PANEVROPSKI UNIVERZITET „APEIRON“

FAKULTET ZDRAVSTVENIH NAUKA

SESTRINSTVO

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA

„Njega starih osoba sa osnovama gerijatrije“

TEMA: „Zdravstvene i socijalne potrebe starih osoba“

Mentor: Student:
 SADRŽAJ:

Uvod .................................................................................................................................. 1

1. Starost i starenje.................................................................................................... 2

1.1. Definisanje starosti..................................................................................... 2

1.2. Karakteristike starosti i starenja................................................................3

1.3. Razumjevanje potreba starih ljudi............................................................4

1.4. Stari ljudi i porodica...................................................................................5

2. Zdravstveni problemi starih osoba.............................................................................5

2.1. Ateroskleroza ...................................................................................................6

2.2. Povišen krvni pritisak .....................................................................................6

2.3. Koronarne bolesti.............................................................................................7

2.4. Srčana slabost...................................................................................................7

2.5. Šećerna bolest (diabetes mellitus)...................................................................7

2.6. Osteoporoza .....................................................................................................9

2.7. Reumatske bolesti ...........................................................................................9

3. Gerijatrijski sindromi ...............................................................................................10

3.1. Faktori rizika i prevencija padova kod starih osoba...................................11

3.2. Demencija ........................................................................................................12

3.3. Inkontinencija .................................................................................................12

3.4. Srčana insuficijencija ......................................................................................13

Zaključak ........................................................................................................................ 14

Literatura ........................................................................................................................ 15

1
 UVOD
Starenje je normalna fiziološka pojava, odnosno proces koji traje čitav život i u kojem
čovjek doživljava stalne biološke, psihološke i socijalne promjene, dok je starost stanje
vezano uz određenu životnu dob. Kalendarski starost je određena s dobi od 65 godina
života, to je pojava koja nije istovjetna za sve ljude, svaka osoba različito stari na šta
mogu uticati razne razlike uslovljene nasljednim osobinama, kvalitetom života,
prisustvom različitih rizičnih faktora i bolesti, što znači da postoje velike individualne
varijacije zavisno od osobe do osobe.

Međutim to je neizbježna pojava koja se prirodno odvija kod svih živih bića, neprekidnog
trajanja i kao normalan slijed okolnosti, čovjek kako stari tako se mijenja, kako sa
biološkog tako i sa psihološkog i socijološkog aspekta.

Bolesti i druge pojave vezane za tzv „treću životnu dob“ čovjeka proučava gerontologija.
Gerontologija je naučna disciplina koja proučava starost i sve aspekte (fiziološke,
medicinske, psihološke, socijalne, pravne, antropološke) promjena do kojih dolazi u
procesu starenja. Pored gerontologije imamo i gerijatriju kao granu medicine, koja se
bavi promovisanjem zdravlja i prevencijom i liječenjem oboljenja starijih lica.
Gerontologija i gerijatrija se često upotrebljavaju u sinonimnom značenju, iako
gerontologija više teoriski proučava sam proces starenja, dok se gerijatrija bavi
liječenjem poremećaja i bolesti u starosti.

U ovom radu biće obrađene zdravstvene i socijalne potrebe starih lica.

2
 1. Starost i starenje

Iako se starost i starenje kao fenomen proučava već vjekovima kroz istoriju, ni danas ne postoji
jedna, potpuna i jedinstvena definicija starosti niti sveobuhvatno objašnjenje procesa starenja.
Naziv „starenje“ se u našem jeziku koristi u dva značenja. U širem smislu, starenje počinje još od
samog začeća i bespovratni je proces koji se sastoji iz dvije faze: prva faza je faza rasta i razvoja
organizma i funkcija, dok je druga faza obilježena „propadanjem“ organizma i slabljenjem
njegovih funkcija. U užem smislu, koji se mnogo češće koristi u svakodnevnom govoru, pod
starenjem se podrazumjeva samo ova druga – faza involucije. U svakom slučaju, vrlo je teško
kod čovjeka odrediti tačnu granicu između ove dvije faze starenja i odrediti opšte objektivne
pokazatelje koji pokazuju da je faza razvoja (evolucije) zamjenjena fazom pada funkcija
(Involucije) i da je u životu jedne osobe nastupila starost.

