Tytuł oryginału:

Rise and Kill First. The Secret History of Israel’s Targeted Assassinations

Copyright © 2018 Ronen Bergman

Copyright © 2019 for the Polish edition by Wydawnictwo Sonia Draga

Copyright © 2019 for the Polish translation
by Piotr Grzegorzewski and Jerzy Wołk-Łaniewski
(under exclusive license to Wydawnictwo Sonia Draga)

Projekt okładki: Debbie Glasserman

Adaptacja okładki: Wydawnictwo Sonia Draga
Zdjęcie autora: z archiwum autora

Redakcja: Piotr Chojnacki

Korekta: Lena Marciniak-Cąkała, Agnieszka Szmatoła,
Agnieszka Zygmunt / Słowne Babki
Konsultacja hebraistyczna: Nili Amit

ISBN: 978-83-8110-811-9

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu

niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione i wiąże się z sankcjami
karnymi.

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórców i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw,
jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub
osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie
zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na
użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo!

Polska Izba Książki

Więcej o prawie autorskim na www.legalnakultura.pl

WYDAWNICTWO SONIA DRAGA Sp. z o.o.

ul. Fitelberga 1, 40-588 Katowice
tel. 32 782 64 77, fax 32 253 77 28
e-mail: info@soniadraga.pl
www.soniadraga.pl
www.postfactum.com.pl
 www.facebook.com/PostFactumSoniaDraga
www.facebook.com/wydawnictwoSoniaDraga

E-wydanie 2019

Skład wersji elektronicznej:

konwersja.virtualo.pl
 SPIS TREŚCI

Informacje o źródłach
Prolog
1. We krwi i w ogniu
2. Narodziny tajnego świata
3. Biuro do spraw spotkań z Bogiem
4. Całe naczelne dowództwo za jednym zamachem
5. „Jak grom z jasnego nieba”
6. Czarna seria
7. „Walka zbrojna to jedyny sposób na wyzwolenie Palestyny”
8. Meir Dagan i jego umiejętności
9. OWP wkracza na arenę międzynarodową
10. „Nie mam problemu z tymi, których zabiłem”
11. „Złe rozpoznanie celu nie jest porażką. Jest błędem”
12. Pycha
13. Śmierć czyha w paście do zębów
14. Stado zdziczałych psów
15. „Abu Nidal, Abu Szmidal”
16. Czarna flaga
17. Zamach stanu Szin Betu
18. Wystarczyła iskra
19. Intifada
20. Nabuchodonozor
21. Nadciąga zielona burza
22. Czas dronów
23. Zemsta Mugniji
24. „Jeden pstryczek, wyłączasz i włączasz”
25. „Daj nam głowę Ajjasza”
26. „Szczwany jak wąż, naiwny niczym małe dziecko”
27. Dołek
28. Wojna na całego
29. „Więcej zamachowców samobójców niż kamizelek wybuchowych”
30. „Cel zlikwidowano, ale misja się nie powiodła”
31. Bunt w jednostce 8200
32. Zbiór Anemonów
33. Front radykalny
34. Zabicie Maurice’a
35. Imponujący sukces taktyczny, katastrofalna klęska strategiczna
Podziękowania
Przypisy
Bibliografia
O autorze
Dla Jany, która pojawiła się w idealnej chwili
Jeżeli ktoś przychodzi, żeby cię zabić, powstań i zabij go pierwszy.
TALMUD BABILOŃSKI, TRAKTAT SANHEDRYN, 72, 1
 INFORMACJE O ŹRÓDŁACH

Izraelski wywiad zazdrośnie strzeże swoich tajemnic. Niemal całkowity brak

informacji wynika z licznych przepisów i procedur, surowej cenzury
wojskowej, zastraszania, przesłuchań i oskarżeń dziennikarzy oraz ich
informatorów, jak również z solidarności i lojalności pracowników agencji
wywiadowczych.
Do dzisiaj nasza wiedza o tym świecie jest, w najlepszym razie,
fragmentaryczna.
Jak wobec tego napisać książkę o jednej z najbardziej tajemniczych
organizacji świata?
Próby nakłonienia urzędników Ministerstwa Obrony Izraela do współpracy
okazały się daremne1. Na prośby kierowane do dowództwa wywiadu, aby
zastosowało się do przepisów i przekazało historyczne dokumenty do
archiwum państwowego, a także pozwoliło na upublicznienie materiałów,
które mają pięćdziesiąt lat i więcej, nie otrzymałem odpowiedzi. Pozostało mi
zwrócić się do Sądu Najwyższego, by ten wymógł przestrzeganie prawa2.
Sprawa ciągnęła się przez lata i skończyła tym, że przyjęto poprawkę, na
mocy której klauzulę tajności dokumentów wydłużono z pięćdziesięciu do
siedemdziesięciu lat, co jest okresem dłuższym niż cała historia państwa
Izrael.
Tymczasem wyżsi urzędnicy Ministerstwa Obrony nie siedzieli
z założonymi rękami3. Jeszcze w 2010 roku, zanim podpisałem umowę na
książkę, zorganizowali specjalne spotkanie jednostki Kejsaria (Cezarea)
Mossadu, żeby wymyślić sposób na przerwanie moich badań. Napisali listy
do wszystkich byłych pracowników agencji, w których ostrzegali przed
udzielaniem mi jakichkolwiek informacji, a z byłymi funkcjonariuszami
uznanymi za najbardziej niebezpiecznych przeprowadzili indywidualne
rozmowy. W 2011 roku szef Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela
generał broni Gabi Aszkenazi poprosił Szin Bet o podjęcie wobec mnie
stanowczych kroków. Uznał, że dopuściłem się „aktu szpiegostwa”,
wchodząc w posiadanie tajnych informacji. A wszystko po to, żeby go
„zdyskredytować”. Od tej pory różne czynniki podejmowały liczne działania
zmierzające do wstrzymania publikacji tej książki lub przynajmniej
znacznych jej fragmentów.
Cenzura wojskowa nakłada na izraelskie media obowiązek dodawania
formułki „według zagranicznych publikacji” za każdym razem, gdy
wspominane są tajne akcje przypisywane wywiadowi Izraela, szczególnie
akty tak zwanej selektywnej eliminacji. Tym samym Izrael nie potwierdza, że
publikacja świadczy o jego odpowiedzialności. Tak więc również i ta książka
musi być uznana za „zagraniczną publikację” – jej treści nie konsultowałem
z żadnymi izraelskimi czynnikami oficjalnymi.
Ani jeden z tysiąca wywiadów, które przeprowadziłem na potrzeby tej
pracy (a miałem najrozmaitszych informatorów, począwszy od polityków
z pierwszych stron gazet, poprzez szefów agencji wywiadowczych, a na
szeregowych funkcjonariuszach skończywszy), nie został zaakceptowany
przez Ministerstwo Obrony4. Większość informatorów przedstawiałem
z nazwiska. Inni, co zrozumiałe, bali się rozpoznania, dlatego podawałem
tylko ich inicjały lub pseudonimy i unikałem szczegółów, które
umożliwiłyby ustalenie ich tożsamości.
Wykorzystałem tysiące dokumentów przekazanych mi przez
informatorów. Wszystkie publikuję po raz pierwszy. Dlatego też ta książka
w sposób znaczący odbiega od oficjalnej historii izraelskiego wywiadu.
Moi informatorzy nigdy nie otrzymaliby zgody na wyniesienie tych
materiałów ze swoich miejsc pracy, a tym bardziej nie dostaliby pozwolenia
na przekazanie ich mnie.
Jak to się zatem stało, że wszyscy ci ludzie ze mną rozmawiali i zapewnili
mi tyle dokumentów? Każdy z nich miał własne powody. Czasami były one
niemal równie ciekawe jak same informacje. Naturalnie niektórzy politycy
i pracownicy wywiadu (jedni i drudzy są wytrawnymi i podstępnymi
manipulatorami) próbowali mnie wykorzystać, aby za moim pośrednictwem
przedstawić swoją wersję wydarzeń albo dla własnych celów zafałszować
historię. Starałem się udaremnić takie próby, konfrontując ich twierdzenia
z jak największą liczbą relacji, zarówno spisanych, jak i ustnych.
Wydaje mi się jednak, że często stała za tym wszystkim motywacja, która
ma wiele wspólnego z pewną szczególną cechą typową dla Izraelczyków:
z jednej strony niemal wszystko, co w tym kraju wiąże się z wywiadem
i bezpieczeństwem narodowym, jest zaklasyfikowane jako „ściśle tajne”.
Z drugiej – wszyscy chcą się chwalić swoimi dokonaniami. Czyny, których
obywatele innych krajów by się wstydzili, dla Izraelczyków stanowią powód
do dumy, ponieważ są przez nich postrzegane jako konieczne dla zachowania
bezpieczeństwa narodowego, a zwłaszcza dla ochrony życia wszystkich
mieszkańców czy wręcz samego istnienia tego wciąż oblężonego kraju.
Po jakimś czasie Mossadowi udało się udaremnić mi dostęp do części
informatorów (w większości przypadków odbyło się to już po rozmowach
z nimi). Niektórzy zmarli po spotkaniu ze mną, większość z przyczyn
naturalnych. Dlatego relacje uczestników tych ważnych wydarzeń są
w zasadzie jedynymi istniejącymi poza podziemiami tajnych archiwów
Ministerstwa Obrony.
Czasami są to w ogóle jedyne istniejące relacje.
 PROLOG

Meir Dagan, dyrektor Mossadu, legendarny szpieg i skrytobójca, wszedł do

pokoju, podpierając się laską.
Używał jej, odkąd został ranny w wybuchu miny podłożonej przez
palestyńskich terrorystów, z którymi, w latach siedemdziesiątych, walczył
w Strefie Gazy jako członek sił specjalnych. Dagan, mający pewne pojęcie
o sile mitów i symboli, nie dementował plotek, jakoby w lasce ukryto ostrze
wysuwające się za naciśnięciem guzika.
Był niewysokim mężczyzną o tak ciemnej karnacji, że wszyscy się dziwili,
gdy dowiadywali się, że pochodzi z Polski. Sprawiał wrażenie człowieka
nieprzywiązującego przesadnej wagi do stroju. Akurat tego dnia miał na
sobie prostą, rozpiętą pod szyją koszulę, lekkie czarne spodnie i czarne buty.
Emanował pewnością siebie, miał niezaprzeczalną charyzmę i roztaczał aurę
spokoju, chociaż czasami potrafił też wzbudzać strach.
Sala konferencyjna, do której wszedł Dagan tego popołudnia, 8 stycznia
2011 roku, mieściła się w Akademii Mossadu na północy Tel Awiwu. Po raz
pierwszy w dziejach szef agencji wywiadowczej miał się spotkać
z dziennikarzami w sercu jednego z najpilniej strzeżonych i najtajniejszych
obiektów w Izraelu.
Dagan nie przepadał za mediami. „Doszedłem do wniosku, że to
nienasycony potwór – zwierzył mi się później – więc nie ma sensu wchodzić
z nim w bliższe relacje”1. Mimo to trzy dni przed spotkaniem ja i kilku
innych korespondentów otrzymaliśmy poufne zaproszenia. Bardzo się
zdziwiłem. Przez całą dekadę nie szczędziłem Mossadowi, a szczególnie
Daganowi, słów krytyki, co niejednokrotnie doprowadzało go do szewskiej
pasji2.
Pracownicy Mossadu zrobili wszystko, aby podtrzymywać atmosferę
tajemniczości. Polecili nam zjawić się na parkingu Cinema City, kina
niedaleko siedziby agencji, i zostawić w samochodach wszystko z wyjątkiem
notesów i przyborów do pisania.
– Zostaniecie gruntownie przeszukani, chcemy wam oszczędzić
nieprzyjemności – powiedzieli nam funkcjonariusze z eskorty, po czym
zawieźli nas busem o przyciemnianych szybach do głównej siedziby agencji.
Pokonaliśmy automatycznie otwierane bramki i minęliśmy elektroniczne
znaki informujące wchodzących, co można wnieść, a co jest zabronione.
Potem czekało nas skanowanie wykrywaczem metalu – czy aby na pewno nie
wnosimy sprzętu audio-wideo. W końcu znaleźliśmy się w sali
konferencyjnej, do której kilka minut później wszedł Dagan i zaczął się
z nami po kolei witać. Kiedy dotarł do mnie, uścisnął mi rękę i powiedział
z uśmiechem:
– Prawdziwy z ciebie bandyta.
A potem usiadł. Towarzyszyli mu rzecznik premiera Binjamina Netanjahu
i szefowa cenzury wojskowej w stopniu generała brygady (Mossad podlega
urzędowi rady ministrów i w świetle prawa informowanie o jakichkolwiek
jego działaniach jest poddane cenzurze). Oboje ci urzędnicy myśleli, że
Dagan zorganizował coś w rodzaju oficjalnego pożegnania z dziennikarzami,
którzy opisywali jego kadencję, i nie powie niczego konkretnego
i kontrowersyjnego.
Cóż, mylili się. W miarę jak dyrektor przemawiał, oczy rzecznika premiera
robiły się coraz większe.
– Uraz krzyża ma pewne zalety – rozpoczął. – Dostaje się zaświadczenie
lekarskie, że nie jest się pozbawionym kręgosłupa.
Bardzo szybko się zorientowaliśmy, że nie był to zwykły, nic nieznaczący
żart, ponieważ Dagan przystąpił do gwałtownego ataku na premiera Izraela.
Twierdził, że Binjamin Netanjahu zachowuje się nieodpowiedzialnie
i z egoistycznych pobudek wiedzie kraj do katastrofy.
– To, że ktoś został wybrany, nie oznacza jeszcze, że jest inteligentny –
zadrwił.
To był ostatni dzień jego urzędowania. Netanjahu pokazał mu drzwi,
a Dagan, którego życiowym marzeniem było pozostanie na stanowisku szefa
izraelskiego wywiadu do śmierci, nie zamierzał czekać z założonymi rękami.
Ostry kryzys zaufania między nimi dotyczył dwóch spraw ściśle związanych
z ulubionym orężem Meira Dagana: skrytobójstwami.
Osiem lat wcześniej Ariel Szaron mianował Dagana szefem Mossadu
i polecił mu pokrzyżować plany nuklearne Iranu, które obaj postrzegali jako
śmiertelne zagrożenie dla Izraela. Dagan wywiązywał się z tego zadania na
wiele sposobów. Najtrudniejszym, lecz również, jego zdaniem,
najskuteczniejszym, było zidentyfikowanie naukowców pracujących nad
bronią jądrową, zlokalizowanie ich i eliminacja. Funkcjonariusze Mossadu
wyznaczyli piętnaście osób i zlikwidowali sześć (głównie w drodze do
pracy). Użyli do tego bomb z zapalnikami czasowymi, przymocowywanych
do samochodów przez motocyklistę. W kolejnym zamachu zginęło
siedemnastu członków irańskiego Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej
oraz generał Hassan Tehrani Moghaddam, szef programu rakietowego.
Chociaż te operacje i wiele innych przeprowadzonych przez Mossad
(niektóre we współpracy ze Stanami Zjednoczonymi) zakończyły się
sukcesem, Netanjahu i minister obrony Ehud Barak uważali, że przydatność
tego rodzaju akcji zmalała. Uznali, że nie są one wystarczająco skuteczne
i tylko bombardowanie obiektów wojskowych w Iranie definitywnie
zahamuje rozwój prac nad bronią jądrową.
Dagan ostro sprzeciwiał się temu pomysłowi. Przeczył on wszystkiemu,
w co wierzył: że otwarte działania wojenne powinno się prowadzić dopiero
wtedy, gdy ma się nóż na gardle, w sytuacjach, kiedy nie ma innego wyjścia.
W innym wypadku powinno się stosować tajne operacje.
„Zamachy – twierdził – oddziałują na morale i mają skutek praktyczny.
Nie sądzę, żeby wiele osób mogło zastąpić Napoleona, Roosevelta czy
Churchilla. Z pewnością aspekt osobisty odgrywa tu znaczącą rolę. To
prawda, że nie ma ludzi niezastąpionych, ale to istotna różnica, czy zastąpimy
ich kimś z charakterem, czy osobą całkowicie bez wyrazu”.
Co więcej, według Dagana zamachy „są o wiele bardziej moralne” niż
wojna. Wystarczy wyeliminować kilka ważnych osób, żeby ta druga
możliwość okazała się niepotrzebna, a tym samym ocalić życie wielu
żołnierzy i cywilów po obu stronach. Atak na Iran doprowadziłby do
konfliktu na wielką skalę na Bliskim Wschodzie, a być może nie przyniósłby
nawet całkowitego zniszczenia irańskich obiektów wojskowych.
Wreszcie, uważał Dagan, wojna Izraela z Iranem byłaby podważeniem
jego kariery. W podręcznikach historii będzie się dowodzić, że nie sprostał
zadaniu, które wyznaczył mu Szaron: nie udało mu się zniszczyć nukleranych
zapędów Iranu przez zastosowanie tajnych akcji, bez uciekania się do
otwartych działań.
Sprzeciw Dagana i naciski ze strony dowódców wojskowych i wywiadu
doprowadziły do tego, że ciągle odkładano atak. Dagan rozmawiał nawet na
temat planów Izraela z dyrektorem CIA Leonem Panettą (premier twierdził,
że uczynił to bez jego zgody); wkrótce potem prezydent Obama odradził
Netanjahu bombardowanie.
Napięcie między Daganem a premierem sięgnęło zenitu w 2010 roku,
w siódmym roku urzędowania tego pierwszego3. Dagan wysłał dwudziestu
siedmiu funkcjonariuszy Mossadu do Dubaju, żeby pozbyli się ważnego
bojownika Hamasu, palestyńskiej organizacji terrorystycznej. Zadanie
wykonano: skrytobójcy dostali się do pokoju hotelowego ofiary, podali
paraliżujący specyfik i zdołali uciec z kraju, zanim odkryto ciało. Jednak
niedługo potem okazało się, że popełnili mnóstwo błędów – zapomnieli
o kamerach telewizji przemysłowej; używali tych samych fałszywych
paszportów, co ich koledzy, którzy przedtem przebywali w Dubaju, śledząc
przyszłą ofiarę; wreszcie ich rozmowy telefoniczne bez problemu namierzyła
miejscowa policja. Wkrótce widzowie na całym świecie mieli okazję
obejrzeć materiały wideo ukazujące ich twarze i otrzymali kompletny zapis
ich poczynań. Odkrycie, że za tą operacją stoi Mossad, sprowadziło na
agencję poważne kłopoty, jak również głęboko zawstydziło Izrael, który po
raz kolejny został przyłapany na tym, że funkcjonariusze jego tajnych służb
posługują się fałszywymi paszportami zaprzyjaźnionych państw zachodnich.
– Mówiłeś mi, że nie będzie żadnych problemów. Ryzyko, że coś pójdzie
nie tak, miało być równe zeru! – zdenerwował się Netanjahu, po czym
rozkazał Daganowi zawiesić do odwołania wiele z zaplanowanych zamachów
i innych operacji.
Konflikt między dyrektorem Mossadu a premierem przybrał na sile, kiedy
ten drugi postanowił nie przedłużać kadencji Dagana (choć arcyszpieg
przedstawił nieco odmienną wersję wydarzeń: „Po prostu miałem go dość
i przeszedłem na emeryturę” – stwierdził).
Na spotkaniu w Akademii Mossadu i podczas późniejszych rozmów na
potrzeby tej książki Dagan wyrażał zdecydowane przekonanie, że agencja
pod jego kierownictwem mogłaby powstrzymać Irańczyków przed
stworzeniem broni jądrowej dzięki zamachom i innym działaniom – na
przykład przez współpracę ze Stanami Zjednoczonymi, dzięki której można
by uniemożliwić Irańczykom import ważnych podzespołów, których nie
potrafili sami wyprodukować.
„Jeśli Irańczycy będą mieli problem z zaopatrzeniem się w pewne części,
poważnie zagrozi to ich projektowi. W samochodzie znajduje się średnio 25
tysięcy elementów. Wyobraźmy sobie, że ginie setka z nich. Bardzo trudno
byłoby go uruchomić – stwierdził. – Z drugiej strony – dodał z uśmiechem,
powracając do swojej idée fixe – czasami najlepiej po prostu zabić kierowcę”.

Ze wszystkich sposobów obrony, jakie stosują państwa demokratyczne,

żaden nie jest bardziej niebezpieczny i bardziej kontrowersyjny od „zabicia
kierowcy” – czyli zamachu.
Niektórzy nazywają go eufemistycznie „likwidacją”. Amerykański wywiad
oficjalnie używa określenia „selektywna eliminacja”. W praktyce terminy te
oznaczają to samo: zabicie określonych osób, żeby osiągnąć określony cel –
ocalić życie ludzi, które ofiara zamachu zamierzała zgładzić, zapobiec
niebezpiecznym czynom, które zamierzała popełnić, a czasami usunąć
jakiegoś przywódcę, aby zmienić bieg historii.
Stosowanie zabójstw przez aparat państwowy niesie ze sobą dwa
niezmiernie trudne dylematy. Po pierwsze, czy są one naprawdę skuteczne?
Czy wyeliminowanie jednostki lub kilku osób naprawdę zmieni losy świata?
Po drugie, czy to moralne i w pełni legalne? Czy uzasadnione jest, aby rząd
posuwał się do najpoważniejszego z przestępstw i z premedytacją pozbawiał
życia, żeby chronić swoich obywateli?
Ta książka dotyczy głównie zamachów i selektywnych eliminacji
przeprowadzanych przez Mossad (i inne organizacje związane z izraelskim
rządem) zarówno w czasach pokoju, jak i w trakcie wojny. Na początku
poświęcam również nieco miejsca działaniom podziemnych oddziałów
z okresu przed wykształceniem się państwowości, organizacji, które stały się
wojskiem i służbą wywiadowczą, gdy państwo już powstało.
Od końca drugiej wojny światowej Izrael przeprowadził więcej zamachów
niż jakikolwiek kraj zachodni. Jego przywódcy niezliczoną ilość razy musieli
decydować, jaki jest najlepszy sposób utrzymania bezpieczeństwa
narodowego, i wielokrotnie wskazywali, że najodpowiedniejsze będą tego
typu tajne operacje. Uważali, że rozwiązują one największe problemy kraju,
a czasami wręcz zmieniają bieg historii. W wielu przypadkach izraelscy
przywódcy uznawali nawet, że zabicie wyznaczonego przez nich człowieka
jest moralne, i usprawiedliwiali narażanie na szwank życia niewinnych
cywilów, którzy akurat znaleźli się na linii ognia. Ich zdaniem krzywdzenie
postronnych osób jest złem koniecznym.
Liczby mówią same za siebie4. Do rozpoczęcia intifady Al-Aksa, we
wrześniu 2000 roku, kiedy Izrael po raz pierwszy zaczął odpowiadać na
samobójcze zamachy przy użyciu uzbrojonych dronów, państwo
przeprowadziło około 500 aktów selektywnej eliminacji. W ich wyniku życie
straciło co najmniej 1000 osób, zarówno cywilów, jak i bojowników. Podczas
intifady Al-Aksa Izrael wykonał około 800 takich operacji, z których prawie
wszystkie stanowiły część działań przeciwko Hamasowi w Strefie Gazy
w 2008, 2012 i 2014 roku lub były operacjami na Bliskim Wschodzie
przeciwko Palestyńczykom, Syryjczykom i Irańczykom5. Tymczasem
podczas prezydentury George’a W. Busha Stany Zjednoczone zrealizowały
czterdzieści osiem tego rodzaju operacji, a za rządów prezydenta Baracka
Obamy – trzysta pięćdziesiąt trzy6.
Przekonanie Izraelczyków, że zamachy stanowią skuteczne narzędzie
walki zbrojnej, nie wzięło się znikąd: wywodzi się z ruchu syjonistycznego,
traumy holokaustu i przekonania zarówno przywódców Izraela, jak
i szeregowych obywateli, że Żydzi znajdują się w nieustannym
niebezpieczeństwie i że, podobnie jak w czasach Zagłady, nikt nie przyjdzie
im z pomocą.
Z powodu niewielkich rozmiarów Izraela, prób zniszczenia go przez
państwa arabskie nawet jeszcze przed jego oficjalnym powstaniem, stałego
zagrożenia z ich strony i nieustannej groźby arabskiego terroryzmu państwo
rozwinęło nad wyraz skuteczną armię i zapewne najlepszy wywiad świata.
A ten z kolei stworzył najsilniejszą i najnowocześniejszą machinę
selektywnych eliminacji w dziejach.
W książce ujawnię tajemnice tej machiny, owocu mariażu amatorskiej
partyzantki i zapewniającego technologiczną przewagę wojska. Opowiem
o agentach, przywódcach, metodach, naradach, sukcesach i porażkach, jak
również o kosztach moralnych. Pokażę, w jaki sposób w Izraelu mogły
powstać dwa odrębne systemy prawne – jeden dla zwyczajnych obywateli,
a drugi dla pracowników wywiadu i Ministerstwa Obrony. Ten drugi, za
cichym przyzwoleniem rządu, pozwalał na przeprowadzanie wysoce
kontrowersyjnych zamachów bez kontroli parlamentu czy społeczeństwa, a to
spowodowało śmierć wielu niewinnych ludzi.
Zarazem to właśnie zamachy przeprowadzane przez wywiad, który jest „po
prostu czymś cudownym” (by zacytować byłego dyrektora NSA i CIA
generała Michaela Haydena), przyniosły najlepsze rezultaty w walce
z terroryzmem. Wielokrotnie to właśnie selektywna eliminacja uchroniła
Izrael przed bardzo poważnymi kryzysami.
Mossad i inne izraelskie służby wywiadowcze pozbywały się osób, które
uznano za bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego,
i jednocześnie wysyłały komunikat: „Jeśli jesteś wrogiem Izraela, znajdziemy
cię i zabijemy, gdziekolwiek jesteś”. Ta wiadomość z pewnością była
słyszalna na całym świecie. Sporadyczne błędy tylko utwierdzały wszystkich
w przekonaniu, że funkcjonariusze Mossadu są agresywni i bezlitośni –
całkiem nieźle, jeśli uznamy cel odstraszający za równie ważny jak
udaremnianie wrogich działań.
Likwidacji dokonywały nie tylko niewielkie tajne grupy. Im bardziej
skomplikowane były operacje, tym więcej osób w nich uczestniczyło –
czasami nawet setki, z czego większość nie przekroczyła dwudziestego
piątego roku życia. Bywało, że ci młodzi ludzie udawali się ze swoimi
dowódcami na spotkanie z premierem (jedynym uprawnionym do wydania
pozwolenia na zamach), żeby wyjaśnić szczegóły operacji i uzyskać
ostateczną zgodę. Do takich spotkań, na których większość uczestników
opowiadających się za czyjąś śmiercią nie ma jeszcze nawet trzydziestki,
prawdopodobnie dochodzi tylko w Izraelu. Niektórzy z niższych rangą
funkcjonariuszy, którzy w nich uczestniczyli, z biegiem lat stali się
przywódcami partyjnymi, a nawet premierami. Do jakiego stopnia tajne
akcje, w których brali udział, odcisnęły się na ich psychice?
Stany Zjednoczone uznały za wzór do naśladowania stosowane przez
Izrael techniki gromadzenia informacji wywiadowczych i przeprowadzania
zamachów, a po ataku na World Trade Center i rozpoczęciu przez prezydenta
Busha kampanii na rzecz selektywnych eliminacji wymierzonych
w członków Al-Kaidy przeniosły niektóre z tych metod na własny grunt
i zaczęły stosować w walce z terroryzmem. Wojskowe systemy kierowania,
nowoczesne centra dowodzenia, zróżnicowane sposoby zbierania informacji
i technologie związane z bezzałogowymi statkami powietrznymi i dronami –
to, co obecnie służy Amerykanom i ich sojusznikom – w dużej mierze
powstały w Izraelu.
Obecnie, kiedy Amerykanie na co dzień stosują tak wiele metod
selektywnej eliminacji, należałoby nie tylko podziwiać imponujące zdolności
operacyjne Izraelczyków, lecz także przyjrzeć się cenie, jaką zapłacili i ciągle
płacą, za korzystanie z tych metod.

RONEN BERGMAN
Tel Awiw
 1
WE KRWI I W OGNIU

29 września 1944 roku Dawid Szomron skrył się w mroku ulicy Świętego
Jerzego, nieopodal rumuńskiej cerkwi w Jerozolimie. Budynek świątyni
brytyjskie władze Palestyny wykorzystywały jako kwatery dla oficerów.
Szomron czekał na wyjście jednego z nich, Toma Wilkina.
Wilkin był szefem sekcji żydowskiej w wydziale kryminalnym (w skrócie
CID) Brytyjskiego Mandatu Palestyny, prawdziwym fachowcem, zwłaszcza
w dziedzinie infiltracji i zakłócania pracy żydowskiego podziemia1.
Spokojny i przezorny oficer biegle władał hebrajskim, a po trzynastu latach
służby w Palestynie dysponował rozległą siatką informatorów. Działania
wywiadowcze umożliwiały aresztowania bojowników, przechwytywanie
tajnych składów broni i udaremnianie akcji, które miały zmusić
Brytyjczyków do opuszczenia Palestyny2.
To właśnie dlatego Szomron miał go zabić.
Szomron i współuczestnik zamachu Jakow Banai (kryptonim „Mazal”,
czyli „szczęście”) działali w Lechi, najbardziej radykalnej podziemnej
organizacji syjonistycznej walczącej z Brytyjczykami na początku lat
czterdziestych XX wieku. Chociaż nazwa „Lechi” była skrótem od
hebrajskich słów „bojownicy o wolność Izraela” (Lochamej Cherut Israel),
Anglicy uważali organizację za terrorystyczną, nazywając ją lekceważąco
bandą Sterna, od ich założyciela, romantycznego ultranacjonalisty Abrahama
Sterna. Stern i grupka jego zwolenników stosowali taktykę siania zamętu
poprzez zabójstwa i zamachy bombowe – strategię „osobistego terroru”, jak
nazywał to szef operacji Lechi (i późniejszy premier Izraela) Icchak Szamir3.
Wilkin dobrze wiedział, że jest na celowniku organizacji4. Lechi już raz,
blisko trzy lata wcześniej, próbowało zabić jego oraz jego szefa Geoffreya
Mortona. 20 stycznia 1942 roku zamachowcy podłożyli ładunki wybuchowe
na dachu i wewnątrz budynku przy ulicy Jael 8 w Tel Awiwie. Skończyło się
na tym, że zgładzili trzech funkcjonariuszy policji – dwóch Żydów
i Anglika – którzy zjawili się na miejscu przed Wilkinem i Mortonem
i wpadli w pułapkę. Gdy Morton odniósł rany w kolejnej próbie zamachu na
jego życie, który miał być karą za zabicie Sterna, uciekł z Palestyny.
Ani to, kto kogo zabił, ani to, na czyj rozkaz to uczynił, nie miało
najmniejszego znaczenia dla Szomrona5. Liczył się tylko fakt, że Brytyjczycy
okupowali ziemię, którą syjoniści postrzegali jako im należną. Dlatego
właśnie Szamir wydał wyrok śmierci na Wilkina.
Dla Szomrona i jego kompanów Wilkin był nie tyle osobą, ile celem,
znaczącym i cennym. „Byliśmy zbyt zapracowani i głodni, żeby myśleć
o Brytyjczykach i ich rodzinach” – przyznał wiele lat później6.
Po odkryciu, że Wilkin rezyduje w dobudówce cerkwi, zamachowcy
przygotowali się do misji. Szomron i Banai mieli rewolwery, a w kieszeniach
granaty. Dodatkowo w pobliżu kręcili się bojownicy Lechi w garniturach
i kapeluszach, co nadawało im wygląd Anglików.
Wilkin wyszedł z kwatery i ruszył w kierunku siedziby CID w dzielnicy
rosyjskiej (tzw. Kompleksie Rosyjskim), gdzie przetrzymywano
i przesłuchiwano podejrzanych o współpracę z podziemiem7. Jak zawsze
ostrożny, obserwował uważnie ulicę i cały czas trzymał rękę w kieszeni.
Kiedy skręcił z ulicy Świętego Jerzego w Mea Szearim, młody chłopak
siedzący przed sklepem spożywczym wstał i upuścił kapelusz. Na ten znak
dwóch zamachowców ruszyło w kierunku Wilkina; rozpoznali go dzięki
zdjęciom, które otrzymali od swoich szefów. Zaciskając spocone palce na
rewolwerach, Szomron i Banai pozwolili, aby cel ich minął.
Potem odwrócili się i wyciągnęli broń.
„Zanim to zrobiliśmy, Mazal [Banai] powiedział: «Ja strzelam pierwszy» –
wspominał Szomron. – Ale kiedy go zobaczyliśmy, nie wytrzymałem
i uprzedziłem Mazala”.
W sumie oddali czternaście strzałów, z czego jedenaście dosięgło Wilkina.
„Udało mu się odwrócić i wyciągnąć pistolet – powiedział mi Szomron –
ale zanim wystrzelił, padł na ziemię. Z jego czoła wytrysnęła struga krwi,
zupełnie jak fontanna. Niezbyt piękny widok”.
Zamachowcy skryli się w cieniu, po czym wskoczyli do taksówki, w której
czekał na nich członek Lechi.
„Nie dawało mi spokoju tylko to, że nie zabraliśmy teczki, w której Wilkin
miał wszystkie dokumenty – dodał Szomron. – [Poza tym] nic nie czułem,
nie miałem najmniejszego poczucia winy. Szczerze wierzyliśmy w to, że im
więcej trumien odleci do Londynu, tym szybciej nadejdzie dzień wolności”8.

Myśl, że powrót Żydów do Ziemi Izraela może nastąpić jedynie dzięki

zastosowaniu przemocy, wcale nie zrodziła się po raz pierwszy w umysłach
Sterna i jego towarzyszy z Lechi.
Strategia ta wyłoniła się w czasie spotkania ośmiu mężczyzn, którzy
zebrali się w dusznej kawalerce z widokiem na gaj pomarańczowy w Jafie 29
września 1907 roku, dokładnie trzydzieści siedem lat przed zamachem na
Wilkina, kiedy Palestyna wciąż jeszcze należała do imperium osmańskiego9.
Mieszkanie wynajął Icchak Ben Cwi, młody rosyjski Żyd, który w tym
samym roku wyemigrował z Rosji do osmańskiej Palestyny. Tak jak wszyscy
zgromadzeni tam emigranci z Cesarstwa Rosyjskiego, siedzący na macie
rozłożonej na podłodze w oświetlonym płomieniami świec pokoju, był
zdeklarowanym syjonistą, aczkolwiek należał do odłamu, który niegdyś
groził rozbiciem całego ruchu.
Początki syjonizmu sięgają 1896 roku, kiedy mieszkający w Wiedniu
żydowski dziennikarz Theodor Herzl opublikował pracę Der Judenstaat
(Państwo żydowskie), ponieważ był głęboko poruszony paryskim procesem
Alfreda Dreyfusa, żydowskiego oficera, którego niesłusznie uznano za
winnego zdrady Francji.
W swojej rozprawie Herzl twierdził, że antysemityzm jest tak głęboko
zakorzeniony w europejskiej kulturze, iż Żydzi zyskają prawdziwą wolność
i bezpieczeństwo jedynie we własnym państwie. Żydowskie elity w Europie
Zachodniej, wiodące dostatnie życie, w większości odrzuciły idee Herzla.
Trafiły one jednak do biednej żydowskiej klasy robotniczej z Europy
Wschodniej. Tamtejsi Żydzi cierpieli na skutek powtarzających się
pogromów i ciągłego ucisku. Odpowiedzią niektórych z nich stało się
uczestnictwo w ruchach rewolucyjnych.
Herzl postrzegał Palestynę, ojczyznę Żydów, jako idealne miejsce na
przyszłe państwo żydowskie, twierdził jednak, że jeśli naród żydowski ma
przetrwać w pokoju, ewentualne zasiedlenie należy przeprowadzić z rozwagą
i delikatnością, wykorzystując kanały dyplomatyczne, i przy
międzynarodowej aprobacie. Poglądy Herzla stały się znane jako syjonizm
polityczny.
Z kolei Ben Cwi i jego siedmiu towarzyszy należeli (tak jak większość
rosyjskich Żydów) do syjonistów praktycznych10. Nie zamierzali czekać, aż
reszta świata zapewni im państwo, wierzyli, że sami je sobie stworzą – udając
się do Palestyny, pracując na roli i sprawiając, że pustynia zakwitnie. Chcieli
wyrwać siłą to, co, jak uważali, im się słusznie należy.
Poglądy te natychmiast wywołały konflikt z większością Żydów, którzy
już mieszkali w Palestynie. Jako nieliczna mniejszość na arabskiej ziemi
(wielu z nich było handlarzami, rabinami lub urzędnikami osmańskimi)
woleli nie zwracać na siebie uwagi. Poprzez uległość, kompromisy i łapówki
Żydzi z dawna osiadli w Palestynie zdołali kupić sobie względny spokój
i bezpieczeństwo.
Jednak Ben Cwi i inni nowo przybyli byli przerażeni warunkami, które
znosili ich pobratymcy. Wielu żyło w skrajnym ubóstwie i nie mogło się
bronić, pozostając na łasce i niełasce arabskiej większości i przekupnych
urzędników skorumpowanego imperium osmańskiego. Bandy Arabów łupiły
żydowskie osady, często zupełnie bezkarnie11. Co gorsza, jak zauważył Ben
Cwi oraz jego towarzysze, te same osady powierzały swoją ochronę arabskim
strażnikom, którzy nierzadko współpracowali z tymi szajkami.
Ben Cwi i jego przyjaciele uznali tę sytuację za niedopuszczalną. Część
z nich w przeszłości należała do rewolucyjnych organizacji inspirowanych
przez antycarski ruch Narodnaja Wola, który przeprowadzał akcje
terrorystyczne, w tym zamachy12.
Rozczarowani klęską rewolucji w 1905 roku, która przyniosła jedynie
minimalne reformy konstytucyjne, niektórzy z tych socjalistycznych
rewolucjonistów, socjaldemokratów i liberałów przenieśli się do osmańskiej
Palestyny, aby utworzyć państwo żydowskie.
Wszyscy oni klepali biedę, z trudem wiązali koniec z końcem, dorabiając
jako nauczyciele lub robotnicy na polach i w sadach pomarańczowych, często
chodzili głodni13. Byli jednak dumnymi syjonistami. Jeśli mieli stworzyć
państwo, najpierw musieli obronić się sami. Dlatego przemykali ulicami Jafy
parami lub pojedynczo, udając się na sekretne spotkanie w mieszkanku Ben
Cwiego. Tego wieczoru ta ósemka stworzyła zalążek pierwszych żydowskich
sił zbrojnych ery nowożytnej. Uznali, że trzeba zadać kłam powszechnemu
na świecie obrazowi słabego i prześladowanego Żyda. Tylko Żydzi obronią
Żydów w Palestynie.
Nazwali swą raczkującą armię Bar Giora, nawiązując do Szymona bar
Giory, jednego z przywódców powstania przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu
w I wieku naszej ery. Na swoim sztandarze złożyli hołd tej dawnej rewolcie,
a zarazem przewidzieli własną przyszłość. Napisali na nim: „We krwi
i w ogniu Judea upadła. We krwi i w ogniu Judea powstanie”.
Judea rzeczywiście powstanie. Pewnego dnia Ben Cwi zostanie drugim
prezydentem państwa Izrael. Będzie to jednak wymagało mnóstwa ognia
i krwi.

Początkowo Bar Giora nie cieszyła się popularnością. Jednak z każdym

rokiem do Palestyny przyjeżdżało coraz więcej Żydów z Rosji i Europy
Wschodniej (35 tysięcy w latach 1905–1914), którzy wyznawali idee
syjonizmu praktycznego.
Gdy więcej podobnie myślących Żydów dołączyło do Jiszuwu –
Osadnictwa (pełna nazwa Hajeszuw Hajehudi b’Eretz Israel – Osadnictwo
Żydowskie na Ziemi Izraela), jak nazywano żydowską społeczność
w Palestynie, w 1909 roku Bar Giora przekształciła się w większy i bardziej
wojowniczy Ha-Szomer (po hebrajsku „strażnik”). W 1912 roku organizacja
ta broniła już czternastu osad. Oprócz tego jednak jej członkowie ćwiczyli
potajemnie działania ofensywne, przygotowując się do tego, co syjoniści
praktyczni postrzegali jako nieuchronną ostateczną wojnę o przejęcie władzy
w Palestynie. Bojownicy Ha-Szomeru uważali się za zalążek przyszłej
żydowskiej armii i służby wywiadowczej.
Członkowie tej samozwańczej straży obywatelskiej najeżdżali konno
arabskie osady, żeby ukarać mieszkańców prześladujących Żydów (czasami
poprzestawali na pobiciu, kiedy indziej kończyło się na egzekucjach)14.
W jednym przypadku specjalne tajne zgromadzenie członków Ha-Szomeru
postanowiło zlikwidować beduińskiego policjanta Arefa al-Arsana, który
pomagał Turkom i torturował żydowskich więźniów. Zastrzelono go
w czerwcu 1916 roku.
Ha-Szomer nie cofał się również przed stosowaniem przemocy, żeby
podkreślić swoją władzę nad innymi Żydami15. Podczas pierwszej wojny
światowej zwalczał NILI, żydowską siatkę szpiegowską pracującą dla
Brytyjczyków w osmańskiej Palestynie. Bojownicy bali się, że Turcy odkryją
szpiegów i zaczną się mścić na całej społeczności żydowskiej. Kiedy NILI
nie zaprzestała działalności ani nie przekazała im pieniędzy otrzymanych od
Brytyjczyków, przeprowadzili zamach na Josefa Liszanskiego, jednego z jej
członków, lecz tylko go zranili.
W 1920 roku Ha-Szomer znów się przekształcił, tym razem w Haganę (po
hebrajsku „obrona”). Chociaż organizacja działała nielegalnie, brytyjskie
władze, które już rządziły krajem przez mniej więcej trzy lata, tolerowały ją
jako paramilitarne ramię Jiszuwu. W tym samym roku powstał również
Histadrut, związek zawodowy Żydów w Izraelu, a dwa lata później Agencja
Żydowska, autonomiczne władze Jiszuwu. Obiema kierował Dawid Ben
Gurion, zwierzchnik Hagany.
Ben Gurion przyszedł na świat jako Dawid Józef Grün w 1886 roku
w Płońsku. W młodości poszedł w ślady ojca i został działaczem
syjonistycznym. W 1906 roku wyemigrował do Palestyny i dzięki charyzmie
i determinacji mimo młodego wieku został przywódcą Jiszuwu. Wkrótce
potem zmienił nazwisko na Ben Gurion, na cześć kolejnego przywódcy
powstania przeciwko Rzymianom.
We wczesnych latach działalności Hagana pozostawała pod wpływem
agresywnej postawy Ha-Szomeru. 1 maja 1921 roku arabski tłum
zmasakrował czternastu Żydów w hostelu dla imigrantów w Jafie. Kiedy się
okazało, że w dostaniu się do schroniska pomógł im arabski policjant Tewfik
Bej, Hagana wysłała ekipę, żeby go zlikwidować. 17 stycznia 1923 roku
został zastrzelony na środku ulicy w Tel Awiwie. Według jednego
z uczestników zamachu „kwestią honorową” było to, żeby strzał oddać
z przodu, a nie z tyłu, zamach zaś miał „pokazać Arabom, że ich sprawki nie
zostaną zapomniane i zapłacą za wszystko, nawet jeśli poniewczasie”16.
Członkowie Ha-Szomeru, którzy początkowo przewodzili Haganie,
dopuszczali się nawet aktów przemocy wobec Żydów. Jacob de Haan był
urodzonym w Holandii charedim (ultraortodoksyjnym Żydem) mieszkającym
w Jerozolimie od początku lat dwudziestych XX wieku. Żarliwie propagował
ideę, że tylko Mesjasz może ustanowić państwo żydowskie, jedynie Bóg
może zdecydować, kiedy Żydzi powrócą do swojej dawnej ojczyzny, a ludzie
próbujący przyspieszyć ten proces popełniają ciężki grzech. Innymi słowy,
był zagorzałym antysyjonistą, zaskakująco skutecznie wpływającym na
opinię międzynarodową. Dla Icchaka Ben Cwiego, w owych czasach
czołowego działacza Hagany, Haan stanowił zagrożenie. Dlatego nakazał
jego zabicie.
30 czerwca 1924 roku, zaledwie dzień przed podróżą Haana do Londynu,
gdzie miał poprosić brytyjski rząd o ponowne rozważenie obietnicy
utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie, dwaj zamachowcy strzelili
do niego trzy razy, kiedy wychodził z synagogi przy Rehow Jafo (ulicy)
w Jerozolimie17.
Ben Gurion patrzył nieprzychylnym okiem na podobne akcje18. Rozumiał,
że aby zyskać choćby częściowe poparcie Brytyjczyków dla celów
syjonistów, musi zdyscyplinować i ucywilizować konspiracyjną milicję,
którą miał pod swoim dowództwem. Dlatego po zamordowaniu Haana
brawurowi samotni skrytobójcy przeistoczyli się w członków
zorganizowanych i zhierarchizowanych sił zbrojnych. Ben Gurion rozkazał
zaprzestać zamachów. „Jeśli chodzi o terror indywidualny, to Ben Gurion
konsekwentnie i stale był przeciwko niemu” – wspominał później dowódca
Hagany Israel Galili i przywoływał wiele przypadków, gdy jego przełożony
nie godził się na likwidację wysoko postawionych Arabów, w tym
palestyńskiego przywódcy Al-Hadżdża Muhammada Amina al-Husajniego
i innych członków Wysokiego Komitetu Arabskiego, a także brytyjskich
urzędników, takich jak wysokiej rangi pracownik Brytyjskiego Mandatu
Palestyny, który blokował żydowskie projekty osiedleńcze.
Nie wszyscy ulegali Ben Gurionowi. Abraham Tehomi, człowiek, który
zabił de Haana, pogardzał jego wyważoną taktyką wobec Brytyjczyków
i Arabów i wraz z kilkoma innymi ważnymi postaciami ruchu opuścił
Haganę, by w 1931 roku założyć Irgun Cwai Leumi, Narodową Organizację
Zbrojną, której hebrajski skrót to Ecel. Tą radykalną prawicową grupą
dowodził w latach czterdziestych XX wieku Menachem Begin, który
w 1977 roku zostanie premierem Izraela. W Irgunie również dochodziło do
podziałów, zarówno na tle sporów osobistych, jak i ideologicznych.
Przeciwnicy poglądu Begina, że należy współdziałać z Brytyjczykami w ich
wojnie z nazistami, odłączyli się od organizacji i założyli Lechi. Dla tych
ludzi wszelka kooperacja z Brytyjczykami była niedopuszczalna.
Te dwie dysydenckie grupy popierały, w różnym stopniu, zamachy na
arabskich i brytyjskich wrogów, a także Żydów, których uznano za
niebezpiecznych dla sprawy19. Ben Gurion pozostał na stanowisku, że
selektywnej eliminacji nie można stosować jako broni, i nawet podjął
stanowcze kroki przeciwko tym, którzy łamali jego rozkazy20.
Jednak wraz z końcem drugiej wojny światowej zmieniło się wszystko,
nawet poglądy niewzruszonego Ben Guriona.

Podczas drugiej wojny około trzydziestu ośmiu tysięcy Żydów z Palestyny

zgłosiło się do służby w brytyjskiej armii w Europie. Brytyjczycy sformowali
Brygadę Żydowską, aczkolwiek z pewną niechęcią i dopiero po naciskach
cywilnego kierownictwa Jiszuwu.
Nie wiedząc do końca, co począć z tą jednostką, najpierw wysłali ją na
przeszkolenie do Egiptu. To tam, w połowie roku 1944, żołnierze po raz
pierwszy usłyszeli o nazistowskiej operacji wymordowania wszystkich
Żydów. Kiedy w końcu wysłano ich do Europy, by walczyli we Włoszech
i w Austrii, na własne oczy przekonali się o bestialstwach Holokaustu
i znaleźli się wśród tych, którzy jako pierwsi wysyłali szczegółowe raporty
na ten temat do Ben Guriona i innych przywódców Jiszuwu.
Jednym z tych żołnierzy był Mordechaj Gichon, który później zostanie
współzałożycielem izraelskiego wywiadu wojskowego. Ojcem urodzonego
w 1922 roku w Berlinie Gichona był rosyjski Żyd i syjonista, a jego matka
wywodziła się ze słynnej niemiecko-żydowskiej rodziny i była spokrewniona
z rabinem Leo Baeckiem, będącym jednym z przywódców judaizmu
reformowanego (zwanego również postępowym). Rodzina Gichona
przeniosła się do Palestyny w 1933 roku, po tym, jak Mordechajowi
nakazano w niemieckiej szkole oddać nazistowski salut i zaśpiewać partyjny
hymn.
Wrócił jako żołnierz do zrujnowanej Europy. Jego naród prawie nie istniał,
z domostw pozostały tylko tlące się zgliszcza.
„Żydzi byli poniżani, tratowani, mordowani – zauważył w rozmowie ze
mną. – Wreszcie nadszedł czas, żeby się odpłacić, zemścić. W moich
marzeniach zemsta przybrała formę aresztowania przeze mnie mojego
przyjaciela z Niemiec, Detlefa, syna majora policji. W taki właśnie sposób
Żydzi mieli odzyskać godność”21.
To właśnie poczucie utraconej godności i poniżenie, w takim samym
stopniu jak wściekłość na nazistów, kierowały ludźmi takimi jak Gichon. Po
raz pierwszy spotkał żydowskich uciekinierów na granicy austriacko-
włoskiej. Członkowie brygady nakarmili ich, dali im własne mundury, żeby
ochronić ich przed zimnem, i spróbowali wyciągnąć z nich szczegóły
okropności, jakich doznali22. Pamięta spotkanie z czerwca 1945 roku, kiedy
przyszła do niego pewna uciekinierka.
„Oderwała się od grupy i zagadała do mnie po niemiecku – wspominał. –
Powiedziała: «Wy, żołnierze brygady, jesteście synami Szymona bar Kochby
[wielkiego bohatera drugiej wojny żydowsko-rzymskiej z lat 132–135]. Na
zawsze zapamiętam wasze emblematy i to, co dla nas zrobiliście»”.
 Gichonowi pochlebiło porównanie do Szymona bar Kochby, ale jej
pochwały i wdzięczność napełniły go wstydem i współczuciem. Jeśli oni byli
synami bar Kochby, kim byli Żydzi, którzy godzili się iść na rzeź? Ci
izraelscy chłopcy – wyprostowani, twardzi i silni – postrzegali ocalonych
jako ofiary, którym trzeba pomóc, lecz również jako część europejskiego
żydostwa, które pozwoliło na dokonanie masakry. Uosabiali stereotyp
tchórzliwych, słabych Żydów z diaspory – po hebrajsku galut – którzy
nastawili się na kapitulację, a nie na walkę, nie umieli strzelać ani dzierżyć
broni. To właśnie ten obraz, w jego najbardziej ekstremalnej wersji,
„muzułmana” (w slangu obozowym to słowo oznaczało wychudzonego,
przypominającego szkielet, bliskiego śmierci więźnia), nowi Żydzi z Jiszuwu
odrzucali.
„Trudno mi było pojąć, zresztą do dzisiaj nie mogę tego zrozumieć, jak to
możliwe, że w obozie przebywały dziesiątki tysięcy Żydów, których
pilnowało zaledwie kilku niemieckich strażników, a oni nie stanęli do walki,
byli jak owce prowadzone na rzeź – stwierdził Gichon ponad sześćdziesiąt lat
później. – Dlaczego nie rozszarpali [Niemców] na kawałki? Zawsze
powtarzam, że na Ziemi Izraela nie doszłoby do czegoś takiego. Gdyby te
społeczności miały przywódców wartych tego miana, sprawy potoczyłyby się
zupełnie inaczej”.
Po wojnie syjoniści z Jiszuwu mieli udowodnić zarówno światu, jak i – co
o wiele istotniejsze – sobie, że Żydzi nigdy więcej nie poddadzą się bez
walki. I że nie sprzedadzą tanio żydowskiej krwi. Te sześć milionów zostanie
pomszczonych.
„Uważaliśmy, że nie wolno nam spocząć, póki nie wyrównamy
rachunków. Krew za krew, śmierć za śmierć” – powiedział mi Chanoch
Bartow, ceniony izraelski pisarz, który zaciągnął się do brygady miesiąc
przed swoimi siedemnastymi urodzinami23.
Zemsta (i odpłacenie złem za zło) mogłaby jednak pogwałcić prawo
wojenne i okazać się katastrofalna dla sprawy syjonistycznej. Jak zawsze
praktyczny, Ben Gurion stwierdził publicznie: „Zemsta nie ma dla naszego
narodu większej wartości. I tak nic nie wróci życia pomordowanym
milionom”24.
Mimo to przywódcy Hagany w prywatnych rozmowach przyznawali, że
rozumieją chęć wymierzenia kary, zarówno po to, by zadowolić oddziały
narażone na okropieństwa wojny, jak i dla sprawiedliwości dziejowej
i powstrzymania dalszych prób mordowania Żydów. Dlatego dopuszczali
kroki odwetowe na nazistach i ich sojusznikach25. Natychmiast po wojnie
w obrębie brygady powstała tajna jednostka, zatwierdzona i kontrolowana
przez najwyższe dowództwo Hagany, której istnienie utrzymywano
w tajemnicy przed brytyjskimi dowódcami. Nosiła nazwę Gmul, co po
hebrajsku znaczy „odpłata”. Jej misją była „zemsta, ale nie bandycka
zemsta”, jak to ujęto w tajnej notatce. „Zemsta na esesmanach, którzy brali
udział w rzezi”26.
„Szukaliśmy grubych ryb – przyznał Mordechaj Gichon, łamiąc zmowę
milczenia dowódców Gmulu trwającą ponad sześćdziesiąt lat. – Ważnych
nazistów, którym udało się zrzucić mundury i wrócić do domów”27.
Członkowie Gmulu pracowali pod przykrywką nawet wtedy, gdy
wykonywali swoje normalne obowiązki żołnierskie. Gichon podczas ścigania
nazistów posługiwał się dwiema fałszywymi tożsamościami – niemieckiego
cywila i brytyjskiego majora. Podczas wypraw w przebraniu Niemca
odzyskał archiwa gestapo w Tarvisio, Villachu i Klagenfurcie, pod które
uciekający hitlerowcy podłożyli ogień (na szczęście tylko niewielka część
materiałów spłonęła). Udając brytyjskiego majora, uzyskał mnóstwo nazwisk
od jugosłowiańskich komunistów, którzy sami obawiali się przeprowadzania
ataków odwetowych. Pomogli mu również Żydzi pracujący w amerykańskim
wywiadzie – przekazali informacje o zbiegłych nazistach, które, ich zdaniem,
palestyńscy Żydzi mogli wykorzystać lepiej niż amerykańskie wojsko.
Całkiem niezłe wyniki przynosiło również stosowanie środków
przymusu28. W czerwcu 1945 roku agenci Gmulu znaleźli urodzoną w Polsce
niemiecką parę, która mieszkała w Tarvisio. Żona była zamieszana
w przekazywanie zrabowanych żydowskich dóbr z Austrii i Włoch do
Niemiec. Pomagał jej mąż dowodzący podczas wojny miejscową jednostką
gestapo. Żydowscy żołnierze z Palestyny dali im prosty wybór: współpraca
albo śmierć29.
„Goj pękł i zgodził się na współpracę – wspominał Izrael Karmi, który
przesłuchiwał oboje, a później, po powstaniu Izraela, został dowódcą
żandarmerii wojskowej. – Poleciłem mu sporządzenie listy wszystkich
znanych mu wyższych rangą urzędników, którzy współpracowali z gestapo
i SS. Nazwiska, daty urodzenia, wykształcenie i stanowisko”30.
Okazało się to ogromnym przełomem, uzyskano dziesiątki nazwisk.
Żołnierze Gmulu poszukiwali wszystkich nazistów z listy – niektórych
odnajdywali w miejscowym szpitalu, gdzie leczyli się pod fałszywymi
nazwiskami – a potem zmuszali ich do udzielania dalszych informacji.
Wszystkim Niemcom wmawiali, że jeśli pójdą na współpracę, nic im się nie
stanie, więc większość się na nią godziła. Potem, kiedy już nie byli potrzebni,
członkowie Gmulu zabijali ich i pozbywali się ciał. Nie było sensu
pozostawiać ich przy życiu, aby Brytyjczycy nie wpadli na ślad działań tajnej
jednostki.
Kiedy członkowie jednostki już zweryfikowali jakieś nazwisko,
następował drugi etap: zlokalizowanie celu i zgromadzenie informacji na
potrzeby ostatecznej misji: egzekucji. Tego zadania często podejmował się
Gichon, który przyszedł na świat w Niemczech.
„Żaden z nich mnie nie podejrzewał – powiedział w rozmowie ze mną. –
Mój akcent wskazywał na berlińskie korzenie. Mogłem pójść do sklepu na
rogu, do baru albo nawet zwyczajnie zapukać do drzwi, by przekazać
pozdrowienia od kogoś. W większości przypadków ci ludzie w jakiś sposób
reagowali [na swoje prawdziwe nazwiska] albo nagle milkli, co również
stanowiło swego rodzaju potwierdzenie”31.
Kiedy już nastąpiła pozytywna identyfikacja, Gichon śledził Niemców
i sporządzał dokładne plany ich domów albo innych miejsc, z których
zamierzał ich uprowadzić.
Egzekutorzy pracowali w grupach liczących maksymalnie pięć osób32.
Zwykle mieli na sobie brytyjskie mundury i mówili poszukiwanym, żeby
udali się z nimi na przesłuchanie w jakiejś sprawie. Większość Niemców nie
protestowała. Szalom Giladi, jeden z żołnierzy jednostki, zauważył, że
naziści czasami byli zabijani natychmiast, a niekiedy przewożeni w ustronne
miejsce: „Z czasem wypracowaliśmy ciche, szybkie i skuteczne metody
załatwiania esesmanów, którzy dostali się w nasze ręce” – wspominał.

Każdy, kto kiedykolwiek wchodził na pakę furgonetki, wie, że trzeba

postawić stopę na tylnym stopniu, podciągnąć się, pochylić pod
brezentem, odepchnąć się i wskoczyć do środka. Następnie człowiek
staje niepewnie, próbując odzyskać równowagę.
W chwili gdy Niemiec pojawiał się w wozie, nasz człowiek przypadał
do niego, otaczał ramieniem jego szyję, a potem, trzymając go
w uścisku i dusząc, opadał do tyłu na materac, który pochłaniał każdy
dźwięk. Upadając, zwykle skręcał Niemcowi kark.
 Pewnego dnia z angielskiego obozu niedaleko naszej bazy uciekła
esesmanka. Kiedy Brytyjczycy to odkryli, rozesłali jej więzienne
zdjęcia – en face i z profilu – do wszystkich posterunków wojskowych.
Przeszukaliśmy obóz dla uciekinierów i odnaleźliśmy ją. Kiedy
zwróciliśmy się do niej po niemiecku, chciała nas nabrać, twierdząc, że
zna tylko węgierski. Nie stanowiło to dla nas problemu. Wysłaliśmy do
niej węgierskie dziecko. Podeszło do niej i powiedziało: „Do Palestyny
ma płynąć statek z nielegalnymi imigrantami z Węgier. Spakuj się po
cichu i płyń z nami”. Połknęła haczyk i poszła z nami do ciężarówki.
Podczas tej akcji siedziałem z Zaro [Meir Zorea, późniejszy generał]
z tyłu, a Karmi prowadził. Karmi powiedział nam: „Kiedy dojedziemy
na pustkowie, zatrąbię. To będzie znak, żeby się jej pozbyć”.
I tak właśnie się stało. Jej ostatnim krzykiem było niemieckie: Was ist
los? (Co się dzieje?). Dla pewności, że zginie, Karmi ją zastrzelił,
a potem upozorowaliśmy gwałt.
W większości przypadków dowoziliśmy hitlerowców do fortyfikacji
w górach. Były tam opuszczone jaskinie. Większość Niemców przed
egzekucją traciła całą swoją butę, kiedy słyszeli, że jesteśmy Żydami.
„Zlitujcie się, mam żonę i dzieci!” – krzyczeli. Ciekawe, ile podobnych
okrzyków słyszeli w obozach koncentracyjnych z ust żydowskich
ofiar33.

Operacja trwała zaledwie trzy miesiące, od maja do lipca34. W tym czasie

członkowie Gmulu zabili od stu do dwustu osób. Niektórzy historycy
badający tę akcję utrzymują, że metody służące ustalaniu tożsamości ofiar
były niewystarczające i życie straciło wielu niewinnych ludzi35. Dowodzą, że
oddziały Gmulu często wykorzystywano jako narzędzie osobistej zemsty;
w innych przypadkach po prostu dokonywano błędnych identyfikacji.
Akcje Gmulu przerwano, gdy Brytyjczycy, którzy otrzymywali od
niemieckich rodzin zgłoszenia o zaginięciach, zrozumieli, co się dzieje36.
Postanowili nie wszczynać śledztwa, tylko przenieść żydowską brygadę do
Belgii i Holandii, z dala od Niemców. Równocześnie dowództwo Hagany
wydało stanowczy rozkaz zaprzestania operacji odwetowych. Nowym celem
brygady (według Hagany, nie Brytyjczyków) miały być opieka nad
ocalonymi z Holokaustu, pomoc w organizowaniu imigracji uciekinierów do
Palestyny (mimo protestów Brytyjczyków) i zawłaszczanie broni dla
Jiszuwu.

Mimo wszystko przywódcy Hagany nie zrezygnowali tak do końca z akcji

odwetowych. Uznali, że operacje, które zostały wstrzymane w Europie, będą
kontynuowane w Palestynie.
Na początku wojny Brytyjczycy wydalili stamtąd członków niemieckiej
sekty protestanckiej Tempelgesellschaft. Powodem były ich narodowość
i nazistowskie sympatie. Wielu z nich włączyło się w działania wojenne
i brało udział w prześladowaniach i eksterminacji Żydów. Po wojnie
niektórzy wrócili do swoich dawnych domów w Saronie, dzielnicy w sercu
Tel Awiwu, a także do innych miejsc.
Przywódcą sekty w Palestynie był Gotthilf Wagner, bogaty
przemysłowiec, w czasie wojny wspomagający Wehrmacht i gestapo37.
Ocalony z holokaustu Szalom Friedman, który podczas wojny udawał
węgierskiego księdza, wspominał, że w 1944 roku spotkał Wagnera.
„Przechwalał się, że dwukrotnie był w Auschwitz i Buchenwaldzie. Podczas
jego pobytu w Auschwitz Niemcy mieli zebrać dużą grupę Żydów, tych
najmłodszych, i oblać ich płynem łatwopalnym. Powiedział mi: «Spytałem
ich, czy wierzą w piekło na ziemi, a kiedy ich podpalili, dodałem, że taki
właśnie los czeka ich braci w Palestynie»”38. Po wojnie Wagner próbował
zapewnić organizacji powrót do Palestyny.
Rafi Eitan, syn żydowskich pionierów przybyłych z Rosji, miał wówczas
siedemnaście lat.
„Oto triumfujący Niemcy, którzy byli członkami partii nazistowskiej
i zaciągnęli się do Wehrmachtu i SS, chcieli powrócić do swoich domów,
podczas gdy wszystkie żydowskie domy uległy zniszczeniu” – powiedział
w rozmowie ze mną39.
Eitan należał do siedemnastoosobowego oddziału wydzielonego ze
„specjalnej kompanii” Hagany i wysłanego do likwidacji Wagnera na rozkaz
naczelnego dowództwa organizacji40. Szef Sztabu Generalnego Hagany
Icchak Sade wiedział, że nie będzie to regularna operacja wojskowa, i wybrał
dwóch ludzi, którzy mieli dokonać egzekucji41. Na zachętę opowiedział im
o człowieku, którego zastrzelił w Rosji w odwecie za pogrom42.
22 marca 1946 roku, po zebraniu materiałów wywiadowczych, oddział
zaczaił się na Wagnera w Tel Awiwie43. Zmusili go do zjechania na
piaszczystą działkę przy ulicy Lewinskiego 123 i zastrzelili. Podziemna
radiostacja Hagany, Kol Israel (Głos Izraela), ogłosiła nazajutrz: „Okryty
niesławą nazista Gotthilf Wagner, lider niemieckiej społeczności
w Palestynie, został stracony wczoraj przez członków hebrajskiego
podziemia. Niech będzie wszystkim wiadomo, że stopa żadnego nazisty nie
postanie na Ziemi Izraela”.
Niedługo później bojownicy Hagany zabili dwóch innych członków sekty
w Galilei i jeszcze dwóch w Hajfie, gdzie Tempelgesellschaft również miało
swoje przyczółki.
„Przyniosło to natychmiastowy efekt – wspominał Eitan. – Członkowie
Towarzystwa Tempel zniknęli z kraju, zostawiając cały dobytek, i nigdy
więcej już się nie pojawili”44. Wkrótce Sarona, dzielnica Tel Awiwu,
w której mieszkali, stała się siedzibą izraelskich sił wojskowych i służb
specjalnych, a Eitan, który w wieku siedemnastu lat dokonał pierwszej
egzekucji, pomagał w tworzeniu jednostki Mossadu do spraw selektywnej
eliminacji.
Zabójstwa członków sekty nie były jedynie kontynuacją akcji odwetowych
wymierzonych w nazistów w Europie, oznaczały również poważną zmianę
strategii. Holokaust nauczył nowych Żydów z Palestyny, że zawsze będzie
grozić im zagłada, że nie ma co liczyć na obronę ze strony innych, że
jedynym sposobem na zapewnienie bezpieczeństwa jest utworzenie
niepodległego państwa. Ludzie żyjący w ciągłym poczuciu zagrożenia są
gotowi podjąć wszelkie środki, nawet te najbardziej radykalne, aby zapewnić
sobie bezpieczeństwo, i zastosują się do międzynarodowego prawa tylko
w niewielkim stopniu, jeśli w ogóle.
Ben Gurion i inni przywódcy Hagany uznali selektywną eliminację,
działania partyzanckie i ataki terrorystyczne za dodatkowe narzędzia walki,
wykraczające poza naciski polityczne i propagandę, które zawsze stosowali,
żeby osiągnąć cel w postaci państwowości i jej zachowania. Środki, których
jeszcze kilka lat wcześniej używały jedynie wyrzutki z Lechi i Irgunu, teraz
zaczęły być postrzegane przez polityków głównego nurtu jako realne
rozwiązania.
Początkowo jednostki Hagany zabijały Arabów odpowiedzialnych za
śmierć żydowskich cywilów45. Potem głównodowodzący rozkazali
utworzenie „specjalnej kompanii”, która miała rozpocząć „operacje terroru
osobistego”, co stanowiło termin używany wówczas przez funkcjonariuszy
brytyjskiego CID-u zwalczających żydowskie podziemie i działających
przeciwko żydowskiej emigracji do Ziemi Izraela46. Rozkazano „wysadzanie
ośrodków brytyjskiego wywiadu, które uniemożliwiały Żydom zdobywanie
broni”, i „podejmowanie akcji odwetowych, ilekroć brytyjskie sądy
wojskowe będą skazywać członków Hagany na śmierć”.
Ben Gurion przewidywał, że już niedługo w Palestynie powstanie państwo
żydowskie i nowy naród z miejsca zostanie zmuszony do walki z Arabami
w Palestynie oraz odpierania ataków armii sąsiednich państw arabskich.
Dlatego dowództwo Hagany w tajemnicy zaczęło przygotowywać się do
wojny i w ramach tych przygotowań zarządziło akcję o kryptonimie „Szpak”
(hebr. Zarzir), której celem było zgładzenie przywódców arabskiej
społeczności w Palestynie.

Podczas gdy Hagana dopiero rozważała śmielsze stosowanie selektywnej

eliminacji, radykalne podziemie prowadziło już operacje tego typu na szeroką
skalę, usiłując wypchnąć Brytyjczyków z Palestyny.
Icchak Szamir, wówczas dowódca Lechi, postanowił zlikwidować nie
tylko najważniejsze postacie Mandatu Palestyny, zabijając funkcjonariuszy
CID-u i podejmując kilka prób zlikwidowania komendanta policji
w Jerozolimie Michaela Josepha McConnella oraz wysokiego komisarza
brytyjskiej Palestyny sir Harolda MacMichaela – lecz także Anglików
mieszkających w innych krajach, którzy stanowili zagrożenie dla jego
politycznych celów47. Na przykład Waltera Edwarda Guinnessa, oficjalnie
zwanego lordem Moyne, wiceministra-rezydenta w Kairze, który wówczas
znajdował się pod brytyjskim zarządem48. Żydzi w Palestynie uważali
Moyne’a za zagorzałego antysemitę, stale wykorzystującego swoją pozycję
do osłabienia Jiszuwu przez znaczące zmniejszanie kwot imigracyjnych dla
ocalonych z Holokaustu.
Dlatego Szamir zlecił zlikwidowanie Moyne’a49. Wysłał dwóch
bojowników Lechi, Elijahu Hakima i Elijahu Bet-Zuriego, do Kairu. Czekali
przy drzwiach domu lorda. Kiedy ten przyjechał (wraz z nim w samochodzie
był jego sekretarz), Hakim i Bet-Zuri podbiegli do auta. Jeden z nich
wyciągnął pistolet, wycelował w głowę Brytyjczyka i wystrzelił trzy razy.
Moyne złapał się za szyję.
– Strzelają do nas! – krzyknął, po czym osunął się na siedzeniu. Jednak
akcja okazała się straszną amatorszczyzną. Szamir zalecił młodym
egzekutorom ucieczkę samochodem, ale oni wybrali powolne rowery.
Egipska policja bez trudu ich zatrzymała i obydwaj zostali osądzeni, skazani
i pół roku później powieszeni.
Zabójstwo to miało znaczący wpływ na postępowanie brytyjskich
urzędników, chociaż nie taki, jakiego oczekiwał Szamir. W przyszłości
przywódcy Izraela jeszcze nieraz się przekonają, że niezmiernie trudno jest
przewidzieć, jak potoczy się historia po tym, gdy ktoś został zabity strzałem
w głowę.
Bezbrzeżne zło Holokaustu, próba eksterminacji całego narodu, sprawiło,
że na Zachodzie rosło poparcie dla sprawy syjonistycznej. Z pewnych źródeł
wynika, że w pierwszym tygodniu listopada 1944 roku premier Wielkiej
Brytanii Winston Churchill zmusił swój gabinet do wsparcia wysiłków
zmierzających do utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Przekonał
kilka wpływowych osób do pomocy przy tej inicjatywie – w tym lorda
Moyne’a. Można zatem przypuszczać, że gdyby nie interwencja Lechi,
Churchill zjawiłby się na konferencji w Jałcie z jasną, pozytywną wizją
przyszłości państwa żydowskiego. Jednak po zabójstwie w Kairze określił
napastników mianem „nowego gangu” i ogłosił, że jeszcze raz przemyśli
swoje stanowisko50.
Tymczasem zamachy nie ustawały. 22 lipca 1946 roku członkowie Irgunu
Menachema Begina podłożyli trzysta pięćdziesiąt kilogramów materiałów
wybuchowych w południowym skrzydle hotelu King David w Jerozolimie,
gdzie mieściły się siedziby administracji Brytyjskiego Mandatu Palestyny
oraz wojska i wywiadu. Ostrzegawczy telefon z Irgunu prawdopodobnie
potraktowano jako głupi dowcip i nie ewakuowano budynku. W wyniku
potężnej eksplozji zginęło dziewięćdziesiąt jeden osób, a czterdzieści pięć
zostało rannych.
Nie było to zabójstwo pogardzanego brytyjskiego urzędnika ani atak
partyzancki na posterunek policji. Tym razem był to otwarty atak
terrorystyczny, wymierzony w cywilów znajdujących się w budynku. Co
gorsza, wśród ofiar nie brakowało Żydów.
Wybuch w King David Hotel stał się zarzewiem gorącej dyskusji w łonie
Jiszuwu. Ben Gurion natychmiast potępił członków Irgunu i nazwał ich
„wrogami narodu żydowskiego”.
Nie powstrzymało to jednak ekstremistów.
Trzy miesiące później, 31 października, komórka Lechi, raz jeszcze
działając na własną rękę, bez zgody i wiedzy Ben Guriona, podłożyła bombę
w brytyjskiej ambasadzie w Rzymie51. Budynek uległ poważnym
zniszczeniom, ponieważ jednak do akcji doszło w nocy, rany odnieśli tylko
strażnik i dwóch włoskich przechodniów.
Niemal natychmiast po tym zdarzeniu Lechi wysłało paczki z ładunkami
wybuchowymi do wszystkich członków rządu w Londynie52. Z jednej strony
akcja okazała się spektakularną klęską (ani jedna przesyłka nie
eksplodowała), z drugiej jednak stało się jasne, jakie są zamiary Lechi,
a także jakimi dysponuje siłami. Z akt MI5, brytyjskiej służby
bezpieczeństwa, wynika, że terroryzm syjonistyczny uważano w tamtych
czasach za najpoważniejsze zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego
kraju – groźniejsze nawet od działań Związku Radzieckiego. Komórki Irgunu
w Wielkiej Brytanii znalazły się pod obserwacją, żeby, jak to określono
w jednej z notatek służbowych MI5, „zbić psa w jego własnej budzie”.
Informatorzy brytyjskiego wywiadu ostrzegali przed falą ataków na
„wybranych VIP-ów”, wśród nich ministra spraw zagranicznych Ernesta
Bevina, a nawet samego premiera Clementa Attlee53. W pochodzącym
z 1947 roku raporcie brytyjski wysoki komisarz wymieniał liczbę ofiar
z poprzednich dwóch lat: zginęło stu siedemdziesięciu sześciu pracowników
Brytyjskiego Mandatu Palestyny i cywilów.
„Jedynie te akcje, te egzekucje zmusiły Brytyjczyków do odejścia –
stwierdził Dawid Szomron dziesiątki lat po zastrzeleniu Toma Wilkina na
ulicy Jerozolimy. – Gdyby [Abraham] Stern nie zapoczątkował wojny,
państwo Izrael mogłoby nie powstać”54.
Nie wszyscy zgodziliby się z tym stwierdzeniem. Kurczące się imperium
brytyjskie wycofywało się z większości kolonii, w tym z wielu krajów,
w których nie dochodziło do zamachów terrorystycznych. Robiło to
z powodów ekonomicznych i z racji żądań coraz silniejszych ruchów
niepodległościowych. Przykładem mogą być Indie, gdzie ruch
niepodległościowy rozwinął się mniej więcej w tym samym czasie. Niemniej
Szomron i jemu podobni są przekonani, że to ich męstwo i stosowane przez
nich drastyczne metody doprowadziły do odejścia Brytyjczyków.
To właśnie ludzie uczestniczący w tej krwawej podziemnej walce –
partyzanci, skrytobójcy, terroryści – mieli odegrać kluczową rolę w procesie
powstawania sił zbrojnych i służb specjalnych nowego izraelskiego państwa.
 2
NARODZINY TAJNEGO ŚWIATA

29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów

Zjednoczonych przegłosowało podział Palestyny i utworzenie suwerennego
państwa żydowskiego. Choć podział miał wejść w życie dopiero pół roku
później, ataki Arabów zaczęły się już następnego dnia po przyjęciu rezolucji.
Hasan Salama, dowódca palestyńskich wojsk na południu kraju, zasadził się
wraz ze swoimi żołnierzami na dwa izraelskie autobusy niedaleko miasta
Petach Tikwa. Zabili ośmioro pasażerów, a wielu innych ranili1. Dzień po
tym ataku Salama stanął na głównym placu arabskiego portowego miasta
Jafa.
– Palestyna spłynie krwią – obiecał swoim rodakom. Obietnicy dotrzymał:
w ciągu następnych dwóch tygodni życie straciło czterdziestu ośmiu Żydów,
a stu pięćdziesięciu pięciu zostało rannych2.
Salama, który stał na czele pięciuset partyzantów i przeprowadzał nawet
bezpośrednie ataki na Tel Awiw, w świecie arabskim stał się bohaterem
wychwalanym pod niebiosa przez prasę3. Egipskie pismo „Al-Musawar”
w numerze z 12 stycznia 1948 roku opublikowało ogromną fotografię
wojskowego odwiedzającego swoich podkomendnych. Towarzyszył jej
nagłówek: BOHATERSKI HASAN SALAMA, DOWÓDCA POŁUDNIOWEGO
FRONTU.
Ben Gurion był przygotowany na tego rodzaju ataki. Palestyńskich
Arabów uważał za wrogów, a Brytyjczyków (którzy rządzili aż do
formalnego podziału kraju w maju 1948 roku) – za ich wspólników. Żydzi
mogli polegać tylko na sobie i swojej obronie. Większość oddziałów Hagany
była kiepsko przeszkolona i niewystarczająco zaopatrzona, broń
przechowywano w ukryciu, żeby uniknąć skonfiskowania jej przez
Brytyjczyków. W skład tych oddziałów wchodzili mężczyźni i kobiety
służący przedtem w brytyjskiej armii, wzmocnieni przez nowych imigrantów
ocalonych z Holokaustu (niektórzy walczyli w Armii Czerwonej), ale
połączone wojska państw arabskich zdecydowanie przewyższały je liczebnie.
Ben Gurion zdawał sobie sprawę, że CIA i inne służby wywiadowcze są
przekonane, iż Żydzi ugną się przed atakami Arabów. Nawet niektórzy z jego
ludzi wątpili w zwycięstwo. Jednak on sam, przynajmniej oficjalnie, wyrażał
przekonanie o wygranej Hagany.
Żeby w jakiś sposób zniwelować różnicę liczebną, dowódcy Hagany
postanowili wybierać cele zapewniające maksymalną skuteczność. Zgodnie
z tą koncepcją miesiąc po rozpoczęciu wojny główne dowództwo dało sygnał
do rozpoczęcia operacji „Szpak” i wyznaczyło dwudziestu trzech
przywódców palestyńskich Arabów, których należało wziąć na celownik4.
Misji, według słów szefa Sztabu Generalnego Hagany Ja’akowa Doriego,
przyświecały trzy cele: „Likwidacja lub pojmanie przywódców arabskich
partii politycznych; uderzenie w ośrodki władzy; atak na arabskie obiekty
handlowe i przemysłowe”.
Na samym szczycie listy znalazł się Hasan Salama. W 1936 roku Salama
pomagał Al-Hadżdży Muhammadowi Aminowi al-Husajniemu, wielkiemu
muftiemu Jerozolimy i przywódcy duchowemu palestyńskich Arabów
w Wielkiej Rewolucji Arabskiej, podczas której arabscy partyzanci przez trzy
lata atakowali zarówno Brytyjczyków, jak i Żydów.
Tak al-Husajni, jak i Salama uciekli, gdy Brytyjski Mandat Palestyny
umieścił ich na liście najbardziej poszukiwanych przestępców. W 1942 roku
połączyli siły z SS i Abwehrą, niemieckim wywiadem i kontrwywiadem
wojskowym, przy operacji „Atlas”. Był to niezwykle ambitny plan,
zakładający zrzucenie na spadochronach na terytorium Palestyny niemieckich
i arabskich komandosów, którzy mieli zatruć wodę w Tel Awiwie, żeby zabić
jak najwięcej Żydów i pobudzić miejscowych Arabów do udziału w świętej
wojnie z brytyjskimi okupantami5. Akcja spaliła na panewce, gdy
Brytyjczycy, którzy złamali kod Enigmy, złapali Salamę i czterech innych
komandosów zaraz po ich wylądowaniu w pustynnym wąwozie nieopodal
Jerycha 6 października 1944 roku.
Po drugiej wojnie światowej Brytyjczycy uwolnili Salama i al-Husajniego.
Pracownicy departamentu politycznego Agencji Żydowskiej, która
nadzorowała większą część tajnych akcji Jiszuwu w Europie, w latach 1945–
1948 kilkakrotnie odnajdywali i próbowali zabić tego drugiego6. Motywem
po części była zemsta za przymierze muftiego z Hitlerem, ale również obrona
przed atakami: mimo że al-Husajni przebywał na emigracji, to jednak wciąż
aktywnie uczestniczył w przygotowywaniu zamachów na żydowskie osady
w północnej Palestynie i na żydowskich przywódców. Z powodu braku
odpowiednio wyszkolonej służby wywiadowczej żadna z prób jego
likwidacji się nie powiodła.
Pościg za Salamą, pierwsza akcja Hagany z wykorzystaniem nowoczesnej
techniki, rozpoczął się nader obiecująco7. Jednostka wchodząca w skład
SHAI, działu wywiadu Hagany, i dowodzona przez Issera Harela, zaczęła
podsłuchiwać linię telefoniczną łączącą Jafę z resztą kraju. Niedaleko szkoły
rolniczej Mikwe Jisra’el Harel postawił szopę, którą zapełnił sekatorami
i kosiarkami. Jednak pod podłogą ukrył urządzenia podsłuchowe podpięte
pod linie telefoniczne Jafy. „Do końca życia nie zapomnę wyrazu twarzy
znającego arabski agenta SHAI, który nałożył słuchawki na uszy i zaczął
słuchać pierwszej rozmowy – pisał Harel w swoich wspomnieniach. –
Otworzył usta ze zdziwienia i zaczął machać gwałtownie ręką, żeby uciszyć
pozostałych, którzy w napięciu czekali […]. Linie buzowały od rozmów,
które przywódcy polityczni i dowódcy wojskowi prowadzili ze swoimi
kolegami”. Jednym z mówiących okazał się Salama. Funkcjonariusze SHAI
dowiedzieli się, że wybiera się do Jafy. Dowództwo Hagany postanowiło
zastawić na niego pułapkę, zagradzając drogę, którą miał jechać, zwalonym
drzewem.
Jednak zasadzka nie wypaliła i wcale nie była to ostatnia porażka, jakiej
doznali Żydzi. Salamie udawało się uchodzić z życiem z rozlicznych prób
zamachu, aż w końcu padł w walce, a jego zabójca nie miał pojęcia, kto był
jego ofiarą8. Niemal wszystkie pozostałe akcje selektywnej eliminacji
przeprowadzone w ramach operacji „Szpak” nie udały się z powodu
niedostatecznego rozpoznania wywiadowczego lub braku profesjonalizmu
i nieporadności niedoświadczonych uczestników.

Jedyne akcje zakończone sukcesem przeprowadziły dwie elitarne jednostki

Hagany. Obie wchodziły w skład Palmachu, sił specjalnych organizacji; tylko
one mogły pochwalić się dobrze wyszkolonymi żołnierzami i przyzwoitym
uzbrojeniem. Pierwszą z tych jednostek była Paljam („kompania morska”),
a drugą – Ha-Machlaka Ha-Arawit („pluton arabski”), tajny oddział
komandosów, którego członkowie działali przebrani za Arabów.
Zaraz po opuszczeniu kraju przez Brytyjczyków członkowie Paljamu mieli
uderzyć na Hajfę, najważniejszy port morski Palestyny, aby przejąć jak
najwięcej broni i ekwipunku, które Brytyjczycy zaczęli wywozić, a zarazem
uniemożliwić to samo Arabom.
„Skoncentrowaliśmy się na arabskich nabywcach broni w Hajfie i na
północy. Znajdowaliśmy ich i zabijaliśmy” – wspominał Awraham Dar,
jeden z członków Paljamu9. Dar, dla którego angielski był językiem
ojczystym, i dwaj inni członkowie jednostki udawali brytyjskich żołnierzy
chcących sprzedać Palestyńczykom za ogromną sumę kradziony sprzęt. Do
transakcji miało dojść nieopodal opuszczonego młyna na obrzeżach arabskiej
wioski.
Kiedy przyjechali Palestyńczycy, trzech Żydów w brytyjskich mundurach
było już na miejscu. Czterech innych ukrywało się w pobliżu i czekało na
sygnał. W końcu wyskoczyli z kryjówki i zatłukli Arabów metalowymi
rurami. „Baliśmy się, że wystrzały obudzą sąsiadów, dlatego
zdecydowaliśmy się na cichą akcję” – powiedział mi Dar.
Pluton arabski utworzono, kiedy szefowie Hagany uznali, że potrzebują
wyszkolonych bojowników, którzy będą umieli działać daleko za liniami
wroga, zbierać tam informacje, dokonywać aktów sabotażu i przeprowadzać
akcje selektywnej eliminacji10. Szkolenie tych ludzi (większość stanowili
imigranci z ziem arabskich) obejmowało taktykę i podkładanie ładunków
wybuchowych, ale również intensywny kurs zwyczajów islamskich
i arabskich. Nazywano ich mista’arwimami (tak w niektórych krajach
arabskich określano Żydów, którzy praktykowali religię żydowską, lecz
przypominali Arabów pod innymi względami – ubioru, języka, zwyczajów
i tak dalej).
Współpraca między tymi dwiema jednostkami specjalnymi doprowadziła
do próby zamachu na Muhammada Nimra al-Khatiba, przywódcę islamskich
organizacji w Palestynie, jednego z głównych celów operacji „Szpak” ze
względu na jego znaczący wpływ na Palestyńczyków11. Mista’arwimowie
mogli się swobodnie przemieszczać, nie wzbudzając podejrzeń Brytyjczyków
ani Arabów. W lutym 1948 roku zaczaili się na al-Khatiba, kiedy wracał
z Damaszku samochodem pełnym amunicji. Został poważnie ranny, wyjechał
z Palestyny i wycofał się z aktywnego życia politycznego12.
Kilka dni później Awraham Dar usłyszał od jednego ze swoich
informatorów obracających się wśród robotników portowych, że grupa
Arabów w kawiarni rozmawiała o planach wysadzenia w powietrze pojazdu
pełnego materiałów wybuchowych w zatłoczonej żydowskiej części Hajfy.
Miał do tego posłużyć brytyjski ambulans, który stał w warsztacie
samochodowym przy ulicy Nazaretańskiej, w arabskiej części miasta.
Mista’arwimowie umieścili w ciężarówce bombę i pojechali do dzielnicy
arabskiej, udając robotników naprawiających pękniętą rurę. Zaparkowali
zaraz przy ścianie warsztatu.
– Co wy tu robicie? Tu nie wolno parkować! Zabierajcie tę ciężarówkę! –
krzyknął do nich po arabsku jakiś mężczyzna.
– Zaraz jedziemy, ale najpierw musimy zająć się wyciekiem –
odpowiedzieli, po czym dodali kilka siarczystych przekleństw. Odeszli do
czekającego na nich samochodu, a kilka minut później ich bomba wybuchła,
co wywołało również detonację materiałów wybuchowych w ambulansie.
Zginęło pięciu Arabów13.

14 maja 1948 roku Ben Gurion ogłosił powstanie nowego państwa, Izraela,
i został jego pierwszym premierem oraz ministrem obrony. Dobrze wiedział,
czego się spodziewać.
Przed laty tworzył siatkę informatorów w krajach arabskich. Teraz, trzy
dni przed powstaniem Izraela, Reuwen Sziloah, dyrektor departmentu
politycznego Agencji Żydowskiej, poinformował go, że „państwa arabskie
ostatecznie podjęły decyzję o jednoczesnym ataku 15 maja […]. Liczą na
nasz brak ciężkiego uzbrojenia i lotnictwa”14. Sziloah podał przy tym
szczegóły spodziewanego najazdu.
Informacje okazały się prawdziwe. O północy, tuż po proklamowaniu
państwowości, Izrael zaatakowało siedem armii15. Znacznie przewyższały
liczebnie siły izraelskie i były zdecydowanie lepiej wyposażone, dlatego
udało im się odnieść znaczące sukcesy: zdobyły osady i zabiły wielu ludzi16.
Sekretarz generalny Ligi Państw Arabskich Abd ar-Rahman Azzam
stwierdził: „To będzie wojna siejąca wielkie spustoszenie, masakra, którą
będzie się pamiętać tak, jak pamięta się rzezie dokonane przez Mongołów
i krzyżowców”17.
Jednak Żydzi – oficjalnie zwani odtąd Izraelczykami – pospiesznie się
przegrupowali, a nawet przeszli do ofensywy. Po miesiącu, dzięki
pośrednictwu specjalnego wysłannika ONZ-u hrabiego Folkego
Bernadotte’a, zawarto rozejm. Obie strony były wyczerpane i potrzebowały
odpoczynku oraz uzupełnienia zapasów. Kiedy wznowiono walki, szala
zwycięstwa przechyliła się na stronę Izraelczyków i dzięki znakomitej pracy
wywiadu i dowództwa, a także pomocy wielu ocalonych z Holokaustu,
którzy dopiero co przyjechali z Europy, zdołali oni doprowadzić do
wycofania się wojsk arabskich i ostatecznie zdobyli większe terytorium niż
to, które Organizacja Narodów Zjednoczonych zamierzała przeznaczyć na
państwo izraelskie.
Chociaż Izraelowi udało się odeprzeć przeważające siły wroga, Ben
Gurion wcale nie podchodził ze zbytnim optymizmem do tymczasowego
zwycięstwa raczkujących izraelskich sił zbrojnych18. Arabowie przegrali
pierwsze bitwy, lecz nadal odmawiali uznania nowej państwowości – i to
zarówno ci zamieszkujący Palestynę, jak i ci z sąsiednich państw arabskich.
Zaprzysięgli zniszczenie Izraela i powrót uchodźców do domów19.
Ben Gurion wiedział, że żołnierzom nie uda się bronić długich, wijących
się granic nowego państwa jedynie gołymi rękami. Dlatego też z pozostałości
SHAI, wywiadu Hagany, zaczął tworzyć agencję wywiadowczą odpowiednią
dla uznanego państwa.
7 czerwca wezwał najbliższych współpracowników, na czele z Sziloahem,
do swojej siedziby w byłej kolonii sekty Tempelgesellschaft w Tel Awiwie.
„Wywiad jest jednym z narzędzi wojskowych i politycznych, których pilnie
potrzebujemy w tej wojnie – napisał Sziloah w notatce służbowej do Ben
Guriona. – Powinien stać się trwałym narzędziem również w czasach
pokoju”.
Premiera nie trzeba było przekonywać20. W końcu zaskakujące powstanie
państwa i jego obrona w znacznym stopniu wynikały ze skutecznego
wykorzystania technik wywiadowczych.
Tego dnia zarządził utworzenie trzech agencji21. Pierwszą był Departament
Wydziału Operacyjnego Sztabu Generalnego, później powszechnie znany
pod hebrajskim skrótem Aman. Drugą – Szin Bet (skrót od: Służba
Bezpieczeństwa), odpowiedzialna za bezpieczeństwo wewnętrzne i będąca
czymś pośrednim między amerykańskim FBI a brytyjskim MI5 (organizacja
zmieniła później nazwę na Izraelska Agencja Bezpieczeństwa, jednak
większość Izraelczyków wciąż stosuje jej skrót Szabak lub częściej, jak w tej
książce, Szin Bet). I trzecia – departament polityczny, który z Agencji
Żydowskiej został przeniesiony do nowo powstałego Ministerstwa Spraw
Zagranicznych Izraela i miał zajmować się agentami zagranicznymi oraz
gromadzeniem materiałów wywiadowczych. Agencje zajęły opuszczone
domy członków Tempelgesellschaft w dzielnicy Sarona, nieopodal
Ministerstwa Obrony. Siedziba Ben Guriona znajdowała się pośrodku.
Wydawało się, że służby będą doskonale zorganizowane22.
Jednak w pierwszych miesiącach i latach nic do końca nie grało. Jednostki
agencji Hagana zostały wchłonięte przez różne służby, potem zaś uległy
dezorganizacji i zostały ponownie wchłonięte przez inne agencje. Jeśli dodać
do tego ciągłą walkę o wpływy i potyczki wynikające z rozbuchanego ego
ludzi, którzy byli w zasadzie rewolucjonistami, nic dziwnego, że
w podziemiu szpiegowskim panował chaos. „To były ciężkie lata –
powiedział mi Isser Harel, jeden z ojców założycieli izraelskiego wywiadu. –
Musieliśmy stworzyć państwo i je obronić. [Ale] struktura służb i podział
pracy nie zależały od racjonalnej oceny sytuacji, wszystko odbywało się bez
dyskusji z odpowiednimi ludźmi, w nieco dyletancki i konspiracyjny
sposób”23.
W normalnych warunkach szefowie wyznaczyliby wyraźne granice
i procedury, a oficerowie operacyjni cierpliwie przez całe lata pielęgnowaliby
źródła informacji. Jednak Izrael nie mógł sobie pozwolić na taki luksus.
Akcje jego wywiadu organizowano w pośpiechu i pod presją, podczas gdy
młody kraj walczył o przetrwanie.

Pierwsze wyzwanie, przed którym stanęli szpiedzy Ben Guriona, było natury
wewnętrznej: niektórzy Żydzi jawnie przeciwstawiali się władzy, wśród nich
zaś niedobitki członków prawicowych ruchów podziemnych. Skrajnym
przykładem była sprawa „Altaleny” z 1948 roku. Statek o tej nazwie,
transportujący z Europy uzbrojenie dla Irgunu, miał właśnie dopłynąć do
brzegów Izraela. Na pokładzie oprócz broni znajdowali się też imigranci.
Jednak organizacja odmówiła przekazania ładunku armii nowego państwa,
upierając się, że część dostarczy swoim wciąż czynnym jednostkom. Ben
Gurion, którego poinformowali o tym planie agenci działający w Irgunie,
rozkazał, aby statek przejąć siłą. Podczas walk „Altalena” została zatopiona,
a śmierć poniosło szesnastu bojowników Irgunu i trzech żołnierzy Sił
Obronnych Izraela. Niedługo potem siły bezpieczeństwa urządziły w całym
kraju obławę na członków Irgunu, w wyniku której aresztowały dwustu
z nich, co ostatecznie położyło kres istnieniu organizacji24.
Icchak Szamir i agenci Lechi pod jego dowództwem również nie
podporządkowali się względnie umiarkowanemu Ben Gurionowi. Latem,
w czasie trwania rozejmu, wysłannik Organizacji Narodów Zjednoczonych
Bernadotte sporządził wstępny plan pokojowy, który miał zakończyć walki.
Jednak Szamir i członkowie Lechi nie zaakceptowali go, a Bernadotte został
oskarżony o kolaborację z nazistami podczas drugiej wojny światowej
i o przygotowanie propozycji, która niekorzystnie zmieni granice Izraela,
ponieważ przyzna większość pustyni Negew i Jerozolimy Arabom i odda
port w Hajfie oraz lotnisko w Lodzie pod kontrolę międzynarodową, jak
również zobowiąże państwo izraelskie do przyjęcia z powrotem trzystu
tysięcy arabskich uchodźców, czego kraj by po prostu nie przetrwał.
Lechi rozlepiło na ulicach miast ostrzeżenie: RADZIMY AGENTOWI
BERNADOTTE’OWI, ŻEBY TRZYMAŁ SIĘ Z DALA OD NASZEGO
KRAJU25. Podziemne radio posunęło się jeszcze dalej: „Hrabia skończy jak
lord” (stanowiło to aluzję do śmierci lorda Moyne’a). Bernadotte zignorował
ostrzeżenia, a nawet zarządził, żeby obserwatorzy ONZ nie byli uzbrojeni.
„Chroni nas flaga Organizacji Narodów Zjednoczonych” – stwierdził.
Przekonany, że plan wysłannika zostanie zaakceptowany, Szamir wydał
rozkaz zabicia Bernadotte’a. 17 września, cztery miesiące po proklamowaniu
państwowości i dzień po przedstawieniu przez Bernadotte’a planu Radzie
Bezpieczeństwa ONZ, jechał on ze świtą w konwoju trzech białych sedanów
marki DeSoto z siedziby ONZ do dzielnicy Rehawia w żydowskiej
Jerozolimie, kiedy nagle drogę zagrodził im dżip. Wyskoczyło z niego trzech
młodych ludzi w wojskowych czapkach. Dwóch z nich przestrzeliło opony
pojazdów, natomiast trzeci, Jehoszua Cohen, otworzył drzwi samochodu,
którym jechał Bernadotte, i otworzył ogień z pistoletu maszynowego MP40.
Pierwsze kule dosięgły mężczyzny siedzącego przy wysłanniku ONZ,
francuskiego pułkownika André Serota, jednak już następne trafiły hrabiego
w pierś. Obaj mężczyźni zginęli na miejscu26. Cały atak trwał ledwie
sekundy. „To było jak grzmot i błyskawica, zajęło tylko tyle czasu, ile trwa
wystrzelenie pięćdziesięciu pocisków” – w taki sposób opisał akcję izraelski
oficer łącznikowy kapitan Mosze Hillman, który znajdował się
w samochodzie z ofiarami27. Sprawców nigdy nie schwytano28.
Zamach ten rozwścieczył i w najwyższym stopniu zawstydził przywódców
Izraela. Rada Bezpieczeństwa ONZ uznała go za „akt tchórzostwa
popełniony przez przestępczą bandę terrorystów w Jerozolimie”, w „New
York Timesie” zaś napisano nazajutrz: „Żadna arabska armia nie
wyrządziłaby tak dużej krzywdy [państwu izraelskiemu] w tak krótkim
czasie”29.
 Ben Gurion postrzegał brutalną akcję Lechi jako poważne zagrożenie dla
swojej władzy, które mogło doprowadzić do zamachu stanu lub nawet wojny
domowej30. Zareagował natychmiast: zdelegalizował zarówno Irgun, jak
i Lechi. Rozkazał też szefowi Szin Betu Isserowi Harelowi urządzić obławę
na członków tej drugiej organizacji. Na szczycie listy poszukiwanych znalazł
się Icchak Szamir. Nie złapano go, ale wielu innych i owszem – trafili do
silnie strzeżonych więzień. Lechi jako organizacja przestała istnieć31.
Ben Gurion był wdzięczny Harelowi za jego stanowcze kroki wobec
podziemia i uczynił go najważniejszą postacią izraelskiego wywiadu32.
Niski, silny i zdeterminowany Isser Harel zapatrzył się w bolszewików
i ich techniki sabotażu, walkę partyzancką i zamachy, jednak równocześnie
żywił głęboką odrazę do komunizmu. Pod jego kierownictwem Szin Bet
prowadził nieustanną inwigilację przeciwników politycznych Ben Guriona,
zarówno lewicowych socjalistów i komunistów, jak i członków prawicowej
partii Herut utworzonej przez byłych członków Irgunu i Lechi33.
Tymczasem Ben Gurion i minister spraw zagranicznych Mosze Szaret
spierali się o to, jaką taktykę stosować wobec Arabów. Szaret, najbardziej po
Ben Gurionie znaczący z wczesnych przywódców Izraela, uważał, że
dyplomacja to najlepszy sposób na uzyskanie pokoju w regionach, a co za
tym idzie w całym kraju. Jeszcze przed proklamowaniem niepodległości
prowadził tajne rozmowy z królem Transjordanii Abdullahem I i premierem
Libanu Rijadem as-Sulhem, którzy w dużej mierze przyczynili się do
utworzenia koalicji państw arabskich i w znaczącym stopniu odpowiadali za
ataki palestyńskich bojowników w Jiszuwie. Mimo swojej napastliwej
antyżydowskiej retoryki i antyizraelskich akcji pod koniec 1948 roku as-Sulh
kilka razy spotkał się potajemnie w Paryżu z Elijahu Sasonem, jednym
z zastępców Szareta, żeby przedyskutować porozumienie pokojowe. „Jeśli
chcemy kontaktować się z Arabami w sprawie zakończenia wojny –
powiedział Sason, kiedy Szaret, entuzjastycznie nastawiony do jego tajnych
kontaktów, poprosił go o złożenie raportu – musimy się kontaktować z tymi,
którzy w tej chwili są u władzy. Z tymi, którzy wypowiedzieli nam wojnę
[…] i wciąż przysparzają nam kłopotów”.
Wszystkie te dyplomatyczne podchody nie przyniosły pożądanych
rezultatów, dlatego 12 grudnia 1948 roku Ben Gurion zlecił
funkcjonariuszom wywiadu wojskowego zabicie as-Sulha34.
„Szaret stanowczo sprzeciwiał się temu pomysłowi – wspominał Aszer
(Artur) Ben Natan, czołowa postać w departamencie politycznym
izraelskiego MSZ, odpowiadającym za tajne akcje za granicą. – A kiedy nasz
wydział poproszono o pomoc, bo mieliśmy przydatne kontakty w Bejrucie,
odwołał ten rozkaz, skutecznie uniemożliwiając zabójstwo”35.
Ten incydent, jak również inne liczne starcia między Harelem i Szaretem,
rozwścieczyły Ben Guriona. Uznał metody dyplomatyczne za słaby substytut
działań wojskowych i wywiadowczych, a Szareta za konkurenta
zagrażającego jego działaniom. W grudniu 1949 roku odłączył departament
polityczny od MSZ i umieścił go pod swoim bezpośrednim kierownictwem.
Jakiś czas później nadał mu nową nazwę: Instytut do spraw Wywiadu
i Zadań Specjalnych. Jednak powszechnie znany on jest po prostu jako
Instytut – czyli Mossad.
Wraz z powstaniem Mossadu służby specjalne Izraela zaczęły składać się
z trzech agencji, które do dzisiaj mają mniej więcej taki sam kształt: Amanu,
czyli wywiadu wojskowego dostarczającego informacje Siłom Obronnym
Izraela, Szin Betu, odpowiedzialnego za wywiad wewnętrzny, zwalczanie
terroryzmu i kontrwywiad, oraz Mossadu, który zajmuje się tajnymi akcjami
poza granicami kraju36.
Tak czy owak, było to zwycięstwo osób, zdaniem których przyszłość
państwa izraelskiego zależała od silnej armii i służb specjalnych, a nie od
dyplomacji. Zwycięstwo to znalazło odzwierciedlenie nawet w tak
przyziemnych kwestiach jak przydział nieruchomości: budynki
Templegesellschaft w Tel Awiwie, które zajmował Department Polityczny,
przekazano Mossadowi. Było to również osobiste zwycięstwo Issera Harela.
Stał już na czele Szin Betu; teraz został na dodatek szefem Mossadu, co
czyniło go jedną z najpotężniejszych (i zarazem najbardziej tajemniczych)
postaci w historii Izraela37.
Od tego momentu izraelska polityka zagraniczna oraz bezpieczeństwo
państwa zależały od starć między Tel Awiwem (gdzie mieściły się siedziby
dowództwa wojskowego i wywiadu oraz Ministerstwo Obrony i gdzie
spędzał najwięcej czasu Ben Gurion) a Jerozolimą (gdzie w barakach
z prefabrykatów urzędowało Ministerstwo Spraw Zagranicznych). Tel Awiw
zawsze wygrywał.
Ben Gurion wciąż bezpośrednio kontrolował wszystkie agencje38. Mossad
i Szin Bet podlegały mu jako premierowi, a wywiad wojskowy dlatego, że
był również ministrem obrony. Nastąpiła ogromna koncentracja władzy –
zarówno tej tajnej, jak i jawnej. Jednak od samego początku trzymano
wszystko w tajemnicy przed opinią publiczną. Ben Gurion nie pozwolił, aby
ktoś wiedział, że ta rozległa sieć instytucji w ogóle istnieje (nie mówiąc już
o ujawnieniu jej działań). Wypowiadanie publicznie nazw Szin Bet i Mossad
było zabronione aż do lat sześćdziesiątych XX wieku. Dzięki temu, że nikt
nie wiedział o ich istnieniu, premier nie musiał się troszczyć o podstawy
prawne akcji przeprowadzanych przez agencje. Żadne przepisy nie
regulowały ich celów, roli, misji, sił czy budżetów lub powiązań między
nimi.
Innymi słowy, izraelski wywiad od samego początku działał w królestwie
cieni i chociaż formalnie podlegał instytucjom państwa, to jednocześnie był
od nich oddzielony. Działania służb specjalnych – większość z nich (Szin Bet
i Mossad) podlegała bezpośredniej jurysdykcji premiera – odbywały się bez
jakiegokolwiek nadzoru izraelskiego parlamentu, Knesetu, czy jakiejkolwiek
innej zewnętrznej i niezależnej instytucji.
Wkrótce określenie „bezpieczeństwo państwa” stało się wygodnym
wytrychem usprawiedliwiającym wiele akcji, które w normalnym świecie
skutkowałyby procesami i długoletnimi karami więzienia: stałą inwigilację
obywateli z powodu ich przynależności etnicznej lub poglądów politycznych;
metody przesłuchań, przedłużające się pozbawienie wolności bez wyroku
sądu i tortury; krzywoprzysięstwo i ukrywanie prawdy przed prokuratorami
i sędziami.
Najbardziej wymowny przykład stanowi selektywna eliminacja. Izraelskie
prawo nie przewiduje kary śmierci39, jednak Ben Gurion obszedł je, nadając
sobie władzę, na mocy której mógł nakazywać egzekucje pozasądowe.
Usprawiedliwieniem dla utrzymywania tego królestwa cieni było to, że
jedynie całkowita tajność mogła zapobiec sytuacjom zagrażającym istnieniu
Izraela. Państwo izraelskie odziedziczyło system prawny po Brytyjskim
Mandacie Palestyny. Zakładał on możliwość stosowania w stanie wyższej
konieczności zabezpieczeń służących zaprowadzeniu porządku
i powstrzymaniu rebelii. Wśród nich znajdował się też wymóg, że wszystkie
media muszą przedstawiać materiały o działaniach armii lub wywiadu
cenzurze wojskowej, która większość z nich zatrzymywała. Owe regulacje
nie zostały uchylone do czasu powstania tej książki. Jednak, aby rzucić jakiś
ochłap rozwścieczonym mediom, Ben Gurion powołał specjalną komisję,
złożoną z wydawców, redaktorów naczelnych gazet i szefów rozgłośni
radiowych. Od czasu do czasu on lub jego przedstawiciel pojawiał się na
zebraniach tego gremium, żeby podzielić się smakowitymi kąskami
i wyjaśnić, dlaczego pod żadnym pozorem nie można ich ujawnić. Wydawcy
i redaktorzy cieszyli się, ponieważ zyskiwali dostęp do tajnego świata i jego
tajemnic. Aby wyrazić wdzięczność, sami stawali się własnymi cenzorami,
często o wiele surowszymi od prawdziwych.

W lipcu 1952 roku w Muzeum Egipskim w Kairze otwarto wystawę obrazów

francusko-niemieckiego artysty Charles’a Duvalla. Duvall, wysoki i młody,
z wiecznie przyklejonym do warg papierosem, przeprowadził się do Kairu
z Paryża dwa lata wcześniej, gdyż twierdził, że „zakochał się w kraju nad
Nilem”. W kairskiej prasie ukazało się wiele pochlebnych artykułów o jego
twórczości (zdaniem krytyków znajdował się on pod wpływem Picassa)
i wkrótce potem malarz stał się ulubieńcem egipskiej socjety. Dość
powiedzieć, że jego wystawę otwierał egipski minister kultury, a nawet kupił
dwa obrazy, które następnie wypożyczył muzeum, gdzie wisiały przez
dwadzieścia trzy lata.
Pięć miesięcy później, po zamknięciu wystawy, Duvall oświadczył, że
jego matka ciężko zachorowała i musi wracać do Paryża, aby się nią zająć.
Po powrocie do Francji wysłał kilka listów do starych przyjaciół w Egipcie,
a potem wszelki słuch po nim zaginął.
Duvall w rzeczywistości nazywał się Szlomo Cohen-Abarbanel i był
izraelskim szpiegiem40. Wychowywał się w Hamburgu jako najmłodszy
z czterech synów powszechnie szanowanego rabina. Po dojściu Hitlera do
władzy zimą 1933 roku rodzina uciekła do Francji, a potem do Palestyny.
Czternaście lat później, w 1947 roku, Cohen-Abarbanel, który już
w dzieciństwie przejawiał talent artystyczny, wrócił do Paryża, by w wieku
dwudziestu siedmiu lat rozpocząć studia malarskie. Niedługo potem o jego
talencie dowiedzieli się agenci Hagany i zwerbowali go do podrabiania
paszportów i innych dokumentów. Korzystali z nich europejscy
i północnoafrykańscy Żydzi, którzy chcieli dostać się do Palestyny
z pominięciem brytyjskich przepisów emigracyjnych. Taki był początek jego
długiej kariery w wywiadzie. Udający członka bohemy artystycznej Cohen-
Abarbanel prowadził siatkę szpiegowską w Egipcie i werbował nowych
agentów ze świata arabskiego. Gromadził również informacje
o nazistowskich zbrodniarzach wojennych, którzy schronili się na Bliskim
Wschodzie, i informował przełożonych o niemieckich naukowcach gotowych
sprzedać swe usługi arabskim armiom. Po powrocie do Izraela w 1952 roku
namówił szefów młodego Mossadu do przeznaczenia większych środków na
poszukiwanie i likwidowanie nazistów.
Gdy Isser Harel objął szefostwo Mossadu, poprosił Cohena-Abarbanela
o stworzenie emblematu agencji. Artysta zamknął się w pokoju i narysował
projekt. Pośrodku znajdowała się siedmioramienna menora, świecznik, który
stał w Świątyni Jerozolimskiej i został zrabowany przez Rzymian w 70 roku.
Dokoła biegł cytat z 24 rozdziału Księgi Przysłów (autorem tych słów, wedle
żydowskiej tradycji, był sam król Solomon): „roztropnie poprowadzisz
wojnę”41. Później zamieniono je na inne słowa (Księga Przysłów 11,14):
„Z braku rządów naród upada, wybawienie, gdzie wielki doradca”. Intencje
Cohena-Abarbanela nie mogły być jaśniejsze: stosujący tajne metody Mossad
miał być tarczą nowego żydowskiego państwa i dbać o to, by Żydzi już nigdy
nie zostali zhańbieni, żeby Judea nigdy więcej nie upadła.
Statut Mossadu napisany przez Harela był równie jasny i ambitny. Do
celów organizacji, według jego oficjalnych zaleceń, należało „tajne zbieranie
informacji (strategicznych, politycznych, operacyjnych) poza granicami
kraju; realizacja operacji specjalnych poza Izraelem; niweczenie prób
udoskonalania i zdobywania broni niekonwencjonalnych przez wrogie
państwa; udaremnianie ataków terrorystycznych na Izrael i żydowskie cele
poza jego granicami; rozwój i utrzymanie powiązań wywiadowczych
i politycznych z krajami, które nie utrzymują stosunków dyplomatycznych
z Izraelem; sprowadzanie do Izraela Żydów z państw, które uniemożliwiają
im wyjazd, i tworzenie struktur pozwalających na obronę Żydów wciąż
pozostających w tych krajach”. Innymi słowy, służby miały chronić nie tylko
Izrael i jego mieszkańców, lecz w ogóle Żydów na całym świecie.

Młode służby specjalne Izraela miały stanowić odpowiedź na serię wyzwań

ze strony dwudziestu jeden wrogich krajów arabskich grożących jego
zniszczeniem. Osoby na najwyższych szczeblach organów obrony państwa
uważały, że z zagrożeniami tymi najlepiej poradzą sobie precyzyjne operacje
specjalne przeprowadzane daleko za liniami wroga.
Aby to zrealizować, Aman utworzył jednostkę nazwaną Służba Wywiadu
13 (trzynastka w tradycji żydowskiej uznawana jest za szczęśliwą liczbę)42.
Awraham Dar, jeden z czołowych funkcjonariuszy, w 1951 roku pojechał do
Egiptu, żeby założyć siatkę agentów rekrutowanych spośród miejscowych
syjonistów. Rekruci pod różnymi pretekstami jechali do Europy, a potem do
Izraela, gdzie przechodzili przeszkolenie w szpiegostwie i sabotażu.
Przedstawiając podstawowe cele swojej sieci, Dar wyjaśniał, że „głównym
problemem, który zdecydował o tak wielkiej wrogości Egiptu wobec Izraela,
był sposób, w jaki król Faruk sprawował władzę. Wiedzieliśmy, że jeśli uda
nam się pokonać tę przeszkodę, wiele problemów ulegnie rozwiązaniu.
Innymi słowy… – w tym miejscu Dar użył hiszpańskiego powiedzenia: – nie
ma psa, nie ma wścieklizny”43.
Pozbycie się „psa” okazało się niepotrzebne – niedługo później Faruk
stracił tron w wyniku zamachu stanu. I chociaż przypuszczenia, że bez niego
wszystko się polepszy, okazały się całkowicie bezpodstawne, myśl, że już
założona siatka egipskich agentów może zmienić bieg historii w tym
regionie, była dla izraelskich przywódców zbyt kusząca, aby o niej
zapomnieć. Kierownictwo Amanu zdecydowało się użyć miejscowych
agentów przeciwko organizacji Wolni Oficerowie, której członkowie dopiero
co usunęli Faruka. Postanowiło to uczynić „w celu podkopania zaufania
Zachodu do [egipskich] władz poprzez wywoływanie publicznych
niepokojów oraz demonstracji, aresztowań i akcji odwetowych, przy czym
rola Izraela w nich ma pozostać nieujawniona”44. Jednak cała ta operacja
zakończyła się katastrofą.
Mimo intensywnego szkolenia rekruci Amanu pozostali amatorami
i wszystkie ich akcje sabotażowe okazały się nieudane. W końcu jedenastu
agentów zostało wytropionych przez egipskie władze. Kilku stracono po
krótkich procesach, jeden popełnił samobójstwo, nie wytrzymując
straszliwych tortur. Pozostałych „szczęściarzy” skazano na wieloletnie
więzienie i ciężkie roboty45.
Skandal, jaki wybuchł na skutek tych wydarzeń, wywołał poważny
polityczny spór, który rozpalał Izrael przez wiele lat. Dotyczył on pytania,
czy Aman miał zgodę polityków na te nieudane operacje.
Główna nauka, jaka płynęła z tej akcji, była taka, że we wrogich krajach,
stanowiących cel ataków, nie wolno rekrutować miejscowych Żydów. Ich
wpadka oznaczała niemal pewną śmierć i mogła wywołać represje wobec
całej żydowskiej społeczności. Mimo pokusy wykorzystywania osób, które
znajdują się na miejscu i nie trzeba im zapewniać legendy, Izrael niemal ani
razu tego nie powtórzył.
 Jednak dalej pokutowało ukryte przekonanie, że państwo żydowskie może
działać śmiało i zmieniać historię dzięki operacjom specjalnym za liniami
wroga. Co więcej, uległo ono wzmocnieniu jako podstawowa zasada
izraelskiej doktryny bezpieczeństwa. Pogląd, że zagraniczne operacje
specjalne powinny być co najmniej jedną z głównych metod stosowanych dla
zwiększenia bezpieczeństwa narodowego, będzie przeważać wśród
izraelskich polityków i oficjeli z sił specjalnych aż do dziś.
I podczas gdy w wielu państwach oddziela się agencje gromadzące
informacje od jednostek wykorzystujących te informacje do przeprowadzania
tajnych misji, służby specjalne Izraela od samego początku stanowiły
integralną część agencji wywiadowczych. Na przykład w Stanach
Zjednoczonych jednostki do zadań specjalnych Delta Force i SEAL Team Six
wchodzą w skład Połączonego Dowództwa Operacji Specjalnych, a nie CIA
czy wywiadu wojskowego. W Izraelu tego rodzaju jednostki znajdują się pod
bezpośrednią kontrolą agencji wywiadowczych Mossad i Aman.
Główny cel ich działalności stanowiło nieustanne wykorzystywanie
zgromadzonych informacji wywiadowczych. Wprawdzie inne państwa
w tamtych czasach również gromadziły materiały wywiadowcze w czasie
pokoju, ale robiły to tylko na wypadek wojny albo na potrzeby jakichś
sporadycznych misji specjalnych. Tymczasem Izrael nieustannie
wykorzystywał dane do przeprowadzania akcji we wrogich krajach w nadziei
na uniknięcie zmasowanych działań wojennych.

Stworzenie emblematu, statutu i doktryny to jedno. Jak się wkrótce

dowiedział Harel, czym innym jest wprowadzenie tego wszystkiego w życie,
zwłaszcza gdy dochodzi do brutalnych akcji.
Pierwsza poważna operacja Mossadu skończyła się fatalnie. W listopadzie
1954 roku kapitan marynarki wojennej Aleksander Israel – dziwkarz
i kanciarz pogrążony w długach – wyjechał z kraju z fałszywym paszportem
i próbował sprzedać ściśle tajne dokumenty egipskiej ambasadzie w Rzymie.
Agent Mossadu zatrudniony w tej ambasadzie natychmiast zaczął
opracowywać plan porwania go i odesłania do Izraela w celu osądzenia jako
zdrajcy.
Dla Harela był to kluczowy sprawdzian, ważny zarówno dla
bezpieczeństwa państwa, jak i jego własnej pozycji. W tych początkowych
latach szefowie wszystkich agencji, nie przebierając w środkach, walczyli
o władzę i prestiż. Jedna znacząca porażka mogła się okazać zabójcza dla
kariery. Harel powołał zespół pierwszorzędnych agentów Mossadu i Szin
Betu w celu schwytania Israela w Europie. Na czele operacji postawił
swojego kuzyna Rafiego Eitana, który jako nastolatek zabił dwóch członków
niemieckiego Tempelgesellschaft.
„Ktoś zaproponował, żeby odnaleźć i jak najszybciej zabić Israela. Jednak
Harel momentalnie to uciął. «Nie zabijamy Żydów» – stwierdził i podkreślił,
że ma to być porwanie” – powiedział mi Eitan46.
Sam Harel wspominał: „Nie przyszło mi do głowy, że moglibyśmy zabić
jednego z naszych. Chciałem sprowadzić go do Izraela, gdzie miał być
sądzony za zdradę”47.
To niezwykle ważna kwestia. W judaizmie istnieje tradycja wspólnej
odpowiedzialności i głęboka więź między wszystkimi Żydami, zupełnie
jakby stanowili jedną wielką rodzinę. Te wartości postrzegane są jako coś, co
utrzymywało Żydów przy życiu jako naród przez dwa tysiące lat wygnania.
Zrobienie krzywdy innemu Żydowi jest po prostu niedopuszczalne.
Wcześniej, w czasach podziemia Jiszuwu, kiedy nie można było
przeprowadzać procesów, likwidowanie żydowskich zdrajców uznawano za
dozwolone, jednak sytuacja zmieniła się po proklamowaniu państwa Izrael.
„Nie zabijamy Żydów” (nawet jeśli stanowią śmiertelne zagrożenie dla
bezpieczeństwa narodowego) stało się żelazną zasadą izraelskich sił
specjalnych.
Początkowo wszystko szło jak z płatka48. Współpracowniczka Mossadu
zatrzymała Israela na paryskim skrzyżowaniu. Po chwili został pochwycony
przez jej trzech kolegów. Przewieźli jeńca do kryjówki, gdzie lekarz
wstrzyknął mu środek usypiający, po czym umieścili go w skrzyni zwykle
używanej do przewozu broni. Następnie skrzynia znalazła się na pokładzie
samolotu transportowego Sił Powietrznych Izraela. Lot trwał długo – nie
obyło się bez wielu międzylądowań. Na każdym lotnisku Israelowi ponownie
robiono zastrzyk, aż wreszcie, gdy samolot wylądował w Atenach, jeniec
dostał ataku serca i zmarł. Na rozkaz Harela jeden z ludzi Eitana zrzucił ciało
z pokładu samolotu do morza.
Funkcjonariusze Mossadu przedstawili izraelskiej prasie bajeczkę, jakoby
Israel zostawił ciężarną żonę, ukradł pieniądze i osiadł gdzieś w Ameryce
Południowej49. Harel, który bardzo się wstydził tego, że operacja zakończyła
się śmiercią Żyda, nakazał ukrycie wszelkich dokumentów dotyczących
sprawy w jednym z sejfów Mossadu. Jednak jego rywale zachowali kopie
niektórych z nich, żeby – w razie konieczności – kiedyś wykorzystać je
przeciwko niemu.
Po tym wydarzeniu Harel doszedł do wniosku, że istnieje pilna potrzeba
powołania jednostki sił specjalnych do przeprowadzania aktów sabotażu
i selektywnej eliminacji. Zaczął rozglądać się za „wyszkolonymi
bojownikami, twardymi i lojalnymi, którzy w razie konieczności bez oporu
pociągną za spust”. Znalazł ich w ostatnim miejscu, w jakim się spodziewał:
wśród weteranów Irgunu i Lechi, z którymi kiedyś prowadził zażartą walkę.
Ben Gurion zakazał zatrudniania dawnych członków prawicowego
podziemia w agencjach rządowych i wielu z nich nie miało pracy, byli
sfrustrowani i żądni czynu. W Szin Becie uważano niektórych za
niebezpiecznych i skłonnych do zakładania podziemnych organizacji
antyrządowych.
Harel zamierzał upiec dwie pieczenie na jednym ogniu: założyć jednostkę
do zadań specjalnych i zapewnić bojownikom podziemia zajęcie pod swoim
dowództwem poza granicami kraju.
Dawid Szomron, Icchak Szamir i ci spośród ich towarzyszy z Irgunu
i Lechi, których uznano za wystarczająco odważnych, otrzymali zaproszenia
do domu Harela w północnym Tel Awiwie i zostali tam zaprzysiężeni50. Tym
samym utworzono zalążek Mifracu (słowo to po hebrajsku znaczy „zatoka”),
pierwszej jednostki uderzeniowej Mossadu.
 3
BIURO DO SPRAW SPOTKAŃ Z BOGIEM

Pierwsza wojna izraelsko-arabska, formalnie rzecz biorąc, zakończyła się

wraz z zawieszeniem broni w 1949 roku. W rzeczywistości walki nigdy nie
ustały. Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku kraj był stale infiltrowany
przez Arabów z tych części Palestyny, które po wojnie pozostały w rękach
arabskich – mianowicie ze Strefy Gazy, zarządzanej przez Egipt,
i z Zachodniego Brzegu, który zaanektowała Jordania. Siły Obronne Izraela
oceniały, że w samym tylko 1952 roku na terytorium Izraela przybyło około
szesnastu tysięcy przybyszów (jedenaście tysięcy z Jordanii, reszta z Egiptu).
Niektórzy byli uciekinierami z czasów wojny o niepodległość i próbowali
wrócić do swoich wiosek, by uratować resztki dobytku1. Jednak wielu z nich
stanowili bojownicy, których celem pozostawało zabijanie Żydów i sianie
zamętu. Nazywali samych siebie fedainami – „tymi, którzy się poświęcają”.
Egipcjanie, mimo podpisanego zawieszenia broni, szybko zrozumieli, że
fedaini mogą toczyć walki w ich imieniu. Po odpowiednim przeszkoleniu
i przy egipskim nadzorze ci palestyńscy bojownicy mogli przeprowadzać
ataki w Izraelu, dając Egipcjanom możliwość wiarygodnego zaprzeczania, że
nie mają z nimi nic wspólnego.
Misję zorganizowania fedainów powierzono młodemu kapitanowi
egipskiego wywiadu wojskowego Mustafie Hafezowi2. Od połowy 1953 roku
Hafez (wraz z Salahem Mustafą, egipskim attaché wojskowym w Ammanie,
stolicy Jordanii) rozpoczął werbunek i szkolenie oddziałów partyzanckich,
które miały być wysłane na południe Izraela. Te liczące w sumie sześciuset
fedainów jednostki przez lata przedostawały się przez granicę z Gazy
i niszczyły wszystko, co tylko mogły. Wysadzały wodociągi, podpalały pola,
podkładały ładunki wybuchowe na torach kolejowych, zaminowywały drogi,
mordowały farmerów na polach i uczniów jesziwy podczas nauki – w sumie
przyniosło to około tysiąca ofiar cywilnych w latach 1951–19553. Siały tak
wielki strach i panikę, że Izraelczycy mieszkający na południu kraju unikali
nocą jazdy po głównych drogach.
Działalność tych jednostek uznano za wielki sukces. Izraelczycy nie mogli
obarczyć bezpośrednią odpowiedzialnością Egiptu ani Jordanii.
Odpowiedzieli powołaniem własnych oddziałów, czyniąc z Arabów
informatorów, gromadząc materiały wywiadowcze na temat fedainów,
a potem ich zabijając. Te zadania przypadały w udziale głównie zespołowi
wywiadowczemu Sił Obronnych Izraela znanemu jako Jednostka 504.
Niektórzy z jej członków dorastali w arabskich rejonach Palestyny, dzięki
czemu doskonale znali język i zwyczaje miejscowych. Jednostka podlegała
Rehawii Wardiemu. Urodzony w Polsce Wardi przed powstaniem państwa
izraelskiego służył w Haganie jako oficer wywiadu wyższego szczebla
i słynął z ciętego dowcipu i prostolinijności. „Każdego Araba – twierdził –
można zwerbować dzięki trzem «p»: pochwałom, pieniądzom i pipkom”4.
Czy to dzięki zastosowaniu tych trzech „p”, czy z innych powodów, Wardi
i jego ludzie zwerbowali jakichś czterystu–pięciuset agentów, którzy w latach
1948–1956 dostarczali bezcennych informacji. Zapewniali oni Jednostce 504
wiadomości o wielu zwierzchnikach fedainów. Kilku z nich zidentyfikowano
i ustalono miejsce ich pobytu. W dziesięciu–piętnastu przypadkach
Izraelczycy nakłonili arabskich agentów do podłożenia ładunków
wybuchowych w pobliżu celów5.
To właśnie wtedy powołano Jednostkę 188. I to właśnie wtedy trzeba było
skorzystać z usług Natana Rotberga.

„To była wielka, ale to naprawdę wielka tajemnica – powiedział mi

Rotberg. – Nie mogliśmy wymieniać nazw jednostek. Nie mogliśmy mówić
komukolwiek o tym, dokąd jedziemy, gdzie służymy ani – to się rozumiało
samo przez się – czym się zajmujemy”6.
Rotberg, pogodny kibucnik o grubej szyi i sumiastych wąsach, należał do
niewielkiej, liczącej zaledwie kilkaset osób grupy, która brała udział
w powstawaniu swoistego triumwiratu złożonego z Amanu, Szin Betu
i Mossadu. W 1951 roku został przydzielony do oddziału komandosów
o nazwie Szajetet 13 (Flotylla 13). Kiedy izraelski wywiad w tajnej siedzibie
na północy Tel Awiwu zaczął uczyć wysadzania różnych obiektów
i konstruowania skomplikowanych ładunków wybuchowych, o prowadzenie
kursu poproszono właśnie Rotberga, który zajmował się tymi kwestiami we
Flotylli 13.
 Miał dużą kadź, w której mieszał TNT, pentryt i inne chemikalia, tworząc
śmiercionośne mikstury. Ale choć miały one zabijać, twierdził, że
sporządzając je, nie kierował się nienawiścią. „Trzeba umieć wybaczać –
powiedział w rozmowie ze mną. – Trzeba umieć wybaczać wrogowi. Jednak
nie jesteśmy władni, aby przebaczać takim ludziom jak bin Laden. Tylko Bóg
może to zrobić. Naszym zadaniem jest doprowadzenie do spotkania między
nimi. W swoim laboratorium otworzyłem biuro pośrednictwa, które
organizowało takie spotkania. Przeprowadziłem ich ponad trzydzieści”.
Kiedy Rehawia Wardi i jego ludzie namierzyli cel, szli do Rotberga po
bombę. „Początkowo używaliśmy koszy wiklinowych z podwójnym dnem –
wspominał mój rozmówca. – Wykładałem dno kosza papierem
nieprzemakalnym i wlewałem miksturę z kadzi. Potem to przykrywaliśmy
wieczkiem i wypełnialiśmy kosz owocami i warzywami. Używaliśmy
ołówków, w których umieszczaliśmy ampułki z kwasem. Przeżerał on
wieczko, po czym docierał do detonatora, aktywował go i doprowadzał do
wybuchu. Problem z kwasem polegał na tym, że w zależności od pogody
czas, w jakim kwas przeżerał się [przez wieczko] był różny, co skutkowało
tym, że nie mogliśmy określić dokładnej godziny eksplozji. Bomba w Strefie
Gazy wybuchała kiedy indziej niż ta podłożona na Zachodnim Brzegu, gdzie
z reguły jest chłodniej. Dlatego przerzuciliśmy się na mechanizmy zegarowe,
które są o wiele precyzyjniejsze”7.
Jednak bomby Rotberga nie mogły rozwiązać problemu fedainów. Z kilku
źródeł wynika, że w latach 1951–1953 wskutek wybuchów zginęło zaledwie
siedem namierzonych osób, a oprócz tego sześciu przypadkowych cywilów.
Ataki nie słabły, budząc strach izraelskiej ludności cywilnej i upokarzając
Siły Obronne Izraela. Wardi i jego ludzie, którzy doskonale sobie radzili
z werbowaniem agentów, zdołali zgromadzić niewiele danych o tożsamości
dowódców fedainów, a nawet kiedy jednostce udawało się któregoś
zidentyfikować, wojsko nie mogło go znaleźć i zabić. „Mieliśmy swoje
ograniczenia – tłumaczył Jigal Simon, wieloletni członek Jednostki 504 i jej
późniejszy dowódca. – Nie zawsze udawało nam się zdobyć informacje, nie
wszędzie mogliśmy wysyłać agentów, a Siły Obronne Izraela nas nie
doceniały. Dowództwu zależało na tym, aby pokazać, że to właśnie wojsko –
rękami Żydów – może wykonywać takie akcje”8.
Regularne jednostki Sił Obronnych Izraela usiłowały kilka razy dostać się
do Strefy Gazy, Synaju i Jordanii, żeby przeprowadzić ataki odwetowe, lecz
nigdy się to nie udało. W związku z tym premier Ben Gurion postanowił
rozwinąć umiejętności, na których wojsku zbywało. Na tajnym posiedzeniu
11 czerwca 1953 roku rząd Izraela zgodził się z jego zaleceniem, żeby
„upoważnić ministra obrony [którym był on sam] do zatwierdzania […] akcji
odwetowych wobec ataków i morderstw [będących dziełem] osób
przyjeżdżających zza izraelsko-jordańskiej linii demarkacyjnej”9.
Ben Gurion skorzystał z tych uprawnień już wkrótce. 25 maja zostali
zamordowani dwaj strażnicy w Ewen Sappir, osadzie nieopodal Jerozolimy.
Rozkazał powołanie specjalnego pododdziału mającego zlikwidować
palestyńskiego terrorystę numer jeden Mustafę Samwelego, który stał za
śmiercią strażników.
Potrzebował jeszcze tylko odpowiedniego człowieka do pokierowania
akcją.

Ariel Scheinerman – lepiej znany jako Ariel Szaron – latem 1953 roku był
dwudziestopięcioletnim studentem, ale już zaprawionym w bojach.
W młodości przewodził organizacji młodzieżowej, a męstwa dowiódł
podczas pierwszej wojny izraelsko-arabskiej, gdy został poważnie ranny.
Arik, jak go nazywano, był charyzmatycznym, a zarazem apodyktycznym
młodym człowiekiem w znakomitej kondycji i nie wahał się ani chwili, kiedy
Sztab Generalny Sił Obronnych Izraela zaproponował mu zlikwidowanie
Samwelego.
„Mój ojciec momentalnie się zgodził – pisał w biografii Ariela jego syn
Gilad. –Miał pewność, że z siedmioma albo ośmioma dobrymi ludźmi,
przyjaciółmi, z którymi służył w wojsku podczas wojny i później, oraz
z odpowiednim wyposażeniem zdoła to zrobić”10.
W nocy z 12 na 13 lipca Szaron z oddziałem złożonym z rezerwistów
zdołał dostać się do wioski Samwelego na Zachodnim Brzegu i wysadzić
w powietrze jego dom. Jednak informacje wywiadowcze okazały się
nieprecyzyjne – Samweli nie nocował tam wówczas. Zamachowcy wdali się
w strzelaninę i ledwo udało im się ujść z życiem.
Dowództwo uznało operację za sukces – w końcu członkowie oddziału bez
trudu przeniknęli na terytorium wroga, a potem zdołali dokonać ataku
i wrócić do bazy bez ofiar. Jednak Szaron był wyczerpany i całkowicie
nieusatysfakcjonowany. Doszedł do wniosku, że podobne akcje powinni
przeprowadzać zawodowcy, a nie przypadkowa zbieranina kumpli, których
zabrał ze sobą tej nocy. Oświadczył przełożonym, że widzi konieczność
powstania elitarnego oddziału komandosów. I tak 10 sierpnia rozpoczęła
działalność Jednostka 10111.
„Jednostka została założona do prowadzenia operacji za granicą,
niestandardowych misji, które wymagają specjalnego przeszkolenia
i bezbłędnej realizacji” – czytamy w zasadach działania Jednostki 101
napisanych przez Szarona12.
Miał wolną rękę, jeśli chodzi o dobór ludzi (mógł korzystać z rezerwistów
i z żołnierzy służby czynnej). Chciał, żeby przeszli wyczerpujące roczne
szkolenie. Uczyli się stosowania materiałów wybuchowych, pokonywania
dużych odległości, precyzyjnego strzelania podczas ucieczki i biegania po
górzystym terenie. Wszystko to zarówno rozwijało ich umiejętności, jak
i napawało ich dumą i pewnością siebie.
Młody dowódca zadbał o to, by jego ludzie byli lepiej wyekwipowani od
żołnierzy służby czynnej. Zamiast przestarzałych czechosłowackich
karabinów, standardowego wyposażenia w tamtych czasach, dostali pistolety
maszynowe Carl Gustav; jako pierwsi testowali też nowe i wciąż tajne
izraelskie pistolety maszynowe Uzi13.
Szaron poluźnił również przepisy dotyczące stroju i zachowania. W tajnej
bazie w górach członkowie Jednostki 101 często pracowali w cywilnych
strojach. Zewnętrzne oznaki wojskowego drylu miały dla niego marginalne
znaczenie, o wiele ważniejsze było, aby jego ludzie uwierzyli, że są
wyjątkowi, najlepsi. I żeby ufali swojemu dowódcy: podczas odpraw Szaron
wykazywał się pedanterią i zdecydowaniem, a w trakcie akcji walczył na
czele swojego batalionu, często na pozycji najbardziej narażonej na ataki,
krzycząc, wzorem najznakomitszych dowódców Sił Obronnych Izraela: „Za
mną!”.
Szarona charakteryzowała bezgraniczna i niepohamowana determinacja;
rozumiał, że jeśli będzie musiał czekać na dokładne materiały wywiadowcze
Amanu, może nigdy nic nie zdziałać.
W tych okolicznościach on i Mosze Dajan, szef Sztabu Generalnego,
zmienili strategię i wyrzekli się precyzji. Doszli do wniosku, że zamiast
zabijać czołowych palestyńskich terrorystów, mogą się mścić za zabijanie
Izraelczyków, atakując i zastraszając arabskie osady, z których terroryści
wyruszali, aby robić krzywdę Żydom, jak również obozy wojskowe
i posterunki policji.
 „Nie możemy zapobiec zabijaniu robotników w sadach ani rodzin
w łóżkach – stwierdził Dajan podczas prelekcji w 1955 roku – ale możemy
drogo sprzedać swoją krew”.
Spragniony działania Szaron opracowywał plany serii akcji odwetowych
przeciwko arabskiemu wojsku i cywilom, a potem wywierał presję na swoich
przełożonych, by je zatwierdzali. Mimo to otwarte pozostaje pytanie, ile
z tych ataków było akcjami odwetowymi, a ile prowokacjami. Szaron lubił
cytować słynne powiedzenie Dajana: „Nie wszczynamy bitew w czasach
pokoju”. Uzi Eilam, który służył w tych czasach jako oficer wywiadu,
sugeruje, że nie była to żelazna zasada. „W wielu przypadkach na rozkaz
Arika prowokowaliśmy wroga za granicą i rozpoczynaliśmy walkę. Gdyby
przeanalizować wszystkie akcje odwetowe pod kątem tego, «kto zaczął»,
okazałoby się, że wcale nie jesteśmy kryształowo czyści”14.
Już wówczas minusy strategii Szarona były dla wszystkich oczywiste.
Jesienią 1953 roku fedaini zamordowali młodą kobietę i jej dwoje dzieci
w Jehudzie, miejscowości na południowy wschód od Tel Awiwu. Ta okrutna
zbrodnia zszokowała opinię publiczną Izraela. Rząd poprzysiągł zemstę15.
Przypuszczano, że arabscy bojownicy mieli swoje bazy w osadach na
Zachodnim Brzegu, niedaleko granicy. To tam przygotowywali się do
ataków. Jako cel operacji Szaron wytypował wioskę Kibja, która mogła (choć
nie musiała) mieć związek z zabójstwami w Jehudzie.
15 października, przed świtem, Szaron poprowadził do Kibja stu
trzydziestu żołnierzy z Jednostki 101 i innych oddziałów, wyposażonych
w około siedmiuset kilogramów materiałów wybuchowych. W kilka godzin
wioska została zniszczona. „Podczas operacji «Kibja» – zeznawał później
jeden z ludzi Szarona – wysadziliśmy czterdzieści trzy domy. Żołnierze mieli
małe latarki pozostawione przez armię brytyjską, które dawały niewiele
światła. Wchodziliśmy do domu, zaczynaliśmy nimi świecić i krzyczeliśmy
przez megafon: «Jeśli ktoś tu jest, wychodzić, bo zaraz to wszystko
wysadzimy w powietrze!». Ludzie wstawali i wybiegali. Potem
podkładaliśmy materiały wybuchowe i wysadzaliśmy dom. Po powrocie
z akcji napisaliśmy w raporcie, że zabiliśmy jedenastu [Arabów]. Nie
kłamaliśmy, po prostu nie mieliśmy pojęcia, ilu ich było”16.
W rzeczywistości liczba ofiar okazała się sześć razy wyższa17. Życie
straciło co najmniej sześćdziesiąt dziewięć osób, w większości kobiety
i dzieci. Cały świat, w tym społeczności żydowskie rozsiane po wielu
krajach, był wstrząśnięty. Atak potępiły Rada Bezpieczeństwa ONZ, a także
Department Stanu USA, który ogłosił, że zawiesza pomoc dla Izraela za
pogwałcenie ustaleń rozejmu z 1949 roku.
Władze Izraela wyjaśniały, że za masakrę odpowiadają bandy izraelskich
cywilów. „Wszystkie jednostki Sił Obronnych Izraela przebywały [tej nocy]
w bazach” – powiedział publicznie Ben Gurion. Abba Eban, ambasador
Izraela przy ONZ, powtórzył kłamstwo swojego premiera na sesji Rady
Bezpieczeństwa.
Nieoficjalnie Ben Gurion okazał Szaronowi pełne wsparcie, ponieważ
Jednostka 101 – mimo światowego oburzenia – wzmocniła morale
w szeregach izraelskiej armii wyczerpanej ciągłymi działaniami obronnymi.
Członkowie jednostki stanowili przykład oddania, odwagi, waleczności oraz
wytrzymałości fizycznej i psychicznej, do których dążył każdy żołnierz. Jak
później wspominał Szaron, Jednostka 101 „udowodniła w krótkim czasie, że
nie ma misji, której by nie podołała”, a te misje pomogły strzec granic
Izraela18. To dość kontrowersyjny pogląd – istnieją poważne wątpliwości,
czy operacje komandosów rzeczywiście zmniejszyły liczbę arabskich ataków
i czy niektóre z nich w ogóle osiągnęły cel – jednak izraelscy żołnierze
wierzyli, że to prawda.
I to wystarczyło. Na początku 1954 roku, zaledwie pięć miesięcy po
utworzeniu Jednostki 101, Dajan połączył ją z Brygadą Spadochronową,
z Szaronem jako dowódcą jednego z batalionów19. Dajan uważał, że
Jednostka 101 stała się wzorem pod względem dyscypliny i wyszkolenia,
a także oddania i umiejętności, i że Szaron mógłby powtórzyć swoje
dokonania ze spadochroniarzami, a potem z resztą wojska.
W Brygadzie Spadochronowej Szaron działał nieco powściągliwiej,
ponieważ już nie dowodził niezależną jednostką, ale również ze względu na
zmiany na najwyższym szczeblu. Ben Gurion ustąpił z funkcji premiera
i został zastąpiony przez ugodowego Mosze Szareta, który nie zgadzał się na
ataki odwetowe.
Jednak ludzie Szarona wcale nie potrzebowali zgody premiera. Siostra
jednego z najsłynniejszych żołnierzy Jednostki 101 Meira Har-Ziona została
brutalnie zamordowana przez Beduinów podczas nielegalnego przekraczania
jordańskiej granicy. Har-Zion i dwaj jego koledzy, przy moralnym wsparciu
i z logistyczną pomocą Szarona, pojechali na miejsce zabójstwa i zabili
w odwecie czterech beduińskich pasterzy. Szaret domagał się postawienia ich
przed sądem wojskowym, jednak Dajan i Szaron, z pomocą Ben Guriona,
uniemożliwili mu to.
W swoim dzienniku pod datą 11 stycznia 1955 roku Szaret zanotował:
„Zastanawiam się nad naturą i losem tego narodu, zdolnego do przejawów
tak wysublimowanej duchowej wrażliwości, tak głębokiej miłości do
człowieka, tak szczerej tęsknoty za rzeczami pięknymi i wzniosłymi, podczas
gdy równocześnie wydaje na świat młodych chłopców zdolnych do
mordowania z zimną krwią, do dźgania nożami młodych, bezbronnych
Beduinów. Który z tych dwóch duchów przewijających się przez karty Biblii
zwycięży swego rywala?”20.

Tymczasem Mustafa Hafez wciąż żył. Kapitan egipskiego wywiadu i jego

kolega z Jordanii Salah Mustafa dalej prowadzili oddziały palestyńskich
bojowników, które szerzyły spustoszenie w Izraelu.
17 marca 1954 roku banda dwunastu arabskich terrorystów zaczaiła się na
cywilny autobus jadący z Ejlatu do Tel Awiwu na Przełęczy Skorpiona, na
krętej drodze w sercu pustyni Negew. Strzelając z bliska, zabili jedenastu
pasażerów. Dziewięcioletni chłopiec, Chaim Furstenberg, ukrył się pod
siedzeniem, po czym wstał, kiedy terroryści wyszli z autobusu, i zapytał:
„Poszli już sobie?”. Terroryści usłyszeli go, wrócili i strzelili mu w głowę.
Przeżył, ale był sparaliżowany aż do śmierci trzydzieści dwa lata później.
Arabowie okaleczyli ciała zabitych i napluli na nie. Później okazało się, że
zamachu dokonali Palestyńczycy i Beduini, którzy przybyli z Jordanii
i których wspomagał Salah Mustafa.
Szaret znalazł się pod silną presją, żeby odpowiedzieć, jednak nie
zatwierdził akcji odwetowej. „Reakcja na tę rzeź osłabiłaby jej przerażający
skutek i postawiłaby nas na równi z mordercemi po drugiej stronie
barykady” – zapisał w swoim dzienniku.
Zamiast tego Jednostka 504 Amanu wysłała trzech beduińskich
zamachowców, których zatrudniła jako agentów. Przedarli się do Jordanii
uzbrojeni po zęby i z dwoma ładunkami wybuchowymi przygotowanymi
przez Natana Rotberga. Odkryli, gdzie mieszka jeden z terrorystów
(w wiosce w południowej Jordanii) i po uzgodnieniu, że nie będą wysadzać
jego domu, zaczekali, aż będzie sam, a wtedy go zastrzelili. „Nasi agenci
znaleźli wśród jego rzeczy dokumenty kierowcy autobusu. Przekazali je
nam” – wspominał Jigal Simon, dawny członek Jednostki 504.
 Operację uznano za sukces, lecz w ostatecznym rozrachunku nie miała
większego znaczenia. Selektywne eliminacje nie zdołały zatrzymać ani nawet
znacząco spowolnić ataków z zagranicy. Akcje odwetowe wywoływały
światowy gniew, nie zapobiegając dalszym jatkom.
W połowie lat pięćdziesiątych XX wieku Hafez wygrywał21. Terroryści,
których wyszkolił, przeprowadzali coraz więcej groźnych ataków na
terytorium Izraela – zbierali informacje wywiadowcze, dokonywali aktów
sabotażu, kradzieży i zabójstw Izraelczyków. Izrael z kolei, z braku
odpowiedniej infrastruktury, rozwiniętej technologii, doświadczenia, know-
how i licznych, dobrze wyszkolonych i wyekwipowanych kadr, mógł
odpowiadać jedynie coraz bardziej chaotycznymi akcjami odwetowymi
i bombardowaniem Strefy Gazy.
Nazwisko Hafeza pojawiało się często w raportach, które Jednostka 504
otrzymywała od informatorów z południa. Mimo że był ważną postacią,
pozostawał w cieniu. „Nie udało nam się zdobyć jego zdjęcia – wspominał
Jakow Nimrodi, dowódca południowej bazy jednostki. – Ale wiedzieliśmy,
że jest to młody człowiek około trzydziestki, dość przystojny i niebywale
charyzmatyczny. Nasi więźniowie i agenci wypowiadali się o nim
z zachwytem i podziwem”22.
Hafez i Nimrodi (skądinąd również młody i charyzmatyczny) znajdowali
się po przeciwnych stronach barykady. „Hafeza uważano za jedną
z najinteligentniejszych postaci egipskiego wywiadu – powiedział mi
Nimrodi. – Niewielu naszych agentów zdołało go przechytrzyć. Większość
chwytał i likwidował albo czynił podwójnymi agentami i zwracał ich
przeciwko nam. W tej wojnie tylko najlepszy mógł wygrać i przetrwać”23.
Chcąc przełamać niemoc sił wywiadowczych i znajdując się pod silną
presją społeczeństwa, Szaret powołał Ben Guriona na stanowisko ministra
obrony, a potem, w listopadzie 1955 roku, zrzekł się na jego rzecz teki
premiera. Sam zadowolił się funkcją ministra spraw zagranicznych, z której
zresztą później, pod naciskiem nowego premiera, również zrezygnował.
Powrót Ben Guriona zachęcił Aman do planowania ostrzejszych ataków na
fedainów. Wysunięto pomysł zgładzenia Hafeza. „Był głową węża –
powiedział Nimrodi – którą musieliśmy odciąć”.
„Jednak było to trudne z trzech powodów – twierdził Awraham Dar, który
wówczas, jako major Amanu, odpowiadał za gromadzenie materiałów
o Hafezie. – Po pierwsze, musieliśmy zebrać wystarczająco dużo materiałów
o nim i miejscach, które często odwiedza; po drugie, należało go dorwać
i zabić; po trzecie, dochodził problem dyplomatyczny. Był wyższym
oficerem w armii suwerennego państwa. Zabicie go mogło oznaczać
przekroczenie granicy w relacjach z Egiptem i doprowadzić do ich
pogorszenia”.
Próby mediacji ze strony ONZ między Izraelem a Egiptem spełzły na
niczym i ataki kierowane przez Hafeza nie ustawały przez cały 1955 i wiosnę
1956 roku.
29 kwietnia 1956 roku oddział palestyńskich partyzantów wyszkolonych
przez Hafeza otworzył ogień do Izraelczyków pracujących na polach Nachal
Oz, kibucu tuż przy południowej granicy. Roi Rotberg, młody porucznik
rezerwy dowodzący ochroną kibucu, nadjechał na koniu, żeby ich odeprzeć.
Palestyńczycy zabili go, wyłupili mu oczy i przeciągnęli jego ciało po polu,
a potem za rów, przez który biegła granica, aby zasugerować, że Rotberg
wtargnął na terytorium ich państwa.
Mosze Dajan przeżył śmierć Rotberga wyjątkowo ciężko. Poznał go
zaledwie dzień wcześniej, gdy objeżdżał południowe miejscowości.
Nazajutrz, 30 kwietnia, Dajan stał nad otwartym grobem porucznika
i wygłaszał mowę pogrzebową, która stała się powszechnie znanym wyrazem
izraelskiego militaryzmu24:

Roi został zamordowany wczoraj wczesnym rankiem. Spokój

wiosennego poranka uśpił jego czujność i porucznik nie dostrzegł osób
czekających na niego na skraju pola.
Nie czas, by winić morderców. Kimże jesteśmy, żeby występować
przeciwko nim i kwestionować ich prawo do nienawiści? Przez osiem
lat siedzieli w obozie dla uciekinierów w Gazie, a my na ich oczach
przejmowaliśmy ich dziedzictwo: ziemię i wioski, w których żyli oni
i ich przodkowie. […]
Jesteśmy pokoleniem osadników i bez hełmów i armat nie będziemy
w stanie posadzić drzewa ani wybudować domu. Nasze dzieci nie
przeżyją, jeśli nie zbudujemy schronów, a bez ogrodzeń z drutu
kolczastego i karabinów maszynowych nie uda nam się utwardzić dróg
ani dokopać się do wody. Miliony Żydów zgładzonych, ponieważ nie
mieli swojego kraju, spoglądają na nas z mroków żydowskiej historii
i każą nam osiąść tutaj i stworzyć kraj dla naszych współbraci.
 […] Nie możemy zamykać oczu na nienawiść, która wypełnia życie
setek tysięcy Arabów żyjących wokół nas, czekających na chwilę, gdy
będą na tyle silni, aby przelać naszą krew. Nie możemy odwracać
wzroku i pozwalać, by nasze ręce osłabły. Takie jest przeznaczenia
naszego pokolenia25.

Innymi słowy, Dajan uważał, że żydowscy osadnicy powrócili do swojej

starożytnej ojczyzny, ale z punktu widzenia Arabów są najeźdźcami. Dlatego
też Arabowie – całkiem zasadnie z ich perspektywy – nienawidzili Żydów
i dalsze istnienie tych ostatnich zależało przede wszystkim od ich zdolności
obrony przed Arabami, którzy chcieli ich zabić. Cała reszta – rozwój,
gospodarka, społeczeństwo i kultura – była podporządkowana konieczności
obrony i przetrwania. Tak właśnie, zdaniem Dajana, wyglądało
przeznaczenie Izraela, wynikające z tysiącleci żydowskiej kultury.
Jednym z żałobników był kuzyn Roia, Natan Rotberg, konstruktor bomb.
Po pogrzebie przyrzekł swojemu wujowi, Szmariachu, że pomści jego syna26.
Dajan również zamierzał pomścić Roia, podobnie jak wszystkich innych
Izraelczyków zabitych i terroryzowanych przez oddziały Hafeza. Tym razem
nakłonił Ben Guriona nie tylko do zatwierdzenia akcji odwetowej, lecz także
do tego, by pozwolił funkcjonariuszom wywiadu zabić Egipcjan
przerzucających zamachowców do Izraela – pułkowników Hafeza i Salaha.
Należało to uznać za znaczącą radykalizację działań.
Awraham Dar wydał rozkaz rozpoczęcia operacji o kryptonimie „Eunuch”
(Saris). Z tego, co udało mi się ustalić, był to pierwszy pisemny rozkaz
bojowy dotyczący selektywnej eliminacji w historii państwa Izrael.
„W świetle działalności egipskich fedainów w Strefie Gazy i Jordanii –
napisał Dar – postanawia się uderzyć w organizatorów akcji: Mustafę Hafeza
w Strefie Gazy i egipskiego attaché wojskowego w Jordanii. Cel: fizyczna
likwidacja wyżej wymienionych osób przy użyciu bomb pułapek”. Dar
wspominał: „Zdawaliśmy sobie sprawę z tego, że [w przypadku Hafeza]
bombę musi podłożyć ktoś, komu on ufa”.
Znaleźli takiego człowieka w osobie Muhammada al-Talalki, młodego
Beduina mieszkającego w Strefie Gazy i pracującego zarówno dla Hafeza,
jak i Jednostki 504. Al-Talalka i Hafez nie mieli pojęcia, że Izraelczycy
wiedzą, iż jest podwójnym agentem. Aman postanowił wykorzystać ten fakt
i przekazać mu paczkę, której zawartość wyda mu się na tyle ważna, że
natychmiast odda ją Hafezowi.
Tylko co by to mogło być? Na przykład zeszyt ze wszystkimi szyframi
w alfabecie Morse’a używanymi przez Izraelczyków. Członkowie Jednostki
504 kazali al-Talalce zanieść go do innego izraelskiego agenta w Gazie.
Po raz kolejny skorzystano z usług Natana Rotberga. W ten sposób mógł
pomścić swojego kuzyna.
„Zadok [Zadok Ofir, oficer południowej bazy Jednostki 504] wezwał mnie
i opowiedział o planie – wspominał Rotberg ponad pięćdziesiąt lat później. –
Zrozumiałem, o kogo chodzi, i nie posiadałem się z radości. Odparłem, że
jeśli uda im się dostarczyć zeszyt Hafezowi, ja zajmę się resztą. […]
Wyciąłem środek zeszytu i umieściłem tam trzysta gramów swojego
materiału. Czy to wystarczyło? Oczywiście. Detonator to dwadzieścia
gramów – jeśli ładunek wybuchnie ci w ręce, stracisz wszystkie palce. Więc
trzysta gramów, które wybuchnie prosto w twarz jakiejś osoby, z pewnością
ją zabije. […] Mechanizm składał się z metalowego ramienia z mocną
sprężyną i kulki. Kiedy zeszyt był zamknięty, w opakowaniu przewiązanym
wstążkami, ramię było unieruchomione. W chwili gdy ofiara rozwiązała
wstążki i zdjęła papier, sprężyna została zwolniona, a ramię popchnęło kulkę,
która przebiła detonator, i nastąpiło wielkie bum!”27.
Wszystko poszło jak z płatka. 11 lipca 1956 roku al-Talalka przekroczył
granicę, udał się prosto do siedziby wywiadu wojskowego w Gazie i nie
kryjąc podniecenia, wręczył paczkę Hafezowi. „Kiedy pułkownik Mustafa
Hafez wyjmował książkę z paczki – powiedział później naoczny świadek
podczas tajnego egipskiego śledztwa – na podłogę upadł kawałek papieru.
Pułkownik schylił się, żeby go podnieść, i w tej chwili nastąpił wybuch”.
Hafez został śmiertelnie ranny. Niektórzy z obecnych zeznawali, że kiedy
leżał na podłodze, krzyczał: „Dopadliście mnie, psy!”28.
Następnego dnia wieczorem Natan Rotberg złożył wizytę wujowi, ojcu
Roia. Specjalnie z tej okazji włożył mundur galowy. „Powiedziałem mu:
«Szmariachu, w twoim imieniu wyrównałem rachunki z Mustafą Hafezem» –
wspominał. – Czy mu to pomogło? Nie jestem pewien. Ale na pewno
pomogło mnie. Byłem szczęśliwy. Szmariachu milczał. W jego oczach
pojawiły się łzy. Podziękował mi za tę wiadomość”.
Egipcjanie czuli zbyt wielkie upokorzenie, aby publicznie przyznać, że ich
ochrona zawiodła. Dzień po śmierci Hafeza w egipskiej gazecie „Al-Ahram”
pojawiła się notatka: „Pułkownik Mustafa Hafez, stacjonujący w Strefie
Gazy, zginął, gdy jego pojazd najechał na minę. […] Był jednym
z bohaterów wojny w Palestynie i walczył o jej wyzwolenie. Jego bohaterskie
czyny złotymi zgłoskami zapisały się w historii, a nazwisko budziło strach
w Izraelu”.
W dniu śmierci Hafeza Salah Mustafa, egipski attaché wojskowy
w Ammanie, otrzymał pocztą egzemplarz książki Achtung Panzer! Heinza
Guderiana, niemieckiego bohatera wojennego i jednego z ojców koncepcji
blitzkriegu. Awraham Dar, miłośnik historii wojskowości, wybrał akurat tę
pozycję, ponieważ był pewny, że Salah uzna ją za cenny prezent. Dwóch
mista’arwimów znalazło się we wschodniej Jerozolimie, która znajdowała się
pod rządami Jordanii, i nadało stamtąd przesyłkę, dzięki czemu stempel
pocztowy nie wzbudził podejrzeń. Salah, do którego nie dotarły jeszcze
wieści o ataku na jego kolegę w Gazie, otworzył książkę, a ta wybuchła.
Zmarł w szpitalu29.
Szef Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela Mosze Dajan docenił
znaczenie tych dwóch akcji i urządził w swoim ogrodzie wystawne przyjęcie
z okazji zabicia Hafeza i Salaha. Listę gości ułożył Awraham Dar.
 4
CAŁE NACZELNE DOWÓDZTWO ZA JEDNYM
ZAMACHEM

Zamachy na Hafeza i Salaha wstrząsnęły egipskim wywiadem wojskowym

i zmniejszyły liczbę ataków terrorystycznych w Izraelu. Z izraelskiego
punktu widzenia był to sukces.
Jednak wkrótce potem niebo nad całym regionem zachmurzyło się
z innego powodu.
26 lipca 1956 roku prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser, płynąc na fali
antykolonializmu, znacjonalizował Kanał Sueski, kluczowe połączenie
między morzami Śródziemnym i Czerwonym. Rządy Francji i Wielkiej
Brytanii, których obywatele byli głównymi udziałowcami w niezwykle
dochodowej kompanii obsługującej drogę wodną, wpadły we wściekłość.
Izrael pragnął odzyskać przeprawę przez kanał, ale równocześnie ujrzał
w tym szansę na przekazanie Egiptowi jasnego komunikatu – a mianowicie,
że Naser powinien w końcu zapłacić za wysyłanie bojowników do Strefy
Gazy i że jego jednoznaczne pragnienie zniszczenia Izraela spotka się
z miażdżącą reakcją.
Ta zbieżność interesów doprowadziła do zawarcia tajnego sojuszu między
trzema państwami, w którym główną rolę odegrał energiczny młody dyrektor
generalny Ministerstwa Obrony Izraela Szimon Peres. W myśl ambitnego
planu wojennego Izrael miał najechać półwysep Synaj, dostarczając tym
samym Francji i Wielkiej Brytanii pretekstu (był nim kryzys zagrażający
Kanałowi Sueskiemu) do podobnego ataku. Francja obiecała zapewnić
Izraelowi lotniczy parasol ochronny, by uniemożliwić ataki egipskim siłom
powietrznym.
Niedługo przed godziną zero funkcjonariusze Amanu dowiedzieli się, że
delegacja, w której skład wchodził głównodowodzący egipskich sił zbrojnych
generał Abd al-Hakim Amir i wielu innych oficjeli, ma wylecieć samolotem
z Kairu do Damaszku. Druga taka okazja mogła się nie zdarzyć. Jednym
precyzyjnym uderzeniem Izrael mógł się pozbyć niemal całego dowództwa
egipskiej armii.
Lotnictwo zaczęło prowadzić intensywne ćwiczenia w nocnym
przechwytywaniu, trudnej operacji wykorzystującej wszelkie dostępne
wówczas możliwości techniczne. Ben Gurion i Dajan uznali, że Izrael musi
zrobić wszystko, co w jego mocy, żeby ukryć swój udział w akcji, tak aby nic
nie wskazywało na to, że samolot nie rozbił się z powodu usterki1.
Operacja otrzymała kryptonim „Tarnegol” (hebr. „kogut”).
Egipcjanie mieli wrócić z Damaszku do Kairu w dwóch samolotach Ił-14.
Aman przydzielił zadanie namierzenia powietrznego konwoju jednostce
specjalizującej się w rozpoznaniu z kanałów łączności (SIGINT)2. Oddział
(znany obecnie pod nazwą Jednostka 8200) odniósł już wiele znaczących
sukcesów podczas pierwszej wojny izraelsko-arabskiej, a dzięki temu, że
potem Aman zainwestował w jego rozwój, rozrósł się – i zdaniem niektórych
stał się najważniejszy w Siłach Obronnych Izraela.
Inwestycja się opłaciła. Kilka dni przed wylotem delegacji z Kairu do
Damaszku technikom z jednostki wywiadu z kanałów łączności udało się
ustalić, z jakiej częstotliwości prawdopodobnie będą korzystać Egipcjanie
podczas krótkiego lotu do stolicy Egiptu. Dwudziestu izraelskich
radiooperatorów, wszyscy poniżej dwudziestego piątego roku życia, siedziało
w napięciu w siedzibie w mieście Ramat ha-Szaron, na północ od Tel
Awiwu, dyżurując na okrągło w oczekiwaniu, aż Egipcjanie opuszczą pas
kołowania w Damaszku. Naczelne dowództwo wywierało silną presję na
Jednostkę 8200, ponieważ na 29 października zaplanowano lądową inwazję
na Synaj, a chaos z powodu utraty całego sztabu z pewnością wpłynąłby
niekorzystnie na Egipcjan. Czas się kończył.
Dni mijały wolno, radiooperatorzy czekali cierpliwie na dźwięk
w słuchawkach3. Nastał świt 28 października, dzień przed godziną zero,
a Egipcjanie wciąż nie opuścili Syrii. W końcu, o drugiej po południu 28
października, nadszedł sygnał, którego Izraelczycy oczekiwali: piloci iłów-14
przygotowywali się do wylotu.
Do dramatycznej misji wyznaczono Mattiasa „Chatto” Birgera, dowódcę
119. Eskadry Sił Powietrznych Izraela i najlepszego pilota tamtych czasów.
Około dwudziestej jednostka wywiadu łączności poinformowała lotnictwo
wojskowe, że tylko jeden z dwóch egipskich iłów wzbił się w powietrze.
Jednak liczono na to, że na jego pokładzie znajdują się wszyscy wyżsi rangą
oficerowie. Operacja „Kogut” się rozpoczęła.
Chatto wsiadł do samolotu Gloster Meteor NF.Mk.13 i wystartował.
Towarzyszył mu nawigator Eliasziw „Sziwi” Brosz. Noc była wyjątkowo
ciemna, tak ciemna, że ledwie dostrzegali horyzont.
Chatto wzbił się na wysokość trzech tysięcy metrów i wyrównał lot. Radar
wykrył zbliżający się samolot.
– Kontakt, kontakt, kontakt! – odezwał się Sziwi przez interkom. – Na
drugiej, na naszej wysokości, pięć kilometrów przed nami, leci na trzecią.
Teraz jest na czwartej! W prawo! Wolniej! Podchodzisz za szybko!
Na tle czarnego nieba Chatto ujrzał niewielkie pomarańczowe płomienie
wydobywające się z rur wydechowych iła.
– Cel w zasięgu wzroku – poinformował kontrolę naziemną.
– Muszę mieć potwierdzenie, że to ten samolot – powiedział Dan
Tolkowski, dowódca Sił Powietrznych, który dowodził kontrolą naziemną. –
Takie ponad wszelką wątpliwość. Jasne?
Chatto obrócił się nieznacznie w lewo, aż ujrzał światło w oknach
przedziału pasażerskiego samolotu. Okna kokpitu były większe od innych.
Oto potwierdzenie, pomyślał. Tylko ił ma takie okna. Zauważył również
ludzi w wojskowych mundurach krążących między siedzeniami.
– Identyfikacja potwierdzona! – zawołał.
– Wolno wam otworzyć ogień tylko w wypadku, gdy nie będziecie mieć
wątpliwości – odpowiedział Tolkowski.
– Przyjąłem.
Z dwudziestoczteromilimetrowych działek wbudowanych w dziób
samolotu wystrzeliły pociski. Chatto oślepiła niespodziewana jasność: ktoś
z załogi naziemnej, próbując pomóc, załadował armatki pociskami
smugowymi – jaskrawe błyski w niemal całkowitym mroku oślepiały.
Kiedy pilot odzyskał wzrok, zobaczył blask ognia na niebie.
– Dostał! – krzyknął do kontroli naziemnej. – Lewy silnik płonie i chyba
doszło do zwarcia, bo zgasły światła.
Raz jeszcze nacisnął spust. Ił eksplodował – ognista kula wypluwająca
kawałki żelastwa. Zaczął pikować w kierunku morza.
– Widzieliście, że się rozbił? – zapytał Tolkowski, kiedy Chatto
wyprowadził samolot z korkociągu.
– Potwierdzam, rozbił się – odparł.
 Chatto doleciał na resztkach paliwa na lotnisko i został powitany na pasie
kołowania przez szefa Sztabu Generalnego Mosze Dajana i Tolkowskiego,
który przekazał mu wiadomość, że prawdopodobnie Amir w ostatniej chwili
postanowił lecieć drugim samolotem.
– Jeśli jest jeszcze czas – odrzekł Chatto – zatankujemy i polecimy
ponownie.
– Zastanawialiśmy się nad tym, ale doszliśmy do wniosku, że byłoby to
zbyt grubymi nićmi szyte i mogłoby wsypać informatora naszego wywiadu –
odpowiedział Dajan. – Postanowiliśmy pozwolić Amirowi przeżyć. I tak,
likwidując egipski Sztab Generalny, wygraliśmy połowę wojny. Napijmy się
teraz za drugą połowę4.
Operacja „Kogut” bez wątpienia była wielkim osiągnięciem wywiadu
i lotnictwa wojskowego. Uczestnicy tej akcji zaczęli nazywać ją później
„strąceniem egipskiego Sztabu Generalnego” i twierdzić, że chaos, jaki
zapanował w naczelnym dowództwie w Kairze, znacząco przyczynił się do
zwycięstwa Izraela w wojnie, która wybuchła następnego dnia5.
Niezależnie od tego, czy ten wpływ w istocie był tak duży, Siły Obronne
Izraela rozgromiły armię egipską. Stanowiło to jasny komunikat dla świata,
że państwo Izrael jest ważną siłą. Rozentuzjazmowany Ben Gurion
wystosował list otwarty do oficerów i żołnierzy z 9. Brygady, w którym pisał
o „Trzecim Królestwie Izraela”.

Razem z półwyspem Synaj Izraelczycy zdobyli również Strefę Gazy. Kiedy

Siły Obronne Izraela rozpoczęły okupację Strefy, Rehawia Wardi wysłał
niektórych swoich ludzi z Jednostki 504 do przeszukania siedziby egipskiego
wywiadu w Gazie, gdzie kilka miesięcy przedtem zabito Mustafę Hafeza.
W piwnicy znaleźli ukryty skarb, który uciekający w panice Egipcjanie
zapomnieli zniszczyć: nienaruszone akta wszystkich palestyńskich
terrorystów wysyłanych przez Hafeza i jego ludzi do ataków na Izrael
w ciągu pięciu lat poprzedzających kryzys sueski.
To było tak, jakby Egipcjanie zostawili listę celów do zlikwidowania.
Wardi spotkał się z Dajanem i poprosił o zgodę na zabicie Palestyńczyków
wymienionych w dokumentach. Szef sztabu z kolei otrzymał zgodę Ben
Guriona. Wardi nakazał Natanowi Rotbergowi – z jego kadzią materiałów
wybuchowych – pracę na najwyższych obrotach.
Specjalna mieszanka Rotberga trafiła do wiklinowych koszy, zapalniczek,
owoców, warzyw, a nawet mebli. Arabscy agenci Jednostki 504 ukryli
bomby w odpowiednich miejscach lub wysłali je jako prezenty do trzydziestu
palestyńskich fedainów w Gazie. Od listopada 1957 roku do marca 1958 roku
ludzie Wardiego docierali do kolejnych osób z listy i likwidowali terrorystów
działających od lat w Izraelu. Misje te kończyły się w większości sukcesami,
choć niekoniecznie miały znaczenie strategiczne. „Wszystkie te zabójstwa
były nieważne – stwierdził Rotberg – bo inni zajmowali miejsca zabitych”.
Bardzo szybko tajny spisek Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela przemienił
się w sromotną międzynarodową klęskę dyplomatyczną. Pod presją Stanów
Zjednoczonych Izrael wycofał się z Synaju i Gazy. Francja i Wielka Brytania
również ustąpiły i ostatecznie utraciły kontrolę nad Kanałem Sueskim,
a przywódcy obydwu tych mocarstw zostali zmuszeni do rezygnacji.
Władze Egiptu zaczęły być postrzegane jako siła, która stawiła czoło
ingerującemu w jej sprawy zachodniemu kolonializmowi i zmusiła dwie
europejskie potęgi oraz swego zaprzysięgłego wroga do ustąpienia. Naser stał
się bohaterem narodowym, a zarazem, ze względów praktycznych,
przywódcą świata arabskiego.
Zgodził się on jednak na korzystanie przez izraelskie statki z Kanału
Sueskiego i zakończył wspieranie akcji fedainów w Gazie. Dobrze wiedział,
że straty wynikające z konfliktu zbrojnego z Izraelem przewyższałyby
korzyści z tych działań.
W 1957 roku wszystko wskazywało na to, że fala terroru płynąca spoza
granic Izraela została powstrzymana.

Kryzys sueski uzmysłowił przywódcom państw arabskich, że wcale niełatwo

będzie zniszczyć Izrael. Zapewnił też temu ostatniemu jedenaście lat
względnego spokoju i brak działań wojennych na dużą skalę, aż do wojny
sześciodniowej w roku 1967. Siły Obronne Izraela przekształciły się w tym
czasie w potężne, liczne, dobrze wyszkolone, zaawansowane technologicznie
wojska wyposażone w nowoczesną broń i szczycące się jednostką
wywiadowczą Aman o dużych możliwościach.
Lata te przysłużyły się również Mossadowi. Isser Harel przemienił go
z raczkującej, czasami zawodzącej organizacji w agencję o blisko tysiącu
pracowników, znaną na całym świecie z bezwzględności, nieustępliwości
i przedsiębiorczości.
Izrael zaczął być postrzegany jako wywiadowcza potęga w 1956 roku, po
tajnym wystąpieniu Nikity Chruszczowa na XX Zjeździe Komunistycznej
Partii Związku Radzieckiego. Chruszczow mówił na nim otwarcie
o zbrodniach popełnionych przez swojego poprzednika Józefa Stalina.
Wszystkie agencje szpiegowskie zachodniego świata były żywo
zainteresowane pozyskaniem tekstu przemówienia, żeby przeanalizować go
pod kątem sposobu myślenia Chruszczowa, ale żadna nie zdołała przeniknąć
za żelazną kurtynę. Ta sztuka udała się tylko wywiadowi izraelskiemu. Isser
Harel rozkazał, aby kopia przemówienia trafiła do CIA.
Będący pod wrażeniem dyrektor agencji Allen Dulles przekazał ją
prezydentowi Dwightowi Eisenhowerowi, który uznał, że tekst powinien
wyciec do „New York Timesa”. Publikacja wywołała ogólnoświatową burzę
i głęboko zawstydziła Związek Radziecki6.
W ten sposób zrodził się tajny sojusz między wywiadami amerykańskim
i izraelskim. Ze strony amerykańskiej odpowiadał za niego James Jesus
Angleton, szef kontrwywiadu CIA, zwolennik Izraela i człowiek, który,
podobnie jak Harel, pod każdym łóżkiem widział radzieckiego szpiega. To
właśnie dzięki Izraelowi CIA pozyskiwało materiały wywiadowcze
dotyczące Bliskiego Wschodu, co zresztą trwa po dziś dzień7.
Kryzys sueski z 1956 roku utrwalił pozycję Izraela w sferze operacji
wywiadowczych8. W następstwie tej krótkiej wojny Harel zaczął tworzyć
siatkę tajnych kontaktów w krajach Bliskiego Wschodu, Azji i Afryki. Ten
sposób działania znano w Mossadzie jako „doktrynę peryferii”, ponieważ
zakładał utworzenie niejawnych powiązań z krajami i organizacjami spoza
pierścienia państw otaczających Izrael lub z mniejszościami w krajach
będących w konflikcie z jego przeciwnikami9.
Wielkim osiągnięciem Mossadu był trójstronny sojusz wywiadów
(kryptonim „Trident”) Izraela, Iranu i Turcji. Dowódcy agencji
wywiadowczych tych trzech państw spotykali się od czasu do czasu
i wymieniali sporą ilością materiałów. Sojusz organizował również wspólne
operacje wymierzone w Związek Radziecki i Arabów. Ben Gurion przekonał
prezydenta Eisenhowera, że „Trident” to prawdziwy skarb, i CIA zapewniło
środki na jego działalność10.
Jednak do największego wyczynu Mossadu doszło w roku 1960, kiedy
izraelscy agenci odnaleźli Adolfa Eichmanna – jednego z głównych twórców
i zwolenników nazistowskiego Ostatecznego Rozwiązania – w Buenos Aires,
gdzie mieszkał od dziesięciu lat jako Ricardo Klement.
 Niemiecki prokurator pochodzenia żydowskiego Fritz Bauer stracił już
nadzieję na wymierzenie sprawiedliwości nazistowskim zbrodniarzom
wojennym w Niemczech, dlatego postanowił przekazać Mossadowi
informacje, które zgromadził na temat Eichmanna. Kiedy przyszedł do niego
funkcjonariusz Mossadu, Bauer zostawił go samego z tajnymi dokumentami
leżącymi na biurku. Izraelczyk zrozumiał aluzję i skopiował odpowiednie
materiały11.
Ben Gurion upoważnił Harela, by poleciał do Buenos Aires jako szef
dużego zespołu12. Premierowi zależało na rozprawieniu się z Eichmannem,
któremu nadano kryptonim „Dybuk”, co jest hebrajskim słowem
oznaczającym złego ducha, który kogoś opętał. Jednak w operacji chodziło
o coś więcej niż tylko zemsta na jednej osobie, niezależnie od tego, jak
ciężkie mogły być jej przewiny. Ben Gurion zabronił Harelowi i jego
ludziom zrobić krzywdę Eichmannowi, chociaż zabicie go wydawało się
najprostsze. Zamiast tego mieli go porwać i przewieźć do Izraela, gdzie
przygotowywano proces. Izraelczycy chcieli poruszyć światową opinię
publiczną i przypomnieć o Holokauście przez ujawnienie czynów jednego
z jego głównych sprawców.
W operacji wzięły udział dziesiątki tajnych agentów i współpracowników
Mossadu. Niektórzy z nich mieli paszporty nawet pięciu krajów.
Rozmieszczono ich w niezliczonych kryjówkach w stolicy Argentyny.
11 maja członkowie zespołu zajęli miejsca w pobliżu przystanku, na
którym człowiek znany jako Klement wysiadał z autobusu codziennie
o 19:40 i szedł piechotą do domu. Jednak tego wieczoru autobus przyjechał,
lecz Eichmann z niego nie wysiadł. Funkcjonariuszom nakazano zaczekać do
dwudziestej. Jeśli do tej pory cel się nie pojawi, akcja zostanie odwołana,
żeby nie wzbudzać podejrzeń.
O ósmej wieczorem mieli się już zbierać, ale Rafi Eitan, dowódca akcji,
postanowił zaczekać jeszcze trochę. Pięć minut później, kiedy Eitan miał już
zrezygnować, na przystanek zajechał kolejny autobus. Wysiadł z niego
Klement i ruszył przed siebie, z ręką w kieszeni.
Jako pierwszy rzucił się na niego Cwi Malchin. Bał się, że Klement coś
podejrzewa i zaraz wyciągnie broń, dlatego zamiast chwycić go od tyłu
i zaciągnąć do samochodu, jak planowano, popchnął go do rowu i skoczył na
niego. Eitan i drugi funkcjonariusz pospieszyli mu z pomocą. Klement
krzyknął, ale wokół nie było nikogo. Kilka sekund później został
obezwładniony i wrzucony na tylne siedzenie wozu. Cwi Aharoni, który
siedział w samochodzie, powiedział mu po niemiecku, że jeśli będzie
sprawiał kłopoty, z miejsca go zastrzeli.
Eitan zaczął szukać znaków szczególnych, które wskazywałyby ponad
wszelką wątpliwość, że porwany to Eichmann. Z łatwością odnalazł bliznę
pod pachą, pamiątkę po tatuażu SS. Więcej kłopotów nastręczyło znalezienie
blizny po wycięciu wyrostka robaczkowego, którą drobiazgowo odnotowano
w aktach Niemca. Eitan musiał rozpiąć mu pasek i wsunąć dłoń w spodnie,
podczas gdy samochód mknął naprzód i pasażerami rzucało na wszystkie
strony. W końcu jednak znalazł i wykrzyknął: Ze hu! Ze hu!, co po hebrajsku
znaczy „To on! To on!”.
Oczy Eitana i Malchina zalśniły w ciemności. Podali sobie ręce i zanucili
Pieśń partyzantów, którą napisano dla uczczenia Żydów walczących w lasach
z Niemcami, a która kończyła się słowami: „Nasz marsz grzmi przesłaniem:
jesteśmy tutaj”.
Eichmann został odurzony i przeszmuglowany do Izraela na pokładzie
samolotu El Al. Jego proces w Jerozolimie przyciągnął uwagę całego świata,
a zeznania świadków przypomniały wszystkim o potwornościach
Holokaustu. Skazano go na karę śmierci i powieszono. Jego ciało
skremowano, a prochy wrzucono do morza.
Wiadomość o odnalezieniu i uprowadzeniu Eichmanna zapewniła
Mossadowi reputację bezwzględnej i kompetentnej organizacji
szpiegowskiej. W połowie 1962 roku Harela uważano za czołową postać
izraelskiego wywiadu i sił obronnych13.
Ben Gurion otrzymał wszystko, na co liczył.
Jednak w swojej pysze agencja Harela całkowicie przegapiła
niszczycielskie zagrożenie, które rodziło się w najbliższym sąsiedztwie.
 5
„JAK GROM Z JASNEGO NIEBA”

Rankiem 21 lipca 1962 roku Izraelczycy stwierdzili, że spełnił się ich

najgorszy koszmar: otóż egipskie gazety informowały o udanych testach
czterech pocisków rakietowych typu ziemia–ziemia: dwóch modelu Al-Zafer
(Zwycięzca) i dwóch modelu Al-Kaher (Zdobywca)1. Dwa dni później
pociski – po dziesięć każdego typu, udekorowanych egipskimi flagami –
przejechały triumfalnie ulicami Kairu. Defiladę obserwowało około trzystu
zagranicznych dyplomatów oraz tłumy mieszkańców. Prezydent Naser
oglądał ją ze specjalnej trybuny ustawionej przed siedzibą rządu. Z dumą
oświadczył, że egipskie wojsko może teraz uderzyć w dowolny punkt „na
południe od Bejrutu”2. Biorąc pod uwagę, że całe terytorium Izraela leży
między Egiptem (na południu) a Libanem, którego stolicą jest Bejrut (na
północy), jasne było, którego państwa dotyczy ta deklaracja.
Nadany nazajutrz z działającej w Egipcie radiostacji „Głos Grzmotu
z Kairu” komunikat w języku hebrajskim był jeszcze bardziej dobitny. „Te
pociski mają otworzyć Arabom bramy wolności, przywrócić im ojczyznę,
którą ukradziono na skutek spisków imperialistów i syjonistów” – grzmiał
spiker.
Zaniepokojenie opinii publicznej w Izraelu tylko wzrosło, kiedy, zaledwie
kilka tygodni później, okazało się, że dużą rolę w powstaniu tej broni odegrał
zespół niemieckich naukowców. Druga wojna światowa dobiegła końca
zaledwie siedemnaście lat wcześniej i oto nagle przerażające obrazy
Holokaustu, pełne niemieckich naukowców w mundurach Wehrmachtu, zlały
się w jedno z nową śmiertelną groźbą: bronią masowej zagłady w rękach
wielkiego wroga Izraela Nasera, którego Izraelczycy uważali za Hitlera
Bliskiego Wschodu. „Niegdysiejsi naziści pomagają Naserowi w jego
antyizraelskich planach ludobójstwa” – biadali żydowscy dziennikarze3.
Tymczasem Mossad, mimo szerokich uprawnień do obserwowania
i chronienia Izraela przed zagrożeniami z zewnątrz, o niczym nie wiedział.
Członkowie służb specjalnych – nie wspominając o ich przywódcach – nie
posiadali się ze zdumienia na wieść o programie budowy egipskich
pocisków, która dotarła zaledwie kilka dni przed ich testami. Było to bolesne
przypomnienie o bezbronności małego kraju, a zarazem upokarzająca
porażka kierowanej przez Harela organizacji4.
Co gorsza, niemieccy naukowcy, którzy skonstruowali pociski zdolne
zniszczyć Izrael, nie byli mało znanymi technikami, lecz jednymi
z najbardziej doświadczonych inżynierów nazistowskiego reżimu, ludźmi
pracującymi podczas wojny w bazie badawczej w Peenemünde na wybrzeżu
Bałtyku, gdzie skonstruowano najbardziej zaawansowaną technologicznie
broń Trzeciej Rzeszy. Pomagali przy powstawaniu V-1, tak zwanych
latających bomb, terroryzujących swego czasu Anglię, oraz V-2, rakietowych
pocisków balistycznych wykorzystanych przez Niemców do zniszczenia
sporej części Antwerpii i Londynu, a które można uznać za prototyp
współczesnych pocisków dalekiego zasięgu typu ziemia–ziemia5.
„Czułem się bezradny – przyznał Aszer Ben Natan, dyrektor generalny
Ministerstwa Obrony Izraela. – To spadło na nas jak grom z jasnego nieba.
Ben Gurion wciąż opowiadał o koszmarze, który nie daje mu spać po
nocach – że on, premier, sprowadził europejskich Żydów do Izraela tylko po
to, aby tu, w swoim kraju, przeszli drugi Holokaust”6.
Jeden z pracowników Mossadu w ściśle tajnej notatce służbowej
z 1982 roku podsumował to tak: „Było to jedno z najważniejszych
i najstraszniejszych wydarzeń w historii służb specjalnych Izraela, jedno
z tych, które wyzwalają reakcję łańcuchową skutkującą radykalnymi
działaniami”7.
W rzeczy samej, reakcje były radykalne.

Harel postawił cały Mossad na nogi. Atmosfera w agencji stała się gęsta, co
znalazło odzwierciedlenie w wewnętrznych depeszach z tych miesięcy.
„Interesuje nas zdobywanie materiałów [wywiadowczych], cokolwiek się
wydarzy – telegrafowano z siedziby głównej w Tel Awiwie do placówek
Mossadu w Europie w sierpniu 1962 roku. – Jeśli znajdzie się Niemiec, który
coś o tym wie, ale nie będzie gotowy do współpracy, zmusimy go do
mówienia. Proszę to zapamiętać, ponieważ musimy zdobyć te informacje za
wszelką cenę”.
Agenci Mossadu natychmiast zaczęli włamywać się do egipskich ambasad
i konsulatów w europejskich stolicach, żeby sfotografować odpowiednie
dokumenty. Udało im się również zwerbować szwajcarskiego pracownika
zuryskiego oddziału EgyptAir – firmy, która od czasu do czasu służyła za
przykrywkę wywiadowi Nasera. Szwajcar umożliwił funkcjonariuszom
Mossadu przenoszenie dwa razy w tygodniu, w nocy, worka z pocztą do ich
kryjówki, w której otwierali listy i fotografowali ich zawartość. Następnie
zamykali koperty, tak żeby nie pozostał żaden ślad ingerencji, po czym
korespondencję zwracali do siedziby linii lotniczej. Wkrótce potem Mossad
dysponował już pewną wiedzą o egipskim projekcie i jego kierownictwie.
Projekt zapoczątkowali dwaj znani na całym świecie naukowcy: dr Eugen
Sänger i Wolfgang Pilz. Podczas wojny odgrywali oni kluczową rolę
w Wojskowym Instytucie Badawczym w Peenemünde. W 1954 roku
rozpoczęli pracę w Instytucie Badań nad Napędem Odrzutowym
w Stuttgarcie. Sänger stanął na czele tej znakomitej instytucji, Pilz i inni
dawni specjaliści z Wehrmachtu, dr Paul Goercke i dr Hans Krug, zaczęli
pracować jako szefowie wydziałów. Jednak uważali, że zostali zatrudnieni
poniżej swoich kwalifikacji, dlatego w 1959 roku zaproponowali rządowi
Egiptu, że pozyskają innych naukowców i rozpoczną prace nad pociskami
dalekiego zasięgu typu ziemia–ziemia. Naser ochoczo przystał na tę
propozycję i uczynił koordynatorem programu jednego ze swoich
najbliższych doradców wojskowych, generała ’Isama al-Din Mahmouda
Khalila, byłego szefa wywiadu lotniczego i działu prac badawczo-
rozwojowych egipskiego wojska. Khalil stworzył na potrzeby niemieckich
naukowców, którzy po raz pierwszy odwiedzili Egipt w kwietniu 1960 roku,
specjalny program niezależny od egipskiej armii.
Pod koniec roku 1961 Sänger, Pilz i Goercke przenieśli się do Egiptu.
Zdołali zwerbować około trzydziestu pięciu doświadczonych niemieckich
naukowców i techników. Przybysze z Niemiec otrzymali do dyspozycji
poligony doświadczalne, laboratoria i luksusowe kwatery. Mieli wyśmienite
warunki pracy i ogromne pensje. Krug natomiast pozostał w Niemczech,
gdzie założył firmę o nazwie Intra Commercial, która odgrywała rolę
europejskiego przyczółka grupy.
Niemal natychmiast po tym, jak Mossad zgromadził wstępne informacje
o sytuacji, napłynęły kolejne złe wieści. 16 sierpnia 1962 roku Isser Harel
przyjechał do Ben Guriona z dokumentem znalezionym w korespondencji
egipskiego wywiadu i sfotografowanym dwa dni wcześniej w Zurychu.
 Izraelczycy przeżyli szok. Dokument okazał się rozkazem napisanym
w 1962 roku przez Pilza do kierowników projektu w Egipcie i zawierał listę
materiałów, które należało zdobyć w Europie, żeby móc wyprodukować
dziewięćset pocisków8. To była olbrzymia liczba. Z wewnętrznego raportu
Mossadu wynika, że w organizacji zapanowała „atmosfera bliska paniki”.
Izraelscy eksperci bali się, że Egipcjanie wyposażą pociski w głowice
atomowe i chemiczne.
Ben Gurion zwołał pilną naradę na najwyższym szczeblu.
Harel miał plan. A właściwie jego zarys.
Materiały zgromadzone dotąd przez Mossad ujawniały piętę achillesową
egipskiego projektu: system naprowadzania. Był on na tyle
niesatysfakcjonujący, że pocisków nie można było wprowadzić do masowej
produkcji. Dopóki ten problem nie zostanie rozwiązany, Egipcjanie będą
potrzebowali pomocy niemieckich naukowców. Bez nich projekt padnie.
Szef Mossadu miał prosty plan: Niemców należy porwać lub zlikwidować9.
Pod koniec sierpnia Harel pojechał do Europy, żeby wprowadzić ten plan
w życie. Pogoda uległa pogorszeniu, zwiastując najchłodniejszą zimę od
wielu lat. Kiedy wszystkie próby odnalezienia Pilza spełzły na niczym, Harel
postanowił zająć się Krugiem10.
W poniedziałek 10 września o 17.30 człowiek, który przedstawiał się jako
Saleh Qaher, zatelefonował do domu Kruga w Monachium. Powiedział, że
dzwoni w imieniu pułkownika Saida Nadima, adiutanta generała Mahmouda
Khalila, i że Nadim chce spotkać się z Krugiem „natychmiast, w niezmiernie
ważnej sprawie”. Saleh dodał życzliwym tonem, że Nadim, którego Krug
doskonale znał, przesyła pozdrowienia i czeka na niego w hotelu Ambasador
w Monachium. Rozmowa będzie dotyczyła sprawy, która może zapewnić
Niemcowi spory dochód. Z uwagi na szczególny charakter sprawy do
rozmowy nie może dojść w siedzibie Intra Commercial11.
Krug, nic nie podejrzewając, ochoczo przystał na zaproszenie. Nie miał
pojęcia, że Saleh to w istocie stary współpracownik Mossadu Oded.
Urodzony w Iraku, działał tam w podziemiu syjonistycznym. W 1949 roku,
z powodu groźby zatrzymania, uciekł do Izraela. Uczył się w w Bagdadzie
wraz z muzułmanami i z łatwością mógł uchodzić za Araba. Przez lata
pomagał Mossadowi w działaniach wymierzonych w społeczność arabską.
Krug spotkał się z Odedem w holu hotelu Ambasador12.
– Pułkownik Nadim i ja mamy dla pana ważne zadanie – oświadczył Oded.
 Nazajutrz pojawił się w siedzibie Intra Commercial, żeby zabrać Kruga na
spotkanie z Nadimem w willi za miastem.

Przyjechałem taksówką. Krug ucieszył się na mój widok i przedstawił

mnie swoim kolegom z pracy. Ani przez chwilę nie wątpił w moją
tożsamość. Dobrze się dogadywaliśmy. Podałem mu adres i ruszyliśmy
jego mercedesem. Po drodze schlebiałem mu, dając do zrozumienia, że
wywiad egipski niezmiernie docenia jego wkład i usługi. On mówił
głównie o samochodzie, który właśnie kupił.

Zatrzymali się przed domem, w którym, jak myślał Krug, czekał na niego
Nadim. Wysiedli z auta. Drzwi domu otworzyła kobieta. Kiedy Niemiec
wszedł do środka, drzwi się za nim zamknęły. Oded, tak jak planowano,
pozostał na dworze.
W pokoju czekało trzech funkcjonariuszy Mossadu. Ogłuszyli Kruga
kilkoma ciosami, po czym zakneblowali go i związali. Kiedy odzyskał
przytomność, zbadał go francuski lekarz żydowskiego pochodzenia
zwerbowany przez grupę. Uznał, że schwytany doznał lekkiego szoku,
dlatego zalecił nie podawać mu środków uspokajających. Jeden
z funkcjonariuszy powiedział do Kruga po niemiecku:
– Jesteś naszym więźniem. Rób, co ci każemy, albo koniec z tobą13.
Krug obiecał, że się podporządkuje, po czym umieszczono go w specjalnej
skrytce w volkswagenie busie. Cała grupa, w tym Isser Harel, załadowała się
do trzech samochodów i ruszyła w kierunku granicy z Francją. Po drodze
zatrzymali się w lesie. Harel zapowiedział Krugowi, że będą zaraz
przekraczać granicę. Jeśli odezwie się choć słowem, kierowca uruchomi
mechanizm, który wypełni skrytkę trującym gazem.
Po dojechaniu do Marsylii znajdujący się pod wpływem środków
uspokajających Krug został umieszczony na pokładzie samolotu El Al
przewożącego imigrantów z Afryki Północnej do Izraela. Agenci Mossadu
przekonali francuskie władze, że jest chorym imigrantem.
Równocześnie Mossad rozpoczął zakrojoną na szeroką skalę akcję
dezinformacyjną. Mężczyzna przypominający z wyglądu Kruga
i legitymujący się dokumentami na jego nazwisko jeździł po Ameryce
Południowej, zostawiając ślady, które świadczyły, że Niemiec uciekł
z pieniędzmi, porzucając Egipt i swoich współpracowników14. Oprócz tego
Mossad spowodował wyciek do mediów fałszywych informacji, że Krug
pokłócił się z generałem Khalilem i jego ludźmi i prawdopodobnie został
przez nich uprowadzony i zamordowany.
W Izraelu Kruga uwięziono w tajnym obiekcie Mossadu i poddano
brutalnemu przesłuchaniu. Początkowo zachowywał milczenie, jednak
niedługo potem „puścił farbę” i rozpoczął trwającą przez kilka miesięcy
współpracę. „Ten człowiek ma doskonałą pamięć i zna wszystkie
organizacyjno-administracyjne aspekty projektu” – czytamy w raporcie
Mossadu. Użyteczne okazały się również dokumenty znalezione w jego
aktówce. W raporcie stwierdzono: „Te materiały umożliwią nam stworzenie
wywiadowczej encyklopedii”15.
Krug zaproponował nawet, że wróci do Monachium i będzie tam pracował
jako agent Izraelczyków. W końcu, kiedy przesłuchujący doszli do wniosku,
że przekazał im już wszystko, co wiedział, szefowie Mossadu zaczęli się
zastanawiać, co z nim począć. Wiedzieli, że jego powrót do Monachium
byłby skrajnie niebezpieczny – mógłby zdradzić swoich nowych
mocodawców, iść na policję i powiedzieć, że Izraelczycy porwali
niemieckiego obywatela na niemieckiej ziemi. Harel wybrał prostsze
rozwiązanie. Rozkazał S.G., jednemu ze swoich ludzi, zabrać Kruga
w odludne miejsce na północ od Tel Awiwu i zastrzelić. Samolot wojskowy
zabrał ciało i zrzucił je do morza16.
Sukces tej operacji sprawił, że Ben Gurion dał zielone światło dalszym
akcjom selektywnej eliminacji. Zgodził się na użycie Jednostki 188 wywiadu
wojskowego (Aman), która wysyłała izraelskich żołnierzy pod przykrywką
na terytoria wrogich państw. Dowództwo tej jednostki mieściło się
w zamkniętej dzielnicy Sarona w Tel Awiwie, niedaleko siedziby Ben
Guriona. Dysponowała ona ośrodkiem treningowym na plaży na północy
miasta, w sąsiedztwie laboratorium speca od eksplozji Natana Rotberga.
Isser Harel miał problem z tą jednostką. Od połowy lat pięćdziesiątych XX
wieku próbował nakłonić Ben Guriona do włączenia jej w skład Mossadu lub
przynajmniej do oddania dowództwa jemu samemu, jednak wojsko ostro się
temu sprzeciwiało i premier pozostał głuchy na jego prośby17.
Szef Amanu generał brygady Meir Amit w odróżnieniu od Harela nie
uważał niemieckich naukowców za poważne zagrożenie dla państwa. Jednak
z powodu rywalizacji z Mossadem chciał, żeby to jego ludzie się nimi zajęli,
ponieważ, jak to ujął: „Nie możemy ich ignorować. Musimy zdusić zło
w zarodku”. Tak właśnie rozpoczęła się zażarta rywalizacja między
Jednostką 188 a Mossadem o to, kto zabije więcej Niemców.
W tym okresie Jednostka 188 miała w Egipcie doświadczonego agenta pod
przykrywką18. Wolfgang Lotz był szpiegiem idealnym: ten nieobrzezany syn
goja i Żydówki wyglądał na typowego Niemca. Wymyślił historyjkę, że jest
byłym oficerem Wehrmachtu z Afrika Korps generała Rommla, który został
hodowcą koni i wrócił do Egiptu, żeby założyć stadninę.
Lotz, znakomity aktor, stał się wkrótce potem integralną częścią
niemieckich kręgów towarzyskich w Kairze. Przekazał Jednostce 188 wiele
szczegółowych informacji o projekcie budowy pocisków i osobach przy nim
zatrudnionych. Nie mógł jednak uczestniczyć w akcjach likwidacyjnych,
ponieważ bał się, że zostanie zdekonspirowany. Szef Jednostki 188 Josef
Jariw doszedł do wniosku, że najlepszym sposobem pozbycia się niemieckich
naukowców będzie wysłanie im przesyłek z bombami.
Jariw nakazał przygotowanie ich Natanowi Rotbergowi. Rotberg właśnie
pracował z nowym typem materiału wybuchowego: cienkimi, elastycznymi
detasheet, „arkuszami materiału wybuchowego wynalezionego do celów
cywilnych, który mógł stopić dwa kawałki stali”, i pozwalał zmniejszyć
rozmiary ładunku. „Musiał on pozostać nieuzbrojony i bezpieczny podczas
przenoszenia listu, a potem wybuchnąć w określonym czasie – wyjaśniał
Rotberg. – Mechanizm w kopercie działał w taki sposób, że bomba była
uzbrojona nie wtedy, kiedy otwierano kopertę, co mogło sprawić, że będzie
bardzo niebezpieczna, ale dopiero wtedy, gdy wyciągano jej zawartość”19.
Bombę przygotowano we współpracy z francuskim wywiadem w zamian za
dostarczane przez Lotza informacje o działaniach podziemnego algierskiego
Frontu Wyzwolenia Narodowego (Front de Libération Nationale, FLN)
w Kairze. Oprócz tego Jednostka 188 pomogła Francuzom przeszmuglować
do Kairu materiały wybuchowe, które miały posłużyć do zabicia tamtejszych
członków FLN20.
Pierwszym adresatem bombowej przesyłki stał się Alois Brunner, zbiegły
nazistowski zbrodniarz wojenny, zastępca Adolfa Eichmanna i komendant
obozu koncentracyjnego we Francji; odpowiadał za wysłanie na śmierć około
stu trzydziestu tysięcy Żydów. Jednostka 188 odnalazła go w Damaszku,
gdzie mieszkał od ośmiu lat pod przybranym nazwiskiem. Kraje arabskie
udzieliły azylu wielu zbrodniarzom wojennym, w zamian pozyskując ich
różnorakie usługi. Brunner pomagał szkolić syryjskie służby
w przesłuchiwaniu i torturowaniu zatrzymanych.
Do jego odnalezienia przyczynił się Eli Cohen, jeden z najlepszych
agentów jednostki, który obracał się w kręgach syryjskich oficerów
wyższego szczebla. Kiedy Ben Gurion wydał zgodę na likwidację Brunnera,
Jariw postanowił wypróbować jedno z urządzeń Rotberga. „Wysłaliśmy mu
prezencik” – stwierdził Natan.
13 września 1962 roku przebywający w Damaszku Brunner otrzymał
pocztą wielką kopertę. Kiedy ją otworzył, doszło do eksplozji. Doznał
poważnych obrażeń twarzy i stracił lewe oko, ale przeżył21.
Zachęcone tym, że bomba bez przeszkód trafiła do celu, kierownictwo
Jednostki 188 postanowiło posłużyć się tą samą metodą wobec niemieckich
naukowców. Mossad zaprotestował. Jak wyjaśniał Rafi Eitan: „Nie
zgadzałem się na akcje, nad którymi nie mieliśmy kontroli. Przesyłkę mógł
otworzyć listonosz albo dziecko. Kto robi takie rzeczy?”22.
Poza tym dotarcie do Niemców w Egipcie okazało się nad wyraz
skomplikowane, ponieważ nie otrzymywali oni poczty bezpośrednio23.
Egipski wywiad zbierał wszystkie przesyłki adresowane do personelu
pracującego nad projektem pocisków w siedzibie EgyptAir i dopiero stamtąd
wysyłał je do Kairu. Dlatego postanowiono się włamać w nocy do siedziby
linii lotniczej i podłożyć przesyłki do worków z pocztą.
16 listopada funkcjonariusze Mossadu, mężczyzna i kobieta, którzy
pomagali członkom Jednostki 188, znaleźli się przed wejściem do
frankfurckiej siedziby EgyptAir. Oboje oparli się o drzwi, udając parę
kochanków. Kobieta zasłoniła mężczyznę, który sforsował zamek przy
użyciu nowatorskiego wytrychu powstałego w warsztatach Mossadu.
Członkowie ekipy weszli do środka, ale nie udało im się znaleźć worka
z pocztą. Spróbowali więc raz jeszcze, następnego dnia. Kiedy mocowali się
z drzwiami, nagle pojawił się kompletnie pijany stróż. Tym razem w ekipie
nie było kobiety, więc dwaj mężczyźni udali całujących się
homoseksualistów i zdołali uciec bez wzbudzania podejrzeń dozorcy.
Kolejnej nocy doszło do następnej próby. Tym razem wszystko poszło jak
z płatka. Na jednym z biurek leżał worek z pocztą adresowaną do Egiptu.
Funkcjonariusze umieścili w nim koperty z ładunkami wybuchowymi.
Głównym celem był Pilz. Z materiałów wywiadowczych zgromadzonych
na jego temat wynikało, że rozwodził się z żoną, aby móc ożenić się
z sekretarką Hannelore Wende. Żona mieszkała w Berlinie, ale wynajęła
prawnika z Hamburga. Bombowa przesyłka adresowana do Pilza udawała
korespondencję od adwokata, na kopercie znajdował się stempel jego
kancelarii i to on figurował jako nadawca. „Osoby przygotowujące zamach
zakładały, że Wende nie otworzy tak prywatnego listu i przekaże go
Pilzowi” – czytamy w raporcie końcowym z akcji.
Jednak plan się nie powiódł. Wende, która dostała list 27 listopada,
prawdopodobnie uznała, że dotyczy on również jej życia. Otworzyła go
i ładunek wybuchł jej w rękach, pozbawiając ją kilku palców i zębów, a także
wzroku w jednym oku (drugie również ucierpiało). Władze Egiptu
natychmiast zdały sobie sprawę z tego, co się stało. Nakazały prześwietlenie
wszystkich listów promieniami Roentgena. Pozostałe bombowe przesyłki
zostały znalezione i przekazane do rozbrojenia specjalistom z radzieckiego
wywiadu. Wystraszyło to niemieckich naukowców i ich rodziny, ale nie
przekonało ich do porzucenia dobrze płatnych posad. Za to egipski wywiad
zatrudnił doświadczonego specjalistę od ochrony, byłego esesmana
Hermanna Adolfa Vallentina. Odwiedził on siedziby Intra Commercial i jej
dostawców i doradził im podjęcie koniecznych środków ostrożności:
wymianę zamków w drzwiach i wprowadzenie specjalnych procedur przy
odbiorze poczty. Sprawdził również niektórych pracowników.
Kolejnym celem na liście Harela był doktor Hans Kleinwächter i jego
laboratorium w Lorch, gdzie zajmowano się udoskonalaniem systemu
naprowadzania pocisków. Harel wysłał do Europy jednostkę operacyjną Szin
Betu o nazwie Ciporim (Ptaki), z której korzystał również Mossad. Miała ona
rozpocząć operację „Jeż”. Rozkazy Harela były jednoznaczne: „Kleinwächter
ma zostać uprowadzony i przewieziony do Izraela. Jeśli się nie uda, macie go
zabić”24.
Szef Mossadu obrał na swoją siedzibę francuskie miasto Miluza. Musiał
tam znosić jedno rozczarowanie za drugim.
Jak wspominał dowódca Ciporim Rafi Eitan: „Jest środek zimy, straszliwy
śnieg, mróz przenika do kości, na dworze dwadzieścia kilka stopni poniżej
zera. Wściekły Isser siedzi w pensjonacie we Francji, po drugiej stronie
Renu. Pokazuje mi jakieś zdjęcia i mówi: «To jest nasz cel – masz go
zabić»”.
Funkcjonariusze Ciporim byli wykończeni niezliczonymi operacjami
wymierzonymi w niemieckich naukowców, do których zostali przydzieleni
w poprzednich miesiącach, i pomocą, której udzielali Jednostce 188.
W końcu Eitan powiedział Harelowi, że jego zdaniem okoliczności nie
sprzyjają operacji. „Uważałem, że musimy trochę poczekać i wymyślić jakąś
pułapkę, a nie tylko strzelać do ludzi na ulicach. «Daj mi miesiąc –
zaproponowałem. – Przygotuję misję i nikt się nawet nie dowie o mojej
obecności»”25.
Jednak Harel nie słuchał. 21 stycznia odsunął od sprawy Ciporim i zlecił
pozbycie się Kleinwächtera Mifracowi, jednostce Mossadu dowodzonej
przez Icchaka Szamira. Nie wiedział, że Vallentin odgadł, iż następnym
celem Mossadu będzie właśnie Kleinwächter. Odbył z nim serię spotkań
instruktażowych, przydzielił mu stałą ochronę i wyposażył w egipski pistolet
wojskowy26.
20 lutego agenci Mossadu zobaczyli Kleinwächtera ruszającego samotnie
w drogę z Lorch do Bazylei. Postanowili uderzyć, kiedy będzie wracał.
Szamir, który wraz z Harelem dowodził akcją, nakazał oddanie strzałów
doświadczonemu byłemu egzekutorowi Irgunu Akiwie Cohenowi. Harel
wysłał wraz z nim władającego niemieckim Cwi Aharoniego. Czekali, aż
Kleinwächter wróci wieczorem. On jednak się nie pokazywał i kierownictwo
postanowiło zrezygnować z akcji. Nie skończyło się to dobrze. Niemiec
w końcu się pojawił i w ostatniej chwili odwołano rozkaz o anulowaniu
operacji, tyle że w tej sytuacji została ona przeprowadzona pospieszne i po
amatorsku. Auto agentów Mifracu zagrodziło drogę samochodowi
Kleinwächtera, ale obydwa wozy stały w wąskiej uliczce, która
uniemożliwiała ludziom Mossadu ucieczkę po operacji.
Aharoni wysiadł z pojazdu i podszedł do Kleinwächtera, jakby chciał
zapytać go o drogę. Liczył na to, że Niemiec opuści szybę. I rzeczywiście,
zrobił to. Cohen, który stanął za Aharonim, wyjął broń, wycelował w otwarte
okno i strzelił. Pocisk trafił jednak w nie do końca opuszczoną szybę,
roztrzaskał ją, a potem musnął szal Kleinwächtera, ominął jednak jego
samego. Z jakiegoś niezrozumiałego powodu pistolet nie wystrzelił
ponownie. Według jednej teorii mechanizm się zaciął, według innej –
spowodował to niewypał, według jeszcze innej, magazynek poluzował się
i wypadł. Kiedy Aharoni zorientował się, że plan się nie powiódł, krzyknął
do wszystkich, żeby uciekali. Nie mogli odjechać samochodem, więc
rozbiegli się w różnych kierunkach, by dotrzeć do zaparkowanych w pobliżu
wozów. Kleinwächter wyciągnął pistolet i zaczął strzelać do uciekających
Izraelczyków. Wprawdzie żadnego z nich nie trafił, ale i tak cała operacja
okazała się zawstydzającą porażką27.
Harel przeprowadził jeszcze wiele innych akcji, aby zastraszyć
naukowców i ich rodziny. Funkcjonariusze wysyłali im anonimowe listy
z pogróżkami, jak również odwiedzali ich w środku nocy i przekazywali
ostrzeżenia.
Te operacje również zakończyły się fiaskiem. Szwajcarska policja
aresztowała pracownika Mossadu Josefa Ben Gala po tym, jak groził Heidi,
córce profesora Goerckego. Dokonano ekstradycji Izraelczyka do Niemiec,
gdzie został postawiony przed sądem i skazany na krótką odsiadkę.
Funkcjonariusze śledzący proces z przykrością patrzyli, jak do sali rozpraw
wchodzi z uśmiechem na ustach potężny Hermann Vallentin, nawet nie
próbując ukryć pistoletu28.
Wiosną 1963 roku Mossad nie mógł spowolnić, a co dopiero zatrzymać,
egipskich postępów w pracach nad rakietami, które mogły zniszczyć Izrael.
Dlatego Harel uciekł się do podstępu. Rozpoczął serię kontrolowanych
przecieków do prasy o nazistach produkujących broń dla Arabów, żeby ci
mogli zabijać Żydów. Niektóre z tych historii odpowiadały prawdzie, inne
były odpowiednio podrasowane, jeszcze inne całkowicie zmyślone (na
przykład opowieść o tym, że Niemcy pomagają Egiptowi konstruować
bomby atomowe i śmiercionośne lasery). Harel był święcie przekonany, że
niemieccy naukowcy wciąż są nazistami i chcą wprowadzić w życie
Ostateczne Rozwiązanie, a władze Niemiec zdają sobie sprawę z ich działań,
ale nie robią nic, żeby ich powstrzymać. Prawda zaś była taka, że ludziom
tym dobrze się powodziło za czasów Trzeciej Rzeszy, stracili pracę po jej
upadku, a teraz po prostu próbowali zarobić na Egipcjanach. Jednak Harela to
nie przekonywało i zaprzągł do udowodnienia swoich obłąkanych tez całą
organizację, a nawet kraj.
Na poparcie swoich twierdzeń przedstawił zebrane w Kairze informacje
o doktorze Hansie Eisele, rzeźniku z Buchenwaldu, który w czasie drugiej
wojny światowej przeprowadzał przerażające eksperymenty na żydowskich
więźniach29. Uznano go za zbrodniarza wojennego, lecz uniknął procesu
i znalazł wygodne schronienie w Egipcie, gdzie został lekarzem niemieckich
uczonych. Harel wskazał również wielu innych nazistów mieszkających
w Kairze, choć żaden z nich nie należał do grupy naukowców zajmujących
się pociskami.
Zamierzał zdyskredytować Niemcy, z którymi Izrael łączyły dość
skomplikowane relacje, co zresztą stanowiło temat ożywionej debaty
publicznej. Politycy o względnie umiarkowanych poglądach, tacy jak Ben
Gurion i jego prawa ręka Szimon Peres, utrzymywali, że skoro Stany
Zjednoczone niechętnie udzielają Izraelowi pomocy wojskowej
i gospodarczej, państwo nie może się wyrzec pomocy rządu Niemiec
Zachodnich, która polegała na wypłacie reparacji wojennych i sprzedaży
sprzętu wojskowego za ułamek jego prawdziwej wartości. Natomiast
twardogłowi, tacy jak Golda Meir i Harel, nie chcieli przyjąć do wiadomości,
że Republika Federalna Niemiec to „nowe” czy też „inne” Niemcy. Dla nich
historia wciąż była otwartą raną.
Harel zwrócił się do wydawców i redaktorów, którzy na życzenie rządu
sami cenzurowali swoje teksty. Poprosił ich o przydzielenie mu trzech
dziennikarzy, których później zwerbował do Mossadu. Agencja wysłała ich
do Europy z zadaniem zbierania materiałów wywiadowczych o fasadowych
firmach, które kupowały sprzęt do egipskiego projektu. Harel twierdził, że
potrzebuje tych dziennikarzy do celów operacyjnych, ale prawda była taka,
że ich materiały miały „wyprać” informacje, którymi już dysponował. Dzięki
temu mogły trafić do izraelskich i zagranicznych mediów, tworząc klimat
sprzyjający jego celom30.
Historie te wywołały burzę w mediach i zwiększyły panikę w Izraelu31.
Ben Gurion próbował uspokoić Harela, jednak nadaremnie32. „Moim
zdaniem brakowało mu piątej klepki – twierdził Amos Manor, ówczesny szef
Szin Betu. – To było coś znacznie poważniejszego niż zwykła obsesja.
Niemożliwa była jakakolwiek racjonalna rozmowa z nim na ten temat”33.
Skończyło się to tak, jak kończy się większość obsesji: osobistą klęską
obsesjonata34. Kampania Harela, pisane za jego podszeptem szalone
artykuły, w których twierdzono, że sługusy Hitlera wstają z kolan, poważnie
szkodziły Ben Gurionowi. Premier był atakowany za to, że nie robi
wystarczająco dużo, żeby położyć kres zagrożeniu ze strony niemieckich
naukowców pracujących w Egipcie – a zagrożenie to obywatele Izraela
postrzegali jako całkiem realne niebezpieczeństwo dla istnienia państwa –
i za to, że prowadzi kraj do pojednania z Niemcami Zachodnimi, które
w tamtym okresie uważano za co najmniej pośrednio odpowiedzialne za
nową wersję Ostatecznego Rozwiązania.
25 marca 1963 roku Ben Gurion wezwał Harela do swojego gabinetu
i zażądał wyjaśnień. Rozmowa przerodziła się w gorzką dyskusję na temat
polityki izraelskiego rządu wobec Niemiec. Premier przypomniał Harelowi,
że ma wprowadzać w życie politykę rządu, a nie ją kreować. Urażony szef
Mossadu oświadczył, że w takim razie składa rezygnację, pewny, że „Stary”
nie poradzi sobie bez niego i będzie prosił, aby pozostał35.
Tymczasem Ben Gurion ani myślał to zrobić. Przyjął tę rezygnację bez
chwili wahania. Niegdyś olśniewająca kariera Issera Harela zakończyła się
nieudanym blefem i całkowitą klęską. Momentalnie został zastąpiony przez
Meira Amita, szefa Amanu36.

