Professional Documents
Culture Documents
2
BASINÇ (GERİLME) TRANSDUSERLERİ
Tanımı
Üzerlerine düşen basınçla orantılı olarak fiziki yapılarında meydana gelen
değişimden dolayı basınç seviyesini ya da basınç değişimi seviyesini elektriksel
işarete dönüştüren devre elemanlarına basınç transduseri denir.
Çeşitleri
Uygulanan basıncın etkisi ile hareketli plaka sağa veya sola doğru kayar. Hareketli
plaka sağa doğru kaydığı zaman, sağdaki kapasite küçülür. Sol taraftaki kapasite
büyür. Bu şekildeki kapasite değişikliği sonucu, elektriksel sinyaller üretilir.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
5
Üst plaka, basıncın etkisi ile
sağa doğru kaydığı zaman,
sağdaki sabit plaka ile
hareketli plaka üst üste gelir.
Kapasite küçülür. Soldaki sabit
plaka ile hareketli plaka
arasındaki kapasite en yüksek
değerindedir.
Şekilde, basınç ile kayarak hareket eden başka bir Kapasitif Sensör yapısı
görülmektedir. Bu sensörde ; alt ve üst plakalar sabittir. Orta plaka hareketlidir.
Hem orta plaka ile üst plaka arasında, hem de orta plaka ile alt plakalar arasında
kapasite değişimleri ve gerilim değişimleri yaşanır. Hareketli plaka sabit iken
kapasiteler normal değerindedir ve dengelidir.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
7
Ortadaki hareketli plaka, basıncın etkisi ile aşağı ve yukarıya doğru hareket ederek,
alt ve üst plakalar arasındaki kapasiteyi değiştirir. Basınç yok iken, orta plaka ile
diğer plakalar arasındaki kapasite, sensörün varsayılan kapasite değeridir.
Orta plaka asansör gibi, basınç ile aşağıya iner ve yukarıya çıkar. Levhalar
arasındaki kapasite değişikliği, sensör çıkışında elektriksel sinyal olarak alınır.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
9
Basınç kalktığı zaman, üst levha tekrar eski formuna döner ve kapasite olması
gereken değere ulaşır. Sensör çıkışında elektriksel sinyaller elde edilir.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
11
FSR Sensörün
Sembolü
FSR’ nin Gerilim Bölücü ve OP-AMP Bağlantısı
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
15
Wheatstone Köprüsü
R1, R2 veya R3 dirençlerinden birisi ayarlı olursa işlem daha da kolaylaşır. Farklı
direnç değerinden (Rx) dolayı köprünün dengesi bozulunca, Voltmetre’de bir değer
okunur. Ayarlı olan direnç ile Voltmetre’de okunan değer 0 Volt oluncaya kadar
ayarlanır.
Voltmetre değeri 0 Volt olunca köprü dengededir. Yukarıdaki Rx formülünden
bilinmeyen direnç değeri bulunur.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
20
Wheatstone köprülerinde, bilinmeyen direnç sayısına göre 3 çeşit köprü bağlantısı
vardır.
Strain Gauge sensörleri de devreye bağlanırken, çeyrek köprü, yarım köprü ve tam
köprü bağlantılarından bir tanesi kullanılarak bağlanırlar.
Strain Gauge’ un gerilme veya daralma anındaki oluşan direnci, Rx bilinmeyen direnç
olarak devrede kullanılır.
Strain Gauge, herhangi bir baskı altında değil iken (gerilme veya daralma), bağlı
olduğu Wheatstone köprüsü denge durumundadır.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
21
Strain Gauge Sensörün Köprü Devrelerde Kullanılması
Strain Gauge sensörleri, kullanıldıkları yerin özelliğine ve yapısına göre çok değişik
tiplerde olabilirler. Aşağıdaki şekillerde, sık kullanılan çeşitli Strain Gauge tipleri ve
adları görülmektedir.
Strain Gauge tipleri, kendi aralarında tek tek kullanılarak yarım köprü veya tam
köprü elde edilebildiği gibi yukarıdaki şekillerde görüldüğü gibi hazır olarak bulunan
yarım köprü ve tam köprü tipleri de mevcuttur.
Gerilme ve büzülme yapıları farklı olsa da çalışma prensipleri hepsinin aynıdır.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
26
Strain Gauge Sensörler Nerelerde Kullanılır?
Strain Gauge sensörler, çekme, gerilme, esneme, büzülme v.b kuvvetlerin
ölçüleceği bütün yerlerde kullanılabilir.
Örneğin ;
1-) Çelikten yapılmış bir tren köprüsünün, yaz ve kış aylarındaki sıcaklık
değişimlerinde gerilme ve büzülme (daralma) değerleri ölçülebilir.
3-) Otomobillerin çarpma testlerinde (crash test), metal gövdenin veya saç aksamın
çarpışma anında ne kadar büzüşeceği ölçülebilir.
4-) Pres gibi, mengene gibi cihazlara bağlanan metal parçalara ne kadar kuvvet
uygulandığı, ne gibi deformasyona yol açtığı ölçülebilir.
