Modül 3:

Risklerin kontrol edilmesi

Temel öğrenme konuları
1. Riskleri nasıl azaltırsınız?
2. Hangi risk kontrol yöntemini kullanacağınıza nasıl karar verirsiniz?

Notlar

Riski nasıl azaltırız?

Çalışma ortamınızdaki riskleri nasıl değerlendireceğinizi öğrendiniz, peki sırada ne

var? Riskin var olduğunu bilmeniz gerekir ancak asıl bilmeniz gereken riske karşı ne
yapmanız gerektiğidir.

Risk, evde ve işte günlük hayatımızın bir parçası halindedir.

Risk, birçok faktörden etkilenir. Örneğin, merdivenden düşme
riski; merdivenin sağlamlığı, düşüş yüksekliği, merdiveni
kullanma yeteneğiniz ve çalışma yönteminiz gibi birçok
faktörden etkilenir.

Araba kullanma örneğini hatırlayın, acemi bir sürücü yolda hem kendisine hem de diğer
sürücülere karşı bir tehlikedir fakat tecrübeli bir öğretmeni ve araçlardaki ikili kontrol
sistemi, riski azaltmaya yardımcı olur.

39
Risk kontrolü riski en aza indirmek için, çalışma yönteminizde değişiklik yapmayı içerir.

Ne yapmayı planlarsanız planlayın, bunun riskin olasılığı ve şiddetine etkisini

tahmin etmelisiniz.

Hatırlayın: risk= olasılık x şiddet

Bu nedenle; riski azaltmak istiyorsanız, aşağıdaki yöntemleri uygulamalısınız.

a. Tehlikeli olayın meydana gelme olasılığını azaltmaya

b. Tehlikeli olayın şiddetini azaltmaya

c. Her iki faktörü de azaltmaya.

Risk kontrolünün bu faktörlerin her birini nasıl etkileyeceğini düşünelim.

Bunu göstermek adına, olasılık ve şiddet için 2. Bölümde bahsettiğimiz beşli

matrisi kullanacağız.

Birçok doğramacıya iş verdiğiniz ağaç işleriyle ilgili bir dükkanı yönettiğini varsayalım. Risk
değerlendirmesi yaptınız ve alandaki riskleri değerlendirdiniz, artık bir takım riskleri
azaltmanız gerektiğinin bilincindesiniz.

a. Tehlikeli olayın olasılığını azaltma

Herhangi birinin hızar makinesine elini kaptırma olasılığının 4,

şiddetinin de 5 olduğunu varsayarsak, bu durumda riskin derecesi
20 olur. Acilen önlem alınması gerekir!

Hızar makinesine koruma uyguladığınızda, kişinin elini

makineye kaptırma olasılığı azalacaktır. Korumanın çoğunlukla
kullanıldığını varsayarsak, olasılık 1 e düşecektir bu da risk
derecesini 4 yapar.

Biliyor muydunuz?

Koruyucusuz matkap kullanımı yüzünden yaralanan işçinin küçük

mühendislik firmasına maliyeti 45.000£ oldu- hepsi bu kadar değildi.
Yönetim müdürü yargılandı ve şirketin iflas etmemesi için iki kişi işten
çıkarıldı. (www.hse.gov.uk).

40
b. Tehlikeli olayın şiddetini azaltma

Boya püskürten kişinin, boyanın içindeki zararlı

maddeye maruz kalma olasılığını 3, şiddetini 4
varsayalım, bu durumda risk derecesi 12 dir. Eğer
boya daha az zararlı madde içeren boya ile
değiştirilirse, maruz kalma olasılığı 3 olarak kalır
fakat şiddet 2’ ye düşebilir, risk derecesi 6 olur.

c. Hem olasılığı hem de şiddeti azaltma

Eğer yukarıdaki örnekte, daha zararsız boya kullanırsak,

şiddet 2 ye iner, boya püskürtücüyü otomatik olanı ile
değiştirirsek ve bu süreçte alanın etrafını çevirirsek,
çalışanın zararlı maddeye maruz kalma olasılığını da
azaltmış oluruz. Çalışan, püskürtme eylemini dışarıdan
yapar ve sadece alana spreyin konumunu ayarlamak ve
öğelerini kaldırmak için girer. Olasılık 2 ye indirilebilir,
böylece risk derecesi 4 olur.

