35 Cau Hoi On Thi Kinh Te Chinh Tri

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 1
HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI

MÖN
KINH TÏË CHÑNH TRÕ
MAÁC - LÏNIN
http://ebooks.vdcmedia.com
PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO 2
TRUNG TÊM BÖÌI DÛÚÄNG CAÁN BÖÅ GIAÃNG DAÅY

lYÁ LUÊÅN MAÁC - LÏNIN VAÂ TÛ TÛÚÃNG HÖÌ CHÑ MINH
HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI

MÖN
KINH TÏË CHÑNH TRÕ
MAÁC - LÏNIN
(Taái baãn coá sûãa chûäa, böí sung)
NHAÂ XUÊËT BAÃN ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI

NÙM 2000
TÊÅP THÏÍ TAÁC GIAÃ
PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO (CHUÃ BIÏN)

NGUYÏÎN VÙN BÑCH
NGUYÏÎN MÊÅU VÊËN
NGUYÏÎN TROÅNG LÊM
GS. VUÄ HÛÄU NGOAÅN
MUÅC LUÅC
LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN .............................................................................................................................. 7
1 KINH TÏË CHÑNH TRÕ HOÅC RA ÀÚÂI VAÂ PHAÁT TRIÏÍN NHÛ THÏË NAÂO? TRÒNH BAÂY ÀÖËI TÛÚÅNG
VAÂ PHÛÚNG PHAÁP NGHIÏN CÛÁU CUÃA KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏ NIN. ................................. 8
2. PHÊN TÑCH VAI TROÂ CUÃA NÏÌN SAÃN XUÊËT XAÄ HÖÅI VAÂ CAÁC YÏËU TÖË CÚ BAÃN CUÃA NOÁ. ..........12
3. TAÁI SAÃN XUÊËT LAÂ GÒ? PHÊN TÑCH NÖÅI DUNG, HÒNH THÛÁC CUÃA TAÁI SAÃN XUÊËT XAÄ HÖÅI VAÂ
CAÁC PHAÅM TRUÂ CÚ BAÃN CUÃA NOÁ. ..........................................................................................................15
4. THÏË NAÂO LAÂ TÙNG TRÛÚÃNG KINH TÏË VAÂ HIÏÅU QUAÃ KINH TÏË? HIÏÅU QUAÃ KINH TÏË XEÁT VÏÌ
MÙÅT KINH TÏË - KYÄ THUÊÅT VAÂ KINH TÏË - XAÄ HÖÅI? .............................................................................17
5. SAÃN XUÊËT HAÂNG HOÁA LAÂ GÒ? NOÁ RA ÀÚÂI VAÂ PHAÁT TRIÏÍN NHÛ THÏË NAÂO? NOÁ COÁ ÛU VIÏÅT
GÒ SO VÚÁI KINH TÏË TÛÅ NHIÏN? ..............................................................................................................20
6. HAÂNG HOÁA LAÂ GÒ? PHÊN TÑCH CAÁC THUÖÅC TÑNH CUÃA HAÂNG HOÁA VAÂ LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA
HAÂNG HOÁA?.................................................................................................................................................22
7. TIÏÌN TÏÅ XUÊËT HIÏÅN NHÛ THÏË NAÂO TRONG LÕCH SÛÃ PHAÁT TRIÏÍN CUÃA SAÃN XUÊËT VAÂ TRAO
ÀÖÍI HAÂNG HOÁA? BAÃN CHÊËT VAÂ CHÛÁC NÙNG CUÃA TIÏÌN TÏÅ? ...........................................................25
8. CÚ SÚÃ KHAÁCH QUAN VAÂ NHÛÄNG TAÁC DUÅNG CUÃA QUY LUÊÅT GIAÁ TRÕ TRONG NÏÌN SAÃN
XUÊËT HAÂNG HOÁA.......................................................................................................................................29
9. THÕ TRÛÚÂNG LAÂ GÒ? VAI TROÂ CUÃA NOÁ TRONG NÏÌN SAÃN XUÊËT HAÂNG HOÁA. QUY LUÊÅT
CUNG - CÊÌU VAÂ TAÁC ÀÖÅNG CUÃA NOÁ TRÏN THÕ TRÛÚÂNG NHÛ THÏË NAÂO?....................................30
10. SÛÅ CHUYÏÍN HOÁA TIÏÌN TÏÅ THAÂNH TÛ BAÃN ..................................................................................33
11. THÏË NAÂO LAÂ TÛ BAÃN BÊËT BIÏËN VAÂ TÛ BAÃN KHAÃ BIÏËN? VIÏÅC PHÊN CHIA TÛ BAÃN THAÂNH
HAI BÖÅ PHÊÅN NHÛ VÊÅY COÁ YÁ NGHÔA GÒ? THÏË NAÂO LAÂ TYÃ SUÊËT GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ?..............35
12. THÏË NAÂO LAÂ GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ? GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ TUYÏÅT ÀÖËI, GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ
TÛÚNG ÀÖËI VAÂ GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ SIÏU NGAÅCH? VÒ SAO NOÁI SAÃN XUÊËT GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ
LAÂ QUY LUÊÅT KINH TÏË CÚ BAÃN CUÃA CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN?............................................................37
13. TÑCH LUÄY TÛ BAÃN LAÂ GÒ? NHÛÄNG NHÊN TÖË NAÂO AÃNH HÛÚÃNG ÀÏËN QUY MÖ TÑCH LUÄY TÛ
BAÃN? THÏË NAÂO LAÂ TÑCH TUÅ, TÊÅP TRUNG VAÂ CÊËU TAÅO HÛÄU CÚ CUÃA TÛ BAÃN? ..........................40
14. THÏË NAÂO LAÂ TUÊÌN HOAÂN VAÂ CHU CHUYÏÍN CUÃA TÛ BAÃN? NHÛÄNG NHÊN TÖË NAÂO LAÂM
TÙNG TÖËC ÀÖÅ CHU CHUYÏÍN TÛ BAÃN? YÁ NGHÔA THÛÅC TIÏÎN CUÃA VIÏÅC NGHIÏN CÛÁU VÊËN ÀÏÌ
NAÂY? .............................................................................................................................................................43
15. THÏË NAÂO LAÂ LÚÅI NHUÊÅN VAÂ TYÃ SUÊËT LÚÅI NHUÊÅN? CHUÁNG COÁ QUAN HÏÅ GÒ VÚÁI GIAÁ TRÕ
THÙÅNG DÛ VAÂ TYÃ SUÊËT GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ? .....................................................................................45
16. TÛ BAÃN THÛÚNG NGHIÏÅP VAÂ TÛ BAÃN CHO VAY ÀÛÚÅC HÒNH THAÂNH NHÛ THÏË NAÂO? BAÃN
CHÊËT CUÃA LÚÅI NHUÊÅN THÛÚNG NGHIÏÅP VAÂ LÚÅI TÛÁC LAÂ GÒ? .......................................................47
17. CAÁC HÒNH THÛÁC ÀÕA TÖ CHUÃ YÏËU VAÂ BAÃN CHÊËT CUÃA ÀÕA TÖ TÛ BAÃN CHUÃ NGHÔA (R) LAÂ
GÒ? YÁ NGHÔA CUÃA VIÏÅC NGHIÏN CÛÁU ÀÕA TÖ ÀÖËI VÚÁI VIÏÅC GIAÃI QUYÏËT CAÁC VÊËN ÀÏÌ RUÖÅNG
ÀÊËT? .............................................................................................................................................................49
18. THÏË NAÂO LAÂ CÖNG TY CÖÍ PHÊÌN VAÂ THÕ TRÛÚÂNG CHÛÁNG KHOAÁN? VAI TROÂ CUÃA CHUÁNG
TRONG NÏÌN KINH TÏË HAÂNG HOÁA?........................................................................................................51
19. VÒ SAO COÁ SÛÅ CHUYÏÍN BIÏËN TÛÂ CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN TÛÅ DO CAÅNH TRANH SANG CHUÃ
NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN? CAÁC HÒNH THÛÁC CHUÃ YÏËU VAÂ BAÃN CHÊËT KINH TÏË CUÃA CHUÃ
NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN LAÂ GÒ? ......................................................................................................52
20. NGUYÏN NHÊN CUÃA SÛÅ CHUYÏÍN BIÏËN CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN THAÂNH CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN
ÀÖÅC QUYÏÌN NHAÂ NÛÚÁC? ÀÙÅC TRÛNG, NHÛÄNG HÒNH THÛÁC BIÏÍU HIÏÅN VAÂ CÚ CHÏË ÀIÏÌU
TIÏËT NÏÌN KINH TÏË CUÃA CHUÃ NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN NHAÂ NÛÚÁC? .....................................54
21. CHÛÁNG MINH RÙÇNG TIÏËN LÏN CHUÃ NGHÔA XAÄ HÖÅI LAÂ QUAÁ TRÒNH PHAÁT TRIÏÍN LÕCH SÛÃ
TÛÅ NHIÏN....................................................................................................................................................57
22. TÑNH TÊËT YÏËU KHAÁCH QUAN VAÂ THÛÅC CHÊËT CUÃA THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ LÏN CHUÃ NGHÔA XAÄ
HÖÅI? ..............................................................................................................................................................59
23. QUAÁ ÀÖÅ LÏN CHUÃ NGHÔA XAÄ HÖÅI BOÃ QUA CHÏË ÀÖÅ TÛ BAÃN CHUÃ NGHÔA VAÂ CHÙÅNG
ÀÛÚÂNG ÀÊÌU TIÏN CUÃA THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ ÚÃ NÛÚÁC TA. ....................................................................62
24. TÑNH TÊËT YÏËU KHAÁCH QUAN, ÀÙÅC ÀIÏÍM VAÂ XU HÛÚÁNG VÊÅN ÀÖÅNG CÚ BAÃN CUÃA NÏÌN
KINH TÏË HAÂNG HOÁA TRONG THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ ÚÃ NÛÚÁC TA?...........................................................65
25. NHÛÄNG ÀIÏÌU KIÏÅN, PHÛÚNG HÛÚÁNG VAÂ NHÛÄNG GIAÃI PHAÁP MÊËU CHÖËT ÀÏÍ PHAÁT TRIÏÍN
KINH TÏË HAÂNG HOÁA ÚÃ NÛÚÁC TA TÛÂ NAY ÀÏËN NÙM 2000. ...............................................................69
26. SÛÅ CÊÌN THIÏËT KHAÁCH QUAN VAÂ LÚÅI ÑCH CUÃA SÛÅ TÖÌN TAÅI NÏÌN KINH TÏË COÁ NHIÏÌU
THAÂNH PHÊÌN? ÀÙÅC ÀIÏÍM CUÃA CAÁC THAÂNH PHÊÌN KINH TÏË? ........................................................71
27. THÏË NAÂO LAÂ XAÄ HÖÅI HOÁA NÏÌN SAÃN XUÊËT TRÏN THÛÅC TÏË? ÀÙÅC ÀIÏÍM VAÂ NÖÅI DUNG XAÄ
HÖÅI HOÁA NÏÌN SAÃN XUÊËT TRONG THÚÂI KYÂ QUAÁ DÖÅ? ........................................................................74
28. CÚ SÚÃ VÊÅT CHÊËT - KYÄ THUÊÅT CUÃA CHUÃ NGHÔA XAÄ HÖÅI LAÂ GÒ? ...............................................76
29. NÖÅI DUNG CHUÃ YÏËU CUÃA CÖNG NGHIÏÅP HOÁA, HIÏÅN ÀAÅI HOÁA ÚÃ NÛÚÁC TA LAÂ GÒ? NOÁ
ÀÛÚÅC BIÏÍU HIÏÅN ÚÃ CHÙÅNG ÀÛÚÂNG ÀÊÌU CUÃA THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ NHÛ THÏË NAÂO? NHÛÄNG
ÀIÏÌU KIÏÅN CÊÌN THIÏËT ÀÏÍ CÖNG NGHIÏÅP HOÁA, HIÏÅN ÀAÅI HOÁA LAÂ GÒ? .......................................77
30. LÚÅI ÑCH KINH TÏË LAÂ GÒ? VAI TROÂ VAÂ MÖËI QUAN HÏÅ GIÛÄA LÚÅI ÑCH CAÁ NHÊN VÚÁI LÚÅI ÑCH
TÊÅP THÏÍ VAÂ LÚÅI ÑCH XAÄ HÖÅI...................................................................................................................80
31. NHÛÄNG NGUYÏN TÙÆC PHÊN PHÖËI VAÂ CAÁC HÒNH THÛÁC THU NHÊÅP CHUÃ YÏËU TRONG
THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ. ......................................................................................................................................82
32. CÚ CHÏË KINH TÏË LAÂ GÒ? CAÁC BÖÅ PHÊÅN CÊËU THAÂNH CUÃA NOÁ? THÏË NAÂO LAÂ CÚ CHÏË THÕ
TRÛÚÂNG COÁ SÛÅ QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC?........................................................................................85
33. VAI TROÂ VAÂ CHÛÁC NÙNG KINH TÏË CUÃA NHAÂ NÛÚÁC?..................................................................87
34. ÀÙÅC ÀIÏÍM VAÂ NÖÅI DUNG CUÃA KÏË HOAÅCH HOÁA ÚÃ NÛÚÁC TA TRONG THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ?
PHÛÚNG HÛÚÁNG ÀÖÍI MÚÁI CHUÃ YÏËU TRONG KÏË HOAÅCH HOÁA? .....................................................90
35. THÏË NAÂO LAÂ HAÅCH TOAÁN KINH TÏË? TAÁC DUÅNG VAÂ NHÛÄNG NGUYÏN TÙÆC CÚ BAÃN CUÃA
HAÅCH TOAÁN KINH TÏË? .............................................................................................................................92
LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN
Àïí phuåc vuå viïåc giaãng daåy vaâ hoåc têåp caác böå mön Lyá luêån chñnh trõ
Maác Lïnin trong hïå thöëng trûúâng Àaåi hoåc, cao àùèng vaâ trung hoåc
chuyïn nghiïåp, nhaâ xuêët baãn Àaåi hoåc quöëc gia Haâ Nöåi taái baãn, coá sûãa
chûäa vaâ böí sung cuöën Hûúáng dêîn ön thi mön Kinh tïë chñnh trõ Maác -
Lïnin.
Saách do Trung têm böìi dûúäng caán böí giaãng daåy lyá luêån Maác -
Lïnin vaâ tû tûúãng Höì Chñ Minh, Nhaâ xuêët baãn Tû tûúãng - Vùn hoaá
trûúác àêy töí chûác biïn soaån vaâ Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia taái
baãn.
Saách àûúåc trònh baây dûúái daång hoãi - àaáp vúái nöåi dung àaãm baão
tñnh hïå thöëng, coá troång àiïím, saát yïu cêìu cuãa chûúng trònh böå mön
Kinh tïë chñnh trõ Maác - Lïnin. Theo tinh thêìn àöíi múái cuãa Àaåi höåi
lêìn thûá VII vaâ lêìn thûá VIII cuãa Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam.
Àêy laâ cöng trònh cuãa têåp thïí taác giaã göìm: PTS. Nguyïîn Vùn
Haão (chuã biïn), Nguyïîn Vùn Bñch, Nguyïîn Mêåu Vêën, Nguyïîn
Troång Lêm, giaáo sû Vuä Hûäu Ngoaån.
Chuáng töi rêët mong nhêån àûúåc yá kiïën phï bònh cuãa baån àoåc àïí
nêng cao chêët lûúång saách.
Thaáng 3 nùm 2000

NHAÂ XUÊËT BAÃN ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI
1 Kinh tïë chñnh trõ hoåc ra àúâi vaâ phaát triïín nhû thïë naâo? Trònh
baây àöëi tûúång vaâ phûúng phaáp nghiïn cûáu cuãa kinh tïë chñnh trõ Maác
- Lï nin.
1. Kinh tïë chñnh trõ laâ khoa hoåc nghiïn cûáu möëi quan hïå giûäa
ngûúâi vúái ngûúâi trong quaá trònh saãn xuêët, phên phöëi, trao àöíi vaâ
tiïu duâng cuãa caãi vêåt chêët vaâ caác quy luêåt chi phöëi chuáng úã caác giai
àoaån phaát triïín khaác nhau cuãa xaä höåi.
Nhûäng tû tûúãng kinh tïë cuãa loaâi ngûúâi àaä xuêët hiïån rêët súám.
Nhûng vúái tû caách laâ möåt khoa hoåc àöåc lêåp, kinh tïë chñnh trõ ra àúâi
muöån hún; noá xuêët hiïån vaâo thúâi kyâ hònh thaânh phûúng thûác saãn
xuêët tû baãn chuã nghôa, hònh thaânh thõ trûúâng dên töåc vaâ biïíu hiïån
lúåi ñch cuãa giai cêëp tû saãn àang lïn.
Kinh tïë chñnh trõ coá nhiïìu hïå thöëng lyá luêån, quan àiïím, coá nhiïìu
trûúâng phaái, traâo lûu khaác nhau.
- Chuã nghôa troång thûúng laâ trûúâng phaái hònh thaânh àêìu tiïn
cuãa kinh tïë chñnh trõ. Noá xuêët hiïån vaâo àêìu thïë kyã XVI úã chêu Êu -
thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn múái phaát sinh, vúái àaåi biïíu àiïín hònh laâ
T.Men, nhaâ kinh tïë hoåc ngûúâi Anh. Goåi laâ chuã nghôa troång thûúng
vò ngûúâi theo hoåc thuyïët naây coi nguöìn göëc cuãa caãi xaä höåi khöng
phaãi do saãn xuêët maâ do buön baán taåo ra vaâchó coá lao àöång trong
thûúng nghiïåp, trûúác hïët laâ trong ngoaåi thûúng, múái coá khaã nùng
tñch luäy cuãa caãi. Ngûúâi theo chuã nghôa troång thûúng coi vaâng baåc laâ
tiïu biïíu cho sûå giaâu coá cuãa àêët nûúác vaâ laâm giaâu cho quöëc gia,
chung quy laâ sûå tñch luäy nhiïìu tiïìn. Hoå chuã trûúng cêìn phaãi sûã
duång quyïìn lûåc nhaâ nûúác àïí phaát triïín kinh tïë ngoaåi thûúng.
- Chuã nghôa troång nöng laâ möåt trûúâng phaái àùåc biïåt xuêët hiïån úã
Phaáp vaâo giûäa thïë kyã XVIII. Caác àaåi biïíu xuêët sùæc cuãa trûúâng phaái
naây laâ Ph.Kïnï, Tuyïëcgö.
Chuã nghôa troång nöng coi nöng nghiïåp laâ ngaânh duy nhêët taåo ra
giaá trõ thùång dû (hoå goåi laâ saãn phêím thùång dû) vaâ chó coá lao àöång
nöng nghiïåp múái laâ lao àöång saãn xuêët. Ngûúâi theo chuã nghôa troång
nöng phï phaán chuã nghôa troång thûúng, hoå chûáng minh thûúng
nghiïåp khöng sinh ra cuãa caãi, goåi tiïìn laâ cuãa caãi khöng sinh lúåi.
Cöng lao to lúán cuãa nhûäng ngûúâi theo chuã nghôa troång nöng laâ lêìn
àêìu tiïn, hoå chuyïín viïåc nghiïn cûáu nguöìn göëc giaá trõ thùång dû tûâ
lônh vûåc lûu thöng sang lônh vûåc saãn xuêët. Hoå laâ nhûäng ngûúâi àêìu
tiïn phên biïåt tû baãn cöë àõnh vaâ tû baãn lûu àöång, biïët àùåt vêën àïì buâ
àùæp caác yïëu töë cuãa tû baãn cöë àõnh. Trûúác Maác, hoå cuäng laâ ngûúâi àêìu
tiïn, duy nhêët àûa ra àûúåc sú àöì taái saãn xuêët vaâ lûu thöng töíng saãn
phêím xaä höåi, biïíu hiïån têåp trung trong "biïíu kinh tïë" cuãa Kh.Kïnï.
- Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín laâ kinh tïë chñnh trõ tiïën böå
nhêët, khoa hoåc nhêët trûúác C.Maác. Noá xuêët hiïån vaâo thúâi kyâ chuã
nghôa tû baãn àang phaát triïín, caác mêu thuêîn cuãa xaä höåi tû saãn coân
chûa gay gùæt, lúåi ñch cuãa giai cêëp tû saãn àang phuâ húåp vúái sûå phaát
triïín lõch sûã. Caác àaåi biïíu xuêët sùæc cuãa kinh tïë chñnh trõ tû saãn cöí
àiïín laâ U.Petty, Ph.Kïnï, A.Xmñt, À.Ricaácàö.
Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín àaä coá nhûäng cöëng hiïën quan
troång cho khoa hoåc kinh tïë. Noá àaä giaãi quyïët hoùåc àùåt cú súã àïí giaãi
quyïët nhiïìu vêën àïì quan troång cuãa lyá luêån kinh tïë, àùåc biïåt laâ vïì
hoåc thuyïët giaá trõ lao àöång, lyá luêån vïì lúåi nhuêån, lúåi tûác, àõa tö,
tiïìn tïå, vïì taái saãn xuêët tû baãn xaä höåi v.v.. Möåt trong nhûäng nhûúåc
àiïím lúán cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín laâ phi lõch sûã khi
nghiïn cûáu caác hiïån tûúång kinh tïë vaâ thûúâng chó phên tñch mùåt
lûúång chûá ñt chuá yá mùåt chêët cuãa chuáng.
Nhûäng tû tûúãng, lyá luêån khoa hoåc cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn
cöí àiïín àûúåc Maác kïë thûâa, phaát triïín khi xêy dûång hïå thöëng khoa
hoåc kinh tïë - chñnh trõ cuãa mònh.
- Kinh tïë - chñnh trõ Maác - Lïnin do C.Maác vaâ Ph.Ùngghen saáng
lêåp vaâ àûúåc Lïnin phaát triïín trong àiïìu kiïån lõch sûã múái. Noá biïíu
hiïån lúåi ñch cuãa giai cêëp cöng nhên vaâ nhên dên lao àöång, phuâ húåp
vúái sûå phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët xaä höåi vaâ xu hûúáng phaát
triïín cuãa xaä höåi loaâi ngûúâi.
Trïn cú súã tiïëp thu coá choån loåc, kïë thûâa coá phï phaán caác nhên töë
khoa hoåc cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn cöí àiïín, C.Maác vaâ
Ph.Ùngghen àaä àûa kinh tïë - chñnh trõ túái àónh cao khoa hoåc, àaä
giaãi quyïët möåt caách triïåt àïí vaâ khoa hoåc nhêët lyá luêån giaá trõ sûác lao
àöång - hoân àaá thûã vaâng cuãa caác hoåc thuyïët kinh tïë. Thaânh tûåu vô àaåi
nhêët cuãa kinh tïë - chñnh trõ do Maác vaâ Ùngghen saáng lêåp vaâ viïåc
phaát hiïån giaá trõ thùång dû vaâ giaãi quyïët hoaân chónh hoåc thuyïët giaá
trõ thùång dû.
Trong àiïìu kiïån lõch sûã múái, Lïnin àaä phaát triïín saáng taåo lyá
luêån kinh tïë maácxñt, soaån thaão hoåc thuyïët vïì chuã nghôa tû baãn àöåc
quyïìn, phaát hiïån baãn chêët, caác àùåc àiïím chuã yïëu vaâ àõa võ lõch sûã
cuãa noá. Dûåa trïn nhûäng tû tûúãng cuãa Maác vaâ Ùngghen, Lïnin àaä
xêy dûång cú súã kinh tïë - chñnh trõ xaä höåi chuã nghôa, àùåc biïåt laâ vïì
thúâi kyâ quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi maâ biïíu hiïån têåp trung úã
Chñnh saách kinh tïë múái (NEP).
Kinh tïë - chñnh trõ Maác - Lïnin luêån chûáng trïn cú súã khoa hoåc
tñnh chêët lõch sûã cuãa phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa, tñnh
têët yïëu phaãi thay thïë noá bùçng phûúng thûác saãn xuêët tiïën böå hún,
cao hún - phûúng thûác saãn xuêët cöång saãn chuã nghôa maâ giai àoaån
thêëp laâ chuã nghôa xaä höåi.
- Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm thûúâng xuêët hiïån trong àiïìu kiïån
mêu thuêîn cuãa xaä höåi tû saãn àaä trúã thaânh gay gùæt, cuöåc àêëu tranh
cuãa giai cêëp cöng nhên chöëng laåi giai cêëp tû saãn ngaây caâng quyïët liïåt.
Mùåt khaác, viïåc xuêët hiïån vaâ phöí biïën cuãa kinh tïë - chñnh trõ maácxñt àaä
trang bõ vuä khñ lyá luêån cho giai cêëp cöng nhên, laâm cho cuöåc àêëu
tranh cuãa hoå ngaây caâng coá hiïåu quaã. Kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm
thûúâng xuêët hiïån nhùçm tòm caách xoa dõu, àaánh laåc hûúáng cuöåc àêëu
tranh cuãa giai cêëpcöng nhên, chöëng laåi lyá luêån kinh tïë maácxñt, baão vïå
lúåi ñch cuãa giai cêëp tû saãn.
Goåi laâ kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm thûúâng vò nhòn chung laâ phi
khoa hoåc; noá giaãi thñch xuyïn taåc, giaã danh khoa hoåc nhùçm biïån höå
cho chuã nghôa tû baãn baão vïå sûå thöëng trõ cuãa giai cêëp tû saãn. Caác
àaåi biïíu tiïu biïíu cuãa kinh tïë - chñnh trõ tû saãn têìm thûúâng laâ T.R.
Mantuyát, G.B. Xay...
2. Möîi khoa hoåc coá àöëi tûúång nghiïn cûáu riïng vaâ thûúâng coá
phûúng phaáp nghiïn cûáu riïng. Kinh tïë - chñnh trõ thuöåc khoa hoåc
xaä höåi, noá nghiïn cûáu möëi quan hïå giûäa ngûúâi vúái ngûúâi trong quaá
trònh saãn xuêët.
Àïí saãn xuêët, möåt mùåt, con ngûúâi phaãi coá quan hïå têët yïëu vúái tûå
nhiïn, taác àöång vaâo tûå nhiïn, khai thaác hoùåc caãi biïën nhûäng vêåt coá
sùén trong tûå nhiïn cho phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa mònh. Àoá laâ mùåt
tûå nhiïn hay kyä thuêåt cuãa saãn xuêët. Trong möëi quan hïå giûäa ngûúâi
vúái tûå nhiïn, caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët húåp thaânh lûåc
lûúång saãn xuêët. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa nhiïìu mön khoa
hoåc vaâ kyä thuêåt khaác nhau. Mùåt khaác, con ngûúâi phaãi coá quan hïå
vúái nhau trong quaá trònh saãn xuêët, phên phöëi, trao àöíi vaâ tiïu
duâng cuãa caãi. Àêy laâ mùåt xaä höåi cuãa saãn xuêët, hay quan hïå saãn
xuêët, laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa kinh tïë - chñnh trõ hoåc.
Quan hïå saãn xuêët göìm nhûäng quan hïå vïì kinh tïë - töí chûác, phaãn
aánh trûåc tiïëp tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa caác yïëu töë saãn xuêët vaâ sûå
taác àöång qua laåi cuãa chuáng, nhû phên cöng lao àöång xaä höåi, chuyïn
mön hoáa, hiïåp taác hoáa, têåp trung saãn xuêët v.v. vaâ caác quan hïå kinh
tïë - xaä höåi biïíu hiïån úã quan hïå súã hûäu àöëi vúái tû liïåu saãn xuêët,
quan hïå trong töí chûác quaãn lyá saãn xuêët vaâ phên phöëi saãn phêím.
Viïåc nghiïn cûáu quan hïå saãn xuêët nhùçm phaát hiïån caác quy luêåt
kinh tïë vaâ sûã duång chuáng coá hiïåu quaã trong àúâi söëng kinh tïë.
Quan hïå saãn xuêët töìn taåi trong möëi quan hïå taác àöång biïån chûáng
vúái lûåc lûúång saãn xuêët vaâ kiïën truác thûúång têìng. Vò vêåy, àöëi tûúång
nghiïn cûáu cuãa kinh tïë - chñnh trõ laâ quan hïå saãn xuêët trong sûå taác
àöång qua laåi vúái lûåc lûúång saãn xuêët vaâ kiïën truác thûúång têìng.
Phûúng phaáp àûúåc sûã duång coá hiïåu quaã nhêët àïí nghiïn cûáu
quan hïå saãn xuêët laâ trûâu tûúång hoáa khoa hoåc. Àêy laâ phûúng phaáp
coá sûác maånh nhêët àïí nghiïn cûáu kinh tïë chñnh trõ.
Trûâu tûúång hoáa khoa hoåc laâ bùçng tû duy trûâu tûúång taách caác yïëu
töë ngêîu nhiïn nhêët thúâi, caá biïåt khoãi quaá trònh nghiïn cûáu àïí nùæm
lêëy caái baãn chêët, öín àõnh êín giêëu bïn trong caác sûå vêåt, hiïån tûúång.
Trûâu tûúång hoáa khoa hoåc khöng phaãi laâ taách rúâi hiïån thûåc. Kïët
quaã cuãa noá phaãi laâ sûå phaãn aánh àuáng àùæn àúâi söëng hiïån thûåc vaâ
àûúåc cuöåc söëng kiïím nghiïåm.
Trûâu tûúång hoáa khoa hoåc coân bao haâm viïåc têåp trung nghiïn cûáu
möåt nhên töë naâo àoá vúái giaã àõnh caác nhên töë khaác khöng thay àöíi,
hoùåc taåm àùåt möåt vaâi nhên töë ra ngoaâi nöåi dung nghiïn cûáu. Àiïìu
àoá laâm cho viïåc nghiïn cûáu àúä phûác taåp vaâ coá khaã nùng ài sêu vaâo
tûâng nhên töë, tûâng mùåt cuãa sûå vêåt, hiïån tûúång.
Kïët quaã cuãa trûâu tûúång hoáa khoa hoåc cho pheáp hònh thaânh caác
khaái niïåm, phaåm truâ khoa hoåc àùåc trûng cho caác mùåt khaác nhau
cuãa caác hiïån tûúång, quaá trònh kinh tïë, tiïën túái hònh thaânh caác quy
luêåt kinh tïë, xaác lêåp sûå phuå thuöåc vaâ taác àöång lêîn nhau möåt caách
nhên quaã, öín àõnh cuãa caác hiïån tûúång vaâ quaá trònh kinh tïë.
2. Phên tñch vai troâ cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi vaâ caác yïëu töë cú baãn
cuãa noá.
1. Àúâi söëng xaä höåi rêët phong phuá, coá nhiïìu daång hoaåt àöång khaác
nhau vaâ coá quan hïå vúái nhau nhû: saãn xuêët, chñnh trõ, khoa hoåc,
vùn hoáa, nghïå thuêåt, tön giaáo, v.v.. Trong caác hoaåt àöång àoá thò saãn
xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët laâ cú baãn nhêët, coá vai troâ quyïët àõnh àöëi
vúái caác hoaåt àöång khaác.
Saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët laâ quaá trònh con ngûúâi sûã duång cöng cuå
lao àöång taác àöång vaâo tûå nhiïn, khai thaác hoùåc caãi biïën caác daång
vêåt chêët cuãa tûå nhiïn cho phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa mònh. Nïìn saãn
xuêët xaä höåi coá vai troâ rêët quan troång:
- Laâ cú súã cuãa toaân böå àúâi söëng xaä höåi, cú súã töìn taåi vaâ phaát triïín
cuãa loaâi ngûúâi. Saãn xuêët vêåt chêët laâ yïu cêìu khaách quan cuãa sûå töìn
taåi xaä höåi. Chên lyá giaãn àún vaâ vônh viïîn êëy àûúåc C.Maác khaái quaát
rùçng: loaâi ngûúâi trûúác hïët cêìn ùn, mùåc, úã... röìi sau àoá múái hoaåt àöång
chñnh trõ, khoa hoåc, nghïå thuêåt, tön giaáo, v.v..
Quaá trònh saãn xuêët ra cú súã cuãa àúâi söëng xaä höåi àöìng thúâi laâ quaá
trònh phaát triïín vaâ hoaân thiïån baãn thên con ngûúâi. Àïí saãn xuêët coá
kïët quaã, con ngûúâi phaãi khöng ngûâng thêm nhêåp vaâo tûå nhiïn,
khaám phaá, phaát hiïån caác quy luêåt tûå nhiïn, àöìng thúâi chïë taåo,
hoaân thiïån caác cöng cuå saãn xuêët v.v.. Àiïìu àoá laâm cho con ngûúâi
ngaây caâng phaát triïín vaâ hoaân thiïån. Lõch sûã phaát triïín cuãa xaä höåi
loaâi ngûúâi, cuãa nïìn vùn minh nhên loaåi gùæn liïìn vaâ dûåa trïn sûå
phaát triïín vaâ hoaân thiïån nïìn saãn xuêët xaä höåi.
Sûå phaát triïín vaâ hoaân thiïån nïìn saãn xuêët xaä höåi laâ cú súã cho sûå
tiïën böå xaä höåi, biïíu hiïån úã nïìn dên chuã, nhên àaåo, cöng bùçng xaä
höåi. Noái chung, tiïën böå xaä höåi gùæn liïìn vúái tiïën böå kinh tïë vaâ dûåa
trïn cú súã tiïën böå kinh tïë. Tuy nhiïn, khöng phaãi bao giúâ tiïën böå xaä
höåi cuäng tuây thuöåc trûåc tiïëp vaâo tiïën böå kinh tïë. Kïët húåp tiïën böå
kinh tïë vúái tiïën böå xaä höåi laâ àùåc trûng cuãa con àûúâng àõnh hûúáng
xaä höåi chuã nghôa úã nûúác ta.
2. Bêët kyâ nïìn saãn xuêët xaä höåi naâo, kïí caã nïìn saãn xuêët hiïån àaåi,
àïìu bao göìm ba yïëu töë cú baãn laâ: sûác lao àöång cuãa con ngûúâi, tû
liïåu lao àöång vaâ àöëi tûúång lao àöång.
- Sûác lao àöång laâ töíng húåp thïí lûåc, trñ lûåc cuãa con ngûúâi, laâ khaã
nùng lao àöång cuãa con ngûúâi, laâ àiïìu kiïån cú baãn cuãa saãn xuêët úã
bêët cûá xaä höåi naâo. Khi sûác lao àöång hoaåt àöång thò trúã thaânh lao
àöång. Lao àöång laâ hoaåt àöång riïng cuãa loaâi ngûúâi, noá khaác vïì cú
baãn vúái hoaåt àöång baãn nùng cuãa àöång vêåt...
- Àöëi tûúång lao àöång laâ nhûäng vêåt maâ lao àöång cuãa con ngûúâi taác
àöång vaâo nhùçm caãi biïën chuáng phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa mònh. Àöëi
tûúång lao àöång göìm coá:
+ Loaåi coá sùén trong tûå nhiïn maâ lao àöång cuãa con ngûúâi chó cêìn
taách noá khoãi möi trûúâng töìn taåi cuãa noá laâ coá thïí sûã duång àûúåc, nhû
göî trong rûâng nguyïn thuãy, caá ngoaâi biïín, than àaá úã moã...
+ Loaåi àaä coá sûå taác àöång cuãa lao àöång goåi laâ nguyïn liïåu, nhû
theáp thoãi trong nhaâ maáy cú khñ, göî úã xûúãng möåc v.v..
Vúái sûå phaát triïín cuãa caách maång khoa hoåc - kyä thuêåt, con ngûúâi
ngaây caâng taåo ra nhiïìu àöëi tûúång lao àöång coá chêët lûúång múái.
- Tû liïåu lao àöång laâ toaân böå nhûäng vêåt maâ con ngûúâi duâng àïí
taác àöång vaâo àöëi tûúång lao àöång, àïí truyïìn dêîn lao àöång cuãa mònh
túái àöëi tûúång lao àöång laâm biïën àöíi chuáng theo yïu cêìu cuãa mònh.
Tû liïåu lao àöång göìm:
+ Cöng cuå lao àöång laâ böå phêån quan troång nhêët cuãa tû liïåu lao
àöång, noá taác àöång trûåc tiïëp vaâo àöëi tûúång lao àöång, quyïët àõnh trûåc
tiïëp nùng suêët lao àöång. Trònh àöå cöng cuå lao àöång laâ cú súã àïí phên
biïåt sûå khaác nhau giûäa caác thúâi àaåi kinh tïë.
+ Hïå thöëng caác yïëu töë vêåt chêët phuåc vuå trûåc tiïëp cho quaá trònh
saãn xuêët nhû bùng chuyïìn, öëng dêîn cêìn truåc , bïí chûáa...
+ Nhûäng yïëu töë vêåt chêët khaác khöng tham gia trûåc tiïëp quaá
trònh saãn xuêët, nhûng coá taác duång quan troång àïën toaân böå nïìn saãn
xuêët xaä höåi, nhû àûúâng saá, caác phûúng tiïån giao thöng vêån taãi,
thöng tin liïn laåc, v.v. goåi chung laâ kïët cêëu haå têìng cuãa saãn xuêët
xaä höåi. Nïìn saãn xuêët caâng hiïån àaåi, caâng àoâi hoãi kïët cêëu haå têìng
saãn xuêët phaát triïín vaâ hoaân thiïån.
Tû liïåu lao àöång vaâ àöëi tûúång lao àöång laâ caác yïëu töë vêåt chêët cuãa
quaá trònh saãn xuêët; chuáng húåp thaânh tû liïåu saãn xuêët. Quaá trònh
lao àöång laâ quaá trònh kïët húåp vaâ taác àöång cuãa caác yïëu töë saãn xuêët
noái trïn, tûác cuãa sûác lao àöång vaâ tû liïåu saãn xuêët.
Sûå phaát triïín cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi gùæn liïìn vúái sûå phaát triïín
vaâ hoaân thiïån cuãa caác yïëu töë saãn xuêët. Quaá trònh chuyïín biïën nïìn
saãn xuêët nhoã, laåc hêåu sang nïìn saãn xuêët lúán, hiïån àaåi àoâi hoãi phaát
triïín àöìng böå caã ba yïëu töë saãn xuêët vaâ muåc tiïu cuöëi cuâng laâ trang
bõ cöng nghïå hiïån àaåi, tiïn tiïën trong caác lônh vûåc cuãa nïìn saãn
xuêët xaä höåi.
Trong caác yïëu töë cú baãn cuãa quaá trònh saãn xuêët, sûác lao àöång
luön luön laâ yïëu töë cú baãn, coá tñnh chêët quyïët àõnh. Tuy nhiïn, baãn
thên sûác lao àöång coá sûå biïën àöíi cùn baãn vïì chêët lûúång phuâ húåp vúái
trònh àöå cuãa tû liïåu saãn xuêët. Nïëu trong nïìn saãn xuêët thuã cöng,
trònh àöå sûác lao àöång chuã yïëu laâ dûåa vaâo kinh nghiïåm vaâ sûác cú
bùæp thò trong nïìn saãn xuêët hiïån àaåi, trònh àöå sûác lao àöång dûåa vaâo
trñ tuïå, tri thûác, vaâo "chêët xaám" noái chung. Trong nïìn saãn xuêët
hiïån àaåi, kho taâng trñ tuïå trúã thaânh taâi nguyïn quyá giaá nhêët cuãa
möîi dên töåc. Do àoá, giaáo duåc vaâ àaâo taåo àûúåc nhiïìu quöëc gia coi laâ
quöëc saách; úã nûúác ta, vêën àïì naây àûúåc àùåt thaânh quöëc saách haâng
àêìu.
3. Taái saãn xuêët laâ gò? Phên tñch nöåi dung, hònh thûác cuãa taái saãn
xuêët xaä höåi vaâ caác phaåm truâ cú baãn cuãa noá.
Saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët laâ hoaåt àöång cú baãn cuãa loaâi ngûúâi.
Noá khöng phaãi laâ hoaåt àöång nhêët thúâi, àún nhêët maâ thûúâng xuyïn,
liïn tuåc, tûác laâ taái saãn xuêët. Ngûúâi ta chia taái saãn xuêët thaânh taái
saãn xuêët giaãn àún vaâ taái saãn xuêët múã röång.
+ Taái saãn xuêët giaãn àún laâ quaá trònh saãn xuêët àûúåc lùåp laåi vúái
quy mö khöng thay àöíi, caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët cuäng
khöng thay àöíi; chûa coá saãn phêím thùång dû hoùåc nïëu coá thò coân
nhoã beá vaâ àûúåc tiïu duâng caá nhên hïët.
+ Taái saãn xuêët múã röång laâ quaá trònh saãn xuêët úã chu kyâ sau coá
quy mö lúán hún so vúái chu kyâ trûúác. Trong taái saãn xuêët múã röång,
caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët tùng lïn vïì söë lûúång vaâ chêët
lûúång. Nguöìn göëc cuãa taái saãn xuêët múã röång laâ saãn phêím thùång dû.
Taái saãn xuêët giaãn àún laâ àùåc trûng cuãa saãn xuêët nhoã, thuã cöng,
coân taái saãn xuêët múã röång laâ àùåc trûng cuãa saãn xuêët lúán, hiïån àaåi.
ÚÃ bêët kyâ giai àoaån naâo, xaä höåi naâo, taái saãn xuêët cuäng bao göìm
nöåi dung sau:
+ Taái saãn xuêët sûác lao àöång laâ nhên töë chuã yïëu vaâ àêìu tiïn. Sûác
lao àöång laâ yïëu töë cú baãn cuãa quaá trònh saãn xuêët vaâ trong quaá
trònh saãn xuêët noá bõ hao moân, do àoá, phaãi àûúåc taái saãn xuêët àïí
thûåc hiïån quaá trònh saãn xuêët tiïëp theo. Taái saãn xuêët sûác lao àöång
coân bao haâm viïåc àaâo taåo, àöíi múái thïë hïå lao àöång cuä bùçng thïë hïå
lao àöång múái coá chêët lûúång cao hún phuâ húåp vúái trònh àöå múái cuãa tû
liïåu saãn xuêët.
+ Taái saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët (göìm coá vêåt phêím tiïu duâng vaâ
tû liïåu saãn xuêët) cuäng laâ nhên töë khaách quan, khöng thïí thiïëu cuãa
saãn xuêët xaä höåi. Trong quaá trònh saãn xuêët, saãn phêím xaä höåi
thûúâng xuyïn àûúåc tiïu duâng cho caá nhên vaâ cho saãn xuêët. Vêåt
phêím tiïu duâng àïí taái saãn xuêët sûác lao àöång, coân tû liïåu saãn xuêët
àïí tiïëp tuåc qua trònh saãn xuêët. Vò vêåy, phaãi thûúâng xuyïn taái saãn
xuêët ra chuáng. Hún nûäa, nhu cêìu vïì àúâi söëng vaâ saãn xuêët thûúâng
xuyïn tùng lïn, do àoá cuãa caãi vêåt chêët cêìn àûúåc taái saãn xuêët múã
röång, laâm cho söë lûúång thûúâng xuyïn tùng lïn vaâ chêët lûúång àûúåc
caãi tiïën.
Taái saãn xuêët múã röång ra cuãa caãi vêåt chêët biïíu hiïån úã mûác tùng
cuãa töíng saãn phêím xaä höåi (TSPXH) vaâ thu nhêåp quöëc dên (TNQD).
Töíng saãn phêím xaä höåi laâ töíng söë saãn phêím hay cuãa caãi xaä höåi àûúåc
saãn xuêët ra trong möåt thúâi gian nhêët àõnh (thûúâng laâ möåt nùm).
Thu nhêåp quöëc dên laâ phêìn coân laåi cuãa töíng saãn phêím xaä höåi
sau khi trûâ ài toaân böå nhûäng chi phñ cuãa lao àöång vêåt hoáa. Thu
nhêåp quöëc dên laâ kïët quaã thûåc tïë cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi, noá
quyïët àõnh mûác àöå tiïu duâng vaâ tñch luäy cuãa xaä höåi.
Nhûäng biïån phaáp cú baãn àïí taái saãn xuêët múã röång töíng saãn phêím
xaä höåi vaâ thu nhêåp quöëc dên laâ tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi vaâ
tùng söë ngûúâi laâm viïåc trong caác ngaânh saãn xuêët vêåt chêët.
+ Taái saãn xuêët quan hïå saãn xuêët. Taái saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët
diïîn ra trong nhûäng quan hïå saãn xuêët nhêët àõnh. Do àoá, quaá trònh
saãn xuêët laâ quaá trònh phaát triïín, hoaân thiïån quan hïå saãn xuêët laâm
cho quan hïå saãn xuêët phuâ húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå múái cuãa
lûåc lûúång saãn xuêët.
+ Taái saãn xuêët ra möi trûúâng (saãn xuêët vaâ àúâi söëng). Quaá trònh
saãn xuêët khöng thïí taách rúâi àiïìu kiïån tûå nhiïn vaâ möi trûúâng söëng
cuãa con ngûúâi. Quaá trònh taái saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët laâm cho
caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn bõ caån kiïåt dêìn vaâ aãnh hûúãng túái
möi trûúâng söëng noái chung. Vò vêåy, trong quaá trònh taái saãn xuêët
phaãi thûúâng xuyïn taái taåo caác àiïìu kiïån tûå nhiïn cuãa saãn xuêët nhû
khöi phuåc àöå maâu múä àêët àai, tröìng rûâng vaâ taái taåo caác nguöìn taâi
nguyïn, v.v..
4. Thïë naâo laâ tùng trûúãng kinh tïë vaâ hiïåu quaã kinh tïë? Hiïåu quaã
kinh tïë xeát vïì mùåt kinh tïë - kyä thuêåt vaâ kinh tïë - xaä höåi?
Tùng trûúãng kinh tïë laâ sûå tùng lïn caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn
xuêët vaâ do àoá tùng lïn vïì söë lûúång vaâ chêët lûúång saãn phêím xaä höåi.
Àoá chñnh laâ kïët quaã cuãa quaá trònh taái saãn xuêët múã röång trïn phaåm
vi toaân böå nïìn kinh tïë. Nhõp àöå tùng trûúãng kinh tïë thïí hiïån úã
nhõp àöå tùng töíng saãn phêím xaä höåi vaâ thu nhêåp quöëc dên. Tùng
trûúãng kinh tïë coá thïí diïîn ra theo hai hûúáng: tùng trûúãng kinh tïë
theo chiïìu röång vaâ tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu sêu.
- Tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu röång laâ tùng vïì söë lûúång caác
yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët trïn cú súã kyä thuêåt saãn xuêët cuä.
- Tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu sêu laâ sûå phaát triïín saãn xuêët
trïn cú súã hoaân thiïån caác yïëu töë saãn xuêët, nhû sûã duång caác tû liïåu
lao àöång tiïën böå, caác àöëi tûúång lao àöång ñt töën keám, nêng cao trònh
àöå cuãa ngûúâi lao àöång, sûã duång coá hiïåu quaã caác tiïìm nùng saãn
xuêët, v.v..
Trong thûåc tïë, viïåc tùng trûúãng kinh tïë theo chiïìu röång vaâ tùng
trûúãng kinh tïë theo chiïìu sêu àûúåc kïët húåp vúái nhau vaâ àûúåc sûã
duång theo hûúáng phuâ húåp vúái àiïìu kiïån cuå thïí cuãa tûâng nûúác úã caác
giai àoaån khaác nhau.
Kïët quaã cuãa taái saãn xuêët múã röång, cuãa tùng trûúãng kinh tïë biïíu
hiïån têåp trung úã hiïåu quaã nïìn saãn xuêët.
Hiïåu quaã saãn xuêët laâ kïët quaã cuãa möåt nïìn saãn xuêët nhêët àõnh.
Muöën biïët hiïåu quaã saãn xuêët ngûúâi ta lêëy kïët quaã saãn xuêët so saánh
vúái chi phñ lao àöång xaä höåi àïí saãn xuêët ra noá (hoùåc laâ chi phñ caác yïëu
töë saãn xuêët).
Kïët quaã saãn xuêët