LTC6081 entegresi, bir kılıf içerisinden 2 adet düşük gürültülü CMOS işlemsel
yükselteçten oluşmuştur.
Çok yüksek doğruluk ve hassasiyet gerektiren uygulamalarda rahatlıkla kullanılabilir.
Sabit Uç
Alüminyum Gövde
YÜK
Strain Gauge
Serbest Uç
Örneğin; dört adet Strain Gauge farklı yönlerde ve köprü şeklinde bağlanarak
alüminyum çerçeve üzerine monte edilip ambalajlandığında, aşağıdaki şekildeki
gibi Load Cell elde edilir. Bu yapıya yay elemanı veya yay elementi adı verilir.
Load Cell, genellikle elektronik terazi ve tartı aletlerinde kullanılır. Yük Transdüseri
(Load Transducer) olarak ta adlandırılır. Yük veya ağırlık birimlerini elektriksel
sinyallere çevirir.
R1, R2, R3, R4 dirençleri ile gösterilen 4 adet Strain Gauge, Köprü olarak bağlanır.
Herhangi bir yük, ağırlık veya baskı yok iken Load Cell’in köprüsü dengededir.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
32
1 ve 4 nolu sensörler
GERİLME, 2 ve 3
nolu sensörler
SIKIŞMA, durumu ile
karşılaşırlar.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
33
Load Cell’ e yük veya ağırlık uygulandığı zaman, Strain Gauge sensörleri şekillerdeki
gibi değişikliğe maruz kalırlar. Bu sensörlerin bağlı olduğu köprü devresinin dengesi
bozulur. Çıkıştaki gerilim değeri, elektronik devreler ile işlenir.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
34
Load cell‘ ler kullanım alanlarının gerektirdiği şekilde imal edilirler bu yüzden çok
farklı ve çeşitli modelde Load Cell e rastlanılır.
Günümüzde 50-100gr’dan 1000-2000 ton’a kadar geniş bir kapasite aralığında Load
Cell imal edilebilmektedir.
Load Cell Çeşitleri
Load Cell’ ler (Yük hücreleri) kullanılan yerlere ve ağırlıklara göre farklılık gösterirler
ve çeşitli tiplerde üretilirler.
Ağırlık kapasitesi yaklaşık 20 kg - 200 kg olan yerler için tercih edilirler. Kesme
kuvveti prensibi ile geliştirilmişlerdir. Platform kantarları, bant kantarları gibi yerlerde
kullanılırlar.
Ağırlık kapasitesi yaklaşık olarak 200 kg - 5 Ton olan yerle için uygundur. Kesme
kuvveti prensibine göre çalışırlar. Yüksek hassasiyetli yerler için geliştirilmiştir.
Mekanik - Elektronik dönüşümlerde uygulama alanı bulurlar.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
35
3-) S Tipi Load Cell
Ağırlık kapasitesi yaklaşık olarak 500 kg - 2 Ton olan yerler için kullanılır. Kesme
kuvveti prensibi ile basma ve çekme yönünde çalışan kuvvet ölçüm uygulamaları
için geliştirilmiştir. Tipi S harfine benzediği için S Tipi Load Cell denmiştir.
S Tipi Load Cell, özellikle bant kantarlarında, ağırlık kaldıran vinç kollarında v.b
yerlerde kullanılırlar. En çok kullanılan Load Cell tiplerinden bir tanesidir.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
37
Şekilde, S Tipi Load Cell sensörler, kablo, tel, ip v.b üretimi sırasında makaraların
sıkışıp, kabloyu (veya teli, ipi) koparmaması için çekme kuvveti algılarlar. Kabloda
aşırı bir gerilme olunca, Load Cell bunu algılayarak, bağlı olduğu elektronik devre ile
üretim hattını durdurur. Arıza giderilince, üretim devam eder.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
38
4-) Platform Tipi Load Cell
Piezoelektrik etki, kristal yapıya sahip materyallerin üzerine mekanik bir güç veya
basınç uygulandığında, materyal uçlarında elektrik akımı elde edilmesine denir.
Piezoelektrik Etkisi, Kuartz kristallerine dışarıdan mekanik olarak bir baskı, basınç
veya güç uygulanması sonucu, Kuartz kristali uçlarında elektrik üretilmesi olayıdır.
Ters Piezoelektrik Etkisi, Kuartz kristallerine DC bir elektrik akımı uygulanması ile,
kristalin uzayıp, kısalarak şekil değiştirmesi sonucu, kristal uçlarında bir titreşim
oluşması olayıdır.
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
47
Akustik basıncı elektriğe çevirme özelliğinden faydalanılarak, piezoelektrik mikrofon
sensörler üretilmektedir.
Elektrik sinyallerini, akustik basınca çevirme özelliğinden faydalanılarak,
piezoelektrik hoparlör sensörler üretilmektedir.
Piezoelektrik etkili sensörlerde, polarize kristal malzemelerin piezoelektrik
özelliğinden faydalanılır. (Bakınız, aşağıdaki şekil)
SENSÖRLER ve TRANSDUSERLER BASINÇ TRANSDUSERLERİ
48
Piezoelektrik Mikrofon
Piezoelektrik Hoparlör