TEMELLER

Temeller, taşıyıcı sistemin yüklerini zemine aktaran BA

elemanlardır. Temelleri boyutlandırırken, üst yapıdan
gelen etkilerin yanında, temel zemininin taşıma kapasi-
tesi de önemli rol oynar. Bu nedenle temel sisteminin
belirlenmesinden önce, zeminin taşıma kapasitesi hak-
kında bilgi sahibi olmak gerekir. Geoteknik bilgiler ışı-
ğında, inşaat alanındaki zeminin yakından incelenmesi
ve yapılan sondajların değerlendirilmesiyle zemin için
güvenlik gerilmesi belirlenir. Güvenli bir tasarım için, te-
mel tabanında oluşacak gerilmelerin belirlenip, zemin
güvenlik gerilmesini aşmadığının gösterilmesi gerekir.
σzemin ≤ σzemin güv.
TEMELLER 1
Temeller, yükü zemine iletme türlerine bağlı olarak 5 g-
ruba ayrılabilirler.
1- Taşıyıcı duvar altına yerleştirilen ve duvar doğrultu-
sunda uzun olan duvar altı temeller,
2- Kolonların altına ayrık olarak yerleştirilen kare, dik-
dörtgen ve ender olarak daire olan tekil temeller,
3- Kolon tekil temellerinin bir veya iki doğrultuda birleş-
tirilmesiyle ortaya çıkan sürekli temeller,
4- Yapının kolonları altına büyük bir plak düzenlenme-
siyle ortaya çıkan plak/radye temeller,
5- Yüzeye yakın bulunan zeminin taşıma kapasitesinin
çok düşük olması ve taşıyıcı zeminin derinde bulunma-
sı durumunda uygulanan kazıklı temeller.

TEMELLER 2
Temellerde meydana gelebilecek hasarları engellemek
için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir.
• Temel üst yüzü ile kolon alt yüzünün farklı zamanlar-
da dökülmesi nedeniyle betonda süreklilik sağlanama-
maktadır. Bu sorunu gidermek amacıyla, ara yüzeyin
temizlenip, çeşitli artıklardan arındırılıp ve pürüzlendi-
rildikten sonra beton dökülmesi gerekmektedir.
• Temel içerisinde kalan kolon filizlerinin, temel içinde
90o kanca yapılarak kıvrılması ve kolon içinde kalacak
filizlerde de yeterli kenetlenme boylarının sağlanması
gerekmektedir.
• Temel yüksekliği, kesme kuvveti veya zımbalama et-
kisinin sorun oluşturmayacağı şekilde seçilmelidir.

TEMELLER 3
• Temeli, iklim koşullarına göre, 0.50-1.50 m arasında
değişen don derinliğinin altına indirmek gerekmektedir.

TEMELLER 4
 Duvar Altı Temeller

Taşıyıcı duvar yükünü, zemine güvenli şekilde aktar-

mak üzere oluşturulan BA temellerdir. Uzun doğrultuda
eğilme oluşmadığından, kısa doğrultuda birim boy için
(1.0 m) hesap yapılır.

Duvar altı temeller için, TS-500’e göre belirlenmiş mini-

mum değerler sayfa 6’daki şekilde, 2007 Deprem
Yönetmeliği’ne göre belirlenmiş minimum koşullar ise
sayfa 7’deki tabloda gösterilmiştir.

TEMELLER 5
TEMELLER 6
TEMELLER 7
Temel tasarımında zeminde düzgün gerilme yayılışı or-
taya çıkar. Zemin güvenlik gerilmesi ile kıyaslanacak
bu gerilmenin, temelin ağırlığı da dikkate alınarak he-
saplanması gerekir.

Burada N1g temelin ve üze-

rindeki zeminin ağırlığını
göstermektedir.

