang pakigduyog
sa tagsa-tagsa pinaagi sa pagtinabangay ug pag-inambitay nga makita nato sa mga tawo
nga sakop sa katilingban sa mananagat – ang mananagat, manglibor, mga asawa, mga
silingan, ug uban pa. Kini nga mga pagkaparehas dili kaayo matagad nila kay mora naman
god ni og naandan na nila ug dili na hunahunon pa. Kining maong pagkaparehas nga sagad
mahitabo maayo nga butang ug duna pod kiniy pagpaparehas sa mga mahinungdanong
batasan sa BEC nga nag-ingon nga, “Ang mga miyembro dunay lig-on nga pagsabot sa
pagkasakop ug responsibilidad sa isig-usa.8

Ang BEC sa Katilingban sa Mananagat

Ang BEC o Basic Ecclesial Communities usa ka “kongkretong panglantaw sa

Ikaduhang Konsilyo Plenaryo sa Pilipinas... Ang pagkatukod sa mga BEC usa ka dakong
buhat... apan pinaagi sa pagsalig sa mga tawo sa isig-usa, mga luna sa
panagtambayayongay isip managsilingan, katilingbanong kinabuhi, ang lig-ong kabubut-
on sa mga lumulupyo, ang gawi sa kayano, ug ang malahutayong kultura sa kahiusahan.” 9
Karon sa Initao, kini nailhan sa ngalan nga Gagmayng Kristohanong Katilingban. Kini nga
kalihokan sama ra sa Kasaulogan sa Pulong apan imbes nga ang Layko ang magpaambit,

8
“The members have a strong sense of belongingness and responsibility for one another. (They
live in communion).” Amado Picardal, The Basic Ecclesial Communities as Means for Social Transformation
in BECs in the Philippines: DREAM OR REALITY (Quezon City: Lexicon Press Inc., 2004), p. 141
9
“The concretized vision of the Second Plenary Council of the Philippines… The construction of the
BECs is one feat… but by people’s interdependence, spaces for neighborly cooperation, community life,
local people’s determination, habits of simplicity, and an enduring culture of solidarity.” Ferdinand D.
Dagmang, Basic Ecclesial Communities: an Evaluation of the Implementation of the Acts and Decrees of the
Second Plenary Council of the Philippines (PCPII) in Ten Parishes in the Philippines (Philippines, 2016) p. xxx

23
giawhag ang mga mangapil nga mopa-ambit og bisan gamay sa ilang nasabtan sa gibasa
nga Ebanghelyo. Wala poy pagkalawat nga mahitabo ug tungod kay kini pagahimoon man
pod sa kabalayan, sa dili pa taposon ang kalihokan pinaagi sa pagpanguros, dunay
panagsabot kon asang balaya himoon ang sunod nga kasaulogan ug duna poy mga pahibalo
sa mga kalihokan sa katilingban.

Sa akong pagpuyo didto ug sa akong pagpaniid sa mga tawo sa Purok 7, akong

nasuta nga gawas sa Gagmayng Kristohanong Katilingban, wala nay laing programa ang
parokya alang sa kalamboan sa katilingbanong kinabuhi. Ako pong nasuta nga dili kaayo
lig-on ang kapunongan sa GKK sa Purok 7. Daghang panahon nga imbes kausa sa usa ka
semana mahitabo ang panagtapok, kini mamahimong kasusa sa usa ka bulan, ilabi na kon
dunay lakaw kadtong mga aktibo. Tuod man, naay mga kalihokan nga mahitabo sa
katilingban sa mga mananagat apan dili ni kalihokan nga gipadagan sa Parokya, sama sa
lumba sa sakayan, mga paugnat sa kusog, ug uban pang kalingawan, mga programa sa
gobiyerno sa Initao ug mahitabo kini kon hapit na ang Pista.

Konklusyon

Gawas sa Hiring, managsama ang sagad nga kalihokan sa mga sakop sa katilingban
sa mga mananagat – pakigduyog pinaagi sa pagtinabangay ug pagpaambitay. Kining
maong pakigduyog maayo kaayo nga mga butang nga gikinahanglan usab isip kinaiya sa
BEC.

Subo lang pamalandungon nga bisan kini sagad na unta nga batasan sa katilingban
sa mga mananagat, ang ilang BEC nga ginganlan og Gagmayng Kristohanong Katilingban,
dili mabungahon para nila. Unsa kahay kakulangon sa Gagmayng Kristohanong
Katilingban nga angay hatagan og pagtagad sa Parokya sa Initao aron kini
magmabungahon alang sa mga mananagat? Ngan kahang dili man malambigit ang
kinaiya’g pamatasan sa hiring isip usa ka tigbayon sa pagpalambo sa GKK? Kini nga mga
pangutana atong tukion sa mga mosunod nga anib.