Hiïåu quaã saãn = ———————————————————————————————
xuêët Chi phñ caác yïëu töë saãn xuêët
(lao àöång söëng vaâ lao àöång vêåt hoáa)
Kïët quaã cuãa saãn xuêët laâ saãn phêím. ÚÃ caác àún võ saãn xuêët, hiïåu
quaã saãn xuêët coá thïí biïíu hiïån úã chöî chi phñ àïí saãn xuêët möåt àún võ
saãn phêím nhiïìu hay ñt; coân hiïåu quaã cuãa toaân böå nïìn kinh tïë biïíu
hiïån úã tyã lïå giûäa giaá trõ cuãa toaân böå saãn phêím xaä höåi vúái toaân böå
chi phñ lao àöång xaä höåi àïí saãn xuêët ra chuáng.
Tùng hiïåu quaã kinh tïë laâ yïu cêìu khaách quan àöëi vúái moåi xaä höåi.
Àïí tùng hiïåu quaã kinh tïë phaãi tùng kïët quaã saãn xuêët vaâ giaãm chi
phñ àïí saãn xuêët chuáng. Tùng kïët quaã saãn xuêët laâ tùng söë lûúång vaâ
nêng cao chêët lûúång saãn phêím, laâm cho cú cêëu saãn phêím phuâ húåp
vúái cú cêëu tiïu duâng xaä höåi. Giaãm chi phñ lao àöång xaä höåi thïí hiïån
úã tiïët kiïåm lao àöång söëng, giaãm khöëi lûúång vêåt tû hao phñ, tiïët
kiïåm vöën àêìu tû v.v..
Hiïåu quaã nïìn saãn xuêët àûúåc xem xeát dûúái hai khña caånh: kinh tïë
- kyä thuêåt vaâ kinh tïë - xaä höåi.
Hiïåu quaã saãn xuêët, xeát vïì mùåt kinh tïë - kyä thuêåt, àûúåc tñnh bùçng
möåt hïå thöëng caác chó tiïu vïì kïët quaã sûã duång caác nguöìn dûå trûä
khaác nhau. Möåt söë caác chó tiïu quan troång thûúâng àûúåc duâng laâ:
+ Nùng suêët lao àöång xaä höåi. Àêy laâ chó tiïu quan troång cuãa hiïåu
quaã saãn xuêët. Noá biïíu hiïån sûå hoaåt àöång cuãa quy luêåt tiïët kiïåm
thúâi gian.
+ Hiïåu quaã sûã duång vöën saãn xuêët cú baãn. Vöën saãn xuêët cú baãn coá
khöëi lûúång vaâ vai troâ quan troång nhêët trong saãn xuêët. Hiïåu quaã
vöën saãn xuêët cú baãn àûúåc tñnh bùçng caách lêëy söë lûúång saãn phêím
chia cho söë lûúång vöën saãn xuêët cú baãn:
Söë lûúång saãn phêím
Hiïåu quaã vöën = ———————————————————————————————
Vöën saãn xuêët cú baãn
Hiïåu suêët vöën cho thêëy möåt àún võ vöën chi ra thu àûúåc bao nhiïu
saãn phêím.
+ Hiïåu suêët vêåt tû àûúåc ào bùçng chi phñ nhiïn liïåu, nguyïn liïåu,
nùng lûúång, vêåt liïåu vaâ caác nguöìn dûå trûä khaác trïn möåt àún võ saãn
phêím:
Söë lûúång vêåt tû

Hiïåu suêët vêåt tû = ———————————————————————————
Söë lûúång saãn phêím
Hiïåu quaã saãn xuêët xeát vïì mùåt kinh tïë - kyä thuêåt phuå thuöåc vaâo
trònh àöå kyä thuêåt vaâ khöng phuå thuöåc vaâo hònh thûác xaä höåi.
Hiïåu quaã saãn xuêët xeát vïì mùåt kinh tïë - xaä höåi úã caác xaä höåi khaác
nhau coá biïíu hiïån khaác nhau phuå thuöåc vaâo quan hïå saãn xuêët vaâ
muåc àñch cuãa nïìn saãn xuêët, vaâ noái chung, laâ phuå thuöåc vaâo thaái àöå
àöëi vúái yïëu töë con ngûúâi.
Kïët húåp hiïåu quaã kinh tïë vúái hiïåu quaã xaä höåi laâ àùåc trûng cuãa
àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa úã nûúác ta. Noá biïíu hiïån úã sûå kïët húåp
chñnh saách kinh tïë vúái chñnh saách xaä höåi; viïåc tùng hiïåu quaã kinh
tïë gùæn liïìn vúái giaãi quyïët viïåc laâm, vúái àiïìu kiïån söëng vaâ lao àöång
cuãa dên cû, baão vïå möi trûúâng, phaát triïín vùn hoáa, giaáo duåc, y tïë
vaâ caác vêën àïì xaä höåi khaác.
5. Saãn xuêët haâng hoáa laâ gò? Noá ra àúâi vaâ phaát triïín nhû thïë naâo?
Noá coá ûu viïåt gò so vúái kinh tïë tûå nhiïn?
Trong lõch sûã phaát triïín cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi, coá hai hònh
thûác saãn xuêët roä rïåt laâ: saãn xuêët tûå cêëp tûå tuác vaâ saãn xuêët haâng
hoáa.
Saãn xuêët tûå cêëp, tûå tuác laâ saãn xuêët saãn phêím àïí thoãa maän nhu
cêìu cuãa ngûúâi saãn xuêët trong nöåi böå àún võ kinh tïë. Coân saãn xuêët
haâng hoáa laâ saãn xuêët ra saãn phêím àïí baán, caác quan hïå kinh tïë
giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët biïíu hiïån qua viïåc mua baán saãn phêím
cuãa nhau trïn thõ trûúâng.
Saãn xuêët haâng hoáa àaä ra àúâi trong hai àiïìu kiïån lõch sûã:
+ Coá sûå phên cöng lao àöång xaä höåi:
Phên cöng lao àöång xaä höåi laâ kïët quaã cuãa sûå phaát triïín lûåc lûúång
saãn xuêët, biïíu hiïån úã sûå chuyïn mön hoáa saãn xuêët. Do phên cöng
lao àöång xaä höåi, möîi ngûúâi hoùåc möîi nhoám ngûúâi chó saãn xuêët möåt
hoùåc möåt söë saãn phêím nhêët àõnh. Möîi ngûúâi (hoùåc möîi nhoám
ngûúâi) àïìu thûâa saãn phêím do mònh saãn xuêët ra nhûng laåi thiïëu
caác loaåi saãn phêím khaác. Do àoá, viïåc trao àöíi saãn phêím trúã thaânh
têët yïëu vaâ coá lúåi àöëi vúái moåi ngûúâi saãn xuêët.
+ Coá chïë àöå tû hûäu. Àiïìu àoá laâm cho nhûäng ngûúâi saãn xuêët àöåc
lêåp vúái nhau; hoå saãn xuêët dûåa trïn cú súã tû liïåu saãn xuêët cuãa hoå vaâ
saãn phêím lao àöång thuöåc quyïìn chi phöëi cuãa hoå.
Chïë àöå tû hûäu laâm cho nhûäng ngûúâi saãn xuêët àöåc lêåp vúái nhau,
coân phên cöng lao àöång xaä höåi laåi laâm cho hoå phuå thuöåc vaâo nhau.
Saãn xuêët haâng hoáa ra àúâi chñnh laâ àïí giaãi quyïët mêu thuêîn naây.
Nhûäng hònh thûác àêìu tiïn cuãa saãn xuêët haâng hoáa xuêët hiïån tûâ
thúâi kyâ tan raä cuãa chïë àöå cöng xaä nguyïn thuãy, töìn taåi vaâ phaát
triïín úã caác phûúng thûác saãn xuêët tiïëp theo.
Saãn xuêët haâng hoáa phaát triïín cao nhêët, phöí biïën nhêët trong chuã
nghôa tû baãn vaâ trúã thaânh hònh thûác saãn xuêët haâng hoáa àiïín hònh,
nöíi bêåt trong lõch sûã.
Saãn xuêët haâng hoáa tiïëp tuåc töìn taåi vaâ phaát triïín dûúái chuã nghôa
xaä höåi vò dûúái chuã nghôa xaä höåi coân töìn taåi nhiïìu hònh thûác súã hûäu
khaác nhau vaâ trònh àöå phên cöng lao àöång xaä höåi ngaây caâng phaát
triïín. Nhû vêåy, saãn xuêët haâng hoáa xuêët hiïån röìi töìn taåi vaâ phaát
triïín úã nhiïìu xaä höåi, laâ saãn phêím cuãa lõch sûã phaát triïín saãn xuêët
cuãa loaâi ngûúâi. Noá coá nhiïìu ûu thïë, tiïën böå so vúái saãn xuêët tûå cêëp
tûå tuác maâ cho túái nay chûa coá hònh thûác saãn xuêët xaä höåi naâo coá ûu
thïë hún noá. Tuy nhiïn, úã caác xaä höåi khaác nhau, saãn xuêët haâng hoáa
coá vai troâ vaâ giúái haån khaác nhau. Song, nhòn chung, so vúái saãn xuêët
tûå cêëp tûå tuác, saãn xuêët haâng hoáa coá nhiïìu ûu viïåt àùåc biïåt:
- Thuác àêíy sûå phaát triïín maånh meä cuãa lûåc lûúång saãn xuêët, ûáng
duång tiïën böå kyä thuêåt, húåp lyá hoáa saãn xuêët, tiïët kiïåm, tùng nùng
suêët lao àöång.
- Laâm cho saãn xuêët gùæn liïìn vúái tiïu duâng, saãn phêím thûúâng
xuyïn àûúåc caãi tiïën chêët lûúång, hònh thûác phuâ húåp vúái nhu cêìu, thõ
hiïëu ngûúâi tiïu duâng.
- Thuác àêíy nhanh choáng quaá trònh xaä höåi hoáa saãn xuêët, tñch tuå
vaâ têåp trung saãn xuêët, múã röång sûå giao lûu thõ trûúâng trong nûúác
vaâ quöëc tïë.
- Laâ cú súã thuác àêíy quaá trònh dên chuã hoáa, bònh àùèng, tiïën böå xaä
höåi, phaá vúä tñnh baão thuã, trò trïå, phûúâng höåi cuãa kinh tïë tûå nhiïn,
tûå cêëp tûå tuác v.v..
Tuy nhiïn, saãn xuêët haâng hoáa coá mùåt traái cuãa noá nhû viïåc laâm
phên hoáa ngûúâi saãn xuêët thaânh giaâu ngheâo vaâ nhiïìu hiïån tûúång
tiïu cûåc nhû laâm haâng giaã, lûâa loåc... Trong àiïìu kiïån cuãa nûúác ta,
möåt mùåt phaãi àêíy maånh nïìn saãn xuêët haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn
vêån àöång theo cú chïë thõ trûúâng phuâ húåp vúái caác quy luêåt cuãa saãn
xuêët haâng hoáa; mùåt khaác, phaãi coá sûå quaãn lyá cuãa Nhaâ nûúác àïí baão
àaãm sûå àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa vaâ haån chïë nhûäng tiïu cûåc do
cú chïë thõ trûúâng sinh ra, thûåc hiïån sûå kïët húåp hiïåu quaã kinh tïë vúái
tiïën böå vaâ cöng bùçng xaä höåi.
6. Haâng hoáa laâ gò? Phên tñch caác thuöåc tñnh cuãa haâng hoáa vaâ lûúång
giaá trõ cuãa haâng hoáa?
1. Haâng hoáa laâ möåt vêåt phêím cuãa lao àöång coá thïí thoãa maän nhu
cêìu naâo àoá cuãa con ngûúâi vaâ ài vaâo tiïu duâng thöng qua trao àöíi
(mua - baán).
Vò vêåy, khöng phaãi bêët kyâ vêåt phêím naâo cuäng laâ haâng hoáa. Nhûäng
vêåt phêím ài vaâo tiïu duâng khöng thöng qua trao àöíi (mua - baán) thò
khöng phaãi laâ haâng hoáa. Chùèng haån, thoác cuãa ngûúâi nöng dên saãn
xuêët àïí tiïu duâng cho baãn thên hoå thò khöng phaãi laâ haâng hoáa.
Nhûng nïëu thoác àoá àûúåc àem baán thò noá laâ haâng hoáa.
2. Haâng hoáa coá hai thuöåc tñnh: giaá trõ sûã duång vaâ giaá trõ.
a) Giaá trõ sûã duång
Giaá trõ sûã duång cuãa vêåt phêím laâ cöng duång cuãa noá, coá thïí thoãa
maän nhu cêìu naâo àoá cuãa con ngûúâi nhû gaåo àïí ùn, vaãi àïí may mùåc,
nhaâ àïí úã...
Giaá trõ sûã duång cuãa vêåt phêím do thuöåc tñnh tûå nhiïn cuãa vêåt
phêím quy àõnh. Xaä höåi loaâi ngûúâi caâng phaát triïín, caâng phaát hiïån
ra àûúåc nhiïìu thuöåc tñnh tûå nhiïn coá ñch cuãa vêåt phêím vaâ lúåi duång
nhûäng thuöåc tñnh tûå nhiïn àoá àïí taåo ra nhiïìu loaåi giaá trõ sûã duång
khaác nhau. Chùèng haån, than àaá tûâ xa xûa chó àûúåc duâng laâm nhiïn
liïåu (àöët noáng), àïën nay coân laâ nguyïn liïåu cuãa nhiïìu saãn phêím vúái
giaá trõ sûã duång cao. Do àoá, giaá trõ sûã duång laâ möåt phaåm truâ vônh
viïîn.
Trong kinh tïë haâng hoáa, giaá trõ sûã duång laâ vêåt mang giaá trõ trao
àöíi.
b) Giaá trõ
Muöën hiïíu giaá trõ cuãa haâng hoáa phaãi nghiïn cûáu tûâ giaá trõ trao
àöíi cuãa noá.
Giaá trõ trao àöíi biïíu hiïån möëi quan hïå trao àöíi haâng hoáa trïn thõ
trûúâng. Àoá laâ möëi quan hïå tyã lïå vïì lûúång giûäa nhûäng haâng hoáa coá
giaá trõ sûã duång khaác nhau àem trao àöíi vúái nhau.
Thñ duå: 1m vaãi trao àöíi vúái 5kg thoác.
Súã dô vaãi vaâ thoác laâ hai haâng hoáa coá giaá trõ sûã duång khaác nhau coá
thïí trao àöíi àûúåc vúái nhau theo möåt tyã lïå nhêët àõnh, vò vaãi vaâ thoác
àïìu laâ saãn phêím cuãa lao àöång, coá cú súã chung laâ sûå hao phñ lao àöång
cuãa con ngûúâi. Sûå hao phñ lao àöång àoá chñnh laâ giaá trõ cuãa haâng
hoáa.
Vêåy, giaá trõ haâng hoáa laâ lao àöång xaä höåi cuãa ngûúâi saãn xuêët haâng
hoáa kïët tinh trong haâng hoáa àoá.
Do àoá, giaá trõ laâ cú súã cuãa giaá trõ trao àöíi; coân giaá trõ trao àöíi laâ
hònh thûác biïíu hiïån cuãa giaá trõ.
Giaá trõ phaãn aãnh möëi quan hïå xaä höåi giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët
haâng hoáa. Do àoá, giaá trõ laâ möåt phaåm truâ lõch sûã, chó töìn taåi trong
kinh tïë haâng hoáa.
3. Lûúång giaá trõ cuãa haâng hoáa.
Nïëu giaá trõ laâ lao àöång xaä höåi cuãa nhûäng ngûúâi saãn xuêët haâng
hoáa kïët tinh trong haâng hoáa thò lûúång giaá trõ chñnh laâ lûúång lao
àöång xaä höåi hao phñ àïí saãn xuêët ra haâng hoáa.
Trong saãn xuêët haâng hoáa, hao phñ lao àöång caá biïåt taåo thaânh giaá
trõ caá biïåt cuãa haâng hoáa. Trïn thõ trûúâng, khöng thïí dûåa vaâo giaá trõ
caá biïåt àïí trao àöíi maâ phaãi dûåa vaâo giaá trõ xaä höåi cuãa haâng hoáa.
Giaá trõ xaä höåi cuãa haâng hoáa àûúåc tñnh bùçng thúâi gian lao àöång xaä
höåi cêìn thiïët (têët yïëu) àïí saãn xuêët möåt loaåi haâng hoáa naâo àoá. Àoá laâ
thúâi gian cêìn thiïët àïí saãn xuêët haâng hoáa trong àiïìu kiïån saãn xuêët
trung bònh cuãa xaä höåi vúái trònh àöå kyä thuêåt trung bònh, trònh àöå
thaânh thaåo trung bònh, cûúâng àöå lao àöång trung bònh. Thöng
thûúâng thúâi gian lao àöång xaä höåi cêìn thiïët cuãa möåt loaåi haâng hoáa
naâo àoá gêìn saát vúái thúâi gian lao àöång caá biïåt cuãa ngûúâi saãn xuêët
àaåi böå phêån haâng hoáa àoá trïn thõ trûúâng.
Giaá trõ haâng hoáa thay àöíi phuå thuöåc vaâo nùng suêët lao àöång.
Nùng suêët lao àöång laâ hiïåu suêët cuãa lao àöång àûúåc ào bùçng söë lûúång
saãn phêím taåo ra trong möåt àún võ thúâi gian, hoùåc lûúång thúâi gian
lao àöång hao phñ àïí taåo ra möåt àún võ saãn phêím. Nùng suêët lao
àöång phuå thuöåc vaâo trònh àöå kyä thuêåt cuãa ngûúâi lao àöång, mûác
trang bõ kyä thuêåt cuãa lao àöång, phûúng phaáp töí chûác, quaãn lyá vaâ caác
àiïìu kiïån tûå nhiïn.
Tùng nùng suêët lao àöång thïí hiïån úã chöî: hao phñ lao àöång khöng
tùng, nhûng söë lûúång saãn phêím laâm ra trong möåt àún võ thúâi gian
tùng lïn, do àoá giaá trõ cuãa möåt dúån võ haâng hoáa giaãm xuöëng. Àiïìu
àoá coá nghôa: giaá trõ cuãa haâng hoáa biïën àöíi tyã lïå nghõch vúái nùng
Cêìn phên biïåt tùng nùng suêët lao àöång vúái tùng cûúâng àöå lao àöång.
Cûúâng àöå lao àöång laâ mûác àöå hao phñ lao àöång trong möåt àún võ thúâi
gian. Tùng cûúâng àöå lao àöång seä laâm tùng thïm mûác hao phñ lao
àöång, vaâ do àoá, laâm tùng söë lûúång saãn phêím möåt caách tûúng ûáng, vò
vêåy giaá trõ möåt àún võ haâng hoáa khöng thay àöíi.
Lao àöång cuãa ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa coá trònh àöå thaânh thaåo
khaác nhau. Noá àûúåc chia thaânh hai loaåi: lao àöång giaãn àún laâ lao
àöång khöng cêìn reân luyïån, àaâo taåo vaâ lao àöång phûác taåp phaãi qua
quaá trònh hoåc têåp reân luyïån... Trong cuâng möåt àún võ thúâi gian, lao
àöång phûác taåp taåo ra nhiïìu giaá trõ hún lao àöång giaãn àún.
Trong quaá trònh trao àöíi haâng hoáa, moåi lao àöång phûác taåp àïìu
àûúåc quy thaânh böåi söë cuãa lao àöång giaãn àún trung bònh möåt caách
tûå phaát trïn thõ trûúâng.
7. Tiïìn tïå xuêët hiïån nhû thïë naâo trong lõch sûã phaát triïín cuãa saãn
xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa? Baãn chêët vaâ chûác nùng cuãa tiïìn tïå?
1. Lõch sûã ra àúâi cuãa tiïìn tïå vaâ baãn chêët cuãa noá.
Tiïìn tïå xuêët hiïån laâ kïët quaã cuãa quaá trònh phaát triïín cuãa saãn
xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa, vaâ cuäng laâ kïët quaã cuãa quaá trònh phaát
triïín caác hònh thaái giaá trõ cuãa haâng hoáa.
Hònh thaái giaá trõ àêìu tiïn laâ hònh thaái giaãn àún hay ngêîu nhiïn.
Ngûúâi saãn xuêët laâm ra saãn phêím duâng khöng hïët (nhû luác àûúåc
muâa chùèng haån), thûâa ngêîu nhiïn, àem trao àöíi vaâ ngêîu nhiïn
gùåp möåt loaåi haâng hoáa naâo àoá; viïåc trao àöíi diïîn ra theo möåt tyã lïå
cuäng ngêîu nhiïn vaâ giaãn àún: haâng àöíi lêëy haâng.
Thñ duå: aHA = bHB
ÚÃ hònh thaái naây, haâng hoáa thûá nhêët (aHA) biïíu hiïån giaá trõ cuãa
noá úã haâng hoáa thûá hai (bHB), coân haâng hoáa thûá hai àoáng vai troâ laâ
vêåt ngang giaá.
Khi phên cöng lao àöång xaä höåi phaát triïín àïën mûác àöå naâo àoá,
chuãng loaåi haâng hoáa trao àöíi trïn thõ trûúâng nhiïìu hún, thò möåt haâng
hoáa coá thïë gùåp vaâ trao àöíi vúái nhiïìu haâng hoáa khaác.
Thñ duå:
bHB hoùåc
aHA coá thïí trao àöíi vúái cHC hoùåc
dHD
Àoá laâ hònh thaái giaá trõ múã röång.