TEMELLER 8
Zemin güvenlik gerilmesinde uygun bir azaltma yapıla-
rak, bu ağırlık alınmayabilir. Elde edilen değere net ze-
min güvenlik gerilmesi adı verilir.
σz net= σz güv – 1.4 γo Df
Burada Df temel derinliği, γo ise Df temel derinliğindeki
temel+zeminin ortalama birim hacim ağırlığıdır. Bu du-
rumda, sayfa 8’deki denklem aşağıdaki gibi yazılabilir.

Bu denklem kullanılarak uygun temel genişliği b belir-

lenir.

TEMELLER 9
Betonarme kesit hesabı için duvar yüzündeki kesme
kuvveti ve eğilme momenti aşağıdaki gibi hesaplanır.

Vd= σz(birim boy×a)

Md= σz(birim boy×a)(a/2)= σz(birim boy×a2/2)

Donatıyı dış etkilerden koruyan beton örtüsü en az 50

mm olmalıdır. Yük bir doğrultuda aktarıldığı için, bir
doğrultuda çalışan döşemelerdeki kurallar geçerlidir.

TEMELLER 10
TEMELLER 11
TEMELLER 12
TEMELLER 13
 Tekil Temeller

Tek bir kolon için düzenlenen temel türüdür. Plandaki

şekli kare, dikdörtgen veya daire olabilir.

Düşey kesitleri yamuk veya daha sıklıkla tercih edildiği

şekilde dikdörtgen olarak ortaya çıkar.

Tekil temeller, her iki yönde bağ kirişleri ile birbirlerine

bağlanırlar. Bağ kirişleri, Deprem Yönetmeliği’ne uygun
olarak yapılır.

TEMELLER 14
TEMELLER 15
TEMELLER 16
Temel altı zemin gerilmelerinin bulunmasında, duvar altı
temellerinde olduğu gibi hesap yapılır. Tek fark, birim boyut
yerine, temelin plandaki diğer boyutunun alınmasıdır.

Temelin tasarımı, kolon yüzünden dışarı çıkan parçalar

konsol kabul edilerek yapılır. Eğilme momenti ve kesme
kuvveti hesabı için kritik kesit, kolon yüzü olarak göz önüne
alınır.
Temel tabanındaki zemin gerilmeleri aşağıdaki şekilde
belirlenir.
M o= M + H h

Denklemdeki kesit etkileri, 1.4G+1.6Q yüklemesinden elde

edilen değerlerdir.
TEMELLER 17
TEMELLER 18
Sayfa 17’de belirtilen denklem yardımıyla bulunacak
gerilmelerin, aşağıdaki koşulları sağlaması gerekir.
σmax= σ1 ≤ σz net ve σmin= σ2 ≥ 0
Bu koşulların sağlanması, temel boyutlarının yeterli ol-
duğu anlamına gelir.

Tekil temelin plandaki en küçük boyutu 0.70 m’den,

alanı 1.00 m2’den, yüksekliği 0.25 m’den ve donatının
beton örtüsü 50 mm’den az olmamalıdır.

Her iki doğrultudaki donatı aralığı 0.25 m’yi aşmamalı

ve her iki doğrultudaki donatı oranı ayrı ayrı 0.002’den
az olmamalıdır, (s ≤ smax= 0.25 m ve ρ ≥ ρmin= 0.002).
TEMELLER 19
Tekil temeller her iki doğrultuda birbirlerine bağ kirişleri
ile bağlanarak, farklı yatay yer değiştirmelerin,
dolayısıyla ek zorlamaların ortaya çıkması önlenmiş
olur.

Bağ kirişleri, temel altından kolon tabanına kadar olan

yükseklikteki herhangi bir seviyede yapılabilir.

Bağ kirişlerinin minimum boyutu 300x300 mm, donatı

oranı en az %0.5, etriye çapı 8 mm ve etriye aralığı
200 mm’dir.