24
 IKATULONG ANIB

ANG BEC ISIP LUNA SA KAUSWAGAN SA KATILINGBAN

Ang talagsaong mga mithi nga makita nato diha sa mga kalihokan sa katilingban sa
mga mananagat kihanglan gayod untang makita diha sa BEC. Apan subo lang hunahunaon
nga dili kini makita diha sa BEC nga gipasiugdahan sa Parokya. Ngano kaha? Niini nga
anib, atong tukion ang posibleng mga hinungdan nganong luya ang ilang BEC. Ato ning
mahibal-an pinaagi sa pagtuki sa Kasaysayan sa BEC sa Pilipinas, ang mga tumong niini,
ug ang mga kakulangon.

Ang Kasaysayan sa BEC sa Pilipinas

Ang BEC (Basic Ecclesial Communities) sa Pilipinas nahimugso adtong dekada

sayisenta pinaagi sa mga misyonero gikan sa ubang nasod nga nagpasiugda niining maong
kalihokan sa pipila ka bahin sa Mindanao ug sa Negros. 10 Kini usa ka lihok nga dinasig sa
imahe sa Simbahan isip simbahan sa mga kabos nga unang gitanyag ni Papa Juan XXIII
pinaagi sa radyo usa ka bulan sa wala pa sugdi ang Ikaduhang Konsilyo Batikano nga nag-
ingon, “Kabahin sa kabos nga mga nasod, makita ang Simbahan nga nagapabilin sa iyang
kinaiya ug sa buot niyang mahitabo sa iyang kaugalingon: ang Simbahan sa tanang
katawhan ug, sa linain nga paagi, Simbahan sa mga kabos.”11

Ang paggamit sa imahe sa simbahan isip simbahan sa mga kabos dili lang sa Pilipinas
nahitabo. Kini nakadasig usab sa ubang pobreng nasod nga motubag niini nga imahe sa
simbahan sama sa Latin America ug Africa.12 Sa Brazil gitawag kini og Comunidades

10
“In the late 1960s, immediately after Vatican II, foreign missionaries in the frontier mission areas
in Mindanao and Negros formed the first BECs.” Amado Picardal, The Basic Ecclesial Communities in the
Philippines: Recent Developments and Trends retrieved from http://cbcpbec.com/?p=397 on August 18,
2017.
11
“With respect to the underdeveloped countries, the Church appears as it is and wants to be: the
Church of all people and, in particular, the Church of the poor.” Alvaro Barreiro, Basic Ecclesial Communities:
The Evangelization of the Poor (New York: Orbis Books, 1982) p. 4.
12
George Rimando, “Ecclesiological Foundations of BECs: History of BEC Development in the
Philippines” retrieved from http://www.davaocatholicherald.com/wp-content/uploads/2014/08/econd-
Conference-History-of-Basic-Ecclesial-Community-BEC-in-the-Philippines-Most-Rev.-George-B.-Rimando-
DD.pdf on August 20, 2017.
Eclesiales de Base (CEB). “Hapit tanang CEB sa Brazil, nahimutang sa kabanikanhan ug,
ang pipila, nga anaa sa kabos nga mga kasilinganan sa hilit nga bahin sa mga dakbayan,
mga komunidad sa mga kabos.”13

Ang pag-umol sa BEC sa Pilipinas nagpadayon human sa Ikaduhang Konsilyo Batikano.

Ang imahe sa simbahan isip Simbahan sa mga Kabos nga maoy nakadasig sa kalihokan sa
BEC nadugangan pa og bag-ong ideya nga bunga sa Ikaduhang Konsilyo Batikano sama
sa pagtawag sa BEC isip maayong sinugdanan alang sa bag-ong kapunungan nga
nakatukod sa sibilisasyon sa gugma nga atong makita sa Redemptoris Missio ni Papa Juan
Pablo II.14 Inubanan sa mga dokumento nga Gaudium et Spes nga naghisgot sa mga
pagtulon-an sa Simbahan kabahin sa relasyon sa katawhan ug Lumen Gentium nga
naghisgot sa katawhan isip Katawhan sa Ginoo. 15 Kini nga ideya nakapalig-on ug
nakadugang sa pagdasig sa pagpadayon ug pagpalambo sa nasugdan nga BEC.

Niadtong 1991, nahitabo ang Ikaduhang Konsilyo Plenaryo sa Pilipinas. Bunga niini ang
paghatag og linaing pagtagad sa pagpalambo ug pag-umol sa BEC sa tibuok Pilipinas, kini
giklaro sa pag-ingon nga ang BEC “nga dunay nagkalainlaing pangalan ug porma
kinahanglan gayod nga makusganong ipalambo alang sa hingpit nga pagpuyo sa
Kristohanong bokasyon diha sa mga dakbayan ug kabanikanhan.”16

Sa pagkakaron, ang programa sa BEC anaa na sa mga Diyosesis sa Pilipinas. Dako na kini
og natabang sa mga nakalahutay ug malampusong nagpadayon sa BEC.