Khi phên cöng lao àöång xaä höåi phaát triïín hún nûäa, laâm cho saãn
xuêët haâng hoáa cuäng phaát triïín, trao àöíi haâng hoáa trúã nïn thûúâng
xuyïn vaâ phöí biïën hún. Àïí cho sûå trao àöíi àûúåc thuêån lúåi, ngûúâi ta
choån möåt haâng hoáa naâo àoá laâm vêåt ngang giaá chung.
Thñ duå:
aHA
bHB
cHC coá thïí trao àöíi qua xHY
dHD
Àoá laâ hònh thaái chung cuãa giaá trõ. Vêåt ngang giaá chung coá thïí
trao àöíi trûåc tiïëp vúái möåt haâng hoáa bêët kyâ. Noá trúã thaânh möi giúái,
thaânh phûúng tiïån àïí trao àöíi. Khi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa
phaát triïín hún, thõ trûúâng àûúåc múã röång, ngûúâi ta choån baåc vaâ
vaâng laâm vêåt ngang giaá chung laâ thuêån lúåi hún caã. Luác àoá, hònh
thûác tiïìn cuãa giaá trõ ra àúâi.
Khi baåc vaâ vaâng cuâng àûúåc duâng laâm chûác nùng tiïìn tïå thò chïë
àöå tiïìn tïå goåi laâ chïë àöå song kim. Khi chó coân vaâng àöåc chiïëm vai
troâ tiïìn tïå thò chïë àöå tiïìn tïå àûúåc goåi laâ chïë àöå baãn võ vaâng.
Khi tiïìn tïå xuêët hiïån, thïë giúái haâng hoáa phên ra hai cûåc: möåt
phña, laâ caác haâng hoáa thöng thûúâng; möåt phña laâ haâng hoáa àoáng vai
troâ tiïìn tïå. Nhû vêåy, tiïìn tïå laâ möåt loaåi haâng hoáa àùåc biïåt, duâng
laâm vêåt ngang giaá chung cho têët caã caác haâng hoáa, laâ sûå thïí hiïån
chung cuãa giaá trõ vaâ lao àöång xaä höåi, noá biïíu hiïån quan hïå saãn
xuêët giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët haâng hoáa do quaá trònh phaát triïín
lêu daâi cuãa saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa taåo ra. Àoá laâ nguöìn göëc
vaâ baãn chêët cuãa tiïìn tïå.
2. Chûác nùng cuãa tiïìn tïå.
Tiïìn tïå coá nùm chûác nùng:
a) Thûúác ào giaá trõ
Tiïìn tïå laâm àûúåc thûúác ào giaá trõ vò baãn thên noá cuäng laâ möåt
haâng hoáa, cuäng coá giaá trõ nhû caác haâng hoáa khaác. Àïí laâm àûúåc
thûúác ào giaá trõ, möîi quöëc gia coá möåt àún võ tiïìn tïå nhêët àõnh.
Giaá trõ cuãa möîi haâng hoáa àûúåc biïíu hiïån bùçng möåt söë tiïìn nhêët
àõnh, àoá laâ giaá caã cuãa haâng hoáa.
Giaá trõ laâ cú súã cuãa giaá caã, nhûng do quan hïå cung cêìu, giaá caã coá
thïí lïn xuöëng xung quanh giaá trõ. Tuy vêåy, xeát trong phaåm vi toaân
xaä höåi trong thúâi gian nhêët àõnh thò töíng söë giaá caã bùçng töíng söë giaá
trõ cuãa haâng hoáa.
b) Phûúng tiïån lûu thöng
Laâm phûúng tiïån lûu thöng, tiïìn tïå àoáng vai troâ möi giúái, trung
gian trong trao àöíi haâng hoáa vaâ dûúái hònh thûác tiïìn mùåt. Noá vêån
àöång theo cöng thûác H-T-H (H = haâng; T = tiïìn).
Söë lûúång tiïìn naây àûúåc xaác àõnh bùçng quy luêåt lûu thöng tiïìn tïå
nhû sau:
Söë Töíng söë Töíng söë Töíng söë Töíng söë giaá
lûúång giaá caã giaá caã + giaá caã + caã haâng hoáa
tiïìn haâng hoáa - haâng hoáa haâng hoáa baán chõu
vaâng lûu thöng baán chõu khêëu trûâ àïën kyâ
cêìn cho nhau thanh toaán
thiïët
trong = ———————————————————————————————————————————
lûu Söë lêìn luên chuyïín trung bònh cuãa àún võ tiïìn tïå
thöng
Söë lûúång tiïìn xaác àõnh trong cöng thûác naây laâ tiïìn vaâng. Khi
phaát haânh tiïìn giêëy vûúåt quaá mûác cêìn thiïët seä dêîn àïën laåm phaát.
c) Phûúng tiïån cêët trûä
Khi laâm chûác nùng naây, tiïìn tïå ruát khoãi lûu thöng vaâ ài vaâo
"kho" cêët trûä. Tiïìn cêët trûä phaãi coá àuã giaá trõ. Ngûúâi ta thûúâng cêët
trûä vaâng vaâ baåc.
d) Phûúng tiïån thanh toaán
Kinh tïë haâng hoáa phaát triïín àïën möåt trònh àöå naâo àoá seä sinh ra
viïåc mua baán chõu. Khi àoá, tiïìn coá chûác nùng laâm phûúng tiïån
thanh toaán: traã tiïìn mua chõu, traã núå...
Chûác nùng naây caâng phaát triïín, caâng laâm tùng thïm sûå phuå
thuöåc lêîn nhau giûäa nhûäng ngûúâi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa.
e) Tiïìn tïå thïë giúái
Khi trao àöíi haâng hoáa vûúåt khoãi biïn giúái möåt quöëc gia, quan hïå
buön baán giûäa caác nûúác hònh thaânh, thò tiïìn tïå laâm chûác nùng tiïìn
tïå thïë giúái.
Tiïìn tïå laâ saãn phêím khaách quan cuãa lõch sûã phaát triïín saãn xuêët
vaâ trao àöíi haâng hoáa. Noá laâ loaåi haâng hoáa àùåc biïåt, àoáng vai troâ vêåt
ngang giaá chung, laâm àûúåc nhiïìu chûác nùng phuåc vuå cho saãn xuêët
vaâ trao àöíi haâng hoáa. Trong xaä höåi coá giai cêëp, giai cêëp thöëng trõ
thûúâng sûã duång tiïìn tïå laâm cöng cuå phuåc vuå cho lúåi ñch cuãa giai cêëp
mònh.
8. Cú súã khaách quan vaâ nhûäng taác duång cuãa quy luêåt giaá trõ trong
nïìn saãn xuêët haâng hoáa.
1. Cú súã khaách quan vaâ yïu cêìu cuãa quy luêåt giaá trõ.
Quy luêåt giaá trõ laâ quy luêåt kinh tïë cuãa nïìn saãn xuêët haâng hoáa.
ÚÃ àêu coá saãn xuêët haâng hoáa thò úã àoá coá quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång
möåt caách khaách quan.
Quy luêåt giaá trõ àoâi hoãi viïåc saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa, phaãi
dûåa trïn cú súã hao phñ lao àöång xaä höåi cêìn thiïët, coá nghôa laâ:
- Trong saãn xuêët, noá àoâi hoãi ngûúâi saãn xuêët luön luön coá yá thûác
tòm caách haå thêëp hao phñ lao àöång caá biïåt xuöëng nhoã hún, hoùåc
bùçng hao phñ lao àöång xaä höåi cêìn thiïët.
- Trong lûu thöng, noá àoâi hoãi viïåc trao àöíi haâng hoáa phaãi dûåa
trïn nguyïn tùæc ngang giaá.
Quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång thöng qua sûå lïn xuöëng cuãa giaá caã
trïn thõ trûúâng. Noá coá möëi quan hïå hûäu cú vúái quy luêåt cung - cêìu.
Khi cung lúán hún cêìu thò giaá caã nhoã hún giaá trõ. Khi cung nhoã hún
cêìu thò giaá caã lúán hún giaá trõ.
2. Taác duång cuãa quy luêåt giaá trõ.
Quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång úã trong moåi phûúng thûác saãn xuêët coá
saãn xuêët haâng hoáa, nhûng àùåc àiïím hoaåt àöång, vai troâ vaâ taác duång
cuãa noá khaác nhau, vò noá bõ caác quy luêåt kinh tïë àùåc thuâ cuãa
phûúng thûác saãn xuêët àoá chi phöëi.
Trong àiïìu kiïån nïìn saãn xuêët haâng hoáa dûåa trïn cú súã chïë àöå tû
hûäu giûä vai troâ thöëng trõ, quy luêåt giaá trõ hoaåt àöång möåt caách tûå
phaát vaâ coá böën taác duång chuã yïëu sau:
- Tûå phaát àiïìu tiïët caác yïëu töë saãn xuêët (tû liïåu saãn xuêët vaâ sûác
lao àöång) vaâo caác ngaânh, caác khu vûåc khaác nhau cuãa nïìn saãn xuêët
xaä höåi, thöng qua sûå biïën àöång cuãa cung - cêìu thïí hiïån qua giaá caã
trïn thõ trûúâng.
- Tûå phaát àiïìu tiïët lûu thöng haâng hoáa. Thöng qua sûå biïën àöång
(chïnh lïåch) cuãa giaá caã, haâng hoáa tûâ núi coá giaá caã thêëp seä àûúåc di
chuyïín vïì núi coá giaá caã cao.
- Tûå phaát kñch thñch caãi tiïën kyä thuêåt, húåp lyá hoáa saãn xuêët, tùng
nùng suêët lao àöång, laâm cho lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín.
- Tûå phaát laâm phên hoáa ngûúâi saãn xuêët thaânh giaâu vaâ ngheâo.
Trong àiïìu kiïån chuã nghôa xaä höåi coá nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh
phêìn trong àoá thaânh phêìn kinh tïë nhaâ nûúác vaâ kinh tïë têåp thïí laâm
nïìn taãng, coân thaânh phêìn kinh tïë nhaâ nûúác giûä vai troâ chuã àaåo thò
vai troâ cuãa quy luêåt giaá trõ vïì cú baãn khöng coân nhû trûúác. Tuy
nhiïn noá vêîn thûåc hiïån chûác nùng àiïìu tiïët, kñch thñch vaâ àaâo thaãi
vöën coá cuãa noá.
Trong àiïìu kiïån quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi, nïìn kinh tïë coân
nhiïìu thaânh phêìn, coân nhiïìu loaåi quy luêåt àùåc thuâ hoaåt àöång àan
xen vaâo nhau, laâm cho sûå hoaåt àöång cuãa quy luêåt giaá trõ vûâa coá
tñnh tûå phaát vûâa coá tñnh tûå giaác, tuy vêîn coá àêìy àuã caác taác duång
trïn.
Vêën àïì quan troång laâ phaãi nhêån thûác vaâ vêån duång quy luêåt giaá
trõ bùçng caác chñnh saách kinh tïë phuâ húåp trïn cú súã khoa hoåc, nhùçm
thûåc hiïån coá hiïåu quaã nhûäng muåc tiïu kinh tïë - xaä höåi.
9. Thõ trûúâng laâ gò? Vai troâ cuãa noá trong nïìn saãn xuêët haâng hoáa.
Quy luêåt cung - cêìu vaâ taác àöång cuãa noá trïn thõ trûúâng nhû thïë naâo?
1. Thõ trûúâng vaâ cú chïë thõ trûúâng
a) Thõ trûúâng laâ núi diïîn ra möëi quan hïå kinh tïë giûäa nhûäng
ngûúâi trao àöíi haâng hoáa theo quy luêåt cuãa saãn xuêët vaâ lûu thöng
haâng hoáa; laâ töíng húåp caác möëi quan hïå lûu thöng haâng hoáa vaâ lûu
thöng tiïìn tïå.
Thõ trûúâng coá vai troâ quan troång:

