7/1/2018

IMAL USULLERİ

KAYNAK BÖLGESİ
KAYNAK - 3

KAYNAK BÖLGESİ
Bir Eritme Kaynaklı Bağlantının Özellikleri
 İlave metalin katıldığı tipik eritme kaynak bağlantısı
aşağıdakilerden oluşur:
 Erime bölgesi S 195
 Kaynak ara yüzeyi
 Isının Tesiri Altındaki Bölge (ITAB) (Heat affected zone =
 Kaynak bölgesi oldukça heterojen bir yapıya
HAZ) sahiptir.
 Etkilenmemiş esas metal bölgesi  a ve b - Kaynak Metali (Eriyen Bölge), c - İri Taneli
Geçiş Bölgesi d – İnce Taneli Bölge, e - Kısmen
Dönüşen Bölge f - Esas Metal

 ISI TESİRİ ALTINDA KALAN BÖLGE:

( ITAB -GEÇİŞ BÖLGESİ )
Kaynak işlemi esnasında ısıdan ötürü iç yapı ve
özellik bakımından değişikliğe uğrayan ve kaynak
metaline bitişik esas metale ait bölgedir. ( c, d, e )

Eriyen Bölge
 Eriyen bölgenin katılaşması, kendini çevreleyen esas metale ısı
iletimi ile olur.
 Ergiyen bölgenin katılaşması kendini çevreleyen metale ısı
iletimi sağlar ve bu bölgede kolonsal ve iri tanelerden meydana
gelmektedir.
 Özellikle kalın parçalardaki derin nüfuziyetli kaynaklarda bu iri
silindirik kristallerin birleştiği yerde yani ortadaki kısımlarda,
segregasyondan dolayı bir boşluk teşekkül eder ve zayıflama
olur.

1
 7/1/2018

ISI TESİRİ ALTINDA KALAN BÖLGE

( ITAB -GEÇİŞ BÖLGESİ ) ITAB
 Ergiyen bölgenin bitiminden başlayarak içeriye doğru
uzanan ve ısı etkisiyle mikro ve makro yapısında önemli
oranda değişiklik meydana gelen bölgedir.
 Çeliklerde 1400 0C ile 700 0C arasındaki sıcaklık aralığında
kalan bölgedir.
 ITAB’da yeniden kristalleşme ile ile yapısal değişmeler olur
ve bölge boyunca özellikler değişim gösterir.
 ITAB’daki mekanik özelliklere etkisi genellikle olumsuzdur,
ve kaynak hasarının en çok oluştuğu yer burasıdır

ISI TESİRİ ALTINDA KALAN BÖLGE

( ITAB -GEÇİŞ BÖLGESİ ) Kaynağa Elverişlilik ve Kaynak Emniyeti
 Ergiyik bölge tipik kaba döküm yapısına sahiptir.
 Bitişik bölgedeki malzeme ostenit alanına ısıtılarak düşük bir hızla oda  Kaynağa Elverişlilik
sıcaklığına soğutulmuştur ve kaba taneli yapıya sahiptir. Malzemenin herhangi bir kaynak yöntemiyle
 Sıcaklık derecesi azaldıkça ostenit tanesi küçülmeye başlar ve dönüşmüş birleştirilebilme özelliğidir.
yapıda ince taneli perlitik ve ferritik yapı oluşur.
 Kaynak Emniyeti
 Hızlı soğutma osteniti martenzite dönüştürerek, süneklikte ani bir düşüşe
neden olur. Kaynağın maruz kaldığı ortam koşulları ve yükler altında
 Karbon oranı arttıkça alaşımlı çeliklerde olduğu gibi martenzit oluşumu özelliklerini koruyabilme karakteristiğidir.
kaçınılmazdır.

Kaynak Kabiliyeti
 Bir metal veya metaller kombinasyonunun, uygun şekilde
tasarlanmış bir yapı haline kaynak edilmesi ve sonuçta
oluşturulan kaynaklı bağlantı(lar)ın, planlanan serviste
tatminkar şekilde hizmet etmesi için gerekli metalurjik özelliklere
sahip olma kapasitesi
 İyi kaynak kabiliyeti aşağıdaki noktalarla karakterize edilir:
 Kaynak yönteminin uygulanma kolaylığı
 Kaynak hatalarının olmaması
 Kaynaklı bağlantıda kabul edilebilir dayanım, süneklik ve
tokluk