Wkrótce potem nastał również kres Ben Guriona. Kampanię Harela

przeciwko naukowcom wykorzystał lider opozycji Begin, który nigdy nie
przepuszczał okazji do ataków na premiera. Nawet we własnej partii Ben
Guriona, Mapai, atmosfera była bliska wrzenia. Sprzeczał się on nieustannie
z Goldą Meir, główną stronniczką Harela37.
Niecałe dwa miesiące po dymisji Harela Ben Gurion przekonał się, że
stracił poparcie swojej partii i zrezygnował. Zastąpił go Lewi Eszkol.
Tymczasem naukowcy w Egipcie cały czas poprawiali system
naprowadzania pocisków, które miały zadać śmiertelny cios Izraelowi.
Meir Amit, jeden z najbardziej błyskotliwych młodych dowódców Sił
Obronnych Izraela, autor planów kampanii synajskiej z 1956 roku, objął
Mossad w stanie chaosu38. Pracownicy agencji byli zniechęceni. W ciągu
dziewięciu miesięcy od ogłoszenia przez Egipt testów pocisków Izraelczycy
dowiedzieli się o programie straszliwie mało, a wszystkie starania Mossadu
i Amanu, żeby zniszczyć lub choćby spowolnić projekt, spełzły na niczym.
Wywieranie nacisku na Niemcy – czy to przez pełną poświęcenia kampanię
prasową Harela, czy płomienne przemówienia minister Goldy Meir
w Knesecie – również nie przyniosło skutku. Także stanowcze pismo Eszkola
do kanclerza Konrada Adenauera, w którym domagał się natychmiastowegoh
doprowadzenia do powrotu niemieckich naukowców, nie pobudziło
Niemców do działania. Jak donosili MSZ-owi izraelscy dyplomaci:
„Adenauer jest zajęty ważniejszymi sprawami”, takimi jak „zimna wojna po
kryzysie kubańskim”39.
Amit zamierzał przebudować organizację, umacniając ją najlepszymi
pracownikami Amanu. Zaraz po objęciu stanowiska rozkazał wstrzymanie
wszelkich spraw, które uznał za nieważne, i drastycznie ograniczył środki
wydawane na ściganie zbrodniarzy wojennych, wyjaśniając, że to „kwestia
priorytetów. Przede wszystkim musimy gromadzić informacje o obecnych
wrogach państwa Izrael”40.
Wiedział doskonale, że potrzebne są nowa strategia i zrewidowanie
podejścia do problemu egipskich pocisków. Dlatego wstrzymał wszystkie
operacje selektywnej eliminacji oraz przeznaczył znaczne siły i środki na
ustalenie, co dokładnie dzieje się w Egipcie.
Jednocześnie w tajemnicy przed wszystkimi, we współpracy z czołowymi
funkcjonariuszami, którzy jakiś czas wcześniej wypadli z obiegu,
przygotowywał własny plan likwidacji niemieckich naukowców. Jego ludzie
próbowali znaleźć sposób na wysyłanie bombowych przesyłek z Egiptu, co
znacząco skróciłoby czas między wysłaniem a otwarciem listu. Przetestowali
tę metodę na względnie łatwym celu, doktorze Hansie Eisele. 25 września
doszło do wybuchu w urzędzie pocztowym w eleganckiej kairskiej dzielnicy
Maadi – to eksplodowała przesyłka zaadresowana do doktora Carla
Debouche, którym to fałszywym nazwiskiem posługiwał się Eisele, i oślepiła
pracownika poczty41.
Klęska tej akcji przekonała Amita, że operacje selektywnej eliminacji
można stosować jedynie bardzo rzadko – jeśli nie jako ostatnią deskę
ratunku, to przynajmniej po drobiazgowym zaplanowaniu, które zapobiegnie
wstydliwym porażkom42. Mimo to rozkazał Mossadowi opracować plany
zabicia, wysadzenia lub otrucia naukowców, na wypadek gdyby próby
uporania się z problemem drogą pokojową spaliły na panewce.
Amit nakazał włamania do siedzib wszystkich firm związanych
z projektem w Niemczech i Szwajcarii i sfotografowanie jak największej
liczby dokumentów. Okazało się to niesamowicie skomplikowane. Wszystkie
te miejsca były pilnie strzeżone – zarówno przez egipski wywiad, jak i ludzi
Hermanna Vallentina – i znajdowały się w zatłoczonych centrach
europejskich miast, w krajach, gdzie ściśle przestrzegano prawa.
Pracownicy Mossadu włamali się do kilku egipskich ambasad, egipskiej
izby handlowej w Kolonii i siedziby Intra Commercial w Monachium. Sama
siedziba EgyptAir we Frankfurcie między sierpniem 1964 roku a grudniem
roku 1966 została przez nich odwiedzona co najmniej pięćdziesiąt sześć razy.
Materiały zdobyte dzięki tym włamaniom (do końca roku 1964
sfotografowano około trzydziestu tysięcy dokumentów) były ważne, ale
z pewnością nie wystarczały. Mossad musiał zwerbować kogoś bezpośrednio
związanego z projektem. To kluczowe zadanie przypadło w udziale jednostce
o nazwie Comet (Rozdroże), która z czasem stanie się najważniejszym
oddziałem Mossadu odpowiedzialnym za dostarczanie materiałów
wywiadowczych.
W odróżnieniu od wyobrażeń scenarzystów hollywoodzkich filmów
i autorów tanich powieści szpiegowskich tych materiałów nie zbierają
bezpośrednio pracownicy Mossadu. W rzeczywistości gromadzą je
obcokrajowcy w swoich ojczystych krajach. Funkcjonariusze odpowiadający
za werbunek i opiekujący się tymi źródłami są nazywani oficerami
prowadzącymi (kaca po hebrajsku) i muszą być wytrawnymi psychologami.
Wiedzą, jak nakłonić osoby do zdradzenia wszystkiego, w co wierzą:
przyjaciół, rodziny, organizacji, narodu.
Niestety, żaden z nich nie zdołał przetestować swoich umiejętności na
uczestnikach egipskiego programu rakietowego. Po prostu nie mieli na to
czasu. Werbowanie agentów w krajach arabskich było priorytetem agencji,
ale w tamtej chwili pracownicy Cometu musieli szukać gdzie indziej.

W kwietniu 1964 roku Amit wysłał Rafiego Eitana do Paryża, który służył za
europejskie centrum dowodzenia izraelskiego wywiadu. Miał stamtąd
prowadzić akcje Cometu na kontynencie. Do tej chwili próby zwerbowania
choćby jednego z naukowców się nie powiodły, głównie z powodu ścisłych
zabezpieczeń wprowadzonych przez Vallentina. Z dnia na dzień stawał się on
coraz większym problemem.
Konieczność uporania się z szefem ochrony doprowadziła do złapania
znacznie większej ryby. Awraham Ahituw, koordynator Cometu w Bonn,
wpadł na pomysł, który przedstawił Eitanowi w Paryżu w maju 1964 roku.
Namierzył podejrzanego typka, który sprzedawał broń i materiały
wywiadowcze Naserowi, a jednocześnie znał niemieckich naukowców.
– Jest tylko jeden mały problem – powiedział Ahituw. – Gość nazywa się
Otto Skorzeny i w czasie wojny był wysokiej rangi oficerem Wehrmachtu,
człowiekiem Hitlera do zadań specjalnych i jego ulubieńcem.
– I właśnie jego chcesz zwerbować? – zapytał Eitan. – Cudownie.
– To nie wszystko – dodał Ahituw. – Był oddanym nazistą i członkiem SS.
Ahituw powiedział Eitanowi, że w 1960 roku Harel rozkazał Amalowi,
jednostce, która zajmowała się ściganiem nazistowskich zbrodniarzy
wojennych, zgromadzenie jak największej liczby informacji o Skorzenym,
żeby doprowadzić do jego osądzenia lub zabicia. Z jego akt wynikało, że
w wieku dwudziestu trzech lat został entuzjastycznym członkiem austriackiej
NSDAP, a w 1935 roku wstąpił do tajnej jednostki SS i brał udział
w anszlusie (hitlerowskiej aneksji Austrii), a także w nocy kryształowej.
Szybko awansował w Waffen-SS, zostając ostatecznie dowódcą jednostek
specjalnych.
Sturmbannführer Skorzeny został zrzucony na spadochronie na terytorium
Iranu, gdzie szkolił miejscowych w wysadzaniu rurociągów służących
aliantom, a także snuł plany zabicia Wielkiej Trójki – Churchilla, Stalina
i Roosevelta. Nosił się również z myślą o uprowadzeniu i zabiciu generała
Dwighta D. Eisenhowera, który musiał przez to spędzić święta 1944 roku
w otoczeniu wzmocnionych straży. Jego najsłynniejszą akcją była jednak
operacja „Eiche” (Dąb), czyli uwolnienie przyjaciela Führera i jego
sojusznika, byłego faszystowskiego dyktatora Benita Mussoliniego,
z alpejskiej willi, w której więził go włoski rząd. Do tej akcji Skorzenego
wybrał osobiście Hitler.
Chociaż według alianckiego wywiadu Skorzeny był
43
„najniebezpieczniejszym człowiekiem w Europie” , został uniewinniony
przez sąd, a po tym, jak aresztowano go pod innymi zarzutami, uciekł
z pomocą swoich przyjaciół z SS i schronił się we frankistowskiej Hiszpanii,
skąd prowadził interesy z faszystowskimi rządami na całym świecie, a także
utrzymywał kontakty z niemieckimi naukowcami w Egipcie.
To właśnie ta okoliczność (a także fakt, że podczas wojny był dowódcą
Hermanna Vallentina) przemawiała, zdaniem Eitana, za jego zwerbowaniem
mimo nazistowskiej przeszłości. Eitan nie był ocalonym z Holokaustu
i podchodził do tej kwestii, jak to on, bez emocjonalnego zaangażowania.
Uważał, że jeśli to pomoże Izraelowi, warto Niemcowi przebaczyć.
„W zamian zaproponujemy mu coś, czego nie może zaproponować nikt
inny – powiedział kolegom. – Życie bez lęku”.
Poprzez wielu pośredników Mossadowi udało się nawiązać kontakt
z hrabiną Ilse von Finckenstein, żoną Skorzenego. Miała służyć jako dojście
do męża. W aktach Mossadu na jej temat czytamy: „[…] arystokratka. Jest
kuzynką niemieckiego [przedwojennego] ministra gospodarki Rzeszy
Hjalmara Schachta. […] To czterdziestopięcioletnia, atrakcyjna kobieta, którą
przepełnia energia”44.
„Angażowała się we wszystko – wspominał Rafael „Rafi” Medan,
urodzony w Niemczech funkcjonariusz Mossadu, którego przydzielono do tej
misji. – Sprzedawała tytuły szlacheckie, miała powiązania z wywiadem
Watykanu, handlowała też bronią”. Ona i jej mąż podchodzili też dosyć
liberalnie do instytucji małżeństwa. „Nie mieli dzieci – opowiadał mi
Medan – a ich związek był otwarty. Ilse wciąż wyglądała zachwycająco. Co
dwa lata przechodziła kurację hormonalną w Szwajcarii, żeby zachować
młodość”45.
Medan „cieszył się określoną reputacją, ponieważ z powodu swojej
europejskiej urody wywierał wrażenie na kobietach” – czytamy w raporcie
Mossadu o tej sprawie. Spotkanie wyznaczono na koniec lipca 1964 roku
w Dublinie. Medan przedstawił się jako pracownik Ministerstwa Obrony
Izraela, który na urlopie szuka możliwości zainwestowania w biznes
turystyczny. Wyraził wstępne zainteresowanie projektem budowlanym na
Bahamach, w który zaangażowana była hrabina. Medan wyraźnie jej się
spodobał i dała mu to do zrozumienia. Kiedy skończyli omawiać interesy,
zaprosiła go na przyjęcie na swojej farmie. Zapoczątkowało to serię
schadzek, w tym kilka szalonych eskapad do klubów nocnych w całej
Europie.
W Mossadzie plotkowano, że trwało to wiele lat, i delikatnie sugerowano
w raportach, chociaż nigdy wprost, że Medan „poświęcił się” dla swojego
kraju (i skorzystał z otwartego małżeństwa niemieckiej pary) i zaciągnął
hrabinę do łóżka. Sam Medan skomentował te rewelacje słowami:
„O pewnych sprawach dżentelmeni nie mówią”, po czym z uśmiechem
określił ich kontakty jako „dobre, a nawet satysfakcjonujące”.
W nocy 7 września w Madrycie Medan powiedział hrabinie, że jego
znajomy z Ministerstwa Obrony Izraela chce spotkać się z jej mężem
„w nadzwyczaj ważnej sprawie”. Znajomy jest już w Europie i czeka na
odpowiedź.
Nietrudno było nakłonić Finckenstein do współpracy. Zaledwie cztery lata
wcześniej Izrael odnalazł, porwał, osądził i stracił Adolfa Eichmanna.
Potężne siły w żydowskim świecie, w tym łowca nazistów Simon
Wiesenthal, organizowały ogólnoświatowe kampanie poszukiwania
i stawiania przed sądem takich ludzi jak Skorzeny. Dlatego Medan
rzeczywiście mógł zaproponować hrabinie – a przy okazji jej mężowi –
„życie bez lęku”, o którym wspomniał Eitan.
Rankiem, kiedy wciąż jeszcze szumiało im w głowach od alkoholu, von
Finckenstein powiadomiła z radością Medana, że jej mąż jest gotów się
spotkać z jego znajomym – jeśli to możliwe, już tego wieczoru.
Medan wezwał do Madrytu Ahituwa i umówił spotkanie na wieczór
w hotelowym holu. Pierwsza pojawiła się efektownie ubrana hrabina.
Kwadrans później przyszedł jej mąż. Medan przedstawił ich Ahituwowi,
a potem zabrał Finckenstein na stronę, żeby „porozmawiać o interesach”.
Skorzeny natomiast został z Ahituwem.
Wewnętrzny raport Mossadu, mimo że napisany rzeczowym tonem, oddaje
trochę intensywność tego spotkania: „Trudno przecenić niechęć Awrahama
Ahituwa demonstrowaną podczas tej operacji. Awraham wywodzi się
z religijnej rodziny, uczęszczał w Niemczech do żydowskiej szkoły. Kontakt
z tym nazistowskim potworem był dla niego wstrząsającym doświadczeniem,
które wykraczało poza wymogi jego zawodu”46.
W szczegółowym raporcie złożonym 14 września 1964 roku Ahituw opisał
rozmowy, jakie toczył w tym tygodniu ze Skorzenym:

Ze Skorzenego był prawdziwy wielkolud. Zwalisty mężczyzna,

z pewnością silny fizycznie. Na lewym policzku miał sięgającą ucha
bliznę, którą znamy ze zdjęć. W tym uchu stracił częściowo słuch,
dlatego poprosił mnie, żebym usiadł po jego prawej stronie. Dobrze
ubrany.
Zszokowały mnie dwa momenty. W pewnej chwili Skorzeny szukał
w notesie numeru telefonu, który chciał mi podać. Nagle wyjął
z kieszeni monokl i wetknął go w prawy oczodół. Wszystko to: jego
potężne ciało, blizna i agresywne spojrzenie nadawało mu wygląd
prawdziwego nazisty.
Do drugiego incydentu doszło po naszym spotkaniu, kiedy jedliśmy
razem kolację w restauracji nieopodal jego biura. Nagle ktoś podszedł
do nas, stuknął obcasami i przywitał go wypowiedzianymi po niemiecku
słowami „panie generale”. Skorzeny powiedział mi, że to właściciel
restauracji, swego czasu jeden z czołowych nazistów w tych stronach
[…].
Nie mam najmniejszych złudzeń co do jego poglądów. Nawet jego
żona nie próbuje go oczyścić. Podkreśla jedynie, że mąż nie przyłożył
ręki do Holokaustu […]. Większość czasu zajęła nam rozmowa na
tematy polityczne. Dyskutowaliśmy o drugiej wojnie światowej,
Holokauście, relacjach Wschód–Zachód i sytuacji na Bliskim
 Wschodzie47.

Ahituw przywołał kwestię udziału Skorzenego w nocy kryształowej. Wyjął

z kieszeni długą listę osób, które uczestniczyły w atakach na Żydów,
i pokazał ją Niemcowi. Skorzeny znał ten przechowywany w Jad Waszem
dokument, ponieważ wypłynął on przy okazji procesu o zbrodnie wojenne,
przed którym udało mu się uciec.
Pokazał na krzyżyk przy swoim nazwisku. „To dowód na to, że nie brałem
w tym udziału” – oświadczył, chociaż łowca nazistów Wiesenthal
interpretował ten znaczek zgoła odmiennie. Skorzeny skarżył się, że
Wiesenthal go prześladuje i kilka razy znalazł się w sytuacji, w której „bał się
o swoje życie”48. Ahituw postanowił nie ciągnąć tego tematu i nie
zaprotestował.
W pewnej chwili Skorzeny zmęczył się rozmową o wojnie. „Uciszył mnie
gestem i zapytał, jaką mam do niego sprawę. Stało się jasne, że nie ma co
dłużej się bawić w kotka i myszkę. Wyjaśniłem, że jestem funkcjonariuszem
izraelskich służb [specjalnych]. Skorzeny odparł, że nie dziwi go, iż go
dopadliśmy. W różnych okresach był związany z różnymi krajami.
Z niektórymi wciąż łączą go świetne stosunki. Jest przygotowany na
wymianę poglądów”.
Słowa o „wymianie poglądów” były delikatnym sposobem na
powiedzenie, że zgadza się na wszechstronną współpracę z Izraelem.
W zamian za swoją pomoc Skorzeny zażądał kilku rzeczy. Chciał otrzymać
trochę pieniędzy, ważny austriacki paszport wystawiony na jego prawdziwe
nazwisko, gwarancję dożywotniej nietykalności podpisaną przez premiera
Eszkola oraz natychmiast zostać wykreślony z listy Wiesenthala, na której
znajdowali się poszukiwani naziści49.
Jego warunki wywołały gwałtowny spór w Mossadzie. Ahituw i Eitan
widzieli w nich „jedyną szansę na powodzenie operacji”. Inni wyżsi rangą
funkcjonariusze utrzymywali, że w ten sposób „nazistowski zbrodniarz
próbuje oczyścić swoje imię”, i domagali się ponownego przyjrzenia się
przeszłości Skorzenego. Nowe dochodzenie ujawniło, że w czasie nocy
kryształowej był on „przywódcą jednej z band, które podpalały synagogi
w Wiedniu”, i że „do niedawna wspierał organizacje neonazistowskie”50.
Meir Amit, jak zawsze praktyczny i beznamiętny, uważał, że Eitan
i Ahituw mają rację, ale potrzebował moralnego wsparcia ze strony premiera.
Lewi Eszkol wysłuchał go i skonsultował się z kilkoma wysokiej rangi
funkcjonariuszami Mossadu, którzy w odróżnieniu od Amita, Eitana
i Ahituwa byli ocalonymi z Holokaustu. Wszyscy gwałtownie zaprotestowali.
Mimo to ostatecznie zgodził się na przekazanie Skorzenemu pieniędzy,
paszportu i immunitetu.
Premier przystał również na żądanie dotyczące Wiesenthala, lecz to nie do
niego ani do Mossadu należała decyzja w tej sprawie. Wiesenthal był
człowiekiem nieznoszącym sprzeciwu i zawziętym. Chociaż miał bliskie
powiązania z Izraelczykami, a nawet z Mossadem, który finansował niektóre
z jego akcji, nie był obywatelem Izraela i pracował, poza jego jurysdykcją,
w Wiedniu.
W październiku 1964 roku Rafi Medan spotkał się z nim, żeby go
przekonać, bez wdawania się w szczegóły operacji, dlaczego Skorzeny
powinien zniknąć z jego czarnej listy zbrodniarzy wojennych.
„Ku mojemu zdumieniu – wspominał – Wiesenthal powiedział: «Herr
Medan, nie ma takiej możliwości. To nazista i zbrodniarz wojenny. Nigdy nie
usuniemy go z naszej listy». Nieważne, co mówiłem i jak bardzo starałem się
go przekonać, kategorycznie odmawiał”51.
Kiedy powiedziano mu, że pozostanie na liście Wiesenthala, Skorzeny nie
krył zawodu, ale i tak zgodził się na współpracę. I oto nastąpiło coś
niebywałego: ulubieniec Führera, poszukiwany na całym świecie nazistowski
zbrodniarz wojenny, który prawdopodobnie podpalał synagogi i brał udział
w operacjach SS, stał się kluczowym agentem w najważniejszej akcji
prowadzonej ówcześnie przez izraelski wywiad.
Pierwszym krokiem Skorzenego było powiadomienie swoich przyjaciół
wśród naukowców w Egipcie, że buduje siatkę eksczłonków SS
i Wehrmachtu, żeby „stworzyć nowe Niemcy” – innymi słowy, ustanowić
Czwartą Rzeszę. Wmówił im, że jego organizacja musi gromadzić tajne
informacje. Pracujący dla Nasera niemieccy naukowcy, których nadal
obowiązuje przysięga Wehrmachtu, powinni przekazać fikcyjnej organizacji
Skorzenego wiadomości dotyczące pocisków, jako że zostaną wykorzystane
w przyszłości przez armię nowych Niemiec.
Równocześnie Skorzeny i Ahituw wymyślili sposób na wydobycie
informacji od potężnego szefa ochrony Hermanna Vallentina, który wiedział
wszystko o egipskim projekcie budowy pocisków.
W odróżnieniu od zwerbowania wyrafinowanego i doświadczonego
Skorzenego, który doskonale wiedział, że dogaduje się z agentem Mossadu
i którego Ahituw nigdy nie próbował wprowadzić w błąd, w przypadku
Vallentina należało się posłużyć podstępem.
Skorzeny doskonale odegrał swoją rolę. Ściągnął Hermanna Vallentina do
Madrytu pod pretekstem spotkania jego podkomendnych z czasów
„wspaniałej wojny”. Ugościł go, na koszt Mossadu, w luksusowym hotelu
i przedstawił mu swój lipny plan przywrócenia Rzeszy. Potem ujawnił, że nie
był to jedyny powód zaproszenia do Madrytu i że chce, aby Vallentin poznał
jego „przyjaciela”, oficera brytyjskiej MI6. Powiedział, że Brytyjczyk jest
zainteresowany tym, co się dzieje w Egipcie. Poprosił byłego
podkomendnego, żeby mu pomógł.
Vallentin nabrał podejrzeń.
– Jest pan pewien, że nie są w to zamieszani Izraelczycy? – zapytał.
– Stój na baczność, kiedy ze mną rozmawiasz! Żądam przeprosin! –
odpalił Skorzeny. – Jak śmiesz zwracać się w ten sposób do starszego rangą!
Vallentin posłusznie przeprosił, lecz nie wydawał się przekonany. Słusznie
się obawiał. „Przyjaciel” Skorzenego nie był Brytyjczykiem, ale urodzonym
w Australii funkcjonariuszem Mossadu Harrym Barakiem.
Vallentin zgodził się na spotkanie z nim, ale nie na współpracę. Ich
rozmowa nic nie dała.
Sprytny Skorzeny momentalnie wymyślił inne rozwiązanie. Podczas
kolejnego spotkania z Vallentinem powiedział mu, że przyjaciel z MI6
napomknął o depeszy, którą Skorzeny wysłał pod koniec wojny, a w której
powiadamiał Sztab Generalny, że awansuje Vallentina. Niestety, nie dotarła
ona ani do sztabu, ani do samego zainteresowanego.
Oczy Vallentina rozbłysły. Chociaż jego wsteczny awans miał obecnie
znaczenie czysto symboliczne, wyraźnie wiele dla niego znaczył. Stanął na
baczność, uniósł rękę w hitlerowskim pozdrowieniu i wylewnie podziękował
byłemu dowódcy.
Otto oświadczył, że jest gotów wydać mu odręczny dokument
potwierdzający awans. Wdzięczny swojemu nowemu przyjacielowi
z brytyjskiego wywiadu Vallentin zgodził się mu pomóc.
Tymczasem Skorzeny zapraszał do Madrytu również innych byłych
oficerów Wehrmachtu uczestniczących w pracach nad pociskami. Bywali na
wystawnych przyjęciach u niego w domu, zapowiadanych jako spotkania
weteranów sił specjalnych Waffen-SS. Goście jedli, pili i bawili się do późnej
nocy, nie mając pojęcia, że za jedzenie i picie płaci rząd Izraela, który na
dodatek podsłuchuje ich rozmowy52.
Informacje przekazane przez Skorzenego, Vallentina i naukowców, którzy
przybyli do Madrytu, załatwiły większość problemów Mossadu związanych
z egipskim programem rakietowym. Dzięki nim można było dokładnie
określić, kto uczestniczy w projekcie i jaki jest stopień zaawansowania prac
nad jego poszczególnymi elementami.
Nowe materiały pozyskane w trakcie tej operacji sprawiły, że Mossad
Meira Amita zdołał storpedować projekt od środka, stosując wiele metod
naraz. Jedną z nich było prześladowanie niemieckich naukowców listami
z pogróżkami. Były one nadzwyczaj inteligentnie napisane, oparte na
materiałach dostarczonych przez Vallentina i zawierały intymne szczegóły
życia adresatów. Przykładowy list wyglądał tak:
„Pamiętaj: nawet jeśli nie odpowiadasz za zbrodnie narodu niemieckiego
z przeszłości, bez wątpienia ponosisz winę za swoje obecne czyny. Lepiej
poważnie podejdź do tego listu, jeśli zależy Ci na Twojej przyszłości
i przyszłości Twojej młodej rodziny”. List był podpisany nazwą nieznanej
organizacji: „Gideonowie”.
Tymczasem, dzięki informacjom udzielonym głównie przez Vallentina,
Mossadowi udało się przejrzeć tajny plan Egipcjan, którzy chcieli zwerbować
zagrożonych zwolnieniem pracowników zakładów lotniczo-rakietowych
Hellige we Fryburgu Bryzgowijskim53. Amit postanowił pójść za ciosem
i zapobiec ich odlotowi do Egiptu.
Rankiem 9 grudnia Szimon Peres, ówczesny wiceminister obrony, i Rafi
Medan wzięli teczkę zawierającą dokumenty w języku angielskim, które
Mossad przygotował na podstawie materiałów dostarczonych przez
Skorzenego, Vallentina i naukowców przybyłych do Madrytu54, i polecieli na
naprędce zorganizowane spotkanie z jednym z czołowych
zachodnioniemieckich polityków, byłym ministrem obrony Franzem Josefem
Straussem. Peres i Strauss znali się, ponieważ wspólnie stworzyli umowę
w sprawie reparacji między Niemcami Zachodnimi a Izraelem. Strauss wstał,
żeby przywitać się z dwoma Izraelczykami, i uściskał się serdecznie
z Peresem.
„Siedzieliśmy tam przez sześć godzin – wspominał Peres. – Boże, ten to
dopiero miał mocną głowę. Podawał wina z całego świata i piwo. Też umiem
wypić, ale nie takie ilości. Piliśmy bez przerwy przez bite sześć godzin”.
 Materiały, które Peres przedstawił Straussowi, były o wiele bardziej
szczegółowe i ważniejsze niż jakiekolwiek inne pokazane dotąd Niemcom.
„To nie do pomyślenia, że niemieccy naukowcy pomagają naszemu
najgorszemu wrogowi, podczas gdy wy nic z tym nie robicie” – powiedział
Peres Straussowi, który z pewnością rozumiał, co by się stało, gdyby te
materiały wyciekły do prasy.
Polityk wpatrzył się w dokumenty i zgodził się interweniować. Wezwał
Ludwiga Bölkowa, ważną postać niemieckiego przemysłu lotniczego,
i poprosił go o pomoc. Bölkow wysłał do Hellige swoich przedstawicieli.
Zaproponowali oni zagrożonym zwolnieniem naukowcom i inżynierom
dobrze płatne posady w fabrykach swojego szefa. Warunek był jeden: mają
odrzucić ofertę Egipcjan55.
Plan się powiódł. Większość osób z tej grupy nigdy nie poleciała do
Egiptu, którego program rakietowy pilnie potrzebował ich pomocy przy
systemie naprowadzania. Sparaliżowało to dalsze prace.
Ostateczny cios nastąpił, gdy przedstawiciel Bölkowa przybył do Egiptu,
aby przekonać naukowców już zatrudnionych przy projekcie do powrotu do
ojczyzny. Jeden za drugim skladali rezygnacje, a w lipcu 1965 roku zrobił to
nawet Pilz, który w Niemczech objął stanowisko dyrektora jednego
z oddziałów przedsiębiorstwa Bölkowa.
Przy sprawie niemieckich naukowców Mossad po raz pierwszy
zmobilizował wszystkie swoje siły, żeby powstrzymać śmiertelne zagrożenie
ze strony wroga, a Izrael pozwolił sobie wziąć na cel cywilów z krajów,
z którymi utrzymywał stosunki dyplomatyczne. Autorzy tajnego raportu
z 1982 roku zastanawiali się, czy możliwe było rozwiązanie tej sprawy przy
użyciu samych „miękkich” metod (szczodrych ofert finansowych
niemieckiego rządu dla naukowców), bez „zagadkowego zniknięcia Kruga,
bomby, która okaleczyła Hannelore Wende, czy innych przesyłek
z ładunkami wybuchowymi i zastraszania”.
Ostatecznie doszli do wniosku, że nie. Ich zdaniem niemieccy naukowcy
nie przyjęliby pieniędzy i nie opuścili projektu, gdyby nie towarzyszyła temu
realna groźba utraty życia.
 6
CZARNA SERIA

Po uporaniu się ze sprawą niemieckich naukowców Mossad nabrał wiatru

w żagle. Meir Amit ściągnął do firmy więcej wojskowych specjalistów,
wprowadził nowe technologie i wzmocnił powiązania ze służbami
wywiadowczymi działającymi za granicą. Kontynuował również reformy
organizacyjne.
Amit chciał utworzyć w Mossadzie grupę operacyjną, w której skład
wchodziłyby wszystkie jednostki odpowiedzialne za sabotaż, selektywną
eliminację i szpiegostwo w krajach arabskich1. Aby osiągnąć ten cel, uczynił
coś, co Harel próbował zrobić przez lata, a on, Amit, nieustannie sabotował:
przeniósł Jednostkę 188 z Amanu do Mossadu i połączył z Mifracem.
Dyrektorem mianował Josefa „Joska” Jariwa, a jego zastępcą Szamira.
Szef Mossadu nazwał nową jednostkę Kejsaria (Cezarea), na cześć
rzymskiego miasta nad Morzem Śródziemnym, co stanowić może kolejny
przykład upodobania funkcjonariuszy izraelskich służb do kryptonimów
zaczerpniętych ze starożytności (siatka Kejsarii działająca poza granicami
Izraela nosiła nazwę Senat).
Amit zapragnął również własnego wywiadu. Do niedawna jednostka
Ciporim służyła zarówno Szin Betowi, jak i Mossadowi. Uznał, że
wypadałoby mieć oddzielną jednostkę, która będzie działała tylko poza
Izraelem i tylko dla Mossadu. Dokooptował do niej trochę ludzi z Ciporim
i nazwał ją Kolos.
Poza tymi biurokratycznymi zmianami agencja pod rządami Amita
zajmowała się operacjami, które przynosiły niespotykanie dużo informacji
o krajach arabskich i ich armiach. Jedną z najgłośniejszych była operacja
„Diament”, podczas której funkcjonariusze Cometu zwerbowali irackiego
pilota Munira Redfę, który uciekł do Izraela w swoim nowiutkim myśliwcu
MiG21, najbardziej zaawansowanej technologicznie i najgroźniejszej broni
bloku wschodniego w tamtych czasach2. Siły Powietrzne Izraela mogły
dzięki temu przygotować się do walki ze swoim najpotężniejszym wrogiem.
Pentagon nie mógł się doczekać poznania tajemnic tego samolotu, a Amit
przekazał Amerykanom nie tylko plany miga, ale również całą maszynę,
w pełni wyposażoną i z przeszkolonym pilotem.
Zgodnie z „doktryną peryferii” szef Mossadu wytrwale pielęgnował tajne
powiązania Izraela z Marokiem. Chociaż był to kraj arabski, utrzymujący
bliskie kontakty z największymi wrogami Izraela, prowadził umiarkowaną
politykę i nie miał zatargów terytorialnych z Izraelczykami. Co więcej, na
jego czele stał względnie prozachodni król Hasan II.
Maroko otrzymywało cenną pomoc wywiadowczą i technologiczną,
a w zamian Hasan pozwalał marokańskim Żydom emigrować do Izraela,
Mossad zaś dostał zgodę na założenie w stolicy kraju, Rabacie, placówki,
dzięki której mógł szpiegować cały arabski świat3.
Do zacieśnienia współpracy doszło we wrześniu 1965 roku, kiedy król
zezwolił grupie Mossadu dowodzonej przez Cwi Malchina i Rafiego Eitana
na zamontowanie podsłuchów w salach posiedzeń i apartamentach
przywódców państw arabskich i ich dowódców wojskowych podczas
arabskiego szczytu w Casablance4. Omawiano wówczas plany powstania
wspólnego arabskiego dowództwa wojskowego na potrzeby przyszłych
wojen z Izraelem. Relacje króla Hasana z niektórymi arabskimi władcami nie
były najlepsze i bał się, że mogą oni dążyć do jego detronizacji, dlatego
pozwolił Mossadowi na podsłuchiwanie.
Dzięki temu Izrael zyskał bezprecedesnowy wgląd w tajemnice wojska
i wywiadu swoich największych wrogów, a także w sposób myślenia
przywódców tych krajów. W czasie obrad dowódcy arabskich armii skarżyli
się, że nie są przygotowani do wojny z Izraelem. Ta informacja stała się
podstawą przekonania o przewadze militarnej państwa izraelskiego, które
sprawiło, że dwa lata później, w czerwcu 1967 roku, premier Eszkol został
zmuszony do pójścia na wojnę. „Pozyskanie tych sensacyjnych materiałów –
czytamy w raporcie Mossadu – było jednym z najważniejszych dokonań
izraelskich służb specjalnych od chwili ich powstania”5.
Ta udana operacja udowodniła, że Siły Obronne Izraela przy wsparciu
wywiadu są w stanie przygotować się na kolejną wojnę. Nagle jednak,
w zawrotnym tempie, na Amita i jego organizację zaczęła spadać jedna
katastrofa za drugą.
Czołowym szpiegiem Jednostki 188, a następnie Kejsarii, był Eli Cohen,
który wniknął w kręgi rządowe w Damaszku i dostarczył informacji, które
pozwoliły Mossadowi odnaleźć nazistę Aloisa Brunnera i wysłać mu
przesyłkę z bombą6.
Cohen początkowo był szpiegiem uśpionym, który zamiast zdobywać
i przekazywać materiały, miał się uaktywnić tylko wówczas, gdy będzie
musiał zaalarmować Izrael, że Syria planuje atak z zaskoczenia.
Jednak pod presją oficerów prowadzących i na skutek przesadnej wiary
w swoją przykrywkę, zaczął codziennie wysyłać wiadomości do opiekunów
z Mossadu, używając do tego nadajnika, który ukrywał w swoim
apartamencie7. W meldunkach informował o tajnych obiektach wojskowych,
syryjskim spisku zmierzającym do przejęcia kontroli nad źródłami wody
w regionie (przy współudziale saudyjskiej firmy, na której czele stał
Mohammed bin Laden, ojciec Osamy) i powiązaniach Syrii ze Związkiem
Radzieckim, a także o nazistach ukrywających się w Damaszku,
parlamentarnych plotkach i układzie sił w rządzie. Przekazywanie tego typu
informacji tą drogą i na tej częstotliwości było poważnym błędem i dowodem
braku profesjonalizmu z jego strony, ale również, co ważniejsze, ze strony
jego opiekunów8.
„Eli Cohen był jednym z tych ludzi, którzy nie idą przez życie prostą
drogą – powiedział mi Moti Kfir, który, oprócz wykonywania innych prac dla
Mossadu, na początku lat sześćdziesiątych XX wieku był szefem programu
szkoleniowego. – Kiedy zbaczasz z drogi, wydaje ci się, że nikt cię nie widzi.
Ale się mylisz. Eli za bardzo się rzucał w oczy. Powiedziałem mu podczas
szkolenia: «Nie możesz być duszą towarzystwa». Jednak on nie posłuchał”9.
Bombowa przesyłka wysłana do Brunnera i żywe zainteresowanie
nazistami, które Cohen okazywał w rozmowach z wysoko postawionymi
Syryjczykami, jak również to, że znajdował się „w niezwykłej sytuacji
imigranta bez pracy, […] który wydaje przyjęcia, zadaje się z socjetą”
i „zapewnia swoim gościom i przyjaciołom różnorodne rozrywki”,
zaalarmowało syryjskie służby i doprowadziło do tego, że jeden z jego
rozmówców zaczął powątpiewać, czy rzeczywiście jest Kamalem Aminem
Thabetem, zamożnym syryjskim handlowcem, który wrócił do ojczyzny po
wielu latach spędzonych na emigracji w Buenos Aires10.
Tak się tragicznie dla Cohena złożyło, że w tym samym czasie jego
nadajnik spowodował zakłócenia w transmisji nadawanej z siedziby
syryjskiego Sztabu Generalnego, mieszczącej się naprzeciwko luksusowego
apartamentu, który wynajmował i w którym wydawał szalone przyjęcia dla
syryjskich oficjeli. Zaintrygowani Syryjczycy poprosili GRU, radziecki
wywiad wojskowy, o przeprowadzenie śledztwa. Rosjanie wysłali na miejsce
specjalny pojazd, któremu udało się namierzyć sygnały z nadajnika Cohena
podczas jednej z jego transmisji.
Cohena aresztowano, poddano brutalnym torturom, szybko osądzono
i skazano na śmierć11. 18 maja przeprowadzono publiczną egzekucję – został
powieszony na głównym placu Damaszku. Jego ciało długo wisiało na
szubienicy zawinięte w białe prześcieradło z sentencją wyroku śmierci –
miało to stanowić jasny komunikat ostrzegawczy dla Izraela.
Człowiek, który zwerbował, wyszkolił i prowadził Cohena, Gedaliah
Khalaf, stwierdził później: „Patrzyłem na niego, na mojego Eliego,
w syryjskiej telewizji. Na jego twarzy malowało się cierpienie – ślad po
katuszach, które musiał znosić. Nie wiedziałem, co ze sobą zrobić. Miałem
ochotę krzyczeć, wziąć pistolet i udać się do więzienia Mazza, a tam walić
głową w mury, dopóki by nie runęły i moglibyśmy go uwolnić. Ale oni już
go zabili, a my mogliśmy tylko stać i na to patrzeć”12.
Dopiero co umocniony sukcesami Mossad został upokorzony13. Co
gorsza – został również odsłonięty. Syryjczycy tak bezlitośnie torturowali
Cohena – wyrywali mu paznokcie, podłączali do prądu jego jądra – że
wreszcie go złamali. Ujawnił tajne kody służące do komunikacji z oficerami
prowadzącymi i rozszyfrował dwieście wiadomości, które wysłał, a które
Syryjczycy przejęli, ale nie byli w stanie ich odczytać, zdradził im też
wszystko, co wiedział o metodach werbowania i szkolenia stosowanych
przez izraelskie służby specjalne.
Niedługo po schwytaniu Cohena Kejsarię spotkał kolejny cios14.
Zdekonspirowany został Wolfgang Lotz, który rozpracowywał z ramienia
organizacji kairską socjetę i stanowił główne źródło informacji w operacji
przeciwko niemieckim naukowcom. Doszło do tego 10 lutego 1965 roku.
Jego wpadka wynikała ze zbyt ożywionej działalności, nadmiernej wiary
w swoją legendę i głupich błędów popełnionych zarówno przez niego, jak
i jego oficerów prowadzących.
Przed podzieleniem losu Eliego Cohena Lotza uchroniła jedynie
interwencja zachodnioniemieckiej Federalnej Służby Wywiadowczej
(Bundesnachrichtendienst, BND), która w odpowiedzi na prośbę Izraela
oświadczyła Egipcjanom, że Lotz pracował również dla Niemiec. Lotz i jego
żona Waltraud uniknęli szubienicy i zostali skazani na dożywocie (po wojnie
sześciodniowej w 1967 roku uwolniono ich przy okazji wymiany więźniów
między stroną izraelską a egipską). Niemniej był to kolejny bolesny cios dla
Mossadu. W obawie przed dalszymi stratami Josef Jariw nakazał pozostałym
szpiegom, których wyszkolenie i uwiarygodnienie legend kosztowało wiele
lat starań, powrót do domu. Kejsaria ledwie wyszła z okresu niemowlęctwa,
a już była bliska śmierci.
Premier Eszkol uznał wpadkę dwóch szpiegów za katastrofę narodową15.
Jednak mimo kiepskiej kondycji Mossadu postanowił zatwierdzić specjalną
misję Kejsarii w Urugwaju. Dwa miesiące wcześniej zorganizowano
konferencję z udziałem przedstawicieli różnych agencji wywiadowczych, na
której omawiano postępy w ściganiu nazistów, która to sprawa nie
znajdowała się na szczycie listy priorytetów. Rafi Medan, zastępca szefa
jednostki Amal, który się tym zajmował, omawiał osoby do zamordowania
z listy, z której wymazano Ottona Skorzenego. Kiedy dotarł do nazwiska
Herbertsa Cukursa, łotewskiego zbrodniarza wojennego, lotnika, który
zgłosił się na ochotnika do pomocy SS i Gestapo, i zaczął opisywać jego
straszliwe czyny, nagle rozległ się głośny łomot. To szef Agencji Wywiadu
Wojskowego Aman generał brygady Aharon Jariw zemdlał i musiało minąć
trochę czasu, zanim doszedł do siebie. Jak się okazało, Cukurs spalił żywcem
jego krewnych i przyjaciół16.
Po konferencji Amit, który jako przyjaciel Jariwa był bardzo poruszony
tym incydentem, poszedł zobaczyć się z premierem Eszkolem i otrzymał od
niego zgodę na likwidację Cukursa17.
Cukurs zabijał Żydów dla rozrywki. Mówił im, żeby uciekali, a gdy to
robili, strzelał do nich. Zamykał ich w synagogach, a potem podkładał ogień
i popijał whisky, wsłuchując się w ich krzyki. Ocaleni z holokaustu nazywali
go „Rzeźnikiem z Rygi”, a jego nazwisko często przywoływano podczas
procesów norymberskich jako osoby bezpośrednio odpowiedzialnej za
zamordowanie około piętnastu tysięcy Żydów, a pośrednio za zabicie
dwudziestu tysięcy. Jednak po wojnie udało mu się uciec i znaleźć
schronienie w Brazylii, gdzie założył biuro turystyczne i otoczył się
ochroniarzami z obawy, że spotka go taki sam los, jaki stał się udziałem
Eichmanna.
Jakow Meidad, agent Kejsarii władający hiszpańskim i niemieckim, wcielił
się w rolę austriackiego biznesmena szukającego perspektyw zarobienia na
turystyce w Ameryce Południowej. Udało mu się przekonać Cukursa do
podróży do Urugwaju na spotkanie z grupą deweloperów w luksusowej
rezydencji pod Montevideo. W tejże rezydencji czekało już na niego trzech
zamachowców. Plan był taki, że do środka najpierw wejdzie Meidad, a za
nim Cukurs. Jeden ze skrytobójców wciągnie go do środka i zamknie za nim
drzwi. Potem, kiedy jego koledzy zejdą z linii strzału, zabije go.
Nie wszystko jednak poszło zgodnie z planem. Cukurs był czujny i bał się
pułapki. W chwili gdy wchodził do budynku, wyczuł, co zaraz nastąpi,
i zaczął się wycofywać. Jariw rzucił się na niego i przytrzymał mocno,
podczas gdy inny z Izraelczyków wciągał go do środka. „To, że Cukurs był
wystraszony na śmierć – wspominał Meidad – że żył w strachu przez
dwadzieścia lat, dało mu nadludzką siłę. Udało mu się przewrócić mojego
kolegę. Chwycił za klamkę i chociaż trzech z nas, w tym ja, próbowało
zamknąć drzwi, wszystko wskazywało na to, że może się wydostać”.
Cukurs wbił zęby w palec Jariwa i odgryzł jego koniuszek, który pozostał
mu w ustach. Jariw zawył z bólu i puścił szyję zbrodniarza. Ten był już
prawie wolny, jednak w ostatniej chwili jeden z zamachowców, Ze’ew Amit
(kuzyn dyrektora Mossadu), który nie mógł strzelić, żeby nie trafić któregoś
z kolegów, chwycił młotek i zaczął uderzać nim Cukursa w głowę, dopóki
ten nie stracił przytomności. Wtedy trzeci z zamachowców, Eliezer Sodit
Szaron, były główny likwidator Irgunu, dla pewności strzelił do zbrodniarza
dwa razy18.
Agenci upchnęli ciało w kufrze. Pozostawili go w rezydencji i położyli na
nim kartkę ze słowami: „Ten człowiek został osądzony i stracony jako
odpowiedzialny za zamordowanie ze szczególnym okrucieństwem
trzydziestu tysięcy Żydów. [Podpisano:] Ci, którzy nigdy nie zapomną”19.
W Mossadzie akcję oficjalnie uznano za sukces, ale tak naprawdę
amatorska operacja z łatwością mogła się zakończyć katastrofą. Tak czy
owak, Jariw stracił część palca. Człowiek, który roztrzaskał młotkiem
czaszkę Cukursa, Ze’ew Amit, doznał w wyniku tej akcji urazu
psychicznego20.

Kolejnej katastrofy premier Eszkol i dyrektor Amit o mało nie przypłacili

stanowiskami. 30 września 1965 roku, dzień po otrzymaniu przez Mossad
niezmiernie ważnych taśm z arabskiego szczytu, jeden z dowódców
marokańskich służb specjalnych Ahmed Dlimi skontaktował się
z Izraelczykami, żeby uzmysłowić im, że Marokańczycy chcą zapłaty za te
cenne materiały – i to jak najszybciej. W świecie wywiadu nie ma miejsca na
prezenty21.
Amit meldował Eszkolowi: „Z jednej strony dali nam te taśmy, ale
z drugiej domagają się, żebyśmy też coś im dali. Chcą czegoś prostego. Jest
taki jeden goj, Ben Barka, przeciwnik króla […], i król wydał rozkaz jego
sprzątnięcia. Więc przyszli do nas i powiedzieli: «Jesteście świetnymi
zabójcami… Zróbcie to!»”22.
Lider opozycji Mehdi Ben Barka uciekł z Maroka na początku lat
sześćdziesiątych, po czym został zaocznie skazany na karę śmierci23.
Wywiad marokański usiłował go odnaleźć, jednak Ben Barka dobrze się
ukrywał, przenosił z miejsca na miejsce i używał fałszywych nazwisk.
Szefowie marokańskich tajnych służb poprosili więc Mossad o pomoc w jego
wytropieniu i zabiciu.
„Mieliśmy dylemat – wspominał Amit. – Pomóc i dać się w to wciągnąć
czy odmówić i narazić na szwank nasze dokonania24.”
Po latach Amit próbował się wybielić. Utrzymywał, że nie pomagał
bezpośrednio w zabójstwie, ale „włączył [pomoc Marokańczykom] w stałe
działania agencji”. Jednak bliższe przyjrzenie się wewnętrznym depeszom
i notatkom Mossadu dowodzi, że organizacja była w tę akcję głęboko
zaangażowana.
Kejsaria i Kolos pomogły Marokańczykom odnaleźć kiosk w Genewie,
z którego Ben Barka odbierał swoje ulubione czasopisma, umożliwiając im
wzięcie go pod obserwację. Później funkcjonariusze Mossadu
zaproponowali, aby Ben Barka został zwabiony do Paryża przez człowieka,
który będzie udawał twórcę filmów dokumentalnych zafascynowanego jego
życiem na emigracji i zainteresowanego nakręceniem filmu o nim. Mossad
zapewnił Marokańczykom kryjówki w Paryżu, pojazdy, fałszywe paszporty
i dwie trucizny, które mogły zabić opozycjonistę, jak również łopaty i „coś
do zatarcia śladów”.
Kiedy 29 padziernika 1965 roku Ben Barka przyjechał do Paryża,
Marokańczycy uprowadzili go dzięki pomocy przekupionych francuskich
policjantów. Zawieźli go do pustej kryjówki Mossadu, gdzie rozpoczęli
brutalne przesłuchanie. Umarł niedługo później wskutek uduszenia, po tym
jak wielokrotnie zanurzano go w wannie z brudną wodą.
 Agentów Mossadu przy tym nie było, ale to oni zajęli się usunięciem ciała.
Połączone zespoły Kejsarii i Kolosa zawiozły je do lasu niedaleko Saint-
Germain. Wykopali dół i pogrzebali zwłoki, przedtem obsypane specjalnym
proszkiem, który po kontakcie z wodą przyspieszał rozkład. Niemal
natychmiast spadł ulewny deszcz, więc zapewne z nieszczęsnego Ben Barki
niewiele zostało. Szczątki, według Izraelczyków uczestniczących w tej
sprawie, zostały później przeniesione i obecnie spoczywają pod drogą
wiodącą do supernowoczesnej siedziby Fundacji Louis Vuitton albo nawet
pod samym budynkiem25.
– Nie podejmę żadnych kroków bez twojej wiedzy – obiecał Amit
Eszkolowi, ale przekazał mu tylko część prawdy, a i to po fakcie26. 25
listopada 1965 roku powiedział mu:
– Wszystko gra.
W rzeczywistości nic nie grało. Zniknięcie Ben Barki i to, że stali za tym
szefowie marokańskiego wywiadu oraz francuscy najemnicy, odbiło się
głośnym echem we francuskich mediach i nie schodziło z pierwszych stron
gazet przez długi czas. Prezydent Charles de Gaulle rozwiązał tajne służby
i postawił przed sądem niektóre osoby zamieszane w tę sprawę. Kiedy król
Hasan odmówił osądzenia szefów swoich agencji wywiadowczych,
rozwścieczony de Gaulle zerwał stosunki dyplomatyczne z Marokiem.
Skutki uboczne tej operacji trwały przez dziesięciolecia i położyły się
cieniem na relacjach Maroka i Francji, gdzie wciąż prowadzone jest śledztwo
w tej sprawie. W dochodzeniu podejrzanymi stali się również
funkcjonariusze Mossadu, co sprawiło, że w pośpiechu opuścili Paryż. Przez
wiele lat groziło im, że trafią przed sąd.
Isser Harel pełnił w tym czasie funkcję doradcy Eszkola do spraw służb
specjalnych. Rozgoryczony i sfrustrowany tym, że został pozbawiony
stanowiska, a zarazem zazdrosny o sukcesy Amita, zdobył istotne dokumenty
związane ze sprawą Ben Barki i rozpoczął kampanię przeciwko ówczesnemu
szefowi Mossadu.
W długim raporcie, który przedstawił premierowi, twierdził: „Mossad,
a poprzez niego państwo, zaangażował się w różne akcje związane
z mordami politycznymi, w których Izrael nie miał żadnego interesu
i w ogóle, biorąc pod uwagę kwestie moralne, odbiór społeczny i naszą
pozycję na arenie międzynarodowej, nie powinien był w nich
uczestniczyć”27.
 Harel domagał się, aby Eszkol zwolnił Amita i wysłał osobistego
przedstawiciela, żeby powiedział prawdę de Gaulle’owi. Gdy premier
odmówił, Harel oskarżył go o to, że sam był zamieszany w to morderstwo,
i zażądał jego rezygnacji. Groził Eszkolowi, że „echa tej afery dotrą do opinii
publicznej i cała Partia [Pracy] okryje się hańbą”.
Kiedy to nie podziałało, ujawnił sprawę goniącemu za sensacjami
tygodnikowi, a gdy cenzor zatrzymał artykuł, przedstawił jej szczegóły
wysoko postawionym członkom partii i zachęcał ich do wypowiedzenia
posłuszeństwa Eszkolowi28. Ci z kolei próbowali namówić Goldę Meir do
dokonania zamachu stanu. Meir zgodziła się, że Amit musi odejść, odmówiła
jednak pomocy w usunięciu premiera. „Miałabym doprowadzić do upadku
Eszkola i zająć jego miejsce? – zapytała konspiratorów, po czym dodała
z patosem, z którego słynęła: – Prędzej rzucę się do morza, niż to zrobię”29.
Ponieważ jadowite ataki Harela nie ustały, Eszkol i Amit postanowili
przejść do kontrataku. Amit powiedział swoim bliskim współpracownikom:
„Harel nie porzuci tematu z własnej woli […], chyba że znajdziemy w jego
przeszłości materiały podważające jego twierdzenia, że jest «strażnikiem
moralności» Mossadu”30.
I oczywiście takie materiały się pojawiły31. Amit odnalazł w archiwach
akta Aleksandra Israela. Israel był oficerem marynarki, który w 1954 sprzedał
Egiptowi tajemnice państwowe, po czym został uprowadzony z zamiarem
postawienia go przed sądem, jednak zmarł podczas transportu na skutek
przedawkowania środków uspokajających. Harel rozkazał, aby zwłoki
zrzucono do morza, a na użytek rodziny zmyślono bajeczkę o tym, że osiadł
w Ameryce Południowej.
Amit przekazał akta sprawy Israela staremu pracownikowi Mossadu, który
gardził Harelem, przyjaźnił się z Amitem i znał sprawę. Człowiek ten
zaprosił Harela na spotkanie.
– Co, twoim zdaniem, nastąpi, jeśli ta sprawa wyjdzie na światło
dzienne? – zapytał go. – Nie sądzisz, że tak poważna afera będzie wymagać
zbadania i przeprowadzenia gruntownego śledztwa? Oczywiście postaramy
się utrzymać to w tajemnicy, ale nie jesteśmy jedynymi osobami, które o tym
wiedzą, a dobrze wiesz, jak szybko takie sprawy docierają do dziennikarzy32.
Harel zdawał sobie sprawę z powagi sytuacji. Niedługo potem złożył
rezygnację.
Amit zrozumiał całą tę historię po swojemu. „Nie możemy uczestniczyć
w akcjach innych państw, w których nie mamy bezpośredniego interesu,
zwłaszcza w zabójstwach – stwierdził. – Możemy zabijać wyłącznie osoby
zagrażające interesom Izraela, a egzekucji mogą dokonywać tylko niebiesko-
biali” – co stanowiło aluzję do barw izraelskiej flagi i oznaczało: „tylko
Izraelczycy”33.

Wszystkie te katastrofy sprawiły, że agencja, a zwłaszcza jednostka Kejsaria,

goniła w piętkę. Amit powołał kilka zespołów śledczych, aby ustaliły, co
poszło nie tak.
Najważniejszą osobą prowadzącą te dochodzenia był Michael „Mike”
Harari34. Po ich zakończeniu Amit mianował go zastępcą szefa Kejsarii.
Harari pozostawał na tym stanowisku przez pięć lat, najpierw za szefa mając
Josefa Jariwa, a potem Cwi Aharoniego, ale w praktyce to on dowodził
jednostką. W 1970 roku został jej dyrektorem i pełnił tę funkcję przez
dziesięć lat. Te w sumie piętnaście lat jego rządów były najważniejszymi
i najbardziej niespokojnymi w historii Kejsarii. Harari, którego z biegiem
czasu zaczęto nazywać Cezarem, zyskał największy wpływ na operacje
specjalne Mossadu.
Mike Harari urodził się w 1927 roku w Tel Awiwie. „Dwa wydarzenia
ukształtowały moje życie” – powiedział w rozmowie ze mną.
W dzieciństwie, w 1936 roku, stał się świadkiem zamieszek, podczas których
palestyńscy Arabowie walczyli z Żydami i Brytyjczykami (później nazwano
je arabskim powstaniem w Palestynie). „Widziałem walczący tłum i spalony
brytyjski dżip ze zwęglonym ciałem żołnierza wciąż zaciskającego palce na
kierownicy”. Kiedy ujrzał walczących ze sobą Arabów i Żydów, nie uciekł,
lecz poszedł do pobliskiego sklepu, gdzie znalazł coś, co wydało mu się
najlepszą bronią – ciężki kilof – po czym przyłączył się do starć.
Do drugiego kształtującego jego osobowość wydarzenia doszło
w 1942 roku, kiedy wyszedł na ulicę kilka minut po zastrzeleniu przez
funkcjonariuszy brytyjskiej policji CID Abrahama Sterna, dowódcy
ekstremistycznej żydowskiej organizacji Lechi. „Widziałem, jak znoszą jego
ciało. Poszedłem na górę. Byłem dzieckiem i nikt mnie nie zatrzymał.
Wszedłem do mieszkania i zobaczyłem szafę, w której się schował […].
Takie rzeczy wpływają na człowieka”.
W 1943 roku zataił swój prawdziwy wiek, żeby przyjęto go do Palmachu,
tajnego wojska Jiszuwu w Palestynie. „Działali w podziemiu. Tajnie. To
mnie zaintrygowało”. Brał udział w wielu akcjach, w tym w wysadzaniu
torów kolejowych i mostów, napadach na posterunki brytyjskiej policji
i w gromadzeniu materiałów wywiadowczych. Kilka razy był aresztowany
przez CID35.
Po drugiej wojnie światowej, kiedy dowództwo Hagany zorientowało się,
że Harari włada kilkoma językami, wysłało go do Europy, żeby pomagał
w transporcie Żydów ocalałych z Zagłady do Izraela. Uczestniczył w tajnych
zakupach statków i pomagał w skomplikowanych kwestiach logistycznych,
w tym w przewożeniu nielegalnych imigrantów przez ruiny Europy, a potem
szmuglowaniu ich do Palestyny pod nosem Brytyjczyków. „W tym okresie
opracowałem wiele sposobów ukrywania działalności za granicą, narzędzi,
którymi posługiwałem się później w Mossadzie”.
Po powstaniu państwa izraelskiego Isser Harel ściągnął Harariego do Szin
Betu, a potem do Mossadu, gdzie Harari awansował szybko, a w końcu
otrzymał zadanie prześledzenia operacji prowadzonych przez Kejsarię. Zastał
jednostkę w naprawdę kiepskiej kondycji, z dobranymi dosyć przypadkowo
pracownikami (wśród nich byli członkowie mossadowskiego Mifracu oraz
Ciporim, jednostki Szin Betu), mętnym programem i niezdefiniowanymi
celami36.
Porażki Kejsarii sprawiły, że Harari doszedł do wniosku, iż organizację
trzeba zbudować od podstaw, nakreślić jej cele, zadania i wymienić
pracowników. Po kilku miesiącach pracy przedstawił swój program
szefostwu Mossadu: „Z mojego doświadczenia bierze się pogląd, że każde
państwo, które pragnie istnieć, musi mieć własną Kejsarię – tajną i elitarną
organizację dokonującą poza granicami kraju akcji, z którymi nie poradzi
sobie żadna inna agencja. Unikatowe narzędzie, którym nasi przywódcy
mogą się posługiwać w działaniach przeciwko naszym wrogom”.
Harari określił główne metody działania Kejsarii. Miały to być:
selektywana eliminacja, sabotaż, zbieranie materiałów wywiadowczych we
wrogich krajach i operacje specjalne, takie jak przemycanie uprowadzonych
osób przez granicę.
Większość funcjonariuszy Mifracu, których sprawdził, wywodziła się
z ekstremistycznych, antybrytyjskich grup podziemnych. Zwerbował ich
Isser Harel, a dowodził nimi Icchak Szamir. Harari uważał ich za niezwykle
twardych, doświadczonych w walce i operacjach pod przykrywką, gotowych
do pociągnięcia za spust, kiedy nadejdzie odpowiednia chwila. A jednak to
mu nie wystarczało: „Zawsze zawodzili na etapie ucieczki. Przy planowaniu
operacji taką samą wagę przykładałem do wykonania zadania, jak i do
ucieczki. Uważałem także, że jeśli nie ma możliwości wyjścia cało z opresji,
trzeba zrezygnować z egzekucji”37.
Harari nakazał utworzenie „komisji do spraw celów”, która miała
analizować, kto ma się znaleźć na liście celów akcji, i zarządził, że do
egzekucji nie może dochodzić w bliskim kontakcie, z użyciem noży i innej
białej broni.
Funkcjonariusze Kejsarii i Kolosa nie lubili, gdy nazywano ich
„pracownikami”, bo słowo to brzmiało bezbarwnie i powierzchownie, nie
miało odpowiednio bohaterskiego zabarwienia. Jeszcze gorsze było
określenie „agent”, niemal obraźliwy termin zarezerwowany dla
cudzoziemców, których zwerbowano, aby zdradzali dla Izraela swoje kraje.
Uważali się raczej za wojowników (lohamim), oddanych ochronie
i utrzymaniu przy życiu swojego młodego narodu.
Mogli sobie być wszyscy wojownikami, jednak między pracującymi
w tych dwóch wydziałach istniała podstawowa różnica. Szpieg z Kolosa
zatrzymany w „kraju podstawowym”, czyli takim z pełnymi
dyplomatycznymi stosunkami z Izraelem, na przykład we Francji lub
Włoszech – ryzykował więzieniem. W „kraju-celu”, na przykład w Egipcie
lub Syrii, wojownik Kejsarii najprawdopodobniej zaznałby straszliwych
tortur i przesłuchań, a potem zostałby stracony. Zdemaskowanie i pojmanie
funkcjonariusza Kejsarii uważano w Izraelu za katastrofę narodową. To
dlatego Harari nalegał na wprowadzenie żelaznej dyscypliny
i wyeliminowanie błędów.
I faktycznie, od czasów reformy Kejsarii przeprowadzonej przez Harariego
dochodziło do bardzo niewielu błędów. W całej jej historii Eli Cohen jest
jedynym szpiegiem, którego schwytano i stracono.
„To niezwykłe osiągnięcie – twierdził «Ethan», wieloletni wysoko
postawiony oficer Kejsarii – zawdzięczamy w dużej mierze innowacjom
Harariego, przede wszystkim doskonałym przykrywkom”38.
Kluczem do sukcesu był również sam proces werbunku. „Główną bronią
funkcjonariusza Kejsarii jest umiejętność pracy pod przykrywką – wyjaśniał
«Ethan». – To musi być wrodzona zdolność. Wszystkiego innego możemy go
nauczyć”.
Mossad otrzymał dostęp do bazy danych mieszkańców Izraela, którą
specjaliści Kejsarii przeszukiwali pod kątem określonych typów ludzi. Dla
Harariego naturalnym miejscem do szukania przyszłych pracowników były
Siły Obronne Izraela. Jednak był to dopiero początek procesu. Po wpadce
Eliego Cohena i ujawnieniu, że Mossad używa Żydów z krajów arabskich
jako szpiegów, postanowił oprzeć się głównie na ludziach, którzy mogli
udawać gojów z Zachodu.
Idealny kandydat miał na tyle europejski wygląd, żeby mógł uchodzić za
turystę lub biznesmena z kraju, którego obywatele są mile widziani
w arabskim świecie. Jedno ze źródeł werbunku stanowiły dzieci izraelskich
naukowców lub członków izraelskiego korpusu dyplomatycznego, które
spędziły sporo czasu za granicą ze względu na pracę rodziców. Jednak
większość osób zwerbowanych przez Kejsarię było imigrantami
mieszkającymi w krajach swojego urodzenia aż do dorosłości (w bardzo
rzadkich przypadkach Kejsaria werbowała również mieszkających poza
Izraelem Żydów), ponieważ mieli oczywistą przewagę: nie musieli
przechodzić przeszkolenia, jak udawać nie-Izraelczyków.
Jakkolwiek, wyjaśniał były szef szkolenia Kfir, tacy rekruci przysparzali
innych problemów. Wszyscy kandydaci oczywiście byli prześwietlani przez
Szin Bet. Jeśli jednak imigrant odpowiednio nie wtopił się w izraelskie
społeczeństwo – na przykład nie służył w Siłach Obronnych Izraela i nie miał
przyjaciół ani krewnych w kraju – o wiele trudniej przychodziło ocenić jego
lojalność wobec Izraela i Mossadu. Możliwe nawet, że już szpiegował dla
innego kraju. W rezultacie wywiad środowiskowy, odbywający się po
badaniu wariografem, już wówczas obowiązkowym w Mossadzie, był
trudniejszy do przeprowadzenia niż zwykle, a sprawdzający musieli czasami
podróżować za granicę, żeby tam zweryfikować przeszłość kandydata. Jak
widać, werbunek wymagał nie lada wysiłku39.
Kiedy kandydaci przeszli pomyślnie ten etap, dzwoniły do nich osoby,
które przedstawiały się jako „pracownicy agencji rządowej”, i proponowały
spotkanie w kawiarni, podczas którego mówiły im ogólnie, o co chodzi. Inni
otrzymywali cokolwiek enigmatyczny list z kancelarii premiera lub
z Ministerstwa Obrony Izraela, który z grubsza wyglądał tak: „Oferujemy
Panu/Pani możliwość wzięcia udziału w operacji wiążącej się różnymi
i nietypowymi formami działania. Zyska Pan/Pani możliwość zmierzenia się
z ekscytującymi wyzwaniami i szansę na osiągnięcie satysfakcji osobistej”.
Dodatkowo Mossad zamieszczał ogłoszenia w izraelskich gazetach,
w których informował, że „organizacja państwowa” szuka kandydatów do
„wymagającej pracy”.
Z tych źródeł potencjalnych rekrutów Mossad dokonywał selekcji przez
różnorakie testy i wreszcie zostawali tylko ci z odpowiednimi
predyspozycjami. Proces selekcji do wszystkich operacyjnych prac
w Mossadzie był i wciąż jest prowadzony przez oficerów werbunkowych
i psychologów. Harari nalegał, aby ci psycholodzy sami przechodzili
wyczerpujący program szkoleniowy (w tym przerażające „doświadczenie
więzienne”), dzięki któremu mogli zrozumieć, jakich umiejętności wymaga
się od funkcjonariusza, i lepiej wybierać kandydatów40.
Znalezienie rekruta ze wszystkimi pożądanymi cechami było i jest bardzo
trudnym zadaniem. W Mossadzie z dumą podkreśla się, że przyjmują 0,1
procent kandydatów. Moti Kfir ujął to w ten sposób: „Nasz wojownik
powinien być syjonistą. Musi utożsamiać się z Izraelem i jego celami. Przede
wszystkim jednak musi stanowić wyważoną mieszankę sprzecznych cech.
Musi być pełen inicjatywy, nie będąc przy tym agresywnym. Odważny, ale
nie nieustraszony. Towarzyski, ale jednocześnie powściągliwy. Nie powinien
bać się podejmowania ryzyka, ale zarazem nie może narażać misji
i organizacji na niebezpieczeństwo. Musi być w stanie wieść życie pełne
kłamstw i oszustw, ale dostarczać solidne, prawdziwe raporty i nie ukrywać
niczego przed swoimi dowódcami. Musi też wszystkich oczarowywać, nie
tworząc jednak osobistych więzi”.
Pozostaje jeszcze pytanie o motywacje: dlaczego mężczyzna albo kobieta
pragnie wykonywać najgroźniejszy zawód świata? „Istnieją dwie grupy
wojowników – powiedział mi Kfir. – Jedna kieruje się szlachetnymi
pobudkami, to ludzie, którzy chcą zrobić coś pożytecznego. Druga to ludzie,
którzy mają za sobą negatywne doświadczenia. Ci ze szlachetnymi
pobudkami nie mają problemu z zarabianiem na życie, a żony ich rozumieją.
Przychodzą do nas, żeby służyć syjonizmowi, chcą też zaspokoić żądzę
przygód, zobaczyć kawał świata, grać, bo lubią grę. Ci drudzy to ludzie,
którzy chcą przed czymś uciec, nie lubią swoich domów, nie odnieśli sukcesu
zawodowego. Chcą zapewnić sobie lepsze życie”41.
Mossad werbował obydwa te typy. Powody, z jakich porzucili stare życie,
miały mniejsze znaczenie od ich zdolności funkcjonowania w całkowitym
odosobnieniu we wrogim kraju, pod fałszywą tożsamością. „Jesteś zarówno
prostym żołnierzem, jak i generałem – twierdził Kfir. – To bardzo trudne do
zniesienia pod względem i emocjonalnym, i intelektualnym”.
Mając nadzieję na znalezienie sposobu na wyeliminowanie lub
przynajmniej zmniejszenie tego ciężaru, Harari wprowadził w życie jeszcze
jeden wyjątkowo ambitny program werbunkowy. „Słyszałem, że KGB
znajdowało kiedyś trzynastoletnie albo czternastoletnie sieroty, które nie
miały żadnych ograniczających je zobowiązań, brało je pod swoje skrzydła
i szkoliło w jak najlepszych warunkach na szpiegów działających pod
przykrywką. Pomyślałem, że to świetny pomysł”. Poprosił psychologa
z Kejsarii o znalezienie czternastoletniego osieroconego Izraelczyka.
Jednostka wzięła go pod swoje skrzydła, nie ujawniając, kto się nim zajmuje.
Psycholog i dwóch nauczycieli bezustannie mieli go na oku, odebrał
wspaniałą edukację, miał bogatą ofertę zajęć z kultury i sztuki, a także czas
na sport i wypoczynek. „Powiedzieliśmy mu, że chcemy, aby służył
narodowi, kiedy dorośnie” – powiedział mi Harari42.
Wychowanie i nauka przyniosły rezultaty. Chłopiec został żołnierzem,
a potem utalentowanym młodym oficerem, niezwykle wyrobionym
i zdolnym do funkcjonowania pod przykrywką cudzoziemca. Jednak cały
projekt ostatecznie się nie udał. „Dotarło do mnie, że to mogłoby zdać
egzamin w jakimś kraju totalitarnym, takim jak Rosja, ale nie w Izraelu.
Izraelskiemu Żydowi brakuje cierpliwości, od razu chce mieć dziewczynę,
dobrą pracę i niezłe zarobki. Prawdopodobnie jego ambicje nie są zbieżne
z tym, co mu oferuje świat wywiadu. Nie mamy wyboru, musimy pozwolić
mu podążać własną ścieżką”.
Inne sposoby werbunku okazały się bardziej udane. Z powodów
praktycznych Mossad popierał ideę równości płci43. „Dobrze jest mieć
kobietę w zespole podczas operacji – twierdził «Ethan». – Zespół złożony
z członków obu płci […] zawsze zapewnia lepszą przykrywkę i budzi
mniejsze podejrzenia”44.
Jeśli kandydatom udaje się przejść przez początkową selekcję,
rozpoczynają właściwe szkolenie. Większość słuchaczy nigdy nie odwiedza
siedziby Mossadu i nie ma kontaktu z innymi kursantami. Przekazuje się im
jak najmniej informacji, żeby nie mieli czego zdradzić, jeśli wpadną i będą
torturowani. Podczas szkolenia spotykają się w jednym z kilku mieszkań
w Tel Awiwie, nie widzą więc pracowników Mossadu podążających
codziennie do pracy.
Słuchacze przechodzą urozmaicone szkolenie – uczą się nadawania
zaszyfrowanych komunikatów (dawniej wykorzystywali do tego alfabet
Morse’a), inwigilacji, gubienia „ogonów”, władania bronią i walki wręcz.
Uczą się również geografii, nauk politycznych i historii państw arabskich.
Umiejętności te doskonali się podczas misji ćwiczebnych, które prawie
zawsze odbywają się w Izraelu i zwykle są dosyć prozaiczne: polegają na
podłączeniu pluskwy do telefonu w holu banku, zdobyciu jakichś
dokumentów, włamaniu do domu lub firmy. Wszystko to ma służyć tylko
udowodnieniu, że słuchacz posiadł określone sprawności45.
Stworzenie przekonującej legendy wykracza daleko poza wymyślenie
fałszywego nazwiska. Słuchacz musi się nauczyć całkiem nowego,
fikcyjnego życiorysu. Musi wiedzieć, gdzie się urodził i wychował, kim byli
jego rodzice, znać środowisko, w którym dorastał, hobby i tak dalej. Paszport
wydany przez kraj przyjazny Izraelowi lub podrobiony przez Mossad
umożliwia wojownikowi swobodne podróżowanie, nawet do krajów, które
nie przyjmują Izraelczyków. Z kolei wymyślony zawód zwykle jest jednym
z tych, które wymagają częstych międzynarodowych podróży i samotności,
bez spotykania się z kolegami, chodzenia do biura i regularnych godzin
pracy. Świetnie się nadają na przykład takie zawody jak dziennikarz,
fotoreporter albo scenarzysta zbierający materiały do scenariusza – a to
dlatego, że żaden z nich nie wymaga zbyt skomplikowanych wyjaśnień.
Z biegiem czasu rekrut stapia się ze swoją legendą, oddala się od swojego
prawdziwego ja i rozpoczyna nowe życie w nowym kraju, życie, które nie
wzbudza podejrzeń. Następnie słuchacze ćwiczą tworzenie legend
sytuacyjnych. Wojownik musi być w stanie przekonująco wyjaśnić, dlaczego
akurat w tym czasie znajduje się w określonym miejscu (na przykład wystaje
przed budynkiem ministerstwa, licząc, ile osób z niego wychodzi i do niego
wchodzi), jeśli zapyta go o to wścibski policjant. Żeby być wiarygodnym,
trzeba udzielić wyjaśnień szybko, spokojnie i nie wdając się w szczegóły;
zbyt dużo informacji może wzbudzić podejrzenia – tak samo jak ich brak46.
Po pewnym czasie szkoleniowcy zwiększają presję, imitując aresztowanie
i brutalne przesłuchanie. Zdaniem wojownika Kejsarii o kryptonimie „Kurc”
to najtrudniejsza część szkolenia.

Skierowali nas do Jerozolimy do śledzenia zagranicznych dyplomatów.

Wydawało się to prostym zadaniem – wystarczyło chodzić za nimi
i składać raporty, bez nawiązywania kontaktu. Mieliśmy przy sobie
 zagraniczne paszporty i otrzymaliśmy instrukcje, żeby pod żadnym
pozorem nie ujawniać nikomu, kim naprawdę jesteśmy. Nagle, jakby
znikąd, nadjechały trzy policyjne radiowozy. Zatrzymały się
i wyskoczyło z nich kilku zbirów w cywilnych ciuchach. Powalili nas na
ziemię, skuli i wepchnęli do samochodów.
Zawieźli nas na przesłuchanie do siedziby Szin Betu w Migrasz ha-
Rusim w Jerozolimie. Spedziliśmy tam straszne trzy i pół dnia, bez snu,
w kajdankach i z opaskami na oczach. Przez jakiś czas byliśmy przykuci
do krzeseł z rękami z tyłu, w pozycji, w której całe ciało było napięte,
potem przykuli nas do sufitu, zmuszając do stania na palcach. Podczas
przesłuchań policjanci i funkcjonariusze Szin Betu bili nas i na nas pluli.
Słyszałem, że nawet wysikali się na jednego gościa. Celem było
sprawdzenie, kto się załamie, a kto przetrwa i pozostanie wierny swojej
legendzie47.

„Kurc” się nie załamał. Gdyby stało się inaczej, prawdopodobnie zostałby
usunięty z programu.
Po zakończeniu szkolenia kursanci, którym udało się je ukończyć,
zostawali oficerami operacyjnymi i wyjeżdżali na misje do krajów-celów.
Harari wprowadził w Kejsarii żelazną dyscyplinę i żądał całkowitego
posłuszeństwa. Każdy, kto nie podążał wytyczoną przez niego ścieżką,
natychmiast znajdował się poza organizacją. W jej siedzibie, na jedenastym
piętrze budynku przy ulicy Eliezera Kaplana 2 w Tel Awiwie, panowały cisza
i przykładny porządek. „Mike wniósł do Kejsarii europejski sznyt –
powiedział mi «Ethan». – Sposób wysławiania się, finezja, maniery,
zachowanie. Jego gabinet był zawsze czysty i porządny, na tip-top, tak samo
jak i on w swoim zachowaniu i ubiorze. Zawsze zadbany, gładko ogolony,
roztaczający wokół zapach swojej ulubionej wody kolońskiej Macassar. To
było niezmiernie ważne, dzięki niemu wszyscy pracownicy jednostki mogli
poczuć atmosferę krajów, z których rzekomo pochodzili”48.
„Dobry wywiad i silna Kejsaria będą kosztować masę pieniędzy” –
zapowiedział Harari Amitowi. Domagał się coraz większego budżetu, który
wydawał na szkolenia personelu i na tworzenie coraz rozleglejszej siatki
operacyjnej. Ludzie Harariego otwierali w niezliczonych krajach setki firm,
które miały służyć Mossadowi jeszcze wiele lat po ich odejściu. Większości
z nich nie wykorzystywano od razu, Harari wybiegał myślami w przyszłość.
Na przykład przewidywał, że pewnego dnia może się Kejsarii przydać
przedsiębiorstwo żeglugowe w kraju na Bliskim Wschodzie. I rzeczywiście,
nadeszła pora, gdy jednostka potrzebowała statku zapewniającego
przykrywkę dla ekipy Mossadu na wodach Jemenu. Funkcjonariusze
przewozili na statku mięso, podczas gdy w rzeczywistości wykonywali tajną
misję szpiegowską49.
W roku 1967 zmiany Harariego zaczęły przynosić znaczące rezultaty.
Szpiedzy Kejsarii w krajach-celach dostarczali Izraelowi wartościowych
informacji, głównie o ówczesnych największych wrogach państwa: Syrii,
Egipcie, Jordanii i Iraku.
Dzięki nim Mossad, Aman i rząd mogli przygotować się do kolejnej
militarnej konfrontacji z państwami arabskimi, do której doszło w czerwcu.
Jednak izraelskie służby specjalne przegapiły inne duże wyzwanie: miliony
Palestyńczyków gotowych do walki o odzyskanie ojczyzny. Fala
palestyńskiego terroryzmu wymierzonego w Izraelczyków i innych Żydów
już wkrótce zaleje Bliski Wschód i Europę.
„Nie byliśmy przygotowani na to nowe zagrożenie” – przyznał Harari50.
 7
„WALKA ZBROJNA TO JEDYNY SPOSÓB NA
WYZWOLENIE PALESTYNY”

Od sześciuset do siedmiuset pięćdziesięciu tysięcy Palestyńczyków uciekło

lub zostało wygnanych z terytorium, na którym powstało państwo Izrael
i które zostało podbite podczas wojny w latach 1948–1949. Arabowie
przysięgali zniszczyć nowo utworzone państwo, natomiast izraelscy
przywódcy uważali, że jeśli ich niebezpieczny, bezbronny kraj ma przetrwać,
musi w nim być jak najmniej Arabów. Trudno odmówić temu podejściu
racjonalności, aczkolwiek było wątpliwe od strony moralnej, zakładało
bowiem deportacje i odmowę powrotu dla uciekinierów.
Uciekinierzy osiedlili się w Strefie Gazy (na liczącym trzysta sześćdziesiąt
pięć kilometrów kwadratowych terenie rozciągającym się wzdłuż
południowo-zachodniego wybrzeża Mandatu Palestyny, do 1967 roku
kontrolowanym przez Egipt, a potem przez Izrael), na Zachodnim Brzegu
Jordanu (nazwa nadana przez Jordanię liczącemu pięć tysięcy osiemset
kilometrów kwadratowych terytorium, które Jordania kontrolowała po wojnie
1948 roku; Izrael opanował te tereny w 1967 roku) i w innych znajdujących
się w opłakanym stanie obozach w sąsiednich krajach arabskich, których
rządy głosiły, że w końcu zetrą syjonistów z mapy świata i zapewnią
Palestyńczykom powrót do ojczyzny. Jednak były to głównie czcze
przechwałki. W rzeczywistości owe rządy nie patyczkowały się
z nieszczęsnymi uciekinierami, często pozbawionymi wszelkich praw,
kontroli nad swoim losem i nadziei na wyższe wykształcenie czy popłatną
pracę. Warunki życia były bardzo ciężkie, dostęp do służby zdrowia nader
ograniczony, trudno też było mówić o wystarczającym wyżywieniu.
Uciekinierzy, którzy trafili do Strefy Gazy podczas pierwszej wojny
izraelsko-arabskiej, potroili liczbę ludności tych terenów. Wzrosła ona
z około siedemdziesięciu tysięcy mieszkańców w 1945 roku do jakichś
dwustu czterdziestu pięciu tysięcy w roku 1950. W 1967 roku ludności było
już trzysta pięćdziesiąt sześć tysięcy, a w 2015 – milion siedemset dziesięć
tysięcy1. Uciekinierzy stawali się bezpaństwowcami, wypędzonymi
z własnego kraju i niechcianymi przez żaden inny. Jednak zarówno oni, jak
i palestyńscy mieszkańcy wiosek i miast na Zachodnim Brzegu i w Strefie
Gazy wciąż uważali się za naród. W nędznych obozach młodzi bojownicy
tworzyli ruchy narodowe wiedzeni dumą i nienawiścią do Izraela.
Wśród nich znajdował się Chalil al-Wazir, który przyszedł na świat
w 1935 roku w Ramli, mieście leżącym na południowy wschód od Tel
Awiwu. Podczas wojny 1948 roku on i jego krewni wraz z wieloma innymi
mieszkańcami Ramli zostali deportowani do Strefy Gazy, gdzie zamieszkali
w obozie dla uchodźców2.
Jako szesnastolatek al-Wazir był już przywódcą jednej z grup bojowników.
Twierdził, że chcąc się zemścić za deportację rodziny, odszukał
„mudżahedina, który brał udział w wojnie palestyńskiej [pierwszej wojnie
izraelsko-arabskiej], żeby skorzystać z jego doświadczeń w walce”3.
Weterani pierwszej wojny izraelsko-arabskiej szkolili al-Wazira i jego
przyjaciół, a oni przygotowywali innych młodych Palestyńczyków.
W 1953 roku, kiedy al-Wazir miał zaledwie osiemnaście lat, dowodził już
dwiema setkami młodych ludzi, którzy aż palili się do walki
z syjonistycznym wrogiem. Na przełomie 1954 i 1955 roku wszyscy jego
ludzie zaczęli uczestniczyć w aktach sabotażu i zamachach w Izraelu.
Traktujący młodych bojowników jak tanie mięso armatnie Egipcjanie
przysłali do Strefy Gazy palestyńskich studentów z Kairu. Wśród nich
znajdował się młody student wydziału elektrotechniki Uniwersytetu
Kairskiego Muhammad Abd ar-Rahman Abd ar-Ra’uf Arafat al-Kudwa al-
Husajni, czyli Jasir Arafat.
Miejsce urodzenia Arafata budzi spory4. Według oficjalnej wersji
przyszedł na świat w 1929 roku w – jak przystało na palestyńskiego
przywódcę – Jerozolimie. Według innych – w Gazie, a nawet w Kairze. Tak
czy owak, wywodził się z prominentnej palestyńskiej rodziny
spowinowaconej z wielkim muftim Al-Hadżdżem Muhammadem Aminem
al-Husajnim oraz z Abd al-Kadirem al-Husajnim, dowódcą palestyńskiej
armii w 1948 roku. Obaj w tamtym czasie stanowili główne cele zamachów.
Arafat, który obrał sobie pseudonim Abu Ammar, i al-Wazir, który nazwał
siebie Abu Dżihadem, zostali współpracownikami i przyjaciółmi. Zajmowali
się wspólnie wzmacnianiem palestyńskich komórek w Strefie Gazy.
Izraelski wywiad niezbyt przejmował się nasileniem wojowniczych
nastrojów w obozach dla uchodźców. „W sumie można powiedzieć, że
palestyńska diaspora zupełnie nas nie interesowała – stwierdził Aharon
Lewran, ówczesny oficer Amanu. – Nie stanowiła wtedy znaczącej siły”.
Bojownicy byli postrzegani nie tyle jako długofalowa kwestia strategiczna,
ile jako najbliższy taktyczny problem, martwiono się wyłącznie o to, że
prześlizgną się przez granice i będą atakować oraz terroryzować Żydów.
Pozornie ten problem został rozwiązany przez kryzys sueski w 1956 roku:
Egipt, wystraszony izraelskimi akcjami odwetowymi i bardziej
skoncentrowany na zachowaniu pokoju na granicy niż na trudnym położeniu
Palestyńczyków, przestał finansować ataki.
Jednak bojownicy mieli inne spojrzenie na tę kwestię. Abu Dżihad
i Arafat, niemile zaskoczeni i zdradzeni, uznali, że Palestyńczycy mogą
poradzić sobie w tej trudnej sytuacji jedynie organizując operacje na własną
rękę5. Można więc powiedzieć, że wygrana przez Izrael wojna, która
zakończyła terrorystyczne akcje Palestyńczyków prowadzone z terytorium
Egiptu, nieumyślnie doprowadziła do utworzenia niezależnej partyzantki.
Po latach tułaczki po różnych krajach pod koniec 1959 roku Arafat i Abu
Dżihad przenieśli się do Kuwejtu6. Zrozumieli, że Naserowi, który próbował
zjednoczyć świat arabski pod swoim przywództwem, ich działalność jest nie
w smak. Wiedzieli, że dopóki będą pozostawać w jednym z najważniejszych
państw arabskich, dopóty nie zdołają stworzyć skutecznej palestyńskiej
organizacji pod swoim kierownictwem.
Abu Dżihad godził się na zwierzchnictwo Arafata, który był od niego
sześć lat starszy i miał rozległą sieć powiązań w całej palestyńskiej diasporze.
Arafat uważał się za przywódcę, lecz doceniał zdolności operacyjne Abu
Dżihada, których sam był pozbawiony. Przez dwa lata Arafat, Abu Dżihad
i ich trzech towarzyszy pracowali nad opracowaniem zasad i struktury
operacyjnej swojej organizacji. Zajmowali się tym w tajemnicy, żeby uniknąć
sprzeciwu państw arabskich. Wreszcie 10 października 1959 roku oficjalnie
powstał Palestyński Ruch Wyzwolenia Narodowego (Harakat al-Tahrir al-
Watani al-Filastini).
Niedługo później zorientowali się jednak, że arabski skrót tej nazwy,
Hataf, oznacza słowo, które można przetłumaczyć jako „szybka śmierć”.
Dlatego Abu Dżihad, który był szczególnie wrażliwy na kwestię symboliki,
zaproponował, aby litery zostały zapisane w odwrotnej kolejności, tworząc
skrót Fatah, czyli „chwalebne zwycięstwo”.
Podstawowe zasady organizacji, które w tamtych okresie pojawiały się na
jej ulotkach, po jakimś czasie zostaną zebrane i zapisane w Palestyńskiej
Karcie Narodowej. Artykuł 9 stanowił: „Jedynym sposobem na wyzwolenie
Palestyny jest walka zbrojna”, a artykuł 6 wzywał do deportacji wszystkich
Żydów, którzy przyjechali do Palestyny po 1917 roku. Z kolei w artykule 20
można przeczytać: „Twierdzenia o historycznych i religijnych związkach
Żydów i Palestyńczyków nie odpowiadają faktom […]. Ani też Żydzi nie
stanowią jednego narodu z własną tożsamością; to obywatele różnych
państw”. W artykule 22 wspominało się z kolei, że „syjonizm jest […]
rasistowski i fanatyczny z natury rzeczy, agresywny, ekspansjonistyczny
i kolonialny w swoich celach oraz faszystowski w swoich metodach”.
W większości zapisów ostro krytykowano syjonizm jako narzędzie
międzynarodowego imperializmu7.

Kierownictwo izraelskiego wywiadu pochłonięte było Naserem i przekonane,

że to Egipt stanowi realne i największe zagrożenie, nie dostrzegło więc
powstania Fatahu. Dopiero na początku 1964 roku, ponad cztery lata po
fakcie, dwaj izraelscy szpiedzy sporządzili pierwsze raporty na temat tej
organizacji. Uri Izrael (w Mossadzie znany jako „Ladijjah”) i Icchak Sagiw
(„Izrael”), pracujący pod przykrywkami palestyńskich biznesmenów,
ostrzegali w nich, że w Europie zyskują na znaczeniu komórki studentów
działające dzięki wsparciu Fatahu i nie powinno się ich lekceważyć. 6
kwietnia 1964 roku, gdy cały Mossad bez reszty angażował się w sprawę
niemieckich naukowców, Ladijjah napisał do swoich opiekunów
z ostrzeżeniem: „Dochodzę do wniosku, że niebepieczeństwo ze strony
uczniów, studentów i wykształconych [Palestyńczyków] jest równie poważne
jak uzbrojenie krajów arabskich w broń masowego rażenia”.
Początkowo na oficerach Mossadu nie zrobiło to wrażenia. Zlekceważyli
Arafata, Abu Dżihada i ich przyjaciół jako „studentów i intelektualistów
silniejszych w słowach niż w czynach”. Jednak Ladijjah i Izrael nie
ustępowali, alarmując, że ich palestyńscy znajomi rozmawiają coraz częściej
o „walce zbrojnej z syjonistami”8.
Fatah był „czymś zupełnie innym od wszystkiego, co istniało przedtem –
twierdzili w raporcie z maja 1964 roku. – Ci dwaj [Arafat i Abu Dżihad] są
w stanie zachęcić Palestyńczyków do działań przeciwko nam”9.

Fatah dokonał pierwszego ataku terrorystycznego 1 stycznia 1965 roku. Była

to próba wysadzenia w powietrze obiektów Narodowego Systemu Wodnego
Izraela, ogromnej sieci rurociągów, które doprowadzają wodę z Jeziora
Tyberiadzkiego do jałowych terenów na południu10. Groźba odcięcia od
źródła życia, wody, na pustynnym Bliskim Wschodzie była wysoce
symbolicznym aktem, który trafiał w czuły punkt wszystkich mieszkańców
regionu. Budowa tej sieci budziła liczne kontrowersje i wywołała wzburzenie
arabskiej opinii publicznej. Chociaż premier Syrii Salah ad-Din al-Bitar
oświadczył we wrześniu 1963 roku, że państwa arabskie postanowiły
prowadzić „nieustępliwą kampanię w celu powstrzymanie [Izraela] przed
realizacją marzenia” o nawodnieniu pustyni, były to puste słowa11. Tylko
Fatah, organizacja wciąż niewielka i dysponująca ograniczonymi środkami,
podjął inicjatywę i przystąpił do działania.
Zaplanowaną przez Abu Dżihada operację przeprowadzono po amatorsku
i zakończyła się ona całkowitą klęską. Członkowie grupy, która miała
dokonać pierwszej akcji zbrojnej w dziejach Fatahu, zostali aresztowani
w Gazie tydzień przed planowanym atakiem12. Kilka dni później w Libanie
zatrzymano członków innej grupy13. W końcu trzeciej grupie, przybywającej
z Jordanii, udało się podłożyć materiały wybuchowe, ale nie zdołali uciec –
zauważyli ich i złapali ochroniarze14. Mimo porażki wiadomość o dywersji
rozeszła się po całym arabskim świecie. Wreszcie pojawiły się siły gotowe
stanąć do walki z Izraelczykami. Aman zwrócił na nie uwagę, ale oprócz tego
zrobił niewiele więcej.
Tymczasem znajomości Ladijjaha, zawiązywane przez lata prowadzenia
podwójnego życia, wreszcie zaczęły przynosić pożądane korzyści. Arafat
i Abu Dżihad utrzymywali bliskie kontakty z palestyńskimi studentami
w całej Europie, zwłaszcza w obu państwach niemieckich. Ladijjah miał
palestyńskiego kolegę, Haniego al-Hassana; kierował on Stowarzyszeniem
Palestyńskich Studentów w Niemczech Zachodnich, a jego brat Chalid był
jednym z pięciu członków założycieli Fatahu. Hani miał kłopoty finansowe
i Ladijjah pospieszył z odsieczą. Zaproponował, że zapłaci czynsz za jego
mieszkanie przy Beethovenstrasse 42 we Frankfurcie. Służyło ono za
siedzibę organizacji studenckiej, a co jakiś czas zbierali się w nim przywódcy
Fatahu.
 W styczniu 1965 roku członkowie jednostki Kolos umieścili w mieszkaniu
mikrofony15. Przez następne osiem miesięcy izraelscy oficerowie operacyjni
zajmujący lokal naprzeciwko podsłuchiwali zebrania Palestyńczyków.
Słyszeli, jak przysięgają, że „zetrą Izrael z mapy świata”, jak to ujął podczas
jednego z nagrywanych spotkań Abu Dżihad.
Rafi Eitan, przed laty dowódca wojsk, które wywiozły rodzinę Abu
Dżihada z Ramli, był w tym czasie szefem operacji europejskich Mossadu.
Przysłuchując się spiskowcom, natychmiast zrozumiał, że to grupa
z potencjałem, na której czele stoi wyjątkowo charyzmatyczny
i niebezpieczny przywódca. „Prawdziwa natura Arafata ujawniła się już
wtedy, na tych zebraniach we Frankfurcie – powiedział mi Eitan. – Studenci
powiadomili jego oraz Abu Dżihada, że działa piętnaście palestyńskich
organizacji i że ważne jest zapewnienie im wszystkim jednego dowództwa.
Arafat odparł, że nie jest to wcale konieczne i każda organizacja powinna
mieć własnych bojowników i budżet. Jego zdaniem gwarantowało to, jak to
ujął, «kontynuowanie walki z syjonizmem, aż do wrzucenia wszystkich
Żydów do morza»”16.
W pierwszej połowie 1965 roku Fatah przeprowadzał coraz więcej akcji:
zaminowywał drogi, wysadzał rurociągi i strzelał do Izraelczyków17.
Większość tych ataków była nieudana, ale wieść o nich dotarła do Rafiego
Eitana w Paryżu. W maju 1965 roku Eitan zasugerował dyrektorowi Mossadu
Amitowi, że członkowie Kejsarii mogliby włamać się do mieszkania przy
Beethovenstrasse i zabić wszystkich zgromadzonych. „Uda się to z łatwością
zrobić – napisał do Amita. – Mamy dostęp do celu – taka okazja może się nie
powtórzyć”.
Jednak Amit, wciąż przeżywający schwytanie Cohena i Lotza, odmówił.
Widział w tej grupie jedynie bandę młodych oprychów pozbawionych
realnych możliwości.
„Szkoda, że nikt mnie nie słuchał – stwierdził Eitan dziesiątki lat później. –
Zaoszczędzilibyśmy sobie mnóstwa wysiłku, smutku i cierpienia”18.
W kolejnych miesiącach nastąpiły dalsze ataki, a ich częstotliwość stale
rosła, dochodząc w sumie do trzydziestu dziewięciu w roku 196519. Stało się
jasne, że Arafat i Abu Dżihad to problem, który sam się nie rozwiąże. „Ich
pierwsze ataki terrorystyczne były jakimś żartem – uważał Aharon Lewran,
ówczesny szef wydziału gromadzenia materiałów wywiadowczych Amanu. –
Jednak z biegiem czasu stawały się coraz poważniejsze […]. Znalazłszy się
w takiej sytuacji, służby zareagowały w typowy sposób. Po pierwsze,
utworzyły wydział specjalny, mający zająć się tą sprawą. Po drugie, uderzyły
w szczyt piramidy”.
Ów „wydział specjalny”, tajny komitet do przeciwdziałania
palestyńskiemu terroryzmowi, założono w sierpniu 1965 roku. Miał trzech
członków: Lewrana, Mike’a Harariego (zastępcę szefa Kejsarii) i Szmula
Gorena, dowódcę Jednostki 504 Amanu.
Ten tak zwany komitet trzech wydał rozkaz likwidacji Arafata i Abu
Dżihada. Wiedząc, że ostatnie porażki Kejsarii sprawiły, że jest wysoce
nieprawdopodobne, by otrzymała ona zezwolenie na operację selektywnej
eliminacji, zespół zaproponował powrót do przesyłek bombowych.
Z informacji zebranych przez Ladijjaha i Izraelego wynikało, że należy je
wysłać do bojowników Fatahu w Libanie i Syrii.
8 października dyrektor Mossadu Amit spotkał się z premierem oraz
ministrem obrony Lewim Eszkolem i przedstawił plan do zatwierdzenia.
– Do likwidacji mamy trzy cele – powiedział. – Nasz człowiek [Ladijjah]
wrócił ze stolic [Bejrutu i Damaszku] i chcemy dokonać egzekucji20.
Zauważył, że Ladijjah „zgromadził wszelkie niezbędne informacje
i proponuje wysłać każdemu z nich «prezent»”. Nadawcami listów powinny
być osoby znane celom. Żeby przesyłki wyglądały na jak najbardziej
autentyczne, powinny zostać nadane z Libanu.
– Tym razem zrobi to kobieta. Pojedzie do Bejrutu i wrzuci tam listy do
skrzynki […]. Pochodzi z Afryki Południowej, ma brytyjski paszport i jest
gotowa.
Amit mówił o Sylvii Rafael, córce gojki i Żyda, która utrzymywała bliskie
kontakty z Żydami, wyemigrowała do Izraela i została zwerbowana przez
Mossad. Po szkoleniu przeprowadzonym przez Motiego Kfira stała się
najsłynniejszą kobietą szpiegiem w historii Kejsarii.
Amit zapowiedział Eszkolowi, że przesyłek będzie dużo. Podczas gdy
Mossad skupi się na swoich trzech celach, Aman wyśle od dwunastu do
piętnastu listów bojownikom Fatahu w Jordanii.
Eszkol był sceptycznie nastawiony do tego planu.
– Czy kiedykolwiek udała nam się taka akcja? […] W Egipcie to nie
zadziałało – zauważył, przypominając Amitowi, że bombowe przesyłki
wysłane do niemieckich naukowców nie zabiły ich, ale jedynie poraniły.
Amit uspokoił go:
 – Tym razem umieścimy w nich więcej materiałów [wybuchowych].
W każdej będzie dwadzieścia gramów.
A jednak bombowe przesyłki i tym razem się nie sprawdziły. Kilku
adresatów odniosło lekkie obrażenia, ale większość ładunków została
wykryta i rozbrojona, zanim zrobiły komuś krzywdę.
W tym czasie Arafat i Abu Dżihad przebywali w Damaszku21. Syria objęła
patronatem działalność Fatahu i bojownicy mogli używać niektórych
syryjskich obiektów szkoleniowych. Możliwości jakichkolwiek izraelskich
akcji w Damaszku wydawały się nader ograniczone, zwłaszcza po
schwytaniu Eliego Cohena i panicznej ucieczce stamtąd innych szpiegów. Co
więcej, z Syrii Fatah mógł lepiej koordynować swoją walkę z Izraelem,
przedzierając się często na Zachodni Brzeg, który wówczas znajdował się
pod rządami Jordanii. Organizacja założyła tam bazy, z których wyruszały
grupy przeprowadzające ataki terrorystyczne w Izraelu. Większość tych
operacji stanowiły próby zniszczenia obiektów cywilnych, w tym prywatnych
domów, instytucji i infrastruktury, na przykład wodociągów, torów
kolejowych i dróg.
W 1966 roku w Izraelu doszło do czterdziestu ataków Fatahu. Chociaż ich
częstotliwość była taka sama jak rok wcześniej, znacząco różniły się od
tamtych pod względem zuchwałości i skuteczności. Poczynając od połowy
1966 roku, Fatah zaczął uderzać w izraelskie cele wojskowe. W jednej
z takich operacji, 11 listopada 1966 roku, zginęło trzech izraelskich
żołnierzy, których pojazd wjechał na minę. Dwa dni później nastąpił odwet –
izraelskie wojsko napadło na palestyńską wioskę Samua na południe od
Hebronu, na terytorium Jordanii. Początkowo zamierzano tylko zniszczyć
domy w wiosce w nadziei, że będzie to sygnał, który powstrzyma państwa
arabskie i nakłoni je do działań przeciwko Fatahowi. Jednak odpór
napastnikom dało jordańskie wojsko. Skończyło się szesnastoma zabitymi
jordańskimi żołnierzami i jednym Izraelczykiem, a także wzrostem napięcia
na granicy.
Jednak potrzeba zamiecenia pod dywan problemu z Palestyńczykami była
tak silna, że w kołach rządowych Izraela nawet nie padła nazwa Fatah. „Nie
chcieliśmy docenić Fatahu, dopuścić myśli, że ten lub tamten atak
terrorystyczny jest jego dziełem – przyznał Szlomo Gazit, w latach 1964–
1967 szef wydziału analiz Amanu. – Zarazem musieliśmy jakoś je opisać,
więc wybraliśmy neutralne słowo”22. Tym słowem było „Paha”, hebrajski
skrót od określenia „wrogie działania terrorystyczne”. Izraelscy urzędnicy
używali go przez całe dziesięciolecia, ilekroć wypowiadali się publicznie
o tym, kto stoi za aktami terroru.
Na początku 1967 roku sytuacja raptownie się pogorszyła23. Do maja
Fatah przeprowadził ponad sto ataków na Izrael, przekraczając granice
z Jordanią, Syrią, Libanem i Egiptem. Śmierć poniosło trzynastu
Izraelczyków: dziewięciu cywilów i czterech żołnierzy. Te odbywające się
według jednego schematu ataki i kontrataki pogorszyły już i tak nie najlepsze
stosunki Izraela z sąsiednimi państwami arabskimi.
11 maja Izraelczycy oświadczyli, że po raz ostatni ostrzegają Syrię: jeśli ta
nie powstrzyma Fatahu, Izrael podejmie działania wojskowe na dużą skalę.
To ostrzeżenie doprowadziło do utworzenia połączonego wojskowego
dowództwa Egiptu, Syrii i Jordanii oraz koncentracji ogromnych sił
wojskowych wszystkich stron. Wielu Arabów uważało, że wreszcie nadszedł
czas na zniszczenie Izraela24.
Z kolei w Izraelu wiele osób bało się, że nadciąga kolejny Holokaust.
Panowała atmosfera przygnębienia. Niektórzy spodziewali się dziesiątków
tysięcy zabitych. W parkach, takich jak Gan Meir w centrum Tel Awiwu,
przygotowywano w pośpiechu miejsca na masowe groby.
28 maja 1967 roku premier Eszkol wygłosił w izraelskim radiu
przemówienie, które tylko pogorszyło sprawę25. Ponieważ tekst zmieniono
w ostatniej chwili, Eszkol jąkał się w kluczowych momentach. Opinia
publiczna w Izraelu zinterpretowała to jako brak pewności siebie, co
pogłębiło lęki.
Jednak szefowie izraelskiej armii i służb wywiadowczych byli przekonani
o swojej sile i naciskali premiera, aby pozwolił im uderzyć26. Dyrektor
Mossadu Amit poleciał nawet do Waszyngtonu, gdzie spotkał się
z sekretarzem obrony Robertem McNamarą. McNamara dał mu do
zrozumienia, że Izrael dostaje zielone światło do rozpoczęcia ataku
wyprzedzającego27.
Wojna sześciodniowa wybuchła 5 czerwca 1967 roku o 7:45. Siły
powietrzne Izraela zaczęły bombardować i ostrzeliwać dziesiątki
nieprzyjacielskich lotnisk. Dzięki szczegółowym i precyzyjnym danym
wywiadowczym gromadzonym przez Mossad i Aman przez wiele lat
przygotowań do wojny izraelskie lotnictwo zdołało w ciągu kilku godzin
zniszczyć prawie wszystkie egipskie, syryjskie i jordańskie samoloty bojowe.
W dniu zakończenia wojny, 10 czerwca, Izrael zajmował tyle terenów, że
jego terytorium powiększyło się ponad trzykrotnie. Zdobycze obejmowały
Synaj, Wzgórza Golan, Zachodni Brzeg i Strefę Gazy.
Izraelskie wojska nadzorowały teraz ponad milion palestyńskich
mieszkańców tych ziem – wielu z nich było uciekinierami z 1948 roku;
ponownie znaleźli się pod okupacją armii, która wygoniła ich dwadzieścia lat
przedtem. W niecały tydzień oblicze Bliskiego Wschodu uległo całkowitemu
przeobrażeniu.
Wojna dowiodła niekwestionowanej przewagi izraelskiego wywiadu
i wojska nad ich odpowiednikami w krajach arabskich. Mimo to nieliczni
Izraelczycy rozumieli, że to zwycięstwo nie stanowi jedynie powodu do
radości, ale jest również okazją do zawarcia trwałego rozejmu. Szef wydziału
analiz Amanu Gazit w ściśle tajnym dokumencie wysłanym do przywódców
rządowych i wojskowych ostrzegał: „Nie powinniśmy wyglądać jak
samochwały, kpiąc sobie z pokonanego wroga i upokarzając jego
przywódców”. Notatka wzywała do natychmiastowych negocjacji
z przywódcami państw arabskich i wykorzystania podbitych terenów do
swego rodzaju wymiany barterowej – wycofania się Izraelczyków
i powstania „niezależnego państwa palestyńskiego” w zamian za całkowity,
prawomocny i ostateczny traktat pokojowy28. Również wielu pracowników
Szin Betu uważało, że jest to historyczna okazja do zakończenia konfliktu
między Żydami i Arabami. Nawet izraelski szpieg numer jeden, Meir Amit,
zdawał sobie sprawę z możliwości zawarcia pokoju. Jednak jego rad nikt nie
słuchał.
Gwałtowna przemiana z państwa stojącego nad przepaścią w pozornie
niezwyciężone imperium uczyniła izraelską opinię publiczną,
parlamentarzystów i ministrów ślepymi na fakt, że nawet zwycięstwo
i okupacja terytorium wroga nie oddalają śmiertelnego zagrożenia.
Amit należał do nielicznych, którzy rozumieli, jak groźne może być to
nowo nabyte przekonanie. „To, co się obecnie dzieje, jest rozczarowujące,
boleśnie rozczarowujące – napisał w swoim dzienniku dwa tygodnie po
zakończeniu wojny. – Jestem pełen smutku i boję się, że to zwycięstwo
zostanie zaprzepaszczone […]. Kiedy widzę, ku czemu to wszystko zmierza,
ręce mi opadają i czuję się okropnie”29.

Podczas gdy Amit postrzegał zwycięstwo jako szansę na pokój, Jasir Arafat
i Abu Dżihad upatrywali w druzgocącej klęsce państw arabskich szansy dla
siebie. Zdawali sobie sprawę z tego, że haniebna porażka przywódców
arabskich uzmysłowi społeczeństwu, że pora na nowych liderów – młodych,
odważnych i nieskorumpowanych. Abu Dżihad uważał ponadto, że teraz
będzie łatwiej prowadzić walki partyzanckie przeciwko Izraelowi.
20 czerwca, zaledwie dziesięć dni po zakończeniu wojny, Arafat i Abu
Dżihad ogłosili z Bejrutu, że Fatah będzie kontynuował walkę, tyle że
z terytoriów, które Izrael właśnie podbił30. Wierni swoim słowom,
zainicjowali serię ataków terrorystycznych w Strefie Gazy i na Zachodnim
Brzegu – we wrześniu 1967 roku przeprowadzono trzynaście akcji,
w październiku dziesięć, w listopadzie osiemnaście, a w grudniu dwadzieścia.
Celami były głównie obiekty cywilne: fabryki, domy, kina i tym podobne. Po
tych operacjach nikt w wywiadzie izraelskim nie ośmielił się proponować
negocjacji z Fatahem.
Chociaż to Abu Dżihad prowadził walki, Izraelczycy doskonale wiedzieli,
że przywódcą Fatahu jest Jasir Arafat. To on odpowiadał za podstawy
ideologiczne organizacji i to jemu udawało się jednoczyć różne palestyńskie
frakcje pod swoim przywództwem. To również on nawiązywał stosunki
z przywódcami krajów arabskich, którzy początkowo widzieli w Fatahu
zagrożenie. W 1964 roku państwa arabskie utworzyły Organizację
Wyzwolenia Palestyny i postawiły na jej czele Ahmada asz-Szukajriego.
Ponieważ jednak organizacja ta fatalnie zaprezentowała się w czasie wojny
sześciodniowej i w związku z rosnącym znaczeniem Arafata, Fatah zaczął
przejmować kontrolę nad OWP, aż wreszcie Arafat został jej
przewodniczącym, Abu Dżihad zaś – koordynatorem działań wojskowych,
czyli praktycznie jego zastępcą.
Arafat, który nosił kefiję ułożoną w taki sposób, że przypominała mapę
Palestyny, stał się symbolem walki Palestyńczyków.
„Izrael musi uderzyć w samo serce terrorystycznych organizacji, ich
centralę – zapisał w swoim dzienniku Jehuda Arbel, dowódca Szin Betu
w Jerozolimie i na Zachodnim Brzegu. – Likwidacja Abu Ammara [Arafata]
jest warunkim koniecznym, by uporać się z problemem Palestyńczyków”31.
Arbel naciskał na komitet trzech, żeby poczynił odpowiednie kroki. Sam
zaprojektował i rozprowadzał list gończy, pierwszy z wielu, który zawierał
następujący opis: „Niski, 155–156 centymetrów wzrostu, o ciemnej karnacji.
Budowa: pucołowaty; łysina na czubku głowy. Włosy na skroniach siwe.
Przycięte wąsy. Zachowanie: niespokojne. Rozbiegany wzrok”32.

Izraelczycy próbowali kilka razy zabić Arafata podczas wojny

sześciodniowej i zaraz po niej33. Po zwycięstwie Izraela informator Szin Betu
ustalił, że ukrywa się on na jerozolimskiej starówce, nieopodal Bramy
Jafskiej. Wysłano oddział żołnierzy, który miał go pojmać lub zabić, ale
Arafatowi udało się uciec zaledwie kilka minut przed ich przybyciem. Dwa
dni później żołnierze otrzymali kolejną wskazówkę od agenta z Jednostki 504
i przeprowadzili nalot na mieszkanie w Beit Hanina, wiosce leżącej na
wschód od Jerozolimy, ale znaleźli tylko nadgryzioną pitę wypełnioną sałatą
i tahini. Nazajutrz Arafatowi udało się przekroczyć jeden z mostów na
Jordanie. Uciekł w kobiecym przebraniu w taksówce należącej do jednego
z jego zwolenników.
Tymczasem ataki terrorystyczne OWP na Izrael przybrały na sile
i częstotliwości. Od zakończenia wojny do marca 1968 roku zginęło w nich
sześćdziesięciu pięciu żołnierzy i pięćdziesięciu cywilów, a dwustu
czterdziestu dziewięciu żołnierzy i dwustu dziewięćdziesięciu pięciu cywilów
odniosło obrażenia. Ataki przeprowadzane z siedziby Fatahu w mieście
Karameh doprowadzały do częstych starć między Siłami Obronnymi Izraela
i jordańskim wojskiem, a na długiej granicy izraelsko-jordańskiej panowało
ciągłe napięcie, uniemożliwiając prowadzenie normalnego życia po stronie
izraelskiej. Wyżsi rangą izraelscy oficerowie namawiali Eszkola do
zatwierdzenia większej operacji militarnej, jednak on wciąż się wahał34.
Funkcjonariusze Mossadu byli coraz bardziej sfrustrowani. „Upokorzenie
wywołane atakami terrorystycznymi przerodziło się w poczucie bezsilności –
wspominał szef Kejsarii Cwi Aharoni. – Powiedziałem chłopakom: «Myślcie
nieszablonowo. Myślcie o tym, jak zabić Arafata»”35.
Plan, który zaproponowali w styczniu 1968 roku, zakładał wysłanie
dużego samochodu z Europy do Bejrutu, gdzie miał zostać wypełniony
materiałami wybuchowymi. Następnie oficer operacyjny Kejsarii działający
pod przykrywką biznesmena miał pojechać nim do Damaszku, zaparkować
przed rezydencją Arafata i w odpowiedniej chwili zdetonować bombę36.
Amit udał się do Eszkola w nadziei na uzyskanie jego zgody, ale spotkał się
z kategoryczną odmową. Premier tłumaczył, że ten atak wywołałby
i usprawiedliwiał odwetowe próby zamachów na życie przywódców Izraela.
Eszkol postrzegał Arafata jako terrorystę, lecz takiego, który osiągnął status
przywódcy politycznego, czego najlepszy dowód stanowiło objęcie przez
niego kierownictwa OWP.
Tymczasem palestyński terror nie ustawał. 18 marca na minę wjechał
autobus szkolny. Zginęło dwóch dorosłych ochroniarzy, a dziesięcioro dzieci
zostało rannych. Eszkol niechętnie uległ naciskom. Zgodził się, aby zabicie
Arafata stało się głównym celem operacji przeciwko Palestyńczykom
w Karamehu i okolicach37.
21 marca 1968 roku żołnierze Sajeret Matkal, elitarnej jednostki
komandosów Sił Obronnych Izraela, zostali przetransportowani helikopterem
do punktu zbornego na pustyni niedaleko bazy Fatahu w Karamehu. Rozkazy
dowódców były jasne i proste: „Atak za dnia, przejęcie kontroli,
odseparowanie i zabicie terrorystów”. Podczas posiedzenia rządu, do którego
doszło poprzedniego wieczoru, szef Sztabu Generalnego generał broni Chaim
Bar-Lew obiecywał „czystą operację”, przez co rozumiał, że nie będzie lub
prawie nie będzie ofiar wśród Izraelczyków.
Jednak nie wszystko poszło zgodnie z zamierzeniami, a walka trwała
o wiele dłużej niż planowano. O tej porze roku poziom wody w Jordanie jest
wysoki, roślinność na brzegach bujna, a teren trudny do pokonania. Wszystko
to unieruchomiło wojska zmechanizowane, które miały pomagać
komandosom. Co więcej, z powodu błędów w koordynacji działań siły
powietrzne za wcześnie rozrzuciły ulotki nakazujące ludności cywilnej
natychmiastową ewakuację. W tej sytuacji trudno było mówić o zaskoczeniu
i bojownicy Fatahu mieli czas na przygotowania do ataku. Rozgorzała zażarta
walka.
Arafat – po raz kolejny w kobiecym przebraniu – umknął w szalonym
rajdzie na motocyklu.
Chociaż liczba ofiar – trzydzieści trzy po stronie izraelskiej, sześćdziesiąt
jeden po jordańskiej i ponad sto po palestyńskiej – przemawiała na korzyść
Sił Obronnych Izraela, Palestyńczykom po raz pierwszy udało się
powstrzymać najsilniejsze wojsko na Bliskim Wschodzie. To wskazywało na
prawdziwego zwycięzcę tej potyczki38.
Arafat natychmiast wykorzystał potencjał propagandowy nieudanej
operacji Izraelczyków i przekuł ją w sukces – legendę o palestyńskim
bohaterstwie w obliczu wroga. Posunął się nawet do tego, że przechwalał się
(wbrew prawdzie), iż jego bojownicy ranili izraelskiego ministra obrony
Mosze Dajana. Zachęciło to tysiące Palestyńczyków do wstąpienia w szeregi
OWP. Po akcji w Karamehu nikt już nie wątpił w istnienie narodu
palestyńskiego, mimo że Izrael jeszcze przez wiele lat odmawiał jego
uznania. I nikt nie mógł już zaprzeczyć, że Jasir Arafat jest przywódcą tego
narodu.
Porażka operacji w Karamehu zmusiła Izrael do wprowadzenia bardziej
powściągliwej strategii w wypadach do Jordanii i w rezultacie stała się
źródłem ogromnej frustracji w szeregach wojska. Protokoły odpraw Sztabu
Generalnego z tego okresu ujawniają, jak bardzo najwyżsi dowódcy obawiali
się OWP i Jasira Arafata, który cieszył się najwyższym uznaniem
palestyńskiej młodzieży39.
Wojskowi i funkcjonariusze służb specjalnych wciąż szukali sposobów na
jego zlikwidowanie, jednak bezskutecznie. W końcu doprowadzeni do
ostateczności Izraelczycy postanowili wprowadzić w życie wyjątkowo
dziwaczny plan40. W maju 1968 roku charyzmatyczny, pochodzący ze
Szwecji psycholog Binjamin Szalit jakimś cudem usłyszał o tajnym
komitecie trzech i wyszedł z pomysłem wywodzącym się z filmu Przeżyliśmy
wojnę z 1962 roku, w którym hipnotyzer chińskiego wywiadu robi pranie
mózgu amerykańskiemu jeńcowi wojennemu i wysyła go, żeby zabił
kandydata na prezydenta Stanów Zjednoczonych.
Szalit twierdził, że jest w stanie dokonać tego samego, z Arafatem jako
celem ataku. Zapowiedział członkom komitetu na spotkaniu, w którym
uczestniczył szef Amanu generał brygady Aharon Jariw, że jeśli dostarczą
mu palestyńskiego więźnia – jednego z tysięcy siedzących w izraelskich
więzieniach – o odpowiednich cechach, będzie mógł zrobić mu pranie mózgu
i zahipnotyzować, czyniąc go maszyną do zabijania41. Mógł zostać wysłany
potem do Jordanii, przyłączyć się do Fatahu i, gdy nadarzy się okazja, zrobić
porządek z Arafatem.
O dziwo, członkowie komitetu zatwierdzili ten plan. Funkcjonariusze Szin
Betu znaleźli odpowiednich kandydatów, którzy zostali szczegółowo
przepytani przez Szalita. W końcu wybrał on człowieka, jego zdaniem,
najbardziej pasującego do zadania. Był to urodzony w Betlejem
dwudziestoośmiolatek, solidnie zbudowany, śniady, niezbyt rozgarnięty,
łatwy do sterowania i, jak się wydawało, nie do końca popierający Jasira
Arafata. W chwili aresztowania przebywał w małej wiosce nieopodal
Hebronu jako agent Fatahu niższego szczebla o kryptonimie „Fatkhi”.
Jednostka 504 Amanu miała zapewnić konieczną infrastrukturę, lecz jej
oficerowie operacyjni ostro sprzeciwili się temu planowi. Jak stwierdził Rafi
Sutton, ówczesny dowódca jednostki w Jerozolimie: „To był głupi, szalony
pomysł. Wszystko to wydawało mi się jakimś science fiction. Chora
wyobraźnia i urojenia”.
Jednak jego protesty zlekceważono. Do dyspozycji zespołu Szalita oddano
niewielki budynek z dziesięcioma pokojami. Szalit spędził tam trzy miesiące,
pracując z „Fatkhim” i stosując różne techniki hipnozy. Komunikat
wtłaczany do umysłu tego podatnego na wpływy młodego człowieka brzmiał:
„Fatah jest dobry. OWP jest dobra. Arafat jest zły. Trzeba go usunąć”. Po
dwóch miesiącach wydawało się, że „Fatkhi” przyswoił tę myśl. W drugim
etapie szkolenia zaprowadzono go do specjalnie przygotowanego
pomieszczenia i wręczono pistolet. W różnych miejscach wisiały fotografie
Arafata. Kazano mu do nich strzelać, bez zastanowienia, prosto między
oczy – strzelać, by zabić.
Szef Amanu Jariw i Aharon Lewran, jeden z członków komitetu trzech,
a zarazem wysoki rangą oficer Amanu, przyjechali kilka razy, żeby
obserwować postępy w pracy Szalita. „«Fatkhi» stał na środku pokoju,
a Szalit z nim rozmawiał, zupełnie jakby prowadzili błahą pogawędkę –
opowiadał mi Lewran. – Nagle Szalit walnął pięścią w stół, a «Fatkhi» zaczął
biegać dookoła. Reagował mechanicznie na wszelkie gesty Szalita. Potem
psycholog zaciągnął go do drugiego pokoju i pokazał nam, jak «Fatkhi»
unosi pistolet i przymierza się do strzału za każdym razem, gdy pojawiało się
zdjęcie Arafata. To robiło wrażenie”42.
W połowie grudnia Szalit oświadczył, że operacja może się rozpocząć.
Godzinę zero wyznaczono na wieczór 19 grudnia. „Fatkhi” miał przepłynąć
Jordan, żeby znaleźć się w Jordanii, jednak rozszalała się gwałtowna burza;
deszcz nie słabł. Zwykle spokojna i wąska rzeka wystąpiła z brzegów. Ludzie
Amanu chcieli przełożyć akcję, ale Szalit obstawał przy tym, że „Fatkhi”
znajduje się w „optymalnie hinoptycznym” stanie i trzeba koniecznie
wykorzystać okazję.
W drodze z Jerozolimy towarzyszyła „Fatkhiemu” liczna świta. Szalit
wysadził go z samochodu i wypowiedział kilka słów. „Fatkhi” wszedł do
dzikiej rzeki z plecakiem, w którym miał swoje rzeczy. Wkrótce potem
porwał go rozszalały nurt. Chwycił się skały, nie mogąc przejść na drugi
brzeg ani wrócić. W końcu wielki, muskularny kierowca Jednostki 504 Owad
Natan wskoczył do wody i ryzykując życiem, przewiązał „Fatkhiego” liną
i przyciągnął do siebie. Następnie przeszedł z nim rzekę i zostawił go na
terytorium Jordanii.
Rafi Sutton stał na izraelskim brzegu i obserwował to wszystko,
przemoczony i drżący z zimna. „Fatkhi” pomachał im na pożegnanie. „Udał,
że ma w ręce pistolet i że strzela do jakiegoś celu. Zauważyłem, że Szalit jest
bardzo zadowolony ze swojego pacjenta. Było tuż po pierwszej w nocy”43.
Jakieś pięć godzin później Jednostka 504 otrzymała komunikat od jednego
z agentów w Jordanii. Na posterunku policji w Karamehu pojawił się młody
Palestyńczyk, szpieg Fatahu z Betlejem. Powiedział policjantom, że izraelski
wywiad próbował nakłonić go do zabicia Arafata, i oddał im pistolet.
Informator z Fatahu doniósł trzy dni później, że „Fatkhi” został przekazany
organizacji i wygłosił płomienną mowę poparcia dla Jasira Arafata44.
 8
MEIR DAGAN I JEGO UMIEJĘTNOŚCI

Na skutek izraelskiej okupacji Palestyńczycy w Gazie i na Zachodnim

Brzegu – zarówno uciekinierzy, jak i ci żyjący tam od zawsze – znaleźli się
pod rządami wrogiego państwa żydowskiego, które Organizacja Wyzwolenia
Palestyny przysięgała zniszczyć. Palestyńczycy, którzy dotąd ani nie
uczestniczyli w życiu politycznym, ani się nim nie interesowali, nagle trafili
w wir skonfliktowanych sił – Izraelczyków zdecydowanych kontrolować
okupowane terytoria i OWP zdeterminownej, aby wyrzucić stamtąd
okupantów.
Wszyscy oni żyli pod okrutnymi i dyktatorskimi rządami Arabów, jednak
Palestyńczycy mogli wybrać niemal całkowitą izolację od konfliktów
zbrojnych toczących się w strefach przygranicznych między państwami
arabskimi a Izraelem. Teraz obozy, które przerodziły się w zatłoczone
slumsy, a także duże palestyńskie miasta, takie jak Gaza, Nablus, Ramallah,
Jenin i Hebron, stały się głównymi polami bitwy, gdy Izrael próbował
brutalnie utrzymać władzę w obliczu akcji terrorystycznych OWP.
Zmieniły się również zadania izraelskich żołnierzy, zwłaszcza tych
w wieku od osiemnastu do dwudziestu jeden lat odbywających obowiązkową
służbę wojskową wprowadzoną w 1949 roku. Do tej pory oddziały bojowe
patrolowały granice kraju, chroniąc go przed wrogami z zewnątrz, teraz
skierowano je do pilnowania porządku w palestyńskich miastach
i miasteczkach. Wojna doprowadziła również do poważnych zmian
w służbach specjalnych. Pracownicy Mossadu zajęci gromadzeniem danych
wywiadowczych poza granicami Izraela zrzekli się odpowiedzialności za
okupowane terytoria. To zadanie spadło na Szin Bet, niewielką agencję
liczącą około siedmiuset pracowników, która przedtem zajmowała się
głównie kontrwywiadem i akcjami dywersyjnymi.
W latach 1968–1970, w miarę jak ataki OWP na izraelskich żołnierzy
i ludność cywilną stawały się coraz częstsze, skuteczniejsze i groźniejsze,
Szin Bet szybko się rozwijał. Otrzymał większy budżet, nowe obiekty
i personel, przejął też wielu władających arabskim funkcjonariuszy z Amanu,
zwłaszcza z Jednostki 504, która odpowiadała za werbowanie Arabów.
Ostatecznie przeciwdziałanie arabskiemu terroryzmowi stało się jego
głównym zadaniem1.
Najtrudniejszym miejscem działalności była Strefa Gazy, jeden
z najgęściej zaludnionych regionów świata. Po wojnie sześciodniowej
Izraelczycy przejeżdżali przez Strefę w drodze na Synaj, szukali okazji na
targowiskach i sprowadzali palestyńskich robotników rolnych
i budowlanych. W 1970 roku Izrael rozpoczął budowę żydowskich osiedli
w Strefie Gazy i na północy Synaju. Coraz częściej dochodziło do akcji
wymierzonych w Izraelczyków. Apogeum nastąpiło w 1970 roku, kiedy
w Strefie Gazy doszło do pięciuset ataków terrorystycznych2. W ich wyniku
zginęło osiemnastu izraelskich cywilów, a setki zostało rannych. Izraelskie
wojska mogły kontrolować już tylko główne szlaki komunikacyjne;
wszystkim innym rządziła OWP.
Żeby powstrzymać falę terroru w Strefie Gazy, pracownicy Szin Betu
sporządzili listę mieszkańców Strefy podejrzewanych o udział w atakach na
Izraelczyków. Zebrano masę informacji wywiadowczych i lista ciągle się
powiększała. Wkrótce potem stało się jasne, że Szin Bet – w końcu
organizacja gromadząca materiały wywiadowcze – nie poradzi sobie z tym
o własnych siłach. Do aresztowania i likwidowania podejrzanych potrzebne
okazało się wojsko. Pomocną dłoń podał kierownictwu Szin Betu generał
brygady Ariel „Arik” Szaron, który w 1969 roku stanął na czele
Południowego Dowództwa Sił Obronnych Izraela. Szaron zaczął
wprowadzać do Strefy Gazy coraz więcej jednostek wojskowych, żeby
pomóc Szin Betowi w ściganiu i zatrzymywaniu lub zabijaniu terrorystów.
Materiałów wywiadowczych w tym przypadku dostarczali głównie
palestyńscy informatorzy, ale wyciągano je również siłą od aresztowanych3.
Nie wszyscy zgadzali się z brutalną strategią Szarona. Generał brygady
Icchak Pundak, gubernator wojskowy Strefy Gazy odpowiedzialny za sprawy
cywilne, utrzymywał, że jedynym sposobem na ograniczenie palestyńskich
ataków jest poprawa jakości życia mieszkańców i zagwarantowanie im
minimalnej autonomii, z niewielką wojskową obecnością na zamieszkanych
obszarach. „Pobrzękiwanie szabelką i zabijanie dla samego zabijania mogło
nas doprowadzić tylko do intifady [powstania] – powiedział mi Pundak. –
Minister obrony Dajan i Szaron mieli odmienne poglądy na działania
w Strefie. Dajan chciał kontaktów i porozumienia z ludnością, a Szaron
ścigania terrorystów. Widział w nich jedynie cel, ludność w ogóle go nie
obchodziła”4.
Pundak był przerażony taktyką Szarona i skarżył się z goryczą:
„Słyszałem, jak Szaron oświadcza wszystkim funkcjonariuszom: «Ten, kto
zabije terrorystę, dostanie butelkę szampana, a ten, kto go aresztuje, butelkę
wody sodowej». Powiedziałem: «Dobry Boże, co to w ogóle za strategia?
Kto tak mówi? Jeśli nie zapewnimy im pomocy i odrobiny koniunktury,
wszyscy wkroczą na drogę terroru»”.
Szaron obstawał przy tym, że nie ma szans na dogadanie się
z Palestyńczykami. Utrzymywał, że na ataki terrorystyczne powinno się
odpowiadać siłą i że po drugiej stronie barykady nie ma nikogo, z kim można
by siąść do rozmów pokojowych. Co tu negocjować, skoro celem Arafata
i pozostałych przywódców OWP jest zniszczenie Izraela?

Jednostki wojskowe południowego dowództwa miały inne obowiązki, takie

jak patrolowanie długiej granicy z Egiptem i udział w walkach podczas
trzyletniej wojny na wyczerpanie w strefie Kanału Sueskiego, dlatego Szaron
potrzebował oddziału, którego jedynym zadaniem będzie zwalczanie
terroryzmu. Nie mniej istotne było znalezienie niewielkiej grupy ludzi, którzy
będą składać raporty bezpośrednio jemu, a przy tym działać z takim samym
nastawieniem i według takich samych zasad.
Kiedy nadszedł czas na decyzję, kto będzie dowodził tą nową jednostką,
Szaron natychmiast pomyślał o Meirze Daganie, przypominając sobie
incydent w północnym Synaju w połowie roku 19695. Bojownicy Fatahu
poustawiali katiusze z zapalnikami czasowymi pośrodku pola minowego
i wycelowali je w bazę Sił Obronnych Izraela. Żaden żołnierz nie ośmielił się
dotrzeć do tych rakiet. Żaden z wyjątkiem Dagana, wówczas młodego
zwiadowcy. Po prostu podszedł do katiusz i nie okazując strachu, rozbroił je.
Przypominał Szaronowi jego samego w młodości.
Dagan urodził się w 1945 roku. Jego rodzice sześć lat wcześniej uciekli
z Łukowa po tym, jak rosyjski oficer ostrzegł ich, że do miasteczka wkroczą
Niemcy i sytuacja Żydów znacznie się pogorszy. Znaleźli schronienie na
surowych równinach Syberii. Pod koniec wojny, wraz z dziesiątkami tysięcy
innych uciekinierów, ruszyli w drogę powrotną do Polski, nieświadomi, że po
ich domach nie ma śladu, podobnie jak po Żydach, którym nie udało się
uciec. Podczas jednego z postojów pociągu, którym podróżowali, gdzieś na
Ukrainie, na świat przyszedł Meir. W ciasnym, wychłodzonym wagonie
towarowym miał minimalne szanse na przeżycie, jednak dzięki oddanej
opiece rodziców oraz wrodzonej sile fizycznej zdołał przetrwać.
„Moi rodzice nigdy nie rozmawiali o tym okresie – wspominał Dagan. –
Zupełnie jakby ktoś wydarł z kalendarza kartki z latami 1939–1945. To
prawda, przeżyli i nas uratowali, ale wojna złamała ich ducha. Nigdy nie
doszli do siebie”6. Tylko raz jego ojciec zdecydował się opowiedzieć mu
o powrocie do zniszczonego miasta rodzinnego. Odnalazł dolinę śmierci,
miejsce, w którym Żydzi zostali bestialsko zabici i pogrzebani w zbiorowej
mogile, i chciał postawić pomnik ku ich czci. Zapłacił za pomoc Polakowi
z ich miejscowości. Ten człowiek powiedział mu, że podczas jednej
z ostatnich obław gestapowców na Żydów Niemcy poprosili go o robienie
zdjęć. Po wszystkim zapomnieli wziąć od niego film. Mężczyzna wręczył go
ojcu Meira. Kiedy ten go wywołał, ujrzał na jednym ze zdjęć swojego ojca,
dziadka Meira, na chwilę przed tym, jak go zastrzelono i wrzucono do
wspólnego grobu.
Dziadek Meira, Dow Ehrlich, z długą brodą, pejsami i przerażeniem
w oczach, klęczał przed roześmianymi niemieckimi żołnierzami
wymachującymi karabinami z bagnetami na lufach. „Wygodnie nam myśleć,
że to skrajni faszyści, fanatycy byli mordercami – powiedział mi Meir. –
Prawda jest inna: tej masakry dokonała operująca na tyłach jednostka
Wehrmachtu. Oddziały bojowe znajdowały się na froncie. To byli prawnicy
i kupcy, zwykli, normalni ludzie. Wnioski, jakie się nasuwają, są
przerażające: z każdego można zrobić mordercę”. Druga myśl Dagana
wydaje się jeszcze bardziej doniosła: „Trzeba to jasno powiedzieć: większość
Żydów podczas holokaustu zginęła bez walki. Nie możemy dopuścić, żeby
taka sytuacja się powtórzyła. Nie będziemy klęczeć, nie umiejąc walczyć
o swoje życie”7.
Po pięciu latach spędzonych w Polsce, kiedy to Meir nauczył się
polskiego, co wykorzystywał dziesiątki lat później jako dyrektor Mossadu,
żeby przełamać pierwsze lody podczas spotkań ze stroną polską, rodzina
wyjechała do Włoch, gdzie wsiadła na statek do transportu bydła, który został
przystosowany do przewozu imigrantów do Izraela. Przyjaciel i towarzysz
podróży twierdził, że już wtedy, w tych spartańskich warunkach, w zbitym
tłumie, Dagan „zachowywał się jak urodzony żołnierz”8. W drodze statek
o mało nie został zatopiony przez sztorm. Meir rzucił wyzwanie śmierci,
pozostając na pokładzie z kołem ratunkowym i ściskając w dłoni
pomarańczę. To właśnie najbardziej zapamiętał: owoc w swojej ręce. „Tam,
na pokładzie tego statku, po raz pierwszy spróbowałem pomarańczy –
powiedział mi. – Pamiętam dumę, z jaką ojciec wręczył mi owoc,
podkreślając przy tym, że pochodzi z Ziemi Izraela”9.
Po miesiącu na morzu dotarli do Hajfy. Urzędnicy Agencji Żydowskiej
wysłali pasażerów do obozu przejściowego, gdzie przyszło im spać
w rozchwierutanych namiotach, a potem do mieszkań tymczasowych
w opuszczonym obozie armii brytyjskiej niedaleko miasta Lod. W każdym
pokoju gnieździło się sześć rodzin, rozdzielała je tylko zasłonka. Na każdy
budynek przypadał jeden prysznic. Oprócz trudnych warunków lokalowych
imigranci borykali się z nieprzychylnym nastawieniem weteranów. Sabrowie,
jak nazywano rodowitych Izraelczyków, traktowali żydowskich uciekinierów
z pogardą. Oskarżali ich o to, że zamiast walczyć z hitlerowcami, szli w ciszy
do komór gazowych niczym owce prowadzone na rzeź.
Dagan w wieku lat siedemnastu rzucił szkołę i zaciągnął się do elitarnej
jednostki Sajeret Matkal przeprowadzającej tajne misje na tyłach wroga
(wywodziło się z niej wielu późniejszych przywódców wojskowych
i cywilnych). Z trzydziestu rekrutów, którzy zgłosili się na ochotnika do tej
jednostki w sierpniu 1963 roku, zaledwie czternastu dotrwało do końca
wyczerpującego siedemdziesięciopięciotygodniowego programu
szkoleniowego. Jednym z tych, którzy rozpoczynali kurs z Daganem, był
Dani Jatom, który później będzie piastował wiele wyższych stanowisk
w Siłach Obronnych Izraela i zostanie dyrektorem Mossadu – jednym
z poprzedników Meira. Jatom pamiętał, że kiedy poznał Dagana, zaniepokoił
się, a nawet wystraszył. „Błyskawicznie wyciągał swój nóż komandosa
i rzucał nim w każdy pień drzewa albo słup telefoniczny – wspominał. –
Pomyślałem, że trafiłem do jednostki prawdziwych zabójców – i że pewnie
nie mam szans przetrwać w takim miejscu”10. Jednak to Jatomowi się udało,
nie Daganowi. „Z perspektywy czasu, chociaż to tylko moja hipoteza, wydaje
mi się, że naprawdę tam nie pasowałem – stwierdził Meir. – Nie byłem sabrą
ani kibucnikiem. Nie pochodziłem z Doliny [Jezreel, leżącej na wschód od
Hajfy doliny z wieloma kibucami, skąd wywodziło się wielu rekrutów
Sajeretu]. Pewnie pytali siebie w myślach: «Kim jest ten dziwny chłopak,
któremu się wydaje, że może być jednym z nas?»”11.
Ostatecznie Dagan został spadochroniarzem i trafił do jednostki
zwiadowczej. Przeszedł szkolenie oficerów piechoty i zakończył służbę
w stopniu porucznika w 1966 roku. Podczas wojny sześciodniowej wcielono
go jako rezerwistę do wojska i został dowódcą kompanii spadochroniarzy.
Walczył na półwyspie Synaj, a potem na Wzgórzach Golan.
„Niespodziewanie znaleźliśmy się w wirze ciągłych walk – wspominał. –
Kiedy mogłem mieć uczucie, że istnienie Izraela jest zagrożone? Tylko
wtedy, gdy doznawałem tego na własnej skórze, tylko podczas walk”. Po
wojnie sześciodniowej pozostał w wojsku; wysłano go na półwysep Synaj.
To właśnie tam Szaron po raz pierwszy miał okazję podziwiać jego odwagę,
kiedy Dagan rozbroił katiusze.
W 1969 roku został dowódcą nowej jednostki Szarona do zadań
specjalnych. Był to ściśle tajny, niewielki oddział (w szczytowym momencie
liczył stu pięćdziesięciu żołnierzy) występujący w wewnętrznych
dokumentach Sił Obronnych Izraela pod numerem 5176. Nieoficjalnie zwano
go Sajeret Rimon, czyli „komandosi z granatami”, ponieważ na jego
emblemacie znajdował się granat ręczny, nóż i skrzydła znane ze znaczka
spadochroniarzy. Na siedzibę Dagan wybrał opuszczoną willę na plaży na
południe od Gazy, z której kiedyś korzystał egipski prezydent Naser.
Zdaniem jednego z żołnierzy dowódca jednostki „miał głęboko zaburzony
mechanizm odczuwania strachu”. Według innych był wyjątkowo odważny,
skupiony na celu i agresywny. Jego nowy oddział w niewielkim stopniu
przypominał zwyczajną jednostkę wojskową. Żołnierze byli stosunkowo
niezależni, nieokiełznani i interesowało ich tylko jedno: przeprowadzenie jak
największej liczby operacji. Każdego ranka Dagan wypadał, obnażony do
pasa, ze swojej sypialni i kierował się na podwórko wraz ze swym
dobermanem, który wabił się Paco. Wyciągał pistolet i strzelał do puszek po
napojach, które jego ludzie zostawiali porozrzucane na ziemi. Następnie
podwładni robili mu śniadanie i glancowali buty12. Wybierał żołnierzy
osobiście, ściągał ich z innych jednostek, szukając ludzi, którzy pójdą za nim,
dokądkolwiek ich poprowadzi.
Wkrótce potem dwudziestoparoletni Dagan rozpoczął prace nad swoją
doktryną wojenną, z której do dzisiaj korzystają Siły Obronne Izraela
i agencje wywiadowcze tego państwa13. Zasadą przewodnią było to, że Izrael
powinien unikać dużych wojen, ponieważ „tak wielkie i szybkie zwycięstwo,
jak to w wojnie sześciodniowej, nigdy się nie powtórzy”. Twierdził, że Izrael
nie może uczestniczyć w wojskowych konfrontacjach na szeroką skalę,
„chyba że z nożem na gardle”. Uważał, że Arabów należy nękać niewielkimi
i precyzyjnie zaplanowanymi potyczkami. Natomiast przywódców wrogich
państw i ważnych oficerów operacyjnych ścigać i bez litości likwidować.

Pod koniec 1969 roku, po około sześciu miesiącach werbunku, szkolenia

i tworzenia jednostki, Dagan uznał, że najwyższy czas na chrzest bojowy.
Ludzie z Szin Betu przekazali mu listę osób poszukiwanych w Strefie Gazy.
„Tyle że z biegiem czasu ta lista robiła się coraz dłuższa” – powiedział mi
Awigdor Eldan, jeden z pierwszych rekrutów w nowej jednostce14.
Funkcjonariusze Szin Betu wiedzieli, kogo szukać, ale z powodu niedoboru
sił w agencji byli bezradni. Na liście znajdowało się ponad czterysta nazwisk.
Listę podzielono na dwie kategorie: „czarnych” i „czerwonych”. Do
„czarnych” należeli głównie pomniejsi szpiedzy, którzy nie mieli pojęcia, że
mogą zostać przesłuchani. Ludzie Dagana próbowali zgarnąć ich w czasie tak
zwanych misji identyfikacyjno-rekonesansowych. Schwytany „czarny”
współpracownik Organizacji Wyzwolenia Palestyny był przesłuchiwany
przez pracowników Szin Betu i jeśli odmówił współpracy, czekały go tortury.
Potem wpychano go do taksówki, gdzie siedział ściśnięty na tylnym
siedzeniu między dwoma ludźmi Dagana uzbrojonymi w pistolety, którzy
kazali mu wskazywać kryjówki i zdradzać adresy rodzin wspomagających
OWP, trasy, którymi poruszali się bojownicy, i tak dalej. Komandosi
z granatami jadący za nimi w dżipach przystępowali do działania, gdy tylko
więzień ujawniał jakąś informację, i zatrzymywali osoby, które wskazał
aresztant.
Z kolei „czerwoni” wiedzieli, że są poszukiwani, więc zachowywali
ostrożność, często zmieniali miejsce pobytu i zwykle byli uzbrojeni po
zęby15. Żeby zlikwidować „czerwonego”, należało, najogólniej rzecz biorąc,
podejść na tyle blisko i działać tak szybko, by nie zdążył uciec. Dagan
wysyłał do tych akcji swoich najlepszych ludzi przebranych za Arabów
i w towarzystwie współpracujących z nimi Palestyńczyków, którzy
uprawdopodobniali ich obecność.
Ta grupa, założona wspólnie z funkcjonariuszami Szin Betu, nosiła
kryptonim „Kameleon” (Zikit). Wybrano do niej ośmiu zaprawionych w boju
żołnierzy. Projekt „Kameleon” był tak tajny, że początkowo, jak wspominał
Eldan: „Nie wiedzieliśmy, czemu ma służyć to szkolenie. Wiedzieliśmy
tylko, że dostawaliśmy nieźle po dupach, a trzeba pamiętać, że byliśmy
wtedy już całkiem dobrze wyszkoleni”16.
Szin Bet dostarczył kameleonom fałszywe dokumenty. Mieli przeniknąć
w najbardziej zaludnione rejony i nie wzbudzać zainteresowania do chwili,
gdy wyjmą broń17.
„Wykorzystywaliśmy najsłabszy punkt komórek terrorystycznych –
powiedział mi Dagan – które z racji swojego marksistowskiego zaplecza
miały «rozczłonkowaną» strukturę. Każdy znał tylko członków swojej
komórki. Jeśli nagle się pojawiałeś, miałeś broń i mówiłeś w jego języku, nie
miał pojęcia, że go oszukujesz, aż do chwili, gdy już było za późno”18.
Mosze Rabin, dawny członek jednostki: „Zorientowaliśmy się, że
organizacjom terrorystycznym broń i pieniądze dostarczają statki z Libanu.
Statek-matka wypływał z Bejrutu i przy wybrzeżu Gazy następował
przeładunek do małych łodzi rybackich, które przewoziły towar na brzeg.
Zadaliśmy sobie pytanie: «A może też powinniśmy przypłynąć łodzią?»”.
I tak w listopadzie 1970 roku sześciu kameleonów weszło na pokład łodzi
rybackiej, którą izraelska marynarka wojenna doholowała do wybrzeża Gazy.
W ekipie znalazło się trzech żołnierzy Sił Obronnych Izraela pod
dowództwem Dagana. Dołączyło do nich dwóch palestyńskich kolaborantów.
Jeden z nich uciekł z masakry bojowników OWP dokonanej dwa miesiące
wcześniej przez króla Jordanii Husajna i był wdzięczny Izraelczykom za
ratunek. Drugi, o kryptonimie „Podwodniak”, zabił krewnego, dźgając go
w głowę sztyletem, i został uwolniony przez Szin Bet w zamian za
współpracę. Ostatnim członkiem grupy był izraelski Beduin, oficer Sił
Obronnych Izraela. Odpowiadał za monitorowanie zapisu z mikrofonów
Palestyńczyków, którzy mieli skontaktować się z poszukiwanymi, a potem za
informowanie pozostałych o rozwoju sytuacji. Beduin miał jeszcze jedno
zadanie: poinformować Dagana, jeśli Palestyńczycy będą chcieli ich
zdradzić.
Ekipa dotarła do brzegu i przez kilka dni ukrywała się w opuszczonej
szopie. W tym czasie kolaboranci co jakiś czas wędrowali do okolicznych
obozów dla uchodźców. Twierdzili, że są członkami Ludowego Frontu
Wyzwolenia Palestyny, którzy przypłynęli z Libanu.
Początkowo nikt się do nich nie zgłaszał. „Bali się nas – nie dlatego że
myśleli, że jesteśmy Izraelczykami, ale dlatego że byli przekonani, że
jesteśmy z OWP – wspominał członek ekipy. – Poszukiwani terroryści nie
zawsze są mile widziani przez lokalne społeczności. Często je zastraszają,
żądając coraz więcej żywności i gwałcąc kobiety. W gajach cytrusowych
nierzadko znajdowaliśmy ciała Arabów, którzy nie zostali zabici przez
naszych, ale przez poszukiwanych załatwiających osobiste porachunki pod
pretekstem przeprowadzania egzekucji na osobach kolaborujących
z Izraelem”19.
Dla zdobycia wiarygodności grupa została „namierzona” przez żołnierzy
izraelskiego wojska, którzy otworzyli ogień, po czym udali, że rzucili się
w pościg. Dagan i jego ludzie uciekli na wydmy leżące na południe od obozu
dla uciekinierów w Bajt Lahija20.
Ta sfingowana ucieczka wzbudziła zainteresowanie miejscowych.
„Podwodniakowi” udało się doprowadzić do spotkania między kameleonami
a kobietą, która była znana z powiązań z ważnymi członkami
LFWP. Członkowie jednostki zabili kurczaka i posmarowali jego krwią
bandaże, którymi przewiązali szyje, żeby wyjaśnić, dlaczego nic nie mówią.
Dzięki temu rozmawiał z nią tylko jeden z kolaborantów. „Możemy wam
pomóc – powiedział kobiecie. – Przyprowadź na wydmy dowódców”.
Dzień później pojawili się terroryści. „Było ich troje – dwóch mężczyzn
i kobieta. Uzbrojeni dowódcy” – wspominał Dagan. Po wymianie
pozdrowień Meir wyszeptał umówione hasło. Trzej żołnierze otworzyli ogień
z bliska ze swoich pistoletów Beretta 9 milimetrów, zabijając dwóch
mężczyzn. Każdy z nich został trafiony kilkanaście razy.
„Kobieta nie ucierpiała” – dodał Dagan z satysfakcją21.
Eldan wspominał, że „potem Meir ześlizgnął się szybko z dużej wydmy
i zabrał jednemu z nich pistolet Star, który tamtemu udało się wyjąć. Dla
pewności każdemu z nich strzelił dwa razy w głowę”. Dagan wziął broń dla
siebie, a kaburę wręczył Eldanowi.
Potem zabrali ze sobą kobietę i przekazali funkcjonariuszom Szin Betu, by
ją przesłuchali.

W ciepły sobotni poranek na początku stycznia 1971 roku Bob Arojo,

trzydziestojednoletni szef agencji reklamowej, zabrał rodzinę na wycieczkę
w góry na śródziemnomorskim wybrzeżu półwyspu Synaj, skąd rozciągał się
widok na jezioro Bardawil. Urodzony na Malcie i dorastający w Anglii Arojo
w 1969 roku przeprowadził się do Izraela z żoną Preeti i dwojgiem dzieci,
Markiem i Abigail. Zamieszkali w niewielkiej dzielnicy podmiejskiej na
wschód od Tel Awiwu. Dzieci wciąż jeszcze były małe – Mark miał siedem,
a Abigail pięć lat, więc Arojo zaplanował krótką, łagodną marszrutę; ruszyli
na południe, rozkoszując się słońcem i świeżym powietrzem. Dzieci były
uderzająco piękne, a ich twarze znane w całym Izraelu, ponieważ ojciec
wykorzystywał je w reklamach.
O piętnastej rodzina Arojo zakończyła wędrówkę i wsiadła do forda
cortiny, by wrócić do domu na kolację. Pojechali na północ przez Al-Arisz,
po czym znaleźli się w Strefie Gazy, gdzie, jadąc główną szosą, mijali
palestyńskie wioski i obozy dla uchodźców. W tamtych czasach Izraelczycy
w drodze na Synaj często przejeżdżali przez Strefę, ponieważ była to
najkrótsza i najłatwiejsza trasa, a do tego jeszcze wtedy całkiem bezpieczna.
Na północ od miasta Gaza, nieopodal fabryki 7Up, zatrzymała ich
prowizoryczna blokada drogowa. Do samochodu doskoczył nastolatek
i wrzucił na tylne siedzenie granat. Eksplozja wysadziła wnętrze wozu, który
zamienił się w kulę ognia. Ranny Arojo wyczołgał się z auta i poprosił
dwóch młodych mężczyzn stojących obok, by wezwali pomoc. Oni jednak
tylko się roześmiali i zaczęli z niego szydzić22. Abigail umarła
w samochodzie, Mark – w szpitalu. Rany Preeti okazały się na tyle poważne,
że przez resztę życia była kaleką. Dwa dni później dzieci pochowano we
wspólnym grobie na starym cmentarzu na Górze Oliwnej w Jerozolimie.
W uroczystości wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy Izraelczyków. Mowę
pogrzebową wygłosił główny kapelan Sił Obronnych Izraela generał brygady
rabbi Szlomo Goren. Cały Izrael pogrążył się w żałobie.
Dwa tygodnie później Szin Bet złapał zamachowców. Chłopakiem, który
wrzucił granat, okazał się piętnastoletni Mohammad Sulejman al-Zaki,
pochodzący z Szudżai, dzielnicy Gazy; jego dwaj wspólnicy mieli szesnaście
i siedemnaście lat. Wszyscy trzej uczyli się w liceum Falastin i zostali
zwerbowani przez wyższego rangą bojownika Fatahu. Atak na rodzinę Arojo
nie był ich pierwszą misją.
Śmierć Marka i Abigail Arojo okazała się punktem zwrotnym w reakcjach
na falę ataków terrorystycznych, która nastąpiła po wojnie sześciodniowej.
„Uznaliśmy, że sprawy zaszły za daleko – powiedział mi Meir Dagan. – Po
śmierci tych dzieci Arik [Szaron] zaczął traktować kwestię terroru w Strefie
Gazy osobiście”. Szaron nie był już zadowolony z raportów otrzymywanych
od Dagana, chociaż wciąż miał do niego pełne zaufanie. Od tej chwili, jak
wspominał Meir, „często pojawiał się w naszej willi i omawiał z nami
najdrobniejsze szczegóły misji i patroli”23.
Zabicie dzieci położyło również kres dyskusji odbywającej się
w izraelskich służbach bezpieczeństwa, a dotyczącej tego, jak traktować
ludność palestyńską na podbitych terytoriach. Szaron triumfował. Do Strefy
Gazy wprowadzono potężne siły, które wyburzały domy, żeby wytyczyć
szerokie drogi dojazdowe przez zatłoczone obozy dla uchodźców. Pewnego
wieczoru w styczniu 1972 roku Szaron wydał rozkaz wydalenia tysięcy
Beduinów z liczących dziesięć kilometrów kwadratowych terenów na
południe od Rafah. Generał Szlomo Gazit, który dowodził rządowymi
działaniami na terytoriach okupowanych, był w szoku. Kiedy nazajutrz rano
usłyszał o tej akcji, zagotował się z gniewu i zagroził dymisją. „Nie można
nazwać tego inaczej niż czystką i zbrodnią wojenną” – powiedział później24.
Szaron dostał wolną rękę w kwestii użycia sił specjalnych i tajnych
jednostek do odnajdywania i zabijania terrorystów, zanim zagrożą Izraelowi.
Tymczasem Dagan i jego ludzie w dalszym ciągu opracowywali nowe
metody odnajdywania poszukiwanych Palestyńczyków i rozprawiania się
z nimi. Jednym ze sposobów było zasadzanie się na nich w burdelach.
Innym – ukrywanie się wśród drzew w gajach cytrusowych po zdobyciu
informacji, że terroryści zaplanowali tam zebranie (Izraelczycy
porozumiewali się, szarpiąc za rozwieszoną żyłkę wędkarską, ponieważ mieli
obowiązek zachowania całkowitej ciszy). Kiedy terroryści się pojawiali,
Izraelczycy wszystkich zabijali.
Często również korzystali z usług palestyńskiego kolaboranta, który
sprzedawał bojownikom Armii Wyzwolenia Palestyny granaty pułapki.
Bezpieczniki były w nich przestawione ze zwyczajowych trzech sekund na
pół sekundy, co gwarantowało, że osoby, które wyciągały zawleczkę,
wysadzały same siebie. A w jednym wypadku, pożyczając pomysł z operacji
„Mielonka”, brytyjskiego fortelu z czasów drugiej wojny światowej, Dagan
udawał trupa i został zaniesiony przez towarzyszy (dwóch z nich było
palestyńskimi kolaborantami, inni przebrani byli za Arabów) do kryjówki
terrorystów. Kiedy już znaleźli się w środku, zabili wszystkich25.
Miesiąc po śmierci dzieci, 29 stycznia 1971 roku, dwa dżipy pod
dowództwem Dagana jechały drogą, która biegła między obozem dla
uchodźców w Dżabalii a Gazą. Po drodze napotkali pełną pasażerów
miejscową taksówkę, która jechała w przeciwnym kierunku. Wśród
pasażerów Dagan rozpoznał dwóch „czerwonych”: Fawziego al-Ruheidiego
i Mohammada al-Aswada, znanego również jako Abu Nimr. Meir rozkazał
dżipom zawrócić i dogonić taksówkę. Udało im się ją wyprzedzić
i zablokować drogę. Żołnierze wyskoczyli z samochodów i otoczyli wóz.
Dagan dołączył do nich z wyjętym pistoletem. Abu Nimr wyskoczył
z taksówki, trzymając odbezpieczony granat.
– Podejdźcie – krzyknął – a wszyscy zginiemy!
Dagan wahał się przez chwilę. A potem krzyknął:
– Granat! – I rzucił się na Abu Nimra. Chwycił go za rękę, po czym walnął
w głowę hełmem. Krwawiący obficie Abu Nimr stracił przytomność,
a Dagan spokojnie wyjął granat z jego dłoni, znalazł na ziemi zawleczkę
i umieścił ją na miejscu. Za ten bohaterski czyn otrzymał medal od szefa
sztabu. Dało to również asumpt Szaronowi do uknucia żartobliwego opisu
Dagana: „Jego największą umiejętnością jest walenie Arabów po głowach”26.
W sumie trudno podważać skuteczność wybieranych przez Dagana
metod27. Szin Bet i oddziały specjalne Sił Obronnych Izraela, prowadzone
przez komandosów z granatami i wspomagane przez Szarona, w latach 1968–
1972 w zasadzie rozprawiły się z terroryzmem w Strefie Gazy. Palestyńczycy
nie umieli odpowiedzieć na strategię Dagana. Nie wiedzieli, w jaki sposób
Szin Bet poznawał ich sekrety ani jakim cudem nagle pojawiają się izraelscy
żołnierze w arabskim przebraniu, żeby łapać i zabijać ich bojowników. Lista
Szin Betu z czterystu poszukiwanymi (do której systematycznie dodawano
nowe nazwiska) w 1972 roku zmalała do dziesięciu. W tamtym roku
w Strefie Gazy doszło do zaledwie trzydziestu siedmiu ataków
terrorystycznych, co stanowiło znaczący spadek ze stu każdego roku
w poprzednich latach. Przez cztery najbliższe lata ta liczba miała spaść
jeszcze bardziej.
Jednak każda metoda ma swoją cenę. Z tą było podobnie.
Icchak Pundak wspominał później, że czytał raport jednostki, w którym
napisano: „Mieliśmy za zadanie złapanie poszukiwanego terrorysty w Al-
Szati [obozie dla uchodźców w Gazie]. Wbiegł do jednego z domów.
Wpadliśmy tam za nim, rozbroiliśmy go i zabiliśmy”. Pundak uważa, że
gdyby ten raport trafił do ONZ lub Czerwonego Krzyża, wybuchłby
międzynarodowy skandal. „Co to w ogóle za problem? – zdziwił się według
Pundaka jeden z oficerów. – Po prostu go zniszcz”.
Pundak opowiedział o tym szefowi Południowego Dowództwa Sił
Obronnych Izraela Szaronowi, a kiedy ten odmówił wszczęcia dochodzenia,
podobno oświadczył mu:
– Jesteś kłamcą, oszustem i niegodziwcem.
Szaron wstał i uniósł rękę, jakby chciał go uderzyć, jednak Pundak nawet
nie mrugnął.
– Jeśli to zrobisz, połamię ci wszystkie kości, właśnie tutaj, w twoim
gabinecie – oświadczył. Kiedy Szaron z powrotem usiadł, Pundak, według
własnej relacji, zasalutował i stwierdził:
– Teraz wiem, że jesteś też tchórzem.
A potem wyszedł28.
Kilku dziennikarzy zebrało anonimowe relacje bojowników Dagana,
twierdzących, że zabijali ludzi po tym, jak się poddali i trzymali ręce
w górze29. Jeden z nich opowiadał, że on i inni żołnierze zatrzymali
Palestyńczyka poszukiwanego za zamordowanie izraelskiego oficera. Obecny
przy tym agent Szin Betu podobno powiadomił ich, że ten człowiek nie
doczeka się procesu, ponieważ służby specjalne musiałyby przed sądem
podać nazwisko kolaboranta, który przyczynił się do jego złapania. Żołnierze
udali więc, że wypuszczają jeńca, i zabili go „podczas próby ucieczki”.
Inny z byłych członków jednostki wspominał: „Jeniec zostawał
wypuszczony z domu, w którym był więziony, do ciemnej alejki z boku,
gdzie żołnierze zostawiali pistolet albo granat w takim miejscu, że kusiło go,
by po niego sięgnąć. Kiedy to robił, strzelali do niego. Czasami mu jeszcze
mówili: «Masz dwie minuty na ucieczkę», a potem zabijali go rzekomo
dlatego, że próbował uciec”.
Inny były komandos z granatami powiedział, że w przypadku
„czerwonych” Dagan zawieszał obowiązywanie zasady, że podejrzani dostają
szansę, by się poddać. Pod jego dowództwem „czerwoni” mieli być zabijani
na miejscu. Meir potwierdził to, ale dodał, że uważa to za w pełni
usprawiedliwione: „Wszystkie twierdzenia, że byliśmy szwadronem śmierci
czy bandą zabójców, to bzdury. Działaliśmy w warunkach bojowych.
Byliśmy tylko my i ścigani, jedni i drudzy w cywilnych ubraniach i z taką
samą bronią. W takiej sytuacji nie obowiązują i, moim zdaniem, nie powinny
obowiązywać procedury. Prawie wszyscy poszukiwani w tamtym czasie byli
uzbrojeni. Każdy miał broń – czy się odwracał, biegł, czy uciekał, zawsze
miał przy sobie broń. Dlatego strzelałeś. Naszym celem nie było zabijanie,
ale nie byliśmy samobójcami. Jeśli nie strzelilibyśmy pierwsi, oni by to
zrobili”30.
Po tym, jak jedna z takich operacji, z 29 listopada 1972 roku, zakończyła
się śmiercią poszukiwanego, Pundak zażądał, żeby zastępca Dagana, Szmuel
Paz, stanął przed sądem wojskowym. Podczas procesu ustalono, że Paz
strzelił ze znacznej odległości do człowieka z karabinem, a ten padł. Paz
ruszył w jego kierunku, nie przestając strzelać, żeby upewnić się, że ścigany
nie żyje. „A co niby miałem zrobić?” – zapytał Paz31. Dagan zaś dodał: „To,
że człowiek pada po strzale, wcale nie oznacza, że nie jest tylko ranny i za
chwilę nie zacznie do nas strzelać. W takiej sytuacji nie można zachować się
inaczej”.
Sąd dał wyraz swoim wątpliwościom i uniewinnił Paza. Wszystkie inne
skargi, plotki i zeznania (nie mówiąc już o zwłokach) wpychano do szafy
i zamykano, żeby zapobiec jakimkolwiek zewnętrznym dochodzeniom.
Bez wątpienia ludzie Dagana działali bezwzględnie i na własnych
zasadach. Ktoś może słusznie zauważyć, że był to początek pozasądowego
systemu prawnego w Izraelu, systemu, który rozwijał się po cichu
i w całkowitej tajemnicy.
Jednostka Dagana po raz pierwszy likwidowała ludzi na terytorium
kontrolowanym przez Izrael, zamiast aresztować i sądzić ich w zgodzie
z prawem międzynarodowym. „Żeby chronić swoich obywateli – twierdził
Dagan – państwo czasami musi podjąć działania sprzeczne z demokracją”.
Wszystko to działo się za przyzwoleniem władz cywilnych Izraela, chociaż
udawały, że niczego nie dostrzegają. Przywódcy państwa nade wszystko
pragnęli spokoju na podbitych terytoriach. Ten spokój pozwalał im korzystać
z taniej palestyńskiej siły roboczej i taniego importu z terenów stanowiących
przy okazji rynek zbytu dla izraelskich produktów – ważna kwestia dla kraju
otoczonego przez wrogie państwa, z którymi nie utrzymywał stosunków
handlowych.
Co więcej, umożliwiało to budowę żydowskich osad na okupowanych
terytoriach. Prawicowi Izraelczycy uważali, że Izrael musi utrzymać tereny,
które podbił w 1967 roku, żeby zachować przewagę strategiczną. Na dodatek
wielu pobożnych Żydów wierzyło, że podbój biblijnych krain Judei i Samarii
był możliwy jedynie dzięki boskiej interwencji, przywracającej narodowi
historyczną ojczyznę i przyśpieszającej nadejście Mesjasza. Obie te grupy
miały nadzieję, że wybudowanie tam możliwie wielu osad zapobiegnie
powstaniu w przyszłości państwa palestyńskiego.
 Ustanie ataków terrorystycznych sprawiło, że wielu polityków zaczęło
odczytywać tę ciszę jako całkowite zwycięstwo, zupełnie jakby historia miała
się zatrzymać i już nie trzeba było się zmagać z kwestią palestyńską.
 9
OWP WKRACZA NA ARENĘ MIĘDZYNARODOWĄ

23 lipca 1968 roku o 22:31 czasu Greenwich samolot El Al, lot 426,
wystartował z portu lotniczego Rzym-Fiumicino im. Leonarda da Vinci.
Boeing 707 z trzydziestoma ośmioma pasażerami na pokładzie (dwanaścioro
z nich było Izraelczykami) oraz z dziesięcioma członkami załogi według
rozkładu lotów miał wylądować w Tel Awiwie o 1:18.
Około dwudziestu minut po starcie do kabiny pilotów wdarł się jeden
z trzech palestyńskich terrorystów. W pierwszej chwili piloci wzięli go za
pijanego i poprosili stewardesę o wyprowadzenie nieproszonego gościa,
jednak mężczyzna wyciągnął pistolet. Drugi pilot, Maoz Porat, uderzył
terrorystę w rękę, mając nadzieję, że upuści on broń. Niestety, nie udało się.
Walnął pistoletem Porata w głowę, po czym strzelił do niego, na szczęście
chybiając. Kiedy wyciągnął granat, kapitan samolotu zapewnił go, że
wyląduje, gdzie tylko sobie życzy. O 23:07 wieża kontroli lotów w Rzymie
otrzymała komunikat, że samolot, podówczas znajdujący się na wysokości
dziesięciu kilometrów, zmienia kurs i kieruje się do Algieru1. Wylądował tam
trzydzieści pięć minut po północy. Po drodze porywacze nadali komunikat,
że zmienili sygnał wywoławczy samolotu na Wyzwolenie Palestyny 707.
Po wylądowaniu wszyscy nie-Izraelczycy, jak również kobiety i dzieci,
zostali wypuszczeni. Pozostałych, czyli siedmiu członków załogi i pięciu
pasażerów, porywacze przetrzymywali przez trzy tygodnie w budynku
algierskiej służby bezpieczeństwa niedaleko lotniska. W końcu uwolnili ich
w zamian za dwudziestu czterech Palestyńczyków przebywających
w izraelskich więzieniach.
Porwanie samolotu El Al było niezwykle zuchwałą napaścią nowej
organizacji, Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny2. Założyli ją w grudniu
poprzedniego roku w Damaszku dwaj uciekinierzy, George Habasz z Lyddy
(obecnie Lod) i Wadi Haddad z Safedy. Obydwaj byli pediatrami,
marksistami i chrześcijanami. Tym jednym posunięciem LFWP odniósł
krótkotrwałe strategiczne zwycięstwo, pokazując, że ma możliwości
przechwycenia cywilnego samolotu i nagłośnienia kwestii palestyńskiej na
całym świecie. Zmusiło to Izraelczyków do negocjowania z całkowicie
nieznaną organizacją, co stanowiło dodatkowe upokorzenie. Co gorsza,
musieli oni w końcu zgodzić się na wymianę więźniów, co, jak kiedyś
deklarowali, miało nigdy nie nastąpić.
Jednak porwanie samolotu El Al stanowiło zaledwie preludium. Mimo
nieustannych wysiłków Sił Obronnych Izraela i Szin Betu, by jak najbardziej
utrudnić ataki bojowników wewnątrz i wzdłuż izraelskich granic, Arafat
i jego zwolennicy – niekończący się szereg odłamów i frakcji, do których się
przyznawał lub nie, zależnie od widzimisię – rozumieli, że świat jest o wiele
większą sceną niż Strefa Gazy czy Zachodni Brzeg Jordanu.
Do aktów terroru mogło dojść właściwie wszędzie. Europa Zachodnia była
całkowicie nieprzygotowana na ich powstrzymanie: granice były nieszczelne,
barierki na lotniskach i w portach morskich łatwe do ominięcia, a siły
policyjne – nieodpowiednio przeszkolone. Lewicowe ruchy studenckie
wykazywały zrozumienie dla Palestyńczyków z marksistowskim
odchyleniem, a europejscy radykałowie – na przykład niemiecka Frakcja
Czerwonej Armii czy włoskie Czerwone Brygady – proponowali współpracę
logistyczną i operacyjną.
Wszystko to stanowiło olbrzymi kłopot dla izraelskich służb specjalnych.
Do czasu, gdy problem z Palestyńczykami ograniczał się do terytoriów, które
Izrael zaczął okupować po wojnie sześciodniowej, wszystko wydawało się
względnie proste. Teraz cały świat miał być linią frontu, a Żydzi –
a zwłaszcza izraelscy Żydzi – celem ataków3.

Nieco ponad rok po porwaniu samolotu El Al z lotniska w Los Angeles

wystartował do Tel Awiwu samolot TWA, lot 840, ze stu dwudziestoma
pasażerami na pokładzie (jedynie sześcioro było Izraelczykami) i sześcioma
członkami załogi4. Mieli międzylądowania w Nowym Jorku, a następnie
w Rzymie. Pół godziny po starcie z ostatniego lotniska, na którym się
zatrzymali, w Atenach, czworo Palestyńczyków, którzy wsiedli do samolotu
w Rzymie, rozpoczęło akcję. Jeden z nich zmusił stewardesę do otwarcia
drzwi kokpitu. Drugi pilot, Harry Oakley, był w szoku, widząc, że za
mężczyzną stoi kobieta z granatem w dłoni.
„Była bardzo modnie ubrana, cała na biało – wspominała Margareta
Johnson, jedna ze stewardes. – Biały kapelusz z opadającym rondem, biała
tunika i białe spodnie”. Ta „całkiem atrakcyjna kobitka”, jak określił ją jeden
ze stewardów, rozkazała kapitanowi zmienić kurs i lecieć do Hajfy.
Twierdziła, że to jej miejsce urodzenia, do którego nie pozwalają jej wrócić
syjoniści5.
Lajla Chalid rzeczywiście urodziła się w Hajfie w 1944 roku. Po
zwycięstwie Żydów w zaciekłych walkach o to portowe miasto jej rodzina
uciekła do Libanu; zamierzali wrócić, gdy opadnie bitewny pył. Niestety,
nowo utworzone państwo Izrael uniemożliwiło powrót uciekinierom i Chalid
dorastała w przepełnionym obozie w Tyrze na południu Libanu. Dość
wcześnie dojrzała politycznie i w wieku piętnastu lat została członkinią
jordańskiego odłamu panarabskiego świeckiego ruchu socjalistycznego
kierowanego przez późniejszego współzałożyciela LFWP George’a Habasza.
Porwanie samolotu linii TWA nie było pierwszą akcją Chalid. 18 lutego
1969 roku pomagała zaplanować atak na boeinga 707 linii El Al, który miał
wystartować z lotniska w Zurychu. Czterech członków LFWP obrzuciło go
granatami i ostrzelało z kałasznikowów, zasypując kokpit gradem kul
i śmiertelnie raniąc drugiego pilota6. Uczestniczyła również, bezpośrednio
lub nie, w kilku innych atakach. Jednak dopiero porwanie samolotu TWA
uczyniło ją sławną.
Po demonstracyjnym przelocie nad terytorium Izraela, w towarzystwie
izraelskich myśliwców, których piloci nie mogli nic zrobić ze strachu, że
zranią pasażerów, samolot wylądował bezpiecznie w Damaszku, gdzie
pasażerowie i członkowie załogi zostali wypuszczeni. Jedynie dwaj
Izraelczycy byli zakładnikami przez trzy miesiące, po czym wymieniono ich
na syryjskich żołnierzy. Porywacze wysadzili dziób pustego samolotu
i ulotnili się do kryjówki zapewnionej przez syryjski wywiad.
Tymczasem Chalid stała się symbolem pewnej epoki i najpopularniejszą
terrorystką świata7. Poświęcono jej setki artykułów i wspominano
w piosenkach mówiących o bojownikach o wolność. Pojawiała się też na
plakatach. Na najbardziej znanym trzyma kałasznikowa, czarne włosy
wystają jej spod kefiji, a na palcu ma pierścionek. „Zrobiłam go z pocisku
i zawleczki granatu” – twierdziła.
6 września 1970 roku Chalid i jej koledzy próbowali porwać samolot El
Al, ale im się nie udało. Kapitan Uri Bar-Lew, były pilot lotnictwa
wojskowego Izraela, wprowadził maszynę w lot nurkowy, dzięki czemu
porywacze upadli na podłogę8. Tajny funkcjonariusz Szin Betu zastrzelił
partnera Chalid, a drugi ochroniarz ją obezwładnił. Po wylądowaniu
samolotu została przekazana londyńskiej policji.
Jednak cztery inne akcje Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny
zakończyły się sukcesem. Tego samego dnia porwano samoloty PanAm,
Swissair i TWA (a trzy dni później BOAC)9. Wylądowały w Jordanii,
porywacze zaś zażądali uwolnienia Chalid i jej towarzyszy.
Wkrótce potem wypuścili pasażerów, z wyjątkiem pięćdziesięciu pięciu
Żydów i męskiej części załogi, których zabrali do palestyńskiej dzielnicy
Ammanu. Następnie, w towarzystwie telewizyjnych kamer, wysadzili puste
samoloty. Media nazwały ten dzień „najczarniejszym w historii lotnictwa”.
Był to również czarny dzień dla jordańskiego króla Husajna.
Międzynarodowe media przedstawiły go jako nieudolnego monarchę, który
utracił kontrolę nad swoim królestwem. Palestyńczycy stanowili większość
ludności Jordanii i Husajn obawiał się, całkiem słusznie, że apetyty Arafata
i jego popleczników, którzy zachowywali się tak, jakby kraj należał do nich,
rosną, a oni sami planują pozbawić go władzy. Po zawstydzającym
lądowaniu porwanych samolotów i próbie zamachu na jego życie dokonanej
przez Palestyńczyków król postanowił się zemścić. W połowie września
rozkazał jordańskiej armii, policji i służbom specjalnym przypuścić brutalny
atak na ludzi Arafata i dokonać bezlitosnej masakry. W serii operacji
odbywających się w tym miesiącu, który zostanie nazwany Czarnym
Wrześniem, tysiące Palestyńczyków poniosło śmierć, a OWP została
zmuszona do przeniesienia się do Libanu, gdzie jej zdziesiątkowane
kierownictwo zaczęło odbudowę struktur10.
Fatah i jej odłamy przegrupowały siły i zapoczątkowały wściekłą falę
międzynarodowego terroru. Celem LFWP, wyjaśniał Bassam Abu Sharif,
było „pokazanie, że wygnanie z Jordanii w ogóle nas nie osłabiło”.
28 listopada 1971 roku w Kairze został zastrzelony premier Jordanii Wasfi
al-Tal, który ponad rok wcześniej nakazał zabijanie Palestyńczyków. Dwa
tygodnie później grupa uzbrojonych mężczyzn próbowała zabić Zaida al-
Rifaiego, jordańskiego ambasadora w Wielkiej Brytanii. Dwa miesiące potem
Palestyńczycy dokonali egzekucji pięciu jordańskich obywateli
w Niemczech, prawdopodobnie za kolaborację z Izraelczykami, po czym
wywołali eksplozje w siedzibach holenderskiej spółki gazowniczej
i niemieckiej firmy elektronicznej, które oskarżali o transakcje handlowe
z Izraelem.
Wszystkie te ataki przeprowadziła nieznana dotąd organizacja o nazwie
Ailool al-Aswad (po arabsku Czarny Wrzesień), upamiętniającej ofiary
masakry w Jordanii. Nazwa była nowa, ale sama organizacja już
niekoniecznie. Mossad szybko odkrył, że Czarny Wrzesień to kolejny
z szybko pączkujących odłamów Fatahu, kierowany przez Salaha Chalafa
(pseudonim „Abu Ijad”), byłego dowódcę Rassedu, komórki wywiadowczej
OWP, który próbował utrzymać swoją pozycję wśród ciągłych konfliktów
wewnętrznych w organizacji11. Żeby móc działać przeciwko większej liczbie
celów, Chalaf przedefiniował wrogów Palestyńczyków. Wśród nich
wymieniał: „amerykańskich imperialistów, arabskie rządy z nimi powiązane
oraz Izrael”12.
8 maja 1972 roku czterej terroryści – trzej z Czarnego Września i jeden
z Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny – porwali samolot belgijskich
linii lotniczych Sabena z dziewięćdziesięcioma czterema pasażerami
i siedmioosobową załogą na pokładzie, który leciał z Brukseli do Tel Awiwu.
Ponad połowa pasażerów była Żydami. Kiedy samolot wylądował na lotnisku
w Lod (obecnie port lotniczy Ben Guriona), porywacze zażądali uwolnienia
trzystu piętnastu terrorystów więzionych w Izraelu.
Ministrowi obrony Mosze Dajanowi przedstawiono dwa plany działania.
Meir Dagan i członkowie jednostki Kameleon zaproponowali, że ogolą
głowy i udając arabskich więźniów, ukryją się wśród tych prawdziwych.
Wejdą z nimi na pokład, a potem, kiedy zakładnicy zostaną uwolnieni,
wyjmą broń i rozprawią się z terrorystami, a także, jak to ujął Dagan,
„uwolnionymi więźniami, jeśli zaistnieje taka konieczność”13.
Dajan wybrał jednak plan Ehuda Baraka, dowódcy jednostki komandosów
Sajeret Matkal. Barak i jego ekipa dotarli do porwanego samolotu przebrani
za członków obsługi naziemnej, w białych kombinezonach i z ukrytymi
pistoletami Beretta .22. Wpadli na pokład samolotu i zabili dwóch
terrorystów oraz schwytali dwie terrorystki. W wyniku wymiany ognia
zginęła jedna pasażerka, a dwóch innych odniosło rany. Lekko ranny został
również (pociskiem wystrzelonym przez kolegę) młody komandos Binjamin
Netanjahu.
W Izraelu operacja „Sabena” przeszła do legendy. Jednak mimo jej
sukcesu główny strategiczny cel Palestyńczyków został osiągnięty. „Przez
cały dzień – stwierdził dowódca Czarnego Września – rewolucjoniści na
całym świecie wstrzymywali oddech, patrząc na to, co się działo na lotnisku
w okupowanej Palestynie. Cały świat to oglądał”14.
Wielu z tych rewolucjonistów wkrótce potem stało się orędownikami
sprawy palestyńskiej15. Nowa fala działalności terrorystycznej wywołała
wzrost liczby zgłoszeń do podziemnych organizacji. Według jednego
z członków Czarnego Września prawie wszystkie z nich zawierały różne
wersje zdania: „Wreszcie znaleźliście sposób na to, żeby świat usłyszał nasz
głos”.
Nowych rekrutów wykorzystywano do siania zniszczenia. 30 maja
1972 roku trzej członkowie Japońskiej Armii Czerwonej, podziemnej
skrajnie lewicowej organizacji, której bojowników szkolił LFWP w Korei
Północnej i Libanie, weszli na pokład samolotu linii Air France lecącego
z Rzymu na lotnisko w Lod16. Wśród kierownictwa Ludowego Frontu
Wyzwolenia Palestyny panowały rozbieżności co do tego, czy ideologia
maoistowska jest zgodna z marksizmem Frontu, ale Palestyńczycy byli pod
wrażeniem gotowości Japończyków – czy też raczej ich żarliwego
pragnienia – poniesienia śmierci za sprawę.
Na lotnisku nie zwrócili niczyjej uwagi. Obserwatorzy, których Szin Bet
rozsiał po całym porcie lotniczym, wypatrywali zdenerwowanych
mieszkańców Bliskiego Wschodu, a nie turystów z Japonii.
Trzej Japończycy wyciągnęli z bagaży kałasznikowy oraz granaty i zaczęli
strzelać, gdzie popadnie, po całym zatłoczonym terminalu. „Widziałem
dwadzieścia pięć osób leżących w kałużach krwi przy taśmociągu numer
trzy – wspominał świadek zdarzenia. – Jeden [mężczyzna] stał przy
taśmociągu z karabinem maszynowym i ostrzeliwał całą halę. Inny rzucał
granatami za każdym razem, gdy zauważył jakąś większą grupę”17.
W Tel Awiwie przez wiele godzin słychać było sygnały karetek
pogotowia. Dwadzieścia sześć osób, w tym siedemnaścioro
pielgrzymujących do Ziemi Świętej Portorykańczyków, straciło życie,
a siedemdziesiąt osiem odniosło rany18.
Na konferencji prasowej w Bejrucie Bassam Zajed, rzecznik LFWP
(a zarazem mąż Lajli Chalid), bronił słuszności podjętych działań. Twierdził,
że stanowiły one wyraz poglądu Frontu, że nie ma niewinnych – wszyscy są
obarczeni winą, ponieważ „nie kiwnęli palcem, żeby pomóc
Palestyńczykom”19. Członków służb specjalnych Izraela przepełniały
wyrzuty sumienia, że nie zdołali zapobiec masakrze.
Na całą tę nową falę terroryzmu Izrael cały czas próbował należycie
odpowiedzieć. Najpierw premier Lewi Eszkol nakazał rozpoczęcie akcji
odwetowej przeciwko względnie łatwemu celowi: arabskiemu lotnictwu
cywilnemu20. Wychodził z założenia, że za to, co się stało, odpowiadają
rządy krajów arabskich, które kontrolują te linie. Na dodatek wspierały one
OWP.
W grudniu 1968 roku oddziały specjalne zaatakowały międzynarodowy
port lotniczy w Bejrucie i wysadziły czternaście pustych samolotów
należących do Middle East Airlines, Lebanese International Airways i Trans
Mediterranean Airways. Operacja ta udała się o tyle, że doprowadziła do
zniszczenia samolotów bez ofiar po stronie izraelskiej, natomiast nie
powstrzymała dalszych ataków terrorystycznych na izraelskie lotnictwo
cywilne. Na dodatek działania Izraela spotkały się ostrą reakcją
międzynarodową. Nie dość, że potępiła je Rada Bezpieczeństwa Organizacji
Narodów Zjednoczonych, to jeszcze francuski prezydent de Gaulle zaostrzył
embargo na sprzedaż broni do Izraela, odwołując sprzedaż pięćdziesięciu
myśliwców21.
Jednak to nie koniec niepowodzeń22. Materiały wywiadowcze pozyskane
przez jednostkę Comet pozwoliły zidentyfikować pewne biuro w Bejrucie
jako siedzibę OWP. 2 lutego 1970 roku funkcjonariusze Kejsarii odpalili
cztery pociski z granatnika przeciwpancernego, celując w okna tego lokalu.
Okazało się jednak, że pełnił on głównie funkcje administracyjne. „Zostało
rannych kilka sekretarek i spłonęło trochę dokumentów” – powiedział jeden
z członków Kejsarii. Była to pierwsza operacja kontrterrorystyczna
zatwierdzona przez nową premier Izraela, budzącą respekt, waleczną Goldę
Meir, która objęła tę funkcję po śmierci Lewiego Eszkola w lutym 1969 roku.
Podobną klapą zakończyła się próba zabicia założycieli LFWP. Dwóm
funkcjonariuszom Kejsarii udało się ustalić adres lokalu, który Wadiemu
Haddadowi służył zarówno za biuro, jak i mieszkanie. Mieścił się on przy
ulicy Ibn Arabiego 8 w Bejrucie. „Haddad zachowywał się w Bejrucie jak
pan na włościach. Nie mieliśmy najmniejszego problemu z jego
odnalezieniem – w ogóle się nie bał i nie przedsięwziął żadnych środków
ostrożności” – powiedział mi Cwi Aharoni, szef Kejsarii23. 10 lipca izraelscy
komandosi z Jednostki 707 wylądowali na plaży niedaleko bejruckiego
kasyna i dostarczyli dwa granatniki skrytobójcom z Kejsarii, którzy wynajęli
mieszkanie naprzeciwko lokum Haddada. O dziewiątej rano jeden z nich
wycelował w okno pokoju, w którym siedział Palestyńczyk, wcisnął guzik
zegara nastawionego na trzydzieści sekund, i uciekł.
„Traf chciał – powiedział mi Mike Harari – że Haddad akurat w tej chwili
przeszedł do drugiego pokoju, w którym siedziały jego dzieci i żona. Nic mu
się nie stało. Gdyby nie rozkaz Goldy, że niewinnym osobom nie może spaść
włos z głowy, wysadzilibyśmy całe piętro”24.
Tymczasem izraelski agent w Libanie zlokalizował willę George’a
Habasza w Bsabie, górzystym regionie położonym na południowy wschód od
Bejrutu. Nawet sfotografował Habasza siedzącego na ganku z kilkoma
swoimi ludźmi. 15 lipca doszło do ataku Sił Powietrznych Izraela. Samolot
zrzucił bombę, jednak chybił i zniszczył sąsiedni dom. Habasz wyszedł
z zamachu bez szwanku25.
Wkrótce potem Aharoni zrezygnował z kierowania Kejsarią, po części
z powodu fali krytyki wymierzonej w niego za to, że nie zlikwidował
przywódców terrorystów. Zastąpił go Mike Harari.
Harari postanowił uderzyć w główny cel: Jasira Arafata. Celem operacji
„Biała Pustynia” było zabicie przywódcy OWP na uroczystości na cześć
pułkownika Muammara Kaddafiego w Libii 1 września 1970 roku. Trybuna
dla dostojników państwowych przylegała do muru starego miasta w stolicy
kraju, Trypolisie. W Kejsarii powstało kilka pomysłów: umieszczenie
moździerza po drugiej stronie muru i ostrzelanie trybuny, gdy Arafat i inni
przywódcy będą na niej siedzieć, albo podłożenie materiałów wybuchowych
pod nią i zdetonowanie ich po otrzymaniu potwierdzenia, że Arafat jest na
miejscu. „W końcu doszliśmy do wniosku, że to dosyć niebezpieczna
operacja, ponieważ wraz z Arafatem zostałoby wysadzonych w powietrze
jakieś sto dwadzieścia osób. Dlatego zdecydowaliśmy się na snajpera”26.
Harari i jego ludzie wiele razy jeździli do Libii, żeby dokładnie zbadać
miejsce akcji, wynająć mieszkania na kryjówki i zaplanować trasę ucieczki.
Wszystko było gotowe, kiedy dyrektor Mossadu Cwi Zamir przedstawił
plan premier Goldzie Meir, aby uzyskać jej ostateczną zgodę27. Ona jednak
przestraszyła się, że akcja może zostać przypisana Izraelowi i doprowadzić
do fali międzynarodowej krytyki i prób zlikwidowania izraelskich
przywódców. Plan upadł.
Rozczarowany Harari wysłał do Europy dwóch funkcjonariuszy
z rozkazem wznowienia przygotowań do operacji wysyłki przesyłek
bombowych. Bomby „miały dwie oczywiste przewagi – powiedział mi Moti
Kfir. – Łatwo je było dostarczyć do wybranych krajów, ponieważ wyglądały
niegroźnie, a także minimalizowały ryzyko schwytania sprawców – nie tak
jak strzelanina, która natychmiast przyciągała uwagę”28. Izraelczykom udało
się tymi bombami okaleczyć kilku bojowników, ale wkrótce potem personel
OWP nauczył się ostrożnie obchodzić z przesyłkami29.
Bojownicy Fatahu i jego odłamów nie ustawali w wysiłkach. A główni
wrogowie Mossadu – Arafat, Abu Dżihad, Habasz, Haddad – pozostawali
wśród żywych, zdrowi i wciąż groźni.
Na zamkniętych posiedzeniach przywódców Izraela wszyscy obwiniali
służby specjalne o to, że nie udało im się powstrzymać ataków
terrorystycznych ani zniechęcić do przeprowadzania kolejnych. „Kiedy
w Jerozolimie wybuchał autobus, wszyscy patrzyli na mnie – twierdził
Harari. – Dlaczego nie wysadziłem czterech autobusów w Bejrucie czy
Kairze? Cokolwiek zrobili tutaj, w Izraelu, my powinniśmy zrobić to samo
w Kairze, Damaszku, Ammanie czy gdzie tam. Powinienem to od razu
zrobić. Ale ja nie byłem przygotowany na takie operacje, na zniżanie się do
ich poziomu. Nie byliśmy aż tak zdesperowani. Chodziło nam o takie
uderzenie, żeby terroryści wiedzieli, że to nasza sprawka, ale nie byli
w stanie tego udowodnić”30.
Żeby osiągnąć ten cel, Harari musiał przezwyciężyć dwie poważne
przeszkody. Po pierwsze, wszystkie siedziby organizacji terrorystycznych
znajdowały się w stolicach krajów arabskich, co zapewniało terrorystom
schronienie w miejscach, w których Kejsarii było bardzo trudno działać. Po
drugie, ówcześni funkcjonariusze Kejsarii po prostu nie nadawali się do tego
zadania. Filmy o Jamesie Bondzie i jemu podobnych miały tendencję do
przedstawiania szpiegów jako wielozadaniowych nadludzi – jedna osoba była
wtyczką, skrytobójcą, włamywaczem i specjalistą od inwigilacji, zarówno
zbierającym materiały wywiadowcze, jak i je analizującym.
W rzeczywistości, zwłaszcza w Mossadzie, było zgoła odmiennie.
Członkowie Kejsarii przede wszystkim mieli wykonywać długotrwałe misje
pod przykrywką: przyciągać jak najmniej uwagi, mieć jak najmniej tarć
z miejscowymi i zbierać jak najwięcej informacji, żeby zagwarantować
Izraelowi, że natychmiast się dowie o nadciągającej wojnie. „Moi ludzie nie
byli komandosami – powiedział mi Harari. – Szukałem kogoś, kto mógłby
pracować w Kairze jako archeolog i oprowadzać Nasera po wykopaliskach,
albo kobiety, która mogłaby zostać pielęgniarką w szpitalu wojskowym
w Damaszku. Ci ludzie z braku odpowiedniego przeszkolenia nie wiedzieli,
jak zlikwidować wartownika, posłużyć się pistoletem czy nożem. Do walki
z terroryzmem potrzebowałem innego rodzaju ludzi i innego rodzaju
broni”31.
Przejście OWP do działalności na skalę światową stanowiło dla
Izraelczyków również wyzwanie natury politycznej. Kraje europejskie nie
walczyły w tym czasie z terroryzmem i nie pozwalały, aby Izraelczycy
zajmowali się tym u nich. Europejczycy postrzegali konflikt na Bliskim
Wschodzie jako odległy i nieistotny, a co za tym idzie nie mieli motywacji do
działania. Mossad zgromadził setki informacji o planowanych atakach
terrorystycznych na Izrael i Żydów w Europie, lecz żeby im przeciwdziałać,
musiał mieć zagwarantowaną pomoc zaprzyjaźnionych europejskich służb
specjalnych. „Informowaliśmy ich o tym wiele razy – wyjaśniała Golda Meir
na tajnym zebraniu komisji Knesetu do spraw zagranicznych
i bezpieczeństwa – ale bez skutku”32.
W Mossadzie panowała coraz większa frustracja. „Nie rozumiem, dlaczego
siedzimy cicho, podczas gdy codziennie terroryści knują, jak zabić Żydów –
skarżył się na spotkaniu w siedzibie agencji Awraham „Romi” Porat, oficer
wywiadu Kejsarii. – Wiemy, gdzie są. Ich siedziby w Niemczech, we Francji,
Włoszech i na Cyprze są publicznie znane. Nawet nie starają się ukryć.
Wysadźmy każdą z tych siedzib w odwecie za każde porwanie samolotu, tak
żeby «kraj doznawał pokoju przez lat czterdzieści»” – zakończył cytatem
z biblijnej Księgi Sędziów33.
Rozwiązanie zaproponowane przez Harariego polegało na utworzeniu
w Kejsarii specjalnego zespołu, który zamiast zajmować się gromadzeniem
materiałów wywiadowczych przed działaniami wojennymi, skupi się na
„potajemnych operacjach i identyfikacji, inwigilacji i egzekucjach osób oraz
na sabotażu”. Jednostka otrzymała kryptonim „Kidon” (Bagnet) i działała
głównie w Europie Zachodniej i krajach demokratycznych poza nią.
Zalążek jednostki Kidon zaczął się kształtować w połowie 1969 roku pod
dowództwem oficera operacyjnego Danny’ego, jednak przez kilka lat Harari
sprowadzał jej działania do szkoleń i opracowywania doktryny wojennej34.
Wprawdzie Golda Meir nieufnie podchodziła do państw zachodnich, ale
szanowała ich suwerenność. Zdawała sobie sprawę z tego, że zaprzyjaźnione
kraje nie będą współpracować z Izraelem, jeśli będzie on przeprowadzał
operacje selektywnej eliminacji na ich terytorium bez ich zgody. Innymi
słowy, europejskie służby wywiadowcze „muszą ustalić, co jest dozwolone,
a co zabronione na ich terytorium […]. Niektóre z zaprzyjaźnionych państw
mogą powiedzieć: «Nie róbcie tego, tutaj to my rządzimy». To wszystko nie
jest takie proste. Nie jesteśmy u siebie”35.
Harari, który uważał, że Golda Meir ostatecznie zmieni zdanie, potajemnie
nakazał jednostce Kidon kontynuować szkolenie.
– W końcu – powiedział Zamirowi – nie będziemy mieli wyjścia,
będziemy musieli zabić ich w Europie.
Zamir zgadzał się, że szkolenie powinno trwać. „Szanowaliśmy panią
premier, dlatego tylko zbieraliśmy informacje i przygotowywaliśmy zespół
oraz gromadziliśmy broń do wykorzystania w przyszłości” – pisał po
latach36.
Szkolenie i przygotowania okazały się żmudne. Rekruci musieli być
mistrzami w szybkim przemieszczaniu się, jeździe samochodami
i motocyklami, śledzeniu celów i gubieniu „ogonów”, włamywaniu się do
budynków i walce wręcz. Musieli również zachowywać spokój w warunkach
bojowych. Nabywali umiejętności strzeleckich, z naciskiem na metodę
nazywaną instynktownym strzelaniem. Opracowana częściowo przez
weterana armii amerykańskiej Dave’a Beckermana, który pomagał
w wyzwalaniu obozu w Dachau, pozwalała szybko przyjąć pozycję strzelecką
i osiągnąć maksymalną celność w ruchu37.
Rekruci doskonalili jeszcze jedną umiejętność: charakteryzacji. Ponieważ
większość misji Kidonu miała być krótkotrwała, trzeba było umieć szybko
zmieniać przebrania. Według Jarina Szahafa, uczącego obecnie
funkcjonariuszy Mossadu podstaw charakteryzacji, jest to skomplikowane
zadanie: „Musisz mieć pewność, że wąsy nie odpadną nawet podczas walki
i że peruka jest dopasowana i nie spadnie nawet przy gonitwie po dachach.
Wojownik musi wiedzieć, co zrobić, żeby wyglądać wiarygodnie, a także jak
szybko pozbyć się charakteryzacji w czasie ucieczki”38.
W końcu rekrut przechodził ostatni sprawdzian. Agencja wysyłała go do
domu, do jego dzielnicy i kręgu znajomych w przebraniu i pod fałszywym
nazwiskiem. Jeśli nie rozpoznawali go ci, którzy znali go najlepiej, można go
było uznać za gotowego do działania we wrogim, obcym kraju.

Na początku lipca 1972 roku ośmiu członków Czarnego Września przybyło

do obozu szkoleniowego na libijskiej pustyni, prowadzonego przez
Muhammada Joussefa al-Najjara, szefa ochrony i informacji Fatahu39.
Wybrano ich z różnych powodów40. Niektórzy mieli duże doświadczenie
bojowe. Inni znali Europę, a zwłaszcza Niemcy. Pośród nich znajdował się
Mohammed Massalha, urodzony w 1945 roku syn przewodniczącego
samorządu lokalnego miejscowości Dabburijja. Biegle władający niemieckim
i angielskim i starszy od innych, nie był bojownikiem, raczej odgrywał rolę
ideologa i mówcy. Głos i postać Massalhy, który otrzymał pseudonim „Issa”,
wkrótce staną się słynne na całym świecie.
W libijskim obozie tych osiem osób spotkało się z Salahem Chalafem
(Abu Ijadem), założycielem Czarnego Września, a także z Mohammadem
Oudehem (Abu Daoudem), długoletnim bojownikiem Fatahu, godnym
zaufania powiernikiem Abu Ijada. Ten ostatni poinformował ich, że wezmą
udział w niezwykle ważnej operacji, nie ujawniając jednak jej szczegółów.
Przez następne tygodnie grupa doskonaliła umiejętność posługiwania się
bronią, w tym pistoletami, pistoletami maszynowymi i granatami, jak
również nabierała wprawy w walce wręcz.
Szczególny nacisk położono na kamuflaż. Bojownicy otrzymali
pseudonimy i podrobione libijskie paszporty. Polecono im ukrywać twarze
przez całą operację i zmieniać często ubrania, żeby obserwujący ich odnieśli
wrażenie, że grupa jest o wiele liczniejsza niż w rzeczywistości.
Wywiad izraelski całkowicie przegapił przygotowania odbywające się
w Libii. 7 lipca palestyński agent „Lucyfer” ostrzegał Mossad, że „Czarny
Wrzesień planuje atak w Europie”, a 5 sierpnia donosił, że „Czarny Wrzesień
przygotowuje operację na skalę międzynarodową”41. Nie podawał jednak
żadnych szczegółów, a do działu analiz Mossadu wpływało tak wiele
alarmów terrorystycznych, że całkiem sporo trafiało do kosza. Raporty
„Lucyfera” znalazły się wśród nich.
3 i 4 września 1972 roku ośmiu bojowników Czarnego Września poleciało
różnymi samolotami do RFN. Spotkali się w Monachium, gdzie właśnie
odbywały się igrzyska olimpijskie. Zmagania sportowców oglądały miliony
osób na całym świecie. W imieniu pozbawionych państwa Palestyńczyków
chciała wziąć w nich udział OWP, ale spotkała się z odmową
Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. „Prawdopodobnie z punktu
widzenia tego szanowanego gremium, które udaje apolityczne, nie
istnieliśmy – powiedział później Chalaf. – Kierownictwo Czarnego Września
postanowiło więc wziąć sprawy w swoje ręce”.
W przededniu akcji w restauracji nieopodal dworca kolejowego
w Monachium Oudeh wreszcie przedstawił plan. Ośmiu mężczyzn spisało
wspólnie ostatnią wolę i poszło odebrać broń i ładunki wybuchowe, które
przemycono z Hiszpanii i ze Szwecji i ukryto w skrytce na dworcu. Oudeh
zabrał im paszporty i skierował do bramy A25 w wiosce olimpijskiej.
Z łatwością pokonali ogrodzenie i ruszyli w kierunku budynku przy
Connollystrasse 31, w którym mieszkali izraelscy sportowcy. W tym czasie
w wiosce przebywało trzydziestu dwóch policjantów, jednak tylko dwóch
z nich było uzbrojonych, ponieważ niemieckim organizatorom zależało na
stworzeniu pokojowej atmosfery. Żaden z funkcjonariuszy nie zauważył, co
się dzieje.
5 września około czwartej rano bojownicy Czarnego Września wpadli do
budynku zajmowanego przez sportowców z Izraela. Jednemu z nich udało się
uciec. Trener zapaśniczy Mosze Weinberg i ciężarowiec Josef Romano
próbowali opierać się terrorystom, lecz zostali zastrzeleni. Ich ciała leżały na
podłodze przez kolejne dziewięć godzin, a dziewięciu członków drużyny,
którzy zostali zakładnikami, musiało na nie patrzeć. Na ciele Romana
znaleziono później poważne rany.
Massalha (Issa) rozpoczął negocjacje z przedstawicielami bawarskiej
policji i rządu, podczas gdy przyglądały się temu setki milionów widzów na
całym świecie. Tego ranka w Jerozolimie Golda Meir z ponurą miną
poinformowała Kneset: „W zamian za wypuszczenie zakładników mordercy
oczekują uwolnienia dwustu terrorystów przetrzymywanych w izraelskich
więzieniach”.
Podczas pełnienia funkcji premiera Meir bezgranicznie polegała na
opiniach wyższych urzędników Ministerstwa Obrony i kierownictwa służb
bezpieczeństwa42. Z jednym zastrzeżeniem: nie przewidywała negocjacji
z terrorystami, pod żadnym warunkiem.
Niemcy zdecydowanie odmówili zawieszenia igrzysk, twierdząc, że
zachodnioniemiecka telewizja nie przygotowała alternatywnego programu.
„Niewiarygodne, że to ciągną – napisał Jim Murray w «Los Angeles
Times». – To prawie tak, jakby ktoś urządził potańcówkę w Dachau”.

Członkowie Sajeret Matkal natychmiast rozpoczęli przygotowania do akcji

ratunkowej. Jednak ku zdumieniu Izraelczyków Niemcy (o wiele mniej
doświadczeni w rozwiązywaniu tego typu kwestii) odmówili wpuszczenia ich
do kraju. Pozwolili jedynie przylecieć dwóm funkcjonariuszom wyższego
szczebla (szefowi Mossadu Zewiemu Zamirowi i szefowi działu przesłuchań
Szin Betu Wiktorowi Cohenowi). Mogli z oddali przypatrywać się
negocjacjom.
Pochodzący z Syrii Cohen mówił biegle po arabsku i miał ogromne
doświadczenie w przesłuchiwaniu terrorystów, poza tym prowadził
negocjacje z porywaczami samolotu linii lotniczych Sabena. „Pozwolono mi
pracować przy sprawie Sabeny – wspominał Cohen. – Z rozmów
z porywaczami wiele wywnioskowałem. Z ich dialektów – skąd pochodzą,
z tonu ich głosu – w jakim są humorze, z tempa wypowiedzi – jak bardzo są
zdenerwowani. Kiedy wyczułem, że są zmęczeni, powiedziałem ludziom
z Sajeret Matkal, że czas na akcję”43.
Niestety, w Monachium oferta pomocy ze strony Cohena i Zamira została
odrzucona. Izraelczycy mogli tylko patrzeć, jak terroryści wyprowadzają
zakładników z budynku i prowadzą ich do stojących w pobliżu dwóch
wojskowych śmigłowców Bell UH-1. Scena ta wywarła na Zamirze ogromne
wrażenie: „Nie zapomnę tego widoku do końca życia. Po obu stronach
ścieżki stały dziesiątki tysięcy ludzi z niezliczonych krajów. Panowała
całkowita cisza. Stałem obok [niemieckiego ministra spraw wewnętrznych
Hansa-Dietricha] Genschera i [Franza Josefa] Straussa, mając przy sobie
Wiktora, i patrzyliśmy na izraelskich sportowców, którzy otoczeni przez
terrorystów szli ze związanymi rękami w kierunku helikopterów. To był
przerażający widok, zwłaszcza dla Żyda na niemieckiej ziemi,
w Monachium”44.
Zakładnicy i porywacze polecieli helikopterami na pobliskie lotnisko
wojskowe, gdzie czekał na nich samolot, którym mieli odlecieć, gdy tylko
zapadnie decyzja o uwolnieniu palestyńskich więźniów. W ślad za nimi
wyruszyły śmigłowce z Zamirem, Cohenem i niemieckimi funkcjonariuszami
na pokładach.
Niemcy zaplanowali na lotnisku akcję odbicia zakładników, ale żołnierze,
których tam rozlokowali, byli kiepsko wyszkoleni i brakowało im
rozpoznania wywiadowczego, ekwipunku snajperskiego i niezbędnego
wsparcia. Strzelali w chaotyczny sposób i nie zranili ani nie zabili
wystarczającej liczby terrorystów, żeby zapobiec masakrze.
„Terroryści ostrzelali budynek, w którym byliśmy – powiedział mi
Zamir. – Wiktor i ja zbiegliśmy po schodach, w ciemności i pod ciągłym
ostrzałem, szukając dowódców operacji. Zobaczyliśmy, że terroryści
zastrzelili pilotów helikopterów – leżeli na brzuchach. Kiedy znaleźliśmy
[niemieckich] dowódców, zażądałem wstępu na dach, żeby porozmawiać
z terrorystami i ostrzec ich, że w wypadku dalszego ostrzału zostaną zabici.
Dowódcy odmówili, ale my dalej nalegaliśmy, aż w końcu się zgodzili pod
warunkiem że będziemy rozmawiać po arabsku, a nie po niemiecku”.
Cohen wziął megafon i próbował nakłonić terrorystów do tego, by się
poddali.
„Ale było już na to za późno – ostrzelali nas tylko i ledwo uszliśmy
z życiem” – wspominał45.
Zamir zapytał Niemców, dlaczego nie atakują terrorystów. Odpowiedzieli,
że czekają na wozy pancerne, które utknęły w korku wywołanym przez
ciekawskich jadących na lotnisko.
W pewnej chwili terroryści zaczęli rzucać granatami w śmigłowce,
w których przetrzymywani byli Izraelczycy; Zamir widział ich poprzez
płomienie. Kiedy podbiegł do maszyn, znalazł tam dziewięć ciał. Niektóre
wciąż płonęły.
Dla niego zachowanie Niemców było wymowne. „Nie zrobili nawet
minimalnego wysiłku, żeby ich ocalić, nie podjęli ryzyka, żeby uratować tak
swoich, jak i naszych”. Twierdził, że widział, jak jeden z niemieckich
pilotów wzywa pomocy. „Powiedziałem [niemieckim policjantom]: «Na
miłość boską, ludzie w tym helikopterze umierają. Ranny pilot przeczołgał
się dwieście metrów. Zabierzcie go stamtąd!». Żaden z nich nawet nie kiwnął
palcem, żeby mu pomóc”46.
Jak wspominał Cohen: „Później dowiedzieliśmy się, że niektórzy
policjanci mający wziąć udział w akcji niedługo przed jej rozpoczęciem
uznali, że nie będą ryzykować dla Izraelczyków”.
Tuż po trzeciej nad ranem, zaledwie dwadzieścia trzy godziny po
rozpoczęciu ataku terrorystycznego, Zamir zatelefonował do premier Meir,
która pogratulowała mu sukcesu. Jak się okazało, niemiecki informator
wprowadził ją w błąd, twierdząc, że wszystkich Izraelczyków uratowano.
– Przykro mi, Golda – odparł – ale żaden sportowiec nie przeżył.
Widziałem ich wszystkich. Ani jeden nie ocalał.
Niemal natychmiast zaczęły się historyczne paralele. Oto po raz kolejny
Żydzi stracili życie na niemieckiej ziemi, a reszta świata zachowywała się
tak, jakby nic się nie stało. Co gorsza, na skutek działań niemieckich władz
Izraelczycy byli bezsilni i mogli tylko bezczynnie patrzeć, jak terroryści
zabijali ich współobywateli.
Po śmierci sportowców życie w Izraelu zamarło. Obchody Rosz ha-Szana
zostały odwołane, a cały naród pogrążył się w żałobie.
Palestyńczycy uznali operację za sukces. Osiągnęli główny cel: oczy
całego świata zwróciły się na nich. W jednym z organów OWP napisano:
„Bomba w Białym Domu, mina w Watykanie, śmierć Mao Zedonga,
trzęsienie ziemi w Paryżu – nic tak nie wstrząsnęłoby wszystkimi ludźmi na
świecie jak operacja Czarnego Września w Monachium […]. To jak
namalowanie nazwy Palestyna na szczycie góry widocznej z każdego zakątka
Ziemi”47.
Tuż po zamachu rząd Goldy Meir nie mógł wiele zrobić. Wydał jedynie
oświadczenie, że „z gniewem i z odrazą rząd państwa Izrael ubolewa nad
zamordowaniem jedenastu Izraelczyków przez arabskich terrorystów”. Poza
tym Meir zarządziła atak z powietrza na kilkanaście „baz, obozów i siedzib
terrorystów w Syrii i Libanie. Naszym zamiarem jest uderzenie
w terrorystów, nie w ludność cywilną”48.
Jednak to był dopiero początek.
Wieczorem 6 września Zamir wrócił z Monachium. Na dwóch spotkaniach
z członkami rady ministrów, które miały znaczący wpływ na przyszłe
podejście Izraela do kwestii terroryzmu, opisał z emfazą atak i reakcję strony
niemieckiej na jego ofertę pomocy, a także chaos, brak profesjonalizmu
i bierność sił porządku publicznego.
– Niemcy skompromitowali się ponad wszelką miarę – stwierdził, po czym
dodał, że chcieli tylko jak najszybciej zakończyć sprawę, żeby igrzyska
mogły się odbywać dalej bez przeszkód49. Słowa te zszokowały ministrów.
Kiedy rewelacje Zamira podano do wiadomości publicznej, wściekłość na
organizacje terrorystyczne (i na niemieckie władze, które poniosły tak
żałosną klęskę i odmawiały wzięcia za nią odpowiedzialności) gwałtownie
wzrosła. Jeden z uczestników tajnego posiedzenia komisji Knesetu grzmiał:
– Musimy nie tylko się bronić, lecz także przejść do ataku. Musimy
znaleźć terrorystów i ich zabić. Musimy przemienić się ze zwierzyny
w myśliwych50.
Menachem Begin zaproponował zbombardowanie Libii.
Meir powszechnie krytykowano za to, że agencje wywiadowcze nie
wykryły terrorystów i nie zapobiegły masakrze w Monachium. Z powodu
tego zmasowanego ataku wystraszyła się, że nie zostanie wybrana na kolejną
kadencję, i zapowiedziała, że skoro Europejczycy nawet nie próbują
powstrzymać terrorystów na swej ziemi, Mossad otrzyma od niej pozwolenie
na przeprowadzanie akcji na ich terytorium. 11 września rząd upoważnił
panią premier do zaakceptowania przeprowadzania operacji nawet
w zaprzyjaźnionych krajach bez zgody miejscowych władz. „W odwecie czy
nie – powiedziała Meir w Knesecie 12 września – jesteśmy zobowiązani
uderzyć wszędzie tam, gdzie się spiskuje przeciwko Izraelczykom – w ogóle
Żydom – i przygotowuje do ich mordowania ”51.
Harari miał rację: Meir zmieniła zdanie. Jednostka Kidon momentalnie
ożyła.
 10
„NIE MAM PROBLEMU Z TYMI, KTÓRYCH ZABIŁEM”

„Piękna Sara wyszła z budynku i idzie do domu”1.