Notlar:

41
Kontrol önlemlerimizi uyguladıktan sonra geriye kalan risk derecesi artık risk olarak
adlandırılır.

Örneğin, tatile gitmeden önce evinizin olabildiğince güvende olduğundan emin olmak
istersiniz. Alarm sistemini kurarsınız, tüm kapıların ve pencerelerin kilitli olduğundan emin
olursunuz ve hatta komşuların göz kulak olmalarını istersiniz. Ancak, yine de tüm
kontroller işe yaramayabilir ve eviniz soyulabilir.

Notlar

Hangi risk kontrol yöntemini kullanacağımıza nasıl karar veririz?

Bir önceki örnekte koruyucu, yüz koruyucusu ve robot kullanarak olasılık ve şiddeti nasıl
azaltabileceğimizi gördük. Tüm bu seçenekler riski azaltır ve toplu olarak risk kontrolleri
olarak adlandırılır.

Risk kontrolüne karar vermeye yardımcı olmak için, risk kontrol hiyerarşisini
kullanabiliriz. Aslında, hiyerarşisinin en üstündeki risk kontrol yöntemleri tercih edilmelidir
çünkü bu yöntemler kişilerin inisiyatifine bağlı yöntemler değildir. Ayrıca aynı anda birçok
kişiyi koruyabilir.

42
Risk kontrol hiyerarşisini aşağıdaki gibi sınıflandırabilir:

1. Tehlikeyi yok etmek

Riski kontrol etmek için kullanılan en etkili yöntem riski

tamamen ortadan kaldırmaktır.

Bunu yapmanın bir yolu, işin yapım yöntemini

değiştirmektir. Bu yüzden, çakıl taşı torbalarını
kamyondan elle indirmektense torbaları vinçle indirmek
tercih edilmelidir. Bu elle taşıma ihtiyacını ortadan
kaldırır.

2. Tehlikeyi azaltma

Bir diğer tercih edilen yöntem ise tehlikeyi azaltmaktır. Bu yüzden,

bir seferde beş top fotokopi kağıdı taşımaya çalışmaktansa bir ya
da iki top taşınabilir.

Tehlikeyi azaltmak için tehlikeli olanı daha az

tehlikeli olan bir araç / madde ile değiştirme (ikame)
yoluna da gidebilir.
Kuruluş kara yolu ile yolculuk yapmanın, demir yolu
ile yolculuk yapmaktan daha riskli olduğuna karar
verebilir ve çalışanlarını iş seyahatlerini olabildiğince
demir yoluyla yapmaları konusunda teşvik edebilir.

Kuruluş, iş seyahatinin arabayla yapılmasına karar verebilir bu

durumda; arabanın daha yüksek emniyet standardlarını
karşıladığından emin olur. Araba ile iş seyahati yapan kişi
yetkin ve uygun şekilde sigortalanmış olmalıdır. Bazı firmalar
çalışanlarını akredite bir defansif sürüş eğitimine
gönderebilirler.

Tehlikeyi yok etme ya da azaltma risk kontrolü için kullanılan en iyi yöntemlerdir.

43
3. Kişilerin tehlikeyle temasa geçmelerini engellemek

Bu kontrol önlemleri, kişilerin tehlikeyle temasa geçmelerini şu şekilde engeller:

a. İnsanlar ve tehlike arasına mesafe koyarak.

Eğer çalışma sahasında tehlikeli kimyasallar

bulunuyorsa, onları uzak bir yerde muhafaza edin.
Ayırmak çoğu zaman kişileri tehlikeden uzak tutar
fakat kişiler bilerek ya da bilmeyerek tehlikeye yakın
olabilirler.