2
 7/1/2018

Kaynak Kabiliyeti Faktörleri – Kaynak Yöntemi

 Bazı metaller veya metal kombinasyonları, bir yöntemle

kolayca kaynak edilebilirken, diğerleriyle zor kaynak yapılır
 Örnek: paslanmaz çelik, çoğu ark ve direnç kaynak
yöntemleriyle kolayca kaynak edilebilir ancak oksi-
asetilen kaynak yöntemiyle kaynağı zordur

Kaynak Kabiliyetini Etkileyen Faktörler –

Esas Metalin Özellikleri Kaynak Kabiliyetini Etkileyen Diğer Faktörler

 İlave metal
 Erime sıcaklığı, ısıl iletkenlik ve ısıl genleşme katsayısı
 Esas metal(ler)le uyumlu olmalıdır
 Bazı metaller kolayca erir; örn., alüminyum
 Genel olarak, sıvı halde bir katı çözelti oluşturan
 Yüksek ısıl iletkenliğe sahip metaller, ısıyı kaynak elementler, katılaşma sonrasında bir problem
dikişinden uzağa hızla ileterek problem oluşturur örn. oluşturmazlar
bakır
 Yüzey koşulları
 Metaldeki yüksek genleşme ve büzülmeler, kaynaklı
yapıda distorsiyon problemlerine neden olur  Nem, erime bölgesinde gözeneğe yol açar
 Farklı metaller, eğer fiziksel ve mekanik özellikleri çok  Metal yüzeyindeki oksitler ve diğer katı filmler, yeterli
farklıysa problem çıkarırlar teması ve erimeyi engelleyebilir

Kaynak Kabiliyetinin Sınıflandırılması İyi Kaynak Edilebilirlik

 Pratikte kaynak kabiliyeti üçe ayrılır:  Hiçbir ön ya da son ısıl işleme gerek duymadan
kaynaklanabilen malzemeler.
 İyi kaynak edilebilirlik
 Kaynak edilebilirlik
 Şartlı kaynak edilebilirlik

3
 7/1/2018

Kaynak Edilebilirlik Şartlı Kaynak Edilebilirlik

 Kaynak edilebilir malzemeler ise kalınlık arttıkça ön
tavlama gereksinimi duyan malzemelerdir.
 Şartlı olarak kaynak edilebilen grubu ise gerek kimyasal
bileşim ve gerekse metalurjik faktörlerden dolayı çeşitli
tedbirler gerektiren veya özel koşullar altında kaynağı söz
konusu olan malzemelerdir.
 Kaynak bağlantının geçiş bölgesinde sertleşme ve çatlama
sebebiyle özel tedbirler alınmalıdır.

Kaynak Kabiliyetini Geliştirmek Ön Isıtma

 Kaynak bölgesi veya tüm kaynak parçası ısıtılarak kaynağın
 Ön Isıtma tamamlanması için gerekli olan enerji girdisi azalır (Özellikle
 Çekiçlemek alüminyum ve bakır gibi yüksek ısıl iletkenliğe sahip
 Isıl işlemler uygulamak malzemelerde önemlidir).
 Kaynak esnasında oluşan ergiyik bölgenin soğuma hızını
düşürerek, hızlı soğutmanın kırılgan fazın sebep olduğu
sertleşebilir çelik ve diğer malzemelerin kaynaklanabilmesini
sağlar.
 İş parçası bünyesindeki değişik noktalar arasındaki büzülme
farkını, distorsiyonu ve kalıntı gerilme miktarını azaltır.

Çekiçlemek

 Çekiç veya hadde ile kaynak yatağı ezilerek dikişin

mukavemeti arttırılır.
 Çok pasolu kaynak işleminde içerde kalmış cüruf yüzeye
çıkarılarak uzaklaştırılır ve önceki tabakaların yeniden
kristalleşmesi sağlanır.
 Son kaynak pasosundan sonra süneklik azalacağı için ezme
işlemi yapılmaz.