Taki właśnie komunikat został nadany przez nadajnik grupy operacyjnej
jednostki Kidon pewnego październikowego wieczoru w 1972 roku
w Rzymie. „Dobra, ruszajcie. Przygotujcie się do wkroczenia” – rozkazał
Mike Harari z punktu dowodzenia.
„Piękna Sara” nie była kobietą, lecz kryptonimem wysokiego, szczupłego
okularnika z burzą lśniących czarnych włosów i pełną wyrazu twarzą.
Naprawdę nazywał się Wael Zwaiter i był Palestyńczykiem, który na
niepełny etat pracował jako tłumacz w libijskiej ambasadzie w Rzymie.
Zwaiter właśnie kończył przekład Baśni z tysiąca i jednej nocy z arabskiego
na włoski i spędził ten wieczór w domu swojej przyjaciółki, australijskiej
malarki Janet Venn-Brown, omawiając z nią barwne opisy w książce
w swoim tłumaczeniu. Na odchodnym Janet wręczyła Zwaiterowi upieczony
przez siebie bochenek chleba. Włożył go do koperty, w której trzymał
maszynopis2.
Następnie ruszył do swojego mieszkania przy Piazza Annibaliano 4. Żeby
się tam dostać, musiał skorzystać z dwóch autobusów. Kiedy wysiadł
z drugiego, zaszedł do baru, wciąż trzymając pod pachą białą kopertę
z ostatnim rozdziałem tłumaczenia.
Zwaiter przez cały czas znajdował się pod obserwacją jednostki Kidon.
Kierownictwo Mossadu podejrzewało, że zawód tłumacza to tylko
przykrywka, a w rzeczywistości Palestyńczyk dowodzi rzymskimi
operacjami Czarnego Września. Włochy miały wyjątkowo słabe służby
kontrterrorystyczne, a Rzym stał się w owym czasie europejskim centrum
palestyńskiego terroryzmu. Mossad uważał, że Zwaiter odpowiada za
przemyt broni i ludzi oraz wybieranie celów ataków.
Izraelczycy podejrzewali go również o to, że był mózgiem operacji
z września –podłożenia bomby na pokładzie samolotu El Al, który wyleciał
z Rzymu3. Włoskie władze także miały go na celowniku: w sierpniu policja
zatrzymała go na krótko w związku z atakami Czarnego Września na spółki
naftowe dokonujące transakcji z Izraelem.
Zwaiter wyszedł z baru i skierował się do domu. Agenci, którzy go
inwigilowali, przekazali drogą radiową swym dwóm kolegom, że cel się
zbliża. Mężczyzna wszedł do pogrążonego w półmroku holu budynku,
w którym mieszkał, i nacisnął guzik windy. Nie zauważył dwóch
zamachowców skrytych w cieniu pod schodami. Wyciągnęli pistolety Beretta
z tłumikami i strzelili do niego jedenaście razy. Upadł do tyłu, na rząd
doniczek z kwiatami, zaciskając palce na swoim maszynopisie. Zginął na
miejscu.
W ciągu kilku godzin siedemnastu funkcjonariuszy Kidonu wyjechało
z Włoch i ruszyło do Izraela. Żadnego z nich nie złapano. Wszystko poszło
zgodnie z planem4.
Zwaiter był pierwszym z długiej listy bojowników i współpracowników
OWP, którzy mieli zginąć.

Zmiana nastawienia Goldy Meir wobec zaprzyjaźnionych państw

europejskich była natychmiastowa i radykalna. Ta urodzona w Kijowie,
a dorastająca w Milwaukee kobieta charakteryzowała się prostolinijnością
i dość sztywnym podejściem do życia. Dla niej wszystko było albo czarne,
albo białe, albo dobre, albo złe. W świecie Meir istniał bezpośredni związek
między akcjami palestyńskich terrorystów a drugą wojną światową: „Ci,
którzy najpierw krzywdzą Żydów, później skrzywdzą innych. Tak było
w przypadku Hitlera i tak jest z arabskimi terrorystami” – powiedziała
wydawcy „The New York Timesa” Arthurowi Sulzbergerowi seniorowi5.
Niefrasobliwie przyznawała, że ma niewielkie pojęcie o wojsku i służbach
specjalnych – w tym względzie opierała się na doświadczeniu ministra
obrony Mosze Dajana, ministra bez teki Israela Galiliego i szefa Mossadu
Cwiego Zamira. Jednak po masakrze w Monachium zrozumiała, że Izrael nie
może polegać na innych krajach, jeśli chodzi o ochronę swoich obywateli.
Odtąd Izraelczycy nie będą się oglądać na suwerenność jakiegoś kraju, tylko
zabijać gdziekolwiek i kiedykolwiek to będzie konieczne.
Ta zmiana strategii wywarła znaczący wpływ na operacje Kejsarii6. Przed
Monachium Meir ograniczała egzekucje do krajów będących oficjalnymi
wrogami Izraela, takich jak Syria i Liban. Funkcjonariuszom Kejsarii jednak
trudno było zabić kogoś w tych krajach ze względu na niesprzyjające
otoczenie. Użycie pistoletu lub karabinu snajperskiego – broni zapewniającej
bliski kontakt z celem – momentalnie przyciągało uwagę miejscowych władz
i nawet gdyby wykonawca zdołał uciec z miejsca zbrodni, rygorystyczne
kontrole na granicach wywołane głośnym morderstwem z pewnością
znacznie utrudniłyby lub w ogóle uniemożliwiłyby wyjazd z kraju. Izraelski
likwidator w kraju-celu prawdopodobnie zostałby stracony, a przedtem
poddano by go brutalnym torturom. Morderstwa na odległość były
bezpieczniejsze, ale równocześnie mniej skuteczne, zależne od wielu
czynników i obarczone ryzykiem zabicia lub zranienia niewinnych osób.
O wiele dogodniejsze wydawały się działania w krajach, z którymi Izrael
łączyły dobre relacje (czyli ze wszystkimi w Europie Zachodniej). Schwytany
egzekutor zostałby tam co najwyżej skazany na więzienie. Co więcej,
wydział Tewel (Wszechświat) Mossadu, odpowiedzialny za współpracę
z zagranicznymi agencjami wywiadowczymi, nawiązał bliskie relacje
z większością europejskich służb, nazywanych w Mossadzie „miękkimi
poduszkami”, ponieważ zapewniały swoich ludzi do pomocy w łagodzeniu
spraw, które poszły nie tak – czasami w zamian za jakąś przysługę.
Konkluzja: w Europie o wiele łatwiej było kogoś zabić i uniknąć za to kary7.
A przebywało tam mnóstwo potencjalnych ofiar. Pierwsza lista zawierała
jedenaście nazwisk terrorystów zamieszanych w masakrę w Monachium.
Wkrótce potem stało się jasne, że wszyscy ukrywają się w państwach
arabskich lub w Europie Wschodniej i trudno ich będzie dopaść. Jednak
w tym samym czasie pojawiło się mnóstwo informacji o mniej ważnych
postaciach, które przebywały na Zachodzie. Po Monachium każdy, kogo
Mossad podejrzewał o związki z Czarnym Wrześniem (czyli w praktyce
każdy członek OWP), stał się uzasadnionym celem ataku. Wszystko to
znacznie wydłużyło listę8.
„Chcieliśmy narobić hałasu – wyjaśniał jeden z oficerów operacyjnych
Kejsarii. – Zabójstwo miało wywołać powszechny strach i przekonanie, że to
Izraelczyk nacisnął spust, nawet jeśli oficjalnie państwo Izrael zaprzeczy
jakimkolwiek związkom z tą sprawą”9.
Ten Izraelczyk naciskający spust należeć miał do jednostki Kidon.
W połowie września 1972 roku w ośrodku szkoleniowym pojawił się Cwi
Zamir.
– Izrael nie będzie siedzieć bezczynnie – zapewnił funkcjonariuszy. –
Dorwiemy tych, którzy to zrobili. A wy będziecie naszym zbrojnym
ramieniem.
„Te słowa – powiedział mi oficer operacyjny o kryptonimie «Kurc» –
napełniły nas dumą”10. W ciągu roku po masakrze w Monachium życie
straciło czternastu palestyńskich bojowników.

Szefem grup uderzeniowych i dowódcą w niektórych operacjach był

Nehemia Meiri11. Ten ocalony z Holokaustu przyszedł na świat w Dęblinie
na Lubelszczyźnie i wychował się w tradycyjnej rodzinie żydowskiej. Kiedy
miał dwanaście lat, oddział gestapo zrobił obławę na Żydów i zaprowadził
ich do pobliskiego lasu. Musieli wykopać dół, a potem stanąć w szeregu przy
jego krawędzi. Wtedy Niemcy rozstrzelali ich z broni maszynowej. Nehemia,
sprytny i silny chłopiec, wskoczył do dołu ułamek sekundy przed wydaniem
rozkazu do strzału. Gestapowcy się nie spostrzegli. Leżał cichutko pomiędzy
ciałami członków swojej rodziny i sąsiadów, dopóki egzekucje się nie
skończyły. Kiedy Niemcy odeszli, wyczołgał się z tego zbiorowego grobu,
cały we krwi.
Po jakimś czasie Meiri został złapany i zmuszony do ciężkiej pracy na
lotnisku. Wtedy uratował życie wyższej rangi oficerowi Luftwaffe, który
podczas lądowania rozbił swojego messerschmitta. Meiri wpadł do płonącego
samolotu i wyniósł z niego nieprzytomnego pilota, zapewniając sobie tym
samym wieloletnią ochronę. Po wojnie popłynął do Palestyny na pokładzie
słynnego, transportującego nielegalnych imigrantów statku „Exodus”. Brał
udział w pierwszej wojnie izraelsko-arabskiej i został wzięty do niewoli.
I wtedy zdarzył się kolejny cud – znów ocalał, gdy jordański żołnierz zaczął
rozstrzeliwać Izraelczyków12.
Jakiś czas później wstąpił do Szin Betu i przydzielono go do ochrony Ben
Guriona. Jego koledzy i dowódcy zauważyli, że jest nadzwyczaj opanowany
i nie ma oporów przed zabijaniem wszystkich, którzy krzywdzą Żydów.
„Nehemia wstawał rano z nożem w zębach” – wspominał jeden z jego
towarzyszy13.
Meiri został członkiem Ciporim, grupy operacyjnej Mossadu i Szin Betu.
Brał udział w uprowadzeniu Aleksandra Israela, oszusta, który zamierzał
zdradzić izraelskie tajemnice państwowe, i w operacjach przeciwko
niemieckim naukowcom pracującym dla Nasera. Później został przeniesiony
do Kejsarii i przydzielony do grupy, z której wyłoniła się jednostka Kidon.
Eitan Haber, jeden z najbardziej znanych izraelskich dziennikarzy i bliski
współpracownik premiera Icchaka Rabina, powiedział, że kiedyś złajał
Zamira za to, że przydzielił Meiriego do Kidonu. Jego zdaniem niemoralne
było „przekształcenie ofiary Holokaustu w maszynę do zabijania”14.
Jednak Meiri nie miał problemu z przynależnością do Kidonu ani nie czuł
wyrzutów sumienia z powodu tego, co robił. Przez lata osoby wiedzące
o jego potajemnym życiu pytały go, czy prześladują go obrazy ludzi, których
zabił, albo czy nawiedzają go w koszmarach. „Śni mi się tylko moja
rodzina – odpowiadał. – Śni mi się miejsce kaźni niedaleko Dęblina. Śnią mi
się «muzułmani» w obozach śmierci. To zaprząta mi głowę. Nie mam
problemu z tymi, których zabiłem. Zasłużyli na kulkę w pierś i dwie
w głowę, każdy z nich”15.
Meiri był jednym z likwidatorów Zwaitera16. Dwa tygodnie później
wyznaczono kolejny cel: Mahmouda Hamszariego, prawdopodobnie osobę
numer dwa w Czarnym Wrześniu.
Mossad obwiniał go o spisek, którego celem było podłożenie bomb
termobarycznych na pokładach samolotów lecących z Europy do Izraela17.
Do tego celu planowano wykorzystać pocztę lotniczą. Jeden z takich
ładunków wybuchł w lutym 1970 roku, niedługo po starcie samolotu
z Frankfurtu do Wiednia, ale pilotowi udało się awaryjnie wylądować. Pilot
linii Swissair (lot numer 330 z Zurychu do Hongkongu z międzylądowaniem
w Tel Awiwie) również próbował wylądować po wybuchu bomby
w ładowni, jednak rozbił się w lesie. Wszyscy na pokładzie (czterdziestu
siedmiu pasażerów i załoga) zginęli. Kierownictwo Mossadu uważało
również, że Hamszari miał związek z nieudaną próbą zamachu na Ben
Guriona podczas jego wizyty w Danii w maju 1969 roku i że jego paryskie
mieszkanie służyło za arsenał Czarnego Września.
Członkowie Kidonu obserwujący Hamszariego w Paryżu odkryli, że
większość czasu spędza w domu z żoną i córeczką, a resztę wypełniają mu
spotkania z różnymi ludźmi, najczęściej w zatłoczonych miejscach.
Obecność na miejscu zamachu niewinnych osób spędzała sen z powiek
Goldzie Meir. Zaprosiła Harariego do siebie do domu i poczęstowała herbatą.
– Mike – powiedziała – upewnij się, że żadnemu Francuzowi nie spadnie
włos z głowy. Ani jeden. Rozumiemy się?18
Chociaż niedawno przekonała się do konieczności zabijania ludzi
w Europie, Meir uważała, że pewne zasady trzeba zachować. Czuła się też
nieswojo w roli osoby skazującej kogoś na śmierć. Za każdym razem, gdy
Zamir prosił ją o podpisanie „czerwonych kwitów”, jak z powodu koloru
nazywano rozkazy likwidacji, wołała do siebie wybranych ministrów (w tym
ministra do spraw wyznań Zeracha Warhaftiga, który każdą misję opatrywał
religijnym glejtem)19.
Wszystko wskazywało na tym, że Hamszariego należy zabić, gdy będzie
sam w mieszkaniu. Meiri i „Romi” opracowali plan wymagający współpracy
innych wydziałów – co stanowiło odejście od zwyczajów Kejsarii, która
funkcjonowała jako niezależna jednostka w obrębie Mossadu.
3 grudnia ludzie z Keszetu (Tęcza), czyli dawnego Kolosa, jednostki
odpowiedzialnej za włamania, weszli do mieszkania Hamszariego i zrobili
dziesiątki fotografii, skupiając się na jego miejscu pracy20. Zdjęcia zostały
przesłane do Izraela i przeanalizowane przez Jakowa Rehawiego z działu
technicznego Mossadu. Zauważył, że telefon ustawiony jest na marmurowej
podstawce. Sporządził więc ze swoim zespołem identyczną podstawkę
wypełnioną materiałami wybuchowymi.
7 grudnia człowiek przedstawiający się jako włoski dziennikarz Carl,
a w istocie Nehemia Meiri, zadzwonił do Hamszariego i umówił się na
następny dzień na wywiad w kawiarni niedaleko jego domu. Podczas tego
spotkania ekipa Keszetu włamała się ponownie do mieszkania i podmieniła
podstawkę. Niedługo po powrocie Hamszariego jego telefon zadzwonił.
– Czy mam przyjemność z panem doktorem Hamszarim? – rozległ się
głos. Kiedy mężczyzna potwierdził, funkcjonariusz wcisnął przycisk
zdalnego detonatora i marmurowa podstawka wybuchła. Według „Kurca”,
który brał udział w operacji, Hamszari został „prawie przecięty na pół” przez
kawałki marmuru. Zmarł kilka tygodni później w paryskim szpitalu21.

Pracownicy Mossadu i Amanu koordynujący operacje selektywnej eliminacji

poświęcali dużo czasu zagadnieniom etycznym. Ważne było, żeby każdą taką
akcję wykonawcy uważali za słuszną. Nawet czterdzieści lat później Harari
i jego podwładni żywili głębokie przekonanie o konieczności zastosowania
takich a nie innych środków. „W Kejsarii nie pracowali urodzeni zabójcy. To
byli zwykli ludzie, tacy jak ja i pan – przekonywał mnie Harari. – Gdyby nie
przyszli do Kejsarii, nie zostaliby płatnymi mordercami. Moi bojownicy
służyli ojczyźnie. Wiedzieli, że ktoś musi zginąć, bo zabija Żydów, i jeśli
przeżyje, zabije ich jeszcze więcej. To dlatego robili to z przekonaniem.
Żaden z nich nie miał najmniejszych wątpliwości co do zasadności takich
działań, nie przeżył ani chwili zawahania”22.
Szef Mossadu Zamir wiedział, że zapewnienie wsparcia Meir ma ogromne
znaczenie dla jego bojowników. Wiedział także, jak działa umysł pani
premier, dlatego zawsze przychodził na spotkanie z nią z jednym lub dwoma
oficerami Kidonu. Jeden z nich zapewnił ją, jak ważna jest świadomość, że
ich przywódczyni, Meir, to „osoba powszechnie znana ze swych zasad
moralnych i mądrości”. Dzięki temu, ciągnął, egzekutorzy „czują się o wiele
lepiej, nawet jeśli czasami mają wątpliwości co do tego, co robią”23.
Meir rozpromieniła się. „Siedziałam naprzeciwko nich – powiedziała po
kolejnym spotkaniu z wojownikami z Kejsarii – i nie mogłam się nadziwić
ich odwadze, opanowaniu, wiedzy. A przecież wciąż się mierzą ze złem. […]
Jakież to szczęście, że ich mamy”24.
Mimo wzajemnego podziwu i przekonania o słuszności działań otwarte
pozostawały pytania o motywy wielu akcji, do których doszło po masakrze
w Monachium, i o to, czy wybrano właściwe cele.
„Nie wiedzieliśmy, dlaczego musieliśmy zabić niektórych Arabów, prawdę
mówiąc, dotąd tego nie wiemy – powiedział mi jeden z funkcjonariuszy
Kejsarii. – Zwaiter nie miał nic wspólnego z zabiciem naszych sportowców,
co najwyżej to, że ich samolot przelatywał nad Rzymem w drodze do
Monachium”25.
Najwyżsi rangą funkcjonariusze Mossadu przeglądający po latach akta
Zwaitera przyznali poniewczasie, że „doszło do tragicznej pomyłki”26.
Rzeczywiście, Palestyńczycy przez długie lata utrzymywali, że był on
pokojowo nastawionym intelektualistą, który potępiał przemoc (chociaż
trzeba podkreślić, że podobnie zapewniano w przypadku niemal każdej ofiary
jednostki Kidon z tego okresu)27.
Dla niektórych jednak nie miało to znaczenia. „Wystarczy, że [Zwaiter]
był przedstawicielem OWP w Rzymie, co do tego nie ma wątpliwości –
powiedział mi oficer Amanu, który zajmował się wyznaczaniem celów dla
Mossadu. – Traktowaliśmy tę organizację jako jedną całość, nie dzieliliśmy
jej członków na ludzi zajmujących się polityką i tych, którzy prowadzili
działalność terrorystyczną. Fatah był organizacją terrorystyczną mordującą
Żydów. Każdy, kto był jego członkiem, musiał liczyć się z tym, że stanie się
naszym celem”28.
Z perspektywy czasu trudno orzec, czy zabicie Zwaitera było pomyłką, czy
skutkiem przekonania wielu funkcjonariuszy tajnych służb Izraela, że każdy
członek organizacji terrorystycznej, nawet jeśli nie jest bezpośrednio
związany z aktami terroru, stanowi uzasadniony cel ataku.
Problem związany z takim podejściem polega na tym, że pozwalało ono
Mossadowi zabijać ludzi, których można było zabić, niekoniecznie zaś tych,
których zabić się powinno29. Chociaż szefowie agencji uważali operacje
selektywnej eliminacji za sukces, na początku 1973 roku stało się jasne, że
nie dotkną one czołowych działaczy OWP. Znaleźli oni schronienie
w Bejrucie. To tam Izrael musiał uderzyć. A to było o wiele trudniejsze
zadanie30.

9 października 1972 roku do ośrodka Amanu odpowiedzialnego za

komunikację z izraelskimi agentami na Bliskim Wschodzie dotarł
szyfrogram. Ośrodek położony jest na skarpie z widokiem na morze
i otoczony wydmami, w jednym z najpiękniejszych miejsc w Izraelu. Setki
żołnierzy pracują tam nad odbieraniem, rozszyfrowywaniem,
zaszyfrowywaniem i nadawaniem ściśle tajnych komunikatów.
Komunikat otrzymany tego wieczoru brzmiał: „Model prosi o pilne
spotkanie”.
„Model” był pseudonimem Clovisa Francisa, jednego
z najwartościowszych agentów Amanu i Mossadu w Libanie. Ten zadbany
Libańczyk pochodzący z bogatej, ustosunkowanej chrześcijańskiej rodziny
służył wiernie Izraelowi od dziesiątków lat. Pierwsze zaszyfrowane
wiadomości wysyłał jeszcze w latach czterdziestych XX wieku – używał do
tego celu gołębi pocztowych. Dzięki aparatowi fotograficznemu
zainstalowanemu w drzwiach samochodu dostarczył izraelskiemu
wywiadowi jakieś sto tysięcy fotografii, odwiedziwszy przez lata niemal
każdy zakątek kraju. Co jakiś czas płynął do Izraela na pokładzie okrętu
podwodnego lub jednostki marynarki wojennej, żeby spotkać się z oficerami
wywiadu najwyższego szczebla. Nigdy nie prosił o zapłatę. Dlaczego więc
oddał się działalności szpiegowskiej? Jak twierdził: „Wierzyłem
w przymierze libańsko-izraelskie, a później zacząłem uważać palestyńskie
działania w Libanie za wielkie niebezpieczeństwo dla mojego kraju”.
Trzy dni po jego prośbie o spotkanie do brzegu nieopodal Tyru na
południu Libanu podpłynął pod osłoną nocy ponton. Model wsiadł do niego
i został przewieziony do kutra rakietowego, który następnie zawinął do
Hajfy. Szefowie Jednostki 504 czekali już tam na to, co ma do
powiedzenia31. Model ich nie zawiódł. Przekazał im domowe adresy czterech
czołowych działaczy OWP w Bejrucie: Muhammada Joussufa al-Najjara,
szefa wywiadu OWP, który uczestniczył w planowaniu i zatwierdzaniu
operacji w Monachium, Kamala Adwana, odpowiadającego za tajne operacje
Fatahu w Izraelu, na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy, Kamala Nassera,
rzecznika OWP, i Abu Dżihada, zastępcy Arafata. Pierwsi trzej mieszkali
blisko siebie, w dwóch wieżowcach przy ulicy Verdun.
Informacja trafiła do Romiego, oficera wywiadu Kejsarii. Zwołał serię
spotkań w siedzibie Kejsarii w Tel Awiwie przy ulicy Kaplana 2. Oprócz
informacji o miejscu zamieszkania członków OWP Model przekazał również
dużo materiałów dotyczących innych celów w Libanie: składów broni,
punktów dowodzenia i siedzib oddziałów. Harari wspominał, że widział
„potencjał na operację [selektywnej eliminacji]”, jednak wciąż wydawało mu
się, że mają za mało materiałów, by ruszyć z tym dalej. „Miałem zasadę –
twierdził – że bez materiałów nie ma akcji. Koniec, kropka”.
Żeby uzupełnić informacje, kierownictwo Kejsarii postanowiło wysłać do
Bejrutu jedną z funkcjonariuszek.
Jael (wolno mi zamieścić tylko imię) urodziła się w 1936 roku w Kanadzie
i dorastała w New Jersey w żydowskiej rodzinie, która nie miała związków
z Izraelem. Później zapałała uczuciem do nowo powstałego państwa i uznała,
że „prawdziwy syjonizm wymaga imigracji [alija] do Izraela i porzucenia
wygodnego życia w Ameryce”. W tym czasie, przed wojną sześciodniową,
„Izrael wzbudzał we mnie współczucie jako słabszy. Od dziecka pociągali
mnie ludzie bezradni i dyskryminowani”. Po przybyciu do nowego państwa
znalazła pracę jako programistka, a po jakimś czasie zaproponowano jej
odbycie długiego i wymagającego szkolenia w Kejsarii. Dała się poznać jako
wyjątkowo zdolna i opanowana funkcjonariuszka, która potrafiła użyć uroku
i atrakcyjnego wyglądu jako potężnej broni. Kiedy Harari wysyłał Jael do
Bejrutu, zadał jej retoryczne pytanie: „Czy ktoś mógłby podejrzewać kogoś
tak pięknego i delikatnego?”.
Dziewczyna nosząca w Mossadzie kryptonim „Nielsen” występowała pod
przykrywką osoby, która przyjechała do Libanu, żeby napisać scenariusz
serialu o lady Hester Stanhope. Ta brytyjska arystokratka przeciwstawiała się
konserwatywnym ograniczeniom obowiązującym w XIX wieku, była
działaczką polityczną i społeczną, dużo podróżowała i spędziła ostatnie lata
życia w Libanie i Syrii32.
Jael zjawiła się w Libanie 14 stycznia 1973 roku. Zameldowała się w Le
Bristol Hotel, a kilka dni później wynajęła mieszkanie w luksusowym
budynku dokładnie naprzeciwko dwóch wieżowców, gdzie mieszkały trzy
cele ataku. Szybko pozyskała znajomych zarówno wśród miejscowych, jak
i cudzoziemców, którzy zgodzili się jej pomóc w zbieraniu materiałów do
serialu. Przykrywka dawała jej swobodę ruchów i zapewniała wiarygodny
pretekst do podróżowania niemal po całym kraju.
Zaczęła chodzić wokół ewentualnych miejsc lądowania i budynków,
w których mieszkały cele ataku. Miała torebkę z ukrytym aparatem
fotograficznym, który robił zdjęcia, gdy wciskała guzik33. „Każdy szczegół
był ważny – napisała później w swoim pamiętniku. – Opisywałam dzienne
i nocne zwyczaje w tych trzech mieszkaniach, to, kiedy mieszkańcy włączają
światło, a kiedy je gaszą, kogo i kiedy widać w oknach, szczegóły dotyczące
ich samochodów, to, kto do nich przychodzi z wizytą i czy budynki mają
ochronę”34.
Dzięki pracy Jael Mossad wiedział już, w kogo uderzyć i kiedy, jednak
wciąż borykał się z potężnymi przeszkodami. Czołowi bojownicy OWP
mieszkali w ogromnych apartamentowcach w Bejrucie, więc zastosowanie
materiałów wybuchowych nie wchodziło w grę – prawdopodobieństwo
śmierci niewinnych osób było zbyt wysokie. Pozostawało zabicie ich
z bliskiej odległości. Szkopuł w tym, że Liban należał do krajów-celów,
wrogich Izraelowi. Schwytany likwidator musiał się liczyć z torturami
i egzekucją. Dlatego funkcjonariusze Kejsarii obecni w Bejrucie ćwiczyli się
nie w walce bezpośredniej, lecz raczej w długofalowej inwigilacji pod
przykrywką. Niestety, wojownikom Kidonu, którzy mieli dokonać egzekucji,
brakowało wiarygodnych legend, żeby dostać się do kraju-celu i pozostać
tam tak długo, aby wykonać zadanie. Nawet jeśli by to zrobili, wydostanie się
stamtąd natychmiast po uderzeniu na siedem celów związanych z OWP
(trzech ludzi i cztery obiekty) prawdopodobnie byłoby niemożliwe.
Romi i Harari doszli do wniosku, że Kejsaria nie poradzi sobie sama z tą
misją. Tylko Siły Obronne Izraela dysponowały ludźmi, dzięki którym akcja
mogła zakończyć się sukcesem35. To było coś nowego – do tej pory Mossad
i wojsko nie współpracowały przy zamachach. Pociągało to za sobą
wyjątkowe ryzyko. Izrael zwykle odmawiał ponoszenia odpowiedzialności za
akcje Mossadu, jednak gdy większa jednostka wojskowa zacznie zabijać
ludzi, nawet jeśli żołnierze będą bez mundurów, państwo nie będzie mogło
już twierdzić, że nie miało z tym nic wspólnego.
Początkowo plan wojskowych był niewydolny, chaotyczny i pochłaniał
mnóstwo czasu. Na dodatek wymagał jakichś stu osób, które wpadną do obu
wieżowców i wyciągną mieszkańców na ulicę. Następnie uprzednio
wyznaczeni funkcjonariusze zidentyfikują cele, które miały zostać
zlikwidowane. Nic dziwnego, że generał broni Dawid Elazar, szef Sztabu
Generalnego Sił Obronnych Izraela, miał poważne wątpliwości i poprosił
Ehuda Baraka, dowódcę Sajeret Matkal i jednostki rekonesansowej Sztabu
Generalnego, o wymyślenie czegoś innego.
Sajeret Matkal założono pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku jako
elitarną jednostkę, której członkowie mieli przenikać na terytorium wroga po
przebyciu „szkolenia w zakresie przeprowadzania akcji bojowych, sabotażu
i gromadzenia [materiałów wywiadowczych]” – jak to ujęto w rozkazie
powołania36. Do lat siedemdziesiątych oddział specjalizował się
w umieszczaniu za linią wroga urządzeń podsłuchowych i obserwacyjnych37.
Był i wciąż jest uważany za najlepszą jednostkę w Siłach Obronnych Izraela
i zawsze otrzymuje najlepszych rekrutów, którzy przechodzą
dwudziestomiesięczne szkolenie, nazywane przez niektórych najcięższym na
świecie.
Ehud Barak, pierwszy wychowanek Sajeretu, stanął na jego czele
w 1971 roku. Urodzony w kibucu, niski, lecz atletycznie zbudowany Barak
uosabiał wszystkie cechy, jakich potrzebował ten oddział. Był sprawnym
politykiem, który wiedział, jak postępować z przełożonymi, bezgranicznie
ambitnym i zdecydowanym, a zarazem spokojnym. Od objęcia dowództwa
starał się, aby Sajeret Matkal odgrywał w operacjach wojskowych większą
rolę, wykraczającą poza gromadzenie materiałów wywiadowczych za liniami
wroga38.
Dlatego gdy Elazar poprosił o pomoc w planowaniu operacji w Bejrucie,
„na twarzy Baraka pojawił się wyraz satysfakcji, niczym u szefa kuchni
zaczynającego przyrządzać wyjątkową potrawę” – jak to ujął jeden z jego
oficerów39. Barak przejrzał materiały i porównał je z planem Bejrutu.
– Niedobrze – powiedział Elazarowi. – Jeżeli wprowadzimy do Bejrutu
tylu ludzi, którzy będą musieli tam czekać aż do chwili, gdy zostaną
zidentyfikowane cele akcji, na pewno doprowadzi to do wymiany ognia.
Może być wiele ofiar, zarówno po naszej, jak i po ich stronie. Również wśród
ludności cywilnej.
– Więc jak to zrobić? – zapytał Elazar.
– Kiedy będziemy pewni, że wszystkie cele są w domu, wyślemy do
miasta niewielki oddział, nie więcej niż piętnastu ludzi, włamiemy się do ich
mieszkań, zastrzelimy ich i uciekniemy. Wszystko to w kilka minut. Przy
dobrym planowaniu i odpowiednim przeszkoleniu zdążymy to zrobić przed
przyjazdem policjantów. Zanim połapią się, co się stało, nas już nie będzie.
Najważniejsze to wykorzystać element zaskoczenia.
Elazar uśmiechnął się i dał Barakowi zielone światło40.

Plan operacji „Wiosna Młodości” powstał w kilka dni41. Komandosi

z Szajetet 13 mieli wylądować na plaży, na której będą czekać na nich
funkcjonariusze Kejsarii w wynajętych samochodach.
Zawiozą oni żołnierzy na ulicę Verdun. Tam komandosi zaskoczą
przywódców Fatahu w mieszkaniach, zabiją ich, po czym szybko wrócą na
plażę, a stamtąd odpłyną do Izraela. W tym samym czasie inny oddział
komandosów zaatakuje cztery inne obiekty w Libanie.
Było jasne, że po tej operacji trudno będzie dokonać kolejnej, dlatego
Izraelczycy chcieli uderzyć w jak najwięcej celów. Barak podobno
wyczuwał, że Elazar nie do końca wierzy w zabicie przez Sajeret trzech
przywódców OWP, w związku z czym chciał „osłodzić ryzyko [porażki]
dodatkowymi działaniami”.
Skomplikowana akcja wymagała koordynacji działań i współpracy
różnych jednostek, dlatego Elazar nadzorował osobiście niektóre etapy
szkolenia42. Martwił się, że grupa mężczyzn w środku nocy w centrum
Bejrutu może wzbudzić podejrzenia. Zasugerował, że niektórzy z nich
powinni mieć na sobie kobiece ubrania.
– Dzięki temu mogliby też ukryć więcej broni – dodał z uśmiechem.
Niektórym członkom Sajeretu nie podobało się, że ich dowódca
zaangażował jednostkę w operację, która wykraczała poza zbieranie
materiałów wywiadowczych. Przed akcją wybuchła zażarta dyskusja. Dwaj
ludzie Baraka, Amitai Nahmani i Amit Ben Horin, obaj kibucnicy
i członkowie lewicowej organizacji Ha-Szomer ha-Cair, wykrzyczeli
dowódcy, że to nie jest komando śmierci i nie mają zamiaru stać się
skrytobójcami. Barak próbował ich uspokoić, jednak zażądali spotkania
z kimś wyższym rangą. Dowódca zorganizował więc spotkanie z szefem
sztabu Elazarem, który przypomniał im, jak ważna jest walka z terroryzmem
i że Fatah przelewa żydowską krew w Izraelu i za granicą. Stwierdził, że
mają obowiązek odpowiedzieć na to „z pełną siłą i elegancją”. Obydwaj
uznali te wyjaśniania za wystarczające i zostali przydzieleni do
poprowadzenia grupy.
Barak postrzegał tę dyskusję jako „dowód siły jednostki. Ludzie ją
tworzący byli nie tylko wybitnymi wojskowymi, lecz także ludźmi ze swoim
zdaniem, ludźmi mającymi wątpliwości, ludźmi, których nie zadowala
zwykły rozkaz zabicia kogoś, ale oprócz tego chcą poznać odpowiedź na
pytanie: dlaczego”.
Podczas gdy członkowie Sajeretu i komandosi z Szajetet 13 ćwiczyli
lądowanie, Jael i Model dalej zbierali informacje wywiadowcze43. Jael
wybrała miejsce najlepiej pasujące na lądowanie – prywatną plażę przy Sands
Hotel. Wydawała się idealna, ponieważ wstęp na nią mieli wyłącznie goście
hotelu i blisko było z niej na hotelowy parking. Potem zaczęła spacerować po
pobliskich ulicach: drobna kobieta w długiej spódnicy i w ciemnych
okularach, z torebką przewieszoną przez ramię. Obfotografowała drogę
z plaży, ulice, którymi będą jechać zamachowcy, centralę telefoniczną, którą
prawdopodobnie trzeba będzie wysadzić, żeby nie można było wezwać
policji, budynki przy ulicy Verdun, portiera przy wejściu.
Zebrała również informacje na temat pobliskiego posterunku policji,
położonego zaledwie jakieś dwieście metrów od wieżowców, i obliczyła, ile
czasu zajmie patrolom policyjnym dotarcie do nich.
Przed zameldowaniem szefowi sztabu, że jednostki są gotowe do
wyruszenia, generał brygady Emmanuel Szaked, szef piechoty,
spadochroniarz i naczelny dowódca operacji, zażądał spotkania
z pracownikami Kejsarii, którzy przetransportują jego ludzi z plaży do
wieżowców i z powrotem. Na spotkanie z Elazarem i Szakedem, do którego
doszło w ośrodku szkoleniowym Sajeretu, przybyli również Zamir, Harari
i Romi.
Szaked określił to spotkanie jako „jedną wielką katastrofę”. Poprosił
członków Kejsarii, żeby się przedstawili i opisali swoje dotychczasowe
doświadczenie bojowe.
– Kiedy ostatni raz mieliście w rękach broń i jej użyliście? – zapytał. Ku
jego przerażeniu okazało się, że większość z nich nigdy nie trzymała
w rękach broni. Tylko niektórzy służyli w wojsku. A i ci, którzy mieli za
sobą jakieś przeszkolenie wojskowe, nie potrafili walczyć.
Szaked wpadł w szał. Odwrócił się do Zamira i rzucił:
– Zabieraj stąd te swoje pokraki.
Szaked powiedział Harariemu, że „nie był przygotowany na powierzenie
operacji ludziom, którzy nie są żołnierzami”.
– Gdyby byli żołnierzami, nie potrzebowalibyśmy pomocy wojska –
odparował Harari z tak wielkim gniewem, że Elazar musiał go uspokajać.
– To wojownicy o wielkim znaczeniu. Bez nich niemożliwe byłyby
działania żołnierzy – stwierdził Zamir44.
6 kwietnia sześciu oficerów Kejsarii przyleciało do Bejrutu z różnych
europejskich lotnisk ze sfałszowanymi paszportami Niemiec, Belgii
i Wielkiej Brytanii. Zameldowali się osobno w Sands Hotel, wynajęli wielkie
amerykańskie samochody i zaparkowali je na hotelowym parkingu.
Po południu 9 kwietnia żołnierze Sił Obronnych Izraela zostali zawiezieni
do bazy marynarki wojennej w Hajfie. Na ostatniej odprawie Szaked
powiedział im:
– Nie chodzi o to, żebyście strzelili do celu i wyszli. Najpierw musicie się
upewnić, że rzeczywiście nie żyje45.
O szesnastej na spokojne Morze Śródziemne wypłynęło osiem kutrów
rakietowych. Dwadzieścia dwa kilometry od Bejrutu żołnierze wyłączyli
silniki i rzucili kotwice. Minutę po siedemnastej jeden z członków Kejsarii
spotkał się z Jael w Hotelu Fenickim. Potwierdziła, że trzy cele znajdują się
w swoich mieszkaniach. Rozdzielili się, po czym funkcjonariusz nadał
komunikat: „Ptaszki w gniazdach”.
Opuszczono dziewiętnaście pontonów z żołnierzami: dwudziestu jeden
z Sajeret Matkal, trzydziestu czterech komandosów i dwudziestu żołnierzy
z jednostki spadochronowo-zwiadowczej. Te elitarne siły wspomagał
personel dodatkowy liczący około trzech tysięcy osób. Była to jedna
z największych (o ile nie największa) operacji selektywnej eliminacji w XX
wieku. Harari, Zamir, Romi, Elazar i minister obrony Dajan zgromadzili się
w bunkrze pod bazą wojskową Ha-Kirja, położoną w starej dzielnicy Tel
Awiwu zajmowanej niegdyś przez sektę Templer, i monitorowali operację.
W „Jamie” (po hebrajsku bor), jak nieoficjalnie nazywano bunkier,
przebywał również szef Amanu Eli Zeira. Wiedział, że chociaż prawie cała
marynarka wojenna Izraela znalazła się w stanie gotowości bojowej, „Wiosna
Młodości” była „operacją bez szans na misję ratunkową”46.
 Pontony popłynęły w kierunku świateł Bejrutu. Po przybiciu do brzegu
żołnierze z Szajetet 13 przenieśli członków grupy uderzeniowej na suchy ląd,
żeby nie mieli przemoczonych ubrań i ich kamuflaże nie ucierpiały – przy
tym z wyjątkową ostrożnością podeszli do funkcjonariuszy przebranych za
kobiety. Ekipa Mossadu czekała już na nich na parkingu.
Barak, również przebrany za kobietę, usiadł na przednim siedzeniu
jednego z trzech samochodów.
– Ruszaj! – rozkazał, ale silnik nie zaskoczył. Kierowca z Mossadu cały
się spocił i zaczął drżeć. Barak myślał, że jest w szoku albo został ranny.
Tymczasem on po prostu strasznie się bał.
– Nigdy dotąd nie byłem nigdzie, gdzie się strzela – wyznał. – Zrobiłem
rozpoznanie okolicy. Ulicę w pobliżu budynków patroluje dwóch żandarmów
z pistoletami maszynowymi.
Barak i Muki Betser, długoletni bojownik Sajeretu, uspokoili kierowcę,
okłamując go, że nikt nie będzie strzelał.
– Ruszaj! – powtórzył Barak. Postanowił nie powiadamiać o żandarmach
Szakeda, który dowodził akcją z kutra. Bał się, że ten odwoła akcję47.
Trzy auta wjechały do luksusowej dzielnicy Ramlet al-Bajda. Dwie
przecznice od celu bojownicy wysiedli z wozów i zaczęli iść parami (każdą
parę stanowili mężczyzna i mężczyzna przebrany za kobietę). Było już
późno, około dwudziestej trzeciej, ale po ulicach wciąż chodziło trochę osób.
Dwaj znudzeni żandarmi stali, paląc papierosy. Nie zwrócili uwagi na
przechodzące pary.
Muki Betser trzymał Baraka pod rękę; udawali parę na romantycznym
spacerze.
– Przypomina mi się Rzym – wyszeptał Betser48.
W jednym z budynków spał al-Nadjjar. W innym, w dwóch oddzielnych
mieszkaniach, pozostali dwaj: Adwan i Nasser. Przy wejściach do budynków
pary rozdzieliły się i uformowały oddziały: po jednym na każdy z trzech
celów i jeszcze jeden, z lekarzem i pod dowództwem Baraka, do
zabezpieczenia ulicy.
Ochroniarze z OWP, których spodziewali się zastać w holach
apartamentowców, spali smacznie w swoich samochodach, dzięki czemu
zamachowcy mogli bez przeszkód wbiec po schodach, licząc po cichu piętra,
żeby przypadkiem nie włamać się do nieodpowiednich mieszkań. Kiedy
dotarli do swoich celów, zajęli pozycje i umieścili niewielkie ładunki
wybuchowe przy drzwiach. Każdy z dowódców zastukał trzy razy w swój
mikrofon. Kiedy Barak usłyszał te stuknięcia, odpowiedział pięcioma
stuknięciami, które oznaczały: „wykonać”. Dał też znać Szakedowi, że
powinny się rozpocząć pozostałe ataki w innych miejscach Libanu. Element
zaskoczenia wymagał koordynacji wszystkich działań.
Małe ładunki wybuchowe wysadziły drzwi. Kobieta, którą obudził odgłos
kroków na schodach i wyjrzała przez judasza, zginęła w wyniku wybuchu.
Al-Nadjjar wypadł z sypialni, zrozumiał, co się dzieje, i zamknął się w innym
pokoju. Betser obsypał drzwi gradem kul z automatycznej broni, zabijając
zarówno jego, jak i jego żonę. Drugi cel, Kamal Nasser, schował się pod
łóżkiem i stamtąd zaczął strzelać z pistoletu, raniąc jednego z Izraelczyków
w nogę. Atakujący unieśli łóżko i zastrzelili go dwiema długimi seriami.
Kamal Adwan wyskoczył z trzeciego mieszkania z naładowanym AK-47,
ale widząc przed sobą kobietę i mężczyznę, zawahał się i tę chwilę wahania
przypłacił życiem, ponieważ Izraelczycy wystrzelili z uzi ukrytych pod
odzieżą.
W tym samym czasie ochroniarz z OWP, który miał strzec celów, ale spał
w swoim samochodzie, obudził się i wysiadł z pistoletem w ręce. Barak
i Amiran Lewin, jeden z jego najlepszych oficerów, zastrzelili go
z pistoletów z tłumikami. Jeden z pocisków uderzył w samochód i włączył
alarm49. Obudził on sąsiadów, którzy wezwali policję. „To kolejny dowód na
to, że zawsze może dojść do jakiejś niespodzianki – wspominał Betser. –
Trzeba spodziewać się nieoczekiwanego”50.
Wkrótce potem policjanci z pobliskiego posterunku ruszyli szybko
w kierunku ulicy Verdun, gdzie Izraelczycy wciąż przetrząsali mieszkania
w poszukiwaniu dokumentów. W końcu oddziały zbiegły po schodach, omal
nie zostawiając jednego ze swoich, Jonatana Netanjahu, brata Binjamina.
Mieli teraz na karku bejrucką policję. Lewin stał na środku ulicy, wciąż
w blond peruce, i strzelał naokoło z uzi. Barak ostrzeliwał policjantów.
Betser pruł w policyjnego land rovera, osłaniając Lewina. Nagle nadjechał
dżip z czterema libańskimi żołnierzami i zatrzymał się z piskiem opon. Betser
rzucił w niego granatem. Zabił trzech pasażerów i lekko ranił kierowcę. Jael
widziała z okna, jak ranny siedział godzinami na chodniku, szlochając, aż
w końcu zabrano go do szpitala.
Egzekutorzy odparli atak policjantów, wskoczyli do wynajętych
samochodów i ruszyli w kierunku plaży. Rozrzucali za sobą ostre stalowe
trójnogi, przebijając opony policyjnych radiowozów, które ruszyły za nimi
w pościg. Barak przywołał przez radio komandosów, by zabrali ich z plaży.
Mimo chaosu pozostał opanowany i był w stanie się wyłączyć. „Pamiętam,
że rozglądałem się ze zdumieniem dookoła – wspominał. – Nigdy nie
jechałem tak wspaniałymi ulicami, nigdy nie widziałem tak pięknych
apartamentowców. W Izraelu nie mieliśmy takich budynków”. Strasznie się
pocił w peruce, więc otworzył okno i poczuł chłodny powiew na twarzy.
Odprężył się. Nagle ujrzał pracownika stacji benzynowej podbiegającego do
krawężnika i krzyczącego do nich, żeby zwolnili.
– Kropnij go, Muki – powiedział do Betsera.
– To nie jest gliniarz – odparł Betser i nie strzelił51.
Druga ekipa, złożona z żołnierzy jednostki spadochronowo-zwiadowczej,
która zaatakowała budynek w innej dzielnicy, miała mniej szczęścia.
Żołnierze zabili ochroniarzy stojących przy wejściu budynku Ludowego
Frontu Wyzwolenia Palestyny, który zaatakowali, ale nie mieli pojęcia
o drugim stanowisku ochrony. Palestyńczyk otworzył ogień i poważnie ranił
trzech Izraelczyków. Dwóch z nich przeniesiono do samochodu. Trzeci, Jigal
Pressler, oberwał czternaście razy. Komandos zarzucił go sobie na plecy
i ruszył do auta, jednak ochroniarz, prawdopodobnie biorąc Presslera za
Palestyńczyka, próbował go odbić. Cała trójka upadła na ziemię. Pressler nie
miał czucia w ręce, ale udało mu się odbezpieczyć pistolet zębami.
Palestyńczyk rzucił się do ucieczki. Komandos pobiegł za nim i Pressler
myślał, że został sam52. Zastanawiał się już, czy nie popełnić samobójstwa,
kiedy komandos wrócił i znowu go podniósł. Zewsząd dobiegały strzały,
wybuchy i krzyki. W sąsiednich budynkach zapaliły się światła.
Zamiast natychmiast się wycofać, dowódca grupy Amnon Lipkin-Szachak,
z opanowaniem, za które otrzymał pochwałę od szefa sztabu, rozkazał swoim
ludziom pozostać i kontynuować misję, podkładając ładunki wybuchowe
w budynku.
– Najtrudniejsze chwile – powiedział mi Lipkin-Szachak – przeżyłem nie
podczas walki, ale wtedy, gdy wróciliśmy do samochodów. Ku mojemu
zdziwieniu okazało się, że nie ma wozu z rannymi”53. Utknął wraz ze swoimi
ludźmi (w tym z ciężko rannym Presslerem) w centrum Bejrutu, mając do
dyspozycji jedynie dwa auta. Prowadzony przez członka Kejsarii trzeci
samochód, w którym znajdowało się dwóch poważnie rannych, zniknął.
Łączność radiowa nie działała. Pospieszne poszukiwania nic nie dały.
 „To było bardzo niepokojące” – dodał Lipkin-Szachak. Nie chciał
odjeżdżać, nie wiedząc, co się stało z rannymi, jednak nie miał wyboru.
Rozkazał wszystkim stłoczyć się w dwóch autach i pojechali w kierunku
plaży. Ledwo ruszyli, usłyszeli potężny huk. Budynek, w którym podłożyli
ładunki wybuchowe, właśnie eksplodował. Później dowiedzieli się, że pod
ruinami zostało pogrzebanych około trzydziestu pięciu działaczy Ludowego
Frontu Wyzwolenia Palestyny.
Kiedy dotarli do plaży, ujrzeli zaginiony samochód. Za kierownicą siedział
funkcjonariusz Kejsarii, a na tylnym siedzeniu leżeli ich dwaj towarzysze.
Jeden z nich zdążył się już wykrwawić. Kierowca, spocony jak mysz,
w drżących palcach trzymał papierosa. „Zapytałem go, co się stało –
wspominał Lipkin-Szachak – dlaczego na nas nie zaczekał, dlaczego nie
zaczekał, aż lekarz jednostki opatrzy rannych. Tłumaczył się bezładnie.
Z tego, co zrozumiałem, usłyszał strzały i pomyślał, że już po nas, więc
postanowił jechać na plażę”54.
Ludzie Lipkina-Szachaka się wściekli. „Dopuszczenie do akcji ludzi bez
doświadczenia bojowego było błędem – powiedział jeden z nich. – Ten facet
z Kejsarii wiedział, że mamy problem, a mimo to uciekł”.
Grupa załadowała się do pontonów i wróciła na kuter rakietowy. Drugi
z rannych zmarł podczas operacji na morzu. Dwaj spadochroniarze nie
wytrzymali i zaczęli wrzeszczeć na funkcjonariusza Kejsarii
odpowiedzialnego za śmierć ich towarzyszy. Ten nie pozostał im dłużny.
Jeden z żołnierzy spoliczkował go, on odpowiedział ciosem pięścią i na
pokładzie wywiązała się bójka. Dopiero inni żołnierze ich rozdzielili55.
O świcie wszyscy uczestnicy akcji byli już w Izraelu. Kiedy Barak wrócił
do domu, jego żona Nawa jeszcze spała. Odstawił plecak i położył się obok
niej. Był tak zmęczony, że nie zawracał sobie głowy zdejmowaniem butów.
Kiedy się obudziła, zdziwiła się na widok męża śpiącego przy jej boku
z makijażem na twarzy i resztkami jaskrawoczerwonej szminki na ustach56.
Chaos, jaki zapanował rano w Bejrucie, sprawił, że nikt nie zwrócił uwagi
na szczupłą kobietę wchodzącą do urzędu pocztowego przy ulicy Madame
Curie. Jael napisała list do swojego oficera prowadzącego, w którym opisała
przerażenie wywołane tym, co widziała przez okno swojego mieszkania.

Drogi Emilu,
Wciąż nie mogę się otrząsnąć po ostatnich wydarzeniach. Nagle
 w środku nocy obudziły mnie wybuchy […]. Wpadłam w panikę –
Izraelczycy atakują! […] To było straszne […]. Rano wszystko
wydawało mi się po prostu złym snem. Ale nim nie było. Ci okropni
Izraelczycy naprawdę tu byli […]. Po raz pierwszy zrozumiałam, skąd
tyle nienawiści do tego kraju i do Żydów […]. To naprawdę jest ładna,
spokojna dzielnica mieszkalna z łagodnymi, bardzo miłymi ludźmi.

Jael napisała też „Emilowi”, że bardzo by chciała pojechać do niego na

wakacje, żeby się uspokoić. „Bardzo za Tobą tęsknię (bardziej, niż się
spodziewałam)” – wyznała, a pod spodem atramentem sympatycznym
dopisała: „To było świetne widowisko. Wyrazy uznania!”57.
Żeby uniknąć wzbudzania podejrzeń, Jael pozostała w Bejrucie jeszcze
przez tydzień, mimo coraz większego strachu, że zostanie zdekonspirowana
wskutek wzmożonych środków bezpieczeństwa wprowadzonych po
zamachach. „Kiedy samolot oderwał się od ziemi, próbowałam się rozluźnić.
Czułam ogromne napięcie związane z tym, że tak długo musiałam być kimś
innym, niż jestem. Moje prawdziwe «ja» coraz bardziej słabło i ginęłam
kawałek po kawałku. Kiedy wylądowaliśmy na Heathrow, ledwo wstałam
z fotela. Potrzebowałam kilku chwil na ochłonięcie, zanim wysiadłam
z samolotu”58.
W Izraelu operację „Wiosna Młodości” uznano za ogromny sukces.
Wszystkie cele akcji zostały osiągnięte. Zabito trzech przywódców OWP,
a oprócz nich około pięćdziesięciu innych, w większości członków
OWP. Salah Chalaf (Abu Ijad), głównodowodzący Czarnego Września,
ocalał tylko dlatego, że niedługo przed atakiem opuścił jedno z namierzonych
mieszkań59. Cztery budynki i warsztaty, w których wytwarzano broń, uległy
zniszczeniu. Przejęcie dużej liczby dokumentów z mieszkania Adwana
Palestyńczycy uznali za katastrofę. Dostarczyły one Szin Betowi szczegółów
dotyczących komórek OWP na terytoriach okupowanych i doprowadziły do
licznych aresztowań, skutecznie osłabiając działającą tam siatkę Fatahu60.
Sukces sprawił, że nikt w Izraelu nie zwracał uwagi na nieprofesjonalne
zachowanie dwóch kierowców z Mossadu, członków elitarnej jednostki
Kejsaria, na fakt, że przez jednego z nich nie udzielono pomocy medycznej
dwóm żołnierzom, którzy zmarli na skutek odniesionych ran, i że wszystko
mogło się skończyć katastrofą61.
Liban był w szoku. Rząd podał się do dymisji z powodu nieudolności służb
w obliczu „izraelskiej agresji”. Cały arabski świat zapałał oburzeniem,
a komentator czołowej egipskiej gazety „Al-Ahram” stwierdził, że celem
operacji było „wywołanie wśród Arabów wrażenia, że to Izrael rządzi tym
regionem”62. Operacja „Wiosna Młodości” utrwaliła mit, że Mossad może
uderzyć zawsze i wszędzie.
 11
„ZŁE ROZPOZNANIE CELU NIE JEST PORAŻKĄ. JEST
BŁĘDEM”

Spektakularny sukces operacji „Wiosna Młodości” nie oznaczał wstrzymania

zamachów Mossadu w Europie.
Mniej więcej w tym samym czasie Meiri i jeszcze jeden funkcjonariusz
czekali, aż Basil al-Kubaisi, profesor prawa na Uniwersytecie Amerykańskim
w Bejrucie i mało znaczący działacz Ludowego Frontu Wyzwolenia
Palestyny, skończy zabawiać się z paryską prostytutką i będą go mogli
zastrzelić. „Uznałem, że skoro każdy skazany na śmierć ma prawo do
ostatniego życzenia, pozwolę mu na ostatni numerek” – wspominał Meiri1.
Potem, zaledwie kilka godzin po powrocie uczestników operacji „Wiosna
Młodości” do Izraela, Harari, Meiri i pięciu innych funkcjonariuszy polecieli
do Aten, gdzie zabili Zaida Muchassiego, używając do tego ładunku
wybuchowego ukrytego w materacu jego hotelowego łóżka. Muchassi
właśnie został przedstawicielem Fatahu na Cyprze, gdzie zastąpił Husajna
Abd al-Chira, którego Mossad zabił 24 stycznia w Nikozji, również
umieściwszy bombę w materacu2.
10 czerwca nadeszła informacja, że Wadi Haddad wysłał do Rzymu dwóch
swoich ludzi, żeby zaatakowali siedzibę linii lotniczych El Al. Wiadomość tę
przekazał agent jednostki Comet działający w organizacji Haddada. Temu
nowemu i obiecującemu rekrutowi, którego w corocznym raporcie Amanu
określano jako „znakomitego informatora z dostępem do organizacji
Haddada” i który szpiegował za pieniądze, nadano kryptonim „Icawon” (po
hebrajsku „Smutek”)3. Grupa operacyjna pod dowództwem oficera Kidonu
o pseudonimie „Carlos” zaczęła śledzić dwóch mężczyzn, którzy jeździli po
Rzymie mercedesem na niemieckich tablicach.
W nocy z 16 na 17 czerwca grupa podłożyła pod autem ładunek
wybuchowy. Rano, kiedy jeden z Palestyńczyków wsiadł do wozu i ruszył,
pojechał za nim samochód Mossadu z Hararim za kierownicą i „Carlosem”
na siedzeniu pasażera. Ten drugi trzymał detonator wielkości pudełka na
buty. Żeby zdetonować bombę, należało podjechać blisko wozu
Palestyńczyków. Po kilku minutach kierowca obserwowanego auta zatrzymał
się, żeby mógł wsiąść drugi z mężczyzn, po czym znowu ruszył. „Carlos”
chciał już wcisnąć guzik, kiedy mercedes wjechał na Piazza Barberini, plac
z Fontanną Trytona, słynnym dziełem Giana Lorenza Berniniego.
Harari znał dobrze Rzym z czasów, kiedy tuż po drugiej wojnie światowej
pomagał przemycać imigrantów do Izraela. Na dodatek był koneserem sztuki.
– Nie! Zaczekaj! Pomnik… To Bernini! Nie wysadzaj ich! – krzyknął do
zdziwionego „Carlosa”, po czym zaczął mu wyjaśniać, jak ważne jest dla
niego to dzieło sztuki.
Kilka chwil później, kiedy samochód z Palestyńczykami oddalił się od
fontanny, guzik został naciśnięty4. Przednia część auta wybuchła, a dwaj
mężczyźni odnieśli bardzo poważne obrażenia (jeden z nich zmarł
w szpitalu). Policja znalazła w samochodzie narzędzie zbrodni i uznała
wybuch za „wypadek przy pracy”. Stwierdzono, że ofiary to terroryści,
którzy przewozili bombę, nie zachowując należytej ostrożności.
Agent „Smutek” informował również o działalności Mohameda Boudii,
szefa operacyjnego Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny w Europie5.
Boudia był barwną postacią: algierskim rewolucjonistą, biseksualnym
playboyem, poszukiwaczem przygód i przede wszystkim terrorystą
pracującym zarówno dla Haddadu, jak i Czarnego Września. Prowadził
w Paryżu niewielki teatr, Théâtre de l’Ouest, który służył jako przykrywka
dla jego planów ataków na Izraelczyków i w ogóle Żydów.
Dzięki raportom Icawona Szin Betowi udało się udaremnić niektóre z tych
działań. Jedna z planowanych operacji polegała na równoczesnym
zdetonowaniu potężnych ładunków wybuchowych w siedmiu największych
hotelach w Tel Awiwie w seder – pierwszy wieczór święta Pesach
w 1971 roku.
W czerwcu 1973 roku agent „Smutek” poinformował, że Boudia
przygotowuje kolejny duży atak6. Zespół trzydziestu funkcjonariuszy Kidonu
i Keszetu jeździł za nim po całym Paryżu, aż wreszcie pojawiła się szansa,
kiedy zaparkował samochód na Rue des Fossés-Saint-Bernard w Dzielnicy
Łacińskiej. Gdy wrócił i włączył silnik, wybuchła bomba umieszczona pod
siedzeniem. Boudia zginął na miejscu.
 Sukces jednostki Kidon wywołał euforię w całej organizacji7. „Wydawało
się, że nie ma takiej rzeczy, z którą Mossad by sobie nie poradził –
powiedział mi były członek Kejsarii – i takiej, która byłaby poza naszym
zasięgiem”8.
Kwestia uporania się z Czarnym Wrześniem pozostawała jednak otwarta.
Dziewięć miesięcy po straszliwej masakrze w Monachium – ataku, który
przyniósł wzrost liczby selektywnych eliminacji – jego czołowi
przedstawiciele pozostawali na wolności. Mossad zabił wielu, ale nie tych
jedenastu, na których zależało mu najbardziej. Wśród nich znajdowało się
trzech uczestników masakry, którzy przeżyli i poszli do więzienia, jednak
zostali uwolnieni po tym, jak Czarny Wrzesień porwał samolot Lufthansy
i zmusił Niemców do ich wypuszczenia. Pozostała ósemka została oznaczona
przez Mossad jako osoby do rozpracowania operacyjnego lub likwidacji.
Na samym szczycie listy znajdował się dowódca operacji Czarnego
Września Ali Hasan Salama.
Jego ojciec, Hasan Salama, był jednym z dwóch dowódców sił
palestyńskich w wojnie domowej w Mandacie Palestyny, która wybuchła po
decyzji ONZ o ustanowieniu państwa Izrael. Hagana wielokrotnie próbowała
go zabić, aż wreszcie zginął w walce podczas pierwszej wojny izraelsko-
arabskiej.
Jego syn nosił ciężkie brzemię. „Chciałem być sobą […], [ale] wciąż
towarzyszyła mi świadomość tego, że jestem synem Hasana Salamy.
Musiałem temu sprostać, chociaż nikt mi nie powiedział, jak syn Hasana
Salamy powinien żyć – stwierdził Ali Hasan Salama w jednym z dwóch
wywiadów, jakich kiedykolwiek udzielił. – Już w dzieciństwie przesiąkłem
polityką. Żyłem kwestią palestyńską w czasie, gdy ta kwestia zmieniła się
w błędne koło. Ludzie pozbawieni byli przywództwa, rozproszeni i to
rozproszenie stało się też moim udziałem. Matka widziała we mnie drugiego
Hasana”.
W połowie lat sześćdziesiątych presja rodziny Alego i samego Jasira
Arafata była tak duża, że Ali poddał się i odwiedził punkt rekrutacyjny
Fatahu. „Bardzo związałem się z organizacją – wspominał. – Wreszcie
znalazłem to, czego szukałem”9.
„Niezwykle szybko stał się ulubieńcem Arafata” – twierdził Harari.
W 1968 roku Arafat wysłał Alego do Egiptu na szkolenie z gromadzenia
informacji wywiadowczych i przeprowadzania operacji z wykorzystaniem
materiałów wybuchowych. Został prawą ręką Abu Ijada, który przydzielił mu
nadzorowanie zamachów na Arabów kolaborujących z Izraelczykami.
Salama był młody, charyzmatyczny, zamożny i przystojny. Jego
upodobanie do światowego życia współgrało z członkostwem w Rasdzie,
tajnym wywiadzie Fatahu. Łączył miłość do kobiet i przyjęć z działalnością
terrorystyczną w sposób, który „wywoływał konsternację w Fatahu” – jak to
określono w raporcie izraelskiego wywiadu wojskowego na jego temat10.
Kierownictwo Mossadu uważało, że Salama był zamieszany w wiele
ataków terrorystycznych przeciwko Jordanii i Izraelowi, w tym w porwanie
samolotu linii lotniczych Sabena. Dokumenty znalezione w mieszkaniu al-
Nadjjara w Bejrucie wskazywały między innymi na jego współpracę
z europejskimi organizacjami terrorystycznymi. Wynikało z nich również, że
zaprosił Andreasa Baadera, współzałożyciela niemieckiej Frakcji Czerwonej
Armii, do palestyńskiego obozu szkoleniowego w Libanie. „Pokazaliśmy te
dokumenty Niemcom – powiedział Szimszon Issaki, szef jednostki
kontrterrorystycznej Mossadu – żeby uświadomić im, że palestyński terror to
również ich problem”11.
Zdaniem Mossadu Salama brał udział w planowaniu i przeprowadzeniu
zamachu w Monachium, a nawet przebywał niedaleko wioski olimpijskiej,
kiedy terroryści wdarli się do domu przy Connollystrasse 31. Jednak
Mohammad Oudeh (Abu Daoud) zaprzeczał temu i utrzymywał, że to on,
Oudeh, zaplanował operację i nią dowodził. Wątpliwości co do roli, jaką
odgrywał Salama, wyrażają również autorzy dwóch książek poświęconych tej
tematyce: Kai Bird w The Good Spy i Aaron Klein w Striking Back12.
Mimo to aż do dziś Issaki uważa inaczej: „Fakt, że Abu Daoud wiele lat po
tym wydarzeniu, kiedy Salama już nie żył, chciał przypisać sobie wszystkie
zasługi, niczego nie zmienia. Alego Salamy nie było w Monachium w czasie
zamachu, ale jak najbardziej w nim uczestniczył, planując, rekrutując
uczestników i pośrednio dokonując tej szokującej zbrodni13.
Tak czy owak, Salama znalazł się na celowniku. „Ali Hasan Salama był
naszym celem numer jeden – potwierdził Harari. – Polowaliśmy na niego
bardzo długo”14. Mossad dysponował jednak tylko jedną w miarę świeżą
fotografią Salamy, której używał bez powodzenia, usiłując go namierzyć.
Informacje na jego temat zaprowadziły funkcjonariuszy jednostki Kidon do
Hamburga, Berlina, Rzymu, Paryża, Sztokholmu i do innych miast
europejskich. Za każdym razem wydawało się im, że minęli się
z poszukiwanym o sekundy.
Przełom nadszedł w połowie lipca 1973 roku, kiedy Algierczyk Kemal
Benamene, który pracował dla Fatahu i miał związki z Czarnym Wrześniem,
wyszedł ze swojego mieszkania w Genewie i pojechał na lotnisko, by
polecieć do Kopenhagi. Izraelczycy mieli powody podejrzewać, że planuje
atak wraz z Salamą, i cały czas go śledzili. Zakładali, że jeśli będą się
trzymać blisko Benemenego, natrafią w końcu na Salamę i go zabiją.
Członkowie Kejsarii śledzący Benamenego zauważyli, że nie wyszedł
z lotniska w Kopenhadze, ale udał się do strefy dla pasażerów
przesiadających się i poleciał do Oslo. Tam złapał pociąg do Lillehammer.
Funkcjonariusze Mossadu cały czas go śledzili. Harari i Romi doszli do
wniosku, że zamierza spotkać się z ich celem w sennym norweskim
miasteczku15.
Harari ściągnął pracowników z dwóch grup operacyjnych Kidonu
uczestniczących w misjach w innych miastach Europy i szybko stworzył
nowy oddział. Dwunastoosobowa grupa kierowana była przez Nehemię
Meiriego i składała się z wyszkolonych skrytobójców i innych oficerów
operacyjnych oraz z pracowników Kejsarii znających norweski. Wśród nich
znalazła się Sylvia Rafael, która podróżowała po świecie arabskim, udając
nastawioną antyizraelsko kanadyjską fotoreporterkę Patricię Roxburgh,
i zbierała cenne informacje o armiach tego regionu.
Inni członkowie grupy to między innymi: Awraham Gehmer, swego czasu
szkolący Rafael, Dan Arbel, duńsko-izraelski biznesmen, który od czasu do
czasu brał udział w operacjach Mossadu w krajach arabskich, pomagając
w sprawach logistycznych, wypożyczając samochody i wynajmując
mieszkania, oraz Marianne Gladnikoff, imigrantka ze Szwecji i była
pracownica Szin Betu, która, co prawda, dopiero niedawno dołączyła do
Mossadu, ale za to władała biegle językami skandynawskimi.

Na temat tego, co się następnie wydarzyło, toczą się spory. Według jednej
wersji, prawdopodobnie najbliższej prawdy, śledzący Benamenego zgubili go
w Lillehammer16. Wobec tego zastosowali „metodę przeczesywania”, którą
w latach pięćdziesiątych pomagał opracować Meiri, kiedy szukał agentów
KGB w Izraelu. Umożliwiała ona ekipie penetrowanie dużych terenów
miejskich i szybkie odnajdywanie celów. Po trwających cały dzień
poszukiwaniach skoncentrowali się na mężczyźnie siedzącym z grupką
Arabów w kawiarni w centrum miasta. Ich zdaniem łudząco przypominał
Salamę z fotografii, którą dysponowali. Jak powiedział później generał
Aharon Jariw, były szef Amanu, który wówczas doradzał w sprawach
kontrterroryzmu premier Goldzie Meir: „wyglądał jak jego brat bliźniak”17.
Według innej wersji mężczyzna zidentyfikowany jako Salama nie tyle
siedział w kawiarni z jakimiś nieznanymi Arabami, ile uczestniczył
w spotkaniu ze znanymi działaczami Fatahu. Izraelczycy mieli więc oprócz
wspomnianej fotografii jeszcze jeden dowód na to, że znaleźli
poszukiwanego: kontaktował się ze znanymi terrorystami.
Tak czy owak, Harari przekazał meldunek o tym, że Salama został
rozpoznany, do siedziby Mossadu przy Bulwarze Króla Saula w Tel Awiwie.
Powiedziano mu jednak, że nie może rozmawiać z dyrektorem Cwim
Zamirem, ponieważ postanowił on udać się osobiście do Lillehammer, żeby
być na miejscu, kiedy nastąpi zamach. Harari nakazał więc swojemu
zespołowi kontynuować inwigilację.
Wkrótce potem przekonali się, że mężczyzna, którego mieli za Salamę,
prowadził w Lillehammer zadziwiająco spokojne życie. Miał norweską
dziewczynę będącą w zaawansowanej ciąży. Chodził do kina i na pływalnię.
Nie wykazywał ostrożności ani nerwowości, które powinien ujawniać
człowiek świadomy, że szuka go Mossad. Marianne Gladnikoff kupiła
kostium kąpielowy i poszła na pływalnię, żeby go obserwować. To, co
zobaczyła, wywołało w niej wątpliwości, czy ten człowiek naprawdę jest
najpilniej poszukiwanym palestyńskim terrorystą.
Nie ona jedna miała wątpliwości18. Funkcjonariusze podzielili się nimi
z Hararim, a ten porozmawiał z Zamirem, który przebywał już w Oslo
i wkrótce miał wyruszyć do Lillehammer, jednak ostatecznie je zlekceważyli.
„Powiedzieliśmy im, że, naszym zdaniem, to nie jest on – wspominał oficer
o kryptonimie «Saul». – Ale Mike i Cwika [Zamir] odparli, że to bez
znaczenia. Powiedzieli: «Nawet jeśli to nie jest Salama, ten Arab utrzymuje
kontakty z terrorystami. Czyli nawet jeżeli nie zabijemy Salamy,
w najgorszym razie zlikwidujemy jakiegoś pomniejszego terrorystę»”.
Harari miał odmienne zdanie na ten temat: „Siedmiu funkcjonariuszy
dokonało pozytywnej identyfikacji mężczyzny, porównując go z osobą ze
zdjęcia. Tylko mniejszość miała wątpliwości. Kiedy dochodzi do podjęcia
decyzji, skłaniasz się ku opinii większości. Najłatwiej powiedzieć: «Nie
naciskaj na spust», ale w takim wypadku kończy się na tym, że w ogóle nic
się nie robi”19.
Cel dalej był śledzony. Podczas rozmowy telefonicznej w sobotę 21 lipca
Zamir, któremu nie udało się złapać pociągu do Lillehammer, rozkazał
Harariemu rozpocząć akcję. Tego wieczoru cel i jego dziewczyna wyszli
z mieszkania i pojechali autobusem do kina. Członkowie jednostki Kidon
podążali za nimi w samochodach i na piechotę, ani na chwilę nie tracąc ich
z oczu. Około wpół do jedenastej w nocy para wyszła z kina i wsiadła do
autobusu do domu. Kiedy z niego wysiedli, w pobliżu zatrzymało się szare
volvo. Wyskoczyli z niego „Saul” oraz Y., jeszcze jeden oficer operacyjny.
Wyciągnęli pistolety Beretta z tłumikami, oddali do mężczyzny osiem
strzałów, po czym pobiegli z powrotem do samochodu i odjechali. Zostawili
za sobą kobietę, która klęczała przy mężczyźnie, krzycząc i tuląc do siebie
jego zakrwawioną głowę.
Egzekutorzy pojechali na ustalone miejsce spotkania, gdzie czekali już na
nich inni członkowie grupy i Mike Harari. „Saul” zameldował, że misja
zakończyła się sukcesem, ale dodał, że widzieli, jak jakaś kobieta, świadek
zabójstwa, spisuje ich numery rejestracyjne.
Harari nakazał specowi od logistyki Arbelowi zaparkować samochód
w bocznej uliczce i wrzucić kluczyki do studzienki kanalizacyjnej. Potem
Arbel i Gladnikoff mieli złapać pociąg do Oslo, stamtąd polecieć do
Londynu, a następnie do Izraela. Inni członkowie grupy natomiast mieli
odczekać kilka godzin w wynajętych mieszkaniach, po czym również uciec.
Tymczasem Harari i dwaj skrytobójcy pojechali samochodem do Oslo, gdzie
wsiedli na prom do Kopenhagi20.
„Saul” i Y. opuścili Danię różnymi samolotami. Harari z kolei poleciał do
Amsterdamu, pewny siebie i upojony sukcesem. Likwidacja Salama była
ostatnim etapem drogi prowadzącej do fotela dyrektora Mossadu po
zakończeniu kadencji Zamira21. Dopiero w Amsterdamie, oglądając
telewizyjne wiadomości, zrozumiał, że doszło do katastrofy.

Człowiek, którego Izraelczycy zabili w Lillehammer, nie był Alim Hasanem

Salamą, lecz Ahmedem Bouchikim, Marokańczykiem pracującym jako
kelner i sprzątacz na pływalni22. Jego żona Torill była w siódmym miesiącu
ciąży. Oto, jak opisała wydarzenia, w których uczestniczyła:

Nagle mój mąż upadł. Nie wiedziałam, co się stało, dopóki nie
 zobaczyłam dwóch mężczyzn. Stali jakieś trzy, cztery metry od nas, po
obu stronach samochodu. Jeden po stronie kierowcy, drugi – pasażera.
Strzelali z pistoletów. Upadłam na ziemię. Byłam pewna, że mnie też
zabiją i wkrótce będę już martwa. Jednak po chwili usłyszałam trzask
drzwi auta. Odjechali. Mój mąż nie krzyczał. […] Wstałam i pobiegłam
najszybciej, jak mogłam, do najbliższego domu. Poprosiłam o wezwanie
karetki i policji. Kiedy wróciłam do męża, otaczali go już ludzie
próbujący mu pomóc. Przyjechała karetka i pojechałam z mężem do
szpitala. Tam powiedzieli mi, że nie żyje23.

Szef Mossadu Zamir próbował zlekceważyć rozmiary katastrofy. „Żaden

z nas nie ma daru podejmowania jedynie słusznych decyzji. Złe rozpoznanie
celu nie jest porażką. Jest błędem”. Częścią winy obarczył ofiarę:
„Zachowywał się w sposób, który naszym ludziom wydawał się podejrzany.
Kręcił się po całym mieście, nie wiadomo, w jakim celu. Być może
rozprowadzał narkotyki”24.
Meiri nie uczestniczył w akcji, ponieważ dzień wcześniej zerwał wiązadła
i Harari odesłał go do Izraela. Z jego wersji wydarzeń wynika, że Bouchiki
spotkał się ze znanym bojownikiem Fatahu Kemalem Benamenem. Upierał
się, że z tego powodu operację uznać należy za sukces. „Wkurza mnie, że
uważa się ją za porażkę – stwierdził. – Co za różnica, czy zabiliśmy mordercę
numer jeden, czy numer dwa?”.
Problem w tym, że Bouchiki w ogóle nie był mordercą. W rzeczywistości
nie miał żadnych związków z terroryzmem, a akcja w Lillehammer zmieniła
się w zamordowanie niewinnego pracownika pływalni.
Poważne problemy jednostki Kidon dopiero miały się rozpocząć25. Jak
wspominał „Saul”, przed atakiem Dan Arbel kupił kran i i kilka innych
rzeczy do domu, który budował w Izraelu, po czym włożył je do bagażnika
szarego volvo – tego samego, które później Harari kazał mu porzucić,
ponieważ kobieta świadek zabójstwa spisała jego numery rejestracyjne. Tyle
że Arbelowi nie chciało się dźwigać ciężkich zakupów, więc nie wyjął ich
z auta i pojechał nim z Gladnikoff na lotnisko w Oslo.
W wypożyczalni samochodów na lotnisku czekali już na nich policjanci26.
Arbel szybko zaczął sypać podczas przesłuchania z powodu swojej
klaustrofobii. „Dopiero po operacji – wspominał «Saul» – dowiedzieliśmy się
z akt Arbela o jego strachu przed zamkniętymi pomieszczeniami i o tym, jak
bardzo się bał złapania i przesłuchiwań. To było niesłychanie
nieprofesjonalne ze strony Kejsarii. Facet pisze szczery raport i nikt go nie
czyta. Gdyby go przeczytali, zostałby natychmiast zwolniony z pracy
operacyjnej”27.
Arbel powiedział policji, gdzie znaleźć Awrahama Gehmera i Sylvię
Rafael, a przeszukanie w ich kryjówce doprowadziło do schwytania jeszcze
dwóch innych funkcjonariuszy. Norwegowie zrozumieli, że mają do
czynienia z operacją selektywnej eliminacji, za którą stoi Mossad. Znalezione
u zatrzymanych dokumenty (które mieli zniszczyć po przeczytaniu)
ujawniały kryjówki, współpracowników, kanały łączności i metody
operacyjne w całej Europie. Materiały te pomogły również włoskim
i francuskim służbom poprowadzić śledztwa w sprawach operacji
selektywnej eliminacji przeprowadzonych w ich krajach28.
Sześcioro zatrzymanych postawiono przed sądem, a sprawa trafiła na
czołówki gazet i wywołała niemałe zamieszanie w Izraelu. Szczególnie
zawstydzający był fakt, że Arbel wydał wszystko, nawet numer telefonu do
siedziby Mossadu w Tel Awiwie. Izraelczycy nie wzięli na siebie
odpowiedzialności za śmierć Bouchikiego, ale zapewnili obronę i inną
pomoc aresztowanym29. Sąd uznał, że to Mossad stoi za zabójstwem.
Pięcioro z sześciorga funkcjonariuszy uznano za winnych i skazano na kary
więzienia od roku do pięciu i pół roku, jednak na mocy porozumienia między
rządami Izraela i Norwegii wszyscy wyszli na wolność po odbyciu krótkiej
kary30. W ojczyźnie witano ich jak bohaterów.
Harari i Zamir kontynuowali działalność, jednak to właśnie ta porażka
prawdopodobnie kosztowała Harariego stanowisko szefa Mossadu. „Akcja
w Lillehamer była klęską od początku do końca, od osób śledzących cel do
wykonawców i od Mossadu do państwa Izrael – powiedział w rozmowie ze
mną weteran Kejsarii Moti Kfir. – Jakimś cudem ci, którzy tak naprawdę
odpowiadali za to, co się stało, wyszli z tego bez szwanku”31.
Ten cud zawdzięczano Goldzie Meir, największej zwolenniczce Mossadu.
Harari twierdził, że on i Zamir wzięli na siebie odpowiedzialność za fiasko
misji. „Zaproponowaliśmy naszą natychmiastową rezygnację. Golda jednak
nie chciała o tym słyszeć. Powiedziała, że mamy ważne rzeczy do zrobienia,
że nas potrzebuje i musimy zostać”. Kilka tygodni później, kiedy Harari
usiłował wydostać swoich ludzi z więzienia, pani premier zaprosiła go do
swojego skromnego mieszkania na północy Tel Awiwu i, jak twierdził,
„zaparzyła mi herbatę w kuchni i próbowała dodać otuchy”32.
Mimo to katastrofa w Lillehammer sprawiła, że Kejsaria zaczęła działać
rozważniej. 4 września Harari dowodził szeroko zakrojoną akcją Kejsarii
i Keszetu w Rzymie, polegającą na wytropieniu oddziału Czarnego Września
kierowanego przez Amina al-Hindiego, kolejną osobę z listy jedenastu, które
Izraelczycy chcieli zlikwidować z powodu ich roli w masakrze
w Monachium. Oddział wspierał libijski dyktator Muammar Kaddafi, który
zaopatrzył go w sześć ręcznych przeciwlotniczych pocisków rakietowych
Strzała-2. Miały one posłużyć do zestrzelenia samolotu linii El Al zaraz po
starcie z lotniska Fiumicino33. Harari i członkowie jego ekipy śledzili oddział
podczas przewożenia pocisków do mieszkania w rzymskiej dzielnicy Ostia,
która, jak to ujął Harari, „leżała rzut kamieniem od pasa startowego”34.
Zamachowcy zamierzali wystrzelić pociski z dachu budynku.
Harari i Zamir usiedli na ławce na pobliskim placu zabaw i w otoczeniu
dzieci i ich matek zaczęli spierać się z Meirim, który błagał:
– Pozwólcie mi tam wkroczyć. W minutę zrobię z nimi porządek i przejmę
pociski.
Jednak po blamażu w Lillehammer Zamir przejawiał daleko idącą
ostrożność.
– Nehemia, nie tym razem – odparł, przekrzykując go. – Powiadomimy
o nich włoski wywiad. Niech to on się nimi zajmie.
– I co to da? – zapytał Meiri. – Arabowie porwą włoski samolot albo
zagrożą im w inny sposób i Włosi wypuszczą tych ludzi.
– Gdyby samolot El Al był już teraz w niebezpieczeństwie,
wysadzilibyśmy nie tylko to mieszkanie, lecz także cały budynek. Tyle że do
planowanego ataku zostało dużo czasu – odparł Harari. – Poza tym, kiedy
robiliśmy zamach na Hamszariego, wiedzieliśmy, że bomba wysadzi tylko
lampę, biurko i jego głowę. A tutaj? Jak mam ci pozwolić na strzelaninę
w sześciopiętrowym bloku, skoro nie wiem, kim są sąsiedzi i kto jeszcze
może ucierpieć? A co, jeśli się okaże, że po drugiej stronie korytarza mieszka
premier Włoch? Albo jego babcia?
Meiri nie dał się przekonać. Jego wściekłość wzrosła, kiedy Zamir kazał
mu wskazać włoskiej policji mieszkanie z terrorystami, ponieważ najlepiej
z nich mówił po włosku.
– Jeśli mnie zobaczą, będę spalony i już nie będę mógł wziąć udziału
w żadnej operacji – narzekał.
 Harari próbował go uspokoić.
– Nie przejmuj się, Nehemia. W Izraelu jest kilku świetnych chirurgów
plastycznych. Zapewnimy ci nową twarz, nawet lepszą od tej, którą masz.
Pokaż im, gdzie jest to mieszkanie35.
Włosi aresztowali wszystkich członków oddziału al-Hindiego, ale zgodnie
z przewidywaniami Meiriego trzy miesiące później wypuścili ich na wolność,
na skutek nalegań Kaddafiego36.
Jednostka Kidon została rozwiązana z powodu afery w Lillehammer.
Podczas dochodzenia norweska policja znalazła fałszywy włoski paszport
używany przez Meiriego i liczba jego podróży zagranicznych drastycznie
spadła. Niedługo później odszedł z Mossadu.
 12
PYCHA

Pomimo katastrofy w Lillehammer w służbach wciąż panowała atmosfera

euforii wywołana operacją „Wiosna Młodości”. Ta nowo odkryta pewność
siebie nie ograniczała się tylko do szefów Mossadu, ale ogarnęła wszystkich
przywódców Izraela1.
Dwa dni po operacji minister obrony Mosze Dajan odbył wycieczkę do
Masady2. To właśnie w tej górskiej twierdzy żydowscy zeloci walczący
z imperium rzymskim zabili siebie i swoje rodziny, żeby tylko nie dostać się
do niewoli. Tak powstał główny mit bohaterski narodu izraelskiego.
„Powinniśmy ustanowić nowe granice Izraela, szersze, nie takie jak
w 1948 roku – oświadczył Dajan. – […] Obecnie mamy ku temu warunki,
jakimi nasz naród w przeszłości nigdy nie dysponował”. Szef sztabu Elazar
w liście do Zamira pysznił się, że po operacji „Wiosna Młodości” „prestiż Sił
Obronnych Izraela wzrósł niepomiernie, podobnie jak i ich chwała”. A Golda
Meir 15 kwietnia 1973 napisała: „Zapewne nastanie dzień, gdy w Izraelu
będzie się opowiadać historie o bohaterstwie i zaradności, poświęceniu
i oddaniu tych wojowników, a przyszłe pokolenia będą ich naśladować
z podziwem i dumą, widząc w ich czynach kolejny rozdział opowieści
o heroizmie naszego narodu”3.
Pewność siebie z łatwością przeszła w butę, a na dodatek kłopoty nie
ograniczały się do Kejsarii i katastrofy w Lillehammer. Czterdzieści lat po
akcji Ehud Barak, dowódca grupy operacyjnej w Bejrucie i późniejszy szef
sztabu, premier i minister obrony, zasugerował, że ta pycha miała fatalny
wpływ na cały naród:

Kiedy patrzę na to z perspektywy czasu, wydaje mi się, że po naszym

powrocie z Bejrutu przywódcy państwa Izrael wyciągnęli niewłaściwe
wnioski z naszego sukcesu. Zrodził on pewność siebie, która nie miała
podstaw. Nie można rozciągać zaplanowanego z najwyższą precyzją
 ataku komandosów na umiejętności całej armii, zupełnie jakby całe Siły
Obronne Izraela były równie wszechmocne jak my.
Wszyscy oni – premier, minister obrony i cała reszta – postrzegali to
tak, że Sajeretowi czy w ogóle Mossadowi można wydać rozkaz, a my
w ciągu kilku tygodni go wykonamy. I to wykonamy go dobrze. To
napełniło ich przekonaniem, że podobne zdolności ma całe wojsko. Tyle
że nasze sukcesy, zarówno te podczas wojny sześciodniowej, jak
i w dalszych operacjach, opierały się na dokładnym planowaniu
i maksymalnym wykorzystaniu elementu zaskoczenia. To my wszystko
zapoczątkowywaliśmy. Ustalaliśmy dokładny terminarz i cel.
Z poczuciem pewności siebie przyszło również samozadowolenie.
Nie braliśmy pod uwagę, że wróg też może nas zaskoczyć i że
zniszczenia, jakich dokona, mogą być równie dotkliwe4.

Niezachwiana wiara w to, że trzy filary organów bezpieczeństwa państwa:

Siły Obronne Izraela, Szin Bet i Mossad ustrzegą Izrael przed każdym
niebezpieczeństwem, doprowadziły przywódców państwa do przekonania, że
nie ma potrzeby dążyć do osiągnięcia porozumienia z Arabami drogą
dyplomatyczną. Inne państwa niekoniecznie się z tym zgadzały.
W 1972 roku amerykański doradca do spraw bezpieczeństwa narodowego
Henry Kissinger podjął się tajnej misji, która miała przynieść porozumienie
pokojowe albo przynajmniej pakt o nieagresji między Izraelem a Egiptem5.
Zdawał sobie sprawę z tego, że dopóki Izrael będzie okupował tereny zajęte
w 1967 roku, Egipt zrobi wszystko, by je odzyskać, i kolejna pożoga na
Bliskim Wschodzie jest tylko kwestią czasu.
I tak 25 i 26 lutego 1973 roku w lokalu konspiracyjnym w należącym do
CIA domu w Armonk w stanie Nowy Jork doszło do spotkania Kissingera
z wysłannikiem Egiptu. Emisariusz zadeklarował, że Egipt jest gotów
podpisać z Izraelem traktat pokojowy, którego warunki (Izraelczycy uznają
zwierzchnictwo Egipcjan nad półwyspem Synaj, ale utrzymają tam swoje
wojska, a wycofają je później w zamian za wznowienie stosunków
dyplomatycznych między oboma krajami) były niesamowicie korzystne dla
Izraela. Równocześnie prezydent Egiptu Anwar Sadat ostrzegał, że jeśli jego
propozycja nie zostanie zaakceptowana do września, rozpocznie wojnę.
Meir odmówiła.
– Odpuszczamy – powiedziała Kissingerowi.
 Poparł ją Dajan.
– Wolę Szarm el-Szejk bez pokoju – oświadczył – niż pokój bez Szarm el-
Szejk6.
Do tego czasu Egipt i Syria były już pochłonięte gorączkowymi
przygotowaniami do wojny: piechota ćwiczyła ruchy wojsk, siły
powietrzne – współpracę z zaawansowanym systemem obrony
przeciwrakietowej, który zapewnili Rosjanie, komandosi uczyli się
posługiwać przeciwpancernymi pociskami kierowanymi, a oprócz tego
wszyscy szykowali się do pokonania Kanału Sueskiego. Były to oczywiste
przygotowania do wojny, ale pozbawieni wiarygodnych materiałów
wywiadowczych Izraelczycy zlekceważyli te wszystkie sygnały.
Dawid „Dado” Elazar, szef sztabu Sił Obronnych Izraela, był przekonany,
że Mossad i Aman powiadomią go o wybuchu konfliktu zbrojnego co
najmniej czterdzieści osiem godzin przed faktem, co da mu czas na
powołanie rezerwistów7. Tak czy owak, on i jego ludzie nie martwili się
zbytnio, pewni, że Arabowie za bardzo się ich boją, żeby wszczynać wojnę.
A nawet jeśli to zrobią, Izrael na pewno w krótkim czasie „połamie im
wszystkie kości”.
Cóż, byli w błędzie.
6 października o godzinie czternastej wojska Egiptu i Syrii przypuściły
zmasowany atak na Izrael8. Zaskoczenie było pełne – do ataku doszło w Jom
Kippur, Dzień Pojednania, kiedy Izraelczycy, nawet ci niereligijni, poszczą
i idą do synagogi lub pozostają w domu, więc żołnierzy na linii frontu było
niewielu. Egipcjanie skierowali do walki dwa tysiące czołgów, dwa tysiące
dziewięćset transporterów opancerzonych, dwa tysiące czterysta sztuk broni
artyleryjskiej, dużo broni przeciwpancernej i przeciwlotniczej i setki tysięcy
żołnierzy piechoty oraz komandosów. Większość z nich pokonała Kanał
Sueski. Na Wzgórzach Golan Syryjczycy najechali izraelskie terytorium
w sile sześćdziesięciu tysięcy żołnierzy, tysiąc czterystu czołgów i ośmiuset
dział. A do tego dochodziły siły powietrzne i marynarka wojenna.
Izraelczycy wystawili przeciwko nim zaledwie kilkuset żołnierzy, głównie
rezerwistów, którzy zostali na linii frontu, aby żołnierze służby czynnej mogli
pojechać do domu na święta.
W pierwszych dniach arabskie wojska odnosiły znaczące zwycięstwa nad
Izraelczykami, którzy nie dość, że dali się zaskoczyć, to jeszcze błędnie
odczytali taktykę wroga. Egipcjanie zdobyli przyczółek po synajskiej stronie
Kanału Sueskiego, a Syryjczycy zapuścili się w głąb Wzgórz Golan
i zagrozili, że ruszą do Doliny Jordanu i Galilei.
Jednak dzięki ogromnemu wysiłkowi i poświęceniu Izraelczykom udało
się powstrzymać inwazję i po dziewiętnastu dniach kontrataku odwrócić losy
wojny. Armia egipska została odcięta od zaopatrzenia na wschodnim brzegu
Kanału Sueskiego. Oddziały izraelskie pokonały Kanał Sueski i po otoczeniu
wrogich sił na jego zachodnim brzegu ruszyły w kierunku Kairu, przystając
około stu kilometrów od stolicy Egiptu. Z kolei Syryjczyków izraelskie
wojska wyparły ze Wzgórz Golan i posuwały się naprzód, aż dotarły tak
blisko Damaszku, że znalazł się on w zasięgu broni artyleryjskiej.
Niemniej zwycięstwo zostało ciężko okupione. Podczas wojny Jom
Kippur, wojny, której można było uniknąć dzięki negocjacjom albo
przynajmniej odpowiedniemu przygotowaniu wywiadowczemu, zginęło
ponad dwa tysiące trzystu izraelskich żołnierzy.
Izrael zalała fala protestów, która doprowadziła do utworzenia komisji
śledczej i rezygnacji szefa sztabu Elazara i szefa Amanu Zeiry, a także wielu
innych oficerów wyższego szczebla. Wojna, przynajmniej na jakiś czas,
obróciła wniwecz przekonanie o przewadze militarnej i wywiadowczej
Izraelczyków, a wraz z tym zagroziła ich poczuciu bezpieczeństwa. Chociaż
członkowie komisji śledczej nie oskarżyli wprost Meir czy Dajana, na skutek
presji społecznej pani premier 11 kwietnia 1974 roku złożyła rezygnację.

Miesiąc później, 13 maja 1974 roku, około 4.30 trzej członkowie

Demokratycznego Frontu Wyzwolenia Palestyny (DFWP), frakcji OWP,
która powstała na skutek rozłamu w Ludowym Froncie Wyzwolenia
Palestyny, przedostali się z Libanu do Izraela9. Przed zmierzchem ukryli się
w jaskini. Izraelscy pogranicznicy odkryli ich ślady, ale nie udało im się
znaleźć intruzów. Pod osłoną nocy trójka bojowników ruszyła w kierunku
Ma’alotu, miasta położonego około dziesięciu kilometrów od granicy,
zamieszkiwanego głównie przez nowych imigrantów. Po drodze zasadzili się
na samochód przewożący kobiety wracające z pracy. Jedną zabili, inną
zranili. Żołnierze wezwani na miejsce zdarzenia nie zdołali ich schwytać.
Dzień później, o wpół do czwartej rano, dotarli do domu na skraju miasta.
Dwóch z nich urodziło się w Hajfie i znało hebrajski. Powiedzieli
mieszkańcom, że są policjantami szukającymi terrorystów. Kiedy ci
otworzyli, wtargnęli do środka i zabili Josefa i Fortunę Cohenów oraz ich
czteroletniego synka Moszego, a także ranili ich córkę Bibi. Nie zauważyli
jedynie szesnastomiesięcznego, głuchoniemego Icchaka. Po wyjściu z domu
Palestyńczycy wpadli na Jaakowa Kadosza, pracownika urzędu gminy,
którego zapytali, jak dojść do szkoły. Kiedy udzielił im informacji, postrzelili
go.
Następnie włamali się do szkoły Netiw Meir, aby poczekać tam na dzieci,
które przyjdą rano. Nie spodziewali się, że zastaną w niej grupę
osiemdziesięciu pięciu nastolatków, w wieku od piętnastu do siedemnastu lat,
oraz dziesięciu dorosłych, którzy tam spali. Byli to uczniowie szkoły
religijnej z Safedu z wychowawcami. Przebywali w tym regionie na
wycieczce. Kiedy pod szkołę zajechali policjanci, terroryści wykrzyczeli, że
jeśli do godziny osiemnastej nie zostanie uwolnionych dwudziestu ich
towarzyszy przebywających w izraelskich więzieniach, zabiją wszystkich
zakładników.
Zwykle nieustępliwa w takich wypadkach Golda Meir, która do czasu
objęcia obowiązków przez nowego premiera wciąż jeszcze stała na czele
rządu, przygotowywała się do spełnienia żądań terrorystów10. Po szoku
wywołanym przez wojnę Jom Kippur, wnioskach komisji śledczej
i demonstracjach przeciwko niej nie chciała zostać zapamiętana jako osoba,
która naraziła na szwank życie dzieci. Członkowie rady ministrów zgodzili
się z nią, zaprotestował jedynie minister obrony Dajan, który również miał
niedługo odejść ze stanowiska. Wojna Jom Kippur wpłynęła na niego inaczej
niż na pozostałych ministrów: po tym, jak tysiące demonstrantów w Tel
Awiwie domagało się jego ustąpienia, Dajan uznał, że jego kariera polityczna
znalazła się na krawędzi upokarzającego końca, i chciał dowieść
zaangażowania i siły.
– Jedyny sposób na terrorystów to nie ulegać ich żądaniom i nie pozwolić
im ujść z życiem. Musimy ich zabić – przekonywał Goldę Meir. W końcu
premier ustąpiła. Kwadrans po siedemnastej wydano rozkaz, aby oddział
Sajeret Matkal wkroczył do szkoły.
Tym razem jednostka okazała się całkowicie nieprzygotowana do akcji11.
Snajper, który oddał pierwszy strzał, tylko lekko zranił terrorystę, a oddział
dowodzony przez Amirama Lewina wpadł do złej sali na złym piętrze.
Terroryści odpowiedzieli strzałami i wrzucili granaty do klas, w których
przetrzymywali zakładników. Ponieważ zakładnicy byli ortodoksyjnymi
żydami, chłopcy i dziewczęta siedzieli oddzielnie – ci pierwsi pod ścianami,
ich koleżanki natomiast pośrodku, i to one najbardziej ucierpiały. Pół minuty
przed tym, jak funkcjonariuszom Sajeretu udało się dopaść terrorystów i ich
zabić, zginęło dwadzieścioro dwoje dzieci (w tym osiemnaście dziewcząt),
czworo dorosłych i jeden żołnierz. Sześćdziesiąt osiem osób zostało rannych,
w tym wszyscy pozostali przy życiu zakładnicy.
Taki był ponury koniec kariery politycznej Goldy Meir. 3 czerwca
1974 roku na stanowisku premiera zastąpił ją Icchak Rabin, szef sztabu
podczas wojny sześciodniowej i były ambasador w Stanach Zjednoczonych.
Rabin miał pięćdziesiąt dwa lata i został najmłodszym izraelskim premierem,
a także pierwszym sabrą na tym stanowisku. Oprócz pochodzenia od Meir
różniło go także to, że podczas gdy ona niemal całkowicie opierała się na
swoich doradcach wojskowych i wywiadowczych, on podejmował decyzje
samodzielnie i angażował się osobiście we wszystkie operacje.
A miało ich być bardzo dużo.

Masakra w Ma’alocie okazała się początkiem nowej fali terroru, kolejnym

pokłosiem operacji „Wiosna Młodości”.
Po śmierci trzech przywódców w Bejrucie w OWP doszło do wielu zmian
organizacyjnych i strukturalnych. Kierownictwo Mossadu uważało, że
operacja przyniosła tak zwany efekt mrożący. „Napełniła ich wielkim
strachem” – powiedział mi Szimszon Issaki12.
„Skłoniła ich do ukrycia się i ucieczki – dodał Harari. – Udało się nam ich
sparaliżować. Ostatecznie nie bez powodu Arafat nie spędzał w tym samym
łóżku dwóch nocy z rzędu”13.
Jednocześnie „Wiosna Młodości” wzmocniła Abu Dżihada14. Dzięki
Izraelowi większość wewnętrznych rywali miał z głowy. Po tej operacji
Arafat i Abu Dżihad postanowili zakończyć działalność Czarnego Września
i wstrzymać ataki poza Izraelem i terytoriami okupowanymi. Niektórzy
dziennikarze i historycy, w tym palestyńscy, uważają, że obaj doszli do
wniosku, że akty terroru przeciwko Izraelczykom lub Żydom w krajach
zachodnich przynoszą więcej szkody niż pożytku sprawie palestyńskiej. Bez
wątpienia uświadomili sobie również, że dokonując zamachów w Europie,
legitymizują izraelskie operacje selektywnej eliminacji wymierzone w ich
ludzi na tym kontynencie, co stanowiło bardzo wysoką zapłatę za każdy atak.
Inni podkreślają, że w 1974 roku OWP została uznana na arenie
międzynarodowej, kiedy Arafat został zaproszony do wygłoszenia
przemówienia przed delegatami posiedzenia plenarnego Organizacji
Narodów Zjednoczonych. Prawda zapewne leży pośrodku.
W każdym razie, odkąd szef najwyższej rady wojskowej Abu Dżihad
rozkazał, aby wszystkie ataki terrorystyczne przeprowadzać w „okupowanej
ojczyźnie”, bojownicy dostawali się tam samolotami i statkami z Europy,
nielegalnie przekraczali jordańską granicę albo – tak jak trzej terroryści
odpowiedzialni za masakrę w Ma’alocie – robili wypady z Libanu.
Atak na Ma’alot, zorganizowany przez DRWP, odzwierciedlał nową
strategię Abu Dżihada. Była to najtragiczniejsza w skutkach akcja
Palestyńczyków od masakry w Monachium i najgorsza ze wszystkich, które
wiązały się z przeniknięciem na terytorium Izraela. Zarazem nie była ostatnia
i stanowiła zapowiedź tego, co dopiero nastąpi.
5 marca 1975 roku, około godziny dwudziestej trzeciej, ośmiu ludzi Abu
Dżihada wpłynęło na wody Izraela na statku, który udawał egipską jednostkę
handlową. W mroku bezksiężycowej nocy terroryści podpłynęli pontonami
do brzegu i wylądowali na plaży w Tel Awiwie. Wyszli na ulicę, po czym
otworzyli ogień z broni automatycznej na promenadzie Herberta Samuela.
Ich statek udawał egipski, ponieważ terroryści chcieli dokonać aktu
sabotażu przed zbliżającą się wizytą amerykańskiego sekretarza stanu
Henry’ego Kissingera, który nie ustawał w próbach zaprowadzenia pokoju
między Izraelem a Egiptem.
Bojownicy zajęli Savoy, obskurny hotel oddalony przecznicę od plaży.
Wpadli do holu, zabili recepcjonistę i zamknęli wszystkich gości, jakich
znaleźli, w jednym pokoju.
Był to „pierwszy raz, gdy terrorystom udało się wysłać oddział prosto
w samo serce kraju” – jak to ujęto w tajnym wojskowym raporcie napisanym
krótko po tym wydarzeniu15. Dotarli tak blisko kompleksu Ha-Kirja, byłej
dzielnicy sekty Templer, gdzie znajdowały się obiekty izraelskiego wojska
i wywiadu, że pocisk wystrzelony z kałasznikowa wleciał przez okno
i wylądował w sali odpraw, w której zgromadziło się dowództwo Sił
Obronnych Izraela16.
W Savoyu ośmiu terrorystów uzbrojonych w kałasznikowy i granatnik
umieściło ładunki wybuchowe w pokoju z jedenastoma zakładnikami.
(Kolejnych ośmiu cywilów ukryli gdzie indziej). Grozili, że ich zabiją, jeśli
w ciągu czterech godzin Izraelczycy nie wypuszczą dwudziestu palestyńskich
więźniów.
 Na dodatek, chociaż od operacji „Wiosna Młodości” minęły już prawie
dwa lata, Palestyńczycy oświadczyli, że ich napad jest odwetem właśnie za
nią.
Negocjacje prowadzono w nocy, a pośredniczyła w nich jedna
z zakładniczek, młoda, znająca arabski Kochawa Lewi. Udzieliła
Izraelczykom mnóstwa przydatnych informacji o tym, co się działo w hotelu.
Oprócz tego namówiła terrorystów, żeby pozwolili jej wynieść przed
budynek poważnie rannego niemieckiego turystę, który podczas wymiany
ognia stracił nogę i leżał w holu. Chociaż mogła zostać na zewnątrz, wróciła
do hotelu, by pomóc w negocjacjach.
Tyle że Izraelczycy nie mieli zamiaru wypuszczać palestyńskich
więźniów. Zamiast tego, podczas gdy izraelski negocjator grał na zwłokę,
jednostka Sajeret Matkal planowała akcję odbicia zakładników. O 5:16
czterdziestu czterech komandosów przypuściło szturm na hotel. Zabili
siedmiu terrorystów, a potem złapali ósmego. Udało się jednak uratować
zaledwie jedenastu zakładników. Ośmiu cywilów zginęło, kiedy terroryści
uświadomili sobie, że zostali zaatakowani, i zdetonowali ładunki
wybuchowe. Śmierć poniosło również trzech żołnierzy, w tym sztabowiec,
który był eksdowódcą jednostki i wpadł za oddziałem szturmowym do
hotelu.
Akcja została uznana za kolejną dotkliwą porażkę w na pozór niekończącej
się czarnej serii. „To był straszny okres – powiedział mi Omer Bar-Lew,
żołnierz Sajeret Matkal, który brał udział w ataku na hotel, a potem
awansował na dowódcę jednostki. – Co kilka tygodni zrywaliśmy się
w środku nocy i lecieliśmy helikopterem na miejsce kolejnego ataku
terrorystycznego. Człowiek wiedział, że w ciągu kilku godzin, jakie
pozostały do świtu, musi rozwiązać problem. Chociaż wszystko to działo się
w Izraelu, operacje różniły się od tych, do których wysyłano naszą
jednostkę – inicjatywa, element zaskoczenia, całe planowanie były po stronie
wroga. Coś okropnego”17.

Ponieważ ataki się nie kończyły, oczywiste się stało, że Izrael musi podwoić
starania, by zlikwidować kierownictwo OWP. Jednak nawet w czasach
świetności jednostki Kidon Mossad uważał za trudne działanie w takich
krajach jak Liban, gdzie mieszkali szefowie palestyńskiej organizacji
terrorystycznej. Co więcej, po operacji „Wiosna Młodości” zwiększyli oni
środki bezpieczeństwa. Wykorzystanie funkcjonariuszy Mossadu do ich
likwidacji obecnie wydawało się nierealne.
W związku z tym przywódcy Izraela zwrócili się do swoich sił lotniczych.
W połowie sierpnia 1975 roku szpieg Mossadu w szeregach Fatahu doniósł,
że OWP na 1 października zaplanowała wiec na stadionie Al-Madina al-
Rijadijja w południowym Bejrucie i że godzinę przed nim całe kierownictwo
Fatahu spotka się w pobliskiej siedzibie organizacji18. Wydawało się to
doskonałą okazją do pozbycia się za jednym razem Jasira Arafata, Chalila al-
Wazira (Abu Dżihada), Faruka al-Kaddumiego, Haniego al-Hassana,
Waddiego Haddada i wielu innych. Premier Icchak Rabin zarządził, aby
natychmiast opracować plan.
Podczas gdy szef sztabu nalegał na atak, dowódca Amanu generał Szlomo
Gazit gwałtownie przeciwko niemu protestował. „Mówiłem ministrowi
obrony Szimonowi Peresowi, że nie możemy zaangażować się w otwarty
atak. Byłem gotowy na akcję terrorystyczną, ale tajną, taką, która nie
zostawia śladów. Niektórzy Izraelczycy chlubili się zamachami. Ja
przeciwnie: wstydziłem się ich. Siedziałem cicho i nie chwaliłem się nimi”19.
Jego obiekcje zostały odrzucone i rozpoczęto planowanie. Na dowódcę
operacji wybrano majora Awiema Sellę, wówczas wschodzącą gwiazdę
izraelskich sił powietrznych. W samej akcji miało wziąć udział osiem
samolotów szturmowych Douglas A-4 Skyhawk i jeden samolot myśliwsko-
bombowy McDonnell Douglas F-4 Phantom II. Przygotowano również
helikoptery, na wypadek, gdyby któryś pilot został zestrzelony i potrzebował
szybkiej pomocy. Początkowo wszystko szło zgodnie z planem.
Rankiem w dniu operacji nadeszła prognoza pogody. Zapowiadano ciężkie
zachmurzenie nad Bejrutem. Ponieważ w tamtych czasach izraelskie bomby
nie miały precyzyjnych mechanizmów naprowadzania działających
w każdych warunkach pogodowych, nie było pewności, czy trafią one w cel.
„Jednak i tak kusiło nas, żeby to zrobić. Taka okazja mogła się nie
powtórzyć – wspominał major Sella. – Poza tym szkoda nam było tylu
przygotowań – dużą część sił lotniczych postawiono w stan gotowości.
Dlatego postanowiliśmy spróbować. Powiedziałem Benny’emu [Peledowi,
dowódcy sił powietrznych]: «Słuchaj, skorzystajmy z okazji, wyślijmy te
samoloty, może zdarzy się cud»”20.
Piloci wylecieli, licząc, że się przejaśni. Jednak gdy dotarli do Bejrutu, nad
miastem wciąż wisiały chmury.
 I wtedy okazało się, że Sella „nie docenił determinacji pilotów” – jak to
później określił. Rozkazano im nie zrzucać bomb, jeśli nie będą widzieli celu,
lecz postanowili wykorzystać fakt, że duże zachmurzenie zapewniało im
niewidoczność. Wiedzieli, co stanowi cel, i rozumieli, jak ważna dla Izraela
jest likwidacja przywódców OWP.
Zapikowali pod powłokę chmur, niżej, niż na to zezwalały rozkazy. Kiedy
zobaczyli, że znajdują się nad celem, zrzucili bomby. Ponieważ jednak lecieli
niżej, niż powinni, zapalniki nie zdążyły wywołać wybuchu i bomby po
prostu spadły na ziemię i dachy budynków „jak seria porzuconych jaj” – jak
to nazwał Sella.
W wyniku tego nalotu życie stracił tylko kierowca Abu Dżihada, uderzony
przez jeden z niewybuchów. Nazajutrz w bejruckiej gazecie ukazał się
rysunek przedstawiający palestyńskiego chłopca, który siusiał na izraelską
bombę. Abu Dżihad wszczął śledztwo, aby ustalić źródło przecieku
o spotkaniu. Trzy miesiące później kolejny agent Mossadu został namierzony
i zabity.

Podczas gdy Fatah koncentrował się na działalności terrorystycznej

w Izraelu, Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny w dalszym ciągu
przypuszczał mordercze ataki na Izraelczyków oraz Żydów za granicą,
zwłaszcza w Europie21. Członkowie LFWP wysadzali synagogi, izraelskie
przedstawicielstwa i biura El Al. Bojownicy porywali samoloty rejsowe do
Izraela, coraz bardziej doskonaląc tę umiejętność.
George Habasz wciąż pozostawał przywódcą LFWP, jednak to Wadi
Haddad odpowiadał za najbłyskotliwsze operacje.
„Miał dryg do obmyślania sposobów wnoszenia materiałów wybuchowych
na miejsce ataku i ich ukrywania” – powiedział w rozmowie ze mną Ilan
Mizrahi, który prowadził agenta działającego w organizacji Haddada22.
„Lubił koronkowe operacje, czasami dalekie, wymagające drobiazgowego
planowania – twierdził Szimszon Issaki, szef działań kontrterrorystycznych
Mossadu. – Jego szkolenia w ośrodku w Jemenie Południowym stały na
o wiele wyższym poziomie od naszych”23.
Nie tylko oni doceniali profesjonalizm Haddada. KGB, które nadało mu
kryptonim „Nacjonalista”, zapewniało mu hojną pomoc, żeby „osiągnąć
nasze własne cele poprzez działalność LFWP, utrzymując to w niezbędnej
tajemnicy” – jak napisał szef KGB Jurij Andropow do przywódcy ZSRR
Leonida Breżniewa w 1968 roku. Haddad likwidował uciekinierów ze
Związku Radzieckiego i atakował cele związane z CIA, a w zamian
otrzymywał od KGB i Stasi fundusze, możliwość szkolenia członków
organizacji, zaawansowaną technologicznie broń i materiały wywiadowcze24.
Haddad był niezależny i stanowczy. Kiedy Habasz zapowiedział, że
rozważa podporządkowanie się, choćby „chwilowe”, nakazowi Arafata, by
wstrzymać akty terroru poza Bliskim Wschodem, Haddad oświadczył, że
jego zwierzchnik może robić, co chce – on i jego ludzie i tak podążą własną
drogą25.
Przez wiele lat przygotowywał ważny atak, który miał zszokować cały
świat. Poświęcił mnóstwo czasu na jego planowanie i gromadzenie
materiałów wywiadowczych, lecz wciąż przekładał akcję z powodu
rozmaitych problemów operacyjnych. Jednym z najpoważniejszych wyzwań
była konieczność znalezienia bojowników o europejskim wyglądzie.
W połowie 1975 roku nadeszło rozwiązanie.
OWP miała bliskie związki z wieloma skrajnie lewicowymi organizacjami
w Europie i nawet organizowała dla nich obozy szkoleniowe w Libanie
i Jemenie Południowym, który utrzymywał bliskie kontakty z ZSRR i był
skrajnie antyizraelski26.
Szczególnie dobre stosunki łączyły Haddada z zachodnioniemiecką
Frakcją Czerwonej Armii (Rote Armee Fraktion, RAF), nazywaną również
Grupą Baader-Meinhof27. Jej członkowie wyznawali ideologię
anarchistyczno-marksistowską i stosowali taktykę partyzantki miejskiej
wymierzoną w niemieckie służby porządkowe i wielki biznes. Uważali Izrael
uciskający Palestyńczyków za kolejny front swojej wojny z imperializmem.
Dwaj członkowie RAF-u, Thomas Reuter i Brigitte Schulz, którzy dopiero
co wyszli z więzienia, wymknęli się z Niemiec i pojawili się w obozie
szkoleniowym LFWP niedaleko Adenu, gdzie spotkali się ze swoimi
towarzyszami. To właśnie byli Europejczycy, których potrzebował Haddad.
Trzem członkom LFWP nakazano czekać przed portem lotniczym
w Nairobi na samolot El Al, podczas gdy dwoje Niemców miało obserwować
stanowisko tej linii lotniczej w terminalu, żeby ustalić ostateczny czas
przybycia samolotu i powiadomić o tym ekipę na zewnątrz28.
Członkowie LFWP mieli natychmiast po otrzymaniu wiadomości
zestrzelić samolot przy użyciu pocisku Strzała-2.
Dwa miesiące przed operacją bojownicy wyznaczeni do przeprowadzenia
zadania zaczęli szkolenie wojskowe i studiowanie szkiców portu lotniczego
w Nairobi sporządzonych przez bojowników LFWP, którzy przeprowadzili
tam wstępne rozpoznanie. Znaleźli też teren na zachód od portu lotniczego,
porośnięty krzakami, wysokimi drzewami i kaktusami. Leżał on pomiędzy
Mombasa Road a ogrodzeniem Parku Narodowego Nairobi i rozciągał się
z niego widok na pas startowy29.
Tydzień przed operacją do Kenii zostały przemycone dwie rakiety Strzała-
2 dostarczone Haddadowi przez KGB. Dziewięć dni przed akcją ośmiu
członków ekipy wjechało tam, posługując się fałszywymi paszportami,
i zameldowało się w hotelu w centrum.
Wszystko już było gotowe, kiedy Mossad dowiedział się o spisku od
Smutka – agenta jednostki Comet.
W agencji wybuchł spór. Szef Cometu Szmuel Goren przede wszystkim
chciał chronić swojego informatora i bał się, że jeśli Mossad ujawni
szczegóły planowanego ataku kenijskim władzom i pomoże im w jego
udaremnieniu, Haddad i jego ludzie domyślą się, że Mossad ma u nich
agenta, a to będzie oznaczało koniec Smutka. Goren zaproponował, aby
udaremnić spisek „po hebrajsku” – to znaczy zabiciem spiskowców przez
członków Kidonu „bez wtajemniczania w to miejscowych władz”30.
Z kolei szef działu kontaktów z zagranicą Mossadu Nahum Admoni, który
przez długi czas dowodził operacjami w Afryce i dobrze znał prezydenta
Jomo Kenyattę oraz szefów kenijskiego wywiadu, kategorycznie sprzeciwił
się przeprowadzeniu takiej akcji pod nosem „miejscowych”.
W grę wchodziły również problemy natury operacyjnej: Kidon dopiero
rozpoczął reorganizację po katastrofie w Lillehammer. „[…] czuliśmy, że
poradzenie sobie z wieloma osobami uzbrojonymi w pociski rakietowe może
się okazać dla nas zbyt skomplikowane” – powiedział mi były funkcjonariusz
Mossadu Eliezer Cafrir31.
Generał Icchak Hofi, który w 1974 roku zastąpił Zamira na stanowisku
dyrektora Mossadu, podczas swojej wizyty w kwaterze głównej CIA
w Langley otrzymał wiadomość o toczącym się sporze. Wysłał do Rabina
zaszyfrowaną wiadomość z wytycznymi: współpracować z kenijskimi
władzami i nie korzystać z usług Kidonu.
„Główna zasada się nie zmieniła – skomentował to Issaki. – Jeśli ktoś
zabija Żydów, musi się liczyć ze śmiercią. Jednak nie można zabijać każdego
dnia. Selektywne eliminacje wiążą się ze sporym ryzykiem dla
przeprowadzających akcję i niebezpieczeństwem pogorszenia stosunków
z krajami, w których chce się kogoś zlikwidować – w tym przypadku
z Kenią. W trakcie operacji zasada jest taka, żeby nie robić niepotrzebnych
rzeczy. Masz cel, wykonujesz zadanie. Zapominasz o wszystkim innym.
Naszym głównym celem było doprowadzenie do tego, żeby samolot El Al
wylądował bez przeszkód, a jednocześnie chronienie naszego informatora”32.
Dlatego zamiast próbować zabić terrorystów na własną rękę, Izraelczycy
pozyskali do pomocy kenijskie służby specjalne33. Późnym wieczorem
w piątek 23 stycznia 1976 roku siedemnastu Izraelczyków wyleciało z bazy
Sił Powietrznych Izraela numer 27 do Nairobi34. Operacja otrzymała
kryptonim „Zgaga”. „Towarzyszył nam wielki niepokój – wspominał Cafrir,
który znalazł się wśród żołnierzy na pokładzie samolotu. – Zagrożonych było
wiele istnień ludzkich. Wszystko zależało od nas i sukcesu operacji”35.
Gdy tylko ekipa wylądowała, Admoni spotkał się z oficerami kenijskiego
wywiadu i poinformował ich o nieuchronnie zbliżającym się ataku. Strona
kenijska była w szoku. Kiedy wieści dotarły do prezydenta Kenyatty,
rozzłościło go zwłaszcza to, że w operację zaangażowała się Somalia.
Kenijczycy chętnie przystali na propozycję współpracy – cieszyli się, że
Mossad nie działa za ich plecami. Chcieli poznać tożsamość informatora,
żeby przekonać się, czy wiadomość jest wiarygodna, jednak Admoni
grzecznie odmówił jej ujawnienia.
Niedługo później ekipa izraelsko-kenijska odnalazła Niemców
i Palestyńczyków i rozpoczęła inwigilację36. Udało się również zlokalizować
biały minibus z rejestracją KPR338, w którym zostały ukryte pociski. Później
członkowie grupy ruszyli za trzema Palestyńczykami, którzy pojechali
zbadać miejsce, skąd miały być wystrzelone pociski.
Samolot linii El Al, lot LY512, miał wystartować z Johannesburga do Tel
Awiwu 25 stycznia. Przewidywano, że maszyna, boeing 707, z około stu
pięćdziesięcioma osobami na pokładzie wyląduje w Nairobi o siedemnastej.
Niedługo wcześniej trzej Palestyńczycy i dwoje Niemców wsiedli do białego
minibusu i drugiego wypożyczonego samochodu. Gdy Niemcy dotarli do
terminalu, pozostali ruszyli spod lotniska, wjechali na główną drogę, po czym
skręcili w prawo na drogę gruntową i skierowali się na miejsce planowanej
akcji. Zanim jednak tam dotarli, zaatakowali ich funkcjonariusze kenijskich
tajnych służb; zaraz potem zatrzymali dwoje Niemców stojących przy
stanowisku El Al w terminalu. Cała piątka poddała się bez walki37.
 Kenijczycy w pełni współpracowali z Izraelczykami, lecz nie chcieli, żeby
sprawa została ujawniona, ponieważ bali się nacisków ze strony arabskiej.
Zaproponowali dwa rozwiązania. Albo, jak to ujęli, „wywieziemy ich na
pustynię i nakarmimy nimi hieny”, albo wezmą ich Izraelczycy, jednak pod
warunkiem, że nigdy nie ujawnią, iż więźniowie znajdują się w ich rękach38.
Izraelczycy mieli nadzieję, że uda im się uzyskać od więźniów więcej
informacji na temat Haddada i jego działalności, dlatego wybrali drugą
możliwość: skuteczne „zniknięcie” terrorystów poprzez wywiezienie ich do
Izraela, gdzie będą przetrzymywani w odosobnieniu w ekstremalnych
warunkach, a potem spotka ich tajny proces39. Był to prawdopodobnie
pierwszy przypadek kraju zachodniego uczestniczącego w działalności, którą
po 11 września 2001 roku CIA będzie nazywało „przekazaniem”
(rendition) – tajnym, nieudokumentowanym, pozasądowym transferem
podejrzanych z jednego kraju do drugiego.
Funkcjonariusze Jednostki 504 Amanu i oficer medyczny polecieli do
Nairobi. Pięciu więźniów zostało przywiązanych do noszy i uśpionych przed
sześciogodzinnym lotem do Izraela.
Tymczasem niektórzy oficjele w Tel Awiwie wciąż rozważali sens
sprowadzania więźniów na izraelską ziemię. Generał Rechawam Ze’ewi,
doradca premiera do spraw kontrterroryzmu i wywiadu, podsunął Icchakowi
Rabinowi inne rozwiązanie:
– Wrzućmy te szlachetne duszyczki do Morza Czerwonego i po
problemie – zaproponował. – Kenijczycy będą siedzieć cicho. Nikt się nie
dowie, że ich złapaliśmy. Mamy informację, że Wadi Haddad obiecał im, że
jeśli zostaną schwytani, porwie jakiś samolot i zażąda ich uwolnienia. Jeżeli
przewieziemy ich do Izraela i to się wyda, zapoczątkujemy kolejną falę
terroru przeciwko nam. Trzeba to natychmiast skończyć.
Rabin wpatrywał się w Ze’ewiego, milcząc przez dłuższą chwilę. Potem
polecił swojemu asystentowi zwołać pilne posiedzenie rady ministrów.
– I co powiecie? – zapytał Rabin ministrów po tym, jak wysłuchali
Ze’ewiego. Wszyscy zgodzili się z tym, że sprowadzenie więźniów do Izraela
zagrozi izraelskim podróżnym na całym świecie. Haddad był wytrawnym
porywaczem, który zrobi wszystko, by uwolnić swoich ludzi. Rabin zgodził
się z tą oceną sytuacji, niemniej odmówił wydania zgody na likwidację
więźniów, „chyba że zezwoli na to prokurator generalny”.
– Dzwońcie do Aharona – polecił.
 Aharon Barak, który później zostanie prezesem Sądu Najwyższego Izraela
i najbardziej znanym prawnikiem w kraju, wysłuchał w milczeniu opisu
tajnej operacji i propozycji wrzucenia sprawców do morza.
– Skończył pan? – zapytał w końcu Ze’ewiego. – To dobrze – dodał
z gniewem – bo chyba pan zwariował. Chce pan zabić dwoje uśpionych
i związanych obywateli Niemiec znajdujących się na pokładzie naszego
samolotu wojskowego?! Za żadne skarby świata się na to nie zgodzę40.
Trzej Palestyńczycy i dwoje Niemców wylądowali bezpiecznie w Izraelu
i zostali zabrani do tajnego obiektu więziennego Jednostki 504 w bazie
o kryptonimie „Łodyga”, na południowym wschodzie Tel Awiwu.
Umieszczono ich w ciemnych celach o gołych ścianach i cały czas
faszerowano środkami usypiającymi. Kiedy w końcu zaczęli się wybudzać,
„postanowiliśmy udawać przed nimi duchy – wspominał szef działu
przesłuchań Szin Betu Arieh Hadar. – Włożyliśmy maski i zaczęliśmy wyć,
jakby zginęli i trafili do krainy umarłych”41.
Izraelczycy byli spragnieni wiedzy o strukturze i metodach LFWP,
a jeszcze bardziej o tym, gdzie znaleźć Wadiego Haddada.
Trzech Palestyńczyków przesłuchiwał podpułkownik Y., który nosił
jarmułkę i był znany z prawicowych sympatii. Y. prowadził szkolenia dla
członków wojskowych jednostek specjalnych w zakresie obchodzenia się
z jeńcami wojennymi, w tym symulacje ciężkiej niewoli i tortur. Niedługo
przed pojawieniem się w Nairobi piątki terrorystów spowodował trwały uraz
kręgosłupa u członka Sajeret Matkal, bijąc go pałką. Kilka miesięcy później
jeden z Palestyńczyków przesłuchiwanych przez Y. stracił przytomność i po
przewiezieniu do szpitala zmarł42.
„Y. go nie zabił. Facet zmarł z przyczyn naturalnych – twierdził Jigal
Somon, ówczesny dowódca Jednostki 105. – To było długie przesłuchanie.
Bardzo długie. Wprawdzie był bity, ale ustalono, że śmierć nastąpiła
z przyczyn niezależnych od tego. Sekcja zwłok to potwierdziła”43.
Kiedy trzech Arabów przyleciało z Kenii, Y. „wziął się za nich bardzo
ostro”, jak to określił pewien funkcjonariusz Szin Betu. Jeden z nich został
ciężko ranny i wylądował w szpitalu, ale wyzdrowiał.
Z kolei niemieckich więźniów traktowano zupełnie inaczej, personel Szin
Betu podczas przesłuchań odnosił się do nich całkiem uprzejmie. Pewnego
dnia odwiedził ich szef Amanu generał Szlomo Gazit. „Pani [Schulz] zrobiła
na mnie niezwykłe wrażenie – stwierdził w rozmowie ze mną. – Nadzwyczaj
silna kobieta, trzymająca tak siebie, jak i wszystkich wokół żelazną ręką.
Facet z kolei był głupkiem”44. W końcu Hadar, który przeprowadzał
przesłuchanie na swój cichy, przebiegły sposób, pokonał Schulz swoją
łagodną mową i niewinnym wyglądem.
Dwoje Niemców przyznało się do winy i zaczęło sypać, dostarczając
informacji o Haddadzie. „Sporo nam powiedzieli, między innymi zdradzili
plany przyszłych ataków terrorystycznych – twierdził Hadar. – Przez cały ten
czas kobieta z Mossadu [tłumaczka z niemieckiego na hebrajski] powtarzała
mi po hebrajsku: «Mam ochotę ją zabić» […]. Przed rozstaniem podałem
Schulz rękę i zapytałem: «Brigitte, powiedzmy, że pewnego dnia wrócisz do
Niemiec i przyjaciele powiedzą ci, że musisz zabić Harry’ego (tak jej się
przedstawiłem). Co byś zrobiła?». Na co ona odparła bez mrugnięcia okiem:
«Nie zabiłabym cię, Harry. Nie po tym wszystkim, co dla mnie zrobiłeś».
Ucieszyłem się, pomyślałem, że coś się w niej zmieniło na lepsze. I wtedy
dodała: «Poprosiłabym kogoś innego, żeby cię sprzątnął»”45.

27 czerwca 1976 roku, sześć miesięcy po udaremnieniu zamachu w Kenii,

Rabin zwołał ministrów na posiedzenie w Ha-Kirja w Tel Awiwie.
Dyskutowali na temat propozycji ministra obrony Szimona Peresa, żeby
podnieść żołd żołnierzy, kiedy o 13:45 do sali wpadł doradca wojskowy
premiera i podał Rabinowi kartkę46. Premier raptownie pobladł. Odchrząknął,
aby zwrócić uwagę zgromadzonych, po czym oświadczył:
– Zanim przejdziemy dalej, mam ważne ogłoszenie. Samolot linii Air
France, który wystartował z Lod o 9:50, przestał odpowiadać na wezwania.
Prawdopodobnie został porwany i zmienił kierunek lotu. Na pokładzie
znajduje się osiemdziesięciu trzech obywateli Izraela.
Doradca wojskowy Efraim Poran powiedział Rabinowi, że agencje
wywiadowcze nie wiedzą jeszcze, kto odpowiada za porwanie, ale będzie
informować go na bieżąco.
W tej chwili, zwierzył się później Rabin swojemu współpracownikowi,
pożałował, że nie zgodził się na wrzucenie pięciu niedoszłych zamachowców
do morza.
– Nie trzeba – odparł. – I tak wiem, kto za tym stoi. To Wadi Haddad.
Porywaczy było czworo: dwóch z LFWP i dwoje niemieckich lewicowych
ekstremistów. Weszli na pokład samolotu w Atenach i po starcie zerwali się
z miejsc, dobyli broni i wpadli do kokpitu. Rozkazali pilotowi lecieć najpierw
do Bengazi w celu uzupełnienia zapasów paliwa i zabrania jeszcze trzech
terrorystów, a potem do Entebbe w Ugandzie47.
Wadi Haddad raz jeszcze dowiódł, że jest najlepszym strategiem wśród
terrorystów. Ucząc się na błędach (zarówno swoich, jak i cudzych), wymyślił
operację na wielką skalę opartą na materiałach wywiadowczych,
drobiazgowych przygotowaniach i porozumieniu z dwoma dyktatorami:
Muammarem Kaddafim z Libii i Idi Aminem z Ugandy. Obaj zapewnili mu
wsparcie logistyczne oraz schronienie dla porywaczy znajdujące się poza
zasięgiem Izraelczyków.
Amin, eksbokser i sierżant brytyjskiej armii, objął władzę w Ugandzie
dzięki wsparciu Mossadu i Ministerstwa Obrony Izraela, które miały tajne
powiązania z tym krajem. W zamian za łapówki, które Amin otrzymywał
w walizkach z podwójnym dnem, zapewnił Izraelowi ogromne kontrakty
wojskowe i cywilne oraz dał Mossadowi wolną rękę w działaniach w swoim
kraju48.
Jednak jego zachłanność była równie wielka jak żądza mordu
i okrucieństwo i w 1972 roku, kiedy Kaddafi zaproponował mu więcej
pieniędzy niż Izrael, wydalił z kraju przedstawicieli tego ostatniego kraju
i stał się jego zdeklarowanym wrogiem. Teraz zgodził się gościć porywaczy
i zakładników w Entebbe, trzy i pół tysiąca kilometrów od Izraela.
Haddad uważał, że w tej sytuacji Izraelczycy nie będą mieli wyjścia i będą
musieli z nim negocjować49. W Entebbe jego ludzie uwolnili dwustu
dziewięciu pasażerów niebędących Żydami i dwunastu członków załogi
samolotu, chociaż ta, na znak solidarności, upierała się, by zostać
z osiemdziesięcioma trzema obywatelami Izraela i ośmioma Żydami spoza
Izraela. Następnie porywacze zażądali uwolnienia pięćdziesięciu trzech
„bojowników o wolność”50. Żądanie to przekazali za pośrednictwem Idiego
Amina, który skontaktował się z Izraelczykami telefonicznie. Na liście
znajdowali się między innymi: arcybiskup Hilarion Capucci, który
wykorzystywał status dyplomatyczny do przemycania broni w swoim
mercedesie sedanie do komórek Fatahu w Jerozolimie, Kozo Okamoto, jeden
ze sprawców masakry w porcie lotniczym w Lod w 1972 roku, a także
pięcioro uczestników operacji zestrzelenia samolotu w Nairobi (Haddad był
pewien, że znajdują się w rękach Kenijczyków lub Izraelczyków).
Mossad ogarnęło podniecenie. Teraz już niemal wszyscy żałowali, że
piątka z Nairobi nie została wrzucona do morza. Na odprawie dowództwa
Cafrir powiedział:
– Chcą tej piątki? Proszę bardzo. Załadujmy ich do samolotu, polećmy do
Ugandy i zrzućmy na dach terminalu, żeby Haddad nie miał najmniejszych
wątpliwości, że jedynie tyle od nas dostanie51.
Tymczasem wojsko zaplanowało akcję ratunkową, która zakładała
lądowanie znacznych sił w okolicach Jeziora Wiktorii, a potem
zabezpieczenie całego lotniska i szerokiego pasa ziemi wokół niego. Rabin
słuchał tego planu z coraz większą wściekłością.
– Gdy wy będziecie zabezpieczać teren, porywacze zabiją wszystkich
zakładników, a Idi Amin zdąży wezwać posiłki – prychnął52.
„Rabin zapowiedział wojsku, że chce widzieć plan, w którym nie upłyną
trzy minuty od momentu wylądowania do rozpoczęcia akcji ratunkowej” –
wspominał dyrektor generalny kancelarii premiera Amos Eiran. Jednak przy
takiej odległości bez rozpoznania wywiadowczego wydawało się to
niemożliwe.
Z braku sensownych rozwiązań Rabin zaczynał się skłaniać do spełnienia
żądań porywaczy. Chociaż ten pomysł mu się nie uśmiechał, nie widział
innego sposobu na uratowanie życia ponad setki niewinnych osób. Tyle że
oznaczałoby to pogwałcenie żelaznej zasady wprowadzonej swego czasu
przez Goldę Meir i odtąd stosowanej przez Izrael: żadnych negocjacji
z terrorystami. Dyrektor Szin Betu Awraham Ahituw zażądał, żeby jeśli
rzeczywiście nie ma innej możliwości, nie wymieniać za zakładników
żadnych więźniów „z krwią na rękach” (określenie to stale powtarzano
w takich sytuacjach). Innymi słowy, mogli zostać uwolnieni tylko mniej
ważni funkcjonariusze OWP, niepowiązani z operacjami, w wyniku których
zginęli Izraelczycy. „Każdy, kto zabił Żyda – powiedział Ahituw – musi
zostać zlikwidowany lub skończyć z wyrokiem dożywotniego więzienia”53.
Dyskusje toczyły się przez cztery dni, podczas gdy za bramą Kirji,
w zasięgu słuchu Rabina, trwały demonstracje krewnych zakładników.
Wśród porwanych znajdowała się córka dyrektora przedsiębiorstwa
zarządzającego najważniejszym reaktorem jądrowym w Izraelu. Dyrektor
udał się do Rabina i mocno naciskał, aby premier dogadał się z terrorystami.
Na domiar złego Rabin otrzymał tajny raport z biura cenzury wojskowej,
która zakazała publikacji w izraelskiej gazecie artykułu zawierającego
szczegóły operacji „Zgaga”. Ahituw poinformował premiera, że nakazał
podsłuchiwanie rozmów telefonicznych dziennikarza, jednak do tej pory nie
udało się ustalić źródła przecieku. Rabin wpadł w szał.
– Jestem w szoku […], [że] w tym kraju niemożliwe jest zatrzymanie
dziennikarza i przesłuchanie go na okoliczność tego, skąd uzyskał informacje
[…]. [Ten przeciek] może nas zniszczyć – oznajmił54.
Rabin wiedział, że złamanie złożonej Kenyatcie obietnicy, że będą trzymać
w sekrecie sprawę piątki z Nairobi, doprowadzi do kryzysu w relacjach
z Kenią. Co gorsza, ujawnienie tej afery może napiętnować Izrael jako
barbarzyński kraj, który sam stosuje metody terrorystyczne. Poza tym, czy
Izraelczycy mogą negocjować z terrorystami, skoro zarówno oni, jak
i Kenijczycy zaprzeczyli, że mają jakąkolwiek wiedzę o miejscu pobytu
niedoszłych zamachowców?
W końcu szefowie Kejsarii wyszli z propozycją, która nie wymagała
wymiany więźniów na terrorystów. Pięć lat wcześniej Harari uznał, że musi
mieć funkcjonariusza z przeszkoleniem, które umożliwi mu udawanie pilota.
Dlaczego?
„Dlatego, że być może kiedyś się przyda” – odpowiadał zwykle, kiedy go
o to pytano. Przekonał Zamira, żeby przeznaczył na ten cel odpowiednie
środki, i funkcjonariusz o kryptonimie „Dawid” rozpoczął długie szkolenie
w Izraelu i Europie.
I oto inwestycja miała się zwrócić.
„Dawid” wynajął w Kenii samolot i przeleciał nad terminalem i pasami
startowymi lotniska w Entebbe, robiąc zdjęcia z powietrza. Udawał
zamożnego myśliwego mieszkającego w jednym z krajów Afryki Środkowej,
który potrzebował pomocy wieży kontrolnej w kilku sprawach. Ugandyjscy
kontrolerzy ruchu lotniczego z chęcią mu pomogli, a nawet się z nim napili,
dzieląc się uwagami o „wielkim bałaganie w ostatnich dniach” – mieli na
myśli sytuację zakładników przetrzymywanych w pobliskim terminalu55.
Dwanaście godzin później, kiedy Harari przyniósł Rabinowi szczegółowy
raport „Dawida” i setki zdjęć, twarz premiera rozjaśniła się w uśmiechu.
– Właśnie tego potrzebowałem – stwierdził. – Oto materiały wywiadowcze
niezbędne do rozpoczęcia operacji.
Szczególnie ważne były fotografie przedstawiające ugandyjskich żołnierzy
wokół terminalu, ponieważ dowodziły one, że ludzie Wadiego Haddada nie
podłożyli ładunków wybuchowych.
– Gdyby tak było, Idi Amin nie zostawiłby tam swoich ludzi – zauważył.
Z fotografii wynikało również, że ugandyjski oddział pilnujący terminalu jest
bardzo mały.
Dowództwo Sajeret Matkal przedstawiło oryginalny i zarazem śmiały plan:
niewielki kontyngent wyląduje w nocy nieoznaczonym wojskowym
samolotem transportowym Lockheed C-130 Hercules, używając świateł na
pasie startowym przeznaczonych dla cywilnego transportowca, który miał
wylądować przed nim. Żołnierze pojadą w kierunku terminalu kilkoma
samochodami za czarnym mercedesem podobnym do tego używanego przez
Idiego Amina, żeby zmylić ugandyjską ochronę. Przed terminalem wysiądą
z wozów i wpadną do budynku przez kilkoro drzwi, wykorzystując element
zaskoczenia do likwidacji terrorystów. Wszystko to będzie trwało niecałe
dwie minuty. Zaraz potem miały wylądować kolejne oddziały i przejąć
kontrolę nad wieżą oraz uporać się z ugandyjskimi żołnierzami i uszkodzić
samoloty wojskowe, żeby nie mogły polecieć w pościg za izraelskimi
maszynami, które wystartują z żołnierzami i porwanymi na pokładzie.
Kenyatta zgodził się, aby w drodze powrotnej samoloty te wylądowały
w Nairobi w celu uzupełnienia zapasów paliwa.
Minister obrony Szimon Peres uważał, że ten plan może się udać i naciskał
Rabina, by go zatwierdził. 3 lipca premier wyraził zgodę56.
Dowódcy operacji zapytali go, co mają zrobić, jeśli wpadną na samego
Amina.
– Jeśli będzie przeszkadzał, zabijcie go – odparł.
– Jeśli nie będzie przeszkadzał, też – dodał minister spraw zagranicznych
Jigal Allon.
Izraelczycy polecieli w czterech samolotach. Każdy żołnierz otrzymał
mapę Ugandy i amerykańskie dolary, na wypadek gdyby musiał uciekać na
własną rękę. „Jednak każdy z nas wiedział, że to pic na wodę i tak naprawdę
nie ma możliwości ucieczki. Jeśli coś pójdzie nie tak, utkniemy tam
i zginiemy” – twierdził Jiftach Reicher, zastępca Jonatana Netanjahu, brata
Binjamina i ówczesnego dowódcy Sajeret Matkal.
Hercules wylądował zgodnie z planem. Reicher, który jechał w jednym
z land roverów za czarnym mercedesem, tak to wspominał: „Na wielkim,
opustoszałym lotnisku panowały cisza i całkowita ciemność, czarniejsza od
czerni. Szerokie pasy startowe, a na nich nikogo. Powtarzałem do siebie
w myślach: «Boję się, mamusiu»”57.
Element zaskoczenia o mało nie został zaprzepaszczony, kiedy żołnierze
spotkali po drodze dwóch ugandyjskich strażników. Netanjahu postanowił
zapobiec niebezpieczeństwu i otworzył do nich ogień z pistoletu z tłumikiem.
Nie udało mu się ich zabić i żołnierz siedzący za nim, uważając, że mogą
stanowić zagrożenie, strzelił do nich z karabinu bez tłumika58.
Wystrzały przyciągnęły Ugandyjczyków i rozpoczęła się regularna
strzelanina. Kiedy Izraelczycy dojechali do terminalu, Netanjahu został ranny
(później zmarł na skutek obrażeń). Jednak i tak udało się zaskoczyć
terrorystów. Ekipa dowodzona przez Mukiego Betsera wpadła do budynku
i zabiła ich, zanim zdążyli się przegrupować. Z kolei oddział Reichera
wtargnął do przybudówki wypełnionej ugandyjskimi żołnierzami i ich
również wystrzelał. Kolejny przejął wieżę lotów, a jeszcze jeden zniszczył
myśliwce MiG stojące na pasie startowym.
Zastrzelono wszystkich ośmiu porywaczy. Podczas wymiany ognia zginęło
także trzech zakładników. Starszą zakładniczkę, którą poprzedniego wieczoru
zawieziono do szpitala, Amin polecił zamordować w odwecie za akcję59.
Jednak stu ludzi uratowano i Izrael nie musiał iść na ustępstwa. Operacja
stała się wzorem postępowania w wypadku porwań: żadnych negocjacji
z terrorystami, lecz niezłomna gotowość do podjęcia działań i ryzykowania
życiem w celu uwolnienia zakładników.
Chociaż akcja w Entebbe okazała się znaczącym zwycięstwem
taktycznym, człowiek, który zorganizował porwanie, a którego sześć lat
wcześniej Golda Meir rozkazała zlikwidować, terrorysta, który odniósł tylko
lekkie rany, gdy pocisk z granatnika wpadł przez okno jego biura w Bejrucie,
zelota ocalały w wybuchu bomby na stadionie w 1974 roku, bojownik
znajdujący się na szczycie izraelskiej listy osób do likwidacji i będący celem
wielu morderczych planów, wciąż pozostawał przy życiu i bez przerwy
knuł60.
Rabin nakazał szefostwu Mossadu nie szczędzić wydatków. Wadi Haddad
musiał zginąć.
 13
ŚMIERĆ CZYHA W PAŚCIE DO ZĘBÓW

W maju 1977 roku izraelska Partia Pracy rządząca krajem od jego powstania
w 1948 roku po raz pierwszy przegrała wybory. Pokonał ją Likud,
nacjonalistyczno-konserwatywne ugrupowanie, na którego czele stał
Menachem Begin, były przywódca Irgunu, podziemnej antybrytyjskiej
organizacji zbrojnej. Ten wynik wyborczy zaszokował zarówno
Izraelczyków, jak i obserwatorów za granicą, a przyczyniło się do niego
wiele czynników: dyskryminacja i upokorzenia doznawane przez żydowskich
imigrantów przybyłych z krajów arabskich, skandale korupcyjne w Partii
Pracy, wojna Jom Kippur i charyzma Begina, który wykorzystał to wszystko,
głosząc populistyczne hasła.
Wielu zagranicznych i krajowych przywódców postrzegało go jako
ekstremistę i podżegacza wojennego. Niektórzy z szefów izraelskich agencji
wojskowych i wywiadowczych żywili przekonanie, że ich dni są policzone
i niedługo zostaną zastąpieni jego ludźmi.
Jednak początkowe poczynania Begina jako premiera zaskoczyły
wszystkich. Podczas odbywającego się w 1978 roku szczytu w Camp David,
na którym spotkał się z prezydentami Jimmym Carterem i Anwarem
Sadatem, zawarł przełomowe porozumienie z Egiptem. Na jego mocy Izrael
miał się całkowicie wycofać z Półwyspu Synaj zajętego w 1967 roku. Pomysł
wyprowadzenia wojsk, likwidacji osad i wyrzeczenia się pól naftowych
i obiektów turystycznych spotkał się z protestami izraelskich prawicowców.
Jednak Begin, ryzykując pozycję polityczną, zmusił swoją partię do
posłuszeństwa. Oprócz tego znacząco wzmocnił sojusz ze Stanami
Zjednoczonymi i rozszerzył uprawnienia Sądu Najwyższego Izraela.
Jeśli chodzi o politykę wewnętrzną, wcale nie doszło do czystek. Begin
wręcz prosił dwie osoby silnie związane z Partią Pracy – szefów Szin Betu
Awrahama Ahituwa i Mossadu Icchaka Hofiego – o pozostanie na
stanowiskach. „Wydawało nam się to bardzo dziwne – zwierzył mi się Hofi,
po czym dodał, nawiązując do tego, że Partia Pracy miała bardzo cyniczne
i pragmatyczne podejście do spraw wojska i wywiadu: – W końcu dla Begina
wojsko było świętością”1.
W praktyce oznaczało to, że Begin dał wojsku i wywiadowi carte blanche.
W czasach, gdy stał na czele opozycji parlamentarnej, miał bardzo
ograniczony dostęp do służb i musiał się wiele nauczyć. Jednak nawet po
tym, gdy już został wprowadzony w arkana ich działalności, jego nadzór
okazał się zaskakująco powierzchowny. „Zupełnie jakby unosił się wiele
tysięcy metrów nad nami” – stwierdził zastępca dyrektora Mossadu Nahum
Admoni2.
Begin podpisywał bez pytania czerwone kwity podsuwane mu przez
Mossad i nawet nie domagał się realizowania standardowej procedury
polegającej na obecności doradcy i rejestrowaniu spotkań, na których
zatwierdzał operacje sabotażu i selektywnej eliminacji. To zaskoczyło
Hofiego. „W czasach Rabina – wspominał – trzeba było przychodzić z każdą
sprawą, którą zatwierdzał specjalny zespół doradców”. Natomiast Begin
podpisywał wszystko „w cztery oczy, bez stenotypistki i bez doradcy
wojskowego […]. Radziłem mu, żeby miał wszystko na piśmie”.
Begin nie zgadzał się z szefami wywiadu tylko w kwestii priorytetów. Na
swoim pierwszym spotkaniu z Hofim powiedział, że zależy mu na tym, aby
Mossad rozpoczął zakrojoną na szeroką skalę operację likwidacji
nazistowskich zbrodniarzy wojennych3. „«Panie premierze, odparłem –
wspominał Hofi – w tej chwili Mossad zajmuje się innymi misjami, które
mają zapewnić bezpieczeństwo Izraelowi obecnie i w przyszłości. To dla
mnie ważniejsze od tego, co było wczoraj». Pogodził się z tym, chociaż mu
się to nie podobało […]. W końcu postanowiliśmy, że skoncentrujemy się na
jednym celu, doktorze [Josefie] Mengele, lecz Begin jako bardzo
emocjonalna osoba był wyraźnie rozczarowany”.
Rozumiał jednak podejście Hofiego. „W odróżnieniu od innych
Izraelczyków, którzy uważali Holokaust za pradawną historyczną
katastrofę – powiedział mi Szlomo Nakdimon, wpływowy izraelski
dziennikarz, który przyjaźnił się z Beginem i był doradcą do spraw mediów
w czasie sprawowania przez niego funkcji premiera – Begin wierzył z całego
serca w to, że z Holokaustu płynie nauka, iż Żydzi muszą obronić sami swój
kraj, żeby zapobiec ponownej zagładzie”4.
Begin porównywał Jasira Arafata do Hitlera i uważał, że Palestyńska Karta
Narodowa, która nawoływała do zniszczenia państwa Izrael, jest niczym
innym jak Mein Kampf II.
– My, Żydzi i syjoniści, nauczeni doświadczeniem, nie podążymy ścieżką
obraną przez przywódców w Europie w latach trzydziestych – powiedział
podczas przemówienia w Knesecie 9 lipca 1979 roku, w którym atakował
kanclerzy RFN i Austrii Willy’ego Brandta i Brunona Kreisky’ego za ich
współpracę z Jasirem Arafatem. – Traktujemy Mein Kampf II poważnie
i zrobimy wszystko, co w naszej mocy, żeby z Bożą pomocą zapobiec
realizacji okropieństw […] wymyślonych przez ten diabelski pomiot
[Arafata], […] przywódcę nikczemnej organizacji największych morderców,
jakich nosił ten świat od czasów nazistów”.

Od roku 1974, gdy ataki terrorystyczne w Europie zaczęły wygasać, Arafat

przykładał coraz większą wagę do politycznych zabiegów na arenie
międzynarodowej, które miały doprowadzić do uznania OWP. Chciał też
zaprezentować się jako polityk gotowy do negocjacji z Izraelem5. Mimo
głośnego sprzeciwu Izraelczyków OWP prowadziła rozmowy dyplomatyczne
na całym świecie, w tym w Europie. U szczytu tej kampanii, w listopadzie
1974 roku, Arafat pojawił się na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ i wygłosił
przemówienie, które powszechnie uznano za względnie wyważone6.
Co więcej, wysiłki Arafata, by postrzegano go jako orędownika
politycznego porozumienia izraelsko-palestyńskiego, zapoczątkowały odwilż
w stosunkach OWP ze Stanami Zjednoczonymi. Funkcjonariusze
izraelskiego wywiadu bardzo się martwili możliwym zbliżeniem się
głównego sojusznika Izraela do jego głównego wroga. W dokumencie
z grudnia 1974 roku przygotowanym przez Aman dla ówczesnego premiera
Rabina ostrzegano: „Stany Zjednoczone są zainteresowane uzyskaniem jak
największych wpływów w OWP, nie chcąc, by organizacja ta pozostawała
wyłącznie radzieckim bastionem”. Autorzy dokumentu pisali również
o zaskakującej postawie sekretarza stanu USA Henry’ego Kissingera, którego
powszechnie uważano za proizraelskiego: „Nie znaleźliśmy w jego słowach
najmniejszych zastrzeżeń wobec przyszłości OWP”7.
Izraelskich służb wywiadowczych nie przekonywały zapewnienia
Palestyńczyków. Aman uważał je wyłącznie za część „długofalowej strategii
zmierzającej do likwidacji Izraela”. Podczas gdy Arafat zabiegał o względy
amerykańskich dyplomatów i był fetowany w Organizacji Narodów
Zjednoczonych, jego ludzie kontynuowali ataki na obywateli Izraela. „Arafat
stanowił całkowite przeciwieństwo swojego groteskowego wyglądu. Był
prawdziwym geniuszem – powiedział mi generał brygady Amos Gilad, przez
długi czas wpływowa postać wywiadu wojskowego. – Miał dwóch zastępców
odpowiedzialnych za przeprowadzanie operacji terrorystycznych: Abu
Dżihada i Abu Ijada, jednak, z jednym wyjątkiem, nie sposób znaleźć
żadnych związków Arafata z tymi akcjami. To tak, jakby właściciel zoo
pozwolił głodnemu lwu biegać po ulicach. Kto odpowiadałby, gdyby zwierzę
kogoś pożarło? Lew? Raczej właściciel, prawda? Abu Dżihad otrzymywał
ogólne wytyczne, jednak działał na własną rękę. Arafat nie chciał raportów,
nie brał udziału w planowaniu, nie zatwierdzał operacji”8.
Coraz większa widoczność Arafata na światowej scenie doprowadziła do
ostrej dyskusji między Mossadem a Amanem o tym, czy wciąż stanowi on
odpowiedni cel do likwidacji9. Generał brygady Jigal Pressler, ówczesny szef
wydziału Amanu zajmującego się selektywnymi eliminacjami, upierał się, że
Arafat powinien pozostać na szczycie listy: „To terrorysta. Ma żydowską
krew na rękach. Rozkazał swoim ludziom przeprowadzać ataki
terrorystyczne. Trzeba zrobić wszystko, żeby się go pozbyć”.
Szef działu kontrterroru Mossadu Szimszon Issaki nie zgadzał się z tym
poglądem: „Po przemówieniu w ONZ Arafat stał się uznanym politykiem.
Był podstępną żmiją, ale świat go legitymizował i zabicie go naraziłoby
Izrael na niepotrzebne zawirowania polityczne”10.
Ostatecznie ta ostatnia opinia przeważyła. Oznaczało to, że Arafat zniknął
z listy osób przeznaczonych do likwidacji i numerem jeden na tej liście stał
się Wadi Haddad11.

Przez półtora roku po akcji w Entebbe Wadi Haddad opływał w luksusy

w Bagdadzie i Bejrucie.
Mossad bał się używać broni palnej w arabskich stolicach takich jak
Bagdad, Damaszek czy Bejrut, ponieważ ryzyko schwytania sprawców było
zbyt duże. Dlatego poszukiwano cichszych metod zabójstwa, takich, które
będą mniej się rzucać w oczy i wskazywać na śmierć z przyczyn naturalnych
(chorobę) albo wypadek (na przykład samochodowy). W tym przypadku,
nawet gdyby władze od początku coś podejrzewały, zwykle do czasu, gdy
mogłyby to udowodnić, skrytobójcy już dawno by zniknęli. Tymczasem przy
zabójstwie z użyciem broni palnej rozpoczynał się natychmiastowy pościg.
 Szefowie Mossadu postanowili poddać organizację Haddada wnikliwemu
rozpracowaniu wywiadowczemu i przydzielić zadanie likwidacji go
jednostce Comet. Zabójstwo zlecono agentowi „Smutkowi”, który miał
dostęp zarówno do jego domu, jak i biura.
10 stycznia 1978 roku „Smutek” zamienił pastę do zębów Haddada na
identyczną tubkę zawierającą śmiertelną toksynę, którą nie bez trudu
przygotował Izraelski Instytut Badań nad Biologią w Nes Cijjonie, jednym
z najpilniej strzeżonych miejsc w Izraelu12. Powstał w 1952 roku i wciąż
służy Izraelczykom do doskonalenia ściśle tajnych broni biologicznych. Za
każdym razem, gdy Haddad mył zęby, malutka ilość trucizny wnikała do
błony śluzowej ust i dostawała się do krwiobiegu. Stopniowe odkładanie się
jej w ciele miało zakończyć się zgonem.
Haddad zaczął chorować i został przewieziony do irackiego szpitala
rządowego. Powiedział lekarzom, że w połowie stycznia zaczął cierpieć na
ostre bóle brzucha po posiłkach. Stracił apetyt i schudł ponad dziesięć
kilogramów13.
Pierwsza diagnoza brzmiała: zapalenie wątroby. Leczono go potężnymi
dawkami antybiotyków, ale stan nie ulegał poprawie. Zaczęły wypadać mu
włosy, pojawiła się gorączka. Lekarze w Bagdadzie byli w rozterce.
Podejrzewali, że Haddad został otruty14. Arafat poradził swojemu
współpracownikowi, by zwrócił się o pomoc do Stasi15. W latach
siedemdziesiątych wschodnioniemiecka służba bezpieczeństwa zapewniała
palestyńskim organizacjom terrorystycznym paszporty, materiały
wywiadowcze, kryjówki i broń. Przywódca NRD Erich Honecker i inni
wschodnioniemieccy oficjele uważali Arafata za prawdziwego
rewolucjonistę, takiego jak Fidel Castro, i byli skorzy do pomocy.
19 marca 1978 roku Haddad został przetransportowany do
Regierungskrankenhaus w Berlinie, renomowanego szpitala, który
obsługiwał funkcjonariuszy wywiadu i bezpieki. Współpracownicy
spakowali mu torbę z przyborami toaletowymi, w tym ze śmiercionośną pastą
do zębów.
Informacje wywiadowcze, które dotarły do Mossadu, gdy Haddad znalazł
się na pokładzie samolotu lecącego do Berlina, dawały powody do
satysfakcji. „Haddad jest strzępem człowieka – głosił raport przedstawiony
na spotkaniu dowódców jednostki Comet. – Nasi eksperci uważają, że jego
dni są policzone”.
 Został przyjęty w szpitalu pod fałszywym nazwiskiem Ahmed Doukli,
czterdzieści jeden lat, sto sześćdziesiąt siedem centymetrów wzrostu. Jego
stan naprawdę był poważny: liczne krwawienia, w tym wewnętrzne,
z osierdzia, podstawy języka, migdałków, opłucnej i z wnętrza czaszki.
Odnotowano również znaczną ilość krwi w moczu. Szpik kostny był
osłabiony, co skutkowało spadkiem liczby czerwonych krwinek. Mimo że
traktowano go wyjątkowo, jego stan wciąż się pogarszał. Lekarze wojskowi,
najlepsi specjaliści w NRD, poddali pacjenta wszelkim badaniom: krwi,
moczu, szpiku kostnego. Uważali, że został otruty albo trutką na szczury,
albo jakimś metalem ciężkim, na przykład talem, jednak nie mogli tego nijak
udowodnić. Wschodnioniemiecki agent powiadomił Izraelczyków, że
okrzyki bólu Haddada słychać w całym szpitalu, a lekarze podają mu coraz
większe dawki środków uśmierzających ból.
Wadi Haddad zmarł w straszliwych mękach 29 marca, dziesięć dni po
przyjęciu do berlińskiego szpitala. Niedługo później szef Stasi Erich Mielke
otrzymał pełen raport zawierający wyniki autopsji przeprowadzonej przez
profesora Ottona Prokopa z berlińskiego Uniwersytetu Humboldta, jeden
z największych światowych autorytetów w zakresie medycyny sądowej.
Napisał, że bezpośrednimi przyczynami śmierci były „wylew krwi do mózgu
i zapalenie płuc” i że objawy rodzą podejrzenie zabójstwa. Jednak z tego
pisanego medycznym żargonem dokumentu wynikało, że autor nie ma
pojęcia, co zabiło pacjenta16.
W chwili śmierci Haddad stał na czele organizacji, która odłączyła się od
LFWP George’a Habasza. Jednak ten szczerze opłakiwał śmierć towarzysza
i nie miał najmniejszych wątpliwości, że odpowiada za nią Izrael.
Mossad i dowódcy organów bezpieczeństwa państwa ogromnie się cieszyli
z sukcesu operacji. Jeden z najsilniejszych i najskuteczniejszych wrogów
Izraela został zlikwidowany. Nie mniej ważne było to, że pięć lat po
katastrofie w Lillehammer Mossad wrócił do selektywnych eliminacji
i dokonał tego w niezwykle wyrafinowany sposób. To właśnie wtedy wśród
słów używanych w agencji po raz pierwszy pojawiło się wyrażenie „bez
podpisu” na określenie zabójstwa, które wydaje się zgonem z przyczyn
naturalnych.
„Kiedy dowiedziałem się o śmierci Haddada, bardzo się ucieszyłem –
wspominał Szimszon Issaki. – Proszę nie traktować moich słów jako
potwierdzenia udziału w tej sprawie – zastrzegł w następnej chwili (Izrael
nigdy nie przyznał się do zabicia Haddada). – Po prostu każdy, kto miał
izraelską krew na rękach, zasługiwał na śmierć. Tak się złożyło, że bez
Haddada jego organizacja nie mogła istnieć. Już działała niezależnie od
George’a Habasza, zastępcy Haddada dzielili ją między siebie, a te podziały
stopniowo się pogłębiały, aż w końcu LFWP straciła na znaczeniu”17.

Po likwidacji Haddada Mossad przeszedł do kolejnego celu: Alego Hasana

Salamy.
Zdania na temat tego, czy ma zginąć, były podzielone. Funkcjonariusze
wywiadu Izraela uważali, że to on zaplanował i zorganizował masakrę
izraelskich sportowców w Monachium, chociaż jego współpracownicy
gwałtownie zaprzeczali tym oskarżeniom. Tak czy owak, próba zabicia go
w Lillehammer stała się najbardziej zawstydzającą klęską w dziejach
Mossadu. Salama dolał oliwy do ognia, kpiąc z agencji z powodu tej fuszerki.
„Kiedy zabili Bouchikiego, przebywałem w Europie – powiedział
w wywiadzie dla libańskiej gazety «Al-Sayad». – Bouchiki był zwykłym
pracownikiem pływalni. W ogóle do mnie niepodobnym”. Dodał, że ocalał
„nie z powodu nadzwyczajnych umiejętności, ale dzięki słabemu
wyszkoleniu Izraelczyków”18.
Wywiad ten został dostarczony szefom wywiadu przez wydział Amanu
zajmujący się gromadzeniem oficjalnych materiałów – Harari poprosił
o zbieranie wszystkiego, co dotyczy Salamy19.
– Bez obaw – zapewnił swoich ludzi, kiedy przeczytano ten wywiad na
odprawie członków Kejsarii. – Jego dni są policzone.
Salama bez wątpienia był zaangażowany w wiele aktów terrorystycznych
wymierzonych zarówno w Izraelczyków, jak i Arabów. Sam potwierdzał
swoje uczestnictwo w operacjach Czarnego Września w dwóch wywiadach,
których udzielił. Tyle że w 1978 roku Czarny Wrzesień już nie istniał,
a Salama zajmował się w Fatahu zupełnie czym innym. Czy zemsta za to, co
robił w przeszłości, stanowiła wystarczający powód do jego likwidacji?
„Zabicie Salamy było najważniejszą kwestią pozwalającą zamknąć sprawę
masakry w Monachium – powiedział w rozmowie ze mną Jair Rawid,
dowódca północnego oddziału Jednostki 504 i jeden z czołowych
specjalistów od ataków OWP przygotowywanych w Libanie. – Naszym
zdaniem [pod koniec lat siedemdziesiątych] nie uczestniczył
w organizowaniu ataków terrorystycznych”20. Niemniej inni ówcześni
oficerowie operacyjni Kejsarii upierali się, że Salama pozostawał
zagrożeniem jako dowódca Oddziału 17 OWP, jednostki chroniącej Arafata.
„Musimy pamiętać, że Oddział 17 nie tylko chronił Arafata, lecz także
przeprowadzał operacje terrorystyczne” – twierdził jeden z byłych
funkcjonariuszy21.
Jednak Izraelczykami kierowały również głębsze pobudki.
10 lipca 1978 roku, podczas zebrania funkcjonariuszy wyższego szczebla
Mossadu, szef Kejsarii Mike Harari poinformował wszystkich, że
odnotowano „znaczący postęp” w działaniach zmierzających do likwidacji
Salamy. Jednak Dawid Kimche, szef Tewelu, wydziału Mossadu
zajmującego się kontaktami z agencjami wywiadowczymi w innych krajach,
zauważył, że koledzy z CIA dali do zrozumienia, że Salama jest dla nich
cenny.
– Nie powiedzieli wprost, że go chronią, ale tak wynikało z rozmowy.
Powinniśmy sobie zadać pytanie, czy ze względu na dobre relacje z Helgą
[tak w Mossadzie nazywano CIA] nie powinniśmy zmienić podejścia do
niego22.
„No i co z tego? – zżymał się po latach Szimszon Issaki. – Załóżmy, że
miał powiązania z Amerykanami. To nie zmieniało faktu, że odpowiadał za
śmierć Izraelczyków. Uczestniczył w przygotowaniach do zamachu
w Monachium. Ciągle działał przeciwko nam. Nic mnie nie obchodziło, czy
jest amerykańskim agentem”23.
W rzeczywistości Salama stanowił dla Amerykanów nie tylko źródło
informacji. MJTRUST/2, jak nazwali go prowadzący z Langley, był jednym
z najważniejszych kontaktów CIA na Bliskim Wschodzie. Co więcej, za
pełną wiedzą i aprobatą Jasira Arafata działał jako pośrednik między
Amerykanami a OWP.
„Dominik”, funkcjonariusz Mossadu wyższego szczebla uczestniczący
w pogoni za Salamą, twierdził, że w latach siedemdziesiątych Izraelczycy
dowiadywali się coraz więcej o powiązaniach CIA z Salamą. Mossad oraz
premierzy Rabin i Begin uważali te związki za „zwyczajną zdradę, cios
w plecy zadany przez sojusznika”.
Z książki Kaia Birda The Good Spy, wiarygodnej biografii Roberta
C. Amesa, jednego z najinteligentniejszych oficerów prowadzących CIA na
Bliskim Wschodzie, wynika, że Salama i Ames poznali się w 1969 roku
w kawiarni Strand w Bejrucie, a potem spotykali się w kryjówkach CIA
w tym mieście. Ames donosił Amerykanom, że Arafat wysoko ceni Salamę.
Oficjalnie Stany Zjednoczone uważały OWP za organizację terrorystyczną,
jednak CIA chciała mieć do niej dojście24. W 1973 roku, za zgodą
Kissingera, ustanowiono tajne, choć zarazem oficjalne, kontakty między
Stanami Zjednoczonymi a Arafatem. Przez lata Salama i Ames spotykali się
wiele razy w Europie i Bejrucie. Związki te nie ustały nawet wtedy, gdy
Salama objął przywództwo nad Czarnym Wrześniem. Amerykanie
utrzymywali je nie dlatego, że nie zgadzali się z oceną Mossadu co do roli
i odpowiedzialności Salamy za akty terrorystyczne, ale mimo niej.
Salama przyznał się nawet Amesowi do tego, że zwerbował do Czarnego
Września Mohameda Boudię, właściciela paryskiego teatrzyku, który wysłał
agentów do wysadzenia hotelu w Izraelu. Ames uznał to za „ciekawą
informację” i wręcz wyraził poparcie dla sprawy palestyńskiej. „Jestem
w pełni świadomy działań naszego przyjaciela – napisał w liście do
pośrednika, który przekazywał korespondencję między nim a Salamą –
i chociaż nie zgadzam się ze wszystkim, rozumiem, co kieruje członkami
jego organizacji”.
Ames starał się przekonać Salamę, że „nie jesteśmy zainteresowani
dopadnięciem jego organizacji. Wbrew temu, co uważa, nie jesteśmy
organizacją zbrojną tak jak Czarny Wrzesień”. Zapewniał go również cały
czas, że zależy im na utrzymywaniu kontaktów z nim: „Nasz przyjaciel
powinien wiedzieć, że ma stronników na wysokich stanowiskach”25.
Amesa niepokoiło tylko to, że Czarny Wrzesień zacznie działać w Stanach
Zjednoczonych: „Jego w pełni udokumentowane operacje w Europie, a także
doskonale nam znane plany dotyczące naszego terytorium, które w razie
potrzeby bez wahania ujawnimy, to jedyne kwestie, co do których się nie
zgadzamy”26.
Innymi słowy, tak długo, jak Salama będzie uważał, żeby w jego akcjach
nie ucierpieli Amerykanie, a także nie będzie działał na amerykańskiej ziemi,
może dalej atakować inne cele bez obawy o odwet ze strony Stanów
Zjednoczonych. Ames posunął się nawet do propozycji: „Mogę
zorganizować bezpieczną podróż do […] jakiegoś miejsca w Europie, jeśli
sobie życzy”.
Dzięki pośrednikowi 3 listopada 1973 roku w Rabacie doszło do spotkania
między zastępcą dyrektora CIA Vernonem Waltersem a kierownictwem
Fatahu27. Porozumienie między Amesem i Salamą przybrało oficjalną
formę – Fatah zobowiązał się nie działać na szkodę Amerykanów, a tajny
kanał komunikacji został zachowany.
Kiedy Salama poleciał z Arafatem na Zgromadzenie Ogólne Organizacji
Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku w 1974 roku, Amesa nie było na
miejscu, ale zorganizował tę wizytę i spotkania w hotelu Waldorf Astoria.
„Obserwowaliśmy, jak Amerykanie oprowadzają Arafata po Nowym Jorku –
wspominał «Dominik». – To było tak, jakby ktoś wsadził nam palec
w oko”28.
Salama jako wysłannik Arafata starał się, by Amerykanie oficjalnie uznali
OWP za przedstawicieli Palestyńczyków. Nie udało mu się to, ale z punktu
widzenia Arafata jego działalność i tak była niezmiernie ważna. Z kolei
Amesowi dostarczał najróżniejszych informacji związanych z Libanem
i OWP, a także powiadamiał o atakach na Stany Zjednoczone planowanych
przez rywali OWP.
Amesa połączyła z Salamą głęboka przyjaźń; a ponieważ Amerykanin
wspinał się po szczeblach kariery, wpływał coraz bardziej na podejście
administracji USA do Palestyńczyków29. Po wybuchu wojny domowej
w Libanie w 1975 roku, kiedy doszło do walk w Bejrucie, Salama wysłał
własnych ludzi do ochrony amerykańskiej ambasady. Izraelczycy patrzyli na
to i zgrzytali zębami30.
Nawiązanie kontaktu z Salamą nie było prywatną inicjatywą Amesa ani
indywidualną operacją, chociaż Amerykanin wykazywał się bardzo
krytycznym nastawieniem wobec Izraela. W rzeczywistości był to niezwykle
ważny projekt całego CIA. Przy końcu 1976 roku dyrektor agencji George
H.W. Bush za pośrednictwem Amesa oficjalnie zaprosił Salamę do Langley.
Wizyta, do której doszło w styczniu 1977 roku, połączyła interesy
i przyjemności. „Naprawdę potrzebuję wakacji” – wyznał Salama Amesowi.
Dopiero co ożenił się z byłą Miss Universe, libańską królową piękności
Georginą Rizk i chciał spełnić jej marzenie – wyruszyć w podróż poślubną na
Hawaje i do Disneylandu. Ames obiecał, że to załatwi.
CIA zorganizowała podróż, a starszy rangą funkcjonariusz towarzyszył
parze wszędzie tam, dokąd chciała pojechać, w tym na wszystkich atrakcjach
w parku tematycznym w Kalifornii. Rizk świetnie się bawiła, Salama
natomiast szczerze znienawidził Disneyland. Za to ogromnie się ucieszył
z prezentu otrzymanego od Alana Wolfe’a z CIA – wspaniałej skórzanej
kabury.
 Oto, jak towarzyszący im funkcjonariusz wspominał tę wizytę: „Tak
naprawdę to on [Salama] chciał tylko jeść ostrygi. Myślał, że są
afrodyzjakiem. W hotelu mieszkałem w pokoju obok – wieczorami słyszałem
efekty”31.
Z powodu związków między izraelskimi i amerykańskimi służbami,
a także całkowitego zaufania Izraela do Stanów Zjednoczonych, Mossad
powstrzymywał się od operacji na terytorium USA. Salama wiedział, że nic
mu tam nie grozi. Dzięki temu para mogła naprawdę wypocząć, bez ciągłego
towarzystwa ochroniarzy.
Jednak w normalnych okolicznościach Salama zachowywał wzmożone
środki bezpieczeństwa. Poruszał się w kolumnie pojazdów, z uzbrojonymi
ochroniarzami i wielkokalibrowym karabinem maszynowym DSzK
zamontowanym na pikapie marki Toyota zabezpieczającym tyły.
Nie robiło to wrażenia na Amesie i jego kolegach z CIA. W swojej książce
Bird wspomina, że Sam Wyman, jeden z oficerów łącznikowych CIA
w Bejrucie, zapytał kiedyś Salamę:
– Niby jak to cholerne działo ma cię ochronić? Ono tylko informuje
wszystkich dookoła, gdzie jesteś.
Salama tylko się roześmiał i odparł:
– A to dobre.
Bird pisze, że Salama kilkanaście razy informował CIA, czasami nad
wyraz stanowczo, że Mossad właśnie rozpoczął operację zmierzającą do jego
zabicia.
„Ostrzegałem go – wspominał Wyman. – Mówiłem: «Idioto, dopadną cię,
kiedy będziesz objeżdżał Bejrut. To tylko kwestia czasu […]. Pogwałciłeś
wszystkie zasady bezpieczeństwa. Izraelczycy wiedzą, kim jesteś i co
zrobiłeś. Dlatego musisz uważać»”32.
CIA zaopatrzyła Salamę w sprzęt szyfrujący, żeby wzmocnić jego
bezpieczeństwo, i rozważała, czy nie wysłać mu samochodu opancerzonego
dla ochrony przed Izraelczykami33.
„Dominik” uważał, że tego rodzaju relacje można interpretować tylko
w jeden sposób: „Wyobraźcie sobie, że my, funkcjonariusze Mossadu,
utrzymujemy tajne związki z Osamą bin Ladenem – nie zwerbowaliśmy go
jako szpiega pracującego za pieniądze, ale nawiązaliśmy z nim przyjacielską
więź, jesteśmy prawie sojusznikami, wymieniamy się informacjami
i przysługami. Wyobraźcie sobie, że zaprosiliśmy go do naszej siedziby
w Tel Awiwie, płaszczymy się przed nim i wyrażamy zrozumienie dla jego
ataku na World Trade Center, mówimy mu, że to w porządku, że wysadza
amerykańskie ambasady tak długo, póki nie wysadza naszych, gościmy go
i jego żonę po królewsku i robimy wszystko, żeby ochronić go przed atakiem
Navy SEAL. Jak byłoby to odebrane w Stanach?”34.
Szefowie Mossadu ostatecznie doszli do wniosku, że „zerwanie tych
powiązań było niezwykle ważne, żeby pokazać, że nikt nie może się czuć
bezpiecznie – a także unaocznić Amerykanom, że w taki sposób nie traktuje
się przyjaciół”35. Chociaż dyrektor Mossadu Hofi powiadomił premiera
Begina o związkach Salamy z Amerykanami, ten i tak zatwierdził operację
selektywnej eliminacji.

W czerwcu 1978 roku, trzy miesiące po śmierci Wadiego Haddada, operacja

„Palnik” (Maw’ir) nabrała rozpędu. Po raz pierwszy od czasu „Wiosny
Młodości” Kejsaria miała zlikwidować kogoś w kraju-celu. Miała to być
„starannie przygotowana akcja, musieliśmy mieć pewność, że wszystko się
uda” – wspominał Harari36. Czołowy agent Jednostki 504 Amanu
o kryptonimie „Rummenigge”, który zawdzięczał ówczesnej niemieckiej
gwieździe piłki nożnej, został poproszony o zgromadzenie informacji na
temat zwyczajów ściganego.
„Rummenigge” w rzeczywistości nazywał się Amin al-Hadżdż, wywodził
się z jednego z najznakomitszych szyickich rodów Libanu i był
ustosunkowanym handlowcem. Dał się zwerbować z powodu nienawiści do
Palestyńczyków i w nadziei na uzyskanie zezwolenia na przewożenie
towarów (zdaniem niektórych składały się na nie także nielegalne substancje)
przez cały Bliski Wschód, w tym również Izrael, bez niepokojenia przez
izraelską marynarkę wojenną. Spotkania „Rummeniggego” z jego oficerem
prowadzącym zwykle odbywały się na izraelskim kutrze rakietowym
u wybrzeży Libanu.
Al-Hadżdż skorzystał ze swoich licznych informatorów i ustalił bardzo
szczegółowy plan dnia Salamy. Okazało się, że Salama mnóstwo czasu
spędza w siłowni i SPA hotelu Continental w Bejrucie i że mieszka z Rizk
w luksusowej dzielnicy Snoubra37.
Harari niezmiernie się ucieszył. „Salama miał naturę playboya i był ważną
postacią bejruckiej klasy próżniaczej – wspominał. – Łatwo zbliżyć się do
takich kręgów. Wysłałem swoich wojowników, żeby do niego dotarli”38.
 Oficer operacyjny Kejsarii poleciał do Bejrutu, udając Europejczyka,
wynajął pokój w hotelu Continental i zapisał się do siłowni. Chodził tam
codziennie i ciągle wpadał na Salamę. Wiedział, że ma on bzika na punkcie
eleganckich zegarków i modnych ubrań, dlatego w szatni trzymał się jak
najbliżej niego, żeby Palestyńczyk mógł podziwiać jego stroje.
Pewnego dnia kilku trenujących zaczęło gratulować Salamie nagrody, jaką
jego żona zdobyła na balu ostatniej nocy. Oficer Kejsarii przyłączył się do
nich i wciągnął Salamę w rozmowę. „Zawiązała się między nimi męska
przyjaźń” – twierdził Harari.
Odtąd rozmawiali ze sobą za każdym pobytem w siłowni. „W takich
przypadkach inicjatywa musi należeć do celu ataku – powiedział mi
informator uczestniczący w operacji. – Inaczej nabierze podejrzeń, a już
szczególnie ktoś taki jak Salama, który zdawał sobie sprawę z tego, że jest
ścigany”39.
Kiedy funkcjonariusz Kejsarii wrócił do Izraela, przedyskutowano
możliwości ataku na Salamę, w tym opcję z „umieszczeniem w jego paście
do zębów, mydle albo wodzie po goleniu jakiejś trucizny” – jak wspominał
Harari. Jednak uznano, że ryzyko jest zbyt duże.
Inna możliwość, podłożenie w siłowni ładunku wybuchowego, wiązała się
z kolei z ryzykiem zabicia kogoś przypadkowego. Ostatecznie Harari
postanowił w ogóle porzucić pomysł dopadnięcia Salamy w siłowni, biurze
lub w domu, ponieważ wszystkich tych miejsc pilnie strzeżono40.
Rozwiązanie, które zaproponował, było czymś nowym dla Mossadu:
podłożenie bomby na ulicy. Salama zostanie zlikwidowany podczas jazdy
przez Bejrut pod eskortą toyoty z karabinem maszynowym i trzeciego
samochodu wypełnionego ochroniarzami. Kiedy wozy będą przejeżdżać
przez wyznaczone miejsce, funkcjonariusz Mossadu, znajdujący się
w bezpiecznej odległości, odpali ładunek wybuchowy.
Jakow Rehawi, były naukowiec NASA zwerbowany przez Mossad do
kierowania działem technologii, skonstruował specjalne urządzenie, dzięki
któremu agenci mogli przećwiczyć przeprowadzenie operacji. Należało
wcisnąć guzik dokładnie w chwili, gdy samochód mijał określony punkt. Nie
dochodziło do eksplozji, rozlegał się tylko sygnał wskazujący na to, czy
guzik został wciśnięty w pożądanym momencie, czy nie.
Agenci biorący udział w próbach wspominali, że Rehawi i dwaj inni
oficerowie mieli kłopoty z wciśnięciem guzika we właściwej chwili.
 – Może ja spróbuję – odezwała się w końcu asystentka z wydziału
kontrterroryzmu, która uczestniczyła w próbach. Rehawi uśmiechnął się
z wyższością i podał jej urządzenie. Wcisnęła guzik w idealnym momencie,
i to kilka razy z rzędu. W końcu spróbowali z ładunkiem wybuchowym
i manekinami siedzącymi w samochodzie, i znów kobieta wcisnęła guzik
dokładnie wtedy, kiedy powinna.
„W miarę jak mężczyźni wciskali guzik, atmosfera robiła się coraz
bardziej ponura – wspominał Harari. – Tymczasem jej się ciągle udawało, i to
przy różnym oświetleniu. Zrozumiałem wtedy, że prawdopodobnie kobiety
są w tym lepsze od mężczyzn, i podjąłem stosowną decyzję”. W Bejrucie
wcisnąć guzik miała funkcjonariuszka o kryptonimie „Rinah”. „Ta decyzja
nie należała do najłatwiejszych – ciągnął Harari. – Musieliśmy stworzyć jej
przykrywkę i wymyślić jakąś wiarygodną historię usprawiedliwiającą to, że
prawdopodobnie będzie przebywała wiele godzin w miejscu z widokiem na
ulicę. Rzecz nie polegała tylko na tym, żeby nauczyć ją wciskać guzik.
Salama nie wyjeżdżał z domu codziennie o tych samych godzinach. Czasami
musiałaby pozostawać w stanie gotowości przez osiemnaście godzin i nie
mogłaby nawet zamknąć oczu ani iść na siusiu. To nie takie proste”.

„Rinah” naprawdę nazywała się Erika Chambers i przyszła na świat w Anglii

w 1948 roku. Jej ojciec, Marcus Chambers, był inżynierem i kierowcą
wyścigowym, a matka, Lona – piosenkarką i aktorką wywodzącą się
z bogatej rodziny czechosłowackich Żydów, z których większość zginęła
podczas Holokaustu. Erika w latach sześćdziesiątych studiowała na
University of Southampton, gdzie zapamiętano ją głównie z szybkiej jazdy
samochodem. Przeniosła się do Australii, a potem do Izraela, gdzie zaczęła
studiować hydrologię na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Na
początku 1973 roku skontaktował się z nią oficer werbunkowy z Mossadu.
Spodobał się jej pomysł połączenia przygody z czymś, co określiła jako
„znaczący wpływ na bezpieczeństwo państwa”. Zdała pomyślnie wszystkie
testy i została wcielona do Kejsarii, po czym przeszła wyczerpujący program
szkoleniowy. W połowie 1975 roku opuściła Izrael pod fałszywą brytyjską
tożsamością i zaczęła brać udział w misjach za granicą41.
Do likwidacji Salamy wybrano oprócz niej jeszcze dwóch mężczyzn42.
Skomplikowany plan zamachu wymagał bliskiej współpracy z oddziałami
specjalnymi Sił Obronnych Izraela, które zajęły się tymi aspektami akcji,
z którymi Mossad nie poradziłby sobie sam.
„Rinah” przyleciała do Bejrutu w październiku 1978 roku, przedstawiając
się jako pracowniczka organizacji pozarządowej zainteresowana pomaganiem
palestyńskim sierotom w obozie dla uchodźców w Tall az-Zatar. Mieszkała
w mieście przez jakieś dwa miesiące i wraz z innym funkcjonariuszem
potajemnie zbierała informacje o trasach pokonywanych przez Salamę. Na
początku 1979 roku wynajęła mieszkanie na ósmym piętrze wieżowca przy
ulicy Beka, z którego okien widać było apartament terrorysty. 16 stycznia do
Bejrutu przyleciało osobno jeszcze dwóch oficerów operacyjnych, jeden
z paszportem brytyjskim, a drugi z kanadyjskim.
18 stycznia funkcjonariusze Sajeret Matkal przekroczyli granicę z Jordanią
w regionie Ha-Arawa, na południe od Morza Martwego. Wwieźli sto
kilogramów materiałów wybuchowych i detonator. Czekał tam na nich agent
Jednostki 504. Po przeniesieniu materiałów wybuchowych do jego
samochodu ruszył do Bejrutu. 19 stycznia w podziemnym garażu spotkał się
z dwoma oficerami operacyjnymi. Wypowiedział hasło (dwa słowa po
angielsku) i usłyszał umówiony odzew. Przekazał materiały wybuchowe
i detonator, pożegnał się i odjechał. Jego udział w operacji dobiegł końca43.
Oficerowie umieścili bombę i detonator w bagażniku volkswagena
wynajętego dwa dni wcześniej i zaparkowali samochód przecznicę od
apartamentowca Salamy.
Harari osobiście przyleciał do Bejrutu, żeby nadzorować finał operacji. Nie
mógł sobie pozwolić na kolejną porażkę taką jak w Lillehammer.
Pozostawienie volkswagena na tak długo na zatłoczonej ulicy mogło
przysporzyć kłopotów. Nie chciano wzbudzać podejrzeń. Dlatego Harari
postanowił, żeby „zmieniać samochody, gdy będziemy mieli pewność, że
Salama nie wyjedzie z domu. Trzeba tylko się upewnić, że utrzymamy cały
czas wybrane miejsce parkingowe”44. 21 stycznia 1979 roku Harari zostawił
„Rinah” i dwóch mężczyzn i odleciał, żeby na miejscu akcji pozostawało jak
najmniej funkcjonariuszy.
Nazajutrz, tuż po godzinie piętnastej, Salama skończył jeść obiad z żoną,
pocałował ją na do widzenia i wyszedł. Wsiadł do swojego chevroleta
i o 15:23 ruszył w kierunku siedziby Oddziału 17. Ochroniarze jechali land
roverem z przodu, a toyota zamykała konwój. Pokonał zaledwie jakieś
dwadzieścia metrów, gdy jego chevrolet dotarł do volkswagena i „Rinah”
wcisnęła guzik. Ogromna eksplozja zatrzęsła miastem, a auto stanęło
w ogniu. Jeden z oficerów operacyjnych, który patrzył na to z oddali,
powiedział później przyjacielowi, że Salamie udało się wydostać z wozu.
Ubranie na nim płonęło i upadł na ziemię. Oficer wymamrotał do siebie:
– Giń, skurwielu! Giń!45
Abu Daoud (Mohammad Oudeh), dowodzący operacją Czarnego Września
w Monachium, który przypadkiem przechodził obok, podbiegł, aby pomóc.
Ujrzał wielki kawał metalu sterczący z czaszki Salamy. Rannego zawieziono
do szpitala Uniwersytetu Amerykańskiego w Bejrucie, gdzie zmarł na stole
operacyjnym46.
W zamachu zginęło również osiem innych osób: kierowca Salamy i dwóch
ochroniarzy, a także trzech obywateli Libanu, Niemiec i Brytyjczyk. Harari
doskonale wiedział, że zgodę na tego typu operację, z eksplozją potężnego
ładunku na gęsto zaludnionym obszarze, dostał tylko dlatego, że miało do
niej dojść w kraju arabskim.
„Rinah” i dwaj oficerowie operacyjni czekali na plaży nieopodal Dżunii,
na północ od Bejrutu, na pojawienie się pontonu z żołnierzami z Flotylli 13.
Zabrali ich oni około północy. Młody komandos wciągnął „Rinah” na łódź.
Była to pierwsza misja „Holidaya”, późniejszego szefa Kejsarii. Ponton
dopłynął do kutra rakietowego czekającego na otwartym morzu i kilka
godzin później zamachowcy znaleźli się w Hajfie47.
Zlikwidowanie Salamy było strasznym ciosem dla OWP.
– Ostrzegałem ich! – oświadczył z patosem Arafat podczas wywiadu
telewizyjnego udzielonego niedługo potem. – Ostrzegałem moich braci:
„Uważajcie! Mossad będzie nas ścigał i nie spocznie, dopóki nie powybija
nas, dowódców”.
Na pogrzebie Salamy Arafat wziął Hasana (syna zmarłego, który otrzymał
imię po dziadku, palestyńskim dowódcy podczas I wojny izraelskiej), na
kolana, dokładnie tak samo, jak dwadzieścia pięć lat wcześniej wziął na
kolana Alego na pogrzebie jego ojca.
Frank Anderson, szef bazy CIA w Bejrucie, napisał do Hasana
wzruszający list: „W Twoim wieku też straciłem ojca. Dzisiaj straciłem
przyjaciela, którego szanowałem więcej niż innych. Przyrzekam, że będę
pielęgnował wspomnienie o Twoim ojcu i zawsze będziesz miał we mnie
przyjaciela”48.
Izrael wyrównał rachunki z Alim Salamą, jednak nie udało się mu zerwać
kontaktów OWP ze Stanami Zjednoczonymi. Roberta Amesa głęboko
zasmuciła śmierć przyjaciela i bardzo się starał nawiązać podobną więź
z człowiekiem, którego OWP wyznaczyła na miejsce Salamy – Hanim al-
Hassanem. Po zamachu Ames stał się jednoznacznie propalestyński i odegrał
znaczącą rolę przy tworzeniu planu Reagana, który doprowadził do uznania
przez Amerykanów prawa Palestyńczyków do samostanowienia.
 14
STADO ZDZICZAŁYCH PSÓW

Jakiś tydzień przed przyjęciem wijącego się z bólu Wadiego Haddada do

wschodnioniemieckiego szpitala funkcjonariusze Szin Betu dowiedzieli się
od informatora o pseudonimie „Pokojówka”, że bojownicy OWP
przygotowują się do nielegalnego wtargnięcia na terytorium Izraela. Amos
Gilad z jednostki Amanu zajmującej się palestyńskim terroryzmem spotkał
się z „Pokojówką” w bezpiecznym lokalu Szin Betu w Jerozolimie i wrócił
z tej rozmowy bardzo zmartwiony: „Dowiedziałem się, że planują coś
okropnego i liczą na możliwie dużo ofiar”1.
Informacje, potwierdzone przez podsłuchy założone w siedzibach OWP na
Cyprze, były niezwykle szczegółowe. Funkcjonariusze Szin Betu znali
nazwiska terrorystów i dokładne położenie ich bazy na plaży w libańskim
mieście Ad-Damur. Wiedzieli również, że napastnicy planują atak z morza
i że ma on spowodować zerwanie rozmów pokojowych, które Begin
zapoczątkował z Egiptem. Arafat i Abu Dżihad wydali rozkaz o jego
przeprowadzeniu, ponieważ bali się, że rozejm między Egiptem a Izraelem
zostawi Palestyńczyków na lodzie; w końcu to Egipt był ich głównym
sprzymierzeńcem. Atak ten miał tak duże znaczenie dla OWP, że Abu
Dżihad osobiście spotkał się z bojownikami i dowódcą operacyjnym
w Libanie Azmim Zrairem.
Gilad postanowił uderzyć na bazę terrorystów, żeby wyeliminować
zagrożenie. 5 marca 1978 roku komandosi z Szajetet 13 rozpoczęli operację
„Szczęściarz” (Bar-Mazal). Jej celem była likwidacja wszystkich terrorystów
w bazie w Ad-Damur, jednak, jak donosił agent „Pokojówka”, udało się
zabić tylko tych w budynku, podczas gdy ci, którzy ukryli się w pobliżu i nie
otwierali ognia, przeżyli.
Gilad zaproponował, że komandosi przeprowadzą drugą operację, jednak
minister obrony Ezer Weizman zaprotestował:
– Wybij to sobie z głowy. Jutro lecę do Waszyngtonu, nie pozwolę, żeby
przez twoją akcję ta wizyta stała się niewypałem.
– Abu Dżihad zdaje sobie sprawę, że wiemy o jego spisku – obruszył się
Gilad. – To tylko przyspieszy jego przygotowania. Zanosi się na straszliwy
atak2.
Weizman miał rację. Doniesienia prasowe o izraelskim ataku wojskowym
na terytorium suwerennego państwa położyłyby się cieniem na jego
pierwszej wizycie w Pentagonie. Jednak już wkrótce miał się przekonać, jak
dużo kosztowała ta decyzja.
11 marca 1978 roku o 14.30 jedenastu palestyńskich bojowników
wylądowało na plaży niedaleko kibucu Ma’agan Micha’el, położonego na
południe od Hajfy w rezerwacie przyrody i w otoczeniu stawów, które
stanowiły przystanek dla ptaków w drodze do i z Afryki. Amerykańska
fotografka Gail Rubin właśnie robiła im zdjęcia, gdy zobaczyła terrorystów.
Palestyńczycy byli skrajnie wyczerpani po trzech dniach spędzonych na
morzu. Podczas sztormu utonęli ich dwaj towarzysze, a łódź zniosło tak
daleko, że myśleli już, iż wylądowali na Cyprze. Ulżyło im, kiedy
dowiedzieli się od Rubin, że są w Izraelu, w połowie drogi między Hajfą
a Tel Awiwem. Podziękowali, po czym ją zastrzelili.
Następnie bojownicy ruszyli w kierunku Autostrady Nadmorskiej łączącej
Hajfę z Tel Awiwem. Porwali taksówkę, a potem autobus. Kierowcy
i pasażerowie stali się zakładnikami. Terroryści zmusili kierowcę autobusu,
by jechał na południe, do Tel Awiwu. Abu Dżihad rozkazał im napaść na
hotel, jednak podniesieni na duchu tym, że w ich rękach znajduje się
kilkudziesięciu zakładników, postanowili zmienić plan. W raporcie Sił
Obronnych Izraela o tych wydarzeniach czytamy: „Improwizacja terrorystów
doprowadziła do powstania nowego rodzaju zbrojnej napaści – ataku
mobilnego (napastnicy działali na przestrzeni ponad pięćdziesięciu
kilometrów), zaskakującego i uniemożliwiającego rozmieszczenie sił
policyjnych”3.
Palestyńczycy ostrzelali z okien autobusu inne pojazdy, po czym
zatrzymali kolejny autobus, zgarniając dalszych zakładników. Z powodu
nowatorskiej natury ataku „siły bezpieczeństwa miały trudności
z przewidzeniem ich następnych kroków i przejęciem inicjatywy, co
wpłynęło na przebieg wydarzeń i ich rezultat”.
Chociaż policji udało się zatrzymać autobus na północnych przedmieściach
Tel Awiwu, dezorientacja funkcjonariuszy doprowadziła do całkowitego
chaosu: „Głównym problemem był brak ośrodka dowodzenia, zarówno
wśród terrorystów, którzy próbowali się bronić, strzelając we wszystkich
możliwych kierunkach, jak i wśród sił bezpieczeństwa”.
W pewnej chwili terrorysta położył rękę, w której trzymał pistolet, na
głowie córki jednego z zakładników, Awrahama Szamira. Szamir zobaczył,
że mężczyzna jest ranny, i wyrwał mu broń, po czym strzelił do
Palestyńczyka stojącego z przodu autobusu. Następnie oddał trzy strzały do
innego terrorysty.
– Za tobą! – ostrzegła go zakładniczka. Kiedy się odwrócił, ujrzał, że
celuje w niego Arab. Wystrzelili równocześnie, raniąc się nawzajem. Szamir
zauważył, że mężczyzna, któremu zabrał broń, leży na podłodze, mamrocze
coś do siebie, a twarz ma całą we krwi. Palce zaciskał na granacie bez
zawleczki. Izraelczyk starał się go powstrzymać, jednak nie udało mu się
i granat potoczył się po podłodze. Próbował zasłonić się ciałem terrorysty –
również bezskutecznie. Granat wybuchł, poważnie raniąc Szamira i zabijając
terrorystę i pięcioro zakładników. Eksplozja sprawiła, że autobus stanął
w ogniu. Kilku terrorystom i zakładnikom udało się uciec, jednak większość
spłonęła żywcem4.
W sumie zginęło trzydzieścioro pięcioro Izraelczyków, w tym trzynaścioro
dzieci, a siedemdziesięcioro jeden odniosło rany. Terroryści stracili
dziewięciu ludzi. Jeden z napastników został schwytany na miejscu zbrodni,
kolejny znalazł się w szpitalu wraz z innymi ofiarami.
„Widziałem, jak tam leżał – wspominał Arieh Hadar, główny
przesłuchujący z ramienia Szin Betu – lekko ranny, ale z podłączoną
kroplówką i z rurką w ustach. Śmiał się nam prosto w twarz. Lekarz wiedział,
co się stało. Odwrócił się do nas plecami i powiedział: «Róbcie, co do was
należy, a ja będę robił, co należy do mnie». Wyrwaliśmy rurki. Terrorysta
krzyknął z bólu i od razu język mu się rozwiązał. «Abu Dżihad nas tu
przysłał» – powiedział”.
Masakra na Autostradzie Nadmorskiej jest jednym z niewielu spośród
tysięcy ataków terrorystycznych, które odcisnęły się w zbiorowej pamięci
mieszkańców Izraela. Minister Weizman, dręczony wyrzutami sumienia
z powodu tego, że zabronił ataku wyprzedzającego, wrócił do kraju i rozkazał
Siłom Obronnym Izraela rozpoczęcie zakrojonej na wielką skalę inwazji na
południowy Liban, operacji „Litani”. Trzy dni po masakrze izraelskie wojska
pancerne i spadochroniarze przekroczyli granicę z zamiarem zabicia jak
największej liczby bojowników OWP. Zniszczyli ich bazę na południu kraju
i zepchnęli na północ od rzeki Litani, około dwudziestu pięciu kilometrów od
granicy z Izraelem.
Operacja osiągnęła swój cel. Mniej więcej trzystu bojowników OWP
zostało zabitych, ich bazy zniszczono, a składy broni przejęto. Poza tym na
obszarze zagościły Tymczasowe Siły Zbrojne ONZ w Libanie (UNIFIL)
i powstała proizraelska, głównie chrześcijańska milicja, Armia Wolnego
Libanu. Jednak nie zapobiegło to późniejszemu ostrzałowi terytorium Izraela
z katiusz i przekraczaniu granicy przez oddziały OWP.
Niestety, podczas trwającej tydzień operacji „Litani” izraelscy żołnierze
dopuszczali się morderstw na ludności cywilnej oraz jeńcach
i szabrownikach5. W rezultacie Izrael ponownie spotkał się z ostrym
potępieniem ze strony społeczności międzynarodowej.
Weizman zdawał sobie sprawę, że operacje na dużą skalę w Libanie nie
wchodzą w grę. Z kolei akcje Mossadu wymagały wielomiesięcznych
przygotowań: należało wymyślić, jak dotrzeć do celu ataku pod fałszywą
tożsamością, jak go zlikwidować i jak bezpiecznie wrócić. Dlatego Weizman
proponował zamiast tego precyzyjne ataki i operacje selektywnej eliminacji
przeprowadzane przez siły specjalne – mniej skomplikowane, szybsze
i niewymagające tworzenia legend. Mieli je przeprowadzać komandosi
w pełnym rynsztunku bojowym. Do większości misji wytypowano członków
Szajetet 13.

Weizman zlecił przeprowadzanie operacji generałowi Rafaelowi „Rafulowi”

Eitanowi, który w kwietniu 1978 roku został szefem sztabu. Raful, rolnik
i stolarz hobbysta, był nieustraszonym i zaprawionym w bojach
spadochroniarzem i wytrawnym politykiem, który „wierzył, że prowadzenie
walk na tyłach OWP wydatnie ją osłabi”6.
Eitan nie zawracał sobie głowy poprawnością polityczną. W odpowiedzi
na rakietę wystrzeloną przez Palestyńczyków na Zachodni Brzeg
zasugerował Knesetowi, że nowe żydowskie osady powinny tam powstawać
do czasu, gdy Arabowie będą „biegać jak naćpane karaluchy w butelce”.
Jednym z jego pierwszych kroków jako szefa sztabu było ułaskawienie
dwóch żołnierzy – Y., który tak brutalnie przesłuchiwał Palestyńczyków, że
jeden, podejrzewany o terroryzm, zmarł, a drugi, zamieszany w spisek
w Nairobi, wylądował w szpitalu, oraz podpułkownika Daniela Pinto, który
podczas operacji „Litani” torturował i zamordował dwóch jeńców, po czym
wrzucił ich ciała do studni7.
Ten niedźwiedziowaty milczek niedługo po objęciu stanowiska szefa
sztabu zjawił się w bazie komandosów w Atlicie.
– Wy, Szajetet 13 – powiedział – jesteście jak jaja księdza. Nieużywane,
ale dobrze, że są. – Przerwał na chwilę i rozejrzał się dookoła, aby się
upewnić, że wszyscy się śmieją z jego prostackiego żartu. Następnie
spoważniał, odchrząknął i dodał: – To się niedługo zmieni8.
Tajna jednostka komandosów, Szajetet 13 (13. Flotylla), powstała pod
koniec 1949 roku, by zajmować się infiltracją, sabotażem i selektywną
eliminacją. Motto wybrane przez założycieli współgrało z jej duchem:
„Niczym nietoperz nadlatujący z mroku, niczym ostrze tnące w ciszy, niczym
granat wybuchający z hukiem”. Emblemat jednostki przedstawia skrzydła
nietoperza; wewnątrz znajduje się symbol izraelskiej marynarki wojennej.
Przyjęcie do 13. Flotylli poprzedza półtoraroczny program szkoleniowy,
równie męczący jak ten przeprowadzany przez Sajeret Matkal, a może
jeszcze cięższy. Pod jego koniec rekruci na własnej skórze doświadczają
trudów związanych z byciem jeńcem.
W latach 1978–1980 Szajetet 13 dokonała dwudziestu trzech ataków na
OWP na terytorium Libanu i na morzu. Podczas tych operacji zginęło około
stu trzydziestu wrogów Izraela, a setki odniosło rany, zniszczono też wiele
składów amunicji i uzbrojenia. Niektóre z ataków wymierzono w oddziały
terrorystyczne przygotowujące się do napaści na Izrael. Celami innych były
pojedyncze osoby, zwłaszcza podkomendni Abu Dżihada9.
Pod kierownictwem Eitana zaczęto naginać dotychczasowe zasady. Na
wstępnym etapie przygotowań do likwidacji dowódcy operacyjnego
Palestyńczyków Azmiego Zraira, odpowiedzialnego za wiele ataków na
Izraelczyków, w tym ten w hotelu Savoy i na Autostradzie Nadmorskiej,
„Rummenigge” i jego informatorzy odkryli, że działa on w obozie dla
uchodźców w portowym Tyrze i regularnie spotyka się ze swoim bliskim
współpracownikiem w nadmorskiej kawiarni.
Ustalono, że 5 sierpnia 1980 roku komandosi przybędą w pontonach do
miejsca oddalonego kilometr od plaży, potem podpłyną pod wodą do wału
nadmorskiego, a stamtąd wymierzą z karabinów wyborowych do Zraira
i jego współpracownika. Na ostatniej odprawie Eitan rozkazał swoim
ludziom podłożenie min pułapek na nabrzeżu, żeby powstrzymać ewentualne
próby pogoni za snajperami.
Ami Ajalon, dowódca Szajetet 13, zaprotestował. „Powiedziałem mu:
«Szefie, nie zostawimy tam min – wspominał – przecież w pobliżu mogą się
znaleźć dzieci albo para zakochanych». Jednak Raful nalegał. Nawet nie
próbował jakoś uzasadniać swojego rozkazu”.
Po chwili Eitan wyszedł z kolejnym pomysłem.
– Po zabiciu Zraira – powiedział – otwórzcie ogień z pistoletów
maszynowych w kierunku nabrzeża, żeby się upewnić, że nikt nie zacznie do
was strzelać.
„Zapytałem go: «Gdzie tu logika? – ciągnął Ajalon. – Niby kto ma
otworzyć ten ogień? Cywile? Po kiego w ogóle nas tam wysyłacie? Nie
prościej posłać samoloty? Zrzucą bombę i będzie po sprawie»”10.
Ostatecznie rozkazy Eitana i tak nie miały znaczenia. W dniu ataku
izraelskie oddziały przygraniczne odpowiedziały na atak rakietowy z Libanu
ostrzałem obozu dla uchodźców w Tyrze. Panika, która wybuchła w mieście,
sprawiła, że nikt nie miał ochoty na kawę w porcie11.
Spór między Ajalonem i Eitanem odzwierciedlał nowy problem związany
z działalnością Izraela w Libanie. Kiedy Mossad obierał za cel bojowników
OWP w Europie, surowo przestrzegał zasady, że w ataku nie mogą ucierpieć
cywile. Całkiem dużo planów zarzucono dlatego, że wiązały się one
z ryzykiem zabicia niewinnych osób. Kiedy jednak cele ataku znajdowały się
na terytorium wrogiego państwa, a cywile byli Arabami, palec szybciej
naciskał spust. Co więcej, operacje Mossadu musiały być zatwierdzane przez
premiera, cywila zależnego od polityków, który zwykle do jakiegoś stopnia
angażował się w planowanie akcji. Natomiast większość operacji Sił
Obronnych Izraela nie wymagała akceptacji polityków. A nawet jeśli, to
zatwierdzał je zwykle minister obrony, a nie premier. Wtargnięcie do Libanu
było uważane za działania wojenne – a na wojnie wolno o wiele więcej,
zwłaszcza tej toczonej na arabskiej ziemi. Kwestia przypadkowych ofiar
stawała się mniej ważna.
Izraelczycy zaczęli przejmować normy zachowania rozpowszechnione
w zdemoralizowanym i trapionym wojną domową Libanie, zapominając, że
mają zabijać tylko dla ochrony swoich współobywateli. Eitan nie przejmował
się tą zmianą, a nawet ją popierał. „Raful uważał, że Palestyńczycy, których
zabijaliśmy w Libanie, albo byli terrorystami, albo mieli się nimi stać, albo
mieli począć terrorystów – powiedział mi Dawid Sziek, ówczesny zastępca
dowódcy Szajetet 13. – Kiedyś przyłączył się do nas na kutrze rakietowym
płynącym na akcję. Jeden z oficerów zapytał go, jak mamy rozpoznać
terrorystów. Raful odparł: «Będą nimi wszyscy, którzy nie mają przy sobie
baloników [urodzinowych]»”12. Inny były komandos wspominał operację, po
której rzecznik prasowy Sił Obronnych Izraela twierdził, że „życie straciło
trzydziestu terrorystów”, podczas gdy w rzeczywistości żołnierze
przypadkowo zaatakowali ciężarówkę przewożącą kobiety i dzieci13.