Ang Tumong sa BEC sa Pilipinas

Ang eklesyolohikanhong tigbayon sa BEC namugna pinaagi sa pagsunod niini sa

nagkalainlaing Diyosesis sa Mindanao (sama sa kanhi Prelatura sa Tagum, Arkodiyosesis

13
“Nearly all the CEBs in Brazil, located in the rural areas and, to a lesser extent, in the poor
neighborhoods on the outskirts of cities, are communities of the poor.” Alvaro Barreiro, Basic Ecclesial
Communities: The Evangelization of the Poor (New York: Orbis Books, 1982) p. 8.
14
cf. John Paul II, Redemptoris Missio no. 51
15
“For those who believe in Christ, who are reborn not from a perishable but from an imperishable
seed through the word of the living God, not from the flesh but from water and the Holy Spirit, are finally
established as a chosen race, a royal priesthood, a holy nation, a purchased people.. who in times past were
not a people, but are now the people of God.” Pope Paul VI, Lumen Gentium no 9.
16
“Under various names and forms must be vigorously promoted for the full living of the Christian
vocation in both urban and rural areas.” 2nd Plenary Council of the Philippines Article 110.

26
sa Davao, ug ubang bahin sa Mindanao, Kabisay-an ug Luzon)17 nga may managsamang
gambalay aron mahimong sumbanan alang sa tumong sa BEC sa matag Dayosis sa
panglantaw sa Ikaduhang Konsilyo sa Pilipinas nga nag-ingon, “Ang atong panglantaw sa
Simbahan isip panaghiusa, pagsalmot ug misyon, bahin sa Simbahan isip parianon,
propetanhon ug harianong katawhan, ug Simbahan sa mga kabos - usa ka nabag-ong
Simbahan, karong panahona nakakaplag og pagpadayag diha sa usa ka simbahanong
lihok”.18 Kining maong mga tumong nga nagasukad sa eklesyolohikanhong tigbayon sa
BEC nabahin sa tulo nga mao ang mosunod:

1. Propetanhong Bahin

Ang bahin sa pagkapropeta sa BEC nagatumong nga mahatagan og

pagtagad ang mga kalihokan nga makatabang sa pagpalambo sa pagtuong
Kristohanon pinaagi sa pagpaambitay sa Pulong, paghatag og seminar,
katekesis, ug mga kalihokan nga makapaumol sa mga sakop sa BEC aron
madugangan ang ilang kaalam kabahin sa atong Pagtuo ug kini mapa-ambit
usab nila ngadto sa uban.

2. Parianong Bahin

Ang BEC nagatumong usab pinaagi sa parianon nga bahin sa

paghatag og pagtagad sa mga liturhikanhong kasaulogan sama sa Misa,
Kasal, Bunyag ug uban pang kalihokan sa pag-ampo.

3. Harianong Bahin

Tumong usab sa harianong bahin ang paghatag og pagtagad sa

matag sakop sa BEC sa mga programang nagalambigit sa mga pisikal nga
bahin sa pagsaksi ug pagsinati sa pagtuong Kristohanon. Kini mahitabo
pinaagi sa mga programa alang sa panginabuhi nga maoy makatabang sa

17
Amado L. Picardal, An Ecclesiological Framework: The Promotion of the Social Action Dimension
in BEC Formation in the Light of PCPII, the National Pastoral Plan and BEC Program and Experiences in A
Keynote Address to the National Consultation of BEC Promoters on the Social Concern of Basic Ecclesial
Communities of the Philippines (Tagaytay City, 1996).
18
“Our vision of the Church as communion, participation and mission, about the Church as priestly,
prophetic and kingly people and as a Church of the poor – a Church that is renewed is today finding
expression in one ecclesial movement.” PCP II 137

27
 mga kinahanglanon sa matag pamilya, ang pagpakita sa kalinaw ug
hustisya, ang pagtinabangay sa pisikal nga mga panginahanglanon sa mga
sakop sa BEC.