4
 7/1/2018

Isıl İşlemler Uygulamak

Kaynak Kalitesi
 Gerilme giderme tavında kalıntı gerilmelerin miktarı kabul  Yeterli dayanımda ve hata içermeyen, kabul edilebilir bir
edilebilir bir seviyeye indirilerek, boyutsal kararlılık sağlanır kaynaklı bağlantı elde edilmesiyle ve bağlantının kalitesini
ve gerilmeli korozyona uğrama riskini azaltır. ispat etmesi için kullanılan muayene ve test yöntemleriyle
 Çeliklerde martenzitin temperlenmesi sağlanarak soğuk ilgilidir
kırılma olasılığı azaltılır.  Konu başlıkları:
 Çeliğin Normalizasyonu kaynağın oluşturduğu bütün  Artık gerilmeler ve distorsiyon
olumsuz etkileri ortadan kaldırır.  Kaynak hataları
 Muayene ve test yöntemleri

Artık Gerilmeler

 Eritme kaynağı sırasında yerel bölgelerde hızlı ısıtma ve

soğuma, kaynaklı parçada artık gerilmelere neden olan ısıl
genleşme ve büzülmelere yol açar
 Bu gerilmeler sırasıyla distorsiyon ve çarpılmalara neden
olur
 Kaynak sırasındaki durum karmaşıktır zira:
 Isıtma çok yereldir
 Bu bölgelerde esas metallerde erime olur
 Isıtma ve erimenin konumu hareket halindedir (en
azından ark kaynağında)

Artık Gerilmeler Artık Gerilmeler

 Katılaşmakta olan metalin büzülmesi engellenirse problemin
ciddiyeti artar.
 Kaynak ve ilave malzemenin özellikleri önemlidir.
 Yüksek ısıl genleşme distorsion oranını ve kalıntı
gerilmelerin miktarını arttırır.
 Düşük ergime sıcaklıklı fazları içeren malzemeler sıcak
yırtılma gösterirler.
 Sıcak yırtılma düşük alaşımlı ve yüksek sünekliğe sahip ilave
malzeme kullanılarak önlenebilir.
 Kalıntı gerilmeler gerilmeli korozyona yol açabilir.

5
 7/1/2018

Kaynak çubuğu Kaynak dikişi

Kaynaktan sonra
Kaynaktan önce

(a) (b)

Boylamasına
gerilme dağılımı
Enine gerilme dağılımı

(c) (d)

(a) Alın kaynaklı iki levha; (b) kaynaklı parçada enine büzülme; (c) enine ve
boyuna gerilme dağılımı; (d) kaynaklı parçadaki muhtemel çarpılma

Distorsiyonu En Aza İndirme Teknikleri

 Parçaları kaynak sırasında fiziksel olarak sınırlayan Kaynak

Fikstürleri
 Distorsiyonu azaltmak üzere ısıyı hızlı uzaklaştıran Isı
Emiciler
 Sürekli dikiş kaynağından önce rijit bir yapı oluşturmak üzere
bağlantı boyunca pek çok noktadan puntalama
 Kaynak koşullarının, ondülasyonu azaltacak şekilde seçilmesi
(hız, kullanılan ilave metal, vs.)
 Isıl gerilmeleri azaltmak için esas metallerin Ön Tavlanması
 Kaynaklı parçanın Uygun Tasarımı

6
 7/1/2018

Kaynak Çatlakları
Kaynak Hataları
 Çatlaklar  Kaynak dikişinde veya kaynağa bitişik esas metalde,
 Boşluklar ayrılma türü süreksizlikler
 Katı kalıntılar  Metalde dayanımı önemli oranda düşüren bir süreksizlik
olduğundan, ciddi hata
 Düzgün olmayan şekil veya kabul edilemez dış görünüş
 Büzülme sırasında yüksek sınırlama ile birleşik, kaynağın
 Yetersiz erime
gevrekliği veya düşük sünekliği nedeniyle oluşur
 Diğer hatalar
 Genel olarak bu hatanın tamir edilmesi gerekir

Boşluklar
Dökümdeki hatalara benzer iki hata türü:
1. Gözenek – kaynak metalinin katılaşması sırasında sıkışan
gazların oluşturduğu küçük boşluklar. (Dayanımı azaltır ve
çentik görevi görür).
Enine çatlak • Atmosferik gazlar, kaynak metalindeki kükürt veya
yüzey kirlilikleri neden olur
2. Büzülme boşlukları – katılaşma sırasındaki büzülmenin
Boyuna çatlak
Dikişaltı çatlağı oluşturduğu boşluklar
Esas metal çatlağı

Kaynak çatlaklarının değişik şekilleri

Katı Kalıntılar Yetersiz Erime

 Katı kalıntılar – kaynak metalinde sıkışmış metal dışı  Erime azlığı olarak da bilinen, erimenin bağlantının tüm
kesitinde oluşmadığı bir kaynak dikişidir
malzemeler
 En yaygın türü, dekapan kullanılan ark kaynak yöntemlerinde
oluşan cüruf kalıntılarıdır
 Katılaşma sırasında, kaynak metalinin yüzeyinde yüzmek
yerine dikişin içinde sıkışırlar
 Kalıntıların diğer şekli, normal halde Al2O3 yüzey kaplamasına
sahip alüminyum gibi belirli metallerin kaynağında oluşan metal
oksitlerdir
Yetersiz erime