- Noá phaãn aánh nhanh nhêåy quan hïå cung cêìu, laâ núi phaát tñn
hiïåu thöng tin vïì sûå biïën àöång cuãa nïìn kinh tïë, giuáp cho viïåc àiïìu
chónh saãn xuêët, hònh thaânh nïn nhûäng tyã lïå cên àöëi giûäa saãn xuêët
vaâ tiïu duâng, giûäa cung vaâ cêìu, giûäa saãn xuêët vaâ lûu thöng.
- Thõ trûúâng laâ núi thûâa nhêån cuöëi cuâng cöng duång xaä höåi àöëi vúái
saãn phêím vaâ lao àöång chi phñ àïí saãn xuêët ra noá. Do àoá, noá kñch
thñch nhûäng ngûúâi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa giaãm chi phñ saãn
xuêët vaâ lûu thöng, caãi tiïën chêët lûúång, quy caách, mêîu maä, hònh
thûác cho phuâ húåp nhu cêìu, thõ hiïëu ngûúâi tiïu duâng.
b) Cú chïë thõ trûúâng laâ guöìng maáy hoaåt àöång cuãa hïå thöëng caác
thõ trûúâng trong nïìn kinh tïë haâng hoáa, àiïìu tiïët quaá trònh saãn
xuêët vaâ lûu thöng theo yïu cêìu khaách quan cuãa caác quy luêåt cuãa
thõ trûúâng (quy luêåt giaá trõ, quy luêåt cung cêìu, quy luêåt caånh
tranh, quy luêåt lûu thöng tiïìn tïå...). Vò vêåy, cú chïë thõ trûúâng quy
àõnh nhûäng ngûúâi saãn xuêët vaâ trao àöíi haâng hoáa phaãi saãn xuêët
theo cú cêëu húåp lyá chuãng loaåi haâng hoáa, giaá caã bao nhiïu, lûu
thöng haâng hoáa nhû thïë naâo...
Thõ trûúâng vaâ cú chïë thõ trûúâng coá nhûäng khuyïët têåt nhêët àõnh,
nhû:
- Tñnh tûå phaát dêîn túái sûå höîn àöån trong nïìn kinh tïë.
- Kñch thñch lúåi ñch caá nhên, lúåi ñch cuåc böå, nhûng laåi xem nheå lúåi
ñch xaä höåi, lúåi ñch toaân thïí.
- Chó phaãn aánh nhu cêìu trûúác mùæt, khöng vaåch roä nhu cêìu tûúng
lai.
- Nhûäng chó söë kinh tïë nhû giaá caã, lúåi nhuêån,... thûúâng xuyïn
biïën àöång laâm cho ngûúâi saãn xuêët vaâ lûu thöng haâng hoáa khoá àõnh
hûúáng, thûúâng bõ àöång àöëi phoá, nhiïìu luác gêy ra sûå laäng phñ lao
àöång xaä höåi.
Nhêån thûác àûúåc nhûäng àùåc àiïím àoá, Nhaâ nûúác coá thïí sûã duång lûåc
lûúång dûå trûä vïì kinh tïë vaâ nhûäng chñnh saách phuâ húåp nhû kïë hoaåch,
thuïë, húåp àöìng kinh tïë àïí cuâng vúái thõ trûúâng àiïìu khiïën sûå hoaåt
àöång cuãa nïìn kinh tïë theo àõnh hûúáng vaâ muåc tiïu àaä xaác àõnh.
2. Quy luêåt cung - cêìu.
a) Cú súã khaách quan cuãa quy luêåt cung cêìu
Cung phaãn aánh khöëi lûúång saãn phêím haâng hoáa àûúåc saãn xuêët vaâ
àûúåc àûa ra thõ trûúâng àïí thûåc hiïån (àïí baán).
Cung do saãn xuêët quy àõnh, nhûng khöng àöìng nhêët vúái saãn
xuêët.
Cêìu phaãn aánh nhu cêìu tiïu duâng coá khaã nùng thanh toaán cuãa xaä
höåi. Do àoá, cêìu khöng àöìng nhêët vúái tiïu duâng, vò noá khöng phaãi laâ
nhu cêìu tûå nhiïn, nhu cêìu bêët kyâ theo nguyïån voång tiïu duâng chuã
quan cuãa con ngûúâi, maâ phuå thuöåc vaâo khaã nùng thanh toaán.
Cung - cêìu coá möëi quan hïå hûäu cú vúái nhau, thûúâng xuyïn taác
àöång lêîn nhau trïn thõ trûúâng; úã àêu coá thõ trûúâng thò úã àoá coá quy
luêåt cung - cêìu töìn taåi vaâ hoaåt àöång möåt caách khaách quan.
b) Cung - cêìu taác àöång lêîn nhau
Cêìu xaác àõnh cung vaâ ngûúåc laåi cung xaác àõnh cêìu. Cêìu xaác àõnh
khöëi lûúång, chêët lûúång vaâ chuãng loaåi cung vïì haâng hoáa. Nhûäng
haâng hoáa naâo tiïu thuå àûúåc múái àûúåc taái saãn xuêët. Ngûúåc laåi, cung
taåo ra cêìu, kñch thñch tùng cêìu thöng qua phaát triïín söë lûúång, chêët
lûúång, chuãng loaåi haâng hoáa, hònh thûác, quy caách vaâ giaá caã cuãa noá.
Cung - cêìu taác àöång lêîn nhau vaâ aãnh hûúãng trûåc tiïëp àïën giaá caã.
Àêy laâ sûå taác àöång phûác taåp theo nhiïìu hûúáng vaâ nhiïìu mûác àöå
khaác nhau.
Quy luêåt cung - cêìu taác àöång khaách quan vaâ rêët quan troång. Nïëu
nhêån thûác àûúåc chuáng thò coá thïí vêån duång àïí taác àöång àïën hoaåt
àöång saãn xuêët kinh doanh theo chiïìu hûúáng coá lúåi cho quaá trònh
taái saãn xuêët xaä höåi.
Nhaâ nûúác coá thïí vêån duång quy luêåt cung - cêìu thöng qua caác
chñnh saách, caác biïån phaáp kinh tïë nhû: giaá caã, lúåi nhuêån, tñn duång,
húåp àöìng kinh tïë, thuïë, thay àöíi cú cêëu tiïu duâng... àïí taác àöång vaâo
caác hoaåt àöång kinh tïë theo quy luêåt cung - cêìu, duy trò nhûäng tyã lïå
cên àöëi cung - cêìu möåt caách laânh maånh vaâ húåp lyá.
10. Sûå chuyïín hoáa tiïìn tïå thaânh tû baãn
Chuã nghôa tû baãn ra àúâi khi coá hai àiïìu kiïån: coá möåt lúáp ngûúâi
àûúåc tûå do vïì thên thïí nhûng laåi khöng coá tû liïåu saãn xuêët; vaâ tiïìn
cuãa phaãi àûúåc têåp trung vaâo tay möåt söë ngûúâi, vúái möåt lûúång àuã
lúán, àïí lêåp caác xñ nghiïåp.
1. Cöng thûác chung cuãa tû baãn.
a) So saánh cöng thûác lûu thöng haâng hoáa giaãn àún vúái cöng thûác
chung cuãa tû baãn
Lûu thöng haâng hoáa giaãn àún vêån àöång theo cöng thûác:
H-T-H (1). Trong cöng thûác naây, tiïìn tïå khöng phaãi laâ tû baãn.
Tiïìn tïå chó trúã thaânh tû baãn trong nhûäng àiïìu kiïån nhêët àõnh.
Moåi tû baãn àïìu xuêët hiïån tûâ möåt khöëi lûúång tiïìn nhêët àõnh vaâ
vêån àöång theo cöng thûác: T-H-T’ (2). Àêy laâ cöng thûác chung cuãa tû
baãn, vò moåi tû baãn àïìu vêån àöång theo cöng thûác naây.
Giûäa cöng thûác (1) vaâ cöng thûác (2) coá nhûäng àiïím khaác nhau:
- Vïì àiïím xuêët phaát vaâ kïët thuác quaá trònh vêån àöång trong cöng
thûác 1 laâ H (Haâng); trong cöng thûác 2 laâ T (Tiïìn).
- Vïì trònh tûå cuãa quaá trònh vêån àöång: Trong cöng thûác 1 baán
trûúác, mua sau; trong cöng thûác 2 mua trûúác, baán sau.
- Vïì muåc àñch cuãa quaá trònh vêån àöång:
Trong cöng thûác 1 laâ giaá trõ sûã duång; trong cöng thûác 2 laâ giaá trõ.
ÚÃ àêy, tiïìn thu vïì (T’) phaãi lúán hún tiïìn ûáng trûúác (T) möåt lûúång laâ
t. Do àoá T’ = T + (T’. Söë tiïìn tröåi lïn so vúái tiïìn ûáng ra ban àêìu laâ
giaá trõ thùång dû, kyá hiïåu laâ (m).
Nhû vêåy, söë tiïìn ûáng ra ban àêìu (T) vúái muåc àñch àem laåi giaá trõ
thùång dû cho ngûúâi chuã coá tiïìn àûúåc goåi laâ tû baãn. Qua àoá, ài àïën
kïët luêån: Tiïìn tïå chó trúã thaânh tû baãn khi àûúåc duâng àïí mang laåi
giaá trõ thùång dû cho nhaâ tû baãn.
b) Mêu thuêîn cuãa cöng thûác chung cuãa tû baãn
Lyá luêån giaá trõ àaä chûáng minh rùçng:
Giaá trõ cuãa haâng hoáa do lao àöång cuãa nhûäng ngûúâi saãn xuêët
haâng hoáa taåo ra trong saãn xuêët. Nhûng nhòn vaâo cöng thûác T-H-T’
ngûúâi ta dïî lêìm tûúãng rùçng tiïìn tïå cuäng taåo ra giaá trõ khi vêån
àöång trong lûu thöng.
Thûåc chêët thò baãn thên tiïìn, duâ úã ngoaâi hay úã trong lûu thöng,
cuäng khöng tûå lúán lïn àûúåc. Tiïìn khöng thïí sinh ra tiïìn laâ àiïìu
hiïín nhiïn.
Coân lûu thöng thuêìn tuáy, duâ diïîn ra úã bêët cûá hònh thûác naâo, kïí caã
viïåc mua reã baán àùæt, cuäng khöng laâm tùng thïm giaá trõ, khöng taåo ra
giaá trõ thùång dû; úã àêy chó coá sûå phên phöëi laåi lûúång giaá trõ coá sùén
trong xaä höåi maâ thöi búãi nïëu mua reã thûá naây thò seä laåi phaãi mua àùæt
thûá kia; baán àùæt thûá naây thò laåi phaãi baán reã thûá khaác, vò töíng khöëi
lûúång haâng vaâ tiïìn trong toaân xaä höåi úã möåt thúâi gian nhêët àõnh laâ
möåt söë lûúång khöng àöíi.
Tuy vêåy, khöng coá lûu thöng cuäng khöng taåo ra àûúåc giaá trõ thùång
dû. Do àoá, mêu thuêîn cuãa cöng thûác chung cuãa tû baãn laâ giaá trõ
thùång dû khöng do lûu thöng àeã ra nhûng laåi àûúåc taåo ra thöng qua
lûu thöng.
Súã dô nhû vêåy vò nhaâ tû baãn tòm àûúåc trïn thõ trûúâng möåt loaåi
haâng hoáa àùåc biïåt coá khaã nùng taåo ra giaá trõ thùång dû cho mònh. Àoá
laâ haâng hoáa sûác lao àöång.
2. Haâng hoáa sûác lao àöång.
Sûác lao àöång laâ toaân böå thïí lûåc vaâ trñ lûåc cuãa con ngûúâi, laâ khaã
nùng lao àöång cuãa con ngûúâi. Sûác lao àöång laâ yïëu töë cú baãn cuãa moåi
quaá trònh saãn xuêët. Noá chó trúã thaânh haâng hoáa khi coá hai àiïìu
kiïån:
- Ngûúâi coá sûác lao àöång àûúåc tûå do thên thïí, àûúåc quyïìn laâm chuã
sûác lao àöång cuãa mònh àïí coá thïí ài laâm thuï (baán sûác lao àöång).
- Hoå khöng coá tû liïåu saãn xuêët vaâ cuãa caãi khaác àïí sinh söëng,
buöåc phaãi ài laâm thuï, tûác laâ baán sûác lao àöång cuãa mònh. Sûác lao
àöång khi trúã thaânh haâng hoáa, noá vûâa coá hai thuöåc tñnh nhû haâng hoáa
thöng thûúâng vûâa coá àùåc àiïím riïng.
- Giaá trõ haâng hoáa sûác lao àöång cuäng bùçng lûúång lao àöång xaä höåi
cêìn thiïët àïí saãn xuêët vaâ taái saãn xuêët ra noá. Nhûng viïåc saãn xuêët
vaâ taái saãn xuêët ra sûác lao àöång phaãi àûúåc thûåc hiïån bùçng caách tiïu
duâng cho caá nhên. Vò vêåy, lûúång giaá trõ haâng hoáa sûác lao àöång
bùçng lûúång giaá trõ nhûäng tû liïåu sinh hoaåt cêìn thiïët vïì vêåt chêët vaâ
tinh thêìn àïí nuöi söëng ngûúâi cöng nhên, gia àònh anh ta vaâ chi phñ
àaâo taåo cöng nhên theo yïu cêìu cuãa saãn xuêët. Vò vêåy, giaá trõ haâng
hoáa sûác lao àöång phuå thuöåc vaâo àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí cuãa möîi
quöëc gia trong tûâng thúâi kyâ nhêët àõnh.
- Giaá trõ sûã duång haâng hoáa sûác lao àöång laâ cöng duång cuãa noá àïí
thoãa maän nhu cêìu ngûúâi mua laâ sûã duång vaâo quaá trònh lao àöång.
Khaác vúái haâng hoáa thöng thûúâng, haâng hoáa sûác lao àöång khi àûúåc
sûã duång, noá taåo ra möåt lûúång giaá trõ múái lúán hún giaá trõ baãn thên noá.
Àoá chñnh laâ nguöìn göëc cuãa giaá trõ thùång dû.
Haâng hoáa sûác lao àöång laâ àiïìu kiïån àïí chuyïín hoáa tiïìn tïå thaânh
tû baãn. Àêy cuäng chñnh laâ chòa khoáa àïí giaãi quyïët mêu thuêîn
trong cöng thûác chung cuãa tû baãn.
Nhû vêåy, tiïìn tïå chó trúã thaânh tû baãn khi noá àûúåc sûã duång laâm
phûúng tiïån àïí mang laåi giaá trõ thùång dû cho ngûúâi coá tiïìn vaâ
ngûúâi coá tiïìn phaãi tòm àûúåc möåt loaåi haâng hoáa àùåc biïåt - haâng hoáa
sûác lao àöång.
11. Thïë naâo laâ tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën? Viïåc phên chia
tû baãn thaânh hai böå phêån nhû vêåy coá yá nghôa gò? Thïë naâo laâ tyã suêët
giaá trõ thùång dû?
1. Tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën
Àïí tiïën haânh saãn xuêët, nhaâ tû baãn phaãi ûáng tiïìn ra àïí mua tû
liïåu saãn xuêët vaâ sûác lao àöång, nghôa laâ biïën tû baãn tiïìn tïå thaânh
caác yïëu töë cuãa quaá trònh saãn xuêët. Caác yïëu töë naây coá vai troâ khaác
nhau trong viïåc taåo ra giaá trõ thùång dû.
- Trong saãn xuêët, cöng nhên sûã duång tû liïåu saãn xuêët àïí chïë taåo
ra saãn phêím. Tû liïåu saãn xuêët coá nhiïìu loaåi, coá loaåi nhû nhaâ
xûúãng, kho taâng, thiïët bõ, maáy moác àûúåc sûã duång trong möåt thúâi
gian daâi, hao moân dêìn qua nhiïìu chu kyâ saãn xuêët, nïn giaá trõ cuãa
noá àûúåc chuyïín tûâng phêìn vaâo saãn phêím. Coá loaåi nhû nguyïn liïåu
nhiïn liïåu, vêåt liïåu phuå tiïu hao toaân böå qua möåt chu kyâ saãn xuêët,
nïn giaá trõ cuãa noá àûúåc chuyïín nguyïn veån ngay vaâo saãn phêím
múái.
Nhû vêåy, duâ giaá trõ tû liïåu saãn xuêët àûúåc chuyïín dêìn tûâng phêìn
hay chuyïín nguyïn veån ngay vaâo saãn phêím, böå phêån tû baãn töìn
taåi dûúái hònh thûác tû liïåu saãn xuêët coá àùåc àiïím chung laâ giaá trõ cuãa
chuáng àûúåc baão töìn khöng coá sûå thay àöíi vïì lûúång vaâ chuyïín vaâo
saãn phêím múái trong quaá trònh saãn xuêët.
Böå phêån tû baãn naây goåi laâ tû baãn bêët biïën (kyá hiïåu bùçng C).
- Böå phêån tû baãn töìn taåi dûúái hònh thûác sûác lao àöång coá tñnh chêët
khaác vúái böå phêån tû baãn bêët biïën (C).
Trong quaá trònh saãn xuêët, böå phêån tû baãn naây coá sûå thay àöíi vïì
lûúång, tùng lïn vïì söë lûúång giaá trõ, vò àùåc àiïím cuãa giaá trõ sûã duång
cuãa haâng hoáa sûác lao àöång laâ khi àûúåc àem tiïu duâng thò noá taåo ra
möåt lûúång giaá trõ múái lúán hún giaá trõ baãn thên noá - goåi laâ tû baãn
khaã biïën (kyá hiïåu bùçng V).
- Viïåc phên chia tû baãn thaânh tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã
biïën vaåch roä nguöìn göëc cuãa giaá trõ thùång dû laâ do lao àöång laâm
thuï cuãa cöng nhên taåo ra vaâ bõ nhaâ tû baãn chiïëm khöng. Hiïån
nay, giai cêëp tû saãn sûã duång maáy moác hiïån àaåi tûå àöång hoáa quaá
trònh saãn xuêët àöëi vúái möåt söë saãn phêím. Trong àiïìu kiïån saãn xuêët
nhû vêåy, tû baãn bêët biïën coá vai troâ quan troång quyïët àõnh viïåc
tùng nùng suêët lao àöång, nhûng cuäng khöng thïí coi àoá laâ nguöìn
göëc cuãa giaá trõ thùång dû. Suy àïën cuâng, böå phêån tû baãn khaã biïën
töìn taåi dûúái hònh thûác sûác lao àöång (chên tay vaâ trñ oác) múái laâ
nguöìn göëc sinh ra giaá trõ thùång dû tû baãn chuã nghôa.
2. Tyã suêët giaá trõ thùång dû
Tyã suêët giaá trõ thùång dû laâ tyã lïå phêìn trùm giûäa giaá trõ thùång dû
vaâ tû baãn khaã biïën. Tyã suêët giaá trõ thùång dû kyá hiïåu laâ m’ vaâ àûúåc
xaác àõnh bùçng cöng thûác:
m
m’ = ——— x 100%
v
Tyã suêët giaá trõ thùång dû vaåch roä trònh àöå boác löåt cuãa nhaâ tû baãn
àöëi vúái lao àöång laâm thuï, àöìng thúâi noá cuäng noái lïn ngaây lao àöång
àûúåc phên chia thaânh hai phêìn - thúâi gian lao àöång cêìn thiïët vaâ
thúâi gian lao àöång thùång dû - nhû thïë naâo.
12. Thïë naâo laâ giaá trõ thùång dû? Giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi, giaá trõ
thùång dû tûúng àöëi vaâ giaá trõ thùång dû siïu ngaåch? Vò sao noái saãn
xuêët giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã nghôa tû
baãn?
1. Giaá trõ thùång dû, giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi, giaá trõ thùång dû
tûúng àöëi vaâ giaá trõ thùång dû siïu ngaåch.
- Giaá trõ thùång dû laâ phêìn giaá trõ döi ra ngoaâi giaá trõ sûác lao
àöång, do cöng nhên laâm thuï taåo ra vaâ bõ nhaâ tû baãn chiïëm khöng.
Giaá trõ thùång dû phaãn aánh baãn chêët cuãa quan hïå saãn xuêët tû
baãn chuã nghôa - quan hïå boác löåt cuãa nhaâ tû baãn àöëi vúái lao àöång
laâm thuï.
Àïí thu àûúåc giaá trõ thùång dû, coá hai phûúng phaáp chuã yïëu:
phûúng phaáp saãn xuêët giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi vaâ phûúng phaáp
saãn xuêët giaá trõ thùång dû tûúng àöëi.
- Giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi laâ giaá trõ thùång dû thu àûúåc do keáo
daâi ngaây lao àöång vûúåt khoãi giúái haån thúâi gian lao àöång cêìn thiïët.
Ngaây lao àöång keáo daâi trong khi thúâi gian lao àöång cêìn thiïët khöng
àöíi, do àoá thúâi gian lao àöång thùång dû tùng lïn.
Saãn xuêët giaá trõ thùång dû tuyïåt àöëi laâ cú súã chung cuãa chïë àöå tû
baãn chuã nghôa. Phûúng phaáp naây àûúåc aáp duång phöí biïën úã giai
àoaån àêìu cuãa chuã nghôa tû baãn, khi lao àöång coân úã trònh àöå thuã cöng
vaâ nùng suêët lao àöång coân thêëp.
Vúái loâng tham vö haån, nhaâ tû baãn tòm moåi thuã àoaån àïí keáo daâi
ngaây lao àöång, nêng cao trònh àöå boác löåt sûác lao àöång laâm thuï.
Nhûng möåt mùåt, do giúái haån tûå nhiïn cuãa sûác lûåc con ngûúâi; mùåt
khaác, do àêëu tranh quyïët liïåt cuãa cöng nhên àoâi ruát ngùæn ngaây lao
àöång, cho nïn ngaây lao àöång khöng thïí keáo daâi vö haån. Tuy nhiïn,
ngaây lao àöång cuäng khöng thïí ruát ngùæn àïën mûác chó bùçng thúâi gian
lao àöång têët yïëu. Möåt hònh thûác khaác cuãa saãn xuêët giaá trõ thùång dû
tuyïåt àöëi laâ tùng cûúâng àöå lao àöång. Vò tùng cûúâng àöå lao àöång cuäng
giöëng nhû keáo daâi thúâi gian lao àöång trong ngaây, trong khi thúâi gian
lao àöång cêìn thiïët khöng thay àöíi.
- Giaá trõ thùång dû tûúng àöëi laâ giaá trõ thùång dû thu àûúåc do ruát
ngùæn thúâi gian lao àöång têët yïëu trïn cú súã tùng nùng suêët lao àöång
xaä höåi. Viïåc tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi, trûúác hïët úã caác ngaânh
saãn xuêët ra vêåt phêím tiïu duâng, seä laâm cho giaá trõ sûác lao àöång
giaãm xuöëng do àoá, laâm giaãm thúâi gian lao àöång cêìn thiïët. Khi àöå
daâi ngaây lao àöång khöng thay àöíi, thúâi gian lao àöång cêìn thiïët
giaãm seä laâm tùng thúâi gian lao àöång thùång dû - thúâi gian àïí saãn
xuêët ra giaá trõ thùång dû tûúng àöëi cho nhaâ tû baãn.
- Àïí giaânh ûu thïë trong caånh tranh, àïí thu àûúåc nhiïìu giaá trõ
thùång dû, caác nhaâ tû baãn àaä aáp duång nhûäng tiïën böå kyä thuêåt múái vaâo
saãn xuêët, caãi tiïën töí chûác saãn xuêët, hoaân thiïån phûúng phaáp quaãn
lyá kinh tïë, nêng cao nùng suêët lao àöång. Kïët quaã laâ, giaá trõ caá biïåt
cuãa haâng hoáa thêëp hún giaá trõ xaä höåi. Nhaâ tû baãn naâo thûåc hiïån
àûúåc àiïìu àoá thò khi baán haâng hoáa cuãa mònh seä thu àûúåc möåt söë giaá
trõ thùång dû tröåi hún so vúái caác nhaâ tû baãn khaác.
Phêìn giaá trõ thùång dû thu àûúåc tröåi hún giaá trõ thùång dû bònh
thûúâng cuãa xaä höåi àûúåc goåi laâ giaá trõ thùång dû siïu ngaåch.
Xeát tûâng àún võ saãn xuêët tû baãn chuã nghôa, giaá trõ thùång dû siïu
ngaåch laâ hiïån tûúång taåm thúâi cuåc böå. Nhûng xeát vïì toaân böå xaä höåi
tû baãn, giaá trõ thùång dû siïu ngaåch laâ hiïån tûúång töìn taåi thûúâng
xuyïn. Vò vêåy, giaá trõ thùång dû siïu ngaåch laâ möåt àöång lûåc maånh
nhêët thuác àêíy caác nhaâ tû baãn ra sûác caãi tiïën kyä thuêåt, tùng nùng
Giaá trõ thùång dû siïu ngaåch vaâ giaá trõ thùång dû tûúng àöëi àïìu
dûåa trïn cú súã tùng nùng suêët lao àöång. Caái khaác nhau laâ úã chöî giaá
trõ thùång dû tûúng àöëi thò dûåa trïn cú súã tùng nùng suêët lao àöång
xaä höåi; coân giaá trõ thùång dû siïu ngaåch thò dûåa trïn cú súã tùng
nùng suêët lao àöång caá biïåt.
2. Saãn xuêët giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã
nghôa tû baãn.
Quy luêåt kinh tïë cú baãn laâ quy luêåt phaãn aánh baãn chêët vaâ muåc
àñch cuãa möåt phûúng thûác saãn xuêët. Möîi phûúng thûác saãn xuêët coá
möåt quy luêåt kinh tïë cú baãn.
Bõ tûúác àoaåt hïët tû liïåu saãn xuêët cöng nhên buöåc phaãi baán sûác
lao àöång cho nhaâ tû baãn. Lao àöång khöng cöng cuãa cöng nhên laâm
thuï laâ nguöìn göëc cuãa giaá trõ thùång dû, nguöìn göëc laâm giaâu cuãa
nhaâ tû baãn.
Saãn xuêët giaá trõ thùång dû laâ muåc àñch duy nhêët cuãa nïìn saãn
xuêët tû baãn chuã nghôa. Vò muåc àñch àoá, caác nhaâ tû baãn saãn xuêët
bêët cûá loaåi haâng hoáa naâo, kïí caã vuä khñ giïët ngûúâi haâng loaåt, miïîn
laâ thu àûúåc nhiïìu giaá trõ thùång dû. Phûúng tiïån àïí àaåt muåc àñch laâ
tùng cûúâng boác löåt cöng nhên laâm thuï trïn cú súã phaát triïín kyä
thuêåt, tùng cûúâng àöå lao àöång, keáo daâi ngaây lao àöång, tùng nùng
suêët lao àöång v.v..
Saãn xuêët giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã
nghôa tû baãn. Nöåi dung cuãa quy luêåt laâ taåo ra ngaây caâng nhiïìu giaá
trõ thùång dû cho nhaâ tû baãn bùçng caách tùng cûúâng caác phûúng tiïån
kyä thuêåt vaâ quaãn lyá àïí boác löåt ngaây caâng nhiïìu lao àöång laâm thuï.
Quy luêåt giaá trõ thùång dû coá taác duång maånh meä trong nhiïìu mùåt
cuãa àúâi söëng xaä höåi. Möåt mùåt, noá thuác àêíy kyä thuêåt vaâ phên cöng
lao àöång xaä höåi phaát triïín, laâm cho lûåc lûúång saãn xuêët trong xaä höåi
tû baãn chuã nghôa phaát triïín vúái töëc àöå nhanh vaâ nêng cao nùng
suêët lao àöång. Mùåt khaác, noá laâm cho caác mêu thuêîn vöën coá cuãa chuã
nghôa tû baãn, trûúác hïët laâ mêu thuêîn cú baãn cuãa noá - mêu thuêîn
giûäa tñnh chêët xaä höåi cuãa saãn xuêët vúái sûå chiïëm hûäu tû nhên tû
baãn chuã nghôa vïì tû liïåu saãn xuêët - ngaây caâng gay gùæt.
13. Tñch luäy tû baãn laâ gò? Nhûäng nhên töë naâo aãnh hûúãng àïën quy
mö tñch luäy tû baãn? Thïë naâo laâ tñch tuå, têåp trung vaâ cêëu taåo hûäu cú
cuãa tû baãn?
1. Tñch luäy tû baãn vaâ nhên töë aãnh hûúãng àïën quy mö cuãa tñch
luäy.
- Tñch luäy tû baãn laâ biïën möåt phêìn giaá trõ thùång dû thaânh tû baãn
àïí múã röång saãn xuêët, tùng thïm quy mö boác löåt.
Tñch luäy tû baãn laâ têët yïëu khaách quan do quy luêåt kinh tïë cú
baãn, quy luêåt giaá trõ vaâ caånh tranh... cuãa phûúng thûác saãn xuêët tû
baãn chuã nghôa quy àõnh. Nguöìn göëc duy nhêët cuãa tû baãn tñch luäy
laâ giaá trõ thùång dû; thûåc chêët cuãa tñch luäy tû baãn laâ biïën möåt phêìn
giaá trõ thùång dû thaânh tû baãn phuå thïm àïí múã röång saãn xuêët.
- Quy mö tñch luäy phuå thuöåc vaâo khöëi lûúång giaá trõ thùång dû vaâ
tyã lïå phên chia giaá trõ thùång dû thaânh tû baãn phuå thïm vaâ thu
nhêåp (böå phêån giaá trõ thùång dû nhaâ tû baãn tiïu duâng cho caá nhên).
Nïëu tyã lïå phên chia khöng thay àöíi, thò quy mö tñch luäy phuå thuöåc
vaâo caác nhên töë laâm tùng khöëi lûúång giaá trõ thùång dû nhû:
+ Tùng cûúâng boác löåt sûác lao àöång. Nhên töë naây biïíu hiïån úã chöî
cùæt xeán tiïìn cöng, tùng cûúâng àöå lao àöång àöëi vúái cöng nhên laâm
thuï.
+ Tùng nùng suêët lao àöång xaä höåi. Àêy laâ àoân bêíy kinh tïë maånh
meä vaâ coá taác duång thiïët thûåc àöëi vúái tñch luäy.
+ Sûå chïnh lïåch ngaây caâng lúán giûäa tû baãn sûã duång (tûác giaá trõ
maáy moác, thiïët bõ àûúåc sûã duång) vaâ tû baãn tiïu duâng (tûác giaá trõ
tiïu hao cuãa maáy moác, thiïët bõ àoá qua möîi chu kyâ saãn xuêët).
+ Quy mö tû baãn ûáng trûúác. Quy mö tû baãn ûáng trûúác caâng lúán,
caâng coá àiïìu kiïån phaát triïín nhanh, do àoá tñch luäy ngaây caâng
nhiïìu.
2. Tñch tuå tû baãn.
Tñch tuå tû baãn laâ sûå tùng thïm quy mö tû baãn caá biïåt bùçng caách
tû baãn hoáa möåt phêìn giaá trõ thùång dû. Tñch tuå tû baãn laâ kïët quaã
trûåc tiïëp cuãa tñch luäy tû baãn. Chùèng haån, möåt tû baãn 1.000 àöla
cöång thïm 100 àöla giaá trõ thùång dû tû baãn hoáa thaânh möåt tû baãn
lúán hún laâ 1.100 àöla.
Tñch tuå tû baãn laâ möåt têët yïëu. Trûúác hïët àoá laâ do yïu cêìu cuãa
quy luêåt kinh tïë cú baãn cuãa chuã nghôa tû baãn, cuãa caånh tranh vaâ
cuãa tiïën böå kyä thuêåt. Àöìng thúâi trònh àöå boác löåt vaâ khöëi lûúång giaá
trõ thùång dû boác löåt àûúåc ngaây caâng tùng trong quaá trònh phaát
triïín cuãa chuã nghôa tû baãn laâ àiïìu kiïån vêåt chêët laâm cho khaã nùng
tû baãn hoáa giaá trõ thùång dû biïën thaânh hiïån thûåc tñch tuå tû baãn.
3. Têåp trung tû baãn.
Têåp trung tû baãn laâ sûå tùng thïm quy mö tû baãn bùçng caách kïët
húåp nhiïìu tû baãn nhoã thaânh möåt tû baãn lúán hún. Thñ duå: möåt tû baãn
3.000 àöla húåp laåi vúái möåt tû baãn 2.000 àöla thaânh möåt tû baãn lúán
hún laâ 5.000 àöla.
Têåp trung tû baãn thûúâng diïîn ra bùçng hai phûúng phaáp. Phûúng
phaáp cûúäng bûác vaâ phûúng phaáp tûå nguyïån. Phûúng phaáp cûúäng
bûác thïí hiïån úã chöî: trong quaá trònh caånh tranh, caác nhaâ tû baãn lúán
thön tñnh caác nhaâ tû baãn nhoã phaá saãn. ÚÃ phûúng phaáp tûå nguyïån
trong quaá trònh caånh tranh, caác nhaâ tû baãn khöng phên thùæng baåi,
hoå liïn hiïåp laåi vaâ töí chûác caác cöng ty cöí phêìn àïí traánh khoãi sûå phaá
saãn vaâ coá àuã sûác maånh cêìn thiïët cho caånh tranh trïn phaåm vi múái.
Nïëu tñch tuå tû baãn laâm tùng quy mö tû baãn xaä höåi vaâ phaãn aánh
möëi quan hïå trûåc tiïëp giûäa giai cêëp cöng nhên vaâ giai cêëp tû saãn
thò têåp trung tû baãn khöng laâm tùng quy mö tû baãn xaä höåi maâ chó
phên phöëi laåi vaâ töí chûác laåi tû baãn xaä höåi; noá phaãn aánh quan hïå
trûåc tiïëp giûäa caác nhaâ tû baãn.
Tñch tuå vaâ têåp trung tû baãn coá quan hïå vúái nhau vaâ taác àöång
thuác àêíy nhau. Tñch tuå tû baãn laâm tùng quy mö tû baãn caá biïåt
khiïën cho caånh tranh gay gùæt hún, dêîn àïën sûå têåp trung tû baãn.
Têåp trung tû baãn taåo ra àiïìu kiïån àïí tùng cûúâng boác löåt giaá trò
thùång dû vaâ àêíy maånh tñch tuå tû baãn.
4. Cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn.
- Trong quaá trònh tñch luäy tû baãn, cú cêëu tû baãn dêìn dêìn thay
àöíi. Caác böå phêån cuãa tû baãn coá sûå thay àöíi khöng giöëng nhau. Cêëu
taåo cuãa tû baãn göìm coá hai mùåt: mùåt vêåt chêët vaâ mùåt giaá trõ.
+ Cêëu taåo cuãa tû baãn vïì mùåt vêåt chêët göìm coá tû liïåu saãn xuêët vaâ
sûác lao àöång. Tyã lïå giûäa söë lûúång tû liïåu saãn xuêët vaâ söë lûúång sûác
lao àöång sûã duång tû liïåu saãn xuêët àoá goåi laâ cêëu taåo kyä thuêåt cuãa tû
baãn.
+ Cêëu taåo cuãa tû baãn vïì mùåt giaá trõ göìm coá tû baãn bêët biïën vaâ tû
baãn khaã biïën. Tyã lïå giûäa tû baãn bêët biïën vaâ tû baãn khaã biïën goåi laâ
cêëu taåo giaá trõ cuãa tû baãn.
+ Cêëu taåo kyä thuêåt vaâ cêëu taåo giaá trõ coá quan hïå chùåt cheä vúái
nhau. Àïí chó möëi quan hïå chùåt cheä àoá, C.Maác duâng khaái niïåm cêëu
taåo hûäu cú cuãa tû baãn. Vêåy cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn laâ cêëu taåo
giaá trõ cuãa tû baãn do cêëu taåo kyä thuêåt quy àõnh vaâ phaãn aánh
nhûäng thay àöíi cuãa cêëu taåo kyä thuêåt.
Cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn thay àöíi tuây theo mûác àöå phaát triïín
cuãa lûåc lûúång saãn xuêët.
ÚÃ giai àoaån cöng nghiïåp hoáa tû baãn chuã nghôa, phaát triïín cöng
nghiïåp cú khñ, cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn tùng lïn rêët nhanh.
Nhûng hiïån nay coá nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp saãn xuêët ra caác maáy
moác, thiïët bõ kyä thuêåt múái reã hún so vúái caác maáy moác, thiïët bõ kyä
thuêåt cuä maâ chñnh noá thay thïë, hoùåc àang phaát triïín ngaânh coá cêëu
taåo hûäu cú thêëp nhû lônh vûåc dõch vuå. Vò vêåy, hiïån nay xu hûúáng
tùng lïn cuãa cêëu taåo hûäu cú cuãa tû baãn khöng roä rïåt úã möåt söë
ngaânh. Vêën àïì naây cêìn àûúåc nghiïn cûáu kyä hún.
14. Thïë naâo laâ tuêìn hoaân vaâ chu chuyïín cuãa tû baãn? Nhûäng nhên
töë naâo laâm tùng töëc àöå chu chuyïín tû baãn? YÁ nghôa thûåc tiïîn cuãa viïåc
nghiïn cûáu vêën àïì naây?
1. Tuêìn hoaân cuãa tû baãn.
- Moåi tû baãn saãn xuêët trong quaá trònh vêån àöång àïìu qua ba giai
àoaån, töìn taåi dûúái ba hònh thûác vaâ thûåc hiïån ba chûác nùng.
Giai àoaån I, tû baãn mang hònh thûác tiïìn tïå, thûåc hiïån chûác nùng
mua caác yïëu töë saãn xuêët tû liïåu saãn xuêët vaâ sûác lao àöång;
Giai àoaån II, tû baãn mang hònh thûác tû baãn saãn xuêët, thûåc hiïån
chûác nùng saãn xuêët ra haâng hoáa vaâ taåo ra giaá trõ thùång dû;
Giai àoaån III, tû baãn mang hònh thûác tû baãn haâng hoáa vúái chûác
nùng thûåc hiïån giaá trõ vaâ giaá trõ thùång dû.
Tlsx
T-H ...Sx... H’-T’
Slà
Giai àoaån I Giai àoaån II Giai àoaån III
- Sûå vêån àöång cuãa tû baãn qua ba giai àoaån, töìn taåi dûúái ba hònh
thûác, thûåc hiïån ba chûác nùng, röìi quay vïì hònh thûác xuêët phaát cuãa
noá, goåi laâ tuêìn hoaân cuãa tû baãn.
2. Chu chuyïín cuãa tû baãn.
Nïëu àûúåc xem xeát nhû laâ quaá trònh àõnh kyâ àöíi múái diïîn ra liïn
tuåc, lùæp ài lùæp laåi, thò sûå tuêìn hoaân cuãa tû baãn saãn xuêët àûúåc goåi laâ
chu chuyïín cuãa tû baãn. Chu chuyïín cuãa tû baãn noái lïn töëc àöå vêån
àöång cuãa tû baãn nhanh hay chêåm.
- Nhên töë laâm tùng töëc àöå chu chuyïín cuãa tû baãn.
Nghiïn cûáu töëc àöå chu chuyïín cuãa tû baãn, chuáng ta cêìn nghiïn
cûáu thúâi gian chu chuyïín cuãa tû baãn. Thúâi gian chu chuyïín cuãa tû
baãn laâ khoaãng thúâi gian tûâ khi tû baãn ûáng ra dûúái möåt hònh thûác
nhêët àõnh àïën khi noá trúã vïì hònh thûác àoá nhûng coá thïm giaá trõ
thùång dû. Nhû vêåy, àïí chu chuyïín möåt voâng, tû baãn phaãi traãi qua
hai giai àoaån lûu thöng vaâ möåt giai àoaån saãn xuêët. Do àoá, muöën
tùng töëc àöå chu chuyïín cuãa tû baãn phaãi giaãm búát thúâi gian lûu
thöng vaâ thúâi gian saãn xuêët cuãa noá. Muöën giaãm búát thúâi gian lûu
thöng, phaãi coá phûúng tiïån giao thöng vêån taãi töët, àêìy àuã vaâ thuêån
tiïån; àöìng thúâi, caác saãn phêím saãn xuêët ra phaãi coá giaá trõ sûã duång
cao, giaá thaânh haå, húåp thõ hiïëu ngûúâi tiïu duâng. Muöën giaãm thúâi
gian saãn xuêët phaãi tùng nùng suêët lao àöång, giaãm thúâi gian giaán
àoaån bùçng caách ûáng duång khoa hoåc kyä thuêåt v.v..
- Nghiïn cûáu chu chuyïín cuãa tû baãn, cêìn hiïíu àûúåc viïåc chu
chuyïín hai böå phêån giaá trõ cuãa tû baãn saãn xuêët laâ tû baãn cöë àõnh
vaâ tû baãn lûu àöång.
+ Tû baãn cöë àõnh laâ böå phêån cuãa tû baãn saãn xuêët (nhaâ xûúãng,
thiïët bõ, maáy moác) tham gia toaân böå vaâo quaá trònh saãn xuêët, nhûng
giaá trõ cuãa noá àûúåc chuyïín dêìn dêìn vaâo saãn phêím. Tû baãn cöë àõnh
sûã duång lêu daâi vaâ bõ hao moân dêìn. Coá hai loaåi hao moân: hao moân
hûäu hònh vaâ hao moân vö hònh. Hao moân hûäu hònh laâ hao moân vïì
giaá trõ sûã duång, do quaá trònh sûã duång vaâ do taác àöång cuãa tûå nhiïn
maâ bõ hao moân. Coân hao moân vö hònh laâ hao moân vïì giaá trõ do quaá
trònh hiïån àaåi hoáa cuãa khoa hoåc kyä thuêåt, nhiïìu maáy moác múái àûúåc
saãn xuêët ra töët hún vúái giaá reã hún, laâm cho maáy moác cuä àang àûúåc
sûã duång bõ giaãm giaá trõ ban àêìu.
+ Tû baãn lûu àöång laâ böå phêån cuãa tû baãn saãn xuêët (nguyïn liïåu,
nhiïn liïåu, vêåt liïåu phuå...) àûúåc tiïu duâng hoaân toaân trong möåt chu
kyâ saãn xuêët vaâ giaá trõ cuãa noá àûúåc chuyïín toaân böå vaâo saãn phêím.
- Nghiïn cûáu chu chuyïín cuãa tû baãn laâ vêën àïì coá yá nghôa thûåc
tiïîn trong viïåc sûã duång tiïìn vöën trong saãn xuêët vaâ kinh doanh húåp
lyá, nhùçm àaåt hiïåu quaã kinh tïë cao. Cêìn tùng töëc àöå chu chuyïín tû
baãn cöë àõnh, têån duång töëi àa cöng suêët maáy moác, thiïët bõ. Phaãi àêíy
nhanh töëc àöå xêy dûång àïí àûa cöng trònh vaâo saãn xuêët caâng súám
caâng töët.
15. Thïë naâo laâ lúåi nhuêån vaâ tyã suêët lúåi nhuêån? Chuáng coá quan hïå
gò vúái giaá trõ thùång dû vaâ tyã suêët giaá trõ thùång dû?
1. Lúåi nhuêån vaâ quan hïå giûäa lúåi nhuêån vúái giaá trõ thùång dû.
- Lúåi nhuêån:
Hao phñ lao àöång thûåc tïë cuãa xaä höåi àïí saãn xuêët haâng hoáa laâ c +
v + m. Nïëu goåi G laâ giaá trõ haâng hoáa thò: G = c+v+m.
Chi phñ saãn xuêët tû bên chuã nghôa laâ c+v. Nïëu kyá hiïåu chi phñ
saãn xuêët tû baãn chuã nghôa laâ K thò:
K = c + v → G = K+ m
Khi c +v chuyïín thaânh K thò söë tiïìn nhaâ tû baãn thu àûúåc tröåi
hún so vúái chi phñ saãn xuêët tû baãn chuã nghôa. Söë tiïìn tröåi hún àoá
àûúåc quan niïåm laâ sûå tùng lïn cuãa toaân böå tû baãn ûáng trûúác vaâ goåi
laâ lúåi nhuêån, kyá hiïåu laâ P.
Nïëu haâng hoáa baán àuáng giaá trõ thò G = K+m seä chuyïín hoáa
thaânh G = K+P. Nhòn bïì ngoaâi, tûúãng nhû vúái lûúång tû baãn ûáng
trûúác (c+v), nhaâ tû baãn thu àûúåc lúåi nhuêån, tûác lúåi nhuêån laâ do
toaân böå tû baãn ûáng trûúác taåo ra.
- Múái nhòn thò P=m, coá khaác nhau thò chó laâ úã chöî khi noái giaá trõ
thùång dû laâ haâm yá so saánh vúái tû baãn khaã biïën (v); coân khi noái lúåi
nhuêån laåi haâm yá so saánh vúái tû baãn ûáng trûúác (c+v).
Vïì thûåc chêët, lúåi nhuêån laâ hònh thûác biïën tûúáng cuãa giaá trõ
thùång dû. Lúåi nhuêån che dêëu baãn chêët boác löåt cuãa chuã nghôa tû
baãn. Nguöìn göëc cuãa lúåi nhuêån chñnh laâ giaá trõ thùång dû do lao àöång
söëng cuãa cöng nhên laâm thuï taåo ra; lúåi nhuêån laâ hònh thûác biïíu
hiïån cuãa giaá trõ thùång dû.
Trong thûåc tïë, nhiïìu trûúâng húåp cuå thïí, lúåi nhuêån vaâ giaá trõ
thùång dû coá thïí khöng truâng khúáp vúái nhau. Lúåi nhuêån coá thïí lúán
hún hoùåc nhoã hún giaá trõ thùång dû, do noá phuå thuöåc vaâo giaá baán
cuãa haâng hoaá cao hoùåc thêëp do quan hïå cung — cêìu quy àõnh.
Nhûng, xeát trïn phaåm vi toaân xaä höåi, töíng söë lúåi nhuêån bùçng töíng
söë giaá trõ thùång dû.
2. Tyã suêët lúåi nhuêån vaâ quan hïå giûäa noá vúái tyã suêët giaá trõ thùång
dû.
- Tyã suêët lúåi nhuêån laâ tyã lïå phêìn trùm giûäa giaá trõ thùång dû vaâ
toaân böå tû baãn ûáng trûúác, kyá hiïåu bùçng p' àûúåc xaác àõnh bùçng cöng
thûác:
m
p' = ————————— x 100%
c+v
- Tyã suêët lúåi nhuêån (p') khaác vúái tyã suêët giaá trõ thùång dû (m').
+ Nïëu xeát vïì lûúång, p' luön luön nhoã hún m'.
m m
p' = ————————— x 100%, coân m' = ————— x 100%
c+v v
+ Nïëu xeát vïì chêët, p' noái lïn mûác àöå doanh lúåi cuãa tû baãn àêìu tû
vaâ chó ra cho caác nhaâ tû baãn thêëy àêìu tû vaâo ngaânh naâo coá lúåi hún.
Coân m' biïíu hiïån mûác àöå boác löåt cuãa tû baãn àöëi vúái lao àöång laâm
thuï.
16. Tû baãn thûúng nghiïåp vaâ tû baãn cho vay àûúåc hònh thaânh nhû
thïë naâo? Baãn chêët cuãa lúåi nhuêån thûúng nghiïåp vaâ lúåi tûác laâ gò?
- Tû baãn thûúng nghiïåp laâ möåt böå phêån tû baãn àûúåc taách ra khoãi
tû baãn cöng nghiïåp, hoaåt àöång trong lônh vûåc lûu thöng haâng hoáa.
Noá laâ cêìu nöëi liïìn saãn xuêët vaâ tiïu duâng, phuåc vuå cho quaá trònh
thûåc hiïån haâng hoáa cuãa tû baãn cöng nghiïåp vaâ coá vai troâ quan
troång trong taái saãn xuêët tû baãn xaä höåi noái chung vaâ tû baãn cöng
nghiïåp noái riïng. Tû baãn thûúng nghiïåp ûáng thïm tû baãn giuáp nhaâ
tû baãn cöng nghiïåp hoaåt àöång trong khêu thûåc hiïån giaá trõ thùång
dû, do àoá, tû baãn cöng nghiïåp khöng phaãi àêìu tû böí sung tû baãn,
hoùåc giaãm quy mö saãn xuêët àïí hoaåt àöång lûu thöng maâ coá àiïìu
kiïån têåp trung tû baãn, chuyïn mön hoáa, múã röång saãn xuêët. Àoá laâ
nguyïn nhên khiïën tû baãn cöng nghiïåp phaãi "nhûúâng" möåt böå
phêån giaá trõ thùång dû cho tû baãn thûúng nghiïåp. Tû baãn thûúng
nghiïåp khöng taåo ra giaá trõ vaâ giaá trõ thùång dû, nhûng vêîn thu àûúåc
giaá trõ thùång dû dûúái hònh thûác lúåi nhuêån thûúng nghiïåp.
Tû baãn cöng nghiïåp "nhûúâng" möåt phêìn giaá trõ thùång dû cho tû
baãn thûúng nghiïåp theo tyã suêët lúåi nhuêån bònh quên (p) vaâ àûúåc
thûåc hiïån bùçng thu chïnh lïåch giûäa giaá mua vaâ giaá baán. Vêåy baãn
chêët lúåi nhuêån thûúng nghiïåp laâ möåt phêìn giaá trõ thùång dû do cöng
nhên taåo ra trong quaá trònh saãn xuêët.
Nhûng hònh thûác lúåi nhuêån thûúng nghiïåp laâm cho ngûúâi ta dïî
tin tûúãng lûu thöng sinh ra lúåi nhuêån vaâ nguöìn göëc giaá trõ thùång
dû caâng bõ che dêëu. Ngoaâi möåt phêìn giaá trõ thùång dû do nhaâ tû baãn
cöng nghiïåp nhûúâng cho, tû baãn thûúng nghiïåp coân thu àûúåc möåt
phêìn thu nhêåp cuãa ngûúâi tiïu duâng bùçng caách mua reã baán àùæt vaâ boác
löåt lao àöång thùång dû cuãa nhên viïn thûúng nghiïåp.
- Tû baãn cho vay laâ möåt böå phêån cuãa tû baãn cöng nghiïåp taách ra
hoaåt àöång trong lônh vûåc lûu thöng tiïìn tïå. Sûå hònh thaânh tû baãn
cho vay laâ kïët quaã cuãa sûå phaát triïín quan hïå haâng hoáa - tiïìn tïå àaåt
àïën trònh àöå xuêët hiïån tû baãn tiïìn tïå taåm thúâi nhaân röîi (caác loaåi
quyä khêëu hao, quyä mua nguyïn vêåt liïåu chûa duâng àïën, quyä lûúng
chûa àïën kyâ traã, tiïët kiïåm...) trong khi laåi coá nhûäng ngûúâi cêìn tû
baãn àïí múã röång saãn xuêët hoùåc thiïëu tû baãn lûu àöång... Tû baãn cho
vay thûåc hiïån vai troâ möi giúái giûäa ngûúâi cho vay vaâ ngûúâi ài vay,
laâ núi têåp trung, àiïìu hoâa, sûã duång húåp lyá, coá kïët quaã caác nguöìn
vöën tiïìn tïå cuãa xaä höåi, thuác àêíy quaá trònh taái saãn xuêët vaâ quaá
trònh xaä höåi hoáa.
Phaãi chuá yá nhûäng àùåc àiïím àùåc biïåt cuãa tû baãn cho vay: - quyïìn
súã hûäu taách rúâi quyïìn sûã duång; ngûúâi baán khöng mêët quyïìn súã hûäu;
giaá caã do giaá trõ sûã duång quyïët àõnh; quan hïå boác löåt tû baãn chuã
nghôa bõ che dêëu.
Nïëu khöng phaãi ài vay, tû baãn cöng nghiïåp àöåc chiïëm giaá trõ
thùång dû; nhûng do vay vöën nïn noá phaãi nhûúâng möåt phêìn giaá trõ
thùång dû cho nhaâ tû baãn cho vay vò àaä sûã duång tû baãn cuãa hoå. Nhû
vêåy, hoaåt àöång trong lônh vûåc lûu thöng tiïìn tïå, tû baãn cho vay
khöng taåo ra giaá trõ vaâ giaá trõ thùång dû, nhûng noá àûúåc phên phöëi
giaá trõ thùång dû dûúái hònh thûác lúåi tûác cho vay (Z). Vêåy lúåi tûác
chñnh laâ hònh thûác biïën tûúáng cuãa giaá trõ thùång dû, nguöìn göëc cuãa
noá laâ giaá trõ thùång dû do lao àöång laâm thuï taåo ra trong quaá trònh
saãn xuêët. Thûåc chêët lúåi tûác cho vay biïíu hiïån quan hïå boác löåt tû
baãn chuã nghôa múã röång ra trong lônh vûåc phên phöëi.
Xeát vïì mùåt lûúång, lúåi tûác noái chung phaãi nhoã hún lúåi nhuêån bònh
quên (P) vaâ lúán hún 0: 0 < Z <P; vaâ phuå thuöåc vaâo quan hïå cung
cêìu trong lônh vûåc naây úã tûâng thúâi kyâ.
17. Caác hònh thûác àõa tö chuã yïëu vaâ baãn chêët cuãa àõa tö tû baãn chuã
nghôa (R) laâ gò? YÁ nghôa cuãa viïåc nghiïn cûáu àõa tö àöëi vúái viïåc giaãi
quyïët caác vêën àïì ruöång àêët?
Àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa trong
nöng nghiïåp laâ chïë àöå àöåc quyïìn ruöång àêët. Caác yïëu töë cêìn thiïët
cho saãn xuêët nöng nghiïåp tû baãn chuã nghôa thuöåc ba chuã súã hûäu
khaác nhau (àõa chuã àöåc quyïìn ruöång àêët, tû baãn nöng nghiïåp súã
hûäu caác tû liïåu saãn xuêët khaác, nhû maáy moác..., coân cöng nhên
nöng nghiïåp súã hûäu sûác lao àöång).
Quan hïå xaä höåi àöëi vúái ruöång àêët cuäng bao göìm ba giai cêëp àoá.
Tû baãn kinh doanh nöng nghiïåp phaãi thuï ruöång àêët; thuï cöng
nhên àïí saãn xuêët, do àoá, phaãi trñch möåt phêìn giaá trõ thùång dû cho
àõa chuã dûúái daång àõa tö. Baãn chêët cuãa àõa tö tû baãn chuã nghôa khaác
vúái àõa tö phong kiïën. Àõa tö tû baãn chuã nghôa laâ hònh thûác biïën
tûúáng cuãa giaá trõ thùång dû, laâ möåt phêìn giaá trõ thùång dû do cöng
nhên nöng nghiïåp taåo ra maâ nhaâ tû baãn kinh doanh nöng nghiïåp
phaãi traã cho àõa chuã. Do sûå taách rúâi quyïìn súã hûäu vúái quyïìn sûã
duång ruöång àêët, giai cêëp àõa chuã, vúái tû caách laâ ngûúâi súã hûäu, thu
àõa tö, nhaâ tû baãn laâ ngûúâi kinh doanh ruöång àêët - ngûúâi sûã duång
àêët àai, thu àûúåc lúåi nhuêån.
Àõa tö tû baãn chuã nghôa laâ böå phêån lúåi nhuêån siïu ngaåch ngoaâi söë
lúåi nhuêån bònh quên (P) cuãa tû baãn àêìu tû trong nöng nghiïåp do
cöng nhên nöng nghiïåp taåo ra vaâ nöåp cho àõa chuã. Coá caác hònh thûác
àõa tö sau:
- Àõa tö chïnh lïåch (Rcl) laâ phêìn lúåi nhuêån phuå thïm, ngoaâi lúåi
nhuêån bònh quên, thu àûúåc trïn ruöång àêët coá àiïìu kiïån saãn xuêët
thuêån lúåi hún (vïì àöå maâu múä vaâ võ trñ thuêån lúåi). Àoá chñnh laâ söë
chïnh lïåch giûäa giaá caã saãn xuêët chung cuãa nöng phêím saãn xuêët
trïn ruöång àêët xêëu nhêët vaâ giaá caã saãn xuêët caá biïåt cuãa nöng phêím
trïn ruöång àêët töët vaâ trung bònh.
Àõa tö chïnh lïåch Rcl àûúåc chia thaânh hai loaåi:
+ Rcl I: laâ àõa tö thu àûúåc trïn ruöång àêët coá àöå maâu múä tûå nhiïn
vaâ võ trñ thuêån lúåi hún.
+ Rcl II: laâ àõa tö thu àûúåc gùæn liïìn vúái àêìu tû thïm tû baãn cho
viïåc thêm canh tùng nùng suêët àïí thu lúåi nhuêån siïu ngaåch. Trong
thúâi gian húåp àöìng thuï àêët, Rcl II thuöåc nhaâ tû baãn.
- Àõa tö tuyïåt àöëi laâ lúåi nhuêån siïu ngaåch ngoaâi lúåi nhuêån bònh
quên ( ) hònh thaânh do cêëu taåo hûäu cú ( ) cuãa tû baãn trong nöng
nghiïåp thêëp hún trong cöng nghiïåp Psn = (c+v+m) - (c+v+ )... Àõa
tö tuyïåt àöëi gùæn liïìn vúái súã hûäu ruöång àêët nhêët thiïët phaãi nöåp cho
àõa chuã, duâ ruöång àêët àoá thuöåc loaåi xêëu nhêët.
- Àõa tö àöåc quyïìn thu àûúåc trïn nhûäng khu àêët tröìng àûúåc caác
cêy quyá hiïëm, hoùåc coá võ trñ àùåc biïåt vïì cöng nghiïåp, thûúng maåi,
dõch vuå.
Nghiïn cûáu àõa tö tû baãn chuã nghôa, ngoaâi muåc àñch vaåch roä quan
hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa trong nöng nghiïåp, chuáng ta coân ruát ra
cú súã lyá luêån àïí àïì ra caác àûúâng löëi, chñnh saách àöëi vúái nöng nghiïåp