1.1. Definisanje starosti

Postoji nekoliko određenja starosti kao životne dobi koje se zasnivaju na različitim
kriterijumima:1

- Birokratsko – hronološko određenje starosti je jedno od najčešće korišćenih određenja u

svakodnevnom životu, a osnovni kriterijum za određivanje da li je neko star jesu godine
života te osobe. Tako, prema pojedinim autorima doba starosti se dijela na: ranu starost
od 65 do 75 godina, prosječnu starost od 76 do 85 godina i poznu starost preko 85
godina. Ovo određenje je najpogodnije i za institucije i organizacije koje, recimo,
obezbeđuju privilegije starim licima (npr.besplatni lijekovi ili besplatne autobuske karte
itd).

- Naučno – akademsko definisanje starosti se vrši na osnovu objektivno mjerljivih

pokazatelja stanja i funkcija organizma, najčešće fizioloških. Tako su medicinska
istraživanja pokazala da većina osoba starijih od 65 godina ima od 1 do 5 hroničnih
oboljenja. Po ovom kriterijumu, starom osobom bi se mogle nazivati sve osobe koje
imaju dva ili više hroničnih oboljenja.

- Definisanje starosti preko socijalnih konstrukata se bazira na tumačenju ličnosti,

promjene socijalne uloge i socijalnih odnosa pojedinca. Tako se starom osobom može
smatrati ona kojoj je bitno smanjena funkcija adaptacije na promjene u okruženju ili
osoba čija djeca su napustila njihov dom kao svoju primarnu porodicu, osamostalila se i
zasnovala svoju sopstvenu porodicu.

Jedna grupa autora je kao osnovnu zamjerku svim prethodnim određenjima starosti iznijela
zanemarivanje individualnih razlika među ljudima, ali i odsustvo posmatranja procesa starenja

1
http://www.infocentarzastarije.org.rs/starenje.htm 04.01.2014.

3
kao jednog složenog, višedimenzionalnog procesa. Navedena grupa autora se zalaže za
samodefinisanje kao osnovni kriterijum određivanja nekog kao stare osobe. Po njima, stara
osoba je ona koja sebe ocjenjuje kao staru, a starost se ogleda i definiše kroz stanje duha i tjela.
Dakle, ako je neko fizički zdrav i vitalnog duha i sa 65 godina i osjeća se kao „mladić“ ni mi ga
nećemo smatrati starim.

U savremenoj gerontologiji postoji i podjela starenja u odnosu na njegovu dinamiku. Tako

fiziološko starenje, koje se još naziva i „normalno“ ili „uspješno“ starenje, označava proces
harmoničkog usporavanja organa, tkiva i ćelija organizma i njihovih funkcija. Sa druge strane,
patološko starenje je disharmoničan proces ubrzanog propadanja organizma koji može da se
pojavi u različitim životnim dobima i vezan je za pojavu neke bolesti ili oštećenja organizma
koja dovode do prijevremene starosti i smrti. Koji su uzroci navedenih promjena i procesa i
postoji li pravilnost u njihovom ispoljavanju pokušale su da objasne različite teorije starenja

1.2. Karakteristike starosti i starenja

Promjene na tjelesnom planu koje se dešavaju starenjem su otežano funkcionisanje pojedinih

sistema u organizmu, oštećenje krvnih sudova, problemi u radu srca, povišen krvni pritisak,
šećerna bolest, promjene i oštećenje mišićnog i koštanog tkiva, slabljenje vida i sluha i dr.

Kod ovih promjena treba svaku pritužbu stare osobe na sopstveno zdravlje shvatiti ozbiljno i
podstaknuti ostarjelo lice da redovno kontroliše zdravlje i uzima terapije koje je prepisao ljekar.

Promjene na psihičkom planu koje se pojavljuju kod ostarjelih osoba su dobroćudna

zaboravnost, neraspoloženje, nespokojstvo, strah, sumnjičavost, osjećanje usamljenosti i
odbačenosti, apatija, depresija itd.

U ovim slučajevima treba da razgovaramo sa starom osobom, da je pažljivo slušamo, da je

ohrabrujemo, da podstičemo staru osobu da iskaže svoja osjećanja i razumije svoje potrebe...

Promjene na socijalnom plano koje ostarjela osoba doživljava su penzionisanje, promjena

socijalne uloge i mogući gubitak uticaja/autoriteta u porodici i zajednici, prorjeđeni kontakti sa
prijateljima, kolegama, komšijama, osamostaljenje djece i odlazak iz porodičnog doma, gubitak
bračnog partnera ili druge bliske osobe,...

Kod nastanka ovih promjena da bi smo pomogli staroj osobi možemo da organizujemo druženja
i posjete komšija, ohrabriti i uključiti u rad i aktivnosti udruženja starih/penzionera ili neko
drugo udruženje, i slično.