Yetersiz erimenin değişik şekilleri

7
 7/1/2018

Ark Kaynağındaki Kaynak Hataları

Ark Kaynağında Kaynak Profili
 Kaynaklı bağlantı, dayanımı en yüksek değere çıkarmak ve
yetersiz erime veya nüfuziyet azlığından kaçınmak için
istenen belirli bir profile sahip olmalıdır

Soğuk yapışma
Yanma oluğu Eksik dolgu

Düzgün profil

Farklı kaynak hataları içeren aynı bağlantı:

(b) esas metalin bir kısmının eriyerek uzaklaştığı yanma oluğu;
(c) dikişin seviyesinin, bitişiğindeki esas metal yüzeyinin altında olduğu
(a) Tek V-ağızlı kaynak bağlantısı için istenen dikiş profili eksik dolgu;
(d) kaynak metalinin bağlantıdan esas metal yüzeyine aktığı ancak
erimenin oluşmadığı soğuk yapışma (taşma)

KAYNAKLI BİRLEŞTİRMEDE KARŞILAŞILAN HATALAR DİKİŞ ALTI ÇATLAĞI

Cüruf Sıcak(katılaşma) çatlaklar

Gözenek Yanma oluğu
Dikiş altı çatlağı Sıcak yırtılma

Lamel yırtılma

Dikiş altı çatlakları

Erime yetersizliği
Kök çatlağı
Mikro çatlaklar

ERİME YETERSİZLİĞİ
BİRLEŞTİRME HATASI
Farklı ayak
uzunluğu

Gözenek

8
 7/1/2018

KATILAŞMA ÇATLAĞI ERİME YETERSİZLİĞİ

YANMA OLUĞU
Eriyen esas metal kaynak metaline doğru çekilir.
gözenek Katılaşma hızlı olduğundan esas metale yayılmaya ve
onu ıslatmaya zaman bulamaz

BOYUNA ÇATLAMA

NÜFUZİYET AZLIĞI

9
 7/1/2018

Kaynak dikişinde boyuna kök çatlağı

KAYNAK HATASI
İmalat Hatası :Geniş ve iri taneli kaynak bölgesi kaynağı gevrekleştirir
(400 serisi ferritik paslanmaz çelik boru)

KAYNAK DİKİŞİNDE KALINLIK FARKI NEDENİYLE OLUŞAN Metalik Malzemelerin Kaynak Kabiliyeti
GERİLME YÜKSELMESİ

Çelikler
 Ferritik çelikler kolaylıkla kaynaklanabilirken, perlitik
Kaynak ucunda oluşan gerilme yükselmesi çeliklerde martenzitik oluşumu kaynak işlemini
güçleştirmektedir.
 Genellikle çeliklerde artan sertlikle birlikte, martenzit
oluşumuna yol açan kritik soğuma hızı değerleri
düşmektedir ve kaynak kabiliyeti azalmaktadır.
 Martenzit sadece sertlik artışına ve kırılganlığa sebep
olmaz, aynı zamanda hacimsel artış (genleşme)
sağladığından yapı üzerinde ilave gerilmeler yüklemekte
ve dikişin dayanımı düşmektedir.
 Martenzit ve Beynit dönüşümünün engellenemediği
hallerde ön ısıl işlem veya kaynak sonrası ısıl işlem zorunlu
Nominal gerilme hale gelir.

Metalik Malzemelerin Kaynak Kabiliyeti Metalik Malzemelerin Kaynak Kabiliyeti

Çelikler Dökme Demirler

 Alternatif olarak, dönüşümün söz konusu olduğu parçalar  Dökme demirlerin kaynak kabiliyeti büyük değişiklik gösterir
ostenit sahasına ısıtılarak, martenzit dönüşüm sıcaklığının ve çoğunlukla ark kaynağı ile birleştirilebilir.
üzerinde bir sıcaklığa soğutulur, dönüşüm başlamadan  Ön ısıtma ve kaynak sonrası yavaş soğutma faydalıdır.
kaynaklanır ve takiben oda sıcaklığına soğutulur.
 Böylesi kademeli işlemle takım çelikleri bile kaynak
edilebilir.