Kişiler kimyasalları depodan almak için gittiğinde,

tehlikeye bilerek yaklaşmış olurlar, kimyasalların orada olduğunu bilmeyen ziyaretçiler ya
da yükleniciler ise bilmeyerek tehlikeye yakınlaşmış olurlar.

Kişilerin gürültülü makineden ve otomatik imalattan uzak tutulmasını da bu duruma

örnek verebiliriz.

b. Tehlikeyi çevreleyerek.

Teknisyenin tehlikeli bir durum ile

karşılaşmaması için makinenin tehlikeli
kısımlarının etrafına koruyucular yerleştirilir.
Bariyerlerin zaman zaman temizlik ya da bakım
gibi sebeplerden dolayı kaldırılması gerekebilir.

Ayrıca, bu durum bariyerlerin sebepsiz yere de kaldırılabileceği anlamına gelmektedir.

Bu durumu yaşamamak için, makinenin koruyucusunu, ekipmanın güç kaynağına
bağlayarak koruyucusuz çalışmamasını da sağlayabilirsiniz.

Gürültülü makinenin etrafını çevrelemeyi ya da tüm boya işlemlerinin boyama alanında

yapılmasını da bu duruma örnek verebiliriz.

44
4. Güvenli çalışma sistemleri

Güvenli yapım yöntemleri iş güvenliği prosedürlerini, ,iş

izinlerini ve güvenlik kurallarını içerir. Tüm bunlar, riski en aza
indirmek için nelerin yapılması gerektiğini içerir.

Eğer kişiler yaptıkları işin belirli bir yöntemle yapmanın

önemini anlarlarlarsa, prosedürlere, izinlere ve kurallara; etkili
ve kalıcı şekilde uyacaklardır.

• Kurallara uyulduğunda, güvenli çalışma yöntemleri riski en

az seviyeye indirebilir. Buna örnek olarak gürültülü bir
ortamda işin dönüşümlü olarak iki ya da üç kişi tarafından
yapılmasını verebiliriz. Böylece kişilerin gürültüye maruz
kalması azalır. Bu sistemin işe yaraması için kişilerin sadece
belirlenen süre boyunca gürültülü ortamda çalışması ve
diğer işlerde de dönüşüm yapması gerekmektedir.

5. Kişisel koruyucu donanım

Gözlükler, solunum koruma tertibatı, eldivenler ve baretler gibi

kişisel koruyucu kıyafeti ya da donanımı kullanmak, kişilerin
tehlikeyle teması halinde zarar görmelerini engelleyebilir. Kişisel
koruyucu donanımlar, istisnai durumlar dışında (örneğin acil
durumlar) ilk olarak tercih edilen kontrol önlemi olmamalıdır. Bu
kontrol yönteminin etkinliği, kullanacak olan kişiye bağlıdır.

Notlar

Unutmayın: Başka yollarla kaçınılmayacak veya kontrol altına alınamayacak bir önemli bir
risk var iseyeterli güvenlik işaretleri sağlamalısınız.

45
 Unutmayınız ki – Tüm bu yöntemlerin zayıf noktaları vardır fakat
bazı yöntemlerin diğerlerine göre başarısız olmaya daha çok
eğilimi vardır. Genellikle, insanların yaptıkları şeylere ya da
davranışlarına bağlı olan risk kontrolleri diğerlerine göre daha
zayıftır. Örneğin, çalışanlarınıza KKD ve bu KKD’ leri nasıl
kullanacaklarına dair eğitim verilmiş olsa bile, onlara kkd lerini
doğru doğru şekilde kullanmaları konusunda güvenmek
durumundasınız.

Şunun farkında olmalıyız ki biz, insanlar olarak, birçok davranış şeklimiz vardır ve bizi en
çok memnun eden davranışa karşı eğilim gösteririz. Örneğin, kişisel koruyucu donanımı
kullanmadan daha hızlı yapabileceğimiz bir iş varsa ve özellikle bize uygun geliyorsa, işi o
şekilde yapmaya yönelebiliriz.