4
 1.3. Razumjevanje potreba starih ljudi

Potrebe su naši razlozi (unutrašnji porivi) zbog kojih nešto želimo, tražimo,preduzimamo. Kada
učinimo napor da te razloge prepoznamo i iskažemo, blizu smo cilja. Potrebe se razlikuju od
nagona jer su složenije i šire uzrokovane (fiziološki, društveno, individualno) i od želja jer su
osnovnije (želje proističu iz potreba).

Većina starih ljudi se uspješno prilagođava promjenama koje im donosi starost. Međutim, ima
starih ljudi koji se suočavaju sa dodatnim problemima – zdravstvenim, materijalnim i dr.-sa
kojima nemogu sami da se nose, ili nemogu da prihvate uobičajene promjene koje donosi starost.
Takve osobe moraju da se oslone na pomoć i podršku drugih ljudi iz okoline, bilo da su to
članovi porodice ili drugxbvdfi ljudi kako bi zadovoljili svoje potrebe.

POTREBE PROBLEMI

Socijalna sigurnost Neadekvatna materijalna obezbjeđenost i

ekonomska nezavisnost može da prouzrokuje
-Da li postoji ekonomska nezavisnost i da li su osjećanje poniženosti, nesreće, beskorisnosti,
zadovoljene osnovne egzistencijalne potrebe.
gubitka dostojanstva.

Stambena obezbjeđenost Neusklađenost uslova stanovanja sa

mogućnostima stare osobe može da izazove
-Da li uslovi stanovanja odgovaraju osjećanje nemoći, beskorisnosti, da dovede do
fiziološkim promjenama stare osobe: oslabljenih kontakata sa poznanicima i
umanjenoj sposobnosti kretanja, oslabljenom okolinom, neredovne kontrole zdravlja...
sluhu i vidu, refleksima...

Potreba za pripadanjem Nezadovoljena potreba za pripadanjem može

da izazove osjećanje odbačenosti, usamljenosti,
-da li opsoba ima zadovoljenu potrebu kroz tugu, bjes, negativan stav prema životu...
kvalitetne kontakte i odnose sa porodicom
koja brine o njoj, prijateljima...

Potreba za smislom Nezadovoljenje ove potrebe može da

prouzrokuje potištenost, sumnjičavost,
-da li je osoba prihvatila promjenu napuštanja negiranje svega, povišen kriticizam...
svoje profesije, promjenu uloge u porodici,
tjelesne promjene...

1.4. Stari ljudi i porodica

5
Porodicu najveći broj naučnika smatra za osnovnu i veoma značajnu ćeliju društva. Ona je
socijalna zajednica vjenčanih i nevjenčanih osoba oba pola i različitih životnih dobi. U našem
društvu, u jednom domaćinstvu često žive tri generacije. Porodica ima nekoliko funkcija za sve
svoje članove:

a) Biološka funkcija, koja se sastoji od obezbjeđivanja hrane, produženja vrste;

b) Vaspitna, kroz koju se djeca formiraju u ličnosti, stiču socijalne vještine, navike, itd;

c) Zaštitna funkcija, koja ima za cilj da obezbjedi socijalnu sigurnost svojim članovima;

d) Socijalna funkcija koja se očituje kroz razvijanje socijalnih uloga i odgovornosti;

Kod starih osoba, u svim navedenim funkcijama dolazi do, manje-više, radikalnih promjena.
Stara osoba više nije ona koja ima ključnu ulogu u obezbjeđivanju ispunjenja osnovnih
egzistencijalnih potreba članova porodice, sve manje se pitaju kod donošenja bitnih odluka,
njihov uticaj i autoritet iz dana u dan slabi. S druge strane, stare osobe se neminovno suočavaju
sa gubitkom sebi dragih osoba, kroz smrt supružnika, prijatelja, kolega, ali, djelomično, i djece
kroz njihovo osamostaljivanje i formiranje sopstvene porodice.

Ako je moguće, najbolje je da djeca od svojih roditelja žive odvojeno, ali u blizini kako bi mogli
redovno da ih posjećuju, da dovode unuke, da jedni drugima pomažu kako i koliko mogu. Značaj
porodice je za staru osobu toliko veliki da, koliko god razumio svoju djecu i potrebu za
osamostaljivanjem, negdje se, intimno, osjeća odbačenim, a „dobro jutro“ i „laku noć“
dojučerašnjih ukućana ništa u potpunosti ne može da zamjeni.

Uloga osoba koje učestvuju u pružanju podrške starima je da pokušaju da na različite načine
popune prazninu koja je nastala u njihovim životima (ali da ne zauzimaju mjesto dojučerašnjih
ukućana) i da pomognu starima da gaje koliko je moguće intenzivnije kontakte sa svojim
najdražim.