Oprócz kierowania coraz bardziej krwawymi operacjami komandosów Eitan

miał ożywić działalność komórek wywiadowczych, zwłaszcza Jednostki
504 Amanu. Końcówka lat siedemdziesiątych była w Libanie tak burzliwa,
że właściwie wszystkie chwyty były dozwolone. Doszło do tego, że agenci
zabijali bez zgody – a nawet wiedzy – dowódców. Na przykład w grudniu
1978 roku agent Muhammad Abdallah wystraszył się, że pewien mężczyzna
widział go, gdy nadawał komunikat do Izraela. „Jeszcze tej samej nocy
człowiek ten zmarł z przyczyn naturalnych. Oczywiście pomogła mu w tym
pewna pigułka” – twierdził Jair Rawid, dowódca północnego oddziału
Jednostki 504. W innym przypadku, w lipcu 1979 roku, syryjski oficer
operacyjny Kasim Harasz zagroził ujawnieniem izraelskich agentów.
„Zwołaliśmy posiedzenie specjalnego sądu – przechwalał się Rawid – ze mną
w roli sędziego, oskarżyciela i obrońcy, i jednogłośnie skazaliśmy go na
śmierć, bez prawa do apelacji”14. Agent Jednostki 504 o kryptonimie
„Brazylijczyk” zastrzelił Harasza. Jego koledzy wywieźli ciało do Izraela
i pogrzebali na cmentarzu, na którym leżeli zlikwidowani wrogowie, twarzą
w dół, dla ostatecznego poniżenia.
Izraelski wywiad był teraz stale obecny w Libanie, zarówno w celu
zbierania informacji na temat Arafata, jak i po to, by destabilizować
działalność OWP. Przy energicznym wsparciu Begina udało się stworzyć
tajne przymierze z falangistami libańskimi, najbardziej zawziętymi wrogami
Palestyńczyków związanymi z Kościołem maronickim. Maronici mieli
swoich informatorów i dzielili się z Izraelczykami materiałami
wywiadowczymi. Dzięki ochronie Falangi Libańskiej Mossad założył bazę
niedaleko Bejrutu. Izraelczycy mogli przemierzać teraz Liban, gromadząc
ważne materiały o OWP i syryjskim wojsku15.
Jednak to partnerstwo miało swoją cenę. Falangiści byli wyjątkowo
brutalną „bandą zepsutych do szpiku kości morderców przypominających
stado zdziczałych psów” – jak to określił Uzi Dajan, bratanek Moszego
Dajana i ówczesny dowódca Sajeret Matkal16.
Zdobili swoje pasy makabrycznymi trofeami, uszami ofiar, i chlubili się
masakrą dokonaną w palestyńskim obozie dla uchodźców Tall az-Zatar
w sierpniu 1976 roku. „Tysiąc Palestyńczyków w oceanie to
zanieczyszczenie – mawiali, tworząc z tych słów niemal hasło wojenne. –
Pięć milionów Palestyńczyków w oceanie to rozwiązanie problemu”.
Falangiści nie ograniczali się do likwidowania tylko Palestyńczyków. Ich
główny egzekutor, wyszkolony w Izraelu bojownik Robert Hatem, twierdził,
że osobiście zabił lub nadzorował zabicie około trzech tysięcy ludzi. W starej
rzeźni w bejruckiej dzielnicy Karantina członkowie Falangi przetrzymywali
swoich jeńców. „Prawie nikt nie wyszedł stamtąd żywy – utrzymywał
Hatem. – Zabijaliśmy ich strzałem w głowę, a potem wrzucaliśmy ciała do
dołów z wapnem – Syryjczyków, szyitów, Palestyńczyków i tych skurwieli
z libańskiej armii. Zabijaliśmy wszystkich, którzy chcieli zabić nas”17.
Według Hatema funkcjonariusze Mossadu zatwierdzili likwidację tylko
niewielkiej liczby jeńców, w tym irańskich dyplomatów, których przed
zastrzeleniem i wrzuceniem do dołów z wapnem poddano torturom. Jednak
nie ulega wątpliwości, że bestialska działalność falangistów odbywała się
przy silnym wsparciu Izraelczyków.
„Na początku musiałem wziąć środek na wymioty. Potem już jakoś
poszło – powiedział mi Reuwen Merhaw, funkcjonariusz Mossadu kierujący
jednostką zajmującą się kontaktami z Falangą. – A poszło, bo wróg mojego
wroga jest moim przyjacielem, a oni naprawdę nam pomagali w walce
z OWP. Jednak po pewnym czasie doszedłem do wniosku, że związanie się
z takimi ludźmi może się skończyć tylko katastrofą”18. Merhaw opuścił
Mossad w proteście przeciw kontynuowaniu tego sojuszu, lecz związki
agencji z maronitami jedynie się pogłębiły.
Przywódcy Falangi Libańskiej trafnie ocenili naturę Begina i wiedzieli, jak
pozyskać jego wsparcie. „Begin postrzegał samego siebie jako wybawcę
uciemiężonych, przewodnika cierpiących” – uważał Mordechaj Cippori,
który służył pod jego rozkazami w Irgunie i został jego bliskim przyjacielem,
dochodząc do rangi generała i stanowiska wiceministra obrony w jego
rządzie. – Nie znał się za bardzo na historii czy sprawach Bliskiego Wschodu
i był przekonany, że falangiści są mniejszością chrześcijańską, którą OWP
chce zniszczyć. Zupełnie jak nas, Żydów, i Izrael”19.
 Cippori jako jedyny członek rządu przeciwstawił się Mossadowi i Siłom
Obronnym Izraela. Jak usiłował wytłumaczyć niektórym dowódcom
i Beginowi: „Nie możemy być mecenasami falangistów i uczestniczyć w ich
konfliktach”. Wszystko na próżno. „Zachwyt wystawnymi przyjęciami
wydawanymi w Dżunii [gdzie mieściła się siedziba falangistów] całkowicie
przyćmił zdrowy rozsądek naszego kierownictwa wojskowego”20.
Mimo tak wielu ciał w dołach z wapnem oddziałom OWP udało się
umocnić pozycje w południowym Libanie. Prowadziły ostrzał izraelskich
osad położonych blisko granicy, na który Siły Obronne Izraela odpowiadały
bombardowaniem palestyńskich bastionów zarówno z ziemi, jak
i z powietrza. W 1979 roku obie strony konfliktu wpadły w rutynę
i sprowadziły go do prostej wymiany ciosów.

2 kwietnia 1979 roku, około północy, czterej terroryści z powiązanej z OWP

grupy dowodzonej przez Abu Abbasa dopłynęli w pontonach do plaży
w izraelskim mieście Naharijja położonym około dziesięciu kilometrów od
granicy z Libanem. Jednym z nich był szesnastoletni Samir Kuntar. Najpierw
próbowali się dostać do jednego z domów, ale wystraszył ich wystrzał. Potem
zabili policjanta, który próbował ich zatrzymać, a w końcu włamali się do
mieszkania rodziny Haramów i wzięli na zakładników Danny’ego Harama
i jego czteroletnią córeczkę Einat. Zaciągnęli tę dwójkę na plażę, gdzie
dopadły ich oddziały policji i wojska. Wywiązała się strzelanina. Kuntar
zastrzelił Danny’ego, a potem chwycił Einat za włosy i zaczął uderzać
z całych sił jej głową o skałę, dopóki nie umarła.
Żona Danny’ego, Smadar, ukryła się pod podłogą z dwuletnią córeczką
Jael. Smadar zasłoniła buzię małej, bojąc się, że przez jej krzyki napastnicy je
znajdą. „Wiedziałam, że jeśli Jael krzyknie, terroryści wrzucą tam granat
i zginiemy – napisała w artykule w «Washington Post», który miał uczulić
światową opinię publiczną na problem terroryzmu. – Dlatego nie odrywałam
dłoni od jej ust, mając nadzieję, że może oddychać. Pamiętam, że kiedy tam
leżałam, przypomniałam sobie mamę opowiadającą mi, jak chowała się przed
hitlerowcami w czasie Holokaustu. «To zupełnie jak to, co się przytrafiło
mojej matce» – pomyślałam”21.
Spanikowana Smadar zbyt mocno przyciskała usta dziewczynki. Udusiła
córeczkę.
Szef Północnego Dowództwa Sił Obronnych Izraela generał brygady
Awigdor „Janusz” Ben-Gal przyjechał na miejsce wkrótce po incydencie.
Zobaczył roztrzaskaną główkę Einat, zwłoki Jael i Smadar krzyczącą
z rozpaczy, gdy dotarło do niej, że straciła wszystkich najbliższych. „Trudno
sobie wyobrazić rozmiary tej potworności” – stwierdził22. Na pogrzebie
Danny’ego i jego dwóch córeczek premier Begin zacytował wers z utworu
narodowego wieszcza Izraela Chaima Nachmana Bialika: „Szatan nie
wymyślił jeszcze odpowiedniej zemsty za przelanie krwi małego dziecka”.
Potworna zbrodnia w Naharijji stała się kolejnym krokiem na drodze do
przerodzenia się konfliktu między Izraelem a OWP w wojnę totalną. Szef
sztabu Eitan wydał Ben-Galowi prosty rozkaz: „Zabij ich wszystkich”. Miał
na myśli członków OWP i inne osoby związane z organizacją w Libanie.
Tego rodzaju podejście nigdy nie zyskało aprobaty rządu Izraela. Nie
sposób ustalić, do jakiego stopnia minister obrony Weizman był świadom
tego, co się dzieje. „Wiele razy nie zgadzaliśmy się co do bieżących spraw –
opisywał Eitan ich relacje. – Opowiadałem się za wprowadzeniem w życie
akcji odwetowych przeciwko terrorystom w Libanie. [Weizman] ciągle
zmieniał zdanie […], żeby przypodobać się opinii publicznej. Ezer po prostu
nie rozumiał Arabów. […] Traktowali oni wszelkie ustępstwa jako przejaw
słabości i zmęczenia walką. […] Ezer nie zgadzał się ze mną, a ja nie
zgadzałem się z nim”23.
Z błogosławieństwem Eitana Ben-Gal powołał na stanowisko szefa nowej
jednostki o nazwie Region Libanu Południowego człowieka, którego nazywał
„czołowym specjalistą od operacji specjalnych w wojsku”, mężczyznę, który
dziesięć lat wcześniej powstrzymał terroryzm w Gazie: Meira Dagana. Został
awansowany na pułkownika, a Ben-Gal zabrał go na szczyt wzgórza,
z którego rozciągał się widok na południe Libanu.
– Odtąd – powiedział – jesteś tu panem i władcą. Możesz robić, co ci się
żywnie podoba24.
Ben-Gal i Eitan wyznaczyli Daganowi cel: zastraszyć i zniechęcić
Palestyńczyków, a także dać im do zrozumienia, że Izrael będzie agresywnie
atakował, a nie tylko się bronił. Początkowo miał to osiągnąć za pomocą
ataków na bazy OWP w całym południowym Libanie oraz na domy
mieszkańców, którzy pomagali terrorystom i udzielali im schronienia przed
ich napaściami na Izrael.
Poza tym Dagan mógł robić, co chciał. W siedzibie jednostki w Mardż
Ujun on i jego współpracownicy stworzyli tajną organizację, która podlegała
bezpośrednio szefowi Regionu Liban Południowy. „Dałem mu całkowitą
swobodę – przyznał Ben-Gal. – Meir uwielbiał uczestniczyć w tajnych
działaniach wojennych na małą skalę, w działalności szpiegowskiej oraz
knuciu mniejszych i większych spisków. To jego mocna strona. To
nadzwyczaj odważny facet, bardzo pomysłowy, pewny siebie, gotów
podejmować duże ryzyko. Wiedziałem, co wyprawia, ale ignorowałem to.
Czasami trzeba na pewne sprawy przymknąć oko”25.
Dawid Agmon, szef sztabu Północnego Dowództwa, jako jeden
z nielicznych oficerów wyższego szczebla był wtajemniczony w tajne
operacje Dagana. „Mieliśmy – twierdził – siać zamęt wśród Palestyńczyków,
Syryjczyków i Libańczyków, w taki sposób, żeby nie było wiadomo, że stoi
za tym Izrael. Chcieliśmy wywołać wrażenie, że cały czas ktoś ich atakuje,
i pozbawić pewności siebie”26. W tym celu Dagan i jego ekipa werbowali
miejscowych chrześcijan i szyitów, którzy nienawidzili Arafata i których
doprowadzało do szału to, że Palestyńczycy czują się w ich kraju jak u siebie.
To właśnie te „brygady operacyjne”, jak je nazywano, rozpoczęły serię
zamachów i akcji sabotażowych w południowym Libanie.
„Raful i ja zwykle zatwierdzaliśmy misje w mgnieniu oka – wspominał
Ben-Gal. – Mówiłem mu: «Raful, mamy operację do przeprowadzenia».
A on na to: «Dobra, tylko pamiętaj: nic na piśmie. Niech to zostanie między
nami. […] Nie chcę, żeby ktoś się o tym dowiedział». Musieliśmy omijać
wojskową biurokrację, bo osobiście nie uczestniczyliśmy w tych akcjach.
Używaliśmy do nich najemników, miejscowych. Odpowiednio
motywowaliśmy chrześcijan, szyitów i sunnitów i nastawialiśmy wrogo
jednych do drugich”27.
Do ataków służyły głównie materiały wybuchowe umieszczone
w puszkach po oleju. Ponieważ działalność ta nie była oficjalnie
zatwierdzona przez Siły Obronne Izraela i ukrywano ją przed resztą wojska,
Ben-Gal poprosił sekretariat kibucu Machanajim, gdzie wówczas mieszkał,
o zgodę na korzystanie z zakładów metalurgicznych Dijuk („Oczywiście
daliśmy mu klucze i udzieliliśmy pełnego wparcia – przyznał jeden
z sekretarzy. – W końcu był dowódcą. Traktowaliśmy go jak króla”).
Materiały wybuchowe dostarczała jednostka saperska Sił Obronnych
Izraela, której dowódca na rozkaz Eitana miał współpracować i nie zadawać
pytań28. Jednostka specjalizowała się w rozbrajaniu starych niewypałów –
rakiet, min i granatów, w tym łupów zdobytych przez Izraelczyków.
Używając tego rodzaju materiałów, minimalizowano ryzyko, że wróg
wykryje jakiekolwiek powiązania zamachowców z Izraelem.
„Zjawialiśmy się tam w nocy – wspominał Ben-Gal. – Meir, ja i reszta
chłopaków, z głównym saperem Północnego Dowództwa, który przynosił
materiały wybuchowe. Wypełnialiśmy nimi puszki i podłączaliśmy
zapalniki”29. Puszki przekazywano później kurierom. Przenosili je
w plecakach lub, jeśli były zbyt duże, przewozili na motocyklach, rowerach
bądź na osłach. Wkrótce potem w domach współpracowników OWP
w południowym Libanie, jak również w siedzibach organizacji, głównie
w Tyrze, Sydonie i obozach dla uchodźców wokół nich, zaczęły wybuchać
bomby, powodując potężne zniszczenia i przynosząc mnóstwo ofiar.
Dla Ben-Gala i Dagana środki ostrożności – przygotowywanie bomb
w kibucu pod osłoną nocy i wykorzystywanie do operacji Libańczyków –
były konieczne, żeby utrzymać akcje w tajemnicy nie tylko przed OWP, lecz
także przed rządem izraelskim, a nawet przed własnymi kolegami z Sił
Obronnych Izraela. Rozpoczęli tajną i niezatwierdzoną przez władze
kampanię na obcej ziemi. Północne Dowództwo składało sprawozdania do
Amanu, który powinien uczestniczyć w takich sprawach, oraz do zarządu
operacyjnego Sztabu Generalnego, który powinien je zatwierdzać. „Tyle że
trzymaliśmy ich od tego z dala” – powiedział mi Ben-Gal. Jak utrzymywał
Dagan: „[Aman] ciągle nam przeszkadzał. Nikt tam nie rozumiał, na czym
polegają tajne operacje i jak ważną odgrywają rolę”.
Gwoli ścisłości, wywiad wojskowy przede wszystkim kwestionował wagę
tych operacji. Ówczesny szef Amanu generał brygady Jehoszua Sagi był
ostrożnym człowiekiem, który wątpił w skuteczność akcji organizowanych
przez Dagana. W odróżnieniu od Eitana nie uważał sytuacji w Libanie za
prostą i wielokrotnie ostrzegał, że Izrael może zostać wciągnięty w konflikt,
z którym sobie nie poradzi. „Doszło do tego, że Ben-Gal nie wpuszczał mnie
do siedziby Północnego Dowództwa lub próbował odwieść od wizyty w tym
regionie” – wspominał Sagi30.
„Bez przerwy walczyliśmy z Północnym Dowództwem – twierdził Amos
Gilboa z Amanu. – Pomijali nas, pracowali za naszymi plecami; Janusz [Ben-
Gal] ciągle nas okłamywał. Nie dawaliśmy wiary ich raportom. Najbardziej
niepokoił mnie fakt, że wszystko to działo się za aprobatą szefa sztabu, który
utrzymywał te działania w tajemnicy przed Sztabem Generalnym. To był
jeden z najgroźniejszych okresów w historii naszego kraju”31.
 Według Ben-Gala Sagi „zorientował się, że dzieje się coś nielegalnego”,
i zaczął węszyć32. Rozkazał swojej jednostce bezpieczeństwa o nazwie Sęp,
zwykle dbającej o to, aby żołnierze nie przekazywali tajemnic wojskowych
na niezabezpieczonych liniach, podsłuchiwać telefony Północnego
Dowództwa. „Jednak mój specjalista od łączności przyłapał ich na zakładaniu
podsłuchu i wsadził ich do paki” – stwierdził Ben-Gal, dumny z odkrycia
„spisku Amanu”.
Ben-Gal ustanowił bezpieczne połączenie między swoim biurem
w Nazarecie a siedzibami Dagana na północnej granicy i w Libanie. „To była
pierwsza rzecz, jaką się pochwalił – wspominał Efraim Sneh, oficer
wyższego szczebla w Północnym Dowództwie. – Wskazał na słuchawkę
i powiedział: «Dzięki temu Jehoszua [Sagi] mnie nie podsłucha, a Aman
może spadać»”. Zdaniem Sneha Ben-Gal i Eitan „słusznie w taki sposób
traktowali Sagi, który kablował i próbował zdławić każdy oryginalny
pomysł”33.
Niedługo później Sagi poszedł na skargę do premiera Begina. Powiadomił
go, że Ben-Gal kazał Daganowi zaminować zwłoki terrorystów, aby zabić ich
towarzyszy, gdy będą próbowali odzyskać ciała. Ben-Gal wywnioskował
z tego, że Amanowi prawdopodobnie udało się jednak podsłuchać jego
zabezpieczone połączenia.
„Nie mieliśmy wyjścia – wspominał. – Żeby strzec naszych tajemnic,
musieliśmy rozmawiać osobiście”34. Odtąd, zwykle raz w tygodniu, z Tel
Adaszim, wsi, w której mieszkał, do pobliskiej siedziby Północnego
Dowództwa nieopodal Nazaretu przyjeżdżał Eitan. Spotykał się z Ben-
Galem, żeby zaplanować kolejny ruch w ich tajnej wojnie.
Jednak i tak nie wszystko udało się utrzymać w sekrecie. Na początku
1980 roku różne czynniki z Sił Obronnych Izraela z Sagi na czele zaczęły
informować wiceministra obrony Cipporiego, że Ben-Gal prowadzi operacje
w Libanie. Zwracali się do niego, ponieważ wiedzieli, że jest jedynym
politykiem, który mówi otwarcie o tym, co się tam dzieje. „Opowiedzieli mi
o wybuchach w Libanie, a nawet o tym, że Janusz zaminował drogi zajęte
przez naszych żołnierzy, tak żeby wyglądało to na sprawkę OWP”35.
W czerwcu Cippori dowiedział się o kobietach i dzieciach zabitych
podczas operacji przeprowadzonej dwa miesiące wcześniej, kiedy na głównej
drodze w Zachodniej Strefie południowego Libanu wybuchła bomba mająca
zabić współpracowników OWP. „Raful nie wystąpił o zgodę na tę akcję, bo
baliśmy się, że jej nie otrzymamy” – stwierdził z rozbrajającą szczerością
Ben-Gal36. Zarówno w wewnętrznych raportach, jak i oficjalnie Północne
Dowództwo utrzymywało, że akcję przeprowadził jeden z bojowników Armii
Południowego Libanu. Było to całkiem prawdopodobne, chociaż zupełnie
nieprawdziwe.
„Jeden z samochodów zdołał odjechać. Dwa zajęły się ogniem i wybuchły.
Czy można to nazwać wielkim dokonaniem? Z pewnością nie. Ale
zlikwidowaliśmy kilku bojowników” – twierdził Ben-Gal.
„Moim zdaniem to było coś okropnego” – utrzymywał Cippori. Domagał
się, żeby Begin, który był wówczas również ministrem obrony (Weizman
zrezygnował w maju), wyrzucił Ben-Gala i Dagana z armii.
– Menachem, jesteśmy suwerennym państwem. Wszystko, co robi armia,
musi zostać zatwierdzone przez radę ministrów. Gdyby ta operacja trafiła pod
jej obrady, wyraziłbym swoją opinię. Tyle że nie trafiła i nikt jej nie
zatwierdził.
Jakiś czas później Ben-Gal został wezwany do Ministerstwa Obrony w Tel
Awiwie, gdzie czekali na niego Begin, Cippori, Eitan i Sagi37.
– Przeprowadziliście niezatwierdzoną akcję w Libanie. W jej wyniku
zginęły kobiety i dzieci – oskarżył go Cippori.
– Niezupełnie – odparł Ben-Gal. – Zabiliśmy czterech albo pięciu
terrorystów. Niby kto jeździ po Libanie w mercedesie o drugiej w nocy?
Tylko terroryści.
Cippori momentalnie zaprotestował.
– Szef Północnego Dowództwa, który robi takie rzeczy bez zgody Sztabu
Generalnego, zasługuje na dymisję – stwierdził. – Jestem wiceministrem
obrony, a o niczym nie wiedziałem. Premier, a zarazem minister obrony,
o niczym nie wiedział. Szef sztabu o niczym nie wiedział.
Ben-Gal zaczął dawać znaki Eitanowi, sugerując, że powinien wstać
i wyjaśnić, że wszystko odbywało się za jego wiedzą i zgodą. Jednak Eitan
nie miał zamiaru się pogrążać i zignorował jego sygnały – zamiast go
wesprzeć, bawił się zegarkiem.
W końcu głos zabrał Begin.
– Panie generale – zwrócił się do Ben-Gala. – Chcę pana zapytać jako
oficera i człowieka honoru: czy otrzymał pan zgodę na tę operację od
któregoś ze swoich zwierzchników?
– Tak, panie premierze, otrzymałem taką zgodę.
 – Jestem przekonany, że szef Północnego Dowództwa i generał naszej
armii nie posunąłby się do kłamstwa – stwierdził Begin. – Sprawę uważam za
zamkniętą, a nasze spotkanie za zakończone.
Czy Begin zdawał sobie sprawę z tego, co się wokół niego działo? Cippori,
który wciąż widział w nim dowódcę i szanowanego przywódcę, uważał, że
wojskowi nieustannie go zwodzili, wykorzystując jego sentymentalną naturę.
Inni byli zdania, że tak wytrawny polityk jak Begin miał pełną kontrolę nad
sytuacją, lecz wolał udawać, że nic nie wie o tych operacjach. Tak czy owak,
wojskowa góra zdała sobie sprawę, że nie ma sensu prosić premiera
o naprawienie sytuacji.
Konflikt między Amanem a Północnym Dowództwem nadal trwał.
Funkcjonariusze agencji wiedzieli od informatorów w Libanie o wybuchu,
w którym zginęły kobiety i dzieci, oraz o osłach przenoszących bomby,
ostatecznie jednak postanowili odpuścić. „Większość tych operacji była
zupełnie nieistotna, więc postanowiliśmy dać sobie z nimi spokój –
powiedział mi Gilboa. – Uznaliśmy, że lepiej o nich nie wiedzieć, dopóki nie
spowodują większych politycznych szkód. Tak jakbyśmy mówili: «A może
wystąpią młodzieńcy i dadzą nam pokaz walki?»”38.
Gilboa zacytował tu Drugą Księgę Samuela. Słowa te znaczyły mniej
więcej tyle co: „Niech dzieciaki się wyszumią”. Celami Dagana byli
pomniejsi bojownicy OWP, a jego misje nie miały znaczenia. Żaden
z przywódców OWP nie ucierpiał w jego tajnej wojnie. Operacje te były dla
niego czymś w rodzaju zabawy. „Tak jak hobbystycznie malował (swoją
drogą, całkiem nieźle), tak też przeprowadzał swoje akcje – uważał Ben-
Gal. – To było hobby Meira”.
„Byłem pewien, że te działania odbywały się w szarej strefie –
kontynuował Ben-Gal. – Zwykle nikt o nich nie wiedział. Czasami nie warto
być taką gnidą jak Cippori i zmierzać za wszelką cenę do poznania prawdy.
Trzeba po prostu pozwolić sprawom biec i wiedzieć, jak wesprzeć Dagana,
jeśli coś idzie nie tak. To prawda, Dagan był dziki, ale młody dziki koń, który
przeskakuje przez przeszkody, choćby czasami łamał nogę, i tak jest lepszy
od muła, którego musisz smagać batem, żeby zrobił choć dwa kroki”39.

5 sierpnia 1981 roku premier Menachem Begin powołał na stanowisko

ministra obrony Izraela Ariela „Arika” Szarona. Begin żywił ogromny
szacunek do generała (nazywał go „wspaniałym dowódcą wojskowym”
i „międzynarodowym strategiem”), chociaż trochę się bał agresywności
Szarona i jego niechęci do podporządkowywania się przełożonym. „Szaron
gotów jest zaatakować Kneset czołgami” – żartował dwa lata wcześniej.
Mimo to Begin wierzył, że Arik to odpowiedni człowiek do sprawowania
pieczy nad wojskami wycofującymi się z półwyspu Synaj na mocy traktatu
pokojowego z Egiptem. Z zadania tego, mimo gwałtownych protestów
osadników i prawicowców, Szaron wywiązał się bez rozlewu krwi.
Równocześnie jednak wykorzystywał swoją pozycję do zakładania
żydowskich osad na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy, które, jako terytoria
okupowane, podlegały Ministerstwu Obrony. Oprócz tego napełniał
członków służb obronnych wojowniczym duchem. Szaron i Eitan, który
w latach pięćdziesiątych służył pod jego dowództwem w Brygadzie
Spadochronowej, uważali walkę z OWP i jej bazami w Libanie za kluczową
i rozkazali wojsku przygotowanie dużej kampanii wojennej w tym kraju.
„Szaron ujawniał nam swoje plany bardzo, bardzo powoli – wspominał
Efraim Sneh. – Najpierw rozkazał przygotowanie rozpoznania wojskowego
[Libanu], a dopiero później rozrysowanie map inwazji, aż do drogi z Bejrutu
do Damaszku”. Dawid Agmon, szef sztabu Północnego Dowództwa,
twierdził, że po jakimś czasie Szaron rozkazał mu zaplanowanie okupacji
całego Libanu, a nawet części Syrii. „Było dla nas jasne, że nie wiemy
wszystkiego – powiedział mi Sneh – i że rząd wie jeszcze mniej od nas”.
Jednak nawet Szaron zdawał sobie sprawę z tego, że Izrael nie może ot tak
najechać Libanu i rozpocząć okupacji. W lipcu 1981 roku specjalny
wysłannik prezydenta Reagana na Bliski Wschód Philip Habib
wynegocjował zawieszenie broni między Izraelem a OWP na obszarze
Libanu. Szaron i Eitan gwałtownie protestowali przeciwko temu
porozumieniu. Zwracali uwagę, że OWP nie obiecała nawet, że powstrzyma
się od ataków na Izraelczyków w innych miejscach, takich jak terytoria
okupowane czy Europa. Zdaniem Szarona granat wrzucony do synagogi
w Paryżu powinno się uważać za pogwałcenie zawieszenia broni. Co więcej,
Begin i Szaron obarczali Arafata odpowiedzialnością za każdy atak
terrorystyczny popełniony przez Palestyńczyków gdziekolwiek na świecie,
nawet jeśli należeli oni do organizacji niemającej związków z OWP. Tyle że
reszta świata zapatrywała się na tę kwestię nieco inaczej i Habib dał do
zrozumienia, że Stany Zjednoczone poprą wtargnięcie na terytorium Libanu
tylko w odpowiedzi na wyraźną prowokację OWP.
 Szaron nie bez słuszności uważał, że każdy dzień pokoju daje Arafatowi
i jego ludziom czas na umocnienie pozycji w Libanie i rozlokowanie wojsk.
Postanowił przyspieszyć wcielenie w życie swojego planu i włączenie do
niego tajnych oddziałów Dagana w Północnym Dowództwie40. Według
Sneha „celem drugiego etapu działalności było zasianie takiego chaosu
w palestyńskich dzielnicach Tyru, Sydonu i Bejrutu, żeby interwencja
Izraelczyków wydawała się po prostu konieczna”41.
Szaron wysłał na północ swojego emisariusza Rafiego Eitana. Miał on
nadzorować tajne działania w tym rejonie. Eitan – człowiek, który zabił
członków sekty Tempelgesellschaft, schwytał Eichmanna i dowodził
operacjami wymierzonymi w niemieckich naukowców pracujących
w Egipcie – porzucił Mossad w gniewie, kiedy przeszło mu koło nosa
stanowisko dyrektora. W 1981 roku został doradcą premiera do spraw
terroryzmu i szefem Lakamu, agencji szpiegowskiej Ministerstwa Obrony
Izraela, która zajmowała się głównie techniką wojskową.
W połowie września 1981 roku wybuchy samochodów pułapek
w palestyńskich dzielnicach Bejrutu i innych libańskich miast były na
porządku dziennym42. Do jednego z nich doszło w bejruckiej dzielnicy
Fakhani. Zginęły w nim osiemdziesiąt trzy osoby, a obrażenia odniosło
trzysta, w tym wiele kobiet pracujących w fabryce odzieżowej, która należała
do OWP. Kolejne auto eksplodowało nieopodal siedziby OWP w Sydonie –
tym razem śmierć poniosły dwadzieścia trzy osoby. W samym grudniu
1981 roku w pobliżu siedzib OWP lub w skupiskach Palestyńczyków
wybuchło osiemnaście bomb, które dostarczono tam w samochodach, na
motocyklach, rowerach lub osłach.
Do wszystkich tych akcji przyznała się nowa i nieznana dotąd organizacja
o nazwie Front Wyzwolenia Libanu od Cudzoziemców. Materiały
wybuchowe umieszczano teraz w opakowaniach proszku do prania „Ariel”,
które nie wzbudzały podejrzeń, jeśli samochód został zatrzymany.
W niektórych przypadkach Izraelczycy sadzali za kierownicą kobiety, żeby
zminimalizować prawdopodobieństwo zatrzymania wozu w drodze na
miejsce zamachu.
Samochody pułapki wymyślono w Kierownictwie Operacji Specjalnych
(Maarach Ha-Miwcaim Ha-Mejuchadim) Sił Obronnych Izraela. Do akcji
wykorzystywano jedne z pierwszych dronów. Przekazywały one sygnał,
który mógł aktywować detonator. Jeden z miejscowych agentów Dagana
przyjeżdżał samochodem w wyznaczone miejsce, obserwowany z powietrza
lub lądu, parkował, a potem odchodził. Obserwatorzy czekali na właściwą
chwilę, po czym wciskali guzik i samochód eksplodował.
Szaron miał nadzieję, że jego operacje sprowokują Arafata do ataku na
Izrael, na który można by odpowiedzieć inwazją na Liban, lub przynajmniej
zaowocują akcjami odwetowymi OWP wymierzonymi w falangistów, na co
z kolei Izrael mógłby zareagować zmasowanym atakiem w obronie
maronitów.
Front Wyzwolenia Libanu od Cudzoziemców zaczął atakować również
syryjskie obiekty w Libanie, a nawet wziął na siebie odpowiedzialność za
operacje przeciwko oddziałom Sił Obronnych Izraela. „Nigdy nie
prowadziliśmy działań przeciwko naszym jednostkom – twierdził Dagan. –
Front wziął za nie odpowiedzialność, żeby podnieść swoją wiarygodność
i stworzyć wrażenie, że walczy ze wszystkimi obcymi siłami w Libanie”.
Jasir Arafat nie dał się nabrać. Oskarżył Mossad, że to on stoi za
wybuchami i działalnością Frontu. Nie do końca odpowiadało to prawdzie.
W rzeczywistości agencja zaciekle przeciwstawiała się działaniom Ben-Gala
i Dagana.
„Wraz z powrotem Szarona – twierdził jeden z ówczesnych
funkcjonariuszy Mossadu – zaczęły się dziać straszne rzeczy. Nie jestem
święty i wspierałem niektóre zamachy Izraela, a w kilku nawet brałem udział.
Ale w tym przypadku mówimy o masowych zabójstwach mających na celu
wywołanie chaosu i paniki wśród cywilów. Od kiedy to wysyłamy bomby na
osłach, żeby wysadzić całe targowisko?”43.
Inny funkcjonariusz Mossadu, który w tamtych czasach przebywał
w Libanie, wspominał: „Widziałem z daleka eksplozję samochodu, która
zniszczyła całą ulicę. Pokazaliśmy Libańczykom, jak skuteczne mogą być
samochody pułapki. Wszystko, czego później doznaliśmy od Hezbollahu,
wzięło się z tego, że bacznie obserwowali nasze operacje”44.
Dagan i Ben-Gal stanowczo zaprzeczali, jakoby Front kiedykolwiek
zamierzał zabijać cywilów. „To były zawsze cele wojskowe” – utrzymywał
Ben-Gal45. Dagan twierdził, że nie mieli innego wyjścia i musieli
wysługiwać się innymi. „Jestem gotów przelać tysiące łez nad grobami
Libańczyków, którzy zginęli podczas naszych misji, bo dzięki nim nie jest
zagrożone życie Żydów”. Dodał jednak, że rozwiązanie to miało swoje wady.
„Przekazywaliśmy im bombę i kazaliśmy wysadzić którąś siedzibę OWP, ale
oni mieli też własne porachunki. Dlatego czasami zdarzało się, że bomba
wybuchała nie tam, gdzie powinna”46.
Arafat zdawał sobie sprawę, że Szaron próbuje sprowokować
Palestyńczyków do zerwania zawieszenia broni, dzięki czemu mógłby
rozpocząć inwazję, dlatego robił wszystko, co w jego mocy, aby nie dać mu
żadnego pretekstu. Między innymi udało mu się częściowo powstrzymać falę
przemocy na terytoriach okupowanych. Widząc powściągliwość
Palestyńczyków, przywódcy Frontu postanowili przykręcić śrubę.
Szaron ponownie wpisał Arafata na listę osób przeznaczonych do
likwidacji (jak pamiętamy, został on z niej usunięty w 1974 roku, gdy
kierownictwo Mossadu doszło do wniosku, że stał się ważną postacią świata
polityki, w związku z czym Izrael nie może go zlikwidować)47. Pod koniec
1981 roku Ben-Gal i Dagan rozpoczęli planowanie operacji, która, według
nich, miała zmienić bieg historii Bliskiego Wschodu. Operacja „Olimpia”
(była to nazwa popularnej restauracji w Tel Awiwie) polegała na wypełnieniu
ciężarówek pułapek dwiema tonami materiałów wybuchowych
i zaparkowaniu ich koło teatru we wschodnim Bejrucie, w którym przywódcy
OWP mieli się spotkać w grudniu. Jedna potężna eksplozja miała
zlikwidować całe kierownictwo. Jednak pomysł został porzucony i operację
„Olimpia 1” zastąpiono „Olimpią 2”. Ten plan z kolei zakładał, że izraelscy
agenci podłożą potężny zestaw ładunków wybuchowych pod trybuną dla
VIP-ów na stadionie w Bejrucie, gdzie 1 stycznia 1982 roku OWP miała
świętować kolejną rocznicę powstania. Wraz z naciśnięciem guzika nastąpi
całkowite zniszczenie48.
Kiedy plan wszedł w fazę przygotowań, Ben-Gal nie kierował już
Północnym Dowództwem. Szaron go nie potrzebował. Generał, który
przygotowywał operacje, w których zginęły dziesiątki Palestyńczyków,
i prowadził w Libanie tajną wojnę, jego zdaniem był zbyt łagodny
i pozbawiony determinacji. W grudniu 1981 roku Szaron go zwolnił
i powołał na jego miejsce osobę, która mu bardziej odpowiadała – ten krok
zwiastował plany ministra obrony wobec Libanu.
Operacja „Olimpia 2” nabrała rozpędu. 20 grudnia 1981 roku trzem
agentom zwerbowanym przez Dagana udało się dostać na trybunę dla VIP-
ów i podłożyć pod miejsca, na których mieli siedzieć przywódcy OWP, duże
ilości materiałów wybuchowych podłączone do zdalnie sterowanego
detonatora. Poza tym w jednej z baz jednostki, położonej pięć kilometrów od
granicy, przygotowano trzy pojazdy: ciężarówkę, w której umieszczono
półtorej tony materiałów wybuchowych, i dwa osobowe mercedesy
wypełnione dwustu pięćdziesięcioma kilogramami tychże. Trzej szyici,
członkowie Frontu, mieli pojechać nimi do Bejrutu i zaparkować przy murze
stadionu, za trybuną dla VIP-ów. Ładunki – planowano – wybuchną mniej
więcej minutę po eksplozji pod trybunami, u szczytu paniki, gdy ci, którzy
przeżyli, będą próbowali uciec. Spodziewano się, że liczba ofiar i rozmiary
zniszczeń przybiorą „niespotykaną skalę, nawet jak na warunki Libanu”,
według słów jednego z oficerów wyższego szczebla Północnego Dowództwa.
Rafi Eitan napisał w notatce, którą przekazał Efraimowi Snehowi podczas
spotkania dotyczącego planowanej operacji: „Jeśli się uda, momentalnie nas
[Izrael] o to oskarżą”. Napisał to nie ze strachu, lecz raczej z nadzieją,
ponieważ, jak później wspominał Sneh: „Ci przywódcy OWP, którzy nie
zginęli na stadionie, mieli zaatakować Izrael, zerwać zawieszenie broni
i dostarczyć Szaronowi, który rozpaczliwie pragnął inwazji na Liban,
pretekstu, by to zrobić”49.
Wszystko szło jak po maśle do chwili, gdy ktoś opowiedział o planie
Sagiemu, który poinformował o nim wiceministra obrony Cipporiego.
– Na tej trybunie będą też zagraniczni dyplomaci, w tym Aleksandr
Sołdatow, radziecki ambasador w Libanie – powiedział ministrowi50.
Cippori nienawidził Szarona i zawsze okazywał podejrzliwość wobec jego
zamiarów, dlatego skontaktował się z jego dawnym dowódcą z Irgunu –
Beginem. „Już sama kwestia ambasadora była wystarczająco poważna –
powiedział mi Cippori – a do tego jeszcze dochodziło coś o wiele
poważniejszego: po raz kolejny miało dojść do operacji zbrojnej bez zgody
rady ministrów”.
Wczesnym rankiem 31 grudnia, dzień przed planowaną datą operacji
„Olimpia 2”, szef sztabu Eitan zadzwonił do Dagana. „Nagle słyszę, że
Szaron rozkazuje nam zjawić się u premiera, żeby przedstawić mu plan
i dostać ostateczną zgodę na jego realizację – wspominał Dagan. – To był
bardzo deszczowy dzień. Raful powiedział, że dla utrzymania wszystkiego
w tajemnicy zjawi się w siedzibie Północnego Dowództwa, żeby mnie zabrać
ze sobą, i polecimy do Begina”51.
W swoim gabinecie premier spojrzał na nich pytająco.
– Podobno na trybunie honorowej zasiądzie radziecki ambasador –
powiedział.
 – Bzdura – odparł Dagan. – Prawdopodobieństwo, że będzie tam on albo
jakiś inny zagraniczny dyplomata, jest bardzo niewielkie.
Begin zapytał o zdanie Sagiego. Ten był dokładnie przeciwnego zdania.
– Jeśli ambasadorowi coś się stanie – dodał – bardzo poważnie zagrozi to
naszym stosunkom z ZSRR.
Po latach Sagi wspominał: „Do moich obowiązków jako szefa Amanu
należało dbanie nie tylko o kwestie operacyjne i wojskowe, lecz także
o stosunki dyplomatyczne. Powiedziałem Beginowi, że nie można ot tak
sobie wymordować całego stadionu. Co by się działo następnego dnia po tej
masakrze? Przecież cały świat obarczyłby nas winą za ten zamach. Nie
miałoby najmniejszego znaczenia, czy przyznalibyśmy się do niego, czy nie,
wszyscy i tak wiedzieliby, że to nasza sprawka”52.
Dagan, Eitan i Szaron próbowali przekonać Begina, że taka okazja może
się nie powtórzyć. Jednak premier poważnie potraktował zagrożenie ze
strony Rosjan i nakazał odwołanie akcji.
„Oczywiście okazało się, że miałem rację i na trybunie honorowej nie
pojawił się ani radziecki ambasador, ani żaden inny zagraniczny dyplomata –
wspominał Dagan. – Ale co mogliśmy zrobić? Premier kazał nam odwołać
akcję, więc ją odwołaliśmy. Potem mieliśmy jeszcze mnóstwo roboty
z wywiezieniem ładunków wybuchowych”53.
Wkrótce potem Begin zezwolił na przeprowadzenie innej operacji, która
wiązała się z mniejszym ryzykiem skrzywdzenia dyplomatów i cywilów.
Inwigilacja przywódców OWP ujawniła, że raz w miesiącu, w piątek,
opuszczają Bejrut w konwoju złożonym z siedmiu lub ośmiu luksusowych
mercedesów, i jadą do Syrii, a stamtąd do Jordanii na spotkania przywódców,
podczas których łączą interesy z przyjemnościami. Arafat często brał w nich
udział.
Pewnej nocy na początku lutego 1982 roku oddział funkcjonariuszy
Kejsarii zaczaił się na jednym z głównych skrzyżowań, przez które co
miesiąc przejeżdżał konwój. Rozmontowali jedne ze świateł i zastąpili je
światłami przygotowanymi w wydziale technologicznym Mossadu. W środku
znajdowała się kamera, która przekazywała obraz do siedziby agencji.
W piątek 5 marca o trzeciej nad ranem, kilka godzin przed przejazdem
kawalkady pojazdów OWP, inny, większy oddział przyjechał na
skrzyżowanie ze sporą ilością ładunków wybuchowych. Funkcjonariusze
Kejsarii zaczęli umieszczać je w rowach po obu stronach drogi. Były one
podłączone do detonatora, który drogą radiową łączył się z siedzibą
Mossadu. Plan zakładał, że funkcjonariusze po podłożeniu ładunków wrócą
do Izraela. Konwój natomiast po wyjeździe z Bejrutu będzie obserwowany
przez miejscowych agentów. Kiedy minie określony punkt (jedno z drzew)
i będzie wyraźnie widoczny na obrazie z kamery, bomby zostaną
zdetonowane, a szefostwo OWP zlikwidowane.
Wszystko szło jak z płatka aż do świtu, kiedy miejscowy policjant
zauważył dwa pojazdy, którymi przyjechali Izraelczycy, i ludzi
przyczajonych w ich pobliżu.
– Co tu robicie? – zapytał po arabsku.
– Wracamy z wesela – odparł jeden z funkcjonariuszy. – Jedzenie było
nieświeże i wszystkich nas goni. Zatrzymaliśmy się za potrzebą.
Dwóch członków oddziału ukradkiem wyjęło i odbezpieczyło pistolety.
Jednak policjant ruszył w swoją stronę.
Funkcjonariusze zastanawiali się, czy przypadkiem nie pojechał po posiłki.
Szefostwo postanowiło nie ryzykować. Premier i minister obrony uznali, że
operację należy odwołać, i oddział wrócił do Izraela. Po raz kolejny
zwyciężyła żelazna zasada, że misję należy anulować, jeśli funkcjonariuszom
grozi wzięcie do niewoli54.
Co by się stało, gdyby Begin dopuścił do operacji „Olimpia” lub gdyby
tamtą drogą nie przejeżdżał arabski policjant? Zdaniem Dagana bieg historii
zostałby zmieniony. „Gdyby pozwolono nam działać i przywódcy OWP
zostaliby zlikwidowani – powiedział w rozmowie ze mną – wojna libańska
zakończyłaby się wcześniej i uniknęlibyśmy wielu problemów”.
Nie wiadomo, czy tak by się stało. Niektórzy uważają, że Szaron i Eitan
nie poprzestaliby na tym, że ich ambicją było wprowadzenie nowego
porządku nie tylko w Libanie, lecz w ogóle na całym Bliskim Wschodzie.
Na razie nie wychylali się, czekając na kolejny pretekst do wszczęcia
wojny.
 15
„ABU NIDAL, ABU SZMIDAL”

Każdej wiosny De La Rue, brytyjska wytwórnia papierów wartościowych

i producent systemów bezpieczeństwa, wydaje w Londynie eleganckie
przyjęcie dla dyplomatów i biznesmenów. W 1982 roku odbyło się ono
wieczorem 3 czerwca w luksusowym Dorchester Hotel. Osiemdziesięciu
czterech ambasadorów i dyrektorów firm z całego świata ucztowało,
nawiązywało kontakty i wymieniało się plotkami.
Kiedy tuż po dziesiątej wieczorem przyjęcie dobiegło końca i goście
zaczęli się rozchodzić, izraelski ambasador w Wielkiej Brytanii Szlomo
Argow przystanął w hotelowym lobby, by pogawędzić z jednym
z dyplomatów. Tematem rozmowy były prezenty od ich krajów dla
pierwszego dziecka księcia Karola i księżnej Diany, które miało przyjść na
świat za dwa tygodnie. Przy drzwiach Argow uścisnął rękę potentatowi
prasowemu Robertowi Maxwellowi i podziękował mu za przyjazne podejście
jego gazet do Izraela1.
Ochrona Szin Betu nie mogła działać w Wielkiej Brytanii, dlatego
Argowowi towarzyszył brytyjski ochroniarz i detektyw Colin Simpson. Obaj
wyszli z hotelu i szybko pokonali dziesięć metrów dzielące ich od
pancernego volvo ambasadora. Simpson otworzył przed Argowem tylne
drzwi.
Żaden z nich nie zauważył idącego chodnikiem zamachowca.
Husajn Ghassan Said należał do tajnej grupy terrorystycznej Abu Nidala.
On i jego dwaj towarzysze czekali na ambasadora, obserwując drzwi hotelu
przez półtorej godziny. „Dzień przed operacją – twierdził Said – przyszedł do
mnie nasz dowódca Russan i powiedział, że jutro nastanie wielki dzień dla
narodu palestyńskiego: zabijemy ważnego syjonistę”.
Uzbrojony w polski pistolet maszynowy PM-63 Said zaszedł Argowa od
tyłu. „Zbliżyłem się do niego – wspominał – kiedy miał wsiąść do
samochodu. Wyjąłem broń z torby i trzymałem ją oburącz, tak jak mnie
uczono. Ten drugi facet otworzył przed nim drzwi. Kiedy byłem kilka
metrów od niego, wystrzeliłem. To był jeden strzał w głowę”2.
Simpson wepchnął Argowa do wozu i kazał szoferowi jechać do szpitala –
ambasador był poważnie ranny. Sam natomiast rzucił się w pościg za
Saidem, który uciekał Park Lane w kierunku samochodu, w którym czekali
na niego dwaj towarzysze. Detektyw zeznał później, że na rogu z South
Street, kilka przecznic od Dorchester Hotel, Said odwrócił się i strzelił do
niego, jednak chybił. Kula trafiła w samochód należący do członka rodziny
królewskiej, którego zasypały odłamki szkła. Niemal w tej samej chwili
Simpson wystrzelił z pistoletu, raniąc Saida w szyję tuż pod prawym uchem.
Mężczyzna osunął się na ziemię. „Zacząłem biec w kierunku auta –
powiedział mi Said. – Broń mi się zacięła. Nagle poczułem straszliwy ból
i upadłem”3.
Kompanów Saida schwytano czterdzieści minut po zamachu. Brytyjski
wywiad miał podwójnego agenta w organizacji Abu Nidala, ale przeoczył
jego informację o planowanym zamachu i zbyt późno zorientował się, co się
dzieje4.
Argow przeżył, jednak został sparaliżowany i aż do śmierci w 2003 roku
cierpiał na poważne dolegliwości. Niedługo po próbie zamachu izraelski
wywiad dowiedział się, że to Abu Nidal (prawdziwe nazwisko: Sabri al-
Banna), zaprzysięgły wróg Arafata, „zlecił atak w imieniu Barzana at-
Tikritiego, szefa irackiego wywiadu” – jak twierdził Jigal Simon, były
dowódca Jednostki 504, który w tamtych czasach służył w londyńskiej
komórce Mossadu5.
Przyrodni brat, a zarazem szef Barzana, iracki dyktator Saddam Husajn
miał nadzieję, że zamach doprowadzi do konfliktu na dużą skalę między
Syrią, OWP i Izraelem, jego najbardziej zaciekłymi rywalami na Bliskim
Wschodzie, a może nawet uwikła w niego wroga największego ze
wszystkich: Iran6.
Akurat w tym przypadku ludzi Saddama i Szarona łączyła wspólnota
interesów. Na posiedzeniu izraelskiej rady ministrów rankiem 4 czerwca
1982 roku premier Begin oświadczył, że „[…] zamach na ambasadora jest
równoznaczny z atakiem na państwo Izrael i z pewnością nie pozostawimy
go bez odpowiedzi”. Nie posłuchał doradców z wywiadu, którzy próbowali
go przekonać, że OWP nie sprawia problemów od jakiegoś roku, to znaczy
od zawartego pod auspicjami Amerykanów zawieszenia broni, i że Argowa
postrzelił członek skrajnej palestyńskiej organizacji, która chciała
zlikwidować Arafata. „Wszystko to jeden diabeł” – obstawał przy swoim
Begin. Popierał go szef sztabu Eitan: „Abu Nidal, Abu Szmidal. Przywalimy
OWP”7.
Rada ministrów zatwierdziła bombardowanie Bejrutu i baz Organizacji
Wyzwolenia Palestyny. Rzecz jasna, Arafat nie pozostawił tego ataku bez
odpowiedzi. Wkrótce potem dwadzieścia dziewięć osad leżących na północy
Izraela znalazło się pod ostrzałem artyleryjskim8.
Said został skazany na trzydzieści lat więzienia. W telefonicznych
wywiadach i listach twierdził, że nie czuje się odpowiedzialny za rozpoczęcie
wojny w Libanie. „Doszłoby do niej tak czy owak – uważał. – Być może mój
zamach wpłynął na datę inwazji, ale Raful i Szaron i tak chcieli uderzyć na
Liban. Ja posłużyłem im tylko za pretekst”9.
Niewykluczone, że miał rację. W każdym razie wojna w Libanie się
rozpoczęła.

5 czerwca Ariel Szaron zaznajomił izraelską radę ministrów z planem

pomszczenia Argowa i uciszenia sił OWP. Nadał tej operacji nazwę „Pokój
dla Galilei”. Miała ona wywołać wrażenie, że w istocie chodzi o samoobronę.
Twierdził, że ingerencja ograniczy się do wyeliminowania zagrożenia ze
strony artylerii OWP wymierzonej w izraelskie osady. Siły Obronne Izraela
miały zapuścić się około czterdziestu kilometrów w głąb Libanu, co
odpowiadało zasięgowi największych dział, którymi wówczas dysponowali
Palestyńczycy10.
Jako jedyny przeciwko realizacji tego planu zaprotestował Mordechaj
Cippori, który do tego czasu zdążył zostać ministrem komunikacji.
Podejrzewał, że Szaron na tym nie poprzestanie. Dzięki swojemu
przygotowaniu wojskowemu Cippori wiedział, że tego rodzaju atak
z pewnością doprowadzi do walk między siłami izraelskimi i syryjskimi.
Jednak Begin zlekceważył jego protesty i oświadczył:
– Nie zaatakujemy Syryjczyków11.
Podejrzenia Cipporiego po raz kolejny okazały się słuszne. Misja ta była
zaledwie początkiem właściwego planu Szarona. Wraz ze swoim szefem
sztabu, Eitanem, opracował on o wiele ambitniejszy tajny projekt: zamierzał
wykorzystać Siły Obronne Izraela do przebudowania całego Bliskiego
Wschodu. Zgodnie z jego zamierzeniami Izraelczycy i ich sojusznicy
z Falangi mieli zająć terytorium Libanu od granicy z Izraelem aż do Bejrutu,
zlikwidować wszystkie oddziały OWP i wywołać poważne zniszczenia
wśród rozlokowanych tam wojsk syryjskich. Po zdobyciu stolicy Izraelczycy
wyniosą przywódcę Falangi Baszira Dżemajela na urząd prezydenta, tym
samym zmieniając Liban w swojego sojusznika. Następnie Dżemajel wydali
Palestyńczyków do Jordanii, gdzie staną się większością zdolną obalić
Haszymidów i proklamować państwo palestyńskie. Zdaniem Szarona ukróci
to ich żądania ustanowienia państwa w Judei i Samarii (na Zachodnim
Brzegu), które staną się częścią Izraela12.
Najważniejszym elementem tego fantastycznego planu było zabicie Jasira
Arafata. Szaron uważał, że w wojnie z terroryzmem równie ważne jak liczba
ofiar są symbole. Do złamania ducha Palestyńczyków konieczne były
zdobycie Bejrutu, odnalezienie kryjówki Arafata i zlikwidowanie go.
Do tego celu powołano jednostkę specjalną o kryptonimie „Śledź”. Szaron
wyznaczył do jej prowadzenia dwóch ekspertów od operacji specjalnych:
Meira Dagana i Rafiego Eitana. „Uważałem, że zabicie Arafata wszystko
zmieni – przyznał ten pierwszy. – Był nie tylko przywódcą Palestyńczyków,
lecz także kimś w rodzaju ojca założyciela narodu palestyńskiego. Pozbycie
się go wywołałoby spory konflikt wewnętrzny w OWP i znacznie
utrudniłoby podejmowanie decyzji strategicznych”.
Szef Amanu generał brygady Jehoszua Sagi oraz dyrektor Mossadu Icchak
Hofi, były generał Sił Obronnych Izraela, zdecydowanie sprzeciwiali się
inwazji na Liban, ponieważ doskonale wiedzieli, że za obietnicami Szarona
i Eitana „zapuszczenia się około czterdziestu kilometrów w głąb Libanu”
skrywał się plan, który przeistoczy Izrael w bezwzględnego agresora.
„Znałem ich obu – wspominał Hofi – i wiedziałem, że nieposkromiona
ambicja każe im zrealizować to, o czym od dawna marzyli” – wkroczyć do
Bejrutu i zabić Arafata. Hofi ostrzegł premiera, że inwazja na Liban „stanie
się wojną Jom Kippur Likudu” (partii Begina), innymi słowy wydarzeniem,
które zniszczy kraj i jego karierę, podobnie jak konflikt z 1973 roku
zakończył hegemonię Partii Pracy13.
Jednak Begin zlekceważył te ostrzeżenia i 6 czerwca Siły Obronne Izraela
napadły na Liban.
Armia złożona z siedemdziesięciu sześciu tysięcy żołnierzy, ośmiuset
czołgów i półtora tysiąca transporterów opancerzonych ruszyła na północ,
wspomagana przez siły nacierające z morza.
 Z punktu widzenia Szarona początki były obiecujące14. Wojska izraelskie
osiągnęły większość celów dzięki o wiele większej sile ognia, ale również
najwyższej klasy informacjom wywiadowczym zapewnionym przez Aman
i Mossad po wniknięciu w struktury skorumpowanej OWP. Bojownicy
radzili sobie jeszcze gorzej, niż przewidywali funkcjonariusze Amanu.
Większość dowódców wyższego szczebla uciekła, zostawiając swoich
podkomendnych na pewną śmierć15.
Zgodnie z przewidywaniami Cipporiego Syria odpowiedziała na
prowokację Izraela. Eitan, którego wojska o mało nie zostały pokonane przez
Syryjczyków na Wzgórzach Golan w 1973 roku, skorzystał z okazji, by
wyrównać rachunki, i wydał rozkaz kontrataku. Wojska syryjskie ustąpiły
pod ostrzałem16.
Jednak mimo zwycięstw izraelscy ministrowie szybko zdali sobie sprawę
z tego, że owe „czterdzieści kilometrów w głąb Libanu”, które im obiecano,
w istocie jest czymś zgoła odmiennym. Szaron rozkazał wojsku posuwać się
naprzód, twierdząc, że jest to konieczne z powodów operacyjnych. W obliczu
jego charyzmatycznej i apodyktycznej osobowości ministrowie niemal nie
ośmielali się protestować.
„Bardzo szybko zrozumiałem, że plan zapuszczenia się na czterdzieści
kilometrów w głąb Libanu jest mrzonką i wojska będą iść dalej – twierdził
sekretarz wojskowy Begina generał brygady Azriel Newo. – Szaron
okłamywał premiera i jego ministrów. Wiedział, jak w niezwykle sugestywny
sposób uzasadnić, dlaczego trzeba zapuścić się dalej o kolejne kilka
kilometrów. Tłumaczył na przykład, że w innym wypadku wojska syryjskie
przyczajone na jakimś wzgórzu wystrzelałyby naszych żołnierzy. W taki
właśnie sposób udawało mu się nakłonić ministrów do wydania zgody na
dalszą inwazję”17.
25 czerwca Siły Obronne Izraela okrążyły Bejrut, co znacznie wykraczało
poza początkowe ustalenia, i rozpoczęły oblężenie od zbombardowania
zachodnich dzielnic miasta.
Szaron liczył na to, że falangiści pomogą w walkach z OWP, służąc za
mięso armatnie, zwłaszcza na gęsto zaludnionych obszarach. Falanga z kolei
miała nadzieję, że to Izraelczycy odegrają taką rolę i pomogą jej objąć
władzę w Libanie. „Mossad, któremu udało się nawiązać kontakty
z falangistami, mylił się całkowicie co do sytuacji w Libanie oraz potencjału
i zamiarów maronitów. Wpuścili nas w maliny” – uważał Newo18.
 Przywódcy Falangi Libańskiej namawiali Izraelczyków do zdobycia jak
największego terytorium, obiecując pomoc militarną, której nigdy nie
udzielili. Na spotkaniu z szefem sztabu Eitanem 16 czerwca Baszir Dżemajel
błagał, aby izraelskie wojska zajęły stolicę.
– Wasze deklaracje, że nie wejdziecie do Bejrutu – powiedział – nie
pomagają, bo umacniają ducha walki wśród Palestyńczyków i muzułmanów,
utrudniając procesy polityczne.
Dżemajel radził również, jak powinno się potraktować jego rodzinne
miasto:
– Musicie dalej je bombardować. Ostrzał artyleryjski nie przynosi
rezultatów, bo wszyscy się już do niego przyzwyczaili19.
Szaron, Eitan i falangiści opracowywali potajemnie plany wkroczenia do
Bejrutu, operacji o kryptonimie „Iskra”20. 1 sierpnia, podczas spotkania
w domu Szarona, w którym uczestniczyli dowódcy Sił Obronnych Izraela
i szefowie Mossadu, Szaron zapytał Dżemajela:
– Możecie odciąć dostęp do wody?
To pytanie odzwierciedlało jego chęć wywarcia jak największej presji na
OWP i Syryjczyków.
– Z waszą pomocą tak – odparł Dżemajel.
– Świetnie – ucieszył się Szaron. – Z tym że woda musi wrócić
w poniedziałek, kiedy [sekretarz stanu USA George] Shultz spotka się
z [ministrem spraw zagranicznych Icchakiem] Szamirem21.
Izraelska rada ministrów dopiero później dowiedziała się o rozkazach
Szarona, żeby zająć, po raz pierwszy w historii Izraela, stolicę innego,
suwerennego państwa. Przez całą wojnę Szaron wielokrotnie zapewniał
ministrów, Kneset i w ogóle cały naród, że „nie ma zamiaru wkraczać do
Bejrutu”22. Jednak wydany przez niego rozkaz nie pozostawia najmniejszych
wątpliwości. Na odprawie 11 lipca powiedział: „Musimy wykończyć
południe [Bejrutu, gdzie znajdowały się obozy dla uchodźców i bazy OWP],
żeby zniszczyć wszystko, co powinno być zniszczone […], zrównać to
z ziemią”23.

Inwazja na Liban i oblężenie jego stolicy przysporzą Izraelowi wielu

problemów; okupacja południowego Libanu będzie trwać przez kolejne
osiemnaście lat.
Cały świat, nawet prezydent Ronald Reagan, który utrzymywał dobre
relacje z Beginem, odwrócił się od Izraela.
– Doprowadziliście do zagłady Bejrutu – powiedział z wściekłością
podczas rozmowy telefonicznej z premierem Izraela.
– Pan prezydent – odparł nie mniej rozzłoszczony Begin – nie musi mi
opowiadać o Zagładzie. Ja i moi współobywatele znamy Zagładę aż za
dobrze24.
Mossad starał się zrównoważyć ten obraz, przekazując londyńskiemu
„Observerowi” dokumenty, które sugerowały, że OWP dysponowała
zapasami broni dla stu tysięcy osób. W rzeczywistości były to radzieckie
rezerwy przechowywane na Bliskim Wschodzie25. Twierdzono również, że
ZSRR zamierzał ściągnąć kubańskich żołnierzy, którzy mieli wspólnie
z Palestyńczykami podbić Galileę, zniszczyć żydowskie osady i ustanowić
tam niepodległe państwo. W tych opowieściach nie było ani słowa prawdy
i oczywiście nie zmieniły one światowej opinii publicznej. Konflikt na
Bliskim Wschodzie po raz kolejny postrzegano jako walkę Dawida
z Goliatem – tyle że tym razem to Izrael był potężnym i brutalnym
olbrzymem, Palestyńczycy zaś godnym litości słabeuszem.
Kłamstwa, jakimi Szaron zwodził rząd i mieszkańców Izraela, wychodziły
na jaw bardzo powoli. Jednak stały wzrost liczby ofiar, mgliste i zmieniające
się cele ataku i historie o zniszczeniach i cierpieniach w Libanie, opowiadane
przez izraelskich żołnierzy, którzy wrócili do domu, zaczęły wywoływać
protesty.
Szef sztabu Eitan zrozumiał, że do większości ruchów wojsk w Libanie
dochodziło bez zgody rady ministrów, dlatego specjalnie zaczął opuszczać
spotkania tego grona, twierdząc, że nie pozwalają mu na to działania
wojenne26. Zostawił to zadanie Szaronowi, który po prostu ignorował
wszelkie protesty i dalej parł do przodu („Nigdy się nie zatrzymuje” –
brzmiały słowa poświęconej mu piosenki izraelskiego muzyka rockowego
Szaloma Hanocha).
Nie wiadomo, w jakich okolicznościach Begin dowiedział się
o skomplikowanym planie Szarona. W każdym razie minister obrony podał
do sądu dziennikarza, który napisał, że okłamywał premiera i ukrywał przed
nim prawdę, jednak przegrał sprawę27.
Jeśli zaś chodzi o plan zlikwidowania Jasira Arafata, nie dysponujemy
kompletnymi zapisami posiedzeń rady ministrów ani spotkań Szarona
z Beginem, nie możemy więc ustalić, co (i czy w ogóle) Begin i członkowie
jego gabinetu wiedzieli o operacji „Śledź”28.
Bez wątpienia jednak Begin nie ukrywał, iż z chęcią pozbyłby się szefa
OWP. W liście do Reagana z 2 sierpnia napisał, że czuje się, jakby musiał
„wysłać armię do Berlina, żeby zlikwidować Hitlera w jego bunkrze”29.
W przemówieniu wygłoszonym w tym samym tygodniu w Knesecie nazwał
Arafata „podłym człowiekiem z wąsikiem, mordercą naszych dzieci”30.
Tymczasem jednostka Śledź prowadzona przez Meira Dagana i Rafiego
Eitana kontynuowała swoje działania. Tworzyli ją głównie członkowie
Sajeret Matkal dowodzeni przez ustępującego szefa tej jednostki
podpułkownika Uziego Dajana. Jednak działania utrudniała im specyfika
partyzantki miejskiej. Nie można było po prostu wysłać plutonu, żeby
przedarł się do Bejrutu i zabił jednego człowieka, ta taktyka wywołałaby
niewyobrażalny zamęt. „Dlatego skupiliśmy się na znalezieniu «Śledzia»
[Arafata] i umieszczeniu go w miejscu, które mogłoby zostać
zbombardowane – wspominał Dajan – bez spowodowania zbyt wielu
zniszczeń”31.
W czerwcu do Bejrutu został ściągnięty pułkownik Jossi Langocki, jeden
z założycieli działu technologicznego Amanu. Udało mu się podłączyć do
systemu telekomunikacyjnego OWP32. Dzięki podsłuchiwaniu rozmów
telefonicznych, obserwacji prowadzonej przez członków Sajeret Matkal
i informacjom dostarczanym przez agentów Mossadu funkcjonariusze
jednostki Śledź dysponowali mnóstwem informacji o kryjówkach używanych
przez Arafata33.
Jednak w dalszym ciągu „była to bardzo skomplikowana misja – jak to
określił Dajan. – Musieliśmy posegregować informacje z różnych źródeł,
żeby zrozumieć, o który budynek lub kryjówkę chodzi, zaznaczyć to na
mapie, określić dokładnie współrzędne, przekazać dane siłom powietrznym
i wreszcie dać im wystarczająco dużo czasu na start samolotu i zrzucenie
bomby”.
Przez długie dni i noce w dowództwie jednostki Śledź panowała frustracja,
ponieważ Arafatowi wciąż udawało się uciec. Langocki i Dajan
podsłuchiwali ochroniarzy przygotowujących wyjazdy przywódcy OWP
i szybko podawali lotnictwu współrzędne miejsc, w które się wybierał.
Kiedyś nawet usłyszeli w telefonie głos samego Jasira i wysłali dwa
bombowce, które zrównały z ziemią budynek, z którego Arafat wyszedł, jak
twierdził Dajan, „jakieś pół minuty wcześniej”34.
 Palestyński przywódca doskonale wiedział, że bombardowania miejsc,
z których dopiero co wyszedł lub do których właśnie miał wejść, nie są
kwestią przypadku. Powtarzał swoim ludziom, że Szaron w Bejrucie
zachowuje się jak „ranny wilk” i pragnie go zabić z zemsty za to, że wojna
się przeciąga. Podjął więc dalsze środki ostrożności: umawiał kilka spotkań
równocześnie w różnych miejscach, podawał błędne informacje swoim
najbliższym współpracownikom, podejrzewając, że jeden z nich może być
agentem Mossadu, i bezustannie się przemieszczał35.
„Arafat zmieniał ciągle rozkład dnia – przyznał Mosze Jaalon, członek
jednostki Śledź. – Pozbył się stałych przyzwyczajeń, nic nie wskazywało na
wyjazd do bunkra czy domu”36.
Coraz bardziej zdesperowani członkowie jednostki wciąż wychodzili
z nowymi pomysłami. 3 lipca wydawca lewicowego izraelskiego pisma Uri
Awneri przekroczył linię frontu w Bejrucie, aby przeprowadzić wywiad
z Arafatem w centrum miasta (towarzyszyli mu reporter Sarit Jiszai
i fotografka Anat Saragusti). Spotkanie to wzbudziło spore kontrowersje
w Izraelu. Arafata uważano tam za wroga numer jeden; miała to być jego
pierwsza rozmowa z izraelskim dziennikarzem. „Moim celem było
wytyczenie drogi do pokoju między Izraelczykami a Palestyńczykami
poprzez zmianę sposobu myślenia tych pierwszych” – twierdził Awneri37.
Członkom jednostki Śledź ta inicjatywa nie przypadła do gustu („Wolę nie
mówić, co myślę o Awnerim i jego skandalicznym postępku” – powiedział
Jaalon), jednak postanowili skorzystać z okazji i śledzić trzech Izraelczyków.
Mieli oni doprowadzić do Arafata grupę zamachowców38.
Wśród członków jednostki Śledź rozgorzała dyskusja o tym, czy
dopuszczalne jest narażanie Izraelczyków na niebezpieczeństwo lub nawet
śmierć podczas misji. Awner Azulaj, przedstawiciel Mossadu w jednostce,
tak podsumował tę debatę: „Jeśli warunki byłyby odpowiednie
z operacyjnego punktu widzenia, uzasadnione byłoby przyjęcie założenia, że
zarówno Arafat, jak i tych trojga drogich naszym sercom Żydów może nie
przeżyć”39. Jednak wiecznie podejrzliwy przywódca Palestyńczyków
spodziewał się, że Mossad będzie śledził Awnera i jego dwóch kolegów,
dlatego nakazał swoim ochroniarzom podjęcie odpowiednich środków
zaradczych. Zgubili oni śledzących ich członków jednostki Śledź w uliczkach
południowego Bejrutu.
Z czasem, gdy zapanował chaos, a twarda rzeczywistość wojny domowej
nie chciała się podporządkować ambitnemu planowi przekształcenia całego
regionu, Szaron i Eitan zaczęli wywierać presję na siły powietrzne i jednostkę
Śledź, żądając, by rozprawiły się z przywódcą OWP. „Od początku oblężenia
Bejrutu kładziono duży nacisk na kwestię zlikwidowania Arafata. Szaron
podchodził do tego bardzo osobiście – powiedział mi generał brygady Dawid
Iwry, ówczesny dowódca lotnictwa wojskowego. – Ludzie z Mossadu
i Amanu ciągle się pojawiali w Kanarku [nazwa siedziby dowództwa Sił
Powietrznych Izraela, mieszczącego się w podziemnym bunkrze w Tel
Awiwie] i mówili nam, że Arafat jest tutaj albo tam, a Szaron bądź Raful
wydawali rozkaz natychmiastowego zbombardowania tego miejsca. […]
Uważałem, że te akcje są nieodpowiednio przygotowane i zbyt niebezpieczne
dla cywilów. Wolałem nie zatwierdzać takich operacji bez otrzymania
rozkazu na piśmie z działu operacji Sztabu Generalnego. Liczyłem na to, że
przepuszczenie tego przez oficjalne struktury pomoże sprawę lepiej
przemyśleć. W rzeczywistości większość rozkazów nie przychodziła na
piśmie. Dokumenty znikały gdzieś po drodze”40. Uziego Dajana
charakteryzowało podobne podejście. „Arafata ocaliły dwie rzeczy –
twierdził. – Niewiarygodne szczęście i ja. Uważałem go za uzasadniony cel,
jednak nie zgadzałem się z tym, że cel uświęca środki. Po sprawdzeniu, ile
ofiar cywilnych zginęłoby w wyniku takiej operacji, nawet jeśli wiedziałem,
że Arafat jest w tym miejscu, nie zgadzałem się na bombardowanie”. „Raful
się wściekał – wspominał Dajan. – Dzwonił do nas i mówił: «Z tego, co
wiem, macie informacje o takim i takim miejscu. Dlaczego jeszcze nie lecą
tam samoloty?». Odpowiadałem, że przeprowadzenie operacji wydaje się
niemożliwe, bo wokół jest za dużo ludzi. «Nie przejmuj się, biorę to
wszystko na siebie» – odpowiadał. Nie mogłem się na to zgodzić. Raful nie
będzie mnie uczył etyki działań wojennych”.
Rafael Eitan przypominał Dajanowi, że nie jest on uprawniony do
decydowania o bombardowaniach. Jednak, jak wyjaśniał ten ostatni:
„Wszystko, co mogłem zrobić, to poinformować, czy z punktu widzenia
wywiadu cel znajduje się we właściwym miejscu. Za każdym razem, gdy
wiedziałem, że bombardowanie pociągnie za sobą wiele ofiar cywilnych,
informowałem, że wywiad uważa, iż cel znajduje się w miejscu
nienadającym się do ataku”41.
Wieczorem 4 sierpnia Eitan zaprosił do siebie szefa działu operacyjnego
Sił Powietrznych Izraela Awiema Sellę. Miał słabość do tego obiecującego
oficera szykowanego na dowódcę sił powietrznych.
Przywitał się z przyjacielem i powiedział mu, że następnego dnia nie
będzie jak zwykle pracował „w Kanarku”, tylko „wybierze się na
wycieczkę”.
– Taką jak nasza ostatnia wspólna wycieczka? – zapytał Sella, nawiązując
do lotu do Bejrutu w maju, kiedy przygotowywano się do inwazji i zamachu
na Arafata.
– Podobną – odparł Eitan – ale poważniejszą. Spotkajmy się jutro rano
w Chacorze [bazie Sił Powietrznych Izraela na południu kraju]. Siądziesz za
sterami, a ja zajmę się nawigacją. Lecimy zbombardować Bejrut.
Celem okazał się budynek, w którym, według informacji jednostki Śledź,
nazajutrz rano miał przebywać Arafat.
Sella wiedział, że Eitan ma licencję pilota, jednak w pierwszej chwili
myślał, że się przesłyszał. „To było całkowite szaleństwo – twierdził. –
Byłem w szoku. Gdyby ktoś mi powiedział, że szef sztabu, który tak
naprawdę nie jest lotnikiem, namawiał szefa działu operacyjnego Sił
Powietrznych Izraela na chwilowe wstrzymanie działań wojennych, żeby
mogli obaj zbombardować sobie dla zabawy Bejrut, nigdy bym w to nie
uwierzył”.
Tyle że Eitan miał obsesję na punkcie zabicia Arafata. Następnego dnia
mężczyźni spotkali się w Chacorze. Z trzema innymi załogami samolotów
Phantom mieli zbombardować biurowiec al-Sana’i w zachodnim Bejrucie,
w którym przewidywano zebranie z udziałem szefa OWP. „Raful nie czuł się
najlepiej. Moim zdaniem był chory. Dlatego sam nawigowałem, a on zajął się
obsługą systemu naprowadzania bomb, który jak na dzisiejsze standardy był
dosyć prymitywny. Zbombardowaliśmy cel, a potem zrobiliśmy jeszcze
kółko, żeby sprawdzić, czy trafiliśmy. Raful cieszył się jak dziecko. Po
wszystkim wróciliśmy do Izraela”42.
Arafat po raz kolejny ocalał: bomby zniszczyły część budynku, z którego
dopiero co wyszedł. Sella wrócił z Chacoru do Tel Awiwu, żeby dalej
dowodzić operacjami prowadzonymi przez lotnictwo, a Eitan poleciał
helikopterem do Bejrutu43. „Wieczorem – wspominał Sella – zobaczyłem go
w telewizji. Udzielał wywiadu na przedmieściach Bejrutu. Zapewniał, że
Izrael powstrzymuje się od bombardowania celów cywilnych – a przecież
osobiście to zrobił tego ranka”.
Problem z operacją „Śledź” polegał na tym, że odbywała się ona na oczach
świata. Z każdą nieudaną próbą zamachu Izrael coraz bardziej postrzegano
jako agresora najeżdżającego suwerenne państwo, aby dopaść jednego
człowieka. Arafata z kolei uważano już wówczas nie tyle za żądnego krwi
terrorystę, ile za ściganego przywódcę uchodźców rozjeżdżanych przez
izraelską machinę wojenną. Szaron osiągnął coś przeciwnego, niż zamierzał.
Cel jego ataków cieszył się światowym wsparciem, inwazja coraz bardziej
przypominała militarną katastrofę44. Konieczne było wyjście z impasu,
uratowanie zwycięstwa. 1 sierpnia Siły Obronne Izraela rozpoczęły operację
„King Kong”, zmasowane natarcie na OWP w Bejrucie, z nieprzerwanym
siedemdziesięciodwugodzinnym ostrzałem artyleryjskim, mającym zmusić
Arafata do wycofania się z Libanu. Z kolei Siły Powietrzne Izraela
przeprowadziły ponad sto nalotów w ciągu dziesięciu godzin. Ataki
z powietrza, lądu i morza nie ustawały i osiągnęły apogeum 12 sierpnia,
który to dzień nazwano Czarnym Czwartkiem z powodu ogromu zniszczeń,
jakie spowodowali Izraelczycy.
Atak przyniósł rezultaty. 13 sierpnia, dzięki mediacjom Amerykanów,
Arafat zgodził się na wycofanie z Bejrutu swoich wojsk. Uzi Dajan zostawił
jednostkę Śledź pod dowództwem Jaaklona i opuścił miasto z mieszanymi
uczuciami. „Nie spędziłem reszty życia na umartwianiu się, ale do dzisiaj
żałuję, że nasza misja nie została wykonana – powiedział. – Zarazem ta
wojna była czymś przygnębiającym z humanitarnego punktu widzenia.
Obserwowaliśmy Libańczyków wokół nas, ich nędzę i zniszczenia
spowodowane działaniami wojennymi. Wśród nas, żołnierzy, rozgorzała
zażarta dyskusja. Niektórzy moi przyjaciele, towarzysze broni, uważali, że
ktoś powinien zabić Szarona, poważnie rozważali zlikwidowanie go, żeby
ocalić państwo Izrael. Od początku wspierałem tę wojnę, ale rozumiałem
również, że znaleźliśmy się w impasie, że te walki do niczego dobrego nie
prowadzą. Szaron i Raful oszukali wszystkich. Wyjeżdżałem z Bejrutu,
czując ulgę”45.
21 sierpnia siły zbrojne OWP ewakuowały się z Bejrutu drogą morską.
Inwazja na Liban i oblężenie jego stolicy sprawiły, że stosunki Izraela ze
Stanami Zjednoczonymi stały się bardzo napięte. Begin pragnął załagodzić
sytuację. Kiedy podpisano porozumienie w sprawie ewakuacji, obiecał
amerykańskiemu mediatorowi Philipowi Habibowi, że w jej trakcie nikt nie
ucierpi. Dotrzymanie tej obietnicy było dla premiera niezmiernie ważne
i nakazał Szaronowi porzucenie wszelkich planów, które wykorzystywałyby
wycofywanie się palestyńskich wojsk do rozprawienia się z Arafatem.
Członkowie jednostki Śledź pozostali w Bejrucie i 30 sierpnia, wraz
z funkcjonariuszami Szin Betu i Mossadu, zajęli pozycje na dachach
budynków libańskich przedsiębiorstw petrochemicznych i energetycznych,
z których roztaczał się widok na port. „W dali widać było kolumnę
pojazdów – wspominał jeden z funkcjonariuszy Szin Betu. – Nagle
zobaczyliśmy słynną kefiję na równie słynnej głowie naszego wroga numer
jeden, który właśnie wysiadał z samochodu. Momentalnie otoczył go tłum,
zupełnie jak rój pszczół”46.
Można go było z łatwością zabić. „Znajdowaliśmy się jakieś sto
osiemdziesiąt metrów od niego – wspominał Jaalon. – Z takiej odległości
naprawdę trudno chybić, jeśli się ma karabin wyborowy, a tak się składa, że
mieliśmy kilka”47. Inni obecni tam funkcjonariusze twierdzili, że Arafata
trzymało na muszce co najmniej pięciu snajperów.
Jeden z dowódców był w stałym kontakcie radiowym z szefem sztabu
Eitanem nadzorującym akcję z bunkra w Tel Awiwie.
– Możemy go zdjąć – powiedział. – Jest w zasięgu wzroku. Proszę o zgodę
na likwidację celu. – Ponieważ Eitan zwlekał, funkcjonariusz kontynuował: –
Zaraz wejdzie do środka… za dziesięć sekund, za dziewięć… proszę
o zgodę… osiem, siedem…
W końcu Eitan odpowiedział swoim nosowym głosem, wyraźnie
rozczarowany:
– Brak zgody. Powtarzam: brak zgody na likwidację celu48.
Dobę później Begin przekazał Habibowi zdjęcie Arafata na celowniku
snajpera, by udowodnić, że mimo okazji do jego zlikwidowania Izrael
dotrzymał słowa. Do tego czasu przywódca OWP był już w Atenach, by
później udać się do Tunisu, nowej siedziby OWP49. Begin oświadczył
Reaganowi, że chce „zlikwidować Hitlera w jego bunkrze”. Tymczasem
przyszło mu patrzeć, jak Hitler ucieka z Berlina.
 16
CZARNA FLAGA

Szaron obiecał wycofać z Libanu izraelską armię zaraz po ewakuacji sił

OWP, jednak zamiast to zrobić, pozostał wierny swojemu wielkiemu planowi
przemiany Bliskiego Wschodu. W asyście Sił Obronnych Izraela, które
umocniły swoje pozycje, i przy naciskach Mossadu 23 sierpnia 1982 roku
libański parlament powołał na prezydenta przywódcę Falangi Baszira
Dżemajela1. Szaron marzył, że w przyszłości wypędzi on Palestyńczyków
z Libanu.
Na razie jednak chciał rozprawić się z, jak to nazywał, „terrorystycznym
jądrem [bojownikami OWP] i lewakami [komunistami i innymi lewicowymi
grupami powiązanymi z OWP], którzy uzbrojeni w ciężki sprzęt pozostali
w zachodnim Bejrucie”.
Szaron wiedział, że ONZ niedługo rozlokuje w stolicy Wielonarodowe
Siły w Libanie (Multinational Forces in Liban, MNF), a gdy się to stanie, nie
będzie mógł spełnić swoich marzeń. Na spotkaniu z szefami Mossadu i Szin
Betu zastanawiał się głośno:
– Jak się uporamy z terrorystami, kiedy będzie tu MNF? Musimy sięgnąć
po całkowicie odmienne metody. […] Trzeba się upewnić, że problem
zostanie rozwiązany. Im więcej zrobimy teraz, tym łatwiej będzie później2.
Minister nie chciał wysyłać wojska do palestyńskich obozów dla
uchodźców, dlatego zaproponował, aby do zachodniego Bejrutu wkroczyli
falangiści, „żeby wszyscy [członkowie OWP] zostali zabici lub
aresztowani”3. Beginowi spodobał się ten pomysł i zatwierdził powierzenie
misji Falandze Libańskiej, ponieważ dzięki temu „nie będziemy przelewać
krwi naszych chłopców”4.
Mossad podchwycił ten pomysł. „Mieliśmy długą listę nazwisk
europejskich lewicowych aktywistów, którzy przystali do Palestyńczyków –
powiedział mi Awner Azulaj, oficer łącznikowy Mossadu z bojownikami
maronitów. – Wpadliśmy na pomysł przekazania jej falangistom, żeby ich
odnaleźli i zabili. Potem Mossad mógłby potajemnie dać znać krajom
europejskim, z których pochodzili bandyci, takich jak Niemcy, Francja czy
Włochy, że ich problem został rozwiązany, dzięki czemu winne byłyby nam
one przysługę”5.
Tak się złożyło, że zamiast tego trzy tygodnie później prezydent Dżemajel
oraz jego najbliżsi współpracownicy zginęli w wybuchu bomby podłożonej
przez syryjskiego agenta w siedzibie Falangi w Bejrucie6. W odpowiedzi
maroniccy bojownicy otrzymali zgodę od Izraela na odszukanie bojowników
OWP w palestyńskich obozach dla uchodźców w Sabrze i Szatili.
Rankiem 16 września Jair Rawid, szef jednostki Comet w Bejrucie,
przebywał w siedzibie Falangi, gdzie Mossad ulokował swoją bejrucką bazę.
„Nagle – wspominał Rawid – zobaczyłem chłopaków Eliego [Hobeiki, szefa
wojskowego Falangi Libańskiej] ostrzących noże. Powiedzieli mi, że tego
dnia przyszła kolej na silah al abyad (białą broń), jak Libańczycy nazywali
rzeź dokonywaną nożami. Nie mówili, przeciwko komu wystąpią, ale było
dla mnie jasne, że będą podcinać gardła. Nie wypytywałem dalej. W końcu
byłem ich gościem”7. Rawid nie poinformował swoich szefów o tym, co
widział.
Robert Hatem, egzekutor Hobeiki, twierdził, że w misji uczestniczyło
trzystu pięćdziesięciu falangistów. „Hobeika powiedział nam: «Zajebcie ich
wszystkich. Cały obóz ma zniknąć z powierzchni ziemi». Do dyspozycji
mieliśmy nawet D9 [spychacz]”.
Obóz, jak twierdził Hatem, „składał się z nędznych lepianek i blaszanych
bud. Kiedy podłożyliśmy ogień, wszystko się zawaliło. Strzelaliśmy na oślep.
Nie sprawdzaliśmy, kto się ukrywa za ścianami”.
Za lwią część zniszczeń odpowiadała grupa dowodzona przez Maroma
Maszalaniego. „Jej członkowie – uważał Hatem – z dowódcą włącznie, brali
mnóstwo narkotyków, właściwie do granic swoich możliwości. Nie
odróżniali bojowników od cywilów czy mężczyzn od kobiet. Zabijali
wszystkich”8.
Rozmiary tej masakry były przerażające9. Trwają spory co do liczby
ofiar – Izraelczycy twierdzą, że było ich siedemset, Palestyńczycy – że dwa
tysiące siedemset pięćdziesiąt. Później Szaron będzie utrzymywał, że „siły
libańskie [to jest falangiści] dostosowywałyby się do prawa wojennego,
gdyby Siły Obronne Izraela miały nad nimi władzę, nadzorowały je lub
koordynowały ich działania. […] Ten straszliwy rezultat wynika
z nieprzewidywalnego i niewyjaśnionego obrotu zdarzeń”10. Innymi słowy,
Szaron uważał, że nie mógł przewidzieć tego, co się stało.
Z tajnych dokumentów Sił Obronnych Izraela i Mossadu wynika jednak,
że szefowie izraelskich organów obrony państwa doskonale wiedzieli
o barbarzyństwie falangistów. Przeważał pogląd, że zaraz po ewakuacji sił
OWP z Bejrutu „Falanga znajdzie sposób na wkroczenie do akcji,
wyrównanie rachunków – że w Bejrucie od pierwszego dnia będzie
dochodzić do rozlewu krwi”11.
Szaron wyrażał się z lekceważeniem o jakimkolwiek wsparciu wojskowym
otrzymywanym od falangistów, twierdząc: „Zapomnijcie o nich. Nic nie
zrobią. Może później, kiedy […] będzie można plądrować, gwałcić,
zabijać… Tak, wtedy będą plądrować, gwałcić i zabijać”12.
Siły Obronne Izraela i Mossad nie brały bezpośredniego udziału
w masakrze, ale ich patronat nad falangistami i brak ochrony nad
Palestyńczykami do reszty zszargały opinię Izraelczyków. Kiedy odkryli, co
robią falangiści, kazali im przestać i wyrazili oburzenie. Jednak w tym
samym czasie zaczęli również doradzać maronickim bojownikom, co należy
mówić dziennikarzom, żeby ukryć przed nimi, do jak potwornych zbrodni
dochodziło13.

Gwałtowne słowa krytyki padały zarówno w kraju, jak i za granicą.

Przywódcy opozycji Icchak Rabin i Szimon Peres wycofali swoje poparcie
dla działań wojennych, kiedy uświadomili sobie skalę mordów.
Reakcję Szarona można uznać za typową. Zeznając w 1982 roku za
zamkniętymi drzwiami komisji Knesetu do spraw służb specjalnych, odczytał
plik tajnych dokumentów dotyczących masakry Palestyńczyków w obozie
dla uchodźców Tall az-Zatar w 1976 roku, kiedy Izraelem rządzili Rabin
i Peres. Szaron długo rozwodził się o masakrze dzieci i ostrzach, które
rozcinały brzuchy ciężarnym.
– Skąd wiadomo [o tym, co się działo]? – zapytał gniewnym głosem Peres.
– Czerwony Krzyż donosił o tym podczas masakry, nasze okręty nie
dopuściły do wejścia do portu statków z pomocą medyczną […]. Pan
zbudował te relacje, my je tylko podtrzymywaliśmy […]. Pomagał pan też
maronitom po masakrze. Nie skarżyliśmy się wtedy na pana. I nie
podnosiłbym tej kwestii, gdyby nie to, w jaki sposób pan się teraz zachowuje.
[…] Po Tall az-Zatar nie ma pan, panie Peres, moralnego prawa nas
pouczać14.
Groźny ton Szarona nie był przypadkowy. Jeden z jego najbliższych
współpracowników dał do zrozumienia przywódcom Partii Pracy, że jeśli
będą nalegać na wszczęcie oficjalnego śledztwa w sprawie masakry w Sabrze
i Szatili, do międzynarodowych mediów trafią tajne dokumenty dotyczące ich
działań podczas masakry w Tall az-Zatar. Krytyka ze strony Partii Pracy
momentalnie ustała.
Jednak nie ustawały publiczne protesty. Było ich coraz więcej, w miarę jak
rosła liczba izraelskich żołnierzy zabitych w Libanie. Przed rezydencją
premiera odbywały się demonstracje, a protestujący wykrzykiwali hasła
i trzymali transparenty potępiające Begina i Szarona. Każdego dnia
demonstranci unosili przed rezydencją olbrzymią tablicę z wypisaną nową
liczbą żołnierzy zabitych w niewydarzonej wojnie Szarona.
Na ministrze obrony te protesty nie robiły wrażenia, jednak Begin był
wyraźnie strapiony. Pogrążał się coraz wyraźniej w depresji, stopniowo
tracąc zdolność i chęć komunikowania się z najbliższym otoczeniem
i odcinając się niemal zupełnie od aparatu władzy.
„Patrzyłem, jak Begin gaśnie, zapada się w sobie – wspominał Newo. –
W pewnej chwili zrozumiałem, że Szaron go oszukiwał i że przez niego
premier pogrążył się w bagnie, do którego nie chciał wejść. Ofiary i protesty
go dobijały. Był bardzo wrażliwą osobą, chyba zbyt wrażliwą”15.
Jego stan pogorszył się do tego stopnia, że najbliżsi współpracownicy
unikali przekazywania mu złych wiadomości ze strachu, że będą go mieć na
sumieniu16.
„Obserwowałem go w tym schyłkowym okresie – powiedział mi Nahum
Admoni, od września 1982 roku dyrektor Mossadu. – Rozpocząłem odprawę
i po kilku minutach zauważyłem, że ma zamknięte oczy. Nie wiedziałem, czy
mnie słucha, czy zasnął. Strasznie kłopotliwa sytuacja, strasznie kłopotliwa.
Zapytałem Azriela [Newo], jego doradcę wojskowego: «Twoim zdaniem
powinienem przestać mówić?». […] Nie wspominaliśmy o tym problemie
nikomu, ale wszyscy wiedzieli. Wszyscy wiedzieli, jaka jest sytuacja”17.
Chociaż zdawali sobie sprawę, że Begin ledwo funkcjonuje i nie ma
mowy, aby był w stanie kierować krajem prowadzącym wojnę, zamiast
zrobić coś, by go usunąć, każdy postanowił go kryć, a jego najbliżsi
współpracownicy robili wszystko, by o jego prawdziwym stanie nie
dowiedziała się izraelska opinia publiczna. Sekretarki codziennie
przygotowywały plan dnia premiera, tyle że był on pusty18. „Aby to ukryć,
kazałem im opatrywać go klauzulą «ściśle tajne», żeby nikt nie mógł go
zobaczyć” – wspominał Newo, dodając, że jego zdaniem on i inni
pracownicy kancelarii premiera byli „przestępcami” i dopuścili się
„poważnego przestępstwa”. Nie można ukrywać, że premier właściwie nie
sprawuje swojej funkcji, a wszyscy zachowują się tak, jakby sprawował. To
przywodzi na myśl dyktatury”19.
Skoro Begin pozostawał nieobecny, Szaron mógł robić z wojskiem, co mu
się podoba. W tym okresie w rzeczywistości to on rządził krajem,
praktycznie bez ograniczeń. Zaczął nawet sprawować dowództwo nad
Mossadem, chociaż formalnie rzecz biorąc, podlegał on premierowi.
„Właściwie to on dowodził armią, wydając rozkazy za plecami szefa sztabu
Eitana – uważał Awiem Sella, szef operacji lotniczych. – Nikt nie mógł mu
się sprzeciwić”20.
„Szaron zdominował posiedzenia rady ministrów – wspominał Admoni. –
Nigdy nie przedstawiał pełnego obrazu sytuacji: czy to na posiedzeniach rady
ministrów, czy spotkaniach gremium decydującego w kwestiach związanych
z obronnością. Czasami też przedstawiał jakąś sprawę, gabinet o niej
dyskutował i podejmował decyzję, a Szaron wzywał nas po posiedzeniu –
mnie, szefa sztabu [Eitana] i innych oficerów – i oznajmiał: «Zdecydowali,
co zdecydowali, Teraz ja wam powiem, co zrobicie». Zwykle nie do końca
odpowiadało to temu, co postanowiono”21.
W pełni zasłużenie porównywany do George’a Pattona – bohatera
wojennego wolnego od wątpliwości związanych z podejmowanymi
decyzjami, zarówno na gruncie osobistym, jak i państwowym, Szaron zwany
był w Izraelu „Buldożerem”. Cyniczny i bezwzględny, czasami groźny, ale
częściej uroczy i sympatyczny, bez skrupułów naginał prawdę, kiedy uznał to
za konieczne. „Arik, król Izraela” – śpiewali o nim jego zwolennicy.
Rzeczywiście, w tamtych czasach sprawował niemal monarsze rządy.

Mimo swojej ogromnej władzy Szaron pozostawał jednak realistą i szybko

zrozumiał, że po śmierci Baszira Dżemajela będzie musiał przyhamować
swoje ambicje związane z Libanem.
Amin Dżemajel, który zastąpił na fotelu prezydenta swojego brata, był
nieporównywalnie mniej związany z Izraelem i niedługo później wycofał się
z traktatu pokojowego, do którego podpisania został zmuszony. Nie był
jakimś wyjątkowo silnym przywódcą: brakowało mu charyzmy
i agresywności brata, jak również możliwości lub chęci wypędzenia
wszystkich Palestyńczyków z Libanu.
Natomiast obsesja Szarona, aby zabić Jasira Arafata, nie osłabła ani na
chwilę. Po zakończeniu walk w Bejrucie i ewakuacji wojsk OWP oraz
przywódców organizacji „Arik i Raful [Eitan] po prostu palili się do jego
zabicia” – powiedział ówczesny generał brygady Amos Gilboa, szef działu
analiz Amanu.
Szaron zrozumiał już do tego czasu, że Arafat jest tak popularny, iż
otwarte zabójstwo tylko uczyni z niego męczennika. Dlatego nakazał tajnym
służbom zintensyfikowanie obserwacji przywódcy OWP, żeby przekonać się,
czy uda się znaleźć nieco bardziej subtelny sposób na pozbycie się go.
Operacja „Śledź” przerodziła się w operację „Złota Rybka”. Zamierzenia
pozostały takie same, Szaron jedynie uczynił z tego sprawę najwyższej wagi.
Codziennie, a czasami nawet dwa razy dziennie, zespół przygotowujący tę
operację zbierał się w gabinecie Eitana. „Mieliśmy tysiące sto razy
ważniejszych spraw” – twierdził Gilboa22. Jednak Szaron pozostawał
nieugięty.
W tym czasie materiały wywiadowcze dotyczące Arafata były niepełne.
Wojna to nie najlepszy czas na zbieranie informacji, ponadto OWP nie
znalazła jeszcze stałej siedziby po wyprowadzce z Bejrutu, dlatego
przywódcy i bojownicy znajdowali się w nieustannym ruchu, żyjąc na
walizkach i podróżując po Bliskim Wschodzie i Europie. Arafat kipiał
aktywnością, spotykał się z innymi przywódcami, organizował wsparcie,
udzielał wywiadów i załatwiał fundusze. „Kiedy ktoś prowadzi taki tryb
życia i na dodatek jest pod wzmożoną ochroną, trudno zaplanować przeciwko
niemu akcję” – powiedział mi jeden z funkcjonariuszy Kejsarii
uczestniczących w operacji „Złota Rybka”23.
Szefowie Mossadu oświadczyli Szaronowi, że w takich okolicznościach
dopadnięcie Arafata wydaje się niemożliwe. W najlepszym razie mogą
ustalić jego miejsce pobytu w kraju, który właśnie odwiedza danego dnia,
a także to, dokąd poleci w następnej kolejności. Z kolei przedstawiciele
Amanu poinformowali ministra obrony, że Arafat często korzysta
z luksusowego odrzutowca udostępnianego mu przez Arabię Saudyjską i że
za jego sterami siedzą dwaj piloci z amerykańskimi paszportami. W związku
z tym jego zestrzelenie nie wchodziło w rachubę. „Nikt – stwierdził Amos
Gilad z Amanu – nie robi krzywdy Amerykanom”24. Wynikało z tego, że
Aman nie widzi możliwości zlikwidowania przywódcy OWP akurat w tym
czasie. „Musimy zaczekać, aż gdzieś osiądzie na stałe – uważał wysłannik
Amanu oddelegowany do operacji «Złota Rybka» – i dopiero wtedy zacząć
przygotowania do operacji”25.
Jednak Szaronowi się spieszyło. Poza tym wiedział, że Arafat czasami
korzysta również z innego prywatnego samolotu, a sporadycznie lata nawet
regularnymi liniami. Dla ministra obrony wysadzenie samolotu, zwłaszcza
przelatującego nad morzem lub oceanem, gdzie szczątki trudno znaleźć,
byłoby idealnym rozwiązaniem problemu.
Kolejną kwestią było upewnienie się, że Arafat na pewno znajduje się na
pokładzie określonego samolotu. Generał Gilboa domagał się kroków
operacyjnych, które pozwoliłyby to ustalić: „Moim zdaniem pozytywna
identyfikacja będzie możliwa tylko wtedy, gdy przygotujemy się zawczasu,
jeszcze przed jego przyjazdem na lotnisko. Nasz człowiek musiałby też stać
w drzwiach samolotu, żeby potwierdzić, że to on i że widział go na własne
oczy. Dopiero wtedy mógłbym powiedzieć: «Dzwony zabiły» [w żargonie
służb specjalnych zwrot oznaczający niemal stuprocentową pewność]”26.
Kiedy już opracowano ogólne założenia planu, Szaron zaczął mocno
naciskać na jego realizację. Rozkazał dowódcy Sił Powietrznych Izraela
generałowi Iwry’emu utrzymywanie myśliwców w gotowości bojowej. Iwry
zdawał sobie sprawę z ryzyka takiej operacji i raz jeszcze zwrócił uwagę
szefowi sztabu Eitanowi, że nie przywykł do otrzymywania rozkazów
bezpośrednio od ministra obrony i że zgodnie z przepisami powinny one
przechodzić przez zarząd operacyjny lub Sztab Generalny. Najwyraźniej nie
stanowiło to przeszkody dla Szarona, bo rozkazy, które potem zaczęły
nadchodzić prawidłową drogą, okazały się w dużej mierze takie same, mimo
że nie zawierały słów: „zestrzelić”, „zniszczyć” i „zlikwidować”.
Ostatecznie okazja nadarzyła się w Grecji. Arafat od czasu do czasu, za
pozwoleniem miejscowych władz, korzystał z lotniska w Atenach. „Grecki
rząd nie miał surowych przepisów antyterrorystycznych – twierdził
Admoni – i OWP do pewnego stopnia mogła tam robić, co chciała”27.
22 października 1982 roku dwóch agentów Cometu doniosło, że Arafat
odlatuje nazajutrz prywatnym samolotem z Aten do Kairu. Mossad
natychmiast wysłał tam dwóch funkcjonariuszy Kejsarii. Wykorzystali oni
niedostateczne zabezpieczenia na lotnisku, bez przeszkód dotarli do miejsca,
gdzie stały prywatne maszyny, po czym zaczęli wypatrywać Arafata.
Tymczasem w Tel Awiwie Szaron wywierał bezustanne naciski, żeby
operacja nabrała rozpędu. Siły powietrzne przygotowały dwa myśliwce F-15,
tak żeby mogły natychmiast wystartować z bazy lotniczej Tel Nof. Jak
zawsze ostrożny, Iwry osobiście spotkał się z lotnikami. Rozumiał, że gra
toczy się o wysoką stawkę. Zdawał sobie też sprawę z tego, do jak wielkiej
katastrofy dojdzie, jeśli zestrzeli się niewłaściwy samolot.
– Nie strzelajcie bez mojej zgody – powiedział załogom. – Jasne? Nawet
jeśli będą problemy z łącznością, nie strzelajcie, dopóki nie usłyszycie
mojego rozkazu. – Ostatnie dwa słowa wypowiedział z naciskiem28.
O czternastej jeden z funkcjonariuszy Kejsarii wysłanych do Aten połączył
się z siedzibą Mossadu i oznajmił:
– Jest tutaj. Tożsamość potwierdzona29.
W jego głosie słychać było podniecenie. Relacjonował, że widział
przywódcę OWP i jego ludzi wchodzących na pokład kanadyjskiego
dwusilnikowego samolotu transportowego De Havilland Canada DHC-5
Buffalo z ogonem pomalowanym na niebiesko-brązowo i numerem 1169.
Iwry’emu coś w tym wszystkim nie grało.
„Nie kupowałem tego – stwierdził. – Nie wiedziałem, dlaczego Arafat
miałby lecieć do Kairu. Z informacji wywiadowczych wynikało, że wtedy nie
miał tam nic do roboty. A jeśli nawet się tam wybierał, dlaczego akurat
samolotem transportowym? To nie pasowało do człowieka o jego pozycji.
Poprosiłem Mossad o ponowne potwierdzenie, że to on”. Dwaj
funkcjonariusze odparli, że są tego stuprocentowo pewni.
– Obiekt dla niepoznaki zapuścił dłuższą brodę – stwierdzili.
O 16.30 poinformowali, że samolot wystartował. Wiadomość ta dotarła
zarówno do Iwry’ego, jak i Eitana, który wydał rozkaz jego zestrzelenia. Iwry
nakazał swoim pilotom start. Buffalo to bardzo powolny samolot, zwłaszcza
w zastawieniu z F-15, jednak jego tor lotu przebiegał daleko, nad Morzem
Śródziemnym, poza zasięgiem izraelskich radarów. Odrzutowce
wystartowały i skierowały się w stronę przewidywanego punktu
przechwycenia, lecz z powodu znacznej odległości od Izraela ich załogi
mogły polegać tylko na radarach pokładowych o ograniczonym zasięgu.
Iwry wciąż miał wątpliwości. Kazał swojemu adiutantowi skontaktować
się z Mossadem i zażądał podjęcia dodatkowych środków, by upewnić się, że
na pokładzie samolotu znajduje się Arafat. Nie okazywał żadnych emocji, co
było dla niego charakterystyczne. „Jednak widzieliśmy, że jest bardzo
przejęty” – wspominał jeden z jego podkomendnych.
Iwry chciał zyskać na czasie. Wiedział, że piloci mogą być nadgorliwi, że
czasami szukają pretekstu, by otworzyć ogień, na przykład interpretują
zakłócenia radiowe jako pozwolenie na atak. Rozumiał, że palce ich
świerzbią, i postanowił ich trochę uspokoić.
– Nie strzelać – upomniał ich przez radio. – Jeśli nie będzie kontaktu
radiowego, nie wolno wam strzelać.
Szarona i Eitana nie było w bunkrze, lecz ten drugi wciąż wydzwaniał do
Iwry’ego, żeby dowiedzieć się, co się dzieje, i sprawdzić, czy rozkaz
zestrzelenia samolotu został wydany. Iwry za każdym razem odpowiadał:
– Raful, nie otrzymaliśmy jeszcze potwierdzenia, że to on.
Utrzymywał tak, chociaż Mossad potwierdził tożsamość pasażera
samolotu.
Iwry tłumaczył przedstawicielom Amanu i Mossadu, że uważa
identyfikację za niewystarczającą, i domagał się kolejnego potwierdzenia
danych podróżnego.
W końcu na ekranach radarów F-15 pojawiła się kropeczka oznaczająca
samolot Buffalo. Przelatywał nad Morzem Śródziemnym, około sześciuset
kilometrów od myśliwców. Zbliżyły się one szybko do niego i zaczęły latać
wokół. Załogi ujrzały niebiesko-brązowy ogon i numer. Potwierdziły, że to
właściwy samolot.
– Czy mamy zgodę na atak? – zapytał ich dowódca.
Znajdujący się w bunkrze „Kanarek” Iwry wiedział, że odpowiedź
powinna brzmieć „tak”. Załogi bombowców rozpoznały samolot i bez trudu
mogły go zestrzelić nad pustym morzem. Ich zadaniem – jego zadaniem –
była likwidacja celów, a nie ich wybieranie.
Jednak wątpliwości przeważyły.
– Brak zgody – odpowiedział pilotowi przez radio. – Powtarzam: brak
zgody na ostrzał.
Wciąż grał na zwłokę, lecz wiedział, że dłużej się tak nie da. Jego
wyjaśnienia (że czeka na dodatkowe informacje Mossadu i Amanu) nic nie
obchodziły szefa sztabu domagającego się przez telefon wydania rozkazu
ataku. Iwry wiedział, że jeśli zaraz tego nie zrobi, będzie musiał się
tłumaczyć przed Eitanem i, co gorsza, przed Szaronem30.
Napięcie sięgało zenitu. Minuty wlekły się w nieskończoność.
 Nagle, pięć minut przed siedemnastą, zaledwie dwadzieścia pięć minut po
starcie myśliwców, w bunkrze „Kanarek” zadzwonił telefon. To było
bezpieczna linia łącząca z Mossadem.
– Pojawiły się wątpliwości – rozległ się zakłopotany głos. Mówił ten sam
funkcjonariusz, który przedtem utrzymywał, że to Arafat wchodził na pokład.
Inni informatorzy Mossadu twierdzili, że przewodniczącego OWP
z pewnością nie ma w Grecji, a co za tym idzie nie może lecieć tym
samolotem31.
Z braku innego rozkazu dwa myśliwce F-15 dalej krążyły wokół samolotu
Buffalo.
– Czekamy na więcej informacji – wyjaśnił Iwry załogom. – Nie
spuszczajcie oczu z celu i czekajcie.
O 17.23 do bunkra „Kanarek” naszedł kolejny raport. Informatorzy
z Mossadu i Amanu twierdzili, że człowiek na pokładzie Buffalo to Fathi
Arafat, młodszy brat Jasira, lekarz i założyciel palestyńskiego Czerwonego
Półksiężyca. Wraz z nim samolotem leciało trzydzieścioro rannych
palestyńskich dzieci. Niektóre z nich były ofiarami masakry w Sabrze
i Szatili. Fathi Arafat wiózł je do Kairu na leczenie.
Iwry odetchnął z ulgą. Włączył radio.
– Zawracać i lecieć do domu – rozkazał32.

Nawet ta niedoszła katastrofa (lotnicy byli przecież o włos od zamordowania

lekarza i trzydzieściorga rannych dzieci) nie odwiodła Szarona od pomysłu
namierzenia Arafata w powietrzu. Właściwie to zaczął jeszcze bardziej
nalegać. Kiedy Mossad doniósł mu, że przewodniczący OWP zaczął latać
częściej regularnymi liniami (organizacja wykupywała dla niego i jego
współpracowników całą pierwszą klasę lub klasę biznesową), stwierdził, że
to czyni z takiego samolotu usprawiedliwiony cel ataku.
Rozkazał Eitanowi, siłom powietrznym i działowi operacyjnemu
przygotować plan zestrzelenia samolotu cywilnego.
Określił przy tym pewne warunki. Samolot powinien zostać zestrzelony
nad morzem, daleko od brzegu, żeby ekipie dochodzeniowej zajęło dużo
czasu odnalezienie wraku i ustalenie, czy został trafiony pociskiem, czy spadł
do morza w wyniku usterki silnika. Najlepiej, żeby woda była głęboka, bo
dodatkowo utrudni to sprawę.
Awiem Sella nie wierzył własnym uszom. „Wydał bezpośrednio jasny
rozkaz: zestrzelcie samolot pasażerski – wspominał. – Nie miałem problemu
z zabiciem Arafata, który, moim zdaniem, zasługiwał na śmierć. Problem
pojawiał się na myśl o zamordowaniu niewinnych pasażerów znajdujących
się z nim na pokładzie. To zakrawało na zbrodnię wojenną”.
Niejako zadając kłam swojemu wyglądowi brutala, Eitan był bardzo
wyważonym politykiem. Zdaniem Selli nie chciał zostać wciągnięty w tę
awanturę. „Jednak Szaron był tak dominującym człowiekiem, że nikt nie
ośmielił mu się sprzeciwić”33.
Siły powietrzne sporządziły szczegółowy plan zestrzelenia samolotu. Ich
przedstawiciele w jednostce Złota Rybka wyjaśnili, że wyznaczyli dokładny
punkt na drodze powietrznej nad Morzem Śródziemnym, gdzie nie sięgają
radary żadnego kraju, a morze ma niemal pięć kilometrów głębokości. Akcja
ratunkowa będzie skrajnie utrudniona, być może wręcz niemożliwa.
Skomplikowany plan określał dokładne współrzędne miejsca, w którym
izraelski myśliwiec powinien zestrzelić samolot z Arafatem i pozostać
niewykryty, co oznaczało, że możliwość przeprowadzenia ataku będzie
skrajnie ograniczona.
Ponieważ operację zaplanowano daleko poza przestrzenią powietrzną
Izraela i poza zasięgiem izraelskich radarów, lotnictwo miało stworzyć
powietrzny punkt dowodzenia w postaci boeinga 707 wyładowanego
sprzętem służącym do komunikacji z załogami myśliwców. Operacją z tego
samolotu miał dowodzić Sella.
Zgodnie z rozkazami Szarona inwigilacja Arafata trwała, a cztery
myśliwce F-16 i F-15 stały w gotowości bojowej w bazie lotniczej Ramat
Dawid. W ciągu dziewięciu tygodni, od listopada 1982 roku do początku
stycznia 1983 roku, wystartowały one co najmniej pięć razy, żeby
przechwycić i strącić samoloty pasażerskie, w których miał się znajdować
przywódca OWP, jednak za każdym razem zawracano je niedługo po starcie.
Generał Gilboa cały czas ostro protestował przeciwko tym operacjom.
„Zdawałem sobie sprawę, że siły powietrzne wypełnią to zadanie najlepiej,
jak można, i samolot zniknie na zawsze. Lotnicy wykonywali rozkazy, nic
więcej. Gdyby kazano im wybudować rurociąg do przetaczania krwi z Hajfy
na pustynię Negew, z pewnością świetnie wywiązaliby się z tego zadania
i nigdy by nawet nie zapytali, czyja to krew. Mimo to czułem częściową
odpowiedzialność”.
Jako szef działu analiz Amanu Gilboa odpowiadał za oszacowanie
politycznych skutków każdej operacji. „Powtarzałem szefowi sztabu
Eitanowi, że zestrzelenie samolotu pasażerskiego może zniszczyć reputację
naszego państwa na arenie międzynarodowej”34.
W jednym wypadku, gdy samolot pasażerski, którym Arafat rzekomo
leciał z Ammanu do Tunezji, pojawił się nad Morzem Śródziemnym
i zbliżały się do niego izraelskie myśliwce, Eitan zapytał Gilboę, czy jego
zdaniem na pokładzie na pewno znajduje się przywódca OWP. Obaj siedzieli
w głównym pomieszczeniu „Kanarka”.
– Naprawdę chce pan wiedzieć, co o tym sądzę? – odparł zapytany. Eitan
skinął głową.
Gilboa słyszał głośne bicie swojego serca. Zwlekał z odpowiedzią,
rozważając wszystkie argumenty za i przeciw.
Eitan w końcu stracił cierpliwość.
– Gilboa – warknął. – Tak czy nie?
– Coś mi mówi – odrzekł wreszcie Gilboa – że nie ma go w tym
samolocie.
Eitan odwrócił się i podszedł do czerwonego telefonu pod ścianą.
– Arik – powiedział do ministra obrony czekającego niecierpliwie
w swoim gabinecie – odpowiedź brzmi: nie. Musimy poczekać na inny
dzień35.

Podczas szkolenia w Siłach Obronnych Izraela poznaje się ważną zasadę –

tak ważną, że każdy rekrut musi wiedzieć o jej ogólnych założeniach, a jej
szczegóły stanowią najistotniejszą część programu szkoleniowego oficerów.
U źródeł tej zasady leżą wydarzenia z 29 października 1956 roku, kiedy
oddział izraelskiej straży granicznej, rzekomo egzekwujący przestrzeganie
godziny policyjnej we wsi Kafr Kasim, otoczył dużą grupę mieszkańców
wracających z pracy, po czym ich zastrzelił. Zginęły czterdzieści trzy osoby,
w tym dziewięć kobiet i siedemnaścioro dzieci. Pogranicznicy twierdzili, że
wykonywali rozkaz, aby strzelać do wszystkich, którzy nie przestrzegają
godziny policyjnej, jednak sędzia Binjamin Halewi w jednym
z najważniejszych orzeczeń sądowych w historii Izraela stwierdził, że
żołnierze nie musieli wykonywać rozkazu, który w sposób oczywisty
naruszał prawo. „Cechą charakterystyczną bezprawnego rozkazu – napisał
Halewi – jest to, że powinien powiewać nad nim, niczym czarna flaga, znak
ostrzegawczy z napisem: «Nie wolno!». Nie jest to tylko zwykłe formalne
bezprawie, potajemne lub po części tajne […], lecz bezprawie, które bije
w oczy i napełnia wściekłością serce, o ile tylko oczy nie są ślepe, a serce
głupie lub zepsute”36.
To właśnie ta zasada, znana każdemu żołnierzowi, była bez wątpienia
jednym z powodów, dla którego nie doszło do popełnienia zbrodni wojennej,
mimo że w pięciu wypadkach pilotów F-16 i F-15 wysłano do strącenia
samolotów pasażerskich, które miały przewozić Arafata. To dlatego dowódcy
sił powietrznych z rozmysłem blokowali przeprowadzenie tej operacji,
odmawiając wykonywania rozkazów, które wydawały im się rażąco
bezprawne. „Kiedy dostaliśmy ten rozkaz – wspominał Sella – poszliśmy
z Iwrym do Eitana. Powiedziałem mu: «Nie zrobimy tego. Po prostu do tego
nie dojdzie. Wiem, że rządzi tutaj minister obrony. Nikt nie ośmieli mu się
sprzeciwić, dlatego będziemy utrzymywać, że zrealizowanie akcji jest
niemożliwe z przyczyn technicznych». Raful patrzył na mnie i nic nie mówił.
Odebrałem jego milczenie jako zgodę”37.
Sella twierdził, że w tych pięciu przypadkach izraelskie samoloty
zidentyfikowały cele przelatując nad morzem, ale misja była sabotowana38.
Za pierwszym razem radio w latającym centrum dowodzenia, samolocie
Boeing 707, zamilkło, ponieważ ktoś je przestawił na niewłaściwą
częstotliwość. Przerwa w łączności była na tyle długa, że uniemożliwiła
przeprowadzenie operacji. Za drugim Gilboa w ostatniej chwili uznał, że nie
ma przekonujących dowodów, iż Arafat znajduje się na pokładzie samolotu.
Za trzecim Sella poinformował Eitana (niezgodnie z prawdą), że samolot
został rozpoznany zbyt późno, w związku z czym istnieje ryzyko, że jego
zestrzelenie zostanie wykryte. Przy innej okazji „po prostu zwlekaliśmy aż do
chwili, gdy samolot opuścił obszar, w którym można go było niepostrzeżenie
zestrzelić”39.
Ostatecznie jednak plany Szarona zostały zaprzepaszczone przez jego
wcześniejsze działania. Pod presją izraelskiej opinii publicznej i z powodu
międzynarodowej krytyki40 Begin powołał komisję śledczą w sprawie
masakry w bejruckich obozach dla uchodźców. Przewodniczył jej prezes
Sądu Najwyższego Izraela Icchak Kahan, jednak rzeczywistą władzę
sprawował w niej Aharon Barak, pewny siebie i pryncypialny prokurator
generalny, który swego czasu zapobiegł zabiciu terrorystów z Nairobi i został
mianowany sędzią Sądu Najwyższego. Przez trzy miesiące to szacowne
gremium przesłuchało wszystkich Izraelczyków zamieszanych w sprawę
i przestudiowało tysiące dokumentów.
Śledztwo komisji przyniosło pierwsze pęknięcia w monolicie władzy
Szarona41. Wysłuchując dogłębnych pytań Baraka, szefowie sił
bezpieczeństwa i służb specjalnych zdali sobie sprawę, że również ich kariera
wisi na włosku. Pospiesznie zatrudniali prawników, którzy radzili klientom,
by obarczyli winą kogoś innego. Wkrótce potem posiedzenia komisji stały się
spektaklem wzajemnych oskarżeń.
7 lutego 1983 roku komisja Kahana opublikowała raport końcowy. Za
bezpośrednich sprawców masakry uznała falangistów, jednak, jej zdaniem,
niektórzy Izraelczycy również ponosili odpowiedzialność: „Uważamy, że
jeśli do obozów wkroczą siły zbrojne Falangi Libańskiej, […] każdy, kto
miał cokolwiek wspólnego z wydarzeniami w Bejrucie, powinien zacząć się
bać”. Komisja stwierdziła również, że premier Begin „ponosi do pewnego
stopnia odpowiedzialność”, ale większość winy przypisała ministrowi obrony
Szaronowi, szefowi Sztabu Generalnego Eitanowi i szefowi Amanu Sagiemu,
a także niektórym oficerom wyższego szczebla i dyrektorowi Mossadu
Admoniemu. Zdaniem komisji Szaron natychmiast powinien podać się do
dymisji42.
Minister obrony odmówił, więc został odwołany przez Begina.
A potem, 15 września 1983 roku, żyjący w ciągłej udręce Begin
zrezygnował z funkcji premiera. Zastąpił go Icchak Szamir.
Ostatecznie pościg za Arafatem odwołano. Skutkiem ubocznym operacji
Szarona i ogromnego spustoszenia, jakie ono wywołało, stało się dalsze
wzmocnienie pozycji przywódcy OWP. Był on teraz postacią
o międzynarodowym znaczeniu. Większość świata uważała go za męża
stanu, a nie zwykłego terrorystę. „Stopniowo – wspominał Gilboa – rosła
świadomość, że Arafat jest uważany za znaczącego polityka i jako taki nie
może stać się celem zamachu. […] Oczywiście z jego podwładnymi
w organizacji sprawa wyglądała zupełnie inaczej”.
 17
ZAMACH STANU SZIN BETU

Jadąc na południe drogą nr 4 z Tel Awiwu do Aszkelonu, podróżni mają

okazję podziwiać zielony śródziemnomorski krajobraz, który stopniowo
ustępuje coraz rzadszej roślinności pustyni Negew. Droga nr 4 biegnie
równolegle do wybrzeża, mijając starożytne filistyńskie miasto Aszdod, na
miejscu którego Izraelczycy pobudowali nowoczesne miasto portowe.
Większość wydm, które kiedyś dominowały na tym terenie, jest obecnie
zagospodarowana, aż do Strefy Gazy.
12 kwietnia 1984 roku, o 18.20, z dworca głównego w Tel Awiwie
wyjechał autobus linii 300 do Aszkelonu. Podróżowało nim czterdziestu
czterech pasażerów, w tym czterech Palestyńczyków. Siedzieli oddzielnie,
udawali, że się nie znają, i próbowali ukryć nerwowość, gdyż zamierzali
porwać autobus i wziąć zakładników.
Był to trudny okres dla Izraela. Kraj wciąż lizał rany po wojnie w Libanie
i ciągle okupował część jego terytorium. Coraz więcej żołnierzy, ofiar
częstych potyczek z partyzantami, wracało w workach na zwłoki. Również
w samym Izraelu bez przerwy dochodziło do aktów przemocy. 2 kwietnia
trzej terroryści z Demokratycznego Frontu Wyzwolenia Palestyny, którzy
udawali turystów, zaczęli strzelać z pistoletów maszynowych i rzucać
granatami na zatłoczonej ulicy w centrum Jerozolimy, raniąc czterdzieści
osiem osób (jedna z nich później zmarła). Na szczęście powstrzymali ich
uzbrojeni cywile. Doszło również do kilku ataków terrorystycznych Żydów
na Arabów. Prawicowi ekstremiści zaatakowali palestyńskich urzędników,
spalili domy i doprowadzili do eksplozji pięciu autobusów pełnych
pasażerów. W końcu Szin Bet złapał ich, udaremniając kolejną akcję1.
Czterej młodzi arabscy terroryści w autobusie linii 300 wzięli udział w tej
spirali przemocy. Pochodzili z Chan Janus w Strefie Gazy. Ich przywódca,
dwudziestoletni Dżamal Mahmoud Kabalan, był najstarszym synem
w szesnastoosobowej rodzinie. Po śmierci ojca musiał wziąć na siebie ciężar
jej utrzymania, więc pracował jako pomywacz w wielu restauracjach w Tel
Awiwie. Przesiedział również rok w izraelskim więzieniu za związki
z terroryzmem. Jego towarzyszami byli: dziewiętnastoletni Muhammad
Baraka i dwaj kuzyni Madżdi i Subhi Abu Dżumaa, uczniowie szkoły
średniej – żaden nie miał jeszcze osiemnastu lat. Kabalan namówił ich do
udziału w porwaniu w nadziei na międzynarodowy rozgłos. Chociaż
wszystkich ich cechował żarliwy nacjonalizm, nie mieli związków z żadną
organizacją. Nie byli również uzbrojeni, jeśli nie liczyć granatu, noży, butelki
żółtawego płynu, który wyglądał na kwas lub inną łatwopalną substancję,
i dyplomatki, z której wystawały kable. Chociaż nie były do niczego
podłączone, wmawiali zakładnikom, że w środku znajduje się bomba.
Czterdzieści minut po wyjeździe z Tel Awiwu, kiedy autobus dotarł do
skrzyżowania w Aszdod, pasażer zauważył nóż w ręce jednego z Arabów.
Pod pozorem, że mu niedobrze i musi zwymiotować, poprosił kierowcę
o zatrzymanie wozu. Wysiadając z autobusu, krzyknął: „Terroryści!”,
i uciekł. Na ten widok czwórka przystąpiła do działania. Kabalan podbiegł do
kierowcy, przystawił mu nóż do gardła i powiedział do niego po hebrajsku,
żeby szybko ruszał.
Pasażer, który uciekł, zadzwonił na policję, a ta ustawiła blokady drogowe
na trasie autobusu, jednak pojazd wszystkie pokonał. W końcu w pobliżu
Dajr al-Balah siłom porządkowym udało się przedziurawić opony wozu
i zatrzymał się on przy kamiennym murze. Podczas ostrzału kilkoro
pasażerów odniosło obrażenia. Ich krzyki mieszały się z krzykami innych
zakładników i porywaczy. Kierowca wyskoczył z autobusu i zaczął krzyczeć
do pasażerów, żeby zrobili to samo. Kilku się udało, ale Kabalan zamknął
drzwi i większość została uwięziona w środku.
Wkrótce potem pojazd otoczyli żołnierze i komandosi, jak również wyżsi
rangą wojskowi i funkcjonariusze Szin Betu. Na miejscu pojawili się także
przedstawiciele mediów oraz tłum gapiów. Kabalan krzyknął, że uwolnią
zakładników, jeśli Izraelczycy wypuszczą z więzień pięciuset
Palestyńczyków.
Negocjacje prowadził ekspert Szin Betu do spraw arabskich Nahman Tal2.
Bardzo szybko zdał sobie sprawę, z kim rozmawia. Jak później zeznał: „Od
razu zrozumiałem, że to nie są poważni ludzie i nie stanowią zagrożenia”.
Ehud Barak, ówczesny szef wywiadu wojskowego, odniósł wrażenie, że jeśli
Szin Betowi udałoby się poprowadzić negocjacje jeszcze przez kilka godzin,
„porywacze zgodziliby się wymienić zakładników na kilka kanapek”3.
Niemniej wśród Izraelczyków wciąż pokutowało przekonanie, że jeśli
można uwolnić zakładników natychmiast przy użyciu siły, nie powinno się
negocjować. O 4.43 szef sztabu generał broni Mosze Lewi, który przyjechał
na miejsce zdarzenia, rozkazał członkom jednostki Sajeret Matkal przypuścić
szturm na autobus. Snajper zastrzelił Kabalana, który stał z przodu wozu.
Chłopak upadł na kierownicę, wciskając klakson. Inna kula dosięgła młodą
kobietę, pasażerkę. Żołnierze zabili również Barakę i znaleźli kuzynów Abu
Dżumaa skrywających się wśród pasażerów. W pierwszej chwili dowódca
jednostki Szaj Awital rozkazał ich zlikwidować, ale kiedy dotarło do niego,
że nie są groźni, momentalnie odwołał ten rozkaz, „ponieważ, kurwa,
zrozumiałem, że od momentu ukończenia walki są jeńcami i nie można ich
zabić”4.
Chłopaków wyciągnięto z autobusu i po krótkim przesłuchaniu przez
generała brygady Icchaka Mordechaja w celu ustalenia, czy w autobusie
pozostały materiały wybuchowe lub ukryli się jeszcze jacyś terroryści, zostali
przekazani funkcjonariuszom Szin Betu, którzy zgromadzili się na pobliskim
polu pszenicy.
Misza Kubi, jeden ze śledczych Szin Betu, zaczął przesłuchanie, choć
warunki odbiegały od idealnych. „Starałem się zachować spokój –
wspominał – ale wszyscy byli rozgorączkowani”5.
I wtedy zjawił się Awraham „Awrum” Szalom.
Szalom od czterech lat był szefem Szin Betu. Ten syn austriackich Żydów,
którzy uciekli przed nazistami, w wieku osiemnastu lat dołączył do
podziemnego Palmachu. Po utworzeniu państwa izraelskiego trafił do
jednostki operacyjnej Szin Betu. Na początku lat sześćdziesiątych
współpracował z Icchakiem Szamirem, ówczesnym szefem działu
selektywnych eliminacji Mossadu, podczas prób powstrzymania niemieckich
naukowców pracujących w Egipcie. Zaprzyjaźnili się. Kiedy Menachem
Begin zrezygnował i Szamir w 1983 roku został premierem, „Szalom stał się
najważniejszą personą w organach bezpieczeństwa państwa – jak twierdził
Carmi Gillon kierujący Szin Betem w latach dziewięćdziesiątych. – Moim
zdaniem Awrum poczuł, że mu wszystko wolno”6.
Szalom rządził organizacją bez skrupułów i wielu jego podwładnych
uważało go za bezwzględnego manipulatora i tyrana7. „Wobec Awruma nie
czuło się podziwu – uważał Juwal Diskin, funkcjonariusz, który dwadzieścia
lat później stanie na czele agencji. – Czuło się strach. Baliśmy się go. Był
despotą, brutalnym, inteligentnym, bardzo upartym, bezkompromisowym
i umiejącym skopać tyłki”.
Zaraz po zakończeniu akcji Szalom skonsultował się z szefem sztabu
Lewim, po czym dołączył do swoich ludzi na polu pszenicy.
„Awrum miał pistolet – wspominał Kubi. – Walnął nim z całych sił
jednego z terrorystów w głowę. Rozbił mu czaszkę”8.
„Był w amoku” – stwierdził inny funkcjonariusz Szin Betu.
Kubi oświadczył, że nie jest przygotowany do prowadzenia przesłuchania
w takim chaosie, i zażądał przewiezienia jeńców do siedziby Szin Betu
w Gazie. Członkowie działu operacyjnego agencji, Ciporim, którzy stanowili
straż jeńców, wyprowadzili ich z pola. Szalom przywołał do siebie dowódcę
jednostki Ehuda Jatoma i powiedział cicho:
– Skończ z nimi9.
Nie chciał, żeby terroryści stanęli przed sądem. Uważał, że zapewnienie
porywaczom sprawiedliwego procesu ośmieli innych.
Nie można było jednak zlikwidować ich w miejscu publicznym,
w obecności żołnierzy, reporterów i gapiów. Dlatego Jatom i jego ekipa
wywieźli chłopaków kilka kilometrów dalej, na puste pole na odludziu. Subhi
i Madżdi, poobijani i oszołomieni wydarzeniami, zostali wyciągnięci
z pojazdu i położeni na ziemi. Jatom wyjaśnił swoim trzem towarzyszom, co
trzeba zrobić, po czym uniósł duży kamień i z całych sił przyłożył nim
w głowę Madżdiego. Pozostali przyłączyli się do niego.
Zatłukli ich kamieniami i żelaznymi prętami – wybrali tę metodę, żeby
wszystko wskazywało na to, że terroryści zostali zamordowani przez
wściekłych (oraz niezidentyfikowanych) żołnierzy i cywilów zaraz po
odbiciu autobusu10.
Kubi czekał w siedzibie Szin Betu w Gazie, gdzie został poinformowany,
że terroryści zginęli po drodze, zaatakowani przez rozjuszony
tłum. „Doskonale wiedziałem, co się stało – wspominał. – Awrum wychodził
z założenia, że terroryści odpowiedzialni za atak nie mogą przeżyć. Nie
byłem zaskoczony, kiedy dowiedziałem się, że nie przyjadą na przesłuchanie.
Pojechałem do domu i położyłem się spać. Uznałem sprawę za zakończoną”.

Kubi pomyślał tak dlatego, że tego rodzaju incydenty zwykle uważano za

zamkniętą sprawę, gdy tylko ciała ostygły. Przez lata, w miarę jak ataków
terrorystycznych było coraz więcej, opinia publiczna naciskała na podjęcie
surowszych działań antyterrorystycznych przez rząd i siły zbrojne. Wraz
z coraz większą liczbą reakcji Izraela kontrola nad tymi działaniami była
coraz słabsza. Operacje selektywnej eliminacji, które kiedyś zdarzały się
rzadko, daleko poza granicami państwa i wymagały zatwierdzenia na
najwyższym szczeblu, zaczęły być coraz częstsze, bliższe i o wiele mniej
nadzorowane. Na przykład odosobnione „nieprawidłowości” popełniane
przez nieliczne pozbawione skrupułów jednostki w czasie wojny
sześciodniowej i zaraz po niej w połowie lat siedemdziesiątych XX wieku
stały się powszechnie akceptowaną mimo że bezprawną, praktyką.
Szin Bet, który odpowiadał za udaremnianie ataków OWP na terytoriach
okupowanych, stosował nielegalne metody od lat sześćdziesiątych.
Przesłuchujący z tej agencji bali się, nie bez racji, że im mniej informacji
wydobędą, tym więcej Izraelczyków spotka śmierć. Początkowe zastraszanie
i upokarzanie podczas przesłuchań z czasem stały się jawnymi fizycznymi
i psychicznymi torturami: pozorowanymi egzekucjami, pozbawianiem snu,
zmuszaniem więźniów do trwania w bolesnych, niewygodnych pozycjach
i znoszenia ekstremalnego gorąca i zimna. Czasami podawano im rzekome
„serum prawdy”, by później, gdy więźniowie już wszystko wyśpiewali,
wmawiać im, że wywołało ono u nich impotencję.
Mroczne i brudne piwnice, w których funkcjonariusze Szin Betu
przeprowadzali przesłuchania, robiły tak ponure wrażenie, że nawet
„normalna, niewinna osoba, która przekraczała ich progi, była skłonna
przyznać się do zabicia Jezusa” – twierdził Gillon.
Nawet Awraham Szalom przyznał, że zszokowało go to, co widział
podczas wizytacji aresztu w Hebronie, którą przeprowadził jako szef
Ciporim. Był świadkiem przesłuchania „Araba, który wydawał mi się
staruszkiem. Miał pięćdziesiąt pięć lat, ale wyglądał znacznie starzej. Nasz
człowiek, który znał arabski, krzyczał na niego: «Dlaczego kłamiesz?!». Arab
był w opłakanym stanie, stary, wyniszczony. Zaczęło mi być go szkoda.
«Dlaczego on tak na niego krzyczy?» – zapytałem. W końcu przesłuchujący
roztrzaskał krzesło o podłogę i wziął jedną z jego nóg. «Połóż rękę na
stole» – polecił Arabowi, a gdy ten posłuchał, walnął nogą od krzesła w jego
palce, miażdżąc je wszystkie […] [Kiedy indziej] widziałem, jak
przesłuchujący zabił Araba. Nie zadawał ciosów pięściami. Po prostu rzucał
nim o ściany […] potem chwycił go za głowę i zaczął uderzać nią o ścianę.
O mało nie zrobił w niej dziury. Tydzień później Arab zmarł z powodu
wylewu krwi do mózgu. Wszystko zatuszowano”.
Niektórzy więźniowie ginęli podczas tortur, kilku popełniło samobójstwo.
W innych wypadkach bojowników OWP, których zatrzymano na
przesłuchanie, znajdowano nieżywych, zanim dotarli do aresztu.
Co jakiś czas działacz OWP po prostu znikał. Rodzina podejrzewała, że
przetrzymują go Izraelczycy, i prosiła policję o pomoc. Policja publikowała
zdjęcie zaginionej osoby w gazecie (standardowa procedura w takich
przypadkach) i pytała Szin Bet, czy nie dysponuje jakimiś informacjami.
„Zwykle posługiwaliśmy się wtedy naszą stałą formułką – wspominał Jossi
Ginossar, jeden z funkcjonariuszy wyższego szczebla. – Brzmiała ona:
«Organy bezpieczeństwa publicznego nie dysponują żadnymi informacjami
na temat miejsca pobytu tej osoby». Właśnie to odpowiadaliśmy policjantom
za każdym razem, gdy nas pytali, chociaż dobrze wiedzieliśmy, gdzie
zakopaliśmy delikwenta”11.
Niektóre z tych osób zabito w ramach tajnego programu o kryptonimie
„Ciężary”. Wiązał się on z przemytem broni na terytoria okupowane. Abu
Dżihad i jego ludzie przewozili ją po kryjomu, po czym zostawiali w tajnych
składach do chwili, gdy palestyńscy bojownicy przekazywali ją grupom
zbrojnym. Czasami funkcjonariusze Szin Betu odkrywali taką kryjówkę
i brali ją pod obserwację, czekając na przyjazd oddziału przechwytującego
broń, żeby zatrzymać jego członków. Jednak częściej podkładali pod
kryjówkę materiały wybuchowe, które detonowali, gdy bojownicy zjawiali
się po broń.
„Pomysł – powiedział mi informator Szin Betu – wziął się z izraelskiej
doktryny wojennej stosowanej w Libanie, która głosiła, że czasami nie warto
brać jeńców. Wiązałoby się to ze zbyt dużym ryzykiem dla naszych wojsk
i sprawiłoby, że druga strona brałaby zakładników, żeby wymieniać ich na
swoich żołnierzy. A poza tym oni i tak zasługiwali na śmierć. W tamtych
czasach uważaliśmy, że jeśli ktoś przyjeżdża do nielegalnego składu, aby
zabrać broń mającą służyć do zabijania Żydów, lepiej go zlikwidować”12.
Akcje przeprowadzane w ramach programu „Ciężary” (egzekucje
podejrzanych niestanowiących realnego zagrożenia, równoznaczne
z pogwałceniem prawa izraelskiego i wojennego) nie były jednostkowymi
wyskokami zdeprawowanych funkcjonariuszy. Były to formalnie
zatwierdzone pozasądowe egzekucje, proponowane szefowi Szin Betu przez
jego dowódców, zatwierdzane przez niego, a potem przez premiera, najpierw
Rabina, a później Begina i Szamira13.
Niektóre z tych wybuchów wywoływano z daleka za pomocą nowinki
technicznej – specjalnych promieni14. „To wszystko pięknie wygląda
w teorii – twierdził wyższy funkcjonariusz Szin Betu, który brał udział
w tych operacjach – ale te tajne składy broni czasami ukrywano po prostu
pod jakimś rumowiskiem albo dużą skałą. Czasami po broń przychodził
bojownik OWP, ale zdarzało się, że odkrywał ją pasterz albo para podczas
romantycznego spaceru. Wielu niewinnych ludzi straciło życie przez
przypadek”15. Korpus Kapelanów Sił Obronnych Izraela pod osłoną nocy
wywoził ciała i chował je na cmentarzu przeznaczonym dla wrogów Izraela.
Szin Bet stosował politykę mówienia prawdy wewnątrz organizacji
i okłamywania świata zewnętrznego16. Więźniowie skarżyli się w sądzie, że
przyznali się do winy z powodu tortur, jednak nie miało to znaczenia. Kiedy
przesłuchujący stawali przed sądem, stosowali wybieg, który w Szin Becie
nazywano „patrzeniem prosto w oczy”. Kiedy pytano ich, czy stosowali
tortury, patrzyli najpierw na sędziego, a potem na więźnia i odpowiadali:
„Nawet palcem go nie tknąłem. Niech spojrzy mi w oczy i powie, że coś mu
zrobiłem”.
„Wypieraliśmy się wszystkiego – powiedział mi Arieh Hadar, ówczesny
szef wydziału przesłuchań. – Oczywiście sędziowie nam wierzyli. Ponieważ
niektórzy Arabowie mieli tendencję do wyolbrzymiania naszych czynów,
obalenie ich zeznań nie stanowiło w ogóle problemu”.
Hadar, podobnie jak inni członkowie Szin Betu, z którymi rozmawiałem,
zbierając materiały do tej książki, twierdził, że informacje, które wydobył
z przesłuchiwanych, zapobiegły atakom terrorystycznym i tym samym
ocaliły życie wielu Izraelczyków. Uporczywie utrzymywał również, że
ofiarami nadużyć padali wyłącznie winni. „Nigdy nie sfabrykowaliśmy
żadnego dowodu – powiedział. – Nigdy niczego nie zmyśliliśmy. Nigdy nie
szliśmy do sądu, nie będąc na sto procent pewni, że osoba, którą
przesłuchiwaliśmy, naprawdę ma coś na sumieniu”17.
Program „Ciężary” zastał odwołany 8 kwietnia 1979 roku po tym, gdy
w wybuchu bomby zginął funkcjonariusz Szin Betu18. Kiedy w 1980 roku
stanowisko szefa agencji objął Awraham Szalom, natychmiast zarządził jego
przywrócenie, i to na większą skalę.
Pod rządami Szaloma Szin Bet stosował coraz agresywniejszą taktykę wobec
Palestyńczyków na terytoriach okupowanych i w Libanie. Jej szef zdawał
sobie jednak sprawę, że w ostatecznym rozrachunku okupacja jest
problemem, którego nie sposób rozwiązać siłą. „My tylko kontrolowaliśmy
działania wojenne – twierdził. – Utrzymywaliśmy je na określonym
poziomie, tak żeby nasze państwo mogło robić to, co zaplanowało. To był
nasz priorytet. Jednak nie rozwiązywało to problemu okupacji”19.
Nie był odosobniony w tej opinii. Niemal wszystkich szefów wywiadu
charakteryzowało liberalne podejście do sprawy palestyńskiej; wspierali oni
rozwiązania przewidujące utworzenie niepodległego państwa. Jeśli jednak
o tym mówili, to tylko szeptem. Mimo swoich osobistych przekonań Szalom
nie sprzeciwiał się swoim przełożonym, lecz dalej nad wyraz sprawnie
wprowadzał w życie politykę zapobiegania terroryzmowi20.
W tym czasie Szin Bet z trudem radził sobie z gwałtowną falą aktów
terroru wymierzonych w izraelskich żołnierzy w Libanie, na terenach, gdzie
nie obowiązywało żadne prawo i agencja mogła stosować wyjątkowo
brutalne metody. „Libanizacja zaszkodziła Szin Betowi – uważał Szimon
Romah, który kierował operacjami agencji w tym kraju. – To, że wokół nie
kręcili się dziennikarze i cywile, zapewniało nam wolność i rzutowało na
wyniki”.
To poczucie wolności nie pozostało bez wpływu na Awrahama Szaloma.
„Liban przyniósł demoralizację na wszystkich poziomach – twierdził Jossi
Ginossar. – Rozkazy Awruma, który aktywnie uczestniczył w działaniach
w Libanie, doskonale sprawdzały się w tym kraju, ale zupełnie nie zdawały
egzaminu w realiach Izraela”21.
Kiedy doszło do ataku na autobus jadący do Aszkelonu, Szalom bezkarnie
nadzorował operacje Szin Betu od czterech lat. Nie było żadnego powodu,
aby sądzić, że kolejnych dwóch martwych Palestyńczyków będzie stanowić
jakiś problem.
Jednak wśród osób, które ruszyły w kierunku autobusu, kiedy rozpoczęła
się akcja ratunkowa, i które pozostały tam aż do jej końca, był izraelski
fotoreporter Alex Levac.
W chaosie, jaki nastąpił, Levac fotografował wszystko wokół. W pewnym
momencie dostrzegł dwóch krzepkich mężczyzn prowadzących na bok
niższego, czarnowłosego młodzieńca. W pierwszej chwili nie zauważył, że
miał on założone kajdanki.
 – Kiedy robiłem zdjęcie, nie wiedziałem, kim jest. Myślałem, że to jeden
z uratowanych pasażerów – powiedział komisji śledczej. – Dopiero gdy
dopadł mnie jeden z eskortujących go ludzi, domyśliłem się, że z tym
młodym człowiekiem wiąże się jakaś tajna operacja.
Rzeczywiście, młodym człowiekiem był Madżdi Abu Dżumaa,
a towarzyszącymi mu mężczyznami – funkcjonariusze Ciporim.
– Prowadziliśmy go – zeznawał jeden z nich. – Po kilku metrach
rozbłysnął flesz. Jeden z naszych krzyknął: „Zabrać mu film!”22.
Chociaż Levac nie rozumiał jeszcze do końca, co się dzieje, uświadomił
sobie, że to coś ważnego związanego z jego ostatnim zdjęciem. Dlatego
zanim funkcjonariusz dobiegł do niego i zażądał oddania filmu, szybko
podmienił klisze w aparacie. Film ze zdjęciem schował w skarpetce23.
Kiedy Siły Obronne Izraela ogłosiły: „Dzisiaj o świcie, dziesięć godzin po
porwaniu, doszło do ataku żołnierzy na autobus. Zginęli podczas niego
wszyscy terroryści”24, wydawcy „Hadaszot”, gazety, w której pracował
Levac, zorientowali się, że wpadli na trop sensacji, i postanowili
opublikować fotografię. Niestety, powstrzymał ich przed tym cenzor.
Niemniej zdjęcie wyciekło do zagranicznej prasy i ukazało się w wielu
gazetach, w tym w zachodnioniemieckim „Sternie”. Wkrótce potem
„Hadaszot” zignorował zapis cenzorski i opublikował fotografię oraz artykuł,
cytując w nim „New York Timesa”25.
Krewni i sąsiedzi ze Strefy Gazy zidentyfikowali młodego mężczyznę na
zdjęciu jako Madżdiego Abu Dżumaa. Nie miał żadnych widocznych
obrażeń, oczy miał otwarte, był skuty kajdankami, szedł o własnych siłach.
Opublikowanie fotografii po wydaniu oficjalnego komunikatu, że wszyscy
terroryści zginęli podczas ataku, wywołało oburzenie opinii publicznej, które
zbiegło się z brakiem zaufania do autorytetów wyrosłych na wojnie
w Libanie i doprowadziło do ataków liberalnych mediów na rząd26.
Premier Szamir oraz Szalom nie zgadzali się na śledztwo w sprawie tej
afery, jednak ich protesty zlekceważono. Minister obrony Mosze Arens
powołał komisję śledczą, jakiś czas później swoje dochodzenie
przeprowadziło też Ministerstwo Sprawiedliwości.

28 kwietnia, dwa dni po zapowiedzi przeprowadzenia pierwszego śledztwa,

Awraham Szalom polecił dziesięciu współpracownikom – funkcjonariuszom
Ciporim, którzy brali udział w zabójstwach, prawnikom agencji i wyższym
urzędnikom, w tym Jossiemu Ginossarowi – zebrać się w gaju
pomarańczowym niedaleko Netanji, na północ od Tel Awiwu. Specjalnie
wybrał odosobnione miejsce, gdzie nikt nie mógł ich widzieć, z dala od
obiektów Szin Betu najeżonych urządzeniami podsłuchowymi. Zwykle
służyły one dobru organizacji. Teraz jednak Szalom bał się, że pokrzyżują
mu plany.
Tej nocy, pod rozgwieżdżonym niebem, Szalom i jego ludzie ślubowali, że
nigdy nie wyjawią prawdy i zrobią wszystko, co w ich mocy, żeby
zatuszować aferę. Szalom stwierdził, że w innym wypadku „dojdzie do
poważnego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wyjdą na jaw sekrety Szin
Betu”27.
Wiedzieli, że jeśli powiedzą prawdę albo jeżeli prawda wyjdzie na jaw
podczas śledztwa, czekają ich tortury, a może nawet śmierć. „Po prostu jedni
drugim przysięgli, że nigdy tego nie wyjawią – powiedział Reuwen Hazak,
zastępca Szaloma. – Ani w sprawie krenku [w języku jidysz „choroba”,
słowo, którym określano zabójstwo], ani w kwestii tuszowania faktów”28.
W tym gaju pomarańczowym i podczas kolejnych spotkań w domach
ułożyli plan, który Hazak uczestniczący w jednym z takich zebrań, określił
później jako „zaplanowaną wstępnie operację wymierzoną w instytucje
prawa i w rząd”29.
Plan składał się z dwóch zależnych od siebie części. Szalom zaproponował
Arensowi i Szamirowi, że jego przedstawiciel zostanie członkiem komisji
śledczej, aby „Szin Bet miał swoją reprezentację, i po to, by upewnić się, że
sekrety organizacji nie wyjdą na jaw”. Ta na pozór niewinna propozycja
została zaakceptowana i w skład komisji śledczej ministerstwa obrony wszedł
Jossi Ginossar.
Ginossar był koniem trojańskim wprowadzonym do komisji przez
Szaloma30. Złożył ślubowanie w gaju pomarańczowym i sam fakt istnienia
tej komisji stanowił dla niego zagrożenie.
– I co takiego wielkiego się stało? Zginęli dwaj terroryści, którzy porwali
autobus i mogli zabić jego pasażerów – protestował. – I tylko z tego powodu
chcecie wywrócić do góry nogami cały świat? Co za hipokryzja! Przez lata
czyściliśmy Izrael z szumowin i wszyscy w mniejszym lub większym stopniu
zdawali sobie sprawę, jakimi metodami to robimy.
– Zabijanie terrorystów nigdy nie było dla mnie problemem moralnym –
ciągnął. – [Problemem] jest cała ta sytuacja. To, że było tam tak wiele osób
spoza Szin Betu31.
W końcu stwierdził:
– Główna zasada w przypadku nieudanych operacji brzmi: zatrzeć ślady
sugerujące udział w nich Izraela. Zatajenie prawdy to część rozwiązania
problemu32.
Za dnia członkowie komisji siedzieli w sali konferencyjnej Ministerstwa
Obrony i przesłuchiwali świadków: żołnierzy, funkcjonariuszy Szin Betu,
gapiów, zakładników, wreszcie fotoreportera Alexa Levaca33. W nocy
Ginossar wymykał się na spotkania z Szalomem i jego najbliższymi
współpracownikami odbywające się w domu prawnika szefa Szin Betu.
Przekazywał tam informacje o przebiegu śledztwa i pomagał przygotować
świadków na następny dzień.
Wiązała się z tym druga część planu Szaloma: wrobienie niewinnych
izraelskich żołnierzy w dwa morderstwa. Wraz z Ginossarem, prawnikami
Szin Betu i członkami Ciporim Szalom opracował finezyjny plan oddalenia
od siebie zarzutu morderstwa i obarczenia winą osób, które pierwsze dopadły
Palestyńczyków: żołnierzy dowodzonych przez generała brygady Icchaka
Mordechaja34.
Plan ten zapierał dech w piersi swoją podłością. Wymagał
krzywoprzysięstwa, spiskowania i zdradzenia prawego człowieka
i przyjaciela. Ginossar przyjaźnił się z Mordechajem od inwazji na Liban
w 1982 roku. 27 czerwca 1982 roku odznaczył go nawet specjalnym
medalem Szin Betu w dowód uznania za pomoc w zabiciu Azmiego Zraira,
oficera operacyjnego Fatahu w południowym Libanie.
Teraz utkał misterną sieć kłamstw. Doskonale rozumiał, czego chce
komisja.
– Przyjaciele, nie łudźcie się – powiedział podczas jednego z tajnych
spotkań. – Ktoś musi okazać się winny. Inaczej wszyscy odniosą wrażenie,
że komisja bierze pieniądze za nic […]. A jedyna osobą, którą można
obarczyć winą, jest pan Icchak Mordechaj.
Najważniejsze były zeznania dowódcy Ciporim Ehuda Jatoma. Szalom,
Ginossar i inni przećwiczyli je z nim dokładnie w nocy.
– Ja i szef Szin Betu – oznajmił nazajutrz przed komisją – przyjechaliśmy
na miejsce. Zobaczyłem dwie grupy ludzi oddalone od siebie o jakieś
dziesięć metrów. Każda grupa składała się z jakichś dwudziestu, trzydziestu
osób. […] Kiedy podszedłem, przypomniały mi się opisy syryjskich
fellachów, którzy zaatakowali naszych pilotów [strąconych nad Syrią].
Wymierzali ciosy i kopali. Kiedy ujrzałem terrorystę, też go uderzyłem.
Dałem się ponieść atmosferze samosądu.
Dodał, że w tłumie nie widział funkcjonariuszy Szin Betu, dostrzegł za to
generała Mordechaja uderzającego jednego z terrorystów pistoletem.
Jatom powiedział członkom komisji, że gdy przekazano mu terrorystów,
obaj byli w bardzo złym stanie. Zabrał ich do szpitala, gdzie stwierdzono
zgon. Przewodniczący komisji, generał w stanie spoczynku Meir Zorea,
sprawiał wrażenie głęboko poruszonego szczerością Jatoma. Nie dość, że był
jedynym świadkiem, który przyznał się do udziału w samosądzie, to jeszcze
wyraził żal z powodu uderzenia terrorysty. To „przyznanie się”, rzecz jasna,
miało ukryć o wiele większy sekret.
– Kogo widział pan wśród bijących? – zapytano następnego
funkcjonariusza Szin Betu, gdy opisał lincz, którego rzekomo był świadkiem.
– To bardzo skomplikowane, trudno mi sobie przypomnieć – odparł. –
Jedyną osobą, którą pamiętam, był Icik [Icchak] Mordechaj. Od jego ciosów
terroryści darli się wniebogłosy.
Kolejny świadek z Szin Betu zeznał:
– Widziałem, jak Icik bije ich po głowach, to były naprawdę mocne ciosy.
Również on nie mógł sobie przypomnieć nikogo innego. Podobnie
zeznawali pozostali świadkowe z agencji35.
Spiskowcy usiłowali nakłonić do krzywoprzysięstwa również Kubiego.
„[Ginossar] przyszedł do mnie i próbował mnie przekonać, żebym zeznał, że
widziałem Mordechaja bijącego terrorystów – wspominał. – Odparłem, że nic
takiego nie widziałem. Zapytał więc, czy, moim zdaniem, Awrum był tam
obecny, kiedy bito terrorystów. Potwierdziłem, że nawet zadał pierwszy cios.
«Jeśli tak uważasz – odrzekł – to, moim zdaniem, w ogóle cię tam nie było».
Po tym spotkaniu przydzielili mi na stałe misję we Włoszech. Zrozumiałem,
że chcą mnie trzymać jak najdalej od komisji śledczych”.
Tyle że komisja śledcza Ministerstwa Sprawiedliwości nalegała na jego
przesłuchanie. Poleciał więc w tajemnicy do Izraela i podczas ostrej wymiany
zdań z Awrahamem Szalomem oświadczył szefowi, że nie wycofa się ze
swojej wersji zdarzeń.
– Zdrada! – zagrzmiał Szalom.
Kubi, który podczas trzydziestoletniej pracy w Szin Becie zaznał wielu
niebezpieczeństw, utrzymywał, że nigdy tak bardzo nie drżał o swoje życie
jak wtedy. „Bałem się, że nie wyjdę z tego żywy” – wyznał. Udało się,
jednak wszystko to świadczyło o tym, jak nisko upadł Szin Bet.
Ostatecznie Kubi, Szalom, Ginossar i prawnik doszli do porozumienia
i Kubi złożył fałszywe zeznania. Oświadczył komisji, że był tak bardzo
zajęty przesłuchaniem, że nie widział, kto bił terrorystów.
Zeznania świadków – przygotowane przez mistrzów podstępów oraz
matactwa i ćwiczone przez wiele godzin – idealnie ze sobą współgrały.
Trzynaście identycznych oświadczeń ludzi honoru wywarło silne wrażenie na
członkach komisji.

20 maja komisja śledcza poinformowała o wynikach dochodzenia:

„Z materiałów ujawnionych w toku śledztwa jednoznacznie wynika, że ani
dowódcy Sił Obronnych Izraela, ani funkcjonariusze Szin Betu nie wydali
rozkazu, z którego mogłoby wynikać, że dwóch terrorystów, którzy pozostali
przy życiu, należy zabić lub zranić”.
Członkowie komisji całkowicie zawierzyli zeznaniom Awrahama Szaloma
i zauważyli, że twierdzenie Mordechaja, jakoby to nie on zabił terrorystów,
„nie w pełni pokrywa się z zeznaniami”, których wysłuchali „i które zostały
potwierdzone w pewnych szczegółach przez inne zeznania”.
Komisja nie przesądzała, kto zabił jeńców, jednak zalecała wszczęcie
śledztwa przeciwko Mordechajowi. Doprowadziło to do oskarżenia go
o nieumyślne spowodowanie śmierci. W lipcu 1985 roku komisja śledcza
Ministerstwa Sprawiedliwości sformułowała podobne wnioski36.
Spisek Szaloma zakończył się powodzeniem. Niewinny człowiek miał
odpowiadać za jego zbrodnie. Mordechaj stanowczo zaprzeczał oskarżeniom,
jednak prawie nikt mu nie wierzył. „Każdy na jego miejscu popełniłby
samobójstwo” – twierdził Ehud Barak37. „Przez dwa lata ja i moja rodzina
przechodziliśmy piekło” – powie później Mordechaj38.
Na szczęście dla niego w późniejszym procesie, który miał ustalić, czy ma
on zostać postawiony w stan oskarżenia, uczestniczył młody i energiczny
adwokat Menachem Finkelstein, przedstawiciel wojska w komisji śledczej
Ministerstwa Sprawiedliwości.
Tego ortodoksyjnego żyda charakteryzowały skłonność do talmudycznego
dzielenia włosa na czworo i sceptycyzm. Później zostanie wpływowym
sędzią okręgowym, dokładnie badającym materiał dowodowy i momentalnie
wyczuwającym, jeśli coś było nie tak. „Z jednej strony zeznania
funkcjonariuszy Szin Betu były jednoznaczne – wspominał. – Nikomu nie
mieściło się w głowie, że któryś z nich mógłby kłamać. Z drugiej – ta próba
obarczenia winą Mordechaja budziła moje podejrzenia”39.
Generał przyznał, że kiedy dwaj terroryści zostali wyciągnięci z autobusu,
nie wytrzymał i podczas przesłuchania uderzył obu, ale uważne
przestudiowanie wszystkich dowodów pozwoliło ustalić, że kuzyni Abu
Dżumaa zostali przekazani Szin Betowi w o wiele lepszym stanie, niż
utrzymywali funkcjonariusze. Finkelstein musiał walczyć zarówno z Szin
Betem, jak i Ministerstwem Sprawiedliwości. Ich przedstawiciele wywierali
presję, aby oskarżyć Mordechaja o morderstwo, jednak prawnik przedstawił
raport z sekcji, z którego wynikało, że nie ma możliwości, by to ciosy
generała spowodowały śmierć terrorystów. Potwierdzało to zresztą również
zdjęcie Levaca, ukazujące jednego z nich w dobrym stanie40.
Wysiłki Finkelsteina nie zapobiegły oskarżeniu generała o nieumyślne
spowodowanie śmierci i stanął on przed sądem wojskowym41. Jednak
drobiazgowa praca adwokata w walny sposób przyczyniła się do tego, że po
jednej rozprawie i pobieżnym przesłuchaniu sąd uniewinnił Mordechaja42.
Wydawało się, że to już koniec sprawy porwania autobusu. Dobry
człowiek znalazł się w bagnie i zszargano jego reputację, jednak ostatecznie
został oczyszczony. Nie wyszły na jaw żadne sekrety Szin Betu i nikt nie
poniósł odpowiedzialności za swoje zbrodnie.

O całej sprawie całkowicie by zapomniano, gdyby trzech wyższych

funkcjonariuszy Szin Betu nie zaczęło gryźć sumienie. Jednym z nich był
wicedyrektor agencji Reuwen Hazak, którego szykowano na następcę
Szaloma. Początkowo ci trzej funkcjonariusze próbowali nakłonić Szaloma,
by przestał kłamać. Peleg Radaj powiedział mu:
– Nixon upadł nie z powodu głupiego włamania, ale dlatego że próbował
je zatuszować.
Szalom nie odpowiedział43.
Chociaż Hazak początkowo uczestniczył w spisku, doszedł do wniosku, że
wszyscy spiskowcy, w tym on, powinni wyznać prawdę i podać się do
dymisji. Szalom kategorycznie odmówił.
29 października 1985 roku Hazakowi udało się spotkać z premierem
Szimonem Peresem, który we wrześniu 1984 roku zastąpił Szamira na mocy
umowy koalicyjnej między partiami. Premier uważnie wysłuchał Hazaka,
który przyszedł z kartką pełną notatek.
– Moralne fundamenty działalności Szin Betu legły w gruzach – zakończył
swoją przemowę.
– Zanim podejmę decyzję, chciałbym się zastanowić – odparł Peres44.
Hazak wyszedł z jego gabinetu z ulgą, czując, że oskarżenia nie trafiły
w próżnię i niedługo może spodziewać się odpowiedniej reakcji. Jednak się
mylił. Szalom okazał się o wiele lepszym taktykiem. Zdążył się spotkać
z premierem już wcześniej i przedstawić mu całkiem inny scenariusz.
Według niego doszło do próby przejęcia władzy przez trzech
funkcjonariuszy, którzy zamierzali usunąć go z Szin Betu.
Przy pełnym wsparciu premiera Szalom pozbył się z agencji trzech
donosicieli. Okryci hańbą odeszli ze służby, której poświęcili życie. Koledzy
odwrócili się od nich, uznając za zdrajców45.
Jednak nie złożyli broni. Późnym wieczorem 9 marca 1986 roku wkroczyli
do niemal pustego budynku Ministerstwa Sprawiedliwości we wschodniej
Jerozolimie i udali się do gabinetu prokuratora generalnego Icchaka Zamira.
Spotkanie trwało trzy i pół godziny. Nasza trójka przedstawiła całą
historię – opowiedzieli nie tylko o zabójstwie Palestyńczyków i próbie
wrobienia w nie Mordechaja, lecz także o pozasądowych egzekucjach,
torturach i krzywoprzysięstwie, które funkcjonariusze Szin Betu
praktykowali od dziesięcioleci.
Zastępczyni prokuratora Dorit Beinisch nie mogła uwierzyć, że Peres
wysłuchał tej historii i nic z tym nie zrobił.
– Czy podczas spotkania z premierem mówił pan o próbie zatuszowania
faktów? – zapytała.
– O wszystkim – odparł Hazak.
„Cały mój świat się zawalił – wspominała Jehudit Karp, zastępczyni
prokuratora generalnego do zadań specjalnych. – Nie sposób przecenić rangi
tamtego spotkania. Na jaw wyszły rażące naruszenia prawa i degeneracja
całego systemu. Nie pamiętam wydarzenia podobnej wagi w historii
Izraela”46.
Wszczęto nowe śledztwa: policyjne w sprawie odbicia autobusu z rąk
porywaczy i zakrojone na szeroką skalę dochodzenie prowadzone przez
komisję śledczą pod przewodnictwem Karp. To drugie dotyczyło praktyk
funkcjonariuszy Szin Betu.
Dla Szaloma była to katastrofa. Przetrwał dwa śledztwa i pozbył się trzech
donosicieli. Jednak sprawa dwóch zabitych palestyńskich porywaczy
najwyraźniej dalej go prześladowała. Teraz, gdy spisek wyszedł na jaw,
będzie o wiele trudniej wmówić śledczym kolejny wymyślony scenariusz.
Mimo wszystko Szalom i jego sojusznicy nie zamierzali skapitulować.
„[Rozpoczęli] kampanię kłamstw, plotek i pomówień wymierzonych
przeciwko trzem dawnym kolegom i Ministerstwu Sprawiedliwości” –
powiedziała w rozmowie ze mną Karp. Urzędnicy ministerstwa zaczęli być
obserwowani, a ich telefony podsłuchiwane. Wszystko po to, żeby zdobyć
informacje pozwalające szantażować i wyprowadzać w pole przeciwników.
W nocy urzędnicy dostawali telefoniczne anonimowe pogróżki, a Zamirowi
trzeba było przydzielić dwudziestoczterogodzinną ochronę. Pewnej nocy do
jego domu wysłano karetkę, mimo że nikt z domowników nie zachorował.
Jako następny pojawił się karawan. Informatorzy z Szin Betu wmówili też
dziennikarzom, że jeden z trójki buntowników ma romans z prokurator
Beinish.
„Najbardziej zadziwiające było to, jak ogromną potęgą okazał się Szin
Bet – wspominała Beinish. – Dopiero gdy zaczęliśmy mieć z nią do
czynienia, zorientowaliśmy się, że ta miażdżąca siła może być wymierzona
we wszystko i we wszystkich, nawet w system prawny, a jeśli to konieczne,
również w polityków. Sami byliśmy oczerniani i zastraszani”47.
Jednak Beinish, Karp i policyjni śledczy ani myśleli się wycofać.
Dochodzenia trwały w kwietniu i maju 1986 roku mimo oszczerstw i prób
zastraszania.
W końcu Szalomowi pozostało jedno: kłamać pod przysięgą.
Przesłuchiwany przez policję najpierw twierdził, że to minister obrony Mosze
Arens wydał rozkaz zabicia porywaczy. Kiedy Arens spotkał się z nim 16
kwietnia 1986 roku i stanowczo temu zaprzeczył, Szalom go przeprosił
i powiedział:
– Odniosłem wrażenie, że wydał pan taki rozkaz, ale teraz, gdy
rozmawiamy, zrozumiałem, że się myliłem i tak nie było.
Następnie obwinił Szamira, ówczesnego premiera. Twierdził, że Szamir
rozkazał śmiertelnie pobić Palestyńczyków, po czym zarządził, a w każdym
razie zatwierdził, zatuszowanie tej sprawy. Również Szamir zaprzeczył
oskarżeniom. Wobec tego Szalom postanowił posunąć się dalej. Tym razem
stwierdził, że Szamir powiedział mu na spotkaniu w listopadzie 1983 roku, iż
schwytanych terrorystów powinno się zabijać. Były premier ponownie
wszystkiego się wyparł. W końcu Szalom ograniczył się do stwierdzenia, że
dopuszczono do tego, by to on decydował, co zrobić z terrorystami (nawet
przed atakiem), jeśli nie uda mu się skontaktować z premierem48.
W maju 1986 roku prokurator generalny Icchak Zamir zaczął się domagać
oskarżenia wszystkich zamieszanych w tę sprawę o morderstwo, utrudnianie
śledztwa, krzywoprzysięstwo i wiele innych pomniejszych przestępstw49.
Szalom został zapędzony w kozi róg. Pozostało mu już tylko jedno.

Pod koniec maja Szalom spotkał się z Jossim Ginossarem i adwokatami

w pokoju Ginossara w Grand Beach Hotel w Tel Awiwie. Zaczęli sporządzać
listę zabitych. Posiłkując się dokumentami i wspomnieniami, spisywali
nazwiska, miejsca i daty. Na liście znaleźli się ludzie zlikwidowani przez
Mossad, Aman i Szin Bet lata przed porwaniem autobusu50.
„Siedzieliśmy nad tym bardzo długo. W tym dokumencie zawarliśmy, za
zgodą Awruma, dosłownie wszystko” – twierdził Ginossar.
Na liście znaleźli się czterej irańscy dyplomaci, których w Bejrucie,
w porozumieniu z Mossadem, torturował i zlikwidował falangista Robert
„Kobra” Hatem. Pojawiły się także ofiary Jednostki 504 Amanu, które
„zmarły z przyczyn naturalnych” i zostały pochowane twarzami w dół.
Przypomniano również operację Szin Betu z czerwca 1984 roku,
przeprowadzoną przez piętnastu funkcjonariuszy w miasteczku Bidja.
Zajechali oni trzema mercedesami do warsztatu prowadzonego przez
miejscowego szyickiego dowódcę Murszida Nahasa, wciągnęli go do jednego
z wozów i, jak wynikało z zeznań naocznego świadka, powiedzieli, że może
wybrać, jak chce zginąć. Jego podziurawione kulami ciało znaleziono później
na obrzeżach miasteczka51. Na listę trafiły też nazwiska ludzi, którzy po
prostu zniknęli z terytoriów okupowanych, jak również tych zabitych
w ramach operacji „Ciężary”.
Oczywiście nie była to pełna lista – zaledwie trzy strony i sześćdziesiąt
siedem nazwisk – i dotyczyła jedynie Libanu, Zachodniego Brzegu i Strefy
Gazy, lecz i tak robiła wstrząsające wrażenie.
Ginossar nazwał ją listą czaszek52. Na pozór dokument ten miał wykazać,
że wydany przez Szaloma rozkaz zabicia dwóch palestyńskich porywaczy był
czymś normalnym i w pełni akceptowalnym, że w istocie stanowił część
większego programu pozasądowych egzekucji. W rzeczywistości była to
forma szantażu, ukryta groźba, że jeśli Szalom i jego kompani zostaną
oskarżeni, pociągną za sobą innych, w tym samego premiera.
„Doskonale rozumieliśmy znaczenie dokumentu, który położyli na stole –
wspominał eksminister. – Jasne było dla nas, że musimy powstrzymać
zbiorową histerię i zrobić wszystko, aby funkcjonariusze Szin Betu
zamieszani w tę sprawę nie zostali postawieni przed sądem”.
Manewr był szokujący, lecz skuteczny.
„Zaproponowałem swoją rezygnację Szamirowi [ministrowi spraw
zagranicznych i jednej z trzech najważniejszych osób w państwie] – twierdził
Szalom. – Odparł: «Ani mi się waż». Wystraszył się, że jeśli się do tego
posunę, on również będzie musiał to zrobić. Dlatego poszedł do [premiera]
Peresa i Rabina, który był ministrem obrony, i powiedział: «Wy też
zatwierdzaliście te akcje. Jeśli nas zostawicie, pociągniemy was ze sobą na
dno»”53.
Ostatecznie doszło do porozumienia zaproponowanego przez bardzo
wpływowego prawnika, który doradzał zarówno premierowi, jak i szefom
Szin Betu. Prezydent Chaim Herzog ułaskawił wszystkich związanych ze
sprawą funkcjonariuszy agencji, unieważniając tym samym wszelkie
postepowania wszczęte przeciwko nim. Jedenaście osób zostało
oczyszczonych z zarzutów, zanim jeszcze w ogóle zostali oskarżeni. Nikt nie
musiał zeznawać w sprawie zabójstwa porywaczy ani w żadnej innej.
Jedynym warunkiem było złożenie rezygnacji przez Szaloma.
Nawet po wymiganiu się od kary Szalom nie przestał opowiadać bajek.
Twierdził, że działał „za zgodą i przy pełnej akceptacji” Szamira i że to on
wydał rozkaz zlikwidowania palestyńskich porywaczy. W rezultacie podjęto
decyzję, że we wszystkich spotkaniach szefów tajnych służb z premierem
będzie uczestniczył jego sekretarz wojskowy oraz stenografka54.
Dzień po podpisaniu przez Herzoga aktów ułaskawienia „Hadaszot”
opublikował artykuł o tym, co się właśnie wydarzyło: „Ci goście po prostu
sobie usiedli niczym członkowie junty jakiegoś południowoamerykańskiego
państewka i zdjęli stryczki ze swoich szyj”55.
Prezydent Herzog, były szef Amanu, bronił akcji w oświadczeniu
wydanym dla mediów, choć tylko nieliczni zrozumieli aluzję: „Dochodzenie
w sprawie tej afery wiązałoby się z ujawnieniem wieloletniego sposobu
działania Szin Betu. Przez to wypłynęłoby na światło dzienne jakieś
sześćdziesiąt do osiemdziesięciu spraw z przeszłości. Czy naprawdę byłoby
to dobre dla kraju?”56.
 18
WYSTARCZYŁA ISKRA

W obozie położonym niedaleko siedziby OWP w tunezyjskim kurorcie

Hammam Chott dwudziestu ośmiu najlepszych partyzantów Abu Dżihada
przez blisko rok przygotowywało się do spektakularnego ataku. Mieli
wypłynąć statkiem z Algieru, zatrzymać się nieopodal wybrzeży Izraela, po
czym dotrzeć w pontonach na plażę w Bat Jam, mieście położonym
w Dystrykcie Tel Awiw. Planowano, że o świcie wyjdą na brzeg, porwą
autobus albo dwa i zmuszą kierowców do zawiezienia ich do siedziby Sztabu
Generalnego Sił Obronnych Izraela w kompleksie rządowym Ha-Kirja.
Następnie zastrzelą strażników przy bramie i wtargną do środka, kierując się
do biur szefa sztabu i ministra obrony i po drodze zabijając jak najwięcej
Izraelczyków. Potem opanują jeden z budynków lub zablokują jedną z ulic
osiedla i schwytają jak najwięcej zakładników, strasząc ich zabiciem, jeśli nie
zostaną spełnione ich żądania – uwolnienie terrorystów z OWP
przetrzymywanych w izraelskich więzieniach.
Atak zaplanowano na 20 kwietnia 1985 roku, dwa dni po Dniu Pamięci
o Holokauście i cztery dni przed Dniem Pamięci Poległych Żołnierzy
Izraelskich i Ofiar Terroryzmu, jednym z najważniejszych świąt w izraelskim
kalendarzu, kiedy wszyscy obywatele Izraela stoją na baczność przez dwie
minuty, a w całym kraju rozlega się wycie syren na cześć poległych na polu
chwały i w zamachach terrorystycznych. Abu Dżihad chciał dać
Izraelczykom nowy powód do rozpaczy.
– Chcemy zapalić światło dnia, które rozproszy mrok nocy – powiedział
swoim bojownikom na odprawie przed wyjazdem. – Z pomocą Allaha ten
szabat stanie się czarnym dniem w historii Tel Awiwu. Tego dnia Tel Awiw
upadnie, pozostaną po nim tylko rzeki krwi, ruiny i zgliszcza.
Abu Dżihad rozpostarł mapę izraelskiego wybrzeża na południu Tel
Awiwu, oznaczoną trzema strzałkami wskazującymi miejsca lądowania
trzech pontonów1.
 – Z pomocą Allaha zaatakujemy ich siedzibę, a potem wyjdziemy na ulice.
Na jednej takiej ulicy możemy równocześnie uwięzić pięćset osób, a potem
użyć ich jako kart przetargowych.
Naczelny wódz wojskowy Palestyńczyków wskazał swoim bojownikom
jasny cel:
– Z pomocą Allaha spotkamy tam Szarona. Wiemy, jak wygląda.
– Ma wielki brzuch – roześmiał się jeden z bojowników.
– To prawda, ma wielki brzuch – potwierdził Abu Dżihad. – Ten, kto
dobrze strzela, bez trudu go trafi. Może, z pomocą Allaha, uda się mu spuścić
na głowę bombę. On [Allah] może tego dokonać, chłopcy. Nie ma takiej
rzeczy, której Allah nie mógłby zrobić.
Abu Dżihad musiał zdawać sobie sprawę, że to tylko pobożne życzenia.
Dwa lata wcześniej Szaron został usunięty ze stanowiska ministra obrony
i szanse na to, że akurat tego dnia będzie przebywał w ministerstwie, które
opuścił w niesławie, były bliskie zera. Jednak dla Palestyńczyków
pozostawał wcieleniem zła i Abu Dżihad uważał, że wymienienie go zagrzeje
do walki jego ludzi.

Od czasu wydania pierwszego rozkazu zabicia Abu Dżihada minęło ponad

dwadzieścia lat. Po ewakuacji OWP z Bejrutu latem 1982 roku osiadł
w Tunisie, stolicy Tunezji. Mieszkał w wynajętej willi niedaleko plaży, około
czterdziestu kilometrów od ruin starożytnej Kartaginy. Izraelski wywiad miał
go na oku, kiedy podróżował do Syrii, Jordanii i innych krajów Bliskiego
Wschodu, wydając rozkazy, organizując oddziały bojowników, zagrzewając
ich do walki i planując operacje przeciwko Izraelowi.
Jako dowódca wojskowy OWP, który pod względem znaczenia ustępował
jedynie Jasirowi Arafatowi, Abu Dżihad odpowiadał za ataki terrorystyczne
w o wiele większym stopniu niż jakikolwiek inny Palestyńczyk. Wciąż
przepełniał go rewolucyjno-nacjonalistyczny zapał, w ostatnich czasach
dodatkowo podtrzymywany przez chęć udowodnienia Izraelowi, że OWP
wprawdzie osłabła, ale nie wypadła z gry i jeszcze może uderzyć
i spowodować ogromne zniszczenia. Aby spełnić to marzenie, postanowił
ponownie dokonywać ataków w krajach zachodnich, zwłaszcza w Europie,
które on i Arafat oszczędzali od pierwszej połowy lat siedemdziesiątych.
Położył nacisk na operacje morskie – przeprowadzane na statkach, za
pomocą statków lub w sąsiedztwie portów.
 W tym celu powołał do życia Oddział 17, jednostkę specjalną złożoną
z ochroniarzy Arafata, członków jego własnej grupy operacyjnej o nazwie
Strefa Zachód oraz morskiej dywizji Fatahu.
W 1983 roku Izraelczycy opracowali plan zabicia Abu Dżihada
w Ammanie, ale kilka razy odkładali jego wykonanie, głównie z powodów
operacyjnych. Mossad jednak przygotował plan zlikwidowania
podkomendnych Abu Dżihada. A wraz ze wznowieniem aktywności Fatahu
w Europie podjął również agresywne działania wymierzone w OWP na
subkontynencie.
Od fiaska w Lillehammer Kejsaria przebudowywała Kidon, swoją
jednostkę zajmującą się selektywnymi eliminacjami. „Nazywałem to
ostrzeniem miecza” – twierdził Mike Harari, który dokonał wielu zmian,
zanim w 1980 roku przeszedł na emeryturę2. W nowym Bagnecie dawni
ocaleni z Holokaustu i byli bojownicy antybrytyjskiego podziemia już nie
grali pierwszych skrzypiec. Gwiazdami byli teraz żołnierze Sił Obronnych
Izraela o bogatym doświadczeniu bojowym, obdarzeni solidnymi zapasami
odwagi i gotowi, a nawet gorąco pragnący, naciskać na spust3.
Szefem nowego Kidonu był „Carlos”, funkcjonariusz Kejsarii, który trafił
do Mossadu z brygady spadochronowej Ariela Szarona. Koledzy twierdzili,
że umie zabijać na chłodno, że jego serce ani na chwilę nie zamiera.
W sierpniu 1983 roku Abu Dżihad wysłał zastępcę dowódcy swojej
jednostki morskiej, Mamouna Meraisza, do Aten, by zakupił statek i broń,
którą zamierzano wykorzystać podczas ataku terrorystycznego w Hajfie.
Kiedy jechał dobić targu, na światłach przy jego samochodzie przystanął
motocykl. Siedzący z tyłu Carlos wyjął pistolet z tłumikiem i zaczął strzelać
w Meraisza, dopóki się nie upewnił, że go zabił. Świadkiem zdarzenia były
dzieci Mamouna w wieku czterech, dziewięciu i trzynastu lat; zaczęły
krzyczeć z przerażenia4.
16 sierpnia 1984 roku Zaki Hillo, członek Ludowego Frontu Wyzwolenia
Palestyny George’a Habasza, przyleciał z Bejrutu do Madrytu. Kierownictwo
Mossadu uważało, że Abu Dżihad wysłał go z misją związaną z jedną
z planowanych operacji w Europie5. Dzień później, gdy Hillo szedł ulicą
w centrum, minął go motocykl. Mężczyzna siedzący z tyłu strzelił do niego
kilka razy. Hillo przeżył, lecz stracił władzę w nogach.
Munzer Abu Ghazala, dowódca morskich sił Fatahu, był celem wielu
nieudanych operacji Kidonu, aż wreszcie 21 października 1986 roku
zaparkował samochód na przedmieściach Aten, dając funkcjonariuszowi
o pseudonimie „Eli” na tyle dużo czasu, żeby zdążył wykonać zadanie. Eli,
skrytobójca z upodobaniem do ładunków wybuchowych, wślizgnął się pod
jego auto i przyczepił do podwozia bombę własnej konstrukcji. Kiedy Abu
Ghazala wsiadł do samochodu, znajdujący się w bezpiecznej odległości
Izraelczyk wcisnął guzik i wysadził auto oraz kierowcę6.
Na skutek tych działań, a także akcji OWP w Europie, którą Mossad
udaremnił, dając cynk miejscowej policji, Abu Dżihad doszedł do wniosku,
że Izraelczycy mają agentów w jego europejskiej siatce7. To dlatego
zdecydował się na operację morską, którą mógł pokierować ze swojej
siedziby w Tunisie i z ośrodka szkoleniowego w Algierii, utrzymując ją
zarazem w tajemnicy. Operacja zakładała opanowanie budynku Sztabu
Generalnego i wzięcie jak największej liczby zakładników.
Wiosną 1985 roku bojownicy Abu Dżihada weszli na pokład niemal
pięćsettonowego, pływającego pod panamską banderą towarowca
„Attaviros”. Abu Dżihad zafundował swoim wojownikom wieloetapowy rejs,
z Oranu w Algierii, w kierunku zachodnim na Atlantyk, wokół Przylądka
Dobrej Nadziei, ku wschodniemu wybrzeżu Afryki i przez cieśninę Bab al-
Mandab na Morze Czerwone. Mieli nadzieję prześlizgnąć się stamtąd
w konwoju statków handlowych przez Kanał Sueski i znaleźć się na wodach
Izraela.
Abu Dżihad nie wiedział jednak, że Jednostka 504 Amanu miała swoich
agentów w Strefie Zachód. Od blisko roku Izraelczycy wiedzieli o planach
ataku w okolicach Dnia Pamięci8. 24 kwietnia cztery kutry rakietowe
i komandosi z Szajetet 13 przepłynęli trzy tysiące trzysta kilometrów
i wysadzili „Moonlight”, drugi statek wyczarterowany na potrzeby operacji
i zacumowany w Algierii9. Kiedy 20 kwietnia „Attaviros” wpłynął na Morze
Śródziemne, dwa izraelskie kutry rakietowe i komandosi z Szajetet 13 już na
niego czekali, pięćdziesiąt pięć kilometrów od Port Saidu.
Bojownicy OWP na statku odrzucili wezwanie do kapitulacji i otworzyli
ogień do jednego z izraelskich kutrów. W odpowiedzi Izraelczycy zatopili
palestyńską jednostkę, zabijając dwadzieścia osób10.
Osiem innych zostało schwytanych i przewiezionych do podziemnej bazy
Jednostki 504 zwanej Obozem 1391, na północ od Tel Awiwu. Miejsca tego
próżno szukać na mapach, a izraelskie prawo zabrania ujawniać jego
położenie.
 Jeńców rozebrano do naga, na głowy nałożono im kaptury, po czym
przykuto do ściany. W celach puszczano głośno muzykę, uniemożliwiając im
zaśnięcie, od czasu do czasu byli też bici11.
Po czterech dniach ujawnili szczegóły planu Abu Dżihada. Opisali, w jaki
sposób mieli opanować budynek Sztabu Generalnego i pojmać ministra
obrony oraz szefa sztabu. To nie była akcja, której, dzięki swoim
precyzyjnym materiałom wywiadowczym, mógł zapobiec Aman, to miała
być „katastrofa na niespotykaną dotąd skalę” – jak to określił Oded Raz,
wyższy funkcjonariusz agencji12.
Opieranie się na wywiadzie jako metoda radzenia sobie z podobnymi
atakami nie wchodziło w grę.

Natychmiast po zeznaniach uzyskanych przez przesłuchujących z Jednostki

504 minister obrony Icchak Rabin rozkazał Siłom Obronnym Izraela
zaplanowanie dwóch operacji wymierzonych w bazę Abu Dżihada w Tunisie.
Rabin, który stanowił jeden z głównych celów udaremnionego ataku, chciał
mieć możliwość wyboru między dwiema akcjami. Pierwsza była operacją
lądową na dużą skalę, wymagającą zaangażowania Szajetet 13, Sajeret
Matkal i Sajeret Szaldag (elitarnej jednostki komandosów wchodzącej
w skład sił powietrznych). W sumie miało w niej uczestniczyć około stu
żołnierzy pod dowództwem generała brygady Icchaka Mordechaja, tego
samego, któremu Szin Bet o mało nie zniszczył życia. Mieli oni wpłynąć na
okrętach wojennych na wody terytorialne Tunezji, a potem dotrzeć do brzegu
w pontonach, zaatakować siedzibę OWP i zabić Abu Dżihada i jego ludzi13.
Inną możliwością było wysłanie samolotu i zbombardowanie tej siedziby.
Zarówno Mordechaj, jak i siły powietrzne zaczęły przygotowania, czekając
na zgodę rady ministrów.
Obie opcje nastręczały problemów strategicznych i logistycznych. Tunezja
znajduje się ponad dwa tysiące kilometrów od Izraela – tak daleko Siły
Obronne Izraela prawie nigdy się nie zapuszczały. Taka odległość oznaczała,
że jeśli połączonym siłom nie uda się atak, będą miały bardzo ograniczone
możliwości ucieczki. Poza tym przedzieranie się przez duże miasto mogło
zwiększyć liczbę ofiar po stronie żołnierzy.
Wysłanie nad Tunezję bombowców również wiązało się ze sporym
ryzykiem. Izraelowi brakowało materiałów wywiadowczych dotyczących
obrony przeciwlotniczej Tunezji i sąsiedniej Libii.
 Ponieważ siedziba OWP została przeniesiona dwa lata wcześniej do
północnej Afryki, Izrael poprosił Stany Zjednoczone o niezbędne informacje
o rozlokowaniu żołnierzy i obiektów wojskowych w tych dwóch krajach,
jednak Amerykanie odmówili. Martwiły ich reakcje krajów sąsiadujących
z Izraelem na ten atak14.
Skoro materiałów wywiadowczych nie można było pozyskać legalną
drogą, Izrael po prostu je wykradł. Jonathan Pollard, amerykański Żyd,
oddający się niedorzecznym marzeniom o byciu szpiegiem i zmianie biegu
historii, próbował dostać się do CIA, lecz został odrzucony z powodu
„znacznej niestabilności emocjonalnej”. Tyle że agencja nie podzieliła się
swoją oceną z innymi działami wywiadu USA i Pollard znalazł zatrudnienie
w US Navy, gdzie uznano go za wspaniałego analityka i wyróżniającego się
pracownika15.
Później Pollard będzie twierdził, że był świadkiem „antyizraelskiego
nastawienia swoich kolegów” i „niewystarczającego wsparcia
amerykańskiego wywiadu dla Izraela”, dlatego zaczął zabiegać o dostanie się
do Amerykańsko-Izraelskiego Komitetu Spraw Publicznych i starać się, by
Mossad zwerbował go na szpiega16. Obie organizacje zdecydowanie
odrzuciły jego kandydaturę, jednak udało mu się dostać do Lakamu, tajnej
agencji wywiadowczej podlegającej Ministerstwu Obrony Izraela. Biuro
Łącznikowe do Spraw Naukowych, jak brzmiała jej pełna nazwa, było znane
jedynie niewielkiej grupie ludzi, a kierował nim Rafi Eitan, wciąż
rozgoryczony tym, że nie został szefem Mossadu. „Informacje Pollarda były
na tyle cenne, że nie oparłem się pokusie” – stwierdził17. Dodał, że jego
przełożeni, premierzy i ministrowie obrony, zdawali sobie sprawę
z niedorzeczności tej sytuacji, ale przymykali na to oko ze względu na
bezmiar dostarczanych przez Pollarda18 informacji.
Od chwili werbunku Pollard wykradał ogromne ilości dokumentów ze
swojego miejsca pracy, zanosił je do skopiowania do lokalu wywiadowczego
w Waszyngtonie, po czym je zwracał. Dokumenty, opatrzone kryptonimem
„Zielone materiały”, wysyłano następnie do Izraela i zamykano w ogromnych
sejfach działu analiz Amanu i wywiadu sił powietrznych19.
W czerwcu 1985 roku Jossi Jagur, oficer prowadzący Pollarda z Lakamu,
poprosił szpiega o wszystkie dostępne materiały na temat siedzib OWP poza
Tunisem, a także obrony przeciwlotniczej Libii i Tunezji. Pollard wyniósł
z archiwum wywiadu marynarki wojennej żądane dokumenty i po kilku
dniach znalazły się one w Izraelu. Jagur przekazał mu podziękowania
„najwyższych władz Izraela” za wsparcie zbliżającego się ataku20.
Chociaż Izraelczycy dysponowali już potrzebnymi informacjami, Szimon
Peres i Icchak Szamir, którzy w tym okresie zmieniali się na urzędzie
premiera, wciąż się wahali, czy zezwolić na operację. Wątpliwości miał
również minister obrony Rabin. Mordechaj próbował przekonać go do
poparcia operacji morsko-lądowej, ponieważ „istnieje różnica między
nalotem a rezultatem, jaki osiągasz, gdy przystawiasz komuś lufę do głowy”.
Rabin jednak bał się, że coś pójdzie nie tak. „[…] nie mogłem mu obiecać, że
do tego nie dojdzie” – wspominał Mordechaj21.
Z kolei bombardowanie oznaczało stosunkowo niskie ryzyko dla lotników,
zwłaszcza po zdobyciu materiałów wywiadowczych, jednak Izraelczycy
podzielali obawy Amerykanów. Tunezja nie graniczyła z Izraelem i nie była
z nim w konflikcie. Inwazja na pozornie neutralny kraj, czy to z lądu, czy
z powietrza, mogła wywołać poważne reperkusje na arenie
międzynarodowej.
Istniał jeszcze jeden powód zwlekania z podjęciem decyzji. Selektywne
eliminacje, zwłaszcza te wymierzone w tak ważne postacie jak Abu Dżihad,
nie były tylko operacjami wojskowymi lub wywiadowczymi. Były również
narzędziami walki politycznej i uważano je za użyteczną metodę uspokojenia
lub wzburzenia opinii publicznej. Na przykład w 1981 roku sondaże
przedwyborcze wskazywały na znaczną przewagę lewicowej Partii Pracy do
chwili, gdy premier Begin z prawicowego Likudu rozkazał zbombardować
reaktor jądrowy niedaleko Bagdadu, gdzie na zlecenie Saddama Husajna
trwały prace nad bronią atomową. To wystarczyło, żeby Likud zyskał
przewagę w wyborach22.
Jednak obecnie sytuacja wewnętrzna była stabilna. Nie prowadzono
kampanii wyborczej, która wymagała napełnienia opinii publicznej duchem
militaryzmu, ani też nikt nie domagał się natychmiastowej zemsty.
Wydawało się zatem, że lepiej będzie poczekać, ponieważ koszty taktyczne
i dyplomatyczne operacji byłyby wysokie, a prawdopodobieństwo
powodzenia – wcale nie takie duże.
Wszystko miało się zmienić zaledwie kilka miesięcy później.

W tym okresie zarówno OWP, jak i Izrael prowadziły wyjątkowo aktywną

działalność na Cyprze i na morzu między tą wyspą a Libanem. Abu
Dżihadowi Cypr służył jako główna trasa przewozu bojowników i baza
logistyczna dla całego basenu Morza Śródziemnego. Wysepka stała się
zagłębiem aktywności terrorystycznej, przemytu, szpiegostwa i oczywiście –
selektywnych eliminacji.
Mossad wykorzystał bunt niektórych bojowników Fatahu, którzy
otrzymywali wsparcie Syrii w swojej walce z OWP, i rozpoczął pomysłową
operację. Jeden z funkcjonariuszy agencji udawał Palestyńczyka chcącego
odegrać się na Arafacie i zaproponował usługi syryjskiemu wywiadowi.
Człowiek Mossadu przekazał Syryjczykom, którzy stacjonowali w Larnace
na Cyprze, informacje o palestyńskich bojownikach wracających do Libanu.
„Syryjczycy, którzy wówczas kontrolowali morze i lotniska w kraju,
zaczekali na Palestyńczyków, schwytali ich i wszelki słuch po nich zaginął –
powiedział mi Joni Koren, ówczesny funkcjonariusz Amanu. – To była
naprawdę udana operacja. Syryjczycy byli tak zadowoleni, że zaczęli nam
płacić od łebka. Udało nam się w ten sposób pozbyć około stu pięćdziesięciu
członków OWP”23.
Niektóre statki płynące z Cypru do Libanu zatrzymali sami Izraelczycy. 9
września 1985 roku nadeszła wiadomość, że następnego dnia grupa wysoko
postawionych Palestyńczyków ma wypłynąć z Limassol do Libanu na statku
„Opportunity”24. Na jego pokładzie znajdował się człowiek, którego
Izraelczycy chcieli zlikwidować: zastępca szefa Oddziału 17 Faisal Abu
Szarah. Uczestniczył on w przygotowaniach do wielu ataków
terrorystycznych. Do najpoważniejszego mogło dojść w listopadzie
1979 roku. Oddział 17 planował umieścić na kontenerowcu przewożącym
kilka ton rodzynek z greckiego Pireusu do Hajfy materiały wybuchowe, które
miały eksplodować podczas rozładunku. Abu Szarah zlecił pokierowanie
operacją jednemu ze swoich najlepszych ludzi, Samirowi al-Asmarowi. Tyle
że funkcjonariusze jednostki Comet dowiedzieli się o tych planach
i zlokalizowali zarówno kontenerowiec, jak i palestyńską grupę
uderzeniową25. Członkowie Kidonu wybrali się do Pireusu i zlikwidowali al-
Asmara. Miesiąc później, 15 grudnia, funkcjonariusze pozbyli się innego
członka grupy, Ibrahima Abdula Aziza, który dopiero co przybył na Cypr,
a także Samira Toukana, pracownika misji dyplomatycznej OWP, który go
gościł u siebie. Spodziewali się, że będzie z nimi Abu Szarah, jednak ten
ocalał dzięki temu, że w ostatniej chwili zmienił harmonogram spotkań na ten
dzień. Kontynuował działalność przez kolejne pięć lat, aż wreszcie
Izraelczycy znaleźli go na „Opportunity”.
Komandosi z Szajetet 13 wtargnęli na pokład statku, gdy dopływał do
wybrzeży Libanu, i schwytali Abu Szaraha oraz trzech innych członków
Oddziału 17. Następnie przekazali jeńców do bazy 1391 Jednostki 504.
„Kazali mi stać z rękami na głowie, chwytali mnie za włosy i walili moją
głową o ścianę – wspominał Abu Szarah. – Zmusili mnie, żebym czołgał się
rozebrany prawie do naga i lizał podłogę. Potem oblewali mnie zimną wodą,
kopali po jądrach i uderzali w nie gumowymi kablami”. Z dokumentacji
medycznej przedłożonej później w sądzie wynikało, że w wyniku tych
uderzeń doszło do rozerwania moszny26.
Arafat pragnął się zemścić za schwytanie Abu Szaraha i jego ludzi, dlatego
odpowiedział atakiem. Dwa tygodnie później, 25 września 1985 roku,
członkowie Oddziału 17 napadli na izraelski jacht zacumowany na przystani
w Larnace, schwytali trzech cywilów i zażądali uwolnienia swoich
palestyńskich towarzyszy. Następnie, zamiast poczekać na odpowiedź na
żądania, z niewiadomego powodu zabili zakładników i oddali się w ręce
cypryjskich władz27.
„Te sukinsyny zabiły z zimną krwią trzech Izraelczyków, strzeliły im w tył
głowy – wspominał były minister. – Oczywiście izraelska opinia publiczna
nie darowałaby nam, gdybyśmy siedzieli z założonymi rękami”.
Zwołano pilne posiedzenie rady ministrów. Za namową ministra obrony
Rabina zatwierdzono operację „Drewniana Noga” – likwidację Abu Dżihada
i dowódcy Oddziału 17 Abu Tajeba oraz zbombardowanie budynków Sekcji
Zachód i Oddziału 17 w Tunisie.
Celem akcji było, jak to ujął Rabin: „[uświadomienie im], że żaden
członek OWP na świecie nie może się czuć bezpiecznie. Karząca ręka Sił
Obronnych Izraela dosięgnie ich i zniszczy. Izrael ustali sposób i miejsce
ataku”.
Protestował jedynie Ezer Weizman, minister bez teki i były dowódca
Izraelskich Sił Powietrznych, który później zostanie prezydentem. W tym
czasie prowadził tajne rozmowy z OWP.
– Król [Jordanii] Husajn i prezydent [Egiptu] Hosni Mubarak właśnie
przebywają w Stanach Zjednoczonych – zauważył na posiedzeniu. – Trwają
rozmowy pokojowe. To nie najlepszy czas.
– To może zaczekamy z tydzień lub dwa? – odparł z sarkazmem Peres.
Przygotowania do ataku niezwłocznie się rozpoczęły i 1 października do
Tunisu wyleciało dziesięć myśliwców F-15 wyposażonych w szybujące
bomby lotnicze GBU-15. Towarzyszyły im dwa powietrzne tankowce Boeing
707, które miały dwukrotnie zaopatrzyć myśliwce w paliwo. Kolejny boeing
służył jako powietrzne centrum dowodzenia i punkt łączności. Z kolei dwa
samoloty Hawkeye miały zakłócić pracę radarów w Tunezji, Libii
i Algierii28.
F-15 zrzuciły bomby, po czym zawróciły i poleciały w kierunku Izraela.
Wszystkie cele zostały zniszczone, w tym najważniejsze: siedziby Sekcji
Zachód i Oddziału 17. W ataku zginęło ponad sześćdziesięciu bojowników
OWP i tunezyjskich pracowników, a siedemdziesiąt osób odniosło
obrażenia29.
„Kiedy zawróciliśmy, poczułem ogromną ulgę – wspominał jeden
z pilotów. – Wrzasnąłem ze wszystkich sił, żeby odreagować. Powrót do
kraju był donioślejszy niż zwykle. Patrzyłem na izraelskie wybrzeże innymi
oczami. Ogarnęła mnie tak wielka euforia, jak jeszcze nigdy”30.
Premier Peres, przemawiając w szkole średniej na południu Izraela po
otrzymaniu wstępnych raportów o nalocie, powiedział:
– Siedziby terrorystów nie są objęte ochroną. Mamy prawo je atakować.
Nie pozwolimy, żeby mordercom się upiekło. Każdy ich atak został gdzieś
zorganizowany.
Jasir Arafat, który następnego dnia po południu przyjechał obejrzeć ruiny
budynków, skorzystał z okazji, aby podtrzymać legendę o swojej
niezniszczalności.
– Tylko cud uchronił mnie przed niechybną śmiercią – obwieścił
z charakterystycznym dla siebie patosem. – Jechałem do swojego biura
w Hammam Chott, piętnaście minut stąd. Nagle kazałem kierowcy zawrócić
i wybrałem się do innej siedziby. To właśnie tam usłyszałem o nalocie.
Chwyciłem słuchawkę i zadzwoniłem do Kairu i Ammanu. Powiedziałem, że
nic mi nie jest i dalej będę kierował walką31.
Tymczasem z izraelskich materiałów wywiadowczych wynikało, że wcale
nie było go w tym miejscu podczas nalotu. „Wiedzieliśmy, gdzie znajduje się
Arafat, ale uznaliśmy, że nie jest naszym celem, i nie zaproponowaliśmy
rządowi jego zlikwidowania” – twierdził Joni Koren z Amanu32.
Mimo wszystko euforia mieszała się z rozczarowaniem. Podczas nalotu
w siedzibie nie znajdował się ani jeden przywódca OWP. Abu Ijad, dowódca
Czarnego Września i inicjator ataku na izraelskich olimpijczyków
w Monachium, człowiek, którego nazwisko znajdowało się wysoko na liście
celów Izraela, towarzyszył Arafatowi podczas wizyty na miejscu ataku, jakby
chciał jeszcze bardziej dopiec Izraelczykom.
Zginął zaledwie jeden znaczący polityk OWP, Nur Ali, który akurat
uchodził za bardzo umiarkowanego. Uczestniczył w tajnych negocjacjach
z Izraelczykami w sprawie wymiany jeńców i był jednym z przedstawicieli
OWP utrzymujących kontakt z ministrem obrony Weizmanem33. Natomiast
Abu Dżihad podczas nalotu miał spotkanie w swoim domu i nawet słyszał
wybuchy bomb.
Fakt, że nie udało się zlikwidować przywódców OWP, skłonił szefów
Mossadu do zaplanowania własnej operacji34. Rozpoczęli prace nad
„negatywnym potraktowaniem” (eufemizm oznaczający selektywną
eliminację, stosowany w tamtych czasach w Mossadzie) Abu Dżihada. Przez
ponad półtora roku funkcjonariusze Kejsarii rozważali różne pomysły, w tym
wysadzenie jego domu zdalnie kierowanymi rakietami, sprzedanie mu przez
podwójnego agenta limuzyny pułapki i umieszczenie snajpera w centrum
Tunisu, by zastrzelił go, gdy będzie jechał do pracy.
Wszystkie te pomysły porzucono z powodu zbyt dużego zagrożenia albo
dla cywilów, albo dla funkcjonariuszy. Tunezję uważano za kraj-cel, co
wymagało zachowania jak największych środków ostrożności i oznaczało, że
ucieczka po operacji może nie być prosta.
Ostatecznie szefowie Kejsarii uznali, że będzie potrzebne wsparcie Sił
Obronnych Izraela35. Kierownictwo Mossadu poprosiło o pomoc Sajeret
Matkal i komandosów, podobnie jak przy operacji „Wiosna Młodości”
w Bejrucie w 1973 roku. Zwrócono się do szefa Amanu generała brygady
Amnona Lipkina-Szachaka, który dowodził Sajeretem. Podczas operacji
„Wiosna Młodości” stał na czele jednego z oddziałów, a potem został
wyższym oficerem znanym z powściągliwości i rozwagi. Był przeciwny
udziałowi Sajeret Matkal w misji. Uważał, że Mossad powinien
przeprowadzić ją samodzielnie i że „nie ma potrzeby narażać tak wielu
żołnierzy”. W wywiadzie udzielonym kilka miesięcy przed śmiercią
w 2013 roku Lipkin-Szachak stwierdził: „Było dla mnie jasne, że możemy to
zrobić, ale uważałem, że niewielki oddział Mossadu nie zostawi śladów
świadczących o uczestnictwie w akcji większych sił, co oczywiście
sugerowałoby, że za atakiem stoi Izrael”.
Plany zlikwidowania Abu Dżihada i powracające pytanie, czy armia
powinna się w to angażować, spowodowały poważne napięcia na linii Siły
Obronne Izraela–Mossad. Ostateczna decyzja należała do polityków. Tyle że
premier Szamir i minister obrony Rabin wciąż powstrzymywali się od
interwencji.
I wtedy wszystko się zmieniło.

Na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy, które znajdowały się pod

panowaniem Izraela od 1967 roku, mieszkało około dwóch i pół miliona
Palestyńczyków (dane szacunkowe – w tamtym czasie nie przeprowadzano
powszechnych spisów ludności). Ich frustracja i zgorzknienie pogłębiały się
z biegiem lat. Izrael otworzył się na palestyńskich pracowników i jakieś
czterdzieści procent z nich przekraczało codziennie granicę, chociaż dostępne
były im jedynie najpodlejsze zajęcia. Palestyńscy robotnicy budowlani
i pomywacze patrzyli z zazdrością na Izraelczyków opływających w dostatki
i zbliżających się poziomem zamożności do mieszkańców Europy
Zachodniej.
Natomiast na terytoriach okupowanych rosło bezrobocie i na pracę miały
szansę tylko osoby z wyższym wykształceniem. Miasta były przeludnione
ponad wszelką miarę, a władze Izraela nie robiły nic dla poprawy usług
komunalnych ani też nie zapewniały terenów pod rozwój budownictwa czy
rolnictwa, żeby zaspokoić coraz większe potrzeby mieszkańców.
Nie przeszkadzało to Izraelowi konfiskować Palestyńczykom ziemię
i osiedlać tam swoich obywateli, co stanowiło rażące pogwałcenie prawa
międzynarodowego. Wielu osadników kierowało się pobudkami
ideologicznymi, wierząc, że przed wiekami do Żydów należał cały Wielki
Izrael. Inni po prostu szukali lepszego życia i korzystali z wysokich
subwencji na cele mieszkaniowe.
Palestyńczycy wiele lat znosili upokorzenia, koszmarne warunki życia
i niesprawiedliwość, jednak w końcu miarka się przebrała. Izraelski wywiad
tego nie zauważał. Jego długotrwałe skupienie się na walce z OWP i jej
przywódcami sprawiło, że przeoczył coraz większą wściekłość
Palestyńczyków. Osiągnięcia techniczne Izraelczyków i ich zdolność
znajdywania i likwidowania przywódców OWP oraz jej bojowników niemal
w każdym zakątku świata, napełniły dowódców tajnych służb przekonaniem,
że Izrael może bez żadnych konsekwencji w nieskończoność przykręcać
śrubę.
 Służby przegapiły również jeszcze jedną okoliczność: pojawienie się
w „okupowanej Palestynie” funkcjonujących niezależnie od Arafata, Abu
Dżihada i dowództwa OWP młodych, energicznych i charyzmatycznych
przywódców36. Większość mieszkańców Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy
popierała spektakularne akty terroru przeprowadzane przez OWP, jednak byli
i tacy (i to całkiem liczni), którzy uważali te przejawy przemocy za o wiele
mniej istotne od ich codziennych problemów. Arafat wciąż uchodził za ojca
narodu, jednak jego akcje, zwłaszcza te przeprowadzane z odległego Tunisu,
nie dawały realnej szansy uzyskania niepodległości, którą przecież
obiecywał.
W takiej sytuacji wystarczyła iskra.
4 października 1987 roku pięciu groźnych terrorystów należących do
Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu uciekło z więzienia Sił Obronnych
Izraela w Gazie. Dwa dni później funkcjonariusze Szin Betu z pomocą
miejscowych agentów ustalili, że terroryści ukryli się w mieszkaniu
w dzielnicy Sejayieh. Przebrani za Arabów członkowie jednostki Ciporim
przystąpili do obserwacji lokalu. Równocześnie antyterroryści z policyjnej
jednostki Jamam pod dowództwem Dawida Cura przygotowywali się do
akcji. „Ludzie z Szin Betu zauważyli, że uzbrojeni terroryści wsiadają do
dwóch peugeotów 404, białego i błękitnego, i odjeżdżają. Zaczęliśmy ich
śledzić. Kiedy nas zauważyli, otworzyli ogień. Niedaleko boiska piłkarskiego
udało nam się ich złapać”. Czterech terrorystów zginęło w wyniku ostrzału
Jamamu. Piąty, który uciekł z samochodu, został zastrzelony później.
Podczas wymiany ognia poniósł śmierć również funkcjonariusz Ciporim
Wiktor Arzuan.
Pogrzeb pięciu Palestyńczyków przemienił się w gwałtowną demonstrację.
Protestujący krzyczeli na ulicach, że terroryści zostali zamordowani.
Wybuchły zamieszki o sile dotąd niespotykanej na okupowanych terytoriach.
„Z operacyjnego punktu widzenia – twierdził Cur, który później został
zastępcą komendanta izraelskiej policji i szefem policji w Tel Awiwie –
[odnalezienie i likwidacja pięciu terrorystów] to oczywisty sukces Jamamu”.
Przyznał jednak także, że to i inne osiągnięcia, zaślepiły izraelski wywiad
i „nie zauważył on, że sprawy mogą przyjąć dramatyczny obrót”37.
Demonstracje po pogrzebie uznano za niewiele znaczące lokalne zamieszki.
8 grudnia kierowca cysterny Sił Obronnych Izraela stracił kontrolę nad
pojazdem i staranował samochody wiozące Palestyńczyków wracających
z pracy do Strefy Gazy. Czterech zginęło, a siedmiu odniosło obrażenia.
Momentalnie rozeszła się plotka, że to wcale nie był wypadek, ale
zaplanowana akcja w zemście za zadźganie nożem dwóch Izraelczyków dwa
dni wcześniej. Pogrzeby robotników znów stały się masowymi protestami.
W grudniu 1987 roku fala demonstracji zalała Zachodni Brzeg i Strefę
Gazy, stając się zaczynem palestyńskiego powstania przeciwko Izraelowi,
intifady. Szin Bet, Siły Obronne Izraela i rząd „przez kilka tygodni nie
rozumiały wagi tych protestów. Do tego stopnia, że minister obrony Rabin
nawet nie pomyślał o tym, żeby skrócić wyjazd zagraniczny i wrócić do
Izraela” – twierdził sekretarz wojskowy premiera generał Newo38.
Wojskowi przez wiele lat żywili przekonanie, że z łatwością mogą
kontrolować Palestyńczyków. Kiedy protestujący zaczęli rzucać kamieniami
w żołnierzy, którzy nie dysponowali sprzętem do rozpraszania tłumu ani
zestawami ochronnymi, ci odpowiedzieli ogniem39. Ponad tysiąc
Palestyńczyków zginęło, o wiele więcej zostało rannych, a międzynarodowa
pozycja Izraela spadła na łeb na szyję. Każdego wieczoru cały świat widział
w telewizji izraelskich żołnierzy brutalnie atakujących tłumy
Palestyńczyków, którzy domagali się niepodległości i zakończenia okupacji.
Układ sił całkowicie się zmienił: Izrael był teraz Goliatem, a palestyńscy
Arabowie w oczach międzynarodowej opinii publicznej zaczęli uchodzić za
Dawida z jego procą i kamieniami40. „Intifada – uważał ówczesny dyrektor
Mossadu Nahum Admoni – wyrządziła nam większą polityczną krzywdę
i bardziej zniszczyła nasz wizerunek niż wszystkie zakończone sukcesem
działania OWP w całej jej historii”41.
Z braku odpowiedniej reakcji na powstanie i zrozumienia jego przyczyn
Izrael po raz kolejny sięgnął po dobrze znaną broń, która, zdaniem wielu,
mogła zmienić bieg historii: selektywne eliminacje. Abu Dżihad, który
przeżył już wiele izraelskich prób zamachu, ponownie stał się głównym
celem. Po części na własne życzenie. W wywiadzie dla radia Monte Carlo
w styczniu 1988 roku stwierdził, że to on wydał rozkaz rozpoczęcia intifady.
OWP powtórzyło to w kilku swoich publikacjach i cały świat arabski temu
przyklasnął. Przywódcy Izraela uznali te deklaracje za prawdę, a szefowie
wywiadu potwierdzili ich wiarygodność (a przynajmniej jej nie podważali).
Tyle że Abu Dżihad kłamał. Ani on, ani Arafat nie wydali rozkazu
rozpoczęcia intifady. Byli nią równie zaskoczeni, jak izraelski wywiad.
W rzeczywistości było to powstanie ludowe, zapoczątkowane przez młodych
ludzi, dwudziestolatków, działających całkowicie niezależnie od
przywódców w Tunisie. Jednak prawda zupełnie nie interesowała ani
przywódców OWP, ani arabskich mediów, ani izraelskiego wywiadu.
Co więcej, powszechnie przyjęte za pewnik twierdzenia Abu Dżihada były
na rękę Izraelczykom. Jeśli powstanie wybuchło z powodu niezadowolenia
Palestyńczyków mieszkających na terytoriach okupowanych, Izrael miał
poważny problem. Jeżeli natomiast wywołał je spisek OWP, można je było
zakończyć, po prostu zabijając człowieka, który za nim stał42.
Po wybuchu powstania minister Rabin rozkazał Siłom Obronnym Izraela
pomóc Mossadowi w przeprowadzeniu zamachu na Abu Dżihada. Szef
Amanu Lipkin-Szachak „wciąż nie był przekonany, czy konieczna jest aż tak
duża i skomplikowana operacja”, ale rozumiał, że sytuacja polityczna się
zmieniła, i nie protestował, przynajmniej na etapie planowania i podczas
szkolenia43.
Tymczasem Abu Dżihad i Arafat próbowali wykorzystać międzynarodowe
poparcie dla powstania. W domu Abu Dżihada w Tunisie rozpoczęli
przygotowania do tajnej operacji, w której mieli wykorzystać swój talent do
manipulowania opinią publiczną. Nazwali ją „Statek Powrotny”. Pomysł
polegał na popłynięciu do Hajfy jednostką, na pokładzie której znajdować się
będzie stu trzydziestu pięciu Palestyńczyków deportowanych z terenów
kontrolowanych przez Izrael oraz tylu dziennikarzy prasowych
i telewizyjnych, ilu tylko przyjmie zaproszenie do odbycia rejsu o tak
dramatycznym zwieńczeniu. Przywódcy OWP chcieli, aby rejs przypominał
podróż statku „Exodus”, słynnego parowca, który w 1947 roku nielegalnie
przewoził żydowskich imigrantów do Brytyjskiego Mandatu Palestyny. Fatah
próbował utrzymywać te plany w tajemnicy aż do ostatniej chwili, ale się nie
udało i Mossad dowiedział się o wszystkim. Palestyńczycy wyczarterowali
statek w Pireusie, ale jego właściciele wycofali się, gdy otrzymali
ostrzeżenie, że jeśli na to pozwolą, żadna ich jednostka już nigdy więcej nie
zostanie wpuszczona na wody Izraela. Przyparta do muru OWP kupiła na
Cyprze wybudowany w japońskiej stoczni prom „Sol Phryne”. Kosztowało ją
to sześćset tysięcy dolarów.
W Izraelu zwołano pilne posiedzenie rządu, żeby przedyskutować tę
kwestię. Ministrowie zatwierdzili na nim tajną operację Sił Obronnych
Izraela i Mossadu, która miała powstrzymać „Sol Phryne”, „nawet jeśli
wypłynie z portu w Limassol”. Wyrażono przy tym nadzieję, że
udaremnienie tego planu i zabicie jego uczestników „wywoła rozpacz
palestyńskich przywódców, zmniejszy obecność mediów na terytoriach
okupowanych i odbierze motywację do kontynuowania intifady” – jak
powiedział jeden z ministrów biorących udział w posiedzeniu44.
Rankiem 15 lutego 1988 roku trzej działacze OWP wysłani przez Abu
Dżihada na Cypr w celu zorganizowania rejsu „Statku Powrotnego” wsiedli
do samochodu zaparkowanego niedaleko hotelu, w którym się zatrzymali.
Szef jednostki Kidon „Niespokojny Duch” i „Eli” siedzieli w aucie
znajdującym się w bezpiecznej odległości. Mieli za sobą wiele pełnych
napięcia godzin obserwacji, podczas której o mało nie zostali zatrzymani
przez miejscową policję. Kiedy trzej Palestyńczycy wsiedli do wozu, „Eli”
wcisnął przycisk i zdetonował bombę. Palestyńczycy zginęli na miejscu45.
Osiemnaście godzin później izraelscy komandosi zanurkowali pod „Sol
Phryne” i przytwierdzili do jego kadłuba niewielką minę. W wyniku
eksplozji w kadłubie zrobiła się dziura i statek zaczął tonąć. Rejs „Statku
Powrotnego”, palestyńskiego „Exodusu”, zakończył się, zanim jeszcze się
zaczął.
– Zobaczcie, jakie psikusy płata nam historia – powiedział Joaw Galant,
dowódca komandosów, kiedy wynurzył się o trzeciej rano z morza i został
wciągnięty na pokład kutra rakietowego, który na niego czekał. Nawiązywał
do rejsu, który przed laty odbyła na pokładzie „Exodusu” jego matka
Fruma46.