Ang Mga Kakulangon sa BEC sa Initao

Niadtong Nobyembre 11-15, 2002, dunay panagtipok sa Sugbo nga gisalmotan sa

mga nangatungdanan sa BEC gikan sa lainlaing Dayosis. Sa ikaduhang adlaw sa ilang
panagtapok, ilang natigom ang lainlaing rason sa kapakyasan sa pagpalambo sa BEC. Ang
nagbalik-balik sa ilang mga pagpaambit mao ang hirarkiya sa simbahan – ang negatibo nga
bahin niini o ang kakulang sa suporta sa kaparian, maghawod-hawod nga batasan sa mga
pangulo, kulang sa kasayoran sa BEC ug dili kursonada sa pagpatuman sa BEC.19

Ang uban ani nga rason pareha usab sa mga kakulangon sa BEC sa Purok 7 Initao
nga maoy nahimong hinungdan sa kapakyasan sa pagpalambo sa BEC. Ang tulo ka bahin
sa eklesyolohikanhong tigbayon sa BEC naghatag na unta og tukmang mga sukaranan aron
magmalamposon ang kalihokan sa BEC sa Purok 7 apan bisan pa sa kaanindot sa mga
nasulat nga panglantaw sa PCPII alang sa BEC, kini nagpabilin lang nga letra sa mga papel
ug dili mahitabo sa reyalidad kon kini dili matarong og patuman sa mga lumilihok sa
simbahan. Ang mga musunod mao ang mga kakulangon sa BEC sa Initao:

1. Ang Lahing Prayoridad nga Nahiayon sa Ilang mga Batakang nga

Panginahanglan

Kasagaran sa mga lumulupyo sa Purok 7ang panginabuhi anaa sa

dagat. Ang mga mananagat kasagaran molawod sayo pa kaayo sa
kabuntagon ug mouli sa hapon na usab; ang ilang mga asawa nga maoy
nahibilin gaatubang usab sa ilang mga trabaho aron pagtimbang sa mga
gastohan sa panimalay o dib a kaha nagabantay sa ilang mga anak nga
gagmay pa kaayo; ang mga anak nga dagko na kasagaran naa sa eskuylahan
o ang uban mingkuyog sa mga amahan sa pagpanagat. Mao niy ilang

19
Jose Marie Delgado, Manny Gabriel, Estela Padilla, Amado Picardal, eds., BECs in the Philippines:
The Basic Ecclesial Communities as Means for Social Transformation (Quezon City: Lexicon Press Inc., 2004),
p. 20

28
 sitwasyon. Karon kon duna ganiy panagtapok sama sa BEC, ang mga asawa
ra gayod ang kasagaang makaapil. Ang ilang mga tuyo nagkalainlain pa
gayod. Dunay moapil kay ganahan lang makisayod kon unsa ning BEC, ang
uban usab moapil kay nakasulay na sila niini ug ganahan sila nga ipadayon
ang ilang nasulayan. Naa untay mga mananagat nga interesadong moapil
apan tungod kay sayo gyod silang mopalawod, kinahanglang wala pay alas
siyete sa gabii. Ang nahitabo mao nga nag-anam-anam og ka gamay ang
nanambong sa panagtigom. Kasagaran sa wala molahutay kadtong
nagpakisayod lang ug dili interesado sa maong kalihokan.

Karon, mabasol ba nato sila sa ilang mga rason nga dili sila makasalmot sa
maong kalihokan? Lisod usab kon ang mga mananagat dili lang
papanagaton anang adlaw nga dunay panagtapok sa BEC. Unsa may ilang
ipakaon sa ilang pamilya? Di pod nato mabasol ang mga asawa nga dili
interesadong mosalmot sa panagtapok kay wala man sila maumol sa
Pagtuong Kristohanon. Dili nato ikalimod pero daghan gyod baya ang
gibansagan og “Katulo-liko” o KBL nga ang ipasabot makatulo lang
mosulod sa simbahan sa tibuok nilang kinabuhi, panahon sa ilang Bunyag,
Kasal ug Lubong.

2. Ang Kakulang sa mga Gitanyag nga Programa sa Parokya nga

Nahiuyon sa Harianong Bahin sa Eklesyolohikanhong Tigbayon

Ang kasagarang programa nga ilang nasinati gikan sa lokal nga

gobiyerno ug dili gikan sa parokya. Ang BEC dili lang pundok para sa bible
sharing, dili usab ni kutob ra sa liturhikanhong mga panagtapok. Ang
nagpadayong katuyoan sa BEC mao ang pagpalambo ug paglangkob sa tulo
ka eklesyolohikanhong tigbayon ug pagtubo isip katilingbang parianon,
propetanhon ug harianon.20 Kon kini mahatagan og pagtagad, ang

20
“BECs are not just bible-sharing groups. Neither are they only liturgical assemblies. The ongoing
task of BECs is to develop and integrate these three dimensions and grow as priestly-prophetic-servant
communities.” Amado L. Picardal, An Ecclesiological Framework: The Promotion of the Social Action
Dimension in BEC Formation in the Light of PCPII, the National Pastoral Plan and BEC Program and

29
 pagpasabot sa kinabuhing Kristohanon mas mapalawom pa tungod kay ila
naman kining mabati dili lang tungod sa bible sharing kondili tungod kay
ilang makita sa laing paagi ang pagpuyo sa kinabuhing Kristohanon.

3. Dili kursonada sa pagpatuman sa BEC

“Te Bebing, karon man tong alas tres ang BEC no?” pangutana pa
nako kang Ate Bebing.