2. Zdravstveni problemi starih osoba

Bolesti i stanja koja se koja se naročito često viđaju kod starijih osoba su: ateroskleroza, povišen
krvni pritisak, koronarna bolest, srčana slabost, šećerna bolest, osteoporoza, reumatska oboljenja,
demencija, oboljenja prostate, katarakta i glaukom.2

2.1. Ateroskleroza

2
http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf 04.01.2014

6
Ateroskleroza je proces nakupljanja holesterola i drugih masnih materija u zidu arterija (krvnih
sudova koji odvode krv od srca u sve dijelove organizma), što vremenom dovodi do formiranja
aterosklerotičnog plaka (naslage) unutar krvnih sudova. Zbog toga se arterije sužavaju, njihov
zid postaje neelastičan i tvrd, a protok krvi postaje otežan. Riječ ateroskleroza potiče od grčkih
riječi athero – supstanca kao griz i sclero – otvrdnuće.

Faktori rizika koji dovode do ateroskleroze dijele se na promjenljive (one na koje čovjek može
uticati) kao što su povećan nivo masnoće i šećera u krvi, visok krvni pritisak, gojaznost, pušenje,
slaba fizička aktivnost, svakodnevni stres, i nepromjenljive (na koje čovjek ne može uticati) kao
što su životna dob, pol i porodična sklonost.

Simptomi i znaci ateroskleroze javljaju se kad se promjer krvnog suda suzi za 75%, odnosno za
tri četvrtine, ili ranije ukoliko dođe do krvarenja u aterosklerotičnom plaku i njegovog odvajanja
od krvnog suda – posljedica je naglo začepljenje nekog krvnog suda u organizmu i infarkt nekog
od organa (srce, mozak...). Kod postepenog suženja promjera krvnog suda mogu se javiti
simptomi i znaci angine pektoris (bolovi u sredogruđu), bol u listovima nogu ili simptomi
nedostatka krvi u mozgu.

Prevencija ateroskleroze svodi se na kontrolisanje faktora rizika za njen nastanak, uzevši u obzir
sadejstvo svih prisutnih faktora rizika prisutnih kod tog pacijenta i procjenjujući globalni rizik za
nastanak ateroskleroze.

2.2. Povišen krvni pritisak

Arterijska hipertenzija (povišen krvni pritisak) predstavlja stanje nepoznatog porjekla, a odlikuje
se trajno povišenim sistolnim („gornjim“) i/ili dijastolnim („donjim“) krvnim pritiskom sa
vrijednostima iznad 140/90 mmHg, udruženim sa opštim suženjem malih krvnih sudova
(arteriola) na periferiji organizma. Predstavlja jedan od najvažnijih uzroka oboljenja srca i krvnih
sudova na koji se može djelovati preventivno. Prolazno povećanje krvnog pritiska
prouzrokovano uzbuđenjem, strahom ili naporom ne predstavlja hipertenzivnu bolest.

Faktori rizika za nastanak arterijske hipertenzije su pušenje, stres, fizička aktivnost, gojaznost,
nezdrava ishrana, socijalno stanje i genetska predispozicija. Povišen krvni pritisak nazivamo
primarnim ili idiopatskim ako mu ne možemo odrediti uzrok, i on se javlja u 90% ukupnog broja
obolelih od hipertenzije. Sekundarna hipertenzija nastaje kao posljedica drugih oboljenja kao što
su oboljenja bubrega, endokrinih žlijezda, srca, kao posledica tumora ili traume mozga, zbog
primjene hormona,...

Arterijska hipertenzija godinama ne daje nikakve simptome, a kada se oni jave najčešće su to
glavobolja, vrtoglavica, zujanje u ušima, brzo zamaranje, gubitak radne energije, „lupanje
srca“,...

7
Sekundarne arterijske hipertenzije se liječe u zavisnosti od uzroka njihovog nastanka. Primarne
se liječe antihipertenzivnim lijekovima koji normalizuju krvni pritisak, čime se sprečava ili bar
odlaže razvoj komplikacija. Liječenje je doživotno i na to treba bolesnika posebno upozoriti.

2.3. Koronarne bolesti

Koronarna bolest je sindrom (skup simptoma) uzrokovan suženjem krvnih sudova srca. Loše
snabdjevanje krvlju dovodi do nesrazmjere između potreba srčanog mišića i mogućnosti
snabdjevanja, što u početku dovodi do prolaznog, a kasnije i do trajnog oštećenja. Ono se
najčešće ispoljava u obliku angine pektoris ili infarkta miokarda.