14 marca ministrowie ponownie spotkali się z premierem Szamirem, aby

omówić zabicie Abu Dżihada47. Zgoda, którą na jego likwidację wydało
przedtem wielu premierów, w tym Lewi Eszkol, Golda Meir i Icchak Rabin,
już nie obowiązywała. Nawet gdyby jeden z tych byłych premierów stał na
czele obecnego rządu, siły bezpieczeństwa i tak musiałyby dostać nową
zgodę na operację selektywnej eliminacji, ponieważ zachodziłaby możliwość,
że premier zmienił zdanie. Zgodę należało wydać tuż przed operacją, gdy
domknięto przygotowania, nawet jeśli jakiś czas przedtem zapalono już
zielone światło.
W zasadzie „Szamir mógł sam wydać rozkaz likwidacji Abu Dżihada” –
twierdził Newo48. Jednak zdawał sobie sprawę, że nie jest on zwyczajnym
celem i reakcje na jego zabicie również takie nie będą. Dlatego postanowił
nie ponosić za to pełnej odpowiedzialności i zwołał posiedzenie gabinetu
bezpieczeństwa. Zarówno Likud, jak i Partia Pracy były reprezentowane
przez pięciu ministrów. Szimon Peres, przewodniczący Partii Pracy
i ówczesny minister spraw zagranicznych, oświadczył, że jest zdecydowanie
przeciwny zabójstwu. „Z moich informacji wynikało, że Abu Dżihad
reprezentował umiarkowane skrzydło – powiedział w rozmowie ze mną. –
Pomyślałem, że nierozsądnie byłoby go zabijać”49.
Czterech pozostałych członków Partii Pracy, w tym Rabin, który przedtem
zatwierdził likwidację Abu Dżihada, wyraziło obawę przed
międzynarodowym potępieniem Izraela oraz troskę o bezpieczeństwo
izraelskich żołnierzy i funkcjonariuszy, po czym przyłączyło się do Peresa.
Szamir i czterej przedstawiciele Likudu głosowali natomiast za akcją. Remis
oznaczał, że do operacji nie dojdzie.
Minister finansów Mosze Nissim z Likudu postanowił przekonać Rabina.
Poprosił go, by wyszedł z nim na chwilę z sali.
– Weź pod uwagę skutki intifady – powiedział. – Opinia publiczna jest
bardzo przygnębiona. Nasze wojsko kiedyś przeprowadzało akcje
z wyobraźnią i polotem, ale to było dawno temu. Musimy zmienić nasz
odbiór w świecie, wśród społeczności międzynarodowej, ale najpierw trzeba
odzyskać zaufanie naszych obywateli. Musimy udowodnić, że Siły Obronne
Izraela wciąż są tą samą potęgą, która przez lata dokonywała cudów. Należy
przeprowadzić tę misję ze względu na morale naszego narodu50.
Kiedy politycy powołują się na morale narodu, domagają się zwykle
krwawej ofiary. Zabicie Abu Dżihada, przynajmniej dla ludzi pokroju Mosze
Nissima, miało znaczenie bardziej symboliczne niż praktyczne.
Rabin dał się przekonać. Wrócił do sali i ogłosił, że zmienił zdanie.
Stosunkiem głosów sześć do czterech operacja „Lekcja Próbna” została
zatwierdzona.
Nissim, syn naczelnego rabina Izraela, nigdy nie żałował tego, co zrobił.
„Na całym świecie – utrzymywał – nie ma armii, która równie skrupulatnie
jak nasza podchodziłaby do norm zachowania i troszczyła się, by nie
ucierpieli niewinni ludzie. Jednak w Talmudzie napisano: «Jeżeli ktoś
przychodzi, żeby cię zabić, powstań i zabij go pierwszy»”51.

Funkcjonariusze izraelskiego wywiadu uważali, że dom Abu Dżihada

w Tunezji jest idealnym miejscem do przeprowadzenia operacji. Znajdował
się w jednym z najpiękniejszych zakątków zadbanego i eleganckiego osiedla
domów jednorodzinnych, zaledwie kilka kilometrów od plaży, dzięki czemu
egzekutorzy będą mieli do niego w miarę łatwy dostęp. Wprawdzie trzeba
będzie unikać patroli tunezyjskiej policji, ale za to Abu Dżihada strzegło
zaledwie dwóch ludzi. „Było to ustronne miejsce ze słabą ochroną – twierdził
Nahum Lew, zastępca dowódcy Sajeret Matkal. – Co więcej, Abu Dżihad
wracał tam co wieczór, o ile tylko był w kraju. Świetne miejsce do
urządzenia zasadzki. Abu Dżihad po prostu nie wierzył, że ktoś mógłby tam
na niego napaść. Mossad działał w Bejrucie, Syrii albo w Europie, nigdy
w Tunezji. Dlatego Abu Dżihad czuł się tam względnie bezpiecznie”52.
Izraelczycy uważali ponadto, że zamordowanie Abu Dżihada w domu
przerazi Palestyńczyków, napełni ich przekonaniem, że nikt nie jest nigdzie
bezpieczny, nawet we własnej sypialni.
Plan zlikwidowania Abu Dżihada w Tunezji Kejsaria opracowywała już
w poprzednim roku. Trzej funkcjonariusze w przebraniu arabskich
biznesmenów przeprowadzili zwiad i narysowali szczegółowy plan dzielnicy.
Funkcjonariusze Mossadu i jednostek 504 i 8200 Amanu śledzili wszelkie
ruchy Abu Dżihada i jego podróże; zauważyli przy tym, że ma zwyczaj
kupowania biletów na kilka lotów, żeby utrudnić ustalenie, kiedy i dokąd się
wybiera. Podsłuchiwano jego telefony w domu i w biurze53. Jak wspominał
Oded Raz, ówczesny pracownik komórki do spraw terroru działu analiz
Amanu: „Śledząc Abu Dżihada, poznałem go i nabrałem do niego szacunku.
To prawda, był terrorystą, ale również bardzo rodzinnym człowiekiem
i autentycznym przywódcą, któremu leżało na sercu dobro jego narodu”.
Mimo to izraelscy politycy i szefowie wywiadu pragnęli jego śmierci. Dla
nich dobro Palestyńczyków oznaczało bezpośrednie zagrożenie dla Izraela.
Z ich perspektywy Abu Dżihad przede wszystkim odpowiadał za śmierć
setek Żydów. I nie sposób się z nimi nie zgodzić.
Minister obrony Rabin martwił się o drogę powrotną i bezpieczeństwo
żołnierzy. Co więcej, chciał wiedzieć, co się stanie w przypadku, gdy
„wylądujemy w Tunezji, włamiemy się do jego domu i okaże się, że go
w nim nie ma”. Funkcjonariusze Mossadu wyjaśnili, że nie rozpoczną akcji,
dopóki nie otrzymają sygnału, że Abu Dżihad jest na miejscu. Rabin
wydawał się usatysfakcjonowany i podczas gdy na terytoriach okupowanych
panował chaos, a Abu Dżihad, zasłużenie czy nie, otrzymywał wyrazy
uznania, operacja „Lekcja Próbna” ostatecznie została zatwierdzona54.
Zastępca szefa sztabu Sił Obronnych Izraela Ehud Barak został dowódcą
całej operacji i krótko przed jej rozpoczęciem przeprowadził odprawę
w siedzibie Sztabu Generalnego w Tel Awiwie. Funkcjonariusze Amanu
zaprezentowali mu makietę osiedla, na którym mieszkał Abu Dżihad. Barak
wskazał na dom stojący naprzeciwko rezydencji Abu Dżihada.
– Kto tutaj mieszka? – zapytał.
– Abu al-Hol – odparł jeden z funkcjonariuszy Amanu. – Szef
bezpieczeństwa wewnętrznego OWP.
– A tutaj? – Tym razem Barak pokazał na dom trochę dalej.
– Mahmud Abbas, czyli Abu Mazen – odrzekł funkcjonariusz Mossadu,
wymieniając zarówno prawdziwe nazwisko, jak i pseudonim kolejnego
oficjela z OWP.
– Całkiem blisko – wymamrotał Barak. – A może jemu też złożymy
wizytę? Skoro wysyłamy do Tunezji tylu ludzi, może by złapać i tego
ptaszka?
– Ehud…– włączył się do rozmowy wyższy funkcjonariusz Mossadu. –
Daj spokój. To tylko jeszcze bardziej skomplikuje operację.
Wywiązała się krótka dyskusja. Barak nalegał, aby skorzystać z okazji
i zlikwidować dwa cele. Utrzymywał, że takie posunięcie do reszty osłabi
morale OWP i zakończy zamieszki. Przedstawiciele Mossadu i Amanu
protestowali.
– Nie możemy zagwarantować, że oba cele akurat będą w domu –
argumentowali. – Pan jest dowódcą, ale sugerujemy zajęcie się tylko Abu
Dżihadem. Naprawdę wystarczy, jeśli wymierzymy sprawiedliwość
wyłącznie jemu.
Ostatecznie Barak ustąpił. Tym samym życie Mahmuda Abbasa,
człowieka, który zastąpi Arafata na stanowisku prezydenta Autonomii
Palestyńskiej i którego sam Barak uzna kiedyś za partnera w rozmowach
pokojowych, zostało uratowane.
„Trudno osądzać takie sprawy z perspektywy czasu – twierdził Barak. –
Wtedy, z operacyjnego punktu widzenia, ten pomysł wydawał mi się bardzo
dobry. Zarazem wiadomo było, że atak na ich przywódców może sprawić, że
zaczną napadać na naszych”.

14 kwietnia do Tunisu czterema samolotami przyleciało z Europy sześcioro

funkcjonariuszy Kejsarii. Troje z nich – dwóch mężczyzn i kobieta
legitymujący się fałszywymi libańskimi paszportami i doskonale mówiący po
francusku – wynajęło w różnych firmach dwa białe volkswageny transportery
i peugeota 305 sedana takiego samego koloru. Samochody miały służyć do
przewiezienia członków Sajeret Matkal z plaży do domu Abu Dżihada,
a potem w odwrotnym kierunku. Trzej pozostali funkcjonariusze pozostawali
w ukryciu: znaleźli zagajnik, z którego mogli obserwować dom i sprawdzać,
czy Abu Dżihad w nim jest. Kierowcy mieli uciec drogą morską wraz z ekipą
skrytobójców, natomiast pozostała trójka – wylecieć z Tunisu samolotami
rejsowymi.
Tymczasem w kierunku stolicy Tunezji płynęło pięć izraelskich kutrów
rakietowych. Na ich pokładach znajdowała się ekipa mająca przeprowadzić
zamach, szpital i potężny sprzęt łączności. Większy statek, który był
śmigłowcowcem, jednak z wyglądem zmienionym tak, by mógł uchodzić za
normalny statek towarowy, przewoził rezerwowy oddział Sajeret, gotowy do
lotu, gdyby coś poszło nie tak.
15 kwietnia konwój zatrzymał się około czterdziestu pięciu kilometrów od
wybrzeża, poza wodami terytorialnymi Tunezji. Jego cichą, niewidzialną
eskortę stanowił okręt podwodny „Gal”. Z kolei samolot Boeing 707 służył
za punkt łączności i na wszelki wypadek prowadził nasłuch tunezyjskich
częstotliwości radiowych. W razie konieczności mógł również zakłócić pracę
radarów i kontroli lotniczej. Oprócz tego izraelskie samoloty F-15
patrolowały wody przybrzeżne, by w razie czego interweniować55.
Słońce chowało się już za horyzont, kiedy z kutrów spuszczono pontony.
W każdym znajdowali się dwaj komandosi i sześciu żołnierzy z Sajeret
Matkal. Popłynęli cicho w kierunku wybrzeża, podczas gdy wokół zapadała
bezksiężycowa noc. Pięć kilometrów od plaży siedmiu komandosów
z Szajetet 13 zanurkowało i dopłynęło pod wodą do brzegu. Jako pierwszy
postawił stopę na tunezyjskiej ziemi dowódca Joaw Galant. Plaża była pusta.
Komandosi nawiązali kontakt radiowy z kutrami i funkcjonariuszami
Mossadu czekającymi w samochodach. Polecili kierowcom, aby dojechali do
linii wody, po czym poinformowali dwudziestu sześciu ludzi w pontonach, że
można bezpiecznie przybić do brzegu. Po dopłynięciu do plaży żołnierze
z Sajeret Matkal wsiedli do aut, gdzie przebrali się w suche ubrania, które
trzymali w wodoodpornych workach marynarskich. Zamierzali dostać się na
osiedle Abu Dżihada w cywilnych ciuchach (niektórzy przebrani za kobiety),
następnie włamać się do jego domu i go zabić. Mieli jednak przy sobie
identyfikatory, aby w razie czego udowodnić, że są żołnierzami, i zostać
uznani za jeńców wojennych.
Tymczasem komandosi rozproszyli się, by do chwili powrotu grupy
uderzeniowej zabezpieczać plażę.
Tuż po północy trzej członkowie Kejsarii obserwujący dom zobaczyli
przez lornetki, że samochód Abu Dżihada zatrzymuje się przed wejściem.
Dwaj ochroniarze, z których jeden pełnił również funkcję kierowcy, weszli ze
swoim szefem do środka. Kierowca po chwili wrócił do samochodu i zapadł
w drzemkę. Jego kolega posiedział trochę w salonie, po czym zszedł do
piwnicy i również udał się na spoczynek. W kołysce w jednej z sypialni spał
Nadal, mały synek Abu Dżihada. Jego żona Intisar i szesnastoletnia córka
Hanan czekały na niego w drugiej. Intisar tak wspominała ich rozmowę:

Byłam bardzo zmęczona. Zapytałam go, czy on również, ale zaprzeczył.

Powiedziałam, żeby już się kładł, ale odparł, że ma jeszcze mnóstwo
roboty. Usiadł przy stole w naszej sypialni i zaczął pisać list do
przywódców intifady. Hanan była z nami. Zapytał, jak jej minął dzień.
Powiedziała, że jeździła konno. Potem przypomniała sobie, że chciała
mu opowiedzieć o swoim śnie z ostatniej nocy. Śniło się jej, że jest
z przyjaciółkami w Jerozolimie. Modliły się w meczecie, gdy nagle
wpadli tam izraelscy żołnierze. Uciekły, a oni je gonili. Biegła i biegła,
dopóki nie znalazła się poza miastem. I wtedy zobaczyła swojego ojca.
Zapytała go, dokąd idzie, a on odparł, że do Jerozolimy. Tłumaczyła
mu, że to zły pomysł, bo w mieście roi się od izraelskich żołnierzy.
Odrzekł, że wjedzie tam na białym koniu.
Kiedy skończyła opowiadać, mąż zdjął okulary i powiedział: „Och,
Hanan, wszystko się zgadza, właśnie jestem w drodze do Jerozolimy”.

Zadzwonił telefon. Abu Dżihad uniósł słuchawkę. Izraelscy agenci, którzy

podsłuchiwali rozmowy, usłyszeli, jak jego współpracownik odpowiedzialny
za przygotowywanie podróży powiedział, że zabukował miejsce w samolocie
do Bagdadu wylatującym z Tunisu tuż po trzeciej nad ranem. Stanowiło to
pewien problem. Izraelczycy planowali wtargnąć do domu Abu Dżihada
dopiero około wpół do drugiej, żeby mieć pewność, że wszyscy śpią. Gdyby
jednak zaczekali do tej godziny, to z dużym prawdopodobieństwem ich cel
byłby już w drodze na lotnisko.
Nie mogli tyle czekać. Akcja musiała się rozpocząć natychmiast. Jiftach
Reicher, szef kierownictwa operacji specjalnych, znajdujący się w morskim
centrum dowodzenia, połączył się z Mosze Jaalonem. Rozmawiali szyfrem
i po angielsku na wypadek, gdyby rozmowa była podsłuchiwana56.

Reicher: – Bogart, tu Richard. Musicie wyjechać. Musicie wyjechać.

Zróbcie to szybko. Powtarzam: zróbcie to szybko.
Nagle Reicher uświadomił sobie, że ponieważ Abu Dżihad
przygotowuje się do lotu, prawdopodobnie ani on, ani jego ochroniarze
nie zasną tej nocy.
Reicher: – Bogart, tu Richard. Szef wyjeżdża z biura, więc jego ludzie
nie śpią.
Jaalon: – Jasne, Richard, zrozumiałem.
Następnie Reicher połączył się z jednym z funkcjonariuszy Kejsarii
obserwujących dom z zagajnika.
Reicher: – Willy, czy w pobliżu biura pojawiło się coś nowego, na
przykład czerwony samochód?
Willy: – Nie.
Reicher: – Bogart jest w drodze. Przed wejściem do biura zadzwoni
do ciebie. Jeśli sytuacja się zmieni, daj mu znać. I tak potrzebuje zgody.

Dwa volkswageny transportery wypełnione dwudziestoma sześcioma

żołnierzami Sajeret Matkal uzbrojonymi w pistolety maszynowe Micro Uzi
i rugery kaliber .22 z tłumikami i ze wskaźnikami laserowymi wjechały na
teren osiedla. Dwoje funkcjonariuszy Kejsarii, kobieta i mężczyzna, jechało
peugeotem pół kilometra przed nimi, aby sprawdzić drogę i upewnić się, że
żołnierzy nie spotka żadna przykra niespodzianka.
Wszystkie samochody zatrzymały się jakieś pięćset metrów od domu Abu
Dżihada. Żołnierze zaczęli wychodzić z wozów. Jednak wciąż czekano na
ostateczną identyfikację celu. Czujki widziały podjeżdżający pod dom
samochód, z którego wysiedli Abu Dżihad i dwaj ochroniarze. Cała trójka
weszła do domu. Jednak zgodnie z protokołem, który ustalił Rabin, to nie
wystarczało. Trzej mówiący płynnie po arabsku funkcjonariusze Jednostki
8200, którzy na czas misji dołączyli do Mossadu, spędzili setki godzin,
analizując głos Abu Dżihada i jego nawyki językowe. Ze słuchawkami na
uszach siedzieli teraz w bunkrze dowództwa w Tel Awiwie, podczas gdy
technicy zadzwonili do willi Abu Dżihada za pośrednictwem centrali we
Włoszech (zwykle w taki sposób łączono się z terytoriami okupowanymi).
Technicy zaczęli hałasować, starając się wywołać wrażenie, że
telefonujący znajduje się na zatłoczonej ulicy.
– Abu Dżihadzie! – krzyknął jeden z ekspertów do słuchawki. –
Aresztowali Abu Rahmę! A teraz te sukinsyny chcą jeszcze wsadzić do
więzienia całą jego rodzinę! – Po czym dodał arabskie przekleństwo: –
Inszallah jiszrbu waridat al-nisa! („Oby napili się krwi menstruacyjnej!”).
Abu Dżihad próbował uspokoić rozmówcę, żeby wydobyć z niego więcej
szczegółów. Rozmowa trwała do chwili, gdy trzej eksperci unieśli ręce na
znak, że potwierdzają, iż głos w słuchawce na sto procent należy do Abu
Dżihada57.
– „Lekcja Próbna”, macie zgodę na rozpoczęcie operacji – nadszedł
komunikat z Tel Awiwu do centrum dowodzenia na morzu. Przekazano go
natychmiast członkom grupy uderzeniowej. Pierwsi ruszyli Nahum Lew
i żołnierz przebrany za kobietę. Lew trzymał duże pudło rzekomo
wypełnione słodyczami. W rzeczywistości w środku znajdował się pistolet
z tłumikiem. Podszedł do ochroniarza siedzącego w samochodzie przed
domem, pokazał mu ulotkę hotelu i zapytał, jak do niego dojść. Gdy
ochroniarz spojrzał na reklamę, Lew strzelił mu w głowę.
Dał znać reszcie ekipy. Do przodu wysunęła się mała grupka
z podnośnikiem hydraulicznym do sforsowania drzwi. Podczas szkolenia
drzwi otwierały się bezszelestnie. Teraz jednak zaskrzypiały. Żołnierze
zamarli. Na szczęście dom dalej pogrążony był w ciszy. Jeden z żołnierzy
pokazał swoim kolegom w drugim samochodzie, że droga jest wolna.
Otoczyli budynek. Jedna grupka udała się na podwórko z tyłu.
Żołnierze wpadli przez drzwi i ruszyli korytarzem. Kilku zeszło do
piwnicy, gdzie właśnie obudził się drugi ochroniarz. Zastrzelili go, zanim
zdążył sięgnąć po broń. Potem ujrzeli drugiego śpiącego mężczyznę –
tunezyjskiego ogrodnika, który postanowił spędzić tam noc. On również
zginął58.
„Naprawdę nic nam nie zrobił – wspominał Lew. – Jednak podczas takiej
misji nie masz wyboru. Musisz zadbać o to, żeby zneutralizować każde
potencjalne zagrożenie”59.
Krzyki mężczyzn na dole obudziły Intisar. Jej mąż siedział przy biurku.
Zerwał się na równe nogi i wyjął pistolet z szafy.
– Co się dzieje? – zapytała go Intisar. – Co się dzieje?
 U szczytu schodów pojawił się żołnierz, cały ubrany na czarno i z zakrytą
twarzą. Tuż za nim stanął Lew. Abu Dżihad pchnął żonę w głąb sypialni.
Pierwszy Izraelczyk strzelił do niego. Palestyńczyk upadł. Lew dla
pewności przeszył go jeszcze długą serią60. Abu Dżihad był martwy.
Intisar doczołgała się do męża i otoczyła go ramionami. Żołnierz przyłożył
jej pistolet do pleców i popchnął na ścianę. Była pewna, że zginie. Jednak
chodziło tylko o to, żeby zeszła im z drogi.
Do pokoju wszedł trzeci żołnierz. Również on strzelił. Potem odsunął się,
robiąc miejsce dla czwartego, który zrobił to samo.
Nidal obudził się i zapłakał. Intisar była pewna, że został trafiony. Głos na
dole krzyczał:
– Aleh! Aleh! (Szybciej! Szybciej!).
W końcu nad ciałem stanął podpułkownik Jaalon. Wystrzelił jako piąty.
– Bas! (Wystarczy!) – krzyknęła Intisar.
Do Abu Dżihada oddano pięćdziesiąt dwa strzały. Dwadzieścia trzy lata po
podpisaniu przez Goldę Meir pierwszego czerwonego kwitu na jego życie,
wreszcie został zlikwidowany.
Wspominając to zabójstwo wiele lat później, w 2013 roku, Jaalon,
wówczas minister obrony, powiedział: „To oczywiście nie była przyjemna
scena. Ta kobieta chciała się na nas rzucić. Nie zrobiła tego tylko dlatego, że
jeden z naszych wycelował w nią z pistoletu. Stała tam, a my wciąż
strzelaliśmy do jej męża. Nie można powiedzieć, żeby to na mnie nie
podziałało. Zarazem należało to zrobić, nawet w obecności jego żony
i córki”.
Jaalon niczego jednak nie żałował. Nazwał operację „idealną”, po czym
dodał z charakterystycznym dla siebie cynizmem: „Nie rozumiem, dlaczego
mówią, że my, Izraelczycy, przegrywamy walkę o umysły. Jeśli strzelam
Abu Dżihadowi między oczy, prosto w środek jego mózgu, to chyba
wygrywam tę walkę, prawda?”61.

Wszystkim Izraelczykom udało się wrócić z Tunezji bez szwanku62.

Miejscowa policja była zajęta fałszywym zgłoszeniem o kierowcach
urządzających sobie wyścig na trasie z dzielnicy Abu Dżihada do centrum
Tunisu – czyli dokładnie w kierunku przeciwnym niż ten obrany przez
zamachowców. Oczywiście za tym zgłoszeniem stali funkcjonariusze
Kejsarii. Policjanci ustawili blokady i zatrzymali dziesiątki samochodów.
Trzy godziny później znaleźli dwa volkswageny i peugeota porzucone na
plaży.
Następnego dnia po południu reporter zapytał Szamira o udział
Izraelczyków w akcji.
– Dowiedziałem się o tym z radia – odparł63.
Kilka dni później Abu Dżihada pochowano z honorami wojskowymi.
Został uznany za męczennika. Za trumną szedł Jasir Arafat z wdową i jej
najstarszym synem Dżihadem.
W tamtym czasie Izraelczycy uważali tę operację za ogromny sukces.
„Rabin podziękował mi później za to, że go przekonałem do zmiany zdania –
twierdził Mosze Nissim. – Powiedział mi: «Nie masz pojęcia, ile dobrego
zrobiłeś. Ludzie mnie pozdrawiają, podają mi ręce, unoszą kciuki na mój
widok. Cały naród się raduje, a morale wzrosło! Nie mówiąc już o tym, że na
naszych wrogów podziałało to odstraszająco»”64.
To prawda, zabicie Abu Dżihada stanowiło poważny cios dla OWP. Był on
zaprawionym w bojach i przenikliwym dowódcą. Bez niego liczba udanych
ataków Fatahu na Izrael znacząco spadła.
Jednak biorąc pod uwagę fakt, że jednym z celów akcji było zahamowanie
intifady, operację trudno uznać za sukces. W zasadzie przyniosła skutek
odwrotny od zamierzonego: likwidacja Abu Dżihada znacząco osłabiła OWP,
za to wzmocniła komitety ludowe na terytoriach okupowanych, które
odpowiadały za wybuch powstania. Izraelczycy wciąż nie mogli sobie
poradzić z protestującymi i rosnącą międzynarodową dezaprobatą.
Po latach wielu uczestników tej operacji żałuje udziału w niej. Niektórzy
uważają, że Abu Dżihad miał dobroczynny wpływ na Arafata i że jego głos
przydałby się po powstaniu Autonomii Palestyńskiej w 1994 roku. Gdyby żył
ten uwielbiany i charyzmatyczny przywódca, być może Hamas nie zdołałby
umocnić swojej pozycji i zapanować nad znaczącą częścią palestyńskiego
społeczeństwa.
Amnon Lipkin-Szachak, ówczesny dyrektor Amanu i późniejszy szef
sztabu, powiedział: „Gdybyśmy wiedzieli, że krótko po śmierci Abu Dżihada
OWP obierze pokojowy kurs, pewnie najpierw porozmawialibyśmy z nim
o tym, jak się zapatruje na osiągnięcie kompromisu z Izraelem, i dopiero
potem zdecydowalibyśmy, czy go zabić. Z perspektywy czasu jego brak jest
bardzo odczuwalny. Mógłby odegrać ważną rolę w procesie pokojowym”65.
 19
INTIFADA

23 czerwca 1988 roku ekipa telewizyjna ABC News zjawiła się w małej
palestyńskiej wiosce Salfit na zboczach wzgórz Samarii na Zachodnim
Brzegu.
W owym czasie terytoriami okupowanymi wciąż wstrząsały spazmy
intifady. Gwałtowne protesty, ataki terrorystyczne, fruwające kamienie
i koktajle Mołotowa należały do codzienności. Po obu stronach było wielu
zabitych.
Wydarzenia przyciągnęły uwagę międzynarodowych mediów.
W Salfit mieszkała rodzina Dakdouków. Jeden z jej synów, Nizar, choć
zaledwie osiemnastoletni, zajmował wysoką pozycję na liście najbardziej
poszukiwanych przez Szin Bet. Informacje wywiadowcze wskazywały, że
przewodził gangowi nastolatków, którzy ciskali butelkami z benzyną
w izraelskie autobusy. W odpowiedzi na prowokację, uciekając się do często
wówczas stosowanej metody odpowiedzialności zbiorowej, 16 czerwca
wojsko izraelskie zburzyło domostwo Dakdouków. Nazajutrz w izraelskiej
telewizji pokazano wywiad z Nizarem i jego matką, którzy stali przed
gruzami swego domu. Nizar z uśmiechem zaprzeczył wszelkim stawianym
mu zarzutom, nie oponował jednak zbytnio, gdy reporter zasugerował, że
lokalna społeczność widzi w nim bohatera. Było jasne, że uwaga mediów
bynajmniej mu nie przeszkadza.
Kiedy tydzień później na miejsce zjechała ekipa przysłana przez ABC
News i spytała rodzinę o możliwość przeprowadzenia wywiadu z Nizarem,
ten zjawił się już po chwili. Reporter wyjaśnił, że rozmowa puszczona
w izraelskiej telewizji zrobiła na nim wrażenie i że chce nakręcić o nim
dłuższy materiał. Ekipa zaproponowała, by Nizar ustawił się na wzgórzu
górującym nad wioską. Chłopak zgodził się, poprosił tylko, by zaczekali
kilka minut, a on zmieni koszulę.
– Nie ma potrzeby – odparł przyjaźnie dziennikarz. – W furgonetce mam
zapas czystych koszul. Jaki nosisz rozmiar?
Młody człowiek, zrozumiale zadowolony z okazywanej mu atencji,
wskoczył do jednego z dwóch vanów ekipy, oznaczonych jako wozy prasowe
i opatrzonych logotypem stacji ABC. Grupka udała się na pobliskie wzgórze,
aby nagrać wywiad.
Kiedy po upływie kilku godzin Nizar wciąż nie wracał, rodzina zaczęła się
niepokoić. Następnego ranka zadzwonili do biura ABC w Tel Awiwie.
Pracownicy placówki byli zdziwieni wieścią o zniknięciu Nizara. Ściślej
rzecz ujmując, zaskoczył ich sam fakt, że ktokolwiek z ich stacji w ogóle
zawitał do Salfit. Krótkie śledztwo wykazało, że tak naprawdę Nizara nie
wywiózł nikt z ABC. Pracownicy stacji podejrzewali izraelskie służby.
Kierownik działu informacji ABC Roone Arledge skontaktował się
z premierem Icchakiem Szamirem. Dojście zawdzięczał łączącej ich
przyjaźni, jednak nie posiadał się z wściekłości. Jak stwierdził, działania Szin
Bet stwarzały „poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa rzeczywistych
dziennikarzy”. Domagał się „natychmiastowego wszczęcia dochodzenia
w celu ustalenia, kto wydał zgodę na taką akcję”, i „deklaracji, że bez
względu na cel polityka rządu Izraela nie dopuszcza podszywania się pod
dziennikarzy”1.
Szamir nie wiedział dotąd o zdarzeniu w Salfit, lecz zdał sobie sprawę, że
może ono bardzo szybko przerodzić się w skandal na ogromną skalę, toteż
tego samego wieczora zwołał naradę z dowództwem sił zbrojnych oraz
kierownikami służb wywiadowczych.

Podczas intifady Palestyńczycy prowadzili dwa rodzaje działań przeciwko

izraelskiej okupacji: masowe protesty oraz zamachy terrorystyczne
wymierzone w izraelskich żołnierzy i osadników.
Jeszcze w 1986 roku generał dywizji Ehud Barak, ówczesny szef
Naczelnego Dowództwa Sił Obronnych Izraela, wraz z kierującym
wydziałem operacyjnym Sztabu Generalnego generałem dywizji Meirem
Daganem powołał do życia ściśle tajną jednostkę Duwdewan (Wiśnia), której
celem było zwalczanie terrorystów na Zachodnim Brzegu2. Teraz oddział ten
skierowano do akcji.
W szeregach formacji walczyli mista’arwim, którzy – zazwyczaj udając
Arabów – działali po kryjomu w głębi terytorium palestyńskiego, biorąc na
cel osoby z listy poszukiwanych. Rdzeń jednostki stanowili wychowankowie
elitarnych oddziałów Sił Obronnych Izraela, przede wszystkim komandosi
marynarki3.
Żołnierze Duwdewanu wykazali nadzwyczajne zdolności operacyjne, co
zawdzięczali długiemu i żmudnemu procesowi szkoleniowemu, który
uwzględniał specjalny kurs zaznajamiający z terytoriami arabskimi,
z tamtejszymi ubiorami i metodami kamuflażu. Jak nikt inny potrafili wtopić
się w otoczenie na gęsto zaludnionych i wrogich im obszarach palestyńskich,
nawet w niewielkich wioskach, gdzie obcy z miejsca zwracał uwagę
mieszkańców.
To właśnie Duwdewan, podając się za ekipę ABC, uprowadziła Nizara
Dakdouka z Salfit.
Przed operacją wybrani do jej przeprowadzenia agenci – jeden urodzony
i wychowany w Kanadzie, drugi zaś w Stanach Zjednoczonych – przeszli
kilkudniowe, intensywne szkolenie w siedzibie izraelskiej telewizji
państwowej w Jerozolimie. Nauczyli się, jak pracuje ekipa telewizyjna, jak
przeprowadzać wywiady, jak obsługiwać kamerę, a nawet jak dźwiękowiec
powinien trzymać tyczkę z mikrofonem. Również sam sprzęt wypożyczyli od
izraelskiej telewizji. Podrobienie logotypów ABC oraz legitymacji
prasowych przypadło w udziale Szin Betowi.
Po tym, jak niby-ekipa zgarnęła Dakdouka i wyjechała z Salfit, rzekomo
kierując się ku upatrzonemu miejscu na wywiad na szczycie wzgórza,
furgonetka zatrzymała się do rutynowej kontroli na posterunku drogowym Sił
Obronnych Izraela, w rzeczywistości obsadzonym przez inny pododdział
Duwdewanu. Funkcjonariusze skuli poszukiwanego chłopaka, zawiązali mu
oczy i przekazali go Szin Betowi.
Szamir był wściekły, że nie spytano go o zgodę na przeprowadzenie akcji,
i natychmiast zakazał podszywania się pod przedstawicieli mediów – „a już
absolutnie, w żadnym wypadku mediów amerykańskich”. Dowodzący
operacją major Uri Bar Lew, który w 1986 roku odpowiadał za powołanie
Duwdewanu do życia, usiłował uspokoić Szamira i wyjaśnić mu, dlaczego
tak istotne było posłużenie się wybiegiem z ekipą wiadomości ABC4.
– Panie premierze – tłumaczył – zauważyliśmy, że on tylko szukał okazji
do rozmowy. Wiedzieliśmy, że to najprostszy sposób, by wydostać go
z wioski, nie wzbudzając zamieszania.
Bar Lew relacjonuje, że wziął ze sobą taśmę nakręconą przez „ekipę”, aby
dowieść, jak skutecznie sprawę rozegrano, „i można było dostrzec, jak
pomarszczona, żółwia twarz Szamira stopniowo się wypogadza, a nawet, że
zaczyna mu się to podobać”.
Szamir uśmiechnął się.
– W ruchu oporu też czasami musieliśmy korzystać z przebrań – wyznał.
Zaraz jednak otrząsnął się z nostalgii i powtórzył rozkaz: – Co się stało, to się
nie odstanie. Ale od tej pory żadnego udawania dziennikarzy.
– Panie premierze, prowadzimy akurat inną operacją pod taką samą
przykrywką – powiadomił go Bar Lew. – Proszę, by nie zakazywał pan tak
kategorycznie sięgania po ten sposób działania.
Po chwili namysłu Szamir odrzekł:
– No, w porządku, ale zabraniam podszywania się pod dziennikarzy
amerykańskich.
Dakdouk został poddany przesłuchaniom i skazany na długoletnią
odsiadkę, ale ostatecznie przeżył i wyszedł na wolność. Tymczasem w wielu
innych przypadkach – Siły Obronne Izraela do dziś, mimo upływu ponad
trzydziestu lat, odmawiają publikacji dokładnych danych – osoby, które stały
się celem operacji Duwdewan, ginęły. „Celem Duwdewan było
przeprowadzać dyskretne zabójstwa terrorystów” – podsumował rzecz Joni
Koren, oficer Amanu i bliski współpracownik Baraka5.
„Zasady postępowania są bardzo jasne – zauważył Bar Lew. – Jeśli widać,
że poszukiwany człowiek ma w ręku broń, czyli że stanowi zagrożenie dla
naszych ludzi, należy go niezwłocznie zastrzelić”.
Z rozmów z byłymi członkami formacji wynika, że w przypadku znacznej
liczby takich operacji było jasne, że podejrzany będzie uzbrojony, a zatem
były one de facto precyzyjnymi misjami likwidacyjnymi. Nierzadko wręcz
obowiązkiem było zyskanie „śmiertelnej pewności”, co oznaczało
władowanie w człowieka kolejnych pocisków już po tym, jak padł6.
A wszystko to bez dania mu możliwości, by się poddał.
Siły Obronne Izraela zaprzeczały, jakoby Duwdewan stosowała procedurę
dobijania, lecz doniesienia te znalazły potwierdzenie, kiedy służący
w jednostce sierżant Eliahu Azisza został przypadkowo zabity, wzięto go
bowiem za poszukiwanego Palestyńczyka. Śledztwo prowadzone przez
Wydział Dochodzeniowo-Kryminalny Sił Obronnych Izraela wyjawiło, że
trafiono go wiele razy, aby zyskać pewność, że nie żyje7.
W trakcie intifady Duwdewan i podobne jej jednostki przeprowadziły setki
operacji. Uliczni sprzedawcy, taksówkarze, przechodzące ulicą kobiety –
praktycznie każdy, kogo w owym czasie można było spotkać w arabskim
mieście albo wiosce, mógł się okazać żołnierzem Duwdewan i znienacka
wyciągnąć ukrytą broń8. „Terrorysta, który próbuje przeżyć, nie
przeprowadza ataków. Naszymi działaniami wprawiliśmy członków komórek
terrorystycznych w stan absolutnej niepewności – utrzymywał Bar Lew9. –
Nie mieli pojęcia, skąd się spodziewać ataku, nie wiedzieli, komu kogą ufać
ani gdzie mogą się czuć bezpiecznie”.
Niekiedy żołnierze Duwdewanu podawali się nawet za izraelskich Żydów.
W lutym 1990 roku Szin Bet wykrył, że powiązana z Fatahem uzbrojona
bojówka zamierza przypuścić atak na rezerwistów izraelskiej armii na placu
Manara, w samym środku Ramallah na Zachodnim Brzegu. Żołnierze
Duwdewan przebrali się zatem za rezerwistów – w workowatych mundurach,
z wydatnymi brzuszkami i bez karabinów pod ręką przesiadywali
w restauracji na placu, pojadając hummus. Po dwóch tygodniach oczekiwania
nastąpił spodziewany atak. „Rezerwiści” rzucili się do działania. Zerwali
lateksowe brzuszki i wyciągnęli skryte w nich pistolety maszynowe Micro
Uzi. Otworzyli ogień i zabili część napastników. Pozostałymi zajęli się
rozmieszczeni w okolicy strzelcy wyborowi.
Duwdewan i podobne jej oddziały tworzone przez policję i Szin Bet
osiągnęły zakładany cel: zadały palestyńskim ugrupowaniom
terrorystycznym poważne, niekiedy śmiertelne straty, a tym samym
w znaczącym stopniu ograniczyły poziom ich aktywności.
Lecz sukces ten, jakkolwiek istotny, uwydatniał jedynie większe
niepowodzenia na skalę strategiczną, jakie poniesiono przy zwalczaniu
ludowego powstania. Wobec masowych protestów Izrael zareagował z gracją
niezdarnego olbrzyma usiłującego się opędzić od mrowia sprytnych
karzełków. Żołnierze zatrzymywali tysiące demonstrantów, których następnie
wysyłano do specjalnych obozów internowania założonych na południu
kraju. Znaczną część ludności obszarów palestyńskich objęto długą godziną
policyjną, domy rodzinne aktywistów wyburzano lub zabijano deskami, ich
samych zaś deportowano. Wiele szkół przez większą część roku pozostawało
zamkniętych.
Pokazywane w telewizji sceny przemocy powodowały dalszy spadek
międzynarodowej pozycji Izraela i rosnące naciski, tym razem ze strony
prezydenta George’a H.W. Busha i sekretarza stanu Jamesa Bakera, aby
usiąść z Palestyńczykami do rozmów.
 Lecz pomimo wzbierającej krytyki międzynarodowej, niezadowolenia
krajowej opinii publicznej oraz konieczności kierowania do tłumienia
protestów coraz to nowych oddziałów premier Icchak Szamir i jego
opierający się na partii Likud rząd odmawiały podjęcia negocjacji z OWP na
temat losów terytoriów okupowanych. Szamir i prawicowi ministrowie
w dalszym ciągu widzieli w organizacji siłę napędową intifady i wciąż
uważali, że powstanie da się stłumić, jeśli wziąć na cel zarówno przywódców
tłumów na terytoriach okupowanych, jak i ludzi Arafata w Tunisie.
Przeświadczenia tego nie zmieniał fakt, że zabójstwo Abu Dżihada nijak nie
pomogło wygasić intifady.
Premier polecił Mossadowi w dalszym ciągu skupiać się na zbieraniu
informacji o OWP i opracowywaniu sposobów na zabijanie jej działaczy.
Dyrektor Mossadu Szabtai Szawit, bardzo bliski poglądom politycznym
Szamira, z chęcią przyjął dyspozycję. Pragnął nawet pójść o krok dalej –
wokół szalała intifada, on zaś wystąpił o zgodę na wyrównanie dawnych
rachunków poprzez eliminację byłych członków organizacji Czarny
Wrzesień10.
Tymczasem jednak OWP bardzo zadbała o poprawę bezpieczeństwa
wewnętrznego organizacji. W reakcji na uderzenie izraelskich sił
powietrznych na jej siedzibę w Tunisie w 1985 roku i późniejszy atak
komandosów na Abu Dżihada w ramach Fatahu powołano kilka komisji
dochodzeniowych mających namierzyć przeciek, który umożliwił
Izraelczykom zdobycie niezbędnych informacji. Śledztwa te, co prawda, nie
przyniosły rezultatów, niemniej w placówkach OWP wprowadzono surowe
środki ostrożności – prześwietlanie kandydatów do organizacji, ścisłe
zakonspirowanie struktur, badania wariograficzne wykonywane przez
tunezyjski wywiad – co wielce utrudniało Mossadowi szpiegowanie.
Mossad nie miał możliwości werbowania agentów w Tunisie. Miejscowe
władze, rozjuszone działaniami Izraelczyków na ich terenie, zapewniały
otwarte wsparcie OWP i pomagały Palestyńczykom uszczelnić ich system
bezpieczeństwa.
Wobec tego, uciekając się do metody stosowanej w wielu operacjach
werbunkowych, Mossad zaczął rozglądać się za kandydatami na agentów
pośród Palestyńczyków podróżujących do tak zwanych krajów-baz, czyli
państw, w których funkcjonariusze i oficerowie prowadzący mogli działać ze
stosunkową swobodą i gdzie Izrael miał przedstawicielstwa dyplomatyczne.
 Najdogodniejsza do tego typu działań była Francja, przez którą większość
oficjeli OWP przemieszczała się w drodze z Tunisu. Wielu z nich
zatrzymywało się w szacownym paryskim hotelu Le Méridien Montparnasse,
lubianym przez biznesmenów z Bliskiego Wschodu. Kiedy tylko
funkcjonariusze Mossadu zaczęli rozpracowywać hotel, ku swojemu
zaskoczeniu odkryli, że El Al, czyli narodowy przewoźnik lotniczy Izraela,
ma w nim firmowe zniżki, a piloci i personel pokładowy spędzają tam
przerwy między podróżami. Każdego ranka zespoły obserwacyjne Mossadu
widziały, jak wysocy rangą przedstawiciele OWP pałaszują croissanty
i popijają café au lait w tej samej jadalni, co piloci El Al, wśród których było
wielu rezerwistów Izraelskich Sił Powietrznych, a wszystko to stanowiło
autentyczny zbieg okoliczności.
W gronie przewijających się przez hotel ludzi OWP był Adnan Jassin,
działacz średniego stopnia, który odpowiadał za logistykę i bezpieczeństwo
kwatery głównej w Tunisie. Jassin dbał też o osobiste wygody swoich
szefów, koordynując ich urlopy, organizując opiekę medyczną
i sprowadzając dobra luksusowe: wysyłane w kontenerach z Marsylii auta
sportowe, kosztowne perfumy, kubańskie cygara oraz trunki. Życie na
wygnaniu, z dala od trudów, z jakimi musieli się borykać mieszkańcy
terytoriów okupowanych, miało na niektórych działaczy OWP niezwykle
korumpujący wpływ.
Jassin dbał również o swoje własne wygody. Pod koniec lat
osiemdziesiątych wielu wyższych rangą członków OWP zagarniało dla siebie
konfitury, korzystając z uroków życia na koszt palestyńskiej rewolucji.
W Mossadzie ludzi takich nazywano ironicznie po arabsku midawar, co
można przetłumaczyć jako „pączki w maśle”, albo też obdarzano mianem
„rewolucjonistów z Champs-Élysées”.
Poza obowiązkami na rzecz OWP Jassin podróżował również do Paryża,
ponieważ to tam jego chora na raka żona poddawała się chemioterapii.
Małżonkowie zawsze zatrzymywali się w Le Méridien Montparnasse. Jassin
miał sprawdzony adres, ugruntowane nawyki i mnóstwo wiedzy o sprawach
OWP. Pod koniec 1989 roku Awi Dagan, który kierował w Mossadzie
wydziałem Comet, wydał zgodę na przeprowadzenie operacji „Złote Runo” –
werbunku Adnana Jassina.

Pewnego ranka w marcu 1990 roku Adnan Jassin zasiadł w hotelu do

śniadania z paroma kolegami z OWP. Na pobliskim stoliku leżał klucz od
pokoju, a siedzący przy nim elegancko ubrany mężczyzna
o bliskowschodnim wyglądzie czytał gazetę wydrukowaną na bladozielonym
papierze. Ani klucz, ani gazeta nie znajdowały się tam przypadkiem. Były to
rekwizyty zastosowane przez rekrutera z wydziału Comet, który usiłował
nawiązać pierwszy kontakt z potencjalnym agentem. To delikatny etap,
wymagający dyscypliny i cierpliwości. „W tym momencie najważniejsze jest,
by sprawić, by to druga strona zrobiła pierwszy ruch i nawiązała kontakt –
wytłumaczył zaangażowany w operację «Złote Runo» oficer prowadzący. –
Albo przynajmniej nie sprawiać wrażenia, że zbytnio nam zależy, nie działać
z wzbudzającą podejrzenia agresją. Na przykład człowiek, który tuż po nas
przychodzi na przystanek, jak najbardziej może wydać nam się podejrzany,
ale co innego ktoś, kto czekał na tym przystanku już przed nami. Jeśli
wsiadam do windy, a ktoś wbiega za mną, by potem wysiąść na tym samym
piętrze, co ja, wygląda podejrzanie. Co innego, jeżeli już w tej windzie stoi.
Mówimy o mnóstwie subtelnych niuansów, które mają sprawić, by sytuacja
rozwijała się w sposób naturalny. Przypadki, kiedy trafiamy na kogoś
dostatecznie skorumpowanego, by załatwić sprawę przez wręczenie mu
walizki z pieniędzmi, to wyjątki. Co do zasady potrzeba tu wielkiej wprawy
i mnóstwa cierpliwości”11.
Leżący na stoliku klucz od pokoju miał stworzyć wrażenie swojskości,
zasugerować, że siedzący tam mężczyzna również jest gościem Le Méridien.
Z kolei gazetę na zielonym papierze rozpoznawał każdy bywający w świecie
arabski czytelnik – był to dziennik „Aszark al-Awsat”, wydawany
w Londynie przez członka saudyjskiej rodziny królewskiej i uznawany za
relatywnie umiarkowany.
Tego paryskiego ranka Mossad miał szczęście. Jeden z uczestników
śniadaniowych spotkań OWP, aczkolwiek nie sam Jassin, zagadnął oficera
Mossadu o coś z gazety. Rekruter uprzejmie podał mu dziennik. Między
Palestyńczykami a człowiekiem z Mossadu wywiązała się rozmowa, podczas
której oficer musiał się bardzo pilnować, by nie zwracać szczególnej uwagi
na Jassina. Któryś z członków grupki zaprosił oficera, by do nich dołączył,
ten jednak uprzejmie podziękował i opuścił pomieszczenie, żeby
nadmiernym entuzjazmem nie wzbudzić niczyich podejrzeń.
Nazajutrz rano grupka Palestyńczyków znowu wpadła na oficera Mossadu,
który przedstawił się jako egipski przedsiębiorca imieniem Hilmi, po czym
wdali się w ożywioną rozmowę. Dwa dni później Jassin przyszedł do jadalni
bez kompanów i rozejrzał się za kimś, kto mógłby mu dotrzymać
towarzystwa. Mówił jedynie po arabsku, toteż ucieszył się, gdy ujrzał
Hilmiego, znowu pogrążonego w lekturze zielonej gazety. Spytał, czy może
się dosiąść. Hilmi zgodził się z przyjemnością.
Nawiązanie kontaktu przebiegło idealnie. Jassin był przekonany, że to on
zawarł znajomość, i nie miał najmniejszych powodów, by coś podejrzewać.
Hilmi oznajmił, że prowadzi działalność importowo-eksportową pomiędzy
Francją a światem arabskim, i dał do zrozumienia, że całkiem sporo na tym
zarabia. Zachłanny Jassin zaproponował, żeby zjedli razem lunch
w pobliskiej restauracji, na co Hilmi przystał. Potem spotkali się jeszcze dwa
razy.
Na podstawie prowadzonych przez Hilmiego rozmów i informacji już
posiadanych przez Mossadu Comet sporządził profil osobowościowy Jassina.
Dossier nie przedstawiało go w szczególnie korzystnym świetle. Ze spisanej
charakterystyki wyłania się obraz człowieka wulgarnego, niewykształconego,
agresywnego i szorstkiego, skupionego przede wszystkim na swoim statusie
społecznym i napychaniu własnych kieszeni. Hilmi donosił, że Jassin
usiłował wciągnąć go w drobne przekręty walutowe i szmuglowanie
kontrabandy do Tunisu. W późniejszym czasie ludzie z Mossadu mieli okazję
zaobserwować, jak Jassin upokarza swoją żonę, a pewnego razu spoliczkował
ją w miejscu publicznym.
Krótko mówiąc, był z niego idealny kandydat dla Mossadu.
Przyjaźń Hilmiego i Jassina kwitła. Z czasem Hilmi opowiedział Jassinowi
o swym przyjacielu przedsiębiorcy, który miał powiązania z irańską
ambasadą w Paryżu. Twierdził, że znajomość ta umożliwiła mu ogromny
zarobek. Nigdy jednak nie zaproponował, że pozna go z Jassinem. Zamachał
jedynie tą wzmianką jak przynętą, czekając cierpliwie, aż Jassin połknie
haczyk. A kiedy Jassin w końcu spytał, czy przy okazji następnego spotkania
z tym znajomym mógłby Hilmiemu towarzyszyć, ten zaoponował niczym
wędkarz zwalniający żyłkę, nie decydując się jeszcze na zacięcie. Jassin
nalegał, Hilmi zaś odmawiał. Wreszcie, po miesiącu ponawianych próśb,
Hilmi zgodził się przedstawić go swemu irańskiemu kontaktowi.
Przedsiębiorcą z irańskimi powiązaniami był, rzecz jasna, po prostu
kolejny oficer Cometu. Koncertowo odgrywając swoją rolę, przedstawił
Jassinowi wiele planowanych przedsięwzięć biznesowych i dał do
zrozumienia, że w niektórych z nich on też mógłby uczestniczyć.
Tymczasem, jak przyznał, Islamska Republika Iranu wyrażała wielkie
zaniepokojenie dolą Palestyńczyków. Irańczycy chcieli mieć pewność, że
OWP funkcjonuje sprawnie i „robi, co trzeba”, czyli kontynuuje wymierzone
w Izrael działania terrorystyczne poza jego terytorium przy jednoczesnej
intensyfikacji intifady na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy. „Islamska
Republika”, jak zapewniał, „zrobi wszystko, co w jej mocy, aby zniszczyć
syjonistyczny twór i przywrócić Palestyńczyków na ich prawowite ziemie”.
Wszelkie informacje, jakich Jassin mógłby dostarczyć z kwatery głównej
OWP, byłyby mile widziane, a on sam zostałby sowicie wynagrodzony.
Comet obstawiał, że Jassinowi łatwiej będzie zdradzić OWP, jeśli będzie
przekonany, że sprzedaje jej sekrety Iranowi, a nie wrogowi.
Zakład się opłacił. Jassin okazał się dla Mossadu nadzwyczaj trafną
inwestycją. W zamian za kilkadziesiąt tysięcy dolarów przekazywał podczas
regularnych spotkań w Paryżu niesamowite ilości cennych informacji
wywiadowczych. Przede wszystkim dostarczał danych o siedzibie głównej
OWP w Hammam Chott pod Tunisem, w szczegółach opowiadając
o codziennym funkcjonowaniu kwatery i o powstających tam planach. Jassin
opisał wszystko, włącznie ze zmianami w strukturze organizacyjnej, z tym,
kto które biuro zajmował, kto się z kim spotykał, jak podzielono kompetencje
wcześniej przynależne Abu Dżihadowi; przedstawił sposoby przerzutu broni,
metody podsycania intifady, przygotowania do zamachów terrorystycznych,
a także proces werbowania rekrutów. Szczegółowe raporty operacyjne
przeplatał plotkami z najwyższej półki. Jako pierwszy poinformował
o bliskich kontaktach łączących Suhę, córkę narodowej poetki Palestyny
Raymondy Tawil, z przewodniczącym Arafatem, który powierzył Susze
stanowisko doradczyni w swoim biurze. Wkrótce potem para wzięła ślub.
Adnan Jassin zwrócił również uwagę izraelskiego wywiadu na plan
sporządzony przez Arafata i jednego z jego współpracowników Dżibrila
Radżouba. Zakładał on zamordowanie Icchaka Szamira i Ariela Szarona
w odwecie za zamach na Abu Dżihada12. W październiku 1992 roku wybrany
zamachowiec, sfrustrowany i pogrążony w długach izraelski Żyd, niejaki
Rafael Awraham, wylądował w Izraelu z pokaźną sumą w gotówce oraz
planem zamachu. Adnan Jassin wiedział o planie, ponieważ to on rezerwował
bilet Awrahama.
Kiedy Awraham wysiadł z samolotu, funkcjonariusze Ciporim już na
niego czekali. Radżoub nie posiadał się ze zdumienia: „Naprawdę nie
pojmowałem, jak to możliwe, że Szin Bet dopadł go tak szybko. Nie zdążył
jeszcze nic zrobić. Po prostu wyszedł z samolotu i cap! Już go mieli”13.
Jassin był niewyczerpaną skarbnicą informacji, źródłem o niewyobrażalnej
wartości. Dzięki niemu Mossad zdołał niezwłocznie zlokalizować wiele
z najbardziej poszukiwanych celów do likwidacji, przede wszystkim właśnie
dlatego, że to Jassin odpowiadał za rezerwowanie im lotów i hoteli. Tak też
było choćby pod koniec stycznia 1992 roku, kiedy to francuskie władze za
pośrednictwem tamtejszego Czerwonego Krzyża zgodziły się na wjazd do
kraju na leczenie George’a Habasza, przywódcy Ludowego Frontu
Wyzwolenia Palestyny, mimo iż figurował on na liście osób najbardziej
poszukiwanych przez służby Francji i kilku innych krajów. Na podstawie
pozyskanych od Jassina danych Izraelczycy rozważyli możliwość
zlikwidowania go, Francuzi zadbali jednak, aby Habaszowi nic się nie stało.
Zamiast więc przeprowadzić zamach, Mossad zadbał, by skandaliczna wieść
o jego przyjeździe wyciekła do środków masowego przekazu, fundując
rządowi François Mitteranda sporą kompromitację14.
Jassin miał również pieczę nad osobami, które w ocenie Mossadu były
zamieszane w masakrę na igrzyskach w Monachium w 1972 roku. Choć
czerwone kwity na tych ludzi Golda Meir podpisała przed niemal dwudziestu
laty, niektórzy z nich wciąż wymykali się Izraelczykom. „Z naszego punktu
widzenia czerwone kwity nie traciły ważności” – stwierdził współpracownik
dyrektora Mossadu Szawita15.
Jedną z postaci wysoko na tej liście był Atef Bseiso, który w chwili
monachijskiego zamachu należał do Czarnego Września, a do 1992 roku
zdążył stać się kluczową postacią w OWP. Nigdy do końca nie ustalono, jaką
rolę odgrywał w ataku na igrzyskach. Według OWP w ogóle nie był
zaangażowany w zamach. Zdaniem Mossadu jednak był, a zresztą nie miało
to znaczenia – Szawit był zdecydowany pomścić Monachium, toteż każda
osoba powiązana z Czarnym Wrześniem stanowiła, według niego,
uzasadniony cel. Mimo to takie rozproszenie uwagi mogło dziwić. W tym
momencie cały Bliski Wschód pochłonięty był intifadą. Terytoria okupowane
wrzały od rozruchów. Z punktu widzenia działań wywiadu Izrael miał
zdecydowanie pilniejsze potrzeby niż zabijanie ludzi za zbrodnie, których
być może dopuścili się dwie dekady wcześniej. Mimo to Szamir potwierdził
czerwony kwit na Atefa Bseiso16. A to dlatego, jak przyznał pewien oficer
Kejsarii, że „po prostu mieliśmy do niego dojście”. Tym dojściem był Jassin.
Na początku czerwca 1992 roku Bseiso wyruszył z Tunisu na szereg
spotkań z przedstawicielami niemieckich i francuskich służb
wywiadowczych, jak również z Robertem Baerem z CIA. „W 1979 roku
Mossad zlikwidował Alego Salameha, który był łącznikiem z CIA –
opowiadał Baer. – Byliśmy pewni, że zrobili to, by odciąć ich od kontaktów
z nami. Jego miejsce zajął Hani al-Hassan, a potem Atef Bseiso. Tego dnia
przyjechałem do Paryża, aby odbyć z nim zwyczajowe spotkanie”17.
Według rozmaitych źródeł spotkania te były kolejnym ważnym powodem,
dla którego Mossad pragnął zabić Bseiso18. Izraelczycy zdali sobie sprawę,
że był on jednym z głównych łączników między OWP a zachodnimi
agencjami wywiadowczymi, w tym służbami niemieckimi, francuskimi
i amerykańskimi, kierownictwo izraelskiego wywiadu uznawało natomiast,
że takie powiązania to kolejny krok w stronę zapewnienia przez Zachód
Arafatowi i OWP pełnego dyplomatycznego uznania na arenie
międzynarodowej oraz izolacji Izraela. Fakt, że łącznikami Palestyńczyków
byli dawni członkowie Czarnego Września, tylko podsycał wściekłość
Izraelczyków. Ich protesty, zgłaszane państwom Zachodu, pozostawały bez
odzewu, toteż Izrael postanowił wyrazić swoje niezadowolenie w bardziej
bezpośredni sposób.
Ponieważ znowu to Jassin koordynował sprawy podróży, wiedział, że
w ostatniej chwili Bseiso postanowił udać się z Bonn do Paryża
samochodem, a nie samolotem, i że zamiast w Le Méridien Étoile zamierzał
zatrzymać się w Le Méridien Montparnasse. Jak na ironię, Bseiso poczynił te
zmiany z obaw o własne bezpieczeństwo.
W hotelowym lobby czekał na niego zespół z Kidonu. Podążyli za nim do
pokoju i poczekali, aż się rozpakuje, weźmie prysznic i przebierze na
wieczór. Nie odstępowali go, gdy udał się z przyjaciółmi na kolację do
pobliskiej restauracji Hippopotamus, a następnie powrócił do hotelu. Kiedy
pod hotelem wysiadł z samochodu i ruszył w stronę lobby, para operatorów
Kidonu strzeliła do niego pięć razy. Użyli pistoletu z tłumikiem i natychmiast
po zabójstwie zebrali łuski po nabojach do torby, aby utrudnić zadanie
śledczym.
Do zamachu przyznał się człowiek podający się za rzecznika Organizacji
Abu Nidala, lecz jego słowa niezwłocznie zdementował jeden
z rzeczywistych rzeczników ugrupowania. Arafat czym prędzej oskarżył
o zamach Izrael. Niedługo potem ówczesny szef Amanu generał Uri Sagi
oznajmił, że nie wie, kto stoi za zabójstwem – dodał przy tym jednak, że
Bseiso był zamieszany w masakrę w Monachium, nieudany atak na samolot
El Al w Rzymie w 1978 roku oraz próbę zabójstwa jordańskiego ambasadora
w Londynie.
Na reakcję na selektywną eliminację Bseiso nie trzeba było długo czekać.
CIA była wściekła, że Mossad ponownie wtrąca się w jej relacje
z OWP. W jeszcze większy gniew wpadli Francuzi. Dla nich zamach tuż
przed wejściem do eleganckiego hotelu w Paryżu stanowił poważne
pogwałcenie suwerenności narodowej. Francuskie służby zaczęły utrudniać
działania oficerów Mossadu w Paryżu, poddając ich obserwacji, urządzając
naloty na ich spotkania, identyfikując i demaskując ich informatorów.
Francuskie dochodzenie sądowe w sprawie zabójstwa pozostaje wciąż
otwarte19.
W rzeczywistości zabójstwo zaabsorbowało tylko uwagę służb
w newralgicznym dla Izraela momencie. Już i tak potępiany na arenie
międzynarodowej kraj pilnie potrzebował sprzymierzeńców.
Zarazem nie ulega wątpliwości, że zlikwidowanie ważnej postaci z OWP,
która odpowiadała za kontakty Arafata z zachodnimi służbami
wywiadowczymi, przyniosło wymierne rezultaty. Selektywna eliminacja,
wraz z innymi działaniami podjętymi na podstawie informacji
przekazywanych przez Jassina, poważnie osłabiła OWP w tamtym okresie20.
W połowie lat dziewięćdziesiątych Mossad i Zarząd Operacji Specjalnych
Amanu włamały się do sieci komputerowej Al-Sammed al-Iktisadi,
finansowego ramienia Fatahu, i poprzelewały środki pomiędzy kontami
członków ugrupowania, aby nabrali oni podejrzeń, że ich koledzy podkradają
fundusze organizacji, podsycając tym samym zamęt i nieufność.
W kierownictwie ugrupowania zapanował chaos, wszyscy zajęli się
szukaniem zdrajców i kretów. Skutkiem było wyraźne ograniczenie
przeprowadzanych przez organizację ataków na Izrael.
Największym ciosem okazała się jednakże pomyłka strategiczna, jakiej bez
udziału Mossadu dopuścił się sam Arafat. W sierpniu 1990 roku Saddam
Husajn rzucił dziewięćdziesiąt tysięcy irackich żołnierzy i siedemset czołgów
na malutki i bogaty w ropę naftową Kuwejt. Inwazja spotkała się z niemal
ogólnoświatowym potępieniem, tak ze strony Zachodu, jak i większości
państw bliskowschodnich, i z czasem została odparta przez potężne
międzynarodowe siły pod dowództwem Amerykanów. Jedynymi arabskimi
przywódcami, którzy opowiedzieli się za Husajnem, byli Arafat oraz libijski
dyktator Muammar Kaddafi, którzy odmówili poparcia dla rezolucji Ligi
Arabskiej, wzywającej Irak do wycofania wojsk z Kuwejtu21. Arafat nazwał
zmontowaną przez Amerykanów koalicję, w skład której wchodziło wiele
państw arabskich, mianem „nowej krucjaty”, i ogłosił, że Husajn to „obrońca
narodu arabskiego, muzułmanów i wszystkich wolnych ludów”.
Rozsierdziło to kraje znad Zatoki Perskiej, od których pieniędzy zależała
przeżarta teraz niepohamowaną korupcją OWP. W połowie 1992 roku
organizacja była bankrutem. OWP, przez lata zmora Izraela, wreszcie
znalazła się pod ścianą.
Tymczasem intifada wciąż gorzała żywym ogniem, a wynikające z niej
trudności coraz bardziej wpływały na izraelską opinię publiczną. Izraelskie
wojsko rozmieściło na terytoriach okupowanych dziesiątki tysięcy ludzi;
przez cały okres powstania utrzymywaniem porządku pośród ludności
palestyńskiej zajmowało się kilkaset tysięcy żołnierzy, w większości
poborowych w wieku od osiemnastu do dwudziestu dwóch lat. Nie walczyli
w obronie granic kraju, co w założeniu miało stanowić podstawowe zadanie
armii Izraela. Zamiast tego przydzielano im obowiązki takie jak tłumienie
demonstracji, rewidowanie mężczyzn i kobiet na posterunkach drogowych
i ganianie za dzieciakami, które obrzucały ich kamieniami, a to wszystko
w ramach syzyfowego zadania tłumienia palestyńskiego buntu przeciw
okupacji.
Kiedy ci młodzi żołnierze powracali do domów na krótkie przepustki,
przynosili z sobą poczucie beznadziei pełnionej służby, a polityczne dyskusje
przy rodzinnych stołach i w miejscach pracy, toczone przez strapionych
rodziców i rodzeństwo, skupiały się na pytaniu: „Co my tam w ogóle
robimy?”.
W ciągu czterech lat intifada przeobraziła się z jednostkowych rozruchów
w wieczornym serwisie informacyjnym w, zdawać by się mogło, niemający
końca kryzys, który oddziaływał na setki tysięcy izraelskich rodzin. Do coraz
większego niepokoju spowodowanego sytuacją na terytoriach okupowanych
dochodziły trwoga i gniew wywoływane przez serię ataków z nożem,
przeprowadzonych przez Palestyńczyków po wewnętrznej stronie „Zielonej
Linii” wyznaczającej granicę samego Izraela. Najistotniejszym z nich było
zamordowanie młodej dziewczyny Heleny Rapp w Bat Jam na
przedmieściach Tel Awiwu w maju 1992 roku. Wywołało to falę
gwałtownych protestów antyrządowych i wrażenie, że Szamir jest niezdolny
do zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom. W tym samym czasie Szamir
wdał się z władzami amerykańskimi w brutalny spór, dotyczący kontynuacji
osadnictwa na terytoriach okupowanych, a prezydent George H.W. Bush
odmówił zatwierdzenia wsparcia finansowego, którego Izrael pilnie
potrzebował, aby móc przyjąć milion żydowskich imigrantów
z rozpadającego się Związku Radzieckiego.
Intifada i poważny kryzys finansowy ostatecznie doprowadziły do upadku
gabinetu Szamira. 23 czerwca 1992 roku wyraźną większością głosów
Izraelczycy wybrali na premiera Icchaka Rabina, którego elektorat postrzegał
jako filar bezpieczeństwa, ale także jako kogoś, kto poczyni szczere wysiłki
dla osiągnięcia pokoju z Palestyńczykami22. Tak zdecydowanej wygranej
centrolewica w Izraelu nie odniosła już nigdy potem.
Rabin, który podczas intifady sprawował stanowisko ministra obrony, był
osobiście głęboko przejęty konfliktem z Palestyńczykami i doszedł do
wniosku, że konieczne jest wypracowanie kompromisu.

Osłabiony działaniami izraelskich służb specjalnych i wciąż liżący rany po

irackiej klęsce Jasir Arafat raz jeszcze sięgnął po swą wypróbowaną metodę
w walce o przetrwanie23. Palestyński historyk Yezid Sayigh określił ją
mianem hurub ila al-amam – ucieczki do przodu.
Poparcie dla nielegalnej inwazji na Kuwejt uczyniło z Arafata pariasa
nawet w oczach jego majętnych arabskich sponsorów. Jednocześnie, choć
sam nie zainicjował intifady i nie umiał nad nią zapanować, to nadal
postrzegano go jako przywódcę Palestyńczyków, czyli jedynego człowieka,
który byłby w stanie wynegocjować pokój. Na tym właśnie polegał dar
Arafata: potrafił wykorzystać późniejszy kryzys, aby przykryć – czy też odeń
uciec – kryzys wcześniejszy.
Arafat pozwolił swoim ludziom uruchomić potajemny kanał łączności
z grupą izraelskich uczonych, wpierw w Londynie, następnie zaś w Oslo24.
Początkowo izraelscy profesorowie działali na własną rękę, później jednak
włączyli w inicjatywę wiceministra spraw zagranicznych Josiego Belina,
który podlegał bezpośrednio ministrowi spraw zagranicznych Szimonowi
Peresowi.
Kiedy Peres doniósł Rabinowi o nawiązaniu kontaktów z Palestyńczykami,
premier polecił mu natychmiast je zerwać, niedługo potem zmienił jednak
zdanie i postanowił dać szansę inicjatywie pokojowej25.
Negocjacje utrzymywano w tajemnicy, nawet przed dowództwem
izraelskiej armii i służb specjalnych26. Rabin polecił Jednostce 8200, która
prowadziła nasłuch łączności między Palestyńczykami, by wszelkie
wychwycone wzmianki na temat rozmów przekazywano jemu i tylko jemu.
Oficjalnie wynikało to ze względów bezpieczeństwa operacyjnego:
jakikolwiek przeciek ze strony którejś z rozmaitych palestyńskich frakcji
mógłby wykoleić negocjacje. Nieoficjalnie Rabin nie był do końca
przekonany, czy ludzie, którzy od lat starali się zabić Arafata i jego
pachołków i którzy kierowali agencjami wkładającymi ogromny wysiłek
w wojnę z palestyńskim terroryzmem, zdołają zmienić nastawienie
i w dotychczasowym wrogu dostrzec partnera do rozmów.
Rabin zdawał sobie sprawę, że jakiekolwiek negocjacje dyplomatyczne
z OWP mogą zakończyć się porozumieniem jedynie w wypadku, jeśli
uwzględniać będą pewne ustępstwa terytorialne. Jednak pokaźna część
społeczeństwa izraelskiego stanowczo sprzeciwiała się wszelkim takim
kompromisom z przyczyn ideologicznych oraz religijnych. Jakikolwiek
przeciek o tym, że prowadzone są tajne negocjacje – pochodzący, dajmy na
to, ze źródeł w kręgach wojskowych czy wywiadowczych, które uznałyby
takie posunięcie za strategiczny błąd – ujawniłby możliwość poczynienia
koncesji terytorialnych, a tym samym z miejsca zerwał negocjacje.
Jednak wyłączenie wojska i wywiadu z procesu negocjacji stwarzało
osobliwą sytuację. Podczas gdy najwyższe władze Izraela starały się
wynegocjować pokój, izraelskie służby wywiadowcze w dalszym ciągu
prowadziły potajemną wojnę, nie mając pojęcia, że cokolwiek się zmieniło27.
Mossad sporo zainwestował w Adnana Jassina oraz operację „Złote Runo”
i ruch ten w dalszym ciągu przynosił dywidendy. Wiosną 1993 roku, ponad
cztery lata po tym, jak po raz pierwszy wytypowano go jako źródło
informacji, Jassin opowiedział oficerowi prowadzącemu o rozmowie, jaką
odbył z Aminą, żoną Mahmuda Abbasa (Abu Mazina), człowieka numer dwa
w hierarchii OWP, odpowiedzialnego także za działania dyplomatyczne
organizacji. Amina wyznała mu, że jej mąż ma pokaźną nadwagę i boryka się
z bardzo dokuczliwymi bólami pleców. Wiedziała, że Jassin potrafi
zorganizować niemal wszystko, przyszło jej więc na myśl, że ulgę Abbasowi
mogłoby przynieść sprowadzone z Europy krzesło ortopedyczne.
 „Nie ma sprawy” – odparł Jassin, dopytując, czy potrzebuje może
czegokolwiek jeszcze do biura. Amina poprosiła o wyjątkowo jasną lampę,
ponieważ wzrok Abu Mazina się pogarszał. Jassin obiecał zrobić, co tylko
zdoła.
Mossad wykorzystał nadarzającą się okazję i załatwił Jassinowi luksusowe
skórzane krzesło biurowe i elegancką lampę na biurko, w obydwu
przedmiotach instalując mikrofony i nadajniki.
Jassin dostarczył nowe sprzęty do gabinetu Abbasa, a nawet zadał sobie
trud, by osobiście usunąć stare krzesło, przeklinając tego, kto „tak ważnym
osobom zapewnił tak żałosne meble”. Ustawił nowe krzesło na miejscu,
następnie postawił lampę na biurku, podłączył ją do kontaktu i włączył.
Ważniejszym z dwóch urządzeń była lampa, o ile bowiem podsłuchy
zainstalowane w krześle działały dzięki bateriom, które z czasem trzeba
należałoby wymienić, o tyle lampa mogła służyć jako nadajnik przez długie
lata, stale zasilana prądem prosto z sieci. Krzesło miało dwa osobne
mechanizmy oszczędzające baterie: przełączniki sprężynowe, które włączały
mikrofony tylko wtedy, kiedy ktoś wywierał na nie nacisk, a także system
uruchamiania głosem, co oznaczało, że jeśli ktoś siedział na krześle, ale
z nikim nie rozmawiał, baterie się nie zużywały.
Dźwięki zbierane przez krzesło trafiały do Tel Awiwu już od chwili
ustawienia mebla w gabinecie Abbasa. Dyrektor Szawit zdał sobie sprawę,
jak wielkim to było osiągnięciem: Abu Mazin tkwił w samym sercu działań
OWP, a przez jego biuro przewijała się nieprzeliczona masa ludzi, omawiając
z nim najistotniejsze sekrety organizacji28.
Tymczasem bardzo rychło pojawiła się nowa sprawa, i to zgoła
niespodziewana. Dzięki „śpiewającemu krzesłu”, jak zaczęto je określać,
dyrektor Mossadu dowiedział się, że oto władze Izraela prowadzą za jego
plecami zaawansowane negocjacje z OWP29.
Rabin polecił odpowiedzialnej za wywiad z kanałów łączności Jednostce
8200 z Amanu, by o wszystkim, co usłyszy na temat negocjacji, donosiła
bezpośrednio jemu, lecz nie zadbał o to, żeby dane trafiały też do Mossadu.
Rozgniewany Szawit zwrócił się do Rabina ze skargą, że Mossadu nikt
o sprawie nie poinformował. Rabin uspokoił dyrektora, zapewniając, że
chodzi jedynie o „marginalną inicjatywę” Peresa, do której on sam nie
przywiązuje żadnej wagi.
Wnet, równie nagle, jak się zaczęły, przekazy z podsłuchu zamilkły. Trzy
i pół tygodnia po podłożeniu ukrytych mikrofonów gigantyczne anteny
w kwaterze głównej Mossadu przestały odbierać z nich sygnały. W pierwszej
chwili Izraelczycy uznali, że mogło to wynikać z problemu technicznego,
lecz inspekcja wykazała, że wszystkie połączenia między Mossadem
a gabinetem Abbasa działały, a zresztą było wysoce nieprawdopodobne, by
dwa urządzenia podsłuchowe w tym samym momencie uległy awarii. Niemal
na pewno znaczyło to, że oba mikrofony zostały wykryte, operacja „Złote
Runo” była spalona, a cenny informator Adnan Jassin znalazł się
w śmiertelnym niebezpieczeństwie. „Nie byliśmy w stanie pojąć – mówiło
źródło z wydziału antyterrorystycznego w Mossadzie – jak to w ogóle
możliwe, że zaraz po tym, jak podłożyliśmy sprzęt na miejsce, został on
odkryty, podobnie jak agent, który go tam umieścił”30.
Obecność urządzeń wykrył Dżibril Radżoub, którego wspierała miejscowa
agencja wywiadowcza. Jak wspominał Radżoub, „nasi ludzie w Oslo
wyczuwali, że Izraelczycy przejrzeli ich na wylot, że dokładnie wiedzą, co
zamierzają powiedzieć i jaką zaraz przyjmą postawę. Wzbudziło to
podejrzenia o obecność podsłuchu, dlatego też postanowiliśmy sprawdzić
biuro Abu Mazina”31.
Tymczasem większość funkcjonariuszy Mossadu zaangażowanych
w operację „Złote Runo” przedstawiała zgoła inne wytłumaczenie. To ich
właśni ludzie ich zdradzili. Według tej teorii, której nie sposób udowodnić,
lecz która znajduje poparcie w solidnych poszlakach, jeden z izraelskich
negocjatorów w Oslo przyjrzał się raportom i informacjom gromadzonym
podczas operacji i przedstawianym premierowi i szefom służb
wywiadowczych. Pojął, że źródłem danych wywiadowczych musiało być
jakieś urządzenie podsłuchowe w gabinecie Abu Mazina lub też podsłuch na
którymś z jego łączy komunikacyjnych. Następnie uprzedził o tym
Palestyńczyków, świadom, że ci natychmiast namierzą i unieszkodliwią
pluskwy. W ten sposób izraelski wywiad straciłby dostęp do informacji
o przebiegu rozmów, a to z kolei uniemożliwiłoby któremuś z politycznych
jastrzębi wypuszczenie wieści do mediów i zrujnowanie negocjacji. Innymi
słowy, izraelski dyplomata zdradził izraelski wywiad, aby nie dopuścić, by
izraelski wywiad pokrzyżował działania izraelskiej dyplomacji. Fakt, że
cenne źródło prawdopodobnie zostałoby uśmiercone, miał znaczenie
drugorzędne.
Jassin został aresztowany i poddany torturom, aż wyznał wszystko: jak go
zwerbowano, jakie informacje przekazywał i jak chciwość obróciła go
przeciwko jego własnym ludziom. Arafat, zdumiony aresztowaniem tak
zaufanego współpracownika, udał się do celi w ośrodku przesłuchań Fatahu,
aby osobiście usłyszeć jego relację. To, że Jassina czekała egzekucja, było
oczywiste. Był bez dwóch zdań zdrajcą i osobą głęboko zaangażowaną
w zabójstwo Atefa Bseiso32.
Niedługo później w Oslo palestyński delegat w emocjach odniósł się do
sprawy zatrzymania Jassina i zamordowania Bseiso. Spytał jednego
z Izraelczyków, co o tym wie. „Nic mi o tej sprawie nie wiadomo” – odparł
Izraelczyk, który naprawdę nie był wtajemniczony w żadne wywiadowcze
sekrety, lecz pojął, co się stało, na podstawie skąpych informacji uzyskanych
od Peresa i Beilina. „Wypijmy jednak razem za to, by to zabójstwo okazało
się ostatnim”. Na koniec dodał jedno słowo po arabsku. Inszallah. Jeśli Bóg
pozwoli.
Zgromadzeni przy stole delegaci – czworo Palestyńczyków, trzech
izraelskich Żydów oraz dwójka Norwegów – wspólnie unieśli kieliszki.
Atmosfera była optymistyczna. Negocjacje trwały już sześć miesięcy
i doprowadziły do wymiany historycznych listów między Rabinem
i Arafatem o wzajemnej uznawalności obydwu narodów. Listy te miały
ewoluować w szereg ustaleń, które stały się znane jako porozumienia
z Oslo33. Na pierwszym etapie zawarte porozumienie zrodziło Autonomię
Palestyńską, która miała sprawować władzę na większości terenów
zamieszkiwanych przez Palestyńczyków. Ze swojej strony Palestyńczycy
podjęli się zatrzymać intifadę i wyrzec się terroru.
Wydawało się, że krwawy konflikt na Bliskim Wschodzie wreszcie
zmierza ku pokojowemu zakończeniu. Jasir Arafat i większość przywódców
OWP oraz Fatahu wyjechali z Tunisu i zakwaterowali się na podległych
Autonomii Palestyńskiej terytoriach okupowanych.
Wyglądało na to, że na świeżo zapoczątkowanej współpracy skorzysta
nawet Adnan Jassin. W konsekwencji porozumień z Oslo powstały komitety
koordynacji służb bezpieczeństwa, umożliwiające kontakt między
przedstawicielami sił zbrojnych i wywiadowczych obydwu stron34. Po raz
pierwszy najwyżsi oficerowie Mossadu i Szin Betu spotykali się z ludźmi,
których zaledwie parę krótkich miesięcy wcześniej starali się bądź
szpiegować, bądź zamordować. Spotkania odbywały się na terytoriach
palestyńskich lub w hotelach w Tel Awiwie i Jerozolimie. Obydwie strony
przezwyciężyły początkową nieufność dzięki wzajemnym żartobliwym
docinkom odnoszącym się do przeszłości – kto kogo kiedy przechytrzył, czy
Palestyńczykom udało się przeprowadzić operacje, o których Izraelczycy nic
by nie wiedzieli, gdzie i kiedy zaś to Izraelczycy udaremnili plany
Palestyńczyków.
Izraelczycy wykorzystali tak przyjazną atmosferę, aby zaapelować
o ułaskawienie Jassina35. „Poruszając tę kwestię, prosimy o gest dobrej woli
w zamian za tysiące palestyńskich więźniów, których Izrael w ramach
porozumienia zgodził się wypuścić” – argumentował jeden z uczestników
prac komitetu z ramienia Mossadu.
Naciski, w połączeniu z atmosferą chwili, okazały się skuteczne.
Ostatecznie Jassin nie został stracony, a jedynie skazany na piętnaście lat
więzienia. I był to wyrok, trzeba przyznać, dość łagodny. Latem 1993 roku
mogło się wydawać, że Jassin dożyje chwili, gdy na Bliskim Wschodzie
zapanuje trwały pokój. Inszallah.
 20
NABUCHODONOZOR

W nocy 6 kwietnia 1979 roku przez ciemność spowijającą okolice magazynu

na nabrzeżu przebiła się para samochodowych reflektorów, rzucając na drogę
dwa żółtobiałe stożki światła, które rosły, w miarę jak auto się zbliżało. Był
to fiat 127 sedan. Jego silnik kichał i stukał, aż w końcu zgasł w odległości
dwustu metrów od frontowej bramy.
Dwóch strzegących magazynu francuskich strażników – rzecz działa się
w La Seyne-sur-Mer, na zachód od Tulonu na śródziemnomorskim wybrzeżu
Francji – ostrożnie otaksowało auto wzrokiem. Hangar należał do
konsorcjum CNIM, które specjalizowało się w wytwarzaniu
wielkogabarytowych, złożonych komponentów statków i reaktorów
nuklearnych1. Zawsze strzegła go para strażników: trzy zmiany na dobę,
każda po osiem godzin i każda tak samo nudna.
Strażnicy zrobili kilka kroków w stronę płotu, tymczasem drzwi
samochodu się otworzyły. Ze środka wysiadły dwie kobiety. Ładne
dziewczyny, pomyśleli wartownicy. Lecz zmierzające niepewnym krokiem
w stronę bramy kobiety zdawały się zdezorientowane, niemalże wściekłe.
– Pouvez-vous nous aider? – spytała zza płotu jedna z nich. „Możecie nam
pomóc?”. Jak powiedziała, były brytyjskimi turystkami, które wypuściły się
na nocne rozrywki na Riwierze, lecz byle jaki wóz co rusz im nawalał.
Uśmiechnęła się. Kokietka. Kto wie, dodała, może później strażnicy mogliby
dołączyć do nich w którymś z barów.
Wartownicy zebrali narzędzia, otworzyli bramę i podeszli do samochodu.
Uśmiechali się.
Za nimi piątka operatorów Kidonu szybko i bezgłośnie pokonała
ogrodzenie, co wcześniej bezustannie ćwiczono w bazie wojskowej na
południowym wybrzeżu Izraela2. Równie cicho włamali się do hangaru.
Wewnątrz na dwóch ogromnych cylindrach zamocowali pięć potężnych
ładunków wybuchowych. Ustawili zapalniki czasowe, a następnie wymknęli
się z powrotem, przeskoczyli płot i zniknęli pośród nocy.
Między wejściem do kompleksu a wyjściem nie minęło nawet pięć minut.
Na ulicy przed hangarem strażnicy zdołali odpalić silnik samochodu.
Poszło im nadspodziewanie łatwo. Wówczas turystki – izraelskie
funkcjonariuszki – obiecały, że później się jeszcze zobaczą, i odjechały.
Tymczasem w niejakiej odległości od miejsca zdarzenia pewna para
spacerowała niespiesznie, trzymając się za ręce. Zdawali się pochłonięci
łączącym ich uczuciem. On z zaczesanymi do tyłu włosami wyglądał nieco
jak Humphrey Bogart. Zerknął przez ramię kobiety i zauważył, jak samochód
zapala i odjeżdża. Parka zawróciła i parę przecznic dalej wsiadła do innego
auta i również odjechała. Byli to Mike Harari, szef Kejsarii, oraz Tamara,
funkcjonariuszka Mossadu.
Trzydzieści minut później hangar eksplodował. W nocne niebo buchnęły
płomienie, rozświetlając nabrzeże pomarańczowo-czerwoną łuną. Strażacy
zgasili ogień, nim budynek spłonął do reszty, lecz wszystko, co znajdowało
się wewnątrz, było poważnie uszkodzone, łącznie z pieczołowicie
wykonanymi urządzeniami, których produkcja zajęła ponad dwa lata.
W połączeniu z pozostałymi komponentami utworzyłyby one reaktor
nuklearny o mocy siedemdziesięciu megawatów, na tyle wielki, że określano
go mianem reaktora typu Ozyrys.
Ozyrys to pradawne egipskie bóstwo życia pozagrobowego, zaświatów
oraz śmierci. Francuzi sprzedawali urządzenie irackiemu dyktatorowi
Saddamowi Husajnowi, który widział w sobie nowoczesne wcielenie
Nabuchodonozora, babilońskiego króla, pogromcy królestwa Izraela.
Kilka godzin po wybuchu przedstawiciel Groupe des Écologistes Français
zadzwonił do prasy i przyznał się do zamachu. Nikt jednak mu nie wierzył,
a już szczególnie francuskie służby wywiadowcze. Wszyscy przyjęli, że to
sprawka Izraelczyków, bo to oni mieli po temu najpoważniejszy motyw.

Podczas gdy znaczną część zasobów obronnych i wywiadowczych Izraela

pochłaniało krwawe bagno Libanu, niebezpieczeństwa grożące istnieniu
maleńkiego kraju wciąż spędzały Mossadowi sen z powiek. Głównym z nich
stał się Irak, państwo rządzone przez niezrównoważonego rzeźnika, który od
dawna przejawiał ambicje, by zostać następnym Saladynem. Jednym ze
scenariuszy, jakie prześladowały izraelskich wojskowych, była koszmarna
wizja, w której ogromna armia iracka połączyłaby siły z Jordańczykami,
tworząc niebezpieczny front na wschodzie.
Siły izraelskie potajemnie angażowały się w sprawy Iraku od lat
sześćdziesiątych, kiedy to uciskana mniejszość kurdyjska wznieciła
powstanie przeciwko reżimowi z Bagdadu. Izrael dostarczał Kurdom broń,
a jego żołnierze i oficerowie Mossadu szkolili bojowników w taktykach sił
specjalnych. Według Meira Amita, ówczesnego szefa Mossadu, chodziło to,
„by stworzyć taki Bliski Wschód, na którym bylibyśmy w stanie działać
przeciwko naszym nieprzyjaciołom na wielu frontach jednocześnie”. Prościej
rzecz ujmując, Irak był zadeklarowanym wrogiem Izraela, Kurdowie zaś byli
wrogami Bagdadu – a wróg mojego wroga jest moim przyjacielem3.
W owym czasie podobne przymierza – choćby z szachem Iranu i cesarzem
Etiopii Hajle Selasje, czyli dwoma sąsiadami wrogo nastawionych arabskich
sąsiadów Izraela – umożliwiły Mossadowi uruchomienie placówek
nasłuchowych i inne działania wywiadowcze na terenie skądinąd
nieprzyjaznych państw.
Od 1969 roku izraelscy doradcy, w tym specjalista od materiałów
wybuchowych Natan Rotberg, zaczęli otrzymywać doniesienia o człowieku,
którego Kurdowie określali mianem „rzeźnika z Bagdadu”4. Saddam Husajn
at-Tikriti należał do grupy zamachowców z partii Baas, która rok wcześniej
na drodze przewrotu przejęła władzę, i został mianowany
wiceprzewodniczącym irackiej Rady Dowództwa Rewolucji – osobą numer
dwa w państwie, odpowiedzialną za siły zbrojne i służby wywiadowcze.
Zlecał bombardowania ludności cywilnej, odcinał dostawy żywności, by
głodzić nieprzyjazne wobec nowej władzy części społeczeństwa, i utworzył
siatkę ośrodków tortur, w których nierzadko osobiście pastwił się nad
ofiarami.
Kurdowie poprosili Izraelczyków o pomoc w zabiciu Saddama – Rotberg
przygotował nawet egzemplarz Koranu z ukrytym ładunkiem wybuchowym,
sięgając po to samo rozwiązanie, dzięki któremu w 1956 roku zamordował
szefa egipskiego wywiadu. Jednakże premier Golda Meir odmówiła
podpisania czerwonego kwitu5. Obawiała się, że Kurdowie nie utrzymają
udziału Izraela w tajemnicy, przez co jej rząd wpakuje się
w międzynarodowy skandal i rozjuszy tak Rosjan, jak i Amerykanów, którzy
w owym czasie na wyścigi umizgiwali się do Saddama. Wcześniej Golda
Meir odrzuciła też pomysł zamordowania rządzącego w Egipcie Nasera
z obawy, że takie zabójstwo dałoby zielone światło zamachom na jej własne
życie i życie jej ministrów.
Pozostawiony więc przy życiu Saddam, równie bezwzględny, co ambitny,
przejął ster w partii Baas, a co za tym idzie w całym Iraku. Do 1971 roku
trzydziestoczteroletni Saddam zdołał się pozbyć wszelkich poważnych
konkurentów w obozie rządzącym i zagarnął pełnię faktycznej władzy,
prezydenta Ahmeda Hasana al-Bakra pozostawiając w roli zaledwie
marionetki (której to roli i tak go w końcu pozbawi w 1979 roku). Widział
sam siebie jako postać na dziejową skalę, panarabskiego lidera, który uczyni
z Iraku regionalne mocarstwo, czołową potęgę świata arabskiego i gracza tej
samej wagi co Iran.
Husajn uważał, że Żydzi to „zbieranina odpadów i resztek z rozmaitych
nacji”, i pragnął narysować od nowa mapę Bliskiego Wschodu, eliminując
z niej Izrael6. Irakijczycy się z tym zresztą nie kryli. „Istnienie sztucznego
syjonistycznego tworu zaprzecza historycznemu prawu Arabów do życia
i stanowi ujmę na ich honorze” – głosiła w marcu 1974 roku gazeta „Al-
Dżumhurija”, organ prasowy partii Baas. „Ów wojowniczy twór to nic jak
straszliwy rak, groźnie rozlewający się poza swoje granice. Musimy zwalczać
syjonizm […] wszelkimi możliwymi sposobami. Arabska Jerozolima czeka
na arabskiego Salah ad-Dina [Saladyna], który uwolni ją od brudu, jakim
syjonizm skalał nasze święte miejsca”.
Jasno z tego wynikało, że Saddam Husajn jako współczesne wcielenie
Saladyna ma przepędzić niewiernych z Palestyny.
Lecz Husajn zdawał sobie sprawę, że aby Irak był liczącą się potęgą, musi
zapewnić sobie budzący lęk arsenał. Jedynym sposobem, by podbić Bliski
Wschód, było zagrożenie mu zniszczeniem. Saddam Husajn chciał mieć broń
atomową.
W 1973 roku dyktator osobiście przejął kontrolę nad irackim programem
nuklearnym – będącym rzekomo pokojowym przedsięwzięciem cywilnym –
i począł inwestować „miliardy, praktycznie nieskończone sumy”, jak to ujął
Amacia Baram, wybitny biograf Husajna, w prace nad reaktorami, które
z czasem byłyby zdolne do produkcji arsenału jądrowego7. W idealnym
świecie dyktator znany już z gotowości do bombardowania własnych
obywateli i zdeterminowany, aby stać się atomowym zagrożeniem, spotkałby
się z ostracyzmem ze strony cywilizowanych państw. Lecz geopolityka to
skomplikowana kwestia: wiele zachodnich mocarstw, w tym Stany
Zjednoczone, lecz przede wszystkim Francja, pragnęło samodzielnie
wywierać wpływ na sytuację na Bliskim Wschodzie. Z kolei
nieskomplikowana, za to brutalna prawda była taka, że Saddam dla dobra
sprawy hojnie sypał groszem.

Relacje między Francją a Izraelem były długie i niełatwe, a w połowie lat

siedemdziesiątych – wyjątkowo chłodne. Wrogość i nieufność przepełniała je
już od poprzedniej dekady, kiedy to de Gaulle zajął stanowisko nieprzyjazne
państwu żydowskiemu. Tak więc fakt, że Irak mógł się stać śmiertelnym
zagrożeniem dla narodu Izraela, stanowił dla Francuzów najwyżej
umiarkowany powód do zmartwień.
W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych prezydent Valéry Giscard
d’Estaing i jego premier Jacques Chirac ubili z Irakiem wiele interesów.
Najistotniejszy była sprzedaż dwóch reaktorów nuklearnych: jednego bardzo
małego, o mocy stu kilowatów, typu „Isis” (Izyda), oraz drugiego,
mocniejszego, typu Ozyrys, o mocy czterdziestu megawatów, z możliwością
rozbudowy do siedemdziesięciu. Irakijczycy zestawili jego nazwę z nazwą
własnego kraju i odtąd był znany jako Osirak.
Choć według deklaracji strony irackiej urządzenie miało służyć celom
badawczym, Francuzi zdawali sobie sprawę, że reaktor tych rozmiarów
niemal na pewno z czasem posłuży do produkcji paliwa do broni jądrowej.
Rdzeń reaktora zawierał dwanaście kilogramów
dziewięćdziesięciotrzyprocentowego wzbogaconego uranu – wystarczająco
dużo, by skonstruować bombę atomową – tak więc jeśli Francuzi, zgodnie ze
złożoną obietnicą, zastępowaliby zużyte pręty paliwowe, Irakijczycy mogliby
po prostu przerobić ich część na materiał do wykorzystania w broni
atomowej.
Irakijczycy zresztą się do tego przyznawali: „Prace nad technologią
o potencjale militarnym to odpowiedź na izraelskie zbrojenia nuklearne” – 8
września 1975 roku obwieścił w wywiadzie Saddam Husajn, który zaraz
potem odwiedził Paryż, aby podpisać kolejne umowy. „Porozumienie
francusko-irackie to pierwszy krok Arabów na drodze ku uzyskaniu broni
atomowej, nawet jeśli naszym deklarowanym celem przy budowie reaktora
nie jest produkcja bomb atomowych”8. Ale zbudowanie bomby jądrowej
wymaga lat starań i bardzo szczególnej wiedzy eksperckiej. Francuzi zdawali
się zatem uważać, że z jakimkolwiek wiarygodnym zagrożeniem będzie się
można uporać dopiero wtedy, gdy takowe się pojawi.
 Irakijczycy płacili nad wyraz szczodrze9. Do Francji popłynęło około
siedmiu miliardów franków (w owym czasie dwa miliardy dolarów
amerykańskich). Francuzi uzyskali również korzystne warunki i rabat na
sprowadzaną z Iraku ropę naftową.
Z zakrojonym na szeroką skalę projektem związały się liczne francuskie
przedsiębiorstwa, powołano też wspólny zespół kierowniczy, który
koordynował działania w Paryżu i w Bagdadzie. Nieopodal terenu budowy
wyrosło luksusowe osiedle dla dwóch tysięcy francuskich inżynierów
i techników.
Izrael nie mógł się temu bezczynnie przyglądać. Wspólnymi siłami
Mossadu, Amanu i Ministerstwa Spraw Zagranicznych powołano specjalny
zespół „Nowa Era”, który miał „skupić się na zniweczeniu irackich planów
uzyskania broni jądrowej”, jak to ujął Nahum Admoni, podówczas zastępca
dyrektora Mossadu, który stanął na czele zespołu10.
Podszywając się pod europejskich biznesmenów lub oficerów wojsk
europejskich państw NATO, oficerowie prowadzący z działu Comet typowali
pracujących we Francji Irakijczyków, którzy w ich mniemaniu nadawali się
na potencjalnych informatorów11. Pewien naukowiec, którego syn chorował
na raka i w Iraku był niewłaściwie leczony, zgodził się przehandlować
tajemnice w zamian za opiekę medyczną. Uważał, że Jehuda Gil, izraelski
mistrz werbunku, to wiceprezes europejskiej firmy zainteresowanej
kwestiami bezpieczeństwa nuklearnego.
Lecz był to jednostkowy sukces. Saddam Husajn wymógł milczenie na
wszystkich zaangażowanych w projekt; zastraszył ich filmem, na którym
członkowie irackiego rządu dokonywali egzekucji na innych oficjelach.
„Nagranie było przerażające – zeznał Khidir Hamza, jeden z kierowników
irackiego programu nuklearnego. – Dawał nim do zrozumienia, że jeśli
z jakiejkolwiek przyczyny będzie z ciebie niezadowolony, to już po tobie” 12.
Izraelczycy mieli też jednak inne źródła informacji: francuskich
naukowców, techników, sekretarki oraz kierowników średniego szczebla.
Niektórzy otrzymywali sowite wynagrodzenie. Inni, pochodzenia
żydowskiego, współpracowali z pobudek ideologicznych. Za pośrednictwem
jednego z informatorów Mossad pozyskał „książkę projektu”, to jest
dokument wyszczególniający wszystkie zawarte przez Irak umowy13.
Kilkusetstronicowe zestawienie sporządzili po angielsku francuscy
naukowcy. „Dużo się z tej książki dowiedzieliśmy – wspominał
podpułkownik doktor Rafael Ofek, fizyk jądrowy z Uniwersytetu Ben
Guriona zwerbowany przez Aman. – Poznaliśmy między innymi układ
przestrzenny kompleksu w Ośrodku Badań Jądrowych Tuwaitha, gdzie
umieszczono reaktor oraz towarzyszące mu laboratoria” 14.
Jednostka 8200, czyli podległy Amanowi zespół wywiadu z kanałów
łączności, powołała ściśle tajną grupę operacyjną pod kryptonimem
„Apokalipsa”, która podpinała się pod sieci telefoniczne i teleksowe,
a oficerowie Keszetu założyli podsłuchy w paryskich biurach Irakijczyków.
Zgromadziwszy całe mnóstwo obciążającego materiału dowodowego,
Izrael wezwał społeczność międzynarodową, aby powstrzymała iracki
program. Tymczasem jednak rozdrażnieni przywódcy innych państw,
krytycznie nastawieni do Izraela, a nawet krajowi oponenci polityczni
Menachema Begina, oskarżyli Izrael o sianie paniki. Jak utrzymywali, irackie
przedsięwzięcie atomowe nie miało jak wyrządzić szkód Izraelowi. Francuzi
w dalszym ciągu twierdzili, że projekt stanowi w pełni legalny program
badawczy i że stosują dostateczne mechanizmy bezpieczeństwa, aby
zagwarantować, że Irak nie będzie w stanie opracować bomby atomowej.
Minister spraw zagranicznych Mosze Dajan, który z wyjazdu do Paryża
powrócił zbulwersowany obojętnością Francuzów wobec przedstawianych
im żądań, następnie zwrócił się do Amerykanów z prośbą, by wywarli nacisk
na Francję, ale i to nie przyniosło rezultatów.
Izrael doszedł do wniosku, że ścieżka dyplomatyczna zawiodła.
W listopadzie 1978 roku izraelski komitet bezpieczeństwa udzielił
premierowi zgody na podjęcie „niezbędnych działań” dla zatrzymania
irackiego programu nuklearnego15. Mossad dostał zielone światło. „Ozyrys –
zawyrokował komitet – musi zginąć”.
Niedługo potem doszło do wybuchu w hangarze magazynowym na
Lazurowym Wybrzeżu. Komponenty, które tamtej nocy wysadzono
w powietrze, uległy poważnym uszkodzeniom, toteż Izraelczycy byli
przekonani, że udało im się opóźnić realizację atomowych ambicji Saddama
o co najmniej dwa lata, bo tyle czasu zajęłoby Francuzom wykonanie tych
elementów od nowa16.
Lecz iracki dyktator ani myślał przystać na taką zwłokę. Nakazał
kontynuować projekt zgodnie z założeniami. Minister obrony Iraku zażądał,
by Francuzi zreperowali uszkodzone części i dostarczyli je na czas. Francuzi
zaoponowali, tłumacząc, że naprawiony sarkofag nie będzie równie szczelny,
użytkowanie go będzie się wiązało z ryzykiem i niemal na pewno już za parę
lat przyjdzie go wymienić. Nikt jednak nie śmiał się sprzeciwić Saddamowi
Husajnowi.
Irak mimo wszystko mógł więc w kilka lat uzyskać broń jądrową.
Sfrustrowani decydenci z Mossadu doszli do wniosku, że muszą zacząć
sięgać po bardziej agresywne rozwiązania.
Oznaczało to zabijanie naukowców.

Najoczywistsze cele wyznaczone do likwidacji stanowili szefowie irackiego

programu nuklearnego, to jest Khidir Hamza i Dżafar Dhia Dżafar. Ten
ostatni był „mózgiem projektu, najważniejszym spośród naukowców”, jak to
ujął doktor Ofek17. Ukończył studia na uniwersytecie w Birmingham,
uzyskał doktorat z fizyki na University of Manchester i miał za sobą pracę
jako badacz w Ośrodku Inżynierii Nuklearnej w londyńskim Imperial
College18.
Obydwaj rzadko opuszczali terytorium Iraku, gdzie zabicie któregokolwiek
z nich byłoby niezwykle trudne, jeżeli nie wręcz niemożliwe. Lecz tak jak
Naser zatrudnił Niemców, aby budowali mu rakiety, tak samo Irak do
pomocy w swym programie nuklearnym werbował Egipcjan.
Najważniejszym z nich był Jehia al-Maszad, geniusz fizyki jądrowej
z Uniwersytetu Aleksandryjskiego, który objął wyższe stanowisko naukowe
w irackim Ośrodku Badań Jądrowych w al-Tuwaitha. Maszad często
podróżował między Egiptem, Irakiem a Francją19. Od lutego 1980 roku
Mossad począł śledzić jego ruchy, nie odstępując go ani na krok, gdy tylko
znalazł się w Paryżu lub we francuskim Instytucie Ochrony Radiologicznej
i Bezpieczeństwa Jądrowego w podparyskim Fontenay-aux-Roses.
Na początku czerwca Francuzi przyszykowali Irakijczykom transport
uranu na potrzeby niewielkiego reaktora Isis. Maszad udał się do Francji, aby
sprawdzić jakość materiału. Podróżował z dwoma pomocnikami, którzy
nigdy go nie opuszczali, przez co trudno było się do niego dostać. Ówczesny
plan Mossadu zakładał otrucie Maszada przy użyciu jakiegoś niepozornego
przedmiotu codziennego użytku, podobnie jak to miało miejsce w przypadku
Wadiego Haddada, zabitego spreparowaną pastą do zębów w 1978 roku.
Tymczasem Maszad w ostatniej chwili postanowił skrócić swój pobyt we
Francji, zapragnął bowiem odwiedzić rodzinę w Egipcie. Oznaczało to, że
funkcjonariusze Mossadu nie mieli czasu na realizację pierwotnej wersji
planu. Zarazem jednak Maszad zdecydował się spędzić ostatnią noc
w Paryżu. „Dał swoim irackim asystentom wolne, bo hotel, w którym się
zatrzymał, był bardzo kosztowny – tłumaczył Hamza. – To był miły
człowiek. Powiedział im coś w stylu: «W porządku, możecie zatrzymać się
w dogodniejszej dla was dzielnicy handlowej, w jakimś tańszym hotelu,
bardziej w waszym zasięgu. Nie zatrzymuję was»”.
Pod nieobecność asystentów, którzy mogliby go ochronić, Maszad nagle
stał się dużo łatwiejszym celem.
13 czerwca około osiemnastej powrócił do hotelu. Wziął prysznic i zmienił
ubranie, napił się w hotelowym lobby i zjadł kanapkę, po czym wrócił do
pokoju na dziewiątym piętrze. „Carlos”, dowódca Kidonu, ukrył się wraz
z drugim operatorem we wnęce korytarza, skąd mieli widok na drzwi. Plan
zmieniał się tak szybko, że nie do końca wiedzieli, co robić. „Carlos” miał
pistolet, lecz według obowiązujących zasad w hotelach pod żadnym pozorem
nie mogli używać broni palnej, pociski mogłyby bowiem przebić ściany
i trafić niewinną osobę. „Carlos” musiał improwizować.
Około wpół do dziesiątej otworzyły się drzwi windy. Wysiadła z niej
młoda kobieta, prostytutka. Przeszła obok ludzi z Kidonu, lecz nie zwróciła
na nich uwagi. Zapukała do drzwi pokoju 9041, a Maszad wpuścił ją do
środka.
Carlos wraz z partnerem odczekali cztery godziny, aż w końcu o wpół do
drugiej prostytutka sobie poszła. W tym czasie Carlos znalazł koło windy
popielnicę z wąską, długą na metr podstawką, o masywnej bazie
i z mechanizmem u góry do usuwania nagromadzonych niedopałków.
Dokładnie się jej przyjrzał, zważył w dłoni, wyczuł jej solidność. Ocenił, że
się nada.
– Wyjmij nóż – polecił drugiemu, który uzbrojony był w pokaźny
scyzoryk Leatherman. We dwóch podeszli do drzwi Maszada i towarzysz
Carlosa zapukał.
– Qui est là? – spytał Maszad. – Kto tam?
Głos miał senny i odprężony.
– Ochrona hotelowa – odpowiedział Carlos. – Chodzi o pana niedawnego
gościa.
Maszad przeczłapał przez pokój i otworzył drzwi. Carlos z impetem
uderzył go popielnicą w głowę. Maszad runął w tył i zwinął się na podłodze.
Carlos rzucił się za nim, uderzył go ponownie i jeszcze raz. Na dywanie
wykwitła rozrastająca się kałuża krwi. Nie było potrzeby korzystać z noża.
Operatorzy umyli ręce z krwi i przepłukali popielnicę. Carlos zdjął
zaplamioną krwią koszulę, zmiął ją i schował sobie do kieszeni. Wychodząc,
pozostawili na klamce zawieszkę NIE PRZESZKADZAĆ. Odstawili
popielnicę na miejsce, zjechali windą do lobby i spacerkiem wyszli z hotelu.
Ochrona hotelu natknęła się na zwłoki Maszada piętnaście godzin
później20. Policja wpierw sądziła, że został pobity na śmierć w ramach
seksualnych igraszek, w których coś poszło nie tak, namierzyli jednak
prostytutkę i szybko oczyścili ją z podejrzeń. Maszad nie został okradziony,
nikt inny go też nie odwiedzał. Prostytutka przypomniała sobie jednak, że
w korytarzu minęła dwóch mężczyzn.
Francuzi całkiem szybko wpadli na to, że Maszada zamordował Mossad.
Domyślili się tego też Irakijczycy. „Pomyślałem, że wszyscy staliśmy się
celem – powiedział Hamza21. – Po tym zdarzeniu podróżowałem wyłącznie
w towarzystwie oficera irackiego wywiadu”.
Saddam Husajn rozumiał, że selektywna eliminacja może mieć druzgocący
wpływ na morale naukowców pracujących przy jego programie nuklearnym.
Wszystkim ważniejszym uczonym porozdawał luksusowe samochody
i premie pieniężne, żonie Maszada zaś wypłacił trzysta tysięcy dolarów
zadośćuczynienia, co jak na tamte czasy w Egipcie stanowiło sumę
niewyobrażalną, a także obiecał jej i dzieciom dożywotnią comiesięczną
rentę.
Lecz nie zdołał tym zatrzymać zabójstw. Trzy tygodnie po śmierci
Maszada wykształcony w Wielkiej Brytanii iracki inżynier Salman Raszid
został wysłany do Genewy na dwumiesięczne szkolenie z wzbogacania uranu
metodą elektromagnetycznego oddzielania izotopów.
Miał ochroniarza, który nie odstępował go ani na chwilę. Tydzień przed
planowanym powrotem do Iraku Raszid nagle zachorował. Lekarze
w Genewie podejrzewali infekcję wirusową. Sześć dni później, 14 września,
Salman Raszid zmarł w męczarniach. Sekcja zwłok wykazała, że do żadnej
infekcji nie doszło. Został otruty przez Mossad, ale jak i przy użyciu jakiej
toksyny – tego nikt nie mógł orzec z pewnością22.
Dwa tygodnie później kolejny czołowy iracki inżynier, Abd al-Rahman
Rasoul, cywil, który odpowiadał za budowę rozmaitych budynków na
potrzeby projektu nuklearnego, brał udział w konferencji sponsorowanej
przez francuską Komisję Energii Atomowej. Zaraz po koktajlu i uroczystym
przyjęciu otwierającym konferencję zaniemógł, czego przyczyny
dopatrywano się w zatruciu pokarmowym23. Pięć dni później zmarł
w paryskim szpitalu.
Na początku sierpnia wielu pracujących przy irackim projekcie Francuzów
otrzymało list z dosadnym ostrzeżeniem, że jeśli natychmiast stamtąd nie
wyjadą, znajdą się w niebezpieczeństwie24. Saddam Husajn wpadł w furię
i kilka dni później wygłosił wyjątkowo gniewną tyradę wymierzoną w Izrael,
nie wspominając o zamachach na naukowców, lecz odgrażając się, że
„bombami zetrze Tel Awiw na proch”.
Naukowców Saddama ogarnęła panika. „Nikt już nie chciał podróżować –
wspominał Hamza – więc jeśli gdzieś jechaliśmy, dostawaliśmy za to
premię”. Zostali również przeszkoleni w zakresie ochrony osobistej
i samoobrony25. „Funkcjonariusz Muchabaratu [bezpieki] mówił nam, jak
mamy jeść, że nie możemy przyjmować zaproszeń po zmroku, że zawsze
musi nam ktoś towarzyszyć. Nauczono nas, byśmy pastę i szczoteczkę do
zębów oraz przybory do golenia nosili przy sobie w niewielkiej torbie bądź
też po kieszeniach”.
Niektórzy francuscy podwykonawcy ze strachu zrezygnowali, toteż iracki
projekt atomowy uległ pewnemu spowolnieniu. Saddam jednak w budowę
bomby wkładał pełnię zasobów rządzonego autokratycznie państwa, więc
mógł sobie pozwolić na stratę technika albo trzech. Wszystkich naukowców,
czy to zabitych, czy też zastraszonych, szybko zastąpiono. Francja przysłała
dwanaście kilogramów wzbogaconego uranu, a niedługo potem zrealizowała
kolejne zamówienie.
Izrael w najlepszym wypadku zyskał trochę czasu, nim Saddam zdoła
ukończyć budowę reaktorów i rozpocznie ich uruchamianie. Mogło to
potrwać półtora roku, może dwa. Irakijczycy wciąż jednak zakładali –
a Izraelczycy wciąż się obawiali – że Saddam jeszcze przed końcem dekady
zyska w pełni funkcjonujący arsenał nuklearny oraz środki umożliwiające
jego przenoszenie.
Dyrektor Mossadu Icchak Hofi wiedział, że poprzez wywiad, selektywną
eliminację czy sabotaż da się osiągnąć tylko tyle i nic więcej. „Poddaję się –
wyznał Beginowi w październiku 1980 roku. – Nie zdołamy tego
powstrzymać. Jedynym sposobem, jaki wciąż nam pozostaje, jest
bombardowanie z powietrza”26.
Innymi słowy, jedyną otwartą opcją był jednoznaczny akt wojny.
Na szczytach władzy w Izraelu panowała różnica zdań. Niektóre
z najważniejszych postaci świata służb ostrzegały, że zbombardowanie
irackiego reaktora będzie miało dramatyczne konsekwencje
międzynarodowe, że miną długie lata, nim reaktor zdoła wyprodukować
dostatecznie dużo paliwa, by zbudować bombę, i że zniszczenie go skłoni
Saddama do obrania innego, bardziej skrytego sposobu działania, o którym
o wiele trudniej będzie się czegokolwiek dowiedzieć. Sytuacja była tak
bardzo napięta, że w pewnym momencie Begin przestał zapraszać kierownika
swojej własnej Komisji Energii Atomowej Uziego Eilama, ponieważ ten
sprzeciwiał się atakowi27. Jeden z współpracowników Eilama, profesor Uzi
Ewen, obawiał się, że zniszczenie reaktora doprowadzi jedynie do
przeniesienia prac nad irackim programem nuklearnym do tajnych ośrodków,
których Izrael nie miałby szans monitorować, więc wyjawił projekt ataku
szefowi opozycji Szimonowi Peresowi28. Ten z kolei napisał do Begina
odręczną notkę z ostrzeżeniem, że jeśli Izrael przeprowadzi atak, zostanie
odizolowany na arenie międzynarodowej, „podobny do dzikiego krzaka na
stepie”, czym nawiązywał do metafory proroka Jeremiasza, który opisywał,
jak samotny się ostanie Izrael, jeżeli opuści go Bóg29.
Lecz premier Begin, Ariel Szaron, który został niedawno mianowany
ministrem obrony, oraz szef sztabu sił zbrojnych Rafael Eitan odrzucili
wszelkie argumenty przeciwko misji. Zgodzili się z opinią Admoniego
i pozostałych szefów służb wywiadowczych, że reaktor należało zaatakować
jak najszybciej, nim stanie się „gorący”, aby zapobiec straszliwej katastrofie
humanitarnej, do jakiej by doszło w przypadku wycieku substancji
radioaktywnych. Na forum grupy „Nowa Era” doktor Ofek jako fizyk i oficer
wielokrotnie podkreślał, że aby zagwarantować całkowite zniszczenie
reaktora, konieczne było jedno: „eksplozja wystarczająco silna, by zniszczyć
wewnętrzny basen, w którym miały zostać zanurzone pręty uranowe”.
7 lipca o szesnastej osiem samolotów F-16 wystartowało z bazy Etzion na
okupowanym przez Izrael półwyspie Synaj z misją zaatakowania reaktora
Osirak. Eskortowało je sześć F-15 jako osłona, w ramach wsparcia dla
operacji wydzielono też sześćdziesiąt kolejnych maszyn, z których część
krążyła w powietrzu, inne zaś oczekiwały w gotowości na ziemi. Były wśród
nich boeingi przystosowane do tankowania w powietrzu i operowania jako
latające centra dowodzenia, samoloty zwiadowcze Hawkeye, a także
śmigłowce na wypadek, gdyby któryś z samolotów spadł i konieczna była
akcja ratunkowa. F-15 były gotowe uporać się z każdym irackim migiem,
który spróbowałby pokrzyżować plany izraelskich maszyn, a zarazem były
wyposażone w zaawansowane systemy walki elektronicznej, zakłócające
radary baterii pocisków przeciwlotniczych na ziemi.
Trasa liczyła niemal tysiąc kilometrów i wiodła przez północną część
Arabii Saudyjskiej i południowe obszary Jordanii. Piloci lecieli bardzo nisko,
na pułapie poniżej stu metrów nad ziemią, aby uniknąć wykrycia przez
jordańskie, saudyjskie i irackie systemy radarowe30.
Samoloty osiągnęły cel przed zachodem słońca, około wpół do szóstej po
południu31. Osiem maszyn F-16 wspięło się na wysokość trzystu metrów,
wykonało zwrot i wypuściło bomby pod kątem trzydziestu pięciu stopni.
Samoloty kolejno zrzuciły po dwie jednotonowe bomby na betonową kopułę
reaktora. Połowa z nich miała wybuchnąć w chwili uderzenia, pozostałe zaś –
dopiero po wbiciu się głęboko w konstrukcję. Siedmiu z ośmiu pilotów
trafiło w cel, a dwanaście z szesnastu bomb przebiło kopułę. Na miejscu
zginęło dziesięciu irackich żołnierzy oraz jeden francuski technik.
Irakijczycy byli zupełnie zaskoczeni. W stronę atakujących samolotów nie
wystrzelono ani jednej rakiety, a w drodze powrotnej spotkały się jedynie ze
sporadycznym i niegroźnym ostrzałem z broni przeciwlotniczej. Wszystkie
maszyny powróciły bezpiecznie do bazy. Do dziś ich nosy zdobi rysunek
reaktora, który sąsiaduje z kółkami przedstawiającymi zestrzelone w walce
samoloty wroga.
Do północy materiał wideo nagrany z kamer lotniczych został
przeanalizowany, by sprawdzić skalę wyrządzonych w reaktorze zniszczeń.
O trzeciej nad ranem zespół „Apokalipsa” z Jednostki 8200 przechwycił
rozmowę telefoniczną jednego z inżynierów, który opisywał dokonaną po
ciemku inspekcję zbombardowanego kompleksu. Inżynier starał się odnaleźć
basen, czyli newralgiczny element w samym sercu konstrukcji, lecz w świetle
latarki natknął się jedynie na „zalane wodą kawałki rozwalonego betonu” –
fragmenty kopuły, które zawaliły się do wewnątrz. W „natychmiastowym
raporcie wywiadowczym”, który dostarczono najwyższym przedstawicielom
władz i kierownictwu służb wywiadowczych, Aman potwierdzał, że basen
w reaktorze uległ nieodwracalnym uszkodzeniom i że „reaktor został
doszczętnie zniszczony”32.
Przed atakiem eksperci wywiadu doradzali, by Izrael nie brał na siebie
odpowiedzialności. Uważali, że jeśli obędzie się bez publicznego
upokorzenia, Saddam nie będzie czuł się zmuszony do uderzenia
odwetowego przeciwko Izraelowi. Że będzie miał pole do manewru.
Ostatecznie jednak Begin podjął inną decyzję. Nalot udało się
przeprowadzić perfekcyjnie, po irackim reaktorze pozostały dymiące
zgliszcza, a nuklearne ambicje Saddama wyhamowano być może już na
dobre. Begin pragnął się do tego przyznać, a wręcz się tym ponapawać.
Trafnie wyczuwał nastroje panujące w izraelskim społeczeństwie.
W przemówieniu w Knesecie porównał Saddama do Hitlera, groźbę irackiej
broni atomowej zaś do nazistowskiego Ostatecznego Rozwiązania. „Cóż
mogliśmy zrobić wobec tak straszliwego niebezpieczeństwa? – spytał. – Ten
kraj i jego mieszkańcy zostaliby unicestwieni. W dziejach narodu
żydowskiego zdarzyłby się kolejny holokaust”33.
Saddam Husajn także wygłosił przemówienie, skierowane jednak
wyłącznie do kierownictwa partii Baas34. „To bolesne – przyznał
z westchnieniem, odnosząc się do bombardowania – ponieważ to drogi nam
owoc, nad którego uprawą pracowaliśmy bardzo ciężko, jeden z owoców
rewolucji i ten, dla którego od dawna podejmowaliśmy kolosalny wysiłek na
niwie politycznej, naukowej oraz gospodarczej”.
Rychło jednak powrócił do typowego dla siebie wojowniczego tonu,
przeklinając „syjonistyczny twór” i Menachema Begina.
Potem ciągnął: „Begin i cała reszta muszą zdać sobie sprawę, że te ich
uderzenia prewencyjne, które mają zablokować rozwój i wzrost narodu
arabskiego i uniemożliwić mu korzystanie z osiągnięć nauki i technologii, nie
powstrzymają narodu arabskiego w drodze ku obranym celom, a metoda
uderzeń prewencyjnych nie zapewni Żydom bezpieczeństwa, o którym Begin
tyle mówi”.
Trzy tygodnie później premier Izraela znów miał okazję do świętowania,
tym razem z powodu zwycięstwa w wyborach powszechnych.
Również Mossad i izraelska armia cieszyły się się powodzeniem operacji
i zniszczeniem, jak sądziły, irackiego programu nuklearnego. Irak został
zepchnięty na koniec listy priorytetowych zadań dla wywiadu35.

Tymczasem reakcja Saddama na zbombardowanie reaktora pod Bagdadem

była odwrotna do tego, na co liczyły izraelskie służby.
„Saddam pod presją […] staje się tym agresywniejszy i bardziej
zdeterminowany – oznajmił doktor Hamza. – Tak więc projekt za czterysta
milionów dolarów przeistoczył się w projekt za dziesięć miliardów dolarów,
a grono czterystu naukowców rozrosło się do siedmiu tysięcy”.
Saddam wydał dyspozycje, aby nie szczędzić funduszy na wszelkie
działania, które jak najszybciej zapewnią mu posiadanie broni atomowej oraz
środków do jej przenoszenia. Już niebawem znalazł zachodnie
przedsiębiorstwa, które gotowe były – w zamian za pokaźne sumy –
zaopatrzyć go w sprzęt i materiały, które choć pozornie miały służyć celom
cywilnym, mogły także znaleźć zastosowanie w produkcji atomowej,
biologicznej i chemicznej broni masowego rażenia.
Izraelczycy zdołali wykryć zaledwie drobne ślady tych wysiłków. Udało
im się jednak wpaść na trop projektu „Condor”, czyli wspólnej inicjatywy
Irakijczyków, Egipcjan i Argentyńczyków w celu opracowania pocisków
rakietowych rozmaitego typu36. Wiele informacji o tym projekcie uzyskali
i przesłali do Izraela informatorzy Mossadu działający w zaangażowanych
weń niemieckich przedsiębiorstwach oraz w instytucjach naukowych
w Argentynie, swoje dorzucił też Jonathan Pollard, szpieg Izraela
zakonspirowany głęboko w strukturach amerykańskich służb
wywiadowczych. Mossad wziął się za podpalanie biur europejskich firm,
które uczestniczyły w projekcie, i systematycznie terroryzował naukowców,
co przypominało zastraszanie pracujących w Egipcie w latach
sześćdziesiątych niemieckich specjalistów rakietowych. Odbierali więc
anonimowe telefony z pogróżkami: „Jeśli natychmiast nie przestaniesz,
zabijemy ciebie i twoich bliskich”37.
Służby przygotowały też plany likwidacji niektórych naukowców, lecz
okazało się, że naciski, podpalenia, włamania, a także zabójcza reputacja
Mossadu zażegnały konieczność selektywnej eliminacji. Naukowcy porzucili
projekt, a Argentyna i Egipt ograniczyły swoje zaangażowanie finansowe.
Zdesperowany Saddam Husajn zwrócił się wówczas do Geralda Bulla,
kanadyjskiego technika rakietowego, zatrudnianego wcześniej przez NASA,
armię Stanów Zjednoczonych oraz Izrael, z prośbą o opracowanie rakiet oraz
superdziała, rodem z powieści science-fiction Z Ziemi na Księżyc Juliusza
Verne’a, które mogłoby posyłać ładunki na ogromne dystanse, jak choćby na
Teheran (siedemset kilometrów od Bagdadu) i Tel Awiw (dziewięćset
kilometrów od Bagdadu)38. Bull zapewniał swych klientów, że jego
superdziało nie tylko będzie miało niesamowicie wielki zasięg, lecz także
będzie stanowiło celniejszą i skuteczniejszą metodę przenoszenia bojowych
ładunków biologicznych i chemicznych, ponieważ głowice będą się
nagrzewały mniej niż posiadane przez Irakijczyków pociski typu Scud.
W 1989 roku Bull wraz z Irakijczykami postawił działo na Dżebel Hamrin,
dwieście kilometrów na północ od Bagdadu39. Przeprowadzono trzy próby
ogniowe.
Na własne nieszczęście Bull nigdy nie potraktował poważnie
otrzymywanych telefonicznie i listownie anonimowych pogróżek, w których
przestrzegano go, że jeśli natychmiast nie zerwie kontaktów z Saddamem,
„będziemy zmuszeni podjąć brutalne działania wobec ciebie, twoich
przedsiębiorstw oraz ludzi z tobą związanych”40.
22 marca 1990 roku zespół Kidonu zaczaił się pod domem Bulla, niewiele
oddalonym od jego brukselskiego biura. Dwóch operatorów chowało się tuż
za drzwiami prowadzącymi na klatkę schodową. Z tego miejsca widzieli, jak
konstruktor idzie w stronę mieszkania, szukając po kieszeniach kluczy. Kiedy
tylko przeszedł obok i odwrócił się do nich plecami, wyskoczyli zza drzwi
z wyciągniętymi pistoletami Makarowa z tłumikiem41. Jeden z nich strzelił
Bullowi dwa razy w głowę i trzy razy w plecy, drugi zaś trzymał się za nim,
zabezpieczając teren. Bull zginął, nim jeszcze padł na ziemię. Skrytobójca
wyciągnął aparat i obfotografował strzaskaną czaszkę naukowca. Na jednym
zdjęciu widać ją było na zbliżeniu, inne ukazywało Bulla leżącego na
brzuchu w wielkiej kałuży krwi.
Tego samego dnia zdjęcia rozesłano personelowi prowadzonej przez Bulla
Space Research Corporation. „Jeśli przyjdziesz jutro do pracy – głosiła
dołączona notka – skończysz jak on”42. Nazajutrz w biurze nikt się nie stawił,
a firmę niebawem rozwiązano43. Mossad zadbał o to, by przekaz dotarł
również do wszystkich przedsiębiorstw, które Bull prowadził przez
podstawionych ludzi.
Projektowi urwano łeb. 2 kwietnia, kiedy irackie służby wywiadowcze
poinformowały Saddama, że Gerald Bull został zabity, dyktator wystąpił
z odezwą do narodu i poprzysiągł w niej, „że ogień pochłonie połowę
Izraela”44.
Śmierć Bulla jedynie spowolniła starania Saddama zmierzające do
uzyskania środków przenoszenia ładunków na dalekie dystanse i nijak nie
zaszkodziła jego programowi nuklearnemu. Okazało się, że agencje
wywiadowcze Izraela i państw Zachodu zupełnie nie orientowały się
w większości jego działań badawczo-rozwojowych na polu militarnym.
„Ogromna i wyrafinowana sieć funkcjonowała wprost pod naszymi
nosami – przyznał brygadier Szimon Szapira z działu badawczego Amanu. –
Było to bez wątpienia jedno z największych niepowodzeń w dziejach
izraelskiego wywiadu”45.
Izrael, jak to ujął Szapira, „miał więcej szczęścia niż rozumu”46.
W sierpniu 1990 roku Saddam Husajn popełnił błąd i zaatakował Kuwejt,
zakładając, że Stany Zjednoczone i reszta świata z założonymi rękoma będą
przyglądać się jego najazdowi. Mylił się. Ściągnął na siebie szeroką koalicję
międzynarodową, w której skład wchodziły niektóre państwa arabskie i która
wyrzuciła go z Iraku oraz zmusiła do przyjęcia surowych zasad
międzynarodowego nadzoru.
Wówczas inspektorzy z ramienia ONZ-u odkryli coś, co Mossad zupełnie
przegapił – kiedy w styczniu 1991 roku rozpoczęła się mająca wyzwolić
Kuwejt operacja „Pustynna Burza”, Saddam był o zaledwie parę lat od
uzyskania w pełni operacyjnego arsenału broni atomowej, chemicznej oraz
biologicznej, jak również od produkcji rakiet i głowic zdolnych przenieść
takie ładunki nad Izrael47.
Nawet kiedy wojna dobiegła końca, a prezydent Bush postanowił nie
najeżdżać Iraku i pozostawić Saddama u władzy, szef sztabu armii izraelskiej
Barak wciąż utrzymywał, że Saddam pozostaje realnym zagrożeniem dla
Izraela48. Iracki dyktator z pewnością zamierzał podjąć kolejną próbę
opracowania broni masowego rażenia, a prowadzenie z nim jakichkolwiek
negocjacji było absolutnie niemożliwe.
20 stycznia 1992 roku Barak polecił „utworzenie zespołu w celu zbadania
możliwości uderzenia w cel [Saddama]”49. Dwa miesiące później, 12 marca,
zespół, na czele którego stał Amiram Lewin, złożył szefowi sztabu raport
o postępach w planowaniu. Barak powiedział im wówczas: „To jeden
z najważniejszych celów, z jakimi mierzyliśmy się w naszych precyzyjnych
operacjach”, i rozkazał, by poczyniono przygotowania do realizacji planu
w lipcu tegoż roku50.
Barak rozmówił się zarówno z premierem Szamirem, jak i z Rabinem,
który w 1992 roku zajął jego miejsce. Starał się ich przekonać, że po raz
pierwszy powinno się sięgnąć po metodę zabójstwa wobec przywódcy
suwerennego państwa.
„Z perspektywy czasu – powiedział wiele lat później Barak – wyobraźmy
tylko sobie, że mogliśmy wówczas oszczędzić światu całej dekady z tym
koszmarnym człowiekiem. Historia potoczyłaby się inaczej”51.
Obydwaj premierzy dali mu zielone światło do zaplanowania zamachu.
Rozważono rozmaite rozwiązania: rozbicie gdzieś w Iraku, a najlepiej
w Bagdadzie, izraelskiego samolotu albo wręcz satelity (Saddam pojawiłby
się, żeby przyjrzeć się wrakowi, a wówczas maszyna wyleciałaby
w powietrze wraz z nim i jego świtą); założenie w Europie lipnej spółki,
która sprzedałaby Saddamowi w pełni nowoczesne studio telewizyjne
przeznaczone do nadawania przemówień do narodu i wyposażone w sprzęt,
który transmitowałby sygnał do Izraela, a następnie wysadziłaby je
w powietrze, gdy twarz Saddama będzie na ekranie; podmianę pomnika
upamiętniającego któregoś z jego rewolucyjnych towarzyszy na zaminowaną
atrapę i zdetonowanie jej w momencie, kiedy podczas uroczystości
rocznicowej Saddam stanie przed nią w pokłonie – a także wiele innych
sposobów na pozbycie się irackiego dyktatora52.
W końcu postanowiono uderzyć w Saddama w jedynym miejscu poza
ściśle strzeżonym Bagdadem, gdzie można było mieć pewność, że to będzie
właśnie on, a nie któryś z jego sobowtórów: przy jego rodzinnej kwaterze na
cmentarzu w Tikricie podczas pogrzebu kogoś bardzo bliskiego dyktatorowi.
Tym kimś miał być jego wuj Kairallah Talfah, człowiek, który wychował
Saddama i ciężko chorował.
Izraelczycy uważnie śledzili proces leczenia Talfaha w Jordanii i czekali
na wiadomość o jego śmierci53. On jednak wciąż trzymał się przy życiu, więc
zdecydowano się na alternatywny plan. Zamiast Talfaha Mossad postanowił
zlikwidować Barzana al-Tikritiego, irackiego ambasadora przy Organizacji
Narodów Zjednoczonych.
Komandosi z Sajeret Matkal mieli zostać przerzuceni śmigłowcami do
Tikritu, wylądować w pewnej odległości od cmentarza, a następnie zbliżyć
się do niego w pojazdach terenowych łudząco przypominających wozy armii
irackiej, lecz w rzeczywistości wyposażonych w specjalny system, który
odwracał dach auta, odsłaniając pociski kierowane. Po przybyciu Saddama na
pogrzeb komandosi mieli odpalić pociski i zabić irańskiego przywódcę54.
Wielu z zaangażowanych w projekt było przekonanych, że jeśli plan się
powiedzie, szef sztabu Ehud Barak zaangażuje się w politykę i stanie się
całkiem prawdopodobnym kandydatem do fotela premiera. Byłoby to coś
w pełni spodziewanego w przypadku człowieka, któremu wielkość wróżono
już od czasu, gdy był młodym porucznikiem.
Na olbrzymim poligonie w Ce’elim na izraelskiej pustyni Negew
komandosi Sajeret Matkal zbudowali model rodzinnego cmentarza Husajnów
i rozpoczęli ćwiczenie operacji. 5 listopada 1992 roku, kiedy byli już gotowi,
najważniejsze postacie izraelskich sił zbrojnych zjawiły się, by obejrzeć
próbę generalną. Grupa uderzeniowa wraz z pociskami zajęła pozycje,
a członkowie zespołów zwiadowczych i administracyjnych jednostki wzięli
na siebie role Saddama i jego świty.
Lecz poważne niedociągnięcia w planowaniu i zmęczenie długim cyklem
szkoleniowym sprawiły, że żołnierze obsługujący wyrzutnie pocisków próbę,
która miała być „na sucho” i w której rolę pozdrawiającego niewidoczne
tłumy Saddama odgrywał żołnierz, wzięli za próbę „na bojowo”, uznawszy,
że żołnierza zastąpiono manekinem. Panował taki rozgardiasz, że z tego
samego hasła – „wezwij taksówkę” – korzystano przy obu rodzajach prób.
Dowódca oddziału, przekonany, że to próba „na sucho”, wydał rozkaz:
„wezwij taksówkę”. Lecz dowodzący sekcją dżipów sądził, że to już próba
„bojowa”. „Pierwszy pocisk pal” – rozkazał, a jeden z jego ludzi wcisnął
guzik i zaczął naprowadzać pocisk na cel. Gdy ten się zbliżył, operator
zauważył, że coś jest nie tak i, według niektórych świadków, zawołał: „Co
jest? Nie rozumiem, dlaczego te manekiny się ruszają”.
Ale było już za późno. Pocisk trafił w sam środek grupki. Kilka sekund
później w odległości paru metrów uderzył drugi pocisk, nie wyrządził jednak
praktycznie żadnej krzywdy, wszyscy w rejonie celu leżeli już bowiem na
ziemi, zabici albo ranni. Dowódca połapał się, że doszło do jakiejś straszliwej
pomyłki. „Przerwać ogień! – ryknął. – Przerwać ogień! Powtarzam: przerwać
ogień!”.
Pięciu żołnierzy zginęło, a wszyscy pozostali, którzy znajdowali się u celu,
odnieśli rany.
Jakby nie dość było wstydu, do grona tych, którzy zostali tylko ranni,
zaliczał się żołnierz grający Saddama55. Incydent wywołał gwałtowną
polityczną burzę i paskudną kłótnię między Barakiem i innymi generałami
o to, kto ponosi zań odpowiedzialność56.
Wypadek na poligonie w Ce’elim położył kres planom zamordowania
Saddama Husajna. Później okazało się, że wbrew przewidywaniom Baraka
Saddam nie wznowił po „Pustynnej Burzy” prac nad pozyskaniem broni
atomowej.
 Tak czy siak, Izrael musiał teraz stawić czoła nowym wrogom, i to dużo
bardziej niebezpiecznym.
 21
NADCIĄGA ZIELONA BURZA

13 marca 1978 roku z lotniska w Teheranie wystartował luksusowy prywatny

odrzutowiec z dwoma strapionymi pasażerami na pokładzie: Urim Lubranim,
izraelskim ambasadorem w Iranie, oraz Reuwenem Merhawem, szefem
teherańskiej ekspozytury Mossadu. Udawali się na spotkanie z Jego Cesarską
Wysokością Szachem Mohammadem Rezą Cyrusem Pahlawim, który
przebywał w swej rezydencji wakacyjnej na wyspie Kisz, położonej
dwadzieścia kilometrów od brzegów Iranu na wodach Zatoki Perskiej1.
Szach był wszechwładcą Iranu, bezwzględnym, megalomańskim despotą,
który pragnął w szybkim tempie przekształcić państwo w kraj „bardziej
rozwinięty niż Francja”. Olbrzymie przychody z wydobycia ropy naftowej
zainwestował w utworzenie potężnych sił zbrojnych, budowę nowoczesnej
infrastruktury i współczesnej gospodarki. Swoim poddanym narzucił proces
przyspieszonej westernizacji, co wielu z nich, od kupców z Wielkiego Bazaru
w Teheranie po muzułmańskich duchownych, wydało się obraźliwe
i szkodliwe. Lecz ich obiekcje bynajmniej nie speszyły szacha, który polecił
wojsku i brutalnej tajnej policji SAWAK bezlitośnie zdławić wszelki opór.
Polityka zagraniczna szacha opierała się na bliskich kontaktach
politycznych, wojskowych i cywilnych ze Stanami Zjednoczonymi2. Zawarł
on również ścisły sojusz wywiadowczy z Izraelem3. W konsekwencji Iran
zakupił od państwa żydowskiego mnóstwo uzbrojenia i sprzętu wojskowego,
płacąc za nie zarówno gotówką, jak i ropą naftową. Władca umożliwił także
Izraelczykom przeprowadzenie z terytorium Iranu wielu ważnych operacji
przeciwko państwom arabskim.
Lecz Lubrani i Merhaw mieli w pełni uzasadnione powody do niepokoju.
O ile relacje Iranu ze Stanami Zjednoczonymi i Izraelem pozostawały
bowiem nieodmiennie mocne, o tyle władza, jaką szach sprawował nad
własnym krajem, zaczynała się kruszyć. Demonstracje przeciwko jego
rządom z każdym dniem stawały się intensywniejsze, a ruchy protestacyjne
o najrozmaitszych afiliacjach – kupcy, komuniści, prawicowcy, islamiści –
przybierały na sile. W Białym Domu, gdzie do tej pory przymykano oko na
łamanie przez szacha praw człowieka, zasiadał teraz liberał Jimmy Carter.
Prezydent okazywał coraz większe zaniepokojenie przypadkami użycia siły
przeciwko protestującym, toteż szach mniej ochoczo wysyłał wojsko do
tłumienia demonstracji.
Lecz irańska rodzina królewska i przedstawiciele sfer władzy nie
powściągnęli swego rozrzutnego trybu życia. Lubrani i Merhaw mieli okazję
się o tym przekonać wkrótce po wylądowaniu na Kisz. Szach uwielbiał tę
posiadłość i z niej przez część roku zarządzał krajem. „To był plac zabaw dla
najważniejszych osób w państwie – tłumaczył Merhaw. – Dowody
niesamowitej korupcji było widać gołym okiem. Zszokowała nas panująca
tam atmosfera hedonizmu i ekstrawagancji”.
Izraelczycy przylecieli na Kisz, aby spotkać się z szachem i jego
najbliższymi doradcami oraz ocenić siłę reżimu wobec narastającej opozycji.
Ich niepokój wzmagał fakt, że ekstremistyczne środowiska szyickie,
stanowiące najistotniejszy element opozycji, nawiązały kontakty
z pobratymcami w Libanie i rozpoczęły szkolenie w obozach pozakładanych
dla nich przez Jasira Arafata. „Związek – tłumaczył Merhaw – między
kierowaną przez Arafata OWP w Libanie, czyli w naszej ocenie
najpoważniejszą organizacją terrorystyczną działającą przeciwko nam,
a szyickimi ekstremistami, zdawał się stwarzać naprawdę istotne
zagrożenie”4.
Najbardziej prominentnym przywódcą religijnej opozycji był Ruhollah
Chomejni, który nosił dziedziczny tytuł sajjid, czyli „pan”, używany tylko
przez potomków proroka Mahometa, i który osiągnął najwyższą godność
w szyickiej hierarchii duchownej, to jest rangę wielkiego ajatollaha. Przyszły
rewolucjonista już jako młody człowiek był w swym rodzinnym mieście
Chomejn dobrze znanym kaznodzieją i wytrawnym znawcą niuansów wiary,
lecz zarazem człowiekiem pozbawionym oratorskiej charyzmy. Jednak
w 1962 roku sześćdziesięcioletni Chomejni przeszedł diametralną zmianę –
po okresie odosobnienia wyłonił się ze swej sypialni z przekonaniem, że
nawiedził go archanioł Gabriel, specjalny wysłannik Boga, i powiedział mu,
że Allah przewidział dlań wielkie rzeczy5.
Aby wypełnić powierzoną misję, Chomejni poddał się przemianie.
Porzucił swój dotychczasowy, skomplikowany styl i począł przemawiać
w sposób prosty, nigdy nie używając więcej jak dwóch tysięcy słów, a pewne
zdania powtarzając raz za razem, aż brzmiały niczym magiczne inkantacje.
„Rozwiązaniem jest islam” – brzmiała jedna z jego ulubionych. Zaczął
przedstawiać świat jako zderzenie sił dobra i zła. Zło należało wykorzenić
i zniszczyć, a obowiązek ten spadał na dobrych, którzy byli zarazem sędziami
i katami. Taki przekaz trafiał do jego zwolenników wśród biedoty.
Następnie Chomejni przekształcił szyicki islam tak, aby współgrał z rolą
przywódcy, jaką obmyślił dla siebie samego6. Odrzucił podstawowe
rozgraniczenie władzy cywilnej i religijnej, jakie dotychczas zawsze istniało
w muzułmańskich imperiach, i ogłosił, że nie ma już potrzeby istnienia króla
otoczonego uczonymi w wierze. Wszystkie monarchie i inne rządy świata
muzułmańskiego, które nie miały charakteru jednoznacznie religijnego –
dotyczyło to prezydentów Egiptu i Syrii, króla Arabii Saudyjskiej i szacha
Iranu – były nieprawe i należało je zastąpić. „Jedynym rozwiązaniem jest
islam” – zawyrokował.
Również podejście Chomejniego do zagadnienia męczeństwa miało
przygotować grunt dla przejęcia przezeń władzy. Wyjaśnił swoim
zwolennikom, że najwyższą sankcją w rękach państwa jest możliwość
dokonywania egzekucji na własnych obywatelach. Gdy mu tę sankcję
odebrać, czyniąc ze śmierci upragnioną nagrodę, państwo staje się bezsilne.
„Zabijcie nas – nawoływał i pisał Chomejni – bo i my zamierzamy was
zabić!”7. Później nakazywał pogrążonym w żałobie rodzinom męczenników
i ich sąsiadom, aby wyprawiali radosne uroczystości dla uczczenia śmierci
swych synów w świętej wojnie Iranu.
Następnym posunięciem Chomejni zniszczył najważniejszy zwyczaj
w teologicznej tradycji szyickiej. Pozwolił swoim zwolennikom – a wręcz ich
do tego zachęcał – by nazywali go „imamem”, co w tradycji szyizmu ma
znaczenie mocno zbliżone do judeochrześcijańskiego pojęcia mesjasza,
którego nadejście zwiastowało koniec świata.
W 1963 roku, krótko po sformułowaniu nowej doktryny, Chomejni
w Kom, najświętszym mieście Iranu, rozpoczął otwartą kampanię przeciwko
szachowi. Szach nie mógł zaryzykować zabicia ajatollaha, zesłał go więc na
wygnanie. Chomejni znalazł schronienie w Turcji, w Iraku, ostatecznie zaś
we Francji.
Prowadzone tam przez niego zajęcia przyciągały coraz to liczniejsze grono
studentów8. W latach siedemdziesiątych stał się na odległość
najpotężniejszym przeciwnikiem szacha. Nim Lubrani i Merhaw udali się na
Kisz, Chomejni zdążył zalać kraj sześciuset tysiącami kaset
magnetofonowych ze swoimi kazaniami. W meczetach i na targowiskach, we
wsiach i w górach otaczających Teheran, na bazarach, a nawet, acz bardzo
cicho, w biurach administracji rządowej, miliony słuchały płomiennych nauk
fanatycznego duchownego o surowym obliczu.
Słyszeli, jak mówi rzeczy w rodzaju: „godny pogardy szach, ten szpieg
żydowski, ten amerykański wąż, którego łeb trzeba zmiażdżyć kamieniem”
czy też: „Szach mówi, że daruje ludziom wolność. Posłuchaj mnie, ty nadęta
ropucho! Kimże jesteś, by dawać ludziom wolność? To Allah daje wolność.
To prawo daje wolność, to islam daje wolność, to konstytucja daje wolność.
Co ma znaczyć, gdy mówisz, że dałeś nam wolność? Skąd masz prawo
dawać nam cokolwiek? Za kogo ty się uważasz?”9.
Rozpowszechnianiu kaset z kazaniami Chomejniego przyglądały się, rzecz
jasna, spostrzegawcze oczy SAWAK-u, tajnej policji szacha10. Kierownictwo
służb poprosiło władcę o zgodę na nalot na ośrodki dystrybuujące
propagandę ajatollaha, ale jej nie dostało. Wynikało to z nacisków prezydenta
Cartera, by powstrzymywać się od łamania praw człowieka, oraz z osłabienia
i dezorientacji, z jakimi szach się borykał ze względu na trwające leczenie
onkologiczne. Lubrani i Merhaw nie wiedzieli o chorobie szacha, trzymano ją
bowiem w ścisłej tajemnicy.

Jedynie Lubrani zyskał zgodę na audiencję11. Szach powitał go ciepło, lecz

ambasador rychło zdał sobie sprawę, że rozmowa do niczego nie doprowadzi.
Wspaniałą, udekorowaną złoceniami komnatę Lubrani opuścił w ponurym
nastroju. „Szach jest oderwany od rzeczywistości, żyje we własnym świecie,
niemalże majaczy – przekazał Merhawowi. – Otaczają go pochlebcy, którzy
nie wyjawiają mu prawdy o sytuacji w kraju”. Z rozmów, jakie Merhaw
odbył z kierownictwem irańskiego wywiadu, wyciągnął takie same wnioski.
Niedługo po spotkaniu obydwaj przesłali kierownictwu izraelskich służb
ostrzeżenie: władza szacha się sypie. Osobliwa koalicja między świeckimi
i duchownymi przeciwnikami jego reżimu, wraz z rażącą korupcją
i zobojętnieniem szacha na sprawy państwa, sprawiały, że dni dynastii
Pahlawich wydawały się policzone.
Lecz ich przestróg nikt nie słuchał. Urzędnicy Ministerstwa Spraw
Zagranicznych i funkcjonariusze Mossadu – a także CIA – byli przekonani,
że Merhaw i Lubrani się mylą, że władza szacha ma się dobrze i że Iran
pozostanie sojusznikiem Izraela i Stanów Zjednoczonych po wsze czasy12.
Był to poważny błąd. Ze swej paryskiej siedziby Chomejni kierował
protestami skupiającymi tysiące, a w krótkim czasie dziesiątki, a nawet setki
tysięcy ludzi w miastach w całym Iranie.
16 stycznia schorowany i osłabiony szach doszedł do wniosku, że bez
poparcia Amerykanów najlepiej będzie spakować manatki i wyjechać. Zabrał
do pudełka parę grudek irańskiej ziemi, po czym wraz z żoną i garstką
bliskich współpracowników odleciał do Egiptu.
Nazajutrz Szapur Bachtijar, świecki premier, którego szach pozostawił
u sterów państwa, zwrócił się do nowego szefa placówki Mossadu
w Teheranie Eliezera Cafrira z bezpośrednią prośbą: Czy Mossad mógłby być
tak miły i zabić Chomejniego w jego podparyskiej rezydencji?13 Kierujący
agencją Icchak Hofi zwołał pilne zebranie kierownictwa w centrali przy
bulwarze Króla Saula w Tel Awiwie.
Ewentualne korzyści dla Izraela były oczywiste: SAWAK miałby wobec
Izraelczyków ogromny dług wdzięczności. Co więcej, istniała możliwość, że
zamach odwróciłby bieg historii i powstrzymał Chomejniego, który
bynajmniej się nie krył ze swoimi poglądami na temat Izraela i Żydów, przed
przejęciem władzy w Iranie. Uczestnicy narady omówili szereg aspektów:
Czy taki plan był operacyjnie możliwy do wykonania? Czy ajatollah istotnie
stanowił tak poważne zagrożenie? A jeśli tak, to czy Izrael był gotów wziąć
na siebie ryzyko związane z likwidacją osobistości duchownej najwyższej
rangi, i to na terenie Francji?
Przedstawiciel szefa Kejsarii Mike’a Harariego oznajmił, że z punktu
widzenia operacyjnego sprawa nie była szczególnie trudna, choć oczywiście,
jak przy wszystkich takich przedsięwzięciach, szczególnie wówczas, gdy tak
mało czasu zostawało na przygotowania, coś mogło pójść nie tak.
Jeden z kierowników wydziałów, który miał za sobą służbę w Iranie,
odparł: „Pozwólmy Chomejniemu wrócić do Iranu. Nie utrzyma się. Wojsko
i SAWAK poradzą sobie z nim i z jego ludźmi protestującymi na ulicach
miast. On reprezentuje przeszłość Iranu, a nie jego przyszłość”.
Dyrektor Hofi dał do zrozumienia, że skłania się do „odrzucenia prośby
przez wzgląd na zasady”, sprzeciwiał się bowiem „uciekaniu się do zabójstw
przywódców politycznych”.
Jossi Alfer, naczelny analityk i specjalista od Iranu, przyznał przed
zgromadzonymi: „Nie dysponujemy dostatecznymi informacjami o celach
Chomejniego ani też o prawdopodobieństwie, że zdoła je zrealizować,
a zatem nie mogę precyzyjnie ocenić, czy ryzyko jest uzasadnione”14. Hofi
zgodził się z opinią Alfera i orzekł, że Cafrir powinien udzielić Bachtijarowi
odpowiedzi odmownej.
Sytuacja ta stanowi kolejny dowód na to, jak państwo Izrael – choć często
skłonne korzystać z selektywnej eliminacji – nieodmiennie waha się, gdy
przychodzi do kwestii zabijania przywódców politycznych, nawet jeśli ci nie
są nimi oficjalnie15.
Z perspektywy czasu Alfer wspominał: „Już kilka miesięcy po tym
zebraniu zdałem sobie sprawę, o co mu [Chomejniemu] chodzi”, i „bardzo
żałowałem” podjętej decyzji. Zdaniem Alfera, gdyby Mossad zabił
Chomejniego, historia mogłaby ułożyć się pomyślniej.

1 lutego Chomejni wylądował w międzynarodowym porcie lotniczym

Mehrabad pod Teheranem, gdzie spotkał się z triumfalnym i radosnym
przyjęciem, jakiego Iran dotąd nie widział. Chomejni rozkruszył monarchię
szacha samym tylko nagranym na taśmę głosem. Sen o republice islamskiej
stał się rzeczywistością16. Niemal bez użycia siły Chomejni i jego
zwolennicy opanowali Iran, rozległy kraj bogaty w zasoby naturalne, z szóstą
co do wielkości armią świata i największym arsenałem w Azji.
„Islam umierał lub wręcz nie żył od tysiąca czterystu lat – oznajmił
Chomejni w swoim pierwszym przemówieniu jako Najwyższy Przywódca. –
Wskrzesiliśmy go krwią naszej młodzieży. […] Niebawem wyzwolimy
Jerozolimę i tam się pomodlimy”. Jeśli zaś chodzi o gabinet Szapura
Bachtijara, którego szach nominował na premiera przed wyjazdem, Chomejni
podsumował go jednym zwięzłym, ostrym stwierdzeniem: „Powybijam im
zęby”.
Stany Zjednoczone, czyli „Wielki Szatan”, jak grzmiał Chomejni, oraz
Izrael, „Mały Szatan”, uznały dojście ajatollaha do władzy za przelotne
zdarzenie. Wszak amerykańskie i brytyjskie służby wywiadowcze już raz
przywracały szacha na tron, kiedy lewicowi rebelianci obalili go
w 1953 roku. Lecz sukces Chomejniego stanowił kulminację procesu, który
tlił się przez całe lata; ajatollah cieszył się ogromnym poparciem społecznym,
a chronili go zaprawieni w bojach, czujni współpracownicy, którzy
rozpoznawali i niweczyli wszelkie próby kontrrewolucji17.
 W listopadzie wściekły tłum wspierających Chomejniego studentów wdarł
się do amerykańskiej ambasady w Teheranie, zajął ją, a dyplomatów
i pozostałych pracowników placówki wziął jako zakładników. Przy okazji
w ich ręce wpadł także bardzo obszerny zbiór amerykańskich materiałów
wywiadowczych. Wynikły z sytuacji kryzys i kompletna klęska podjętej
próby odsieczy (operacja „Szpon Orła”) upokorzyły Stany Zjednoczone
i przyczyniły się do przegranej Cartera w walce o reelekcję. „Czuliśmy się
bezradni w obliczu nowego zagrożenia” – przyznał Robert Gates, podówczas
wyższy urzędnik Biura Badań Strategicznych CIA (a później szef CIA
i sekretarz obrony)18.
Tak dla Waszyngtonu, jak dla Jerozolimy stało się jasne, że Iran – ich
niegdysiejszy najbliższy sprzymierzeniec na Bliskim Wschodzie – stał się
teraz ich najzagorzalszym wrogiem19.
Prędko też okazało się, że wizja Chomejniego nie ogranicza się do
republiki islamskiej, którą ogłosił w Iranie. Miast kurczowo trzymać się
zdobytej władzy, ajatollah był zdeterminowany rozszerzyć swą islamską
rewolucję na cały Bliskim Wschodzie.
A zacząć zamierzał od Libanu.

Jeden z najbliższych sprzymierzeńców Chomejniego z okresu wygnania,

szyicki duchowny Ali Akbar Mohtaszamipur, otrzymał zadanie
rozpropagowania rewolucji20. Po raz pierwszy zetknął się z Chomejnim
podczas studiów w Nadżafie, świętym mieście szyitów z Iraku, gdzie
ajatollah znalazł schronienie po tym, jak wygnał go szach. Mohtaszamipur
towarzyszył mu przez lata wygnania zarówno tam, jak i we Francji.
W 1973 roku Chomejni wysłał go na Bliski Wschód wraz z grupą innych
lojalnych współpracowników, aby nawiązał w regionie kontakty
z muzułmańskimi ruchami wyzwoleńczymi. To właśnie Mohtaszamipur utkał
przymierze z OWP, w wyniku którego ludzi Chomejniego przyjęto do
ośrodków treningowych 17. Brygady.
W swoich bazach szkoleniowych specjaliści z OWP uczyli młodych ludzi
sztuki sabotażu, prowadzenia operacji wywiadowczych i taktyk
terrorystycznych. Z punktu widzenia Arafata szkolenie zwolenników
Chomejniego było sposobem na pozyskanie wsparcia dla sprawy
palestyńskiej i wzmocnienia własnej pozycji. Lecz dla Chomejniego
i Mohtaszamipura był to element dalekosiężnej strategii: aby z czasem
rozszerzyć islamską rewolucję, jaką krzewili w Iranie, na Liban, niewielkie
państwo w samym sercu Bliskiego Wschodu, z liczną populacją ubogich
szyitów, którzy tylko czekali, by ktoś ich porwał do działania21. Chomejni
pragnął obsadzić „wysuniętą pozycję strategiczną, która zbliży nas do
Jerozolimy”: granicę Libanu z Izraelem. W 1979 roku już setki szyitów
przechodziły szkolenie z prowadzenia wojny partyzanckiej.
Kiedy Chomejni powrócił do Iranu i przejął rządy, Mohtaszamipur odegrał
kluczową rolę w uformowaniu Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej,
czyli siły, która utrwaliła władzę Chomejniego wewnątrz kraju.
Przed rewolucją w Iranie idea islamskiego państwa stanowiła abstrakcyjne
marzenie oderwane od rzeczywistości. Lecz teraz ci, którzy spędzili życie
w ekstremistycznych szkołach muzułmańskich w Iranie i w obozach
szkoleniowych w Libanie, stali się panami na swojej ziemi.
Niemal trzy lata po upadku szacha, gdy w Teheranie rewolucja okrzepła na
dobre, Chomejni mianował Mohtaszamipura ambasadorem Iranu w Syrii22.
Stanowisko to łączyło się z dwoma zadaniami. Oficjalnie nominowany był
emisariuszem resortu spraw zagranicznych swego kraju, tak jak wszyscy inni
ambasadorowie. Potajemnie był także wysokim funkcjonariuszem
Strażników Rewolucji, otrzymywał dyspozycje bezpośrednio od
Chomejniego, zarządzał ogromną rzeszą personelu i dysponował budżetem
rzędu kilku milionów dolarów miesięcznie. Ta druga, tajna rola była dalece
istotniejsza.
Jednak w owym czasie znaczna część Libanu pozostawała pod kontrolą
armii syryjskiej. Jeśli zatem siły rewolucyjne miały tam skutecznie operować,
Chomejni musiał dobić targu z syryjskim prezydentem Hafizem al-Asadem.
Na tym właśnie polegało zadanie Mohtaszamipura: miał zacieśnić relacje
dyplomatyczne, by umożliwić zawarcie sojuszu wojskowego.
Choć oba kraje miały (w Izraelu) wspólnego wroga, Asad początkowo
nieufnie przyjmował czynione przez Mohtaszamipura awanse. Irańskiego
ambasadora przepełniał nieposkromiony zapał rewolucyjny. Asad, świecki
Arab, obawiał się, że podsycany przez Mohtaszamipura islamski gniew
ostatecznie okaże się niemożliwy do opanowania i zwróci się przeciwko jego
własnej władzy. Potencjalne reperkusje zdawały się przewyższać wszelkie
doraźne korzyści.
Lecz po tym, jak w czerwcu 1982 roku Izrael wkroczył do Libanu, Asad
ponownie ocenił sytuację.
 Wojna była katastrofą nie tylko dla Izraela, lecz także dla Asada. W starciu
z Izraelczykami siły syryjskie otrzymały nokautujący cios. Najbardziej
druzgocące straty poniosły lotnictwo, oczko w głowie Asada, który sam nim
kiedyś dowodził i nie przestawał go hołubić. W ciągu czterdziestu sześciu
godzin zniszczeniu uległy łącznie osiemdziesiąt dwa syryjskie samoloty
wojskowe, podczas gdy Izrael stracił zaledwie jedną maszynę.
Na podstawie przebiegu izraelskiego ataku Asad doszedł do wniosku, że
Syria nie miałaby szans w starciu z Izraelem na tradycyjnym polu bitwy i że
należało spróbować zadać wrogowi straty w sposób pośredni23. Tymczasem
Izrael sam mu się podłożył, pozostawiając swoje wojska w Libanie.
Izraelczycy chcieli w ten sposób zapewnić spokój mieszkańcom północy
swego kraju, lecz w ten sposób otworzyli po prostu jeszcze jeden front,
odsłonięty i narażony na ataki partyzanckie.
„Asad senior – czyli Hafiz, ojciec Baszara, który go potem zastąpił – był,
ku memu ubolewaniu, człowiekiem bystrym – przyznaje Meir Dagan, który
w owym czasie dowodził izraelskimi wojskami w Libanie. – Zbudował
mechanizm umożliwiający wykrwawianie Izraela, nie płacąc za to ani
grosza”24.
Mechanizmem tym była wspierana przez Iran szyicka milicja, do której
tworzenia tak zapalił się Mohtaszamipur. W lipcu 1982 roku Iran i Syria
podpisały sojusz wojskowy, który umożliwiał Strażnikom Rewolucji pod
wodzą Mohtaszamipura działanie na obszarze Libanu25. Otwarcie udzielali
oni cywilnej pomocy ludności szyickiej, tworzyli instytucje społeczne
i religijne, takie jak szkoły czy meczety. Uruchomili program zapomóg dla
biednych i potrzebujących, na przykład narkomanów i alkoholików, a także
system opieki zdrowotnej na relatywnie wysokim poziomie. Iran dostarczał
społeczności libańskich szyitów wszystko to, czego władze Libanu,
zdominowane przez połączone siły sunnickiej i chrześcijańskiej większości,
nigdy im nie zaoferowały.
Potajemnie zaś Irańczycy przystąpili do szkolenia i zbrojenia formacji
partyzanckiej, która wypełniła powstałą po OWP próżnię i która w przeciągu
dwóch dekad miała stać się jedną z dominujących sił polityczno-wojskowych
na Bliskim Wschodzie. Wyczuwając dziejowe znaczenie powstającego
ruchu, Mohtaszamipur nadał mu majestatyczną nazwę.
Tak oto zrodził się Hezbollah – Partia Boga.
Szesnastoletni Ahmad Dżafar al-Kassir pochodził z biednej szyickiej rodziny
z maleńkiej libańskiej wioski Deir Kanoun al-Nahr. Rodzice opowiadali, że
jako dziecko „był uważny i spostrzegawczy, dzięki którym to cechom
rozwinął się w pełnego inicjatywy i niezależnego młodzieńca”. Już w wieku
czterech lat biegiem mijał ojca i pędził na uprawiane poletko, aby pozbierać
warzywa i wrócić do domu, nim ojciec w ogóle zabierze się do pracy.
Miejscowy meczet niebawem stał się dla niego drugim domem, do którego
Ahmad często przychodził, by modlić się i czytać Koran.
Należał do szyitów, których porwał ferwor Hezbollahu, a jesienią
1982 roku został zwerbowany do sekretnej formacji militarnej nazywanej
Islamskim Dżihadem26. Ahmad w tajemnicy przeprowadził kilka operacji
wojskowych przeciwko izraelskim wrogom. Robił też użytek ze swojej
zaradności, przerzucając uzbrojenie z Bejrutu „tam, gdzie akurat było
potrzebne, aby stawić czoła wrogim [izraelskim] wojskom”.
11 listopada nad ranem, tuż przed siódmą, w położonym na południu Tyrze
podjechał białym peugeotem wyładowanym materiałami wybuchowymi do
siedmiokondygnacyjnego budynku, który armia izraelska wykorzystywała
jako lokalną siedzibę władz wojskowych i administracyjnych. W pobliżu
gmachu wcisnął gaz do dechy i skierował samochód w podstawę budowli.
Następnie wysadził się w powietrze.
Wybuch zniszczył budynek i zabił siedemdziesięciu sześciu izraelskich
żołnierzy, funkcjonariuszy straży granicznej i agentów Szin Betu, a także
dwudziestu siedmiu Libańczyków: pracowników, cywilów ubiegających się
o wydawane przez wojsko rozmaite pozwolenia oraz więźniów. Był to
pierwszy islamski terrorystyczny zamach samobójczy poza terytorium Iranu,
a zginęło w nim więcej Izraelczyków niż w jakimkolwiek podobnym ataku
wcześniej czy później.
Przez lata Hezbollah swój udział w zamachu i tożsamość uczestników
utrzymywał w tajemnicy. Dopiero z czasem bojówka wzniosła w wiosce
Kassira pomnik ku jego pamięci, opublikowała list pochwalny, który
Najwyższy Przywódca Chomejni wysłał do jego rodziny, a datę jego śmierci
obwołała dorocznym Dniem Męczenników.
Ta początkowa dyskrecja była na rękę decydentom odpowiedzialnym za
obronę Izraela – czym prędzej postarali się bowiem zatrzeć ślady swych
niesamowitych zaniedbań, które umożliwiły przeprowadzenie zamachu27.
Szefem Szin Betu na froncie północnym był Jossi Ginossar, którego
jednostka odpowiadała za gromadzenie informacji i zapobieganie zamachom
takim jak samobójczy atak Kassira. Ginossar wraz z kilkoma podwładnymi
oraz wyższymi oficerami sił zbrojnych zmylił śledczych prowadzących
dochodzenie w sprawie tragedii, oddalając ich od prawdy, aż doszli do
wniosku, że eksplozję spowodowała „usterka techniczna w zbiornikach gazu
w kuchni”, nie zaś brawurowa operacja nowej szyickiej organizacji zbrojnej.
Lecz o ile w tym przypadku Ginossar działał wyraźnie w swoim interesie,
o tyle, szerzej rzecz ujmując, izraelski wywiad naprawdę nie zdawał sobie
sprawy, że na dymiących gruzach Libanu wyrosła nowa formacja zbrojna28.
Pierwsze ataki terrorystyczne przeprowadzane przez Hezbollah – ostrzał
z broni palnej i przydrożne bomby podkładane z myślą o pojazdach
wojskowych – Aman i Szin Bet lekceważyły jako „ledwie taktyczne
niedogodności dla żołnierzy Sił Obronnych Izraela”.
„Dopiero po jakimś czasie zaczęliśmy pojmować sytuację – przyznał
Jekutiel „Kuti” Mor, wyższy oficer Amanu, a później sekretarz wojskowy
ministra obrony Rabina. – Przespaliśmy cały ten proces. Zamiast dogadać się
z szyitami, utrzymywaliśmy związki z chrześcijanami, aż większość
populacji Libanu obróciła się przeciwko nam”29. Co gorsza, nikt wówczas
nie dostrzegał więzi łączącej libańskich szyitów z Irańczykami – i że
przewagę zdobywają rewolucjoniści Chomejniego sprzymierzeni z Asadem.
„Przez długi czas – wspominał Dawid Barkai z Jednostki 504 – nie
wiedzieliśmy, że za nasileniem się tych działań stało biuro Mohtaszamipura
w Damaszku”30.
Imponujący aparat wywiadowczy Izraela tak samo nie zdawał sobie
sprawy z powstającej wokół kraju armii cieni, złożonej zarówno ze świeżych
rekrutów, jak i z otrzaskanych w walce partyzanckiej weteranów, takich jak
Imad Mugnija. Urodzony w 1962 roku w rodzinie gorliwych szyitów dorastał
w biednych i tłocznych dzielnicach południowego Bejrutu. „Jego ojciec
pracował w fabryce cukierków w Bejrucie – opowiadał izraelski szpieg Amin
„Rummenigge” al-Hadżdż, sam zresztą również szyita. – W dzieciństwie
utrzymywaliśmy kontakty. Był bardzo niesforny. Potem dowiedziałem się, że
wyleciał ze szkoły i dołączył do obozu szkoleniowego 17. Brygady, i nasza
znajomość się rozpadła”31.
W połowie 1978 roku Mugnija stał się członkiem 17. Brygady, gwardii
Jasira Arafata i elitarnej formacji Fatahu. Tam pod swe skrzydła wziął go Ali
Salameh, który jednak w 1979 roku zginął z ręki Mossadu. Mugnija pragnął
należeć do czegoś większego niż lokalny gang z południa Bejrutu i aż rwał
się do działania32. Salameh i jego następcy widzieli w nim zdolnego
i inteligentnego człowieka, obdarzonego charyzmą i bezwzględnego. Choć
sami byli palestyńskimi sunnitami, Mugnija zaś – libańskim szyitą, łączyły
ich wspólne cele. W owym czasie zwolennicy Chomejniego – biedni irańscy
wygnańcy i ich libańscy sojusznicy – byli wdzięczni OWP za okazywaną
gościnę oraz wsparcie.
Mugnija działał pod auspicjami 17. Brygady, zarazem jednak zyskał sobie
reputację jako herszt bandy opryszków, wymuszającej przestrzeganie
islamskich praw i skromności na ulicach Bejrutu, który podówczas
postrzegano jako bastion liberalnej, europejskiej obyczajowości w samym
sercu Bliskiego Wschodu. Mniej więcej w tym okresie izraelskie służby
wywiadowcze zaczęły otrzymywać doniesienia o „ekstremistycznie
nastawionym psychopacie bez zahamowań”, który rozwalał kolana bejruckim
prostytutkom i dilerom narkotyków33.
Trzy lata później, kiedy OWP wycofała się z Bejrutu, Mugnija wraz
z braćmi Fuadem i Dżihadem postanowił pozostać w Libanie i dołączyć do
Hezbollahu, którego pozycja, jak słusznie przewidzieli, miała pójść w górę.
Mugnija z miejsca został jednym z najważniejszych działaczy organizacji.
Przez pół roku dowodził pododdziałem osobistej ochrony szejka
Muhammada Husajna Fadl Allaha, najwyższego szyickiego autorytetu
w Libanie i „duchowego kompasu Hezbollahu34”. Reprezentował go też na
spotkaniach w biurze Mohtaszamipura w Damaszku, gdzie wyżsi oficerowie
z Iranu i funkcjonariusze syryjskiego wywiadu przygotowywali strategię
działań w Libanie. Południe kraju znajdowało się pod okupacją Izraela, a na
części pozostałego terytorium stacjonował kontyngent sił
międzynarodowych – Amerykanie, Francuzi i Włosi, których rozlokowano
tam w ramach planu zakończenia straszliwej wojny domowej, jaka
pustoszyła kraj.
Zarówno Syryjczycy, jak i Irańczycy pragnęli wyprzeć okupantów
z Libanu, lecz ani jedni, ani drudzy nie mogli sobie pozwolić na bezpośrednią
konfrontację militarną, której nie byliby zresztą w stanie wygrać35. Na
wspólnych spotkaniach przystali zatem na potajemną kampanię opartą na
sabotażu i terrorze.
Zorganizowanie jej powierzono Mugniji. To on, wraz z Mohtaszamipurem,
powołał do życia Islamski Dżihad, a ten zwerbował Kassira, chłopca, który
wysadził w powietrze kwaterę armii izraelskiej w Tyrze. Było to druzgocące
pierwsze uderzenie, a zarazem dopiero początek. Szejk Fadl Allah
zasygnalizował, co ma nadejść, w artykule opublikowanym w zbiorze esejów
religijnych w lutym 1983 roku. „Wierzymy, że przyszłość ma w zanadrzu
niespodzianki – napisał. – Dżihad jest gorzki i trudny, czerpać będzie siły ze
środka, dzięki cnotom wysiłku, cierpliwości i ofiarności, dzięki duchowi
i gotowości samopoświęcenia”36.
Poprzez „samopoświęcenie” Fadl Allah odnosił się do sankcji religijnej
kierowanej przez Chomejniego do swych młodych żołnierzy, często wręcz
jeszcze dzieci, które praniem mózgu nakłoniono do maszerowania naprzód
po pewną śmierć przez pola minowe rozłożone przez atakujących
Irakijczyków37. Fadl Allah poszedł o krok dalej, wydając przyzwolenie na
umyślne samobójstwa w służbie dżihadu. Hezbollah zaczął prowadzić
samobójcze operacje w Libanie, a niebawem pod kierownictwem Mugniji
udoskonalił te metody, czyniąc z nich coś na kształt sztuki.
18 kwietnia 1983 roku jeden z ludzi Mugniji wpadł furgonetką przez drzwi
frontowe budynku amerykańskiej ambasady w Bejrucie, detonując upchniętą
w pojeździe tonę materiałów wybuchowych38. Eksplozja zburzyła cały przód
budynku, zginęły sześćdziesiąt trzy osoby, w tym niemal wszyscy
pracownicy placówki CIA w Libanie, a także główny ekspert CIA od
Bliskiego Wschodu Robert Ames.
Następnie, 23 października, zamachowcy samobójcy wtargnęli
ciężarówkami wyładowanymi materiałami wybuchowymi na teren dwóch
kompleksów międzynarodowych sił w Bejrucie i dokonali detonacji39.
W koszarach amerykańskiej piechoty morskiej zginęło dwustu czterdziestu
jeden żołnierzy sił pokojowych, a w bazie francuskich spadochroniarzy
śmierć poniosło pięćdziesięciu ośmiu ludzi40. Mugnija siedział na dachu
wysokiego budynku w okolicy i obserwował rozwój wypadków przez
teleskop. Kawałki betonu i strzępy rozerwanych ciał spadły na bejrucką
siedzibę Szin Betu, oddaloną o jakieś półtora kilometra od płonącej bazy
marines41.
4 listopada 1983 roku Nakad Sarbuch, funkcjonariusz izraelskiej straży
granicznej pełniący wartę przy bazie wojskowej w Tyrze spostrzegł
podejrzanego pikapa, który pędził w kierunku jednostki. Otworzył ogień do
pojazdu, wpakował weń sto trzydzieści pocisków, nie zdołał jednak go
zatrzymać. Kierowca samobójca wbił się na teren bazy i zdetonował
pięćsetkilogramową bombę. Budynek mieszczący lokalną delegaturę Szin
Betu legł w gruzach, uszkodzone zostały też sąsiednie budowle i namioty.
Zginęło sześćdziesięciu ludzi, a kolejnych dwudziestu dziewięciu odniosło
obrażenia.
O ile pierwszy atak w Tyrze, który zdarzył się niemal równo rok
wcześniej, Izrael był w stanie przedstawić jako nieszczęśliwy wypadek, o tyle
przy drugim zamachu w tym miejscu nie było to już możliwe. Za sprawą
samobójczych ataków, obmyślanych i zorganizowanych przez Mugniję,
Mohtaszamipur zyskał niemal dokładnie to, czego pragnął: międzynarodowy
kontyngent został rozwiązany, a Izrael stopniowo wycofał się z większości
libańskiego terytorium, ostatecznie koncentrując swe siły w wąskiej „strefie
bezpieczeństwa” na południu kraju.
Po drugim zamachu w Tyrze izraelskie służby również zaczęły pojmować,
że mają do czynienia z nowego rodzaju nieprzyjacielem, stanowiącym
niebagatelne wyzwanie42. Prominentni przedstawiciele Mossadu, Szin Betu
i rozmaitych organów sił zbrojnych zaczęli rozważać ewentualność sięgnięcia
raz jeszcze po selektywną eliminację, tym razem przeciwko nowemu
wrogowi.
Dla Mossadu było czymś oczywistym, że priorytetowy cel winien
stanowić Imad Mugnija. Dysponowali jednak ograniczoną wiedzą – zaledwie
wyblakłą fotografią – i nie mieli pojęcia, gdzie go można znaleźć. Niemniej
Mossad zdał sobie sprawę, że do koordynacji działań Iranu i Hezbollahu
dochodzi u Mohtaszamipura w irańskiej ambasadzie w Damaszku, nie zaś
w Bejrucie.
Pod koniec 1983 roku dyrektor Mossadu Nahum Admoni podsunął
premierowi Icchakowi Szamirowi do podpisu czerwony kwit. Dołączona
teczka zawierała spis bombowych zamachów samobójczych i innych aktów
terroru, w tym ataków na ambasadę Stanów Zjednoczonych i na koszary
amerykańskiej piechoty morskiej w Bejrucie.
Na czerwonym kwicie figurowało nazwisko Alego Akbara
Mohtaszamipura, irańskiego ambasadora w Syrii. Oficjalnie rzecz biorąc,
dyplomaty. Nie była to propozycja złożona lekką ręką i Szamir zgodził się ją
podpisać dopiero po długim wahaniu i naradach. Co do zasady Izrael
odżegnywał się od likwidowania przedstawicieli władz suwerennych państw,
bez względu stopień ich wrogości wobec państwa żydowskiego. Trzeba było
jednak coś zrobić dla powstrzymania Hezbollahu. Ktoś – i to ktoś ważny –
musiał zginąć.
Szamir podpisał czerwony kwit.

Pierwszym problemem było dostanie się do Mohtaszamipura. Dzielił swój

czas między Teheran i Damaszek, dwie stolice w nieprzyjaznych krajach,
gdzie Kidon nie działał, Kejsaria zaś miała nie dokonywać selektywnej
eliminacji poza naprawdę wyjątkowymi przypadkami. Obydwa miasta
uważano za szczególnie trudny obszar, pełen podejrzliwych policjantów
i informatorów miejscowych służb specjalnych. Co więcej, ambasadorowi
zawsze towarzyszyli uzbrojony ochroniarz i kierowca. Wszelkie pomysły
wymagające przedostania się w pobliże Mohtaszamipura bądź w rejony,
gdzie zwykł bywać – a więc zastrzelenie go, podłożenie bomby, otrucie –
odrzucono z obawy, że wykonawcy mogliby zostać schwytani.
Pozostawała jedna opcja: wybuchowa przesyłka dostarczona pocztą. Lecz
kiedy wysunięto taką propozycję, natychmiast pojawiły się zastrzeżenia.
Izraelski wywiad miał już bogate doświadczenie z wykorzystywaniem takich
paczek. Dwukrotnie metoda okazała się skuteczna – pozwoliła zlikwidować
szefa egipskiego wywiadu wojskowego w Gazie oraz jego kolegę po fachu,
egipskiego attaché wojskowego w jordańskim Ammanie w 1956 roku. Lecz
we wszystkich pozostałych przypadkach – wysyłek do niemieckich
naukowców pracujących w Egipcie, do nazistowskiego zbrodniarza
wojennego w Damaszku, do działaczy OWP na całym świecie – paczki bądź
to były w czas wykrywane, wybuchały w rękach niewłaściwej osoby, bądź
też powodowały jedynie obrażenia, lecz nie śmierć.
„Powiedziałem im, że to niemądre, a nawet nieco dziecinne – wspominał
pewien weteran Kejsarii – że wybrali sposób działania, który nie
gwarantował całkowitej likwidacji celu”43. Lecz głosy sprzeciwu uciszono.
Wybuchowa przesyłka stanowiła jedyną opcję, która nie narażała ludzi służb
na niepotrzebne niebezpieczeństwo.
14 lutego 1984 roku do irańskiej ambasady w Damaszku dotarła
pokaźnych rozmiarów przesyłka, nadana rzekomo przez dobrze znane
londyńskie wydawnictwo należące do Irańczyków. Personel recepcji
zauważył, że wyraźnie oznaczono ją jako DO RĄK WŁASNYCH JEGO
EKSCELENCJI AMBASADORA, toteż przekazał ją do biura Mohtaszamipura na
piętrze placówki. Sekretarka ambasadora rozwinęła opakowanie i ujrzała
kartonowe pudło ze wspaniałą księgą po angielsku poświęconą świętym
miejscom szyizmu w Iranie i Iraku. Rzuciła okiem na oprawę, po czym
zaniosła tom do pokoju ambasadora.
Mohtaszamipur otworzył album, a wówczas nastąpiła eksplozja44. Wybuch
urwał mu jedno ucho, dłoń i większość palców drugiej dłoni. Odłamek wybił
mu oko. „Gdybym otworzył książkę w ten sposób – opisywał później
dziennikarzowi telewizji irańskiej, trzymając otwarte dłonie blisko twarzy
i szyi – oderwałoby mi głowę. Ale położyłem książkę na stole i otworzyłem
o, tak – tym razem odsunął twarz i ciało od wyimaginowanego tomu –
i wybuch zrobił dziurę w ścianie, i tam wylądowała moja ręka, wbiła się
w ścianę. Ale gdybym otworzył o, tak – znów zbliżył ręce – twarz
oderwałoby mi od szyi. Ślady, które mam na ciele, to odłamki po wybuchu”.
Bombowa przesyłka kolejny raz zawiodła. „Przy zastosowaniu procedury
krytycznej chodzi o zabicie celu – przypominał oficer Kejsarii, który od
początku sprzeciwiał się zamysłowi. – Nie ma czegoś takiego jak półzabity.
Jeśli pozostał przy życiu, to znaczy, że ponieśliśmy klęskę”. Izrael nie
przyznał się do zamachu, lecz Irańczycy nie mieli wątpliwości, że za atakiem
stał Mossad.
Co gorsza, Mohtaszamipur stał się teraz symbolem sprawy rewolucji,
okaleczonym ocaleńcem ze świętej wojny Chomejniego. „Ze smutkiem
przyjąłem wiadomość o godnym pożałowania zdarzeniu, jakie przytrafiło ci
się za sprawą światowego imperializmu – napisał jego przyjaciel ajatollah. –
Mam nadzieję, że rychło powrócisz do zdrowia i wznowisz swą
nieprzejednaną walkę na froncie islamu i rewolucji w imieniu biedaków tego
świata”45.
Poza tym okaleczenie ambasadora absolutnie nijak nie wpłynęło na
prowadzone przez Hezbollah operacje i wątpliwe jest, by mogło wpłynąć
nawet wówczas, gdyby zginął. Decyzja o zamachu była bowiem spóźniona:
obszarpana zbieranina zabiedzonych szyitów, którą Mohtaszamipur zaczął
organizować przed dekadą, zdążyła tymczasem rozrosnąć się w potężną
organizację. Hezbollah nie był bojówką jednego człowieka – był to ruch46.
Ogromne przedsięwzięcie, które Mohtaszamipur uruchomił w Libanie,
nabrało już rozpędu i zdołało przyciągnąć tysiące młodych szyitów, jak
również większość liczących się przedstawicieli miejscowego szyickiego
kleru.
Izrael miał teraz przeciwko sobie potężnego przeciwnika, który był
zarazem pionkiem Iranu i autentycznym, zakorzenionym w lokalnej populacji
ruchem społecznym.
Duchowni z Hezbollahu, w większości działający i rezydujący w szyickich
wioskach na południu Libanu, potrafili łączyć fanatyczny, mesjanistyczny
ferwor religijny z nowego rodzaju libańskim patriotyzmem, który skupiał się
na konsolidacji środowisk szyitów i nienawiści wobec syjonistycznego
okupanta.
Najbardziej prominentnym pośród tych lokalnych przywódców religijnych
był w okresie tworzenia się ruchu szejk Ragheb Harb, imam Jibchitu
w południowym Libanie. Ów błyskotliwy duchowny o płomiennym
spojrzeniu odebrał szkolenie w świętym mieście Nadżaf w Iraku, gdzie
Chomejni spędził znaczną część swego wygnania, a po powrocie ajatollaha
przejął kierownictwo nad propagandą Hezbollahu i nauczaniem
w południowej części kraju.
Harb był duchownym, nie zaś bojownikiem, lecz opowieści o nim
docierały do Meira Dagana, który utrzymywał, że „Harb stawał się ważnym
autorytetem religijnym na południu i bezustannie namawiał do ataków
przeciwko Izraelowi i Izraelczykom”.
Dagan zażądał zgody na zlikwidowanie Harba. Choć ten nigdy osobiście
nie brał udziału w działaniach terrorystycznych przeciwko Izraelowi, to cały
czas do nich podżegał, a były to czasy, w których Izrael, utknąwszy w batalii
z Hezbollahem i ogarnięty niemocą, ochoczo podchodził do każdego
pomysłu na akcję. Dagan posłał do boju dwóch libańskich agentów, których
wykorzystywał już wcześniej w działaniach Frontu Wyzwolenia Libanu od
Cudzoziemców, stworzonej przez siebie fasadowej partyzantki47.
W piątkową noc 16 lutego, dwa dni po wybuchu w irańskiej ambasadzie,
w którym miał zginąć Mohtaszamipur, Harb jechał do swojego domu
w Jibchit. Dwaj libańscy agenci czekali na zakręcie drogi, a kiedy zwolnił,
aby wejść w łuk, podziurawili jego auto pociskami, aby młody przywódca na
pewno nie uszedł z życiem.
Harb natychmiast został obwołany męczennikiem. Na uczelniach
religijnych w Kom odbyły się modły ku jego pamięci, a wielki ajatollah
Hosejn Ali Montazeri, jeden z czołowych duchownych Iranu, przesłał
depeszę kondolencyjną swym szyickim kolegom z Libanu, wysławiając
czyny Harba48. Dla uczczenia setnego dnia po jego śmierci wypuszczono
upamiętniający go znaczek pocztowy. Jego podobizna pojawiła się ponad
portretami wszystkich męczenników, których liczba stopniowo wzrastała
z upływem lat. Jego zalecenie całkowitego odrzucenia jakichkolwiek
kontaktów z Izraelczykami: „Postawa to broń, a uścisk dłoni to akceptacja”,
stało się odtąd głównym mottem Hezbollahu.
Tymczasem Dagan wziął na celownik także Mohammeda Saada, jednego
z bliskich współpracowników Harba i kolejną wpływową postać ruchu
szyickiego na południu. Saad był częstym uczestnikiem działań
partyzanckich przeciwko Izraelowi i zgromadził pokaźne zapasy broni oraz
materiałów wybuchowych, które przechowywał w hussainii, kaplicy
modlitewnej położonej poza meczetem, którą utrzymywał w wiosce
Marakah. 4 marca 1985 roku agenci Dagana wysadzili w powietrze arsenał
Saada. W wybuchu zginęli on sam i jeden z jego bliskich towarzyszy, jak
również trzynaście innych osób.
Zamach na życie Mohtaszamipura oraz likwidacja Harba i Saada wiele
mówią o trudnościach operacyjnych, z jakimi borykał się Izrael
w konfrontacji z Hezbollahem. Co do zasady Mossad starał się, by
dokonywane akty selektywnej eliminacji były „biało-niebieskie” (od kolorów
flagi Izraela), to jest by przeprowadzali je izraelscy wykonawcy, lecz
w przypadku Harba i Saada posłużono się lokalnymi agentami, a przy próbie
pozbycia się Mohtaszamipura Mossad musiał się uciec do metody z bombą
wysyłkową, od dawna uznawanej za nieskuteczną i stwarzającą ryzyko
wyrządzenia krzywdy osobom postronnym. A zresztą wszystkie trzy ofiary
nie były wszak najwyższymi przywódcami Hezbollahu. O najważniejszej
z postaci, to jest Imadzie Mugnijim, wciąż mieli szczątkowe informacje.
Podjęta trzy dni później próba wyeliminowania „duchowego kompasu”
organizacji okazała się równie nieudana. 8 marca 1985 roku pod domem
szejka Fadl Allaha w Bejrucie eksplodował samochód pułapka.
Fadl Allah nie odniósł żadnych obrażeń, lecz osiemdziesięciu ludzi
zginęło, a dwustu zostało rannych, z czego większość stanowili wierni
z meczetu, w którym Fadl Allah nauczał49. Śmierć poniosła też część
ochrony osobistej szejka, w tym brat Imada Mugniji, Dżihad.
Mimo to Izrael nadal usiłował rozwiązać swój libański problem drogą
selektywnej eliminacji50. W 1986 roku izraelski wywiad odkrył, że Ahmed
Dżibril, dowódca organizacji terrorystycznej Ludowy Front Wyzwolenia
Palestyny – Główne Dowództwo, współpracuje z Hezbollahem. Na
podstawie tej informacji, a także z powodu od dawna przejawianej przez
Izrael chęci wyeliminowania Dżibrila Szamir podpisał na niego czerwony
kwit. Dużo czasu zajęło zebranie wymaganych danych wywiadowczych.
W końcu ustalono, że Dżibril często pojawia się w siedzibie swej organizacji,
w labiryncie jaskiń w Naameh na wybrzeżu Morza Śródziemnego, na północ
od granicy Libanu z Izraelem. 8 grudnia 1988 roku izraelskie siły zbrojne
przeprowadziły zakrojoną na szeroką skalę operację lądową w celu zabicia
Dżibrila i zniszczenia systemu jaskiń.
Operacja „Niebiesko-Brązowa” (Kachol We’hum) okazała się
kompromitującą klapą. Wiadomości wywiadowcze o rejonie działań były
niebezpiecznie niekompletne. Żołnierze natknęli się na niespodziewane
przeszkody naturalne i zostali wypatrzeni z posterunku obserwacyjnego,
o którym nie wiedzieli, stracili więc element zaskoczenia.
Zginął podpułkownik dowodzący oddziałem likwidacyjnym. Czterech
żołnierzy zabłądziło i trzeba ich było później ewakuować w skomplikowanej
operacji z użyciem sił powietrznych. Na domiar złego szkolony pies, który
był obładowany materiałami wybuchowymi i miał wbiec do jaskini,
umożliwiając zdalną detonację, przestraszył się strzelaniny i uciekł. Znalazł
go później Hezbollah, tym samym ujawniając istnienie w armii izraelskiej
tajnej psiej jednostki Okec (Żądło). A żeby kompromitacja była już
doszczętna, Ahmed Dżibril w ogóle tej nocy nie znajdował się w bazie51.
Tak więc pod koniec lat osiemdziesiątych Hezbollah dysponował o wiele
lepszym wywiadem, co w przypadku prowadzenia wojny partyzanckiej ma
kluczowe znaczenie. Jedną z przyczyn niedostatecznego rozeznania
wywiadowczego przez Izraelczyków było to, że dzięki Hezbollahowi
uciskani i udręczeni szyici zyskali poczucie wspólnoty i celu. Każdy atak na
organizację tym ściślej wiązał jej zwolenników, uwydatniając w ich oczach
podział na dobrych i złych. To z kolei niezwykle utrudniało Izraelczykom
werbowanie informatorów52. Coraz rzadziej trafiali się szyici gotowi
pracować dla nich za pieniądze. Nikt nie chciał zdradzić Hezbollahu.
Imad Mugnija wykorzystywał tę przewagę wywiadowczą z druzgocącą
skutecznością. Korzystając ze wsparcia irańskiego Korpusu Strażników
Rewolucji oraz tamtejszego resortu spraw zagranicznych, ćwiczył
i doskonalił taktykę bojową Hezbollahu. Bombowe zamachy samobójcze,
ładunki zakładane przy drogach i pieczołowicie aranżowane zasadzki
powodowały chaos w dużych i niezbornych formacjach armii izraelskiej. Za
brak w zasadzie jakiejkolwiek wiedzy o szyickich bojówkach przyszło płacić
krwią izraelskich żołnierzy. W latach 1984–1991 doszło do trzech tysięcy
czterystu dwudziesti pięciu operacji wymierzonych w oddziały Sił
Obronnych Izraela i Armię Południowego Libanu, czyli proizraelską bojówkę
libańską utworzoną przez Izraelczyków53. Większość z tych ataków
przeprowadził właśnie Hezbollah. W ich rezultacie zginęło
dziewięćdziesięciu ośmiu izraelskich żołnierzy i stu trzydziestu czterech
libańskich sojuszników, a czterystu czterdziestu siedmiu Izraelczyków
i trzystu czterdziestu jeden Libańczyków odniosło rany. Do liczby zabitych
z czasem trzeba było dodać również dwóch Izraelczyków zaginionych
w akcji.
W 1991 roku decydenci z izraelskiego wywiadu, sfrustrowani swoją
niemocą, zaczęli prace nad czymś, co określili „przełamaniem impasu”, to
jest nad symbolicznym atakiem, który wstrząsnąłby Hezbollahem
w posadach i przywrócił Izraelowi przewagę w wojnie.
 22
CZAS DRONÓW

Imamowie w wiosce Jibchit zaczęli zwoływać ludzi do hussainii o dziesiątej

rano. Hussainia to szyicka sala spotkań, nazywana tak na pamiątkę imama
Husajna, syna Alego, kuzyna proroka Mahometa i założyciela szyickiej
odmiany islamu. Szyici wierzą, że to Ali był prawdziwym spadkobiercą
Mahometa i że sunnici brutalnie zagarnęli schedę po proroku. Szyici stali się
uciskaną i dyskryminowaną sektą. Swoje ceremonie religijne urządzali
potajemnie w hussainiach, bali się bowiem sunnitów.
Lecz tego dnia w Jibchicie nie było potrzeby się kryć. Iran stał się
pierwszym krajem na świecie pod rządami szyickich duchownych.
W Libanie szyiccy ekstremiści ze wspieranego przez Iran Hezbollahu stali się
dominującą siłą polityczną i militarną. Hussainia w Jibchicie, przylegająca
do imponującego meczetu przy głównej ulicy wioski, została odnowiona
i rozbudowana, a jej ściany wyłożono lśniącym białym marmurem.
Od siedmiu lat wezwanie na modlitwę rozbrzmiewało przez głośniki na
minaretach każdego 16 lutego, w rocznicę śmierci szejka Ragheba Harba,
pierwszego duchowego przywódcy Hezbollahu w południowym Libanie.
Mordując go w 1984 roku, Izrael nieumyślnie wykreował męczennika,
a liderzy i dowódcy Hezbollahu odbywali doroczne pielgrzymki do
poświęconego mu pomnika, po czym zbierali się na polityczny wiec.
Wpół do jedenastej na głównej ulicy było już tłoczno od kobiet
i mężczyzn, którzy porzucili swoje zajęcia, pozamykali domy, biura i sklepiki
i ruszyli do hussainii. Kroczyli niespiesznie, podążając za dwiema
terenówkami, szarą i czarną, stanowiącymi najwyraźniej zorganizowaną
przez Hezbollah eskortę.
Około trzech tysięcy metrów ponad ulicami Jibchitu wzdłuż całego
pochodu przesuwał się obiektyw kamery w nosie małego, cichego samolotu.
Maszyna nie miała pilota, a jedynie operatora, który sterował nią z przyczepy
na północnej granicy Izraela. Obrazki z kamery, w wysokiej rozdzielczości
i w czasie rzeczywistym, przesyłano na ekran w niewielkim pomieszczeniu
dowódczym Amanu ponad ogrodem różanym przy siedzibie Ministerstwa
Obrony w Tel Awiwie. Jak na rok 1992 był to cud techniki wywiadowczej:
dron, który pozwalał Izraelczykom śledzić na własne oczy obserwowany cel
bez konieczności narażania swych ludzi w terenie.
Kamera drona sunęła wzdłuż uczestników procesji. Na końcu wyraźnie
widać było cztery pojazdy – dwa range rovery i dwa osobowe mercedesy.
Oficerowie wywiadu w Tel Awiwie patrzyli, jak cztery auta odrywają się od
tłumu, wymijają hussainię i parkują na podwórzu za budynkiem.
„Mamy go” – rzucił jeden z obserwujących transmisję analityków.
Oddaleni o trzysta dwadzieścia kilometrów od celu wywiadowcy mieli go jak
na dłoni. „Nagle – stwierdzono później w wewnętrznym raporcie
o wydarzeniach tego poranka – w powietrzu dało się czuć atmosferę
polowania”1.

Już od początkowej ofensywy w wojnie Jom Kippur, która stanowiła dla

Izraelczyków całkowite zaskoczenie, generała Benjamina „Benny’ego”
Peleda, dowódcę izraelskich sił powietrznych, prześladowały niepowodzenia.
Przed wybuchem wojny w 1973 roku na lotnictwo przypadała ponad połowa
całkowitego budżetu resortu obrony, a mimo to w momencie pierwszego
uderzenia ze strony Egipcjan i Syryjczyków zupełnie poszło w rozsypkę.
Peled uważał, że jedną z głównych przyczyn klęski było to, że ważne
informacje wywiadowcze nie dotarły do niego na czas. Gdyby wiedział, że
egipskie maszyny zrywają się do lotu – gdyby mógł w czasie rzeczywistym
obserwować ich przygotowania – jego własne siły byłyby w stanie lepiej
odpowiedzieć.
Na skutek tamtego ataku Peled postanowił opracować sieć tajnych
systemów łączności i zbierania danych wywiadowczych w czasie
rzeczywistym. Miały one służyć siłom powietrznym niezależnie od
„Zielonych” (jak „Niebiescy” z izraelskich sił powietrznych zwykli określać,
nie bez nutki protekcjonalności, wojska lądowe, a to ze względu na ich
oliwkowo-szare umundurowanie). Oczywistym rozwiązaniem byłoby
wykorzystanie w tym celu samolotów, lecz sprawę komplikował inny
bolesny skutek wojny Jom Kippur: Izraelczycy stracili ponad jedną czwartą
swoich maszyn bojowych, a wiele z tych, które ocalało, było uszkodzonych
i nie nadawało się do służby2. Co więcej, wielu lotników izraelskich, którzy
dotychczas cieszyli się chwałą niezwyciężonych, zostało zestrzelonych
i trafiło do niewoli lub zginęło.
Ale co, jeśli samoloty nie potrzebowałyby pilotów? Ani kosztujących
miliony dolarów systemów uzbrojenia? Co jeśli izraelskie siły powietrzne,
zastanawiał się Peled, mogłyby na odległość pilotować mniejsze, tańsze
samoloty, wyposażone jedynie w kamery i urządzenia łączności?
Dekadę wcześniej, kiedy Peled kierował departamentem uzbrojenia, jako
pierwszy wprowadził do sił powietrznych drony, aczkolwiek w owym czasie
wydawało się to pomysłem nie z tej ziemi3. Niepokoiły go poczynione przez
państwa arabskie zakupy produkowanych przez Sowietów pocisków
przeciwlotniczych ziemia–powietrze, pragnął więc „zapełnić niebo
wabikami, które byłyby bardzo tanie, a zarazem na ekranach ich radarów
sylwetką przypominałyby myśliwce”. Takie bezzałogowe statki powietrzne,
będące izraelskim rozwinięciem amerykańskiego wynalazku, startowały przy
pomocy rakiety, a żeby powrócić na ziemię, wypuszczały spadochron, który
następnie zgarniano śmigłowcem wyposażonym w przytroczone do kadłuba
długie tyczki. Z czasem drony wyposażono też w aparaty fotograficzne.
Lecz po wojnie 1973 roku Peled doszedł do wniosku, że to za mało.
Systemy wypuszczania i zbierania dronów były kosztowne, nieporęczne
i bardzo niebezpieczne. Dużo czasu zajmowała też obróbka
sfotografowanego materiału. Od wykonania zdjęć przez wywołanie kliszy do
momentu dostarczenia wreszcie odbitek analitykom wywiadu mijały całe
godziny4.
Tak więc w następstwie porażki z 1973 roku opracowano inny rodzaj
drona5. Nowa maszyna potrafiła samodzielnie startować i lądować,
pilotowano ją z przyczepy dowodzenia, a wyposażona była w kamery wideo
transmitujące obraz w czasie rzeczywistym. W 1982 roku drony stanowiły
już newralgiczny element systemu dostarczania aktualnych danych
wywiadowczych najwyższemu dowództwu sił powietrznych w Kanarku, to
jest punkcie dowodzenia położonym głęboko pod ziemią w centrum Tel
Awiwu. Odegrały również kluczową rolę w wyeliminowaniu syryjskich
baterii pocisków przeciwlotniczych w Libanie.
Dron, który namierzał syryjskie pozycje obronne, to pierwsza wersja
scouta (znanego w Izraelu pod nazwą Zahawan) skonstruowanego przez
Israel Aerospace Industries. W nadziei na przekonanie Stanów
Zjednoczonych do współpracy przy rozwoju bezzałogowych statków
powietrznych izraelskie siły powietrzne zapragnęły dowieść Amerykanom
skuteczności swych miniaturowych samolotów bez pilota. Kiedy sekretarz
obrony USA Caspar Weinberger udał się z wizytą na Bliski Wschód –
wpierw do Bejrutu, a następnie do Tel Awiwu – spotkał się
z najważniejszymi dowódcami sił zbrojnych oraz kierownictwem resortu
obrony. Następnie zaprezentowano mu wykonane przez izraelski dron
nagranie z jego przyjazdu do Bejrutu i przejazdu jego kawalkady przez
libańską stolicę. Weinberg niezbyt ciepło przyjął taki dozór, lecz członkowie
jego delegacji byli pod ogromnym wrażeniem technologii6.
Wizyta Weinbergera w Izraelu przetarła ścieżkę ogromnej umowie między
Israel Aerospace Industries a Pentagonem na sprzedaż stu siedemdziesięciu
pięciu ulepszonych dronów Scout, którym w Stanach Zjednoczonych nadano
nazwę Pioneer. Amerykańska marynarka wojenna, korpus piechoty morskiej
oraz siły lądowe korzystały z nich do 2007 roku.
Wraz z upływem lat konstrukcję dronów udoskonalano, zwiększając
zabierany zapas paliwa i unowocześniając sprzęt nagrywający. W 1990 roku
Izrael wyposażył swoją flotę dronów we wskaźniki laserowe, aby mogły
emitować wiązki naprowadzające samoloty bojowe na nieruchome cele.
Modernizacja dronów stanowiła część większej kampanii technologicznej
w ramach Sił Obronnych Izraela, które pod koniec lat osiemdziesiątych
zainwestowały pokaźne środki w zakup i rozwój precyzyjnego uzbrojenia –
„inteligentnych bomb”, które mogły celniej trafiać, co zwiększało ich
skuteczność i zarazem redukowało ryzyko wywołania nieumyślnych szkód.
Proces ten przyspieszył, kiedy w 1991 roku szefem sztabu został miłośnik
technologicznych nowinek Ehud Barak, pragnący utworzenia „niewielkiej,
inteligentnej armii”. W rezultacie ukształtowało to izraelską machinę
wojenną na kolejne dziesięciolecia. Pod jego kierownictwem podjęto decyzję
o wyposażeniu posiadanych śmigłowców szturmowych Apache w pociski
Hellfire naprowadzane laserem.
W tym samym czasie na spotkaniu szefów wydziału operacyjnego
Izraelskich Sił Powietrznych z Ariehem Weisbrotem, dowódcą pierwszej
w ich strukturach jednostki dronowej, to jest 200. Dywizjonu, pojawiła się
rewolucyjna koncepcja połączenia wszystkich tych osiągnięć
technologicznych w jeden pięciostopniowy proces, pozwalający stworzyć
nową i wyjątkowo śmiercionośną metodę selektywnej eliminacji.
W pierwszej kolejności dron namierzał poruszający się cel: bądź
człowieka, bądź też pojazd. Następnie przesyłał obraz celu bezpośrednio do
centrum dowodzenia, zapewniając łączność w czasie rzeczywistym
z decydentami aż do wydania rozkazu otwarcia ognia. Potem dron
wskazywał cel wiązką laserową, którą mógł zauważyć laserowy detektor
śmigłowca Apache – etap ten nazywano „przekazaniem pałeczki” przy
przejściu z cyklu gromadzenia danych do cyklu operacyjnego. Wtedy
śmigłowiec oznaczał cel własnym wskaźnikiem laserowym, co umożliwiało
nakierowanie pocisku Hellfire. Na koniec pilot śmigłowca odpalał pocisk
i niszczył cel.
Połączenie i zsynchronizowanie obydwu systemów – zwiadowczego
i operacyjnego – stanowiło istotny przełom7. Drony zdążyły już dowieść swej
ogromnej przydatności przy gromadzeniu informacji. Teraz jednak z roli
wspomagającej ewoluowały w bezpośredni środek walki.
Pod koniec 1991 roku 200. Dywizjon rozpoczął ćwiczenia z pilotami
śmigłowców Apache ze 113. Dywizjonu, zwanego „Osami”. W siłach
powietrznych nie brakowało sceptyków, zwłaszcza wśród pilotów, którzy
odebrali przeszkolenie w określonych metodach walki i od dawna się w nich
wprawiali. Myśl, że latające roboty mogą się okazać skuteczne na wojnie,
wydawała się niektórym aberracją.
Lecz w grudniu 1991 roku przeprowadzono cykl ćwiczeń „na sucho”, za
cele obierając pojazdy, które poruszały się po drogach Izraela. Wypuszczano
trzy lub cztery drony, a potem wybierano losowy samochód, który miały
śledzić swoimi kamerami, transmitując wszystko do przyczepy dowodzenia.
Pojazd następnie „podświetlano” wiązką laserową, a po paru kilometrach do
pościgu dołączały dwa śmigłowce Apache i cały zespół ćwiczył
„przekazywanie pałeczki”, aby sensory śmigłowców potrafiły przechwycić
wiązkę rzucaną przez drony8. W chwili, gdy śmigłowiec zgłaszał
namierzenie celu, ćwiczenie dobiegało końca.
Lecz symulowanie ataku rakietowego na samochody na drodze we
własnym kraju to jedno, likwidacja zaś prawdziwego celu na wrogim
terytorium to rzecz zgoła odmienna.

Podczas rutynowej wyprawy bombowej nad południowym Libanem

w październiku 1986 roku bomba zrzucona przez F-4 Phantom wybuchła
zbyt wcześnie, rozrywając jedno ze skrzydeł samolotu. Obywaj członkowie
załogi się katapultowali i wylądowali na terytorium wroga. Pilot został
uratowany przez śmigłowiec Cobra Izraelskich Sił Powietrznych, aczkolwiek
w pewnej chwili wisiał na podwoziu maszyny, ostrzeliwany przez
bojówkarzy z Hezbollahu. Nawigatora Rona Arada nie dało się
zlokalizować9.
Izraelczycy przywiązują ogromną wagę do obecnego w żydowskiej religii
nakazu wykupu z niewoli i robią wszystko, co tylko w ich mocy, a nawet
więcej, by ściągnąć do domu każdego żołnierza zaginionego w akcji lub
pochwyconego przez siły wroga10. Pozostawienie lotnika na wrogim
terytorium na łasce Hezbollahu stanowiło straszliwy cios.
Nie dziwi zatem, że poszukiwania Arada przerodziły się w zmasowaną,
najszerzej zakrojoną akcję ratunkową w dziejach Izraela. Oficer Mossadu
zaangażowany w operację „Ciepło Ciała” (Hom Haguf), jak nazwano
działania obliczone na odnalezienie Arada, ocenił, że była to „największa we
współczesnej historii operacja poszukiwania pojedynczej osoby. Zajrzeliśmy
pod każdy kamień, wysłuchaliśmy każdego informatora, wręczyliśmy
wszelkie możliwe łapówki i przebadaliśmy każdy skrawek informacji”11.
Wszystko na nic. Arada rok po roku przekazywały sobie kolejne bojówki.
W 1989 roku – trzy lata po jego zniknięciu – Izrael w nadziei na odszukanie
lotnika uprowadził dwóch stosunkowo mało znaczących oficerów
Hezbollahu12. Jeden z nich, Abdal-Karim Obeid, był naznaczony na następcę
szejka Ragheba Harba jako naczelnego duchownego Hezbollahu
w południowym Libanie po tym, jak Harb został zabity. Ich przesłuchanie nic
nie przyniosło, a na propozycję przystąpienia do negocjacji nad ewentualną
wymianą Hezbollah zareagował milczeniem.
Poszukującym Arada zadanie utrudniały po części błędy i przeoczenia, po
części zaś prześladował ich po prostu pech. Przede wszystkim jednak
nieustająca akcja poszukiwawcza uwydatniła nieumiejętność spenetrowania
przez Izrael Hezbollahu oraz irańskich służb wywiadowczych, które tę
organizację wspierały.
Szerzej rzecz ujmując, bojówki pod kierownictwem swego dowódcy
wojskowego Imada Mugniji prowadziły teraz coraz bardziej dopracowane
akcje partyzanckie, wyrządzając Siłom Obronnym Izraela straty i dotkliwie
osłabiając ich morale. Wreszcie latem 1991 roku w najwyższych kręgach
Amanu powstał plan, który miał przeważyć szale zwycięstwa na rzecz
Izraela: Izraelczycy zamierzali uprowadzić sekretarza generalnego
Hezbollahu Husajna Abbasa al-Musawiego bądź jednego z jego dwóch
zastępców i przetrzymywać go tak długo, aż Ron Arad odzyska wolność.
Dodatkowym celem było przeprowadzenie „pokazowej operacji, która
odbiłaby się gromkim echem i jasno ukazała, kto tak naprawdę panuje nad
sytuacją”, jak ujął to jeden z zaangażowanych w projekt izraelskich
oficerów13.