Notlar

Hiyerarşiyi uygulamaya çevirmek

Hiyerarşiyi açıklamak için, kamu hizmeti veren bir şirkette yönetici olarak çalıştığınızı
varsayalım.

Kalabalık iki yönlü bir yolda su borusunun patladığının raporunu aldınız ve bunu tamir
etmekle ekibiniz sorumlu ve bu işi ekibinizin yaklaşık iki günde tamamlayacağını
hesapladınız.

Ekibinizin yöneticisi olarak, iş gücünü trafikten korumak için kontrol önlemlerine karar
vermek ve uygulamakla siz sorumlusunuz. İşinizi yürütürken hiyerarşinin en üstünden
başlayıp aşağıya doğru inmeniz önemlidir.

46
1. Tehlikeyi yok etmek

En etkili risk kontrol yöntemi tehlikeyi yok emektir.

Bir işi yaparken yolu kapatmak ve trafiği başka yöne çevirmek

mümkündür. Peki, bu durum yoğun trafiğin bulunduğu bir
yolda iki günlük bir iş için uygulanabilir mi?

2. Tehlikeyi azaltmak

Eğer yolu kapatmak mümkün değilse, tehlikeyi nasıl

azaltabileceğinizi düşünmeniz gerekecektir.

Trafiğin hızını 10 km den daha az hale getirmenin daha

güvenli olacağını ve arabaların da daha az tehlike arz
edeceğini düşünebilirsiniz. Peki, bu durum gerçekten
başarılabilir mi ve etkin mi?

3. Kişilerin tehlikeyle temaslarını engellemek

Peki ya yolu kapatmak ya da trafiğin hızını 10 km altına

indirmek uygulanabilir bir durum değilse? Bu durumda bir diğer
eylem planını düşünmeniz gerekmektedir.

Bu iş sadece iki gün süreceği için, trafiğin tek şeridini

kapatarak riski en aza indirmeye karar verdiniz. Hız limiti
getireceksiniz ve işinizi tehlikeden ayırlmak için de fiziksel
bariyer kullanacaksınız.

4. Güvenli çalışma yöntemlerini uygulamak

Trafiğin tek şeridini kapatmanın yanında işin nasıl

yapılacağını ve nasıl etki edeceğini gösteren güvenli çalışma
yöntemlerini de uygulamanız gerekir.

5. Kişisel koruyucu donanım tedarik etmek

Kişileri tek tek korumak için, onlara reflektörlü yelek, baret,

eldiven ve gerekiyorsa kulak tıkacını temin etmelisiniz.
Peki, şimdi risk kontrol yöntemlerini ve hiyerarşisini
biliyorsunuz, fakat sizin durumunuza en uygun olan hangisi?

47
Dengeyi sağlamak için birçok sorununuz olacağı şüphesizdir:

• Kaç kişinin korunmaya ihtiyacı var? Sahada gürültülü bir makine var mı, var ise
kulak tıkacı alıp herkesin bunu takmasını istemektense makineyi ses geçirmez bir
ortama koymak daha iyi bir yöntemdir.

• Risk kontrolünün etkili olması kişiye ne kadar bağlıdır?

• Risk, hangi sıklıkla kontrol edilmeli, makine bakım ne kadar süre ile yapılmalı ve yenisi
ile değiştirilmelidir?

• Risk kontrol yönteminin maliyeti ne kadar?

• Risk ne kadar azalacak? Seçilen risk kontrol yöntemi diğer risklere uygulanabilir mi?

Genellikle, son karar tüm bu seçeneklerin arasında uzlaşma yönünde olur.

Notlar

Biliyor muydunuz?

2013 yılında İngiltere’ de 1713 kişi trafik kazalarında öldü. Her yıl
İngiltere’de yaklaşık olarak 21,657 ciddi ve 160,300 hafif yaralanmalı yol
kazaları olduğu tahmin ediliyor. Bu he gün 5 ölümlü kaza ve 59 ciddi
yaralanmaya eşittir.