nhùçm kñch thñch nöng nghiïåp phaát triïín, kïët húåp haâi hoâa caác lúåi ñch
trong nöng nghiïåp cuäng nhû giûäa nöng nghiïåp vúái caác ngaânh khaác.
Thñ duå, xêy dûång chñnh saách thuïë nöng nghiïåp àuáng àùæn húåp lyá
nhùçm khai thaác àûúåc moåi tiïìm nùng úã nöng thön; traánh àöåc quyïìn
trong phên phöëi ruöång àêët, taåo àiïìu kiïån cho caånh tranh trong nöng
nghiïåp vaâ giûäa nöng nghiïåp vúái caác ngaânh saãn xuêët khaác; vêån duång
lyá luêån vïì àõa tö chïnh lïåch àïí khuyïën khñch moåi ruöång àêët àûúåc
khai thaác baão àaãm cöng bùçng xaä höåi (Rcl I); àïì ra chñnh saách giao
quyïìn sûã duång ruöång àêët lêu daâi àïí khuyïën khñch ngûúâi nöng dên
àêìu tû thêm canh, caãi taåo àêët àai (Rcl II)...
18. Thïë naâo laâ cöng ty cöí phêìn vaâ thõ trûúâng chûáng khoaán? Vai troâ
cuãa chuáng trong nïìn kinh tïë haâng hoáa?
Cöng ty cöí phêìn ra àúâi do lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín maånh
meä, àoá laâ hònh thûác têåp trung vöën àïí múã röång saãn xuêët, giaânh lúåi
thïë trong caånh tranh.
- Cöng ty cöí phêìn laâ loaåi xñ nghiïåp lúán maâ tû baãn cuãa noá àûúåc
hònh thaânh tûâ sûå liïn kïët nhiïìu tû baãn caá biïåt vaâ tiïët kiïåm cuãa caác
caá nhên bùçng viïåc mua cöí phiïëu.
+ Cöí phiïëu laâ möåt thûá chûáng khoaán coá giaá ghi nhêån quyïìn súã
hûäu vaâ quyïìn hûúãng möåt phêìn thu nhêåp cuãa cöng ty dûúái hònh
thûác lúåi tûác cöí phêìn. Lúåi tûác cöí phêìn phuå thuöåc mûác doanh lúåi cuãa
cöng ty cöí phêìn. Cöí phiïëu mêët giaá trõ khi cöng ty bõ phaá saãn.
+ Cöí àöng laâ nhûäng ngûúâi mua cöí phiïëu. Cöí àöng àûúåc tham gia
àaåi höåi cöí àöng, bêìu cûã ban quaãn trõ vaâ thöng qua caác quyïët àõnh
cuãa cöng ty.
Trong chuã nghôa tû baãn, chó cêìn nùæm àûúåc möåt söë cöí phiïëu àaáng
kïí laâ àaä khöëng chïë, thao tuáng caã cöng ty.
+ Traái khoaán laâ hònh thûác vay tiïìn do cöng ty phaát haânh. Ngûúâi
mua traái khoaán hûúãng lúåi tûác cöë àõnh vaâ àûúåc hoaân traã.
- Thõ trûúâng theo nghôa thöng thûúâng laâ töíng húåp caác àiïìu kiïån
thûåc hiïån haâng hoáa; laâ töíng húåp caác möëi quan hïå lûu thöng haâng
hoáa vaâ lûu thöng tiïìn tïå.
Thõ trûúâng chûáng khoaán hònh thaânh trong nïìn kinh tïë thõ
trûúâng hay trong nïìn kinh tïë haâng hoáa àaä phaát triïín cao. Thõ
trûúâng chûáng khoaán laâ núi giao dõch mua baán caác loaåi chûáng
khoaán (cöí phiïëu, traái khoaán, kyâ phiïëu, vùn tûå cêìm cöë vaâ cöng traái).
Thõ trûúâng chûáng khoaán nhaåy beán nhanh vúái caác biïën àöång
trong àúâi söëng, laâ "phong vuä biïíu" cuãa nïìn kinh tïë. Búãi vò, thõ giaá
cöí phiïëu, giaá caã caác chûáng khoaán liïn quan àïën tònh hònh kinh
doanh cuãa caác cöng ty, àïën tyã suêët lúåi tûác ngên haâng maâ caác chûáng
khoaán mang laåi thu nhêåp cho ngûúâi súã hûäu noá. Giaá caã chûáng
khoaán tùng lïn laâ biïíu hiïån cuãa nïìn kinh tïë àang phaát triïín; nïëu
ngûúåc laåi, laâ biïíu hiïån sûå sa suát hay khuãng hoaãng cuãa nïìn kinh tïë.
Trong chuã nghôa tû baãn, thõ trûúâng chûáng khoaán trúã thaânh lônh
vûåc àêìu cú laâm giaâu cuãa nhûäng nhaâ tû baãn lúán.
Àöëi vúái nûúác ta, vúái chuã trûúng àêíy maånh nïìn kinh tïë haâng hoáa
nhiïìu thaânh phêìn, viïåc nghiïn cûáu vaâ sûã duång cöng ty cöí phêìn vaâ
thõ trûúâng chûáng khoaán coá vai troâ rêët quan troång.
Chuáng coá taác duång:
- Laâ àoân bêíy àïí têåp trung caác nguöìn vöën nhaân röîi trong moåi
têìng lúáp nhên dên, trong caác àún võ têåp thïí trong nûúác cuäng nhû
ngoaâi nûúác.
- Kïët húåp chùåt cheä caác lúåi ñch kinh tïë.
- Gùæn vêën àïì súã hûäu vúái quyïìn sûã duång.
- Kïët húåp sûác maånh cuãa caác hònh thûác súã hûäu, caác thaânh phêìn
kinh tïë.
- Taåo caác möëi liïn kïët vaâ àa daång hoáa caác hònh thûác kinh tïë.
- Huy àöång vöën àöìng thúâi tùng töëc àöå chu chuyïín àöìng vöën vaâ
giaãm tiïìn mùåt trong lûu thöng.
19. Vò sao coá sûå chuyïín biïën tûâ chuã nghôa tû baãn tûå do caånh tranh
sang chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn? Caác hònh thûác chuã yïëu vaâ baãn
chêët kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn laâ gò?
Chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn laâ giai àoaån phaát triïín cao cuãa chuã
nghôa tû baãn. Noá xuêët hiïån vaâo cuöëi thïë kyãù XIX àêìu thïë kyã XX, laâ
sûå phaát triïín têët yïëu tûâ chuã nghôa tû baãn tûå do caånh tranh. Àoá laâ
vò:
Möåt laâ, vúái sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc tûå nhiïn, nhûäng phaát
minh kyä thuêåt àûúåc aáp duång laâm cho lûåc lûúång saãn xuêët cuöëi thïë
kyã XIX coá nhûäng bûúác nhaãy voåt nhû phûúng phaáp luyïån kim múái,
maáy cùæt goåt kim loaåi, nhûäng àöång cú àöët trong vaâ nhûäng phûúng
tiïån vêån taãi múái ra àúâi. Muöën sûã duång nhûäng thaânh tûåu noái trïn
cuãa khoa hoåc - kyä thuêåt, cêìn coá nguöìn vöën lúán. Àiïìu naây àoâi hoãi sûå
têåp trung tû baãn vaâ têåp trung saãn xuêët.
Hai laâ, trong cuöåc caånh tranh khöëc liïåt, tû baãn vûâa vaâ nhoã bõ
phaá saãn haâng loaåt, coân caác nhaâ tû baãn lúán thò phaát àaåt, tû baãn
àûúåc têåp trung vúái quy mö ngaây caâng lúán.
Ba laâ, khuãng hoaãng kinh tïë cuãa thïë giúái tû baãn chuã nghôa, àùåc
biïåt laâ cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë nùm 1873, caâng àêíy nhanh sûå
tñch tuå, têåp trung tû baãn vaâ têåp trung saãn xuêët.
Sûå têåp trung saãn xuêët àûúåc thûåc hiïån bùçng caách thön tñnh lêîn
nhau giûäa nhûäng xñ nghiïåp lúán vaâ nhoã vaâ bùçng caách tûå nguyïån
thoãa thuêån giûäa caác nhaâ tû baãn.
Tñch tuå vaâ têåp trung saãn xuêët àïën mûác àöå naâo àoá têët yïëu dêîn
àïën àöåc quyïìn, vò söë ñt caác xñ nghiïåp lúán dïî thoãa hiïåp thöëng nhêët
vúái nhau hún laâ nhiïìu xñ nghiïåp nhoã. Mùåt khaác, sûå caånh tranh
giûäa caác xñ nghiïåp quy mö lúán seä gay gùæt hún, àïì ra khuynh hûúáng
thoãa hiïåp àïí nùæm àöåc quyïìn.
Múái àêìu, caác töí chûác àöåc quyïìn phaát triïín trong möåt söë ngaânh
nhêët àõnh; sau àoá, theo möëi liïn hïå dêy chuyïìn, noá àûúåc múã röång
ra caác ngaânh khaác, vúái caác hònh thûác chuã yïëu:
+ Caác-ten laâ loaåi liïn minh àöåc quyïìn vïì giaá caã, thõ trûúâng; caác
thaânh viïn trong töí chûác àöåc quyïìn naây vêîn àöåc lêåp caã trong saãn
xuêët lêîn lûu thöng.
+ Xanh-ài-ca laâ loaåi töí chûác àöåc quyïìn maâ caác thaânh viïn àöåc lêåp
vïì mùåt saãn xuêët; ban quaãn trõ àaãm nhiïåm viïåc lûu thöng.
+ Túâ-rúát laâ töí chûác àöåc quyïìn àiïìu haânh têåp trung. Caác hoaåt
àöång saãn xuêët, tiïu thuå saãn phêím àïìu do möåt ban quaãn trõ àaãm
nhiïåm. Caác nhaâ tû baãn tham gia túâ-rúát mêët hïët quyïìn àöåc lêåp caã
trong saãn xuêët vaâ tiïu thuå saãn phêím.
+ Cöng-xooác-xi-om laâ töí chúáp àöåc quyïìn cao, höîn húåp nhûäng nhaâ
tû baãn lúán, nhûäng xanh-ài-ca, túâ-rúát... kïí caã nhûäng ngaânh khöng
liïn quan vúái nhau vïì kyä thuêåt saãn xuêët. Töí chûác àöåc quyïìn naây
thöëng nhêët vïì mùåt taâi chñnh vaâ phuå thuöåc vaâo möåt nhoám tû baãn
kïëch xuâ.
+ Cöng-gú-lö-mï-raát laâ töí chûác luäng àoaån khöíng löì àùåt dûúái sûå
kiïím soaát vïì taâi chñnh vaâ quaãn lyá chung cuãa möåt nhoám tû baãn àöåc
quyïìn lúán nhêët. Quy mö vaâ phaåm vi cuãa noá vûúåt ra caã ngoaâi biïn
giúái quöëc gia.
- Baãn chêët kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn:
Àöåc quyïìn ra àúâi tûâ tûå do caånh tranh, noá loaåi boã sûå thöëng trõ cuãa
tûå do caånh tranh. Nhûng àöåc quyïìn khöng thuã tiïu àûúåc caånh
tranh, maâ ngûúåc laåi, caånh tranh caâng trúã nïn gay gùæt. Baãn chêët
kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn vêîn dûåa trïn cú súã chiïëm
hûäu tû nhên tû baãn chuã nghôa vïì tû liïåu saãn xuêët. Quan hïå àöåc
quyïìn giûä võ trñ thöëng trõ trong nïìn kinh tïë vúái sûå àöåc chiïëm caác
nguöìn nguyïn liïåu, phûúng tiïån vêån taãi, thõ trûúâng vöën, nhên
cöng. Vêîn giaá trõ thùång dû laâ quy luêåt kinh tïë cú baãn, song biïíu
hiïån bïì ngoaâi cuãa noá àaä chuyïín tûâ quy luêåt lúåi nhuêån thaânh quy
luêåt lúåi nhuêån àöåc quyïìn cao. Vúái sûå thöëng trõ cuãa àöåc quyïìn, mêu
thuêîn vöën coá cuãa chuã nghôa tû baãn caâng thïm sêu sùæc.
20. Nguyïn nhên cuãa sûå chuyïín biïën chuã nghôa tû baãn thaânh chuã
nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác? Àùåc trûng, nhûäng hònh thûác biïíu
hiïån vaâ cú chïë àiïìu tiïët nïìn kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn
nhaâ nûúác?
Chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác laâ hònh thûác phaát triïín
cao cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn. Noá laâ sûå kïët húåp sûác maånh
cuãa caác töí chûác àöåc quyïìn vúái sûác maånh nhaâ nûúác thaânh möåt cú chïë
thöëng nhêët baão vïå lúåi ñch cuãa giai cêëp tû baãn àöåc quyïìn, duy trò vaâ
cuãng cöë chïë àöå tû baãn chuã nghôa.
Tiïìn àïì khaách quan cho chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác
ra àúâi laâ tñch tuå tû baãn vaâ têåp trung saãn xuêët trong àiïìu kiïån
thöëng trõ cuãa caác töí chûác àöåc quyïìn cuâng vúái nhûäng nguyïn nhên
trûåc tiïëp laâ haâng loaåt mêu thuêîn bïn trong vaâ bïn ngoaâi cuãa chuã
nghôa àïë quöëc, àùåc biïåt laâ mêu thuêîn sêu sùæc giûäa tñnh chêët xaä
höåi hoáa cuãa saãn xuêët vaâ sûå chiïëm hûäu tû nhên tû baãn chuã nghôa
vïì tû liïåu saãn xuêët. Viïåc xaä höåi hoáa cao cuãa lûåc lûúång saãn xuêët do
quaá trònh têåp trung, chuyïn mön hoáa, töí húåp liïn húåp hoáa nïìn
saãn xuêët xaä höåi cuâng vúái nhûäng thaânh tûåu múái cuãa tiïën böå khoa
hoåc - kyä thuêåt àaä taåo nïn möåt cú cêëu kinh tïë àöì söå; noá àoâi hoãi coá
sûå àiïìu tiïët xaä höåi àöëi vúái quaá trònh saãn xuêët.
Mùåt khaác, cuöåc caách maång khoa hoåc - kyä thuêåt àêíy nhanh quaá
trònh xaä höåi hoáa lûåc lûúång saãn xuêët, biïën àöíi cú cêëu saãn xuêët. Àiïìu
àoá àoâi hoãi lûúång tû baãn lúán àïí caãi taåo cú cêëu saãn xuêët, àöíi múái tû
baãn cöë àõnh, nghiïn cûáu, thûåc nghiïåm, ûáng duång thaânh tûåu khoa
hoåc - kyä thuêåt, nhûng caác töí chûác àöåc quyïìn khöng tûå giaãi quyïët
nöíi, cêìn coá sûå tham gia cuãa nhaâ nûúác.
- Sûå thu heåp hïå thöëng thuöåc àõa cuãa chuã nghôa àïë quöëc cuâng vúái
sûå ra àúâi cuãa hïå thöëng àöëi lêåp laâ caác nûúác xaä höåi chuã nghôa, buöåc
boån tû baãn àöåc quyïìn phaãi nùæm lêëy nhaâ nûúác, biïën nhaâ nûúác thaânh
cöng cuå baão vïå, phuåc vuå lúåi ñch cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn.
Vúái sûå caãi biïën naâo àoá vïì hònh thûác quan hïå saãn xuêët, nhûng
chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác vêîn mang nhûäng àùåc trûng
cú baãn cuãa phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa; noá chó laâ sûå
phaát triïín úã mûác àöå cao cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn vúái nhûäng
àùåc trûng sau:
+ Nhaâ nûúác thûåc hiïån chûác nùng àiïìu tiïët kinh tïë vô mö, laänh
àaåo àúâi söëng kinh tïë tûâ möåt trung têm.
+ Nhaâ nûúác phuåc vuå toaân diïån nhu cêìu cuãa tû baãn àöåc quyïìn;
ngûúåc laåi, tû baãn àöåc quyïìn nùæm vaâ sûã duång sûác maånh böå maáy nhaâ
nûúác bùçng möåt hïå thöëng taác àöång qua laåi phûác taåp giûäa nhaâ nûúác
vaâ caác töí chûác àöåc quyïìn.
+ Nhaâ nûúác tham gia coá mûác àöå viïåc àiïìu tiïët, giúái haån sûå tûå do
hoaåt àöång cuãa tû baãn, gùæng àiïìu hoâa mêu thuêîn vaâ hêåu quaã tiïu
cûåc do thöëng trõ cuãa àöåc quyïìn sinh ra.
Nhûäng hònh thûác biïíu hiïån cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ
nûúác:
+ Nhaâ nûúác laâ chuã kinh doanh, tûác laâ hònh thaânh, phaát triïín súã
hûäu nhaâ nûúác: súã hûäu cuãa àöåc quyïìn nhaâ nûúác phuåc vuå lúåi ñch tû
baãn àöåc quyïìn. Súã hûäu nhaâ nûúác hònh thaânh bùçng caách quöëc hûäu
hoáa tû baãn chuã nghôa, àêìu tû xêy dûång múái, goáp cöí phêìn vúái tû baãn
tû nhên... Nhaâ nûúác quöëc hûäu hoáa àïí cûáu tû baãn tû nhên khoãi phaá
saãn; àêìu tû xêy dûång kïët cêëu haå têìng ñt lúåi nhuêån, vöën lúán; àêìu tû
nghiïn cûáu, ûáng duång khoa hoåc - kyä thuêåt...
+ Nhaâ nûúác thûåc hiïån chñnh saách thu nhêåp: phên phöëi laåi thu
nhêåp cuãa caác xñ nghiïåp nhaâ nûúác coá lúåi cho tû baãn àöåc quyïìn. Vúái
"hïå thöëng baão hiïím xaä höåi" nhaâ nûúác àiïìu tiïët caác quan hïå phên
phöëi, laâm lúåi cho caác töí chûác àöåc quyïìn.
+ Nhaâ nûúác àiïìu tiïët nïìn kinh tïë bùçng viïåc sûã duång caác hïå thöëng
taâi chñnh, tñn duång, taåo thõ trûúâng, can thiïåp vaâo quan hïå kinh tïë
quöëc tïë.
Vúái sûå xuêët hiïån cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc quyïìn nhaâ nûúác, cú
chïë àiïìu tiïët nïìn saãn xuêët xaä höåi coá bûúác ngoùåt lúán. Àoá laâ sûå kïët
húåp hûäu cú giûäa sûå àiïìu tiïët cuãa quan hïå thõ trûúâng vúái sûå àiïìu tiïët
têåp trung cuãa nhaâ nûúác. Caác töí chûác àöåc quyïìn àiïìu tiïët vi mö
bùçng caác kïë hoaåch trïn cú súã nghiïn cûáu kyä lûúäng thõ trûúâng. Nhaâ
nûúác giûä vai troâ àiïìu tiïët vô mö bùçng viïåc dûå baáo, dûå àoaán vaâ àõnh
hûúáng tûâng thúâi kyâ, vúái caác cöng cuå chûúng trònh hoáa kinh tïë chñnh
saách cú cêëu vaâ caác hïå thöëng taâi chñnh tñn duång, chñnh saách àêìu tû...
Nhû vêåy, cú chïë àiïìu tiïët nïìn kinh tïë cuãa chuã nghôa tû baãn àöåc
quyïìn nhaâ nûúác taåo ra sûå phöëi húåp àiïìu tiïët húåp lyá hún tñnh tûå
phaát cuãa cú chïë thõ trûúâng trong tûå do caånh tranh tû baãn chuã
nghôa.
21. Chûáng minh rùçng tiïën lïn chuã nghôa xaä höåi laâ quaá trònh phaát
triïín lõch sûã tûå nhiïn.
Lõch sûã phaát triïín cuãa xaä höåi loaâi ngûúâi laâ quaá trònh biïën àöíi cuãa
nhûäng hònh thaái kinh tïë - xaä höåi kïë tiïëp nhau, thay thïë nhau, tûâ
thêëp àïën cao: chïë àöå cöng xaä nguyïn thuãy, chïë àöå chiïëm hûäu nö lïå,
chïë àöå phong kiïën, chïë àöå tû baãn chuã nghôa, vaâ têët yïëu chuyïín
sang möåt chïë àöå xaä höåi múái, möåt nïìn vùn minh cao hún - chïë àöå xaä
höåi chuã nghôa.
Sûå phaát triïín têët yïëu cuãa lõch sûã àoá laâ do taác àöång cuãa quy luêåt
quan hïå saãn xuêët phaãi phuâ húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå phaát triïín
cuãa lûåc lûúång saãn xuêët quy àõnh. Àêy laâ quy luêåt cú baãn cuãa sûå
phaát triïín xaä höåi loaâi ngûúâi.
Trong xaä höåi cöng xaä nguyïn thuãy, lûåc lûúång saãn xuêët thêëp keám,
do àoá, saãn phêím xaä höåi coân ñt, ngûúâi nguyïn thuãy bùæt buöåc phaãi
dûåa trïn chïë àöå cöng hûäu vïì tû liïåu saãn xuêët vaâ phên phöëi kiïíu
bònh quên múái töìn taåi àûúåc.
Khi lûåc lûúång saãn xuêët phaát triïín lïn möåt mûác àöå nhêët àõnh,
ngûúâi lao àöång coá khaã nùng saãn xuêët àuã mûác söëng töëi thiïíu vaâ dû
thûâa àöi chuát thò bùæt àêìu xuêët hiïån chïë àöå chiïëm hûäu nö lïå.
Quan hïå saãn xuêët phong kiïën ra àúâi laåi laâm cho lûåc lûúång saãn
xuêët phaát triïín lïn möåt bûúác múái. Nhûng khi lûåc lûúång saãn xuêët
phaát triïín hún nûäa, quan hïå saãn xuêët phong kiïën trúã nïn löîi thúâi,
kòm haäm sûå phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët, noá àoâi hoãi coá möåt quan
hïå saãn xuêët khaác tiïën böå hún, phuâ húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå
phaát triïín cuãa noá. Thay thïë cho quan hïå saãn xuêët phong kiïën àoá laâ
quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa.
Cuöëi thúâi kyâ trung cöí, phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa
hònh thaânh trong loâng xaä höåi phong kiïën. Sûå hònh thaânh vaâ phaát
triïín cuãa phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa trong cöng nghiïåp
àûúåc C.Maác khaái quaát thaânh ba giai àoaån: hiïåp taác giaãn àún, phên
cöng cöng trûúâng thuã cöng vaâ maáy moác àaåi cöng nghiïåp.
Nïìn àaåi cöng nghiïåp tû baãn chuã nghôa ngaây caâng phaát triïín,
tñnh chêët xaä höåi hoáa lao àöång ngaây caâng cao, nhûng quan hïå saãn
xuêët vêîn dûåa trïn chïë àöå chiïëm hûäu tû nhên tû baãn chuã nghôa,
laâm cho quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa ngaây caâng trúã nïn
khöng phuâ húåp vúái lûåc lûúång saãn xuêët do chñnh noá taåo ra. Tònh
hònh àoá dêîn àïën mêu thuêîn giûäa lûåc lûúång saãn xuêët vúái quan hïå
saãn xuêët tû baãn chuã nghôa ngaây caâng gay gùæt, àïën mûác àöå naâo àoá,
quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã nghôa têët yïëu phaãi bõ phaá vúä àïí thay
thïë bùçng möåt quan hïå saãn xuêët múái, phuâ húåp hún, àoá laâ quan hïå
saãn xuêët xaä höåi chuã nghôa.
Mùåt khaác, trong quaá trònh phaát triïín cuãa noá, chuã nghôa tû baãn àaä
taåo ra tiïìn àïì vêåt chêët - kyä thuêåt vaâ xaä höåi ngaây caâng àêìy àuã cho sûå
ra àúâi xaä höåi múái cao hún noá - xaä höåi xaä höåi chuã nghôa. Phên tñch
khoa hoåc sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa chuã nghôa tû baãn, nhûäng
mêu thuêîn nöåi taåi vaâ xu hûúáng vêån àöång cuãa noá, C.Maác cho rùçng
phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa, khöng thïí töìn taåi vônh viïîn
maâ laâ sûå quaá àöå lõch sûã.
Dûå àoaán thiïn taâi àoá cuãa Maác àaä diïîn ra trong thûåc tïë. Cuöåc
caách maång xaä höåi chuã nghôa Thaáng Mûúâi Nga vô àaåi àaä múã ra möåt
thúâi àaåi múái, thúâi àaåi quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi. Sau Chiïën
tranh thïë giúái lêìn thûá hai, caách maång xaä höåi chuã nghôa àaä thaânh
cöng trong möåt loaåt nûúác úã chêu Êu, chêu AÁ vaâ chêu Myä.
Nhûng chuã nghôa xaä höåi vúái mö hònh kinh tïë kïë hoaåch hoáa têåp
trung, quan liïu, bao cêëp ngaây caâng tñch tuå vaâ böåc löå nhûäng khuyïët
têåt lúán, dêîn àïën tònh traång khuãng hoaãng. Trong tònh hònh àoá, caãi töí,
caãi caách, àöíi múái laâ têët yïëu khaách quan vaâ phaãi àûúåc thûåc hiïån coá
nguyïn tùæc, coá phûúng phaáp vaâ bûúác ài àuáng àùæn, nhùçm khùæc phuåc
nhûäng khuyïët, nhûúåc àiïím cuãa mö hònh cuä, baão àaãm cho chuã nghôa
xaä höåi phaát triïín vúái sûác söëng múái.
Nhûng àaáng tiïëc laâ nhiïìu nûúác xaä höåi chuã nghôa qua caãi töí, caãi
caách, àaä tûâ boã nhûäng nguyïn tùæc cuãa chuã nghôa xaä höåi, thûåc hiïån
phûúng phaáp vaâ bûúác ài sai lêìm, laåi bõ chuã nghôa àïë quöëc vaâ keã thuâ
caác loaåi lúåi duång nhûäng sai lêìm àoá àïí phaá hoaåi chuã nghôa xaä höåi...
nïn àaä dêîn àïën hêåu quaã tai haåi khöng chó àöëi vúái àaãng cöång saãn,
àöëi vúái dên töåc maâ àöëi vúái caã phong traâo caách maång trïn thïë giúái
nhû chuáng ta àaä thêëy qua sûå suåp àöí cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã
nghôa úã Liïn Xö vaâ úã caác nûúác Àöng Êu höìi cuöëi nhûäng nùm 80 -
àêìu nhûäng nùm 90 cuãa thïë kyã XX.
Mùåc duâ chuã nghôa tû baãn hiïån àang coân khaã nùng thñch nghi vúái
àiïìu kiïån múái, nhûng nhûäng khuyïët têåt cú baãn, nhûäng mêu thuêîn
chuã yïëu vaâ sûå laåc hêåu vïì mùåt lõch sûã cuãa noá àaä böåc löå roä raâng.
Sûå phaát triïín cuãa loaâi ngûúâi lïn chuã nghôa xaä höåi laâ sûå tiïën hoáa
húåp quy luêåt cuãa lõch sûã, mùåc duâ àoá laâ quaá trònh lêu daâi, phûác taåp
vaâ khöng ñt khoá khùn, thêåm chñ phaãi traãi qua nhûäng bûúác luâi vaâ
quanh co nhû giai àoaån hiïån nay.
22. Tñnh têët yïëu khaách quan vaâ thûåc chêët cuãa thúâi kyâ quaá àöå lïn
chuã nghôa xaä höåi?
1. Tñnh têët yïëu cuãa thúâi kyâ quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi:
Xeát dûúái giaác àöå tiïën hoáa cuãa lõch sûã, thò chuã nghôa xaä höåi - giai
àoaån thêëp cuãa xaä höåi cöång saãn phaãi laâ möåt xaä höåi vùn minh hún,
nhên àaåo hún vaâ noái chung phaãi coá trònh àöå phaát triïín cao hún,
trûúác hïët trïn möåt söë mùåt vaâ cuöëi cuâng trïn têët caã caác mùåt, so vúái
caác xaä höåi àaä coá trong lõch sûã. Chuã nghôa xaä höåi àang àûúåc xêy
dûång úã nûúác ta coá caác àùåc trûng:
- Do nhên dên lao àöång laâm chuã vaâ nïìn dên chuã xaä höåi chuã nghôa
khöng ngûâng àûúåc xêy dûång vaâ tùng cûúâng.
- Coá kinh tïë phaát triïín, àúâi söëng àûúåc nêng cao, dûåa trïn lûåc lûúång
saãn xuêët hiïån àaåi vaâ chïë àöå cöng hûäu vïì caác tû liïåu saãn xuêët chuã yïëu.
Coá nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn vêån haânh theo cú chïë thõ trûúâng
dûúái sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa.
- Coá nïìn vùn hoáa tiïn tiïën, àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc.
- Con ngûúâi àûúåc giaãi phoáng khoãi aáp bûác, boác löåt, bêët cöng, laâm
theo nùng lûåc, hûúãng theo lao àöång, coá cuöåc söëng êëm no, tûå do,
haånh phuác, coá àiïìu kiïån phaát triïín toaân diïån caá nhên.
- Caác dên töåc trong nûúác bònh àùèng, àoaân kïët vaâ giuáp àúä lêîn
nhau cuâng phaát triïín, cuâng tiïën böå.
- Coá quan hïå hûäu nghõ, húåp taác vaâ phaát triïín vúái nhên dên têët caã
caác nûúác trïn thïë giúái.
Àïí xêy dûång möåt xaä höåi vúái nhûäng àùåc àiïím nhû trïn, phaãi thûåc
hiïån caác nhiïåm vuå quan troång:
- Tiïën haânh xêy dûång, phaát triïín vaâ hoaân thiïån quan hïå saãn
xuêët múái - quan hïå saãn xuêët xaä höåi chuã nghôa vúái nhiïìu hònh thûác
vaâ bûúác ài thñch húåp phuâ húåp vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå phaát triïín
cuãa lûåc lûúång saãn xuêët.
- Xêy dûång cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cho chuã nghôa xaä höåi.
- Xêy dûång möåt chïë àöå xaä höåi múái - xaä höåi xaä höåi chuã nghôa, tûâng
bûúác taåo ra nïìn dên chuã xaä höåi chuã nghôa, cuãng cöë vaâ hoaân thiïån
nhaâ nûúác kiïíu múái "Nhaâ nûúác cuãa dên, do dên, vò dên".
Nhûäng nhiïåm vuå trïn vö cuâng phûác taåp, khoá khùn vaâ nùång nïì;
phaãi àûúåc thûåc hiïån qua möåt thúâi kyâ lõch sûã lêu daâi - thúâi kyâ quaá
àöå lïn chuã nghôa xaä höåi.
2. Thûåc chêët cuãa thúâi kyâ quaá àöå:
a) Thúâi kyâ quaá àöå laâ thúâi kyâ coân töìn taåi nhûäng nhên töë cuãa xaä
höåi cuä xen lêîn vúái nhûäng nhên töë cuãa xaä höåi múái, xaä höåi chuã nghôa.
Vïì kinh tïë, coân töìn taåi nhiïìu thaânh phêìn: kinh tïë quöëc doanh,
kinh tïë têåp thïí, kinh tïë tû baãn tû nhên, kinh tïë caá thïí vaâ kinh tïë tû
baãn nhaâ nûúác. Kinh tïë gia àònh khöng phaãi laâ möåt thaânh phêìn kinh tïë
àöåc lêåp, nhûng àûúåc khuyïën khñch phaát triïín maånh.
Vïì xaä höåi, coân töìn taåi nhiïìu giai cêëp vaâ caác têìng lúáp dên cû khaác
nhau.
b) Thúâi kyâ quaá àöå laâ möåt thúâi kyâ coân töìn taåi nhiïìu mêu thuêîn,
trong àoá, mêu thuêîn cú baãn laâ mêu thuêîn giûäa con àûúâng xaä höåi
chuã nghôa vaâ con àûúâng tû baãn chuã nghôa diïîn ra gay gùæt.
Àêëu tranh àïí giaãi quyïët caác mêu thuêîn maâ chuã yïëu laâ mêu
thuêîn cú baãn, nhùçm xêy dûång thaânh cöng chuã nghôa xaä höåi laâ vêën
àïì thuöåc vïì baãn chêët cuãa thúâi kyâ quaá àöå.
c) Trïn cú súã khöng ngûâng cuãng cöë vaâ hoaân thiïån nhaâ nûúác cuãa
dên do dên vaâ vò dên, tiïën haânh àöìng thúâi nhûäng caãi biïën caách
maång trïn têët caã caác phûúng diïån, thûåc hiïån nhûäng nhiïåm vuå lõch
sûã cuãa thúâi kyâ quaá àöå cuäng laâ möåt àùåc trûng thuöåc vïì baãn chêët cuãa
thúâi kyâ quaá àöå.
d) Thúâi kyâ quaá àöå laâ möåt thúâi kyâ lõch sûã àùåc biïåt vaâ lêu daâi.
Àöå daâi cuãa thúâi kyâ quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi phuå thuöåc vaâo
caác nhên töë sau:
- Tiïën haânh thaânh cöng àïën àêu sûå nghiïåp àöíi múái theo àûúâng
löëi cuãa Àaåi höåi VI, Àaåi höåi VII vaâ Àaåi höåi VIII cuãa Àaãng.
- Khaã nùng vaâ baãn lônh khai thaác caác thuêån lúåi do thúâi àaåi vaâ
cöng cuöåc àöíi múái taåo ra cuäng nhû vûúåt qua nhûäng thaách thûác vaâ
nguy cú nhû nguy cú tuåt hêåu, nguy cú chïåch hûúáng, nguy cú tham
nhuäng vaâ nguy cú diïîn biïën hoâa bònh cuãa caác thïë lûåc thuâ àõch.
- Khaã nùng vaâ baãn lônh khai thaác àïën mûác naâo, phaát huy àïën
mûác naâo nöåi lûåc trïn cú súã khúi dêåy tinh thêìn yïu nûúác vaâ yïu chuã
nghôa xaä höåi àïí àoáng goáp sûác ngûúâi, sûác cuãa cho sûå nghiïåp cöng
nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa àêët nûúác. Àöìng thúâi vúái phaát huy nöåi lûåc
vaâ dûåa chñnh vaâo phaát huy nöåi lûåc maâ tranh thuã àïën mûác cao nhêët
sûå húåp taác vaâ giuáp àúä tûâ bïn ngoaâi.
Àïí àïì ra nhûäng chuã trûúng, chñnh saách vaâ biïån phaáp phuâ húåp,
haån chïë nhûäng sai lêìm, phaãi chia thúâi kyâ quaá àöå ra nhiïìu chùång
àûúâng. Caái khoá khùn nhêët laâ phaãi biïët tñnh àïën nhûäng nhiïåm vuå
àùåc thuâ cuãa tûâng chùång àûúâng, àùåc biïåt quan troång laâ chùång àûúâng
àêìu tiïn cuãa thúâi kyâ quaá àöå.
23. Quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi boã qua chïë àöå tû baãn chuã nghôa vaâ
chùång àûúâng àêìu tiïn cuãa thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta.
1. Quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi boã qua chïë àöå tû baãn chuã nghôa:
Dûúái taác àöång cuãa quy luêåt quan hïå saãn xuêët phaãi phuâ húåp vúái
tñnh chêët vaâ trònh àöå phaát triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët - quy luêåt chi
phöëi sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa xaä höåi loaâi ngûúâi - thò têët caã caác
nûúác, caác dên töåc duâ súám hay muöån àïìu ài lïn chûä nghôa xaä höåi.
Trong thûåc tiïîn lõch sûã, coá nhûäng nûúác, nhûäng dên töåc phaát triïín
tuêìn tûå tûâ hònh thaái kinh tïë — xaä höåi thêëp àïën hònh thaái kinh tïë -
xaä höåi cao. Nhûng cuäng coá möåt söë nûúác, möåt söë dên töåc, trong
nhûäng àiïìu kiïån nhêët àõnh, coá thïí phaát triïín vûúåt qua möåt hoùåc
hai hònh thaái kinh tïë - xaä höåi. Chùèng haån, nûúác Myä vaâ Canaàa àaä
boã qua chïë àöå phong kiïën àïí tiïën lïn chïë àöå tû baãn chuã nghôa.
Nûúác Öxtrêylia àaä boã qua chïë àöå chiïëm hûäu nö lïå vaâ chïë àöå phong
kiïën àïí lïn chïë àöå tû baãn chuã nghôa v.v.. Sûå phaát triïín nhaãy voåt àoá
khöng traái vúái quy luêåt cuãa sûå phaát triïín xaä höåi loaâi ngûúâi. Vò vêåy,
trong thúâi àaåi ngaây nay, caác nûúác kinh tïë laåc hêåu, chûa qua giai
àoaån phaát triïín chïë àöå tû baãn chuã nghôa cuäng coá khaã nùng quaá àöå
lïn chuã nghôa xaä höåi. Nhûng muöën biïën khaã nùng àoá thaânh hiïån
thûåc phaãi coá nhûäng àiïìu kiïån nhêët àõnh.
- Àiïìu kiïån bïn trong:
Sûå nghiïåp caách maång nûúác àoá phaãi do àaãng caách maång chên chñnh
cuãa giai cêëp cöng nhên laänh àaåo. Giai cêëp cöng nhên phaãi giaânh àûúåc
chñnh quyïìn; hoaân thaânh cú baãn cuöåc caách maång dên töåc dên chuã; coá
àûúâng löëi caách maång àuáng, coá phûúng phaáp caách maång khoa hoåc.
- Àiïìu kiïån bïn ngoaâi:
Coá sûå giuáp àúä vaâ húåp taác cuãa caác lûåc lûúång tiïën böå trïn thïë giúái.
Trong thúâi àaåi ngaây nay, cuöåc caách maång khoa hoåc - kyä thuêåt phaát
triïín hïët sûác maånh meä vaâ nhanh choáng, phên cöng lao àöång quöëc tïë
ngaây caâng sêu sùæc, nïìn kinh tïë thïë giúái àaä hònh thaânh vaâ coá thõ
trûúâng thöëng nhêët, caác nûúác àïìu coá nhu cêìu húåp taác, laâm ùn vúái
nhau. Trong hoaân caãnh àoá, nïëu coá chñnh saách kinh tïë àöëi ngoaåi àuáng
àùæn thò caác nûúác kinh tïë laåc hêåu vúái àêìy àuã caác àiïìu kiïån bïn trong,
coá khaã nùng sûã duång tiïìm lûåc kinh tïë thïë giúái àïí quaá àöå lïn chuã
nghôa xaä höåi boã qua chïë àöå tû baãn chuã nghôa.
Boã qua chïë àöå tû baãn chuã nghôa, xeát vïì mùåt kinh tïë laâ:
- Chó boã qua sûå thöëng trõ cuãa quan hïå saãn xuêët tû baãn chuã
nghôa, chûá khöng boã qua (hay xoáa saåch) moåi quan hïå saãn xuêët tû
baãn chuã nghôa.
- Chó boã qua nhûäng khuyïët têåt cuãa kinh tïë haâng hoáa hay kinh tïë
thõ trûúâng, chûá khöng boã qua kinh tïë haâng hoáa hay kinh tïë thõ
trûúâng.
- Ài lïn chuã nghôa xaä höåi tûâ möåt nïìn kinh tïë saãn xuêët nhoã laâ chuã
yïëu, thiïëu nhûäng tiïìn àïì kinh tïë vaâ tiïìn àïì vêåt chêët möåt caách
nghiïm troång, thò khöng àûúåc boã qua caác quy luêåt phaát triïín tûå
nhiïn cuãa lûåc lûúång saãn xuêët.
Nûúác ta coá khaã nùng vaâ àiïìu kiïån tiïën lïn chuã nghôa xaä höåi boã
qua chïë àöå tû baãn chuã nghôa, trong àoá coá nhûäng thuêån lúåi vaâ
nhûäng khoá khùn nhêët àõnh.
- Vïì thuêån lúåi: chuáng ta coá "chñnh quyïìn thuöåc vïì nhên dên,
nûúác nhaâ ài vaâo giai àoaån hoâa bònh xêy dûång. Dên töåc ta laâ möåt
dên töåc anh huâng, coá yá chñ vûún lïn maänh liïåt. Nhên dên ta coá
loâng yïu nûúác nöìng naân, cêìn cuâ lao àöång vaâ saáng taåo, àaä xêy dûång
àûúåc möåt söë cú súã vêåt chêët ban àêìu. Cuöåc caách maång khoa hoåc vaâ
cöng nghïå hiïån àaåi, cuâng vúái xu thïë quöëc tïë hoáa àúâi söëng kinh tïë laâ
möåt thúâi cú àïí phaát triïín".
- Vïì khoá khùn: "Àêët nûúác traãi qua haâng chuåc nùm chiïën tranh,
hêåu quaã àïí laåi coân nùång nïì, nhûäng taân dû cuãa thûåc dên, phong
kiïën coân nhiïìu..."; hêåu quaã cuãa cú chïë têåp trung quan liïu bao cêëp,
vúái sûác ò cuãa noá, khöng dïî gò xoáa ngay àûúåc.
Trong àiïìu kiïån àoá, phaãi coá möåt chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë -
xaä höåi àuáng àùæn múái coá thïí àûa nûúác ta quaá àöå lïn chuã nghôa xaä
höåi; boã qua chïë àöå tû baãn chuã nghôa.
2. Chùång àûúâng àêìu tiïn cuãa thúâi kyâ quaá àöå ài lïn chuã nghôa xaä
höåi úã nûúác ta:
Thúâi kyâ quaá àöå laâ möåt thúâi kyâ lõch sûã lêu daâi coá nhiïìu biïën àöång.
Àïí coá chuã trûúng, chñnh saách, biïån phaáp àuáng, cêìn thiïët phaãi phên
thúâi kyâ quaá àöå thaânh nhûäng chùång àûúâng.
Hiïån nay, nûúác ta vêîn àang úã chùång àûúâng àêìu tiïn cuãa thúâi kyâ
quaá àöå. Viïåc xaác àõnh chùång àûúâng àêìu tiïn coá yá nghôa lyá luêån vaâ
thûåc tiïîn quan troång.
- Noá xaác àõnh chöî àûáng, thûåc traång kinh tïë — xaä höåi nûúác ta,
khùæc phuåc àûúåc sûå nhêån thûác giaãn àún vïì chuã nghôa xaä höåi.
- Giuáp chuáng ta tòm ra nhûäng àùåc trûng vaâ muåc tiïu kinh tïë xaä
höåi phuâ húåp, tûâ àoá coá chuã trûúng, àûúâng löëi, chñnh saách vaâ biïån
phaáp thñch húåp, traánh àûúåc sûå sai lêìm vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi
cho chùång àûúâng tiïëp theo.
Muåc tiïu cuãa chùång àûúâng àêìu tiïn laâ: Thöng qua àöíi múái toaân
diïån, xaä höåi àaåt túái traång thaái öín àõnh, vûäng chùæc, taåo thïë phaát
triïín nhanh úã chùång àûúâng tiïëp theo.
Caác giaãi phaáp mêëu chöët:
- Nêng cao yá chñ tûå lûåc tûå cûúâng, phaát huy moåi tiïìm nùng vêåt
chêët vaâ trñ tuïå cuãa toaân dên töåc, caác ngaânh, caác àõa phûúng trong
caã nûúác.
- Múã röång quan hïå húåp taác quöëc tïë.
- Phaát huy vai troâ àöång lûåc cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå.
- Sûã duång sûác maånh töíng húåp caác thaânh phêìn kinh tïë.
- Xêy dûång nïìn kinh tïë haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn vêån haânh
theo cú chïë thõ trûúâng coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác theo àõnh hûúáng
xaä höåi chuã nghôa.
Nhûäng muåc tiïu, chuã trûúng vaâ biïån phaáp trong chùång àûúâng
àêìu tiïn cuãa thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta laâ thïí hiïån sûå vêån duång tû
tûúãng cuãa Lïnin vïì chñnh saách kinh tïë múái vaâo àiïìu kiïån cuå thïí
cuãa nûúác ta.
24. Tñnh têët yïëu khaách quan, àùåc àiïím vaâ xu hûúáng vêån àöång cú
baãn cuãa nïìn kinh tïë haâng hoáa trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta?
1. Tñnh têët yïëu khaách quan cuãa sûå töìn taåi nïìn kinh tïë haâng hoáa
trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta.
Trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta, nhûäng àiïìu kiïån chung cuãa kinh
tïë haâng hoáa vêîn töìn taåi:
a) Phên cöng lao àöång xaä höåi khöng mêët ài maâ coân phaát triïín caã
chiïìu röång lêîn chiïìu sêu. Sûå chuyïn mön hoáa vaâ húåp taác hoáa lao
àöång àaä múã röång ra trïn phaåm vi quöëc tïë.
b) Nïìn kinh tïë àaä vaâ àang töìn taåi vúái nhiïìu hònh thûác súã hûäu khaác
nhau vïì tû liïåu saãn xuêët vaâ saãn phêím lao àöång. Trong möîi hònh thûác
súã hûäu, coá nhiïìu àún võ kinh tïë àöåc lêåp vïì saãn xuêët, kinh doanh, do
àoá, phaãi thöng qua hònh thaái haâng hoáa - tiïìn tïå àïí thûåc hiïån viïåc
haåch toaán kinh doanh vaâ lûu thöng phên phöëi.
Do nhûäng àiïìu kiïån trïn, nïìn kinh tïë haâng hoáa vêîn töìn taåi nhû
laâ möåt têët yïëu khaách quan.
Mö hònh "kinh tïë chó huy" hay mö hònh kïë hoaåch hoáa têåp trung
quan liïu bao cêëp töìn taåi möåt thúâi àaä kòm haäm, thêåm chñ phuã àõnh
kinh tïë haâng hoáa vaâ trïn thûåc tïë, chuáng ta àaä phaãi traã giaá.
Trong thúâi gian gêìn àêy, nïìn kinh tïë nûúác ta àang chuyïín sang
cú chïë thõ trûúâng, àaä thuác àêíy nïìn kinh tïë haâng hoáa phaát triïín.
2. Àùåc àiïím vaâ xu hûúáng vêån àöång cuãa nïìn kinh tïë haâng hoáa
trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta:
a) Nïìn kinh tïë nûúác ta àang trong quaá trònh chuyïín biïën tûâ nïìn
kinh tïë haâng hoáa keám phaát triïín mang nùång tñnh tûå cêëp, tûå tuác
thaânh nïìn kinh tïë haâng hoáa phaát triïín tûâ thêëp àïën cao.
Àùåc àiïím naây xuêët phaát tûâ thûåc traång kinh tïë úã nûúác ta, biïíu
hiïån úã caác mùåt:
- Cú cêëu haå têìng saãn xuêët vaâ xaä höåi thêëp keám.
- Trònh àöå cú súã vêåt chêët vaâ cöng nghïå trong caác xñ nghiïåp quöëc
doanh laåc hêåu, khöng coá khaã nùng caånh tranh.
- Kinh nghiïåm quaãn lyá kinh doanh non yïëu, thiïëu àöåi nguä caác
nhaâ doanh nghiïåp coá têìm cúä.
- Thu nhêåp cuãa ngûúâi lao àöång thêëp, sûác mua giaãm, dung lûúång
thõ trûúâng nhoã beá.
b) Nïìn kinh tïë haâng hoáa dûåa trïn cú súã nïìn kinh tïë töìn taåi nhiïìu
thaânh phêìn.
Sûå töìn taåi cuãa cú cêëu kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn vaâ caác thaânh
phêìn àïìu saãn xuêët haâng hoáa laâ möåt àùåc àiïím cuãa nïìn kinh tïë haâng
hoáa trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta. Sûã duång sûác maånh töíng húåp
cuãa nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn taåo khaã nùng àûa nïìn kinh tïë
haâng hoáa thoaát khoãi tònh traång thêëp keám.
Sûå thay àöíi cú cêëu ngaânh theo hûúáng kinh tïë dõch vuå phaát triïín
nhanh choáng, coá taác duång laâm cho kinh tïë haâng hoáa phaát triïín,
hònh thaânh möåt cú cêëu kinh tïë cöng - nöng nghiïåp vaâ dõch vuå theo
hûúáng ngaây caâng hiïån àaåi.
c) Nïìn kinh tïë haâng hoáa phaát triïín theo cú cêëu kinh tïë "múã" giûäa
nûúác ta vúái caác nûúác trïn thïë giúái.
Cú cêëu kinh tïë "kheáp kñn", tûå cung tûå cêëp gùæn liïìn vúái kinh tïë tûå
nhiïn, saãn xuêët nhoã. Sûå ra àúâi cuãa nïìn kinh tïë haâng hoáa tû baãn
chuã nghôa àaä laâm cho thõ trûúâng dên töåc gùæn vúái thõ trûúâng thïë
giúái.
Nïìn kinh tïë haâng hoáa vúái cú cêëu kinh tïë "múã" ra àúâi, bùæt nguöìn
tûâ quy luêåt phên cöng vaâ húåp taác quöëc tïë vaâ tûâ quy luêåt phên böë vaâ
phaát triïín khöng àïìu vïì taâi nguyïn, lao àöång vaâ thïë maånh cuãa möîi
nûúác... Cú cêëu kinh tïë múã laâ àiïìu kiïån phaát triïín kinh tïë haâng hoáa
trong nûúác vúái töëc àöå nhanh, hiïåu quaã lúán.
Nïìn kinh tïë haâng hoáa theo cú cêëu kinh tïë "múã", phuâ húåp vúái
chiïën lûúåc thõ trûúâng "hûúáng ngoaåi". Thöng qua hoaåt àöång xuêët,
nhêåp khêíu àïí phaát huy nguöìn lûåc cuãa àêët nûúác, khai thaác sûác
maånh vïì khoa hoåc vaâ cöng nghïå tiïn tiïën trïn thïë giúái.
d) Phaát triïën kinh tïë haâng hoáa theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa
vúái vai troâ chuã àaåo cuãa kinh tïë quöëc doanh vaâ sûå quaãn lyá cuãa nhaâ
nûúác.
- Vai troâ àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa cuãa kinh tïë quöëc doanh.
+ Trong cú cêëu kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn, kinh tïë quöëc doanh
nùæm àûúåc caác ngaânh, caác lônh vûåc, caác cú súã kinh tïë troång yïëu vaâ
then chöët nïn noá coá khaã nùng chi phöëi caác thaânh phêìn kinh tïë
khaác phaát triïín theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa.
+ Àïí laâm àûúåc vai troâ chuã àaåo, kinh tïë quöëc doanh phaãi phaát
huy sûác maånh töíng húåp cuãa caác thaânh phêìn kinh tïë khaác; phaãi àöíi
múái cú cêëu saãn xuêët, chiïën lûúåc kinh doanh; àöíi múái cöng nghïå, cú
chïë quaãn lyá àïí coá thïí àuã sûác àûáng vûäng vaâ chiïën thùæng trong möi
trûúâng húåp taác vaâ caånh tranh vúái caác thaânh phêìn kinh tïë khaác.
- Vai troâ quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác - nhên töë baão àaãm cho àõnh
hûúáng xaä höåi chuã nghôa cuãa kinh tïë haâng hoáa.
+ Sûå phaát triïín kinh tïë haâng hoáa coá nhûäng taác duång tñch cûåc,
nhûng cuäng coá nhûäng khuyïët têåt nhêët àõnh. Do àoá, àoâi hoãi phaãi coá
sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác.
+ Muåc àñch vaâ àöång cú cuãa caác loaåi saãn xuêët haâng hoáa coân töìn taåi
úã nûúác ta cuäng khöng giöëng nhau, thêåm chñ mêu thuêîn, loaåi trûâ
nhau, cuäng àoâi hoãi phaãi coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác.
+ Do töìn taåi khaá lêu trong cú chïë kïë hoaåch hoáa têåp trung quan
liïu, bao cêëp, nïn nhûäng cöng cuå àïí nhaâ nûúác sûã duång àiïìu haânh
kinh tïë coân keám hiïåu lûåc, böå maáy nhaâ nûúác coân ñt kinh nghiïåm vaâ
kiïën thûác vïì quaãn lyá kinh tïë theo cú chïë thõ trûúâng. Vò vêåy, phêën
àêëu nêng cao nùng lûåc caác cöng cuå kinh tïë vaâ nêng cao trònh àöå
quaãn lyá kinh tïë, nhêët laâ quaãn lyá kinh tïë vô mö cuãa nhaâ nûúác laâ hïët
sûác cêìn thiïët. Caã trûúác mùæt vaâ lêu daâi.
Caác àùåc àiïím vaâ xu hûúáng vêån àöång cuãa nïìn kinh tïë haâng hoáa úã
nûúác ta trong thúâi kyâ quaá àöå bùæt nguöìn tûâ sûå chi phöëi cuãa caác quy
luêåt kinh tïë thõ trûúâng vaâ tûâ vai troâ àõnh hûúáng cuãa kinh tïë quöëc
doanh, vai troâ quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác.
Caác àùåc àiïím trïn coá quan hïå mêåt thiïët vúái nhau phaãn aánh kïët
quaã cuãa sûå phên tñch thûåc traång vaâ xu hûúáng vêån àöång nöåi taåi cuãa
quaá trònh hònh thaânh vaâ phaát triïín kinh tïë haâng hoáa úã nûúác ta
hiïån nay vaâ trong tûúng lai.
25. Nhûäng àiïìu kiïån, phûúng hûúáng vaâ nhûäng giaãi phaáp mêëu chöët
àïí phaát triïín kinh tïë haâng hoáa úã nûúác ta tûâ nay àïën nùm 2000.
Àïí phaát triïín nïìn kinh tïë haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn theo àõnh
hûúáng xaä höåi chuã nghôa, vêån àöång theo cú chïë thõ trûúâng coá sûå
quaãn lyá cûãa nhaâ nûúác, phaãi taåo àûúåc nhûäng àiïìu kiïån sau:
- Súám taåo ra sûå öín àõnh vïì chñnh trõ , kinh tïë, xaä höåi. ÖÍn àõnh vïì
chñnh trõ coá nghôa laâ phaãi khùèng àõnh vai troâ laänh àaåo xaä höåi cuãa
Àaãng cuâng vúái hïå thöëng chñnh trõ coá àuã uy tñn vaâ sûác maånh, baão àaãm
àiïìu haânh àêët nûúác tiïën lïn theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa. ÖÍn
àõnh vïì kinh tïë chuã yïëu vaâ trûúác hïët laâ sûå öín àõnh vïì taâi chñnh, tiïìn
tïå baão àaãm hoaåt àöång kinh tïë öín àõnh: kñch thñch àêìu tû phaát triïín.
ÖÍn àõnh xaä höåi laâ taåo àûúåc niïìm tin cuãa nhên dên àöëi vúái laänh àaåo,
àöëi vúái chïë àöå.
- Xêy dûång cú súã haå têìng vêåt chêët vaâ haå têìng xaä höåi: xêy dûång,
phaát triïín cú súã haå têìng vêåt chêët, nhû giao thöng, bûu àiïån, thöng