TEMELLER 20
TEMELLER 21
TEMELLER 22
TEMELLER 23
 Sürekli Temeller
Kolon yüklerinin artmasıyla veya zeminin taşıma gücü-
nün azalmasıyla, planda temel boyutları büyür ve te-
meller birbirine yaklaşır. Bu durumda sürekli temeller
ortaya çıkar. Bir ve iki doğrultuda olmak üzere, kirişli
veya kirişsiz olarak düzenlenebilirler. Kirişli olan sürekli
temellerde plak kalınlığı 200 mm’den, kirişsiz olan sü-
rekli temellerde ise plak kalınlığı 300 mm’den az ola-
maz.
Bir doğrultuda uzanan sürekli temel kirişleri, ikinci doğ-
rultuda bağ kirişleriyle birbirlerine bağlanırlar, (şekil sf.
22).

TEMELLER 24
TEMELLER 25
TEMELLER 26
TEMELLER 27
TEMELLER 28
TEMELLER 29
 Plak (Radye) Temeller
Aşağıda belirtilen sebeplerden dolayı, bütün yapının
altına tek bir plak temel yapılması uygun olmaktadır.
 Zeminin taşıma gücünün çok düşük olması,
 Yapı ağırlığının çok büyük olması,
 Yüklerin düzgün dağılmaması durumu,
 Zemin özelliklerinin homojen olmaması,

 olması ve

 Yeraltı su seviyesinin (YASS) yüksek olması duru-

munda, bodrum katın yeraltı suyuna karşı yalıtımı için
tercih edilmektedir.
TEMELLER 30
TEMELLER 31
Plak temeller, genelde kirişli ve kirişsiz olmak üzere 2
şekilde yapılırlar. Kirişli plak temel, kesit etkileri bakı-
mından daha uygun olduğu halde, kalıp ve beton dö-
kümü bakımından her zaman ekonomik olmayabilir.
Ayrıca, bodrum katın kullanımı sırasında kirişlerin düz
bodrum döşemesini bozması da bir sakınca oluşturabi-
lir.
Kirişli plak temeller, kirişli döşemelerin ters çevrilmiş
haline, kirişsiz plak temeller de, kirişsiz döşemelerin
ters çevrilmiş haline benzetilerek hesapları yapılabilir.
Kirişsiz plak temellerde plak kalınlığı en az 300 mm ol-
malıdır. İki doğrultuda çalışan döşemelerdeki donatı
düzenine uyulması tavsiye edilir.
TEMELLER 32
TEMELLER 33
TEMELLER 34
TEMELLER 35
 Kazıklı Temeller

Taşıyıcı zeminin derinde bulunması durumunda, bina

yükleri kazıklarla bu tabakalara iletilir.

Kazıklara aktarılan bina yükleri, yüzey sürtünmesi ve

uç normal gerilmesi ile karşılanır.

Kazıklar, prefabrike olarak imal edilip zemine çakılabil-

dikleri gibi, kazık boşluğunun açılmasından sonra do-
natı konulup, beton yerleştirilerek yerinde de imal edi-
lebilirler.

TEMELLER 36
Çakma kazıklar zemini sıkıştırarak çakıldığı için, sür-
tünme etkisi fazladır. Yerinde imal edilen kazıklarda
yükler, uç normal gerilmesi ile karşılanırken, genellikle
daire kesitlidirler.
Kazık sistemlerde dikkat edilmesi gereken en önemli
husus, ağır bina yüklerini taşıyan kolon ve perdelerin
altına kazık düzenlenerek yüklerin doğrudan zemine i-
letilmesini sağlamaktır.
Kazıklarda boyuna donatı oranı 0.01’den az olmamalı
ve etriye çapı 8 mm’den az, aralığı da 200 mm’den
fazla olmamalıdır. Ayrıca, en çok zorlanan üstten iki
kazık çapı kadar yükseklikte etriye aralığı 100 mm’ye
indirilmelidir.

TEMELLER 37
TEMELLER 38
TEMELLER 39
TEMELLER 40
TEMELLER 41