Musawi był właśnie jednym z tych biednych szyitów, których Irańczycy

zaczęli organizować jeszcze w latach siedemdziesiątych. Przeszedł szkolenie
z działań partyzanckich w obozie 17. Brygady OWP, a gdy z czasem stał się
bardziej religijny, poświęcił czas studiom nad teologią szyizmu, wpierw
w Libanie, a następnie na muzułmańskich uczelniach w irackim Nadżafie,
prowadzonych przez uczniów Chomejniego zgodnie z jego religijnymi
zapatrywaniami. Przenikliwość umysłu, doskonała pamięć i oddanie
Chomejniemu, które dorównywało jego fanatyzmowi, prędko uczyniły
z Musawiego powszechnie znany w Iraku i Libanie autorytet religijny, dzięki
czemu stał się jednym z kluczowych założycieli Hezbollahu. Według
informacji zgromadzonych przez Izraelczyków Musawi miał swój udział
w decyzjach, które umożliwiły Imadowi Mugniji rozpętanie kampanii
samobójczych zamachów terrorystycznych przeciwko Stanom Zjednoczonym
i Izraelowi. Żywił przekonanie, że jednym z głównych celów Hezbollahu,
aczkolwiek nie tym najważniejszym, powinno być wyparcie izraelskich
wojsk metodami wojny partyzanckiej. „Przyszłość należeć będzie do ruchu
oporu [przeciwko izraelskiej okupacji] – raz za razem powtarzał w swoich
przemówieniach – a arogancja [Izraelczyków] zostanie poskromiona. To
tylko kwestia czasu”14. W maju 1991 roku został sekretarzem generalnym
Hezbollahu, czyli zajął najważniejsze w owym czasie stanowisko polityczne
i militarne w Libanie.
Od początku było wiadomo, że uprowadzić go z Bejrutu będzie
niesamowicie trudno, a wręcz może to być niemożliwe. Skupiono się zatem
na próbach uzyskania informacji o planach wizyt Musawiego na południu
Libanu, bliżej granicy z Izraelem, gdzie łatwiej by było go pochwycić.
Kierujący operacjami sekcji antyterrorystycznej wydziału badawczego
Amanu podpułkownik Mosze Zarka wpadł na pomysł, by skoncentrować
uwagę na wiosce Jibchit, gdzie przed siedmioma laty, 16 lutego 1984 roku,
izraelscy agenci zlikwidowali Rahgeba Harba. Wioska znajduje się
w południowym Libanie, przez co stanowi łatwiejszy teren do działania niż
Bejrut, gdzie mieściła się siedziba Hezbollahu.
12 lutego 1991 roku Aman otrzymał informację, na którą czekał: zgodnie
z ukształtowaną już tradycją w rocznicę śmierci szejka Harba Hezbollah
planował wielki wiec polityczny15. Miało się na nim pojawić ścisłe
kierownictwo organizacji, w tym sekretarz generalny Musawi oraz dowódca
irańskich Strażników Rewolucji w Iranie.
Początkowy plan zakładał jedynie zgromadzenie danych wywiadowczych,
przyjrzenie się wiecowi i przygotowanie do porwania w rok później. Było to
ważne ze względu na opłakany stan ówczesnej wiedzy izraelskich służb na
temat Hezbollahu. Podczas jednej z narad planistycznych wyszło wręcz na
jaw, że nikt w pomieszczeniu nie orientuje się choćby w podstawowym
stopniu w szyickich rytuałach pośmiertnych – kiedy, na przykład, zwykło
odwiedzać się wdowę czy też kiedy mężczyźni zbierają się w hussainii16.
(W celu wyjaśnienia tych zagadnień zawezwano pewnego podpułkownika,
który Hezbollahowi poświęcił swój doktorat). Stojący na czele Zarządu
Operacji Specjalnych brygadier Dani Arditi stawiał sprawę jasno: wobec tak
wątpliwych danych wywiadowczych w żadnym razie nie zarekomendowałby
natychmiastowego porwania17. Zarazem jednak w pełni popierał zamysł
przygotowania się na przyszłoroczny wiec w Jibchicie.
Bardziej ambitny okazał się szefujący Amanowi generał Uri Sagi. „Zarząd
Operacji Specjalnych nie chce tego zrobić – oznajmił na naradzie dowództwa
Amanu 13 lutego. – Zgadzam się z pomysłem stworzenia schematu
wywiadowczego, lecz niech nas to nie powstrzymuje przed myśleniem
operacyjnym. Przeprowadźmy rozpoznanie wywiadowcze z «ogonem
operacyjnym». Przygotujcie kilka śmigłowców na wypadek alarmu
bojowego”18.
Na tym etapie pojawiło się brzemienne w skutkach nieporozumienie19.
Podlegający według hierarchii dowodzenia Sagiemu główny oficer
wywiadowczy brygadier Doron Tamir uznał, że wzmiankowany „ogon
operacyjny” ma stanowić zaledwie element operacji zwiadowczej.
„Śmigłowce miały wystartować i przećwiczyć namierzanie celu, w żadnym
jednak razie nie miały otwierać ognia – mówił. – To miał być tylko lot
treningowy na sucho”. Tak też uważali ludzie odpowiedzialni za ocenę
ryzyka operacji i jej ewentualnych reperkusji, dlatego też w ogóle takiej
oceny nie przygotowali.
Tymczasem Sagi i jego bezpośredni współpracownicy, jak również szef
sztabu Barak, mieli zgoła co innego na myśli. W ich rozumieniu „ogon
operacyjny” – poderwane w powietrze śmigłowce uzbrojone
w naprowadzane laserem pociski Hellfire – oznaczał, że opcja zabicia
Musawiego pozostaje otwarta.
Pierwotny plan tego nie zakładał, lecz skoro już pojawiła się sposobność,
pokusa była po prostu zbyt wielka: oto trafiła się szansa wyeliminowania
zaprzysięgłego wroga z wykorzystaniem w tym celu nowiuteńkiej procedury
selektywnej eliminacji z użyciem dronów i pocisków Hellfire. Tego właśnie
pragnął Barak, dopiero co fetowany w środkach masowego przekazu z okazji
swych pięćdziesiątych urodzin – zobaczyć małą, inteligentną i zabójczą armię
Izraela w akcji.
Mimowolnie jednak powstały dwa równoległe plany działania, z czego
nikt nie zdawał sobie sprawy20.

W piątek 14 lutego sekcja antyterrorystyczna Amanu przesłała opracowanie,

z którego jasno wynikało, że operacja „Dobranoc” ma wyłącznie zgromadzić
dane konieczne do późniejszego uprowadzenia. W podsumowaniu zawarto
następujące szczegóły: „Konwój samochodowy Musawiego zazwyczaj
składa się z trzech do pięciu pojazdów. Dwa do trzech z nich stanowią
eskortę i poruszają się z przodu i z tyłu konwoju. Musawi przemieszcza się
mercedesem 280 lub 500. Jego miejsce w kawalkadzie nie jest stałe.
Niekiedy siedzi w pierwszym samochodzie za wozem otwierającym konwój,
niekiedy zaś w drugim lub trzecim. Pozostałe wozy to range rovery”21.
Tego samego dnia skrzydło wywiadowcze sił powietrznych otrzymało
własne rozkazy, w nich zaś rozrysowano zgoła inny plan: „Jednostki skrzydła
wywiadowczego oraz Aman przeprowadzą misję rozpoznawczą w strefie
egzekucji. Następnie, na podstawie zgromadzonych danych, operacja
przejdzie w fazę uderzeniową”.
Była to niebezpieczna sprzeczność: oto jedna formacja przygotowywała się
bowiem do ataku, do którego druga nie poczyniła należytych przygotowań22.
Lecz ponieważ operacja wciąż oficjalnie była próbą „na sucho”, nie wpisano
jej na cotygodniową listę „operacji i wypadów”, nad którą pieczę sprawowali
szef resortu obrony oraz szef sztabu armii. Minister obrony Mosze Arens nie
miał zielonego pojęcia o samym istnieniu czegoś takiego jak operacja
„Dobranoc”.
Tego piątkowego wieczoru, zaledwie parę godzin po tym, jak izraelscy
decydenci wydali kolidujące ze sobą rozkazy, grupka bojowników
Islamskiego Dżihadu wślizgnęła się do obozu polowego armii izraelskiej.
Dżihadyści nożami, siekierami i widłami zabili trzech żołnierzy. Główny
prezenter jedynego kanału telewizji izraelskiej Chaim Jawin, informując
o ataku w programie na koniec szabasu, użył określenia „noc wideł”.
Poczucie przygnębienia w narodzie jeszcze się nasiliło.

W niedzielę, w dzień operacji, niewielkie centrum dowodzenia Amanu

otwarto o siódmej rano23. Do środka wtłoczyli się wszyscy: szef SOE Arditi
i przedstawiciele departamentu wywiadowczego, Jednostka 8200, sekcja
antyterrorystyczna Amanu, jednostka dronów i skrzydło wywiadowcze sił
powietrznych. Sami operatorzy dronów siedzieli w przyczepie pod granicą
z Libanem.
Agent Jednostki 504, który dostarczył cynk o planowanej obecności
Musawiego na wiecu, doniósł, że cel wyruszył z Bejrutu. Inne dane
wywiadowcze spływające do centrum dowodzenia wskazywały, że „tego
ranka z Bejrutu wyjechał konwój aktywistów, a na południe przybył jakiś
VIP”. Potwierdzenia, że Musawi znajduje się w Jibchicie, wciąż nie było,
lecz wydawało się to prawdopodobne.
Około dziesiątej głośniki w Jibchicie zaczęły wzywać mieszkańców na
rocznicowy wiec w miejscu spotkań, to jest w wioskowej hussainii. Wpół do
jedenastej na ekranie w centrum dowodzenia pojawiły się przesyłane z drona
obrazy tłumnej procesji postępującej na miejsce uroczystości. Do hussainii
przylegał meczet, którego wysoki minaret było dobrze widać na ekranie.
Pochód postępował zwolna za pewną liczbą samochodów, najwyraźniej
stanowiących eskortę z ramienia Hezbollahu. Dron przypatrzył się
uczestnikom procesji. Na końcu przesuwały się dwa range rovery i dwa
mercedesy. „Mamy go!” – krzyknął Zarka24.
Około południa szef sztabu Barak, wściekły i spochmurniały, powrócił do
swojego gabinetu. Tego ranka wezwano go do Jerozolimy, aby złożył przed
komitetem bezpieczeństwa meldunek na temat nocy wideł.
„Trzech terrorystów nas pohańbiło” – wyrzucił z siebie w gniewie. Barak
otrzymał zwięzły meldunek o aktualnym stanie operacji „Dobranoc”, po
czym przeszedł do centrum dowodzenia Amanu. Z uwagą przyglądał się
kadrom z drona.
Była to szczególna okazja. Po raz pierwszy dowódca w swej kwaterze
mógł na własne oczy i w czasie rzeczywistym ujrzeć lidera wrogiej
organizacji terrorystycznej. Mógł nawet na ten widok podjąć pewne
działania.
Obok Baraka stał Sagi, równie ponury i spięty. Z ich zachowania można
było jasno wyczytać, że początkowy cel operacji „Dobranoc”, to jest samo
zebranie danych wywiadowczych, zszedł na drugi plan. Pozostali obecni
w pomieszczeniu mieli wrażenie, że obydwaj dowódcy palą się do
przeprowadzenia likwidacji. Czekali jedynie na potwierdzenie, że Musawi
jest w Jibchicie, po czym mogliby wystąpić do ministra obrony o aprobatę.
Barak polecił asystentowi, by poinformował o sytuacji wojskowego
sekretarza ministra obrony25. „Przygotuj Mosze Arensa – powiedział – na
ewentualność, że poprosimy go o zielone światło do działania”. Jak do tej
pory nikt nie zadał sobie trudu, by o operacji „Dobranoc” w ogóle ministrowi
wspomnieć.
Sagi zabrał Zarkę na bok.
– Co o tym sądzisz? Powinniśmy atakować? – spytał. – Nadarza się
idealna sposobność, żeby go teraz zdjąć.
– Tak – odparł Zarka. – Ale miej świadomość, że to wprowadzi naszą
wojnę z Hezbollahem na nowy poziom26.
Uroczystość w hussainii skończyła się trochę po trzynastej. Ogromny tłum
wylał się na ulicę i ruszył w stronę pobliskiego cmentarza, na którym
pochowano szejka Harba. Dziesięć po trzynastej szef wydziału badawczego
Kuti Mor zwołał pilną naradę ważniejszych członków swojego personelu,
aby sformułować stanowisko wydziału.
Jednogłośnie opowiedzieli się przeciwko zabijaniu Musawiego27. Czuli, że
przed przystąpieniem do działania należało przynajmniej odbyć
wyczerpującą dyskusję. Musawi był duchownym, przywódcą organizacji
politycznej, która – tak się składało – miała też zbrojne ramię, argumentował
podpułkownik. Izrael w przeszłości powstrzymywał się przed atakowaniem
takich osób. Poza tym Hezbollah nie był teatrem jednego aktora, a Musawi
nie był wcale najskrajniej usposobionym przedstawicielem jego
kierownictwa. Zostałby zastąpiony, być może przez kogoś jeszcze bardziej
radykalnego.
Podczas spotkania Morowi przekazano notkę. Odczytał ją, po czym
zwrócił się do zgromadzonych: „To informacja podana przez Radio Liban, że
Abbas Musawi przemówił dziś w Jibchicie na wiecu”. Po sali przeszedł
pomruk. Teraz już była pewność, że Musawi znajdował się w Jibchicie,
i duże prawdopodobieństwo, że podróżował w konwoju. Wciąż jednak
pozostawały pewne wątpliwości, na co Mor zwrócił uwagę. Pytania teraz
brzmiały: w którym samochodzie jedzie Musawi? I czy towarzyszą mu
w nim jacyś wyżsi urzędnicy libańscy albo irańscy?
O to, czy nie jedzie aby z żoną i dzieckiem, nikt nie spytał.
Jeden z oficerów Mora zadzwonił do departamentu Szin Betu
odpowiedzialnego za ochronę VIP-ów. „Załóżmy, że macie ochraniać
premiera – spytał – a konwój składa się z czterech pojazdów. Do którego
byście go wsadzili?”. W Szin Becie odbyli krótką naradę, po czym udzielili
odpowiedzi: najprawdopodobniej do trzeciego28.
Ale to było jedynie przypuszczenie, a nawet jeśli Mussawi istotnie siedział
w trzecim wozie, to wciąż pozostawało absolutnie niejasne, kto tam z nim
może być. Przy takiej niewiadomej Mor nie mógł zalecić odpalenia pocisków
w cel. „Nie sposób zaatakować” – orzekł, zamykając tym zebranie.
Zaraz potem do pomieszczenia wszedł Sagi. Relacje między nimi były już
i tak napięte w związku z innymi sprawami, Mor więc nie owijał w bawełnę.
„Dane wywiadowcze są niekompletne – powiedział Sagiemu. – Za dużo
niewiadomych. Większość tu obecnych jest zdania, że nie ma możliwości
przejścia do działania. Nie mogę zalecić ataku”.
Sagi wstał, uśmiechnął się i odpowiedział: „Zobaczymy”. Nagle wyszedł
i wraz z szefem sztabu Barakiem udał się wprost do Ministerstwa Obrony,
aby porozmawiać z Arensem.
Sagi powiedział Arensowi, że Musawi bez cienia wątpliwości znajduje się
w konwoju. Istniała możliwość, że jest tam z nim ktoś jeszcze, być może
libański minister. Gdyby Izrael zamordował członka libańskiego rządu,
szkody byłyby ogromne, „lecz zarówno analiza okoliczności, jak i intuicja
podpowiadają, że tak raczej nie jest”. Podsumowując, zabicie Musawiego
wiązało się z bardzo niewielkim ryzykiem.
Arens czuł się rozdarty. Z jednej strony miał możliwość wyeliminowania
wrogiego przywódcy, który z jego punktu widzenia był zatwardziałym
terrorystą. Z drugiej zaś, proszono go o podjęcie natychmiastowej decyzji –
Musawi w każdej chwili mógł wyjechać z wioski, a zachód słońca był coraz
bliżej – nie dając czasu na dokładne przemyślenie sprawy. Jeśli doszło do
jakiejś omyłki, jeśli dane wywiadowcze nie były pewne, jeśli przegapiono
jakiś dodatkowy szczegół lub mało prawdopodobny scenariusz, skutki mogły
być katastrofalne. Spojrzał na Baraka.
– Mówimy tu o przywódcy organizacji terrorystycznej i symbolu dla
naszych wrogów. Może upłynąć mnóstwo czasu, nim nadarzy się druga taka
sposobność – zauważył Barak. – A nawet jeżeli się nadarzy, może zaistnieć
wiele okoliczności, które uniemożliwią nam działanie z przyczyn
politycznych. Trafiła nam się jedyna w swoim rodzaju okazja, jedna jedyna.
Arens zamilkł na moment.
– Zabić kogoś, kogo nie musisz zabijać – odparł – to nieszczęście.
– Panie ministrze – odezwał się Sagi – moja intuicja dowódcy podpowiada
mi, że musimy działać.
Barak, który zawsze potrafił trafnie wyczuć, jaki argument zadziała na
rozmówcę, postanowił zaprosić Arensa, który z wykształcenia był
inżynierem areonautyki, aby przeszedł do centrum dowodzenia i na własne
oczy ujrzał przesyłane z drona kadry. Minister zgodził się i powiedział, że
niebawem przyjdzie. W tym czasie polecił swemu sekretarzowi
wojskowemu, brygadierowi Jeremiemu Olmertowi, by zadzwonił do
premiera Icchaka Szamira. Była 15.35, Arens usłyszał, że Szamir jest
w domu i ucina sobie drzemkę, jak zwykł czynić codziennie po zjedzeniu
podanego przez żonę obiadu.
Minister nie mógł podjąć decyzji bez zgody premiera. Ale czas uciekał.
Minęły trzy kwadranse. Dwadzieścia po piętnastej grupka ludzi, których
twarzy nie udało się rozpoznać, wyszła z domu wdowy po szejku Harbie
i wsiadła do konwoju złożonego z czterech pojazdów. Kawalkada przejechała
krótki odcinek, po czym zatrzymała się pod domem lokalnego działacza
Hezbollahu. To współgrało z inną posiadaną informacją: w tym właśnie
domu w tę niedzielę ścisłe kierownictwo szyickiej bojówki miało się zebrać
na naradę. Oznaczało to, że nie ma tam żadnych libańskich ministrów, nie
mogliby oni bowiem brać udziału w tego rodzaju zgromadzeniu, a przecież
nie czekaliby też do końca spotkania w samochodzie. Ryzyko, że konwojem
poruszała się jakaś znacząca postać spoza Hezbollahu, ogromnie zatem
spadło, prawdopodobieństwo zaś, że będzie w nim Musawi, jeszcze wzrosło.
Sagi powiedział Barakowi, że choć absolutnej pewności nigdy mieć nie
będą, rekomenduje przeprowadzenie ataku. Mor wydał bardziej dwuznaczną
opinię: „Dane wywiadowcze są niepełne, aczkolwiek wszystkie okoliczności
wskazują, że jest to Musawi. Tak więc decyzja o tym, czy atakować, czy też
nie, należy teraz do dowódcy”.
 Barak podjął decyzję. Rozkazał siłom powietrznym wysłać śmigłowce,
a na drugiej linii przekonywał Arensa, że okoliczności się zmieniły. Ten
wydał zgodę na atak.
Następnie, tuż po wpół do czwartej po południu, Barak zadzwonił do
gabinetu premiera. Nikt jeszcze nie rozmawiał z Szamirem. Premier spał,
a wszelkie próby dotarcia do niego zawiodły. Drzemała również jego żona
i nikt nie odbierał telefonu.
Wszyscy czekali, aż szef rządu wróci do biura, co dzień w dzień czynił
około szesnastej. Problem w tym, że z każdą mijającą chwilą operację mógł
uniemożliwić zapadający zmrok. O piętnastej pięćdziesiąt konwój zaczął
opuszczać wioskę. W głośnikach dał się słyszeć głos operatora drona:
„Obiekt w ruchu”.
Napięcie w centrum dowodzenia rosło. Barak, który w rozwoju wypadków
dopatrywał się historycznej szansy, przegonił kogoś z obsługi i usiadł na jego
miejscu, przejmując łącze radiowe z dowództwem dronów i przyczepą
kontrolerów. Instruował ich, gdzie skierować zawieszone w powietrzu
kamery, a jednocześnie analizował trasy, jakimi konwój mógł się kierować
z powrotem do Bejrutu. Zarazem Barak utrzymywał stałą łączność
z dowódcą sił powietrznych, który przebywał w Kanarku, kilkanaście metrów
pod centrum dowodzenia. „Start, wszystkie maszyny start” – popłynął rozkaz
do śmigłowców.
Około 15.50 Szamir dotarł do biura. Projekt operacji selektywnej
eliminacji, o której nic dotychczas nie wiedział, przedstawiono mu
w niespełna minutę. Mimo to bez chwili wahania wyraził dla niej poparcie.
„Zabijmy go” – powiedział. Sekretarz wojskowy Arensa poinformował
Baraka, który z kolei przekazał dowódcy sił powietrznych: „Jest wasz”29.
Konwój ponownie ruszył w drogę o 15.57. Kamery drona śledziły, jak
pojazdy niespiesznie przejeżdżają na północ przez Jibchit i przekraczają most
na rzece Zahrani, a następnie nabierają prędkości. Pierwszy jechał range
rover, za nim dwa mercedesy, utrzymując odległość około stu metrów od
siebie, kawalkadę zamykał zaś drugi range rover.
Pięć po szesnastej operator drona zameldował: „Jeszcze dwadzieścia
sekund i droga skręca na zachód”, precyzyjnie kierując pilotów śmigłowców
w określone miejsce.
– Zbliżam się do strefy; aktywować wskaźnik [laserowy] – rzucił pilot
w pierwszym śmigłowcu szturmowym.
 – Wskaźnik aktywowany – odparł jeden z operatorów w przyczepie
dowodzenia.
– Nie widzę – nadał przez radio jeden z pilotów, lecz już po chwili dodał: –
Oznaczenie widoczne. – Teraz już dostrzegł rzucaną przez drona laserową
plamkę na celu.
– Cel zidentyfikowany – przyszło potwierdzenie od oficera dyżurnego
w Kanarku30. O 16:09 przekazał pilotowi apache’a: – Raszai, raszai.
Powtarzam: Raszai – co po hebrajsku oznaczało „masz zgodę”, tak jak
w amerykańskim żargonie wojskowym zwykło się mówić permission to
engage – „zezwalam na atak”.
Pilot śmigłowca odpalił pojedynczy pocisk Hellfire.
Trafił w trzeci pojazd w konwoju. Mercedes eksplodował w kuli ognia.
Lecz nikt nie przypatrzył się zawczasu dalszemu odcinkowi szosy i nie
upewnił, że z przeciwnego kierunku nie nadjeżdżają ku celowi żadne auta
cywilne. Tymczasem traf chciał, że jeden właśnie nadjechał i w chwili
trafienia pocisku znajdował się bardzo blisko mercedesa. On również stanął
w płomieniach.
Drugi pocisk wystrzelono w stronę drugiego mercedesa z konwoju. Trafił
prosto w cel.
W jednym z range roverów, które stanęły na poboczu, otworzyły się drzwi
i ludzie ze środka rzucili się do ucieczki. „Byliśmy tam, obserwowaliśmy
każdy moment i przesyłaliśmy obraz do punktu kontroli lotów sił
powietrznych” – wspominał jeden z operatorów drona.
Drugi z range roverów załadował poszkodowanych w ataku na mercedesy
i pędem ruszył w stronę An-Nabatijji. „Zdejmijcie go” – rozkazał Kanarek
operatorom śledzącym pojazd. O czwartej trzydzieści dwie operatorzy
oznaczyli pojazd laserem, a druga para śmigłowców go zniszczyła.
Z samochodu buchnął dym. Piloci na wszelki wypadek ostrzelali okolicę
z broni maszynowej.
W centrum dowodzenia zapadła absolutna cisza. Barak wyszedł
z pomieszczenia, po drodze poklepując kolegów po plecach i gratulując im
po angielsku: Well done.
Ale czy Musawi zginął? Oficerowie Amanu czekali w swych gabinetach
na ostateczne potwierdzenie likwidacji. Nadeszło około osiemnastej. Musawi
istotnie siedział w trzecim aucie. A razem z nim jego żona i syn.
Agent Jednostki 504, który na początku operacji przesłał do centrum
dowodzenia Amanu informację, twierdził później, że wspomniał też, że wraz
z Musawim podróżuje jego żona Siham oraz sześcioletni syn Husajn.
Pozostali zaangażowani w operację zaprzeczyli, by o tym wiedzieli, lecz
Meir Dagan dał wiarę jego słowom. „Wersję, że Aman nic nie wiedział
o obecności choćby żony Musawiego, ustalono już po wszystkim. Musieli
wiedzieć, bo inaczej oznaczałoby to, że są bandą głupków. Żona Musawiego
miała w Jibchicie bliskich krewnych i było absolutnie jasne, że nie przepuści
takiej okazji, żeby ich odwiedzić”31.
Dwie godziny po ataku Barak zwołał w swoim gabinecie naradę, aby
spróbować przewidzieć możliwą reakcję i działania odwetowe Hezbollahu.
Rozważono postawienie w stan gotowości służb bezpieczeństwa i kroki na
niwie public relations. Niedługo potem serwis informacyjny w izraelskiej
telewizji rozpoczął się od materiału poświęconego atakowi, w którym
określono go mianem „brawurowej operacji”. Minister obrony Arens
pofatygował się do studia, aby wystąpić w programie. „To wiadomość dla
wszystkich organizacji terrorystycznych – oznajmił. – Ktokolwiek z nami
zacznie, my z nim skończymy”32.
Do czasu, aż zacznie ktoś jeszcze, a wówczas zajdzie potrzeba, by
skończyć i z nim.
 23
ZEMSTA MUGNIJI

Zwęglone zwłoki Abbasa Musawiego wydobyto ze spalonego wraku

mercedesa. Ich stan uniemożliwiał dochowanie tradycyjnych rytuałów
Hezbollahu i wyprawienie pogrzebu przy otwartej trumnie. Szczątki
oczyszczono więc, zawinięto w całun i umieszczono we wspaniałej trumnie,
którą specjalnie w tym celu wykonano z pieczołowicie rzeźbionego drewna,
a następnie pomalowano na szaro-niebiesko i ozdobiono srebrnymi okuciami.
Kierownictwo Hezbollahu nie zamierzało zorganizować pochówku
w ciągu doby od śmierci, jak nakazywał obyczaj1. Istniały chociażby obawy
co do bezpieczeństwa. Atak z powietrza na konwój wiozący sekretarza
generalnego wywołał tak ogromny szok, że Imad Mugnija bał się, ze również
sam pogrzeb może się przerodzić w masakrę. Co więcej, ceremonię trzeba
było opóźnić, aby umożliwić udział dostojnikom z Iranu. Wszak Hezbollah
założyli Irańczycy, jego przywódcy w swych codziennych działaniach
pozostawali pod wpływem Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej
i uznawali religijną zwierzchność rządzących w Teheranie ajatollahów.
Z kolei Iran postrzegał Hezbollah jako swojego głównego sprzymierzeńca na
Bliskim Wschodzie.
Najwyższy przywódca rewolucji islamskiej, wielki ajatollah sajjid Ali
Chamenei, który zastąpił Chomejniego po jego śmierci w czerwcu 1989 roku,
ogłosił: „Męczeństwo sajjida Abbasa to punkt zwrotny w losach ruchu
oporu”, i wysłał delegację, aby pomóc ustabilizować i uspokoić sytuację
w organizacji, żeby okazać jej publiczne wsparcie w tym trudnym okresie
i by niezwłocznie dokonać wyboru nowego sekretarza generalnego.
W Izraelu przed zamachem nikt na poważnie nie zastanawiał się nad tym,
co się stanie po śmierci Musawiego2. Z perspektywy Izraelczyków między
poszczególnymi członkami Hezbollahu nie było jakiejś szczególnej różnicy,
nikt nie zadał sobie trudu, by rozważyć, kto może zająć miejsce po Musawim
i czy taka zmiana będzie dla Izraela lepsza, czy gorsza. „Z naszego punktu
widzenia – przyznał oficer służący wówczas w Amanie – wszystkich ich
widzieliśmy na czarno”. Po zabiciu Musawiego Aman spodziewał się, że
Irańczycy awansują jego dobrze znanego i popularnego zastępcę Subhiego at-
Tufajlego.
Mylili się.
Zaraz po pochówku Musawiego irańska delegacja wzięła udział
w zebraniu Rady Szury, dwunastoosobowego grona najwyższych
przywódców religijnych Hezbollahu, na którym przekazali wiadomość od
prezydenta Iranu Haszemiego Rafsandżaniego, który rekomendował następcę
zmarłego. Niedługo potem rada ogłosiła swoją decyzję, mianując na to
stanowisko pobożnego trzydziestodwuletniego duchownego sajjida Hasana
Nasr Allaha3.
Jeśli Izraelczycy w ogóle się łudzili, że zabicie Musawiego pozwoli
utemperować nieco Hezbollah, nominacja Nasr Allaha prędko wyprowadziła
ich z błędu. W porównaniu z Musawim Nasr Allah był radykałem
o szalonym spojrzeniu. Okazało się, że nawet czerń ma swoje odcienie. Nasr
Allah był jeszcze czarniejszy.
Nasr Allah przyszedł na świat w 1960 roku jako najstarszy z dziewięciorga
rodzeństwa w szyickiej dzielnicy Burdż Hammud na północno-wschodnich
obrzeżach Bejrutu. Choć jego rodzina nie była szczególnie religijna, to jako
chłopiec, kiedy jego rówieśnicy bawili się na ulicach lub na plaży, Hasan
miał pociąg do religii i większość czasu spędzał na nauce w meczecie.
Wraz z wybuchem wojny domowej w 1975 roku jego rodzina przeniosła
się do południowego Libanu, gdzie w meczecie nieopodal Tyru Nasr Allah
zwrócił na siebie uwagę czujnych oczu szyickich duchownych powiązanych
z Chomejnim. Skierowali oni chłopaka na wyższe studia religijne do Nadżafu
w Iraku, gdzie miał okazję poznać Abbasa Musawiego. Został jego
najlepszym uczniem. Gdy Saddam Husajn wydalił z kraju studiujących tam
libańskich szyitów, obydwaj w 1978 roku powrócili do Libanu, Musawi
założył szkołę, a Nasr Allah został w niej jednym z głównych nauczycieli,
przyciągając liczne grono zwolenników. W 1982 roku, wraz z założeniem
Hezbollahu, Nasr Allah i jego uczniowie masowo dołączyli do nowego ruchu
i z zapałem przystąpili do działań w wojnie partyzanckiej. Przez kolejne lata
Nasr Allah łączył dowodzenie oddziałem Hezbollahu z pogłębianiem swych
studiów teologicznych w Iranie.
Izrael to „rozrastający się rak, zaraźliwy bakcyl – ocenił w wywiadzie
telewizyjnym. – „Wysunięty garnizon imperializmu w samym sercu
arabskiego i islamskiego świata. To społeczeństwo wojny, rozmiłowane
w wojnie społeczeństwo wojowników, tak mężczyźni, jak i kobiety. W tym
tworze nie ma czegoś takiego jak cywile”. Znaczenie było jasne: wszyscy
Izraelczycy, bez względu na wiek czy też płeć, stanowili pełnoprawny cel dla
dżihadystów.
Z czasem między Nasr Allahem a jego dawnym nauczycielem doszło do
ostrego rozłamu na tle ideologicznym. Musawi opowiadał się za dalszą
współpracą z Syryjczykami, najważniejszą siłą polityczną i militarną
w Libanie. Oni pozytywnie odnosili się do działań Hezbollahu przeciwko
Izraelowi, a nawet przystali na to, by Irańczycy przesyłali przez terytorium
Syrii pokaźne kontyngenty broni dla bojówek organizacji. Nasr Allah
natomiast sprzeciwiał się jakiejkolwiek formie współpracy z reżimem
Asadów, którzy byli alawitami, to jest członkami islamskiej sekty
uznawanymi przez niego za pogańskich heretyków.
Różniła ich także kwestia stosunku do Izraela. Musawi uważał to za
zagadnienie drugorzędne, przekonany, że najwięcej środków należy skupiać
na próbach przejęcia panowania nad machiną rządową w Libanie. Nasr Allah
tymczasem utrzymywał, że priorytetowo należy traktować partyzancką wojnę
z Izraelem.
Nasr Allah przegrał ten spór – Musawi został sekretarzem generalnym,
a jego zesłano na stanowisko przedstawiciela Hezbollahu w Iranie. Powrócił
do Libanu dopiero wówczas, gdy oświadczył, że porzuca obiekcje wobec
związków z Syrią i że akceptuje zwierzchność Musawiego w kwestii walki
z Izraelem.
W lutym 1992 roku wszystko to uległo zmianie.

Na ironię zakrawa fakt, że przed zabójstwem Musawiego Hezbollah i jego

irańscy sponsorzy zajmowali się bardziej konsolidacją swojej pozycji
w Libanie jako siły politycznej i społecznej niż wojną z Izraelem. Choć
w latach osiemdziesiątych dochodziło do partyzanckich ataków przeciwko
Izraelowi, w znacznej mierze za poduszczeniem ekstremistycznej frakcji
Hezbollahu kierowanej przez Nasr Allaha, nie stanowiły one priorytetu
i w żadnym razie nie pokazywały pełnej skali zniszczeń, jakich organizacja
mogłaby dokonać.
Lecz po selektywnej eliminacji Musawiego priorytety uległy zmianie.
Irańscy Strażnicy Rewolucji zaczęli przekonywać się do podejścia
lansowanego przez Nasr Allaha i doszli do przeświadczenia, że uporanie się
z wrogiem na południu powinno mieć pierwszeństwo. Czuli, że aby
Hezbollah z powodzeniem przeszczepił rewolucję Chomejniego na libański
grunt, wpierw trzeba z niego wyprzeć izraelskiego okupanta.
Wprowadzenie nowych założeń w życie Nasr Allah powierzył dowódcy
struktur wojskowych Hezbollahu Imadowi Mugniji, „ekstremistycznemu
psychopacie bez zahamowań”, który przed trzynastoma laty rozwalał kolana
bejruckim prostytutkom i dilerom narkotyków, ideologowi partyzantki, który
stworzył Islamski Dżihad i posłał samobójców z bombami, aby niszczyli
koszary i apartamentowce zajmowane przez amerykańskich, francuskich
i izraelskich żołnierzy oraz dyplomatów, duchowi z ziarnistej fotografii,
którego na początku lat osiemdziesiątych Izraelczycy nie byli w stanie zabić
ani nawet namierzyć. „Przy całym szacunku wobec doskonałych wystąpień
telewizyjnych Nasr Allaha, to on, a nie Nasr Allah, zbudował wojskową
potęgę Hezbollahu – ocenił Meir Dagan. – To przez niego i grupkę
skupionych wokół niego działaczy organizacja ta stała się strategicznym
zagrożeniem dla państwa Izrael”4.
W wymiarze taktycznym Mugnija już od lat stanowił utrapienie. Dla
obrony swej północnej granicy Izraelczycy w 1985 roku utworzyli Strefę
Bezpieczeństwa, to jest pas ziemi na obszarze południowego Libanu, który
zajmowały siły zbrojne Izraela. Celem było odsunięcie nieprzyjacielskich sił
możliwie daleko od izraelskich osiedli cywilnych i ograniczenie terenu
konfrontacji z nimi wyłącznie do terytorium Libanu. Co więcej, aby
oszczędzić życie swoich żołnierzy, Izrael utworzył własną zastępczą
bojówkę – Armię Południowego Libanu, złożoną w większości z chrześcijan
i szyitów z okolicznych wiosek, którzy byli zaprzysięgłymi wrogami
Palestyńczyków z Libanu oraz Hezbollahu. Dzięki wykorzystaniu Armii
Południowego Libanu Izraelczycy mogli postrzegać Hezbollah jako ledwie
sporadyczne zagrożenie dla swej granicy, nie zaś jako partyzancką armię,
która prowadziła z nimi nierówną wojnę. Od czasu do czasu ginęło kilku
żołnierzy, przede wszystkim z Armii Południowego Libanu, lecz status quo
wydawało się z perspektywy Sił Obronnych Izraela bardziej korzystne niż
pełnowymiarowa konfrontacja z siłami Hezbollahu5.
Lecz teraz Nasr Allah spuścił Mugniję ze smyczy i na odwet za zabójstwo
Musawiego nie przyszło długo czekać. Kiedy tylko pogrzeb zamordowanego
przywódcy dobiegł końca, bojownicy Hezbollahu wystrzelili serię rakiet na
zachodnią Galileę. Przez pięć dni bombardowali północ Izraela, gdzie życie
zamarło, a większość mieszkańców nie wychodziła ze schronów. W całych
swoich dotychczasowych dziejach Hezbollah nigdy nie użył przeciwko
Izraelowi tak wielkiej siły ognia.
Zginęła tylko jedna osoba – sześcioletnia dziewczynka Awia Alizada ze
wsi komunalnej Gornot ha-Galil – lecz wiadomość, jaką w ten sposób Nasr
Allah i Mugnija przekazywali Izraelowi, była jasna: od tej pory wszelkie
działania przeciwko Hezbollahowi miały pociągać za sobą bezpośredni atak
wymierzony już nie tylko w izraelską armię, lecz także w ludność cywilną na
północy kraju.
Izrael odpowiedział ostrzałem szyickich wiosek i wzmocnieniem sił
w południowym Libanie. Izraelczycy mieli nadzieję, że ta runda walk na tym
się skończy, a Hezbollah poczuje się przynajmniej chwilowo
usatysfakcjonowany swoją demonstracją siły w odpowiedzi na zabójstwo
Musawiego.
Jednakże Mugnija planował coś znacznie bardziej imponującego niż
kilkudniowy ostrzał rakietowy – zamierzał obrać na cel tysiące Izraelczyków
pracujących poza granicami kraju w służbie dyplomatycznej i pełniących
inne oficjalne funkcje, jak również uderzyć na społeczności żydowskie na
świecie, za których bezpieczeństwo Izrael, w swoim mniemaniu, odpowiadał.
Dla Mugniji cały świat był polem bitwy. Zamierzał on napisać na nowo
reguły gry: odtąd jakikolwiek atak na ważny punkt w strukturach Hezbollahu
miał powodować odwet nie tylko, jak to z Nasr Allahem określali,
„w regionie” (czyli w Izraelu i Libanie), lecz także poza nim. Celem mogło
się stać to, co izraelskie czy żydowskie, w dowolnym punkcie kuli ziemskiej.
W pierwszej kolejności uderzył w Turcji6. 3 marca 1992 roku nieopodal
synagogi w Stambule eksplodował ładunek wybuchowy, lecz cudem nikogo
nie zabił. Cztery dni później zginął Ehud Sadan, oficer zajmujący się
bezpieczeństwem izraelskiej ambasady. Pod jego samochodem wybuchła
pokaźna bomba podłożona przez członków grupy Turecki Hezbollah.
Następnie Mugnija obrał za cel Argentynę: 17 marca terrorysta zdetonował
bombę w samochodzie pod izraelską ambasadą w Buenos Aires, zabijając
dwadzieścia dziewięć osób, w tym czwórkę Izraelczyków, dwoje
argentyńskich Żydów oraz dwadzieścioro dzieci z pobliskiej szkoły7. Ranne
zostały dwieście czterdzieści dwie osoby. Do zamachu w komunikacie
przesłanym zachodniej agencji prasowej w Bejrucie przyznała się organizacja
Islamski Dżihad, dedykując akcję pamięci Husajna, syna Musawiego, który
razem z nim spłonął w samochodzie. Jak głosił komunikat, było to „jedno
z naszych nieustających uderzeń we wroga, izraelskich kryminalistów,
w wojnie bez końca, która będzie trwać, dopóki nie zetrzemy Izraela
z powierzchni Ziemi”.
Izraelczyków zdumiała szybkość, z jaką Mugnija zdołał przeprowadzić
zamachy w Turcji i w Argentynie. Dopiero później uświadomili sobie, że
operacje te, tak jak pewnie wiele innych, zaplanował zawczasu,
z wyprzedzeniem liczonym w latach, czekając z ich wykonaniem na
nadarzającą się okazję. Dogłębne śledztwo przeprowadzone przez Mossad
i Centrum Antyterroryzmu CIA (CTC) wykazało, że grupa, która dokonała
zamachu w Buenos Aires, była jedną z czterdziestu pięciu uśpionych
komórek rozmieszczonych na całym świecie, w tym w Europie i Stanach
Zjednoczonych, przez „specjalny organ wywiadowczy – Jednostkę 910”
Hezbollahu. Takim kryptonimem określano elitarny tajny oddział organizacji,
składający się z od dwustu do czterystu najlepszych i najtwardszych
bojowników, w większości przeszkolonych w Iranie przez Siły Kuds
Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej.
„Celem tych komórek jest natychmiastowy odwet poza obszarem
Bliskiego Wschodu w razie podjęcia przez Izrael próby ataku na Hezbollah
w Libanie” – stwierdził Stanley Bedlington z CTC8. Na przykład
zamachowcy z Buenos Aires należeli do komórki, która powstała w mieście
Ciudad del Este w Paragwaju, nieopodal granicy z Brazylią i Argentyną oraz
wielkich wodospadów Iguazú, gdzie osiadła znaczna liczba szyickich
imigrantów z Libanu. Już na długo przed zamachem na Musawiego
członkowie komórki zgromadzili mnóstwo informacji o ewentualnych
izraelskich celach, aby wykorzystać je w razie potrzeby. Po zabójstwie
Mugnija polecił grupie z Libanu wyjechać do Ciudad del Este, gdzie
miejscowa komórka zapewniła im dane wywiadowcze, pojazdy, materiały
wybuchowe oraz zamachowca samobójcę.
Tymczasem jednak tuż po zamachu Izraelczycy nie zdecydowali się na
odwet. Część oficerów Mossadu opowiadała się za agresywną kontrakcją na
obszarze Ameryki Południowej. Zespół z Mossadu odwiedził Ciudad del
Este. „To miasto to piekło na ziemi – donosili. – Niebezpieczeństwo wisi
w powietrzu. Kolejny atak mogą przypuścić lada chwila” 9.
 Lecz kierownictwo Mossadu zareagowało apatycznie, w znacznej mierze
dlatego, że jakakolwiek inna odpowiedź pociągałaby za sobą wprowadzenie
istotnych zmian biurokratycznych w instytucji. Jeśli Izrael zacząłby uznawać
Hezbollah za zagrożenie w skali globalnej, sprawa podpadałaby wówczas
pod kompetencje Mossadu i wymagała znaczących przesunięć wewnątrz
służb, w tym skierowania pokaźnych zasobów ludzkich do Ameryki
Południowej, gdzie do tej pory były one niezwykle szczupłe. Szefostwo
Mossadu wolało zatem uznać atak w Buenos Aires za jednostkowe,
niepowtarzalne zdarzenie, przypadkowy sukces Hezbollahu, w dalszym ciągu
postrzegając szyickie ugrupowanie jako miejscowe zjawisko, z którym
izraelskie siły zbrojne oraz Szin Bet musiały sobie radzić w południowym
Libanie. Niemniej wiadomość od Mugniji była nad wyraz jednoznaczna,
toteż Izrael na wiele lat powstrzymał się od wszelkich zamachów na życie
przywódców Hezbollahu.
Mugnija odniósł wrażenie, że osiągnął w Buenos Aires zakładany cel
i tymczasowo wstrzymał przygotowania do innych ataków poza Bliskim
Wschodem. O ile jednak nie uaktywniał uśpionych komórek na świecie,
o tyle w Strefie Bezpieczeństwa prowokacje trwały w najlepsze. Z miesiąca
na miesiąc i z roku na rok Hezbollah działał coraz lepiej i poczynał sobie
coraz odważniej10. Dzięki szczodremu wsparciu z Iranu korzystał z coraz
bardziej wyrafinowanych systemów elektronicznych, prowadził nasłuch
komunikacji radiowej armii izraelskiej, ulepszył konstrukcję umieszczanych
przy drogach bomb, aby nie reagowały na izraelskie urządzenia do zdalnej
detonacji, umieścił szpiegów w Armii Południowego Libanu, wysyłał
zamachowców samobójców przeciwko formacjom izraelskiego wojska
i przypuszczał błyskawiczne wypady w celu zajmowania izraelskich
umocnień w południowym Libanie.
Nasr Allah prawidłowo rozumiał nastroje izraelskiej opinii publicznej i jej
wyczulenie na ofiary w ludziach. Jego bojówka filmowała przeprowadzane
operacje i nadawała materiał w podlegającej Hezbollahowi stacji telewizyjnej
Al-Manar. Nagrania te oglądano w Izraelu i często retransmitowano
w tamtejszych kanałach. Odnosiły zamierzony skutek, natury bardziej
strategicznej niż taktycznej: z czasem, pod wpływem licznych materiałów
wideo przedstawiających udane akcje Hezbollahu, ogólnonarodowy
konsensus w kwestii utrzymywania sił zbrojnych w Libanie zaczął się
kruszyć. Odpowiedzią Izraela były bombardowania pozycji Hezbollahu
i osiedli, gdzie prowadził on działalność, w wyniku czego śmierć ponosili tak
bojownicy, jak i cywile.
W pewnym momencie Mugnija musiał uznać, że Izraelczycy przekroczyli
czerwoną linię11. Nikt w Izraelu nie potrafiłby wskazać konkretnej,
jednostkowej akcji, która do tego doprowadziła, lecz dwa lata po zamachu
w Buenos Aires Mugnija zorganizował kolejny atak poza Bliskim
Wschodem. 11 marca 1994 roku zamachowiec samobójca ruszył
wyładowaną materiałami wybuchowymi ciężarówką z przedmieść Bangkoku
ku ambasadzie Izraela. Gdyby zamach się powiódł, spowodowałby setki
ofiar. Na szczęście kierowcę naszły wątpliwości, czy aby na pewno chce
zostać szahidem, toteż zatrzymał ciężarówkę na środku drogi nieopodal
ambasady i uciekł.
Tym razem Izraelczycy uznali, że konieczna jest odpowiedź12. Pozostawał
wybór formy odwetu. Podczas konsultacji w gabinecie premiera oficerowie
Amanu argumentowali, że nie wystarczy uderzyć w Hezbollah; celem
powinni być raczej jego sponsorzy, czyli Irańczycy. Zdaniem Amanu
właściwym kandydatem do zabicia był dowodzący Siłami Kuds Korpusu
Strażników Rewolucji Islamskiej generał Ali Reza Asgari. Propozycja ta
oznaczała również, że odpowiedzialność za akcję przekazano by Mossadowi.
Lecz premier Rabin nie palił się do mieszania w sprawę Irańczyków,
a zresztą i tak nikt w izraelskich służbach wywiadowczych nie wiedział,
gdzie szukać Asgariego ani jak przedostać się w jego otoczenie13.
Rabin poparł natomiast wybór innego celu. Tej wiosny dwoje agentów
Jednostki 504 dowiedziało się o istnieniu obozu Hezbollahu w pobliżu Ein
Dardara nieopodal granicy libańsko-syryjskiej, gdzie prowadzono właśnie
kurs oficerski. Rozpoznanie potwierdziły zdjęcia lotnicze z drona Scout oraz
prowadzony przez Jednostkę 8200 nasłuch radiowy. 2 czerwca, po
tygodniach pieczołowitych przygotowań, śmigłowce Defender izraelskich sił
powietrznych zaatakowały. Kursanci rozpierzchli się we wszystkie strony,
rozpaczliwie szukając schronienia przed ogniem karabinów maszynowych
z helikopterów. Pięćdziesięciu zginęło, kolejnych pięćdziesięciu odniosło
rany14. Pośród kadetów byli synowie niektórych czołowych działaczy
Hezbollahu, a dwóch innych, należących do irańskiego Korpusu Strażników
Rewolucji Islamskiej, spokrewnionych było z notablami z Teheranu. „To
mniej więcej tak, jakby ktoś zbombardował angielski Eton College” –
podsumował izraelski oficer15.
 Stacje radiowe Hezbollahu określiły nalot mianem „barbarzyństwa”
i poprzysięgły „odpowiednią odpowiedź na wszystkich poziomach”.
Czterdzieści sześć dni później Mugnija ponownie zaatakował w Buenos
Aires16. 18 lipca 1994 zamachowiec samobójca wysadził pełną materiałów
wybuchowych furgonetkę przed siedzibą Żydowskiego Stowarzyszenia
Wzajemnej Pomocy w stolicy Argentyny. Siedmiopiętrowy budynek zawalił
się, śmierć poniosło osiemdziesiąt pięć osób, setki zaś odniosły rany.
Wydobycie wszystkich ciał z rumowiska trwało całe tygodnie.
Ten drugi zamach wreszcie w pełni uświadomił izraelskiemu wywiadowi
skalę międzynarodowego zagrożenia, jakie stwarzał Hezbollah17. Coś, co
przed dwoma laty wydawało się lokalnym incydentem, okazało się dziełem
ogólnoświatowej siatki, wspieranej przez społeczności szyitów i otaczanej
ochroną przez irańskie placówki dyplomatyczne.
Izraelczycy uzmysłowili sobie, że tak wyjątkowe zdolności przeciwnika –
„przewyższające niemal wszystko, z czym do tej pory mieliśmy do czynienia
ze strony jakiejkolwiek organizacji palestyńskiej”, jak ujął to pewien
funkcjonariusz Amanu – wynikały przede wszystkim z cech umysłu Imada
Mugniji.
Odwet ze strony Izraelczyków miał przybrać dwojaką postać. Wpierw
Mossad miał zabić brata Mugniji Fuada. Następnie operatorzy mieli zaczaić
się na jego pogrzebie na Mugniję i albo go tam zabić, albo przynajmniej
przystąpić do jego obserwacji, która ostatecznie prowadziłaby do likwidacji.
Fuad musiał zginąć, ponieważ Izraelczycy nie mieli zielonego pojęcia, jak
inaczej odnaleźć Mugniję, który wciąż pozostawał dla nich zaledwie ziarnistą
fotografią w ich archiwach.
Lecz Kejsaria nie była w stanie własnymi siłami wykonać misji
w Bejrucie, tak więc zaszła konieczność posiłkowania się miejscowymi
współpracownikami. Ostatecznie padło na młodego Palestyńczyka Ahmada
al-Halaka, który trafił do izraelskiej niewoli podczas wojny libańskiej
w 1982 roku i został zwerbowany przez pracowników Mossadu z Cometu.
Halak miał prymitywną umysłowość, a jedyną ideologią, jaką wyznawał,
były pieniądze. Zajmował się przemytem i wymuszaniem haraczu, toteż miał
dojścia do ciemniejszych rejonów Bejrutu, które interesowały Mossad.
W 1994 roku był już jednym z kluczowych agentów Cometu w libańskiej
stolicy. Zgodnie z rozkazami otrzymanymi od oficera prowadzącego,
z którym od czasu do czasu widywał się na Cyprze, Halak znalazł pretekst,
by niby przypadkowo odwiedzić prowadzony przez Fuada Mugniję sklep
z narzędziami w szyickiej dzielnicy al-Safir, a w ciągu następnych paru
miesięcy zdołał się z nim zaprzyjaźnić.
21 grudnia 1994 roku, kilka minut przed siedemnastą, Halak wraz z żoną
Hanan zaparkowali samochód przed sklepem Fuada. Halak wszedł do środka,
aby się upewnić, że Fuad jest na miejscu, porozmawiał chwilkę o długu,
który zobowiązał się był w imieniu właściciela sklepu odzyskać, po czym
wyszedł. Żona w pośpiechu wysiadła z samochodu i oboje odeszli. Kiedy
znajdowali się około stu metrów od sklepu, Halak odwrócił się, spojrzał na
sklep i na zaparkowany pod nim wóz i wsunął rękę do kieszeni. Ukryte
w bagażniku pięćdziesiąt kilogramów materiałów wybuchowych
eksplodowało, niszcząc sklep Fauda, zabijając jego oraz troje przechodniów
i poważnie raniąc jeszcze piętnaście osób18.
W komunikacie wydanym przez Hezbollah po wybuchu można było
przeczytać: „Nie ma cienia wątpliwości co do tożsamości gangsterów, którzy
dopuścili się tej zbrodni przeciwko ludności cywilnej w sklepowej dzielnicy
bejruckiego osiedla al-Safir. Dziś, po powtarzających się groźbach,
syjonistyczny wróg i jego niszczycielskie organy dokonały odrażającej
zbrodni na grupie ludzi, którzy wyszli akurat na zakupy”.
Pogrzeb odbył się nazajutrz. Mossad obserwował ceremonię w czterech
punktach wzdłuż trasy konduktu i na cmentarzu, lecz Mugnija przejrzał ich
zamiary – w obawie, że Mossad będzie na niego czekać, w ogóle nie zjawił
się na uroczystości.
Tymczasem Hezbollah deptał Halakowi po piętach. Zamachowiec zdołał
uciec na plażę, gdzie czekał na niego okręt podwodny, aby zabrać go do
Izraela (Hanan, która zamierzała opuścić kraj drogą powietrzną, została
schwytana w drodze na lotnisko, poddana brutalnemu przesłuchaniu,
a następnie skazana na piętnaście lat ciężkich robót). Mossad wysłał Halaka
ze zmienioną tożsamością do jednego z krajów Azji Południowo-
Wschodniej, lecz ten nie zdołał się tam adaptować. „Nie rozumiem się z tymi
ludźmi, są mali i dziwni” – uskarżał się na spotkaniu z oficerem Cometu,
który utrzymywał z nim kontakt. Sześć miesięcy później Mossad
zaproponował, że osiedli go w arabskiej miejscowości w Galilei, lecz Halak
naciskał na powrót do Libanu. W 1996 roku izraelski podwójny agent
pracujący dla Hezbollahu zdołał wywabić go z ukrycia i zaprosić na lunch19.
Otumaniono go i wywieziono ciężarówką do Bejrutu, gdzie Mugnija wraz
z pomagierami poddali go torturom. Następnie został przekazany libańskim
władzom i postawiony w stan oskarżenia, skazany na śmierć i rozstrzelany
przez pluton egzekucyjny.

Od pospiesznego zabójstwa Abbasa Musawiego minęły ponad trzy lata.

W krwawym cyklu zemsty życie straciły dziesiątki ludzi, tymczasem
Hezbollah jedynie urósł w siłę pod wodzą nowego lidera Nasr Allaha,
wielokrotnie potężniejszego i skuteczniejszego, niż kiedykolwiek był
Musawi.
„Nie zdołałem trafnie przewidzieć reakcji Hezbollahu – uznał generał Uri
Sagi. – Nie oceniłem odpowiednio Imada Mugniji”. Minister obrony Arens
zaś przyznał: „Proces decyzyjny był nazbyt gorączkowy”20.
Z kolei ówczesny szef sztabu Ehud Barak był gotów uznać fakty, lecz nie
poczuwał się do winy21. „Rzecz w tym – tłumaczył – jak sprawy wyglądały
w chwili podejmowania decyzji. Dostrzegliśmy w Musawim zagrożenie
i uznaliśmy, że należy w niego uderzyć. W tamtym momencie było to
rozumowanie prawidłowe. Bardzo trudno było przewidzieć, że zastąpi go
Nasr Allah, który wydawał się wówczas mniej znaczący i mniej wpływowy,
i że będzie z niego tak potężny lider. Trudno też było odgadnąć, że jego
prawą ręką zostanie Mugnija, który przy planowaniu operacji wykazał
nieprawdopodobny talent”.
W 1995 roku wciąż trzymał się przy życiu, a był wówczas zaledwie
jednym z wrogów Izraela.
 24
„JEDEN PSTRYCZEK, WYŁĄCZASZ I WŁĄCZASZ”

16 kwietnia 1993 roku na placyku obok przydrożnego kiosku nieopodal

Meholi, osady w Dolinie Jordanu, stały dwa autobusy, w tym jeden pełen
izraelskich żołnierzy. Po chwili z szosy zjechał samochód i zatrzymał się tuż
obok nich.
Następnie eksplodował.
W porównaniu ze stratami, jakie terroryści zamierzali wywołać,
rzeczywista liczba ofiar okazała się na szczęście dosyć niska. Zginął
Palestyńczyk z pobliskiej wioski, który pracował w barze z przekąskami,
a osiem osób zostało lekko rannych. Lecz śledczy z Szin Betu natrafili
w samochodzie na zwęglone zwłoki jego kierowcy, a także butle z gazem do
kuchenek, którego użyto jako materiału wybuchowego. Czyli był to zamach
samobójczy.
Ataki samobójców stały się już zjawiskiem dosyć częstym, lecz do tej pory
zdarzały się w innych miejscach, nie w samym Izraelu. Zamach pod Meholą
zapoczątkował falę podobnych zamachów na terenie kraju. Nim minął rok,
zamachowcy samobójcy rozrywali się na całym obszarze Izraela.
W jedenaście miesięcy zabili ponad setkę Izraelczyków, a ranili ponad tysiąc.
Kierujący Szin Betem starali się pojąć, gdzie zbłądzili i jak to możliwe, że
sytuacja stała się tak koszmarna1. W przypadku większości zamachów ślady
prowadziły do zaledwie trójki ludzi. Lecz dwóch z nich, Ahmad Jasin i Salah
Szehade, siedziało w izraelskich więzieniach. Trzeci zaś, Jahja Ajjasz,
przebywał w Polsce, a przynajmniej tak uważano.
Izraelczycy nie mieli pojęcia, jak ta trójka była w stanie się w ogóle ze
sobą kontaktować, nie mówiąc już o szykowaniu ładunków wybuchowych
i rekrutowaniu oraz wysyłaniu tylu zamachowców samobójców.

Jasin urodził się w palestyńskiej wiosce Al-Dżura, a wskutek wojny

z 1948 roku został uchodźcą. Wraz z rodziną wylądował w zarządzanej przez
Egipt Strefie Gazy. Podobnie jak wielu młodych Palestyńczyków, dołączył
do Bractwa Muzułmańskiego, w szeregach którego poznał innego uchodźcę,
dwa lata starszego od siebie Chalila al-Wazira, charyzmatycznego
przywódcę, który z czasem zyskał sławę jako Abu Dżihad. Al-Wazir obawiał
się, że powiązania z Bractwem, podówczas pozostającym w konflikcie
z władzami Egiptu, mogą się okazać przeszkodą w jego działalności, toteż
odszedł z organizacji, by podążyć własną drogą. Lecz cichy i zamknięty
w sobie Jasin czuł, że odkrył prawdziwe powołanie swego życia, a na
dodatek okazał się nader utalentowany w studiach teologicznych.
Po klęsce sił arabskich w wojnie sześciodniowej w 1967 roku, podczas gdy
al-Wazir rozpętał potężną kampanię partyzancką przeciwko Izraelowi,
przekonany, że jedynie siłą można ten kraj wreszcie zniszczyć, Jasin doszedł
do innego wniosku. Uważał, że porażka Arabów wynikała z ich własnych
niedoskonałości moralnych i że świeckie, dekadenckie władze państw
arabskich nazbyt oddaliły się od Allaha. Odkupienie miało zatem przyjść
poprzez oddanie się islamowi. Al-Islam hua al-Khal – mawiał często –
„rozwiązaniem jest islam”, powtarzając po arabsku hasło z farsi, którym
Ruhollah Chomejni zwykł podrywać swoich zwolenników.
Pod koniec lat sześćdziesiątych i na początku siedemdziesiątych, pragnąc
stworzyć ruch oparty na islamskich wartościach, w którym on sam byłby
liderem, Jasin wziął się za zakładanie meczetów i islamskich instytutów
edukacyjnych, jak również sieci ośrodków pomocy społecznej2. Ten
szczupły, cherlawy mężczyzna, mówiący wysokim głosem i na skutek
odniesionego w dzieciństwie wypadku poruszający się na wózku
inwalidzkim, wydawał się być wrażliwym reformatorem społecznym, który
poświęcał się zbożnym celom na obszarze Gazy. Ktoś taki, uznawali
oficerowie Szin Betu, w żadnym razie nie mógł stanowić zagrożenia dla
Izraela.
Wielu funkcjonariuszy Szin Betu wręcz darzyło Jasina sympatią.
W odróżnieniu od OWP nie próbował kryć się ze swoją działalnością, a kiedy
tylko izraelskie władze wzywały go na spotkanie, odbywał z nimi długie
rozmowy. „Był wyśmienitym rozmówcą, rozeznanym w historii syjonizmu
i izraelskiej polityce, o przenikliwym umyśle, a przy tym bardzo miłym
człowiekiem – wspomina wyższy stopniem oficer Szin Betu o pseudonimie
„Aristo”, stacjonujący w owym czasie w Gazie. – Tak bardzo się różnił od
terrorystów z OWP, jakich zwykliśmy przesłuchiwać”3.
 W sytuacji, gdy Arafat zyskiwał poparcie na terytoriach okupowanych
i uznanie na całym świecie, wydawało się, że najlepiej będzie zostawić Jasina
w spokoju. „W pewnym sensie to Szin Bet wyhodował dżihadystę” –
przyznał w rozmowie Amnon Lipkin-Szachak, szef Amanu w końcówce lat
osiemdziesiątych4.
„Agencja była jednym z czynników wspierających elementy
islamistyczne – przyznał Ammi Ajjalon, kierujący Szin Betem w latach
dziewięćdziesiątych. – Zakładaliśmy, że aby wytworzyć przeciwwagę dla
nacjonalistycznego ruchu OWP, wypromujemy islam, któremu elementy
nacjonalistyczne są obce, a przynajmniej tak wówczas sądziliśmy”5. Żywiono
nadzieję, że muzułmańscy duchowni, którzy zyskiwali coraz to większą
popularność dzięki działalności społecznej w przedszkolach, klinikach,
ośrodkach młodzieżowych i meczetach, odciągną zwolenników od Fatahu
i osłabionego Arafata.
W owym czasie Bractwo Muzułmańskie w Strefie Gazy postrzegano
przede wszystkim jako ruch społeczny, nieprzejawiający ambicji
politycznych. Przez lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte taka ocena była
w znacznej mierze trafna. Potem jednak ajatollah Chomejni obalił irańskiego
szacha. Uczony duchowny, święty i pobożny, przeprowadził rewolucję,
utworzył wojsko i powołał działający rząd. Dowiódł muzułmanom na całym
świecie, nie tylko szyitom takim jak on, że islam to nie wyłącznie religia
ograniczająca się do kazań w meczetach i jałmużny rozdawanej na ulicach,
ale również instrument politycznej i militarnej władzy – że islam może
stanowić ideologię rządów, że islam to odpowiedź na wszystko.
Na terytoriach palestyńskich kaznodzieje zaczęli przemawiać innym
tonem. „Charakteryzujący dotąd islam skruszony ton zaczął zanikać –
zauważył Juwal Diskin, który w 2005 roku stanął na czele Szin Betu i który
większość kariery służył jako oficer wywiadu głęboko wśród populacji
palestyńskiej. – Bierność i oczekiwanie związane z długotrwałym procesem
przygotowywania ludzkich serc na «zbawienie» ustąpiły miejsca aktywności
i kazaniom nawołującym do walki, do dżihadu. Z pokornych popychadeł
przeistoczyli się w bardzo energicznych aktywistów. Tak się działo tu,
w Gazie, podobnie jak na całym Bliskim Wschodzie i w Afryce. Były to
osoby na wyższym poziomie osobistym i bardziej oddane wyznawanej
ideologii aniżeli te z OWP, a ich zdolność do przestrzegania zasad
ograniczonego dostępu do informacji przedstawiała się nieskończenie lepiej
niż u jakiejkolwiek dotąd obserwowanej przez nas organizacji. Ani my, ani
też nikt inny ze świata Zachodu nie orientował się na bieżąco w ich
postępach”6.
Jasin wcześnie zaadaptował się do nowej sytuacji, co Szin Bet odkrył
zupełnie przypadkowo w kwietniu 1984 roku. Pewnego dnia młody działacz
palestyński został zatrzymany w Gazie jako podejrzany o udział we
wspieranych przez Fatah aktach terroru. Zabrano go do osobnego pokoju
przesłuchań, gdzie za odpytywanie go wziął się śledczy Szin Betu Misza
Kubi (ten sam, który przesłuchiwał dwójkę terrorystów odpowiedzialnych za
porwanie autobusu w Aszkelonie, zaraz potem zamordowanych przez Szin
Bet, i który później odmówił kłamania na ten temat).
Podejrzany mówił, wyjawiał skrawki informacji, Kubi jednak przeczuwał,
że zatrzymany coś ukrywa, jakąś tajemnicę nazbyt ważną, by się nią
podzielić. Śledczy nachylił się, jakby chciał Palestyńczykowi wyszeptać coś
do ucha. Następnie zamachnął się potężną łapą, energicznie podrywając rękę
opartą dotąd na biodrze, i tak spoliczkował mężczyznę, że ten spadł z krzesła
i uderzył w ścianę. „Nie chcę słuchać tych bzdur, które mi wygadujesz! –
ryknął na niego po arabsku. – A teraz dawaj mi to, co naprawdę ważne, albo
inaczej nie wyjdziesz dziś stąd żywy”7.
Takiej zachęty mu było trzeba. Przesłuchanie niebawem wyjawiło, że szejk
Jasin działał wedle rozkazów ekstremistycznie usposobionego skrzydła
Bractwa Muzułmańskiego w Jordanii, któremu przewodził Palestyńczyk Abd
Allah Azzam8. W owym czasie Azzam był również aktywny w Peszawarze,
dużym mieście w północno-zachodnim Pakistanie, gdzie poznał pewnego
Saudyjczyka z majętnej rodziny przedsiębiorców budowlanych i nakłonił go
do przyjęcia tej samej wojowniczej ideologii dżihadystycznej. Bogaty
Saudyjczyk począł wykorzystywać rodzinne fundusze do finansowania
organizacji i siatki wsparcia dla fanatycznych islamistów, wśród których byli
między innymi absolwenci obozów szkoleniowych, jakie CIA pozakładała
w Afganistanie w ramach walki z okupującymi kraj Sowietami. Człowiek ów
nazywał się Osama bin Laden.
Ludzie Azzama w Jordanii przesyłali Jasinowi pieniądze pozyskiwane od
bogaczy z Jordanii i Arabii Saudyjskiej, on zaś wykorzystywał je do
tworzenia uzbrojonych komórek, przygotowując się do przystąpienia do
dżihadu przeciwko Izraelowi. Dzięki informacjom otrzymanym od
przesłuchiwanego Palestyńczyka izraelskie władze mogły aresztować Jasina
i dokonać obławy na jego najbliższych współpracowników. Najważniejszym
z nich był Salah Szehade, z zawodu pracownik socjalny, człowiek
wykształcony i przebiegły. Za sprawą Jasina stał się żarliwym
muzułmaninem, a z czasem – głównym asystentem swojego mentora,
odpowiedzialnym za potajemną działalność organizacji.
Funkcjonariusze Szin Betu, rozgniewani faktem, że dali się oszukać
szejkowi i jego podwładnym, poddali aresztantów bardzo surowemu
rygorowi. Pierwszy załamał się Szehade, intensywnie bity, pozbawiany snu
i głodzony. Szehade cierpiał na klaustrofobię, co Szin Bet skrzętnie
wykorzystał, zamykając go – z zasłoniętymi oczyma i związanymi rękami
i nogami – w piwnicy, a następnie puszczając z taśmy odgłosy wydawane
przez szczury i karaluchy. Więzień zaczął błagać, by go stamtąd wypuścili,
a gdy to się stało, Kubi już na niego czekał.
Kubi powiedział mu, że w zamian za informacje może otrzymać
pożywienie. Wyczerpany i głodny Szehade przystał na ofertę pod
warunkiem, że Kubi nie wyjawi, że to on pierwszy zaczął sypać.
Następny złamał się Jasin, aczkolwiek w jego przypadku nie sięgano po
żadne fizyczne formy perswazji. Przesłuchanie prowadził śledczy Szin Betu
„Aristo”. Sam zrelacjonował to tak:

Na podstawie trwającej tygodniami obserwacji jego domu wiedzieliśmy,

że pewna darząca go podziwem kobieta, szanowana mężatka, od czasu
do czasu składała szejkowi Jasinowi wizyty i że w ramach owego
podziwu i pragnąc uprzyjemnić mu jego ciężką dolę, szła z nim do
łóżka. Podczas jednego z przesłuchań nachyliłem się nad nim
i wyszeptałem mu do ucha: „Wiem o tobie wszystko. Wiem, o czym
rozmawiasz z ludźmi, którzy są ci najbliżsi. Wiem, kto i kiedy cię
odwiedza. Wiem, kiedy ci staje, a kiedy nie”.
Nie wspomniałem o kobiecie, on jednak dokładnie wiedział, do czego
zmierzam, i z miejsca przemyślał swoje położenie. Zdał sobie sprawę,
że nie ma wyboru, że jeśli nie zacznie mówić i nie poda nam należytych
informacji, rozpowiemy o sprawie z kobietą i postawimy go w bardzo
niezręcznej sytuacji9.

Strach przed publiczną kompromitacją okazał się skuteczną taktyką.

Innemu ważnemu więźniowi kazano się rozebrać i całymi godzinami stać
nago przed przesłuchującymi. Ci spostrzegli, że miał on niezwykle małego
penisa, tak więc z obawy, że o tym rozpowiedzą, również zaczął sypać.
Przesłuchania dowiodły, że Jasin od dłuższego czasu szykował się do
brutalnego dżihadu. Od 1981 roku kazał swoim ludziom włamywać się do
baz armii izraelskiej i wykradać broń oraz amunicję, co pozwoliło im
zgromadzić pokaźne uzbrojenie. Łącznie znaleziono czterdzieści cztery
sztuki broni palnej, co stanowiło zaczątek arsenału organizacji.
Śledztwo wykazało, że Jasin potajemnie utworzył niewielki oddział
wojskowy pod dowództwem Salaha Szehadego10. Składał się on z dwóch
odrębnych pododdziałów: jednego, który miał działać przeciwko
nieprawomyślnym Palestyńczykom, i drugiego, który miał się skupić na
prowadzeniu dżihadu przeciwko Izraelowi. Jasin i jego podwładni dokonali
selekcji ludzi do obydwu oddziałów na podstawie programu treningowego
prowadzonego przez komitety kultury i sportu jego organizacji społecznych,
które wskazywały, kto był sprawny fizycznie, a kto miał zdolności
organizacyjne i ideologiczne oddanie sprawie.
W podsumowaniu spisanym po przesłuchaniu wszystkich zatrzymanych
Kubi zauważył, że ludzie Salaha Szehade byli „bardzo inteligentni,
wykształceni nieco ponad przeciętną, fanatycznie religijni i poruszali się we
własnym świecie, niemal niemożliwym do przeniknięcia” przez służby
wywiadowcze11. Jego raport trafił pod obrady najwyższego kierownictwa
Szin Betu. „Lecz Awrum [dyrektor agencji Awraham Szalom] uznał, że nie
ma najmniejszej potrzeby się tym zajmować i nic złego z tego nie wyniknie –
powiedział mi w rozmowie «Aristo». – Jasina i jego grupę określił mianem
Cileigerim [co w slangowym jidysz oznacza „nieudaczników”]. Odniosłem
wrażenie, że szalenie mu zależało na zadowoleniu polityków, którzy stali nad
nim w hierarchii – to jest członków rządu Likudu i Szamira, który
nienawidził OWP – i że pragnął z tym swoim uśmiechem poinformować go,
że potajemnie pracuje nad wyrafinowanym spiskiem, który wyrządzi
ogromną szkodę Arafatowi. Z perspektywy historycznej może nawet miał
rację – istotnie bowiem istniał wyrafinowany spisek, wyrafinowany tak
bardzo, że on sam, podobnie jak cały Szin Bet, zupełnie go przeoczył”12.

Jasin został skazany na trzynaście lat więzienia za udział w serii kradzieży

broni, lecz rok później zwolniono go w ramach wymiany jeńców z Ludowym
Frontem Wyzwolenia Palestyny Ahmeda Dżibrila13. Niezwłocznie wrócił do
wcześniejszej działalności, rozbudowując zaplecze dla organizacji. Jasin miał
fenomenalną pamięć i znał na wyrywki listę tysiąca pięciuset pseudonimów
i kryptonimów, jakie przypisał rozmaitym działaczom, operacjom oraz
skrzynkom kontaktowym. Potrafił wyrecytować życiorys dowolnego członka
organizacji, a przy tym wykazywał zdumiewającą wiedzę w kwestii nowinek
technicznych i spraw bieżących Bliskiego Wschodu.
W kolejnych latach Jasin dodatkowo rozwinął i rozpowszechnił swą
doktrynę nawołującą do przeprowadzania zamachów samobójczych. Na
potrzeby swych uczniów podkreślał różnice pomiędzy samobójstwem, które
było absolutnie zakazane, a ofiarą z samego siebie na polu walki, którą
sankcjonuje przykazanie religijne i która zapewnia męczennikowi, a nawet
członkom jego rodziny, miejsce w Raju. Jak twierdził Jasin, jeśli tylko
samobójca otrzymał błogosławieństwo wykwalifikowanego islamskiego
szejka, to umierając, nie działał już z osobistych pobudek, lecz uznawany był
za szahida, męczennika, który poległ w dżihadzie na chwałę Allaha14.
Tymczasem w Szin Becie nastał niełatwy okres zmian. Agencja starała się
uporać z szeregiem wstrząsów, które wywołała sprawa autobusu z Aszkelonu
i jej pokłosie. W krótkim czasie większość kierownictwa instytucji
zastąpiono młodszymi ludźmi, którzy potrzebowali trochę czasu, aby
osiągnąć zawodową dojrzałość. Oficerowie prowadzący i śledczy opowiadali,
że w tym czasie przestrzegali swych przełożonych przed
niebezpieczeństwami wynikającymi z islamskiego ekstremizmu, lecz agencja
była zbyt nieporadna, by się sprawą zająć. Kiedy pod koniec 1987 roku
wybuchła pierwsza intifada, Jasin był już najważniejszą postacią polityczno-
religijną w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jordanu, mając pod sobą
ruch liczący setki aktywistów i dziesiątki tysięcy zwolenników. W grudniu
tego roku Jasin obwieścił rozpoczęcie dżihadu. Swojej organizacji nadał
nazwę Muzułmański Ruch Oporu, po arabsku w skrócie „Hamas”, co
zarazem oznacza „zapał”15.
W kolejnych miesiącach Szin Bet zaczął otrzymywać niespójne
doniesienia na temat organizacji, a w sierpniu 1988 roku zaplanowano
przeciw niej zakrojoną na szeroką skalę operację. Szin Bet zatrzymał około
stu osiemdziesięciu osób i poddał je intensywnym przesłuchaniom, wszystkie
jednak były dobrze przeszkolone i powstrzymały się przed ujawnieniem
najistotniejszej informacji: że Salah Szehade, najważniejszy spośród
zatrzymanych w obławie, utworzył tajne skrzydło zbrojne i obecnie stał na
jego czele16. Początkowo Szehade i Jasin, ludzie przebiegli i ze skłonnością
do drwiny, nazwali formację Jednostką 101, nawiązując do legendarnego
oddziału komandosów Ariela Szarona. Później przemianowano ją na
Jednostkę Specjalną Brygady im. Izz ad-Din al-Kassama, upamiętniając
w ten sposób palestyńskiego działacza, który prowadził zamachy przeciwko
Brytyjczykom oraz Żydom w latach trzydziestych17.
Szehade w dalszym ciągu dowodził skrzydłem zbrojnym z więzienia,
przemycając zaszyfrowane wiadomości18. W 1989 roku wraz z Jasinem
wysłał dwóch członków jednostki, Mahmouda al-Mabhouha oraz
Muhammada Nasra, aby porwali i zabili dwóch izraelskich żołnierzy.
Zamachowcy przyczaili się w samochodzie na izraelskich numerach przy
skrzyżowaniu, na którym wiadomo było, że żołnierze zwykli łapać okazję.
Jest to w Izraelu nader powszechna praktyka, wielu kierowców z ochotą
bowiem pomaga żołnierzom w przejazdach na krótkie przepustki do domu
bądź też w powrotach do bazy.
Dwie dekady później al-Mabhouh opowiedział stacji telewizyjnej Al-
Dżazira przebieg porwania jednego z żołnierzy, Ilana Saadona:

Przebraliśmy się za religijnych Żydów w jarmułkach, zupełnie jak

rabini. Kolejne auto podjechało na skrzyżowanie i wysadziło pasażerów.
W naszym samochodzie mieliśmy pudła [zajmowały przestrzeń, by
znalazło się miejsce na tylko jednego autostopowicza]. Ja siedziałem za
kierownicą. Pudła stały za mną, a drzwi od ich strony były
zablokowane. Powiedziałem mu [Saadonowi], by wsiadł od drugiej
strony.
Tak też zrobił i zajął miejsce na tylnej kanapie. Wraz z Abu Sahibem
[jego partnerem, Nasrem] ustaliliśmy zawczasu, że w odpowiednim
momencie dam mu znak dłonią, bo to ja widziałem, co się działo na
szosie przed nami i z tyłu. Około 3 kilometrów za skrzyżowaniem dałem
więc znak Abu Sahibowi, a on wystrzelił z beretty. Usłyszałem, jak
[Saadon] ciężko oddycha… Dostał dwie kule w twarz i jedną w pierś,
sapnął i było po wszystkim. Następnie położyliśmy go na siedzeniu
i zabraliśmy na ustalone miejsce19.

Mabhouh dodał, że pragnął sam zastrzelić Saadona, ale ku jego wielkiemu

rozczarowaniu to partnerowi przypadł ten zaszczyt. Przy obu porwaniach al-
Mabhouh i Nasr zrobili sobie zdjęcia, na których depczą zwłoki żołnierzy,
świętując w ten sposób odniesione zwycięstwo.
Al-Mabhouh i Nasr uciekli do Egiptu, nim Szin Bet zdążył ich
zatrzymać20. Al-Mabhouh stał się czołowym działaczem Hamasu za granicą.
Pozostali członkowie Brygad im. Izz ad-Din al-Kassama, którzy zapewniali
dwóm zabójcom wsparcie logistyczne, zostali aresztowani i poddani
torturom, w tym egzekucjom na niby i zastrzykom z tiopentalu. Wszyscy
przyznali się do winy, a jednego z nich przebrano w mundur armii izraelskiej
i obwieziono po Strefie Gazy, zmuszając, by wskazał, gdzie ukryto broń
i nieśmiertelniki Saadona, a także broń użytą przy porwaniu.
Za swój udział w zabójstwach Jasin dostał karę dożywocia.

13 grudnia 1992 roku rano dwaj zamaskowani mężczyźni wkroczyli do biura

Czerwonego Krzyża w mieście Al-Bira na Zachodnim Brzegu Jordanu
i wręczyli recepcjonistce list. Ostrzegli ją, by otworzyła go dopiero pół
godziny po ich odejściu, po czym wybiegli.
List brzmiał:

Dziś, 13.12.92, w piątą rocznicę założenia Hamasu, dokonano porwania

oficera armii okupacyjnej. Przetrzymywany jest w bezpiecznym
miejscu. […] Informujemy władze okupacyjne, że w zamian za
zwolnienie tego oficera domagamy się od nich i od izraelskiego
kierownictwa zwolnienia szejka Ahmada Jasina.

Pod listem widniał podpis: „Jednostka Specjalna, Brygady im. Izz ad-Din
al-Kassama, Skrzydło Zbrojne, Hamas”. Dołączono do niego fotografię
policyjnej legitymacji starszego sierżanta Nissima Toledano ze straży
granicznej21.
Premier i minister obrony Icchak Rabin postanowił nie zgadzać się na
żądanie porywaczy i uruchomił szeroko zakrojoną kampanię nalotów
i aresztowań. Tymczasem Szin Bet starał się zyskać nieco czasu. Wysoko
postawiony funkcjonariusz służb Barak Ben-Cur został wysłany do więzienia
na widzenie z Jasinem, aby przekonać go, by zgodził się przemówić
w mediach i polecić swym poplecznikom, żeby nie czynili porwanemu
pogranicznikowi żadnej krzywdy.
Szejk przyjął Ben-Cura na wózku inwalidzkim, owinięty kocem
i „z uśmiechem, który wydał się niemal przyjazny”. Udzielił wielu
wywiadów, w każdym powtarzając apel, o który go proszono.
Dopiero później Szin Bet zdał sobie sprawę, dlaczego Jasin tak łatwo
przystał na współpracę. Przewidział bowiem taką sytuację zawczasu
i poinstruował swoich ludzi, aby bez względu na to, co powie
w jakimkolwiek wywiadzie, nie zwracali na jego słowa uwagi i się do nich
nie stosowali, najprawdopodobniej będzie to bowiem wypowiedź wydobyta
zeń wbrew jego woli.
Więzienie nie osłabiło wpływów Jasina ani też nie złamało jego
charakteru. „Nigdy nie będzie pokoju – oznajmił Ben-Curowi, kiedy
wywiady dobiegły końca, a kamery powyłączano. – Zniesiemy, co nam
zafundujecie, nigdy jednak nie zrezygnujemy z naszej walki zbrojnej. Dopóki
ja, szejk Jasin, żyję, dopóty będę pilnował, by z Izraelem nie było żadnych
rozmów pokojowych. Czas to dla mnie nie kłopot: czy za dziesięć, czy za sto
lat, ale ostatecznie zostaniecie starci z powierzchni Ziemi”22.
Członkowie Hamasu, zgodnie z otrzymanym uprzednio poleceniem,
zignorowali publiczne wezwanie Jasina, aby oszczędzić Toledano. Tej nocy
czterech porywaczy, przebranych w stroje ninja i uzbrojonych w noże,
weszło do jaskini, w której przetrzymywali jeńca.
– Poprosiliśmy Izrael, by uwolnił szejka Ahmada Jasina w zamian za
ciebie – oznajmili mu. – Lecz twój rząd odmówił, a to dowodzi, że życie jego
żołnierzy nie ma dla niego znaczenia. Przykro nam, że musimy cię zabić23.
Toledano wybuchnął płaczem. Błagał, by go wypuścili.
– Jakie masz ostatnie życzenie? – spytał któryś z porywaczy.
– Skoro postanowiliście mnie zabić, to zabijcie mnie ubranego w mundur.
Porywacze udusili go, a kiedy okazało się, że jednak wciąż żyje, zadźgali.

Dla Rabina zamordowanie Toledano było kroplą, która przepełniła czarę

goryczy. W ciągu minionego tygodnia pięcioro innych Izraelczyków zginęło
w zamachach terrorystycznych, z których większość zorganizował Hamas.
Rząd Rabina, który teraz już pojmował rangę zagrożenia, jakie stanowi ta
organizacja, uznał, że nadeszła pora, by zadać organizacji decydujący cios.
Niektórzy z przedstawicieli Szin Betu opowiadali się za otruciem Jasina
w więzieniu, co powinno być stosunkowo łatwe do przeprowadzenia. Rabin
z miejsca odrzucił taką ewentualność, obawiał się bowiem rozruchów, jakie
nieuchronnie by wybuchły, kiedy wyszłoby na jaw, że Jasin zginął jako
więzień Izraelczyków.
Szef sztabu Sił Obronnych Izraela Ehud Barak zaproponował odmienne
rozwiązanie: masowe wydalenie działaczy Hamasu do Iranu. „Próbowaliśmy
przeciwko Hamasowi wielu metod – wspominał generał Dani Jatom, szef
Centralnego Dowództwa Sił Obronnych Izraela. – I z jakiegoś powodu
wydawało się nam, że wyrzucenie ich do Iranu poważnie nadweręży
motywację deportowanych terrorystów, a także tych, którzy w przyszłości
rozważaliby pójście w ich ślady”24.
Taka decyzja nastręczała problemów natury etycznej, legalnej oraz
praktycznej. Siły Obronne Izraela oraz Szin Bet miały nadzieję
przeprowadzić deportację dyskretnie, nim dowie się o niej cały świat, co
wiązało się z działaniem pod ogromną presją czasu. Począwszy od 16
grudnia zgromadzono czterysta osób podejrzanych o powiązania
z Hamasem – z czego ani jednej nie wiązano bezpośrednio z ostatnimi aktami
terroru – a następnie zasłonięto im oczy i skuto je kajdankami, wsadzono do
autobusów i wywieziono na granicę z Libanem.
Lecz wieść o operacji i tak zdołała wyciec, w rezultacie czego wiele
izraelskich organizacji pozarządowych, jak również członkowie rodzin części
deportowanych, zarzuciły Sąd Najwyższy wnioskami o powstrzymanie akcji,
co na całe godziny zatrzymało autobusowy konwój25. Biuro prokuratora
generalnego odmówiło reprezentowania stanowiska rządu, uznając, że
wypędzenie stanowiło w istocie zbrodnię wojenną, toteż szef sztabu Barak
był zmuszony osobiście stawić się w sądzie, by spróbować przekonać
sędziów do swych racji.
Udało mu się tego dokonać, lecz w tym czasie zdążył już wybuchnąć
międzynarodowy skandal. Okazało się, że mniej więcej jedną czwartą
deportowanych załadowano do autobusów przez pomyłkę i że nie były to
osoby, o które Szin Betowi chodziło. Tymczasem Liban zamknął granicę,
a autobusy utknęły na ziemi niczyjej pomiędzy kontrolowaną przez
Izraelczyków Strefą Bezpieczeństwa na południu a obszarem pozostającym
pod rządami libańskich sił zbrojnych oraz Hezbollahu na północy.
Izraelska żandarmeria wojskowa wręczyła każdemu z deportowanych po
pięćdziesiąt dolarów w gotówce, płaszcz oraz dwa koce i kazała im wysiąść
z autobusów, pozbawiając przepasek na oczy i plastikowych kajdanek.
Następnie autobusy zawróciły i wyruszyły z powrotem do Izraela.
Deportowani z czasem rozbili obozowisko w Marj al-Zuhour nieopodal
druzyjskiego miasta Hasbajja. W pierwszej chwili rząd Libanu zablokował
podejmowane przez Czerwony Krzyż próby udzielenia im pomocy, pragnąc
spotęgować ich trudną sytuację, aby władze Izraela okryły się tym większym
wstydem.
Tak się złożyło, że deportacja rzeczywiście okazała się dotkliwym ciosem
dla Hamasu26. W tamtym momencie dwóch najwyższych przywódców ruchu,
Jasin i Szehade, siedziało w izraelskim więzieniu, reszta zaś kierownictwa
znalazła się w dalekim obozowisku namiotowym na smaganym wiatrem,
lodowatym zboczu w Libanie, bez prądu, bez środków łączności, smętna
i zmoczona.
Lecz sytuacja diametralnie się zmieniła tydzień po wygnaniu, gdy z wizytą
do obozowiska przybyła grupa Libańczyków. Ich przywódca przedstawił się
jako Wafik Safa z Hezbollahu, powitał wypędzonych w imieniu sekretarza
generalnego Hasana Nasr Allaha i spytał, czy potrzebna im jest jakaś pomoc.
Odwiedziny poprzedziła seria spotkań pomiędzy Nasr Allahem, irańskim
Korpusem Strażników Rewolucji Islamskiej, Mugniją oraz Safą, który stał się
dla organizacji kimś w rodzaju ministra spraw zagranicznych. Mugnija uznał
wygnanie i cierpienia członków Hamasu za dar od losu. Jego zdaniem
Hezbollah mógł i powinien wykorzystać nadarzającą się okazję, aby
rozszerzyć swoje wpływy poza granice Libanu, posiłkując się partnerami,
którzy niekoniecznie musieli być Irańczykami czy też szyitami27. Ostatecznie
zdołał przekonać do tej wizji także innych.
Szyiccy bojownicy co do zasady nie sprzymierzali się z sunnickimi
Palestyńczykami28. Był to więc zaskakujący gest wobec sunnickiego Hamasu
i sam Hamas z początku zdawał się podchodzić doń ostrożnie. Im również
ten kontakt nie wydawał się czymś naturalnym, lecz ich niedola przeważyła,
a do tego łączyła ich nienawiść do wspólnego wroga. Odpowiedzieli
przychylnie i niebawem karawany osłów i mułów zaczęły przywozić więcej
wodoodpornych namiotów, ciepłą odzież, kuchenki oraz opał, jak również
pokaźne zapasy żywności i środki czystości, aby pomóc im przetrwać trudną
zimę.
Następnie zjawiły się libańskie media – niektóre kontrolowane przez
Hezbollah lub pod jego wpływem, inne jednak po prostu zwietrzywszy
ciekawy temat – aby opowiedzieć światu o cierpieniach wypędzonych. Potem
przybyli instruktorzy wojskowi i terrorystyczni. Do tej pory Hamas nie miał
praktycznie żadnego przeszkolenia w prowadzeniu operacji bojowych czy
działalności wywiadowczej. Pod tym względem wygnanie również dla nich
okazało się darem od losu.
Ludzie Mugniji pod dowództwem jego szwagra Mustafy Badr ad-Dina,
a także instruktorzy z Sił Kuds Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej
wyznaczyli nieopodal obozowiska namiotowego strzeżony teren,
dostatecznie daleko, by uniknąć ciekawskich spojrzeń przedstawicieli
mediów, które teraz non stop relacjonowały sytuację z obozu. Na tym
obszarze organizowano kursy z łączności, szyfrowania i bezpieczeństwa
polowego, posługiwania się bronią osobistą, obsługi wyrzutni rakiet,
szpiegostwa i kontrwywiadu, walki w terenie zabudowanym, walki wręcz
i tak dalej.
Szczególne wrażenie na instruktorach Mugniji wywarł
dwudziestoośmioletni inżynier elektryk z północy Zachodniego Brzegu,
absolwent Uniwersytetu Bir Zajt, niejaki Jahja Ajjasz, który z czasem zyskał
adekwatne przezwisko „Inżynier”. Specjaliści z Iranu i z Hezbollahu nauczyli
go, jak konstruować ładunki wybuchowe z łatwych do kupienia przedmiotów
domowego użytku, jak tworzyć niewielkie, lecz zabójcze bomby przy
wykorzystaniu gwoździ i śrub w charakterze szrapneli i jak szykować
samochody pułapki. Mugnija we własnej osobie zjawił się w obozie, aby
porozmawiać z Ajjaszem i niektórymi jego towarzyszami o sposobach
wynajdywania i werbowania potencjalnych kandydatów na zamachowców
samobójców – jak ich podchodzić i jak pokierować delikatnym i niełatwym
procesem namawiania na spełnienie swojej powinności.
Podczas gdy jego ludzie przechodzili szkolenie na górzystym odludziu,
organizacja Jasina odbudowywała swe struktury na Zachodnim Brzegu oraz
w Strefie Gazy. Na przestrzeni lat Hamas dorobił się rozgałęzionej sieci
działaczy i kwestorów w krajach Zatoki Perskiej, w Jordanii i w Stanach
Zjednoczonych, a ogólną pieczę nad nimi sprawował Mousa Abu Marzook,
obywatel amerykański. Bogaci szejkowie z Arabii Saudyjskiej, podobnie jak
ich pobratymcy z emiratów nad Zatoką oraz majętni muzułmanie z krajów
Zachodu, przesyłali datki na rzecz organizacji. Po masowej deportacji
Marzook wysłał jednego ze swych współpracowników, Muhammada Salaha
ze Stanów Zjednoczonych, na terytoria okupowane z setkami tysięcy dolarów
w gotówce29.
Międzynarodowa presja na Izrael rosła dzień za dniem. Sytuację w obozie
cały czas relacjonowały media, Rada Bezpieczeństwa ONZ stanowczo
potępiła działania Izraela i zagroziła wprowadzeniem sankcji, a do tego
dochodził jeszcze coraz bardziej cierpki spór z administracją świeżo
zaprzysiężonego prezydenta Billa Clintona i jego sekretarzem stanu
Warrenem Christopherem. Do lutego 1992 roku Rabin doszedł do wniosku,
że całe przedsięwzięcie było jednym wielkim błędem i przystał na propozycję
Christophera, by część z wypędzonych repatriować od ręki, resztę zaś do
końca roku, w zamian za co Stany Zjednoczone oferowały swoje weto
w imieniu Izraela w Radzie Bezpieczeństwa.
Deportowani powrócili do Strefy Gazy i na Zachodni Brzeg w glorii
zwycięzców. Ajjasz został mianowany dowódcą Brygad im. Izz ad-Din al-
Kassama na Zachodnim Brzegu i niebawem, w kwietniu 1993 roku,
zorganizował samobójczy zamach w Meholi, w którym zginęli terrorysta oraz
cywil. Z następnym atakiem jednak Ajjasz poczekał na właściwy moment, na
coś, co po wsze czasy usprawiedliwiłoby i uprawomocniło samobójcze
zamachy w oczach Palestyńczyków.
Moment ów nadszedł 25 lutego 1994 roku, kiedy doktor Baruch Goldstein,
urodzony na Brooklynie zwolennik rabina Meira Kahane i Jewish Defense
League, który emigrował do Kirjat Arba, miasteczka położonego nieopodal
Hebronu, otworzył ogień do muzułmanów podczas modlitwy w lokalnym
meczecie Ibrahima, znajdującym się w Grocie Praojców, którą wyznawcy
obydwu religii czczą jako miejsce pochówku Abrahama.
W ciągu trwającej półtorej minuty strzelaniny ubrany w mundur armii
izraelskiej Goldstein zużył cztery magazynki do swojego otrzymanego
w wojsku karabinu szturmowego Galil. Wówczas jeden z muzułmanów
cisnął w niego gaśnicą i powalił na ziemię. Wyznawcy rzucili się na niego
i zatłukli na śmierć. Nim został obezwładniony, zdołał zamordować
dwadzieścia dziewięć osób i ranić ponad setkę.
W całym muzułmańskim świecie wiele osób dostrzegło w tym nie tylko
odrażającą zbrodnię przeciwko niewinnym ludziom, lecz także
wypowiedzenie przez Żydów wojny samemu islamowi.
Takiego właśnie momentu wypatrywał Jahja Ajjasz. Przed atakiem
odczekał rytualne czterdzieści dni żałoby, po czym 6 kwietnia zwerbowany
przez niego zamachowiec samobójca wysadził się w powietrze w pobliżu
dwóch autobusów w izraelskiej miejscowości Afula na północ od
Zachodniego Brzegu, zabijając prócz siebie ośmioro cywilów. Tydzień
później kolejny zamachowiec samobójca zabił pięcioro Izraelczyków na
dworcu autobusowym w Haderze. 18 października Ajjasz uderzył w sercu
Tel Awiwu, gdzie pewien Palestyńczyk zdetonował pas samobójcy
w autobusie numer pięć na ulicy Dizengoffa, zabijając dwadzieścia dwie
osoby. Zamachy następowały jeden po drugim.
„Do tej pory palestyńscy terroryści, ktorych znaliśmy, byli przywiązani do
życia – opowiadał mi Awi Dichter z Szin Betu. – Nawet Lajli Chalid przy
okazji ostatniego porwania, z granatem w każdej dłoni, kiedy izraelski
funkcjonariusz wycelował do niej z pistoletu, zabrakło ikry, żeby się
wysadzić. W 1993 roku nastąpiła dramatyczna zmiana i było to dla nas
zaskoczeniem.
Potęga terrorystów wzrosła w tempie wykładniczym. Zamachowiec
samobójca nie musi mieć zdolności operacyjnych; to tylko jeden pstryczek,
wyłączasz i włączasz. Kiedy lista oczekujących na to, by zostać terrorystą-
samobójcą liczy czterysta osób, nie sposób nie zdać sobie sprawy z powagi
sytuacji”30.
Konkurenci Hamasu spostrzegli sukcesy Ajjasza i wsparcie, jakie jego
działaniom okazywała palestyńska ulica. 11 listopada 1994 roku członek
Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu wysadził się w powietrze na posterunku
armii izraelskiej na skrzyżowaniu przy osiedlu Netzarim w Strefie Gazy,
zabijając trzech oficerów rezerwy. 22 stycznia 1995 roku przebrany
w mundur izraelskiej armii zamachowiec z Islamskiego Dżihadu wepchnął
się w tłum żołnierzy oczekujących na przystanku autobusowym w Beit Lid,
czterdzieści kilometrów na północny wschód od Tel Awiwu. Następnie
wcisnął guzik, detonując dziesięciokilogramowy ładunek wybuchowy, który
miał na sobie. Potężna eksplozja powaliła dziesiątki żołnierzy. Kiedy inni
rzucili się ku rannym, którzy wołali o pomoc, kolejny zamachowiec wysadził
się w powietrze między nimi. Parę minut później to samo miał uczynić trzeci
terrorysta, jednak w ostatniej chwili stchórzył i uciekł.
W zamachu zginęło dwudziestu jeden żołnierzy i jeden cywil,
a sześćdziesiąt sześć osób odniosło rany, niekiedy bardzo poważne. Premier
i minister obrony Rabin pojawił się na miejscu zdarzenia wkrótce po
eksplozjach, gdy skrzyżowanie wciąż było usiane częściami ciał i skąpane we
krwi. Podczas gdy zapoznawał się z sytuacją, rozwścieczeni obywatele
urządzili spontaniczną demonstrację. Protestujący nie wykrzykiwali jednak
haseł przeciwko terrorystom, a przeciwko Rabinowi. „Jedź do Gazy!” –
wołali, co po hebrajsku brzmi podobnie jak „Idź do diabła!”.
 Po powrocie do Tel Awiwu Rabin, „któremu krew się gotowała”, jak to
ujął szef jego kancelarii Eitan Haber, zwołał zebranie całego kierownictwa
obrony i służb31. „Trzeba powstrzymać to szaleństwo – rzucił. – Dajcie mi
czerwone kwity do podpisu”.
 25
„DAJ NAM GŁOWĘ AJJASZA”

Nie tak Icchak Rabin wyobrażał sobie przebieg swojej drugiej kadencji
w fotelu premiera Izraela.
Wybrano go, bo miał zapewnić zarówno bezpieczeństwo – postrzegano go
jako twardego przywódcę wojskowego, nieprzejednanego w wojnie
z terrorem – jak i inicjatywę w dyplomacji, która umożliwiłaby wyrwanie
Izraela z międzynarodowej izolacji, przyniosła prosperity w gospodarce
i położyła kres intifadzie.
Rabin istotnie doszedł do wniosku, że okupację terytoriów palestyńskich
trzeba skończyć. Przystał na proces pokojowy z Oslo, zapoczątkowany przez
Szimona Peresa i jego współpracowników, aczkolwiek uczynił to z pewną
niechęcią, pełen obaw i sceptycyzmu co do intencji Palestyńczyków.
Wszystko to dawało się wyczytać wprost z jego twarzy i mowy ciała, kiedy
prezydent Clinton nakłonił go do uściśnięcia dłoni Jasira Arafata podczas
uroczystości podpisywania porozumienia na trawniku Białego Domu 13
września 1993 roku.
Rabin uważał, że proces pokojowy należałoby prowadzić stopniowo, że
Izrael w pierwszej kolejności powinien wycofać się jedynie z Gazy i Jerycha,
nie zaś od razu podpisywać pełnowymiarowe porozumienie. Państwo
żydowskie mogłoby w ten sposób przekazywać Autonomii Palestyńskiej
części okupowanych terytoriów, jednocześnie pilnując przestrzegania
postanowień układu przez Jasira Arafata. Oznaczałoby to również, że główne
kwestie, które wciąż pozostawały sporne – prawo palestyńskich uchodźców
do powrotu, status Jerozolimy, przyszłość osiedli na Zachodnim Brzegu
i w Gazie, a także to, czy Autonomia Palestyńska miała stać się z czasem
suwerennym państwem – pozostałyby do rozstrzygnięcia w późniejszym
terminie. Rabin liczył, że pozwoli mu to uniknąć sporów i kontrowersji, jakie
niemal z pewnością wybuchłyby w Izraelu w chwili poruszenia tych
zagadnień.
 Lecz kontrowersje i tak się pojawiły. Znaczna część izraelskiej opinii
publicznej była zdania, że porozumienia z Oslo zwiększyły ryzyko
zamachów terrorystycznych, a proces pokojowy i przekazanie terytoriów pod
kontrolę Arafata oznaczały, że terroryści rosną w siłę. Izraelskiej prawicy
wystarczyło po prostu cytować słowo w słowo wypowiedzi Jasina – że nigdy
nie dojdzie do żadnego kompromisu, że nigdy nie pogodzi się z istnieniem
państwa żydowskiego. Coś, co z początku wydawało się nieznaczącymi
protestami małych grupek ekstremistycznie nastawionych osadników,
rozwinęło się w kampanię protestacyjną jak kraj długi i szeroki, która
przybierała na sile z każdym zamachem terrorystycznym i coraz to bardziej
skupiała się na zaciekłym podburzaniu przeciwko samemu Rabinowi.
Protesty podsycali przywódcy Likudu Ariel Szaron i Binjamin Netanjahu1.
Tymczasem Palestyńczycy z narastającą frustracją przyglądali się, jak
zabierano im ziemię – Rabin ograniczył, co prawda, budowę nowych osiedli,
lecz nie wstrzymał jej całkowicie, nie ewakuował też choćby jednego
istniejącego już osiedla z terytoriów okupowanych – i w ogóle nie czuli, by
proces pokojowy prowadził do utworzenia ich własnego państwa. Zarazem
Arafat, pragnąc uniknąć konfrontacji z fundamentalistyczną opozycją, nie
podjął żadnej próby ukrócenia wojny partyzanckiej i samobójczych
zamachów terrorystycznych przeprowadzanych przez Hamas i Islamski
Dżihad.
„Żadna ze stron nie pojmowała istoty żądań strony przeciwnej – przyznał
w rozmowie Ammi Ajjalon, który w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych
stał na czele Szin Betu – toteż ostatecznie obydwie strony poczuły się
oszukane i było to wrażenie w ogromnym stopniu zrozumiałe. My nie
zyskaliśmy bezpieczeństwa, oni natomiast wciąż nie mieli państwa”2.
Równie daremne okazały się starania zmierzające do rozwiązania
konfliktów na północnych granicach Izraela3. Mediacji pomiędzy Izraelem
a Syrią podjął się amerykański sekretarz stanu Christopher. Za cel postawił
sobie osiągnięcie porozumienia pokojowego, na mocy którego Izrael
wycofałby się ze Wzgórz Golan i być może także Libanu, Syria natomiast
podjęłaby starania, by powstrzymać wymierzone w Izrael działania
Hezbollahu. Nie poczyniono jednak żadnych istotnych postępów. Hezbollah,
zachęcany przez Syryjczyków, którzy usiłowali wywrzeć presję na Izrael,
w dalszym ciągu zadawał straty izraelskim wojskom w Libanie.
Sytuacja w libańskiej Strefie Bezpieczeństwa stawała się dla Izraelczyków
trudna do utrzymania. Dowódcy polowi Sił Obronnych Izraela byli wściekli
i domagali się wolnej ręki w podejmowaniu działań. Najbardziej
wpływowym spośród nich był brygadier Erez Gerstein, krzepki mężczyzna
o na tyle dużej charyzmie i pewności siebie, że wielu widziało w nim
przyszłego szefa sztabu. Gerstein dostrzegał podobieństwa między sytuacją
w południowym Libanie a Wietnamem, zwłaszcza w kwestii tego, czego
można było się nauczyć na błędach popełnionych przez Amerykanów.
„Siedzimy w fortecach i drapiemy się po jajcach, zamiast ruszać w teren,
myśleć jak oni [Hezbollah], atakować ich, gdzie się tego nie spodziewają,
i zabijać ich dowódców” – oceniał4.
Niezadowoleni byli również żołnierze Armii Południowego Libanu, którzy
czuli się jak mięso armatnie. Nie wolno im było odpowiadać na ataki. Akl al-
Haszem, zastępca dowódcy bojówki, od lat upraszał Izrael, by przynajmniej
wziąć na cel dowódców Hezbollahu5.
Byli tacy, którzy się w te apele wsłuchiwali. 1 stycznia 1995 roku Amnon
Lipkin-Szachak zastąpił Ehuda Baraka na stanowisku szefa sztabu.
Zdecydowany wyjść z cienia swojego poprzednika, Lipkin-Szachak
postanowił zmienić strategię działań w Libanie. Od tej pory miała to być
wojna, a Hezbollah miał być traktowany jak wróg z prawdziwego zdarzenia.
Szef sztabu potrzebował odpowiednich zasobów: ludzi zdolnych zbierać dane
wywiadowcze oraz zespołów do operacji specjalnych wyszkolonych
w dokonywaniu sabotażu i zabójstw.
Lipkin-Szachak i stojący na czele Dowództwa Północnego generał
Amiram Lewin, jeden z czołowych ekspertów Sił Obronnych Izraela od
operacji oddziałów specjalnych, szybko utworzyli nową jednostkę
komandosów pod nazwą Egoz (co po hebrajsku oznacza „orzech”) w celu
prowadzenia wojny przeciwpartyzanckiej z Hezbollahem6. Jeden
z pierwszych dowódców oddziału Mosze Tamir wyjaśniał, że „znaczna część
taktyki, jaką wprowadziłem w jednostce Egoz, […] pochodziła z książek
opracowanych przez armię brytyjską i poświęconych walkom na Malajach
i w Indochinach. Również wietnamskie doświadczenia Amerykanów,
w szczególności tych niższych rangą, były pouczające”7. Podobnie jak
oficerowie wojsk brytyjskich i amerykańskich, a także Francuzi w Algierii,
Tamir, Gerstein i ich towarzysze broni wierzyli, że jeśli tylko otrzymają
odpowiednie środki, czas i wsparcie na tyłach, pokonanie Hezbollahu będzie
możliwe.
 Egoz zaczął organizować zasadzki i wypady na terenie Libanu, na
obszarach, gdzie Hezbollah czuł się bezpiecznie, zaskakując jego
bojowników i wielu z nich zabijając. Wśród zabitych znalazł się Hadi Nasr
Allah, syn przywódcy organizacji.
Lewin brał swego czasu udział w operacji „Wiosna Młodości” i dostrzegał
ogromne znaczenie selektywnej eliminacji dowódców Hezbollahu8. Ronen
Cohen, który dopiero co stanął na czele libańskiego zespołu sekcji
wywiadowczej Dowództwa Północnego, musiał wprowadzić nową strategię
w życie. Razem postanowili skupić się na likwidacji oficerów średniego
szczebla, regionalnych dowódców bojówki w południowym Libanie, nie zaś
najważniejszych jej postaci. Lewin był zdania, że Hezbollah inaczej
traktować będzie operacje wymierzone w któregoś z ich przywódców czy też
w centralę operacyjną w Bejrucie, inaczej zaś tego rodzaju taktyczne
działania prowadzone w południowym Libanie. Te pierwsze wywołałyby
reakcję ekstremalną, być może nawet gdzieś poza Bliskim Wschodem,
tymczasem odpowiedź na te ostatnie byłaby bardziej stonowana
i ograniczyłaby się do Libanu i północnego Izraela.
Do tamtej pory we wszystkich przypadkach selektywną eliminacją poza
granicami Izraela zajmował się Mossad, Siły Obronne Izraela zaś zapewniały
najwyżej wsparcie. Jednak Mossad uważał Hezbollah za właściwie
przygraniczny problem, z którym powinna się uporać armia, a nawet jeżeli
przesunąłby go wyżej na swej liście priorytetów, to był właściwie niezdolny
do podjęcia działań zaczepnych na obszarze Libanu. „Krótko rzecz ujmując –
ocenił Cohen – było dla mnie jasne, że jeśli zechcemy uderzyć w ważne dla
Hezbollahu cele, to my, czyli armia, będziemy to musieli zrobić na własną
rękę”9.
Zamach na Musawiego, jakkolwiek strategicznie niedoskonały, zdawał się
Cohenowi dobrym modelem taktycznym: namierzyć cel przy użyciu drona,
oznaczyć go laserem, a następnie odpalić pocisk. Tanio i skutecznie.
Wywiad Dowództwa Północnego wybrał cel, niejakiego Ridę Jassina,
lepiej znanego jako Abu-Ali Rida, dowódcę Hezbollahu w rejonie An-
Nabatijji, który zamieszkiwał w wiosce Zawtar al-Charkijeh. Jako dowódca
średniego szczebla z obszaru południowego Libanu doskonale pasował do
określonego profilu, a na dodatek był bardziej dostępny niż inni dowódcy
o podobnej pozycji.
Po dwóch tygodniach obserwacji Cohen zdołał zgromadzić dostatecznie
dużo danych o Ridzie, któremu nadano pseudonim „Złoty Ul”, aby móc
zaplanować operację. Raz w tygodniu Rida udawał się na naradę
kierownictwa Hezbollahu w Bejrucie, skąd wracał późną nocą, a następnego
ranka około ósmej trzydzieści wyjeżdżał do swojego biura. Pierwotny plan
zakładał umieszczenie o tej porze agenta na posterunku, aby zyskać pewność,
że Rida wsiadł do samochodu i że nie jedzie z nim nikt inny. Po uzyskaniu
pewności śledzono by go dronem do momentu opuszczenia wioski,
a następnie oznaczono by samochód wskaźnikiem laserowym śmigłowcowi
Apache, a ten odpaliłby pocisk.
Mało brakowało, a operacja „Złoty Ul”, którą koordynowano z centrum
dowodzenia Dowództwa Północnego, zostałaby odwołana. 30 marca
1995 roku agent umieszczony nieopodal domu Ridy, ku swemu zaskoczeniu,
spostrzegł, że miejsce parkingowe Ridy było puste. Zwiadowca nie mógł
dłużej zostać na miejscu, bo wzbudziłby podejrzenia, toteż się ulotnił. Lecz
wysoko na niebie pozostał dron, transmitując obraz na odległość, aż
obserwatorzy zauważyli, jak auto Ridy powraca do domu. Ktoś wysiadł
z pojazdu i wszedł do budynku, lecz Lewin, Cohen i ich podwładni
w bunkrze dowodzenia nie zdołali dostrzec twarzy tego człowieka. Nie byli
też w stanie ustalić tożsamości osoby, która godzinę później wyszła z domu,
uruchomiła samochód i wyjechała z wioski, przekraczając rzekę Litani
i kierując się na południe w stronę An-Nabatijji. Dylemat był oczywisty: kto
teraz siedział za kierownicą? Rida czy może któreś z jego dzieci? Czy
powinni wydać rozkaz odpalenia pocisku?
Lewin zaryzykował. Rozkazał pilotowi śmigłowca zaatakować.
Jakieś trzy godziny później sieci łączności Hezbollahu wybuchły
komunikatami o zabójstwie10. W samochodzie był Rida i tylko Rida.
Z radiowego zgiełku prowadzący nasłuch Izraelczycy wyłapali, że ludzie
Mugniji byli wstrząśnięci, że atak zachwiał ich pewnością siebie. Jednego
z nich zabito z oddali, oznaczywszy przy użyciu bezgłośnego,
niewidocznego, latającego robota. Był to dopiero drugi przypadek
wykorzystania drona do zabicia człowieka.
Nasr Allah poprzysiągł zemstę, a Hezbollah raz jeszcze odpowiedział
ostrzałem rakietowym północnego Izraela. Biegający po plaży
siedemnastolatek nie usłyszał syren alarmowych i zginął w wyniku
bezpośredniego trafienia. Niemniej Hezbollah, zgodnie z przewidywaniami
Lewina i Cohena, uznał incydent za sprawę lokalną i nie podjął próby
pomszczenia śmierci Ridy gdzieś poza Bliskim Wschodem.
Operacja „Złoty Ul” stała się wzorem dla kolejnych ataków na innych
oficerów średniego szczebla11. Poza tym sięgano po inne sposoby. Niekiedy
żołnierze Egozu lub innej jednostki zakradali się nocą i umieszczali bombę
pod samochodem celu bądź na trasie spodziewanego przejazdu, by następnie
zdalnie zdetonował ją statek powietrzny lub też obserwator na ziemi.
Jednocześnie Lewin i Cohen przeprowadzali restrukturyzację sieci
decyzyjnej procesu selektywnej eliminacji – czyli tego, kto miał wybierać
cele i kto miał ostatecznie dawać rozkaz ataku. Miało to kluczowe znaczenie.
Aż do tej pory wszystkie czerwone kwity sankcjonujące zastosowanie
„procedury krytycznej” trzeba było zgłaszać komitetowi dyrektorów agencji
wywiadowczych, któremu przewodził szef Mossadu. Następnie konieczne
było zatwierdzenie na najwyższym szczeblu władz cywilnych, to jest
podpisanie przez samego premiera, który często przed podjęciem decyzji
konsultował sprawę z innymi ministrami.
Ze względu na wysokie ryzyko dyplomatycznych komplikacji w razie
niepowodzenia akcji decyzja co do każdego czerwonego kwitu wymagała
namysłu i mnóstwa czasu, a często ostatecznie zgody nie udzielano.
Lecz Lewin i Cohen potrafili ominąć ten proces poprzez sprytny wybieg
semantyczny. W Libanie selektywna eliminacja nie była już zabójstwem,
a „przechwyceniem”. To najwyraźniej nie wymagało tak dokładnej
ewaluacji, choć, rzecz, jasna wciąż konieczna była zgoda ze strony szefa
sztabu.
W owym czasie obchodzenie w ten sposób systemu nikomu nie
przeszkadzało12. Rabin, który jednocześnie sprawował funkcje premiera
i ministra obrony, ufał szefowi sztabu Lipkin-Szachakowi i wystarczyło mu
otrzymywanie podczas cotygodniowych odpraw w kancelarii ministra obrony
informacji o operacjach i wypadach.
Niemniej, jak to ujął pewien były oficer Dowództwa Północnego, „powstał
precedens, za sprawą którego operację eliminacji nazywano czymś innym,
aby podpadała pod inny protokół podejmowania decyzji, a tym samym, by
umożliwić jej zatwierdzanie na niższym szczeblu”13. Innymi słowy, zabicie
człowieka nie wymagało już zgody premiera.
Nie ulegało jednak wątpliwości, że nowe procedury były skuteczne. Po
latach frustracji armia izraelska opracowała kompletny system selektywnej
eliminacji w Strefie Bezpieczeństwa, szybkiego gromadzenia danych
wywiadowczych i tworzenia na ich podstawie operacji. Przez dwa i pół roku
zespoły Sił Obronnych Izraela przeprowadziły dwadzieścia siedem operacji
selektywnej eliminacji, w większości przeciwko członkom Hezbollahu,
z czego dwadzieścia jeden zakończyło się powodzeniem.

Podczas gdy Lewin i Cohen zmieniali protokoły zabójstw w Strefie

Bezpieczeństwa, izraelskie agencje wywiadowcze głowiły się nad realizacją
dwóch czerwonych kwitów, które Rabin podpisał na początku 1995 roku.
Kiedy w ataku terrorystycznym w Bajt Lid dwóch zamachowców
samobójców zabiło dwudziestu jeden żołnierzy oraz jednego cywila,
czekających na przystanku autobusowym, jeszcze tego samego dnia
wieczorem izraelski wywiad ustalił, kto stał za zamachem i kto powinien
zostać zamordowany: Fathi Szikaki, przywódca Palestyńskiego Islamskiego
Dżihadu. Jego organizacja rozwinęła się z grupki Palestyńczyków
studiujących w latach siedemdziesiątych w Egipcie medycynę i udzielających
się politycznie na Uniwersytecie Zagazig, który był siedliskiem islamskiego
fanatyzmu. Po krótkim okresie pracy jako pediatra w Strefie Gazy Szikaki
utworzył niewielką i tajną organizację, w pewnej mierze stanowiącą
konkurencję dla Hamasu szejka Jasina. Szikaki różnił się ideologicznie od
Hamasu, wierzył bowiem, że dżihadowi należy się pierwszeństwo nad
reformą społeczną, podczas gdy Hamas w równym stopniu walczył
o obydwie sprawy. Grono skupione wokół Szikakiego miało wyłącznie jeden
cel: siać antyizraelski terror.
Przez trzy lata Szikaki był na przemian zamykany w izraelskich
więzieniach i z nich wypuszczany, aż w końcu w 1988 roku wygnano go
z Gazy do Libanu. Irańscy Strażnicy Rewolucji wzięli go pod swoje skrzydła
i uzyskali dlań zgodę na utworzenie bazy w Damaszku, zapewnili mu
fundusze oraz uzbrojenie. Wkrótce jego organizacja działała już pod kuratelą
Irańczyków, niebawem też Palestyński Islamski Dżihad przeprowadził serię
zamachów. Najstraszliwszy z nich nastąpił w lutym 1990 roku i miał postać
dobrze zorganizowanego ostrzału autokaru wiozącego izraelskich turystów
w Egipcie, około pięćdziesięciu kilometrów na wschód od Kairu. Zginęło
dziewięciu izraelskich pasażerów i dwóch Egipcjan, a jedenaście osób zostało
rannych. Po tym, jak Hamas zaczął z powodzeniem stosować zamachy
samobójcze, Irańczycy dali Szikakiemu zielone światło, także umożliwiając
podjęcie się tego rodzaju ataków. Apogeum kampanii terroru Palestyńskiego
Islamskiego Dżihadu były zamachy w Beit Lid14.
Cztery dni po zamachach Szikaki w swoim biurze w Damaszku udzielił
wywiadu korespondentce „Time’a” Larze Marlowe15. Szikaki nie przyznał
się do bezpośredniego zaangażowania w atak, niemniej ze szczegółami opisał
proces jego planowania, przez całą rozmowę uśmiechając się i pokpiwając,
widocznie zadowolony z faktu, że dwudziestu dwóch Izraelczyków poniosło
śmierć.
Tymczasem na wyroku śmierci na Szikakiego już od trzech dni figurował
podpis Rabina16. Lecz ten rozkaz był zdecydowanie nietypowy. Był to
zresztą pierwszy czerwony kwit, jaki Rabin zatwierdził od objęcia urzędu
premiera. W owym czasie porozumienie z OWP i utworzenie przez Arafata
Autonomii Palestyńskiej skłoniło wielu Izraelczyków do uznania, że wojna
z Palestyńczykami – bomby, zamachy terrorystyczne, zabójstwa i porwania
na całym świecie – dobiegła końca. Mossad uznawał zamachowców
samobójców za problem wewnętrzny, podpadający pod kompetencje Szin
Betu, pojawiły się wręcz głosy sugerujące, by budżet wydziału
antyterrorystycznego w Mossadzie obciąć o połowę.
Poza tym Fathi Szikaki był palestyńskim przywódcą budzącym podziw
wielu mieszkańców terytoriów okupowanych. Decyzja o jego likwidacji
pomimo towarzyszącego jej ryzyka gwałtownych reakcji ze strony
Palestyńczyków dowodziła, że premier Rabin boleśnie zdawał sobie sprawę,
że koniec wojny z Palestyńczykami wciąż był odległy.
Bez wątpienia zamach terrorystyczny w Beit Lid wywołał u Rabina zmianę
w sposobie postrzegania kwestii bezpieczeństwa Izraela. Od tej pory zaczął
on inaczej definiować terroryzm – już nie jako „użądlenia pszczół”,
a „strategiczne zagrożenie”. Dotychczas określenie „strategiczne zagrożenie”
zarezerwowane było dla pełnowymiarowych działań nieprzyjacielskich
wojsk, które stwarzały niebezpieczeństwo dla pokaźnej części terytorium
i populacji Izraela bądź też mogły doprowadzić do zniszczenia państwa
żydowskiego, tak jak w przypadku niespodziewanego ataku arabskich armii
w październiku 1973 roku czy też możliwości pozyskania przez Saddama
Husajna broni nuklearnej. „Powód, dla którego Rabin zmienił definicję,
z czym się zresztą w pełni zgodziłem – powiedział mi Carmi Gillon,
ówczesny wiceszef Szin Betu – był taki, że terror zdołał narzucić
suwerennemu państwu zmiany w podejmowanych decyzjach bądź też
opóźnienie wprowadzania ich w życie przez wzgląd na oddziaływanie
zamachów terrorystycznych na izraelską opinię publiczną”17.
Pomimo takiej zmiany w podejściu i w postrzeganiu zagrożenia
przeprowadzenie usankcjonowanej czerwonym kwitem likwidacji Szikakiego
pozostawało delikatną kwestią i wymagało długich miesięcy obserwacji18.
Funkcjonariusze Mossadu zdołali założyć podsłuchy na jego telefonach
w domu i w biurze, lecz zabicie go w Damaszku sprawiało problemy.
Działanie na terenie Syrii wiązało się z fizycznym niebezpieczeństwem, a na
dodatek byłoby ryzykowne politycznie: szefujący wtedy Amanowi Uri Sagi
uprzedził Rabina, że operacja zaszkodziłaby negocjacjom pokojowym, które
pod amerykańską kuratelą Izrael toczył wówczas z Syrią.
Lecz zlikwidowanie Szikakiego poza terytorium Syrii również stanowiło
nie lada wyzwanie. Szikaki zdawał sobie sprawę z wiszącego nad nim
niebezpieczeństwa i jeśli udawał się w podróż, to wyłącznie do innych
krajów arabskich lub do Iranu – czyli w miejsca dla izraelskich
zamachowców równie trudne do spenetrowania. Przez niemal sześć miesięcy
operatorzy Kejsarii starali się ustalić czas i miejsce, w którym dałoby się
przeprowadzić zamach. Wtem, 9 kwietnia, presja wywierana na Mossad
jeszcze wzrosła, ponieważ samochód pułapka kierowany przez zamachowca
samobójcę z Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu eksplodował obok
izraelskiego autobusu w Strefie Gazy, zabijając siedmiu żołnierzy oraz Alisę
Michelle Flatow, dwudziestoletnią studentkę z West Orange
w amerykańskim stanie New Jersey19. Ponad trzydzieści osób odniosło rany.
Niedługo potem wybuch kolejnego samochodu pułapki ranił dwanaście osób.
„Znajdźcie jakiś sposób – polecił Rabin dyrektorowi Szabtaiowi
Szawitowi. – Musimy dorwać tego człowieka”.
Miesiąc później Mossad przedstawił pewną propozycję, aczkolwiek ona
również wywołała natychmiastowy opór. Podobnie jak w przypadku
„Wiosny Młodości” z 1973 roku oraz zabójstwa Abu Dżihada w Tunisie
w 1988 roku, i tym razem wymagałaby udzielenia przez izraelską armię
wsparcia Mossadowi, który własnymi siłami nie zdołałby jej przeprowadzić.
Szef sztabu Lipkin-Szachak, którego relacje z Szawitem i tak były dość
napięte, z zasady nie zgłaszał żadnych obiekcji wobec pomysłu zabicia
Szikakiego, utrzymywał jednak, że Mossad powinien być w stanie dokonać
tego samodzielnie i że nie było konieczności angażowania członków
izraelskich sił zbrojnych w operację gdzieś z dala od granic Izraela. Między
panami doszło do gwałtownej awantury w obecności Rabina, który koniec
końców obydwu uciszył i rozsądził spór na korzyść Szawita20.
Zwiad wykazał, że Szikaki utrzymywał regularne kontakty z Muammarem
Kaddafim, który zapewnił dżihadyście libijski paszport na nazwisko Ibrahima
Szawisza, i że składał libijskiemu dyktatorowi częste wizyty, bądź sam, bądź
w towarzystwie innych prominentnych terrorystów21. W owym czasie na
Libii ciążyły surowe sankcje międzynarodowe w związku z jej
zaangażowaniem we wspieranie terroryzmu, toteż większość linii lotniczych
nie utrzymywała połączeń z Trypolisem. Szikaki udawał się zatem
samolotem z Bejrutu lub Damaszku na Maltę, a następnie do Tunisu, gdzie
wypożyczał luksusowe auto, zazwyczaj bmw lub jaguara, w którym
samodzielnie pokonywał bez mała osiemset kilometrów do libijskiej stolicy.
Podłożenie bomby przy opustoszałym fragmencie drogi wydawało się
rozwiązaniem idealnym, dlatego w czerwcu zespół z Szajetet 13
komandosów marynarki wojennej wylądował na tunezyjskiej plaży
i powędrował ku szosie, zapadając się w miękkim piasku pod ciężarem
czterech skrzyń zawierających po dwieście kilogramów materiałów
wybuchowych każda. Umieszczono je na specjalnych wolframowych
paletach, mocnych, a zarazem elastycznych, do których przeniesienia przez
wydmy ku szosie wiodącej z Tunisu do Trypolisu wystarczyła czwórka
rosłych żołnierzy. Plan zakładał, by komandosi wykopali obok szosy, na
której ruch był znikomy, jamę i zagrzebali w niej potężną bombę.
Tymczasem operatorzy Kejsarii mieli obserwować Szikakiego w Tunisie,
gdy ten będzie wypożyczał samochód, i przyczepić do auta nadajnik czy też
„piszczyk”, jak to określano w branżowym żargonie, o wyjątkowo silnym
sygnale. Urządzenie to miało uruchomić detonator bomby w chwili, gdy
samochód będzie przejeżdżał obok niej, a w rezultacie pojazd wraz
z kierowcą miał wylecieć w powietrze.
„Praktycznie nikt nigdy nie jeździ tą szosą – oznajmił na ostatniej
odprawie jeden z planistów Kejsarii – a zatem jest bardzo, bardzo
prawdopodobne, że cel wyprawi się na tamten świat przez nikogo
niezauważony i minie bardzo dużo czasu, nim ktokolwiek zda sobie sprawę,
co się stało, a potem jeszcze więcej, nim jakikolwiek zespół poszukiwawczy
lub ekipa do badania miejsca zbrodni zjawi się w terenie”.
4 czerwca 1995 roku przyszła informacja: Szikaki zarezerwował bilet na
przyszłotygodniowy lot na Maltę. Skrytobójcza operacja ruszyła. Z Hajfy
wypłynęły dwa izraelskie kutry rakietowe załadowane sprzętem
i komandosami marynarki pod dowództwem Joawa Galanta, dowódcy
Szajetet 13. Pokonanie tysiąca dwustu mil morskich zajęło im dwa i pół dnia,
po czym okręty rzuciły kotwicę w bezpiecznej odległości od wybrzeża na
wysokości styku granicy tunezyjsko-libijskiej z brzegiem Morza
Śródziemnego. Operacją na odległość zawiadował Ammi Ajjalon, wówczas
w randze komandora marynarki.
Od czasu, gdy Galant poprowadził specjalny pododdział marynarki, który
wysadził jednostkę Sajeret Matkal na tunezyjską plażę, aby stamtąd ruszyła
zlikwidować Abu Dżihada, upłynęło siedem lat. Teraz Siły Obronne Izraela
dysponowały znacznie bardziej zaawansowaną technologią. Na ogromnym
ekranie w Jamie Ajjalon widział dokładne odwzorowanie w czasie
rzeczywistym położenia wszystkich uczestniczących w operacji sił.
Komandosi przy użyciu superwytrzymałych pontonów dotarli do brzegu
około dziesięciu kilometrów na zachód od libijskiego nadmorskiego miasta
Sabrata.
„Bardzo trudno się było po tych wydmach poruszać – wspominał jeden
z komandosów. – Każdy z nas ściskał za koniec kija i starał się nie zapaść
w piasku, a przy tym zalewał nas pot. Wciąż pamiętam ten żółty, idealnie
czysty piach. Złapałem się na myśli, że w innych okolicznościach chętnie
walnąłbym się na nim nad morzem i poopalał. Ale nie wtedy. Zaczynało już
świtać i musieliśmy jak najszybciej uporać się z zakopaniem ładunku.
Posuwaliśmy się przed siebie, gdy wtem usłyszeliśmy przez słuchawki
komendę od wysuniętej straży przedniej: «Natychmiast się zatrzymać!». Po
chwili odkryliśmy jej powód”22.
Okazało się, że choć zebrane przez izraelski wywiad dane na temat
Szikakiego były prawdziwe, to zupełnie zapomniano o trwającym właśnie
rajdzie samochodowym z Maroka do Egiptu. Grupa kierowców dotarła do
szosy w tym samym czasie co komandosi i postanowiła zrobić sobie przerwę.
Wyciągnęli napoje i rozmawiali sobie po angielsku, niemiecku i francusku,
śmiejąc się i przeklinając piasek, który zasypywał im silniki. Galant
skontaktował się z Ajjalonem. Niebezpieczeństwo wykrycia przez rajdowców
rosło z minuty na minutę. („Któryś z nich może odejść na stronę, by zrobić
siku czy coś gorszego, i zrobi to nam na głowy” – nadał przez radio Galant).
Nie było też jasne, jak długo kierowcy zostaną w tym miejscu ani czy później
drogą nie nadciągną jakieś kolejne samochody. Oznaczało to, że nawet jeśli
uda się umieścić bombę, a auto Szikakiego uruchomi ją tego wieczoru, mogą
przez to ucierpieć „niewinni ludzie niebędący Arabami”. Ajjalon nakazał
komandosom się wycofać23. Ryzyko zabicia cywila lub wręcz wielu cywilów
było zbyt wielkie, toteż zaniechano kontynuowania operacji.
Minęły cztery kolejne frustrujące miesiące. W końcu, w połowie
października, Mossad dokonał przełomu, który umożliwił mu
zorganizowanie zamachu samodzielnie, bez żadnych skomplikowanych
operacji we współpracy z wojskiem.
W biurze Szikakiego w Damaszku odezwał się telefon, który wciąż był na
podsłuchu. Dzwonił asystent Kaddafiego z zaproszeniem na konferencję
w Libii z udziałem przywódców kilku arabskich organizacji partyzanckich.
Szikaki odparł, że się nie wybiera. Następnie jednak Mossad dowiedział się,
że w spotkaniu weźmie udział Said Musa al-Muragha, znany szerzej jako
Abu Musa, dowódca frakcji palestyńskich ekstremistów, którzy
wypowiedzieli posłuszeństwo Arafatowi i opuścili OWP, a teraz operowali
z Damaszku i cieszyli się protekcją władz syryjskich. Abu Musa był też
zarazem rywalem Szikakiego.
„Skoro będzie tam Abu Musa, nasz klient nie może sobie pozwolić na
nieobecność – ocenił Miszka Ben Dawid, oficer wywiadowczy Kejsarii, na
specjalnej naradzie zwołanej w siedzibie Mossadu. – Powiedzcie chłopakom,
by byli gotowi”24.
Nie było jasne, co Szikaki ostatecznie zrobi. Mossad jednak uznał, że jeśli
się tam uda, okazja do uderzenia może się trafić przy okazji przesiadki na
Malcie lub też później, już w drodze lądem do Libii.
Kilka miesięcy wcześniej dowódcą jednostki odpowiedzialnej za
selektywną eliminację został mianowany „Jerry”. Niespecjalnie lubiany przez
kolegów z Mossadu Jerry, człowiek niezbyt gadatliwy, wojsko odsłużył
w jednostce specjalnej płetwonurków. Swego czasu należał do zespołów,
które zlikwidowały Geralda Bulla oraz Atafa Bseiso, i żywił
przeświadczenie, że dzięki nowemu przydziałowi zbliży się w hierarchii
Mossadu do stanowiska, którego pragnął najbardziej: szefa Kejsarii. „Chcę
zasiąść w fotelu Mike’a Harariego” – wyznał przyjacielowi. Zabicie
Szikakiego było zatem dlań kwestią zarówno interesu narodowego, jak
i osobistej ambicji.
22 października Jerry wraz ze swoim zespołem udał się na Maltę, a po
przylocie został na lotnisku, aby poprzyglądać się przybywającym
pasażerom. Kilka samolotów później Jerry wywołał przez radio pozostałych
członków zespołu oraz centralę Mossadu w Tel Awiwie. „Ktoś tu przysiadł
na uboczu – zameldował. – Zaraz mu się przyjrzę”. Napięcie rosło. Po
minucie odezwał się ponownie: „Wydaje mi się, że to on. Ma na głowie
perukę, ale z dużym prawdopodobieństwem to nasz cel”.
Szikaki ani na moment nie wyszedł z lotniska i odleciał następnym
samolotem do Tunisu. W Mossadzie wiedzieli jednak, że ma w zwyczaju –
czy to po drodze do Libii, czy też w drodze powrotnej – spędzać dzień lub
dwa w hotelu Diplomat w maltańskim kurorcie Sliema. Istniała więc spora
szansa, że jeśli zaczekają parę dni, Szikaki się odsłoni.
Po udziale w konferencji Szikaki ponownie wylądował na Malcie rankiem
28 października. Na lotnisku wypatrzył go obserwator z Kidonu,
a o dziesiątej dwóch operatorów oddziału znajdowało się już w lobby hotelu.
Szikaki przyjechał taksówką i zameldował się na jedną noc. Sam zaniósł
torby do pokoju, nie pozwalając się wyręczyć bagażowemu. Jeden
z Izraelczyków podążył za nim i zobaczył, jak wchodzi do pokoju numer
61625.
Spokojna i pełna turystów Malta uchodziła za kraj-bazę, gdzie działalność
nie była szczególnie niebezpieczna, toteż sam sposób przeprowadzenia
zamachu pozostawiono Jerry’emu do wyboru. Ten zwołał zespół na róg ulicy
przed hotelem i przekazał im, jak się sprawy mają.
Wpół do dwunastej Szikaki wyszedł z hotelu, skręcił w lewo i udał się na
przechadzkę, korzystając z przyjemnej pogody. Śledzony przez jednego
z operatorów wszedł do domu towarowego Marks & Spencer, kupił koszulę,
a w następnym sklepie trzy kolejne. Po przeciwnej stronie ulicy stał Jerry.
Gdy ujrzał, jak Szikaki wychodzi na zewnątrz, do ukrytego w mankiecie
mikrofonu wyszeptał dwa słowa: „Miodowa bułeczka”. Hasło oznaczało
przejście do akcji.
Szikaki nie spostrzegł nic nadzwyczajnego i kontynuował spacer. W ogóle
nie zwrócił uwagi na motocykl marki Yamaha, który kwadrans po pierwszej
zaczął się do niego zbliżać, aż w końcu bardzo powoli się z nim zrównał.
Wtem, gdy w pobliżu Szikakiego nikogo już nie było, pasażer siedzący z tyłu
motocykla wyciągnął pistolet z tłumikiem. Strzelił dwukrotnie Szikakiemu
w skroń, a kiedy ten padł na ziemię, raz jeszcze w kark. Pistolet wyposażony
był w niewielki woreczek na łuski, przez co badającym miejsce zbrodni
śledczym maltańskiej policji zostało bardzo niewiele punktów zaczepienia.
Motocykl czym prędzej się oddalił, a dwa wypożyczone samochody
zgarnęły resztę ekipy. Wszyscy zebrali się na pobliskiej plaży, skąd
motorówka obsadzona przez trójkę komandosów w cywilnych ubraniach,
wyglądających jak typowi turyści, zgarnęła ich i przerzuciła na kuter
rakietowy izraelskiej marynarki, który czekał z dala od brzegu. Nazajutrz
maltańska policja znalazła na plaży motocykl26.

Wobec zmiany nastawienia do zagrożenia terrorystycznego, jaka nastąpiła po

zamachu w Bajt Lid, Rabin polecił również gromadzić dane wywiadowcze na
temat przywódców Hamasu, przy czym najważniejszy cel miał stanowić
Jahja „Inżynier” Ajjasz, którego wyszkolono na wygnaniu i który wiosną
1993 roku wprowadził do Izraela zamachy samobójcze. W latach 1994–1995
Ajjasz odpowiadał za dziewięć ataków samobójczych, w których zginęło
łącznie pięćdziesiąt sześć osób, a trzysta osiemdziesiąt siedem odniosło rany.
Izraelska opinia publiczna miała dosyć widoku rozlanej krwi i zwęglonych
zwłok w autobusach. Rabin wiedział, że musi coś zrobić, toteż podpisał
czerwony kwit na Ajjasza.
To również była sytuacja wysoce nietypowa. Ajjasz sterował
zamachowcami samobójcami z Zachodniego Brzegu i ze Strefy Gazy, czyli
terenów pod kontrolą Autonomii Palestyńskiej. Ponieważ jurysdykcja
należała tam do władz palestyńskich, to one powinny zatrzymać Ajjasza
i jego ludzi. Izrael i Autonomia Palestyńska prowadziły podówczas
negocjacje nad kolejnymi etapami porozumień z Oslo, tak więc działanie na
terytorium Palestyńczyków mogłoby zostać uznane za złamanie warunków
traktatu pokojowego i pociągnąć za sobą kryzys polityczny.
Rabin raz za razem domagał się od przewodniczącego OWP podjęcia
zdecydowanych i skutecznych działań dla przerwania kampanii zamachów
samobójczych. Pewien funkcjonariusz wywiadu obecny podczas rozmowy
telefonicznej Rabina z Arafatem zapamiętał, jak premier ostro napominał
przewodniczącego. Po odłożeniu słuchawki Rabin „był czerwony na twarzy”
i uskarżał się, że Arafat i jego ludzie nie robią absolutnie nic dla okiełznania
Hamasu i Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu27.
Ze swojej strony Arafat zaprzeczał, jakoby Palestyńczycy w ogóle mieli
z tymi atakami coś wspólnego. Jako znany miłośnik teorii spiskowych
przedstawiał własne, absolutnie niczym niepoparte wyjaśnienie: „Za tymi
atakami i wieloma innymi stoi tajna izraelska organizacja OAS – twierdził –
która działa wewnątrz Szin Betu i współpracuje z Hamasem i Islamskim
Dżihadem w celu zakłócenia procesu pokojowego”28.
Na początku 1995 roku Izraelczycy zdali sobie sprawę, że jakiekolwiek
nadzieje, że władze Autonomii Palestyńskiej same powstrzymają kampanię
terroru, były, w najlepszym wypadku, bardzo mało realne. „Przy wszystkich
kontaktach, rozmowach, prośbach i żądaniach, jakie zgłaszaliśmy
Palestyńczykom, ostatecznie doszliśmy do wniosku, że możemy polegać
wyłącznie na sobie i że dla zwalczenia terrorystów należy podjąć wszelkie
możliwe wysiłki” – wspominał Gillon.
Traf chciał, że 22 stycznia, tego samego dnia, gdy dwóch samobójców
dokonało zamachu w Beit Lid, szef Szin Betu Jaakow Peri wezwał do siebie
Israela Hassona i poprosił go, by stanął na czele centralnego dowództwa
agencji, które obejmowało kompetencjami cały Zachodni Brzeg.
Hasson, jeden z najbardziej doświadczonych funkcjonariuszy Szin Betu,
odparł, że zgodzi się wyłącznie pod warunkiem, że agencja radykalnie zmieni
sposób postępowania w sprawie Jahji Ajjasza.
– Jeśli sądzicie – powiedział Periemu – że to lokalny problem dla oficera
odpowiedzialnego za Rafat [wioskę, w której Ajjasz przyszedł na świat], to
popełniacie wielki błąd. Ten człowiek torpeduje strategię polityczną państwa.
Można go dorwać tylko w jeden sposób: kiedy cała agencja i każdy jej
pracownik codziennie po przebudzeniu będą zadawali sobie pytanie: „Co dziś
mogę zrobić, aby schwytać Jahję Ajjasza?”.
Peri spytał go, czego oczekuje.
– Chcę pełnej odpowiedzialności za rozpracowywanie go, poza wszelkimi
innymi czynnikami w agencji – odparł Hasson.
Peri, który sam miał dryg do prowadzenia agentów i wiedział, jak sprawiać
ludziom przyjemność, odpowiedział z uśmiechem:
– A zatem mianuję cię kierownikiem agencji do spraw Jahji Ajjasza.
– Obiecaj mi więc, że nie będziesz mógł zmieniać moich decyzji i że
cokolwiek, co w tej sprawie postanowię, będzie ostateczne – zażądał Hasson.
Peri był pewny, że zdoła namówić Rabina do podpisania czerwonego
kwitu na Ajjasza, był jednak zarazem na tyle wyrachowany, by w kwestiach
organizacyjnych nie pakować się na minę, toteż odrzekł jedynie:
– Israelu, cała agencja stoi za tobą. Bierz się do roboty i daj nam głowę
Ajjasza29.
Hasson objął nowe stanowisko i dokonał przeglądu wszelkich posiadanych
danych na temat Ajjasza. Nie było tego wiele. Okazało się, że przez ponad
rok ani jeden wiarygodny informator Szin Betu nie kontaktował się
z Ajjaszem ani też którymś z jego najbliższych współpracowników i że
brakowało jakichkolwiek jednoznacznych wskazówek co do jego miejsca
pobytu, jeśli nie liczyć jednego raportu, według którego Hamas pomógł mu
uciec do Polski z obawy, że dopadną go ludzie Szin Betu.
Hasson podszedł do informacji z nieufnością. „Jak to możliwe, że niby jest
w Polsce, skoro ciągle natrafiamy na jego ślady przy okazji samobójczych
zamachów tu, na miejscu?” – spytał na zebraniu na początku lutego.
Oznajmił wówczas, że zupełnie zmienia sposób patrzenia na całą sprawę.
Do tej pory głównymi wrogami Szin Betu były rozmaite ugrupowania
należące do OWP. Co do zasady funkcjonowały w niewielkich komórkach,
w określonych rejonach, zazwyczaj w pobliżu miejsca zamieszkania swoich
członków. W rezultacie operacje Szin Betu organizowane były według
kryteriów geograficznych – w wioskach, miastach, dystryktach, regionach –
gdzie zwiadowcy i oficerowie prowadzący zbierali materiały o wszystkim, co
się tam działo. Każdy taki oddział funkcjonował niemal zupełnie niezależnie,
a koordynacja między nimi była ograniczona i zachodziła jedynie na
poziomie dowódczym. Operatorzy pracujący nad tą samą sprawą nigdy nie
odbywali zorganizowanych spotkań w celu wymiany informacji i omówienia
wprowadzanych w życie rozwiązań.
Tymczasem Hamas działał w sposób zgoła odmienny. Działacze nie
wykonywali powierzanych im przezeń zadań w swoim własnym otoczeniu,
lecz gdzie indziej. Z każdą misją operowali w innym miejscu, pozostając pod
rozkazami ogólnokrajowego dowództwa. Tak więc skupienie się przez
operatorów Szin Betu na sytuacji na konkretnym, przypisanym im obszarze
nie przynosiło żadnych istotnych rezultatów.
Hasson wobec Ajjasza, któremu nadano pseudonim „Kryształ”,
proponował nowe podejście30. Jak oznajmił, wszelkie dotyczące go działania
wywiadowcze miały skupiać się w gabinecie Hassona, pod jego
kierownictwem. Operację „Kryształ” z lokalnej sprawy prowadzonej osobno
przez wielu funkcjonariuszy Szin Betu – z których każdy podlegał innemu
dowódcy z inną hierarchią priorytetów – przeistoczyła się w ogólnokrajowe
przedsięwzięcie, w którym wszelkie decyzje podejmować miał Hasson.
Oznaczało to małą rewolucję organizacyjną: Hasson mógł teraz wydawać
rozkazy, ignorując lokalnych dowódców, co wzbudziło pewne rozgoryczenie.
Hasson polecił rozmaitym jednostkom Szin Betu podjąć starania obliczone
na zwerbowanie grona skłonnych do pomocy Palestyńczyków. Polecił także
agentom ponownie przesłuchać kilkudziesięciu działaczy Hamasu
osadzonych w izraelskich więzieniach. W następstwie tych posunięć
aresztowano i poddano przesłuchaniu kolejnych trzydziestu pięciu członków
organizacji. Nocami zamykano ich w różnych grupach we wspólnych celach,
po czym nagrywano prowadzone przez nich rozmowy. Co więcej, w ich
celach osadzano również palestyńskich więźniów zwerbowanych przez Szin
Bet (których nazywano „muppetami”), aby spróbowali rozwiązać im języki.
Prędko odkryli, że Ajjasz był wyjątkowo przebiegły. Na długo przed tym,
nim stało się powszechnie wiadome, że służby bezpieczeństwa i wywiadu są
w stanie potajemnie gromadzić wielką ilość informacji poprzez prywatne
telefony, Ajjasz stawał na głowie, by nie korzystać regularnie z tych samych
telefonów komórkowych czy też linii naziemnych i stale zmieniać miejsca,
w których nocował. Co zaś najistotniejsze, zdawał się nigdy nikomu nie
ufać31.
W końcu jednak wysiłki zmierzające do namierzenia „Kryształu”
przyniosły owoce32. Okazało się, że nie jest w Polsce ani nigdy tam nie był.
Przebywał w północnej części Zachodniego Brzegu, działając w okolicach
miasta Kalkilja, na obszarze pozostającym po części pod kontrolą Izraela, po
części zaś pod jurysdykcją Autonomii Palestyńskiej – wprost pod nosem Szin
Betu. „Nie sposób zwalić całej winy za nieschwytanie go na barki władz
Autonomii – przyznał Carmi Gillon, który przejął po Perim stanowisko
dyrektora Szin Betu. – To było nasze niepowodzenie i musimy to otwarcie
przyznać”.
W kwietniu, cztery miesiące po podpisaniu czerwonego kwitu, Szin Bet
otrzymał cynk, że Ajjasz wybiera się na naradę Hamasu do Hebronu. Hasson
uznał, że działanie tam byłoby zbyt ryzykowne i że wpierw wywiad powinien
lepiej spenetrować Hamas, lecz presja ze strony premiera Rabina, by
zaatakować Ajjasza, była zbyt wielka, aby się jej oprzeć. Przebrani za
Arabów operatorzy z zespołu Ciporim zaczaili się blisko miejsca spotkania,
w samym sercu nader nieprzyjaznego i gęsto zaludnionego terytorium. „Na
jego i nasze szczęście w ogóle się nie pokazał – opowiadał Hasson. – Wątpię,
byśmy byli w stanie wydostać stamtąd wszystkich naszych ludzi żywych. To
była niesamowicie, szalenie niebezpieczna misja, ale ze względu na ogromne
zagrożenie, jakie stwarzał ten potworny osobnik, postanowiliśmy mimo
wszystko się jej podjąć”33.
 Ajjasz nie zjawił się też w żadnym innym strategicznie dogodnym miejscu.
W maju wyszło na jaw, że udało mu się prześlizgnąć do Strefy Gazy dzięki
rozpoznaniu i wykorzystaniu luk w izraelskim kordonie bezpieczeństwa
wokół jej granic34. „To również obciąża nasze konto” – przyznał Gillon35.
Całymi miesiącami operatorzy Szin Betu starali się go śledzić w Strefie
Gazy, gdzie prowadził działalność, lecz gdzie izraelskie władze nie miały
prawa go zatrzymać. Usiłowano dopatrzeć się schematów w jego
zachowaniu, zwyczajów, potknięć w kwestiach bezpieczeństwa –
jakichkolwiek słabych punktów, które dałoby się wykorzystać.
Wreszcie pod koniec sierpnia Szin Bet odkrył, że Ajjasz z rzadka
telefonuje z domu swojego zwolennika i przyjaciela z dzieciństwa Osamy
Hamada, który zamieszkiwał w Bajt Lahija w północnej części Strefy Gazy.
Przez telefon Hamada porozumiewał się z Iranem i z Libanem, a także
z gronem swoich podwładnych z Hamasu. Do tego za każdym razem, gdy
odwiedzał Hamada, odbywał długą rozmowę telefoniczną ze swoim ojcem,
który mieszkał na Zachodnim Brzegu.
Były to cenne informacje.
Lecz Hasson uważał, że zamach na Ajjasza powinien stanowić część
większej, szerzej zakrojonej operacji, w ramach której Szin Bet dokonałby
zdecydowanie głębszej penetracji struktur Hamasu i opanował szlaki
przemytnicze wiodące do Strefy Gazy i na zewnątrz. „Ale chłopakom się
paliło pod ogonem – wspominał Hasson, pośrednio krytykując Awiego
Dichtera, szefa sektora południowego (i zarazem człowieka, który pięć lat
później miał go pokonać w rywalizacji o fotel szefa agencji). – Przede
wszystkim zależało im, żeby odfajkować to zadanie. Mówili: «Najpierw go
zlikwidujmy i zobaczymy, co dalej». Szkoda” 36.
Dichterowi przedstawiono plan zabicia Ajjasza. Ajjasz zawsze dzwonił
z pomieszczenia przylegającego do salonu rodziny Hamadów. Członkowie
oddziału Ciporim mieli zakraść się do domu pod nieobecność właścicieli
i ukryć ładunek wybuchowy wraz z kamerą z nadajnikiem. Bombę
planowano zdetonować, kiedy Ajjasz usiądzie na miejscu, a w telefonie na
podsłuchu da się słyszeć jego głos.
„Ale oto i dylemat, z jakim musi się zmierzyć kraj, który pragnie zdusić
terror chirurgicznym uderzeniem, a zarazem zachować wierność
wyznawanym zasadom moralnym – zauważył Dichter. – Bardzo łatwo było
sprawić, by Ajjasz wyleciał w powietrze. Wiedzieliśmy jednak, że przebywa
w domu, w którym są też dzieci, a nie mogliśmy zagwarantować, że nie
ucierpią w wybuchu. Z tego powodu trzeba było zmodyfikować plan całej
operacji” 37.
Szin Bet potrzebował mniejszej bomby, materiału wybuchowego
liczonego w gramach, dostatecznie zabójczego, by uśmiercić Ajjasza, lecz nie
na tyle silnego, żeby zagrozić innym domownikom. Potrzebował ładunku,
który Ajjasz, na przykład, przyłożyłby sobie do głowy.
Rozwiązanie pojawiło się, gdy Szin Bet zdołał znaleźć połączenie między
Hamadem a kimś pracującym dla Izraela. Jego stryjem był bogaty
budowlaniec Kamal Hamad, który w przeszłości utrzymywał kontakty
z izraelskimi władzami. Ludzie z Szin Betu zwrócili się do Kamala, nakłonili
go do współpracy i poprosili, by znalazł przekonujący pretekst, by wręczyć
bratankowi prezent w postaci nowego telefonu komórkowego Motorola
Alpha z klapką.
Zakładano, że wcześniej czy później skorzysta z niego Ajjasz.
„W telefonie ukryliśmy malutki nadajnik, który pozwoli nam
podsłuchiwanie rozmów” – wyjaśnili Kamalowi, który otrzymał pakiet
korzyści umożliwiający mu przeprowadzkę wraz z rodziną do Stanów
Zjednoczonych po zakończeniu operacji.
Funkcjonariusze z Szin Betu kłamali. Telefon nie miał w sobie nadajnika,
lecz pięćdziesięciogramowy ładunek wybuchowy ze zdalnie uruchamianym
detonatorem. 28 października, dwa dni po zabiciu Szikakiego, Ajjasz złożył
wizytę Hamadowi, który wręczył mu nowy aparat i wyszedł z pomieszczenia,
aby szef mógł podzwonić w samotności. Szin Bet miał w owym czasie
skromne możliwości techniczne, toteż do wychwycenia sygnału z telefonu
konieczne było użycie specjalnego samolotu sił powietrznych. Maszyna
przekierowywała rozmowy do dowództwa Szin Betu w sektorze
południowym, gdzie doświadczony wywiadowca, obeznany z głosem
Ajjasza, prowadził nasłuch. Kiedy rozpoznał „Inżyniera”, dał znać, by
odpalić urządzenie.
Operator już zdejmował słuchawki, aby ochronić uszy przed
nadciągającym ogłuszającym hukiem eksplozji, tymczasem jednak rozmowa
toczyła się dalej jak gdyby nigdy nic. Sygnał powtórzono, lecz Ajjasz dalej
mówił. „Naciskasz raz, naciskasz drugi – wspominał Dichter – a automat
wciąż nie robi kawy”38.
Maleńka bomba zawiodła, ale przynajmniej nikt jej nie wykrył. Później
Kamal powiedział bratankowi, że pojawił się problem z rachunkami i że na
kilka dni musi zabrać telefon. Spece z laboratorium Szin Betu naprawili
usterkę, telefon wrócił do Hamada i wszyscy czekali, aż Ajjasz znowu się
pojawi.

W czwartek 2 listopada starszy stopniem członek należącej do Szin Betu

jednostki ochrony VIP-ów, odpowiedzialny za zapewnienie bezpieczeństwa
premierowi, zadzwonił z szyfrowanego telefonu do swojego kolegi Icchaka
Ilana, który zajmował się gromadzeniem danych wywiadowczych w sektorze
południowym39. „Pojutrze wieczorem – zaczął – na telawiwskim placu
Królów Izraela odbędzie się olbrzymi wiec poparcia dla rządu i procesu
pokojowego. Przemawiać będzie Rabin. Czy od czasu zamachu na Fathiego
Szikakiego docierały do was może jakieś informacje o tym, czy Islamski
Dżihad nie zamierza aby zamordować premiera w zemście za zabicie im
przywódcy?”.
Ilan odparł, że żadnych konkretnych danych nie ma, ale po zabójstwie
Szikakiego w rejonie się zakotłowało i choć Izrael nie przyznał się do
zamachu, Palestyński Islamski Dżihad nie miał wątpliwości, kto za nim stał.
W związku z wiecem Ilan przede wszystkim obawiał się wybuchu
samochodu pułapki, toteż zalecił usunięcie z okolic placu wszelkich
pojazdów. Po rozmowie w jednostce ochrony VIP-ów zapadła decyzja, by
zastosować dodatkowe środki ostrożności.
Pokojowy wiec został zwołany przez ugrupowania lewicowe jako
odpowiedź na podsycane przez prawicę gniewne protesty, które przybrały
postać wściekłych seansów nienawiści przeciwko Rabinowi40. Palono jego
fotografie, przedstawiano go w mundurze esesmana, noszono trumny z jego
nazwiskiem. Podczas niektórych manifestacji ich uczestnicy podejmowali
próby – niewiele brakowało, a byłyby skuteczne – przełamania kordonu
bezpieczeństwa i zaatakowania szefa rządu. Kierujący Szin Betem Gillon
ostrzegał, że żydowscy terroryści mogą usiłować wyrządzić premierowi
krzywdę, a nawet poprosił Rabina, by ten poruszał się opancerzonym
samochodem i nosił kamizelkę kuloodporną. Rabin, który nie brał przestróg
Gillona na poważnie, wzdrygnął się na myśl o drugim z zaleceń i stosował
się doń tylko z rzadka.
Wiec okazał się wielkim sukcesem. Rabin wcześniej wątpił, czy stronnicy
lewicy będą chcieli wyjść na ulicę, tymczasem na placu zgromadził się co
najmniej stutysięczny tłum, który powitał go owacją. Mieli okazję zobaczyć,
jak Rabin, na co dzień człowiek bardzo zamknięty w sobie, niespodziewanie
okazuje emocje. „Pragnę podziękować każdemu z was za opowiedzenie się
przeciwko przemocy i za pokojem – zaczął swą przemowę. – Ten rząd […]
postanowił dać pokojowi szansę. Przez całe życie byłem wojskowym.
Walczyłem w wojnach, dopóki nie było szans na pokój. Wierzę, że teraz
mamy taką szansę, ogromną szansę, i musimy z niej skorzystać.
Pokój ma nieprzyjaciół, którzy usiłują nas skrzywdzić, aby ten pokój
zburzyć. Pragnę oświadczyć bez żadnych zastrzeżeń: w dążeniu do pokoju
znaleźliśmy partnera, i to pośród Palestyńczyków: OWP, która była wrogiem
i która wyrzekła się terroru. Aby pokój był możliwy, potrzebni są partnerzy”.
Następnie Rabin wymienił uściski dłoni z obecnymi na podwyższeniu
i w eskorcie ochroniarzy skierował się do czekającego nieopodal
opancerzonego auta. Obstawa z Szin Betu dostrzegła na drodze premiera
młodego, smagłego mężczyznę, lecz ze względu na jego żydowski wygląd
nie próbowała go odsunąć. Młodzieniec, którym był Jigal Amir, student
prawa blisko związany z ekstremistycznymi osadnikami z Hebronu, ze
zdumiewającą łatwością prześlizgnął się obok ochroniarzy Rabina
i trzykrotnie strzelił do premiera, pozbawiając go życia.
Lior Akerman z wydziału dochodzeniowego był pierwszą osobą, która
przyjęła Jigala Amira w ośrodku przesłuchań Szin Betu: „Zjawił się
z uśmieszkiem na ustach, który nie opuszczał go przez długie godziny.
Wyjaśnił mi, że Rabin zdradził ojczyznę i że ktoś musiał go powstrzymać.
«Zobaczysz – powiedział – moje strzały powstrzymają proces pokojowy
i przekazywanie terytoriów Palestyńczykom»”41.
Morderstwo spadło na Izrael jak uderzenie pioruna. Podobnie jak
w Ameryce w przypadku zabójstwa Johna F. Kennedy’ego, wszyscy
dokładnie zapamiętali, gdzie byli, gdy się o nim dowiedzieli. Setki tysięcy
Izraelczyków wyległy na ulice, paliły świeczki i płakały. Szok był tym
potężniejszy, że właściwie nikomu – w tym ludziom odpowiedzialnym za
ochronę premiera – nie przyszło do głowy, że Żyd może zabić przywódcę
państwa żydowskiego. Szin Bet potwornie zawiódł, i to dwa razy: wpierw nie
wykrywając komórki terrorystycznej kierowanej przez Amira, następnie zaś,
gdy pozwolił mu się zbliżyć do Rabina z bronią w ręku. W organizacji
zapanowało powszechne przygnębienie.
Tymczasem jednak Ajjasz nadal żył, a Szimon Peres, który zastąpił Rabina
w roli premiera i ministra obrony, podpisał czerwony kwit na „Inżyniera”
z Hamasu. Kierujący Szin Betem Carmi Gillon postanowił nie ustępować
natychmiast po zabójstwie Rabina, lecz pozostać na stanowisku do chwili
zlikwidowania Ajjasza, aby jego kadencja nie sprawiała wrażenia tak
upokarzającej klęski.
A w pewnym telefonie komórkowym ciągle tkwiła bomba. W piątkowy
ranek 5 stycznia 1996 roku Ajjasz powrócił do domu Osamy Hamada
z miejsca, gdzie skrył się na noc, to jest z piwnicy w obozie dla uchodźców
w Dżabalii. O dziewiątej rano jego ojciec, Abd al-Latif Ajjasz, zadzwonił na
komórkę Hamada, tę samą, którą ten otrzymał od stryja Kamala.
„Przekazałem telefon Ajjadowi i usłyszałem, jak pyta ojca o samopoczucie –
wspominał Hamad. – Wyszedłem z pokoju, zostawiając go samego”.
Ajjasz powiedział ojcu, że bardzo go kocha i że za nim tęskni. Tyle
wystarczyło, by spec od rozpoznawania głosu dał ustalony znak. Tym razem
sygnał za pośrednictwem samolotu dotarł do aparatu i zdetonował ładunek.
„Nagle połączenie się urwało – opisywał Abd al-Latif Ajjasz. – Sądziłem,
że stracił zasięg, i spróbowałem zadzwonić raz jeszcze, ale numer nie
odpowiadał. Po południu powiedziano mi, że go zabito”42.
Ajjasz został pochowany następnego dnia w Gazie, a w pogrzebie wzięły
udział tysiące ludzi. Tego wieczora działacze Hamasu rozpoczęli werbunek
zamachowców samobójców na Zachodnim Brzegu. Rzecznik Hamasu
oznajmił: „Otwarły się wrota Piekieł”.
 26
„SZCZWANY JAK WĄŻ, NAIWNY NICZYM MAŁE
DZIECKO”

Nim Szin Bet dopadł Jahję Ajjasza, ten zdołał pozbawić życia lub okaleczyć
setki osób i wyrządził niewyobrażalne szkody państwu Izrael oraz procesowi
pokojowemu.
W owym czasie na najwyższym szczeblu w hierarchii Hamasu znajdowało
się również kilku innych dowódców, którzy mieli pod rozkazami regionalne
formacje na Zachodnim Brzegu oraz w Strefie Gazy, i oni także odpowiadali
za krwawe zamachy na Izraelczyków. Między Ajjaszem a całą resztą istniała
jednakowoż wyraźna różnica. Większość z nich działała na terytoriach
okupowanych i skupiała się na zamachach z bronią palną na żołnierzy
poruszających się po drogach. Ajjasz koncentrował się na bombowych
zamachach samobójczych, do których dochodziło w samym Izraelu, a które
wymierzone były w cywilów.
Rewolucyjnego dzieła Ajjasza nie przerwała nawet jego przedwczesna
śmierć. W ostatnich miesiącach życia przeszkolił grono działaczy Hamasu
w konstruowaniu niewielkich, zabójczych ładunków wybuchowych, a także
w metodach rekrutowania i przygotowywania zamachowców samobójców.
Jednym z takich ludzi był Mohammed Diab al-Masri. Gdy trafił na listę
poszukiwanych przez Szin Bet, stał się znany w Hamasie jako Mohammed
Deif, czyli po arabsku „Gość Mohammed”, każdą noc spędzał bowiem
w innym miejscu. Urodził się w 1965 roku w obozie dla uchodźców Chan
Junus w Strefie Gazy, w rodzinie, która podczas wojny 1948 roku uciekła
z wioski nieopodal Aszkelonu. W szeregi Hamasu wstąpił niedługo po
założeniu organizacji w 1987 roku. W maju 1989 roku został po raz pierwszy
aresztowany i skazany na szesnaście miesięcy więzienia za przynależność do
zbrojnego skrzydła Hamasu, jednak niezwłocznie po wypuszczeniu powrócił
do dotychczasowej działalności i wziął udział w warsztatach, jakie Ajjasz
potajemnie prowadził na piaszczystych wydmach nieopodal Gazy.
W listopadzie 1993 roku powierzono mu kierowanie operacjami
terrorystycznymi Hamasu na obszarze Strefy Gazy.
W dniu pogrzebu Ajjasza Deif został dowódcą Brygad im. Izz ad-Di al-
Kassama, czyli zbrojnego ramienia Hamasu. Jeszcze tej samej nocy zaczął
werbować terrorystów samobójców. W następnym miesiącu przystąpił do
odwetu.
Deif i jego ludzie przeprowadzili cztery zamachy terrorystyczne. 25 lutego
1996 roku zamachowiec samobójca wysadził się w powietrze w autobusie
w Jerozolimie, zabijając dwadzieścia sześć osób. Tego samego dnia kolejny
terrorysta samobójca zabił żołnierza i ranił trzydziestu sześciu innych na
przystanku autostopowym dla żołnierzy na obrzeżach Aszkelonu. Tydzień
później, rankiem 3 marca, nastąpił kolejny samobójczy atak – w autobusie
w Jerozolimie, w wyniku którego dziewiętnaście osób zginęło, a osiem
odniosło obrażenia. Następnego dnia, 4 marca, zamachowiec zdetonował
bombę w pobliżu kolejki do bankomatu w Centrum Dizengoffa, zatłoczonej
galerii handlowej w samym sercu Tel Awiwu, zabijając trzynaście osób
i raniąc ponad setkę.
Szimon Peres, który zastąpił Rabina na stanowisku premiera, zdawał sobie
sprawę z wpływu takich zamachów na izraelską opinię publiczną, na jej
wsparcie dla procesu pokojowego, a także na własne szanse
w nadchodzących wyborach, które zaplanowane były na maj. Podpisał
czerwony kwit na Mohammeda Deifa i polecił Szin Betowi zrobić wszystko,
co w jego mocy, aby się go pozbyć, jednak Deif wciąż żył. Władze
Autonomii Palestyńskiej, które, według ustaleń podczas negocjacji
pokojowych, powinny pomagać Szin Betowi w walce z terroryzmem, nie
kiwnęły palcem. Dżibril Radżoub, jeden z szefów palestyńskiego aparatu
bezpieczeństwa i człowiek z bezpośredniego otoczenia Arafata, twierdził:
„Nie miałem po temu mocy. Chciałem [zwalczać terror Hamasu], ale nie
miałem do tego ludzi, instrumentów, władzy”1. Juwal Diskin, łącznik Szin
Betu przy Palestyńczykach, nie zgadzał się z tą opinią. „Dżibril to kłamca –
oznajmił. – Miał ogromną władzę, ale dostał od Arafata polecenie, by za
bardzo się nie starać”2.
Przed serią czterech ataków Peres usiłował skłonić Arafata do
aresztowania Deifa i trzydziestu czterech innych podejrzanych o terroryzm.
24 stycznia udał się do Gazy na pilne spotkanie z przewodniczącym
OWP. Towarzyszył mu szef Amanu Mosze Jaalon, który oznajmił Arafatowi:
– Tych ludzi trzeba niezwłocznie aresztować albo wszystko pogrąży się
w chaosie.
– Natychmiast aresztujcie Mohammeda Deifa! – zażądał Peres.
Arafat spojrzał na nich ze zdumieniem w oczach.
– Mohammeda szu? – dopytał po arabsku3. „Mohammeda jakiego?”
W końcu jednak Arafat zdał sobie sprawę, że wskutek zamachów
samobójczych w oczach własnych ludzi wychodził na kogoś, kto nie panuje
nad sprawami Autonomii Palestyńskiej, natomiast w opinii społeczności
międzynarodowej – na kogoś, kto wspiera, choćby i tylko przez zaniechanie,
morderczy terror. Pojął, że jeśli Izraelczycy w dalszym ciągu będą wylatywać
w powietrze w autobusach i w centrach handlowych, będzie to oznaczało
koniec procesu pokojowego. Po czwartym zamachu jego siły bezpieczeństwa
rozpoczęły energiczną kampanię przeciwko Hamasowi, w ramach której
wyłapały stu dwudziestu czołowych aktywistów organizacji i przesłuchały
ich, sięgając po najbrutalniejsze tortury. Było już jednak za późno.
„Arafat był bardzo skomplikowaną postacią – ocenił Peres – o obcej nam
konstrukcji psychicznej. Raz był szczwany jak wąż, kiedy indziej naiwny
niczym małe dziecko. Chciał być wszystkim naraz, człowiekiem zarówno
pokoju, jak i wojny. Z jednej strony miał fenomenalną pamięć – znał na
wyrywki wszystkie imiona, daty urodzin, wszystkie wydarzenia historyczne.
Z drugiej strony fakty i prawda nie zawsze go interesowały.
Siedzieliśmy razem, a ja jadłem mu z ręki – tej z egzemą, a to wymaga
odwagi. Podawałem mu informacje o najważniejszych terrorystach z Hamasu
na podległych mu obszarach. Doskonale wiedział, że te dane są prawdziwe,
lecz bez najmniejszego oporu kłamał mi prosto w oczy. Kiedy udało się go
przekonać, było już za późno. Terror zniszczył mnie, wykończył, odsunął od
władzy”4.
Fala zamachów terrorystycznych z lutego i marca 1996 roku była
podręcznikowym przykładem tego, jak samobójcze ataki mogą zmieniać bieg
historii. Na początku lutego Peres miał w sondażach dwudziestopunktową
przewagę nad swoim oponentem, konserwatywnym jastrzębiem Binjaminem
„Bibi” Netanjahu. Do połowy marca Netanjahu zdołał poważnie zmniejszyć
dzielący ich dystans i Peres prowadził już tylko pięcioma punktami
procentowymi. 29 maja Netanjahu wygrał różnicą jednego procenta głosów.
Wszystko to za sprawą ataków terrorystycznych, których Peres po prostu nie
potrafił powstrzymać. Uczniowie Jahji Ajjasza zapewnili zwycięstwo
prawicy i „wykoleili proces pokojowy”, by przytoczyć słowa zastępcy szefa
Szin Betu Israela Hassona5.
Jednak, co ciekawe, po wyborach ataki ustały na bez mała rok. Według
niektórych było to wynikiem podjętej przez Arafata kampanii przeciwko
Hamasowi i aresztowań wielu członków zbrojnego ramienia organizacji. Inni
uważali, że Hamas nie miał więcej powodu, żeby kontynuować zamachy
samobójcze, gdyż Netanjahu i tak już niemal doszczętnie zatrzymał proces
pokojowy, a taki był przecież bezpośredni cel ataków.
Co prawda, Netanjahu nie wycofał się z porozumień z Oslo, ale jego rząd
mnożył niezliczone przeszkody i przez pierwszą jego kadencję proces
pokojowy prawie zupełnie zamarł. Zarazem Netanjahu nigdy nie spieszył się
z użyciem siły ani też nie inicjował działań agresywnych. Jego modus
operandi sprowadzał się do bezczynności – nie przejawiał inicjatywy
w działaniach ani wojennych, ani pokojowych.
Z kolei Arafata do furii doprowadzało ciągłe opóźnianie przez Izrael
wycofywania się z terytoriów palestyńskich, toteż w odwecie wypuścił na
wolność część zatrzymanych działaczy Hamasu. 21 marca 1997 roku
organizacja po raz kolejny uderzyła w sercu Tel Awiwu, gdzie zamachowiec
samobójca wysadził się w powietrze w kawiarnianym ogródku nieopodal
dawnego domu Dawida Ben Guriona. Zginęły trzy kobiety, a czterdzieści
osiem osób zostało rannych, z czego niektóre poważnie. W reakcji na atak
Netanjahu po raz kolejny dał dowód powściągliwości i mimo sugestii swych
doradców, by podjąć działania militarne na obszarach palestyńskich,
powstrzymał się przed użyciem siły.
Zamach w Tel Awiwie uwydatnił powiększającą się przepaść między
sposobem postrzegania Arafata przez dwie główne izraelskie służby
wywiadowcze skupione na zwalczaniu terroru. Szin Bet pod kierownictwem
Ajjalona uważał przywódcę Palestyńczyków za postać bierną i słabą,
przyzwalającą na kontynuowanie ataków i niepodejmującą starań
obliczonych na okiełznanie Hamasu z obawy przed konfrontacją z ruchem
islamskich fundamentalistów.
Z kolei Aman, na czele którego stał charyzmatyczny i zdeterminowany
generał Mosze Jaalon, uważał, że to Arafat stanowi istotę problemu. Choć tak
Szin Bet, jak i Aman miały dostęp do tych samych stenogramów
z potajemnych rozmów Arafata z przywódcami Hamasu, jedynie Jaalon był
zdania, że zgromadzone przez wywiad materiały dowodziły przyzwolenia ze
strony Arafata na ataki terrorystyczne w celu przełamania impasu
w negocjacjach. Wszystkim trzem premierom, pod którymi przyszło mu
służyć jako szefowi wywiadu wojskowego, czyli Rabinowi, Peresowi oraz
Netanjahu, Jaalon powtarzał, że w jego ocenie „Arafat nie szykuje swoich
ludzi na pokój z nami, lecz na wojnę”. Szef Amanu ocenił, że z perspektywy
czasu powiedzonko Rabina, że Izrael powinien „dążyć do pokoju,
zapominając o terrorze, i zwalczać terror, zapominając o pokoju”, było
„głupie”, gdyż człowiek, z którym usiłowali zawrzeć pokój, był tym samym,
który odpowiadał za szalejący terror.
Jaalon był członkiem kibucu Grofit na pustyni Ha-Arawa i wpływowym
wychowankiem izraelskiego lewicowego ruchu robotniczego. Jednakże, jak
sam przyznał, to, co wyczytał z materiałów wywiadowczych jako dyrektor
Amanu, a później szef sztabu generalnego, sprawiło, że zmienił zdanie
i przesunął się na prawo. Błyskawiczna wspinaczka po szczeblach kariery
wojskowej i politycznej wzmogła jego zdecydowane poglądy, co ostatecznie
miało ogromny wpływ na kształtowanie się polityki Izraela w kolejnych
dziesięcioleciach. Prawica przyjęła go z otwartymi ramionami, gdyż rzadko
przedstawiciele społeczności wywiadowczej mieli podobne zapatrywania.
Z czasem miał się stać jednym z najbliższych współpracowników Netanjahu,
który włączył go do swojego rządu jako ministra do spraw strategicznych,
a później ministra obrony, aczkolwiek w 2016 roku go zdymisjonował, gdy
Jaalon, nieugięty w kwestii poszanowania prawa i dyscypliny, uparł się, by
żołnierza, który zastrzelił bezbronnego, rannego terrorystę, postawić w stan
oskarżenia6.
Jaalon uznawany jest przy tym za jednego z najuczciwszych polityków
w Izraelu i bez wątpienia odraza, jaką przejawiał wobec Arafata, była
całkowicie szczera. Żywił przekonanie, że Arafat wciąż aktywnie wspiera
terrorystów. „Szin Bet służy zbieraniu materiału dowodowego, który
wytrzyma próbę procesu i doprowadzi do wyroku skazującego – zauważył. –
Tyle tylko, że Arafat jest, oczywiście, zdecydowanie bardziej przebiegły. Nie
zwraca się do przywódców Hamasu: «Idźcie i róbcie zamachy», tylko
opowiada im o świętej wojnie i zwalnia najważniejszych ludzi, jakich im
aresztował. Więcej nie trzeba. Do dziś nie znaleziono żadnego rozkazu
z podpisem Hitlera, który nakazywałby wymordować Żydów. Czy to znaczy,
że nie kazał tego zrobić?”7.
 Jeden z czołowych analityków Amanu, brygadier Jossi Kuperwasser,
zgodził się z opinią przełożonego: „Kiedy tylko chciał, Arafat potrafił
zamknąć dziewiętnaście ośrodków Hamasu i aresztować część jego
działaczy. Potem, gdy stwierdził, że już czas, aby wznowić ataki
terrorystyczne, zaczął wypuszczać ich na wolność. Hamas zażądał od niego
dowodu, że robi to na poważnie. «Zwolnij al-Makadmeha – mówili mu. –
Dopiero wówczas będziemy mieli pewność, że dajesz nam wolną rękę».
Dlaczego akurat Makadmeha? Bo kierował on grupą, która zamierzała
zamordować samego Arafata. Arafat spełnił żądanie i niebawem
przeprowadzili zamach w pobliżu dawnej rezydencji Ben Guriona”.
Kuperwasser tłumaczy, że Arafat był na tyle wyrachowany, by zwalniać tych
członków Hamasu, którzy zamieszkiwali na obszarach pod kontrolą Izraela,
tak aby Izraelczycy mogli winić najwyżej samych siebie, a przy tym zwalniał
ludzi nijak niezwiązanych z Fatahem, dzięki czemu sam od zamachów
dystansował się, jak tylko mógł8.

Targ Mahane Jehuda w Jerozolimie niemal zawsze pełen jest ludzi

kupujących tanie produkty spożywcze i ubrania. Targowisko, mieszczące się
pomiędzy główną arterią miasta, to jest ulicą Jafską, a ulicą Agrypy, służy
miejscowej ludności już od końca XIX wieku. Straganiarze w głos
zachwalają sprzedawane mięsiwo, ryby, kwiaty i falafele, co w połączeniu
z feerią barw, aromatami i obrazami prawdziwego, zgiełkliwego bazaru czyni
zeń zarazem popularną atrakcję turystyczną.
W południe w środę 30 lipca 1997 roku nikt nie zwracał uwagi na dwóch
mężczyzn w czarnych garniturach, białych koszulach i krawatach, którzy
kroczyli pośród rojnego tłumu. Nieśli ciężkie aktówki i umyślnie kierowali
się na sam środek bazaru, stając w odległości pięćdziesięciu metrów jeden od
drugiego – tak jak przykazał im Mohammed Deif. Przyciskali walizki do
siebie, jak gdyby chcieli je otulić.
Każda z nich zawierała około piętnastu kilogramów materiałów
wybuchowych, gwoździ oraz śrub.
Mężczyźni zdetonowali ładunki, a potężne eksplozje i fruwające
w powietrzu odłamki zabiły szesnaście osób i zraniły sto siedemdziesiąt
osiem.
W oświadczeniu przesłanym do Czerwonego Krzyża do zamachu przyznał
się Hamas. Lecz Deif zorientował się, że po wcześniejszych zamachach
bombowych Szin Bet zdołał zidentyfikować szczątki sprawców,
i wykorzystał te informacje do ustalenia, z kim kontaktowali się przed
przeprowadzeniem ataku. Dlatego też tym razem zamachowcy poczynili
wielkie starania, aby ukryć swoją tożsamość. Na przykład poucinali metki ze
swych ubrań, aby śledczy z Szin Betu nie byli w stanie dotrzeć do
konkretnego sklepu, gdzie ktoś mógłby ich pamiętać9. Bomby przycisnęli do
siebie, aby wybuch jak najdokładniej zniszczył ich ciała i twarze. Bojownicy
Hamasu uprzedzili rodziny zamachowców, żeby nie rozstawiały namiotów
do przyjmowania kondolencji, jak to się przyjęło czynić pośród
Palestyńczyków. Dzięki temu Szin Bet nie mógł ich zidentyfikować
i zrekonstruować sieci ich powiązań.
Niemniej, dzięki wytężonej pracy śledczych, agencja mogła zameldować
premierowi, że ustaliła tożsamość martwych terrorystów i że za planem ataku
oraz werbunkiem zamachowców samobójców stał Mohammed Deif.
Dziesięć dni po zamachu premier Netanjahu zwołał posiedzenie komitetu
bezpieczeństwa. Na początku spotkania jasno dał do zrozumienia, że jego
powściągliwość osiągnęła kres. Po tym, jak funkcjonariusze Mossadu i Szin
Betu wyjaśnili ministrom, że wielu członków kierownictwa Hamasu znalazło
schronienie w Jordanii, Syrii, państwach Zatoki Perskiej, Stanach
Zjednoczonych oraz w Europie, Netanjahu oznajmił, że opowiada się za
podjęciem działań przeciwko nim. Gabinet upoważnił premiera i ministra
obrony do wyboru konkretnych celów.
Nazajutrz Netanjahu wezwał dyrektora Mossadu generała Daniego Jatoma
i zażądał listy celów10. Jatomowi towarzyszyli dowódca Kejsarii H.H. oraz
główny oficer wywiadowczy Kejsarii Mosze „Miszka” Ben Dawid.
Niski i krępy Ben Dawid był dosyć nietypową postacią jak na Mossad.
Nosił niekonwencjonalnie długą brodę i dołączył do organizacji w 1987 roku
w dość zaawansowanym wieku trzydziestu pięciu lat. Matka, tłumaczka
i redaktorka, rozmawiała z nim wyłącznie po rosyjsku, toteż opanował ten
język, jeszcze zanim się nauczył hebrajskiego. Kiedy skończył osiemnaście
lat, dzięki znajomości rosyjskiego stał się wymarzonym kandydatem do
Jednostki 8200, w ramach której podsłuchiwał rosyjskich doradców
wspierających wówczas wojska egipskie i syryjskie. Po skończonej służbie
w Siłach Obronnych Izraela przez pewien czas był przedstawicielem
izraelskiej organizacji młodzieżowej w Stanach Zjednoczonych, a następnie
powrócił, aby prowadzić ośrodek dla młodzieży w Izraelu. Hodował konie na
wzgórzach otaczających Jerozolimę, pisał książki, uzyskał doktorat
z literatury oraz czarny pas w karate. Poza tym ożenił się i wychował trójkę
dzieci.
Dopiero dokonawszy tego wszystkiego Ben Dawid postanowił zgłosić się
do Mossadu. „Naprawdę mnie to ciekawiło – tłumaczył mi – a poza tym za
sprawą narodowo-syjonistycznego etosu po latach zaspokajania własnych
potrzeb pragnąłem dopomóc w zapewnieniu bezpieczeństwa krajowi.
Widziałem, że w Libanie wciąż trwa wojna, do pokoju droga daleka,
a tymczasem od Jerozolimy po Tel Awiw nikt się tym tak naprawdę nie
przejmował”.
Doprecyzował, że to nie było tak, że nikogo sprawa nie obchodziła. Po
prostu łatwiej było udawać, że świat wcale nie jest taki znowu niebezpieczny.
„Kawiarniany tłumek z Tel Awiwu robi się nerwowy, gdy przychodzi mu
stanąć twarzą w twarz z rzeczywistością, w której istnienie państwa Izrael
wciąż jest zagrożone, a całkiem sporo ludzi i instytucji naprawdę stara się,
jak może, i inwestuje ogromne środki w knucie, jak by nas skrzywdzić
i zniszczyć – zauważył Ben Dawid. – O wiele przyjemniej jest nie myśleć
o tych wszystkich wstrętnych osobnikach i po prostu się odprężyć… Wydaje
mi się, że zdecydowana większość ludzi pracujących w Mossadzie jest taka
właśnie jak ja. Umiłowanie przygody, intryg i chęć zrobienia kariery liczą się
do chwili, gdy wezwą cię do odprawy na lot 337 do Teheranu. Wtedy o tym
wszystkim zapominasz. Bez przekonania, że działasz w słusznej sprawie,
i bez patriotycznej motywacji nie sposób przetrwać drugiej akcji w terenie”11.
Jatom i jego współpracownicy stawili się w gabinecie Netanjahu
z teczkami kilku stosownych członków Hamasu w Europie i na Bliskim
Wschodzie, odpowiedzialnych za zakupy broni oraz zbieranie funduszy.
Jednym z nich był Mahmoud al-Mabhouh, który w 1988 roku porwał
i zamordował dwóch izraelskich żołnierzy, a później zbiegł do Egiptu.
Netanjahu odrzucił jednak listę. „Dajcie mi jakieś grube ryby, a nie takie
płotki – zażądał. – Chcę ich przywódców, a nie kupców”12.
Wydana przez Netanjahu dyspozycja stanowiła nie lada wyzwanie dla Ben
Dawida i jego kolegów. Ścisłe kierownictwo Hamasu przebywało w Jordanii,
z którą Izrael przed trzema laty podpisał traktat pokojowy, toteż izraelski
wywiad – zgodnie z rozkazem wydanym przez Rabina oraz podstawowymi
zasadami dyplomacji – nie mógł tam działać bez zgody Jordańczyków. A nie
ulegało wątpliwości, że król Husajn, którego poddani w większości byli
Palestyńczykami, takiej zgody nie wyda.
Co do tego, czy Mossad wyłuszczył powyższe trudności premierowi,
pozostają pewne wątpliwości. „Netanjahu oświadczył nam, że życzy sobie
egzekucji bez zostawiania śladów – opowiadał Ben Dawid. – Dowódca
Kejsarii [H.H.] powiedział mu: «Wiem, jak przeprowadzić taką operację przy
użyciu karabinów, pistoletów albo bomb. Nie mam doświadczenia
w prowadzeniu działań po cichu. Kiedy trzeba zadziałać, aby uderzyć w cel,
musi dojść do bezpośredniego kontaktu z celem, na oczach wszystkich – to
nie jest działanie potajemne, a jeśli coś pójdzie nie tak, nie można po prostu
odrzucić broni i uciec». Na co Netanjahu odparł: «To naprawdę ważne,
żebyście to przeprowadzili po cichu… ponieważ nie chcę narażać relacji
z Jordanią». Dodał też: «Przywódców Hamasu trzeba wybić. Nie mogę
dopuścić, by takie zamachy samobójcze miały się powtórzyć»”13.
Jednocześnie brygadier Szimon Szapira, sekretarz premiera do spraw
wojskowych, który uczestniczył we wszystkich spotkaniach, utrzymywał, że
przedstawiciele Kejsarii ani słowem nie zasugerowali, że misja na terenie
Jordanii wiązałaby się z komplikacjami. „Sprawiali wrażenie, jakby to miała
być kaszka z mleczkiem, rzecz równie prosta, jak gdyby mieli ją wykonać
w śródmieściu Tel Awiwu – wspominał Szapira. – Wszystko było proste.
Żadnego ryzyka, niczego, co mogłoby pójść nie tak”14.
Mossad ponownie zgłosił się z listą potencjalnych celów – tym razem
figurowało na niej czterech przywódców Hamasu mieszkających w Jordanii.
Premierowi rozbłysły oczy15. Jedno z nazwisk kojarzył: Musę Abu Marzuka,
szefa biura politycznego Hamasu. Abu Marzuk działał swobodnie w Stanach
Zjednoczonych aż do chwili, gdy Izrael zażądał jego ekstradycji. Amerykanie
się zgodzili, lecz premier Rabin postanowił się wstrzymać, ludzie z Szin Betu
ostrzegli go bowiem, że proces przed sądem groziłby ujawnieniem ich
informatorów. W rezultacie Amerykanie deportowali Marzuka do Jordanii.
Marzuk miał przy tym amerykańskie obywatelstwo, co nie stanowiło
problemu dla Netanjahu, który zgodził się na jego zabicie, lecz co
zaniepokoiło Mossad16. Aby uniknąć ewentualnego pogorszenia stosunków
ze Stanami Zjednoczonymi, Mossad umieścił Marzuka na ostatnim miejscu
listy proponowanych celów. Oznaczało to, że znalazł się on za swym
zastępcą Chalidem Maszalem, rzecznikiem Hamasu Muhammadem
Nazzalem oraz Ibrahimem Ghaszahem, znaczącym członkiem biura
politycznego organizacji.
 O każdym z nich Mossad wiedział bardzo niewiele, a przy tym brakowało
mu tak środków, jak i czasu, aby ową wiedzę uzupełnić. Selektywną
eliminację można było przeprowadzić jedynie w przypadku zgromadzenia
dostatecznych danych o celu, rozsądne zatem byłoby wybranie osoby
z pierwszego miejsca listy priorytetów, chociażby dlatego, że to o niej
wiedziano najwięcej. W ten sposób można było założyć, że życiu ostatniej
postaci w zestawieniu nie będzie groziło jakieś szczególne
niebezpieczeństwo.
Osiem dni później sześcioro członków Kidonu pod dowództwem szefa
oddziału, Jerry’ego, udało się do Jordanii z misją rozpoznawczą. Przystąpili
do zbierania informacji o Maszalu, lat czterdzieści jeden, który kierował
biurem politycznym Hamasu z „Palestyńskiego Ośrodka Pomocy”,
ulokowanego w krzykliwym centrum handlowym w śródmieściu Ammanu.
W ciągu kilku dni Izraelczycy ustalili, gdzie mieszka, jak się przemieszcza
i jak wygląda jego rozkład dnia. Niewiele czasu poświęcili śledzeniu
Ghaszaha czy Nazzala, Marzukiem zaś nawet się nie zajęli. Po powrocie
zespołu rozpoznawczego z Jordanii Mossad poinformował premiera, że
zgromadził wystarczająco dużo informacji o Maszalu, by podjąć się jego
likwidacji, lecz zdecydowanie zbyt mało, aby móc uderzyć w pozostałych
trzech17.
Podczas gdy Kidon zbierał dane w Jordanii, pracownicy Mossadu
w siedzibie agencji głowili się nad spełnieniem żądania premiera, żeby
operację przeprowadzić „po cichu”. Zabójstwo nie mogło wywołać
zamieszania, nie mogło zwrócić uwagi na jego wykonawców, a najlepiej
byłoby sprawić, by uznano, że Maszal zmarł z przyczyn naturalnych. Kolejno
rozważono i odrzucono wiele metod, takich jak choćby wypadek drogowy, aż
w końcu została tylko jedna: trucizna. W celu doboru odpowiedniej toksyny
dział technologiczny Mossadu odbył konsultacje z Izraelskim Instytutem
Badań nad Biologią, ściśle tajnym ośrodkiem rządowym mieszczącym się
w Nes Cijjona, na południe od Tel Awiwu. Ostatecznie zdecydowano się na
levofentanyl, analog potężnego opioidu fentanylu, który sam w sobie już jest
sto razy silniejszy od morfiny (firmy farmaceutyczne, które usiłowały
uzyskać levofentanyl nadający się do użytku przy narkozie operacyjnej,
odkryły, że nie da się nad nim zapanować na tyle, żeby uniknąć uśmiercenia
pacjenta).
Plan zakładał, aby potajemnie podać Maszalowi śmiertelną dawkę.
Levofentanyl działa dość powoli – z godziny na godzinę ofiarę miała
ogarniać coraz to większa senność, aż w końcu rzeczywiście by zasnąła.
Wówczas lek spowolniłby jej oddech do całkowitego zatrzymania. Śmierć
wydałaby się skutkiem udaru albo zawału serca, a levofentanyl nie
pozostawia w organizmie właściwie żadnego śladu. O ile nie
przeprowadzono by badania właśnie na jego obecność, sekcja zwłok niczego
by nie wykazała. „To eliksir bogów” – określił go ktoś z Kejsarii18.
Kolejnym problemem było to, jak niepostrzeżenie wprowadzić substancję
do organizmu Maszala. Instytut Badań nad Biologią zasugerował użycie
urządzenia do ultradźwięków, podobnego do tych używanych przy
szczepieniu dzieci, co pozwalało wpuścić substancję do organizmu bez
użycia igły. I tak wymagałoby to zbliżenia się do Maszala, a ten zapewne
poczułby lekki powiew wilgotnego powietrza. Kejsaria uznała, że
najdogodniejszym miejscem do przeprowadzenia akcji byłby zatem plener,
ruchliwa ulica, gdzie przechodnie od czasu do czasu na siebie wpadają.
Dwóch oficerów operacyjnych miało się zbliżyć do Maszala od tyłu, jeden
z nich otworzyłby porządnie wstrząśniętą puszkę z napojem gazowanym,
a w tym samym momencie drugi spryskałby cel toksyną z aparatu
przyklejonego taśmą do dłoni (trochę jak strzelający siecią Spider-Man).
Kiedy Maszal odwróciłby się, żeby zobaczyć, co go zmoczyło, zauważyłby
jedynie parę turystów z puszką pieniącego się napoju. Substancja, której
mieli użyć, była na tyle niebezpieczna, że Mossad zamierzał wysłać też do
Ammanu lekarza z antidotum na wypadek, gdyby jakaś kropla przypadkowo
weszła w kontakt ze skórą jednego z zamachowców.
Skrytobójcy wciąż jeszcze ćwiczyli wybraną technikę, spryskując coca-
colą przechodniów na ulicy Ibn Gabirol, kiedy na początku września trzech
zamachowców samobójców, w tym jeden dla uniknięcia rewizji przebrany za
transwestytę, wysadziło się w powietrze na deptaku handlowym Ben Jehuda
w Jerozolimie19. Zginęło pięć osób, w tym czternastolatka z Jerozolimy,
która przyjechała w odwiedziny do krewnych, a sto osiemdziesiąt jeden
odniosło rany. Netanjahu, który odwiedził rannych w centrum medycznym
Szaare-Zedek, oświadczył, że ma tego dość. „Mówię to jasno i wyraźnie –
oznajmił. – Od tej pory będziemy działali inaczej”.
Pierwszym krokiem miało być zabicie któregoś z przywódców Hamasu.
Premier polecił dyrektorowi Mossadu Jatomowi, by natychmiast przystąpić
do wykonania operacji „Cyrus”, to jest zamachu na Maszala. Jatom raz
jeszcze spróbował nakłonić Netanjahu, by w pierwszej kolejności uderzyć
w agentów Hamasu w Europie, lecz na próżno20.
Jednak wszystkie poważne komplikacje, jakie potem wynikły, były
rezultatem nie tyle rozkazu wydanego przez Netanjahu, ile zgody Mossadu
na jego wykonanie. Oficerowie operacyjni agencji mają prawo – z którego
w przeszłości niejeden raz już korzystali – powiedzieć swoim dowódcom,
a nawet samemu premierowi, że w ich ocenie misja „nie dojrzała” lub też że
ryzyko wykracza poza granice rozsądku. Powiedzenie czegoś podobnego
premierowi, który wywiera presję, nie jest, rzecz jasna, niczym łatwym ani
komfortowym.
Lecz od chwili, gdy Mossad zgodził się bezzwłocznie wykonać zamach na
Maszala, personel agencji był zobowiązany podjąć szereg rutynowych
działań przygotowawczych21. Na przykład podczas wyjazdu zwiadowczego
operatorzy podawali się za europejskich turystów, wykorzystując legendy
używane już wcześniej w innych operacjach, sprawdzone, o których było
wiadomo, że wytrzymają skrupulatną weryfikację. Lecz ponieważ teraz tak
szybko wracali do Jordanii, otrzymali papiery kanadyjskie i fikcyjne
tożsamości, z którymi byli o wiele mniej obeznani. Co więcej, biorący udział
w akcji oficerowie nie przeszli pełnej próby kostiumowej w scenerii
odwzorowującej miejsce działania. Jeden z członków wewnętrznej komisji
Mossadu badającej szczegóły operacji stwierdził: „Nikt nie mówi, że tak
zaplanowana operacja nie mogła się spektakularnie udać. Bo zdecydowanie
mogła. Ale operacja tej natury musi się zakończyć sukcesem, a przynajmniej
nie może się zakończyć porażką. Nieskończona ilość przedsięwziętych
środków ostrożności służy właśnie temu, żeby nie dopuścić, by
nieprzewidziane zdarzenie lub pech wszystko spieprzyły”22.
Na domiar złego minister obrony Icchak Mordechaj, który powinien zostać
poproszony o przejrzenie i zatwierdzenie planu operacji – premierzy mają
formalny przywilej samodzielnego zlecania operacji Mossadowi, lecz
zazwyczaj ostateczną decyzję podejmują wspólnie z jednym lub dwoma
ministrami ze swojego rządu – nie był w ogóle świadom, że do takiej operacji
przystąpiono. Zawczasu wydał zgodę na dokonanie rozpoznania, nie
poinformowano go jednak o ostatecznym rozkazie przejścia do działania ani
też o tym, gdzie akcja miała nastąpić. Mordechaj był generałem
z doświadczeniem bojowym i zamiłowaniem do szczegółu, bardzo więc
możliwe, że do podjętych przez Kejsarię przygotowań dołożyłby od siebie
coś cennego, jak to już miało miejsce w innych sytuacjach. Tyle tylko, że po
prostu nikt mu o nich nie powiedział23.
Dyrektor Mossadu Dani Jatom stwierdził, że był przekonany, że misję da
się przeprowadzić „gładko i po cichu, inaczej zgłosiłbym Netanjahu moje
zastrzeżenia. Z perspektywy czasu to możliwe, że ludzie z wydziału
operacyjnego nie przedstawili mi właściwej kalkulacji ryzyka”24.
Netanjahu nie uważał, by jego osądowi czy działaniom można było coś
zarzucić: „Co jest obowiązkiem premiera? Wyznaczać kierunek. Mossad ma
wydziały wywiadowcze i wydział operacyjny, który, moim zdaniem, od
czasu zabicia Szikakiego był nieco ospały. Powiedziałem im: «dajcie mi
cele». Oni mi je dali, a wśród nich Chalida Maszala, który, według mnie, był
dogodnym celem. To nie do mnie należy prowadzenie wewnętrznego
dochodzenia w Mossadzie. Moim zadaniem było spytać: «Możecie wypełnić
tę misję? Jesteście gotowi?», a od chwili, gdy odpowiedzieli twierdząco,
musiałem na nich polegać”25.

Pierwsza para oficerów operacyjnych Kidonu udała się do Jordanii 19

września. Nazajutrz Jerry i pięcioro innych, w tym kobieta, wprowadziło się
do hotelu InterContinental w Ammanie. Niezależnie od nich na miejscu
zameldował się oficer wywiadu Kejsarii Ben Dawid oraz anestezjolożka
„doktor Platyna”. Mossad od czasu do czasu korzystał z usług „Platyny” przy
zadaniach specjalnych. To ona na przykład w 1986 roku w Rzymie uśpiła
technologa jądrowego i renegata Mordechaja Wanunu, aby można go było
ściągnąć do Izraela i postawić przed sądem. Tym razem „Platyna” miała przy
sobie antidotum przeciwko levofentanylowi26.
Zespół Mossadu postanowił zaczaić się na Maszala przy wejściu do biura
Hamasu, które znajdowało się na piętrze jednego z centrów handlowych. Aby
się tam dostać, Maszal musiał przejść z zaparkowanego przy krawężniku
samochodu przez otwartą arkadę, sklepiony łukami korytarz o długości około
trzydziestu metrów. Jerry powiedział dwójce oficerów, by czekali za jednym
z łuków i ruszyli w kierunku wejścia, gdy Maszal będzie wysiadał z auta.
Mieli podejść do niego od tyłu i w tej samej chwili spryskać go trucizną oraz
colą.
Przez pięć poranków warunki nie sprzyjały akcji. Jednego dnia Maszal się
nie zjawił, innego w wybranej strefie ataku znajdowało się zbyt wiele osób.
Każdego ranka Ben Dawid i „Platyna” czekali w hotelu aż do otrzymania
informacji, że zamach tego dnia odwołano. „Wówczas robiliśmy to, co
turyści: szliśmy zwiedzać – wspominał Ben Dawid. – Amman to bardzo
interesujące miasto”27.
24 września obecność ludzi z Kidonu na posterunku obserwacyjnym
wzbudziła podejrzenia pracownika centrum handlowego. Jerry zdał sobie
sprawę, że robiło się zbyt niebezpiecznie, by dłużej kręcić się po okolicy.
Ekipa musiała następnego dnia opuścić Jordanię bez względu na powodzenie
misji. Trzeba było się pospieszyć.
Lecz zespół nie zgromadził dostatecznie dużo informacji o trasach,
którymi poruszał się Maszal, i nie wiedziano na przykład, że czasem
towarzyszył swym dzieciom, kiedy kierowca wiózł je rano do szkoły. Tak
właśnie się stało 25 września, czyli w ostatni możliwy dzień zrealizowania
operacji. Co gorsza, małe dzieci siedziały nisko na tylnej kanapie wozu, toteż
zespół obserwacyjny w ogóle ich nie spostrzegł.
O dziesiątej trzydzieści pięć samochód podjechał pod centrum handlowe.
Jerry wysiadł z pojazdu obserwacyjnego i dał sygnał dwójce oficerów
operacyjnych z napojem i trucizną, aby wzięli się do działania. Nikt nie miał
przy sobie żadnych środków łączności, by przy jakimkolwiek niepowodzeniu
przy uczestnikach akcji nie znaleziono żadnych obciążających ich
przedmiotów. Oznaczało to jednak, że nie było sposobu przerwania misji.
Gdy machina poszła w ruch, nic nie mogło jej zatrzymać.
Maszal wysiadł z samochodu i ruszył w kierunku biura, w ślad za nim zaś
podążali ludzie z Kidonu. Kierowca miał jechać dalej i zawieźć dzieci
Maszala do szkoły, tyle że córeczka nie chciała się rozstać z ojcem, tak więc
wyskoczyła z auta i pobiegła za nim, pokrzykując po arabsku Ya baba, ya
baba – „Hej, tato!”. Kierowca rzucił się pędem za nią. Jerry zauważył, co się
święci, ale zamachowcy nie. Starał się gestem dać im znać, by się
wstrzymali, lecz akurat w tym momencie znaleźli się za jednym z filarów i go
nie widzieli.
Zbliżyli się do Maszala i jeden z nich podniósł przyklejony do dłoni
zbiorniczek z trucizną, gotów prysnąć Maszalowi na kark. Drugi tymczasem
zabrał się za otwieranie puszki colą. W tej samej chwili kierowca goniący za
dziewczynką dostrzegł Maszala i uznał, że mężczyzna, który podnosi rękę za
jego chlebodawcą, chce dźgnąć go nożem. Krzyknął: „Chalid! Chalid!”.
Maszal usłyszał, jak kierowca i córeczka go wołają, i się odwrócił. Strumień
toksyny zamiast w kark trafił go w ucho.
 Nie zmniejszało to skuteczności trucizny, oznaczało jednak, że
zamachowcy zostali wykryci. Maszal, stanąwszy twarzą w twarz
z człowiekiem, który opryskał go czymś z dziwacznego pojemniczka,
natychmiast zrozumiał, że jego życie jest w niebezpieczeństwie. Rzucił się
biegiem, uciekając dwóm oficerom Kidonu. Kierowca zgarnął dziewczynkę
i czym prędzej wrócił do samochodu. Pobiegli także i zamachowcy,
wrzucając zbiorniczek na toksynę oraz puszkę z napojem do kosza na śmieci
w drodze do samochodu, którym mieli uciec.
Dani Jatom ocenił, że oficerowie operacyjni nie zachowali się właściwie.
„Podstawowym założeniem było to, aby akcję przeprowadzić po cichu, by
cel nie wiedział, że cokolwiek mu się stało. Funkcjonariusze wprost
zignorowali moje rozkazy. Jednoznacznie dałem im do zrozumienia, zarówno
na piśmie, jak i ustnie, przy obydwu okazjach, gdy obserwowałem ich
przygotowania, że jeśli Maszalowi będzie ktokolwiek towarzyszył, to muszą
przerwać misję. Ale oni tego nie zrobili. To było przyczyną niepowodzenia:
działali motywowani nadgorliwością w warunkach, które jasno wskazywały,
że działać nie powinni”28.
W idealnej sytuacji w okolicy czekałaby druga drużyna Kejsarii, gotowa
w razie potrzeby zrobić zamieszanie29. Ale nie czekała. Co gorsza, niejaki
Muhammad Abu Seif, przeszkolony w walce partyzanckiej bojownik
Hamasu i zarazem kurier szmuglujący dla organizacji broń i pieniądze, akurat
przechodził nieopodal w chwili zdarzenia. W pierwszej chwili nie zdał sobie
sprawy z tego, co się dzieje, lecz kiedy zobaczył, jak jego szef ucieka w jedną
stronę, a dwóch nieznajomych odbiega w przeciwnym kierunku, nie tracił
czasu na domysły. Popędził za Izraelczykami, którzy dopadli do swojego
samochodu, i za nim odjechali, zanotował ich numer rejestracyjny.
Izraelski kierowca zauważył, jak Abu Seif spisuje numery, i poinformował
o tym parę zamachowców. Auto utknęło w korku, skręciło w prawo
w boczną uliczkę, po czym zaraz ponownie dwa razy w prawo. Kiedy
oficerowie uznali, że dostatecznie oddalili się od miejsca zdarzenia, polecili
kierowcy, by się zatrzymał. Ponieważ ich wóz został rozpoznany, stwierdzili,
że najlepiej będzie się go pozbyć, choć po wszystkim mogło się wydawać
jasne, że zorganizowanie poszukiwań zajęłoby jordańskiej policji długie
godziny. Izraelczycy nie spostrzegli natomiast, że nieustępliwy Abu Seif
zarekwirował czyjeś auto i wciąż za nimi jechał. Pojawił się na miejscu
akurat w chwili, gdy Izraelczycy ruszyli piechotą w przeciwnych kierunkach,
a jeden z nich był już po drugiej stronie ulicy.
Abu Seif był specjalistą w walce wręcz, przeszkolonym w obozach
mudżahedinów w Afganistanie. Rzucił się na bliższego z zamachowców,
wrzeszcząc, że to izraelski szpieg, który próbował zabić przywódcę Hamasu.
Drugi z oficerów wrócił biegiem i uderzył go pięścią w głowę. Abu Seif był
oszołomiony i krwawił, Izraelczycy zaś, zamiast po prostu czym prędzej
odbiec, zostali na miejscu, podduszając go do utraty przytomności.
Tego dnia szczęście sprzyjało Hamasowi. Traf chciał, że niegdysiejszy
bojownik Armii Wyzwolenia Palestyny, a teraz pracownik jordańskiej
bezpieki, Saad al-Chatib, przejeżdżał obok taksówką. Dostrzegł tłum
przyglądający się, jak dwóch cudzoziemców dusi miejscowego, i kazał
kierowcy zatrzymać się i poczekać, a sam rzucił się ich rozdzielać. „Jeden
z nich podniósł już spory kamień i właśnie miał nim uderzyć Abu Seifa
w głowę” – wspominał al-Chatib.
„Skoczyłem na niego, rzuciłem go na ziemię, usiadłem mu na piersi
i spróbowałem go obezwładnić”30. Następnie oświadczył Izraelczykom, że
zabiera ich na komisariat policji. Ci, w obawie, że tłum, który wokół siebie
skupili, zaraz ich zlinczuje, zgodzili się bez walki. Tymczasem przechodnie
pomogli Abu Seifowi wsiąść do taksówki – al-Chatib powiedział mu, by
usiadł z przodu – a ktoś użyczył mu telefonu komórkowego, żeby mógł
zadzwonić do Maszala31.
Oficerowie Mossadu byli pewni, że ich fikcyjne tożsamości przetrzymają
przesłuchanie. W komisariacie przedstawili swoje kanadyjskie paszporty
i zeznali, że są turystami, którzy przyjechali cieszyć się atrakcjami Jordanii,
gdy znienacka, na środku ulicy, rzucił się na nich „ten czubek” – wskazali
przy tym na Abu Seifa – i zaczął ich okładać.
Następnie jednak ich przeszukano, a na ręku jednego z nich
funkcjonariusze znaleźli bandaże, które nie pokrywały żadnych ran, tylko
kawałki taśmy samoprzylepnej, które podtrzymywały aparat do
ultradźwięków. Obydwu oficerów aresztowano. Przysługujące im prawo do
zatelefonowania wykorzystali, aby skontaktować się z „krewnymi za
granicą”.
Dwie godziny po aresztowaniu na komisariacie pojawił się kanadyjski
konsul w Ammanie. Wszedł do ich celi i spytał o to, gdzie się wychowali,
a także o parę innych spraw związanych z Kanadą. Dziesięć minut później
wyszedł i oznajmił Jordańczykom: „Nie wiem, kim oni są. Ale na pewno nie
Kanadyjczykami”.
Maszal, który nadal był w swoim biurze, zadzwonił do dwóch kolegów
z Hamasu, Musy Abu Marzuka oraz Muhammada Nazzala. Wspólnie
postanowili wydać oświadczenie, w którym oznajmiali, że Mossad usiłował
zabić Maszala i że w spisek zamieszany jest dwór króla Jordanii. Podczas
rozmowy Maszala ogarnęła nagle wielka senność i osłabienie. Trucizna
przeniknęła do jego krwiobiegu. Koledzy i członkowie obstawy czym prędzej
zabrali go do szpitala.
Kilka godzin później miał nie żyć.