tin, àiïån nûúác... nhùçm phuåc vuå töët phaát triïín kinh tïë - xaä höåi vaâ
thu huát àêìu tû nûúác ngoaâi.
Xêy dûång haå têìng xaä höåi chuã yïëu vaâ quan troång laâ hïå thöëng giaáo
duåc, y tïë, baão hiïím, múã mang tri thûác, tùng cûúâng sûác khoãe cho
chuã thïí xêy dûång nïìn kinh tïë haâng hoáa.
- Xêy dûång hïå thöëng luêåt phaáp vaâ böå maáy àiïìu haânh àïí baão àaãm
sûå öín àõnh cöng bùçng trong nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn.
- Taåo àûúåc nhûäng têm lyá têåp quaán mang tñnh xaä höåi phuâ húåp vaâ
coá lúåi cho nïìn kinh tïë haâng hoáa, nhû biïët kinh doanh, biïët laâm
giaâu, thñch ûáng vúái cú chïë thõ trûúâng, khöng coân luyïën tiïëc mong
chúâ bao cêëp, cam chõu ngheâo khoá...
- Súám àaâo taåo àöåi nguä caác nhaâ quaãn lyá, kinh doanh gioãi thñch
ûáng vúái thõ trûúâng, vûâa àuã nùng lûåc töí chûác phaát triïín kinh tïë
haâng hoáa trong nûúác vûâa àuã nùng lûåc liïn doanh vúái nûúác ngoaâi.
Phûúng hûúáng vaâ biïån phaáp mêëu chöët àïí phaát triïín kinh tïë
haâng hoáa úã nûúác ta laâ:
- Nhêët quaán chñnh saách kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn theo àõnh
hûúáng xaä höåi chuã nghôa vúái sûå àa daång hoáa caác loaåi hònh súã hûäu vúái
nhiïìu hònh thûác töí chûác kinh doanh àïí sûã duång coá hiïåu quaã sûác
maånh töíng húåp caác thaânh phêìn kinh tïë, khai thaác àûúåc moåi tiïìm
nùng vïì vöën, lao àöång vaâ nghïå thuêåt kinh doanh trong moåi têìng
lúáp dên cû.
- Sùæp xïëp töí chûác laåi khu vûåc kinh tïë quöëc doanh àïí khu vûåc
kinh tïë naây chó nùæm ngaânh, khêu, mùåt haâng then chöët, taåo àiïìu
kiïån àûáng vûäng trong caånh tranh, kinh doanh coá hiïåu quaã, giûä
àûúåc vai troâ chuã àaåo trong nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn.
- Sûã duång töët caác hònh thûác cuãa kinh tïë tû baãn nhaâ nûúác, têån
duång sûác maånh höîn húåp giûäa tû baãn trong vaâ ngoaâi nûúác caã vïì vöën,
cöng nghïå vaâ taâi nùng quaãn lyá goáp sûác cuâng nhaâ nûúác phaát triïín
kinh tïë.
- Phên cöng vaâ hiïåp taác lao àöång theo hûúáng chuyïn mön hoáa
kïët húåp vúái àa daång hoáa saãn xuêët kinh doanh; múã röång kinh tïë
dõch vuå. Coi troång vaâ khuyïën khñch sûã duång lao àöång trñ tuïå ("chêët
xaám"). Xaác àõnh ngaânh, mùåt haâng muäi nhoån; chuá troång kïët húåp
phên cöng vaâ húåp taác lao àöång quöëc tïë.
- Àêíy maånh nghiïn cûáu, ûáng duång thaânh tûåu khoa hoåc vaâ cöng
nghïå múái. Vûâa phaát triïín kinh tïë theo chiïìu röång vûâa phaát triïín
theo chiïìu sêu, tùng sûác caånh tranh trïn thõ trûúâng quöëc tïë.
- Xêy dûång thõ trûúâng "hûúáng ngoaåi" àa daång vïì hònh thûác, chuãng
loaåi, nêng cao chêët lûúång àaåt túái tiïu chuêín quöëc tïë, lêëy thõ trûúâng
trong nûúác laâm cú súã.
- Thûåc hiïån chñnh saách àöëi ngoaåi coá lúåi cho sûå phaát triïín kinh tïë
haâng hoáa, nghôa laâ múã röång quan hïå àa daång vïì hònh thûác, àa
phûúng vïì nguöìn. Trïn nguyïn tùæc cuâng coá lúåi, khöng can thiïåp
vaâo nöåi böå cuãa nhau, khöng phên biïåt chïë àöå chñnh trõ - xaä höåi.
Àoá laâ nhûäng biïån phaáp mêëu chöët àïí phaát triïín kinh tïë haâng hoáa
úã nûúác ta.
26. Sûå cêìn thiïët khaách quan vaâ lúåi ñch cuãa sûå töìn taåi nïìn kinh tïë coá
nhiïìu thaânh phêìn? Àùåc àiïím cuãa caác thaânh phêìn kinh tïë?
Trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta, sûå töìn taåi cú cêëu kinh tïë nhiïìu
thaânh phêìn laâ têët yïëu vaâ coá lúåi, vò:
- Coá nhûäng thaânh phêìn kinh tïë do lõch sûã àïí laåi vaâ coân coá lúåi cho
sûå phaát triïín kinh tïë, nhû kinh tïë tû baãn tû nhên, kinh tïë caá thïí.
- Do chñnh saách caãi taåo xaä höåi cuä, naãy sinh nhûäng thaânh phêìn
kinh tïë múái, nhû chuã nghôa tû baãn nhaâ nûúác, caác loaåi hònh húåp taác
xaä.
- Do yïu cêìu xêy dûång xaä höåi múái, hònh thaânh caác thaânh phêìn
kinh tïë múái nhû kinh tïë quöëc doanh. Sûå töìn taåi nhiïìu thaânh phêìn
kinh tïë khùæc phuåc àûúåc tònh traång àöåc quyïìn, taåo ra sûå caånh
tranh; àoá laâ àöång cú thuác àêíy nïìn kinh tïë haâng hoáa phaát triïín.
Mùåt khaác, chó riïng kinh tïë quöëc doanh vaâ kinh tïë têåp thïí chûa coá
àuã khaã nùng thay thïë caác thaânh phêìn kinh tïë khaác àïí phaát triïín
nïìn kinh tïë coá hiïåu quaã, laâm ra nhiïìu saãn phêím nhêët cho xaä höåi.
Phaát triïín nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn laâ àùåc trûng cú baãn
cuãa nïìn kinh tïë quaá àöå vûâa laâ têët yïëu, cêìn thiïët, vûâa laâ phûúng
tiïån àïë àaåt muåc àñch cuãa nïìn saãn xuêët xaä höåi. Noá vûâa taåo cú súã laâm
chuã vïì kinh tïë, vûâa baão àaãm kïët húåp haâi hoâa hïå thöëng lúåi ñch kinh
tïë. Àoá chñnh laâ àöång lûåc cuãa sûå phaát triïín. Viïåc múã àûúâng cho caác
thaânh phêìn kinh tïë khaác phaát triïín laâ sûå cúãi troái sûác saãn xuêët, khai
thaác àûúåc moåi tiïìm nùng, kñch thñch àûúåc moåi nguöìn nhên taâi, vêåt
lûåc, chêët xaám goáp phêìn phaát triïín saãn xuêët, taåo nhiïìu cuãa caãi cho xaä
höåi, giaãi quyïët cöng ùn viïåc laâm cho haâng triïåu lao àöång trong luác
Nhaâ nûúác chûa coá àuã àiïìu kiïån thu huát moåi lûåc lûúång lao àöång xaä
höåi. Viïåc sûã duång cú cêëu kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn khöng nhûäng giaãi
phoáng sûác saãn xuêët, khai thaác moåi khaã nùng phaát triïín lûåc lûúång saãn
xuêët trong nûúác, maâ coân têån duång sûác maånh kinh tïë quöëc tïë, tranh
thuã sûå àêìu tû, húåp taác quöëc tïë, khùæc phuåc tònh traång biïåt lêåp cuãa nïìn
kinh tïë nûúác ta vúái nïìn kinh tïë thïë giúái, vûâa giaãi quyïët cöng ùn viïåc
laâm, múã röång ngaânh nghïì trong nûúác, khai thaác töët mùåt haâng xuêët
khêíu muäi nhoån coá hiïåu quaã, têån duång thïë maånh cuãa àêët nûúác.
Cuöëi cuâng, sûå töìn taåi nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn vûâa laâ chiïën
lûúåc kinh tïë lêu daâi, vûâa laâ cú súã thûåc hiïån chiïën lûúåc xaä höåi: xoáa
dêìn mùåc caãm ngoaâi biïn chïë nhaâ nûúác, giaãi quyïët naån thêët nghiïåp,
sûå luyïën tiïëc vúái cú chïë bao cêëp, "hiïån vêåt hoáa" trao àöíi...
Trong cú cêëu kinh tïë mhiïìu thaânh phêìn, möîi thaânh phêìn kinh tïë
coá àùåc àiïím riïng. Kinh tïë quöëc doanh dûåa trïn súã hûäu toaân dên vïì
tû liïåu saãn xuêët vúái caác hònh thûác xñ nghiïåp cöng, nöng, thûúng
nghiïåp quöëc doanh, nùæm giûä, kinh doanh, khai thaác nhûäng taâi
nguyïn, nhûäng ngaânh then chöët, nùæm caác maåch maáu cuãa nïìn kinh
tïë quöëc dên. Phûúng thûác quaãn lyá khoa hoåc hún, trònh àöå lûåc lûúång
saãn xuêët, quan hïå xaä höåi vaâ quan hïå phên phöëi cuäng cao hún caác
thaânh phêìn kinh tïë khaác. Noá àûúåc têåp trung xêy dûång khöng
ngûâng lúán maånh àïí àuã nùng lûåc giûä vai troâ chuã àaåo cuãa nïìn kinh
tïë theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa àöëi vúái caác thaânh phêìn kinh
tïë khaác.
- Kinh tïë têåp thïí dûåa trïn loaåi hònh súã hûäu têåp thïí vïì tû liïåu saãn
xuêët (trûâ ruöång àêët thuöåc súã hûäu toaân dên), duúái caác hònh thûác húåp
taác xaä, têåp àoaân saãn xuêët trong nöng nghiïåp, tiïíu thuã cöng nghiïåp
hay trong lônh vûåc lûu thöng, dõch vuå. Xeát vïì trònh àöå lûåc lûúång saãn
xuêët, quaãn lyá, trònh döå xaä höåi hoáa thò kinh tïë têåp thïí thêëp hún kinh
tïë quöëc doanh, nhûng noá cuäng àûúåc xêy dûång, cuãng cöë vaâ cuâng vúái
kinh tïë quöëc doanh laâ nïìn taãng cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên xaä höåi chuã
nghôa.
- Kinh tïë tû baãn tû nhên dûåa trïn hònh thûác súã hûäu tû nhên tû
baãn chuã nghôa vïì tû liïåu saãn xuêët vaâ trïn cú súã quan hïå boác löåt lao
àöång laâm thuï (tuy coá giúái haån). Noá àûúåc pheáp hoaåt àöång trong
nhûäng ngaânh nhaâ nûúác khöng cêìn thiïët nùæm giûä, nhûng nùçm
trong khuön khöí phaáp luêåt quy àõnh. Giai cêëp àaåi diïån cho noá laâ
giai cêëp tû saãn khöng coân nùæm giûä chñnh quyïìn, nhûng àûúåc pheáp
hoaåt àöång kinh doanh, àûúåc pheáp sûã duång vöën, vêåt tû kyä thuêåt vaâ
nghïå thuêåt quaãn lyá kinh doanh, taåo ra cuãa caãi vêåt chêët cho xaä höåi,
goáp phêìn thuác àêíy nïìn kinh tïë haâng hoáa phaát triïín. Noá coá thïí liïn
doanh vúái nhaâ nûúác bùçng nhiïìu hònh thûác.
- Kinh tïë caá thïí dûåa trïn hònh thûác súã hûäu caá thïí vïì tû liïåu saãn
xuêët vaâ lao àöång cuãa baãn thên. Noá hoaåt àöång trïn phaåm vi röång, caã
thaânh thõ, nöng thön, trïn moåi lônh vûåc, ngaânh nghïì. Loaåi hònh
kinh tïë naây phên taán manh muán; kyä thuêåt, nùng suêët lao àöång
thêëp. Trong cú chïë caånh tranh, noá dïî bõ phên hoáa. Kinh tïë caá thïí
hoùåc àöåc lêåp, hoùåc caá thïí tham gia húåp taác xaä, hoùåc liïn kïët vúái caác
doanh nghiïåp lúán vúái nhiïìu hònh thûác.
Trïn thûåc tïë, giûäa caác thaânh phêìn kinh tïë coá möëi quan hïå vûâa
thöëng nhêët vûâa mêu thuêîn, cho nïn trong quaá trònh vêån àöång hoùåc
àöåc lêåp, hoùåc coá xu hûúáng àan kïët vúái nhau hònh thaânh caác loaåi hònh
súã hûäu höîn húåp vúái nhûäng hònh thûác töí chûác kinh doanh àa daång.
Möåt trong nhûäng hònh thûác kinh tïë quaá àöå laâ chuã nghôa tû baãn
nhaâ nûúác, dûåa trïn cú súã höîn húåp vïì súã hûäu tû liïåu saãn xuêët, àûúåc
nhaâ nûúác sûã duång àïí phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët coá lúåi cho chuã
nghôa xaä höåi. Chuã nghôa tû baãn nhaâ nûúác àûúåc nhaâ nûúác sûã duång
vúái caác hònh thûác: xñ nghiïåp cöng tû húåp doanh (nhaâ nûúác vaâ nhaâ
tû baãn cuâng goáp vöën kinh doanh); xñ nghiïåp liïn doanh vúái tû baãn
nûúác ngoaâi, kinh tiïu àaåi lyá gia cöng àùåt haâng, hay caác hònh thûác
tö nhûúång...
Ngoaâi ra, kinh tïë gia àònh tuy khöng phaãi laâ möåt thaânh phêìn,
nhûng noá coá vai troâ quan troång àïí phaát triïín kinh tïë úã nûúác ta. Noá
cêìn àûúåc khuyïën khñch vaâ taåo àiïìu kiïån àïí phaát triïín.
27. Thïë naâo laâ xaä höåi hoáa nïìn saãn xuêët trïn thûåc tïë? Àùåc àiïím vaâ
nöåi dung xaä höåi hoáa nïìn saãn xuêët trong thúâi kyâ quaá döå?
Xaä höåi hoáa saãn xuêët, hiïíu theo nghôa àún giaãn, laâ sûå phên cöng
lao àöång xaä höåi sêu röång ài àöi vúái sûå chuyïn mön hoáa, múã röång
ngaânh nghïì múái, húåp thaânh möåt quaá trònh saãn xuêët xaä höåi vúái söë
lûúång lao àöång lúán úã tûâng xñ nghiïåp trong nïìn saãn xuêët lúán.
Theo nghôa chung nhêët, xaä höåi hoáa saãn xuêët laâ sûå liïn kïët nhiïìu
quaá trònh kinh tïë riïng biïåt thaânh quaá trònh kinh tïë - xaä höåi.
Nhû vêåy, xaä höåi hoáa saãn xuêët gùæn vúái nïìn saãn xuêët lúán. Nhûng
nïëu chó xaä höåi hoáa vïì mùåt súã hûäu tû liïåu saãn xuêët thò múái chó laâ xaä
höåi hoáa saãn xuêët trïn hònh thûác (nhû úã caác nûúác xaä höåi chuã nghôa
trûúác àêy; ngûúåc laåi, úã caác nûúác tû baãn chuã nghôa biïíu hiïån chuã yïëu
laåi laâ xaä höåi hoáa vïì mùåt tû liïåu saãn xuêët).
Xaä höåi hoáa xaä höåi chuã nghôa nïìn saãn xuêët phaãi xem xeát trïn ba
mùåt sau:
- Kinh tïë - xaä höåi (maâ nöåi dung laâ quan hïå súã hûäu vïì tû liïåu saãn
xuêët).
- Kinh tïë - kyä thuêåt (hay cöng nghïå, maâ nöåi dung thïí hiïån úã
trònh àöå lûåc lûúång saãn xuêët, cú súã vêåt chêët cuãa noá).
- Kinh tïë - töí chûác (nöåi dung thïí hiïån úã quan hïå töí chûác quaãn lyá
nïìn saãn xuêët xaä höåi).
Xaä höåi hoáa saãn xuêët trïn thûåc tïë laâ sûå tiïën haânh àöìng böå tûúng
ûáng vïì trònh àöå cuãa ba mùåt noái trïn; coá nghôa laâ xêy dûång àûúåc
quan hïå sú hûäu vïì tû liïåu saãn xuêët tiïn tiïën trïn cú súã möåt trònh
àöå khoa hoåc kyä thuêåt cao, möåt cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt hiïån àaåi,
nùng suêët lao àöång cao vaâ thûåc hiïån àûúåc viïåc kiïím kï, kiïím soaát,
töí chûác quaãn lyá quaá trònh saãn xuêët vaâ phên phöëi saãn phêím trong
toaân xaä höåi.
Àöëi vúái nûúác ta, trong thúâi kyâ quaá àöå, chûa thïí coá ngay xaä höåi
hoáa saãn xuêët trïn thûåc tïë maâ chó coá thïí laâ quaá trònh xaä höåi hoáa saãn
xuêët theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa. Viïåc xaä höåi hoáa saãn xuêët
vïì mùåt kinh tïë - xaä höåi úã nûúác ta trûúác àêy thûåc chêët múái chó laâ xaä
höåi hoáa hònh thûác. Àïí phuâ húåp vúái trònh àöå phaát triïín cuãa lûåc
lûúång saãn xuêët tûâng thúâi kyâ, chuáng ta àang àiïìu chónh theo àõnh
hûúáng xaä höåi chuã nghôa bùçng caách àöìng thúâi sûã duång, phaát triïín coá
caãi biïën caác hònh thûác súã hûäu vïì tû hûäu saãn xuêët thöng qua caác
hònh thûác kinh tïë quaá àöå, caác chñnh saách kinh tïë, luêåt kinh tïë, vúái
bûúác ài vaâ quy mö thñch húåp. Caác quaá trònh caãi biïën àoá laâ:
- Quöëc hûäu hoáa tû liïåu saãn xuêët àöëi vúái caác àöëi tûúång tû saãn maåi
baãn, tû saãn phaãn àöång úã thaânh thõ vaâ àõa chuã úã nöng thön thaânh súã
hûäu toaân dên.
Àoá laâ möåt böå phêån quan troång cuãa quaá trònh xaä höåi hoáa saãn
xuêët.
- Húåp taác hoáa àöëi vúái kinh tïë caá thïí.
Àêy laâ con àûúâng giaãn àún vaâ dïî tiïëp nhêån nhêët àöëi vúái saãn xuêët
nhoã caá thïí, tuy nhiïn noá àoâi hoãi tuên theo nhûäng nguyïn tùæc cú
baãn: tûå nguyïån, cuâng coá lúåi, tûâ thêëp lïn cao, tûâ àún giaãn àïën phûác
taåp, coá sûå laänh àaåo vaâ trúå giuáp cuãa nhaâ nûúác.
- Nhaâ nûúác thûåc hiïån xêy dûång múái caác doanh nghiïåp quöëc doanh.
Tûâ xuêët phaát àiïím laâ möåt nïìn kinh tïë chêåm phaát triïín, quaá trònh
naây coá yá nghôa rêët quan troång vaâ cêëp baách, vò noá laâ yïëu töë cú baãn baão
àaãm vai troâ chuã àaåo, laâ cöng cuå àïí nhaâ nûúác quaãn lyá nïìn kinh tïë
phaát triïín theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa. Hiïån nay, úã nûúác ta
àang thûåc hiïån sûå àöíi múái quaá trònh naây theo hûúáng sùæp xïëp laåi,
nùæm ngaânh, nùæm khêu then chöët, coi troång hiïåu quaã kinh tïë...
- Quaá trònh hònh thaânh súã hûäu höîn húåp dûúái caác hònh thûác kinh
tïë quaá àöå húåp taác, caånh tranh nhau nhûng chõu sûå kiïím kï, kiïím
soaát cuãa nhaâ nûúác àang àûúåc thûåc hiïån theo tinh thêìn àöíi múái nïìn
kinh tïë.
Xaä höåi hoáa saãn xuêët laâ quaá trònh coá tñnh quy luêåt àïí ài lïn saãn
xuêët lúán. Àoá cuäng laâ xu hûúáng vêån àöång cú baãn cuãa nïìn kinh tïë
nûúác ta trong thúâi kyâ quaá àöå.
28. Cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi laâ gò?
Tñnh têët yïëu khaách quan cuãa viïåc tiïën haânh cöng nghiïåp hoáa
hiïån àaåi hoáa àïí xêy dûång cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt úã nûúác ta?
Hiïíu möåt caách giaãn àún thò cú súã vêåt chêët — kyä thuêåt laâ töíng thïí
caác yïëu töë vêåt chêët gùæn vúái trònh àöå kyä thuêåt tûúng ûáng. Theo
nghôa khaái quaát, cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa möåt xaä höåi laâ toaân böå
hïå thöëng caác yïëu töë vêåt chêët cuãa saãn xuêët xaä höåi phuâ húåp vúái trònh
àöå kyä thuêåt (cöng nghïå) tûúng ûáng.
Möîi phûúng thûác saãn xuêët nhêët àõnh coá möåt cú súã vêåt chêët - kyä
thuêåt tûúng ûáng. Trònh àöå cuãa cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt àùåc trûng
cho sûå thöëng trõ cuãa möåt phûúng thûác saãn xuêët.
Cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi laâ nïìn saãn xuêët
lúán hiïån àaåi, coá cú cêëu kinh tïë húåp lyá, coá trònh àöå xaä höåi hoáa cao,
dûåa trïn trònh àöå khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi àûúåc hònh thaânh
möåt caách coá kïë hoaåch vaâ thöëng trõ trong toaân böå nïìn kinh tïë quöëc
dên.
Tiïën haânh cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa laâ con àûúâng àïí xêy
dûång cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi. Àoá laâ quaá
trònh mang tñnh quy luêåt, búãi vò: ngay sûå quaá àöå tûâ chuã nghôa tû
baãn lïn chuã nghôa xaä höåi àaä coá cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa chuã
nghôa tû baãn, nhûng àoá múái chó laâ tiïìn àïì vêåt chêët sùén coá. Muöën
biïën noá thaânh cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi, phaãi
tiïën haânh möåt loaåt caác cuöåc caãi biïën caách maång vïì quan hïå saãn
xuêët, tiïëp tuåc vêån duång thaânh tûåu múái cuãa khoa hoåc - kyä thuêåt,
phên böë, töí chûác laåi vaâ hiïån àaåi hoáa cao hún.
- ÚÃ nûúác ta, möåt nûúác coá nïìn kinh tïë keám phaát triïín quaá àöå lïn
chuã nghôa xaä höåi, viïåc thûåc hiïån cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa àïí
xêy dûång cú súã vêåt chêët kyä thuêåt caâng laâ têët yïëu vaâ cêìn thiïët.
Vïì kinh tïë: Coá cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa múái taåo ra nïìn saãn
xuêët bùçng maáy moác, taåo ra sûác saãn xuêët múái - cú súã àïí tùng nùng
suêët lao àöång; taåo ra cú súã kinh tïë laâm chöî dûåa cho viïåc caãi taåo vaâ
phaát triïín caác ngaânh kinh tïë quöëc dên khaác; taåo àiïìu kiïån vêåt chêët
cho nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã, coá khaã nùng tham gia phên cöng
húåp taác quöëc tïë.
- Vïì chñnh trõ - xaä höåi: Coá cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa múái coá
àiïìu kiïån àïí tùng cûúâng vai troâ kinh tïë cuãa nhaâ nûúác, taåo tiïìn àïìâ
liïn minh vûäng chùæc giûäa cöng nhên - nöng dên - trñ thûác. Cöng
nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët cuäng taåo ra
tiïìn àïì àïí cuãng cöë vaâ hoaân thiïån quan hïå saãn xuêët múái, àïí phaát
triïín tûå do toaân diïån con ngûúâi. Viïåc hònh thaânh caác trung têm
cöng nghiïåp vaâ àö thõ hoáa xoáa dêìn sûå caách biïåt giûäa thaânh thõ vaâ
nöng thön, giûäa lao àöång trñ oác vaâ chên tay.
Cuöëi cuâng, cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa seä taåo ra cú súã vêåt chêët
- kyä thuêåt cho viïåc tùng cûúâng an ninh, quöëc phoâng.
Cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa xaä höåi chuã nghôa úã nûúác ta coá
quan hïå chùåt cheä vúái phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët nhùçm thûåc hiïån
xaä höåi hoáa vïì mùåt kinh tïë - kyä thuêåt vaâ cöng nghïå múái theo àõnh
hûúáng xaä höåi chuã nghôa. Vò vêåy, cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa àêët
nûúác, phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët laâ nhiïåm vuå trung têm cuãa
thúâi kyâ quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi úã nûúác ta.
29. Nöåi dung chuã yïëu cuãa cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa úã nûúác ta
laâ gò? Noá àûúåc biïíu hiïån úã chùång àûúâng àêìu cuãa thúâi kyâ quaá àöå nhû
thïë naâo? Nhûäng àiïìu kiïån cêìn thiïët àïí cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa
laâ gò?
Cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa theo nghôa chung vaâ khaái quaát laâ
quaá trònh biïën möåt nûúác coá nïìn kinh tïë laåc hêåu thaânh möåt nûúác
cöng nghiïåp coá khoa hoåc vaâ cöng nghïå hiïån àaåi. Do àoá, úã nûúác ta,
cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa laâ quaá trònh chuyïín möåt nïìn saãn
xuêët nhoã, nöng nghiïåp laåc hêåu, cöng nghïå laåc hêåu vaâ nùng suêët lao
àöång thêëp thaânh möåt nûúác saãn xuêët lúán coá cú cêëu cöng nöng nghiïåp
vaâ dõch vuå hiïån àaåi, khoa hoåc vaâ cöng nghïå tiïn tiïën, nùng suêët lao
àöång xaä höåi cao úã caác ngaânh kinh tïë quöëc dên.
Cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa coá nöåi dung chuã yïëu sau àêy:
+ Xêy dûång cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi.
ÚÃ nûúác ta, viïåc xêy dûång cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cho chuã nghôa
xaä höåi vaâ cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa coá quan hïå chùåt cheä vúái
nhau. Nïëu coi xêy dûång cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cho chuã nghôa xaä
höåi laâ muåc tiïu cú baãn thò cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa laâ caách
thûác, laâ con àûúâng àïí thûåc hiïån muåc tiïu àoá. Vò vêåy, nöåi dung chuã
yïëu cuäng nhû muåc àñch cuãa cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa laâ nhùçm
xêy dûång cú súã vêåt chêët - kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi.
+ Xêy dûång cú cêëu kinh tïë húåp lyá.
Quaá trònh cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa cuäng nhùçm tûâng bûúác
xêy dûång cú cêëu kinh tïë húåp lyá. Cú cêëu kinh tïë bao göìm cú cêëu
ngaânh, cú cêëu vuâng vaâ cú cêëu thaânh phêìn. Cú cêëu kinh tïë laâ töíng thïí
caác quan hïå kinh tïë giûäa caác ngaânh, caác lônh vûåc kinh tïë, giûäa caác
vuâng kinh tïë..., trong àoá quan hïå giûäa cöng nghiïåp vúái nöng nghiïåp
vaâ dõch vuå laâ böå phêån coá têìm quan troång — laâ "böå xûúng" cuãa noá. Caác
quan hïå naây biïíu hiïån úã caác khña caånh nhû trònh àöå cöng nghïå, quy
mö, nhõp àiïåu phaát triïín giûäa chuáng v.v..
Cú cêëu kinh tïë laâ phaåm truâ kinh tïë coá tñnh lõch sûã. Trònh àöå phaát
triïín cuãa lûåc lûúång saãn xuêët vaâ tñnh chêët xaä höåi hoáa lao àöång laâ caác
yïëu töë coá aãnh hûúãng trûåc tiïëp àïën nöåi dung, àùåc àiïím cú cêëu kinh
tïë úã caác giai àoaån khaác nhau. Cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa phaãi
nhùçm taåo ra cú cêëu kinh tïë húåp lyá (töëi ûu) úã tûâng thúâi kyâ phaát
triïín.
Cú cêëu kinh tïë húåp lyá phaãi phaãn aánh àuáng yïu cêìu cuãa caác quy
luêåt khaách quan, cho pheáp khai thaác coá hiïåu quaã nhêët moåi tiïìm
nùng cuãa àêët nûúác, tham gia coá hiïåu quaã vaâo phên cöng, húåp taác
quöëc tïë, phuâ húåp vúái xu hûúáng vaâ coá khaã nùng sûã duång caác thaânh
tûåu cuãa cuöåc caách maång khoa hoåc - kyä thuêåt vaâ cöng nghïå hiïån àaåi
v.v.. Böë trñ cú cêëu kinh tïë húåp lyá laâ möåt nöåi dung quan troång cuãa
chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë xaä höåi úã nûúác ta.
Trong chùång àûúâng àêìu cuãa thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta, nöåi dung
cuãa cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa àûúåc biïíu hiïån cuå thïí nhû sau:
- Phaát triïín nöng - lêm - ngû nghiïåp gùæn vúái cöng nghiïåp chïë biïën
vaâ caác ngaânh kïët cêëu haå têìng dõch vuå cho nöng nghiïåp laâ nhiïåm vuå
quan troång haâng àêìu.
- Tùng töëc àöå vaâ tyã troång cuãa cöng nghiïåp saãn xuêët haâng tiïu
duâng, múã röång kinh tïë dõch vuå, khai thaác triïåt àïí caác khaã nùng àïí
saãn xuêët haâng tiïu duâng vaâ haâng xuêët khêíu.
- Phaát triïín coá choån loåc möåt söë ngaânh saãn xuêët tû liïåu saãn xuêët,
khai thaác vaâ chïë biïën khoaáng saãn nhùçm trûúác hïët phuåc vuå saãn
xuêët nöng - lêm - ngû nghiïåp.
- Xêy dûång kïët cêëu haå têìng, trong àoá ûu tiïn phaát triïín àiïån, maång
lûúái giao thöng vêån taãi àûúâng böå, àûúâng thuãy, àûúâng khöng vaâ maång
lûúái thöng tin liïn laåc.
- Xêy dûång vaâ phaát triïín caác vuâng kinh tïë àïí hònh thaânh cú cêëu
kinh tïë vuâng vaâ sûã duång coá hiïåu quaã cú cêëu kinh tïë nhiïìu thaânh
phêìn.
Àïí tiïën haânh cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa coá kïët quaã phaãi giaãi
quyïët àûúåc caác yïu cêìu chuã yïëu sau àêy:
- Taåo nguöìn vöën àïí cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa. Àêy laâ möåt
yïu cêìu cú baãn vaâ cuäng laâ àiïìu kiïån quan troång haâng àêìu àïí tiïën
haânh cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa.
- Àêíy maånh nghiïn cûáu vaâ ûáng duång khoa hoåc cöng nghïå. Sûå
nghiïåp cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa trong àiïìu kiïån thúâi àaåi ngaây
nay phaãi àùåt khoa hoåc vaâ cöng nghïå nhû möåt "quöëc saách", möåt
"àöång lûåc".
- Laâm töët cöng taác àiïìu tra cú baãn, thùm doâ àõa chêët.
- Àaâo taåo caán böå khoa hoåc - kyä thuêåt, khoa hoåc quaãn lyá vaâ cöng
nhên laânh nghïì. Nöåi dung vaâ yïu cêìu cuãa cöng nghiïåp hoáa, hiïån
àaåi hoáa àêët nûúác trong àiïìu kiïån cuöåc caách maång khoa hoåc - kyä
thuêåt vaâ cöång nghïå hiïån àaåi àoâi hoãi phaãi àêíy maånh sûå nghiïåp giaáo
duåc vaâ àaâo taåo, khoa hoåc vaâ cöng nghïå, coi àoá laâ quöëc saách haâng
àêìu àïí phaát huy nhên töë con ngûúâi - àöång lûåc trûåc tiïëp cuãa sûå phaát
triïín.
30. Lúåi ñch kinh tïë laâ gò? Vai troâ vaâ möëi quan hïå giûäa lúåi ñch caá
nhên vúái lúåi ñch têåp thïí vaâ lúåi ñch xaä höåi.
Lúåi ñch kinh tïë coá quan hïå vúái nhu cêìu con ngûúâi nhûng khöng
phaãi moåi nhu cêìu cuãa con ngûúâi àïìu laâ lúåi ñch kinh tïë. Chó caác nhu
cêìu vêåt chêët, nhu cêìu kinh tïë múái trúã thaânh lúåi ñch kinh tïë.
Lúåi ñch kinh tïë laâ möåt hònh thûác biïíu hiïån caác quan hïå kinh tïë
cuãa möåt chïë àöå kinh tïë - xaä höåi nhêët àõnh. Ùngghen cho rùçng
nhûäng quan hïå kinh tïë cuãa möåt xaä höåi nhêët àõnh naâo àoá biïíu hiïån
trûúác hïët dûúái hònh thûác lúåi ñch. Nhû vêåy, lúåi ñch kinh tïë laâ möåt
phaåm truâ kinh tïë biïíu hiïån cuãa quan hïå saãn xuêët maâ trûåc tiïëp vaâ
cuöëi cuâng laâ quan hïå phên phöëi.
Lúåi ñch kinh tïë àûúåc quy àõnh búãi võ trñ cuãa con ngûúâi trong hïå
thöëng quan hïå saãn xuêët, maâ xuêët phaát laâ quan hïå súã hûäu vaâ phên
cöng lao àöång xaä höåi. Lúåi ñch kinh tïë luön luön coá tñnh lõch sûã vaâ giai
cêëp. Trong lõch sûã xaä höåi, caác giai cêëp, caác têìng lúáp xaä höåi khaác
nhau thûúâng coá lúåi ñch kinh tïë khöng giöëng nhau, vaâ cuöåc àêëu tranh
giai cêëp àûúåc tiïën haânh trûúác hïët vïì lúåi ñch kinh tïë.
Lúåi ñch kinh tïë coá vai troâ quan troång. Noá laâ àöång cú thuác àêíy
hoaåt àöång kinh tïë cuãa con ngûúâi, phuåc vuå nhu cêìu cú baãn nhêët cuãa
con ngûúâi, laâ àöång lûåc maånh meä nhêët cuãa tiïën böå kinh tïë vaâ xaä höåi.
Lúåi ñch kinh tïë thûúâng coá cú cêëu phûác taåp phuå thuöåc vaâo hïå
thöëng quan hïå saãn xuêët, trûúác hïët laâ quan hïå súã hûäu, tûâ àoá dêîn
àïën quan hïå phên phöëi. Trong hïå thöëng lúåi ñch kinh tïë, coá ba loaåi
chuã yïëu coá quan hïå vúái nhau laâ lúåi ñch caá nhên, lúåi ñch têåp thïí vaâ
lúåi ñch xaä höåi. Lúåi ñch xaä höåi bao göìm caác lúåi ñch cú baãn nhêët cuãa
toaân thïí nhên dên nhùçm phaát triïín maånh meä nïìn kinh tïë, caãi
thiïån vaâ nêng cao àúâi söëng vêåt chêët vaâ vùn hoáa cuãa nhên dên, baão
àaãm caác nhu cêìu quöëc phoâng, an ninh, baão àaãm phaát triïín cú súã haå
têìng saãn xuêët vaâ xaä höåi nhû vùn hoáa, giaáo duåc, y tïë v.v.. Lúåi ñch
têåp thïí nhùçm thoãa maän trûúác hïët nhûäng nhu cêìu cuãa saãn xuêët vaâ
phuác lúåi cuãa têåp thïí. Lúåi ñch caá nhên nhùçm trûåc tiïëp thoãa maän nhu
cêìu caá nhên ngûúâi lao àöång vaâ gia àònh hoå.
Trong caác lúåi ñch kinh tïë noái trïn, lúåi ñch caá nhên laâ àöång lûåc trûåc
tiïëp vaâ quan troång nhêët àöëi vúái sûå phaát triïín kinh tïë. Noá aãnh
hûúáng trûåc tiïëp túái traách nhiïåm, nhiïåt tònh, tñnh tñch cûåc vaâ saáng
taåo cuãa ngûúâi lao àöång. Lúåi ñch xaä höåi coá tñnh chêët bao truâm; coân lúåi
ñch têåp thïí vûâa gùæn vúái lúåi ñch xaä höåi vûâa gùæn vúái lúåi ñch caá nhên.
Trong khi chuá yá giaãi quyïët haâi hoâa ba loaåi lúåi ñch noái trïn, phaãi hïët
sûác coi troång lúåi ñch caá nhên, búãi vò, nïëu khöng coi troång lúåi ñch
naây, seä khöng taåo ra àûúåc àöång lûåc thuác àêíy kinh tïë vaâ röët cuöåc, caã
ba loaåi lúåi ñch àoá àïìu khöng àûúåc àaáp ûáng.
Trong àiïìu kiïån nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn, phaãi giaãi quyïët
haâi hoâa lúåi ñch kinh tïë giûäa caác thaânh phêìn kinh tïë vaâ chó khi àoá
lúåi ñch kinh tïë múái trúã thaânh àöång lûåc phaát triïín kinh tïë. Mùåt
khaác, trong àiïìu kiïån nïìn kinh tïë "múã" tham gia vaâo sûå hiïåp taác,
phên cöng lao àöång quöëc tïë, viïåc giaãi quyïët haâi hoâa caác loaåi lúåi ñch
caá nhên, têåp thïí, xaä höåi, lúåi ñch giûäa caác thaânh phêìn kinh tïë khöng
taách rúâi viïåc giaãi quyïët lúåi ñch dên töåc vúái lúåi ñch quöëc tïë.
31. Nhûäng nguyïn tùæc phên phöëi vaâ caác hònh thûác thu nhêåp chuã
yïëu trong thúâi kyâ quaá àöå.
Trong thúâi kyâ quaá àöå, quan hïå phên phöëi coá tñnh chêët àa daång.
Caác nguyïn tùæc phên phöëi chuã yïëu laâ:
1. Phên phöëi theo lao àöång.
Phên phöëi theo lao àöång laâ trïn cú súã baão àaãm cho ngûúâi coá sûác
lao àöång àûúåc quyïìn lao àöång, xaä höåi cuäng baão àaãm phêìn tû liïåu
tiïu duâng hoå nhêån àûúåc dûåa vaâo söë lûúång vaâ chêët lûúång lao àöång
cuâng kïët quaã lao àöång maâ hoå àaä cöëng hiïën, khöng phên biïåt giúái
tñnh, maâu da, dên töåc, tuöíi taác...
Phên phöëi theo lao àöång khöng coá nghôa laâ möîi ngûúâi laâm ra bao
nhiïu laâ àûúåc hûúãng têët caã. Böå phêån saãn phêím duâng àïí phên phöëi
theo lao àöång - saãn phêím cêìn thiïët - chó laâ möåt phêìn cuãa töíng saãn
phêím xaä höåi.
Phên phöëi theo lao àöång àûúåc thûåc hiïån chuã yïëu trong caác xñ
nghiïåp kinh tïë quöëc doanh vaâ têåp thïí, vaâ coá aãnh hûúãng àïën sûå
phên phöëi trong caác xñ nghiïåp thuöåc caác thaânh phêìn kinh tïë khaác.
Phên phöëi theo lao àöång laâ khaách quan. Àoá laâ vò:
- ÚÃ caác thaânh phêìn kinh tïë quöëc doanh vaâ têåp thïí khöng coân chïë
àöå boác löåt, cú súã àïí quyïët àõnh phên phöëi tû liïåu tiïu duâng cho möîi
ngûúâi chó coá thïí laâ kïët quaã lao àöång maâ hoå àaä cöëng hiïën.
- Trong xaä höåi coân nhiïìu sûå khaác nhau vïì caác loaåi lao àöång: lao
àöång chên tay vaâ trñ oác, lao àöång laânh nghïì vaâ khöng laânh nghïì,
coân coá sûå khaác nhau vïì thaái àöå lao àöång nhû tñch cûåc, têån tuåy, saáng
taåo, coá kyã luêåt vaâ chêy lûúâi, tröën traánh lao àöång, thiïëu traách nhiïåm
v.v..
- Cuãa caãi xaä höåi chûa àuã döìi daâo àïí coá thïí thoãa maän nhu cêìu
bùçng caách phên phöëi theo nhu cêìu, nïn buöåc phaãi phên phöëi theo
lao àöång.
Do àoá, phên phöëi theo lao àöång laâ têët yïëu vïì kinh tïë vaâ xaä höåi.
Nguyïn tùæc naây àoâi hoãi trong àiïìu kiïån nhû nhau, lao àöång ngang
nhau thò traã cöng ngang nhau, coân lao àöång khaác nhau thò traã
cöng khaác nhau.
Nguyïn tùæc phên phöëi theo lao àöång coá taác àöång kïët húåp chùåt cheä,
húåp lyá lúåi ñch caá nhên vúái lúåi ñch xaä höåi vaâ têåp thïí; khuyïën khñch
nêng cao trònh àöå chuyïn mön, kyä thuêåt, vùn hoáa, tay nghïì, trònh àöå
quaãn lyá, phaát huy saáng kiïën, tùng nùng suêët lao àöång; goáp phêìn tñch
cûåc giaáo duåc thaái àöå vaâ kyã luêåt lao àöång múái v.v..
2. Phên phöëi theo taâi saãn hay vöën. Nguyïn tùæc naây biïíu hiïån roä
rïåt vaâ chuã yïëu úã caác loaåi xñ nghiïåp, cöng ty cöí phêìn; caác húåp taác xaä
do caác thaânh viïn tûå giaác goáp vöën àïí saãn xuêët, kinh doanh. Möåt böå
phêån àaáng kïí vöën àûúåc huy àöång dûúái hònh thûác gûãi tiïìn tiïët kiïåm,
mua traái khoaán v.v.. Taâi saãn hay vöën laâ lao àöång quaá khûá, coá taác
duång goáp phêìn taåo ra lúåi nhuêån duâ khöng phaãi laâ nguöìn göëc trûåc
tiïëp, do àoá, noá phaãi àûúåc tham gia phên phöëi lúåi nhuêån.
Phên phöëi theo taâi saãn hay vöën laâ möåt nguyïn tùæc, laâ têët yïëu
khaách quan. Nguyïn tùæc naây coá taác duång khai thaác töëi àa vaâ sûã
duång húåp lyá caác nguöìn vöën cuãa xaä höåi vaâo saãn xuêët kinh doanh; goáp
phêìn hònh thaânh thõ trûúâng tiïìn tïå, thõ trûúâng vöën vaâ thõ trûúâng
chûáng khoaán — àiïìu kiïån cêìn thiïët àïí phaát triïín kinh tïë haâng hoáa.
3. Phên phöëi qua caác quyä phuác lúåi.
Nguyïn tùæc naây coá taác duång böí sung cho nguyïn tùæc phên phöëi
theo lao àöång, khùæc phuåc möåt phêìn nhûäng nhûúåc àiïím cuãa phên
phöëi theo lao àöång. Trong àiïìu kiïån thúâi kyâ quaá àöå, phên phöëi theo
lao àöång laâ cú baãn, chuã yïëu, coân phên phöëi qua quyä phuác lúåi chó coá
taác duång böí sung.
Caác nguyïn tùæc phên phöëi noái trïn àûúåc biïíu hiïån úã caác hònh
thûác thu nhêåp chuã yïëu laâ:
+ Tiïìn lûúng.
Tiïìn lûúng laâ hònh thûác biïíu hiïån chuã yïëu cuãa nguyïn tùæc phên
phöëi theo lao àöång. Thûåc chêët cuãa tiïìn lûúng laâ möåt phêìn thu nhêåp
quöëc dên duâng àïí phên phöëi cho ngûúâi lao àöång dûúái hònh thûác
tiïìn tïå, cùn cûá vaâo söë lûúång vaâ chêët lûúång lao àöång tûâng ngûúâi, àïí
taái saãn xuêët sûác lao àöång.
Coá hai hònh thûác tiïìn lûúng chuã yïëu laâ tiïìn lûúng theo thúâi gian
vaâ tiïìn lûúng theo saãn phêím.
Ngoaâi tiïìn lûúng, ngûúâi lao àöång coân coá thïí nhêån àûúåc tiïìn
thûúãng; àoá laâ phêìn böí sung tiïìn lûúng àöëi vúái ngûúâi laâm viïåc coá kïët
quaã, coá chêët lûúång cao hún.
Tiïìn lûúng laâ àöång lûåc maånh meä, coá taác duång tñch cûåc thuác àêíy
tiïën böå kinh tïë. Tuy nhiïn, tiïìn lûúng chó phaát huy àûúåc vai troâ
àöång lûåc kinh tïë cuãa noá khi coá chïë àöå tiïìn lûúng àuáng àùæn, húåp lyá.
+ Lúåi nhuêån, lúåi tûác.
Lúåi nhuêån, lúåi tûác laâ hònh thûác thu nhêåp tûâ nguyïn tùæc phên
phöëi theo taâi saãn hay vöën.
Àöëi vúái vöën tûå coá cuãa caác doanh nghiïåp tû nhên laâ vöën cöí phêìn
cuãa cöí àöng trong caác xñ nghiïåp cöí phêìn, sau tûâng chu kyâ saãn xuêët
kinh doanh, ngûúâi súã hûäu noá nhêån àûúåc thu nhêåp dûúái hònh thûác
lúåi nhuêån hay lúåi tûác cöí phêìn.
Àöëi vúái vöën cho vay, ngûúâi súã hûäu noá seä nhêån àûúåc thu nhêåp
dûúái hònh thûác lúåi tûác.
+ Thu nhêåp tûâ quyä tiïu duâng cöng cöång.
Hònh thûác thu nhêåp naây laâ biïíu hiïån cuãa nguyïn tùæc phên phöëi
qua caác quyä phuác lúåi têåp thïí vaâ phuác lúåi xaä höåi, nhû trúå cêëp khoá
khùn, sinh àeã, öëm àau, tai naån, nhaâ treã, hoåc têåp... Caác têìng lúáp dên
cû khaác nhêån àûúåc thu nhêåp naây dûúái hònh thûác tiïìn hûu trñ àöëi
vúái ngûúâi nghó hûu, tiïìn trúå cêëp nuöi dûúäng ngûúâi giaâ, treã em, tiïìn
cûáu tïë xaä höåi.
+ Thu nhêåp tûâ kinh tïë gia àònh.
Kinh tïë gia àònh coá vai troâ rêët quan troång.
Súã hûäu trong kinh tïë gia àònh laâ loaåi súã hûäu àùåc biïåt (vöën, taâi
saãn) vaâ hoaåt àöång cuãa noá dûåa vaâo viïåc sûã duång lao àöång ngoaâi giúâ
laâm viïåc úã xñ nghiïåp, cú quan, húåp taác xaä hoùåc cuãa nhûäng ngûúâi
khaác trong gia àònh. Do àoá, thu nhêåp tûâ kinh tïë gia àònh cuäng
thuöåc loaåi àùåc biïåt: vûâa gùæn vúái phên phöëi theo lao àöång vûâa gùæn
vúái phên phöëi theo taâi saãn hoùåc vöën. Nhû vêåy, caác quan hïå phên
phöëi, caác hònh thûác thu nhêåp trong thúâi kyâ quaá àöå rêët àa daång.
Möåt ngûúâi lao àöång, möåt gia àònh coá thïí coá thu nhêåp tûâ tiïìn lûúng,
tûâ lúåi nhuêån, lúåi tûác, tûâ kinh tïë gia àònh nïëu vûâa laâm viïåc úã xñ
nghiïåp, cú quan, vûâa coá cöí phêìn, vûâa hoaåt àöång kinh tïë gia àònh.
32. Cú chïë kinh tïë laâ gò? Caác böå phêån cêëu thaânh cuãa noá? Thïë naâo
laâ cú chïë thõ trûúâng coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác?
1. Cú chïë kinh tïë.
Cú chïë kinh tïë laâ toaân böå hïå thöëng nhûäng taác àöång coá yá thûác vaâ
coá töí chûác cuãa con ngûúâi àïën kinh tïë vô mö vaâ vi mö, phaãn aánh
àuáng caác quy luêåt kinh tïë khaách quan, baão àaãm cho nïìn kinh tïë
vêån haânh theo àõnh hûúáng muåc tiïu àaä xaác àõnh.
Cú chïë kinh tïë mang tñnh khaách quan vaâ coá vai troâ quan troång
trong viïåc nhêån thûác, phaãn aánh vaâ vêån duång quy luêåt khaách quan.
Caác böå phêån cêëu thaânh cuãa cú chïë kinh tïë:
- Caác phaåm truâ, quy luêåt taác àöång trong nïìn kinh tïë (nhû quy
luêåt giaá trõ, quy luêåt cung - cêìu, quy luêåt caånh tranh, quy luêåt lûu
thöng tiïìn tïå).
- Phaáp luêåt, nhêët laâ phaáp luêåt vïì kinh tïë vúái tñnh àöìng böå vaâ
hiïåu lûåc thûåc hiïån cuãa noá.
- Thõ trûúâng.
- Kïë hoaåch - yïëu töë baão àaãm nïìn kinh tïë haâng hoáa phaát triïín
theo hûúáng muåc tiïu tûâng thúâi kyâ vaâ muåc tiïu àõnh hûúáng xaä höåi
chuã nghôa.
- Chñnh saách kinh tïë - xaä höåi vaâ viïåc thûåc hiïån noá trong hiïån
thûåc kinh tïë (chñnh saách taâi chñnh quöëc gia, chñnh saách tiïìn tïå, tñn
duång, giaá caã, kinh tïë àöëi ngoaåi...) nhû nhûäng àoân bêíy kñch thñch.
- Caác cöng cuå kinh tïë khaác nhû: kinh tïë quöëc doanh, dûå trûä quöëc
gia, haåch toaán kinh doanh...
2. Cú chïë thõ trûúâng coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác
- Cú chïë thõ trûúâng laâ töíng thïí nhûäng möëi quan hïå kinh tïë, caác
phaåm truâ kinh tïë vaâ quy luêåt kinh tïë coá quan hïå hûäu cú vúái nhau
cuâng taác àöång àïí àiïìu tiïët cung - cêìu, giaá caã, cuâng nhûäng haânh vi
cuãa nhûäng ngûúâi tham gia thõ trûúâng nhùçm giaãi quyïët ba vêën àïì
cú baãn: saãn xuêët caái gò, saãn xuêët nhû thïë naâo vaâ saãn xuêët cho ai?
Cú chïë thõ trûúâng coá mùåt tñch cûåc laâ chñnh nhûng cuäng coá mùåt
tiïu cûåc vaâ tûå phaát. Vò vêåy, cú chïë thõ trûúâng phaãi coá sûå quaãn lyá
cuãa nhaâ nûúác.
Sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác nhùçm hûúáng sûå phaát triïín kinh tïë theo
nhûäng muåc tiïu, phûúng hûúáng nhêët àõnh, haån chïë mùåt tiïu cûåc
cuãa cú chïë thõ trûúâng, àiïìu tiïët vô mö nïìn kinh tïë...
Caác cöng cuå àïí quaãn lyá laâ: phaáp luêåt, chñnh saách, caác àoân bêíy
kinh tïë, kïë hoaåch, caác nguöìn dûå trûä kinh tïë.
Trong àiïìu kiïån nïìn kinh tïë nhiïìu thaânh phêìn, viïåc àöíi múái cú
chïë kinh tïë vaâ töí chûác quaãn lyá àûúåc xêy dûång theo hûúáng chuã yïëu
sau àêy:
- Xoáa boã triïåt àïí cú chïë têåp trung quan liïu bao cêëp, xêy dûång cú
chïë vaâ töí chûác quaãn lyá phuâ húåp vúái sûå phaát triïín nïìn kinh tïë haâng
hoáa nhiïìu thaânh phêìn coá kïë hoaåch, coá sûå àiïìu tiïët cuãa nhaâ nûúác.
Àêy laâ phûúng hûúáng nhùçm dên chuã hoáa àúâi söëng kinh tïë, giaãi
phoáng moåi nùng lûåc saãn xuêët, phaát triïín maånh meä lûåc lûúång saãn
xuêët, múã röång phên cöng lao àöång xaä höåi vaâ nêng cao hiïåu quaã
kinh tïë.
- Tùng cûúâng chûác nùng vaâ caác cöng cuå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác vïì
kinh tïë xaä höåi. Nhaâ nûúác thûåc hiïån chûác nùng quaãn lyá àöëi vúái moåi
hoaåt àöång kinh tïë — xaä höåi thöng qua caác cöng cuå luêåt phaáp, kïë
hoaåch vaâ caác chñnh saách kinh tïë xaä höåi, nhùçm taåo ra möi trûúâng
saãn xuêët vaâ kinh doanh thuêån lúåi, àöìng thúâi tûâng bûúác kiïím soaát vaâ
àiïìu tiïët caác hoaåt àöång saãn xuêët vaâ kinh doanh cuãa caác thaânh phêìn
kinh tïë.
- Phên cêëp quaãn lyá giûäa chñnh quyïìn trung ûúng vaâ àõa phûúng
kïët húåp quaãn lyá theo ngaânh vaâ laänh thöí. Vêën àïì cú baãn vaâ quan
troång nhêët laâ nêng cao àûúåc hiïåu lûåc vaâ chêët lûúång quaãn lyá nhaâ
nûúác tûâ trung ûúng àïën caác àõa phûúng, cú súã.
- Thûåc hiïån chïë àöå tûå chuã saãn xuêët - kinh doanh cuãa caác àún võ
kinh tïë, nhêët laâ caác cú súã kinh tïë quöëc doanh, laâm cho caác cú súã
thûåc hiïån àûúåc àêìy àuã nhêët quyïìn tûå chuã cuãa hoå vïì saãn xuêët kinh
doanh, taâi chñnh, nhên lûåc, lao àöång, húåp àöìng vaâ liïn doanh kinh
tïë, giao dõch thõ trûúâng v.v..
- Xêy dûång möåt hïå thöëng caán böå phuâ húåp vúái cú chïë múái àïí quaãn lyá
nïìn kinh tïë haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn. Tñch cûåc àaâo taåo vaâ böìi
dûúäng àöåi nguä caán böå quaãn lyá kinh tïë, thuöåc caác ngaânh, caác cêëp vaâ
caác nhaâ kinh doanh thuöåc caác thaânh phêìn kinh tïë nhùçm àaáp ûáng yïu
cêìu bûác thiïët cuãa nïìn kinh tïë - xaä höåi.
33. Vai troâ vaâ chûác nùng kinh tïë cuãa nhaâ nûúác?
Trong quaãn lyá kinh tïë, nhaâ nûúác sûã duång nhûäng cöng cuå gò?
1. Vai troâ kinh tïë cuãa nhaâ nûúác.