“Di madayon Mak, milakaw man god tong among pangulo kay,”
tubag pa ni Ate Bebing kanako.

“Ikaw na lay pasayon karon, Te,” pasiaw pa nako.

“Di ko uy! Ulaw kaayo,” tubag niya.

Udto to nga nakapangutana gyod ko kang Ate Bebing kabahin sa

nasabotan nga BEC. Apan tungod lagi kay naa diay laing lakaw sa Cagayan
ang ilang pangulo, wala na lang una ipadayon ang BEC. Ako siyang
gikomedyahan nga siya na lang ang magpasayon apan wala siya mosugot
kay maulaw kuno siya.

Kini nga sitwasyon atong suwayan og butang sa mas lapad nga

panglantaw. Karon atong hunahunaon unsay mahitabo kon ang tanang
sakop sa BEC pareha og rason kang Ate Bebing kon wala ang ilang pangulo.
Dili ba dako kaayong kawad-on? Wala gyoy mahitabong panagtapok.

Kini ang tulo ka mga pananglitan nga akong nakita sa akong akong pagpuyo didto sa Purok
7. Duna pa tingaliy ubang pananglitan nga wal nako nabantayi apan kining tulo maoy dayag
kaayo ug maoy daling masiplatan.

Konklusyon

Ang BEC sa Pilipinas nahimugso tungod kay gikinahanglan ni sa katawhan. Ang

mga pagpaningkamot sa mga misyonero nga gikan sa ubang nasod nga maoy nagsugod

Experiences in A Keynote Address to the National Consultation of BEC Promoters on the Social Concern of
Basic Ecclesial Communities of the Philippines (Tagaytay City, 1996).

30
niini mamahimong kawang kon dili moduyog ang katawhan. Nagmalamposon ang BEC
sa pipila ka bahin sa Pilipinas tungod kay ila mang natubag ug nahatagan og pagtagad ang
tulo ka bahin sa eklesyolohikanhong tigbayon. Nindot kaayo ang mga bunga sa pipila ka
dekada nga pag-umol sa BEC – gikan pa sa pirmerong mga tuig niini hangtod paghuman
sa ikaduhang konsilyo plenaryo.

Sa kaso sa BEC sa Purok 7 sa Initao, bisan tuod nga ang ilang adlaw-adlawng
kalihokan sa pagpanagat may pagka susama sa BEC, wala mahimong malampuson ang
BEC. Lig-on na unta kaayo ang ilang pundasyon ug naa na unta silay mga gibuhat aron
matabangan ang ilang mga kauban nga naglisod apan tungod kay wala mahatagig pagtagad
ang tulo ka eklesyolohikanhong tigbayon, ang ilang BEC nagatakilid ug gamay na lang
ang kulang aron kini mayabo ug mahimong kapakyasan.

Kasagaran man god, ang ilang gibuhat mao ra ang pagpaambitay sa Pulong. Maayo man
ni apan kon wala ganiy igong pag-umol nga mahitabo pinaagi sa Simbahan, dili
makalahutay ang mga sakop nga pagaingnon nga “motungha lang kon bulanon.” Apan
wala nila atimana ang pagpalambo ang Parianong bahin niini. Dili sila aktibo sa pagsalmot
sa mga liturhikanhong kalihokan sama sa Misa ug taphaw ang pag-atiman sa ilang pagtuo
ug pagpalig-on sa ilang gugma ngadto sa Ginoo.

Karon nga ato nang nasuta ang mga kakulangon ug ang mga hinungdan sa kapakyasan sa
BEC sa Purok 7 sa Initao, unsa kahay angay buhaton aron kini mahilot ug mamahimong
malamposon sa umaabot? Kining pangutanaha atong tubagon sa sunod nga anib.

31
 IKAUPAT NGA ANIB

KONKLUSYON UG MGA REKOMENDASYON ALANG SA BEC SA INITAO

DOMINGGO. Adlawng igpapahulay. Panahon nga tingtapok sa

pamilya aron mosimba. Apan alang sa mga mananagat sa Purok 7, dili lang
ni tingtapok sa ilang pamilya ug tingsimba. Mao usab kini ang panahon nga
ting-ayo sa ilang mga pukot nga nangabugto kay natulayan sa dagkong isda,
tinglimpyo sa ilang panagatan kauban sa mga gamit pangpanagat nga tibuok
semana nga basa sa tubig sa dagat ug nabulit sa himbis sa isda. Gani kadtong
mga mananagat nga Katoliko lang sa ngalan di gyod mosulod sa simbahan.
Ang uban di gyod mopahulay bisan og Dominggo. Magpadayon gihapon
sa pagpanagat.