Faktori rizika za koronarnu bolest su starost, genetska predispozicija, ateroskleroza, pušenje,

gojaznost, slaba fizička aktivnost, stres,... Glavni simptomi su jaka bol koja se javlja iza grudne
kosti, stezanje i/ili pečenje u grudima, bol u ramenima i/ili plećkama, bol koji se širi u vilicu,
hladno preznojavanje, muka, povraćanje, itd.

2.4. Srčana slabost (insuficijencija)

Srčana slabost je nesposobnost srca da, uz dovoljan priliv venske krvi, održi odgovarajući
krvotok u organizmu. Posljedica toga je smanjenje protoka krvi kroz organe i zastoj krvi u
krvotoku. Srčana slabost nastaje kao posljedica oboljenja srca, povišenog krvnog pritiska,
oboljenja koronarnih arterija, oboljenja srčanih zalizaka,, teške anemije, oboljenja pluća,
infarkta, itd. Simptomi srčane slabosti su otežano disanje, nedostatak vazduha, kašalj sa
iskašljavanjem, brzo zamaranje, malaksalost, noćno mokrenje, otoci nogu, periferna cijanoza
(modra boja kože i sluznica).

Liječenje srčane slabosti se sprovodi eleminisanjem uzroka koji su doveli do oboljenja,

mirovanjem u poluležećem ili sjedećem položaju, dijetom i lijekovima.

2.5. Šećerna bolest (diabetes mellitus)

Šećerna bolest je stanje hronično povećane vrijednosti šećera u krvi. Nastaje usljed potpunog ili
djelomičnog nedostatka insulina, hormona kojeg luči pankreas, što dovodi do poremećaja u
metabolizmu masti, šećera i bjelančevina.

Poslije pedesetih godina života, nivo šećera u krvi se postepeno povećava. Ovo povećanje je
izrazitije tokom prvog ili drugog časa nakon jela i nema značajnije razlike između žena i
muškaraca. Ako se nivo šećera u krvi starijih osoba značajnije poveća, onda to može biti i pravi
diabetes. Nekoliko značajnijih studija pokazalo je da i kod starijih osoba koje imaju blago

8
povećanje vrijednosti šećera u krvi, koje se nemože smatrati dijabetesom, imaju povećanu
učestalost oboljenja srca i krvnih sudova. Zato se i blago povećanje nivoa šećera u krvi starijih
osoba, moraju shvatiti ozbiljno.

Dijabetes se mora shvatiti ozbiljno u svakoj životnoj dobi. Postoje brojni razlozi koji kod starijih
osoba dovode do smanjene tolerancije na glukozu. Najvažniji su sledeći:

- Insulin ne može biti tako efikasan zbog tzv.insulinske rezistencije, koja se mnogo češće
javlja kod osoba koje imaju višak kilograma.

- Starenjem se mijenja tjelesni sastav, smanjuje mišićna masa a povećava masno tkivo.

- Fizička aktivnost koja je posebno važna za poboljšanje tolerancije glukoze, smanjuje se

sa starenjem.

- Način ishrane takođe može da ima važnu ulogu, jer starije osobe češće uzmu više hrane
nego što im je potrebno.

Šećerna bolest pospješuje proces starenja. Vezivno tkivo koje održava kožu glatkom i daje joj
mladoliki izgled, ubrzano slabi kod osoba sa dijabetesom. Krvni sudovi, takođe, postaju uži i
propustljiviji. To može da dovede do slabijeg snabdjevanja krvlju: srca, mozga, nogu i posebno
stopala.

Mada kod starijih osoba može da se radi i o šećernoj bolesti tipa 1, češće je prisutna šećerna
bolest tipa 2. Zato u liječenju može da bude primjenjena samo odgovarajuća ishrana, ali i oralni
antidijabetici, a u nekim slučajevima i insulin. Kod osoba sa tipom 1 šećerne bolesti, terapija se
sastoji u primjeni odgovarajuće ishrane i insulina.

Zadaci u liječenju starijih osoba sa dijabetesom isti su kao i u onih oboljelih u bilo kojem
životnom dobu, naravno sa izvjesnim modifikacijama prilagođenim starosti. Zadatak terapije
jeste da se nivo glikemije i HbA1c održava u granicama koje su približno normalnim, naravno,
koliko god je to moguće postići. U liječenju starijih osoba prvo je neophodno procjeniti
sposobnost i interes stare osobe. Na primjer, osoba starosti 80 godina sa slabim vidom i slabijim
pamćenjem, kojoj je u terapiji potrebno davati insulin, mogla bi da ima probleme da sama sebi
daje insulin i priprema dozu insulina u brizgalici. U takvim situacijama, ako je nemoguće
obezbjediti davanje insulina u porodici, zdravstvenoj ustanovi ili od strane medicinskog osoblja,
treba modifikovati terapijski pristup.