Trong bêët cûá xaä höåi naâo, nhaâ nûúác cuäng àïìu coá vai troâ kinh tïë.
Nhûng úã möîi chïë àöå xaä höåi, vai troâ kinh tïë cuãa nhaâ nûúác coá nöåi
dung vaâ biïíu hiïån thñch húåp vúái chïë àöå àoá.
Nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa laâ nhaâ nûúác cuãa nhên dên lao àöång,
àaåi biïíu cho lúåi ñch cuãa ngûúâi lao àöång. Vò vêåy, nhaâ nûúác coá vai troâ
kinh tïë laâ töí chûác vaâ quaãn lyá toaân böå nïìn kinh tïë quöëc dên úã caã
têìm vô mö lêîn têìm vi mö, trong àoá, quaãn lyá kinh tïë vô mö cuãa nhaâ
nûúác laâ chuã yïëu.
Nhaâ nûúác coá vai troâ kinh tïë trïn, vò:
- Nhaâ nûúác, vúái tû caách laâ ngûúâi àaåi diïån cuãa toaân dên, coá nhiïåm
vuå quaãn lyá àêët nûúác vïì mùåt haânh chñnh vaâ kinh tïë.
- Nhaâ nûúác laâ ngûúâi àaåi diïån cho súã hûäu toaân dên vïì tû liïåu saãn
xuêët, coá nhiïåm vuå quaãn lyá caác xñ nghiïåp thuöåc khu vûåc kinh tïë
quöëc doanh.
- Vai troâ quaãn lyá kinh tïë cuãa nhaâ nûúác goáp phêìn quan troång vaâo
viïåc khùæc phuåc nhûäng yïëu keám, thuác àêíy nhûäng nhên töë tñch cûåc
luön nêíy sinh trong nïìn kinh tïë haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn vêån
àöång theo cú chïë thõ trûúâng àûa nïìn kinh tïë phaát triïín theo àõnh
hûúáng xaä höåi chuã nghôa.
2. Chûác nùng kinh tïë cuãa nhaâ nûúác.
Nhaâ nûúác coá nhûäng chûác nùng kinh tïë sau àêy:
a) Chûác nùng quaãn lyá vô mö nïìn kinh tïë
Trïn cú súã baão àaãm quyïìn tûå chuã kinh doanh cuãa caác doanh
nghiïåp, nhaâ nûúác têåp trung thûåc hiïån töët chûác nùng quaãn lyá vô mö
nïìn kinh tïë vúái nhûäng nöåi dung sau:
Trûúác hïët, nhaâ nûúác taåo ra möi trûúâng vaâ àiïìu kiïån cho hoaåt àöång
saãn xuêët kinh doanh. Àïí laâm àiïìu àoá, nhaâ nûúác phaãi baão àaãm sûå öín
àõnh vïì chñnh trõ, kinh tïë xaä höåi cho moåi ngûúâi yïn têm saãn xuêët
kinh doanh, duy trò luêåt phaáp, trêåt tûå vaâ an toaân xaä höåi; thi haânh
nhêët quaán caác chñnh saách vaâ thïí chïë theo hûúáng àöíi múái, öín àõnh
möi trûúâng kinh tïë vi mö, khöëng chïë laåm phaát, àiïìu tiïët thõ trûúâng,
ngùn ngûâa vaâ xûã lyá nhûäng àöåt biïën xêëu; xêy dûång cú súã haå têìng baão
àaãm àiïìu kiïån cú baãn cho hoaåt àöång kinh tïë, hïå thöëng taâi chñnh tiïìn
tïå, hïå thöëng phaáp chïë vaâ vùn hoáa - xaä höåi.
- Dêîn dùæt vaâ höî trúå nhûäng nöî lûåc phaát triïín thöng qua kïë hoaåch
vaâ caác chñnh saách kinh tïë, sûã duång coá troång àiïím caác nguöìn taâi lûåc
têåp trung vaâ lûåc lûúång dûå trûä; phaát huy vai troâ cuãa kinh tïë quöëc
doanh; taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi múã röång kinh tïë àöëi ngoaåi.
- Hoaåch àõnh vaâ thûåc hiïån caác chñnh saách xaä höåi, baão àaãm sûå
thöëng nhêët giûäa phaát triïín kinh tïë vaâ phaát triïín xaä höåi.
- Quaãn lyá vaâ kiïím soaát viïåc sûã duång taâi saãn quöëc gia nhùçm baão
töìn vaâ phaát triïín caác taâi saãn àoá, trong àoá coá böå phêån taâi saãn giao
cho kinh tïë quöëc doanh.
- Xêy dûång vaâ quaãn lyá nhûäng dûå trûä quöëc gia (lûúng thûåc, haâng
hoáa thiïët yïëu, tiïìn tïå v.v...) àïí àiïìu tiïët kinh tïë vô mö.
b) Chûác nùng quaãn lyá caác xñ nghiïåp thuöåc khu vûåc kinh tïë quöëc
doanh
Nhaâ nûúác quaãn lyá caác xñ nghiïåp thuöåc khu vûåc kinh tïë quöëc doanh
vúái tû caách laâ ngûúâi chuã súã hûäu toaân dên. Song, nhaâ nûúác chó laâ
ngûúâi chuã súã hûäu àaåi biïíu.
Àöëi vúái khu vûåc kinh tïë quöëc doanh, nhaâ nûúác quaãn lyá giaán tiïëp
vúái chûác nùng cuå thïí sau:
- Quyïët àõnh phûúng hûúáng kinh doanh cuãa doanh nghiïåp vaâ
nghôa vuå cuãa doanh nghiïåp àöëi vúái nhaâ nûúác.
Quyïët àõnh thaânh lêåp xñ nghiïåp múái, hoùåc giaãi thïí xñ nghiïåp saãn
xuêët vaâ kinh doanh yïëu keám, thua löî.
- Böí nhiïåm hay miïîn nhiïåm giaám àöëc vaâ caác chûác danh khaác cuãa
xñ nghiïåp.
- Ban haânh nhûäng chñnh saách cêìn thiïët coá tñnh phaáp lïånh àöëi vúái
doanh nghiïåp vaâ kiïím tra viïåc thûåc hiïån nhûäng chñnh saách àoá.
3. Nhûäng cöng cuå àïí nhaâ nûúác sûã duång trong quaãn lyá kinh tïë.
- Xêy dûång, ban haânh vaâ thûåc thi luêåt phaáp àaáp ûáng yïu cêìu
quaãn lyá kinh tïë - xaä höåi theo cú chïë thõ trûúâng. Xêy dûång vaâ ban
haânh hïå thöëng luêåt kinh tïë, luêåt baão vïå möi trûúâng...
- Tùng cûúâng kïë hoaåch hoáa vô mö trïn cú súã àöíi múái kïë hoaåch
hoáa, chuyïín tûâ kïë hoaåch hoáa têåp trung quan liïu sang kïë hoaåch
hoáa àõnh hûúáng, baão àaãm caác cên àöëi töíng thïí cú baãn cuãa nïìn kinh
tïë.
- Xêy dûång hïå thöëng kïë toaán, thöëng kï vaâ thöng tin kinh tïë phuåc
vuå cho cöng taác quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ quaãn lyá saãn xuêët, kinh doanh
àaáp ûáng yïu cêìu kõp thúâi, chñnh xaác vaâ àêìy àuã.
- Àöíi múái cùn baãn hïå thöëng taâi chñnh - tiïìn tïå. Chñnh saách taâi
chñnh quöëc gia hûúáng vaâo viïåc taåo vöën vaâ sûã duång vöën coá hiïåu quaã
trong toaân xaä höåi... Phêën àêëu cên bùçng ngên saách nhaâ nûúác möåt
caách tñch cûåc; nuöi dûúäng vaâ phaát triïín caác nguöìn thu, chöëng thêët
thu. Hoaân chónh phaáp chïë vïì thuïë laâm àoân bêíy kñch thñch vaâ
hûúáng dêîn saãn xuêët kinh doanh, baão àaãm nguöìn thu ngên saách vaâ
àiïìu tiïët thu nhêåp, thûåc hiïån cöng bùçng xaä höåi. Caãi töí hïå thöëng
ngên haâng àïí hoaåt àöång coá hiïåu quaã.
34. Àùåc àiïím vaâ nöåi dung cuãa kïë hoaåch hoáa úã nûúác ta trong thúâi kyâ
quaá àöå? Phûúng hûúáng àöíi múái chuã yïëu trong kïë hoaåch hoáa?
1. Àùåc àiïím kïë hoaåch hoáa trong thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta.
Trïn cú súã nhêån thûác vaâ vêån duång caác quy luêåt khaách quan,
nhêët laâ caác quy luêåt kinh tïë, nhaâ nûúác xêy dûång vaâ thûåc hiïån caác
kïë hoaåch phaát triïín kinh tïë - xaä höåi trong tûâng thúâi kyâ.
Nïìn kinh tïë trong thúâi kyâ quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi laâ nïìn
kinh tïë haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn nïn kïë hoaåch hoáa laâ möåt cöng
cuå quan troång àïí nhaâ nûúác töí chûác vaâ quaãn lyá nïìn kinh tïë phaát
triïín theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa.
Àùåc àiïím kinh tïë quyïët àõnh àùåc àiïím cuãa kïë hoaåch hoáa trong thúâi
kyâ quaá àöå úã nûúác ta. Àoá laâ kïë hoaåch hoáa àõnh hûúáng gùæn liïìn vúái
hoaåch àõnh caác chñnh saách kinh tïë vaâ hïå thöëng àoân bêíy kinh tïë, nhû
giaá caã, thuïë, tñn duång, luêåt kinh doanh v.v.. Kïë hoaåch hoáa trûåc tiïëp
chó diïîn ra trong möåt phaåm vi nhêët àõnh, coân chuã yïëu laâ kïë hoaåch
hoáa giaán tiïëp.
2. Nöåi dung cuãa kïë hoaåch hoáa úã nûúác ta trong chùång àûúâng àêìu
tiïn.
Möîi thúâi kyâ nhêët àõnh coá nöåi dung kïë hoaåch hoáa thñch húåp àïí thûåc
hiïån chiïën lûúåc kinh tïë - xaä höåi. Trong chùång àûúâng àêìu tiïn cuãa
thúâi kyâ quaá àöå úã nûúác ta, nöåi dung cuãa kïë hoaåch laâ xêy dûång vaâ thûåc
hiïån kïë hoaåch phaát triïín nïìn kinh tïë haâng hoáa nhiïìu thaânh phêìn
vêån haânh theo cú chïë thõ trûúâng coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác nhùçm
àaåt àûúåc möåt cú cêëu kinh tïë cöng - nöng nghiïåp - dõch vuå hiïån àaåi
gùæn vúái sûå phên cöng vaâ húåp taác quöëc tïë ngaây caâng sêu röång hún.
Trong àiïìu kiïån nûúác ta, cêìn "tùng cûúâng kïë hoaåch hoáa vô mö trïn
cú súã àöíi múái kïë hoaåch hoáa, chuyïín tûâ kïë hoaåch hoáa têåp trung quan
liïu sang kïë hoaåch hoáa àõnh hûúáng, baão àaãm caác cên àöëi töíng thïí cú
baãn cuãa nïìn kinh tïë (cên àöëi cung - cêìu; tiïìn - haâng; thu — chi; xuêët -
nhêåp khêíu, tñch luäy - tiïu duâng...). Kïë hoaåch nhaâ nûúác coá chûúng
trònh, dûå aán àêìu tû cuãa chñnh phuã baão àaãm àiïìu kiïån thûåc hiïån caác
muåc tiïu lúán, ài àöi vúái viïåc thûåc hiïån caác chñnh saách àoân bêíy kinh tïë
laâ chñnh àïí hûúáng dêîn vaâ höî trúå caác ngaânh, caác àõa phûúng vaâ cú súã
phaát triïín theo àõnh hûúáng kïë hoaåch"1.
1
Chiïën lûúåc öín àõnh vaâ phaát triïín kinh tïë — xaä höåi àïën nùm 200, Nxb, Sûå thêåt, Haâ
Nöåi, 1991, tr.26-27.
Àïí thûåc hiïån àûúåc nöåi dung quan troång trïn, phaãi nêng cao chêët
lûúång kïë hoaåch hoáa nïìn kinh tïë quöëc dên, lêëy thõ trûúâng laâm àöëi
tûúång vaâ laâ cùn cûá quan troång nhêët.... nêng cao dêìn trònh àöå dûå
baáo kinh tïë - xaä höåi trong cöng taác kïë hoaåch hoáa1.
Nhû vêåy, àöíi múái cöng taác kïë hoaåch hoáa laâ möåt têët yïëu khaách
quan, theo phûúng hûúáng:
Möåt laâ, lêëy thõ trûúâng laâm cùn cûá vaâ àöëi tûúång chuã yïëu cuãa kïë
hoaåch hoáa.
Hai laâ, thay hïå thöëng chó tiïu phaáp lïånh aáp àùåt bùçng hïå thöëng
chó tiïu cên àöëi mang tñnh àõnh hûúáng.
Ba laâ, thûåc hiïån kïë hoaåch hoáa hai cêëp: cêëp nhaâ nûúác gùæn vúái kïë
hoaåch hoáa vô mö vaâ cêëp cú súã gùæn vúái kïë hoaåch hoáa vi mö.
Böën laâ, nêng cao trònh àöå dûå baáo kinh tïë - xaä höåi trong cöng taác
kïë hoaåch hoáa.
Nùm laâ, caãi tiïën hïå thöëng böå maáy laâm kïë hoaåch vaâ nêng cao
trònh àöå cho àöåi nguä caán böå laâm kïë hoaåch.
35. Thïë naâo laâ haåch toaán kinh tïë? Taác duång vaâ nhûäng nguyïn tùæc
cú baãn cuãa haåch toaán kinh tïë?
1. Haåch toaán kinh tïë laâ phaåm truâ kinh tïë xuêët hiïån gùæn liïìn vúái
sûå xuêët hiïån caác xñ nghiïåp quöëc doanh; noá phaãn aánh caác quan hïå
kinh tïë múái, khaác vïì chêët, giûäa nhaâ nûúác vaâ xñ nghiïåp, giûäa caác xñ
nghiïåp vúái nhau,
1. Xem Baáo caáo Chñnh trõ cuãa Ban Chêëp haânh Trung ûúng Àaãng
khoáa VI taåi Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá VII
giûäa xñ nghiïåp vúái caác töí chûác kinh tïë khaác, giûäa xñ nghiïåp vúái caán
böå cöng nhên viïn...
Haåch toaán kinh tïë coân laâ phûúng phaáp quaãn lyá saãn xuêët kinh
doanh coá kïë hoaåch cuãa caác xñ nghiïåp quöëc doanh vaâ têåp thïí, dûåa
trïn cú súã chuã àöång sûã duång möåt caách coá hïå thöëng caác quan hïå
haâng hoáa tiïìn tïå vaâ caác phaåm truâ kinh tïë coá liïn quan nhùçm àaåt
kïët quaã kinh tïë cao nhêët vúái chi phñ ñt nhêët.
Haåch toaán kinh tïë laâ möåt phaåm truâ kinh tïë khaách quan? noá xuêët
hiïån vaâ chõu sûå chi phöëi búãi yïu cêìu cuãa caác quy luêåt kinh tïë haâng
hoáa, yïu cêìu cuãa muåc tiïu cuãa nïìn kinh tïë, cuãa quy luêåt phaát triïín
coá kïë hoaåch cên àöëi nïìn kinh tïë, yïu cêìu cuãa caác nguyïn tùæc quaãn
lyá nïìn kinh tïë haâng hoáa.
ÚÃ nûúác ta, quaá trònh xoáa boã cú chïë têåp trung quan liïu bao cêëp
chuyïín sang cú chïë thõ trûúâng coá sûå quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác cuäng laâ
quaá trònh chuyïín tûâ haåch toaán kinh tïë hònh thûác tûâng bûúác sang
haåch toaán kinh tïë kinh doanh theo àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa.
2. Haåch toaán kinh tïë coá nhûäng taác duång quan troång:
- Goáp phêìn laâm cho caác xñ nghiïåp tûâ àún võ kinh tïë bao cêëp trúã
thaânh àún võ kinh tïë haâng hoáa thñch ûáng vúái cú chïë thõ trûúâng.
- Taåo àiïìu kiïån àïí kïët húåp sûå laänh àaåo theo àõnh hûúáng kïë hoaåch
cuãa nhaâ nûúác vúái sûå phaát huy tñnh tûå chuã cuãa xñ nghiïåp.
- Goáp phêìn kïët húåp möåt caách haâi hoâa caác lúåi ñch kinh tïë giûäa nhaâ
nûúác vúái xñ nghiïåp vaâ ngûúâi lao àöång, àöìng thúâi phaát huy coá hiïåu
qua àöång lûåc lúåi ñch kinh tïë, goáp phêìn taåo ra nhûng àiïìu kiïån àïí
thûåc hiïån töët caác yïu cêìu cuãa caác quy luêåt kinh tïë, caác muåc tiïu vaâ
nguyïn tùæc quaãn lyá nïìn kinh tïë.
3. Nhûäng nguyïn tùæc cú baãn cuãa haåch toaán kinh tïë:
- Nguyïn tùæc tûå buâ àùæp vaâ coá lúåi, xuêët phaát tûâ yïu cêìu khaách
quan cuãa nïìn kinh tïë haâng hoáa vaâ cuãa muåc tiïu nïìn kinh tïë laâ saãn
xuêët - kinh doanh phaãi àaåt àûúåc hiïåu quaã kinh tïë cao vaâ laâm cho
dên giaâu nûúác maånh. Àêy laâ nguyïn tùæc cú baãn nhêët cuãa haåch toaán
kinh tïë.
- Caác xñ nghiïåp phaãi thûåc hiïån nguyïn tùæc tûå chuã vïì kinh tïë, taâi
chñnh vaâ nghiïåp vuå saãn xuêët, kinh doanh. Nguyïn tùæc naây bùæt
nguöìn tûâ nguyïn tùæc têåp trung dên chuã trong quaãn lyá. Theo
nguyïn tùæc naây, caác xñ nghiïåp thûåc sûå laâ möåt àún võ kinh tïë haâng
hoáa.
- Nguyïn tùæc chõu traách nhiïåm vïì lúåi ñch vêåt chêët vaâ àûúåc
khuyïën khñch bùçng lúåi ñch vêåt chêët cho pheáp caác xñ nghiïåp àûúåc múã
röång quyïìn tûå chuã. Möëi quan hïå giûäa quyïìn lúåi, nghôa vuå, lúåi ñch
kinh tïë giûäa nhaâ nûúác, xñ nghiïåp vaâ ngûúâi lao àöång àûúåc giaãi quyïët
thoãa àaáng hún vaâ àêìy àuã traách nhiïåm.
- Thûåc hiïån sûå giaám àöëc bùçng àöìng tiïìn caác hoaåt àöång kinh tïë cuãa
xñ nghiïåp. Nguyïn tùæc naây xuêët phaát tûâ tñnh thöëng nhêët cuãa nïìn
kinh tïë, nïìn saãn xuêët xaä höåi do nhên dên lao àöång laâm chuã, caác xñ
nghiïåp haåchtoaán kinh tïë phaãi chõu sûå kiïím tra, kiïím soaát cuãa nhaâ
nûúác hoùåc caác cú quan cuãa nhaâ nûúác nhû ngên haâng, taâi chñnh...
Böën nguyïn tùæc cuãa haåch toaán kinh tïë trïn àêy laâ möåt thïí thöëng
nhêët hoaân chónh, cêìn àûúåc thûåc hiïån nghiïm ngùåt. Muöën thûåc hiïån
töët nhûäng nguyïn tùæc trïn, têët nhiïn cêìn coá àiïìu kiïån nhêët àõnh
nhû phaãi coá hïå thöëng chñnh saách giaá caã thñch húåp vaâ tiïìn tïå öín
àõnh; caác hïå thöëng àõnh mûác kinh tïë - kyä thuêåt thñch húåp vaâ tûúng
àöëi chñnh xaác; chïë àöå kïë toaán - taâi chñnh - thöëng kï chñnh xaác; kïë
hoaåch hoáa khoa hoåc vaâ thûåc tïë; quaãn lyá töët moåi nguöìn vöën.