Usa to kabuntag paghuman sa alas sayis nga Misa nga nakahigayon

ko og suroy padulong sa baybay. Tungod kay kapin sa bulan na ko sa maong
lugar, daghan na kong nailhan nga mga mananagat. Samtang nalingaw kog
tan-aw sa mga iro nga nagdagan-dagan sa hunasan, akong nakit-an si Noy
Sitoy nga nagsusi sa mga bugto sa iyang pukot. Si Noy Sitoy Jalagat usa
usab ka mananagat nga silingan ra sa akong gipuy-an. Wala siyay asawa ug
anak apan siyay gabuhi sa iyang pag-umangkon ug sa iyang inahan.
Samtang nagpadulong ko sa iyahang panagatan, nakakita na siya nako ug
gikamay ko niya.

“Wa diay ka miuli sa Iligan, Mak?” pasiuna pa niya.

“Wala lagi Noy, kay mokuyog ko pagpangnibi kang Noy Tikboy

unyang gabii.” tubag nako.

“Aw maayo gani no kay di ra ka mahubog21 sa dagat?”

21
Ang pagkahubog sa dagat makumpara sa ininglis nga pulong nga Vertigo. Lahi ra ni siya sa gidagat
kay ang gidagat luod man ang pamati unya nindot kaayo isuka. Ang pagkahubog dili luod ang pagbati apan
mura ka’g malipong kon mutindog ka samtang naa sa sakayan o bisan inig tunob na sa mala nga yuta.
 “Nagrasyahan ra pod sa Ginoo Noy nga di ra ko mahubog samtang
naa sa dagat pero inigkahuman lagig panagat, bisan naa na ko sa balay,
maglisod pa gihapon kog lakaw.”

“Aw normal ra na, Mak. Lain pay ato, nakit-an man to nako silang
Bebing nga minggikan ganina paingon sa Simbahan, wa diay ka mikuyog
nila?”

“Didto na mi sa Simbahan nagkita, Noy. Nya naa man silay laing

gilakaw karon. Ikaw, Noy? Misimba na ka?”

“Wa lagi. Dugay na man kaayo kong way simba-simba. Unsaon man
god nga ang pagtahi aning buslot sa pukot dugay man mahuman, unya
kinahanglan man gyod ning ayohon kay basig wa na koy kuha kon dako na
kaayo ang buslot. Inigkahuman ani, naa poy ubang mananagat nga mobayad
nako pagtahi sa buslot sa ilang pukot. Unya na gyod kong hapon mahuman
ani.”

Wa dayon ko nakatingog sa iyang tubag. Bitaw sab, tinuod baya ang

iyang giingon. Lisod usab kong iya rang biyaan nga nangabugto niyang
pukot. Mosumpay na unta kog estorya niya para lang mapatay ang kahilom
apan mora man og nabasa niya akong gihunahuna ug mipadayon siyag
estorya.

“Bisan bayag wa na koy simba-simba, Mak, wa gyod baya nako

kalimti ang Ginoo. Sa di pa ko molawod, mangadye gyod baya ko. Nya
magpasalamat pod ko sa iyaha kada dunggo. Makasabot ra tingali ang
Ginoo sa akong sitwasyon, Mak, no?”

Kinatibuk-ang Kalangkoban

Si Noy Sitoy usa sa daghang mananagat sa Purok 7 nga pareha og sitwasyon kon
Kristohanong pagtuo ang hisgotan. Karon, bisan tuod nag-ingon ang simbahan nga “ang
Santos nga Yukaristiya ang sinugdan ug kinapungkayan sa Kristohanong kinabuhi” 22 ug

22
“The Eucharist is the source and summit of the Christian life.” CCC 136

33
nag-ingon ang balaod sa simbahan23 nga “matag Dominggo ug sa ubang balaang adlawng
iglilihi, gikinahanglan nga motambong sa Santos nga Misa ang mga magtutoo,” 24 angay ba
nga kondenahon nato sila tungod sa ilang kakulangon?

Sa nanglabay nga mga anib, atong nasuta nga kining mga mananagat sa Purok 7 sa
Initao, nga kanunayng motubag sa hiring og kapaw sa payaw, gikan sa lainlaing lugar sa
Kabisay-an - Bohol, Dalaguete ug Siquijor. Sama sa ilang talagsaong gawi nga gihinganlan
og hiring, duna silay lainlaing mga kalihokan nga amgid hiring. Sa pangutana nga unsay
panagsama sa mga kalihokan sa katilingban sa mga mananagat ug sa BEC, atong
nakitaa nga ang panagsama niini makita sa pagpakigduyog sa matag-usa pinaagi sa
pagtinabangay ug pagpaambitay. Kon buot hunahunaon, ang mga kinaiya ug pamatasan sa
BEC nakatuhop na gyod unta sa katilingban sa mga mananagat sukad pa sa pagkatawo nila
kay mao na man kini ang ilang namat-an nga pamaagi. Gani, wala na sila nagbalibali sa
ilang kasagarang kalihokan kay alang nila, kini kabahin na sa ilang adlaw-adlawng
panginabuhi. Ang ilang pakigduyog sa matag-usa pinaagi sa pagtinabangay ug
pagpaambitay sama ra sa ilang pagginhawa gamit ang ilang ilong – wa na ni nila
hunahunaa, otomatik na ni nila nga gibuhat.