Na slici je prikazana kontrola nivoa šećera u krvi.

9
 2.6. Osteoporoza

Osteoporoza je gubitak koštanog tkiva, a time i ukupne koštane mase. Ovaj gubitak povećava
rizik od preloma, čak i nakon malih povreda. Godišnje se izgubi od 0,5% do 1,5% koštane mase
kod oba pola3, ali je osteoporoza znatno češća kod žena, pogotovo u menopauzi. Najvjerovatnije
nastaje kao posljedica smanjene apsorpcije kalcijuma u crijevima starijih osoba, što ima za
posljedicu gubitak ravnoteže između stvaranja i apsorpcije kosti.

Osteoporoza može biti nepoznatog uzroka (primarna, senilna, postmenopauzna i

juvenilna),uzrokovana poremećajem žlijezda sa unutarnjim lučenjem, kod malignih bolesti,
usljed imobilizacije, uzrokovana nekim lijekovima (heparin), usled hronične bolesti jetre i kod
genetske abnormalnosti.

Simptomi osteoporoze su bol, najčešće lociran u slabinskoj regiji, koji se javlja spontano ili
nakon vrlo malih povreda i udara, zatim deformiteti kičmenog stuba, prelomi i invaliditet.

Osteoporoza se liječi pravilnom ishranom, održavanjem fizičke aktivnosti odnosno mišićnog

rada i estrogenom uz kalcijum i vitamin D.

2.7. Reumatske bolesti

Reumatske bolesti nastaju kao posljedica zapaljenja, metaboličkih poremećaja u kostima i

zglobovima, zbog degenerativnih procesa i sistemskih bolesti vezivnog tkiva. Za staro doba
najčešće se vežu degenerativne bolesti vezivnog tkiva – artroze i osteoartroze. Osteoartroza je
degenerativno oboljenje zglobova i napada najopterećenije zglobove tjela, najčešće koljeno, kuk
i zglobove kičmenog stuba. Faktori koji dovode do nastanka osteoartroze su genetski faktori u
sadejstvu sa djelovanjem spoljnih faktora, kao što je gojaznost. Simptomi osteoartroze su osjećaj
3
http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf 04.01.2014.

10
kratkotrajne ukočenosti, otok i/ili deformacija zglobova, škripanje pri pokretima, ograničenje
pokreta.

U liječenju se primjenjuje mirovanje ili ograničenje pokreta, smanjenje tjelesne težine (kod
gojaznih), primjena analgetika, fizikalna terapija, upotreba ortopedskih pomagala i hirurško
liječenje prema savjetu ortopeda

3. Gerijatrijski sindromi

Starenje karakteriše pojava većeg broja hroničnih oboljenja, kao i atipična klinička slika sa
kojom se ova oboljenja ispoljavaju (nijemi infarkti miokarda, lakunarni asimpromatski infarkti
mozga, subklinička hipotireoza, pojava metastaza malignih oboljenja bez lokalizacije primarnog
procesa). U starosti se takođe javljaju tzv gerijatrijski sindromi, a to su:

- Demencija;

- Padovi;

- Inkontinencija;

- Gubitak težine;

- Osjećanje slabosti, teža pokretljivost;

- Srčana insuficijencija, depresija i dr.

Da bi se na adekvatan način procjenila potreba starih ljudi za odgovarajućim vidom zdravstvene

zaštite i njege primjenjuje se multidimenzionalna funkcionalna procjena koja se bazira na:

- Uskoj povezanosti principa medicinske dijagnoze,

- Funkcionalne sposobnosti i

- Psihosocijalnih faktora.

Glavni ciljevi ovog tipa procjene obuhvataju: postavljanje dijagnoze, izbor terapije, sprovođenje
rehabilitacije i adekvatno korišćenje različitih zdravstvenih usluga. U funkcionalnoj procjeni
starih neophodno je saznanje o mogućnostima obavljanja aktivnosti koje se odnose na:
svakodnevni život, mentalno i fizičko zdravljo, socijalni i ekonomski izvori, uslovi okoline,
opterećenjem i teškoćama osobe koje pružaju njegu. Aktivnosti svakodnevnog života grupisane
su u tri grupe:

- Pokretljivost,

- Instrumentalne aktivnost (kupovina, kuvanje, rukovanje novcem, uzimanje lijekova,

upravljanje motornim vozilima,...) i

11
 - Fizičke aktivnosti (kupanje, oblačenje...)