Aresztowani członkowie Kidonu zadzwonili, rzecz jasna, do kolegów z ekipy

Mossadu. Należąca do niej oficer operacyjna natychmiast udała się do hotelu
InterContinental, aby donieść o sprawie Ben Dawidowi, który siedział
w kąpielówkach nad wspaniałym basenem na rozległym podwórzu hotelu
i czytał Buszującego w zbożu Salingera. „Z jej twarzy wyczytałem, że stało
się coś bardzo niedobrego – wspominał. – Zamieniliśmy parę słów i zdałem
sobie sprawę, że miał miejsce bardzo poważny incydent”. Według
pierwotnego planu zespół miał odlecieć z Ammanu w różnych kierunkach,
lecz po tym, co się stało, było jasne, że Jordańczycy będą mieć oko na
lotnisko.
Ben Dawid zadzwonił do kwatery głównej Mossadu w Tel Awiwie
i usłyszał, że ma zebrać wszystkich ukrywających się członków ekipy
i zawieźć ich do ambasady Izraela32.
Traf chciał, że wiadomość o zatrzymaniu oficerów dotarła do siedziby
Mossadu w chwili, gdy premier już tam był, aby złożyć personelowi
instytucji życzenia z okazji święta Rosz ha-Szana. Netanjahu miał wygłosić
przemówienie, setki pracowników zgromadziły się w oczekiwaniu na
rozpoczęcie uroczystości. Tymczasem Jatom przekazał premierowi złe
wieści.
Wspólnie postanowili postępować tak, jak gdyby nic się nie wydarzyło.
Niemal nikt z personelu Mossadu nie zdawał sobie sprawy z zaistniałego
kryzysu, a Netanjahu pragnął stworzyć wrażenie, że nic specjalnego się nie
dzieje. Mówił krótko, serdecznie podziękował pracownikom za ich wkład
w bezpieczeństwo kraju, a następnie wraz z Jatomem pospieszył do gabinetu
dyrektora agencji.
Premier kazał dyrektorowi natychmiast polecieć do Ammanu i powiedzieć
o tym, co się stało, królowi Husajnowi. Miał zrobić „wszystko, co okaże się
konieczne”, by uzyskać zwolnienie obydwu oficerów. „A jeśli trzeba będzie
uratować Maszalowi życie – powiedział Jatomowi Netanjahu – to pozwól im
to zrobić”.
Jatom uzyskał audiencję u króla. To, co mu powiedział, oszołomiło
Husajna, który w gniewie wypadł z pokoju. Jatom wspominał, że „to [szef
jordańskiego wywiadu generał Samih] Batihi wzbudził złość w monarsze, bo
poczuł się osobiście przeze mnie urażony. Gdyby nie on, bylibyśmy w stanie
załatwić sprawę z królem o wiele spokojniej i zdecydowanie niższym
kosztem.
Podczas rozmów Batihi zaczął mi się uskarżać, że go nie wtajemniczyłem,
że mogliśmy przecież zorganizować tę operację razem i tak dalej. Jakiś
zupełny bezsens. Wielokrotnie prosiliśmy Jordańczyków, by poskromili
Hamas, a oni nic nie robili. Rabin ileś razy ostro ich za to krytykował, ale nie
pomogło. Jest zatem jasne, dlaczego nigdy nie podzieliliśmy się z nimi
naszymi zamiarami wobec Maszala”33.
Tymczasem stan Maszala prędko się pogarszał, a lekarze ze Szpitala
Islamskiego byli bezradni. Dyrektor osobistego gabinetu króla Husajna Ali
Szukri przyszedł dowiedzieć się o jego zdrowie i został zrugany przez
kolegów Maszala, którzy oskarżali go o współudział w morderczym spisku.
Szukri, któremu król kazał zadbać o to, by dla uratowania otrutego zrobiono
wszystko, co tylko możliwe, przeniósł go do królewskiego skrzydła szpitala
wojskowego im. królowej Alii. Jego towarzysze wpierw się temu
sprzeciwiali w obawie, że Husajn zamierza wykończyć Maszala, lecz
w końcu zgodzili się na przenosiny, o ile tylko będą mogli pozostać przy jego
łóżku wraz z obstawą Hamasu i o ile będzie się im tłumaczyło każdy krok
podejmowanego leczenia.
Wezwany został doktor Sami Rababa, osobisty lekarz dworu
królewskiego, pułkownik korpusu medycznego jordańskich sił zbrojnych
i jeden z najwybitniejszych lekarzy w kraju. Tylko z grubsza kojarzył, kim
jest Maszal, i nie wiedział zbyt wiele o Hamasie. „Ale po harmidrze, jaki
panował w szpitalu – wspominał – i po tym, że był tam Ali Szukri,
zorientowałem się, że chodzi o szczególnie ważnego pacjenta i że królowi
bardzo zależy na tym, by go wyleczyć”.
Maszal, który czuł się bardzo otumaniony, opowiedział Rababie o sytuacji
przed jego biurem. Kiedy mówił, raz po raz zapadał w drzemkę i personel
medyczny musiał wciąż go wybudzać. Wtem Rababa spostrzegł, że we śnie
Maszal przestaje oddychać. „Było dla nas jasne, że musimy utrzymać go na
jawie, bo inaczej zaśnie i się udusi” – opowiadał. Lekarze polecili Maszalowi
stanąć na nogi i chodzić tam i z powrotem, ale to pomogło tylko na chwilę34.
Podali mu nalokson, który wykorzystuje się do neutralizowania różnych
rodzajów opioidów, lecz lek podziałał na krótko, a jego skuteczność słabła
z każdą kolejną dawką. Rababa podłączył Maszala do respiratora – skoro nie
potrafili utrzymać go w przytomności, to przynajmniej w oddychaniu mogła
wyręczyć go maszyna.
Nikt nie chciał śmierci Maszala. Król Husajn obawiał się, co zrozumiałe,
że zgon jednego z przywódców Hamasu pociągnie za sobą wybuch
zamieszek w królestwie, a może wręcz i wojnę domową. Netanjahu i Jatom
zdawali sobie sprawę, że Husajn byłby wówczas zmuszony obydwu
więźniów osądzić i stracić. Co więcej, wiedzieli, że jordański wywiad
słusznie podejrzewa, że pozostali członkowie zespołu Kidonu wciąż się kryją
w izraelskiej ambasadzie. Batalion jordańskich komandosów pod
dowództwem syna Husajna, księcia i przyszłego króla Abdullaha, stał
w gotowości, zdolny uderzyć w każdej chwili. Król Husajn chciał jasno dać
do zrozumienia, że traktuje sytuację śmiertelnie poważnie35.
Wszyscy rozumieli, że taki katastrofalny rozwój wypadków bez wątpienia
zrujnowałby wszelkie więzi między Jordanią a Izraelem.
„Cały ten czas – mówił Ben Dawid – nosiłem przy sobie antidotum, które
nie było potrzebne, bo żadnemu z naszych się nic nie stało… Nagle
zadzwonił do mnie dowódca Kejsarii. To, co powiedział, wydało mi się tak
fantastyczne, że w pierwszej chwili uznałem, że się przesłyszałem.
Poprosiłem, by powtórzył”.
H.H. polecił Ben Dawidowi udać się do hotelowego lobby, gdzie będzie na
niego czekał kapitan jordańskiego wywiadu, i razem z nim pojechać do
szpitala. Ben Dawid zrozumiał, że pospiesznie ustalono warunki
porozumienia: życie Maszala w zamian za życie dwóch oficerów Mossadu.
Innymi słowy, Ben Dawid szedł do lobby, aby uratować życie człowiekowi,
którego wraz ze swoją ekipą ledwie przed kilkoma godzinami próbował
ukatrupić.
„Sytuacja była podbramkowa – opowiadał Ben Dawid. – Ale w takich
przypadkach nie można dopuszczać do głosu swoich uczuć. Nie można
powiedzieć: «Oj, nawaliliśmy, niech idą do diabła». Nie. Robisz, co trzeba –
najlepiej, jak potrafisz, wykonujesz powierzone ci zadanie, i tyle. W takich
sytuacjach nie ma miejsca na uczucia”.
Ben Dawid udał się do lobby, gdzie oczekiwał go kapitan36. „Wciąż
pamiętam jego wrogie spojrzenie. Ale on również miał swoje rozkazy i je
wypełnił”. Jatom polecił „doktor Platynie” i Ben Dawidowi pojechać wraz
z oficerem do szpitala i zrobić Maszalowi ratujący życie zastrzyk.
Jordańczycy jednak nie wyrazili zgody.
„Platynę” zaprowadzono do gabinetu Rababy37. „Powiedziała, że
stanowiła element operacji, ale jedynie na wypadek, gdyby któryś
z operatorów dotknął trucizny – wspominał Rababa – i że nie miała zielonego
pojęcia, jaki był cel misji. Położyła mi na biurku dwie ampułki. Poleciłem
sprawdzić je w laboratorium. Nie mogliśmy polegać na tym, co nam
powiedziała. Może po prostu chcieli w ten sposób dokończyć misję”.
Rababa w stosunku do „Platyny” zachowywał się zgodnie z etyką
zawodową, adekwatnie do swojego stopnia medycznego i wojskowego38.
Wewnątrz jednak cały się gotował. „Moim zdaniem medycyny nie powinno
się wprzęgać w mordowanie ludzi – ocenił. – A Izraelczycy robią to raz za
razem”.
Maszal szybko odzyskał zdrowie. Jatom powrócił do Izraela z dwójką
niedoszłych zamachowców oraz Ben Dawidem. Obydwaj oficerowie
oznajmili, że brutalnie ich bito, ale mimo to nie ujawnili żadnych informacji.
Lecz król Husajn ani myślał tak sprawę pozostawić. Poinformował
Izraelczyków, że zawarte porozumienie dotyczyło wyłącznie dwóch
aresztowanych i że jeśli pragną ewakuować także resztę zespołu – czyli
szóstkę członków Kidonu zadekowanych w ambasadzie – to przyjdzie im za
to zapłacić wyższą cenę. W tym czasie zaś zawiesił wszelkie relacje
z Izraelem.
Netanjahu skonsultował się z Efraimem Halewym, weteranem Mossadu,
który swego czasu piastował stanowisko wicedyrektora agencji, a teraz był
ambasadorem Izraela przy Unii Europejskiej. Urodzony w Londynie Halewy,
który większość służby w Mossadzie spędził w wydziale stosunków
międzynarodowych Tewel, był postacią kontrowersyjną, ale bez wątpienia
uzdolnionym i przenikliwym dyplomatą. Wiedział, jak postępować
z władcami i monarchami. Odegrał kluczową rolę w uzgodnieniu
porozumienia pokojowego między Izraelem a Jordanią w 1994 roku i dobrze
znał Husajna, a król również darzył go szacunkiem.
 Po spotkaniu z Husajnem Halewy przekazał Netanjahu i Jatomowi, że aby
uwolnić szóstkę oficerów operacyjnych, będą musieli wypłacić
Jordańczykom pokaźny okup, „dostatecznie duży, by umożliwić królowi
publiczne uzasadnienie decyzji o wypuszczeniu członków zespołu”.
Proponował, aby z więzienia zwolniono założyciela Hamasu szejka Ahmada
Jasina, który odsiadywał wyrok dożywocia za swój udział w zamachach
terrorystycznych przeciwko Izraelczykom.
Sugestia spotkała się, jak wspomina Halewy, z „totalnym sprzeciwem, od
samego Netanjahu aż po ostatniego oficera w hierarchii organizacji”39.
Argumentowano, że Izraelczycy znosili porwania, zabójstwa i zamachy
terrorystyczne, które miały na celu wymuszenie na nich uwolnienia Jasina.
A teraz niby mieli tak po prostu się ugiąć pod naciskiem króla Husajna?
Netanjahu skontaktował się z dyrektorem Szin Betu Ammim Ajjalonem,
który wezwał swojego najlepszego eksperta od Hamasu Miszę Kubiego
i spytał go o zdanie40. Kubi odparł gniewnie: „Nie ulegajcie pogróżkom
Husajna. Ostatecznie nie będzie miał wyboru i w ten czy inny sposób
pozwoli oficerom wyjechać. Jeśli uwolnicie Jasina, który powinien gnić
w więzieniu do końca swoich dni, wróci do Gazy i stworzy Hamas
straszliwszy niż cokolwiek, z czym dotychczas mieliśmy do czynienia”.
Ajjalon przekazał opinię premierowi41. Lecz Halewy był mistrzem
perswazji i krok po kroku, kursując helikopterem między Jerozolimą, Tel
Awiwem i Ammanem, zdołał przekonać Netanjahu, że nie ma innego
wyjścia. Premier pojął, że ma do czynienia z poważnym kryzysem i że
w pierwszej kolejności musi ustalić priorytety: przede wszystkim pragnął
sprowadzić członków Kejsarii do domu. Spokój i pewność, z jakimi
Netanjahu postępował w sprawie Maszala od chwili, gdy dowiedział się, że
zamachowcy zostali schwytani, sprawiły, że był to jeden z jego
najchwalebniejszych momentów w roli przywódcy państwa Izrael.
Ostatecznie podpisano porozumienie: Jasin i znaczna liczba innych
palestyńskich więźniów, z których część była uwikłana w morderstwa na
Izraelczykach, zostali zwolnieni w zamian za umożliwienie szóstce oficerów
Mossadu powrotu do Izraela.
Zawarty układ raz jeszcze udowodnił, do jak ogromnych zobowiązań
i poświęceń jest zdolny Izrael, aby swych ludzi ściągnąć z wrogiego
terytorium z powrotem do kraju.
Koszt był olbrzymi. Spartaczona operacja w Jordanii oznaczała
zdemaskowanie wielu metod operacyjnych Mossadu i spalenie przykrywki
całego zespołu Kidonu, którą trzeba było teraz odbudować. Naprawienie
delikatnych i istotnych relacji z królestwem haszymidzkim zajęło Izraelowi
długie lata. Do oficjalnego pojednania między Husajnem a Netanjahu doszło
dopiero pod koniec 1998 roku, podczas wizyty ich obu w Stanach
Zjednoczonych42. Sprawa z Maszalem postawiła zarazem Izrael
w niezręcznej sytuacji dyplomatycznej w relacjach z Kanadą i innymi
państwami, których paszportami posługiwali się członkowie grupy. Raz
jeszcze Izrael musiał przepraszać i obiecywać, niczym zbesztane dziecko, że
to się już więcej nie powtórzy.
Wewnętrzne i zewnętrzne komisje śledcze powołane do życia wskutek
afery ujawniły różne i wzajemnie sprzeczne relacje co do tego, kto wiedział
o operacji i kto wydał na nią zgodę43. Netanjahu oraz kierownictwo Mossadu
upierali się, że poinformowali o niej wszystkich, których należało,
tymczasem jednak minister obrony Icchak Mordechaj, szef Amanu Mosze
Jaalon oraz dyrektor Szin Betu Ajjalon zgodnie twierdzili, że nie wiedzieli
o operacji, a jedynie usłyszeli ogólną wzmiankę o pomyśle zabicia Maszala,
która pojawiła się kilka miesięcy wcześniej na zebraniu kierownictwa służb
wywiadowczych, gdzie opisano ją jedynie jako jedną z wielu możliwych
ewentualności44.
Ajjalon bardzo krytycznie wypowiadał się o całej operacji, a wręcz o jej
motywie: „Chalid Maszal nie należał do kręgu operacyjnego terrorystów. Od
samego początku nie był więc uzasadnionym celem. Maszal był mniej
uwikłany w działalność zbrojną Hamasu niż minister obrony w jakimkolwiek
demokratycznym państwie”45.
Dochodzenie wewnątrz Mossadu, przeprowadzone przez Tamira Pardo,
który z czasem miał zostać dyrektorem całej instytucji, zaowocowało
powstaniem jednego z najostrzej sformułowanych raportów w dziejach
organizacji46. Nie owijając w bawełnę, raport uznawał za winnych
wszystkich zaangażowanych w planowanie i realizację operacji. Dostało się
dowódcom Kejsarii i Kidonu, Ben Dawidowi, oficerom operacyjnym, a także
paru innym osobom. Nie było takiego przeanalizowanego przez komisję
aspektu operacji, w którym nie doszukano by się przeoczeń. Zarazem jednak
komisja jedynie pośrednio odnosiła się do udziału w popełnionych błędach
samego Jatoma.
Szefujący Kejsarii H.H. złożył rezygnację. Jerry, którego ambicja niegdyś
tak dobrze mu służyła, został odsunięty od kierowania Kidonem.
Zawstydzony i zgorzkniały, postanowił opuścić szeregi organizacji.
Co zaś najważniejsze, Jasin znalazł się teraz na wolności. Celem całej
operacji przeciwko Maszalowi było osłabienie Hamasu, tymczasem
założyciel i duchowy przywódca organizacji doczekał się zwolnienia
z więzienia. Wyjechał z Izraela do krajów nad Zatoką Perską, rzekomo po to,
by poddać się leczeniu. W rzeczywistości wykorzystywał podróże do
gromadzenia funduszy. Przechwalał się, że oto nadciąga „wielka
konfrontacja” z Izraelem.
Nie było powodu, aby mu nie wierzyć.
 27
DOŁEK

Oddział komandosów marynarki z 13. Flotylli wylądował niepostrzeżenie na

plaży w pobliżu nadmorskiego libańskiego miasta Ansariyeh. Pod osłoną
bezksiężycowej nocy szesnastu ludzi wysiadło z niewielkich, acz potężnych
motorówek Zaharon i rozpoczęło długi marsz w głąb lądu. Była noc 4
września 1997 roku, a komandosi szli, by kogoś zabić.
Była to dwudziesta siódma misja, odkąd Lewin i Cohen opracowali na
potrzeby Sił Obrony Izraela protokoły selektywnej eliminacji działających
w Libanie dowódców Hezbollahu średniego stopnia. Dwadzieścia z nich
zakończyło się powodzeniem. Tym jednak razem obydwaj oficerowie
Dowództwa Północnego oceniali misję jako niepotrzebną1. Uznawali, że jej
cel, czyli Haldoun Haidar, to postać pomniejsza i nieznacząca i że zabicie go
nie przyniesie żadnej istotnej korzyści strategicznej. Izraelczycy zgromadzili
wszakże na jego temat dostatecznie dużo danych, by móc przejść do
działania, a poza tym system już tyle razy dowiódł swej skuteczności, że,
zdaniem niektórych, nie było też powodów, aby Haidara nie zabijać. Jednak
tylu oficerów Dowództwa Północnego zgłosiło zastrzeżenia, że misję
przekazano Sztabowi Generalnemu. Krytyków wyłączono z procesu
podejmowania decyzji.
Plan zakładał, że komandosi przejdą około czterech kilometrów w głąb
lądu i podłożą szereg ładunków wybuchowych wzdłuż szosy, którą Haidar
jeździł każdego ranka. Następnie mieli wycofać się na łodzie i odpłynąć
z powrotem do Izraela. Kiedy operatorzy krążących w górze dronów
dostrzegliby przejeżdżającego Haidara, przesłany za pośrednictwem maszyn
sygnał radiowy wywołałby eksplozję. Bomby wypełniono odłamkami metalu
wykorzystywanymi w ładunkach przez libańskich terrorystów, aby zamach
sprawiał wrażenie wewnętrznych porachunków.
Początkowo wszystko szło zgodnie z planem. Członkowie zespołu
wylądowali w korzystnych warunkach pogodowych, prędko przecięli
wiodącą wzdłuż libańskiego wybrzeża szosę i dotarli do muru po jej
wschodniej stronie, który odgradzał rozległy obszar sadów i gaików. Dwóch
ludzi przeskoczyło przez mur, wyłamało zawiasy w bramie i otworzyło ją
kolegom z oddziału. Droga wiodła w większości pod górę, przez teren trudny
do przejścia ze względu na rowy melioracyjne i gęstą roślinność.
Kiedy oddziałek dotarł do miejsca oznaczonego na zakodowanej mapie
jako G7, natknął się na kolejną bramę, za którą biegła szosa2. Żołnierze mieli
przekroczyć jezdnię i przejść jeszcze czterysta metrów, by znaleźć się przy
drodze, którą jeździł Haidar. Komandosi wspięli się na bramę, a sekcja na
przedzie przeszła przez jezdnię i poczęła posuwać się naprzód, przeczesując
teren w poszukiwaniu sił wroga. Kiedy dano sygnał „droga wolna”, pierwszy
żołnierz z drugiej grupki ruszył na drugą stronę jezdni.
Gdy był w połowie drogi, nastąpił potężny wybuch, a zaraz potem drugi.
Wskutek eksplozji i strzelaniny, która się rozpętała, w oczekiwaniu na
pomoc śmierć poniosło dwunastu komandosów.
Dochodzenie przeprowadzone w tej sprawie przez Siły Obronne Izraela
ustaliło, że była to przypadkowa przygotowana przez Hezbollah zasadzka,
której nie dało się ani przewidzieć, ani jej zapobiec, i że pociski wystrzelone
przez bojowników spowodowały detonację ładunków wybuchowych, które
Izraelczycy mieli przy sobie, aby zabić Haidara.
Być może było to najdogodniejsze dla wszystkich zainteresowanych
wytłumaczenie sytuacji, lecz okazało się nieprawdziwe3. W rzeczywistości
Hezbollah najwyraźniej potrafił zaplanować i skoordynować zasadzkę dzięki
całkowitemu załamaniu izraelskiego systemu wywiadowczego w tygodniach,
a wręcz w godzinach poprzedzających wyjazd komandosów na akcję.
Transmisje wideo z dronów wysyłanych na misje zwiadowcze nad okolicę
nie były szyfrowane, toteż Hezbollah mógł je przechwytywać. Co więcej,
rzekomi informatorzy izraelskiego wywiadu w Armii Południowego Libanu
byli tak naprawdę podwójnymi agentami i donosili Hezbollahowi o tym, kim
i czym interesowali się ich oficerowie prowadzący z Sił Obronnych Izraela.
Dysponując podglądem obszaru, na którym skupiała się uwaga armii
izraelskiej, oraz informacjami, że izraelski wywiad namierza Haidara,
Hezbollah z łatwością domyślił się, gdzie Izraelczycy planują zorganizować
zasadzkę. Według informatorów, którzy podówczas służyli w 13. Flotylli, na
obrazach transmitowanych przez dron na parę godzin przed akcją widać
sylwetki trzech postaci podejrzanie kręcących się w okolicy punktu G7. Jeśli
nagranie, którego nigdy nie ujawniono, zostałoby przeanalizowane w czasie
rzeczywistym, misję prawdopodobnie by przełożono lub odwołano4.
„Kataklizm Szajetet” [Flotylli], jak rzecz nazwano w Izraelu, wpłynął
wyraźnie na tamtejszą opinię publiczną, przede wszystkim dlatego, że zabici
w zasadzce należeli do jednej z dwóch najlepszych jednostek Sił Obronnych
Izraela. Nasr Allah tylko spotęgował ów efekt, wrzucając na stronę
internetową Hezbollahu makabryczne zdjęcia pozbieranych na miejscu części
ciała, w tym głowy jednego z żołnierzy.

Klęska pod Ansariyeh nastąpiła zaledwie dzień po potrójnym zamachu

samobójczym na deptaku handlowym Ben Jehuda w Jerozolimie, który
stanowił dla izraelskich służb całkowite zaskoczenie, i jedynie kilka dni
przed podjętą przez Mossad katastrofalną próbą zamachu na Chalida Maszala
w Jordanii.
Na wiele sposobów wrzesień 1997 roku oznaczał więc jeden
z najpoważniejszych kryzysów dziejach izraelskich służb. Każda z trzech
osobnych instytucji wywiadowczych zanotowała pasmo niepowodzeń. Szin
Betowi nie udało się ochronić premiera ani powstrzymać fali samobójczych
zamachów bombowych. Mossad nie zdołał namierzyć ośrodków dowodzenia
dżihadystycznych organizacji terrorystycznych za granicą. Z kolei
podejmowane przez Aman starania obliczone na spenetrowanie i rozerwanie
struktur Hezbollahu okazywały się nieskuteczne. Poza tym dwie ostatnie
z wymienionych zupełnie przeoczyły, jak się miało później okazać, prace nad
bronią masowego rażenia podejmowane przez Iran, Syrię oraz Libię.
Tymczasem fiasko operacji pod Ansariyeh wzmogło kontrowersje wokół
obecności izraelskich sił zbrojnych w Libanie, w której niektórzy dopatrywali
się podobieństw do amerykańskiego uwikłania w Wietnamie. Protestami na
rzecz wycofania wojsk kierowały Cztery Matki, ruch nazwany tak na
pamiątkę czterech biblijnych matriarchiń i zapoczątkowany przez cztery
kobiety, których synowie służyli w Siłach Obronnych Izraela na terenie
Libanu. Armia i kierownictwo polityczne traktowało je ze wzgardą – pewien
starszy stopniem oficer posunął się do określenia ich mianem „czterech
ścier” – lecz ich protesty zdobywały rozgłos5.
Katastrofa pod Ansariyeh spowodowała zatrzymanie kampanii selektywnej
eliminacji w Libanie. Izraelskie siły zbrojne raz za razem wysuwały pomysły
likwidacji tego czy innego oficera Hezbollahu, ale ich wnioski były
odrzucane przez szefa sztabu bądź też uczestników cotygodniowych narad
operacyjnych z udziałem ministra obrony. Zagrożenie ze strony Hezbollahu
bynajmniej nie zmalało, lecz branie na cel jego oficerów wiązało się teraz ze
zwiększonym ryzykiem politycznym.
Mossad, który dopiero co o mały włos nie doprowadził do całkowitego
zdruzgotania stosunków dyplomatycznych z Jordanią, ledwie pięć miesięcy
później pokpił następną operację, tym razem w Szwajcarii. Celem był
Abdallah Zein, ważna postać w siatce logistyczno-finansowej Hezbollahu.
Plan Mossadu przewidywał założenie mu podsłuchu na telefon, obserwację,
a z czasem jego likwidację. Jednak podczas próby zainstalowania pluskwy
w piwnicy bloku, w którym mieszkał, operatorzy narobili tyle hałasu, że
obudzili staruszkę, a ta wezwała policję. Jednego z ludzi aresztowano. Dla
szefa Mossadu Daniego Jatoma była to o jedna klęska zbyt wiele, w związku
z czym podał się do dymisji6.
Jego miejsce zajął Efraim Halewy, który swego czasu zapunktował
u Netanjahu tym, jak poradził sobie ze sprawą Maszala.
Z obawy przed kolejnymi niepowodzeniami Halewy właściwie zawiesił
działalność Kejsarii, odmawiając swej zgody w przypadku niemal każdej
operacji wysokiego ryzyka i dopuszczając, by jednostka uległa rozpadowi.
„Szczerze rzecz ujmując, można powiedzieć – ocenił Awi Dichter,
podówczas zastępca szefa Szin Betu, który w 2000 roku miał stanąć na czele
tej agencji – że służby odpowiedzialne za obronę nie zapewniały
mieszkańcom Izraela tarczy ochronnej, na jaką ci zasługiwali”7.
Taki stan rzeczy mógłby wzbudzać niepokój niezależnie od okoliczności.
Szczególnie jednak pod koniec lat dziewięćdziesiątych, wrogowie Izraela
wzrastali bowiem wówczas w siłę. Od Iranu po Libię, od Hezbollahu
w Libanie po Hamas w Gazie i Ammanie, powstał front nieprzyjaciół dalece
bardziej innowacyjnych i zdeterminowanych aniżeli cokolwiek, z czym
Mossad, Aman czy też Szin Bet dotąd się mierzyły.

Pierwszą agencją wywiadowczą, która ponownie stanęła na nogi, był Szin

Bet. Szefujący mu Ammi Ajjalon wraz z komisją śledczą, którą powołał
w celu ustalenia, co poszło nie tak, doszli do wniosku, że Szin Bet stał się
słaby i nieskuteczny w dwóch głównych sferach swojej aktywności.
Pierwszą było pozyskiwanie informacji. Przez dziesięciolecia Szin Bet
polegał na danych gromadzonych ze źródeł osobowych, lecz zasoby te były
na wyczerpaniu. Dotychczas nie znaleziono zamiennika dla setek
palestyńskich agentów, których utracono, gdy po zawarciu porozumień
z Oslo Izrael wycofał się z terytoriów palestyńskich. Szin Bet nie zdołał
opracować alternatywnych metod, nie był też w stanie werbować agentów
w szeregach Hamasu, ruchu o charakterze ideologiczno-religijnym, którego
członkowie mniej chętnie brali łapówki. Jedna z komisji śledczych wewnątrz
Szin Betu sformułowała to zwięźle i miażdżąco: „Organizacja jest
nieprzystosowana do środowiska, w którym działa”8.
Drugi problem dotyczył tego, co Szin Bet robił z informacjami już
pozyskanymi. Ajjalon udał się z wizytą do archiwów agencji, gdzie
z niedowierzaniem przyglądał się olbrzymim kontenerom wypchanym
setkami tysięcy kartonowych segregatorów. „Zachowujemy się jak
średniowieczna instytucja – zwrócił się do grona najwyższych dowódców
Szin Betu. – Takie archiwa nie umożliwiają prowadzenia obserwacji
wywiadowczej w czasie rzeczywistym. Nawet jeśli akta zawierałyby
wszelkie możliwe informacje, nijak by to nam nie pomogło”.
Ajjalon oznajmił, że „Szin Bet to nie instytucja wywiadu, ale przede
wszystkim prewencji”. Innymi słowy, rolą agencji nie było gromadzenie
informacji dla samego ich gromadzenia, lecz udaremnianie na bieżąco
zamiarów nieprzyjaciela. Aby to robić, Szin Bet musiał zbierać dane
i poddawać je analizie tak szybko, jak to tylko możliwe9.
Zdaniem Ajjalona rozwiązaniem miało być zastosowanie zaawansowanej
technologii. Źródła technologiczne miały zastąpić źródła osobowe,
zapewniając wielowymiarowy nadzór wywiadowczy w czasie rzeczywistym.
Jak na rok 1996 były to rewolucyjne koncepcje, które spowodowały kryzys
zaufania wewnątrz Szin Betu, ściągnęły na Ajjalona ostrą krytykę, a wielu
pracowników skłoniły wręcz do odejścia ze służby. Lecz szef obstawał przy
swoim. Powołał wiele nowych zespołów i wydziałów, które opracowywały
supernowoczesne technologie gromadzenia informacji poprzez penetrowanie
rozmaitych baz danych i przechwytywanie e-maili, połączeń telefonicznych,
a z czasem również i wiadomości przesyłanych przez media
społecznościowe. Rozwinięto także nowe sposoby wykorzystywania
informacji: wyrafinowane techniki analizowania ogromnych zbiorów danych
i wynajdywania wśród nich tego, co najistotniejsze.
Ajjalon i jego spece od technologii zmienili podejście Szin Betu, aby
w większym stopniu skupiać się na zależnościach między ludźmi, kładąc
większy nacisk na sieci niż na każdej postaci z osobna10. Szin Bet jako
pierwsza służba pojęła ogromny potencjał, jaki dawała możliwość śledzenia
telefonów komórkowych, wpierw poprzez namierzanie samych połączeń,
później zaś poprzez geolokalizację, wiadomości tekstowe, transmisje wideo
i surfowanie po sieci.
Pod kierownictwem Ajjalona reformie uległa cała struktura operacyjna
agencji. Porzucono system regionalnych oficerów prowadzących,
rozmieszczonych według klucza geograficznego, nadzorujących agentów
i działających mniej lub bardziej niezależnie od siebie, i skoncentrowano
działania wokół „biurek”, których załoga siedziała przy ekranach
komputerów, zbierała informacje, dopasowywała je do siebie i zlecała
oficerom operacyjnym wyszukiwanie brakujących elementów układanki.
Gwałtowne zmiany następowały również w strukturze osobowej Szin
Betu. Wielu dawnych oficerów prowadzących odeszło, a jednocześnie
w szybkim tempie rekrutowano młodych żołnierzy i żołnierki z oddziałów
technicznych Sił Obronnych Izraela. Niebawem 23 procent personelu agencji
stanowili oficerowie operacyjni wszechstronnie przeszkoleni w rozwijaniu
innowacyjnych technologii. „Stworzyliśmy cały wydział Q – opowiadał
Diskin, nawiązując do magika od technologii występującego w filmach
o Jamesie Bondzie. – Dzięki temu równolegle prowadzimy prace nad
dziesiątkami zdumiewających projektów”11.

Pierwszym problemem, z jakim świeżo odnowiony Szin Bet musiał się

zmierzyć, był Mohi al-Din Szarif, uczeń Jahji Ajjasza, który po zabójstwie
swego mentora stał się głównym ekspertem zbrojnego skrzydła Hamasu do
spraw materiałów wybuchowych i który znany był jako „Inżynier numer 2”.
Ajjasz i jego ówczesny zastępca Hassan Salameh nauczyli Szarifa budowy
improwizowanych bomb z bardzo silnego materiału wybuchowego –
nadtlenku acetonu – czego sami nauczyli się od członków Korpusu
Strażników Rewolucji Islamskiej. To Szarif skonstruował bomby, których
użyto w czterech samobójczych zamachach, jakie Hamas zorganizował dla
pomszczenia śmierci Ajjasza.
Podobnie jak wcześniej Ajjasz, Szarif szkolił innych w swoim fachu,
wtajemniczając grono uczniów w Jerozolimie w sposoby konfigurowania
bomb ze zdalnym zapłonem, w budowę zapalników czasowych oraz
w sporządzanie improwizowanych ładunków wybuchowych z powszechnie
dostępnych materiałów. Uczył ich również ukrywania bomb w kasetach
wideo. Jedenaście takich kaset przygotowano w ramach spisku, który
zakładał detonowanie ich na przystankach autobusowych, w kioskach
sprzedawców loterii i w budkach telefonicznych. 11 lutego 1998 roku jedna
z nich eksplodowała w Netanji, raniąc dziesięciu cywilów. Szin Bet
zidentyfikował twórców bomb, nim zdążyli podłożyć je w innych miejscach,
i wszystkich ich aresztował, tym samym zapobiegając większej tragedii12.
Szin Bet zgromadził na temat Szarifa grubą teczkę: obserwowano jego
ruchy i zwyczaje poprzez namierzanie rozmów oraz lokalizowanie telefonów
komórkowych, z których on i niektórzy jego współpracownicy korzystali. Co
najważniejsze, agencja wykryła plan zdetonowania potężnej bomby ukrytej
w fiacie uno w wieczór przed świętem Pesach, kiedy jerozolimskie chodniki
pełne byłyby ludzi robiących zakupy na ostatnią chwilę. Skrzydło operacyjne
Szin Betu, czyli Ciporim, zdołało podłożyć pod fiata detonator, nim Szarif
dostarczył auto zamachowcowi. 29 marca 1998 roku, kiedy Szarif
wprowadził wóz do garażu w Ramallah, z dala od niewinnych cywilów,
samochód eksplodował.
Nawet jednak wobec zgonu Szarifa i aresztowania wielu jego wspólników
Szin Bet przeczuwał, że jakiś element układanki mu umyka. Agencja doszła
do wniosku, że ma do czynienia z „ośmiornicą o wielu mackach”, w której
„jedna osoba sterowała wszystkimi mackami, każdą z nich z osobna, bez
kontaktu z innymi”.
Wprowadzone w Szin Becie nowe systemy gromadzenia danych, które nie
spuszczały oka z tysięcy Palestyńczyków wytypowanych jako cele, zaczęły
zwracać uwagę na pewnego konkretnego człowieka. Zainteresowanie
Izraelczyków wzbudził Adel Awadallah, który przejął obowiązki dowódcy
skrzydła zbrojnego Hamasu na Zachodnim Brzegu, czyli stał się tym, kim
Mohammed Deif w Strefie Gazy.
Awadallah figurował na liście poszukiwanych już od jakiegoś czasu, lecz
dzięki siatce Hamasu znanej jako „aparat wsparcia i pomocy”, która służyła
za bufor między nim a prowadzonymi przez niego komórkami, nigdy nie
został złapany, nawet gdy jego podwładni byli aresztowani i pod wpływem
śledztwa wyjawiali informacje.
Systemem wsparcia, który pozwalał Awadallahowi unikać pojmania przez
Szin Bet, a jednocześnie organizować liczne zamachy terrorystyczne,
kierował młodszy brat Adela, Imad, który zbiegł z więzienia podlegającego
władzom Autonomii Palestyńskiej13. Wspólnie zaczęli planować kolejną
serię zamachów, której najambitniejszym elementem miało być pięć
samochodów-pułapek pozostawionych w śródmieściu pięciu największych
miast Izraela. Według zamysłu pierwsza bomba miała eksplodować w Tel
Awiwie, prawdopodobnie powodując wiele ofiar w ludziach. Następnie
izraelski rząd otrzymałby ultimatum: uwolnijcie wszystkich palestyńskich
więźniów albo wybuchnie kolejny samochód, a potem kolejny i tak dalej.
Jednocześnie trwały przygotowywania do porwań żołnierzy i istotnych
postaci izraelskiej sceny politycznej – w tym celu Awadallahowie na
czarnym rynku nabyli pokaźne ilości leków uspokajających – aby móc ich
wykorzystać jako karty przetargowe. Wśród osób, które zamierzali
uprowadzić lub zamordować, był Ehud Olmert, podówczas burmistrz
Jerozolimy, a także były szef sztabu Sił Obrony Izraela Rafael Eitan, który
dostał się do Knesetu i otrzymał tekę ministra, oraz dwaj eksdyrektorzy Szin
Betu, Jaakow Peri i Carmi Gillon.
Awadallah był pierwszorzędnym dowódcą operacyjnym, lecz nie zdawał
sobie sprawy ze zmian, jakie zaszły w Szin Becie, w tym ze ścisłego
monitorowania połączeń telefonicznych – kto do kogo dzwonił, kiedy i gdzie
dokładnie znajdowali się wówczas rozmówcy – toteż choć sam rzadko
korzystał z telefonu, przynajmniej niektórzy członkowie jego siatki to robili,
dzięki czemu Izraelczycy mogli śledzić ruchy przeciwnika i mieć go na oku.
Nigdy też nie zdał sobie sprawy, że jego głównym wrogiem był, jak to ujął
Ammi Ajjalon, „najlepszy dyrektor operacyjny, jakiego agencja
kiedykolwiek miała”14. Człowiekiem tym był Juwal Diskin, którego Ajjalon
mianował dowódcą regionu Jerozolimy i Zachodniego Brzegu, to jest
obszarów, gdzie bracia mieszkali i byli najbardziej aktywni15.
Urodzony w 1956 roku Diskin odbył służbę wojskową w jednostce
rozpoznawczej Szaked, osiągając pozycję dowódcy kompanii. W 1978 roku
dołączył do Szin Betu i pracował jako oficer prowadzący na terytoriach
palestyńskich i w Libanie. Wspaniale władał arabskim, był doskonały w tym,
co robił i szybko piął się po szczeblach kariery. Diskin był człowiekiem
niezwykle twardym i zdolnym wygłaszać bardzo krytyczne opinie zarówno
o podwładnych, jak i o zwierzchnikach. Nikt nie wątpił, że jeśli zdoła
zniszczyć terrorystyczne siatki Hamasu na Zachodnim Brzegu, będzie z niego
dobry kandydat na stanowisko dyrektora Szin Betu.
„Adel był bardzo podejrzliwy – opowiadał Diskin. – Polegał wyłącznie na
swojej sieci źródeł osobowych, a każdego jej członka poddał sprawdzianowi
lojalności. Dzięki nim przez kilka lat udawało mu się przetrwać. Aż do
ostatniej chwili bardzo trudno nam było się do niego zbliżyć”16.
Adel i Imad postępowali ostrożnie, świadomi losu Mohiego al-Dina
Szarifa i tego, jak wielu jego towarzyszy zostało aresztowanych17.
Podejrzewali, że jakiś działacz Hamasu, być może nawet ktoś znajdujący się
bardzo wysoko w hierarchii, współpracował z Izraelem bądź z władzami
Autonomii Palestyńskiej, ujawniał im tajemnice, a w konsekwencji wystawił
im Szarifa.
Ponieważ żadnego kolaboranta nie udało się wykryć, bracia założyli, że
wciąż może być między nimi. Ze względu na powzięte podejrzenie
postanowili, że gdy będą szukali miejsca, by przespać się i posilić, będą się
zwracali do osób znanych z lojalności wobec palestyńskiej sprawy
narodowej, lecz spoza struktury Hamasu.
Ich wybór padł na grupę aktywistów Ludowego Frontu Wyzwolenia
Palestyny, którzy w przeszłości odsiadywali w izraelskim więzieniu wyroki
za przynależność do organizacji terrorystycznej i nielegalne posiadanie broni.
Działacze ci pozwolili braciom zatrzymać się w należącym do członka jednej
z ich rodzin dwukondygnacyjnym gospodarstwie z rozległym podwórzem,
które otaczał mur, w wiosce Khirbet al-Tajjiba, na zachód od Hebronu. Dom
ten prędko stał się skarbcem informacji wywiadowczych, wśród których były
archiwa zbrojnego skrzydła Hamasu, które Adel przenosił ze sobą z kryjówki
do kryjówki w obawie, że mogłyby wpaść w ręce Szin Betu. Bracia zabrali ze
sobą również plany następnej poważnej akcji, która przewidywała zatrucie
telawiwskich wodociągów.
Szin Bet zdołał zidentyfikować jednego z łączników, których bracia
utrzymywali w tej grupie aktywistów, i poddał go intensywnej presji, aby
zmusić do współpracy, grożąc, że jeśli odmówi, zostanie oskarżony
o konszachty z Hamasem i trafi na wiele lat do więzienia. Prócz kija
przedstawiono i dorodną marchewkę: w przypadku podjęcia współpracy
sowite wynagrodzenie oraz nowe, łatwe życie za granicą dla niego i jego
rodziny. Człowiek ów się zgodził.
Pierwszym zadaniem było zamontowanie w domu sprzętu do nagrywania
dźwięku i obrazu. Pochwycenie Awadallahów mogło poczekać. W ocenie
Diskina ważniejsze było, by dokładnie się dowiedzieć, co takiego bracia
planują. Szin Bet czekał, aż informator da znak, że Awadallahowie
opuszczają domostwo.
Następnego razu, gdy jeden z kompanów z LFWP przywiózł braciom
zapasy, ci oznajmili mu, że się im dokądś spieszy. Wyruszyli razem, bracia
w jednym samochodzie, a informator w drugim.
Członkowie zespołu Ciporim czekali, przyglądając się sytuacji. Kiedy
samochody zniknęły z pola widzenia, zabrali się do działania. Przy użyciu
duplikatu klucza dostali się do wnętrza domu i w każdym pomieszczeniu
umieścili kamery i mikrofony.
Bracia wrócili wieczorem. Przez cztery kolejne dni każde słowo dowódcy
zbrojnego skrzydła Hamasu było nagrywane. Adel i Imad rozmawiali
o rozmaitych udoskonaleniach taktycznych, jakie chcieli wprowadzić
w swoim planie, a także o szansach na to, by Hamas zaczął wytwarzać
rakiety takie jak te, z których korzystał Hezbollah.
Zgromadzona w ten sposób dokumentacja zapewniła Izraelczykom wgląd
nie tylko w szczegóły konkretnych projektów, lecz także w szerszy
światopogląd obu braci. Na przykład podczas jednej z rozmów Imad, którego
brutalnie torturowali strażnicy więzienni podlegli władzom Autonomii
Palestyńskiej, wypowiadał się z pełną goryczy nienawiścią o ludziach Jasira
Arafata. „Następnym razem, kiedy do mnie przyjdą – oznajmił – z miejsca
zacznę do nich strzelać”.
Jego brat, który odpoczywał na jednej z kanap, poderwał się na nogi.
„Nigdy! – zagrzmiał. – My nie strzelamy do muzułmanów. Słyszysz mnie?
Nawet jeśli zrobią ci coś najpotworniejszego, ty muzułmanina nie zabijesz”.
Szin Bet poinformował o swym imponującym sukcesie wywiadowczym
Siły Obronne Izraela. Doskonale zdając sobie sprawę, że w pewnym
niemożliwym do przewidzenia momencie bracia w ramach rutynowych
środków ostrożności przeniosą się do innej kryjówki, wywiadowcy wnieśli
także o przydzielenie sił do ich likwidacji. Jednak wojskowi wcale nie palili
się do zabijania kolejnego działacza Hamasu – agresywna reakcja na śmierć
Ajjasza wzbudziła w nich niepokój. Ajjalon i Szin Bet zwrócili się zatem do
Jamamu, czyli jednostki antyterrorystycznej izraelskiej policji18. Między
Jamamem a jednostkami specjalnymi izraelskiej armii od dawna trwała
zaciekłą rywalizacja, toteż wojskowi słusznie uznali decyzję Ajjalona, by
poprosić o pomoc policjantów, za umyślny afront.
Z czasem między Diskinem a Ajjalonem pojawiła się różnica zdań.
W opinii tego pierwszego zespół komandosów Jamamu powinien wedrzeć się
do domu i na miejscu zlikwidować obu braci. Ajjalon co do zasady zgadzał
się, by ich zabić, uważał jednak, że należy spróbować pochwycić ich
żywcem, aby ich przesłuchać, co, w jego przeświadczeniu, pozwoliłoby
uzyskać mnóstwo przydatnych informacji. Ostatecznie osiągnięto
kompromis: jeśli udałoby się znaleźć sposób na pojmanie Awadallahów bez
narażania życia funkcjonariuszy Jamamu, należało to uczynić.
W przeciwnym wypadku braci by zabito.
Ajjalon zaniósł plan do premiera Netanjahu, który okazał się o wiele mniej
pewny siebie niż wówczas, gdy Mossad przedłożył mu plan zabójstwa
Chalida Maszala. Teraz zdawał sobie już sprawę z tego, że każda, nawet
pozornie prosta i bezpieczna operacja, może posypać się na etapie realizacji,
z katastrofalnym skutkiem zarówno dla uczestniczących w niej ludzi, jak i dla
całego narodu. Zamach na Mohiego al-Dina Szarifa nie pozostawił żadnych
śladów wskazujących na Izrael, lecz tym razem było całkiem
prawdopodobne, że nalot sił Jamamu skończy się śmiercią braci, a wówczas
Izrael nie byłby w stanie wyprzeć się odpowiedzialności. Hamas
odpowiedziałby zmasowanymi atakami odwetowymi.
Szimon Peres stracił władzę w wyniku fali terroru, jaką Hamas
zapoczątkował w odpowiedzi na zabicie Ajjasza. Netanjahu ani myślał
ryzykować stanowiskiem. Odmówił podpisania czerwonego kwitu.
„Jeśli nie jesteśmy gotowi zlikwidować przywódcy zbrojnego skrzydła,
które działa przeciwko nam – tłumaczył premierowi Ajjalon – to ile jesteśmy
warci? Jeśli nie podpisze pan zgody, zrezygnuję z kierowania Szin Betem”19.
Była to poważna groźba, a możliwe reperkusje wykraczały poza kwestię
obsady wymienionego stanowiska. Premierowi i tak zarzucano słabość po
tym, jak wypuścił szejka Jasina. Opinia publiczna była generalnie zdania, że
szef rządu nie radzi sobie w wojnie z terrorem. Jeśli Ajjalon złożyłby
dymisję, Netanjahu był pewien, że ktoś wyjawiłby jej przyczynę. Uznano by,
że premier odmówił wyeliminowania poważnego zagrożenia dla państwa
Izrael i Żydów na całym świecie. Tym bardziej wyszedłby na słabeusza.
Kilka godzin później podpisał zgodę na operację.
Plan zakładał obezwładnienie braci Awadallahów przed rozpoczęciem
szturmu. W jednej z rozmów podsłuchanych przez Szin Bet Imad Awadallah
wspomniał o swoim zamiłowaniu do baklawy. Tak więc nocą 11 września
1998 roku specjaliści z Szin Betu nasączyli baklawę środkiem usypiającym,
po czym dostarczyli ją do domu w Khirbet al-Tajjiba. Zamierzali zaczekać,
aż bracia stracą przytomność, a następnie wejść do domu, załadować ich do
samochodu i wywieźć do ośrodka przesłuchań.
Lecz nie wszystko poszło zgodnie z planem. Imad był zachwycony
baklawą i się nią objadł, a wkrótce ogarnęła go senność i zaczął chrapać.
Oficerowie Szin Betu nie wiedzieli jednak, że Adel nie znosi baklawy i nawet
jej nie tknął. Kiedy z podglądu wideo stało się jasne, że Adel nie spożył
narkotyku i ani myśli w najbliższym czasie położyć się do łóżka, Jamam
otrzymał rozkaz do szturmu na dom. Zespoły otaczające budynek wkroczyły
z różnych kierunków przy asyście psa. Funkcjonariusze wspięli się na mur
i włamali do środka.
Adel chwycił karabin, wystrzelił i trafił w psa, ale natychmiast został
ścięty pociskiem. Imad, którego obudziła strzelanina, spróbował sięgnąć po
broń i zginął zabity długą serią z broni automatycznej. Kiedy Jamam
zameldował, że budynek został opanowany, do środka wkroczyli
funkcjonariusze Ciporim i prędko znaleźli archiwum, ukryte w jednym
z pokojów20.
Ajjalon zadzwonił do Netanjahu i powiedział, że operacja się udała,
a Awadallahowie nie żyją. Aby uprzedzić gwałtowną reakcję
Palestyńczyków, premier polecił mu pojechać do Mukataa, kompleksu
rządowego władz Autonomii Palestyńskiej w Ramallah. Gdy Ajjalon dotarł
na miejsce, Arafat nie spał i czekał na niego. Ajjalon oznajmił mu, że Izrael
zabił braci. „Nim zdążył stwierdzić, że nie wie, kim byli, powiedziałem:
«Tylko proszę mnie nie pytać «Awadallah szu?». Wiemy, że pan wie, kim są
i co zrobili» – wspominał Ajjalon. – W imieniu państwa Izrael żądam, by
uczynił pan wszystko, aby Hamas nie zaczął teraz szaleć”.
Arafat poprosił, żeby wiadomość o zabiciu wstrzymać na cztery dni, by
zdołał się zorganizować. Ajjalon odparł, że nic się nie da zrobić dla
opóźnienia wiadomości i że w jego ocenie Palestyńczycy mają najwyżej
cztery godziny, nim media dowiedzą się o sprawie.
„Proszę rozkazać Dżibrilowi [Radżoubowi] i [Muhammadowi]
Dahlanowi – dwóm szefom palestyńskiego aparatu bezpieczeństwa, którzy
siedzieli po obu stronach Arafata – aby natychmiast wzięli się do roboty –
polecił Ajjalon. – Wiedzą, co trzeba zrobić. W innym wypadku, jeśli dojdzie
do zamachu terrorystycznego, Izrael zareaguje z pełną brutalnością,
całkowicie wyhamowując proces pokojowy”21.
Arafat polecił swoim dwóm współpracownikom podjęcie zdecydowanych
działań. Tej samej nocy zgarnięto i aresztowano głównych aktywistów
Hamasu, informując zarazem przedstawicieli organizacji, że jakiekolwiek
akcje przeciwko Izraelowi spowodują ostrą reakcję ze strony władz
Autonomii Palestyńskiej. Radżoub i Dahlan zrobili wszystko, co w ich mocy,
by zapewnić Izraelczyków, że tym razem Arafat nie rzucał słów na wiatr.
Tymczasem oficerowie i analitycy Szin Betu wzięli się za przetrząsanie
archiwów wojskowych Hamasu, wrzucając nazwiska i daty w komputery –
wszystko to w ramach „zintensyfikowanego wysiłku obliczonego na szybką
ocenę zawartości akt, aby zadziałać, nim członkowie skrzydła zbrojnego
zdołają się przegrupować i przyczaić”22. Jednostki wojska, Jamamu oraz
samego Szin Betu zaczęły wyłapywać podejrzanych dziesiątkami –
„wyższych dowódców, specjalistów od materiałów wybuchowych,
dostawców broni i materiałów do wyrobu bomb, personel szkoleniowy
i pomocniczy, w tym łączników oraz członków Dawahu”, czyli społeczno-
cywilnego skrzydła organizacji.
Archiwa, których tak skrzętnie strzegli bracia Awadallahowie, miały teraz
posłużyć temu, by strukturę wojskową Hamasu doprowadzić na skraj upadku.

Jedną z postaci, których nazwiska wyłuskano z archiwów Hamasu, był Ijad

Batat, wyższy stopniem bojownik, którego aktywność skupiała się na atakach
na obszarze Zachodniego Brzegu. Przejęte akta wskazywały na jego udział
w wielu zasadzkach na żołnierzy Sił Obrony Izraela.
Po paru miesiącach poszukiwań Izraelczycy w końcu wyśledzili go
w kryjówce w wiosce Bajt Awwa. Przygotowano plan jego likwidacji,
któremu nadano kryptonim „Dungeons and Dragons”23.
19 października 1999 roku Mosze Jaalon, którego kadencja jako szefa
Amanu dobiegła końca i który teraz został szefem Centralnego Dowództwa
Sił Obrony Izraela, przybył na wysunięte stanowisko dowodzenia operacją
w przestronnym i wilgotnym namiocie nieopodal wioski Bajt Dżibrin,
niedaleko Bajt Awwa. Choć jego operatorzy już od trzech dni pracowali nad
planem działania, natychmiast zdał sobie sprawę, że dysponują zaledwie
ułamkiem potrzebnych informacji. Na miejscu nie było nikogo z Jednostki
8200 (wywiadu z kanałów łączności Amanu) ani też z odpowiedzialnej za
sterowanie dronami Jednostki 9900. A nawet gdyby tam byli, na stanowisku
brakło jakiegokolwiek monitora, na którym można by wyświetlać dane.
Odpowiedzialny za te kwestie oficer wywiadowczy Szin Betu przebywał
w innym rejonie, a kontakt z nim zależał od zmiennej jakości odbioru jego
telefonu komórkowego.
„Wywodzę się z innego miejsca, z innej kultury – wspominał Jaalon,
odnosząc się do jednostki Sajeret Matkal, którą niegdyś dowodził – i tam
takie rzeczy załatwia się inaczej. Było nie do pomyślenia, żeby ktoś inny
wiedział coś istotnego dla rozwoju operacji i zarazem aby te informacje były
niedostępne dowódcy oddziału, który zaraz ruszał do akcji”24.
Jaalon i Diskin uznali, że ryzyko jest zbyt wielkie, by kontynuować.
Odwołali operację i tymczasowo zawiesili wszelkie starania w celu zabicia
Batata. „W Bajt Awwa zdaliśmy sobie sprawę, jak bardzo byliśmy głupi –
przyznał Diskin. – Zadaliśmy sobie pytanie, co też trzeba zrobić, by
następnym razem tak nie było”.
Teoretycznie rozwiązanie wyglądało prosto: wszyscy niezbędni ludzie
powinni znajdować się w punkcie dowodzenia, aby mogli się porozumiewać
i obserwować na monitorach wspólne podsumowanie wszystkich danych25.
Szin Bet, Jamam, wojskowe jednostki komandosów (Matkal, 13. Flotylla,
Duwdewan), podległe Amanowi jednostki 8200, 504 i 9900, a wreszcie i siły
powietrzne miały być dowodzone z jednego pomieszczenia – „w świetle
jarzeniówek, a nie pod jakimś nędznym namiotem”, jak to ujął Diskin – i to
tam miały spływać wszelkie dostępne i niezbędne dane.
Jednak wprowadzenie tej recepty w życie okazało się niełatwe, a to ze
względu na szereg spraw związanych z odpowiedzialnością, dowodzeniem
i nadzorem. Rozmaite formacje armii i służb wywiadowczych zdążyły
przywyknąć przez lata do funkcjonowania równolegle do siebie, a że
oficerowie operacyjni wywodzili się z różnych jednostek, posługiwali się
odmiennymi żargonami. Zdarzało się też, że niektórych po prostu bardziej niż
bezpieczeństwo narodowe pochłaniała walka o wpływy.
Aby zgromadzić wszystkich w pomieszczeniu na piętrze jerozolimskiej
kwatery Szin Betu, które odtąd miało być znane pod jakże adekwatną nazwą
Wspólnego Centrum Dowodzenia (WCD), Diskin w Szin Becie i Jaalon
w siłach zbrojnych musieli przetrzepać mnóstwo skostniałych procedur
biurokratycznych i uporać się z rozmaitymi trudnościami natury
międzyludzkiej. Szczególnie zaciekły opór postawiła Jednostka 8200, słynni
łącznościowcy z Amanu, którzy nalegali, by to Szin Bet przyszedł do nich.
11 grudnia 1999 roku wszystko było gotowe do działania. Docierające do
Szin Betu informacje wskazywały, że w ciągu najbliższych kilku dni Batat
zamierza wybrać się do kryjówki w Bajt Awwa. Dom i jego okolice poddano
ścisłej obserwacji. Z ostrożności Batat nie nosił przy sobie telefonu
komórkowego, aparat miał jednak jego kierowca, a Szin Bet zdołał go
namierzyć. Wyśledzono, że 13 grudnia przyjechał do domu, zatrzymał się na
chwilę, po czym pojechał dalej, najwyraźniej kogoś podrzuciwszy. Również
kamera obserwującego z góry okolicę drona wychwyciła, jak samochód staje
i ktoś z niego wysiada, a następnie wchodzi do domu. Informacje od agenta
wskazywały, że Batat umieścił na dachu domu zakamuflowanego
obserwatora, aby ten ostrzegł go w razie jakiegokolwiek niebezpieczeństwa.
Informację tę załadowano do komputerów w WCD, po czym uruchomiono
zamontowane w dronach sensory ciepła, które potwierdziły, że pod daszkiem
na budynku istotnie siedzi jakiś człowiek.
Uwzględniając wszystkie te informacje, żołnierze Duwdewan, przebrani za
Arabów, rozmieścili się na kilku pozycjach wokół domu. Czterech z nich
skryło się pod niewielkimi schodami przylegającymi do zewnętrznej ściany,
dostatecznie blisko wejścia, lecz zarazem poza zasięgiem wzroku czujki na
dachu.
„Jedenasta w nocy. Wioska śpi. Wpierw jest adrenalina i się nie boisz,
a potem, kiedy jesteś na pozycji, zaczyna się strach – opowiadał Alon
Kastiel, jeden z uczestników akcji. – Otrzymaliśmy od dowódcy jednostki
zgodę na otwarcie ognia… Zabiliśmy człowieka, którego Batat miał na
dachu. Doszło do wymiany ognia… Kiedy ucichło, wykonaliśmy «stop»
[wstrzymanie ognia], aby zebrać nieco danych wywiadowczych. Potem
kolejny hałas od strony domu i Ijad Batat wypadł z bronią w ręku. Cały
zespół rozpoznał go i otworzył ogień”26.
Po wszystkim Siły Obronne Izraela wydały krótki komunikat, w którym
stwierdzały, że jej jednostki „napotkały” Batata i innego poszukiwanego
członka Hamasu i ich zabiły. Komunikat miał zamaskować wytężoną pracę
wywiadowczą, jaką wykonano za kulisami akcji.
Dla samych Izraelczyków było jednak jasne, że reformy wprowadzone
w Szin Becie i Wspólne Centrum Dowodzenia okazały się skuteczne. Przez
następnych dziewięć miesięcy ten sam model wykorzystano w piętnastu
innych operacjach aresztowania bądź selektywnej eliminacji celów. Opierał
się on na całkowitej przejrzystości pomiędzy służbami i systemie
„przekazywania pałeczki” z agencji do agencji w miarę rozwoju operacji.
Pierwsza zasada modelu Wspólnego Centrum Dowodzenia wymaga
obecności wszystkich „sensorów” – gromadzących dane agencji
powiązanych z operacją – pod postacią zarówno samych przedstawicieli, jak
i dostarczanych w czasie rzeczywistym uzyskiwanych przez nie informacji.
Szin Bet włożył ogromny wysiłek w zintegrowanie wszystkich istotnych
systemów komputerowych – niezliczonej mnogości elementów sprzętu
i programowania używanych przez rozmaite jednostki wywiadowcze
i operacyjne – aby współpracowały ze sobą i komunikowały się z osprzętem
informatycznym w centrum dowodzenia. Celem było osiągnięcie stanu,
w którym wszystkie dane tworzyłyby wspólny, łatwo przyswajalny obraz
sytuacji. „Ta przewaga wywiadowcza, ta koncentracja wszystkich możliwych
źródeł, leży u podstaw naszej zdolności uderzania w cele” – ocenił Jaalon27.
Gwoli wprowadzenia w życie drugiej zasady, to jest przekazywania
pałeczki, centrum dowodzenia w praktyce podzielono na dwa. Jedną część,
podległą Szin Betowi, nazwano Centrum Dowodzenia Wywiadu. To tutaj
identyfikowano cel operacji. Innymi słowy, zadaniem Centrum Dowodzenia
Wywiadu było wskazać dokładne jego położenie i upewnić się, że to
w istocie właściwa osoba. Część tę nazywano „kadrowaniem”28.
Kiedy już dokonano pozytywnej identyfikacji, przekazywano pałeczkę
drugiej części centrum dowodzenia, to jest sekcji operacyjnej. Co do zasady
była to działka Sił Obronnych Izraela, które nadzorowały wykonanie
uderzenia. (Początkowo większości selektywnych eliminacji dokonywały siły
lądowe. Później ich realizacja przeszła w kompetencje sił powietrznych, lecz
ogólna reguła pozostawała taka sama). W sytuacjach, gdy pałeczkę
przekazano już sekcji operacyjnej, ale tymczasem w terenie wydarza się coś,
co ogranicza możliwość uderzenia w cel, jak choćby chwilowa utrata
podglądu wideo, inicjatywa powraca do sekcji wywiadowczej i cała
procedura kadrowania zaczyna się od początku. I tak dalej, aż do likwidacji.
We wrześniu 2000 roku, dwa miesiące po tym, jak Diskin został
mianowany wicedyrektorem Szin Betu, Jaalon zaś otrzymał nominację na
zastępcę szefa Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela, wspólnie
zasugerowali oni, by model działania, który wypracowali w rejonie
podległym Centralnemu Dowództwu, skopiować na skalę całego kraju – aby
utworzono stałe centra dowodzenia do prowadzenia zakrojonych na szeroką
skalę operacji i aktów selektywnych eliminacji. Propozycję rozważono
przychylnie, i przeznaczono na ten cel przestrzeń w budowanym właśnie
gmachu w centrali Szin Bet w północnym Tel Awiwie.
 Decyzja nie mogła zapaść w lepszej chwili. „Gdybyśmy nie przeprowadzili
rewolucji technologicznej i nie utworzyli specjalnego centrum dowodzenia –
oceniał Diskin – nie wiem, czy i jak byśmy sobie poradzili z ogromnym
wyzwaniem, jakie postawiła przed nami druga intifada”29.
 28
WOJNA NA CAŁEGO

Binjamin Netanjahu nie czekał na ostateczny rezultat wyborów. 17 maja

1999 roku, wkrótce po tym, jak w telewizji exit polls zaczęły wskazywać na
wyraźne zwycięstwo Partii Pracy i jej lidera Ehuda Baraka, Netanjahu
ogłosił, że wycofuje się z życia politycznego.
Swego czasu Netanjahu został wybrany ze względu na zamachy
samobójcze Hamasu, lecz lata, które spędził na stanowisku premiera,
upłynęły pod znakiem serii politycznych skandali, kryzysów koalicyjnych,
niepowodzeń w kwestiach bezpieczeństwa (takich jak sprawa Maszala) oraz
dyplomatycznego impasu w relacjach z Palestyńczykami. Elektorat
postrzegał Baraka jako dokładne przeciwieństwo Netanjahu – najbardziej
odznaczony żołnierz Sił Obronnych Izraela, uczeń i następca Icchaka Rabina,
który obiecał wyprowadzić armię z Libanu i zaprowadzić pokój.
W przemówieniu po zwycięstwie Barak, stojący przed setkami tysięcy
zwolenników na głównym placu Tel Awiwu, nazywanym teraz placem
Rabina na pamiątkę zamordowanego tam cztery lata wcześniej premiera,
zapowiedział, że oto „wstaje nowy dzień”. „Pokój jest we wspólnym interesie
i przynosi olbrzymie korzyści obydwu narodom – powiedział parę miesięcy
później Barak Knesetowi, dodając: – Prawdziwy pokój z Syrią
i z Palestyńczykami to szczyt urzeczywistnienia wizji syjonizmu”1.
Barak z ogromną energią, zdecydowaniem i poczuciem celu przystąpił do
wprowadzania nowych rozwiązań. Niegdysiejszego mistrza operacji
specjalnych przepełniały pewność siebie i przekonanie, że manewry
dyplomatyczne może obmyślać tak samo, jak czynił to w przypadku operacji
selektywnej eliminacji za liniami wroga – z wielką dbałością o szczegóły, ze
skrupulatnym planowaniem pozwalającym przewidzieć każdą ewentualność,
a w razie konieczności – dopuszczając agresywne działanie. Okazało się
jednak, że choć metody te dobrze się sprawdzały na niewielką skalę, to nie
zawsze znajdowały zastosowanie w przypadku złożonych procesów
międzynarodowych. Barak zaś rzadko kiedy słuchał zdania swych doradców.
Pod egidą Stanów Zjednoczonych Izrael rozpoczął negocjacje z Syrią. 26
marca 2000 roku prezydent Clinton spotkał się w Genewie jako wysłannik
Baraka z prezydentem Hafizem al-Asadem. Powiedział mu, że Barak gotów
jest w zamian za traktat pokojowy wycofać się zupełnie ze Wzgórz Golan
z wyjątkiem pewnych bardzo drobnych korekt granicznych, aczkolwiek
amerykański prezydent ujął to nieco mniej entuzjastycznie i atrakcyjnie, niż
się można było spodziewać. Asad, który w chwili pojawienia się na spotkaniu
borykał się z rozmaitymi schorzeniami, w tym początkiem demencji oraz
ogólnym wyczerpaniem organizmu, z wyjątkowym uporem odmawiał
ustąpienia choćby o centymetr. Spotkanie zakończyło się fiaskiem ledwie
w parę minut po tym, jak prezydenci zakończyli wymieniać wstępne
uprzejmości i przeszli do omawiania istoty problemu.
Barak musiał dotrzymać złożonej obietnicy i wycofać wojska z Libanu,
jednakże bez jakiegokolwiek porozumienia z władzami czy to syryjskimi, czy
to libańskimi2. Lecz by zapobiec sytuacji, w której Hezbollah wykorzystałby
odwrót do zabicia znacznej liczby izraelskich żołnierzy, akcję należało
przeprowadzić w jedną noc i przy zachowaniu całkowitej tajemnicy.
Na krótko przed wycofaniem wojsk Aman zdołał namierzyć Imada
Mugniję, dowódcę zbrojnego ramienia Hezbolachu i numer jeden na liście
osób poszukiwanych przez Izrael, który przeprowadzał akurat inspekcję
wzdłuż linii frontu w południowym Libanie, aby zobaczyć, czy Barak
rzeczywiście zamierza dotrzymać obietnicy i zarządzić odwrót, i by
przygotować swoją bojówkę na dzień, gdy to nastąpi.
Izraelczycy zamierzali zamordować Mugnijję3. Lecz Barak, który przybył
na północne pogranicze i 22 maja spotkał się tam z przedstawicielami
najwyższego dowództwa armii na pilnej naradzie, polecił im jedynie
„kontynuować nadzór wywiadowczy nad obiektem M” i powstrzymać się
przed uderzeniem, co praktycznie oznaczało likwidację całego projektu.
Baraka interesowało przede wszystkim to, żeby podczas odwrotu obyło się
bez ofiar, a obawiał się, że zabicie Mugniji sprowokowałoby Hezbollah do
podjęcia ostrzału osiedli izraelskich bądź też do zmasowanych ataków
przeciwko izraelskim celom za granicą, co z kolei wymusiłoby odpowiedź ze
strony Izraela i całkowicie uniemożliwiło cichy i niespodziewany odwrót.
Barak miał rację, przynajmniej na krótką metę. Nazajutrz po spotkaniu na
północnej granicy polecił natychmiastowe wycofanie Sił Obronnych Izraela
z Libanu. Całą operację przeprowadzono bez straty choćby jednego
człowieka.
Tymczasem jednak Nasr Allah świętował odwrót jako całkowite
zwycięstwo swoich sił, przedstawiając Izraelczyków jako bojaźliwych
tchórzy, którzy uciekają przed armią Mugniji. „Izrael jest słabszy niż pajęcza
sieć – chełpił się. – Izraelskie społeczeństwo opanował duch defetyzmu…
Żydzi to plemię bankierów, a nie ludzi zdolnych do poświęceń”4.
Patrząc wstecz, zakończenie izraelskiej okupacji Libanu nastąpiło dla
Baraka w najgorszym możliwym momencie. Zdał sobie sprawę, że nie zdoła
dojść do porozumienia z Syryjczykami, postanowił zatem przyspieszyć
załatwienie sprawy palestyńskiej. Lecz wielu Palestyńczyków uznało odwrót
wojsk izraelskich z Libanu za dowód na to, że taktyka działań partyzanckich
i terroru pozwala pokonać najpotężniejsze siły zbrojne i wywiadowcze na
Bliskim Wschodzie, zaczęło więc rozważać możliwość zastosowania tych
samych metod na własnym obszarze.
W lipcu 2000 roku Clinton zaprosił Baraka i Arafata do Camp David, aby
urządzić tam maraton negocjacyjny i w miarę możliwości osiągnąć
porozumienie pokojowe. „Wiedziałem, że takie porozumienie musi
uwzględniać powstanie palestyńskiego państwa i kompromis w kwestii
Jerozolimy – opowiadał Barak – i byłem na to gotów. Jestem pewien, że
byłbym w stanie przekonać opinię publiczną w Izraelu, że to się nam opłaci,
że nie było innej opcji”5.
Z kolei sam Arafat nie chciał przyjeżdżać i zgodził się dopiero, gdy
Clinton obiecał, że w razie niepowodzenia rozmów nie obarczy go za to
winą.
W owym czasie izraelskie służby sygnalizowały, że ferment pośród
Palestyńczyków osiągnął nowy poziom6. Według doniesień władze
Autonomii Palestyńskiej czyniły przygotowania do zbrojnej konfrontacji, aby
w ten sposób zmusić Izrael do daleko posuniętych ustępstw.
„Nie przygotowywaliśmy się do konfrontacji z Izraelem ani też nie
zamierzaliśmy takich przygotowań zacząć, ale nadzieja z natury swej jest
rozrzutna” – powiedział Dżibril Radżoub, przytaczając słowa Tukidydesa7.
Barak oznajmił współpracownikom: „Jesteśmy na olbrzymim statku, który
zaraz się zderzy z górą lodową, a zdołamy zrobić unik tylko wówczas, jeśli
uda nam się w Camp David”8.
Na spotkaniach panowała atmosfera święta. Barak gotów był na ustępstwa,
od których amerykańskim rozmówcom „opadały szczęki i nie posiadali się
z radości”, w tym na znaczny kompromis: Palestyńczycy otrzymaliby część
wschodniej Jerozolimy, Wzgórze Świątynne zaś, łącznie z meczetem Al-
Aksa, znalazłoby się pod kontrolą międzynarodową. Nigdy dotąd żaden
izraelski przywódca nie zgodził się oddać tak wiele ani też pójść na
kompromis dotyczący spraw, które uchodziły za tabu9.
Lecz Barak zawczasu nie przygotował dostatecznie gruntu pod spotkanie:
nie próbował pozyskać wsparcia przedstawicieli świata arabskiego, którzy
mogliby wywrzeć na Arafata nacisk, by poszedł na kompromis w takich
sprawach, jak prawo palestyńskich uchodźców do powrotu10. Zachowywał
się też w sposób, który postrzegano jako arogancki, prowadząc negocjacje
z Arafatem za pośrednictwem wysłanników, choć ich domki były oddalone
od siebie o zaledwie kilkaset metrów.
Arafat odmówił podpisania porozumienia, być może uznając, że
wstrzymując się, uzyska od Izraela lepsze warunki, być może zaś po prostu
dlatego, że nie widział, by jakikolwiek arabski przywódca kiedykolwiek
poparł kompromis z największym z wrogów. Clinton wybuchł gniewem.
Zakończył szczyt i złamał daną Arafatowi obietnicę, że nie obarczy go winą
za niepowodzenie. „Gdyby Clinton przyjął strategię Cartera i zderzał ich
głowami do skutku, to jest, aż zgodziliby się na kompromis, historia
potoczyłaby się inaczej” – ocenił profesor Itamar Rabinowicz, jeden
z najwybitniejszych izraelskich uczonych i dyplomatów specjalizujących się
w sprawach bliskowschodnich11.
Przez następne dwa miesiące czyniono próby przezwyciężenia podziałów
między stronami12. Lecz do tej chwili napięcie i wzajemna podejrzliwość
zdążyły osiągnąć przekroczyć granicę, zza której nie było już powrotu.
„Żyliśmy z poczuciem, że siedzimy na beczce prochu” – wspominał jeden
z bliskich współpracowników Baraka13.
A gdzie jest proch, tam znajdzie się piroman, aby go podpalić. Tym razem
piromanem miał być Ariel Szaron.

To, co Żydzi nazywają Wzgórzem Świątynnym, muzułmanie zaś

Czcigodnym Sanktuarium, to być może najbardziej drażliwy punkt we
współczesnym świecie. Znajduje się na obszarze jerozolimskiego Starego
Miasta i otaczany jest czcią jako miejsce skały, z której Bóg stworzył świat
i gdzie nakazał Abrahamowi złożyć w ofierze swego syna Izaaka. Tutaj też
wznosiły się żydowskie Pierwsza i Druga Świątynia, gdzie Jezus przechadzał
się i nauczał i skąd, wedle przekonań muzułmanów, prorok Mahomet wzbił
się do lotu ku Niebu wraz z archaniołem Gabrielem. Dziś wznoszą się tam
Kopuła na Skale oraz meczet Al-Aksa.
Przez lata miejsce to było sceną licznych konfrontacji. W 1982 roku grupa
żydowskich terrorystów zamierzała wysadzić w powietrze Kopułę na Skale,
aby, jak to ujęli, „usunąć tę ohydę” w nadziei, że doprowadzi to do wojny
światowej, tym samym przyspieszając nadejście Mesjasza14. Choć misja się
nie powiodła, przyjętej przez nich strategii nie można uznać za zupełnie
nietrafioną: jakikolwiek incydent na Wzgórzu Świątynnym byłby niczym
kula śnieżna zdolna rychło spowodować lawinę.
Ariel Szaron był tego wszystkiego świadom. Jako przywódca opozycji
wobec rządu Baraka postanowił przeciwstawić się, i to w możliwie
najgwałtowniejszy sposób, wykazywanej przez premiera gotowości
zrzeczenia się przez Izrael zwierzchności nad Wzgórzem Świątynnym. 28
września poprowadził grupę polityków Likudu, otoczonych przez setki
funkcjonariuszy policji, na demonstrację w tym świętym miejscu. Oznajmił
przy tym: „Wizyta i modły na Wzgórzu Świątynnym to prawo każdego Żyda
w Izraelu. Wzgórze Świątynne jest nasze”.
Obecni tam wówczas Palestyńczycy zaczęli go wyzywać: „Rzeźnik
Bejrutu… Morderca kobiet i dzieci” – i po chwili starli się z policjantami,
którzy ochraniali Szarona15.
Gdy następnego ranka nadeszła pora modłów, w audycjach Radia
Palestyna i kazaniach głoszonych w meczetach brzmiały już słowa ostrego
potępienia wobec tego, co uznano za podjętą przez Izraelczyków próbę
zbrukania świętych miejsc islamu16. Tłum dwudziestu tysięcy głównie
młodych mężczyzn gniewnie wyczekiwał rozpoczęcia modłów w meczecie
Al-Aksa. Wielu z nich było uzbrojonych w kamienie i inne przedmioty
i zaczęło nimi ciskać w policję oraz żydowskich wiernych przy Ścianie
Płaczu. Podczas zamieszek zginęło siedmiu Palestyńczyków, a ponad setka
została rannych. Nazajutrz przemoc rozlała się na całe palestyńskie terytoria
okupowane oraz zamieszkane przez ludność arabską rejony Izraela. Śmierć
poniosło dwunastu izraelskich Arabów, mężczyzn i chłopców (a także jeden
Palestyńczyk oraz jeden izraelski Żyd). Momentalnie lokalne starcia
przerodziły się w wojnę.
W kręgach izraelskich służb wywiadowczych na nowo rozgorzał spór
wokół tego, co też się działo w umyśle Jasira Arafata17. Kierownictwo
Amanu i Sił Obrony Izraela, a w szczególności Mosze Jaalon, było zdania, że
intifada stanowiła element wyrachowanej i zawczasu obmyślonej strategii
Arafata, który ze swojego gabinetu „kontrolował wysokość płomieni”, od
„spontanicznych” demonstracji organizowanych przez jego ludzi poprzez
ogień do izraelskich oddziałów otwierany przez ukrytych w tłumie strzelców
po umyślne ataki z bronią na żołnierzy i osadników, a wreszcie zamachy
samobójcze w samym Izraelu. Arafat „usiłował osiągnąć dyplomatyczne cele
drogą rozlewu izraelskiej krwi”, jak to ujął ówczesny szef sztabu, generał
Szaul Mofaz18.
Jednocześnie Szin Bet był zdania, że Arafat nigdy nie zakładał takiej
strategii i że wojna rozpoczęła się od spontanicznego wystąpienia studentów
rozeźlonych rozmaitymi kwestiami – w tym także wewnątrzpalestyńskimi –
których następnie podburzyli przywódcy miejscowych społeczności.
Demonstracje wywołały ostrą reakcję ze strony Sił Obronnych Izraela, które
były „przesadnie przygotowane” na wybuch przemocy. Skutkiem tej
odpowiedzi była znaczna liczba zabitych i rannych Palestyńczyków, co tym
bardziej pogorszyło sytuację. Arafat, jak twierdził Szin Bet, dał się porwać
fali wypadków19.

Trzydziestoośmioletni Jossi Awrahami prowadził własną firmę w Petach

Tikwa, miał żonę i trójkę dzieci. W wolnym czasie na ochotnika służył
w formacji pomocniczej drogówki. Trzy lata młodszy Wadim Nurżic urodził
się w Irkucku i z zawodu był kierowcą ciężarówki. Ani jeden, ani drugi nie
był żołnierzem zawodowym, lecz – jak wielu izraelskich Żydów – obaj byli
rezerwistami, w ciągłej gotowości, aby wzmocnić Siły Obronne Izraela.
Druga intifada, jak nazwano najnowszą wojnę między Izraelem
a Palestyńczykami, wymagała posiłków. 1 października 2000 roku Awrahami
i Nurżic zostali wezwani, aby ochraniać autobusy szkolne osadników przed
palestyńskimi atakami. 11 października otrzymali jednodniową przepustkę.
Nazajutrz, wracając do bazy w samochodzie Nurżica, pomylili zjazdy
i znaleźli się w Ramallah na Zachodnim Brzegu. W poprzednich tygodniach
miały tam miejsce zamieszki, a pewna liczba Palestyńczyków zginęła od
ognia izraelskich żołnierzy. Sytuacja była napięta. Kiedy samochód wjechał
do miasta, przechodzień spostrzegł żółte, izraelskie tablice rejestracyjne
i zaczął ciskać w niego kamieniami. Auto próbowało umknąć, lecz utknęło
w korku.
Palestyńscy policjanci wyciągnęli Izraelczyków z wozu, celując do nich,
odebrali im broń i zabrali ich na przesłuchanie na posterunek. Następnie
pozostawili ich na pastwę rozwścieczonego tłumu który, żądny linczu,
zgromadził się na zewnątrz.
Dwaj rezerwiści zostali pobici, wyłupiono im oczy i wielokrotnie dźgnięto
nożem. Głowę Nurżica zmiażdżono, po czym wypatroszono go wsadzonym
w gardło kijem, a jego ciało podpalono. Kiedy żona Awrahamiego,
nieświadoma tego, co się stało, zadzwoniła do niego na komórkę, jeden
z morderców odpowiedział: „Parę minut temu zarżnąłem ci męża”20. Jednego
z Palestyńczyków sfotografowano w oknie na piętrze posterunku, gdy
w ekstazie pokazywał zakrwawione ręce wiwatującemu na dole tłumowi.
Następnie motłoch wyrzucił ciała przez okno na ziemię i powlókł je przez
miasto.
Zdarzenie wywarło potężne wrażenie na izraelskiej opinii publicznej.
Całkiem słusznie obwiniała ona władze Autonomii Palestyńskiej, których
ludzie, zamiast zapewnić Izraelczykom na swym terytorium ochronę,
aresztowali ich bez przyczyny i pozwolili motłochowi zamordować żołnierzy
na posterunku policji.
Szin Bet uznał lincz za „symboliczny atak”, którego sprawców należało
ścigać w nieskończoność, „jak tych odpowiedzialnych za masakrę
Izraelczyków na igrzyskach w Monachium”21. Pościg trwał przez kolejne
miesiące i lata.
Co ważniejsze, wiele osób z izraelskich kręgów rządowych uznało atak za
fundamentalną zdradę, za dowód, że celem władz Autonomii Palestyńskiej –
a przez to i celem Arafata – nie był w istocie pokój, ale konflikt. Od tej chwili
władze Autonomii i samego Arafata zaczęto uważać za część problemu.
W odpowiedzi na lincz w Ramallah armia izraelska ogromnie
zintensyfikowały użycie siły22. Przeciwko burzącym się demonstrantom
częściej używano broni palnej. Izraelskie wojsko przeprowadziło również
ataki odwetowe przeciwko palestyńskim policjantom, wysadzając
w powietrze ich posterunki nocą, kiedy nikogo w nich nie było. Do końca
2000 roku zginęło dwustu siedemdziesięciu sześciu Palestyńczyków.
Rozlew krwi był dla Ehuda Baraka polityczną katastrofą. Już i tak
osłabiony niepowodzeniem w Camp David, pod wpływem powstania stał się
rozchwiany i bezsilny. Otwarcie i raz za razem winił za rozwój sytuacji
Arafata, lecz w rezultacie izraelska opinia publiczna tym bardziej widziała
w nim nieudacznika, wszak to on wpierw postanowił obdarzyć
palestyńskiego przywódcę zaufaniem. Z kolei jego upór, by kontynuować
proces pokojowy, sprawił, że jego notowania osiągnęły dno. Bliscy
współpracownicy opisywali, że ostatnie miesiące pod jego rządami upłynęły
w atmosferze obłędu, dekoncentracji i braku jakiegokolwiek jasnego
poczucia celu. Kierowana przez niego koalicja rządząca zaczęła się rozpadać
i w grudniu był zmuszony rozpisać nowe wybory na luty 2001 roku.
Barak przegrał z tym samym człowiekiem, którego prowokacja na
Wzgórzu Świątynnym doprowadziła do wybuchu intifady: z Arielem
Szaronem.
Szaron był politycznym pariasem od bez mała dwóch dekad, to jest od
czasu, gdy spowodował katastrofalną w skutkach inwazję na Liban23.
W 1983 roku został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska ministra obrony,
ale wywołana przez niego niewydarzona awantura zbrojna – zuchwała próba
urządzenia na nowo całego Bliskiego Wschodu – ciągnęła się przez
osiemnaście lat i kosztowała Izrael tysiąc dwustu szesnastu zabitych i ponad
pięć tysięcy rannych, do czego dochodziły nieprzeliczone tysiące ofiar wśród
Libańczyków.
Wielkie tłumy protestujących na ulicach Izraelczyków wyzywały go od
morderców i zbrodniarzy wojennych24. Stany Zjednoczone obłożyły go
nieoficjalnym bojkotem – kiedy przebywał w Ameryce, mogli się z nim
widywać wyłącznie niżsi rangą amerykańscy urzędnicy, a i to jedynie w jego
hotelu, poza regularnymi godzinami pracy. Człowieka, który – jak głosiła
piosenka – nigdy nie stawał na czerwonym świetle, przez lata otaczały
publiczna pogarda i powszechna nienawiść, choć przecież zasiadał
w Knesecie i zajmował ministerialne stanowisko w rządzie.
Lecz Szaron postrzegał politykę jako diabelski młyn. „Czasem jesteś na
górze, a czasem na dole – zwykł mawiać. – Ważne, byś nie wysiadał”. Na
początku 2001 roku, kiedy Izraelczycy rozpaczliwie potrzebowali silnego
przywódcy, zdolnego zahamować przemoc, pokonał Ehuda Baraka różnicą
dwudziestu pięciu punktów procentowych.
Natychmiastowa różnica rzucała się w oczy25. Pracownicy kancelarii
premiera, którzy zachowali stanowisko po odejściu Baraka, mówili, że
atmosfera od razu stała się spokojniejsza i stabilniejsza. Szaron był zupełnym
przeciwieństwem Baraka: ciepły, zwracał uwagę na nastroje i osobiste
nawyki, starając się okazywać wszystkim szacunek. Był z natury
podejrzliwy, ale gdy tylko poczuł, że można komuś zaufać, obdarzał taką
osobą ogromną swobodą.
Czuł się też dogłębnie dotknięty za każdym razem, gdy Izraelczycy lub
Żydzi ginęli gdziekolwiek w ataku terrorystycznym26. „Przychodziłem do
niego z wiadomością o tym czy tamtym zamachu samobójczym – wspominał
sekretarz wojskowy Joaw Galant – i widziałem, jak był tym zdruzgotany.
Bolało go to w sposób na wskroś osobisty. Kiedy tylko jakieś dziecko, jakaś
kobieta lub jakiś mężczyzna w Izraelu ginęli zamordowani w autobusie czy
w centrum handlowym, odczuwał to tak, jakby chodziło o jego krewnych,
o jego rodzinę”.
Szaron wytyczył, zdawać by się mogło, prostą drogę do zakończenia
przemocy. „Promieniował pewnością, że wygramy tę wojnę, że pokonamy
terror – mówił Galant. – Jak to powiedział Napoleon, to nie rzymskie legiony
przekroczyły Rubikon, Rubikon przekroczył Juliusz Cezar. Szaron był
wodzem i powiódł nas na wojnę z terrorem”.
Natychmiast po przejęciu władzy Szaron oznajmił, że dopóki będą trwać
zamachy, nie będzie mowy o politycznych negocjacjach. Jak zapowiedział,
dopiero gdy nastanie spokój, Izrael powróci do rozmów. Jednocześnie
naciskał na Siły Obronne Izraela i na Szin Bet, by zintensyfikowały działania.
„Myślcie nieszablonowo – powtarzał dowódcom. – Przychodźcie do mnie
z kreatywnymi pomysłami”. Raz za razem przypominał im o własnych,
burzliwych czasach w Jednostce 101 w latach pięćdziesiątych i o tym, jak
skutecznie pod jego rozkazami Meir Dagan ścigał terrorystów w latach
siedemdziesiątych.
Szaron od czasu, gdy na początku lat osiemdziesiątych szefował resortowi
obrony, miał pewne wątpliwości co do zdolności izraelskiej armii, żywiąc
podejrzenie, że „wraz z upływem lat straciła krzepę”27. Nieufnie też
podchodził do oficerów armii, być może dlatego, że pamiętał, jak sam jako
wojskowy kłamał politykom, zwodząc przełożonych, aby pozwalali mu
prowadzić operacje. Teraz, gdy został premierem, odczuwał, że oficerowie
Sił Obronnych Izraela boją się porażki, toteż „był przekonany, że wyżsi
dowódcy go okłamują, aby nie musieć brać na siebie odpowiedzialności”, jak
to ujął Galant.
Zarazem Szaronowi o wiele swobodniej współpracowało się z Szin Betem,
a jego dyrektora Awiego Dichtera darzył olbrzymim zaufaniem. W wojnie
z terrorem, będącej pierwszym i najważniejszym zadaniem, jakie przed sobą
postawił, Szaron coraz to bardziej polegał na agencji, powierzał jej więcej
misji i zwiększał kompetencje.

W chwili wybuchu drugiej intifady znaczna liczba osób powiązanych

z zamachami terrorystycznymi w minionej dekadzie siedziała w więzieniach
podlegających władzom Autonomii Palestyńskiej. Po tym, jak samobójcze
ataki z 1996 roku obaliły rząd Szimona Peresa i przerwały proces pokojowy,
Arafat zdał sobie sprawę, że musi trzymać głównych przywódców Hamasu
i Islamskiego Dżihadu za kratkami przynajmniej do czasu zakończenia
negocjacji z Izraelczykami. Lecz w ciągu sześciu miesięcy, począwszy od
października 2001 roku, polecił ich wypuścić.
I tym razem przedstawiciele Sił Obronnych Izraela uznali, że Arafat
pragnie sprowokować więcej ataków przeciwko Izraelowi, tymczasem Szin
Bet trwał w przekonaniu, że po prostu rozpaczliwie stara się nie stracić
poparcia ze strony Palestyńczyków na rzecz Hamasu. Do tego czasu
w intifadzie zginęły już setki Palestyńczyków, podczas gdy u Izraelczyków
życie straciła zaledwie garstka żołnierzy Sił Obronnych Izraela oraz
osadników. Jednak zamachy samobójcze organizowane przez Hamas
zaczynały wyrównywać szale. „Im częstsze i im skuteczniejsze były ataki
samobójcze, tym bardziej, wprost proporcjonalnie, wzrastało poparcie dla
Hamasu” – ocenił zastępca szefa Szin Betu Juwal Diskin.
Utrata braci Awadallahów oraz archiwów organizacji stanowiła potężny
cios, ale Hamas pod wodzą szejka Jasina zaczął się odbudowywać.
A w miarę odbudowy coraz częściej stosował zamachy samobójcze
wymierzone w izraelską ludność cywilną.
18 maja 2001 roku bojownik Hamasu w długim granatowym płaszczu
podszedł do posterunku kontrolnego przy centrum handlowym HaSzaron pod
Netanją. Wzbudził podejrzenia strażników, którzy nie pozwolili mu wejść do
środka, po czym wysadził się w powietrze, zabijając pięć osób w pobliżu. 1
czerwca kolejny zamachowiec samobójca zabił dwudziestu jeden młodych
ludzi, w większości świeżo przybyłych żydowskich imigrantów z Rosji,
w kolejce przed dyskoteką na plaży w Tel Awiwie. Właściciel klubu
tanecznego, Szlomo Cohen, służył kiedyś w jednostce komandosów
marynarki, „lecz to było najgorsze, co widziałem w całym moim życiu”,
opowiedział z rozpaczą w oczach.
 Od początku listopada zamachowcy samobójcy atakowali na ulicach
Izraela niemal tydzień w tydzień, a niekiedy wręcz co kilka dni. 1 grudnia
trzech działających po kolei zamachowców zabiło jedenaście osób na
deptaku handlowym Ben Jehuda w Jerozolimie, tym samym, gdzie miał
miejsce samobójczy zamach w 1997 roku, który doprowadził do podjęcia
próby zabójstwa Chalida Maszala. Nazajutrz mężczyzna z Nablusu wysadził
się w autobusie w Hajfie, zabijając piętnaście osób, a raniąc czterdzieści.
„Mamy do czynienia z ofensywą na pełną skalę” – oznajmił po przybyciu na
miejsce komendant policji w Dystrykcie Północnym28.
Ofensywa nie ustawała. W samym tylko marcu 2002 roku zamachowcy
samobójcy zabili sto trzydzieścioro ośmioro mężczyzn, kobiet i dzieci i ranili
sześćset osiemdziesięcioro troje29. Najstraszliwszy z ataków nastąpił
w święto Pesach na parterze hotelu Park w Netanji, gdzie zorganizowano
wieczór sederowy dla dwustu pięćdziesięciu biednych mieszkańców miasta.
Zamachowiec przebrany za religijną Żydówkę wszedł do sali i wysadził się
w powietrze, zabijając trzydzieści osób – najmłodsza z ofiar miała
dwadzieścia lat, a najstarsza dziewięćdziesiąt – i raniąc sto czterdzieści trzy
inne. Na wieczerzy był George Jacobowitz, urodzony na Węgrzech ocaleniec
z nazistowskiego obozu śmierci, a także jego żona Anna, która również
przetrwała Holokaust na Węgrzech. Świętowali seder z Andreiem Friedem,
synem Anny z poprzedniego małżeństwa, oraz jego żoną Edit. Wszyscy
czworo zginęli.
Rok 2002 był, w opinii szefa Szin Betu Dichtera, „najgorszym rokiem pod
względem zamachów terrorystycznych przeciwko nam od chwili powstania
państwa Izrael”30.
Szef sztabu Mofaz wspominał: „To była ogólnonarodowa trauma.
Oznaczała dla nas utratę życia, szkody dla bezpieczeństwa narodowego,
straty dla naszej gospodarki. Turystyka zamarła, ludzie bali się chodzić do
centrów handlowych, bali się przesiadywać w restauracjach i rezygnowali
z jeżdżenia autobusem”31.
Izraelska społeczność wywiadowcza zetknęła się już wcześniej
z zamachami samobójczymi, „lecz nie zdawaliśmy sobie sprawy, że da się je
prowadzić na tak ogromną skalę – przyznał generał Icchak Ben Israel, szef
Zarządu Rozwoju Broni i Infrastruktury Technologicznej (po hebrajsku
Maf’at) w Ministerstwie Obrony. – Nawet kiedy pojęliśmy, że to jest teraz
największe zagrożenie, nie mieliśmy jak sobie z nim poradzić, ani w sensie
doktryny bojowej, ani też uzbrojenia. Co możesz zrobić zamachowcowi
samobójcy, kiedy ten chodzi już po twoich ulicach i rozgląda się, gdzie by się
tu wysadzić w powietrze?”32.
Za sprawą terroryzmu jako takiego, a w szczególności zamachów
samobójczych, w Szin Becie i siłach zbrojnych powstała dziwna i frustrująca
sytuacja. „Panowało jednoznaczne poczucie bezsilności – mówił mi
ówczesny szef dyrekcji planowania Sił Obrony Izraela, generał Giora
Eiland. – Frustracja była ogromna. Zarówno od góry [dowództwo armii
i establishment polityczny], jak i od dołu [oficerowie i żołnierze w terenie]
wywierano na nas olbrzymią presję, abyśmy coś z tym zrobili. A sąsiedzi,
krewni i przechodnie zatrzymywali nas i pytali: «Gdzie ci wasi wojskowi
dowódcy? Pięćdziesiąt miliardów szekli budżetu – co wy z tymi pieniędzmi
robicie? Czym wy się całymi dniami zajmujecie?»”33.

Wobec braku szerszej strategii w reakcji na ofensywę zamachów

samobójczych Szin Bet po prostu skupił się na tym, co robił do tej pory – na
zabijaniu ludzi propagujących i organizujących akty terroru.
Przez pierwszy rok intifady eliminacje przeprowadzano w sposób
rozproszony, nie trzymając się żadnego jasnego schematu. Pierwsze miało
miejsce wkrótce po rozpoczęciu powstania, kiedy Szin Bet odkrył, że pewien
bojownik Fatahu, niejaki Husajn Abajat, stoi za atakami z bronią palną na
drogach w Zachodnim Brzegu i na jerozolimskim osiedlu Gilo34.
Od czasu linczu w Ramallah wszystkie obszary pod kontrolą władz
Autonomii Palestyńskiej uznano za terytorium wroga, na którym należało
działać z ogromną ostrożnością i przy wsparciu znacznych sił wojska.
Zarazem wkroczenie tak potężnymi siłami w celu aresztowania bądź zabicia
Abajata dałoby mu czas na to, by uciec i się ukryć. Izraelczycy doszli do
wniosku, że jedynym sposobem, aby go dorwać, jest połączona operacja
z wykorzystaniem oddziału komandosów w przebraniu i ataku z powietrza.
Do operacji przydzielono jednostkę komandosów sił powietrznych Sajeret
Szaldag (Zimorodek), która oznaczała cele wskaźnikiem laserowym głęboko
na terytorium wroga. Wybrano ją, ponieważ w owym czasie była to jedyna
dostępna formacja wyszkolona do bliskiej współpracy z lotnictwem.
9 listopada 2000 roku palestyński informator Szin Betu zauważył, jak
Abajat wsiada do swojego czarnego mercedesa i w towarzystwie kilku ludzi
wyjeżdża z wioski Bajt Sahur nieopodal Betlejem. Towarzyszący
informatorowi operator Szin Betu utrzymywał łączność ze Wspólnym
Centrum Dowodzenia, WCD zaś pozostawało w kontakcie z lotnictwem
i siłami lądowymi. Zwiadowcy z Sajeret Szaldag laserowymi wskaźnikami
oznaczyli samochód dwóm zespołom składającym się każdy z dwóch
śmigłowców bojowych Apache, które śledziły pojazd z bezpiecznej
odległości. Samochód przystanął przy pewnym domu, a wtedy otoczył go
tłum. „Poczekaliśmy parę minut, aż ponownie ruszy i oddali się od ludzi –
opowiadał zastępca dowódcy eskadry śmigłowców. – Następnie odpaliliśmy
dwa pociski. Ja wystrzeliłem jeden, inny posłał dowódca eskadry, który
prowadził drugi zespół. Obydwa trafiły w cel. Dotąd takie misje
wykonywaliśmy tylko w Libanie. Dziwnie się poczułem [robiąc to na
obszarze pozostającym pod kontrolą Izraela]”35.
Zabicie Abajata było pierwszym przypadkiem zabójstwa z powietrza na
terytoriach okupowanych. Wyróżniało się również dlatego, że Szin Bet co do
zasady wolał zabijać dyskretnie, w sposób nieangażujący otwarcie izraelskich
sił, czego zabraniały postanowienia porozumienia pokojowego z 1994 roku.
Teraz jednak spływały rozkazy eliminacji konkretnych celów na terytoriach
okupowanych – czy to z wykorzystaniem izraelskiej armii, czy też bez jej
udziału.
Jednym z takich celów był Ijad Haradan, dowódca Islamskiego Dżihadu
w dystrykcie Dżenin. 5 kwietnia 2001 roku Haradan podniósł słuchawkę
dzwoniącego automatu telefonicznego w centrum Dżeninu, z którego zwykł
korzystać (wielu terrorystów zdążyło się zorientować, że Izrael podsłuchuje
ich rozmowy prowadzone przez komórki, i przestawiło się na korzystanie
z automatów telefonicznych). Lecz zamiast spodziewanej rozmowy rozległa
się głośna eksplozja, w wyniku której Haradan zginął na miejscu36. Ładunek
poprzedniej nocy podłożyła ekipa Ciporim. Okolica znajdowała się pod
obserwacją dwóch dronów, a gdy na łączu telefonicznym rozpoznano głos
Haradana, WCD wysłało sygnał uruchamiający bombę. 27 czerwca
w podobnej operacji zabito Osamę al-Dżawabrę, członka Brygad
Męczenników Al-Aksa Fatahu z Nablusu.
Szin Bet usiłował również zlikwidować sekretarza generalnego LFWP
w Palestynie Abu Alego Mustafę, uciekając się w tym celu do licznych
dyskretnych sposobów, takich jak użycie trucizny, podłożenie bomby w jego
telefonie komórkowym czy wysadzenie w powietrze samochodu, w którym
podróżował, tak by mogło się wydawać, że to przypadkowo eksplodowały
materiały wybuchowe, które on sam przewoził w pojeździe37. Lecz gdy
wszystkie te plany spaliły na panewce, Szin Bet zrezygnował z wymogu
dyskrecji. 27 sierpnia pociski wystrzelone ze śmigłowca Apache wleciały
przez okno do gabinetu Mustafy w Ramallah. Izrael oznajmił, że decyzję
o zamachu na Mustafę podjęto „nie dlatego, że był przywódcą politycznym,
lecz raczej pomimo tego” – według Izraelczyków był bezpośrednio uwikłany
w działalność terrorystyczną.
Zabicie Mustafy bynajmniej nie przerwało fali zamachów samobójczych.
Co więcej, z punktu widzenia Palestyńczyków oznaczało ono przekroczenie
pewnej linii. „Chciałbym przypomnieć Izraelowi wczesne lata
siedemdziesiąte – stwierdził pewien przywódca LFWP. – Musimy
odpowiedzieć w sposób, który zniechęci Izraelczyków do kolejnych ataków
na palestyńskich przywódców”. Dwa miesiące później, 17 października,
w ramach odwetu członkowie LFWP zamordowali w jerozolimskim hotelu
Hyatt Rechawama Ze’ewiego, ministra w rządzie Szarona i byłego generała
Sił Obronnych Izraela, wyznawcę skrajnie nacjonalistycznych poglądów.
Ze’ewi był wpływową i podziwianą postacią w Izraelu, a do tego bliskim
przyjacielem Szarona jeszcze z czasów ich służby wojskowej. Prawdę
mówiąc, inne podejmowane przez Izrael operacje selektywnej eliminacji czy
też pozostałe agresywne działania wojskowe również nie przyniosły żadnych
wymiernych rezultatów, jeśli nie liczyć śmierci czterystu pięćdziesięciu
czterech Palestyńczyków, kolejnych tysięcy rannych oraz przedłużenia
krwawego i nierównego konfliktu, w wyniku którego ginęli kolejni
Izraelczycy.
Niemoc resortów siłowych wpędzała Szarona w coraz to większą
frustrację38. Pewnego ranka Dow Weissglass, szef kancelarii i prawa ręka
premiera, poprosił dyrektora wydziału wywiadowczego Szin Betu Baraka
Ben Cura o spotkanie w nietypowym miejscu, a mianowicie przy wejściu do
centrum transakcji międzynarodowych pewnego banku w Tel Awiwie.
Weissglass wystarał się o przepustki do sali transakcyjnej.
Zaprowadził Ben Cura na środek przestronnego pomieszczenia, gdzie
otaczały ich migoczące ekrany ukazujące, jak pieniądze płyną do i z Izraela,
niczym tlen tłoczony przez płuca krajowej gospodarki.
– Co słyszysz, Ben Cur? – spytał go po długiej minucie ciszy Weissglass.
Ben Cur był zaskoczony.
– Nic – odparł. – Absolutnie nic.
 – O to mi właśnie chodzi. Bo i nie ma czego słuchać. Żadnych transakcji.
Zagraniczni inwestorzy nie przyjadą tu, bo się boją, że im się coś stanie, nie
sprowadzą też swoich pieniędzy, bo nie wiedzą, co się może stać jutro. Jeśli
wy – Szin Bet, wojsko, siły powietrzne – nic z tym nie zrobicie, to poza
krwią, rozpaczą, żałobą i straszliwym smutkiem ten kraj czeka jeszcze
załamanie gospodarcze39.
W Szin Becie zrozumiano sytuację. Jeśli pojedyncze zabójstwa nie
działały – a nie działały – znaczyło to, że agencja potrzebowała szerszej
strategii dla ograniczenia możliwości Hamasu i innych organizacji
terrorystycznych, które wykorzystywały zamachowców samobójców. O ile
oficerowie wywiadu zazwyczaj wolą zatrzymywać wrogów, o tyle, jak jeden
z funkcjonariuszy agencji wyjaśnił komitetowi bezpieczeństwa, w sytuacji,
gdy nie panuje się nad danym terytorium, jest to niemożliwe.
W konsekwencji „nie masz wyboru – jesteś zarazem oskarżycielem
i adwokatem, sędzią i katem”40. Całkowite zwycięstwo nikomu się nie śniło,
nie wiadomo było nawet, jak takowe miałoby wyglądać, dążono raczej do
osiągnięcia znośnej sytuacji w kwestiach bezpieczeństwa, w której obywatele
Izraela mogliby się cieszyć relatywnie spokojnym życiem.
Pod koniec 2001 roku dyrektor agencji Awi Dichter na kilku kolejnych
spotkaniach przedstawił nową strategię Szaronowi i członkom jego rządu41.
Początkowo członkowie gabinetu zdawali się wahać. Lecz po spotkaniu,
które nastąpiło po zamachu terrorystycznym na autobus w Hajfie, w wyniku
którego życie straciło piętnastu pasażerów, Szaron szepnął Dichterowi:
„Zróbcie to. Wybijcie ich do nogi”42.
 29
„WIĘCEJ ZAMACHOWCÓW SAMOBÓJCÓW
NIŻ KAMIZELEK WYBUCHOWYCH”

Do końca 2001 roku Szin Bet ograniczał się do eliminowania „tykających

bomb zegarowych”, to jest ludzi, którzy bądź to pracowali nad planem ataku
lub szykowali się do jego przeprowadzenia, bądź byli bezpośrednio
powiązani z takimi działaniami – czyli na przykład dowódców rekrutujących
zamachowców samobójców albo też konstruktorów bomb.
Takie podejście wiązało się z wieloma problemami. Pierwszy dotyczył
identyfikowania celów pośród, zdawać by się mogło, nieskończonego morza
ochotników. Według przechwałek rzecznika Hamasu było „więcej
zamachowców niż kamizelek wybuchowych”. Nie dało się także określić
konkretnego profilu takich Palestyńczyków – byli młodzi i starzy,
wykształceni i analfabeci, tacy, co nie mieli nic do stracenia, i ci z licznymi
rodzinami. Początkowo chodziło wyłącznie o dorosłych mężczyzn, lecz
później przywódcy Hamasu zaczęli namawiać do poświęcania się również
kobiety i dzieci.
Co więcej, prawidłowa identyfikacja zamachowca nie oznaczała jeszcze
powstrzymania zamachu. Prowadzący nasłuch, oficerowie nadzorujący,
tłumacze, analitycy wywiadu i spece od technologii mogli wspólnie śledzić
atak, w miarę jak „toczył się – w żargonie agencji – aż po samo bum”. Lecz
nie mogli go powstrzymać, Izrael nie mógł bowiem otwarcie działać na
wrogim terytorium kontrolowanym przez Palestyńczyków. Kiedy zaś
zamachowiec docierał do Izraela, zazwyczaj było już za późno1.
W tym okresie w gronie oficerów nadzorujących i funkcjonariuszy
prowadzących nasłuch doszło do serii załamań nerwowych. W maju
2001 roku pewna oficer wykryła nachodzący zamach w centrum handlowym
w Netanji i uruchomiła cały system w celu jego powstrzymania. Jednak
zamachowiec przedostał się na teren Izraela i nim udało się go namierzyć,
zdążył wysadzić się w powietrze, zabijając przy tym pięcioro cywilów.
„Funkcjonariuszka siedzi i płacze, a wokół niej na ekranach telewizyjnych
widać, jak wynoszą zwłoki – opisywał dyrektor Szin Betu Dichter – lecz
wtem przychodzi już kolejne powiadomienie, musi więc otrzeć łzy
i pracować dalej”.
Ponieważ wynajdywanie konkretnych zamachowców było nieskuteczne,
Dichter postanowił zmienić priorytety. Poczynając od końca 2001 roku,
Izrael koncentrował się na „tykającej infrastrukturze”, która stała za
zamachami2. Wszak osoba, która wysadzała się w powietrze, podkładała
bombę czy też pociągała za spust, była zazwyczaj zaledwie ostatnim
ogniwem długiego łańcucha. Byli werbownicy, kurierzy, ktoś zdobywał broń,
byli także ludzie, u których w domach robiono kryjówki i którzy
szmuglowali pieniądze – cała organizacja nadzorowana przez dowódców
regionalnych komórek, ponad którymi znajdowali się głównodowodzący
skrzydła zbrojnego, sami podporządkowani politycznym przywódcom
organizacji.
Wszyscy oni mieli stać się celami3. Potencjalny wyrok śmierci zawisł nad
głowami aktywnych członków skrzydła zbrojnego Hamasu, znanego jako
Brygady im. Izz ad-Din al-Kassama, a także Palestyńskiego Islamskiego
Dżihadu. „Bardzo prędko mieli się przekonać, że żaden z nich – od
regionalnego oficera operacyjnego przez taksówkarza po fotografa, który
nagrywa pożegnalny film z zamachowcem samobójcą – nie był
bezpieczny” – opowiadał Icchak Ilan, w owym czasie wyższy stopniem
oficer operacyjny Szin Betu, a później wicedyrektor agencji.
Branie na cel zamachowców samobójców nie miało sensu, byli oni
bowiem z definicji spisani na straty i łatwi do zastąpienia. Co innego jednak
ludzie, którzy ich przygotowywali, organizowali i wysyłali do akcji. Co do
zasady też wcale tak bardzo nie rwali się do męczeństwa jak ci, których do
niego werbowali. Izraelskie służby wywiadowcze ustaliły, że
w organizowaniu zamachów samobójczych aktywnie uczestniczyło najwyżej
trzysta osób, a wszystkie ugrupowania terrorystyczne liczyły łącznie nie
więcej niż pięciuset aktywnych członków.
Nie wszystkich ich trzeba było zabić. „Terror nie jest beczką bez dna –
tłumaczył Dichter w Knesecie członkom komisji spraw zagranicznych
i obrony. – Aby go powstrzymać, nie trzeba wcale docierać do ostatniego
z terrorystów. Wystarczy osiągnąć masę krytyczną, a w rezultacie
organizacja wyhamuje”4.
Zarząd rozwoju broni i infrastruktury technologicznej opracował
matematyczny model dla ustalenia „zapasu”, to jest rezerw ludzkich Hamasu.
Rezultaty wykazały, że wyeliminowanie od 20 do 25 procent członków
organizacji doprowadziłoby do jej załamania. „Za prosty przykład weźmy
samochód” – powiedział szef zarządu Ben Israel5:

Istnieją pewne newralgiczne komponenty i z założenia przy

konstruowaniu uwzględnia się pewien zapas. Koło zapasowe montuje
się jedno, a nie sto. Jedziesz sobie, bum! – łapiesz gumę – zmieniasz
koło. Jedziesz dalej i bum! – znowu guma. Możesz jechać dalej? Już nie
bardzo. Dlaczego nie dali więcej kół? Bo zajmują miejsce i zwiększają
ciężar. Zapas zawsze wyznacza się na pewnym optymalnym poziomie.
Załóżmy, że chcemy zatrzymać samochód, więc stajemy mu na
drodze i zaczynamy strzelać. Oddajesz pierwszy strzał, zupełnie
przypadkowy. Czy samochód będzie dalej jechał? Zależy od tego, gdzie
trafiłeś. Mogło trafić w błotnik, mogło trafić w radio. Auta to nie
zatrzyma. Strzelasz znowu i jeszcze raz. Czy auto jedzie dalej? Jasne
jest, że w pewnym momencie samochód w końcu stanie, choć większość
jego elementów nie została trafionych. Dlaczego? Bo trafiłeś w którąś
z części krytycznych. I dokładnie na tym polega nasz model.

Rzecz jasna, zamordowanego prędko zastępował ktoś następny

w kolejności, ale z czasem średnia wieku spadała, podobnie jak i poziom
doświadczenia, gdyż szeregi zapełniali coraz to młodsi ludzie. Jak to ujął
Icchak Ilan, „pewnego dnia, kiedy do pokoju przesłuchań wprowadzono
dowódcę Islamskiego Dżihadu w Dżeninie, człowieka, którego nie zabiliśmy,
a szczególnym trafem pochwyciliśmy żywcem. Z satysfakcją przyjąłem
wiadomość, że miał dziewiętnaście lat. Zdałem sobie sprawę, że
wygrywamy, że wycięliśmy cały łańcuch ludzi, którzy go poprzedzali”6.
Teraz, gdy opracowano już spójną strategię, pozostawało wymyśleć
sposób, jak te cele znajdować i zabijać. Szin Bet poinformował premiera
Szarona, że wobec rozważania tak wielu zabójstw zachodziła konieczność
zmobilizowania wszelkich zasobów, jakimi dysponowało państwo Izrael.

Palestyńczycy na terytoriach okupowanych od dawna przywykli do

furkoczących na niebie dronów. „Cały czas tam latały” – wspominał Mosze
Jaalon, w owym czasie zastępca szefa sztabu7. Bezzałogowe statki
powietrzne gromadziły materiały wywiadowcze za pośrednictwem kamer
o wysokiej rozdzielczości. „Tak jak na niebie są słońce i księżyc – ciągnął
Jaalon – tak były także hałas i widok dronów”. Lecz większość cywilów, czy
to arabskich, czy też izraelskich, nie zdawała sobie sprawy, jak bardzo
technologia dronów posunęła się naprzód przez dziesięciolecia od czasu, gdy
Izrael po raz pierwszy z nich skorzystał8. Maszyny były teraz większe, mogły
dłużej pozostawać w powietrzu (aż do czterdziestu ośmiu godzin), a do tego
przenosiły bardziej zaawansowany sprzęt optyczny i cięższe uzbrojenie –
nawet do tony precyzyjnie naprowadzanych pocisków.
Podczas symulującej walkę z Syrią gry wojennej w sierpniu 2001 roku Siły
Obronne Izraela zdały sobie sprawę, że są w stanie skutecznie stawić czoła
najbardziej, w ich ocenie, naglącemu wówczas zagrożeniu – arsenałowi
czołgów syryjskiej armii, których liczebność szła w tysiące – przy
wykorzystaniu samych tylko dronów. „Mieliśmy więcej bomb niż było celów
na Bliskim Wschodzie” – ocenił Jaalon.
Izrael mógł toczyć wojnę na odległość, tak jak Stany Zjednoczone robiły
to podczas operacji „Pustynna Burza” i działań na Bałkanach9. Jednak
możliwości Izraelczyków przewyższały nawet potencjał amerykański. Nie
dość, że mieli precyzyjne uzbrojenie, jak pociski sterowane i rakiety, to
jeszcze dysponowali sprzętem latającym, który potrafił się przedostać bardzo
blisko wskazanego celu i wykazywał wyjątkowo wysokie
prawdopodobieństwo trafienia, gdyż drony umiały na bieżąco dostosowywać
się w powietrzu do zachowania celu, który pozostawał w ruchu.
Zarówno Siły Obronne Izraela, jak i lotnictwo wolały utrzymywać swoje
zdolności w tajemnicy aż do czasu wybuchu pełnowymiarowej wojny. Lecz
kiedy wojskowi sprzeciwili się żądaniu Szarona, by wykorzystać drony do
zwalczania celów ludzkich, a tym samym ujawnić je Palestyńczykom,
premier rąbnął pięścią w biurko10. „Zadecydował, że taki system bojowy nie
powinien kurzyć się na półce w oczekiwaniu na wojnę, z myślą o której
powstał i której nie było, tylko należy go użyć przeciwko obecnemu
wrogowi” – podsumował generał Joaw Galant.
Siły powietrzne utworzyły specjalną jednostkę do modernizowania
dronów – ich amunicji i technologii namierzania11. Inaczej się namierza
syryjski czołg na polu bitwy, a inaczej mężczyznę na osiołku, który usiłuje
uciec przed izraelskimi skrytobójcami, zniszczenie zaś wozu opancerzonego
wymaga użycia innego pocisku niż ten, który posłuży do zabicia jednej czy
dwóch osób, a zarazem nie zniszczy całego kwartału miejskiej zabudowy.
Lotnictwo zdecydowało się na głowicę, która rozsiewała setki
trzymilimetrowych odłamków wolframu, zdolnych przedrzeć się przez cienką
warstwę metalu i betonowe bloki, ale których gęstość ograniczała zasięg
działania do obszaru o średnicy osiemnastu metrów.
Przyswoiwszy właściwe uzbrojenie z arsenału armii, Szin Bet potrzebował
jeszcze wojskowych zasobów wywiadowczych. Szaron polecił Amanowi,
agencji kilkakrotnie większej od Szin Betu, a także Mossadowi, którego
relacje z Szin Betem układały się w najlepszym razie w kratkę, aby oddały
się do jego dyspozycji na tak długo, jak to będzie konieczne12.
Największa zmiana czekała Jednostkę 8200, czyli dział wywiadu
z kanałów łączności Amanu13. Do tej pory miał on do czynienia przede
wszystkim z zewnętrznymi wrogami Izraela, głównie z Syrią. Teraz wiele
z jego potężnych anten, ośrodków nasłuchu i wydziałów deszyfrażu oraz
hakerstwa skupiało się na wojnie z terrorem samobójców.
Turban, jedna z baz nasłuchowych jednostki, która na początku procesu
pokojowego bliska była zamknięcia, została w pełni przekazana we władanie
Szin Betu. Stała się największą placówką Jednostki 8200 i służyła seryjnemu
przygotowaniu selektywnych eliminacji.
Aman i siły powietrzne zaprzęgły swoją flotę maszyn zwiadu
powietrznego – a z czasem także umieszczone przez Izrael na orbicie satelity
szpiegowskie – do pracy na rzecz Szin Betu14. Flocie, którą pierwotnie
stworzono dla zapewnienia jednostkom bojowym dopływu informacji
o sytuacji na polu walki w czasie rzeczywistym, powierzono zadanie
obserwowania celów w trakcie operacji. „Bardzo wielu mieszkańców Izraela
zawdzięcza życie informacjom pozyskanym dzięki zwiadowi z użyciem
urządzeń optycznych i na tej samej zasadzie bardzo wielu terrorystów tymże
informacjom zawdzięcza swoją śmierć” – ocenił Icchak Ilan.
Rezultat tego wszystkiego stanowiła „fuzja wywiadowcza”, jak to ujął
Mosze Jaalon, będąca czymś „znacznie więcej niż samą tylko integracją
gromadzonych materiałów”15. Usadzenie wszystkich ludzi z wszystkich
agencji przy jednym stole w WCD okazało się katalizatorem umożliwiającym
pozyskiwanie dodatkowych informacji. „Znienacka – opowiadał Dichter –
przedstawiciel 8200, człowiek, który w pracy nie posługuje się hebrajskim –
innymi słowy, którego zadanie, polegające na podsłuchiwaniu rozmów
telefonicznych wroga, wymagało znajomości arabskiego – słyszy, jak oficer
prowadzący z Szin Betu rozmawia po arabsku z palestyńskim informatorem,
i wtrąca się z własnym pytaniem. Wtem obserwator umieszczony w terenie
donosi, że śledzony wszedł do spożywczaka Abu Hassana i pojawia się
pytanie, kim jest ten cały Abu Hassan i czy jego również w komputerze
należy zaznaczyć tym samym kolorem, co tych złych, i tak dalej. I tak oto
WCD samo z siebie w trakcie operacji stawało się źródłem, z którego
czerpano mnóstwo informacji wywiadowczych”16.
Szczególne znaczenie miał przesył danych w czasie rzeczywistym, osoby
z listy celów wyciągały bowiem wnioski i podejmowały środki ostrożności,
aby umknąć zamachowcom. Poruszały się szybko, zmieniały pojazdy,
a niekiedy też stosowały przebrania.
Terminem „daty ważności celu” określano przedział czasowy, w którym
możliwe było zidentyfikowanie konkretnego celu i jego namierzenie. Stawał
się on bardzo krótki – nigdy nie przekraczał paru godzin, a często wynosił
ledwie kilka minut. Jedynie błyskawiczny przesył danych umożliwiał
skuteczną likwidację tak szybko przemieszczających się celów.
Poza WCD system zwalczania terroru drogą selektywnej eliminacji liczył
tysiące uczestników: oficerów prowadzących, analityków systemowych,
zakamuflowanych żołnierzy piechoty, którzy prowadzili obserwację
w terenie, operatorów dronów zwiadowczych, operatorów dronów do
zabijania, tłumaczy, specjalistów od ładunków wybuchowych i snajperów.
W tym olbrzymim i bardzo złożonym systemie istniała jednak jasna
i wyraźna hierarchia, na szczycie której znajdował się kierujący
przedsięwzięciem Szin Bet. Jego wewnętrzny dokument stwierdzał: „Służba
Bezpieczeństwa Ogólnego [oficjalna nazwa Szin Betu] jest odpowiedzialna
między innymi, na mocy ustawy o SBO, za zachowanie bezpieczeństwa
państwa […]. Jednym ze sposobów na osiągnięcie tego celu jest
niedopuszczanie do zamachów terrorystycznych i zapobieganie im poprzez
wyprowadzanie w cel uderzeń uprzedzających”17.
Generalnie rzecz ujmując, operacja selektywnej eliminacji zaczynała się od
gromadzenia danych przez operatorów w terenie i ustalenia dokładniej
lokalizacji celu. Celem zazwyczaj była wpływowa postać w szeregach
organizacji terrorystycznej – „ktoś, kto zasłużył na swój bilet na pociąg do
likwidacji”, jak to ujął Dichter – lub też inny osobnik wart zainwestowania
zasobów koniecznych do jego usunięcia. Kompletowano teczkę danych
wywiadowczych o wybranej osobie, a następnie przekazywano ją
wicedyrektorowi agencji, który podejmował decyzję, czy człowiek ten
istotnie jest dogodnym kandydatem do odstrzału. Jeśli wicedyrektor,
a następnie sam dyrektor zaaprobowali zamach, premierowi przedkładano
czerwony kwit.
Po uzyskaniu podpisu premiera jednostki wywiadowcze zajmujące się
konkretnym rejonem i konkretną organizacją terrorystyczną otrzymywały
instrukcje, by zwracać szczególną uwagę na informacje, które mogłyby
ułatwić przeprowadzenie zamachu. Nie chodziło o wiedzę na temat, dajmy na
to, planów, które snuł obserwowany, czy też tożsamości jego wspólników,
a ograniczoną wyłącznie do danych mogących pomóc ustalić „operacyjną
wykonalność” zamachu – i trzeba je było zbierać non stop.
Kiedy tylko pojawiała się możliwość działania, ponownie kontaktowano
się z premierem, aby zaaprobował eliminację w tym konkretnym terminie. Po
otrzymaniu drugiej zgody zarząd operacyjny Sztabu Generalnego Sił
Obronnych Izraela określał „ciało wykonawcze, metodę egzekucji oraz
wybrany rodzaj amunicji”. Po tym, jak szef sztabu zaakceptował plan, WCD
musiało uzyskać potwierdzenie identyfikacji celu z przynajmniej dwóch
niezależnych źródeł – był to etap kadrowania18.
Następnie pałeczkę przekazywano ciału wykonawczemu, to jest
najczęściej siłom powietrznym.
Z punktu widzenia schematu postępowania wiele rzeczy w nowym
systemie selektywnej eliminacji bynajmniej nie było tak nowatorskich:
wywiadowcy zbierali informacje, premier zatwierdzał operację, a jednostki
polowe ją przeprowadzały, tak jak w latach siedemdziesiątych
i osiemdziesiątych w Europie i w Libanie. Były jednak też istotne różnice.
Jak to ujął pewien doświadczony oficer wywiadu, parafrazując Marshalla
McLuhana, „skalowalność jest przekazem”, co znaczy, że wykorzystanie
zaawansowanej technologii samo w sobie stwarzało już zupełnie nową
rzeczywistość19. Dzięki zaprzęgnięciu całej społeczności wywiadowczej,
korzystającej ze wsparcia najlepszych systemów łącznościowych
i komputerowych na świecie, a także osiągnięć najbardziej zaawansowanej
technologii militarnej, liczba zabójstw, nad którymi system mógł pracować
równolegle, radykalnie wzrosła. Do tej pory „Mossad potrzebował miesięcy,
jeśli nie wręcz lat, by zaplanować i przeprowadzić jeden zamach” – zauważał
pewien oficer Szin Betu. Teraz zaś „ze Wspólnego Centrum Dowodzenia
mogliśmy przeprowadzać cztery czy pięć zamachów dziennie”20.

Operacje koordynowane w WCD pozwoliły zabić dwadzieścia cztery osoby

w 2000 roku, osiemdziesiąt cztery w 2001, sto jeden w 2002 i sto trzydzieści
pięć w 200321. W odróżnieniu od zabójstw, których Mossad sporadycznie
dokonywał za granicą, nie sposób – a przynajmniej bardzo trudno – byłoby
Izraelowi zaprzeczyć, że to on stał z atakami.
„Nie mogliśmy twierdzić, że operacje te przeprowadza rząd Finlandii” –
przyznał brygadier Jossi Kuperwasser, szef działu badawczego Amanu22.
Istniały również dowody rzeczowe: Palestyńczycy zdołali zabezpieczyć
pewną liczbę pocisków, które nie eksplodowały z powodu usterek
technicznych, i znaleźli na nich odbite hebrajskie słowo MIKHOLIT
(Pędzelek), którym oznaczano przeciwpiechotną wersję pocisku
przeciwpancernego MIKHOL (Pędzel).
Krytyka aktów selektywnej eliminacji, płynąca zarówno spoza Izraela, jak
i z wewnątrz kraju, spowodowała również konieczność uzasadniania każdego
ataku, co oznaczało ujawnianie szczegółów występków, jakich dana ofiara
się dopuściła, aby dać do zrozumienia, że Izrael miał dostateczne podstawy,
by zareagować. Z czasem coś, co uchodziło niegdyś za wysoce szkodliwe,
czyli branie na siebie odpowiedzialności za zabójstwa, stało się oficjalną
strategią Izraela.
„Dalsze próby nieprzyznawania się zakrawałyby na śmieszność –
wyjaśniał Dow Weissglass. – W parę minut po zamachu Palestyńczycy
wyciągali z samochodu resztki pocisku z widoczną nazwą izraelskiego
przedsiębiorstwa. Co więcej, zależało nam na efekcie odstraszającym.
Wystarczyło, żeby na niebie nad Gazą coś zabrzęczało, a już tysiące rzucały
się do ucieczki we wszystkich kierunkach. Ani na minutę nie mieli spokoju.
Mieszkańcy Gazy osiągnęli stan, w którym cokolwiek emitującego
promieniowanie elektroniczne, od telefonu komórkowego po toster,
wyglądało im na coś, co może ściągnąć izraelskie pociski. To była absolutna
panika”23.
Siły Obronne Izraela zaczęły po każdym ataku wydawać oświadczenie24.
Jednocześnie Szin Bet, który aż do czasu wybuchu intifady niezwykle
niechętnie podchodził do pomysłu utrzymywania kontaktu z mediami,
przesyłał fragmenty stosownego czerwonego kwitu – podsumowanie
materiału na temat działań prowadzonych przez zabitego – do rozmaitych
serwisów informacyjnych. Izrael dokonywał całkowitej reorganizacji swojej
strategii informacyjnej – prowadząc, w gruncie rzeczy, wojnę propagandową.
Wyjaśnianie, a wręcz nagłaśnianie spraw, które długo stanowiły tajemnice
państwowe, wymagało opracowania nowego języka i nowych eufemizmów.
Na przykład termin „intifada”, o wydźwięku powstania ludowego, zastąpiono
określeniem „wojna przeciwko zamachowcom samobójcom”. Śmierć
niewinnych cywilów podczas operacji likwidacyjnych zaczęto określać nezek
agawi – „przypadkową szkodą”, co z czasem przyjęło postać skrótu NAZA.
„«Zabójstwo», «eliminacja», «zabicie» czy też – Boże uchowaj! –
«morderstwo» bardzo raziły i nie nadawały się do użytku – zauważył wyższy
urzędnik z kancelarii premiera. – Zaczęliśmy się tedy rozglądać za
określeniami o stopień mniej dosłownymi, wolnymi od emocji, sterylnymi,
które wyrażały zło, jakiemu staraliśmy się zapobiec, robiąc to, co robiliśmy”.
W pierwszej kolejności sięgnęli po słowo paamon, które oznacza „dzwon”,
lecz także jest skrótem od sformułowania „akcja prewencyjna”, ale nie było
to rozwiązanie dostatecznie chwytliwe. Następnie odrzucono kilka innych
propozycji, w tym określenia kodowe od dawna już stosowane
w społeczności wywiadowczej, jak choćby „procedura krytyczna”. W końcu
zdecydowano się na termin sikul memukad, co po hebrajsku oznaczało
„selektywne działanie prewencyjne”25. Takie sformułowanie, po hebrajsku
brzmiące technologicznie i czysto, zawierało wszystko, co służby chciały dać
do zrozumienia światu zewnętrznemu.

Choć podobne eufemizmy mogły być pomocne w sferze public relations,

wciąż nie było jasne, czy nowa, otwarta kampania pozasądowego zabijania
przez Izrael – czy to „zabójstw”, czy też „selektywnych działań
prewencyjnych” – była legalna.
Nie powinno dziwić, że według niektórych rodzin zamordowanych
Palestyńczyków oraz ofiar „przypadkowych szkód” nie była. Zwróciły się
one się o pomoc do stowarzyszeń broniących praw człowieka
i doświadczonych, liberalnie nastawionych, lewicowych izraelskich
adwokatów o zaapelowanie do izraelskiego Sądu Najwyższego, by ten
polecił wszczęcie dochodzenia i osądzenie odpowiedzialnych lub
przynajmniej zakazał przeprowadzania zabójstw i orzekł, że do konfliktu
izraelsko-palestyńskiego powinno mieć zastosowanie jedynie regularne
prawodawstwo dotyczące zasad użycia siły przez wymiar sprawiedliwości.
Głosy sprzeciwu wobec przyjętej strategii nie płynęły zresztą wyłącznie od
strony Palestyńczyków. Na przykład stojący na czele Amanu generał Aharon
Cwi Farkasz nie był co do zasady przeciwny zabójstwom, uważał je jednak
za niebezpiecznie krótkowzroczne. „Każdą decyzję, każdy wzgląd, każdą
wzmiankę o każdym celu komisja oceniała wyłącznie poprzez pryzmat
strategii selektywnej eliminacji – powiedział. – Znienacka to z Szin Betem,
który uzyskał olbrzymią władzę, wszystko konsultowano w pierwszej
kolejności. Uznałem, że taka sytuacja rodzi problemy”26.
Co bardziej zaskakujące, z jego oceną zgadzał się były dyrektor Szin Betu
Ammi Ajjalon, którego reforma systemu wywiadowczego i operacyjnego
umożliwiła rozpoczęcie nowego programu zabójstw. Argumentował, że Szin
Bet zabija ludzi, nie biorąc pod uwagę pewnych względów politycznych
i międzynarodowych, i że jego ludzie nie pojmują, kiedy zabójstwo może
zdusić płomienie konfliktu, a kiedy je rozniecić.
Choćby 31 lipca 2001 roku drony Sił Obronnych Izraela wystrzeliły szereg
pocisków w biuro Dżamala Mansoura, członka politycznego pionu Hamasu,
przywódcy studenckiego z Uniwersytetu Al-Nadżah w Nablusie i szefa
palestyńskiego ośrodka badawczego.
Mansour zginął, podobnie jak jeden z jego asystentów oraz sześcioro
innych Palestyńczyków, w tym dwoje dzieci. W wydanym oświadczeniu
rzecznik Sił Obronnych Izraela stwierdzał, że choć była to postać ze świata
polityki i mediów, to zarazem angażowała się w terroryzm i organizowała
ataki samobójców. Ammi Ajjalon zadzwonił do kwatery głównej Szin Betu
i spytał kogoś z kierownictwa agencji, czy oni tam powariowali. „Ten
człowiek przecież ledwie dwa tygodnie temu wydał oświadczenie, w którym
popierał zawieszenie zamachów terrorystycznych i stwierdzał, że procesowi
pokojowemu należy dać szansę!”.
Rozmówca odpowiedział, że nic o takim oświadczeniu nie wiedzieli. „Co
to znaczy «nie wiedzieliście»?! – zagotował się Ajjalon. – Pisały o tym
wszystkie palestyńskie gazety! Cały świat o tym wie!”27.
Kolejnym zabójstwem, z którym Ajjalon się nie zgadzał, była eliminacja
Raeda Karmiego, jednego z przywódców Tanzim, zbrojnej bojówki Fatahu.
Tanzim zaczęła przeprowadzać zamachy terrorystyczne i czerwony kwit
Karmiego wydłużał się o kolejne pozycje za sprawą morderstw na izraelskich
kupcach, osadnikach i żołnierzach na terytoriach okupowanych. Karmi
przeżył serię nieudanych zamachów na swoje życie i nadzwyczajnie dbał
o zachowanie środków ostrożności.
W końcu Szin Bet znalazł słaby punkt28. Karmi zwykł składać regularne
popołudniowe wizyty swojej kochance, żonie jednego z podwładnych.
Zawsze udawał się do niej tą samą ścieżką wzdłuż muru cmentarza
w Nablusie, przywierając do ściany w obawie, że gdzieś nad głową może mu
krążyć izraelski dron. Pewnej nocy operatorzy Ciporim zastąpili jeden
z kamieni w murze przy ścieżce atrapą wypełnioną potężnym materiałem
wybuchowym. Nazajutrz, gdy Karmi szedł na romantyczną schadzkę, bombę
odpalono zdalnie, zabijając go na miejscu.
Ajjalon nie wątpił, że Karmi zamieszany był w działalność terrorystyczną,
oznajmił jednak, że wybór chwili na przeprowadzenie zamachu – wobec
zainicjowanych przez Amerykanów intensywnych działań na rzecz
zawieszenia ognia, dla których Arafat wyraził swe poparcie – był błędem
i w istocie rzeczy sprawiał, że atak był nielegalny.
„Zasady prowadzenia wojny istnieją po to, by umożliwić zakończenie
konfliktu, by zagwarantować, że nie będzie on eskalował w nieskończoność.
Nie wolno dopuszczać się działań wojennych, kiedy jest oczywiste, że
jedynie odsuną zakończenie wojny jeszcze dalej w czasie”. Ajjalon był
zdania, że od czasu zabicia Karmiego Fatah znacznie bardziej zaangażował
się w terroryzm, a wręcz zaczął przeprowadzać ataki samobójcze.
Dyrektor Szin Betu Dichter odpowiedział Ajjalonowi, że ten nie zna
materiałów zgromadzonych przez wywiad, że Karmi był zaangażowany
w planowanie ataków i że ani on, ani też Arafat nie przejawiali szczerej
ochoty, aby przerwać terror. Wobec niezrozumienia ze strony Szin Betu
Ajjalon zadzwonił do ministra obrony w rządzie Szarona, Binjamina „Fuada”
Ben Eliezera, i ostro go zrugał: „[Sekretarz stanu USA Colin] Powell ma
właśnie przyjechać z wizytą, a Arafat szuka sposobności, by wznowić proces
pokojowy. Wszystkim swoim siłom wydał zakaz przeprowadzania
zamachów”. Następnie Ajjalon przytoczył aktualny raport wywiadu, według
którego rozkaz Arafata miał wpływ na toczącą się wewnątrz Fatahu debatę;
jej uczestnikiem był też sam Karmi. „No i co, że Szin Bet chciał go zabić?
Dlaczego koniecznie trzeba było zabić jednego z ludzi Arafata akurat w tym
momencie? Tylko dlatego, że pojawiła się okazja operacyjna?”.
Według relacji Ajjalona Ben Eliezer odpowiedział: „Czego ty ode mnie
chcesz? To ten wariat Dichter”, na co Ajjalon zauważył: „To ty jesteś
ministrem obrony, a nie Dichter. Decyzja należy do ciebie, a nie do niego”29.
„Nazwałem to banalnością zła – powiedział później Ajjalon, nawiązując do
tego, co zauważyła Hannah Arendt, a co dzieje się, gdy zwykłych ludzi
postawić w deprawujących okolicznościach, które skłaniają do
konformizmu. – Przywykasz do zabijania. Ludzkie życie staje się czymś
zwyczajnym, łatwym do rozporządzania. Nad tym, kogo zabić, spędzasz od
kwadransa do dwudziestu minut. Na wyborze tego, jak go zabić – dwa, trzy
dni. Pochłaniają cię zagadnienia taktyki, a nie konsekwencje”30.

Nawet jeśli Izraelczycy nie do końca przemyśleli moralne implikacje nowego

programu, to byli jednak świadomi konieczności zapewnienia prawnej osłony
oficerom i podwładnym, którzy mogli zostać z czasem postawieni w stan
oskarżenia, czy to w Izraelu, czy to za granicą. Na początku grudnia
2000 roku szef sztabu Sił Obronnych Izraela Szaul Mofaz zawezwał do
swojego gabinetu szefa korpusu prawnego armii, generała Menachema
Finkelsteina.
„Zakładam, że wie pan, że Izrael niekiedy stosuje strategię «procedury
krytycznej» – powiedział Finkelsteinowi Mofaz. – Czy w obecnych
okolicznościach prawnych Izrael ma prawo otwarcie zabijać określonych
osobników zamieszanych w terroryzm? To legalne czy nie?”.
Finkelstein osłupiał. „Zdaje pan sobie sprawę, generale, o co mnie pan
prosi? – spytał. – Główny prawnik armii ma panu powiedzieć, kiedy można
zabijać ludzi bez sądu?”. Mofaz w pełni pojął sytuację. Spytał raz jeszcze:
Czy zabijanie podejrzanych palestyńskich terrorystów było legalne?
Finkelstein odparł, że sprawa była delikatna i złożona, wymagała
porównawczego przestudiowania prawodawstwa z całego świata,
a najprawdopodobniej wręcz wykoncypowania zupełnie nowej idei prawnej.
Inter arma enim silent leges, zauważył w końcu, cytując Cycerona. W czas
wojny prawo milknie31.
Niemniej zlecił zespołowi bystrych, młodych prawników z Sił Obronnych
Izraela zastanowić się nad rozwiązaniem. 18 stycznia 2001 roku ściśle tajna
opinia prawna podpisana przez Finkelsteina została rozesłana do premiera,
prokuratora generalnego, szefa sztabu oraz jego zastępcy, a także do
dyrektora Szin Betu32. Dokument zatytułowany „Uderzenia w osoby
bezpośrednio zaangażowane w ataki przeciwko Izraelczykom” zaczynał się
od następującego oświadczenia: „W ramach niniejszej opinii po raz pierwszy
podjęliśmy się analizy kwestii legalności zainicjowanych akcji – tu kolejny
eufemizm – zapobiegawczych przeprowadzonych przez Siły Obronne Izraela.
[…] Siły Obronne Izraela i Szin Bet poinformowały nas, że akcje te
przeprowadza się w celu ratowania życia izraelskiej ludności cywilnej oraz
członków sił bezpieczeństwa. Jest to zatem co do zasady działanie oparte na
moralnej podstawie zasad samoobrony, przypadek sytuacji, w której «jeśli
ktoś przychodzi, żeby cię zabić, powstań i zabij go pierwszy»”.
Po raz pierwszy przedstawiono instrument prawny uzasadniający
pozasądowe egzekucje dokonywane przez siły bezpieczeństwa33. Autorzy
opinii podkreślali, że uczynili, co w ich mocy, aby znaleźć „równowagę
między prawem danej osoby do życia a obowiązkiem organów
bezpieczeństwa do ochrony obywateli kraju”.
Dla Finkelsteina był to trudny moment. Jako człowiek religijny i dobrze
obeznany z Biblią był boleśnie świadom, że Bóg nie pozwolił królowi
Dawidowi wznieść Świątyni, ponieważ zabił on tak wielu wrogów w imieniu
ludu Izraela. Finkelstein zastanawiał się, czy i jego pewnego dnia spotka
kara. „Opinię przedłożyłem z drżeniem rąk – wyznał. – Było jasne, że nie
chodzi o kwestię czysto teoretyczną i że zamierzają zrobić z niej użytek”34.
Opinia prawna gruntownie zmieniła charakter relacji prawnych między
Izraelem a Palestyńczykami. Konflikt przestał stanowić już kwestię egzekucji
prawa czy też zatrzymywania przez policję podejrzanych w celu postawienia
przed sądem. Intifada była teraz raczej „konfliktem zbrojnym niebędącym
wojną”, lecz wobec którego znajdowały zastosowanie wojenne prawa. Prawa
wojny zaś pozwalały uderzać w nieprzyjaciela, gdziekolwiek się znajdował,
o ile tylko czyniono rozróżnienie pomiędzy bojownikami a ludnością
cywilną.
W przypadku klasycznych wojen rozróżnienie to nie nastręcza większych
problemów: członkowie sił zbrojnych wroga, o ile pozostają na służbie,
stanowią pełnoprawne cele. Jednak w przypadku konfrontacji między
Izraelem a Palestyńczykami sprawa była o wiele trudniejsza. Kto jest
nieprzyjacielem? Jak go rozpoznać? Kiedy, jeśli w ogóle, przestaje być
nieprzyjacielem?
Opinia definiowała nowy rodzaj uczestnika konfliktu zbrojnego:
„nielegalnego bojownika”, który bierze udział w operacjach zbrojnych, lecz
nie jest żołnierzem w pełnym znaczeniu tego słowa. Termin ten obejmował
każdego, kto udzielał się w organizacji terrorystycznej, nawet jeśli jego
udział miał charakter marginalny. O ile tylko jest aktywnym członkiem
organizacji, można go uznać za bojownika – nawet jeśli akurat śpi w swoim
łóżku – inaczej niż w przypadku żołnierza na przepustce, który zdjął z siebie
mundur.
Taka rozszerzająca interpretacja pojęcia „bojowników” doprowadziła,
w ramach przeciągających się dyskusji w wydziale prawa międzynarodowego
korpusu prawnego armii, do rozważań nad tak zwaną kwestią syryjskiego
kucharza: Jeśli Izrael prowadziłby regularną wojnę z Syrią, zgodnie
z prawem można by było zabić jakiegokolwiek członka syryjskiej armii,
nawet wojskowego kucharza w oddziałach tyłowych. A zatem według tych
standardów, zważywszy na szeroką definicję „nielegalnego bojownika”
w konflikcie izraelsko-palestyńskim, można było założyć, że jako cel
kwalifikowałby się też każdy osobnik pomagający Hamasowi. Potencjalnie
mogło to oznaczać kobietę, która zrobiła pranie zamachowcowi samobójcy,
nim ten ruszył na akcję, albo taksówkarza, który świadomie przewiózł
działaczy organizacji z jednego miejsca w drugie.
Według autorów opinii takie podejście byłoby zbyt skrajne. Opinia
orzekała, że na cel można było brać jedynie tych, co do których istniały
„precyzyjne i wiarygodne doniesienia, iż osoba taka przeprowadzała
zamachy bądź kierowała zamachowcami”. Co więcej, zabójstw nie można
było stosować jako formy kary za wcześniejsze przewiny ani też przestrogi
dla innych bojowników. Można było po nie sięgać wyłącznie, gdy „było
niemal pewne, że cel będzie w przyszłości kontynuował podobne działania”.
W opinii podkreślano również, że w miarę możliwości lepiej kogoś
aresztować niż zabić, zwłaszcza na obszarach pod kontrolą Sił Obronnych
Izraela. W odróżnieniu od żołnierzy zawodowych na regularnej wojnie
nielegalni bojownicy nie cieszyli się immunitetem kryminalnym ani statusem
jeńców wojennych, a zatem wciąż można ich było aresztować i sądzić
w regularnym postępowaniu karnym.
Kiedy zabójstwo było nieodzowne, wciąż należało dochować zasady
„proporcjonalności”35. Zgodnie z opinią wszelkie zabójstwo należało
możliwie ograniczać, aby „ofiary śmiertelne i zniszczenia mienia
niezwiązane z celem operacji” nie „wykraczały nieproporcjonalnie ponad
spodziewane po akcji korzyści militarne”.
Wreszcie do podpisania czerwonego kwitu miał prawo wyłącznie premier
albo minister obrony.
 Izraelscy oficerowie przyjęli dokument z westchnieniem ulgi. „Był to
stempel potwierdzający, że postępowaliśmy w naszej pracy zgodnie
z kryteriami prawa międzynarodowego” – ujął to zastępca dyrektora Szin
Betu Diskin36. W 2003 roku państwo przedłożyło nieutajnioną wersję opinii
Sądowi Najwyższemu, a ten w 2006 roku ją zatwierdził.
Lecz o ile Finkelstein mógł pogodzić działania Izraela z prawem
międzynarodowym, o tyle opinia międzynarodowa stanowiła zupełnie
odrębną kwestię.

Premier Szaron trzymał w biurku książeczkę, którą od czasu do czasu

wyciągał, aby zapoznać z nią składających mu wizyty dyplomatów37.
Otrzymana od izraelskiej policji publikacja zawierała kolorowe fotografie
autobusu zrobione w kilka minut po tym, jak wysadził się w nim
zamachowiec samobójca. Wszędzie widać było zwłoki bez głów i pourywane
kończyny. Ogień spalił ubrania ofiar i pozostawił na ich skórze zielono-
niebieskie wybroczyny. „Kiedy jakiś upierdliwy dyplomata przychodził, by
raz jeszcze pomówić z nami o zlikwidowaniu tego czy owego terrorysty –
opowiadał Dow Weissglass, szef sztabu i zaufany człowiek Szarona – Arik
zmuszał gościa, by sobie popatrzył. Kartkował album, zdjęcie po zdjęciu,
i obserwował, jak szeroko rozwierają im się oczy na widok tych okropieństw.
Nie odpuszczał im nawet widoków poskręcanych ciał czy też szyi bez głowy.
Kiedy gość skończył, premier pytał spokojnie: «A teraz proszę mi
powiedzieć: byłby pan gotów, by coś podobnego stało się w pańskim
kraju?»”.
Aby zapewnić Szaronowi więcej materiału do pokazywania dyplomatom,
współpracownicy Weissglassa przynosili również zdjęcia z palestyńskiej
agencji prasowej ukazujące egzekucje Arabów podejrzewanych o współpracę
z Izraelem. Niektórzy z nich istotnie byli agentami Szin Betu, inni zaś
ofiarami złośliwych wewnętrznych porachunków. Części z przedstawionych
egzekucji dokonywał Muhammad Tabuah, przywódca lokalnego gangu,
przez wzgląd na swe okrucieństwo przezywany Hitlerem. „Strzelał do nich
jak do psów, a wokoło gromadził się morderczy tłum – opowiadał
Weissglass. – Palestyńczycy wyglądali jak chaotyczny, oszalały motłoch”.
Szaron, rzecz jasna, nie udostępniał żadnych informacji o skutkach
izraelskich ataków. Tak czy owak, jego fotograficzne rekwizyty na niewiele
się zdały – reszta świata w dalszym ciągu krytykowała program selektywnej
eliminacji, podobnie jak podjętą przez premiera agresywną rozbudowę
osiedli żydowskich na terytoriach okupowanych. Dyplomaci z dziesiątków
krajów wskazywali, że istnieje związek między tymi dwiema strategiami
a rozlewem krwi na izraelskich ulicach. Nawet Stany Zjednoczone uznały
strategię selektywnej eliminacji za nielegalną, jeśli nie wręcz wprost za
zbrodnię wojenną, budowę osiedli zaś – za niepotrzebną prowokację.
Szaron z miejsca odrzucił tego rodzaju wnioski. „Mój problem polega na
tym – oświadczał – że urodziłem się dawno temu, na długo przed
którymkolwiek z was, czyż nie? I pamiętam tysiące Żydów mordowanych
przez Arabów jeszcze przed okupacją. Między tymi dwiema sprawami nie
ma żadnej zależności”.
Niemniej zdawał sobie sprawę, że jeśli chce mieć jakąkolwiek nadzieję na
ugłaskanie reszty świata, musi zawrzeć z Amerykanami pewnego rodzaju
porozumienie. „Jeżeli czegokolwiek się w tamtym okresie nauczyłem –
wspominał Szaron, odnosząc się do czasu spędzonego w latach
osiemdziesiątych na stanowisku ministra obrony – to tego, by nigdy się nie
wdawać w kłótnie z Amerykanami”38.
Na szczęście Szaron już wcześniej nawiązał relacje z prezydentem
George’em W. Bushem, który objął urząd w tym samym roku co on. Bush
był w Izraelu w listopadzie 1998 roku, wkrótce po ponownym wyborze na
gubernatora Teksasu. Za podróż odpowiadali wówczas żydowscy
republikańscy biznesmeni z Teksasu i miała ona stanowić etap na drodze do
Białego Domu. W owym czasie Szaron wciąż był jeszcze politycznym
pariasem, niemniej wraz z gubernatorem odbył podróż śmigłowcem po kraju.
Przy okazji zrobił Bushowi wykład o zagrożeniach dla bezpieczeństwa
państwa, z jakimi mierzył się Izrael, i zabawiał go opowieściami o własnych
dokonaniach w wojsku. Przed końcem wycieczki Bush nabrał przekonania,
że „Szaron to człowiek, któremu można zaufać”, jak zrelacjonował Fred
Zeidman, jeden z organizatorów wizyty. Podróż zrobiła na gubernatorze
potężne wrażenie, raz za razem powtarzał: „Jako Teksańczykowi aż trudno
mi uwierzyć, jak Izrael jest niewielki… jak niewielka populacja
zamieszkiwała w ciągu dziejów między liniami wroga a ośrodkami
miejskimi”39.
Dwa i pół roku później, niebawem po swym spektakularnym zwycięstwie
w wyborach, Szaron udał się w podróż do Waszyngtonu. Współpracownicy,
którzy organizowali wizytę, dali swym amerykańskim odpowiednikom do
zrozumienia, z jaką nieufnością premier odnosił się do Stanów
Zjednoczonych i jak bardzo czuł się zraniony podejściem Amerykanów do
niego samego przez ostatnie dwa dziesięciolecia. Doniesienia te dotarły do
prezydenta Busha, który polecił zrobić wszystko, by Szaron poczuł się jak
najmilej widziany: zaaranżować spotkania z wszystkimi najważniejszymi
przedstawicielami władz, zakwaterować go w prezydenckiej rezydencji dla
gości Blair House, przydzielić gwardię honorową i zaszczycić salutem
armatnim z dwudziestu jeden dział. „Szaron był w siódmym niebie –
wspominał jego doradca do spraw międzynarodowych Szalom Turgeman. –
Nawet on, choć tak sceptyczny i cyniczny, był pod wrażeniem takiego
przyjęcia i zdał sobie sprawę, że naprawdę zależy im na współpracy”40.
W pewnym momencie Weissglass podsunął Szaronowi pomysł. „Arik –
zwrócił się do niego – wszelka serdeczność, wsparcie i przyjaźń, jakie
możesz sobie zaskarbić ze strony amerykańskich władz, rozpływają się, gdy
tylko wchodzisz w rolę megaosadnika. Im większą ugodowością się
wykażesz wobec amerykańskich żądań zahamowania budowy osiedli, na tym
więcej będą ci pozwalać, jeśli chodzi o odstrzeliwanie kogo trzeba”.
Za aprobatą Szarona Weissglass wypracował potajemne porozumienie
z doradczynią do spraw bezpieczeństwa narodowego USA Condoleezzą Rice
i jej zastępcą Stephenem Handleyem: Izrael miał znacząco ograniczyć
budowę nowych osiedli w zamian za amerykańskie poparcie dla wojny
z Palestyńczykami i stosowanej przez Izrael strategii selektywnej eliminacji.
„Od tej pory nastał czas całkowitej dysproporcji – przyznał Weissglass. –
Z jednej strony nawet najbrutalniejsze działania podejmowane przez nas
przeciwko Palestyńczykom nie spotykały się z naganą – następowała cisza
czy też czasami obowiązkowe wyrazy ubolewania, jeśli w ataku ucierpieli
niewinni ludzie. Z drugiej strony wystarczała jakakolwiek publikacja, choćby
nawet na jakimś marginalnym, prawicowym blogu, sugerująca plan budowy
osiedla, a Condi [Rice] dzwoniła do mnie o trzeciej nad ranem
i obsobaczała”41.
Kiedy tylko prezydent Bush otrzymał potwierdzenie od swoich
przedstawicieli w Izraelu i na terytoriach okupowanych, że Szaron
dotrzymuje danego słowa, współpraca operacyjna i wywiadowcza między
obydwoma krajami znacząco się pogłębiła42. Pomimo utrzymującej się
wyraźnej krytyki ze strony państw europejskich Stany Zjednoczone stale
wykorzystywały prawo weta w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, aby blokować
próby potępienia Izraela za dokonywane eliminacje. Z czasem kraje arabskie
po prostu się poddały i przestały przedkładać w tej sprawie nowe wnioski.

11 września 2001 roku głoszący dżihad porywacze wbili dwa samoloty

pasażerskie w wieże World Trade Center, trzeci zaś w budynek Pentagonu.
Czwarta maszyna rozbiła się na polu w Pensylwanii, porywaczy obezwładnili
bowiem pasażerowie.
„W jednej chwili wszelkie skargi przeciwko nam ustały – wspominał
generał Giora Eiland, szef izraelskiej Rady Bezpieczeństwa Narodowego. –
Sprawa po prostu spadła z [międzynarodowej] agendy”43.
Podejmowane przez Izrael od dziesięcioleci próby wytłumaczenia reszcie
świata zasadności swych drastycznych środków nagle stały się zbędne.
Wszyscy chwilowo zdawali się je rozumieć. Szaron natychmiast polecił
agencjom wywiadowczym przekazać Amerykanom wszystkie dane
zgromadzone na temat „Niebieskiego Trolla”, pod którym to kryptonimem
kryły się poczynania Al-Kaidy na terenie Sudanu, a także inne przydatne
informacje44. Później kazał Szin Betowi oraz armii podzielić się
doświadczeniem z gośćmi, którzy przybywali z zagranicy, aby uczyć się od
państwa z najlepszym na świecie programem zwalczania terroryzmu.
„Ludzie zjeżdżali do nas tłumnie” – wspominał Diskin, który gościł
najważniejszych przybyszów. W ramach bliskich relacji z prezydentem
Bushem Szaron wydał instrukcję, by „pokazywać im [Amerykanom]
wszystko, by dawać im sto procent, by wpuszczać wszędzie, nawet do
Wspólnego Centrum Dowodzenia, nawet podczas koordynowania operacji
unieszkodliwiania”. Amerykanie z ogromnym zainteresowaniem poznawali
funkcjonowanie zintegrowanego systemu eliminacji przy współpracy
wszystkich instytucji wywiadowczych i dowiadywali się, jak Izrael zdołał
wypracować zdolność przeprowadzania wielu operacji równocześnie. Ten
sam system, który zaledwie parę tygodni wcześniej był poddawany
międzynarodowej krytyce, obecnie stanowił wzór do naśladowania.
„Ataki z 11 września uczyniły naszą własną wojnę absolutnie prawomocną
na arenie międzynarodowej – ocenił Diskin. – Mogliśmy się całkowicie
wyswobodzić z więzów, które nas dotąd ograniczały”45.
 30
„CEL ZLIKWIDOWANO, ALE MISJA SIĘ NIE
POWIODŁA”

Kiedy Awi Dichter był jeszcze młodym oficerem prowadzącym Szin Betu,
pewnego razu przesłuchiwał niejakiego Salaha Szehadego, pracownika
społecznego ze Strefy Gazy. Szehade miał dwadzieścia cztery lata, pochodził
z miejscowości Beit Hanun na północy Gazy, gdzie z doskonałym wynikiem
skończył szkołę i dostał się na studia inżynierskie i medyczne na uczelnie
w Turcji oraz w Związku Radzieckim. Lecz jego rodzina była biedna, toteż
mógł pozwolić sobie jedynie na studiowanie działalności społecznej
w egipskiej Aleksandrii. Po ukończeniu studiów znalazł pracę w Al-Arisz na
Synaju, nieopodal granicy z Gazą.
Wtedy też, w 1977 roku, Dichter po raz pierwszy go zauważył. „Był inny –
wspominał Dichter1. – Zadbany, nosił przy sobie aktówkę w stylu Jamesa
Bonda. Ogólnie sprawiał korzystne wrażenie”. Dichter pomyślał, że a nuż
zdoła zwerbować Szehadego i uczynić zeń agenta albo współpracownika.
Z ich spotkania nic jednak nie wynikło.
Po pięciu latach w instytucjach społecznych Szehade zaczepił się na
wydziale Uniwersytetu Islamskiego w Gazie, a z czasem został dziekanem do
spraw studenckich, jednocześnie prowadząc działalność kaznodziejską
w jednym z miejskich meczetów. Wtedy też miał okazję poznać szejka
Jasina, założyciela Hamasu. Bardzo się do siebie zbliżyli. Bijąca od Jasina
charyzma, jego wiedza oraz wizja utworzenia muzułmańskiej teokracji na
obszarze całej Palestyny fascynowały Szehadego. W Jasinie dostrzegał
człowieka o wybitnych zdolnościach przywódczych i organizacyjnych.
Szejk wyjawił Szehademu swoją wielką tajemnicę – pod płaszczykiem
pracy dobroczynnej i działalności religijnej zamierzał zbudować militarno-
terrorystyczny aparat do walki z Izraelem. Kierowanie tym projektem
powierzył właśnie Szehademu. Ten w 1984 roku, podczas pierwszej
kampanii Szin Betu przeciwko Hamasowi (który działał wówczas pod inną
nazwą), został aresztowany i skazany, a dwa lata później wyszedł na
wolność. W 1988 roku zatrzymano go ponownie i skazano za liczne czyny
związane z terroryzmem, tym razem wymierzając wyrok dziesięciu lat
pozbawienia wolności2. Jednak nawet zza więziennych murów Szehade nie
przestawał kierować zbrojnym skrzydłem Hamasu.
We wrześniu 1998 roku jego wyrok dobiegł końca, mimo to nadal był
przetrzymywany w ramach aresztu administracyjnego – to kontrowersyjne
rozwiązanie przypomina więzienie przez Stany Zjednoczone zatrzymanych
bez procesu w Guantanamo: według Szin Betu wypuszczenie go na wolność
oznaczałoby „natychmiastowe i niechybne zagrożenie dla bezpieczeństwa
regionu”. Długie lata spędzone w izraelskich więzieniach sprawiły, że pośród
mieszkańców Gazy zyskał status bohatera3.
W 2000 roku władze Autonomii Palestyńskiej zwróciły się do Izraela
z apelem o uwolnienie Szehadego i części jego towarzyszy, aby w ten sposób
wyjść w oczach Palestyńczyków na stroskane losem wszystkich obywateli,
w tym również członków Hamasu, którzy cieszyli się ogromną
popularnością. Jak tłumaczyli Izraelczykom przedstawiciele Autonomii,
Salah Szehade był człowiekiem pragmatycznym, administratorem
wywodzącym się ze środowiska działaczy humanitarnych, kimś zupełnie
innym niż radykalny szejk Jasin.
Był to czas wielkich nadziei, tuż przed szczytem w Camp David. Ehud
Barak i Jasir Arafat utrzymywali bliskie stosunki, usiłując przyspieszać
proces pokojowy. Poza tym Izrael pragnął czynić gesty dobrej woli, dzięki
którym władze Autonomii mogłyby przekonać do swego stanowiska
sceptyków. Co więcej, działalność Hamasu została ograniczona do wcześniej
nieznanego poziomu, a to za sprawą sukcesów Szin Betu.
Izrael przystał na prośbę. Szehade podpisał zobowiązanie, że nie powróci
do działalności terrorystycznej, czego zwyczajowo wymagano od więźniów
zwalnianych z izraelskich zakładów karnych, a władze Autonomii za niego
poręczyły.
Z perspektywy czasu postawa Izraelczyków, którzy zgodzili się go
zwolnić, może wydawać się naiwna, lecz, jak to ujął pewien były oficer
operacyjny Szin Betu, „wtedy wydawało nam się, że naprawdę jest
nadzieja”4.
Przez cztery miesiące od wyjścia na wolność Szehade unikał nielegalnej
aktywności, kiedy jednak wybuchła intifada, wrócił na pole walki. „Od tej
pory – jak czytamy w jego prowadzonej przez Szin Bet teczce – jego poglądy
uległy radykalizacji i zajął się nakłanianiem, prowadzeniem, doradzaniem,
a także współpracą przy planowaniu i realizowaniu śmiercionośnych operacji
terrorystycznych oraz kierowaniem zbrojnymi strukturami Hamasu”5.
W niemal trzydzieści lat po tym, jak Awi Dichter usiłował zwerbować
Szehadego, Szin Bet gromadził na jego temat grubą teczkę, jemu samemu
nadając pseudonim „Chorąży”. Dichter i Szehade widzieli się wielokrotnie
w latach, które ten ostatni spędził za kratkami (i przez które, poddawany
rozmaitym formom presji, donosił na współwięźniów). Szehade był „osobą
stanowiącą dla nas podstawowe zagrożenie, większe niż Jasin – oceniał
Dichter. – W odróżnieniu od Jasina był wykształcony i miał doświadczenie
w zarządzaniu, co zapewniało mu nadzwyczajne zdolności operacyjne”.
Szehade zapoczątkował i nadzorował rozwój nowych technik bojowych,
takich jak strzelanie pociskami moździerzowymi do pojazdów
opancerzonych po płaskiej trajektorii i wykorzystywanie ładunków
wybuchowych przeciwko czołgom. Wymyślał nowatorskie sposoby
atakowania przy użyciu zamachowców samobójców, bomb umieszczonych
w łodziach i w samochodach cysternach. To także on odpowiadał za
wprowadzenie do użytku pocisków rakietowych Kassam, które zmieniły
obraz walki toczonej przez Hamas z Izraelem. Szef Szin Betu w regionie
południowym zdawał sobie sprawę z tego, jak ważną postacią był Szehade:
„On sam, własnymi ustami, wydaje konkretne rozkazy do przeprowadzania
ataków, wykłada strategię terroru i instruuje, kiedy zamachy należy
przeprowadzać. Stanowi siłę napędową: zamachy to on”.
Według teczki Szin Betu Szehade był bezpośrednio zamieszany w ataki,
w których między lipcem 2001 roku a lipcem 2002 roku zginęły czterysta
siedemdziesiąt cztery osoby, a rany odniosło dwa tysiące sześćset
czterdzieści dziewięć6. Poddawano go intensywnej obserwacji, lecz ponieważ
prowadził swą działalność z Gazy, Izraelczycy nie mogli go aresztować.
Władze Autonomii Palestyńskiej nie wykazywały też woli wprowadzenia
w życie swych zapewnień, że Szehade nie będzie już atakował Izraelczyków.
Tak więc wypisano na niego czerwony kwit, co dało początek operacji
„Chorąży”.

W przypadku każdej misji selektywnej eliminacji, nim pociągnięto za spust,

tożsamość osoby, która miała właśnie zginąć, musiały potwierdzić w czasie
rzeczywistym dwa niezależne źródła. Proces „kadrowania” miał
zagwarantować, że zginie ten, kto ma zginąć, „a nie jego przyjaciel, brat,
sobowtór czy jakiś przechodzień”, jak to ujął Awi Dichter. Szin Bet, Aman
oraz siły powietrzne nie szczędziły wysiłków, aby zyskać pewność, że nigdy
nie dojdzie do żadnej omyłki. „Nie możemy dopuścić, by się powtórzyło
Lillehammer” – powtarzał raz za razem Dichter. W wielu sytuacjach
dowódcy WCD woleli przerwać misję niż zaryzykować atak na niewłaściwą
osobę.
W praktyce kadrowanie celu było zdecydowanie trudniejsze, niż mogłoby
się to wydawać. W wielu przypadkach jednym z dwóch wymaganych źródeł
był palestyński agent, który znał cel i musiał rozpoznać go z ukrytej pozycji
na końcowym etapie operacji. Szin Bet i Jednostka 504 Amanu dysponowały
licznymi informatorami, lecz „tym gościom daleko było do rabinów”, jak to
określił Dichter, dając do zrozumienia, że ich standardy moralne, jako ludzi
zdradzających własnych rodaków i własnych przyjaciół, pozostawiały sporo
do życzenia. „Musieliśmy ich traktować z ogromną rezerwą”7.
W WCD obowiązywała też zasada, że jeśli z potwierdzonym już celem
utraciło się kontakt wzrokowy, to kadrowanie uznawano za niebyłe i należało
je zaczynać od początku. Jeżeli na przykład należycie rozpoznany cel wsiadał
do samochodu, ale następnie znikał pod daszkiem stacji benzynowej, gdzie
nie było go już widać, proces powtarzano. Tego rodzaju sytuacje zdarzały się
wiele razy, często ze względu na zachmurzone niebo, i nieraz oznaczały
całkowite odwołanie operacji.
Dzięki tak surowym procedurom identyfikacyjnym Szin Bet mógł się
pochwalić wyśmienitą skutecznością. „Sto procent celów właściwie
skadrowanych – powiedział Dichter. – Niestety, nie w każdym przypadku cel
był niszczony, lecz zawsze, kiedy atakowaliśmy cel, był to ten cel, który
chcieliśmy zaatakować”. Co więcej, selektywna eliminacja przynosiła
założone skutki. W połowie 2002 roku wojna, jaką Izrael wydał terrorystom
samobójcom, zaczynała dawać rezultaty: liczba Izraelczyków ginących
w samobójczych atakach spadała. Po osiemdziesięciu pięciu zabitych
Izraelczykach w marcu liczba ofiar śmiertelnych w lipcu wyniosła tylko
siedem, w sierpniu również siedem, a we wrześniu sześć.
A mimo to, choć tak olbrzymie wysiłki wkładano w potwierdzenie
właściwego skadrowania celu, o wiele mniej się przejmowano ustaleniem,
czy był on sam i czy w pobliżu nie przebywali jacyś postronni cywile.
Pomimo zasad, zabezpieczeń i wymogów Izrael prowadził teraz operacje
selektywnej eliminacji na tak wielką skalę, że błędy musiały się przytrafiać,
a choć było ich stosunkowo mało, to kiedy już się zdarzały, oznaczały śmierć
niewinnych ludzi.
Jeśli dotarcie do celu w sytuacji, gdy był sam, okazywało się niemożliwe,
podejmujący decyzję niekiedy otwarcie też rozważali dopuszczalność zabicia
otaczających go osób. Przy okazji takich narad oficerowie Sił Obronnych
Izraela oraz Szin Betu prosili wydział prawa międzynarodowego o przysłanie
swoich przedstawicieli, aby towarzyszyli im we Wspólnym Centrum
Dowodzenia. „Nas z WPM stawiało to w bardzo skomplikowanej sytuacji –
przyznał szefujący wydziałowi Daniel Reisner. – Bo było jasne, że jeśli na
sali był prawnik i nie zaprotestował, to tak, jakby się zgadzał”8.
Szef korpusu prawnego armii został dokooptowany do grona Sztabu
Generalnego i wtajemniczony w ściśle tajne konsultacje w sprawach
bezpieczeństwa. Szin Bet udostępniał prawnikom do analizowania swoje
teczki kandydatów do selektywnej eliminacji na tak długo, jak tylko chcieli.
Reisner i WPM często byli obecni w WCD w chwili przeprowadzania ataku.
Ich obecność stanowiła „osłonę prawną”, by przytoczyć słowa Finkelsteina,
na której ludziom służb zależało na wypadek, gdyby kiedykolwiek mieli
zostać postawieni w stan oskarżenia, czy to w Izraelu, czy też za granicą.
Głównym aspektem, na którym skupiali się przedstawiciele WPM, był
praktyczny wymiar zasady „proporcjonalności”, która w teorii wymagała, by
szkoda wyrządzana przez Izrael nie przewyższała uzyskiwanych korzyści. Ile
niewinnych istnień ludzkich (i czy w ogóle) Izrael mógł narazić na
niebezpieczeństwo, aby zlikwidować groźnego terrorystę?
„Terroryści – wspominał Reisner – w pełni wykorzystywali nasze opory
przed krzywdzeniem niewinnych. Przechodząc przez ulicę, brali na ręce
dzieci, otaczali się cywilami. Pewnego razu byłem w WCD, kiedy odpalono
pocisk wymierzony w stojącego na dachu terrorystę. Wtem znienacka
zauważyliśmy, jak podnosi dziecko. Rzecz jasna, natychmiast wydałem
rozkaz, by przekierować pocisk na otwarty teren”.
Prawnikom niełatwo było sformułować uniwersalną zasadę dotyczącą
przypadkowych zniszczeń i ofiar. „Każdą sprawę oceniano indywidualnie –
mówił Reisner. – Aczkolwiek mieliśmy jedną jasną regułę: wszyscy byliśmy
rodzicami, nie mogliśmy się zgodzić na zabijanie dzieci. Nigdy, przenigdy
nie przystaliśmy na taką operację”9.
Kiedy tylko wywiad zawczasu informował, że ma „pewną wiedzę
o obecności dzieci” w strefie ataku, operacji nie zatwierdzano. Zarazem
jednak obecność grupki dorosłych, w ten czy inny sposób powiązanych
z osobą skazanego, niekoniecznie oznaczała zatrzymanie operacji, nawet jeśli
nie byli oni nijak zaangażowani w organizacje terrorystyczne10. Dotyczyło to
również żon, przyjaciół i najrozmaitszych przewoźników, jak choćby
kierowców taksówek.

Operacja „Chorąży” była wyjątkowo niewdzięcznym przypadkiem. Według

dokumentów Szin Betu przynajmniej dwukrotnie zgodę na wykonanie
zamachu na „Chorążego” wstrzymano z obawy przed skrzywdzeniem
niewinnych. Za pierwszym razem miało to miejsce 6 marca 2002 roku.
Szehade został z dużą dozą pewności namierzony w mieszkaniu na południu
Gazy, lecz ze względu na obecność znacznej liczby cywilów w tym samym
budynku, a także to, że towarzyszyła mu jego żona Leila oraz
prawdopodobnie również jego piętnastoletnia córka Iman, atak został
odwołany.
Trzy dni później wysłany przez Szhehadego zamachowiec samobójca
wysadził się w powietrze w Cafe Moment nieopodal rezydencji premiera
w Jerozolimie, zabijając jedenastu cywilów.
6 czerwca odwołano kolejny atak na Szehadego, z podobnych jak
wcześniej powodów. Dwanaście dni później zamachowiec samobójca ze
zbrojnego skrzydła Hamasu zabił dziewiętnastu pasażerów w autobusie
w Jerozolimie.
W kręgach izraelskich służb bezpieczeństwa zapanowała niemal
namacalna frustracja. Jak to ujął szef sztabu Sił Obronnych Izraela Mosze
Jaalon: „Opowiedziałem o całej sprawie moim amerykańskim kolegom
i tylko ich to rozdrażniło. Powiedziałem, że za pierwszym razem
wstrzymaliśmy się, bo była z nim jego żona, bez której nigdzie się nie ruszał.
Z ich perspektywy to było jakieś szaleństwo. «Co?! – dopytywali. – Nie
zaatakowaliście z powodu żony?». Ich kryteria dotyczące przypadkowych
strat bardzo się różniły od ograniczeń, którymi sami związaliśmy sobie ręce”.
W czerwcu 2002 roku minister obrony Binjamin Ben Eliezer zaaprobował
kolejny plan zabicia Szehadego, tym razem poprzez wysadzenie jego
mieszkania w powietrze. Jednak teraz obwarowania co do strat wśród
ludności cywilnej przedstawiały się odmiennie.
Tym razem też „jeśli w okolicy wspomnianego mieszkania pojawiłyby się
kobiety lub dzieci – pisał Eliezer – operacji nie wolno [było] kontynuować”.
Lecz żona Szehadego stanowiła odtąd wyjątek. Jeżeli w owym czasie byłaby
w mieszkaniu, operacja i tak zostałaby przeprowadzona. Wyjątek dotyczył
również mężczyzn, czy to sąsiadów, czy przechodniów, winnych czy
niewinnych. Na ich ewentualną śmierć także była zgoda11.
„Ostatecznie nie mieliśmy wyboru – stwierdzał Jaalon. – Nic innego nie
mogliśmy zrobić. W miarę upływu czasu widzieliśmy tylko, jak raz za razem
przelewano coraz więcej żydowskiej krwi. Nie łudziłem się, że [Hamas] bez
niego przestanie organizować zamachy, ale jego zdolność do organizowania
straszliwych w skutkach ataków, ze względu na jego doświadczenie,
umiejętności i koneksje, była niezrównana”12.
Szehade często zmieniał położenie, jednak 19 lipca został wypatrzony
w trzypiętrowym budynku w gęsto zaludnionej dzielnicy Al-Daradż na
północy miasta Gaza, gdzie większość mieszkańców stanowili uchodźcy.
Dane od informatorów wskazywały, że parter zajmowały puste magazyny, co
czyniło z budynku idealny cel do zbombardowania. Należało tylko
przeprowadzić je czym prędzej, nim Szehade znowu się przemieści.
Zastępca dyrektora agencji Juwal Diskin nie palił się do działania13.
Zażądał, by oficerowie koordynujący wywiad zgromadzili więcej informacji.
Nawet jeśli budynek z celem był opustoszały, otaczały go blaszane budy,
prawdopodobnie dające schronienie całym rodzinom. Diskin domagał się
sprawdzenia możliwości przeprowadzenia operacji lądowej, chociażby
z wykorzystaniem strzelca wyborowego. Departament sił powietrznych
odpowiedzialny za przewidywanie skutków ataków szacował, że nalot
spowoduje „poważne uszkodzenie” pobliskich chatynek.
Wyraźne wątpliwości pojawiły się także podczas rozmów na łonie Sił
Obronnych Izraela. Szef zarządu operacyjnego sztabu generalnego zalecał
zaczekać czterdzieści osiem godzin, „aby oczyścić blaszane budy i mieć
pewność, że nikogo w nich nie będzie”. Również zastępca szefa sztabu
Gabriel „Gabi” Aszkenazi wyraził zastrzeżenia wobec przeprowadzania
ataku przed pozyskaniem dokładniejszych informacji.
Jednak presja, by wyeliminować nieuchwytnego Szehadego, była nazbyt
wielka. Dowódca Szin Betu na region południowy odrzucił ocenę Diskina,
gdyż według jego raportów wywiadowczych nocą blaszane budy
przylegające do budynku Szehadego stały puste. Zwrócił się więc do
dyrektora Szin Betu Dichtera, który zaaprobował natychmiastowe zabicie
Szehadego za pomocą bomby zrzuconej przez myśliwiec sił powietrznych.
Poparł go szef Amanu Aharon Cwi Farkasz. „Jeśli nie pozbędziemy się
ludzi pokroju Salaha Szehadego, coraz to więcej Izraelczyków spotykać
będzie krzywda – powiedział później, wspominając podjętą decyzję. –
W takich sytuacjach palestyńskim cywilom może się coś stać”. Jak dodał,
„kiedy trzeba wybierać między dwójką dzieci, wolę, by nie szlochało dziecko
izraelskiego Żyda”14.

Pilot wdrapał się do swojego myśliwca F-16, który czekał na płycie bazy sił
powietrznych Chacor w centralnej części Izraela. Samolot był uzbrojony
w jednotonową bombę. Użycie dwóch półtonowych bomb ograniczyłoby
zniszczenia i zmniejszyło promień wybuchu, nie sposób było jednak
dokładnie stwierdzić, w którym miejscu w domu mógł znajdować się
Szehade. Jeśli spał w pobliżu drzwi na ulicę, zniszczenie jedynie piętra
mijałoby się z celem. Większa bomba dawała pewność, że zginie.
Operację trzykrotnie już odwoływano, za pierwszym razem, ponieważ
dziewiętnastego był piątek, a zatem muzułmański dzień odpoczynku, kiedy
ulice wypełniały się tłumami, potem zaś w kolejne dwie noce, dwudziestego
i dwudziestego pierwszego, gdyż podejrzewano, że z Szehadem może
przebywać jego córka.
Jednak wieczorem 22 lipca zdania w zespole były podzielone. Choć
wszyscy zgadzali się, że w mieszkaniu znajduje się żona Szehadego i że
rozkazy pozwalają mimo to kontynuować operację, jedynie część ekipy
uznawała, że materiały wywiadowcze wskazują na nieobecność córki15.
Juwal Diskin, który bezpośrednio dowodził operacją selektywnej
eliminacji, nie był do końca przekonany szacunkiem, że
prawdopodobieństwo obecności Iman w mieszkaniu jest niewielkie.
Diskin zadzwonił do Dichtera i podzielił się z nim swoimi wątpliwościami,
zalecając odwołanie ataku, lecz, według ustaleń oficjalnego dochodzenia,
„dyrektor Szin Betu ocenił wszystkie dane oraz szacunki i doszedł do
wniosku, że istniało bardzo wysokie prawdopodobieństwo, że Iman nie ma
w budynku, w związku z czym rozkazał przeprowadzić akcję”16.
Dichter zadzwonił z kolei do sekretarza wojskowego premiera Szarona.
Ten obudził szefa rządu, który zaaprobował „natychmiastowe wykonanie”
nalotu.
Pilot zaczął zamykać osłonę kokpitu. Tymczasem dowódca bazy podbiegł
do maszyny i wspiął się na drabinkę do kabiny. „Chcecie wiedzieć, kto to?” –
spytał pilota i nawigatora. Miał na myśli tożsamość osoby do zabicia.
– Zejdź mi z samolotu – odparł pilot. – Nie chcemy wiedzieć. Nic to dla
nas nie znaczy.
W pewnym sensie nie znaczyło. Ludzie, którzy dokonywali samego
zabójstwa, którzy wylatywali na misję i zrzucali bomby, częstokroć wiedzieli
najmniej. Z osiągniętego pułapu widzieli jedynie niewielkie cele oznaczone
dwunastoma cyferkami współrzędnych i nie było potrzeby, by szukali czegoś
jeszcze.
Rozległa się syrena i F-16 otrzymał zgodę na start. Była jedenasta
wieczorem 22 lipca. Lot z Chacor do Gazy zajmuje dwie minuty, lecz pilot
otrzymał rozkaz, by udać się na zachód, nad morze, daleko w mrok.
„Szehade, gdy tylko wyczuwał samoloty, gdy tylko je słyszał, uciekał jak
wariat – mówił potem pilot. – Przez pięćdziesiąt minut czekaliśmy nad
morzem. Wtem kontroler lotu mówi mi przez radio: «Atakuj»”.
Samolot przemknął na wschód, zawrócił na zachód i zrzucił bombę. „Na
pewno widzieliście to na filmach – opowiadał pilot. – Tak to właśnie
wygląda. Trafiamy, a dom się zapada, rozsypuje”17.

W dniach poprzedzających start F-16 wywiad sił powietrznych przeprowadził

szereg misji rozpoznawczych nad budynkiem, w którym ukrywał się
Szehade. Analitycy studiowali fotografie lotnicze i dostrzegli zbiorniki do
podgrzewania wody energią słoneczną, wywieszone do suszenia pranie oraz
zamocowane na okolicznych budach anteny satelitarne. Ludzie tam
mieszkali. Tego samego zdania był oficer prowadzący z Szin Betu. Ponieważ
cała okolica była gęsto zaludniona, założył, że również budy są pewnie
zamieszkiwane.
Lecz Szin Bet nie uzyskał „twardych dowodów” z jakiegokolwiek źródła,
które dawałyby pewność, że w budach ktoś mieszkał. Innymi słowy, żaden
z informatorów nie wszedł, by zameldować dosłownie, że tę budę zajmuje
taka a taka rodzina. W miarę jak plany operacyjne stawały się bardziej
szczegółowe i zbliżał się moment akcji, zdrowy rozsądek ustępował miejsca
podekscytowaniu okazją do zlikwidowania człowieka zamieszanego
w zamordowanie niemal pięciuset osób, w tym trzydziestu, które zginęły już
po odwołaniu dwóch poprzednich prób zabójstwa. Według zaangażowanego
w akcję personelu Szin Betu w pewnym momencie „brak twardych
dowodów” przeistoczył się w komunikat „niezamieszkane przez cywilów”.
„W wyniku zlokalizowania Szehadego pojawiło się okienko możliwości,
którego ponowne zaistnienie kiedykolwiek lub w najbliższym czasie było
mało prawdopodobne – stwierdzono w późniejszym dochodzeniu. – Stanowił
tykającą bombę zegarową, którą należało unieszkodliwić”. Skutki okazały się
katastrofalne. Szehade istotnie zginął, podobnie jak jego asystent Zaher
Nassar i jego żona. Poza tym jednak śmierć poniosła jego córka Iman oraz
dziesięcioro innych cywilów, w tym siedmioro dzieci – najmłodsze z nich
miało niespełna rok. Rannych zostało sto pięćdziesiąt osób.
Dziennikarz „Haarec” Gideon Lewy, którego reportaże i felietony
wyrażają troski liberalnie nastawionych Izraelczyków zaniepokojonych
losem Palestyńczyków, pojawił się na miejscu zdarzenia kilka godzin po
nieszczęściu. Jak wspominał:

Powiedzieli, że myśleli, że wokoło stały niezamieszkane budy. To były

dwu- i trzykondygnacyjne domy – w Gazie nie sposób znaleźć takiego
budynku, który byłby niezamieszkany. Ludzie, którzy chcieli
zlikwidować Szehadego, o tym wiedzieli.
Nie jestem naiwny ani przeczulony. Jeśli mógłbym polegać na
zdolności establishmentu do samoograniczenia, zdecydowanie
opowiadałbym się za zabiciem człowieka takiego jak Salah Szehade,
o ile tylko byłby w danym miejscu sam i dałoby się zagwarantować, że
nikt inny nie ucierpi. Ale wiem, że nie można polegać na tym, że sami
się ograniczą. Nikt ich nie kontroluje, ani od wewnątrz, ani publicznie,
i ostatecznie robią to, co zechcą. Bilans zysków i strat z zabójstw jest
koszmarny. Koszmarny. Ten przykład dobitnie tego dowodzi. Wybili
całe rodziny. W szpitalu widziałem umierającego chłopczyka, całe ciało
miał pełne odłamków. Koszmar18.

Awi Dichter natychmiast pojął konsekwencje. „Cel zlikwidowano –

powiedział – ale misja się nie powiodła”19.

Co ciekawe, atak nie spotkał się z powszechnym potępieniem na arenie

międzynarodowej. Jednak w samym Izraelu rozpętała się burza protestów.
Media, które zazwyczaj powielały komunikaty wydawane przez rzecznika Sił
Obronnych Izraela oraz przez Szin Bet, zareagowały zdecydowanie
krytycznie, rozpowszechniając anonimowe przecieki na temat wzajemnych
oskarżeń, jakimi przerzucali się zaangażowani w operację. W Izraelu dawało
się słyszeć coraz więcej głosów kwestionujących słuszność stosowania
zabójstw jako broni.
Dowódca sił powietrznych generał Dan Haluc, który nie był bezpośrednio
zaangażowany w operację, ponieważ przebywał akurat w podróży
zagranicznej, rozzłościł się na media i postanowił okazać wsparcie swym
podwładnym. Udzielił wywiadu „Haarecowi”, w którym ostro potępił
krytyków, stwierdzając, że niektórych z nich należałoby postawić w stan
oskarżenia za narażanie bezpieczeństwa państwa. Haluc podkreślił, że
w pełni popiera swych pilotów i całkowicie się zgadza z likwidacją
Szehadego, aczkolwiek wyraził przy tym „żal w związku ze śmiercią osób
niezwiązanych ze sprawą”.
Opowiadał, że wkrótce po przeprowadzeniu operacji spotkał się
z uczestniczącymi w nalocie lotnikami. „Panowie, możecie spać snem
sprawiedliwych – powiedział im. – Zrobiliście dokładnie to, co wam
polecono. Nie wychyliliście się choćby o milimetr na lewo czy na prawo.
Jeśli ktokolwiek ma z tym problem, to niech zgłasza się do mnie”.
Haluc, który sam był niegdyś pilotem, dodał jeszcze w wywiadzie: „Jeśli
mimo to chce pan wiedzieć, co czuję, kiedy zrzucam bombę, to panu
powiem: lekkie drganie skrzydła wskutek uwolnienia ładunku, które po
chwili przemija, i to tyle. Tyle właśnie czuję”20.
Wywiad, a w szczególności sformułowanie „lekkie drganie skrzydła”,
które odtąd stało się w Izraelu równoznaczne z obojętnością na los
niewinnych, tylko podsyciły ogień oburzenia. Zbulwersowania nie kryli
nawet inni lotnicy. Pilot, który zrzucił bombę, początkowo nie był
zainteresowany tym, kogo trafiła – „Miło”, skomentował, gdy dowódca
przekazał mu, że chodziło o Szehadego – a tym, czy był to udany nalot.
„Lecz kilka dni później – jak sam opowiadał – eskadrę odwiedziło trzech
gości. Trzech rezerwistów. Zwrócili się do mnie: «Coś ty narobił? Poleciałeś,
zabiłeś, zamordowałeś»”.
W szeregach pilotów rezerwy, którzy po odbyciu zasadniczej służby
wojskowej stawiają się na jeden dzień służby w tygodniu w czas pokoju,
a w przypadku wojny wracają do służby w pełnym wymiarze, narastała
atmosfera buntu. Byli co do zasady starsi, zdążyli pożyć w cywilu i patrzyli
na świat bardziej z perspektywy rządów demokratycznych niż władzy
wojskowej. Grupa pilotów rezerwy oraz rezerwiści z Sajeret Matkal
opublikowali (osobno) listy w mediach, obwieszczając w nich sprzeciw
wobec udziału w agresywnych akcjach przeciwko Palestyńczykom,
a zwłaszcza – w selektywnej eliminacji. Protestujący lotnicy i żołnierze mieli
świadomość, że za podpisanie listów otwartych przyjdzie im zapłacić wysoką
cenę. W napiętej atmosferze, jaką stworzyła w społeczeństwie krwawa seria
samobójczych zamachów, wielu Izraelczyków widziało w takich
oświadczeniach zdradę, a niektórzy oficerowie z dowództwa Sił Obronnych
Izraela uznawali je za odmowę wykonania rozkazu w warunkach wojennych.
Szczególnie uderzała obecność podpisu byłego brygadiera Iftacha
Spectora, pilota ze światowym rekordem dwunastu zestrzelonych
nieprzyjacielskich myśliwców ponaddźwiękowych, przez wielu uważanego
za najlepszego pilota bojowego w dziejach izraelskich sił powietrznych21.
Kolejnym sygnatariuszem był podpułkownik Joel Peterberg, uznany pilot
śmigłowcowy, odznaczony za niezwykłą odwagę, jaką się wykazał, ratując
w Libanie pododdział wojsk lądowych, który wpadł w zasadzkę.

Szalom, nazywam się Joel – przemówił na wiecu protestacyjnym. –

W Siłach Obronnych Izraela byłem pilotem śmigłowców Cobra, Apache
oraz Blackhawk, a dzisiaj odmawiam służby w izraelskich wojskach
okupacyjnych […]. My jesteśmy żołnierzami pokoju. Powstrzymamy
wojnę, śmierć i rozpacz. Wy jesteście przywódcami państwa,
dowódcami armii i spotkają was konsekwencje. Jeśli nie przed sądami
Izraela, to przed trybunałem w Hadze, a jeżeli nie w Hadze, to przed
obliczem Stwórcy22.

Przed wybuchem intifady selektywna eliminacja była przede wszystkim

tajną sprawą niewielkich, wyspecjalizowanych zespołów pracujących dla
Mossadu,poza granicami kraju. Przeprowadzano ją w interesie państwa, lecz
jakiekolwiek rozważania natury moralnej ograniczone były do garstki
oficerów operacyjnych i ministrów. Jednak kiedy te kameralne operacje
przeistoczyły się w olbrzymią machinę do zabijania, wspólnikami stały się
tysiące osób. Żołnierze i lotnicy Sił Obronnych Izraela, pracownicy Szin
Betu, ludzie zbierający, filtrujący, analizujący i rozsyłający dane
wywiadowcze – wszyscy byli bezpośrednio zaangażowani, częstokroć
w sposób bardziej istotny niż ci, którzy dokonywali samego zamachu. Latem
2002 roku już żaden Izraelczyk nie mógł zasłaniać się brakiem wiedzy o tym,
co w jego imieniu czyniono.
Reakcją na protesty były przede wszystkim gniewne repliki. Ehud Jatom,
były operator Szin Betu, który zabił dwóch porywaczy autobusu linii 300, był
w owym czasie politykiem Likudu Binjamina Netanjahu (a w 2003 roku miał
zostać członkiem Knesetu). Jak twierdził, ci, którzy odmawiali służby, byli
„defetystami”. „Należy ich oskarżyć, osądzić, pozbawić insygniów jednostki
i wydalić z armii”. Siły Obronne Izraela istotnie oznajmiły, że tych, którzy
nie wycofają swych podpisów spod listów protestacyjnych, usuną ze swoich
szeregów.
Trzy dni po opublikowaniu listu pilotów najbliżsi doradcy Ariela Szarona
zebrali się na jego Sykomorowym Rancho (Hawat Szikmim) w południowym
Izraelu. Jeden z nich określił list mianem „lamentu defetystów”. Szaron
podniósł na niego głos. „Mylisz się – odparował. – To nie jacyś hipisi, co
stawiają się w komendzie uzupełnień z kolczykami i zielonymi lokami. Na tej
liście są ludzie, którzy dla Izraela dokonywali niesamowicie brawurowych
czynów”.
Szaron popatrzył po swych doradcach. Zrozumiał ogromną powagę
sytuacji. „Między cedrami – oznajmił – wybuchł ogień”23.
 31
BUNT W JEDNOSTCE 8200

Jest taki dowcip, że kiedy ktoś umiera, idzie do Nieba, gdzie staje przed
Bogiem, który zasiada na swym boskim tronie. Stwórca pyta każdego z nowo
przybyłych, czy powinien pozostać w Niebie, czy też należy strącić go do
Piekła. Każdy z nich odpowiada, Bóg dokonuje oceny, a potem podchodzi
kolejny.
W dowcipie ostatni w kolejce jest oficer sieci wywiadowczych. W ramach
szerokich struktur wojskowych i wywiadowczych oficerowie ci decydują
o tym, które skrawki danych z codziennego zalewu informacji warte są
uwagi. Orzekają, co jest ważne, a co nie. W pewnym sensie decydują, którzy
ludzie staną do kolejki przed tronem Boga.
No więc taki oficer występuje naprzód.
– A ciebie dokąd wysłać? – pyta Bóg.
– Donikąd – odpowiada nieco poirytowany oficer. – Siedzisz na moim
miejscu.
Amir (imię zmienione) był oficerem sieci wywiadowczych, bystrym
młodzieńcem przydzielonym do Jednostki 8200, jednej z najbardziej
prestiżowych formacji w Siłach Obronnych Izraela1. Tak jak wszyscy na
podobnym stanowisku, pracował w bazie chronionej wzmacnianym betonem,
w której monitorował napływające informacje. Większości otrzymywanego
materiału nie dawało się przetłumaczyć i przetworzyć, ponieważ było go po
prostu zbyt wiele, a czasu za mało. Zadaniem oficera sieci było więc
decydowanie, w które kanały łączności należy się wsłuchać i które transmisje
przechwytywać. Żołnierze tacy jak Amir rozsądzali, które okruchy informacji
odsiane przez ich podwładnych powinno się przetłumaczyć
i rozpowszechnić. Był ostatecznym redaktorem „artykułu”, jak w Jednostce
8200 zwykło się nazywać raporty wywiadowcze; pisał nagłówki i decydował
o tym, kto je przeczyta. Musiał na przykład oceniać, czy uczestnikiem
podsłuchanej rozmowy był sklepikarz, który zamawiał towar, czy też
dżihadysta, który w ten sposób przekazywał zakodowane instrukcje
dotyczące budowy bomby. Gdyby się pomylił, niewinni ludzie – z jednej
strony Izraelczycy, z drugiej nieszczęsny sklepikarz – mogli stracić życie.
A wszystko to musiał rozsądzać bardzo szybko.
Oficjalnie Amir i jego koledzy z bazy Jednostki 8200 w Turbanie byli
odpowiedzialni za powstrzymywanie zamachów terrorystycznych.
Nieoficjalnie decydowali o tym, kogo Izrael zabijał. Fakt, to Szaron
zatwierdzał operacje selektywnej eliminacji, a między nimi a kancelarią
premiera istniało wiele szczebli służbowej hierarchii. Lecz politycy zaledwie
zatwierdzali rekomendacje społeczności wywiadowczej, w znacznej mierze
opracowywane ostatecznie właśnie przez oficerów sieci wywiadowczej.
„Nasza rola przy wyborze celów do zabicia była krytyczna – przyznawał
jeden z nich. – Jeśli ktoś w mojej ocenie był koordynatorem komórki
terrorystycznej, mogłem postanowić «przysiąść» na nim na dobre i zebrać
dostatecznie dużo informacji, aby oznaczyć go jako cel do likwidacji. Jeśli
taki człowiek istotnie był zamieszany w terroryzm, cały proces zajmował
parę tygodni, nie więcej”2.
Jednostka 8200 często również wybierała budynki do zbombardowania.
W przypadku każdego zamachu terrorystycznego Szaron, podobnie jak szef
sztabu Sił Obronnych Izraela Mosze Jaalon, pełną odpowiedzialnością
obarczał władze Autonomii Palestyńskiej, nawet jeżeli rzeczywiści sprawcy
wywodzili się z organizacji im przeciwnych, takich jak Hamas czy
Palestyński Islamski Dżihad. W rezultacie po każdym zamachu Izrael
podejmował działania odwetowe przeciwko władzom Autonomii
Palestyńskiej, bombardując jej obiekty. Większość z nich stanowiły biura
rządu cywilnego. Te same obiekty były zresztą bombardowane wielokrotnie,
nawet po tym, gdy już zostały zniszczone i opuszczone. Bombardowania
były formą przesłania adresowanego do Palestyńczyków, ale także po prostu
sposobem, w który izraelscy przywódcy i żołnierze wyrażali swoją frustrację
i gniew.
„W przypadku bombardowań odwetowych obiektów nie wybierano dla
osiągnięcia konkretnego celu militarnego – mówił Amir – lecz stanowiły
raczej polityczne przesłanie, które można wprost podsumować jako «Jeszcze
im pokażemy!»”.
Początkowo Izrael uprzedzał kierownictwo Autonomii, że siły powietrzne
zamierzają zniszczyć jakiś konkretny budynek, aby przebywające wewnątrz
osoby miały czas na ewakuację. Z czasem jednak zwyczaj ten nieco obumarł,
a później, pod koniec 2002 roku, lotnictwo coraz częściej przeprowadzało
bombardowania nocą, bez ostrzeżenia, zakładając, że w owym czasie obiekty
stały puste. Była to przede wszystkim kampania czysto symboliczna.

5 stycznia 2003 roku dwaj zamachowcy samobójcy z należących do Fatahu

Brygad Męczenników Al-Aksa wślizgnęli się do Tel Awiwu i podążyli na
stary dworzec autobusowy. O 18.26 wysadzili się w powietrze w okolicy
telawiwskiego śródmieścia. Ostateczny bilans zabitych wyniósł dwadzieścia
trzy osoby, rannych była ponad setka, w tym sporo dzieci.
Władze Autonomii Palestyńskiej potępiły zamach i obiecały poczynić
wszelkie starania, aby schwytać jego organizatorów. Izraelczycy nie byli
jednak przekonani o szczerości tych zapewnień. Zamachowcy wywodzili się
wszak z organizacji powiązanej z Fatahem, który podlegał Arafatowi.
Większość kierownictwa władz Autonomii stanowili właśnie ludzie Fatahu.
Premier Szaron niezwłocznie wezwał szefów resortów siłowych na naradę
w swoim gabinecie. Zapadła decyzja o nasileniu działań przeciwko
Autonomii Palestyńskiej.
Po spotkaniu, w niespełna trzy godziny od zamachu, szef sztabu Jaalon
postanowił zbombardować Cel 7068, pod którym to oznaczeniem kryło się
biuro oddziału Fatahu w mieście Chan Junus w Strefie Gazy. Tym razem
uderzenie miało nastąpić bez ostrzeżenia, i to bynajmniej nie nocą. Armia
miała umyślnie i cierpliwie zaczekać, aż w budynku zgromadzą się ludzie.
Kwadrans przed północą Wydział Celów (Anaf Matarot) w kwaterze
głównej Amanu przesłał do bazy Jednostki 8200 w Turbanie prośbę
o zebranie informacji na temat budynku Fatahu w Chan Junus. O wpół do
pierwszej z Turbanu przyszedł raport poświęcony wybranemu celowi.
Według dossier Cel 7068 nie był nijak powiązany z działalnością
terrorystyczną. Sierżant, który przeprowadził rozpoznanie celu, napisał
wprost: „Nie bombardujcie ich – nic złego nie zrobili”.
„Brzmiało to bardzo nieformalnie – opowiadał Amir – i przed wysłaniem
wiadomości musiałem, rzecz jasna, przeformułować ją w bardziej
profesjonalnym stylu. Ale nagłówek bardzo dobrze oddawał treść raportu.
Nie działo się tam nic, co miałoby związki z terrorem, prowadzono jedynie
rutynową pracę biurową na rzecz lokalnych działaczy politycznych,
wypłacano zapomogi oraz pensje. Był to miejscowy odpowiednik oddziału
związków zawodowych”.
Nazajutrz wczesnym rankiem Amir, który założył, że atak na Cel 7068
będzie po prostu kolejnym uderzeniem symbolicznym, poinformował
kwaterę główną Amanu, że w środku nikogo nie ma i że można bezpiecznie
przeprowadzić bombardowanie.
– Akcja wstrzymana – usłyszał od przedstawiciela Wydziału Celów
w Amanie. – Czekają na otwarcie biura.
– Co? A na kogo tam czekają?
– Na nikogo. Nie chodzi o żadną konkretną osobę, niech to będzie
ktokolwiek. Daj nam znać, kiedy ktoś tam wejdzie.
Coś dziwnego. Amir uznał, że musiało zajść jakieś nieporozumienie.
Obecność cywilów w budynku stanowiła powód do wstrzymania akcji, a nie
do jej przeprowadzenia. Oczekiwanie na przybycie ludzi – urzędników,
sprzątaczy, sekretarek – jawnie przeciwstawiało się opinii prawnej
Finkelsteina z 2001 roku. Branie na cel ludności cywilnej było wręcz
oczywistą zbrodnią wojenną.
Lecz żadnego nieporozumienia nie było. Wydział Celów wydał rozkaz na
piśmie, aby wszyscy zrozumieli, że czekają na „wskazówkę”, że w budynku
ktoś jest: „Wskazówka = próba uzyskania połączenia telefonicznego lub
rozmowa telefoniczna. Nie czekać, aż rozmówca się przedstawi ani aż
w rozmowie padną jakiekolwiek znaczące słowa. Należy zgłaszać każdą
wskazówkę obecności ludzkiej w budynku, bez związku z tożsamością
rozmówcy czy treścią rozmowy”. Innymi słowy, celem było po prostu
zabicie kogoś, kogokolwiek3.
Rozkaz wzbudził zaniepokojenie kilku oficerów sieci, którzy odważyli się
go skomentować dopiero w stołówce. „Siedzieliśmy tam w trójkę i jedliśmy
kolację – wspominał Amir. – Wtem ktoś zauważył, pół żartem, pół serio:
«Słuchajcie, czy to aby nie jest podręcznikowy przykład nielegalnego
rozkazu?». Powiedział to od niechcenia, nie kładąc na swoje słowa nacisku,
niemniej skłoniło nas to do namysłu. Może rzeczywiście przekraczaliśmy
tym razem pewną granicę? Może to było coś niestosownego? Skąd mieliśmy
wiedzieć, kogo zabijemy? Mogło chodzić o dzieciaka z sąsiedniej szkoły,
który wejdzie, żeby zadzwonić. Mogło paść na kasjera, który przyjdzie
wypłacić zapomogi od Narodów Zjednoczonych, czy na kogoś z personelu
sprzątającego, kto zjawi się jeszcze przed otwarciem biura”4.
Fakt, że do takiej rozmowy doszło między członkami Jednostki 8200, nie
powinien dziwić. Ostatecznie to właśnie ta formacja robiła, co mogła, aby
przestrzec Aman w dniach poprzedzających niespodziewaną agresję na Izrael
w październiku 1973 roku, alarmując, że Egipt i Syria gotują się do wojny.
W rezultacie ówczesnego niepowodzenia „umyślnie na stanowiska
oficerów sieci wywiadowczych zaczęliśmy zatrudniać ludzi pewnych siebie,
którzy myślą nieszablonowo i nie boją się wyrażać swych opinii” –
powiedział profesor Ejal Zisser, wybitny specjalista od Bliskiego Wschodu
z Uniwersytetu w Tel Awiwie, który w ramach swojej służby w rezerwach
Sił Obronnych Izraela pełnił funkcję przewodniczącego komitetu
wybierającego tych oficerów5.
Mając na względzie, że w tak młodym wieku mieli oni dostęp do ściśle
tajnych materiałów, armia podczas długiego procesu szkoleniowego starała
się wpoić oficerom sieci poczucie moralnej i prawnej odpowiedzialności.
Jedna z lekcji dotyczyła na przykład praw obywatelskich i sytuacji, gdy
wskutek prowadzenia podsłuchu dochodziło niekiedy do ich pogwałcenia.
Uczestników kursu uczono, że olbrzymiej władzy, jaką im powierzano, nie
mogą wykorzystywać w jakimkolwiek innym celu niż do uzyskiwania
informacji na potrzeby bezpieczeństwa państwa. Prezentowane wówczas
studium przypadku dotyczyło zdarzenia z 1995 roku, kiedy to grupka
oficerów z Jednostki 8200, która starała się namierzyć rozmowy dotyczące
Osamy bin Ladena, przypadkowo wychwyciła, a następnie świadomie
nagrała rozmowy prowadzone przez telefon komórkowy między Tomem
Cruise’em, który pracował wtedy na Bliskim Wschodzie, a jego ówczesną
żoną Nicole Kidman6. Oficerowie następnie rozpowszechnili nagrania
w gronie kolegów i czytali je sobie na głos.
„Jeśli więc taką formę podsłuchu uznawano za działanie zabronione
i niemoralne – podkreślał Amir – to jest czymś oczywistym, że
zbombardowanie tego budynku powinno być niedopuszczalne. Im więcej
o tym myślałem, tym bardziej zdawałem sobie sprawę, że nie miałem prawa
wykonać tego rozkazu”.
Amir poruszył tę kwestię w rozmowie ze zwierzchnim oficerem sieci
wywiadowczej i z dowództwem Jednostki 8200. Dowództwo odpowiedziało,
że „rozumieją, że zaistniał problem”, i że operacja zostaje zawieszona do
odwołania. „To mnie usatysfakcjonowało, mogłem zatem wrócić na
stanowisko pracy, a około drugiej w nocy odejść od niego z poczuciem, że
sprawa należy już do przeszłości”.

Kiedy jednak następnego ranka usiadł na stanowisku oficera sieci i rozpoczął

zmianę, odebrał telefon od Wydziału Celów, który informował go, że biuro
Fatahu w Chan Junus zostanie niebawem zbombardowane. Amir
zaoponował, lecz oficer na drugim końcu szyfrowanej linii tylko się
rozzłościł.
– Co w tym widzisz tak nielegalnego? To wszystko są Arabowie. Oni
wszyscy są terrorystami.
– W mojej jednostce – odpowiedział Amir – bardzo wyraźnie rozróżniamy
terrorystów od tych, którzy nie mają z nimi związków, na przykład ludźmi,
którzy zwykli korzystać z wziętego na cel budynku.
Nikogo jednak nie przekonał, a tryby operacji już się obracały. Dwa
uzbrojone myśliwce F-16 zataczały kręgi nad wodami Morza Śródziemnego
w oczekiwaniu na rozkaz do ataku. Z oddali budynek obserwował obiektyw
drona. Kiedy tylko Amir zameldowałby, że w budynku ktoś jest, w stronę
obiektu poleciałyby dwa pociski Hellfire.
Amir postanowił, że nie przyłoży do tego ręki.
Siły powietrzne i Aman zaczęły niecierpliwie wydzwaniać do dowództwa
Jednostki 8200. „Mówili: «Słuchaj, twoja jednostka nie chce nam podać
takiej a takiej informacji» – wspomina brygadier Jair Cohen, ówczesny
dowódca 8200. – Odpowiadałem, że musieli się pomylić, że nie ma takiej
możliwości, by 8200 nie przekazała informacji, że nigdy się tak nie zdarzyło
ani się nie zdarzy”7.
Pięć po dziesiątej Amir odebrał telefon od dowództwa 8200. „Jair [Cohen]
mówi, że to nie czas na zadawanie pytań – usłyszał – tylko na działanie”.
Rozkaz operacyjny wymagał, by bombardowanie ukończyć do jedenastej
trzydzieści, kiedy na podwórko pobliskiej szkoły miał się wysypać tłumek
dzieci.
„Ten rozkaz jest jawnie nielegalny i nie zamierzam go wypełniać – odparł
Amir. – Fakt, że dowódca powiedział, że jest legalny, jeszcze go takim nie
czyni”.
Na linii zapadła cisza. „Przekazałem wiadomość od dowódcy zgodnie z jej
brzmieniem – usłyszał Amir. – Cieszę się, że nie jestem teraz na twoim
miejscu”8.
Kilka minut później jeden z żołnierzy Amira przekazał mu, że z budynku
Fatahu prowadzone są rozmowy przez telefon. Jakiś mężczyzna starał się
uporać z wypłatą pensji, pomimo trudnej sytuacji w Autonomii Palestyńskiej
i trwającej wojny usiłował zdobyć pieniądze dla części swoich pracowników.
Sekretarka wymieniała plotki o lokalnym żigolaku.
To był sygnał, na który czekano. Samoloty mogły odpalić pociski. Izrael
mógł zabić ich oboje.
Amir siedział w fotelu dyżurnego oficera sieci wywiadowczej. „Ogarnęło
mnie wrażenie spokoju – powiedział. – Czułem, że mogę postąpić tylko
w jeden słuszny sposób. Było dla mnie jasne, że operacji nie powinno się
kontynuować, że przekroczono granicę, że wydany rozkaz był wprost
nielegalny, jakby powiewała nad nim czarna flaga, i że moim obowiązkiem,
jako żołnierza i jako istoty ludzkiej, było odmówić jego wykonania”.
Polecił nie przekazywać informacji i wstrzymać wszelką aktywność.
O 10.50, zaledwie czterdzieści minut przed zamknięciem się okna
czasowego na realizację operacji, bezpośredni przełożony Amira, Y.,
przyjechał do bazy, zluzował Amira i sam zasiadł na stanowisku oficera
sieci9. Jednemu z żołnierzy polecił zameldować, że w budynku znajdują się
ludzie. Można było bombardować.
Było już jednak za późno: piloci zdążyli powrócić do bazy lotniczej Tel
Nof. Kiedy przekazano im informację, raz jeszcze poderwali się do lotu, lecz
kiedy zbliżyli się do celu, zegar wskazał 11.25, a w szkole rozległ się
dzwonek.

Tego wieczora dowództwo Jednostki 8200 wysłało pilną wiadomość do szefa

Amanu, wyrażając poważne zastrzeżenia co do operacji. Wiadomość
przekazano ministrowi obrony, ten zaś rozkazał odwołać atak na Cel 7068.
Wyraźnie dowodziło to słuszności postawy moralnej Amira, było już
jednak za późno, by uspokoić burzę, jaką wywołała wieść, że doszło do
„buntu w Jednostce 8200”. Dowództwo jednostki znalazło się pod
zmasowanym ostrzałem ze wszystkich stron militarnego establishmentu –
nawet premier Szaron dał do zrozumienia, że bardzo negatywnie ocenia to,
co się zdarzyło. Brygadier Cohen został wezwany na naradę Sztabu
Generalnego Sił Obronnych Izraela poświęconą wyłącznie Amirowi.
Oficerowie argumentowali, że trzeba go postawić przed sądem polowym i na
przynajmniej sześć miesięcy wsadzić do więzienia. Jeden generał posunął się
dalej: „Tego oficera należy skazać za zdradę i postawić przed plutonem
egzekucyjnym”.
Protesty lotników po bombardowaniu Szehadego sprzed paru miesięcy
oraz wyrażona przez członków Sajeret Matkal odmowa udziału w operacjach
selektywnej eliminacji wciąż stanowiły dla wszystkich świeże wspomnienie.
Ktoś, najprawdopodobniej z którejś z jednostek rywalizujących z 8200,
opowiedział o sprawie mediom. Przeciek nie zawierał żadnych szczegółów,
lecz zważywszy na i tak już napiętą atmosferę publiczną, tyle wystarczyło, by
manifestanci z lewa i z prawa wylegli na ulice. Choć tylko kilka dni zostało
do wyborów do Knesetu, wiele nagłówków w prasie skupiało się na
„kontestatorach”.
Kręgi wojskowe i wywiadowcze niepokoiła możliwość, że Amir okaże się
pierwszym z wielu żołnierzy gotowych odmówić wykonywania rozkazów.
Z perspektywy dowódców konieczność zdławienia palestyńskiego powstania
nie pozostawiała zbyt wiele miejsca dla mięczakowatych, liberalnych
obdżektorów.
„Jednostka 8200 to ucieleśnienie kultury skrytości, zawsze daleko poza
zasięgiem wzroku, zawsze sama, oddzielona od reszty armii, działa
potajemnie i na wysokim poziomie – podsumował pewien człowiek, który
w owym czasie piastował wysokie stanowisko. – Tymczasem znienacka
znalazła się w świetle jupiterów, i to w najgorszym możliwym kontekście.
Wszyscy zawsze mawiali, że żołnierze z 8200 to rozpieszczone dzieciaki
z eleganckiej części Tel Awiwu, które idą do wojska, odbierają najlepsze
szkolenie na świecie, a następnie za ciężkie miliardy spieniężają swoje
umiejętności w start-upach z branży high-tech, i że na pewno to same lewaki
i pedałki. Jednostka cały czas stara się walczyć z takim wizerunkiem, a tu
nagle dostaje etykietkę gniazda anarchistów, którzy odmawiają wykonywania
rozkazów”10.
Tłumaczenia Amira, że rozkaz na dobrą sprawę polecający mordować
cywilów był rażąco nielegalny, wojsko z miejsca odrzuciło. Szef zarządu
zasobów ludzkich Sił Obronnych Izraela generał Elazar Stern zadeklarował,
że przede wszystkim tylko osoba własnoręcznie naciskająca na spust, a nie
jakikolwiek inny uczestnik operacji, mogła odmówić ze względu na
przeświadczenie, że wydany rozkaz zabicia jest nielegalny11. Do omówienia
sprawy dowódca Jednostki 8200 zaprosił profesora filozofii Asę Kaszera.
Ten był zdania, że działania Amira były z moralnego punktu widzenia
niewłaściwe. „W żadnych okolicznościach nie mógłbym się zgodzić
z postępowaniem tego oficera – oznajmił. – W zaistniałej tutaj sytuacji, kiedy
był on oficerem sieci wywiadowczych w odległej bazie, nie miał moralnego
władztwa, aby określić, czy rozkaz był jawnie nielegalny. Nie widział całości
sytuacji. Nie znał wszystkich uwarunkowań, nie orientował się w ogólności
taktyki, na jaką zdecydował się szef sztabu […]. Sam jestem zwolennikiem
stawiania pytań i wyrażania wątpliwości, lecz w takich sytuacjach nie należy
odmawiać wykonania rozkazu”12.
Amir został po cichu zwolniony ze służby bez wszczynania postępowania
przeciw niemu, przez co wymiar sprawiedliwości nie miał okazji orzec, czy
rozkaz zamordowania cywilów na terenie Celu 7068 był legalny.