Subo hunahunaon nga ang ilang adlaw-adlawng kalihokan ug ang BEC kutob ra
dinhi sa panagsama sa kinaiya ug pamatasan kay dili man malahutayon ang ilang BEC.
Tungod niini, nakapangutana ta, unsa kahay kakulangon sa ilang BEC nga angay
hatagan og pagtagad? Ngano kahang dili man malambigit ang kinaiyag pamatasan
sa hiring isip usa ka tigbayon sa pagpalambo? Ato kining natubag pinaagi sa pagtuki sa
eklesyolohikanhong tigbayon sa BEC nga namugna sa lainlaing Dayoses sa Mindanao.
Ang eklesyolohikanhong tigbayon sa BEC nabahin og tulo: ang Propetanhong Bahin nga
naghatag og pagtagad sa mga kalihokan nga makatabang sa pagpalambo sa pagtuong
Kristohanon pinaagi sa bible sharing, seminar, katekesis; ang Parianong Bahin nga
naghatag og pagtagad sa mga liturhikanhong kasaulogan sama sa Misa, Kasal, Bunyag,
Kasaulogan sa Pulong; ug ang Harianong Bahin diin naghatag og pagtagad sa matag
sakop sa BEC sa mga programang naglambigit sa mga pisikal nga bahin sa pagsaksi sa

23
Ang tigsulat gagamit ani nga pulong isip binisaya sa ininglis nga Canon Law.
24
“On Sundays and other holy days of obligation, the faithful are obliged to participate in the
Mass.” Can. 1247

34
Kristohanong pagtuo pinaagi sa mga programa alang sa panginabuhi, pag-aghat sa kalinaw
ug hustisya, ug ang pagtinabangay sa mga pisikal nga panginahanglanon sa mga sakop sa
BEC.

Atong nasuta nga sama sa “sug-angan nga tulo ray tiil”25 nga dili makabarog kon
kuhaan og usa ka tiil, ang BEC dili magmalungtaron kon makulangan og bisan usa ra ka
bahin sa eklesyolohikanhong tigbayon. Mao ni ang nahitabo sa BEC sa Purok 7 sa Initao,
mao ni ang hinungdan nganong dili magmalungtaron ang ilang BEC, mao usab kini ang
hinungdan nganong dili malambigit ang kinaiya ug pamatasan sa hiring isip tigbayon sa
pagpalambo sa ilang BEC. Kon ato pa gyong tugkaron sa mas lawom nga bahin, ang mga
mosunod nga mga kakulangon sa BEC sa Initao nga maoy hinungdan nga dili kini
malungtaron: 1. Ang lahing prayoridad nga nahiuyon sa batakan nilang mga
panginahanglan; 2. Ang kakulang sa mga gitanyag nga programa nga nahiuyon sa
harianong bahin sa eklesyolohikanhong tigbayon; ug ang 3. Ang pagkawalay kursonada sa
pagpatuman sa BEC.

Mga Mapamalandungong Tambag

Karon nga ato nang nahibaloan ang mga kakulangon sa BEC sa Initao nga maoy
hinungdan nga dili kini malungtaron, unsa may angay natong tubag alang niini? Ang
musunod mga ang atong puydi itubag.

1. Imersyon sa BEC Animators ngadto sa Katilingban sa mga

Mananagat

Ang kakulang ug kaalam bahin sa usa ka lugar usa sab ka

kahuyangon ug mahimong hinungdan sa dili magmalungtaron nga BEC.

Ang paghatag og panahon sa mga animators sa BEC nga mulusbog

ngadto sa lugar sa katilingban sa mga mananagat makahatag ug dugang
kaalam nila aron mas masangputon ang ilang paggalam sa BEC.
Masangputon ni tungod kay naa naman silay kaugalingong kasinatian sa

25
Ang tagsulat nagpasabot sa tripod.

35
tinuod nga sitwasyon sa katilingban sa mga mananagat. Ang ilang kaalam
wala na nakadepende sa teyoriya, nakadepende na kini sa ilang kasinatian.