10
 7/1/2018

Metalik Malzemelerin Kaynak Kabiliyeti Metalik Malzemelerin Kaynak Kabiliyeti

Kalay, kurşun, çinko Alüminyum, magnezyum

 Kalay ve kurşun düşük ergime sıcaklığına sahiptir. Bu
yüzden girdi ısı miktarının aşırı ısıtmaya neden olmayacak
şekilde düşük tutulması halinde kaynaklanabilir.
 Çinko, düşük buharlaşma sıcaklığa (906 0C) ve
oksidasyondan dolayı kaynağı en güç olan metallerden
biridir.
 Çoğunlukla lehimle birleştirme tercih edilmesine karşıt
direnç kaynağı ile de birleştirilebilmektedir.
 Çinko gibi benzer özelliklere sahiptir.
 İnert gaz örtüsü altında kaynaklanabilir.
 Oksijen ile kolaylıkla tepkimeye girerler, dikkat edilmelidir.
(Oksit film oluşumu).
 Oksidasyona, poroziteye ve kırılganlığa yol açan rutubetten
kaçınılmalıdır.

Muayene ve Test Yöntemleri Gözle Muayene

En yaygın kullanılan kaynak muayene yöntemi
 İnsan denetçi, kaynaklı bağlantıyı aşağıdakiler açısından
 Gözle Muayene gözle muayene eder
 Tahribatsız Değerlendirme (Nondestructive Evaluation)  Boyutsal özelliklere uygunluk
 Tahribatlı Test  Çatlaklar, boşluklar, yetersiz erime ve diğer yüzey hataları
 Sınırlamalar:
 Sadece yüzey hataları tespit edilebilir
 İç hatalar tespit edilemez
 Kaynak denetçisi, ilave testlere gerek olup olmadığını
saptamalıdır

Gözle Muayenede Tespitler Tahribatlı Testler

 Dikiş boyut hataları

İçköşe kaynağı
 Dış görünüş hataları
 Kırma testi ile dikiş kesitindeki hatalar
Sıyırma kuvveti
Nokta kaynağı Orijinal durum
Kırma
testi
Boyut kontrolu Nokta kaynak
çekirdeği

Başlangıç Sıkıştırma
kuvveti
yeri

Yanma
Kaynakta kullanılan mekanik testler: (a) ark kaynaklı parçanın
oluğu Curuf çekme testi; içköşe kırma testi; (c) nokta kaynaklı parçanın çekme-
Aşırı kök kalıntısı makaslama testi; (d) nokta kaynağı için sıyırma (tear-down) testi
sarkıklığı

11
 7/1/2018

Tahribatlı Deneyler Tahribatlı Deneyler - Örnekler

 Kaynağın, ya deney sırasında ya da deney numunesi

hazırlarken tahrip edildiği deneyler
 Mekanik deneyler – amaç, çekme deneyi, kesme deneyi vs.
gibi geleneksel deneylerle aynıdır
 Fark, deney numunesinin kaynaklı bağlantı içermesidir
 Metalurjik deneyler, metalik yapının, hataların, ITAB’ın
genişliğinin ve özelliklerinin ve benzer noktaların
incelenmesi için kaynağın metalurjik numunelerinin (örn.
fotomikrografi) hazırlanmasını içerir

Çekme
Çekme deney
Deneyi Eğme deneyi Çentik vurma deneyi
3 – noktadan eğme Çentik Darbe

12
 7/1/2018

Kaynakta Tasarım Koşulları

 Kaynağa uygun tasarım - ürün, başlangıcından itibaren, bir

kaynaklı yapı olarak tasarlanmalı ve döküm, dövme veya
diğer şekillendirilmiş form olarak düşünülmemelidir
 Minimum parça sayısı - kaynaklı yapılar, mümkün olan en
az sayıda parçadan oluşturulmalıdır
 Örnek: bir yapıyı basit eğme işlemleriyle oluşturmak,
düz levha ve saçlardan kaynakla oluşturmaya göre daha
pahalıya malolur

13
 7/1/2018

Ark Kaynağı Tasarım Kılavuzları

 Parçaların birbirine iyi uyumu – boyutsal kontrolü sağlamak

ve distorsiyonu en aza indirmek için
 Bazen tatminkar uyumu sağlamak için talaşlı işleme
gerekebilir
 Yapı, kaynak tabancasının kaynak yapılacak bölgeye
ulaşabileceği şekilde tasarlanmış olmalıdır
 Yapının tasarımı, en hızlı ve en uygun kaynak pozisyonu
olduğundan, mümkün olduğu kadar yatay kaynak yapılacak
şekilde tasarlanmalıdır

14