35 Cau Hoi On Thi Kinh Te Chinh Tri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

35 Cau Hoi On Thi Kinh Te Chinh Tri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN KINH TÏË CHÑNH TRÕ MAÁC - LÏNIN 1

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI

TRUNG TÊM BÖÌI DÛÚÄNG CAÁN BÖÅ GIAÃNG DAÅY

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI

NHAÂ XUÊËT BAÃN ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI

TÊÅP THÏÍ TAÁC GIAÃ

PTS. NGUYÏÎN VÙN HAÃO (CHUÃ BIÏN)

LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN .............................................................................................................................. 7

CAÁC PHAÅM TRUÂ CÚ BAÃN CUÃA NOÁ. ..........................................................................................................15

XUÊËT HAÂNG HOÁA.......................................................................................................................................29

10. SÛÅ CHUYÏÍN HOÁA TIÏÌN TÏÅ THAÂNH TÛ BAÃN ..................................................................................33

THÙÅNG DÛ VAÂ TYÃ SUÊËT GIAÁ TRÕ THÙÅNG DÛ? .....................................................................................45

TRONG NÏÌN KINH TÏË HAÂNG HOÁA?........................................................................................................51

NGHÔA TÛ BAÃN ÀÖÅC QUYÏÌN LAÂ GÒ? ......................................................................................................52

TÊÅP THÏÍ VAÂ LÚÅI ÑCH XAÄ HÖÅI...................................................................................................................80

THÚÂI KYÂ QUAÁ ÀÖÅ. ......................................................................................................................................82

TRÛÚÂNG COÁ SÛÅ QUAÃN LYÁ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC?........................................................................................85

HAÅCH TOAÁN KINH TÏË? .............................................................................................................................92

LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN

Thaáng 3 nùm 2000

Kïët quaã saãn xuêët

Söë lûúång vêåt tû

Àoá laâ hònh thaái giaá trõ múã röång.

Thõ trûúâng coá vai troâ quan troång:

1. Vai troâ kinh tïë cuãa nhaâ nûúác.

You might also like