48
Riski azaltma açısından yeterli davranıp davranmadığınız konusunda endişeleniyor
olabilirsiniz. Genellikle, riski azaltmak için makul uygulanabilir kontrol yöntemleri
uygulayabilirsiniz.

Eğer risk kontrolü için öngörülen maliyet, zaman, Riski

çaba riski azaltmanın faydalarına göre daha ağır azaltmanın
geliyorsa, bu risk kontrolü için öngörülen tedbir faydaları
mantıken uygulanabilir değildir.
Para,
zaman, çaba

Yol çalışması örneğine geri dönelim.

Daha öncede söylediğimiz gibi yolu kapatmak ilk seçenek olurdu. Bu en güvenli önlemdir
çünkü riski yok eder fakat mantıken uygulanabilir değildir. Çünkü:

• Maliyeti oldukça yüksektir.

• Onay gerekir, bu uzun bir süreç olabilir.
• Yolu kullananlar için uygun değildir ve diğer yollarda trafik tıkanmasına sebep olarak
farklı yerlerde riski arttırabilir.

Diğer yöntemleri de düşünmek uygun olabilir. Örneğin, trafiğin hızını 10 km nin altına
indirmek. Ancak, bu iş iki gün süreceği için, bu seçenek de mantıken uygulanabilir değildir,
çünkü;

• Yolu kullananlar için uygun değildir ve tıkanıklığa sebep olabilir.

• Araçlar yavaşlamayabilir.

Riski yok edemediğimiz ya da azaltamadığımız için üçüncü seçenek; koniler koymak,

hız limitini belirlemek ve trafik şeritlerini daraltıp çalışanlar ile trafiğin arasında güvenlik
şeridi oluşturmaktır. Bu mantıken uygulanabilir bir yöntemdir, riski olabildiğince azaltır
ve

• Maliyeti daha azdır.

• Daha az çaba gerektirir.

Kısacası, bu tür analiz türlerini her tür eylem için kullanabilirsiniz. Zaman, maliyet ve çaba
terazisini dengeledikten sonra, bu durumda üçüncü seçenek mantıken uygulanabilir
olacaktır. Kısacası her türlü eylemde bu tür analizleri kullanabilirsiniz.

Ancak, yaralanma riskinin oldukça yüksek olduğu bazı durumlarda radikal

kontrol yöntemlerinin uygulanması zorunludur.

Çoğu kuruluş, kazaların kendilerine zaman ve para açısından

maliyetinin ne olduğunu bilmez. Gerçek maliyetleri duyduklarında
çoğunlukla şaşırırlar; inşaatta meydana gelen bir kaza toplam proje
bedelinin % 3-6 maliyet oluşturabilir. (www.hse.gov.tr)

49
Doğru anlayalım.

Modül 2’deki aksiyon aşamalarını hatırlayın

İşi Durdur
20 - 25 Aktiviteyi durdur ve hemen önlem al

Acil Aksiyon Al
15 - 16 Gerekirse işi durdurup acil aksiyon al. Mevcut
konrolleri koru.

8 - 12 Aksiyon Al
Belirlenen süre içerisinde iyileştirme yollari

3-6 İzle
Önemli değişiklikler var ise bir sonraki
gözden geçirmede iyileştirmeye git.

1-2 Aksiyon Yok

Başka kontrol önlemine gerek yok.

Kuruluşunuzdaki olası riskleri düşünün ve bunların hangi aksiyon aşaması

grubuna girdiğine karar verin. Gerektiğinde işi nasıl durdurudunuz?

Notlar:

50
Özet:

1. Riski azaltmak istiyorsanız dikkat etmeniz gerekenler…

2. Hangi risk kontrol yöntemini kullanacağınıza karar vermeniz için

hiyerarşi şu şekilde olmalıdır…

51