Sa starenjem pacijenata opada funkcionalna sposobnost, pokretljivost se smanjuje, kao i

mogućnosti korištenja gradskog prevoza ili upravljanja motornim vozilima, pa time raste potreba
za tuđom pomoći i za kućnim liječenjem.

3.1. Faktori rizika i prevencija padova kod starih osoba

Uzroci padova su najčešće vezani za navike i ponašanje starih osoba. Većina starih osoba nema
uvida u u svoje smanjene mogućnosti i svoje opšte stanje ili uzimaju lijekove nasumice i bez
uobičajenog rasporeda. Ni mnogi stambeni prostori nisu prilagođeni potrebama starih osoba.
Često se dešava da su mnoge starije osobe veoma aktivne kao što su bile u mlađem dobu i padnu
u depresiju kada uvide da više nisu u stanju da obavljaju sve aktivnosti.

Faktori koji povećavaju rizik od pada ili povrede koje su u vezi sa padom su: starost, pol,
hronične ili akutne bolesti (parkinsonova bolest), artritis, srčane bolesti, inkontinencija ili akutne
infekcije. Takođe to može biti i slab vid i sluh, koji umanjuju osjećaj percepcije i sposobnost
kretanja u prostoru, kao i problemi sa kretanjem, uključujući i sporije reflekse, slabost mišića,
slaba ravnoteža, poodmakla osteoporoza i dr. Promjene koncentracije koje uslovljene
kognitivnom slabošću, depresijom, delirijumom, nuspojavama lijekova, alkoholom,
dehidratacijom, upotreba više lijekova istovremeno, takođe mogu povećati rizik od pada. Kada
su u pitanju somatska, internistička oboljenja, treba naglasiti da je veoma dugačak spisak
oboljenja i poremećaja koji imaju relativno veliki rizik od mogućeg pada. To su u prvom redu
kardiovaskularni poremećaji, bolesti skeletno-zglobnog sistema, poremećaji vida. Značajni su
faktori okoline i to prostor u kome starija osoba živi ili se kreće u njoj. U stanovima postoji veći
broj mogućnosti koji mogu dovesti do pada kod stare osobe (kupatilo, klizavi podovi, pragovi na
vratima, slabo osvjetljeno stepenište, i sl). U spoljnoj sredini problem mogu da predstavljaju
visoki stepenici, pukotine na trotoarima, snijeg, poledica, led i sl. Socio-ekonomski faktori se
odnose na samački život, nedostatak socijalnih veza, slaba ishrana, nepristupačnost zdravstvenih
usluga i odgovarajuće njege.

Kod ovih faktora rizika moguća je odgovarajuća prevencija padova. Ona se svodi na
ublažavanje posljedica osteoporoze, podsticanje na veću fizičku aktivnost i upražnjavanje
redovnih fizičkih vježbi, bolje informisanje pacijenata o mogućim neželjenim dejstvima lijekova
koje oni koriste u svojoj terapiji, ograničavanje unosa alkohola, zatim redovno kontrolisanje vida
i sluha. Praksa u savremenim zemljama je da medicinska sestra-tehničar vrši i posebnu procjenu
rizika od pada za osobe starije od 65 godina. Za ovo je predviđena standardna procedura koja
obuhvata:

- Ispitivanje hoda i ravnoteže,

- Procjena kvaliteta vida,

- Ispitivanje funkcije i snage nogu,

12
 - Procjena kardiovaskularnog statusa sa tenzijom i pulsom,

- Revizija upotrebe pomagala kao što su štapovi za hod ili štake, naočare, slušni aparati i
dr.

Druga bitna aktivnost u procesu zdravstvene njege i prevencije rizika od padova je da se obuče
osobe koje sa kojom stara osoba živi.

3.2. Demencija

Demencija je progresivno i nepovratno propadanje intelektualnih sposobnosti i viših mentalnih

funkcija usled određenih organskih uzroka. To dovodi do poremećaja ličnosti i odnosa sa
fizičkom i socijalnom. Demenciju obično ljudi zovu senilnost, to je postupno pogoršanje
intelektualnih sposobnosti sve do oštećenja socijalnog i radnog funkcioniranja. Najistaknutiji
simptom su teškoće u pamćenju, posebno nedavnih događaja. Drugi simptomi su loša procjena,
osoba ima teškoća u razumjevanju ličnih situacija, planiranju ili odlučivanju, osobe gube vlastite
standarde i kontrolu, sposobnost apstraktnog mišljenja opada, uobičajene su emocionalne
smetnje. Tok demencije može biti progresivan, statičan ili se može povremeno povući, ovisno o
uzrocima. S vremenom mnogi oboljeli postaju apatični i povučeni, a u terminalnoj fazi osoba
gubi integritet i živost ličnosti, te ne primjećuje okolinu. Najčešći uzroci demencije su
cerebrovaskularne bolesti koje ometaju dotok krvi u mozak.