3. Pagpalambo sa Katekesis pinaagi sa Paglangkob sa mga Pamatasan

nga anaa sa Hiring ug sa Ubang Kalihokan sa Katilingban

Ang mga nakutlo nga kaalam sa mga animators gikan sa ilang

paglusbog sa lugar sa katilingban sa mga mananagat puydi sab masabwag
nila ngadto sa mga katekista. Sa pagsalo sa mga katekista niini, puydi kaayo
nga kining mga pamatasan sa Hiring ug sa ubang kalihokan ilang ilangkob
sa ilang katekesis sa katawhan. Niini nga pamaagi, mas mapalambo pa ang
katekesis ug mas masabtan ni kay nakabasi naman sa mga kalihokan ug
panghitabo nga nasinatian kada-adlaw sa katilingban sa mga mananagat.

4. Bible Sharing sa Lugar Diin Sila Magtapok-tapok

Tungod kay wa na gyoy panahon nga maka-apil sa mga pormal nga

bible sharing, ngano di man mag bible sharing sa lugar diin maoy
tapokanan? Bisan pa og didto sa mga lamesa diin naay gamayng inom-inom
samtang gasaysay sa ilang mga kasinatian. Mas maayo hinuon kaayo kay
nagsaysay nagud sila sa mga kasinatian nila, mas mapalawom pa ilang
pagsaysay kon butangan kini ug mga dugang nga lamas sama sa pagkutlo
sa Bibiliya. Niini nga paagi, murag duha ka langgam ang maigo sa usa ka
bato – nalingaw na sila og inom, nag relaks-relaks, nagpatambok pa gyod
sila sa ilang pagtuo.

Sa akong pagpuyo sa Purok 7, daghan akong nailhan nga lumilihok

sa simbahan. Kini sila puydi kaayo ang mupasiugda sa bible sharing.

5. Pagpasiugda sa mga Espesyal nga Panghitabo Aron Naay

Pagbendisyon nga Pagabuhaton

Niadtong bag-o pa ko sa seminary, kon mag BEC gani ko sa

kabukiran, ako gyong pirmi madunggan sa katawhan nga naay mangutana
og, “Naay pari mutabong karon sa BEC?” Kon ila ganing mahibal-an nga

36
naa, daghan kaayo og musalmot. Kon seminarista, ubay-ubay pod. Kon
katekista, sus! Maihap ra gyod ang maapil.

Pareha ra sab ni kon ang Pari pirmi makit-an sa mga tawo nga
magsuroy-suroy sa ilang lugar. Samot na kon dunay mga programa alang
nila. Usa sa programa nga puydi kaayo himoon sa pari mao ang
pagbendisyon sa mga Pukot, Panagatan, ug uban pang gamit. Niini nga
paagi, mahatagan og dugang kadasig sa pagpalambo sa pagtuo ang
katilingban sa mga mananagat. Ila sab nga mas mabati nga wa sila
nahikalimtan sa pari. Gani puydi kaayo ni himoon inig pista ni San Juan.

37
 TALAAN SA MGA SINULAT

1. Edgar S. Godin, Atong Inahang Dila: Giya sa Pagsulat ug Pag-edit sa Binisayang

Sinugboanon (Quezon City: Saniata Publications, 2017)

2. Iwao Ushijima and Cynthia Neri Zayas, Binisaya nga Kinabuhi (Visayan Life) (Quezon
City: University of the Philippines Library, 1994) p. 139

3. Josemarie Delgado, Manny Gabriel, Estela Padilla, and Amado Picardal, eds., BECs in
the Philippines: DREAM OR REALITY (Quezon City: Lexicon Press Inc., 2004) pp. 20,
43-45, 141,

4. Ferdinand D. Dagmang, Basic Ecclesial Communities: an Evaluation of the

Implementation of the Acts and Decrees of the Second Plenary Council of the
Philippines (PCPII) in Ten Parishes in the Philippines (Philippines, 2016) p. xxx

5. Alvaro Barreiro, Basic Ecclesial Communities: the Evangelization of the Poor (New
York: Orbis Books, 1982) pp. 4, 8

6. Pope Paul VI, Lumen Gentium no. 9

7. 2nd Plenary Council of the Philippines articles 110, 137

8. Code of Canon Law no. 1247

Internet Sources

1. Amado Picardal, The Basic Ecclesial Communities in the Philippines: Recent

Developments and Trends retrieved from http://cbcpbec.com/?p=397.

2. George Rimando, Ecclesiological Foundations of BEC: History of BEC Development in

the Philippines retrieved from http://www.davaocatholicherald.com/wp-
content/uploads/2014/08/econd-Conference-History-of-Basic-Ecclesial-Community-
BEC-in-the-Philippines-Most-Rev.-George-B.-Rimando-DD.pdf.

38
Other Sources

1. Amado Picardal, An Ecclesiological Framework: the Promotion of the Social Action

Dimension in BEC Formation in the Light of PCPII, the National Pastoral Plan and
BEC Program and Experiences in a Keynote Address to the National Consultation of
BEC Promoters on the Social Reform of Basic Ecclesial Communities of the Philippines
(Tagaytay City: 1996).

39