3.3. Inkontinencija

Inkontinencija mokraće ili urinarna inkontinencija je nemogućnost kontrolisanja mokrenja,

tj.zadržavanja mokraće, koja se manifestuje u rasponu od povremenog „bježanja“ mokraće do
potpune nemogućnosti zadržavanja mokraće.4 Češća je pojava kod starijih osoba, posebno žena.
Noćna inkontinencija je povezana sa nedozrelim djelom živčanog sistema koji služi kao kontrola
mokrenja. Uvećana prostata je najčešći uzrok inkontinencije kod ljudi nakon 40 godina starosti.
Inkontinencija može biti uzrokovana stresom, kao i drugim psihološkim uzrocima kao i
mentalnom konfuzijom, nedovoljnim kretanjem, konzumiranjem alkohola, kafe, cigareta, te
posljedica uzimanja nekih lijekova kao što su antidepresivi, diuretici, i sl.

3.4. Srčana insuficijencija

4
http://sr.wikipedia.org/sr/Urinarna_inkontinencija 04.01.2014.

13
Srčana isuficijencija ili zatajenje srca je bolest srca koja se javlja kada srce više ne može da
pumpa dovoljnu količinu krvi za snabdjevanje cijelog organizma. Do zatajenja srca dovode
gotovo sve bolesti srca, a najčešći uzroci su visoki krvni pritisak i koronarne bolesti srca. Među
ostalim uzrocima su bolesti srčanih komora, alkoholizam i virusne upale srčanog mišića. Kada
uzrok zatajenja nije jasan ili je svojstven pojedinom bolesniku, obično se govori o idiopatskoj
kardiomiopatiji, bilo dilatacijskoj (prošireno srce), hipertrofičnoj (povećana debljina srca) ili
restriktivnoj (neelastičnost srca).

Liječenje zatajenja srca sprovodi se uklanjanjem ili ublažavanjem njegovih uzroka, odnosno
primjenom lijekova koji sprečavaju ili smanjuju njegove simptome. Zatajenje srca je hronični
sindrom čiji se simptomi pogoršavaju sa vremenom, te koji zahtjeva hospitalizaciju. Uprkos
liječenju, smrtnost bolesnika sa zatajenjem srca je relativno visoka.

Zaključak:

14
Sve što živi podliježe starenju: biljke, životinje pa i čovjek. Starost je posljednja dob života.
Glavne karakteristike treće životne dobi su: zaboravljivost, koja može rezultirati senilnom
demencijom, gubitak zanimanja za svakodnevno zbivanje u okolini, smanjenje radijusa kretanja,
hronične bolesti pojedinih sistema, itd. Sve to doprinosi manjem ili većem invaliditetu te
pojedinac postaje problem sebi i sredini u kojoj živi.

Kako spriječiti ili ublažiti tešku, a često i ružnu sliku starosti? U čemu se sastoji tzv.prevencija u
gerijatriji? Na ta pitanja postoje odgovori, ali teškoće nastaju onda kada znanja i te savjete koje
nudi prevencija treba primjeniti, ostvariti u svakodnevnom životu.

Naime postoje velike razlike u uslovima starenja, jer nije isto doživjeti starost na selu ili u
velikom gradu, u porodici ili sam, bitna uloga je i materijalno stanje.

Tri osnovne predrasude vezane za starost koje se sreću kod ljudi su:

- Nesposobnost u starosti je univerzalna

- Nesposobnost u starosti je trajna

- Nesposobnost koja nastaje u starosti je isključivo uslovljena biološkim procesima.

Pored generalnih stavova većina takođe pretpostavlja i da su: svi stari ljudi bolesni, sami,
neproduktivni, depresivni, nemoćni, senilni, i sl. Činjenica da se ovakvi stavovi uče i stiču tokom
života, treba da nas ohrabri u razvijanju strategije koja će spriječiti dalje širenje predrasuda
prema starima s jedne i promovisati prednosti starijeg životnog doba, s druge strane.

Literatura:

1. http://www.infocentarzastarije.org.rs/starenje.htm

15
2. http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf

3. http://www.infocentarzastarije.org.rs/dokumenti/zdravlje_starijih_osoba.pdf

4. http://sr.wikipedia.org/sr/Urinarna_inkontinencija

16