Operacja zniszczenia Celu 7068 pogwałciła wytyczne wskazane przez

Wydział Prawa Międzynarodowego korpusu prawnego armii – że celem do
selektywnej eliminacji może być wyłącznie osobnik bezpośrednio powiązany
z działalnością terrorystyczną. Lecz nagminnie wręcz łamanych wskazówek
było teraz więcej, co stanowiło jedną z oznak ogólnego kryzysu
dotychczasowych standardów moralnych i prawnych.
Inna wytyczna nakazywała wszczynać dochodzenie za każdym razem, gdy
prócz celu życie tracił też niewinny cywil. W rzeczywistości tej procedury
nie dochowywano właściwie nigdy. Dochodzenie w sprawie zabicia
Szehadego, z którego ostatecznych wniosków wynikało, że za śmierć
dwunastu cywilów nie ma kogo winić, stanowiło wyjątek, a i to dochodzenie
wszczęto dopiero pod wpływem zmasowanych nacisków na władze Izraela
ze strony opinii publicznej oraz zagranicy.
Kolejna często teraz ignorowana zasada mówiła, że nie powinno się
zabijać w sytuacji, gdy istniała „prawdopodobna alternatywa zatrzymania” –
czyli gdy terrorystę można było aresztować bez narażania życia żołnierzy lub
cywilów. Alon Kastiel, żołnierz z sekcji wywiadowczej jednostki
Duwdewan, opowiadał: „Zasady obowiązujące podczas mojej służby
wojskowej zmieniły się diametralnie wraz z wybuchem intifady. Wcześniej
czyniliśmy ogromne starania, by poszukiwanych zatrzymywać żywcem.
Wybuch powstania położył kres temu podejściu. Stało się jasne, że jesteśmy
po to, żeby zabijać”13.
Rozkazy operacyjne z tego okresu wskazują, że oczekiwano, iż
poszukiwany człowiek w chwili zidentyfikowania zostanie zabity. Na
przykład w przypadku operacji „Dwie Wieże” rozkaz operacyjny przeczy
sam sobie: „1. Celem jest zatrzymanie; 2. Jeśli nastąpi «skadrowanie»
[pozytywna identyfikacja] ważnej postaci z Palestyńskiego Islamskiego
Dżihadu – Walida Obeida, Ziada Malaiszy, Adhama Junisa – oddział ma
prawo przeprowadzić przechwycenie”. Termin „przechwycenie” to
eufemizm, który należy rozumieć jako „likwidację” bądź „zabicie”; zaczęto
go powszechnie stosować w celu obejścia wytycznych Wydziału Prawa
Mędzynarodowego. Operacja przebiegła zgodnie z planem: Ziad Malaisza
został „skadrowany” i „przechwycony”, to jest zastrzelony14.
Do kolejnego pogwałcenia protokołu opracowanego przez wydział prawa
międzynarodowego dochodziło regularnie z powodu zapisu mówiącego, że
jedynie premier ma prawo zatwierdzać operacje selektywnej eliminacji.
Oficerowie Amanu nie mogli ścierpieć faktu, że Szaron pełną władzę nad
zabójstwami powierzył Szin Betowi.
Aby obejść wytyczne prawników, Aman stworzył identyczny, równoległy
aparat w celu przeprowadzania, bez konieczności uzyskiwania zgody od
Szarona, tak zwanych operacji przechwycenia dowolnych osób zamieszanych
w zakup, rozwój, magazynowanie, transportowanie bądź wykorzystywanie
broni w imieniu organizacji terrorystycznych. „Rozkazy zabraniały mi
dokonywania zabójstw, nikt nam jednak nie zakazywał strzelania do
każdego, kto odpalał kassamy czy przewoził materiały wybuchowe” –
opowiadał starszy stopniem oficer Amanu.
Zdarzały się sytuacje, że transport broni albo grupkę odpalającą kassamy
istotnie namierzano w czasie rzeczywistym, więc takie zabójstwo naprawdę
dawało się uzasadniać. Często jednak „przechwycenie” okazywało się
synonimem dla zawczasu zaplanowanego zabójstwa, Amanowi zależało
bowiem na śmierci określonej osoby. „Nazywaliśmy to przechwyceniem, ale
chodziło, oczywiście, o zabójstwo – przyznał pewien oficer Amanu. –
Prowadziliśmy operacje jedna po drugiej, bez przestojów”15. Niektóre z nich
stanowiły uzasadnione działania wojskowe, inne sprowadzały się do
zabijania kluczowych terrorystów, wiele zaś sytuowało się w szarej strefie
pomiędzy tymi kategoriami16.
Wraz z upływem czasu instytucje wojskowe i wywiadowcze doskonaliły
się w wynajdywaniu nowatorskich sposobów na obchodzenie oficjalnych
protokołów. Siły Obronne Izraela wielce poluzowały procedury otwierania
ognia, toteż na obszarach spenetrowanych przez terrorystów żołnierze
otrzymywali dyspozycję, by strzelać bez ostrzeżenia do każdego, kto trzyma
jakąkolwiek broń palną, koktajl Mołotowa czy ładunek wybuchowy,
a następnie upewniać się, że nie żyje. Dla wywoływania sytuacji, w których
podejrzani terroryści wychodziliby ze swych kryjówek na ulice i zaułki,
wystawiając się na odstrzał, Izraelczycy opracowali procedurę operacyjną,
której nadano kryptonim „Słomiana Wdowa”.
Podczas konfliktu na terytoriach okupowanych technikę „słomianej
wdowy” stosowano w różnych wariantach, żeby wywabiać uzbrojonych
przeciwników z kryjówek, a następnie likwidować ich z zakamuflowanych
stanowisk snajperskich17. Jedna z wersji zakładała, że izraelski oddział
aresztuje w odsłoniętym miejscu jakiegoś kompana terrorystów, prowokując
uzbrojonych bojowników do wyjścia na zewnątrz i zaatakowania patrolu.
W innej po ulicy puszczano tam i z powrotem samochód pancerny
z systemem nagłaśniającym, przez który odtwarzano nagrane po arabsku
wyzwiska w rodzaju „To gdzie są ci wielcy bohaterowie Izz ad-Din al-
Kassama? Nie wyjdziecie powalczyć? Przekonajmy się, co z was za
mężczyźni”. Albo też nieco bardziej prowokująco, choćby: „Wszyscy
dżihadyści to cioty” bądź „Hamas to skurwysyny. Wasze matki pracują na
ulicy i dają za darmo każdemu, kto zechce”. To przykłady co bardziej
wyrafinowane – inne w ogóle nie nadają się do druku. Co może się wydać
zaskakujące, taka metoda okazywała się skuteczna. Bojownicy wychodzili
ostrzelać ubliżający im pojazd, a w rezultacie wystawiali się na strzał
snajperowi ze „Słomianej Wdowy” zadekowanemu w mieszkaniu nieopodal.
W ramach operacji „Słomiana Wdowa” zabito dziesiątki bojowników
z rozmaitych organizacji palestyńskich. Z militarnego punktu widzenia
system się sprawdzał, a Siły Obronne Izraela zyskały względną swobodę
działania na ulicach palestyńskich miast. Legalność tych działań jest jednak
w najlepszym razie wątpliwa.

Latem 2002 roku Szin Bet i powiązane z nim agencje były w stanie
powstrzymać ponad osiemdziesiąt procent ataków, nim te okazałyby się
śmiertelne w skutkach. Metoda selektywnej eliminacji ewidentnie ratowała
życie. Jednak statystyki wykazywały przy tym pewien niepokojący trend:
wzrastała bowiem liczba prób zamachów. Palestyńczycy, miast okazywać
oznaki zmęczenia, wysyłali coraz to więcej zamachowców18. Oznaczało to,
że Izrael musiał się skupić na większej liczbie celów. Zarazem jednak budziło
to obawy, że z czasem ugrupowania terrorystyczne będą wyciągały lekcje
z każdej kolejnej porażki, będą się adaptowały oraz stawały sprytniejsze
i silniejsze, co prowadzić będzie do potencjalnie niekończącej się eskalacji
potencjalnie niekończącego się konfliktu.
„Czuliśmy, że mamy około roku, może trochę więcej, na zadanie im ciosu
na tyle potężnego, by cały ten interes stał się z ich perspektywy
nieopłacalny” – wspominał oficer piastujący w owym czasie wyższe
stanowisko w Szin Becie19.
Rezultatem tego spostrzeżenia było opracowanie nowego planu pod
kryptonimem „Zbiór Anemonów”. Choć Izrael już wcześniej ogłosił, że
każdego członka tych organizacji uznaje za element „tykającej
infrastruktury”, do tej pory praktycznie nigdy nie uderzał w ich przywódców
politycznych. Jednak to podejście zdążyło ulec zmianie. „W Hamasie nie
istniało rozróżnienie na pion polityczny i wojskowy – zauważał szef Amanu
generał Zeewi Farkasz. – Tak zwani polityczni przywódcy angażują się
w każdy rodzaj działalności. Ustalają strategię i wydają rozkazy, kiedy
przeprowadzać ataki, a kiedy się z nimi wstrzymać”. Według tej argumentacji
jedynym celem głoszenia, że istnieje skrzydło polityczne, było
sfabrykowanie statusu na arenie międzynarodowej i nadanie niektórym
przywódcom immunitetu chroniącego przed zabiciem. „Musieliśmy osiągnąć
jasny efekt odstraszający – wyjaśniał Zeewi Farkasz. – Nie ma czegoś
takiego, jak pion polityczny, którego nie odważymy się tknąć”20.
Odtąd każdy przywódca Hamasu i Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu
stał się celem. Plan zakładał wybicie ich do nogi.
 32
ZBIÓR ANEMONÓW

Ibrahim al-Makadmeh wiedział, że Izraelczycy go zabiją1. A przynajmniej

powinien wiedzieć, zważywszy na to, że służby wywiadowcze Autonomii
Palestyńskiej go przed tym ostrzegały. Wiedziały to od podwójnego agenta
Szin Betu, który powiedział, że Izraelczycy poprosili go obserwację
nawyków Makadmeha. Po cóż innego Szin Bet miałby się interesować jego
rytmem życia, jeśli nie po to, by go zabić?
Być może temu niedowierzał. Makadmeh opublikował sporo książek
i artykułów na temat religii, dżihadu oraz żydowskiej imigracji do Palestyny,
był też teoretykiem islamu. Jako strateg Hamasu o nastawieniu
ekstremistycznym wzywał do świętej wojny w celu zniszczenia państwa
żydowskiego i służył za łącznika pomiędzy politycznym i zbrojnym
skrzydłem organizacji. Zarazem jednak był dentystą i popularnym
wykładowcą na Uniwersytecie Islamskim w Gazie, uczonym
przedstawicielem społeczności akademickiej, który większość czasu
poświęcał zagadnieniom polityki, nie zaś bezpośredniemu wikłaniu się
w operacje terrorystyczne.
Działacze Autonomii Palestyńskiej doradzili mu, by na jakiś czas się
przyczaił i zaczekał, aż Izraelczykom znudzi się go szukać. Mahadmeh
zignorował sugestię i kontynuował wykłady na uczelni. 8 marca 2003 około
wpół do dziesiątej rano asystent wraz z dwójką ochroniarzy przyjechał po
niego pod dom.
Z powietrza obserwował to izraelski dron.
Asystent zadzwonił do dziekanatu z informacją, że Makadmeh niebawem
przybędzie i że chce, by studenci czekali na niego w auli wykładowej.
„Pomimo zagrożenia życia” – dodał dramatycznie asystent, zapewne sam
w to nie wierząc.
Gdy Makadmeh, asystent oraz ochroniarze pokonali około trzystu metrów
ulicą Al-Dżala, cztery pociski Hellfire wystrzelone z dwóch śmigłowców
Apache rozerwały samochód.
Wraz z małym dzieckiem, które bawiło się na pobliskiej ulicy, stali się
pierwszymi ofiarami operacji „Zbiór Anemonów”, którą Szaron i podległy
mu komitet bezpieczeństwa zaaprobowali na początku 2003 roku. Ogólne
założenie było takie, że przywódcy islamskich organizacji terrorystycznych
zupełnie inaczej zaczną postrzegać to, czego oczekiwali od swoich
zwolenników – to znaczy zamachy samobójcze – kiedy wiązać się one będą
z konkretnym kosztem, czyli z utratą życia przez nich samych. Czy też, jak to
opisał szef biura do spraw polityczno-wojskowych w Ministerstwie Obrony
Amos Gilad: „Wszyscy wiedzieli, że te siedemdziesiąt dwie dziewice w raju
to ewentualność, której nie są w stanie zagwarantować, a oni sami, to jest
przywódcy, po prostu nie byli gotowi sprawdzić jej osobiście”2.
Operacja „Zbiór Anemonów” była bardziej zniuansowana niż kampania
hurtowych mordów na przywódcach politycznych, jaką lansował szef Amanu
generał Zeewi Farkasz. W rzeczywistości nie zakładała bowiem polowania na
wszystkich liderów Hamasu i Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu.
Chociażby szejk Jasin, czyli założyciel Hamasu, nie znalazł się na
początkowej liście celów, a to z obawy, że zabicie go skłoniłoby tylko
kolejnych Palestyńczyków do przystąpienia do walki zbrojnej. Ale chodziło
o to samo – by Hamas i Palestyński Islamski Dżihad zrozumiały, że
określanie się mianem funkcjonariusza politycznego nie zapewniało już
ochrony3.
Uzgodnienie założeń operacji zajęło miesiące wypełnione sporami,
podobnie jak ustalenie, czy takie zabójstwa były legalne, moralne, a przede
wszystkim – praktyczne ze strategicznego punktu widzenia.
„Wysnuwanie analogii między terroryzmem a wężem, który przestanie
kąsać, jeśli odetnie mu się głowę, to tak ogromne uproszczenie, że już sama
myśl, że ktoś może w to wierzyć, napawa niepokojem” – argumentował
Ammi Ajjalon, poprzednik Awiego Dichtera na stanowisku dyrektora Szin
Betu. – Organizacja terrorystyczna przypomina budową macierz. Nawet jeśli
ma głowę, to jest to głowa ideologiczna, która niekoniecznie panuje nad
głową operacyjną”. Innymi słowy, operacyjnie większego sensu to nie miało.
Zarazem jednak sytuacja stwarzała równoległy precedens. Jak zauważył,
skoro polityczni przywódcy Hamasu stanowili teraz pełnoprawne cele, to co
z „[izraelskim] ministrem obrony, który siedzi w gabinecie i zatwierdza
akcje? Czy jego to nie czyni pełnoprawnym celem do odstrzału?”4.
 Mimo to operację „Zbiór Anemonów” wprowadzono w życie5. Trzy
miesiące po zamachu na Makadmeha dron Sił Obronnych Izraela strzelił do
Abd al-Aziza ar-Rantisiego, człowieka numer dwa w Hamasie, tylko go
jednak zranił. Następnie, 12 sierpnia, w pobliżu budynku ONZ w Gazie pięć
pocisków wystrzelonych ze śmigłowca Apache zabiło Ismaila Abu Szanaba,
jednego z założycieli Hamasu i głównych jego rzeczników w mediach
arabskich i zagranicznych, a przy tym lidera politycznego ramienia
organizacji.
Zgodnie z obawami wyższych urzędników Ministerstwa Spraw
Zagranicznych przed przystąpieniem do operacji „Zbiór Anemonów”
społeczność międzynarodowa istotnie dostrzegała różnicę między
atakowaniem bojowników zbrojnych a zamachami na działaczy politycznych.
Zabójstwo Abu Szanaba zaostrzyło międzynarodową debatę na temat
poczynań Izraela, choć Zachód przyznawał, że Izrael toczy trudną batalię
z falą zamachowców samobójców.
Sekretarz generalny ONZ Kofi Annan potępił zamach, orzekając, że Izrael
nie miał prawa do „pozasądowego zabójstwa” jednego z głównych
przywódców Hamasu. Zwierzchnik zabitego, szejk Jasin, wyraził swe
zamiary w ostrzejszych słowach: „Przekroczono każdą granicę – oznajmił
w wypowiedzi dla palestyńskich mediów. – I Izrael za to zapłaci”.

To, jak dokładnie Izrael miałby zapłacić za ostatnią eskalację konfliktu,

pozostawało niejasne, być może nawet dla samego Jasina. Dawne zasady
były krwawe i dzikie, lecz przynajmniej wyznaczały coś na kształt granic
taktycznych. Zabicie Abu Szanaba – kogoś, kto angażował się w polityczne
działania Hamasu i przez liderów organizacji uważany był za nietykalnego –
głęboko Hamasem wstrząsnęło. Jasin musiał zareagować, i to szybko.
Wkrótce po zabójstwie szejk polecił całemu wojskowemu i politycznemu
kierownictwu organizacji zebrać się 8 września w domu doktora Marwana
Abu Rasa, czołowej postaci religijnej w Gazie i członka Rady Legislacyjnej
Autonomii Palestyńskiej. Ryzyko było ogromne – zgromadzenie wszystkich
przywódców w tym samym miejscu i w tym samym czasie tworzyło z nich
jeden wielki cel dla nieprzyjaciela. Jeśli sprawa by się wydała, Jasinowi
pozostawałoby upatrywać nadziei w tym, że Izrael uzna zabicie ich
wszystkich za niewarte ryzyka możliwych ofiar postronnych.
Stojący na czele Szin Betu Awi Dichter, który dowiedział się o spotkaniu
zarówno dzięki technice operacyjnej, jak i za pośrednictwem informatorów,
ocenił, że gra może być warta świeczki. „W całej mojej karierze –
powiedział – nigdy tak poważny przeciwnik nie popełnił tak poważnego
błędu, potężnego, strategicznego błędu”6.
Spotkanie miało się rozpocząć o szesnastej. Dwadzieścia minut przed
czwartą para F-16 uzbrojonych w jednotomowe bomby była już w powietrzu
i zataczała kręgi nad Morzem Śródziemnym, aby nie wzbudzić podejrzeń
u zebranych w budynku. Skrzydło analiz sił powietrznych wyliczyło, że do
zniszczenia trzypiętrowego domu Abu Rasa konieczne będzie użycie bomby
tych rozmiarów.
Za piętnaście czwarta szef sztabu Jaalon wezwał analityków operacji
z mapami i fotografiami z powietrza.
– Jak oceniacie możliwe zniszczenia poboczne? – spytał Jaalon.
W pobliżu domu Abu Rasa wznosił się pięciopiętrowy blok mieszkalny.
Mieszkało w nim prawie czterdzieści rodzin.
– O czwartej po południu mężczyźni może jeszcze nie wrócą z pracy –
zauważył szef Amanu Zeewi Farkasz – ale nie ma wątpliwości, że będą tam
dziesiątki kobiet i dzieci.
– I co się z nimi stanie, jeśli użyjemy jednotonowej bomby?
– Dziesiątki zabitych, możliwe, że nawet więcej – odparł inny
z analityków.
Wszyscy pamiętali o protestach, jakie wybuchły po fiasku ataku na
Szehadego. „Nikt z nas nie miał obsesji na punkcie mordowania – zapewnił
doradca Szarona Dow Weissglass. – Wręcz przeciwnie, siły powietrzne
w porę zdały sobie sprawę, że siedmioro czy ośmioro zabitych cywilów
oznaczało szkody znacznie większe niż pożytek, jaki przynosiło
zlikwidowanie jednego terrorysty”. Lotnictwo podjęło nawet działania
obliczone na opracowanie amunicji o mniejszym promieniu rażenia,
zastępując do 90 procent materiału wybuchowego cementem. Lecz
cementowa bomba nie byłaby w stanie zniszczyć trzypiętrowego budynku.
Jaalon dołączył do telekonferencji z Szaronem, Dichterem i trzema innymi.
– Panie premierze – odezwał się – zalecam odwołanie ataku. Jego ceną
będą dziesiątki zabitych cywilów. Wygramy tę bitwę, ale przegramy wojnę
zarówno na arenie międzynarodowej, jak i w kraju. Mieszkańcy Izraela nie
zdzierżą kolejnego takiego ataku na kobiety i dzieci. Aby kontynuować naszą
walkę, potrzebujemy wewnętrznej i zewnętrznej słuszności – a tutaj i jedna,
i druga mogą otrzymać druzgocący cios7.
Dichter podkreślał, że Izrael zmarnuje historyczną sposobność na zadanie
„być może nieodwracalnych” strat swemu głównemu wrogowi.
Jednak Jaalon nie odpuszczał8.
– Pod żadnym pozorem nie możemy tego zrobić – oznajmił. – Może
wybilibyśmy kierownictwo Hamasu, lecz zarazem ryzykowalibyśmy, że plac
Rabina wypełnią setki tysięcy manifestantów wykrzykujących, że jesteśmy
brutalną armią, która morduje kobiety i dzieci. A tego musimy uniknąć.
Jeszcze dostaniemy szansę. Przyjdzie na nich czas.
Szaron odwołał atak.

Dichter został po wszystkim we Wspólnym Centrum Dowodzenia, wściekły

i sfrustrowany. Paradoksalnie to on jako jeden z pierwszych zrozumiał, jakim
nieszczęściem było fiasko ataku na Szehadego, pojął, że zabijanie i ranienie
dziesiątków cywilów oznaczało, że „cel zlikwidowano, ale misja się nie
powiodła”.
Jednak narada Hamasu była wydarzeniem historycznym. Sam określił je
„zgromadzeniem dream teamu”. Przejrzał wszelkie dostępne informacje
wywiadowcze na temat zebrania Hamasu i po paru minutach znalazł
rozwiązanie. Diwan, to jest wyłożony dywanami pokój, w którym miały się
odbywać spotkania, znajdował się na najwyższym piętrze, gdzie zaciągnięto
zasłony. Można było przypuszczać, że tam właśnie dojdzie do narady, tak też
ocenił analityk z WCD, którego o to podpytał. Dichter następnie zgłosił się
do analityków operacyjnych i spytał ich, czy istnieje sposób, by zniszczyć
jedynie tę część domu, mając przy tym pewność, że w ataku nie ucierpią
sąsiednie konstrukcje.
Odpowiedzieli twierdząco: jeśli niewielki pocisk z ćwierćtonową głowicą
wstrzelić przez okno, zagwarantowałoby to zabicie wszystkich
w pomieszczeniu, zarazem powodując niewielkie lub wręcz żadne szkody
poza jego obrębem.
Dichter ponownie wszystkich wydzwonił i przekazał, że narada
najprawdopodobniej odbędzie się na trzecim piętrze. Zeewi Farkasz miał
wątpliwości. Również Jaalon nie wydawał się przekonany. „Wydało mi się
dosyć dziwne, że mieliby tam wnosić Jasina na wózku inwalidzkim –
zauważył. – Ale tak już ocenił to Szin Bet. Gdy chodzi o najwyższe piętro, to
wiem, jak wyrządzić na nim spustoszenie, nie robiąc przy tym krzywdy
nikomu z sąsiednich budynków. Można było działać”. Ponownie za
pośrednictwem szyfrowanego połączenia zorganizowano telekonferencję
z udziałem najważniejszych decydentów. Szaron wysłuchał tego, co Dichter
i Jaalon mieli do powiedzenia, i wydał zgodę na przeprowadzenie operacji.
WCD wypuściło w powietrze trzy drony, aby mieć oko na budynek.
Obserwowano, jak uczestnicy narady przybywają i wchodzą do środka.
Informacje uzyskane przez Szin Bet okazały się dokładne – na miejscu
stawiło się całe kierownictwo polityczne i wojskowe Hamasu, w tym szejk
Jasin na wózku, Ahmed Dżabari, który zastąpił Szehadego jako dowódca
polowy, a także Mohammed Deif, dowódca Brygad im. Izz ad-Din al-
Kassama. Izraelczycy usiłowali zabić Deifa już od ponad siedmiu lat, odkąd
na początku 1996 roku zastąpił Jahję Ajjasza. „Raz za razem pozbawialiśmy
go ręki czy nogi, ale wszystko to przeżył” – powiedział wyższy rangą oficer
Szin Betu, który tego dnia był akurat w WCD.
Pięć po wpół do piątej pilot F-16 wystrzelił pocisk, który wpadł przez
zasłonięte okno na trzecim piętrze. „Alfa” – zameldował pilot, sygnalizując
bezpośrednie trafienie w cel. Szczyt budynku buchnął płomieniami, a gruzy,
w tym cegły i meble, pofrunęły we wszystkich kierunkach. Analitycy WCD
starali się wypatrzeć, czy pośród odłamków są też części ciała. Potężna
eksplozja wstrząsnęła całą okolicą.
Lecz narada odbywała się na parterze. „Podnieśli się, otrzepali z pyłu
i wybiegli z domu – wspominał Dichter. – Patrzyliśmy, jak uciekają, by
ocalić życie. Przez moment wydawało mi się wręcz, że widzę, jak szejk Jasin
w przerażeniu wstaje z wózka inwalidzkiego i rzuca się do biegu”9.
Dichter chciał wysłać eskadrę dronów, żeby wystrzelały umykające
z piskiem opon z parkingu samochody, ale pomysł odrzucił minister obrony
Mofaz, gdyż „prawdopodobnie ucierpiałaby ludność cywilna”10.
„Rozejrzałem się po centrum dowodzenia – powiedział Dichter –
i widziałem, jak wszyscy odchodzą od zmysłów przez tę niewykorzystaną
okazję. To był klasyczny przykład ceny, jaką płaciliśmy w związku
z problemami powodowanymi przez historie takie jak ta z zamachem na
Szehadego. Nie odważyłbym się podliczyć wszystkich Izraelczyków, którzy
zginęli lub zostali ranni przez to, że wtedy postanowiliśmy nie rozwalić
całego budynku. Później musieliśmy sobie radzić z tymi ludźmi pojedynczo.
W niektórych przypadkach po wielu staraniach dopięliśmy swego. W innych,
i przykro mi to mówić, ludzie ci żyją do dziś”11.
Trzy dni po nalocie na dom Abu Rasa, tuż przed osiemnastą, mężczyzna
w wojskowym mundurze i z dużym plecakiem dołączył do grupy setek
żołnierzy Sił Obronnych Izraela, którzy czekali przed bazą wojskową Tzrifin
w upale późnego popołudnia. Przystanek autobusowy i autostopowy miał
wysoki dach, zapewniający ochronę przed palącym słońcem, mężczyźni kryli
się pod nim w oczekiwaniu na autobus bądź też podwózkę przez kogoś, kto
z chęcią zaoferowałby transport spieszącym na krótką przepustkę żołnierzom.
Kilka minut później do przystanku zbliżył się patrol Sił Obronnych Izraela.
Mężczyzna, zamachowiec samobójca z Hamasu, najwyraźniej przestraszył
się, że może zostać wykryty, i wcisnął detonator.
Dziewięciu żołnierzy zginęło, osiemnastu zostało rannych.
Hamas młócił powietrze, starając się odpłacić Izraelczykom za atak na
dom Abu Rasa i zabójstwa postaci z politycznych struktur organizacji.
W ramach odwetu powrócił do tej samej mało wyrafinowanej technicznie
taktyki intensywnego terroru, którą wywołała eskalację działań ze strony
Izraela: do zamachów samobójczych.
Misję powierzono ośrodkowi dowodzenia Hamasu w Ramallah, który
prowadził komórkę pozostającą już w kontakcie z szeregiem potencjalnych
zamachowców samobójców z Bajt Likja, palestyńskiej wioski na północny
zachód od Jerozolimy. Na dzień przed zamachem pod bazą Tzrifin pewien
zamachowiec samobójca został wysłany do restauracji w Jerozolimie, lecz
w ostatniej chwili wycofał się ze strachu. Kolejnym zwerbowanym do tej
misji zamachowcem był Ihab Abu Salim, czyli młodzieniec, który nazajutrz
wysadził się w powietrze na przystanku Tzrifin.
Wiadomość o zamachu dotarła do premiera, gdy ten był na spotkaniu
w New Delhi ze swym indyjskim odpowiednikiem Atalem Biharim
Vajpayeem. Pod swoją nieobecność upoważnił ministra spraw zagranicznych
Silwana Szaloma, by podjął „konieczne działania odwetowe”12. Szalom
zwołał w Ministerstwie Obrony pilną naradę dowództwa sił zbrojnych oraz
agencji wywiadowczych.
O dziesiątej wieczorem, cztery godziny po mordzie żołnierzy w Tzrifin,
Szalom spytał obecnych na spotkaniu przedstawicieli Szin Betu i Amanu,
kogo z Hamasu mogą zabić natychmiast. Samobójczego zamachu nie można
było pozostawić bez odpowiedzi. „Mamy całkiem sporo danych
o Mahmoudzie al-Zaharze” – odparł oficer Szin Betu. Al-Zahar był
chirurgiem, ale także jednym z założycieli Hamasu, i postrzegano go jako
przywódcę skrajnej frakcji wewnątrz organizacji.
„Może bylibyśmy w stanie go wyeliminować, ale mogłoby to mieć
konsekwencje, jeśli wiązałoby się ze skrzywdzeniem przypadkowych ludzi”.
Minęła godzina. Dyskusja po części poświęcona była również temu, co
począć z Jasirem Arafatem. Silwan Szalom od dawna nawoływał, by go
zabić, a przynajmniej wygnać. „On zarządza terrorem, stoi za zamachami
i dopóki tutaj będzie, dopóty nie ma szans na powstrzymanie rzezi i dojście
z Palestyńczykami do porozumienia”. Szalom przekazał, że na wieść
o zamachu zadzwonił do niego bardzo wysoki rangą przedstawiciel
amerykańskiej administracji i spytał: „Zamierzacie zabić tego drania?”.
Zdania co do podejścia wobec Arafata były podzielone. Tak czy siak, było
jasne, że chodziło o na tyle poważną decyzję, że mógł ją podjąć jedynie
premier.
O dwudziestej trzeciej dwadzieścia do pomieszczenia weszli z ponurymi
obliczami adiutanci. Doszło do kolejnego zamachu samobójczego, tym razem
w Café Hillel w Kolonii Niemieckiej w Jerozolimie. Siedem osób zginęło,
pięćdziesiąt siedem zostało rannych. Wśród zabitych znaleźli się doktor
Dawid Appelbaum, kierownik oddziału ratunkowego w Centrum
Medycznym Szaare Zedek, oraz jego córka Nawa, która następnego dnia
miała wyjść za mąż.
Al-Zahar podpisał na siebie wyrok.
Szalom przez telefon satelitarny wywołał Joawa Galanta, niegdysiejszego
dowódcę 13. Flotylli, który uczestniczył w wielu operacjach selektywnej
eliminacji, a teraz służył jako sekretarz wojskowy premiera. Galant obudził
Szarona (w Indiach było dwie i pół godziny później), który natychmiast
zaaprobował atak rakietowy na dom al-Zahara, ale dopiero po wpół do
dziewiątej następnego ranka – kiedy dorośli będą już w pracy, dzieci
w szkołach, a na ulicach panował będzie spokój.
A co z rodziną al-Zahara? W atmosferze, jaka nastała po dwóch
straszliwych atakach, które w ciągu sześciu godzin wstrząsnęły Izraelem, nikt
tak naprawdę nie przywiązywał do tej kwestii większej wagi.
Rankiem czujniki w Turbanie wykryły, że al-Zahar telefonuje od siebie
z domu, korzystając z aparatu w gabinecie na drugim piętrze.
WCD poinformowało Szaloma. Kilka sekund później Turban podesłał
kolejną informację: al-Zahar przez telefon udzielał wywiadu
arabskojęzycznej rozgłośni BBC. Szaloma niepokoiły konsekwencje
przeprowadzenia zamachu w trakcie transmisji na żywo – „Niech tylko, Boże
broń, da się słyszeć eksplozję” – toteż polecił zaczekać z atakiem do
zakończenia rozmowy. Personel WCD kontynuował nasłuch do chwili, gdy
al-Zahar odłożył słuchawkę.
Ponieważ była to linia naziemna z jednym tylko aparatem, a głos al-Zahara
jednoznacznie zidentyfikowali zarówno zdolni operatorzy nasłuchu
w Turbanie, jak i prowadzący wywiad dziennikarz BBC, wystawiony „wyrok
śmierci” zyskał akceptację, mimo że żaden agent Szin Betu ani obiektyw
kamery nie zarejestrował wprost obecności celu w gabinecie. Dwa śmigłowce
Apache wystrzeliły w sumie trzy pociski, niszcząc dom, zabijając
dwudziestodziewięcioletniego syna al-Zahara, Khaleda, a także jednego
ochroniarza i poważnie raniąc żonę al-Zahara. Lecz sam al-Zahar został
zaledwie draśnięty – siedział bowiem właśnie w ogrodzie z filiżanką kawy,
papierosem i bezprzewodową słuchawką telefonu.

Operacja „Zbiór Anemonów” w praktyce okazywała się dalece mniej udana,

niż to zakładano w teorii. Izrael nie zdołał wyeliminować istotnych celów,
Hamas natomiast odpowiedział dwoma zamachami samobójczymi, w wyniku
których szesnaście osób zginęło, a siedemdziesiąt pięć odniosło obrażenia.
I choć rozmaite podjęte przez Izrael środki antyterrorystyczne, w tym
również selektywna eliminacja bojowników Hamasu, doprowadziły do
pewnego ograniczenia liczby zabitych i rannych Izraelczyków, operacja
„Zbiór Anemonów” nie pociągnęła za sobą pożądanego rezultatu w postaci
ograniczenia ataków terrorystycznych. Może i polityczne osobistości
z Hamasu się przelękły, ale organizacja bynajmniej nie uskarżała się na brak
chętnych do zostania szahidem.
W środowisku służb i wojska nasilała się debata na temat tego, co należało
poczynić z szejkiem Jasinem. Pomijając nawet rozważania na temat węży
i ucinania im łbów, stawało się coraz bardziej ewidentne, że przywódcę
Hamasu trzeba będzie unieszkodliwić.
Szin Bet i Sajeret Matkal wspólnie opracowały skomplikowany plan
porwania i uwięzienia szejka. Jednak pomysł ten zarzucono, ponieważ
jakakolwiek taka operacja niemal z pewnością wiązałaby się z wymianą
ognia, a wymiana ognia oznaczała z kolei, że żołnierze, przypadkowi
przechodnie czy też sam szejk mogą zostać ranni. Poza tym wcale nie było
pewne, że ponowne wsadzenie szejka Jasina do więzienia przyhamuje
kampanię zamachów samobójczych. Izraelscy urzędnicy pamiętali, że długi
okres jego uwięzienia (które dobiegło końca wraz z kompromitującym
układem zawartym z królem Husajnem po nieudanym zamachu na Chalida
Maszala) obfitował w mordy i porwania ze strony Hamasu, obliczone na
uwolnienie przywódcy, jak również w zamachy samobójcze.
Wielu przekonywało, że jedynym skutecznym sposobem na poradzenie
sobie z Jasinem będzie jego zabicie.
Lecz choć wszyscy się zgadzali, że był aktywnie zaangażowany w akty
terroru Hamasu, kierowanie nimi i ich planowanie, to izraelscy decydenci
byli jednak zdecydowanie mniej skorzy do pociągnięcia za spust. Fakt, rok
wcześniej Izrael o mały włos nie zabił Jasina przy okazji narady dream
teamu, ale wówczas w zebraniu uczestniczyli także dowódcy zbrojnego
skrzydła Hamasu. Zamordowanie tylko i wyłącznie szejka byłoby czymś
zgoła innym. Szejk Jasin był założycielem Hamasu, przywódcą politycznym
o światowej renomie i autorytetem religijnym uznawanym na całym Bliskim
Wschodzie.
W listopadzie Awi Dichter przekonywał w dyskusji, że „zamordowanie
tego konkretnego osobnika może podpalić Bliski Wschód i ściągnąć na nas
fale terroru spoza granic kraju”13. Generał Amos Gilad, szef biura do spraw
polityczno-obronnych w Ministerstwie Obrony, znany był ze swych
wojowniczych poglądów, ale tym razem i on zaprotestował. „Szejk Jasin to
istny wzorzec ideologa śmierci, architekt nieskończonej fali mordu” –
oznajmił. Zgodził się jednak z tymi, którzy się obawiali, że w odpowiedzi na
zamordowanie kogoś postrzeganego jako muzułmański przywódca duchowy
cały świat islamu może stanąć w ogniu.
Jaalon odparował, że Jasina nie uważa się za przywódcę duchowego,
a zabicie go nie pociągnie za sobą żadnej reakcji poza gniewnym
potępieniem. „To niepojęte, że mamy chodzić wokół niego na palcach,
zabijając wszystkich innych – zauważał – a jego akurat oszczędzać”14.
Minister obrony Mofaz przyjął wręcz ostrzejszą postawę: „Nie tylko
musimy w niego uderzyć, ale na dodatek nie mam nic przeciwko temu,
byśmy to uczynili w sposób ewidentny” – to jest niepozostawiający
wątpliwości co do tego, że za atak odpowiada Izrael15.
Choć Szaron co do zasady zgadzał się z Jaalonem i Mofazem, to Dichter
był jego najwyższym rangą doradcą do spraw terroryzmu i selektywnej
eliminacji, a w obliczu zastrzeżeń ze strony Dichtera i innych nawet
asertywny Szaron zdawał się tracić nieco swojej pewności siebie.
Generał Giora Eiland wskazał na dodatkowy powód do obaw: trudności
wizerunkowe. Czy naprawdę Izrael mógł bezproblemowo zamordować
„sędziwego, budzącego litość, półślepego kalekę na wózku inwalidzkim? To
nie będzie wyglądać jak zagranie rodem z Dzikiego Zachodu?”16. Szaron
w istocie się tym nie przejmował, zapragnął jednak wysłuchać dodatkowych
opinii.
Główny filozof Sił Obronnych Izraela, to jest Asa Kaszer, poparł
stanowisko Jaalona:
„Promowane przez międzynarodowe organizacje praw człowieka
rozróżnienie na piony polityczne i wojskowe oznaczałoby, że również Hitler
przez długi okres byłby nie do zaatakowania. Rozróżnienie to staje się
szczególnie wątpliwe, gdy rzecz dotyczy organizacji terrorystycznych”17.
Jednocześnie główny prawnik sił zbrojnych wyraźnie się sprzeciwiał18.
Odkąd przed trzema laty Finkelstein i Daniel Reisner sformułowali zasady
obowiązujące przy selektywnej eliminacji, Reisner wraz ze swoimi ludźmi
asystował przy znacznej części tych operacji, zapewniając osłonę prawną.
Niekiedy zdarzało się, że nakazywali przełożenie akcji w czasie z obawy
przed skrzywdzeniem niewinnych ludzi. W przypadku Jasina po raz pierwszy
ich zdecydowany opór wynikał z tożsamości osoby wziętej na cel. Coraz
większa waga, jaką przykładano do opinii Reisnera, wynikała po części
z ustanowienia w tym czasie Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wyżsi
rangą izraelscy oficjele zaczęli się obawiać postawienia w stan oskarżenia
w związku ze zlecanymi zabójstwami i zapragnęli osłony prawnej.
Jaalon jednak nie ustępował, toteż sprawa znalazła finał w biurze
prokuratora generalnego, to jest najwyższego zawodowego autorytetu
prawnego w Izraelu. Jeszcze nigdy się nie zdarzyło, by kwestię selektywnej
eliminacji konkretnej osoby miano omawiać na forum tej instytucji.
Oficerowie Amanu i Szin Betu przynieśli ze sobą czerwony kwit –
zestawienie wszystkich zarzutów, jakie zdołali zgromadzić przeciwko
Jasinowi: wyliczali w nim założenie Hamasu, głoszenie porywających kazań
przeciwko istnieniu państwa Izrael, stworzenie aparatu terroru, wcześniejsze
wyroki skazujące za zlecanie porwań i mordów izraelskich żołnierzy w latach
osiemdziesiątych, zakup broni, gromadzenie środków w celu prowadzenia
działań wojskowych, promowanie terrorystycznych zamachów samobójczych
i inne.
Finkelstein i Reisner utrzymywali, że z całym szacunkiem dla czerwonych
kwitów, selektywna eliminacja nie miała stanowić formy rewanżu czy kary,
a jedynie zapobiegać atakom w przyszłości.
W materiałach wywiadu brakło świeżych wskazówek, by Jasin był
bezpośrednio zaangażowany w działalność terrorystyczną. „Ale to dlatego, że
wie, że blisko się mu przyglądamy – utrzymywał przedstawiciel Amanu. –
Z tego też powodu bardzo się pilnuje, by nie wyjawić niczego przez telefon
ani w jakimkolwiek innym elektronicznym kanale łączności”19.
Prokurator generalny Eliakim Rubinstein poparł stanowisko głównego
prawnika armii i oznajmił, że nie zaaprobuje akcji do czasu uzyskania
jednoznacznych dowodów, które łączyłyby Jasina bezpośrednio z aktami
terroru i „utrzymałyby się w sądzie”.

Niedługo potem, 14 stycznia 2004 roku, młoda, dwudziestojednoletnia

kobieta ze Strefy Gazy chciała przekroczyć granicę Izraela na przejściu
granicznym Erez. Jak wszyscy Palestyńczycy, musiała w tym celu przejść
przez wykrywacz metali. Kiedy przechodziła przez bramkę, rozległo się
wysokie, przenikliwe pikanie. Platin, platin – powiedziała strażnikom
granicznym, wskazując na swą nogę i tłumacząc, że ma w niej platynowy
implant.
Strażnicy kazali jej przejść ponownie, a potem po raz trzeci. Wykrywacz
ciągle pikał. Wezwano strażniczkę, która mogłaby ją obszukać. Wówczas
kobieta zdetonowała bombę, zabijając czworo strażników i raniąc dziesięć
innych osób20.
Kobieta nazywała się Reem Saleh Rijaszi. Miała dwójkę dzieci, jedno
trzyletnie, drugie zaledwie półtoraroczne.
Nazajutrz szejk Jasin zwołał konferencję prasową w domu jednego ze
swoich zwolenników. Otulony brązowym kocem siedział w wózku
inwalidzkim, w tle zaś miał duży wieniec w kształcie serca z napisem
„hamas”. Uśmiechał się. „Po raz pierwszy – oznajmił – użyliśmy w boju
kobiety, a nie mężczyzny. To nowy krok w naszej walce z wrogiem”. Szejk,
który w przeszłości wydał szereg fatw (edyktów religijnych) przeciwko
wykorzystywaniu kobiet do zamachów samobójczych, oznajmił, że zmienił
zdanie. „Święta wojna nakłada obowiązki na wszystkich muzułmanów,
mężczyzn i kobiety. To dowodzi, że opór będzie trwał do czasu, aż wróg
zostanie wyparty z naszej ojczyzny”.
Taka zmiana taktyki oznaczała dla Izraela zagrożenie. „Zadajemy sobie
pytanie: jak mamy sobie poradzić z napływającymi do kraju falami
zamachowczyń samobójczyń?” – sygnalizował minister obrony Mofaz.
Nawet w brudnej wojnie obowiązują pewne standardy przyzwoitości.
„Przeszukiwanie kobiet i uniemożliwianie im przemycania materiałów
wybuchowych jest o wiele trudniejsze”21.
Poza oświadczeniem Jasina Aman przedstawił prokuratorowi generalnemu
Rubinsteinowi spisane tajne nagrania dokonane przez specjalistów
z Jednostki 8200 z bazy Turban, na których Jasin informował członków
swojego sztabu operacyjnego, że w zamachach samobójczych mogą odtąd
wykorzystywać kobiety22. „Mieliśmy niezbite, pozyskane przez wywiad
dowody na bezpośrednie powiązania między politycznym kierownictwem
Hamasu, na czele którego stał szejk Jasin, a organizatorami i wykonawcami
zamachów terrorystycznych” – powiedział Farkasz23.
Rubinstein dał się przekonać: Jasina można było legalnie zlikwidować.
Komitet bezpieczeństwa zebrał się, aby podjąć decyzję. Szimon Peres wciąż
się temu sprzeciwiał: „Bałem się, że oni z kolei zaczną polować na
przywódców Izraela – tłumaczył później. – Sądziłem, że to właśnie z nim
będziemy mogli dojść do porozumienia pokojowego”24.
Jednak przewagą jednego głosu ministrowie orzekli, że Jasin to przywódca
terrorystów. „Przestrogi, że ziemia się zatrzęsie czy też niebiosa zwalą się
nam na głowę z powodu tego zabójstwa, nie robiły na mnie wrażenia” –
wspominał Ehud Olmert, podówczas minister przemysłu, handlu i pracy,
który głosował tak jak większość25.
W ramach procedury, która zdążyła już nabrać cech rutyny, gabinet
pozostawił decyzję o zaakceptowaniu propozycji wojska i Szin Betu co do
wyboru czasu i sposobu zamachu Szaronowi i Mofazowi. Współpracownicy
szefa izraelskiego rządu uprzedzili doradcę do spraw bezpieczeństwa
narodowego USA Condoleezzę Rice, że Jasin z punktu widzenia Izraela stał
się pełnoprawnym celem. „Nastąpiła zaciekła wymiana zdań – wspominał
Weissglass. – Obawiali się, że w konsekwencji cały Bliski Wschód stanie
w ogniu”26.
Również w swych wystąpieniach publicznych Szaron dawał do
zrozumienia, że Jasin stał się celem. Doprowadziło to jedynie do
uszczelnienia ochrony, jaką otaczano przywódcę Hamasu. Jasin pozostawał
u siebie, skąd wypuszczał się jedynie do meczetu i w odwiedziny do siostry,
w obydwu przypadkach nie oddalając się zbytnio od własnego domu. Między
tymi trzema obiektami przemieszczał się w dwóch vanach, z czego jeden
wyposażony był w podnośnik do jego wózka inwalidzkiego, drugim
natomiast poruszała się uzbrojona obstawa. Jego życie ograniczało się do
tego trójkąta; wraz ze swoimi ludźmi zakładał, że Izrael nie odważy się
uderzyć w żaden z jego wierzchołków, każdy z nich bowiem pełen był kobiet
i dzieci, a w przypadku meczetu – niewinnych cywilów.
Lecz między tymi trzema punktami były przerwy27. 21 marca Jasin został
zawieziony na modlitwę do meczetu, a w ślad za nim drugą furgonetką
podążyli ochroniarze.
Mofaz polecił zniszczyć obydwa pojazdy w drodze powrotnej.
W powietrzu krążyły śmigłowce, rozlegał się warkot bezzałogowych statków
powietrznych, a syn Jasina, Abd al-Hamid, był na tyle doświadczony, że
wyczuł atmosferę zagrożenia. Czym prędzej popędził do meczetu.
– Ojcze, zostań tu – ostrzegł go. – Meczetu nie zaatakują.
Szejk i jego obstawa postanowili zachować ostrożność i pozostali
w świątyni. Mijały godziny. WCD i wszystkie zaangażowane siły były ciągle
w stanie gotowości, a lotnictwo wciąż utrzymywało w powietrzu drony
i śmigłowce szturmowe, a gdy kończyło im się paliwo, zastępowano je
zmiennikami. Szejk położył się spać na materacu ułożonym na podłodze
meczetu, lecz obudził się wcześnie ze względu na niewygodę. Po porannej
modlitwie zapragnął wrócić do domu. „W górze nie słychać było
helikopterów – wspominał jego syn. – Wszyscy byli pewni, że zagrożenie
przeminęło”. Ryzyko wciąż jednak istniało. Dla zmylenia śledzących
postanowili opatulić szejka na wózku inwalidzkim i pędem zabrać go do
domu. „Prawdę mówiąc, nie sądziłem, że wypalą do kaleki na wózku” –
powiedział Hamid28. Śledzący wciąż, rzecz jasna, obserwowali okolicę,
drony rejestrowały sytuację przez kamery termowizyjne. Przez frontowe
drzwi meczetu wyszła grupka ludzi, pchając przed sobą wózek inwalidzki, po
czym prędko wyminęła zaparkowane przy wejściu furgonetki.
Dowódca sił powietrznych Haluc nie mógł wydać zgody na otwarcie
ognia, rozkazy otrzymane od ministra Mofaza upoważniały go bowiem
jedynie do strzelania do pary furgonetek.
– Panie ministrze – odezwał się Haluc – nie skadrowaliśmy vanów, ale
widzimy grupkę ochroniarzy, która biegnie z wózkiem inwalidzkim, na
którym siedzi ktoś w kefiji. Czy mamy zgodę?
Mofaz polecił mu porozumieć się z pilotem śmigłowca i spytać, czy ten
widzi wyraźnie wózek inwalidzki i czy będzie w stanie go trafić.
– Widzę ich dobrze – odparł pilot. – Mogę ich sprzątnąć.
– Daję zgodę – oznajmił Mofaz.
– Raszai – nadał przez radio Haluc do pilota.
Na ekranie podglądu pojawił się rozbłysk, po którym obraz na ułamek
sekundy zniknął. Następnie fragmenty wózka pofrunęły na wszystkie strony,
jedno z kół wyleciało w górę, lądując gdzieś poza kadrem, a na ziemi pełno
było leżących lub czołgających się sylwetek.
– Proszę o zgodę na dokładkę – odezwał się pilot.
– Udzielam zgody – odparł Mofaz.
Kolejny pocisk uderzył w ziemię, zabijając wszystkich, którzy pozostali
jeszcze przy życiu29.
Mofaz zadzwonił do Szarona, który w napięciu wyczekiwał rezultatu
operacji w swoim domu na Sykomorowym Rancho. „Mamy nagranie –
powiedział. – Z tego co widać, poszło dobrze. Trafiliśmy w dziesiątkę, ale
poczekajmy jeszcze na doniesienia z innych źródeł”30. Parę minut później
dyżurni nasłuchu w bazie Turban oznajmili, że kanały łączności Hamasu
wezbrały mnogością komunikatów. „Szejk Jasin stał się szahidem, podobnie
jak iluś jego ochroniarzy” – przekazywali sobie członkowie organizacji. Jego
syn Abd al-Hamid został ciężko ranny. Szaron polecił pobudzić swoich ludzi,
aby byli gotowi uporać się ze spodziewaną reakcją31. W Waszyngtonie
informację o zabójstwie przyjęto z głębokim zaniepokojeniem. „Są na skraju
histerii” – donosił Szaronowi Weissglass. Powiedział Rice, że nie ma
powodu do obaw, że, zdaniem Izraela, reakcją świata arabskiego będą słowa
potępienia i nic poza tym. „Condi – zapewnił ją swym spokojnym
i przekonującym głosem – nawet na obszarze Autonomii Palestyńskiej nie
spodziewamy się niczego szczególnego. Ogłosili trzydniową żałobę
narodową, ale wszystkie sklepy mają pootwierane. Wszystko będzie
w porządku”32.

Kiedy okres żałoby narodowej przeminął, najwyższe ciało kierownicze

Hamasu, to jest Rada Szury, wyznaczyła na następcę Jasina Abd al-Aziza
Rantisiego. Zaprzysiężono go na boisku piłkarskim w jednym z obozów dla
uchodźców w Gazie. Zasiadłszy na podium przed zgromadzonym tłumem,
całe kierownictwo organizacji obejrzało defiladę umundurowanych
bojowników, a następnie złożyło pocałunki na dłoni nowego przywódcy.
„Będziemy zwalczać wroga wszędzie, nauczymy go, co to znaczy opór” –
zadeklarował w swym przemówieniu inauguracyjnym Rantisi,
poprzysięgając też pomścić zabicie Jasina.
Plany defilady i uroczystości były Izraelczykom znane, lecz Szaron polecił
Szin Betowi oraz siłom powietrznym wstrzymać się z działaniem w obawie,
że spowoduje ono straty wśród cywilów, a także dlatego, że było jasne, że na
miejscu będą ekipy zagranicznych stacji telewizyjnych, a zatem jakikolwiek
izraelski atak byłby transmitowany na żywo.
Niemniej Szaron zdążył już tymczasem wydać zgodę na zabicie nowo
wybranego przywódcy. Tym razem decyzja przyszła mu dużo łatwiej. Rantisi
nie był takim autorytetem religijnym jak Jasin, brakło mu też
międzynarodowego uznania jako politykowi ze świata arabskiego. Jego
zaangażowanie w działalność terrorystyczną nie ulegało wątpliwości, a co
najważniejsze, zaistniał już precedens – teraz likwidacja mogła czekać
każdego przywódcę Hamasu.
Rantisi był ostrożny i starał się mylić tropy, przemykając z jednej kryjówki
do drugiej, przywdziewając peruki, a przy okazji korzystania z telefonów
komórkowych – posługując się różnymi pseudonimami. Lecz baza
w Turbanie bez trudu miała go na oku33. 17 kwietnia, zaledwie kilka tygodni
po tym, jak postawiono go na czele Hamasu, udał się do domu, aby załatwić
ostatnie sprawy w związku ze ślubem jego syna Ahmeda. Wizyta była
krótka: przekazał żonie gotówkę potrzebną do sfinalizowania przygotowań,
po czym wyszedł.
Jechał już ulicą Al-Dżalaa, kiedy w jego subaru uderzył pocisk Mikholit34.
Wokół zwęglonych resztek pojazdu zgromadziły się setki gapiów. Ekipa
karetki na próżno usiłowała uratować życie Rantisiego i dwóch jego
współpracowników. Na fotografii rozpowszechnianej przez Agencję Reutera
widać było krzyczący i zawodzący tłum, a pośród niego jednego człowieka
z uniesionymi ku niebu dłońmi umazanymi krwią zabitego przywódcy.
„To był pediatra, który zajmował się przede wszystkim mordowaniem
dzieci” – oznajmił prasie Mofaz. Współpracownicy Szarona zawoalowaną
groźbę wyrazili wprost. „Arafat powinien wiedzieć – zauważył jeden z nich –
że każdy, kto trudni się terrorem, musi bardzo na siebie uważać”35.
Zabicie Rantisiego było sto sześćdziesiątym ósmym przypadkiem
selektywnej eliminacji od chwili wybuchu intifady pod koniec 2000 roku.
Operacja „Zbiór Anemonów” zdążyła już wprawić Hamas w stan szoku
i dezorientacji. Rada Szury niezwłocznie wyznaczyła następcę Rantisiego,
była to jednak pomniejsza postać, której personaliów nie ujawniono, aby
i ona nie podzieliła losu poprzedników. Wszyscy wysocy rangą działacze
Hamasu robili, co tylko mogli, by nie rzucać się Izraelczykom w oczy, toteż
przez większość czasu zajmowali się po prostu utrzymywaniem się przy
życiu.
„Syjonistyczny wróg zdołał wymordować wielu walczących braci, i to
w czasie, gdy każdy bojownik o czystym sercu jest nam nad wyraz
potrzebny – głosiła deklaracja zamieszczona na stronie internetowej
Hamasu. – Nie może być cienia wątpliwości, że jednym z głównych
powodów sukcesów nieprzyjaciela są zaniedbania, naszpikowane elektroniką
samoloty zwiadowcze ani na chwilę nie znikają bowiem z nieba nad Gazą.
Liczne przydzielone do tego zadania oczy nie znają snu, śmigłowce Apache
zaś wraz ze swoimi pociskami są gotowe i dostępne, wyczekując tylko na
sposobność. Każdego dnia, o każdej porze stanowicie cel do zabicia”.
Dwa tygodnie po zabójstwie Rantisiego generał Umar Sulejman, szef
egipskich służb wywiadowczych i najpotężniejsza postać we władzach nad
Nilem zaraz po prezydencie Mubaraku, udał się do Izraela na pilne spotkanie
z Mofazem, Jaalonem i Dichterem. „Przybywam z przesłaniem pojednania” –
oznajmił Sulejman. W imieniu Hamasu przedstawił propozycję zawieszenia
broni, której istota sprowadzała się do zasady „żadnych zabójstw, żadnych
zamachów terrorystycznych”.
Mofaz podziękował Sulejmanowi za przybycie. Powiedział, że starania
Egiptu obliczone na doprowadzenie do zgody w regionie są jak zawsze godne
pochwały. Poza tym jednak nie było o czym rozmawiać. Izrael, jak oznajmił,
nie odstąpi ani od selektywnej eliminacji jako takiej, ani też konkretnie od
kampanii w celu wybicia kierownictwa Hamasu.
Sulejman uniósł się gniewem.
– Przyjechałem aż z Kairu i przedkładam wam propozycję, która może
powstrzymać ataki. O to wam przecież chodziło. Skąd ten upór?
– Hamas chce zawieszenia broni, żeby móc odzyskać siły – odpowiedział
Mofaz. – Musimy ich rozgromić, nie zaś dawać im wytchnienie36.
Sulejman zwrócił się do Szarona, który przyjął go serdecznie, lecz nie
ustąpił ani na krok. „Przedstawiciele naszych służb i armii uważają, że nie
możemy przystać na zawieszenie broni – oznajmił. – A ja nie mogę
przeciwstawić się własnym generałom”. Obiecał jedynie, że Izrael będzie się
bacznie przyglądał postępowaniu Hamasu37.
Działacze Hamasu usiłowali utrudniać izraelskim dronom i śmigłowcom
ich śledzenie. Przemieszczali się tylko w razie konieczności, korzystali
z motocykli i starali się trzymać wąskich uliczek. Na próżno: 30 maja dwóch
zginęło od pocisków w Gazie, a dwa tygodnie później kolejny został zabity
w obozie dla uchodźców Balata. Tego samego dnia Sulejman ponownie
przyjechał zobaczyć się osobiście z Szaronem, co poprzedziły ciągnące się od
poprzedniej wizyty intensywne rozmowy telefoniczne. „Panie premierze,
teraz już pan widzi, że ich propozycja jest poważna i że zaprzestali
urządzania zamachów”38.
Szaron niechętnie zgodził się przerwać kampanię selektywnej eliminacji.
Hamas zlecił natychmiastowe i bezwzględne zaprzestanie zamachów
samobójczych.

Teraz w wojnie z terrorem górą był Ariel Szaron. W tym okresie, kiedy
sytuacja pod względem bezpieczeństwa nieco się uspokoiła, premier zaczął
się nawet zastanawiać nad politycznym rozwiązaniem historycznego
konfliktu na Bliskim Wschodzie. Za sprawą wyraźnej sympatii łączącej go
z prezydentem Bushem i silnej więzi, którą zbudował z całą amerykańską
administracją, a którą umocniło porozumienie zakładające wstrzymanie
budowy osiedli w zamian za swobodę przy selektywnej eliminacji, Szaron
nabrał przekonania, że Amerykanie szczerze pragną pomóc państwu Izrael,
czyniąc przy tym pewne nowe spostrzeżenia.
„Szaron doszedł do wniosku, że bez względu na to, kto akurat zasiada
w Białym Domu, Amerykanie zawsze będą widzieć w kwestii osiedli istotny
problem” – zauważył Weissglass.
Dla Szarona zaś, który dotychczas z całego serca promował ich budowę,
osiedla nie stanowiły kwestii religijnej czy też ideologicznej, a raczej sprawę
związaną z bezpieczeństwem państwa. „Gdy tylko zrozumiał, że z atutu stały
się brzemieniem, bez wahania zadecydował o ich ewakuacji, odwracając się
plecami do osadników”. Szaron, zaprzysięgły jastrząb, który całą swoją
karierę zbudował na agresywnej polityce wobec Arabów, a w szczególności
Palestyńczyków, „przeszedł dramatyczną odmianę – mówił Weissglass. –
Pragnął zejść ze sceny jako styrany konfliktem generał, który przeistoczył się
w wielkiego budowniczego pokoju”39.
Zarazem jednak Szaron wciąż uważał, że na drodze do realizacji takiej
wizji stoi jedna, kluczowa przeszkoda: Jasir Arafat. Premier z czasem
pogodził się z tym, że utworzenia niepodległego państwa palestyńskiego nie
da się uniknąć, lecz nie wpłynęło to nijak na pogardę, jaką darzył lidera
Palestyńczyków. Postrzegał Arafata jako kogoś, kto „na obszarach, którymi
władał, zaprowadzał rządy terroru, szkoląc terrorystów w sposób
zorganizowany i opłacany przez państwo, podżegając ich, sponsorując,
wyposażając i zbrojąc, a następnie wysyłając, by mordowali w całym
Izraelu”40. W rozmowie telefonicznej z rosyjskim ministrem obrony
Siergiejem Iwanowem Szaron opisał Arafata jako „patologicznego kłamcę,
mordercę, który zlecał mordowanie dzieci, kobiet i noworodków”41.
Izraelskie służby wywiadowcze przechwyciły znaczną część archiwów
Jasira Arafata, kiedy oddziały Sił Obronnych Izraela opanowały fragment
jego siedziby w Ramallah, a przejęty materiał dostarczył setek dowodów na
poparcie stawianych przez Szarona zarzutów. Arafat w pisanych
własnoręcznie dokumentach zatwierdzał przelewy pokaźnych sum dla
wsparcia działalności terrorystycznej Fatahu. Palestyński prezydent i jego
otoczenie byli także zaangażowani w korupcję na niespotykaną skalę.
Przechwycone dokumenty wykazywały, że Arafat notorycznie
sprzeniewierzał się składanym Izraelowi i społeczności międzynarodowej
obietnicom, w których zobowiązywał się do budowy prawdziwie
demokratycznego organizmu państwowego z nowoczesnym systemem
gospodarczym i jednolitymi siłami zbrojnymi. Nie zdołał przeistoczyć się
z przywódcy organizacji partyzanckiej w lidera demokratycznego państwa
i w dalszym ciągu zarządzał Autonomią Palestyńską przy użyciu tych
samych metod manipulacji, korupcji i zagrywek spod znaku „dziel i rządź”,
do jakich uciekał się przy sterowaniu OWP – a to wszystko w celu
zachowania pozycji wodza Palestyńczyków42.
W ramach planu delegitymizacji Arafata Szaron umożliwił pewnej grupce
dziennikarzy (mnie, a potem kilku publicystom spoza Izraela) dostęp do
tychże dokumentów w celu rozpowszechnienia ich na cały świat. Wydał
również dyrektywę zlecającą przelanie środków z tajnego funduszu dyrektora
Mossadu dla wsparcia publikacji za granicą książki o archiwach Arafata43.
Szaron rozważał nawet rozpropagowanie taśmy wideo nagranej pod koniec
lat siedemdziesiątych przez rumuńskie służby wywiadowcze. Generał Ion
Mihai Pacepa, były wiceszef rumuńskich służb wywiadu zagranicznego,
który o Arafacie mówił: „Nigdy nie widziałem tyle sprytu, energii i ohydy
złączonych w jednym człowieku”, wspominał, że jego ludzie zainstalowali
ukryte kamery w oficjalnym domu gościnnym, gdzie Arafat gościł po
spotkaniu z prezydentem Nicolae Ceauşescu, i że kamery te zarejestrowały,
jak Arafat dopuszcza się kontaktów homoseksualnych ze swoimi
ochroniarzami44. Szaron powiedział współpracownikom, że materiały te
wpadły w ręce izraelskich służb i że rozważa anonimowe upublicznienie ich
w internecie.
Premier porzucił jednak ten niesmaczny pomysł, kiedy Izrael zdołał
osiągnąć swój cel innymi metodami – przekonując przedstawicieli
amerykańskiej administracji, że Arafat jest niereformowalny45. Izrael zdobył
bowiem niepodważalne dowody na jego udział w przemycie broni z Iranu na
potrzeby ugrupowań terrorystycznych w Autonomii Palestyńskiej na
pokładzie statku „Karine A”. Po tym, jak 13. Flotylla w ramach operacji
„Arka Noego” opanowała statek na pełnym morzu, a jego załoga została
aresztowana i podczas przesłuchań złożyła zeznania obciążające bliskiego
współpracownika Arafata, prezydent Autonomii Palestyńskiej w specjalnym
liście do prezydenta Busha zaprzeczył, by on czy też ktokolwiek z jego
personelu miał jakiś związek z tą sprawą. Jednak informacje wywiadu –
w tym dane z podsłuchów, dokumenty oraz protokoły przesłuchań – które
wysoki rangą oficer Amanu zawiózł do Białego Domu w przykutej do
nadgarstka aktówce, okazały się zdecydowanie bardziej przekonujące. Kiedy
Bush stwierdził, że Arafat kłamał mu w żywe oczy, oznajmił, że prezydent
Palestyńczyków stracił jakiekolwiek znaczenie, a 24 czerwca 2002 roku
wezwał Palestyńczyków, aby wybrali sobie nowego przywódcę.
W listopadzie 2002 roku, w następstwie serii straszliwych ataków na
Izraelczyków, Szaron wydał rozkaz otoczenia Mukataa, to jest kwatery
głównej Arafata, zamykając go wraz z częścią współpracowników w pułapce.
Instrukcje premiera polecały uprzykrzać życie „psu z Mukataa”, jak Szaron
zwykł go nazywać – czasami przez odcinanie dostaw prądu, kiedy indziej
przez odcięcie dopływu wody. Następnie Szaron polecił formacji
opancerzonych buldożerów D9, by co kilka dni wyburzały po jednej ścianie
kompleksu46.
Nawet wówczas istniała różnica zdań co do tego, co ostatecznie powinno
się z Arafatem zrobić. Niektórzy twierdzili, że należało go oznaczyć jako cel
do likwidacji i że Izrael powinien weń uderzyć. Inni byli zdania, że trzeba go
wyeliminować po cichu, w sposób niesugerujący udziału Izraela. Jeszcze inni
opowiadali się za wypędzeniem go, wreszcie były też opinie, że należy
pozwolić, by „gnił sobie” w Mukataa.
Po poważnym zamachu w kwietniu 2002 roku Szaron dał się podsłuchać
podczas prywatnej rozmowy z szefem sztabu Mofazem. Przy okazji
wydarzenia publicznego obydwaj usiedli w pobliżu mikrofonów,
nieświadomi, że ekipa telewizyjna zdążyła już je podłączyć, a teraz
nagrywała ich z oddali.
Mofaz: Musimy się go pozbyć.
Szaron: Co?
Mofaz: Pozbyć się go.
Szaron: Wiem.
Mofaz: I wykorzystać teraz okazję. Następnej nie będzie. Chcę teraz z tobą
porozmawiać.
Szaron: Jak już zadziałamy… Nie wiem, jak to zrobicie (śmiech). Ale
wszystkich macie uśpić, wszystkich… (poważnieje). Musimy być ostrożni!
Nie jest do końca jasne, o jakim „zadziałaniu” mówi tutaj Szaron, lecz Siły
Obronne Izraela i służby wywiadowcze istotnie przygotowały plany z myślą
o każdej możliwej strategii wobec Arafata. Dowódca sił powietrznych Dan
Haluc, który entuzjastycznie opowiadał się za wygnaniem palestyńskiego
przywódcy, wybrał dwie małe wysepki – jedną nieopodal brzegów Libanu,
drugą u wybrzeża Sudanu – jako potencjalne nowe siedziby dla Arafata. Jego
zdaniem należało go tam wyekspediować w towarzystwie dwóch bliskich
współpracowników, zapewniając trochę prowiantu i wody na czas podróży,
a następnie Izrael ogłosiłby światu miejsce jego pobytu47. Oddziały specjalne
piechoty miały opanować Mukataa i wtargnąć do pokoju Arafata. W celu
uniknięcia ofiar śmiertelnych Izrael rozważał wpuszczenie na teren
kompleksu przed rozpoczęciem szturmu gazu usypiającego.
Ostatecznie operację odwołano, ponieważ „nie mogliśmy mieć pewności,
że Arafat wyjdzie z tego cało”, jak wspominał szef oddziału urazowego
Korpusu Medycznego podpułkownik doktor Amir Blumenfeld48.
„Ostatecznie chodziło tu o starego człowieka z masą problemów
zdrowotnych, a do tego istniało ryzyko, że dojdzie do wymiany ognia
z usiłującymi go porwać żołnierzami”.
Rozważania na temat Arafata z czasem dotarły do uszu Waszyngtonu.
Urzędnicy z administracji Busha obawiali się, że tak jak Szaron postanowił
zlikwidować Jasina, tak samo zdecyduje się zabić Arafata. Na spotkaniu
w Białym Domu 14 kwietnia 2004 roku Bush zażądał od Szarona, by ten
obiecał, że nie zrobi Arafatowi krzywdy. Wedle relacji jednego
z uczestników spotkania premier odpowiedział prezydentowi, że rozumie
jego prośbę („Pojmuję, o co chodzi”)49. Bush dostrzegł, że Szaron robi uniki,
tak więc przycisnął go, aż ten wyraźnie obiecał nie zabijać Arafata.
Nawet jeszcze przed złożeniem obietnicy Szaron, w porozumieniu
z dowództwem Sił Obrony Izraela i szefostwem służb wywiadowczych,
doszedł do wniosku, że Izrael w żadnym razie nie może się wydawać
zamieszany w śmierć Arafata. Wobec obietnicy złożonej prezydentowi
Bushowi stało się to tym istotniejsze.

Wtem, znienacka, człowiek, któremu tyle razy udawało się oszukać śmierć,
zapadł na tajemniczą chorobę jelit i zmarł. Badania laboratoryjne
przeprowadzane z inicjatywy różnych stron dawały odmienne rezultaty50.
Według niektórych analiz na ubraniach i zwłokach Arafata znaleziono
śladowe ilości polonu, pierwiastka radioaktywnego wykorzystywanego przy
zabójstwach. Inni eksperci orzekli, że zmarł z przyczyn naturalnych.
Dokumentacja medyczna Arafata z francuskiego szpitala wojskowego pod
Paryżem, dokąd Szaron pozwolił go przewieźć dla uniknięcia sytuacji,
w której Arafat zmarłby na obszarze pod kontrolą Izraela, wzbudza wiele
wątpliwości i nie wyklucza możliwości, że przyczyną śmierci było AIDS51.
Izraelscy rzecznicy kategorycznie zaprzeczyli jakimkolwiek związkom
Izraela z jego śmiercią. „Nie zabiliśmy Arafata” – powtarzali dobitnie
wysocy rangą przedstawiciele służb i kręgów politycznych52.
Zarazem nie ulega wątpliwości, że śmierć Arafata nastąpiła w dość
osobliwym momencie, całkiem świeżo po zabójstwie Jasina. W swojej
książce Ariel Szaron. Portret intymny Uri Dan, wierny rzecznik Szarona,
stwierdził, że przy okazji późniejszego spotkania z Bushem premier oznajmił,
że nie uważa się już za związanego wcześniejszą obietnicą niezabijania
Arafata, na co prezydent miał ponoć nie udzielić odpowiedzi. W tym też
okresie Dan poskarżył się Szaronowi, dopytując go, dlaczego Arafata nie
wygnano ani też nie postawiono przed sądem: „Czyli co, Arafat jest
nietykalny?”
Szaron odparł lakonicznie: „Daj mi robić rzeczy po swojemu”. Wówczas
Dan zauważył: „Znienacka urwał naszą rozmowę, co w panujących między
nami relacjach się nie zdarzało”. Następnie Dan nadmienił, że stan zdrowia
Arafata zaczął się pogarszać od czasu drugiego spotkania premiera
z prezydentem, na koniec zaś orzekł: „Ariela Szarona podręczniki historii
zapamiętają jako tego, który zmiótł Arafata, zarazem go nie zabijając”.
Gdybym znał odpowiedź na pytanie o przyczynę śmierci prezydenta
Palestyńczyków, nie mógłbym jej w tej książce podać, nie mógłbym nawet
napisać, że ją znam. Poruszania tematu zabrania mi cenzor wojskowy Izraela.
Śmiało można powiedzieć, że Szaron pragnął się pozbyć Arafata, którego
uważał za „bestię na dwóch nogach” i którego nie udało mu się zabić przed
dwudziestoma laty. Jeśli Szaron istotnie zlecił jego likwidację, to uczynił to
w absolutnej tajemnicy, w o wiele węższym gronie niż w przypadku
którejkolwiek innej selektywnej eliminacji. Sam Szaron, nie przyznając się
do przeprowadzenia operacji, sformułował cel, jaki mógłby jej przyświecać:
„Ostatnie wydarzenia prawdopodobnie okażą się punktem zwrotnym
w historii – powiedział w specjalnym oświadczeniu po śmierci Arafata. –
Jeśli po erze Arafata pojawi się inne, poważne i odpowiedzialne
kierownictwo, gotowe dotrzymywać powziętych zobowiązań […], oznaczać
to będzie realną szansę na skoordynowanie rozmaitych działań z takim
kierownictwem, a nawet wznowienie negocjacji dyplomatycznych”53.
Wszyscy przedstawiciele najwyższych kręgów w Izraelu, nie przyznając
się do bezpośredniego udziału w śmierci Arafata, zarazem zgadzali się, że
jego zniknięcie korzystnie wpłynęło na bezpieczeństwo państwa. Mahmud
„Abu Mazen” Abbas, którego wyznaczono na jego następcę na stanowisku
prezydenta, oraz nowy premier Palestyny Salam Fajjad, który utrzymywał
bliskie relacje z władzami Stanów Zjednoczonych, przedsięwzięli energiczną
kampanię przeciwko terrorowi. Nawet sceptycy z Szin Betu przyznają, że od
nastania Abbasa i Fajjada Palestyńczycy zaczęli na poważnie zwalczać terror
i że spokój osiągnięty po śmierci Arafata w znacznej mierze wynika z bliskiej
współpracy organów bezpieczeństwa z nimi oboma54.
Wojna między Izraelem i Palestyńczykami, która wybuchła we wrześniu
2000 roku – wojna nieustannych odwetów, zamachów samobójczych
i selektywnych eliminacji – stopniowo gasła, aż w końcu zupełnie zamarła.

W wojnie przeciwko palestyńskiemu terrorowi drugiej intifady Izrael

wykorzystywał szeroki wachlarz metod, w tym wypady oddziałów lądowych
Sił Obronnych Izraela w celu przeprowadzenia szeroko zakrojonych
aresztowań oraz budowę bariery między Zachodnim Brzegiem a Izraelem,
która utrudniła zamachowcom samobójcom przenikanie na terytorium kraju.
Lecz choć środki te do pewnego stopnia ograniczały działalność organizacji
terrorystycznych, to statystyki jasno ukazują, że po ich wdrożeniu wciąż
podejmowały one próby przeprowadzania morderczych zamachów i że ataki
ustały dopiero po selektywnej eliminacji licznego grona działaczy
terrorystycznych oraz – w ramach operacji „Zbiór Anemonów” – po zabiciu
przywódców ugrupowań terrorystycznych.
Dzięki uproszczonemu aparatowi selektywnej eliminacji izraelska
społeczność wywiadowcza zatriumfowała nad czymś, co przez wiele lat
wydawało się niemożliwe do pokonania: nad samobójczym terrorem. Przez
zainwestowanie zasobów całego kraju, przez nieustępliwą determinację
i współpracę między organami wywiadowczymi i operacyjnymi pod
zdecydowanym przywództwem Ariela Szarona Izrael udowodnił, że
morderczą i, zdawać by się mogło, bezkompromisową siatkę terroru da się
rzucić na kolana.
Stosowanie selektywnej eliminacji pociągało jednak za sobą poważne
koszta. Wysoką cenę zapłacili przede wszystkim niewinni Palestyńczycy,
którzy stali się „przypadkowymi ofiarami” zabójstw. Wielu niewinnych ludzi
zginęło, a tysiące, w tym mnóstwo dzieci, odniosło obrażenia i zostało
okaleczonych na całe życie. Inni doznali urazów psychicznych lub potracili
dachy nad głową.
Wysoki rangą oficer Szin Betu przyznał: „W przeszłości, kiedy sprawa
była tajna, a jej legalność wątpliwa, mogliśmy przeprowadzać bardzo
niewiele zamachów. No bo ile takich akcji da się wykonać bez narażenia się
na wykrycie? Kiedy tylko główny prawnik Sił Obronnych Izraela sprawił, że
działania stały się koszerne, legalne i jawne, uruchomiliśmy taśmę
produkcyjną zabójstw. Czyli teraz sumienia mamy czystsze, tyle że
zdecydowanie więcej ludzi gryzie glebę”.
Gabriella Blum, w roku 2018 profesor prawa na Harvardzie, była swego
czasu oficerką w Korpusie Prawnym Sił Obronnych Izraela, gdzie
współtworzyła memorandum legalizujące zabójstwa. W komentarzu
z 2017 roku wyraziła swój głęboki żal: „Bardzo niepokoi mnie, że
rozwiązanie, które pierwotnie zaaprobowano jako nadzwyczajny środek do
stosowania w nadzwyczajnych okolicznościach, stało się standardową
praktyką”55.
Kampania selektywnej eliminacji ogromnie przyczyniła się też do dalszej
marginalizacji i delegitymizacji Izraela w oczach świata. Dawid raz jeszcze
zachowywał się jak Goliat.
Szef sztabu Dan Haluc starał się wytłumaczyć, dlaczego Izrael zdecydował
się na strategię selektywnej eliminacji: „To podstawowa metoda
postępowania na Bliskim Wschodzie: zdali sobie sprawę, że jesteśmy szaleni,
że jesteśmy gotowi posunąć się do wszystkiego, że więcej już nie
zdzierżymy”.
Lecz choć śmierć dwóch prominentnych postaci, to jest Jasina i Arafata,
bez wątpienia miała dramatyczny wpływ na losy regionu, Ammi Ajjalon miał
rację, kiedy ocenił, że o ile zabijanie przywódców z dużą dozą
prawdopodobieństwa kierowało historię na nowe tory, o tyle wcale nie było
powiedziane, że był to kierunek lepszy od dotychczasowego – równie dobrze
mogło się okazać, że ostatecznie tak obrana ścieżka wydłuży proces
dochodzenia do pokoju.
Okazało się, że Arafat był jedyną postacią zdolną utrzymać
Palestyńczyków mniej więcej zjednoczonych pod egidą Autonomii
Palestyńskiej. Po jego śmierci prezydentowi Abbasowi to się nie udało,
a Hamas przejął kontrolę nad Gazą i stworzył tam własny twór palestyński.
Taka sytuacja stanowiła poważne zagrożenie dla Izraela, dalece większe niż
to, jakim kiedykolwiek był Arafat.
Hamas zdołał opanować Gazę dzięki olbrzymiemu wsparciu otrzymanemu
z Iranu. Paradoksalnie trudno sobie wyobrazić, by organizacja ta
kiedykolwiek zdołała stworzyć w Strefie Gazy własny organizm państwowy,
jeśli szejk Jasin pozostałby przy życiu. Jasin zaciekle sprzeciwiał się
wszelkim formom współpracy z Iranem i pogląd ten narzucił całej
organizacji.
Bez wątpienia zabicie szejka Jasina stanowiło najdotkliwszy cios zadany
Hamasowi w całej historii organizacji i najważniejszy pojedynczy czynnik,
jaki skłonił ją do poszukiwania rozejmu z Izraelem. Zarazem jednak
spowodowało kolejny nieprawdopodobny zwrot w dziejach Bliskiego
Wschodu: dzięki usunięciu ze sceny szejka Jasina, Iran – najgroźniejszy wróg
Izraela – wykuł brakujące ogniwo w swym planie uzyskania statusu
regionalnego mocarstwa.
 33
FRONT RADYKALNY

Baszar al-Asad został przywódcą niespodziewanie.

Hafiz al-Asad, który przejął władzę nad Syrią w listopadzie 1970 roku,
planował, że jego miejsce zajmie najstarszy syn Basil, lecz ten zginął
w wypadku samochodowym. W drugiej kolejności Asad rozważał
namaszczenie swojego najmłodszego syna Mahera, który wybrał karierę
w wojsku. Jednak ten okazał się nazbyt zapalczywy, skłonny do napadów
gniewu i gwałtownych wybuchów. Trzeci z synów, Majd, zmagał się
z wrodzoną chorobą, która z czasem doprowadziła go do śmierci. Pozostawał
Baszar, który miał dwadzieścia dziewięć lat i przebywał w Londynie, gdzie
odbywał podyplomowe studia okulistyczne, kiedy w 1994 roku, tuż po
śmiertelnym wypadku Basila, ojciec wezwał go do powrotu do Damaszku.
Baszar zawsze uchodził za najsłabszego z synów Asada, nieco
zdystansowanego i marzycielskiego, sprawiał wrażenie trochę
onieśmielonego. Możliwe, że ojciec zdawał sobie sprawę z jego słabości,
podstawowym priorytetem było jednak zapewnienie rodzinie ciągłości
u władzy. Posłał Baszara do wojska, gdzie ten szybko osiągnął stopień
pułkownika, a następnie, w celu zdobycia przezeń doświadczenia, wyznaczył
go na dowódcę syryjskich sił w Libanie. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych
Baszar był już przyszykowany do objęcia władzy. Hafiz al-Asad zmarł
w czerwcu 2000 roku. W następnym miesiącu Baszar został wybrany na
prezydenta.
Lecz scheda, którą dziedziczył, akurat w tym momencie przedstawiała się
problematycznie. Dekadę wcześniej rozpadł się Związek Radziecki, zimna
wojna dobiegła końca, wpływy Rosji na Bliskim Wschodzie były w owym
czasie zdecydowanie mniejsze niż dotychczas. Na światowej scenie
nastawały nowe porządki, a zadaniem Baszara al-Asada było znaleźć na niej
miejsce dla Syrii.
Tymczasem jednak gospodarka kraju znajdowała się w opłakanym stanie.
Skarb państwa świecił pustkami, armia zaś, choć jedna z najliczniejszych
w regionie, była częściowo przestarzała i pilnie potrzebowała nowoczesnego
uzbrojenia. Co najważniejsze, Izrael wciąż sprawował kontrolę na
Wzgórzach Golan, przejętych od Syrii w 1967 roku. Dla Syryjczyków była to
głęboka i otwarta rana, której narodowa duma nie pozwalała się zagoić.
W połowie roku 2000 Asad stanął przed wyborem: sprzymierzyć Syrię ze
Stanami Zjednoczonymi, jedynym istniejącym supermocarstwem, albo też
z Iranem, zyskującym na sile mocarstwem regionalnym. Nie była to trudna
decyzja. Na dziesięć lat przed śmiercią prezydent Hafiz al-Asad zadziwił
świat, gdy zgodził się przyłączyć do koalicji montowanej przez Stany
Zjednoczone przeciwko innemu państwu arabskiemu, to jest dla wygnania
Saddama Husajna z Kuwejtu. Liczył przy tym na coś w zamian – korzyści
gospodarcze, skreślenie Syrii z listy krajów zamieszanych w działalność
terrorystyczną i handel narkotykami, a także naciski na Izrael, aby ten
całkowicie wycofał się ze Wzgórz Golan. Nic jednak nie otrzymał.
Trzy miesiące przed śmiercią Hafiz al-Asad spotkał się z prezydentem
Billem Clintonem w Genewie. Szczyt stanowił zwieńczenie amerykańskich
wysiłków obliczonych na doprowadzenie do porozumienia pokojowego
między Syrią a Izraelem. Clinton przywiózł Asadowi przesłanie od premiera
Ehuda Baraka z najlepszą ofertą, jaką kiedykolwiek Izrael przedstawił:
niemal zupełne wycofanie się ze Wzgórz Golan, z tym zastrzeżeniem, że
„syryjscy żołnierze nie będą moczyć nóg w wodach Jeziora Galilejskiego” –
to jest, że Syryjczycy nie będą utrzymywać stałej obecności na brzegu. Asad
wysłuchał Clintona, a następnie storpedował szczyt zaraz po jego
rozpoczęciu.
Dla Izraelczyków i Amerykanów był to dowód na nielogiczną
nieustępliwość Hafiza al-Asada, być może związaną z dolegliwościami
żołądkowymi i demencją, z którą się zmagał. W oczach samego Asada,
wielkiego wyznawcy teorii spiskowych, szczyt stanowił kolejny dowód na to,
że to Stany Zjednoczone są marionetką Izraela, a nie na odwrót, i że przez
związki z Amerykanami nigdy nie uzyska całości Wzgórz Golan ani też
żadnej innej wyraźnej korzyści.
Poza tym Izrael wydawał się osłabiony.
W maju 2000 roku Ehud Barak bezwarunkowo wycofał wojska z Libanu,
co z perspektywy Asada równało się upokarzającej klęsce Izraela. Jego
zdaniem odwrót Izraelczyków dowodził, że skuteczne stosowanie metod
walki partyzanckiej może zmusić do kapitulacji nawet najpotężniejsze siły
zbrojne w regionie. Hafiz al-Asad podburzał syna Baszara do odzyskania
okupowanych Wzgórz Golan. Zarazem jednak radził mu unikać
bezpośredniej konfrontacji zbrojnej z Izraelem, która dla Syrii niemal
z pewnością oznaczałaby porażkę. Jednak Iran dysponował już zależnymi od
siebie ugrupowaniami terrorystycznymi – głównym był Hezbollah – które
prowadziły asymetryczną wojnę przeciwko Żydom. Baszar al-Asad uznał, że
lepiej zatem będzie pozwolić radykałom toczyć brudną wojnę, która mogłaby
zmusić Izrael do ustępstw. Po co szafować krwią Syryjczyków, skoro
dżihadyści byli tak skorzy przelewać swoją?
W konsekwencji Asad uczynił kontakt z Hezbollahem i jego teherańskimi
sponsorami głównym składnikiem swojej doktryny bezpieczeństwa. Syria
i Iran zawarły szereg porozumień o wzajemnej obronie, dostawach broni
i rozwoju uzbrojenia, zaś Teheran przekazał Asadowi półtora miliarda
dolarów na modernizację armii1.

Wielu irańskich hierarchów duchownych uważało Asada i jego alawickich

pobratymców za heretyków, zdrajców świętej tradycji, niewiernych
stanowiących obrazę dla Allaha. Jednocześnie Syria miała silną armię,
graniczyła z Izraelem i cieszyła się lepszą niż Iran reputacją na arenie
międzynarodowej.
Władze Iranu miały też trochę własnych problemów. Krajem wstrząsały
spazmy potężnego kryzysu gospodarczego, w społeczeństwie istniały
głębokie podziały i narastał resentyment wobec ajatollahów. Iran stał się
jednym z najbardziej izolowanych i dotkniętych ostracyzmem krajów świata,
na równi z Koreą Północną i Irakiem. W dorocznym orędziu o stanie państwa
w styczniu 2002 roku prezydent Bush miał określić te trzy kraje mianem „osi
zła”. Od tej pory amerykańskie władze zaostrzyły sankcje wymierzone
w Iran.
Bush nie uwzględnił w „osi zła” Damaszku, ponieważ Amerykanie wciąż
żywili nadzieję na przyciągnięcie Syrii ku Zachodowi, po części ze względu
na przyjazne relacje, jakie utrzymywała ona z wieloma państwami Zachodu –
w szczególności z Francją i z Niemcami2.
„Usiłowaliśmy podjąć z nim [Asadem] współpracę przeciwko terrorystom
walczącym z nami w Iraku” – przyznał Michael Hayden, szef NSA i CIA
w pierwszej dekadzie XXI wieku, i dodał, że nadzieje te zostały niebawem
przekreślone.
Sojusz z Syrią leżał w najlepszym interesie Iranu3. Teheran mógł
poratować gotówką, której Damaszek rozpaczliwie potrzebował, a także
zaawansowaną technologią militarną, jak choćby silniki rakietowe na paliwo
stałe do pocisków dalekiego zasięgu. W zamian Syria mogła zapewnić
bezpośredni dostęp do głównego wroga Iranu oraz, co ważniejsze, stać się
pomostem łączącym ze światem. Importowane i eksportowane przez Iran
towary mogły przechodzić przez syryjskie porty morskie i lotnicze, łagodząc
skutki międzynarodowej izolacji Teheranu.
Jednocześnie Iran sterował działalnością organizacji zbrojnej w Libanie,
gdzie Syria prowadziła zakrojone na szeroką skalę operacje wojskowe
i wywiadowcze. Dla zapewnienia Hezbollahowi zaopatrzenia i środków do
funkcjonowania Irańczycy potrzebowali swobody działania, którą Syryjczycy
mogli nie tylko zagwarantować, lecz także ułatwić.
Jednak młody Asad nie ograniczył się jedynie do wyboru strony.
Jego ojciec od dziesięcioleci pozwalał Irańczykom przerzucać powietrzem
transporty broni do Damaszku, a następnie zawozić je ciężarówkami
Hezbollahowi. Lecz pomoc Hafiza al-Asada sprowadzała się do
umożliwienia Irańczykom działania bez przeszkód – starannie i ostrożnie
unikał jakichkolwiek bliższych związków z samymi dżihadystami.
Tymczasem Baszar al-Asad dostrzegł w tym nadarzającą się sposobność.
Zwycięstwo Hezbollahu nad Izraelem i doktryna Hassana Nasr Allaha,
sekretarza generalnego organizacji, który porównywał Izrael do pajęczyny –
mocnej z daleka, ale z bliska miękkiej – wywarły na nim wrażenie.
Młodszy z Asadów postanowił związać swój los tak z teokratami, jak
i dżihadystami, i udostępnił im pełnię syryjskich zasobów. Z początkiem
2002 roku Asad otworzył arsenały swojej armii przed Hezbollahem,
zapewniając organizacji dostęp do nowoczesnej broni radzieckiej, którą nie
dysponował nawet Iran, a także do pocisków dalekiego zasięgu ziemia–
ziemia. Otworzył również bramy swego pałacu przed Nasr Allahem, którego
uznawał za wzór do naśladowania.
Syria miała też praktyczne powody, aby wzmacniać Hezbollah4.
Gospodarka Libanu stanowiła ważne źródło utrzymania dla kraju i generałów
Asada, którzy inkasowali pokaźne prowizje od interesów, w których udział
miało państwo. Ostatnimi czasy jednak doszło do głosu w Libanie grono
silnych postaci domagających się odejścia Syryjczyków. W odpowiedzi szef
sztabu Hezbollahu Imad Mugnija począł w imieniu Irańczyków
i Syryjczyków mordować ich jednego po drugim. Kampania zabójstw
osiągnęła szczyt w momencie, gdy ludzie Mugniji zabili Rafika Haririego,
najważniejszego polityka na Bliskim Wschodzie, który dwukrotnie piastował
stanowisko premiera Libanu i usiłował pozyskać poparcie świata dla
wypędzenia Syryjczyków z jego ojczyzny.
Stało się jasne, że Iran, Hezbollah i Syrię połączyła wspólnota interesów
i że cała trójka ma cechy wyjątkowo predestynujące je do współpracy
i wzajemnej pomocy w potrzebie. Tak oto powstało przymierze, które
izraelskie służby wywiadowcze ochrzciły mianem „Frontu Radykalnego”.

Sojusz organizacji terrorystycznej, teokracji będącej pariasem na arenie

międzynarodowej oraz zmodernizowanego państwa narodowego umożliwił
rozrastającej się siatce partyzantów, samozwańczych rewolucjonistów oraz
kryminalistów działanie na niespotykanie wysokim poziomie sprawności
bojowej. Przywódcy państw i organizacji zapewniali wsparcie przez
planowanie strategii i zaopatrywanie różnorodnej skądinąd zbieraniny
bojowników rozproszonych jak Bliski Wschód długi i szeroki5.
Na najwyższym szczeblu operacyjnym siatki działało trzech ludzi: Ghasem
Solejmani z irańskiego Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej, Imad
Mugnija z Hebollahu oraz generał Muhammad Suleiman z Syrii. Również
przywódca Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu Ramadan Szallah, który
działał w Damaszku pod auspicjami Iranu i Syrii, został zaproszony do
sojuszu i uczestniczył w niektórych spotkaniach.
Wspierali ich Hassan al-Lakkis, w Hezbollahu szef działu badań i rozwoju,
a także Mahmud al-Majzub, kierujący Palestyńskim Islamskim Dżihadem na
terenie Libanu. Hamas nie odgrywał oficjalnej roli w Radykalnym Froncie –
szejk Jasin był sunnitą i pogardzał szyickimi Irańczykami – lecz Chalid
Maszal, który kierował organizacją poza obszarem Palestyny, był innego
zdania i polecił jednemu z dowódców operacyjnych Hamasu w Damaszku
Izz al-Din al-Szejk Chalilowi utrzymywać bliskie kontakty z pozostałymi
członkami frontu.
Dysponując siecią powiązań i szlakami transportowymi, Front Radykalny
przystąpił do przekazywania coraz to większej i bardziej śmiercionośnej
pomocy walczącym przeciwko Izraelowi. Hezbollah z Bejrutu wspierał
i zbroił palestyńskich terrorystów, wypłacając premie za każdego Izraelczyka
zabitego w samobójczym zamachu. Pociski rakietowe rozbierano w Syrii lub
Iranie, przemycano w częściach lądem lub przez morze do Strefy Gazy,
a następnie bojownicy Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu składali je
z powrotem. Na polecenie Majzuba Strażnicy Rewolucji w ten sam sposób
przesyłali pociski oddziałom tej organizacji na terenie Libanu. Maszal i szejk
Chalil otrzymywali znaczącą pomoc finansową od Iranu (być może bez
wiedzy Jasina), jak również wymierne wsparcie merytoryczne, które
pomagało w chałupniczej produkcji rakiet w Gazie.
Tymczasem reprezentujący Hezbollah Lakkis rozpoczął w południowym
Libanie budowę olbrzymiego systemu bunkrów i silosów rakietowych,
zdolnego stawić czoła izraelskiej inwazji lub też wesprzeć ofensywę. Obiekty
maskowano tak sprawnie, że izraelski wywiad nie spostrzegł ich budowy6.
Izrael nie był także w pełni świadom ilości montowanej śmiercionośnej
broni. Według szacunku w 2003 roku Hezbollah posiadał najobszerniejszy
arsenał kiedykolwiek zgromadzony przez ugrupowanie partyzanckie.
Oczywiście, obecność wrogów na granicach i na terytoriach okupowanych
nie była dla Izraela niczym nowym. Teraz jednak kraj znalazł się w okrążeniu
ze strony, praktycznie rzecz biorąc, jednej, skoordynowanej siły –
Hezbollahu w Libanie, Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu na terytoriach
okupowanych, Syrii od północy – a wszystko to zasilały irańskie pieniądze
i dostawy irańskiego uzbrojenia.

W ramach izraelskiego systemu bezpieczeństwa agencją odpowiedzialną za

gromadzenie informacji i unieszkodliwianie takich zagrożeń z zewnątrz był
Mossad. Podejmowane przezeń wysiłki były jednak zdecydowanie
nieadekwatne, w znacznej mierze dlatego, że agencja nie dostosowała się do
zmieniających się czasów7. Wykazywana przez Mossad niezdolność
spenetrowania organizacji dżihadystów, niedostatek możliwości
technologicznych w świecie, w którym każdy ma dostęp do aparatu
komórkowego i oprogramowania szyfrującego, a także szereg poważnych
niepowodzeń operacyjnych na czele ze spartaczonym zamachem na Maszala
dowodziły, że Mossad osłabł i stał się nieskuteczny. Iran okazał się bardziej
wyrafinowanym i oryginalnym rywalem niż którekolwiek z państw
arabskich, którego struktury Mossad starał się przeniknąć, Baszar al-Asad zaś
również w Syrii wprowadził surowe środki bezpieczeństwa operacyjnego.
Tu i ówdzie Mossad starał się udaremniać niebezpieczne przedsięwzięcia
podejmowane przez członków Frontu Radykalnego8. Dowiedział się na
przykład, że weteran rosyjskiego przemysłu obronnego generał Anatolij
Kuncewicz pomagał Syrii w produkcji najbardziej śmiercionośnej broni
chemicznej, to jest gazu bojowego VX. Wysyłane do Moskwy oficjalne
protesty pozostawały bez odpowiedzi, toteż w kwietniu 2002 roku
Kuncewicz niespodziewanie zmarł w samolocie z Aleppo do Moskwy.
Lecz był to jednostkowy sukces. Spójna i stabilna strategia przeciwko
Frontowi Radykalnemu nie istniała, a Izraelczycy w dalszym ciągu
pozostawali groźnie nieświadomi zamierzeń i działań swego przeciwnika.
W porównaniu z dokonaniami Szin Betu i Amanu na terytoriach
okupowanych Mossad uchodził za najsłabsze ogniwo systemu
wywiadowczego.
Premiera Szarona drażniła postawa agencji. Jego zdaniem Mossad był zbyt
niemrawy, zbyt cherlawy i po wcześniejszych niepowodzeniach
operacyjnych zbytnio bał się podejmowania ryzyka. Podejście szefa Mossadu
Efraima Halewy’ego stanowiło dokładne przeciwieństwo nastawienia
Szarona, który zawsze pragnął przejmować inicjatywę i atakować. Jak to
tłumaczył Dow Weissglass, „w sytuacji, gdy przy okazji drugiej intifady
Izraelowi przyszło toczyć jedną z najtrudniejszych bitew w jego dziejach, nie
potrafiliśmy pojąć, dlaczego ta jakże wspaniała instytucja znana jako Mossad
zdawała się po prostu nie istnieć. Za rządów Halewy’ego dyplomatyczny
aspekt działalności Mossadu został niesamowicie rozwinięty. W porównaniu
z nim sfera operacyjna wydawała się dodatkiem, niepotrzebną tkanką, której
można się było pozbyć”9.

Działo się to akurat u szczytu intifady, toteż pierwszymi i najpilniejszymi

celami na liście do likwidacji byli ci, którzy wspierali palestyński
terroryzm10.
Pozostający pod wpływem Irańczyków Hezbollah utworzył Jednostkę
1800 dla zapewnienia ugrupowaniu terrorystycznemu Tanzim (powstałemu
pod auspicjami Fatahu Arafata) pieniędzy i szkolenia na potrzeby kolejnych
zamachów samobójczych. Również działający w Libanie Palestyński
Islamski Dżihad wspierał samobójcze akty terroru na Zachodnim Brzegu
i w Strefie Gazy pieniędzmi, szkoleniem i wskazówkami.
Wobec braku odpowiedzi w postaci jakiejkolwiek zdecydowanej
inicjatywy ze strony Mossadu lukę starał się wypełnić Aman. „Mossad nie
był partnerem do współpracy – wspominał szef Amanu Aharon Zeewi
Farkasz. – Aman natomiast wytypował pięćdziesięciu Palestyńczyków
z Zachodniego Brzegu, którzy przy wsparciu finansowym i merytorycznym
działającej z Libanu Jednostki 1800 Hezbollahu pracowali w pocie czoła nad
organizowaniem zamachów samobójczych. Sytuacja stała się nie do
zniesienia”. Pomysł zakładał więc, by „uderzyć w liczne cele z Hezbollahu,
aby uświadomić jego przywódcom, że za tego rodzaju działania przyjdzie
zapłacić”11.
Kierujący w Amanie wydziałem zwalczania terroryzmu pułkownik Ronen
Cohen sporządził listę celów (określonych mianem „dwunastu
muszkieterów”), na której znaleźli się działacze Jednostki 1800 z Hezbollahu,
jak również postacie z Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu i Hamasu12.
Jedną z osób na liście był Kais Obeid, niegdysiejszy agent Szin Betu, który
przeszedł jednak na stronę Jednostki 1800 Hezbollahu. Obeid zdołał zwabić
wysokiego stopniem oficera rezerwy Sił Obronnych Izraela do Dubaju13.
Oficer ten wpadł w długi, Obeid zaś przyobiecał wyciągnąć go
z finansowych tarapatów. Rezerwista wpadł w zasadzkę i został odurzony,
a następnie zapakowany do skrzyni i wysłany pocztą dyplomatyczną
z irańskiej ambasady w Dubaju do Bejrutu. Podczas przesłuchania wyjawił
Hezbollahowi i Syryjczykom ważne tajemnice wojskowe. Po tej akcji Obeid,
który znał wielu izraelskich Arabów i płynnie mówił po hebrajsku, zajął się
rekrutacją zamachowców samobójców.
Obeid miał izraelskie obywatelstwo, pośród izraelskich agencji
wywiadowczych istniała zaś niepisana reguła zabraniająca zabijania
krajanów. Jednak w obliczu niebagatelnej groźby ze strony samobójczego
terroru zasadę tę zawieszono. Zarazem jednak sporządzona przez Cohena
lista „muszkieterów” nie zawierała nazwisk czołowych działaczy Hezbollahu,
Mugniji i jego dwóch zastępców, ani też sekretarza generalnego Nasr Allaha.
„Obawialiśmy się, że wywołałoby to wojnę na całego” – wyznał jeden
z zaangażowanych w operację oficerów14.
Podczas spotkania z Szaronem, poświęconego operacji Zeewi, Farkasz
i Cohen podkreślali, że o ile Szin Bet wykonuje wspaniałą robotę, eliminując
najbardziej wpływowych terrorystów na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy,
o tyle nikt nie prowadzi działań przeciwko hersztom organizacji
zapewniających im wsparcie spoza granic Izraela15. Szarona nie trzeba było
namawiać. „Szkoda, że tego rodzaju inicjatyw nie wysuwają wasi koledzy” –
zauważył cierpko, odnosząc się do Mossadu.
Pierwszym celem był Ramzi Nahara, diler narkotykowy i informator
izraelskiego wywiadu, który po wycofaniu się Izraelczyków z Libanu zmienił
strony i który współpracował z Obeidem przy porwaniu izraelskiego
oficera16. 6 grudnia 2002 roku w towarzystwie swego siostrzeńca Eliego Issy
udał się do ich rodzinnej wioski Ajn Ibil w południowym Libanie. Kiedy
wjeżdżali do wsi, zakamuflowany jako skała duży ładunek wybuchowy
eksplodował obok mijającego go auta; obaj zginęli.
Następny w kolejce był Ali Husajn Salah, zarejestrowany w libańskim
Ministerstwie Spraw Wewnętrznych jako kierowca irańskiej ambasady
w Bejrucie, lecz w rzeczywistości członek Jednostki 1800. 2 sierpnia
2003 roku za kierownicą swej czarnej limuzyny marki BMW na
dyplomatycznych rejestracjach jechał do pracy w siedzibie Jednostki 1800
w bejruckiej dzielnicy Dahija. O 8.32 ukryty na tylnym siedzeniu wozu
potężny ładunek wybuchowy eksplodował, rozrywając samochód na pół
i wyrzucając na piętnaście metrów od rozległego krateru, jaki wybuch
uczynił w jezdni. „Eksplozja rozszarpała ciało Salaha na dwie części, po
jednej w każdym fragmencie samochodu” – stwierdzał sporządzony przez
Aman raport z wydarzenia17.
Po śmierci Salaha Hezbollah przestał ukrywać jego rzeczywistą profesję,
a należąca do organizacji stacja telewizyjna Al-Manar nadała: „Hezbollah
opłakuje śmierć jednego z największych mudżahedinów [świętych
wojowników]”.
12 lipca 2004 roku Ghaleb Awali, który zastąpił zabitego Salaha
w strukturach Jednostki 1800, wyszedł z domu w szyickiej dzielnicy Haret
Hreik w Bejrucie. Wsiadł do swojego mercedesa i przekręcił kluczyk
w stacyjce. Parę sekund później samochód eksplodował. Poważnie ranny
Awali został czym prędzej przewieziony do szpitala, lecz na miejscu lekarz
orzekł zgon.
Odpowiedzialność za zabójstwo wzięło na siebie nowe ugrupowanie,
o którym nikt wcześniej ani później w Libanie nie słyszał. Sunnicka bojówka
przedstawiająca się jako Dżund al-Szam („Żołnierze Lewantu”) oznajmiła:
„Zlikwidowaliśmy jedno z ucieleśnień zdrady, szyitę Ghaleba Awalego”.
Hezbollah był przekonany, że była to zasłona dymna i że to Izraelczycy
stali za zabójstwem. W mowie wygłoszonej podczas zorganizowanego dla
Awalego wspaniałego pogrzebu Hasan Nasr Allah zauważył, że zmarli
należeli do specjalnej jednostki wspierającej walkę Palestyńczyków. „Jest
szahidem w naszej drodze do Palestyny, szahidem dla Jerozolimy i meczetu
Al-Aksa w konfrontacji z syjonistycznym tworem” – oznajmił Nasr Allah
nad trumną Awalego okrytą żółtą flagą Hezbollahu. Odpowiedzialnością za
zabójstwo obarczył szefa Amanu Zeewiego Farkasza.

Szaron doceniał starania Zeewiego Farkasza, zdawał sobie jednak sprawę, że

aby sprzeciwić się Frontowi Radykalnemu, trzeba było czegoś jeszcze, toteż
konieczna stała się radykalna zmiana w ramach Mossadu.
Szaron pragnął zastąpić Halewy’ego, w związku z czym zasugerowano mu
kilka nazwisk, w tym weteranów Mossadu oraz generałów Sił Obronnych
Izraela. Lecz tak naprawdę Szaron rozważał tylko jedną kandydaturę: Meira
Dagana, przyjaciela, który w wojsku służył pod jego rozkazami. Dagan był
twardy i agresywny, a właśnie takiego człowieka Szaron potrzebował
w walce przeciwko Frontowi Radykalnemu.
Dagan odszedł z wojska w 1995 roku, później zaś został szefem Biura do
spraw Zwalczania Terroryzmu w kancelarii premiera18. W ramach tej funkcji
stworzył tajny zespół pod nazwą „Włócznia”, którego zadaniem było
zakłócenie wrogiego systemu finansowania. „Przywiązywałem ogromną
wagę do wojny ekonomicznej, która musiała stanowić integralną część naszej
kampanii przeciwko głównemu nieprzyjacielowi” – wspominał Dagan.
Prowadzone przez Włócznię dochodzenia doprowadziły do
zdelegalizowania przez Izrael wszelkich organizacji przechowujących
w imieniu Hamasu fundusze, z których część napływała od majętnych
muzułmanów z zagranicy. (Włócznia naciskała też na FBI i służby państw
europejskich, by uczyniły to samo u siebie, lecz działo się to przed 11
września, toteż ich przestrogi nie spotkały się z odzewem). Podczas jednej
z narad różnica między stylem zarządzania Mossadem przez Dagana
i Halewy’ego dała znać o sobie szczególnie dobitnie. Mossad przedstawił
informacje wskazujące na to, że część środków przekazywanych przez Iran
Hamasowi przechodziła przez europejski bank z siedzibą w Zurychu.
– Żaden problem – uznał Dagan. – Spalmy go.
– Co spalmy?
– Bank, ma się rozumieć – odparł Dagan. – Znamy adres, prawda?
Uczestnicy spotkania wyjaśnili mu, że nie chodzi o fizyczną gotówkę, ale
o elektroniczne transfery systemem SWIFT, które miały kopie zapasowe
w innym miejscu.
– No to co? – spytał Dagan. – I tak go spalmy. Kierownicy banku zdają
sobie sprawę, że to nie są czyste pieniądze. Zaszkodzić nie zaszkodzi19.
Ostatecznie Dagan dał się przekonać swoim doradcom i nie zlecił spalenia
banku. Lecz generalnie rzecz biorąc takiego właśnie podejścia oczekiwał
Szaron: „szefa Mossadu ze sztyletem w zębach”, jak to ujął kiedyś
w rozmowie ze współpracownikami20.
Nie znaczyło to jednak, by nowy dyrektor palił się do wejścia
z nieprzyjacielem w konfrontację na szeroką skalę. Wręcz przeciwnie, Dagan
cały czas powtarzał, że Izrael powinien robić wszystko, byle tylko uniknąć
konfliktu zbrojnego ze wszystkimi krajami regionu, w wypadku którego
odniesienie wszechstronnego zwycięstwa byłoby niemożliwe.
„Zadaniem izraelskiego establishmentu obronnego – zwykł mawiać
nowym podwładnym w Mossadzie Dagan – jest robić wszystko, co tylko
możliwe, aby jak najdłużej odsuwać w czasie następną wojnę, skrytymi
metodami uderzając we wroga w ściśle określonych punktach”.

Dagan przejął rządy w Mossadzie we wrześniu 2002 roku. Niedługo potem

Szaron powierzył mu koordynowanie potajemnych działań w celu
sabotowania irańskiego programu nuklearnego. Od końca lat
dziewięćdziesiątych Iran inwestował ogromne środki w plan jak
najszybszego uzyskania zdolności produkcji broni jądrowej, zakupując sprzęt
i wiedzę wszędzie tam, gdzie się tylko dało. Obydwaj decydenci widzieli
w nuklearnym potencjale Iranu zagrożenie dla istnienia Izraela21.
Dagan usłyszał, że otrzyma, co tylko będzie chciał – pieniądze, ludzi,
nieograniczone zasoby – aby powstrzymać ajatollahów przed
skonstruowaniem bomby atomowej. Przyjął więc to wszystko i zabrał się do
pracy.
„Szaron miał rację z jego nominacją – ocenił Weissglass. – Meir przyszedł
i zaczął czynić cuda”.
Dagan wprowadził się do swojego nowego gabinetu w głównym gmachu
Mossadu i zawiesił na ścianie fotografię swego dziadka. Mężczyzna klęczał
i patrzył z przerażeniem na otaczających go niemieckich żołnierzy, którzy
chwilę potem go zamordowali. „Popatrz na to zdjęcie – zwykł mówić
dyrektor operatorom Mossadu przed wysłaniem ich na misję. – Jestem tu –
my, mężczyźni i kobiety z Mossadu, jesteśmy tu – aby dopilnować, żeby to
się nigdy nie powtórzyło”.
Dagan postanowił rozmontować Mossad i złożyć go na nowo w sposób,
który by mu odpowiadał. W pierwszej kolejności zdecydowanie
doprecyzował stawiane przed agencją zadanie gromadzenia danych.
Informacje nie miały być zbierane tylko po to, aby je pozbierać,
skatalogować i umieścić w nieużywanej bibliotece – Dagan chciał danych,
które można by od razu wykorzystywać przeciwko wrogowi. Chciał
informacji, które prędko prowadziły do operacji prewencyjnych
i uprzedzających, do aktów sabotażu, zasadzek, selektywnej eliminacji oraz
zabójstw. Mossad pod kierownictwem nowego dyrektora miał być agencją
wojowników.
„Powiedziałem Arikowi [Szaronowi], że moim zdaniem w ramach
organizacji trzeba dokonać głębokich zmian – wspominał Dagan. – «Ale
musisz zdecydować», ostrzegłem go, «czy jesteś gotowy zapłacić tę cenę.
Dziennikarze naskoczą na mnie, na ciebie i na Mossad. Nie będzie łatwo.
Jesteś na to gotów?». Powiedział, że jest. Arik wiedział, jak okazać
wsparcie”22.
Dagan często spotykał się z Szaronem na osobności, aby uzyskać zgodę na
tajną operację. Były wysoki rangą oficer Mossadu opisał panujący wówczas
nastrój: „To były dni histerii. Dagan przyjeżdżał wczesnym rankiem i do
nocy ani na chwilę nie przestawał się na wszystkich wydzierać, że nie
dostarczają wartościowych informacji i że wszyscy są nic niewarci”23.
Zdaniem Dagana szczególnie ważne było „naprostowanie” personelu
w dziale Comet, do którego należało werbowanie i prowadzenie agentów.
Uważał, że było to „prawdziwe serce Mossadu”. „Za każdą operacją, bez
względu na to, jak ją zestawisz, stoją osobowe źródła informacji”.
Rdzeń personelu Comet stanowili kaca – oficerowie prowadzący, którzy
werbowali i nadzorowali agentów. Byli to wyrafinowani profesjonaliści,
biegli w sztuce manipulacji.
Jednak według Dagana oficerowie prowadzący manipulowali też samym
Mossadem. Dagan opisał dział Comet, jaki zastał w chwili objęcia
stanowiska, jako „system absolutnego fałszu, który oszukuje samego siebie
i karmi się kłamstwami”, aby przekonać swoich ludzi i resztę agencji
o własnym powodzeniu. „Przez lata robili, co tylko chcieli. Werbowali
faceta, który podawał herbatę w jakimś biurze nieopodal kompleksu
nuklearnego, i mówili, że mają kogoś wewnątrz irańskiego programu
atomowego. Trzeba ich było chwycić za kołnierz i kopnąć buciorem
w dupsko”.
Dagan pozmieniał obowiązujące w Comecie procedury i zażądał, by
wszystkich informatorów poddano badaniom na poligrafie, aby potwierdzić,
że są wiarygodnymi źródłami. Oficerowie prowadzący z Cometu stanowczo
sprzeciwili się testowaniu ich agentów wykrywaczami kłamstw. „To będzie
wyraz braku zaufania; poczują się obrażeni i nie będą chcieli więcej z nami
pracować”.
Dyrektor brutalnie uciął wszelkie protesty. „Czyś ty zdurniał? – spytał
jednego z oficerów. – Taki człowiek zdradza swój kraj, wszystko, co mu
drogie. Sądzisz, że w zamian za pieniądze nie będzie chciał się poddać
badaniu na poligrafie?”.
Według Dagana w rzeczywistości opór przeciwko badaniom był ze strony
personelu Cometu próbą niedopuszczenia do „wykrycia ich blefu”,
nawerbowali bowiem niewiarygodnych informatorów. Dyrektor starał się, by
spotykać się regularnie z każdym z setek oficerów prowadzących Mossadu
na całym świecie: „Człowiek prowadzący agentów, który nigdy dotąd nie
widział dyrektora Mossadu, teraz znienacka spotyka się z nim co trzy
miesiące, a dyrektor wyraża zainteresowanie nim nie tylko na poziomie
teoretycznym, lecz także na poziomie prowadzonych operacji i wypytuje go
o to, co mu się udało, a co i dlaczego nie. To wyraźnie ograniczyło
przełożonym takiego człowieka łganie mi potem w żywe oczy”24.
Po tym, jak już Dagan przygotował Mossad do prowadzenia wojny, zajął
się także ograniczeniem jego misji. Oznajmił, że agencja będzie teraz miała
tylko dwa ogólne cele. Jednym były sytuacje, w których jakiekolwiek wrogie
państwo usiłowałoby pozyskać broń atomową, w szczególności zaś projekt
nuklearny Iranu. Import wyposażenia i surowców miał być zakłócany,
opóźniany i przerywany, w zakładach już funkcjonujących miano dokonywać
masowego sabotażu, naukowcy zaś mieli być zastraszani, kaptowani, a jeśli
to konieczne – zabijani.
Drugim z celów był Front Radykalny. Nie planowano pełnowymiarowej
wojny z Iranem czy też z Syrią, ale Mossad mógł przerwać szlaki
zaopatrzenia, którymi dostarczano broń dla Hezbollahu, Hamasu oraz
Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu. Mógł też polować na konkretnych
terrorystów, a także likwidować najważniejsze postacie Frontu Radykalnego,
nawet jeśli byli to generałowie armii syryjskiej25.
 Według rozkazów Szarona szef Amanu Zeewi Farkasz zgodził się na pełną
współpracę swojego wywiadu wojskowego z Mossadem, co oznaczało
utworzenie wspólnego „zasobu wywiadowczego”, w ramach którego można
było się dzielić wszystkimi danymi26. Oznaczało to olbrzymie poszerzenie
praktycznych zasobów Mossadu.
Koordynację tego szeroko zakrojonego międzyagencyjnego
przedsięwzięcia, a także pilotowanie setek operacji Mossadu, Dagan
powierzył Tamirowi Pardo, dowódcy jednostki operacyjnej agencji, czyli
Keszetu. Pardo był wcześniej oficerem w Sajeret Matkal i stał tuż obok
Jonatana Netanjahu, kiedy tego podczas operacji odbijania zakładników
w Entebbe trafił pocisk. Był to odważny człowiek czynu ze zmysłem
strategicznym i z niepohamowaną energią. Dagan mianował go swoim
zastępcą.
W maju 2003 roku przed obliczem Dagana i najwyższego dowództwa
Mossadu Pardo przedstawił ściśle tajny plan – owoc intensywnych,
czteromiesięcznych prac – zahamowania irańskiego programu nuklearnego.
„Wyjściowe założenie jest takie, że jeśli zaawansowany technicznie kraj
o tak bogatych jak Iran zasobach zechce zdobyć broń atomową, to
ostatecznie mu się to uda – zaczął Pardo. – Innymi słowy, natychmiastowe
zatrzymanie projektu może stanowić skutek jedynie zmiany zapatrywań bądź
też zmiany tożsamości władz politycznych Iranu”.
W pomieszczeniu dały się słyszeć westchnienia i szmery, lecz Pardo
mówił dalej. „W takiej sytuacji Izrael ma trzy możliwości. Pierwsza: podbić
Iran. Druga: doprowadzić do zmiany władzy w Iranie. Trzecia: przekonać
obecne władze polityczne, że cena, jaką zapłacą za kontynuowanie projektu
atomowego, będzie wyższa niż to, co mogą zyskać, gdy go przerwą”.
Ponieważ pierwsza i druga opcja były nierealne, pozostała jedynie
trzecia – jawnymi i tajnymi działaniami wywierać tak wielką presję na
ajatollahach, by postanowili się po prostu poddać. „Tymczasem, nim dojdą
do wniosku, że im się to nie opłaca – powiedział w ramach podsumowania
Dagan – musimy sięgnąć po szereg środków, żeby raz za razem opóźniać
pozyskanie przez nich bomby, tak aby w chwili osiągnięcia kresu
wytrzymałości jeszcze nią nie dysponowali”27.
Dagan miał śmiały pomysł na to, jak tego dokonać: poprosić o pomoc
przyjaciół Izraela, nawet tych, którzy z pozoru byli jego wrogami. Wiedział,
że o ile większość państw na Bliskim Wschodzie publicznie okazywała
nastawienie antyizraelskie, o tyle za kulisami przyjmowały one postawę
bardziej przystępną i pragmatyczną. „Nasze interesy pod wieloma względami
współgrają z interesami wielu państw arabskich” – zauważył. Interesy
większości tych krajów – Jordanii, Egiptu, Arabii Saudyjskiej, emiratów znad
Zatoki Perskiej, Maroka i tak dalej – nie pokrywały się z dążeniami
radykalnych szyickich rewolucjonistów ani też ich sprzymierzeńców
z Damaszku, nie mówiąc już o sterowanych przez nie, uzbrojonych po zęby
bojówkach. Wizja atomowego Iranu napawała te państwa w większości
przestrachem, może nawet większym niż w przypadku Izraela.
Z perspektywy operacyjnej służby wywiadowcze tych krajów
dysponowały rozlicznymi atutami, którymi nie mógł poszczycić się Mossad:
ich oficerami operacyjnymi byli Arabowie, którzy doskonale władali
językiem, ich rządy utrzymywały stosunki dyplomatyczne (niekiedy wręcz
całkiem bliskie, a przynajmniej takie sprawiały wrażenie) z państwami
wrogimi Izraelowi, a ich ludzie mogli poruszać się po tych krajach właściwie
bez przeszkód. W wielu przypadkach na dodatek od dawna już miały
własnych szpiegów w Syrii, Iranie i Libanie, a to ze względu na
wewnątrzarabskie przepychanki o wpływy.
Dagan polecił Mossadowi zintensyfikować potajemne kontakty
z zagranicznymi służbami wywiadowczymi28. Wiele najważniejszych
sukcesów izraelskiego wywiadu w kolejnych latach – zdolność
identyfikowania, obserwowania i likwidowania terrorystów w Libanie
i w Syrii; wiedza o tym, które irańskie ambasady rozsiewają po świecie
komórki terroru; informacje na temat programu nuklearnego ajatollahów –
stanowiło rezultat tejże współpracy. Podczas gdy na forum Organizacji
Narodów Zjednoczonych kraje arabskie dalej potępiały Izrael, jednocześnie
współpracowały z państwem żydowskim przy najtajniejszej z misji.
Przeprowadzone przez Dagana reformy spowodowały ostry, wewnętrzny
opór, a później rezygnację wielu wyższych stopniem funkcjonariuszy
agencji29. Mossad to zamknięta, skryta organizacja fanatycznie oddana
ochronie własnych sekretów, toteż wszelką współpracę wymagającą dzielenia
się metodami i źródłami z zagranicznymi agencjami, a w szczególności
służbami z krajów arabskich, uznano za świętokradztwo. Dla Dagana jednak
wszystko to były brednie i wymówki mające usprawiedliwiać intelektualną
i operacyjną niemoc.
„Uznałem, że się mylą, że głupotą jest się sprzeciwiać współpracy
z innymi czynnikami [bliskowschodnimi agencjami wywiadowczymi], które
postrzegały sprawy tak jak my – wspominał. – Mossad miał obowiązek
zmobilizować wszelkie środki – wszelkie zasoby, wszelkich sojuszników –
dla osiągnięcia wyznaczonych celów. Powiedziałem im, by przestali
wygadywać bzdury – skupmy nasze własne, biało-niebieskie zasoby, aby
móc dobić targu z innymi agencjami wywiadowczymi. Postanowiłem, że
wszelkie informacje, które nie narażały nas ani naszych źródeł na
niebezpieczeństwo, mogliśmy przehandlować, inaczej bowiem nikt nie
brałby nas na poważnie”.
„Kiedy przyszedłem do Mossadu, odeszło z niego trzysta osób, to był
masowy exodus – przyznał. – Tak się składa, że odejście niektórych z nich
mnie ucieszyło”30.
Wobec konieczności prowadzenia coraz to nowych operacji Dagan zniósł
też niektóre ze stosowanych w Mossadzie protokołów bezpieczeństwa
operacyjnego, które obowiązywały od dawna, niekiedy wręcz od
dziesięcioleci. Nim przejął stery, jeśli na potrzeby operacji brakowało
dostatecznej liczby paszportów, kart kredytowych i pewnych środków
łączności, to ją na wszelki wypadek odwoływano. Z powodu takich norm
bezpieczeństwa wiele akcji anulowano.
Ale nie za Dagana. „Dzwonił do osoby odpowiedzialnej za wydział
paszportowy, która ostrzegała, że dokumenty są niedostatecznie pewne i nie
przejdą kontroli – opowiadał ktoś, kto uczestniczył w wielu dyskusjach
w biurze szefa Mossadu – i mówił jej, że jeśli następnego ranka nie zastanie
na biurku kolejnych pięciu gotowych paszportów, to w ich miejsce powinien
tam leżeć list z rezygnacją”31.
Dagan potwierdzał fakty, lecz odrzucał wszelkie wątpliwości. „Nonsens.
Jeśli będziesz dostatecznie długo kopać, w końcu zawsze dokopiesz się do
gówna. To wszystko meises [hebr. maasijot, „bajki”], by nie podejmować
działania”.

Dagan uważał selektywną eliminację za ważną i potrzebną broń, ale tylko

w przypadku, gdy stosowało się ją konsekwentnie i w ramach szerszego
arsenału uwzględniającego inne działania – potajemne, dyplomatyczne oraz
finansowe. Każdy pojedynczy zamach nieprzyjaciel mógł zracjonalizować
jako wyjątkowe, jednostkowe nieszczęście, a nawet powtarzające się
zamachy można było zbyć jako wynik zbiegu okoliczności, fatalny
w skutkach dla tych, którzy się nie pilnowali i wykazali niedbalstwem. Jeśli
selektywna eliminacja miała stać się skutecznym środkiem w wymiarze
strategicznym, musiała stanowić nieustające zagrożenie.
„Sporadyczne eliminacje są nic niewarte – oceniał Dagan32. – Bardzo
dobrym podejściem jest przyjęcie za stałą i nieustającą strategię
eliminowania wyższej kadry operacyjnej przy jednoczesnych uderzeniach na
szczeblu przywództwa. Kiedy mówię «przywództwo», mam na myśli, rzecz
jasna, najszersze tego słowa znaczenie. Czy zawsze decydowałbym się na
zabicie postaci numer jeden? Niekoniecznie. Wypatruję kogoś na
najwyższym szczeblu operacyjnym, osoby, która w rzeczywistości kieruje
działaniami, która ma dominujący wpływ na wydarzenia w terenie”.
Aman i Mossad sporządziły listę kandydatów z Frontu Radykalnego do
poddania procedurze krytycznej. Sęk w tym, że wszyscy oni przebywali
w tak zwanych krajach-celach, gdzie co do zasady Mossad nie przeprowadzał
podobnych misji. Lecz Dagan postanowił, że i tę zasadę można zmienić.
„Kiedy przyszedłem do Mossadu, agencja nie miała praktycznie żadnych
zdolności operacyjnych na terenie krajów nieprzyjaznych” – oceniał Dagan.
Aby temu zaradzić, w pierwszej kolejności polecił Mossadowi stworzyć
systemy dokumentacji (paszporty, legendy i tak dalej), które umożliwiałyby
oficerom operacyjnym wytrzymanie długiego przesłuchania w razie
pojawienia się podejrzeń.
Dagan odwrócił także obowiązującą od dawna strategię przeprowadzania
eliminacji wyłącznie „przez biało-niebiesko” – czyli z wykorzystaniem tylko
własnego personelu. Bazując na doświadczeniach z mnóstwa likwidacji,
w jakich brał udział podczas służby wojskowej w Gazie i w Libanie, Dagan
wolał wykorzystywać podwykonawców. „Jestem gotów płakać nad trumną
każdego agenta czy też podwykonawcy, który zginie i odda duszę [Stwórcy].
Wierzcie mi, roniłbym nad nim prawdziwe łzy. Zarazem jednak wolę, by to
oni ginęli, niż aby ginęli moi [izraelscy lub żydowscy] oficerowie”.
Dagan zmusił również Mossad do unowocześnienia stosowanej
technologii. Sam osobiście niewiele rozumiał z tych zagadnień, zdał sobie
jednak sprawę, że stało się to koniecznością i że Mossad pozostawał daleko
w tyle za służbami wywiadowczymi innych krajów, a nawet za pozostałymi
agencjami w Izraelu. Na czele działu technicznego postawił N., wyższego
stopniem oficera operacyjnego, który rozumiał potrzeby agentów pracujących
w terenie.
 Zaprowadzone przez Dagana zmiany rychło zaczęły dawać rezultaty.
Dyrektor był przeświadczony, że oto nadszedł czas, by agencja zaczęła
działać, i przekonywał, że od tej pory wszystkie operacje selektywnej
eliminacji za granicą powinny podlegać jemu i że powinien je prowadzić jego
zastępca Tamir Pardo.
Planowi sprzeciwił się Aman, w rezultacie między Mossadem a Aharonem
Zeewim Farkaszem i Ronenem Cohenem wybuchła wściekła awantura33.
Ostatecznie sprawę rozsądził Szaron: Syrię przypisano Daganowi, natomiast
zamachy na terenie Libanu miały pozostać pod jurysdykcją Amanu.
Równolegle z tymi potajemnymi przemianami biurokratycznymi Izrael
dostrzegł niepokojącą zmianę w strukturach biurokratycznych wroga.
Zabójstwo szejka Jasina w marcu 2004 na dobrą sprawę przekreśliło wszelkie
wprowadzone przez niego ograniczenia dotyczące kontaktów z Iranem.
„Kiedy tylko Jasin wypadł z gry, środek ciężkości Hamasu przesunął się
z terytoriów kontrolowanych przez Izrael ku kierownictwu w Syrii i Libanie,
a rządy silnej ręki objął Chalid Maszal” – opowiadał Icchak Ilan z Szin
Betu34.
Maszal polecił swoim ludziom, którym przewodził Izz al-Din al-Szejk
Chalil, by przekazali Irańczykom, że Hamas jest teraz otwarty na wszelką
pomoc z ich strony. Wiadomość Irańczycy przyjęli z satysfakcją:
pełnowymiarowy akces Hamasu oznaczał, że front „oporu” był już
kompletny. Pod nadzorem Chalila Irańczycy zaczęli przesyłać do Strefy Gazy
części pocisków, aby zwiększyć zasięg i śmiercionośność arsenału
organizacji. Do Gazy przybyli także instruktorzy z Korpusu Strażników
Rewolucji Islamskiej.
26 września 2004 roku Chalil wsiadł do samochodu pod swym domem
w południowym Damaszku. Akurat kiedy zajął miejsce, zadzwonił telefon
komórkowy. Ja, Abu Rami, hada Ramzi min Tubas („Abu Rami, tu Ramzi
z Tubas” – wioski na Zachodnim Brzegu). „Tak – odpowiedział Chalil –
w czym mogę pomóc?”. Linia zamilkła. Sekundę później samochód wybuchł,
a Chalid zginął35.
Następny na liście był Mahmud al-Majzub, człowiek numer jeden
z ramienia Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu w Libanie. 26 maja
2006 roku o wpół do jedenastej wyszedł z biura Dżihadu w portowym
mieście Sydon w południowym Libanie w towarzystwie swego brata Nidala,
który pełnił funkcję jego ochroniarza. Kiedy Nidal otwierał drzwi od strony
kierowcy, stojący nieopodal obserwator zdalnie zdetonował ukrytą
w drzwiach bombę. Obaj mężczyzni zginęli.
„Rzecz jasna, nie biorę na siebie odpowiedzialności za te zdarzenia –
skomentował serię zabójstw Dagan, trzymając się oficjalnej strategii Izraela,
który nie przyznawał się do przypadków selektywnej eliminacji poza
granicami kraju. – Co do zasady jednak – dodał – skoro państwo Izrael ma do
czynienia z wyzwaniami takimi jak Hamas, Palestyński Islamski Dżihad czy
terroryzm samobójczy, byłoby czymś nie do pomyślenia, gdyby Mossad nie
pracował na pełnych obrotach”36.
Zamachy na ludzi Jednostki 1800, Islamskiego Dżihadu oraz Hamasu
oznaczały dotkliwe straty dla tych organizacji, nie zmieniły jednak ogólnego
obrazu sytuacji. Front Radykalny w dalszym ciągu stanowił poważne
zagrożenie i wciąż koordynował swoje posunięcia przeciwko Izraelowi.

Izraelska opinia publiczna zawsze nader emocjonalnie odbierała porwania

żołnierzy Sił Obronnych Izraela. Nasr Allah, który dobrze znał tę szczególną
wrażliwość, polecił podwładnym dokonywać tak wielu porwań, jak to tylko
możliwe, i to samo doradził swoim partnerom z frontu. Niektóre próby
kończyły się niepowodzeniem. Udane wyrządzały ogromne szkody
izraelskiemu morale.
W październiku 2000 roku działający pod rozkazami Mugniji oddział
specjalny Hezbollahu uprowadził trzech izraelskich żołnierzy patrolujących
granicę izraelsko-libańską. Aby zapewnić powrót porwanych żołnierzy,
Izrael zgodził się na upokarzające porozumienie o wymianie jeńców
z Hezbollahem37.
Zwolnieni na mocy układu przetrzymywani bojownicy Palestyńskiego
Islamskiego Dżihadu wznowili działalność terrorystyczną natychmiast po
powrocie do Gazy, wszczynając straszliwą kampanię zamachów
samobójczych. Wypuszczeni więźniowie zorganizowali osiem ataków
samobójczych, w których zginęło trzydzieści dziewięć ofiar cywilnych, nim
Szin Bet i Siły Obrony Izraela zdołały ich pozabijać lub ponownie wsadzić za
kratki38.
25 czerwca 2006 roku siedmiu bojowników Hamasu wyczołgało się
z tunelu. Potajemnie drążyli go przez wiele długich miesięcy, od studni na
terenie Strefy Gazy pod płotem na granicy aż do pobliskiej izraelskiej wioski.
W ramach brawurowej operacji zakradli się pod posterunek izraelskiej armii,
zabili dwóch żołnierzy, pozostałych ranili, a jednego, Gilada Szalita,
pociągnęli za sobą drogą w kierunku Gazy. Jego kamizelkę kuloodporną
prowokacyjnie wywiesili na płocie odgradzającym Gazę od Izraela39.
Szin Bet i Siły Obrony Izraela nie wiedziały, gdzie szukać pojmanego
Szalita. Choć Szin Bet i Aman były zazwyczaj wyjątkowo skuteczne tak
w gromadzeniu informacji, jak i w działaniu na terenie Gazy, porady, jakie
Hamas otrzymywał od irańskich służb wywiadowczych, przynosiły
rezultaty40. Przez cały okres pięcioletniej niewoli Szalita Izrael nie miał
pojęcia o miejscu jego pobytu.
Do czasu organizacji wypadu Hamas zdążył dojrzeć, przeistaczając się
w instytucję władzy. Pół roku wcześniej z poparciem Iranu polityczne
skrzydło organizacji wygrało wybory w Autonomii Palestyńskiej. Nowy
premier Ismail Hanija, który przeżył wiele organizowanych przez Izrael
zamachów na jego życie, w tym bombardowanie narady przywódców
Hamasu (dream teamu) w 2003 roku, udał się do Teheranu, gdzie obiecano
mu pomoc wartą dwieście pięćdziesiąt milionów dolarów. „Iran jest dla
Palestyńczyków zapleczem strategicznym – oznajmił podczas wizyty. –
Nigdy nie uznamy reżimu syjonistów. Będziemy kontynuować dżihad do
czasu, aż Jerozolima zostanie wyzwolona”. Powrócił do Gazy
z trzydziestoma pięcioma milionami dolarów w gotówce, którą załadowano
do dużych walizek.
Na zabicie swoich żołnierzy i porwanie Szalita Izrael odpowiedział
zmasowanym ostrzałem Gazy, w wyniku którego zginęło ponad dwustu
Palestyńczyków. Przeprowadził także wypady na Zachodni Brzeg,
uprowadzając ministrów rządu Hamasu. Organizacja w ogóle się tym jednak
nie przejęła: w zamian za jednego izraelskiego żołnierza żądała zwolnienia
przez Izrael tysiąca palestyńskich więźniów41.
12 lipca, to jest dwa tygodnie po uprowadzeniu Szalita, Front Radykalny
podbił stawkę. Bojownicy Hezbollahu porwali dwóch żołnierzy
patrolujących północną granicę Izraela. Tego Izraelczykom było już za wiele
i nowy premier Ehud Olmert (zastąpił Szarona, który doznał udaru) oznajmił
swoim współpracownikom, że zamierza „rozpieprzyć” Hezbollah raz,
a dobrze. Arik Szaron nigdy nie wahał się przed użyciem siły, był jednak
sceptyczny co do możliwości wygrania wojny z bojownikami Hezbollahu
przez izraelską armię. Olmert dał wiarę zapewnieniom szefa sztabu generała
Dana Haluca, który był przekonany, że Hezbollah da się pokonać
z powietrza, bez narażania oddziałów lądowych. „Pomijając okazjonalnego
osła z katiuszą na grzbiecie”, uważał, że myśliwce bombardujące sił
powietrznych są w stanie pozbawić organizację możliwości atakowania
Izraela.
Był to fatalny błąd, który drogo kosztował Izrael, a dla Haluca oznaczał
koniec kariery w armii42. Choć bombardowania z powietrza pozycji
Hezbollahu wyrządziły istotne szkody, sieć bunkrów, wyrzutni
i zamaskowanych systemów łączności przetrwała. O tej sieci, nazywanej
„zasobami naturalnymi” i utworzonej pod okiem Hassana al-Lakkisa
z rozkazu Imada Mugniji przy wykorzystaniu nowoczesnego wyposażenia
otrzymywanego z Iranu i Syrii, Izrael wiedział bardzo niewiele. Rakiety
Hezbollahu w dalszym ciągu dewastowały północ kraju. Ostatecznie 29 lipca
Siły Obrony Izraela przeprowadziły niepewną i nieskuteczną inwazję
lądową43. Zniszczono część stanowisk Hezbollahu, lecz armia izraelska
również poniosła ciężkie straty i dwa tygodnie później wycofała się
z wstydem.
Cała kampania (znana w Izraelu pod nazwą drugiej wojny libańskiej)
stanowiła upokarzające niepowodzenie i nie osiągnęła niemal żadnego
z zakładanych celów. W ciągu sześciu lat najpotężniejsze siły zbrojne na
Bliskim Wschodzie zostały dwukrotnie pobite przez to samo ugrupowanie
partyzanckie. „Przypominało to sytuację armii północnowietnamskiej po
ofensywie Tet – porównywał Dagan. – Choć ofensywa się nie powiodła
i zanotowali poważne straty, to wygrali wojnę”44.
Po podpisaniu zawieszenia broni Nasr Allah stał się najpopularniejszym
przywódcą w świecie arabskim jako pierwszy od wielu lat, który stawił czoła
Izraelowi w konflikcie zbrojnym i zwyciężył.
Izrael usiłował powetować sobie niepowodzenia na polu bitwy zamachami
na życie przywódców Hezbollahu, przede wszystkim samego Nasr Allaha.
„Gdyby się nam udało zabić Nasr Allaha, odmieniłoby to obraz sytuacji –
stwierdził Haluc. – Próbowaliśmy, ale bez powodzenia”. Trzykrotnie
uzyskiwano precyzyjne dane wywiadowcze na temat miejsca pobytu Nasr
Allaha. Za pierwszym razem wyszedł z budynku na chwilę przed tym, jak
spadły nań bomby. Przy dwóch okazjach bomby trafiły w miejsce, gdzie
przebywał, nie zdołały jednak przebić się przez grube warstwy
wzmocnionego betonu nad podziemnymi bunkrami, w których się ukrywał.
„To niesamowite, co oni tam pobudowali – opowiadał Haluc. – Trafiałeś
bombą w jakieś miejsce i znienacka widziałeś dym wydobywający się
z dziury na końcu ulicy, i docierało do ciebie, że tam jest tunel, o którym
nigdy nie słyszałeś”.
Inne próby wykończenia wysokich rangą działaczy Hezbollahu kończyły
się podobnie. 20 lipca Izrael usiłował namierzyć Lakkisa przez
zlokalizowanie jego telefonu komórkowego. Samolot F-16 wystrzelił pocisk
w mieszkanie w Bejrucie, w którym namierzono aparat, ale okazało się, że
Lakkis zostawił komórkę i wyszedł bez niej. Zginął jego syn. „Nie
zabraliśmy się do tej sprawy [zabójstw] należycie przygotowani” – przyznał
Haluc45.

W czerwcu 2007 roku, rok po zabiciu czterech izraelskich żołnierzy

i wywołaniu kolejnej wojny, siły Hamasu – wściekłe, że członkowie Fatahu
Abu Mazena pomimo wygranych przez Hamas wyborów wciąż sprawują
władzę w instytucjach Autonomii Palestyńskiej – dokonały masakry licznych
funkcjonariuszy Fatahu w Gazie i przemocą opanowały Strefę, na dobrą
sprawę tworząc niepodległe państwo Hamasu.
Z punktu widzenia Izraela sytuacja nie mogła być gorsza. Od północy
i południa otaczały go podlegające Frontowi Radykalnemu państwa
i organizacje o dużym potencjale bojowym i ogromnych budżetach, podczas
gdy sam Izrael po porwaniach jego żołnierzy i przegranej w wojnie
w 2006 roku był poobijany i niepewny siebie.
Miesiąc po przejęciu Gazy wysocy rangą dowódcy Frontu Radykalnego
spotkali się na potajemnym szczycie w Damaszku dla omówienia przyszłych
wspólnych przedsięwzięć przeciwko wspólnemu wrogowi.
Panowała atmosfera święta. Front zdołał wznowić kampanię zamachów
samobójczych na terytorium Izraela; dziesiątki tysięcy rakiet i pocisków
rozmieszczonych w Libanie i Strefie Gazy pokrywały zasięgiem niemal cały
obszar Izraela; podjęta ubiegłego lata przez Izrael próba zniszczenia
Hezbollahu zakończyła się niepowodzeniem; Hamas zwyciężył w wyborach
w Autonomii Palestyńskiej i stworzył własne państwo w Strefie Gazy; Iran
i Syria niezależnie od siebie czyniły wyraźne postępy na drodze do
ukończenia prac nad uzyskaniem broni atomowej. Wszyscy się zgadzali, że
lepszej sytuacji oś „oporu” nie mogłaby sobie wymarzyć46.
Izraelscy decydenci przyglądali się obradom z oddali. I planowali. Dagan
wiedział, że tę wojnę przyjdzie stoczyć w cieniu, że będzie ryzykowna i nie
będzie znała granic.
 34
ZABICIE MAURICE’A

Ibrahim Othman przysiadł się do pięknej nieznajomej przy barze

wiedeńskiego hotelu. Był łysiejącym mężczyzną w średnim wieku
i o zapadniętych oczach, jednak kobieta obok zdawała się nim
zainteresowana, przynajmniej jeśli chodzi o rozmowę. Mówiła po
francusku – tak jak Othman! – i uwielbiała Paryż oraz psy. Othman postawił
jej drinka i zaczął opowiadać o pudlach, które trzymał w domu w Damaszku.
Othman był dyrektorem syryjskiej Komisji Energii Atomowej, kobieta zaś
oficerem operacyjnym Mossadu. Izraelczycy nie mieli pojęcia, jakie
tajemnice ma w zanadrzu Othman, wiedzieli jednak, że w styczniu 2007 roku
będzie w Wiedniu, gdzie przeprowadzenie operacji było stosunkowo proste.
Nie traktowali jej przy tym jako szczególnie istotnej – prowadzono ją
równolegle z kilkoma innymi, które uchodziły za ważniejsze.
Niemniej podczas gdy agentka przy barze zasłuchiwała się w opowieściach
Othmana o jego pudlach, zespół operatorów Keszetu przeszukał jego pokój.
Podczas wstępnej inspekcji nie natrafiono na nic wartościowego, toteż
podjęto bezskuteczne próby dobrania się do ciężkiej, zamkniętej walizki.
Otwarcie jej bez pozostawiania śladów wymagało szczególnych środków,
a tymczasem zespół obserwacyjny spostrzegł, że Othman wykazuje oznaki
zmęczenia i niebawem skieruje się z powrotem do pokoju.
„Wchodzę. Podawajcie czas” – wyszeptał dowódca, opuszczając
stanowisko obserwacyjne i wchodząc do pokoju, aby przejąć dowodzenie1.
Othman podpisał rachunek. „Masz około czterech minut” – podał przez radio
jeden z obserwatorów. Syryjczyk podziękował nowej znajomej, oboje
ustalili, że porozumieją się rano i być może jeszcze zobaczą. Othman ruszył
w kierunku windy. „Dwie minuty – nadała czujka. – Wynoście się stamtąd”.
Tymczasem w pokoju zespół Keszetu dopiero co otworzył bagaż i zaczął
jak najszybciej kopiować znajdujące się w środku fotografie, nie zwracając
uwagi na to, co przedstawiały. Othman był już w windzie. „Kontakt za
minutę” – uprzedził nerwowo głos w radiostacji. Wszystko zostało już
obfotografowane, a bagaż na powrót spakowano i zamknięto. „Winda
przyjechała. Wynoście się już!”.
Othman był teraz w korytarzu, ledwie trzydzieści sekund od nich, i miał
pokój niemal w zasięgu wzroku. Jeden z członków zespołu przygotowywał
się już do odwrócenia jego uwagi: miał udać pijanego i oblać go whisky.
Lecz w ostatniej chwili reszta ekipy wymknęła się z pokoju i szybkim
krokiem przeszła korytarzem w przeciwną stronę. „Wyszliśmy. Wszystko
gra. Oderwać się” – polecił spokojny i pewny głos dowódcy.
Materiałów, które zespół Mossadu tego dnia skopiował, nie odszyfrowano
tak od razu. Od włamania do pokoju Othmana w Wiedniu minęły mniej
więcej dwa tygodnie, nim ktoś wreszcie rzucił na nie okiem.
Wtedy też po raz pierwszy Izraelczycy ujrzeli zdjęcia reaktora.
Syria starała się zbudować bombę. W rzeczywistości wielkimi krokami
zbliżała się do jej stworzenia, a mimo to udawało jej się utrzymać całe
przedsięwzięcie w całkowitej tajemnicy. A takiej sytuacji nie można było
rozwiązać poprzez wyeliminowanie paru kluczowych postaci. Zachodziła
konieczność podjęcia innego rodzaju drastycznych działań.
Co ciekawe, Baszar al-Asad czuł olbrzymi respekt wobec izraelskiego
wywiadu, dlatego też robił, co tylko mógł, aby wywieść go w pole. Był
przekonany, że każdą wiadomość transmitowaną w Syrii przy wykorzystaniu
technologii elektronicznych – to jest przez telefon, komórkę, faks, SMS, e-
mail – przechwytywały izraelskie służby. „Naprawdę wierzył, że za każdym
razem, kiedy Mustafa dzwoni do Mohammeda, Mojszele go podsłuchuje –
oceniła oficer z Jednostki 8200. – I wcale niepowiedziane, że aż tak się przy
tym mylił”2.
Aby zminimalizować ryzyko, Asad polecił generałowi Muhammadowi
Suleimanowi – jego łącznikowi w ramach Frontu Radykalnego – stworzenie
armii cieni, formacji odrębnej i niezależnej od reszty syryjskich sił zbrojnych.
Nawet najwyżsi rangą oficerowie i urzędnicy, w tym szef sztabu generalnego
oraz minister obrony, nic o tym nie wiedzieli. Suleiman rozkazał, by wszelkie
ważne wiadomości przekazywać sobie wyłącznie na papierze,
w zalakowanych kopertach, za pośrednictwem sieci gońców na motocyklach.
Odwrót od epoki elektronicznej okazał się skuteczny. Formacja Suleimana
przez całe lata pozostawała dla Izraelczyków zupełnie niewidoczna3.
Największy sekret Suleimana krył się w spalonym słońcem dystrykcie Dajr
az-Zaur, wewnątrz głębokiego kanionu parę kilometrów od brzegów Eufratu
w północno-wschodniej Syrii. Od 2001 roku nadzorował tam budowę
konstrukcji mającej pomieścić reaktor atomowy, który Syria z pomocą
irańskich środków zakupiła od Korei Północnej4. Reaktor miał umożliwić
Syryjczykom produkcję plutonu na potrzeby bomby atomowej, która,
zdaniem Asada, pozwoliłaby mu się zrównać na poziomie strategicznym
z Izraelem.
Suleiman nie szczędził starań, aby kompleks zamaskować – lecz Othman
był jedną z niewielu osób, którym akurat ufał. Wiedział o reaktorze,
a informacje na jego temat zostawił w walizce w pokoju. Dlatego teraz
wiedzieli o nim także Izraelczycy.

Kiedy w styczniu 2007 roku materiały wpadły w ręce Mossadu, dyrektor

agencji Dagan właśnie stawał się głównym doradcą do sprawy obrony
i strategii Ehuda Olmerta. Gdy w lipcu 2006 roku Olmert postanowił pójść na
wojnę z Hezbollahem, Dagan stanowczo przeciwstawił się planowi szefa
sztabu Dana Haluca, by pokonać szyicką bojówkę poprzez ataki z powietrza,
więc oznajmił członkom gabinetu: „Znam Liban, znam Hezbollah i bez
oddziałów lądowych, i to na dużą skalę, nic z tego nie będzie”. W miarę
upływu czasu, im bardziej potwierdzały się zgłaszane przez Dagana
zastrzeżenia, tym większą wagę Olmert przywiązywał do jego zdania5.
Dagan był człowiekiem zdolnym wejrzeć w czyjąś duszę, a przy tym
utalentowanym specem od kreowania wizerunku. Dzielił się z Olmertem
najsmakowitszymi kąskami z akcji, ten zaś fascynował się Daganem i jego
światem szpiegostwa i operacji specjalnych. Utraciwszy wiarę w armię
i zakrojone na szeroką skalę, pełnowymiarowe kampanie wojskowe, dawał
swemu arcyszpiegowi coraz to więcej władzy, aby ten prowadził tajną wojnę
przeciwko Frontowi Radykalnemu. „Wierzyłem w Meira – przyznał
Olmert. – Potrzebował mojego wsparcia, by móc aprobować te szalone
pomysły, na które wpadali jego ludzie”6.
Odkrycie syryjskiego reaktora stanowiło dla Dagana kolejny powód do
dumy, zwłaszcza że nie namierzyła go żadna inna agencja wywiadowcza,
wliczając w to służby amerykańskie, lecz przede wszystkim oznaczało powód
do poważnego niepokoju7. Wieść, że największy wróg ojczyzny osiągnął
zaawansowane stadium prac w ramach programu zbrojeń jądrowych,
o którym nie wiedziano absolutnie nic, lotem błyskawicy obiegła całą
izraelską społeczność wywiadowczą. „Meir przyniósł mi te materiały [zdjęcia
zrobione w pokoju hotelowym Othmana] – wspominał Ehud Olmert – i było
to jak trzęsienie ziemi. Zdałem sobie sprawę, że od tej chwili nic już nie
będzie tak samo”8.
Niebawem Olmert wysłał Dagana, by ten podzielił się wieścią
z amerykańskim doradcą do spraw bezpieczeństwa narodowego Stephenem
Hadleyem oraz z dyrektorem CIA Michaelem Haydenem.
W chwili gdy wjeżdżał windą na siódme piętro kwatery głównej CIA
w Langley, był tam już gościem znanym i lubianym. Słynął wręcz
z fantastycznych relacji z Haydenem: „konkretny, oficer wywiadu w każdym
calu, a do tego słuchał moich sugestii”. Z kolei Hayden uważał Dagana za
„bezpośredniego, walącego prosto z mostu, brutalnie szczerego,
bezpretensjonalnego, prostolinijnego i o ogromnej wiedzy”9.
Razem weszli na najwyższy poziom zaufania w dziejach relacji pomiędzy
służbami wywiadowczymi ich państw, zapoczątkowując epokę głębokiej
współpracy. Zdaniem Haydena obydwie agencje się wzajemnie dopełniały:
„Jesteśmy wielcy, bogaci, wyrafinowani technologicznie i działamy na skalę
globalną”, tymczasem Izraelczycy są „niewielcy, skupieni, uzdolnieni
kulturowo i językowo, a do tego istotni w kontekście celów”, przez co miał
na myśli islamski terroryzm oraz podejmowane przez bliskowschodnie kraje
próby uzyskania broni masowego rażenia10.
Za każdym razem, gdy Dagan składał wizytę w centrali CIA, przywoził
tajne informacje oraz sugestie – niekiedy nader pomysłowe – wspólnych
działań. Lecz przy okazji tego kwietniowego spotkania nawet doświadczony
Hayden nie spodziewał się takiej rewelacji. „Dagan usiadł, otworzył aktówkę
i wyciągnął kolorowe kopie fotografii reaktora w Dajr az-Zaur”11.
Przez dłuższą chwilę Dagan omawiał materiały z Haydenem, podpytując,
czy jego eksperci zgadzają się z analizami Izraelczyków. Dagan także zdawał
sobie sprawę, że pomimo działalności Mossadu na terenie Syrii jego agencja
miała praktycznie zerową wiedzę o sytuacji po drugiej stronie nuklearnego
porozumienia. Poprosił zatem Haydena, by ten wziął otrzymane dane
„i zestawił je z szerszą wiedzą CIA na temat Korei Północnej”.
Następnego ranka Hayden udał się do Białego Domu na spotkanie
z prezydentem George’em W. Bushem. Podczas gdy z pozostałymi
uczestnikami spotkania siedział i czekał na przybycie prezydenta, nachylił się
ku wiceprezydentowi Dickowi Cheneyowi, który od dawna był zdania, że
Syryjczycy usiłują zdobyć broń atomową, i szepnął: „Panie wiceprezydencie,
miał pan rację”12.
Bush zakończył zebranie dwiema wyraźnymi, ale w rzeczywistości
nawzajem sprzecznymi dyspozycjami: „Po pierwsze: macie zyskać pewność.
Po drugie: to się nie może wydać”. Hayden powrócił do Langley, zachodząc
w głowę, jak tu potwierdzić doniesienia Izraelczyków, zarazem nikomu nie
mówiąc o sprawie. „Aby zyskać pewność, trzeba wciągnąć w sprawę więcej
ludzi, ale to z kolei zwiększa ryzyko, że sekret wyjdzie na jaw”.
Balansując między tymi dwiema wytycznymi, CIA i pozostałe
amerykańskie służby rozpoczęły „intensywną, wielomiesięczną kampanię
w celu potwierdzenia i zweryfikowania przekazanych przez Izrael informacji
o reaktorze i uzyskania dalszych szczegółów dzięki własnym źródłom
i metodom”. Wnioski z działań łączonego zespołu Pentagonu, CIA i NSA
były gotowe w czerwcu i przedstawiały się równie niepokojąco jak konkluzje
Izraelczyków. „Nasi eksperci wywiadowczy są pewni – napisał zespół – że
kompleks to w rzeczywistości reaktor atomowy tego samego typu, jak ten,
który Korea Północna samodzielnie skonstruowała w ośrodku badań
jądrowych w Jongbjon. […] Mamy wszelkie powody, by przypuszczać, że
nie zbudowano go w celach pokojowych”13.
Stany Zjednoczone zobowiązały się do zapewnienia Izraelowi
bezpieczeństwa, a Olmert pragnął, by tego zobowiązania dochowały – chciał,
żeby Amerykanie zniszczyli reaktor w Syrii14. Istotna była też kwestia czasu.
Eksperci z izraelskiego ośrodka nuklearnego w Dimonie ocenili, że według
stanu widocznego na fotografiach Syryjczycy byli o krok od zakończenia
budowy. Oszacowali, że przed upływem pół roku reaktor zostanie
uruchomiony i że zbombardowanie go dopiero wówczas spowodowałoby
skażenie radioaktywne i katastrofę ekologiczną.
Z operacyjnego punktu widzenia amerykańskie siły powietrzne miały
przed sobą stosunkowo proste zadanie. Eskadra niewidzialnych dla radarów
bombowców B-2 mogłaby bez większych trudności zniszczyć kompleks.
Jednakże specjaliści od Bliskiego Wschodu z ramienia CIA przestrzegali, że
przeprowadzenie przez Amerykanów bombardowania w tym rejonie świata
byłoby bardzo ryzykowne.
„Moi analitycy są bardzo konserwatywni” – oznajmił Daganowi Hayden
w ramach, jak sam to określił, „jednej z najszczerszych rozmów, jakie
kiedykolwiek z nim odbyłem”. Rodzina Asadów przypominała Haydenowi
ród Corleone z Ojca chrzestnego15. Lecz kiedy zlikwidowano Sonny’ego,
don Vito na jego miejsce wyznaczył utalentowanego Michaela. Kiedy
natomiast w wypadku zginął Basil Asad, „Hafiz był zmuszony sięgnąć po
Fredo, to jest Baszara”, którego w CIA uznawano za „notorycznie mylącego
się w ocenach”.
„Po wycofaniu się [w 2005 roku] z Libanu Asad kolejnego upokorzenia
mógłby już nie zdzierżyć – ocenił Hayden. – Ze słabości musiałby pokazać
swoją siłę i odpowiedzieć wojną”16.
Dagan był dokładnie przeciwnego zdania: „Musicie na to spojrzeć
z punktu widzenia Asada – odparł. – Z jednej strony zawsze pragnął
dorównać strategicznie Izraelowi, a co za tym idzie zdobyć broń jądrową.
Z drugiej Baszar al-Asad zawsze starał się unikać bezpośredniej konfrontacji
z nami. Co więcej, gdyby po zbombardowaniu postanowił pójść na wojnę,
zdekonspirowałby tym samym swój kompleks nuklearny – to, że zbudował
ośrodek atomowy z pogwałceniem własnego popisu pod Traktatem
o nierozprzestrzenianiu [broni jądrowej], o czym nie wiedzą nawet jego
sprzymierzeńcy Rosjanie i co z całą pewnością by ich nie ucieszyło.
Gdybyśmy przeprowadzili potajemny atak i utrzymali wszystko w tajemnicy,
nie rozgłaszając sprawy i nie upokarzając go, Asad sam by nic nie zrobił”17.
Ostateczna decyzja zapadła na spotkaniu z prezydentem, które ze względu
na ściśle tajny charakter odbyło się nie w Zachodnim Skrzydle Białego
Domu, lecz w Żółtym Gabinecie Owalnym w skrzydle mieszkalnym, co
pozwalało nie ujmować go nawet w publicznym rejestrze prezydenckich
spotkań18.
Za tym, żeby Amerykanie przeprowadzili atak, opowiedział się jedynie
wiceprezydent Cheney, który uważał, że Stany Zjednoczone powinny to
uczynić, aby wysłać zdecydowany sygnał pod adresem nie tylko Syrii i Korei
Północnej, lecz także Iranu.
Sekretarz stanu Rice zgodziła się, że reaktor w Syrii stanowił „zagrożenie
dla istnienia” Izraela, nie uważała jednak, by Stany Zjednoczone powinny się
w to mieszać19. Hayden jasno dał do zrozumienia, że budowa reaktora jest
mocno zaawansowana, ale od uzyskania bomby atomowej dzieliła Syrię
wciąż daleka droga.
Podsumowując, w sytuacji, gdy kraj tkwił już w dwóch wojnach
w państwach muzułmańskich, Bush stwierdził: „Mike [Hayden] właśnie mi
powiedział, że nie jest to zagrożenie natychmiastowe, więc tego nie
zrobimy”20. Izrael mógł liczyć tylko na siebie21.

Broń nuklearna w rękach Syrii bez wątpienia oznaczałaby zagrożenie dla

istnienia Izraela. Lecz specjaliści z Amanu zgadzali się z Haydenem
i przestrzegli Olmerta, że zaatakowanie Syrii, która nie dopuściła się
wcześniej bezpośredniej prowokacji, mogłoby pociągnąć za sobą ostrą
reakcję zbrojną ze strony Asada. Z kolei Dagan zalecał natychmiastowe
zbombardowanie kompleksu, nim reaktor zostanie uruchomiony. „Państwo
Izrael nie może tolerować sytuacji, w której kraj, z którym jest w stanie
wojny, wchodzi w posiadanie broni nuklearnej” – zauważył.
Dagan grał o wysoką stawkę. Jeśli okazałoby się, że się mylił, otwarta
wojna z Syrią i tak zapewne zakończyłaby się zwycięstwem Izraela,
wiązałaby się jednak z wielotysięcznymi stratami w ludziach. Jednak
pomimo olbrzymiego ryzyka, za sprawą swej charyzmy, pewności siebie
i wcześniejszych sukcesów, zdołał przeforsować własną opinię.
W czwartek 6 września o trzeciej nad ranem z bazy sił powietrznych
Ramat Dawid w północnym Izraelu, dwadzieścia pięć kilometrów na
południowy wschód od Hajfy, poderwały się dziesiątki myśliwców.
Zatoczyły łuk ku zachodowi, w kierunku Morza Śródziemnego, a następnie
na południe. Był to element rutynowych ćwiczeń z ewakuacji bazy, z którym
arabskie służby wywiadowcze monitorujące działania izraelskiego lotnictwa
były obeznane. Nic szczególnego. Tym jednak razem organizatorzy ćwiczeń
umyślnie zamierzali zmylić ludzi przypatrujących się ich działaniom na
ekranach radarów w Damaszku.
Gdzieś nad morzem formacja siedmiu myśliwców F-15 oderwała się od
pozostałych i pomknęła w przeciwnym kierunku – na północ. Załogi znały
dokładne położenie celów, które należało zniszczyć, a także ich naturę.
Znaczenie tej misji dowódca wyłożył im tuż przed startem. Leciały na bardzo
niskim pułapie wzdłuż brzegów Morza Śródziemnego, a potem ponad Turcją,
by następnie wlecieć w syryjską przestrzeń powietrzną. Z odległości
pięćdziesięciu kilometrów wypuściły dwadzieścia dwa pociski wycelowane
w trzy obiekty na terenie kompleksu atomowego.
Syryjczycy dali się zupełnie zaskoczyć. Ich systemy obrony
przeciwlotniczej niczego nie wykryły aż do momentu odpalenia pocisków,
przez co nie było czasu na ewakuację kompleksu. Wystrzelono kilka
pocisków przeciwlotniczych, lecz samoloty już dawno zdążyły odlecieć.
 Niedługo potem amerykańskie i izraelskie satelity wiszące nad Syrią
udokumentowały całkowite zniszczenie obiektu. Olmert za pośrednictwem
tureckiego premiera Recepa Tayyipa Erdoğana przesłał Asadowi poufną
wiadomość, w której proponował, że jeżeli Asad zareaguje powściągliwie,
Izrael powstrzyma się przed rozgłaszaniem ataku. Oszczędziłoby to Syrii
upokorzenia, jakim byłoby zdemaskowanie rażącego pogwałcenia Traktatu
o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, który podpisała22. Świat nie musiałby
się też dowiedzieć, że państwo żydowskie właśnie unicestwiło rezultat
długich lat kosztownych badań i postępów technologicznych – w którym to
przypadku jakiegoś rodzaju odwet dla ratowania twarzy byłby niemalże
konieczny. Utrzymanie sprawy w tajemnicy opłacało się wszystkim
zainteresowanym.
Prawdziwym wygranym operacji „Poza Schematem”, pod którym to
kryptonimem przeprowadzono nalot, był Dagan, którego agencja ujawniła
syryjski projekt i który, według słów dyrektora CIA Haydena, „miał rację,
podczas gdy moi analitycy jej nie mieli”23.
Powodzenie operacji sprawiło, że Olmert jeszcze bardziej poluzował
rządową sakiewkę, przyznając Mossadowi najpokaźniejsze środki budżetowe
w historii organizacji. Pewien wyższy rangą funkcjonariusz Mossadu
opisywał: „Nie było przypadku, byśmy jakiekolwiek działanie musieli
przesunąć w czasie lub odwołać z powodów finansowych. Agencja
niewiarygodnie się rozrastała. Dostawaliśmy, o co tylko poprosiliśmy”24.
„Arik [Szaron] i Rabin w przypadku zatwierdzania misji byli o wiele
bardziej powściągliwi – ocenił z pełnym satysfakcji uśmiechem Olmert
i dodał: – Podczas pełnienia funkcji premiera zaaprobowałem trzysta operacji
[Mossadu] i tylko jedna z nich skończyła się niepowodzeniem, ale i tę udało
nam się utrzymać w tajemnicy”25.

Jednym z głównych priorytetów Dagana od momentu przejęcia sterów

w Mossadzie było zabicie Imada Mugniji, szefa sztabu Hezbollahu. Cel ten
przyświecał nie tylko Daganowi: izraelskie służby wywiadowcze oraz armia
usiłowały zlikwidować Mugniję od bez mała trzydziestu lat. W ostatnich
dziesięcioleciach ze wszystkich wrogów Izraela najwięcej szkód
operacyjnych i politycznych wyrządził mu Hezbollah a, zdaniem Dagana,
podstawową siłą napędową odpowiedzialną za jego osiągnięcia był jeden
człowiek. „Mugnija – jak mówił – to połączenie szefa sztabu i ministra
obrony. Może i przywódcą politycznym jest [sekretarz generalny] Nasr
Allah, lecz to nie on dowodzi akcjami zbrojnymi ani też nie on zawiera
wszystkie istotne układy z Syryjczykami i Irańczykami. Nasr Allah co
najwyżej je zatwierdza”26.
Mugnija był w istocie zbiegiem figurującym wysoko na listach najbardziej
poszukiwanych osób w czterdziestu dwóch krajach. Dziesiątki państw
wystawiło za nim nakazy aresztowania, FBI zaś za informację prowadzącą do
jego schwytania oferowało dwadzieścia pięć milionów dolarów nagrody.
W latach osiemdziesiątych w Libanie Mugnija zabił setki Amerykanów przy
pomocy samochodów pułapek, a także uprowadził i zamęczył na śmierć kilku
wysokich rangą amerykańskich funkcjonariuszy. „Amerykanie takie rzeczy
pamiętają – oznajmił Dagan. – Mogą wydawać się liberałami – w Izraelu
określenie «liberał» oznacza także kogoś wybaczającego i miłosiernego –
lecz w istocie są od tego dalecy”.
Szkopuł w tym, że nikt nie potrafił go namierzyć. Mugnija był niczym
duch. Zdawał sobie sprawę, że agencje wywiadowcze Zachodu angażują
w jego poszukiwania olbrzymie środki, tak więc równie ogromny wysiłek
wkładał w unikanie pojmania – nawet na obszarze Libanu posługiwał się
fałszywymi dokumentami, ograniczał kontakty jedynie do wąskiego, ścisłego
grona członków rodziny i zaufanych współpracowników, a także stosował
wiele ekstremalnych środków zabezpieczających używane kanały łączności.
Lecz w lipcu 2004 roku, kiedy w wybuchu mercedesa zginął wysoki rangą
dowódca z Hezbollahu Ghaleb Awali, organizacja nakręciła o nim
pamiątkowy film, który wyświetlano na wewnętrznych zgromadzeniach.
Mossad zdobył kopię nagrania i w grudniu pokazał je gronu ekspertów
z Jednostki 8200 i samego Mossadu. Podczas całonocnej sesji skrupulatnie
analizowali materiał, w nadziei, że poznają nowe szczegóły dotyczące tej
tajemniczej organizacji.
Późną nocą, kiedy wszyscy siedzieli razem w pomieszczeniu w centrali
Mossadu z oczyma wlepionymi w ekran, jeden z oficerów Jednostki 8200
zakrzyknął: „To on. To Maurice”27. Pseudonimem „Maurice” określano
Mugniję.
Na ekranie widać było przywódcę Hezbollahu Hasana Nasr Allaha
w czarnym turbanie i brunatnych szatach duchownego, spoglądającego na
ogromny monitor komputera, na którym wyświetlona była mapa.
Naprzeciwko niego stał pewien mężczyzna o twarzy w znacznym stopniu
zakrytej, lecz widocznej przez ułamki sekundy, kiedy się poruszał: brodaty,
w okularach, w mundurze z wzorem maskującym oraz w czapce, wskazywał
Nasr Allahowi rozmaite punkty na mapie. Oto i był Imad Mugnija.
Wreszcie mieli przynajmniej jakiś trop. W kolejnych dniach przerzucano
się rozmaitymi pomysłami: proponowanowano, między innymi, namierzyć
operatora kamery i zwerbować go jako agenta czy też utworzyć fikcyjne
przedsiębiorstwo zaopatrujące w sprzęty takie jak używany przez
poszukiwanego komputer, by móc w nim zamontować bombę i zdetonować,
gdy Mugnija będzie w pobliżu.
Dagan wszystkie odrzucił. Mossad nie był jeszcze gotów. „Nie przejmujcie
się – powiedział współpracownikom. – Przyjdzie na niego czas”.

Przełom nastąpił dzięki uporowi i inwencji Aharona Zeewiego Farkasza

z Amanu. Były dowódca Jednostki 8200 naciskał na rozwój coraz to nowych
metod dla pogłębienia elektronicznej penetracji wywiadowczej
nieprzyjaciela. Aman Zeewiego Farkasz i Mossad Dagana wspólnie
opracowały nowy system zwany HUGINT (od zestawienia akronimów
HUMINT – wywiadu opartego na źródłach osobowych i SIGINT – wywiadu
z kanałów łączności) – innymi słowy, sposób na wykorzystywanie agentów
Mossadu do zwiększania zdolności przechwytywania wrogiej łączności przez
Jednostkę 8200 i vice versa.
Jednym z autorów metody HUGINT był Jossi Cohen (w chwili pisania
tych słów dyrektor Mossadu), znany wśród kolegów jako „Model”, a to ze
względu na wielką dbałość o wygląd i prezencję. W 2002 roku Cohen został
mianowany szefem departamentu operacji specjalnych w ramach
zajmującego się w Mossadzie werbowaniem agentów wydziału Comet.
Cohen uchodził za jednego z najgenialniejszych rekruterów w dziejach
agencji, jako jeden z niewielu, którym kiedykolwiek udało się przedostać do
członków Hezbollahu i Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej
i zwerbować ich do pracy dla Mossadu. Pracując pod przykrywką, podając
się za rozmaitych europejskich biznesmenów, potrafił wykorzystać swą
erudycję i znajomość ludzkiej natury do skaptowania licznego grona
agentów, a przy okazji udoskonalał dla Mossadu metodologię
HUGINT. W uznaniu tych osiągnięć Cohen otrzymał Nagrodę
Bezpieczeństwa Izraela, najwyższe odznaczenie państwowe za dokonania
związane z obroną kraju.
 W 2004 roku Dagan powierzył Cohenowi pieczę nad irańskimi operacjami
Mossadu. Dzięki jego agentom oraz metodzie HUGINT Jednostka 8200
zdołała rozbroić elementy irańskich rządowych systemów łączności, co
umożliwiło Izraelczykom głębsze spenetrowanie gęstej siatki łączności
pomiędzy przywódcami Frontu Radykalnego. Pozwoliło to uzyskać więcej
informacji o Mugniji: więcej wskazówek, więcej podglądanej łączności
komputerowej i podsłuchanych rozmów przez komórki, więcej agentów,
którzy słyszeli bądź widzieli coś istotnego dla sprawy28.
Z czasem Izraelczycy odkryli, że najważniejsze postacie Frontu
Radykalnego wolały odbywać spotkania w Damaszku, gdzie pod osłoną
syryjskich tajnych służb czuły się bezpiecznie. Od czasu zwycięstwa
Hezbollahu w wojnie z 2006 roku Mugnija był przekonany, że Izrael
poważnie zintensyfikuje starania w celu zabicia jego oraz Nasr Allaha.
Otoczył zatem sekretarza generalnego doborowymi ochroniarzami
i przekonał go do rezygnacji z publicznych wystąpień i pojawiania się na
żywo w telewizji, a także do tego, by jak najwięcej czasu spędzał w bunkrze
dowodzenia Hezbollahu w podziemiach bejruckiej dzielnicy Dahija.
On sam zaś przeniósł się z Bejrutu do Damaszku, zarówno ze względów
bezpieczeństwa – pewniej czuł się bowiem w mieście pozostającym pod
kontrolą syryjskich służb wywiadowczych, które uchodziły za bezwzględne
i profesjonalne – jak i dlatego, że znaczną część działalności i tak prowadził
w syryjskiej stolicy29.
Choć ochrona ze strony „armii cieni” Suleimana była bardzo silna,
„Mugnija po przeprowadzce do Damaszku wcale nie stał się nagle mniej
ostrożny” – mówił Dagan. Jedynie wąski krąg osób słyszał o jego
przenosinach do syryjskiej stolicy, a jeszcze mniej wiedziało o tym, gdzie
mieszkał, jak się poruszał i jakie nazwisko figurowało w jego fałszywym
paszporcie.
A mimo to Izrael zdołał wprowadzić w ten ciasny krąg wokół Suleimana
własnego agenta i, jak zauważał Dagan, „to w Damaszku wiedzieliśmy o nim
więcej niż wtedy, kiedy przebywał w Bejrucie”.
Lecz Damaszek był stolicą kraju nieprzyjaznego i, na równi z Teheranem,
najbardziej niebezpiecznym terenem do działań dla oficerów operacyjnych
Mossadu30. Było jasne, że częste wjazdy i wyjazdy pracowników Mossadu
do Syrii i z powrotem, konieczne w ramach planowania i przygotowywania
operacji, bez względu na stworzoną im legendę naraziłyby ich na nadmierne
zainteresowanie służb. A zważywszy na niezwykle delikatny charakter
gromadzonych informacji Dagan zdecydował, że tym razem arabskimi
informatorami posłużyć się nie może.
Raz jeszcze więc postanowił zignorować jedną z żelaznych, utartych zasad
Mossadu – o pomoc przy zabójstwie zwrócił się do innego kraju31. Dagan
wprosił się na kolejne spotkanie z Haydenem.
Jednak zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym 12 333 CIA nie ma
prawa wykonywać lub wspierać misji skrytobójczych. O ile obydwa kraje
dzieliły przekonanie, że zabijanie ludzi jest dopuszczalne, o tyle w ujęciu
prawnym podchodziły do sprawy nieco odmiennie. Stany Zjednoczone co do
zasady nie uczestniczyły w likwidacji osób w krajach, z którymi Ameryka
nie toczyła wojny czy też nie była uwikłana w konflikt zbrojny32.
Koniec końców prawnicy CIA wypracowali rozwiązanie, w ramach
którego zamach na Mugniję w Syrii byłby legalny zgodnie z zasadą obrony
koniecznej, ponieważ Mugnija wysyłał swoich ludzi do Syrii i Iraku,
zagrzewając członków szyickich bojówek do przeprowadzania zamachów
terrorystycznych na Amerykanów33.
Wówczas prezydent Bush przystał na przedstawioną przez Dagana prośbę
o wsparcie, jednak pod warunkiem, że sprawa pozostanie tajemnicą, że zginie
tylko Mugnija i że to nie Amerykanie dokonają samego zabójstwa34. Premier
Olmert osobiście obiecał to prezydentowi35. (Nawet długie lata po tych
wydarzeniach Hayden nie zgodził się powiedzieć niczego na temat
amerykańskiego udziału w operacji).
Amerykanie wciąż utrzymywali w Damaszku funkcjonującą ambasadę,
a amerykańscy biznesmeni mogli wjeżdżać do Syrii i z niej wyjeżdżać
stosunkowo swobodnie. Pozwoliło to CIA, we współpracy z NSA, wysłać
w teren swoich ludzi i wykorzystać do celów misji miejscowych agentów.
Jak to ujął jeden z dowodzących operacją, „było to gigantyczne, wspólne
dla wielu agencji przedsięwzięcie, w które obydwa kraje zainwestowały
nieprawdopodobne wręcz środki, według mojej wiedzy największe, jakie
kiedykolwiek włożono w zabicie pojedynczego osobnika”36.
Dzięki pomocy Amerykanów Mugniję w końcu udało się namierzyć.
Odkryli bowiem, że z towarzyszami z Frontu Radykalnego często spotykał
się w rozmaitych placówkach służb wywiadowczych: biurowcach ściśle
chronionych przez syryjskich policjantów i żołnierzy oraz kryjówkach
dyskretnie obstawianych przez strażników po cywilnemu. Ustalili też, że
Mugnija regularnie odwiedzał trzy atrakcyjne miejscowe kobiety, które
Suleiman zorganizował mu gwoli odpoczynku i relaksu.
Przy okazji wizyt u kobiet Mugnija nigdy nie zabierał ze sobą ochroniarzy,
przez co wystawiał się na obserwację i działalność operacyjną przeciwnika
w miejscu, nad którym nie miał kontroli. Było to, jak określił jeden
z dowódców operacji, „znaczące zaniedbanie bezpieczeństwa polowego”.
„Ostatecznie po tylu latach nawet najostrożniejsi ludzie nabierają pewności,
że nic im się nie może przytrafić”37.
Lecz gdyby Izraelczycy zdecydowali się na operację w którymkolwiek
z tych miejsc, niezwykle trudno byłoby im dotrzymać danej Amerykanom
obietnicy, by nie skrzywdzić nikogo poza Mugniją, nie mówiąc już
o olbrzymim ryzyku, jakiego musieliby się podjąć sami oficerowie
operacyjni.
Planiści Mossadu wysunęli wiele propozycji, wszystkie jednak odrzucono.
Istniała tylko jedna realna możliwość: zaatakować Mugniję w momencie, gdy
będzie w drodze z jednego miejsca w drugie. Nadal jednak pozostawało
sporo istotnych przeszkód. Nie było jasne, jak oficerowie mieliby go śledzić
i wyeliminować, gdy będzie jechał czy też szedł, ponieważ niemal cały czas
towarzyszyli mu ochroniarze, a do tego poruszał się różnymi trasami
i o różnych porach, czego Mossad nie mógł przewidzieć z wyprzedzeniem.
Nie było też jasne, jak operatorzy mieliby się wymknąć, nim lotniska i porty
morskie zaalarmowano by i zamknięto.
Rozważania ciągnęły się miesiącami, Dragan odrzucał bowiem plan za
planem. Wtem, w listopadzie 2007 roku, jeden ze specjalistów
technologicznych Mossadu o pseudonimie „Dziadek do orzechów” przyszedł
do gabinetu Dagana z propozycją operacji, która pozwoliłaby wyeliminować
Mugniję przy użyciu zdalnie detonowanej bomby38. Miałaby ona zabić
wyłącznie Mugniję, nie powodując innych szkód, a przy tym zapewniłaby
oficerom operacyjnym w terenie dostatecznie dużo czasu, aby zbiec z miejsca
zdarzenia. Dagan wspominał, że był gotów zaaprobować plan, mimo że
uważał, iż szanse na jego powodzenie są nad wyraz małe.
Podstawą planu „Dziadka do orzechów” było założenie, że śledzenie
Mugniji w Damaszku jest niemożliwością, więc należy znaleźć sposób na
podłożenie ładunków wybuchowych w czymś, co często fizycznie
znajdowało się blisko niego. Zawsze wyjściem był telefon komórkowy, jak
w przypadku zamachu na Jahję „Inżyniera” Ajjasza w 1995 roku, lecz ten
wariant odpadł, gdyż Mugnija ciągle zmieniał aparaty. Przedmiotem,
z którego korzystał na stałe, był natomiast jego samochód, podówczas
luksusowa srebrna terenówka mitsubishi pajero.
Mossad wiedział, że zarówno Mugnija, jak i jego ochroniarze regularnie
przypatrywali się wnętrzu i podwoziu auta, by się upewnić, czy nikt przy nim
nie majstrował. Nigdy nie sprawdzali jednak przyczepionej z tyłu pokrywy
koła zapasowego. Z pomocą Amerykanów do Syrii przemycono
wyrafinowany ładunek wybuchowy, a także osłonę koła zapasowego
identyczną do tej na samochodzie Mugniji.
Na początku stycznia 2008 roku, po miesiącach przygotowań
i drobiazgowej obserwacji, operatorzy Mossadu zdołali zbliżyć się do
zaparkowanej terenówki, podczas gdy Mugnija składał akurat wizytę jednej
ze swoich kochanek. Zdjęli koło zapasowe i zastąpili jego pokrywę nową,
pod którą tkwiła bomba. Umieścili także kilka miniaturowych kamer oraz
nadajnik, aby oficerowie operacyjni Mossadu w Damaszku mogli widzieć, co
się dzieje dookoła samochodu.
Specjaliści od materiałów wybuchowych z ramienia Mossadu zapewniali,
że jeśli bomba zostanie zdetonowana na moment przed tym, jak Mugnija
wsiądzie do samochodu, eksplozja zabije tylko jego. Aby jednak zyskać
absolutną pewność, zasugerowali, by odpalić ładunek w chwili, gdy auto
będzie zaparkowane między innymi samochodami, żeby fala wybuchu odbiła
się od nich i spowodowała znacznie mniejsze szkody.
Lecz to wciąż było za mało. Wierny swojemu zobowiązaniu wobec Busha
Olmert wezwał N., który odpowiadał za technologiczne aspekty operacji,
a także I., czyli naczelnego dowódcę obławy na Maurice’a, i kilkukrotnie
zażądał, by Mossad zapewnił go, że jest w stanie zagwarantować zabicie
Mugniji i tylko Mugniji. Innymi słowy, że będzie mógł stwierdzić, że nikogo
innego nie ma w pobliżu i że fala uderzeniowa dosięgnie wyłącznie Mugniję.
Amerykanie uparli się uczestniczyć w próbach operacji, aby zyskać pewność,
że Mossad jest do tego zdolny.
Przez sześć długich tygodni zespół uderzeniowy śledził Mugniję,
przesyłając raporty do specjalnego centrum dowodzenia odseparowanego od
reszty Mossadu, dokąd wstęp miała jedynie garstka wybrańców. Raz za
razem – w sumie trzydzieści dwa razy – okoliczności były niemalże
odpowiednie, zawsze jednak w ostatniej chwili operację odwoływano, bądź
to dlatego, że Mugniji towarzyszył ktoś jeszcze, bądź ze względu na
obecność innych osób w okolicy, albo też wówczas, gdy zbyt szybko wsiadł
do samochodu – aby bomba była skuteczna, Mugnija musiał się znajdować
na zewnątrz39.
12 lutego rano operatorzy Mossadu ujrzeli, jak Mugnija podchodzi do auta
w towarzystwie innego mężczyzny. „Patrzcie, toż to Suleimani” – krzyknął
jeden z operatorów. Suleimani, bezkompromisowy dowódca z Korpusu
Strażników Rewolucji Islamskiej, opierał się o karoserię pajero tuż obok
Imada Mugniji. Po ich postawie podczas rozmowy (obrazowi z podglądu nie
towarzyszył dźwięk) widać było, że pozostają w bardzo przyjacielskich
stosunkach. Przez centrum dowodzenia przeszedł dreszcz ekscytacji wobec
możliwości zabicia ich obydwu. Lecz wpierw należało uzyskać zgodę. Dagan
był w swoim domu w Rosz Pina, pogrążony w żałobie po zmarłej dwa dni
wcześniej matce. Lecz I., funkcjonariusz Mossadu kierujący operacją,
zadzwonił do niego, Dagan natomiast zadzwonił do premiera Olmerta.
Olmert jednak zabronił im działać40. Wyraźna obietnica złożona
prezydentowi Stanów Zjednoczonych brzmiała jednoznacznie – mogli zabić
wyłącznie Mugniję.
Tego samego dnia około wpół do dziewiątej wieczorem Mugnija podjechał
pod kryjówkę w eleganckiej damasceńskiej dzielnicy Kafr Susa, zaledwie
kilkaset metrów od jednej z najważniejszych siedzib syryjskich służb
wywiadowczych. Spotkał się z kilkoma podwładnymi generała Suleimana
i dwoma oficerami Hezbollahu, a następnie, mniej więcej za piętnaście
jedenasta, wyszedł z zebrania, nim dobiegło ono końca. Opuścił budynek,
tym razem sam, i podszedł do stojącego na parkingu mitsubishi. Kiedy
przesuwał się między swoim autem a wozem zaparkowanym obok niego i już
miał otworzyć drzwi, padł rozkaz do działania41.
Bomba wybuchła. Imad Mugnija, nieuchwytny przez trzydzieści lat,
wreszcie zginął42.

Dla Syryjczyków był to szok. Bojownik partyzantki i mistrz taktyki, który

przez trzy dziesięciolecia umykał służbom wywiadowczym i wojskowym
Izraela, Stanów Zjednoczonych i czterdziestu innych państw, został
zamordowany dosłownie wprost pod oknami centrali ich wywiadu – szyby
w niektórych z nich wyleciały pod wpływem eksplozji.
„Proszę pomyśleć, co to oznacza dla Syryjczyków – zwrócił uwagę
Dagan. – W samym sercu najpilniej strzeżonego miejsca w Damaszku.
Proszę pomyśleć, co to oznacza dla Asada, co dla Hezbollahu, kiedy pojmą,
że nawet w Damaszku nie są bezpieczni”.
„Wprawiasz przeciwnika w przeświadczenie o całkowitym przeniknięciu
przez służby wywiadowcze, w przekonanie, że wiesz wszystko, zarówno
o jego organizacji, jak i o kraju, który ją gości” – dodał43.
Prezydent Asad zdał sobie sprawę ze skali nieszczęścia i zapragnął jak
najbardziej się od całej sprawy zdystansować. Wysłał Nasr Allahowi
kondolencje, zarazem jednak zasugerował, by w Syrii o ataku w ogóle nie
wspominać. Posunął się wręcz do propozycji, żeby wrak samochodu, wraz
z ułożonymi w nim zwłokami, przerzucić pod osłoną nocy do Bejrutu, aby
wyglądało na to, że to tam zginął Mugnija.
Nasr Allah odmówił. Był wściekły na Syryjczyków za to, że nie zdołali
ochronić o jego towarzysza44. Niektórzy członkowie Hezbollahu, a także
żona Mugniji, oskarżali wręcz Syryjczyków – niesłusznie – o udział
w zamachu. Asad był zmuszony temu zaprzeczyć i raz za razem przepraszać.
Nasr Allah wydał rozkaz, by na pogrzeb w Bejrucie nie zapraszać żadnego
przedstawiciela Syrii.
Pochówek Mugniji odbywał się w strugach deszczu45. Kondukt szyickich
żałobników natrafił na sunnitów, którzy dopiero co uczestniczyli
w uroczystości wspominkowej ku czci swego ukochanego przywódcy Rafika
Haririego, zabitego z rozkazu Mugniji równo trzy lata wcześniej. Takie już
bywa życie w Libanie.
Tysiące ludzi wcisnęły się do ogromnego hangaru w południowym
Bejrucie, gdzie Hezbollah niekiedy urządzał swe co liczniejsze wiece.
Dziesiątki tysięcy pozostały na zewnątrz. Trumnę Mugniji przeniesiono na
podwyższenie, a po drodze żałobnicy wyciągali dłonie, usiłując jej dotknąć,
aby w swej ostatniej podróży zmarły pobłogosławił ich swym honorem
i świątobliwością. Na podwyższeniu trumnę obstawiła gwardia honorowa
bojowników Hezbollahu w mundurach khaki, a także odziani w czarne szaty
przywódcy organizacji o zasępionych obliczach. Na ścianach oraz w dłoniach
żałobników widać było tysiące plakatów z ostatnią fotografią Mugniji, którą
dopiero teraz, gdy już nie żył, zgodzono się ujawnić. Podpis pod zdjęciem
głosił: „Wielki bohater i męczennik”. Tłum okrzykami rozpaczy dopominał
się pomsty.
Wierny życzeniom zabitego towarzysza Nasr Allah pozostał w swym
bunkrze i nie pojawił się na pogrzebie. Na wielkich ekranach zawieszonych
w hangarze i na zewnątrz wyświetlono jego adresowaną do tłumów
przemowę. W uroczystych słowach wychwalał swego pierwszego bojownika,
„który poświęcił życie męczeństwu, lecz sam odczekał wiele lat, nim stał się
męczennikiem”.
Wspomniał o zamordowaniu swego poprzednika na stanowisku sekretarza
generalnego, to jest Abbasa Musawiego, które jedynie wzmocniło opór
i przyniosło Izraelowi falę upokorzeń. „Izraelczycy nie zdają sobie sprawy,
co krew szejka Abbasa uczyniła dla Hezbollahu, jakiej przydała nam
emocjonalnej i duchowej wyjątkowości – zapewnił. – Niech świat spisze, i to
na moją odpowiedzialność, że [gdy Mugnija stał się szahidem] powinniśmy
oto w dziejach oznaczyć początek upadku państwa Izrael”.
Tłum odpowiedział: „Jesteśmy do twoich usług, o Nasr Allahu”.
Nasr Allah zakończył mowę groźbą. „Syjoniści, przekroczyliście granicę.
Skoro pragniecie otwartej wojny – wojny poza granicami Izraela i Libanu –
niech wszędzie nastanie otwarta wojna”46.
Nasr Allah i Irańczycy wyznaczyli przynajmniej cztery osoby do przejęcia
całości obowiązków Mugniji. Lecz otwarta wojna nigdy się nie ziściła. Ta
sama penetracja wywiadowcza, która umożliwiła Izraelczykom podłożenie
bomby w mitsubishi Mugniji, pozwoliła im także udaremnić wszystkie
planowane przez Hezbollah zamachy. Przeprowadzić udało się tylko jeden –
zamachowiec samobójca wysadził się w powietrze w Bułgarii obok autobusu
pełnego izraelskich turystów, zabijając sześć osób, raniąc zaś trzydzieści.
Wraz ze śmiercią Mugniji krążące na jego temat legendy znalazły
potwierdzenie. „Zdolnościami operacyjnymi przewyższał całą czwórkę
wyznaczonych po nim następców razem wziętych” – ocenił Dagan47.
O nieobecności Mugniji szczególnie świadczyło to, że organizacja okazała
się niezdolna do odpowiedzi na jego zabójstwo. „Gdyby Mugnija żył i mógł
pomścić własną śmierć – zauważył pewien oficer Amanu – sytuacja zapewne
wyglądałaby zgoła odmiennie. Na szczęście dla nas, nie mógł”48.

W niecałe sześć miesięcy generał Suleiman utracił kompleks nuklearny, który

udawało mu się utrzymać w tajemnicy przez pięć lat, a także bliskiego
powiernika i sprzymierzeńca, który od dziesięcioleci potrafił umknąć śmierci.
Upokorzony i wściekły generał polecił przygotować do wystrzelenia na Izrael
rakiety Scud, część z których uzbrojono w głowice z bronią chemiczną.
Domagał się, by Asad odpowiedział agresywnym uderzeniem.
 Lecz Asad odmówił. Rozumiał gniew generała, zdawał też sobie jednak
sprawę, że otwarty atak na Izrael – nie mówiąc już o ataku z wykorzystaniem
broni chemicznej – nie leżał w interesie Syrii. Takie zachowanie „wymagało
odeń dyscypliny”, jak zauważył Olmert podczas spotkania z przywódcą
republikańskiej mniejszości w amerykańskim Kongresie Johnem
Boehnerem49. „Baszar nie jest głupi”. Olmert przyznał swoim bliskim
współpracownikom, że „Asad, człowiek, którego wszyscy kochamy
nienawidzić, wykazuje w swej reakcji umiarkowanie i pragmatyzm”.
Podobnie jak Asad, Olmert również był zmuszony powściągać swoich
podwładnych, wielu z nich bowiem było zdania, że należałoby zabić także
i Asada. Ostatecznie sprzymierzył się z terrorystami i Irańczykami.
„Wszystkie opowiastki o postępowym, wykształconym na Zachodzie
okuliście okazały się myśleniem życzeniowym – przyznał pewien wysoki
rangą oficer Amanu. – Mamy do czynienia z ekstremistą u władzy. Przy
czym w odróżnieniu od swego ojca jest niestabilny i zdradza ciągoty do
niebezpiecznych przygód”.
Jednak Olmert odrzucił ten pomysł50. „To właśnie z tym człowiekiem –
oznajmił – da się osiągnąć porozumienie pokojowe”.
Co innego z Suleimanem. „Z Suleimanem nie było żartów, facet miał
nadzwyczajne zdolności organizacyjne i talent do uników” – oceniał
Olmert51. Pod wieloma względami Suleiman był drugim najpotężniejszym
człowiekiem w Syrii, ulokowanym w pałacu prezydenckim w gabinecie
naprzeciwko gabinetu Asada i mającym wiele do powiedzenia, jak zauważała
ściśle tajna notatka NSA, „w trzech podstawowych sferach: wewnętrznych
kwestiach syryjskich związanych z reżimem i partią; delikatnych sprawach
armijnych; oraz w tematach związanych z Libanem, dzięki czemu
najwyraźniej był powiązany zarówno z Hezbollahem, jak i z innymi graczami
na libańskiej scenie politycznej”52.
Tym jednak razem Izraelczycy wiedzieli, że nie mają co liczyć na
zaangażowanie Stanów Zjednoczonych53. Mugnija, który zabił setki
Amerykanów, to jedno. Syryjski generał, wysoki rangą dostojnik
suwerennego państwa, to coś zgoła odmiennego. Tak więc Izraelczycy
zaczęli na własną rękę zastanawiać się nad sposobem pozbycia się
Suleimana.
Po zamachu na Mugniję w Damaszku zaostrzono środki bezpieczeństwa,
więc odpadały wszelkie pomysły przeprowadzenia zamachu właśnie tam.
Suleiman był ściśle strzeżony i nieustannie eskortowany przez kawalkadę
samochodów opancerzonych, tak więc możliwość skorzystania z ładunku
wybuchowego również należało odrzucić. Meir Dagan doszedł do wniosku,
że Mossadowi potrzebna będzie pomoc, a tak się składało, że Siły Obronne
Izraela z chęcią ją zaoferowały54. Chwała, jaką okrył się Mossad po
zabójstwie Mugniji, podsyciła w dowódcach armii chęć, by także dokonać
zabójstwa na jakiejś istotnej postaci, tak aby „palec na spuście należał do
żołnierza, a nie do człowieka Mossadu”.
W piątek 1 sierpnia 2008 roku około szesnastej Suleiman wcześniej niż
zwykle zakończył pracę i w pilnie strzeżonym konwoju wyruszył na północ.
Zmierzał do swej letniej rezydencji, którą wybudował na wybrzeżu Morza
Śródziemnego nieopodal Tarsu. Była to przestronna willa z widokiem na
morze, o rozległym patio wyłożonym polerowanymi kamieniami. Tego
wieczora generał zaprosił grono miejscowych dygnitarzy na kolację z nim,
jego żoną Rahab oraz jego bliskimi doradcami. Towarzyszyli im służący i,
rzecz jasna, ochroniarze.
Biesiadnicy ucztowali przy okrągłym stole ze wspaniałym widokiem na
zachodzące słońce. Żona Suleimana siedziała po jego lewej ręce, po prawej –
szef jego kancelarii. Dwóch mężczyzn paliło grube, kubańskie cygara.
Znienacka generał opadł w tył na krześle, a następnie runął do przodu
i padł z twarzą w talerzu. Miał rozpłataną czaszkę, a odłamki kości,
fragmenty mózgu oraz krew obryzgały jego żonę55. Został trafiony
sześciokrotnie, wpierw w klatkę piersiową, następnie w gardło i w środek
czoła, wreszcie trzy razy w plecy. Nikogo innego nie trafiono. Zanim zarył
twarzą w talerz, już nie żył.
W ciągu trzydziestu sekund dwaj strzelcy wyborowi z 13. Flotylli, którzy
oddali strzały z dwóch różnych miejsc na plaży, byli już w pontonach
i kierowali się ku okrętowi marynarki. Aby upozorować, że zamach był
wynikiem wewnątrzkrajowych porachunków, pozostawili po sobie na plaży
parę tanich syryjskich papierosów.
Kiedy z willi ruszyła gorączkowa obława na strzelców, dowódca ochrony
Suleimana zadzwonił do pałacu prezydenckiego, aby powiadomić Asada, że
jego najbliższy doradca został zabity. Sześć pocisków z dwóch kierunków,
zamachowców nikt nie widział. Asad słuchał, po czym na minutę zamilkł.
„Co się stało, to się nie odstanie – oznajmił pewnym głosem. – To tajemnica
wojskowa najwyższego stopnia. Pochowajcie go teraz, z miejsca, nikomu
o tym nie mówiąc. I tyle”. Pogrzeb, w ścisłej tajemnicy, odbył się nazajutrz.
„Był to pierwszy znany przypadek, by Izrael obrał na cel pełnoprawnego
członka władz państwowych” – zauważała NSA56.

Meir Dagan szefował teraz zupełnie innemu Mossadowi niż agencja, którą
przejął przed sześcioma laty. Nie była to już zahukana instytucja,
onieśmielona niepowodzeniami własnych niechlujnych operacji. Mossad
Dagana zdołał przeniknąć Hezbollah i armię cieni Suleimana, zakłócić
przepływ uzbrojenia i zaawansowanych technologii pomiędzy członkami
Frontu Radykalnego, pozabijał działaczy tegoż frontu, a nawet zamordował
od dawna poszukiwanego Imada Mugniję.
Dagan opracował również plan opóźnienia ambicji nuklearnych Iranu,
który okazywał się zdumiewająco skuteczny. Polegał on na jednoczesnym
wykorzystywaniu intensywnej międzynarodowej presji dyplomatycznej,
sankcji gospodarczych, na wspieraniu mniejszości i ugrupowań
opozycyjnych w Iranie w dążeniach do obalenia reżimu, zakłócaniu dostaw
wyposażenia i surowców na potrzeby programu atomowego, a wreszcie na
operacjach tajnych, w tym na sabotowaniu obiektów i selektywnej eliminacji
kluczowych postaci programu.
Temu zintegrowanemu wysiłkowi, „serii precyzyjnych operacji
obliczonych na odmianę rzeczywistości”, by przytoczyć słowa samego
Dagana, przyświecała idea takiego opóźniania projektu, aby zanim Iran zdoła
zbudować bombę atomową, bądź to sankcje doprowadziły do poważnego
kryzysu gospodarczego, który zmusiłby przywódców Iranu do odstąpienia od
projektu, bądź też partie opozycyjne urosły w siłę na tyle, by obalić rząd.
Dla wsparcia tych wysiłków dokonano wreszcie formalizacji
czterostronnej współpracy pomiędzy CIA, NSA, Mossadem a Amanem pod
postacią paktu o kooperacji pomiędzy Bushem i Olmertem, który zakładał
ujawnianie źródeł oraz metod (by przytoczyć słowa jednego z doradców
premiera, „całkowity wzajemny striptiz”)57.
Amerykańskie agencje wywiadowcze oraz Departament Skarbu, wraz
z podległą Mossadowi jednostką Włócznia, rozpoczęły zakrojoną na szeroką
skalę kampanię działań ekonomicznych obliczonych na osłabienie irańskiego
programu nuklearnego58. Obydwa kraje podjęły również próby namierzania
irańskich zakupów sprzętu dla projektu, w szczególności elementów, których
sam wyprodukować nie mógł, i zatrzymywanie dostaw, nim dotarłyby do
punktu docelowego. Działania te ciągnęły się przez lata, cały okres rządów
prezydenta Busha, zahaczając o kadencję Baracka Obamy.
Lecz Irańczycy byli nieustępliwi. W czerwcu 2009 roku Mossad wraz ze
służbami wywiadowczymi Stanów Zjednoczonych oraz Francji okrył, że
zbudowali jeszcze jeden tajny ośrodek wzbogacania uranu, tym razem
w mieście Kom. Trzy miesiące później prezydent Obama wygłosił
dramatyczne przemówienie i potępił Iran, jeszcze bardziej zaostrzając
sankcje gospodarcze. Tymczasem potajemnie w ramach wspólnych operacji
sabotażowych udało się również spowodować serię awarii w irańskim
sprzęcie wykorzystywanym w programie nuklearnym – komputery
przestawały pracować, transformatory się przepalały, wirówki po prostu nie
działały, jak trzeba. W ramach największej i najważniejszej wspólnej operacji
Amerykanów i Izraelczyków przeciwko Iranowi, której nadano kryptonim
„Igrzyska Olimpijskie”, wirusy komputerowe, z których jeden stał się znany
jako Stuxnet, spowodowały potężne uszkodzenia w urządzeniach do
wzbogacania uranu na potrzeby programu atomowego59.
Ostatnim elementem planu Dagana – to jest selektywną eliminacją
naukowców – Mossad zajął się samodzielnie, Dagan był bowiem świadom,
że Stany Zjednoczone nie zgodziłyby się w tym uczestniczyć60. Mossad
sporządził listę piętnastu najważniejszych badaczy – w większości członków
„grupy zbrojnej”, która odpowiadała za opracowanie urządzenia
detonującego broń – jako celów do zlikwidowania.
14 stycznia 2007 roku doktor Ardeszir Hosseinpour,
czterdziestoczteroletni naukowiec jądrowy pracujący w zakładach uranowych
w Isfahanie, zmarł w tajemniczych okolicznościach. W oficjalnej informacji
o jego zgonie podano, że udusił się „w rezultacie wycieku gazu”, lecz
irańskie służby są przekonane, że padł ofiarą Izraelczyków.
12 stycznia 2010 roku o ósmej dziesięć rano Masoud Alimohammadi
wyszedł ze swego domu w bogatej dzielnicy na północy Teheranu i podszedł
do samochodu61. W 1992 roku otrzymał doktorat w dziedzinie fizyki cząstek
elementarnych na Uniwersytecie Technologicznym im. Szarifa i został tam
starszym wykładowcą. Później dołączył do programu nuklearnego jako jeden
z czołowych specjalistów. Kiedy otworzył drzwi auta, zaparkowany obok
motocykl pułapka eksplodował, zabijając go na miejscu.
Wobec eliminacji naukowców – ludzi pracujących na państwowych
posadach dla suwerennego państwa, w żaden sposób niezaangażowanych
w działalność terrorystyczną – nie obyło się bez wewnętrznej debaty na łonie
Mossadu62. Podczas jednego ze spotkań w gabinecie Dagana w celu
zaaprobowania planów operacyjnych pewna oficer wywiadowcza
podlegająca wicedyrektorowi Tamirowi Pardo wstała i oświadczyła, że jej
ojciec był jednym z najważniejszych naukowców w programie nuklearnym
Izraela. „Gdybyśmy trzymali się przeważającego tutaj toku rozumowania –
zauważyła – mój ojciec stanowiłby uzasadniony cel do likwidacji. Sadzę, że
nie jest to ani moralne, ani legalne”. Wszystkie tego rodzaju zastrzeżenia
jednak odrzucano.
Tymczasem Irańczycy zdali sobie sprawę, że ktoś zabija im naukowców,
i zaczęli ich dokładniej pilnować, w szczególności zaś szefa zespołu
zbrojeniowego Mohsena Fakhrizadeha, którego uważano za intelektualną
podporę projektu63. Irańczycy powystawiali pod domami specjalistów
samochody pełne policjantów, przemieniając ich życie w koszmar
i wpędzając ich oraz ich rodziny w stan głębokiego niepokoju.
Seria udanych operacji miała też dodatkowy skutek, którego Izrael, co
prawda, nie przewidział, lecz który ostatecznie przyniósł mu ogromne
korzyści: każdy członek Frontu Radykalnego zaczął się teraz obawiać, że
Izrael zdołał przeniknąć w ich szeregi. Organizacja zatem zaczęła czynić
ogromne wysiłki dla zlokalizowania źródeł przecieków i ochrony swoich
ludzi przed Mossadem. Irańczycy przejawiali również paranoję na punkcie
tego, że wszelki sprzęt i materiały, jakie nabywali na czarnym rynku z myślą
o swoim programie nuklearnym – i to za olbrzymie sumy – był
zainfekowany, toteż każdy element raz za razem poddawali drobiazgowej
inspekcji. Działania te prowadziły do ogromnego spowolnienia innych
aspektów projektu nuklearnego, niektóre z nich zatrzymując wręcz
w miejscu64.
Mossad Dagana raz jeszcze stał się tym legendarnym Mossadem, agencją,
która w historii budziła bądź to przestrach, bądź też podziw, nigdy jednak
lekceważenie. Personel był dumny z tego, gdzie służy. Dagan wprowadził do
agencji odwagę, która uchodziłaby za brawurę, gdyby nie fakt, że była tak
absolutnie i bez reszty skuteczna.
 35
IMPONUJĄCY SUKCES TAKTYCZNY,
KATASTROFALNA KLĘSKA STRATEGICZNA

Mahmoud al-Mabhouh wkroczył do lobby hotelu Al-Bustan Rotana tuż przed

wpół do dziewiątej wieczorem, kiedy wchodziło i wychodziło wielu gości.
Podobnie jak całe towarzystwo, on również został nagrany przez zawieszoną
nad wejściem kamerę systemu bezpieczeństwa. Był lekko łysiejącym na
czole brunetem o gęstych, czarnych wąsach. Miał na sobie czarną koszulę
i trochę za duży płaszcz. W Dubaju, gdzie zazwyczaj panują upały, ten akurat
wieczór był stosunkowo chłodny.
Mabhouh przebywał w Dubaju od niespełna sześciu godzin, zdążył już
jednak spotkać się z bankierem, który pomagał mu w załatwieniu rozmaitych
międzynarodowych transakcji finansowych koniecznych do zrealizowania
zakupu specjalnego wyposażenia monitorującego na potrzeby Hamasu
w Strefie Gazy. Zobaczył się również ze swoim stałym kontaktem
z irańskiego Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej, który przyleciał
w celu skoordynowania wyczekiwanej przez Hamas dostawy dwóch
pokaźnych transportów broni.
Mabhouh załatwiał w Dubaju liczne interesy. Kiedy 19 stycznia 2010 roku
wylądował w emiracie, była to co najmniej piąta taka wizyta w ciągu
niespełna roku. Podróżował z palestyńskim paszportem – emirat jako jedno
z niewielu miejsc na świecie honorował dokumenty wydawane przez władze
Autonomii Palestyńskiej – pod fałszywym nazwiskiem i zawodem.
W rzeczywistości należał do czołowych działaczy Hamasu, i to już od
dziesięcioleci – przed dwudziestu laty uprowadził i zamordował dwóch
izraelskich żołnierzy, ostatnio zaś, po tym, jak jego poprzednik Izz al-Din al-
Szejk Chalil został zlikwidowany przez Mossad w Damaszku, odpowiadał za
zaopatrywanie arsenałów Hamasu.
Krok czy dwa za Mabhouhem podążał mężczyzna z telefonem
komórkowym, który wsiadł za nim do windy. „Idę” – powiedział do aparatu.
Niewykluczone, że Mabhouh go usłyszał, zdawał się tym jednak nie
przejmować. Nic nadzwyczajnego – ot, turysta w Dubaju informował kolegę,
że zaraz u niego będzie.
Mabhouh był z natury niezwykle ostrożnym człowiekiem1. Wiedział, że
Izraelczycy pragną go zabić. „Trzeba się pilnować – powiedział w wywiadzie
dla stacji Al-Dżazira udzielonym poprzedniej wiosny. – Mnie zaś, dzięki
niech będą Allachowi, przezywają «lis», a to dlatego, że wyczuwam, co jest
za mną, nawet co jest za tą ścianą. Dziękować Bogu, mam wysoce rozwinięty
zmysł zagrożenia. Wiemy jednak, jaką cenę się płaci za obranie naszej drogi,
i nie stanowi to dla nas problemu. Mam nadzieję, że dane mi będzie umrzeć
śmiercią męczennika”.
Winda stanęła na drugim piętrze. Mabhouh wysiadł, mężczyzna
z telefonem został w kabinie, by udać się na wyższe piętro. Turysta, bez
cienia wątpliwości.
Mabhouh skręcił w lewo i podążył w stronę pokoju numer 230. Korytarz
był pusty. Zgodnie z wyrobionym nawykiem otaksował wzrokiem framugę
drzwi oraz zamek, starając się dojrzeć rysy, zadrapania, jakiekolwiek ślady
manipulacji. Nic takiego nie znalazł.
Wszedł do środka i zamknął za sobą drzwi.
Posłyszał hałas i odwrócił się, by sprawdzić, skąd pochodził.
Za późno.

Plan zabójstwa Mahmouda al-Mabhouha zatwierdzono cztery dni wcześniej,

to jest 15 stycznia, podczas naprędce zwołanej narady w dużej sali
konferencyjnej nieopodal gabinetu Meira Dagana, po tym, jak izraelski
wywiad wojskowy zdołał włamać się na serwer pocztowy, z którego usług
korzystał Mabhouh, i dowiedzieć się, że na 19 stycznia zarezerwował lot
z Damaszku do Dubaju.
W zebraniu uczestniczyło około piętnastu osób, które zasiadły przy długim
stole, w tym z ramienia Mossadu przedstawiciele wydziałów
wywiadowczego, technologicznego i logistycznego. Najważniejszym
uczestnikiem konferencji, poza samym Daganem, był „Holiday”, łysy
i krzepkiej budowy szef Kejsarii, który postanowił że osobiście pokieruje
operacją „Plazma”.
Mabhouh juz od dawna figurował na izraelskiej liście osób do odstrzału.
Rok wcześniej sytuacja na pograniczu Strefy Gazy uległa tak wielkiemu
pogorszeniu, że 27 grudnia 2008 roku Izrael rozpoczął operację „Płynny
Ołów”, zakrojony na szeroką skalę atak w celu powstrzymania Hamasu przed
zasypywaniem izraelskich miejscowości rakietami Kassam i Katiusza. Hamas
był w stanie wystrzeliwać ze Strefy Gazy mnóstwo pocisków dzięki
utworzonemu przez Mabhouha systemowi zakupu i transportu uzbrojenia,
a także wsparciu ze strony Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej.
Rozeznanie wywiadowcze Izraela w sprawach Hamasu uległo w ostatnich
latach ogromnej poprawie. Operację rozpoczęło izraelskie lotnictwo,
w ramach akcji „Ptaki Drapieżne” dokonując zmasowanego bombardowania
silosów, w których Hamas potajemnie składował swe rakiety. Mossad
wykrył, że zarządzana przez Mabhouha siatka służyła do uzupełniania przez
Hamas zapasów środków bojowych. Uzbrojenie transportowano na statkach
z Iranu do miasta Port Sudan nad Morzem Czerwonym, skąd następnie
przemycano je przez Egipt i Półwysep Synaj do Strefy Gazy, wykorzystując
liczne tunele wydrążone dla omijania egipskich posterunków i patroli
granicznych. Mossad miał oko na transporty podczas podróży morzem i po
przeładunku w porcie na ciężarówki. W styczniu 2009 roku izraelskie siły
powietrzne przeprowadziły cztery dalekodystansowe wypady, zlikwidowały
konwoje i eskortujących je bojowników.
„Tego rodzaju działania poważnie nadwerężały szlaki przerzutowe z Iranu
do baz Hamasu – opowiadał Dagan. – Nie definitywnie, niedostatecznie, by
dać nam pełne zwycięstwo, lecz wyraźnie ograniczając ich możliwości”.
Z jakiegoś jednak powodu tego akurat dnia Mabhouh nie towarzyszył
ciężarówkom, ale opuścił Sudan innym sposobem. Aby temu zaradzić, Dagan
wystąpił do Olmerta o zgodę na zastosowanie wobec Mabhouha procedury
krytycznej i otrzymał ją. Kiedy w marcu 2009 roku miejsce Olmerta zajął
Binjamin Netanjahu, odnowił wydaną zgodę.
Najdogodniejszym punktem do zabicia Mabhouha był Dubaj. W innych
miejscach, w których spędzał czas – w Teheranie, w Sudanie oraz
w Chinach – działały sprawne lokalne służby specjalne, co nastręczałoby
zespołowi operacyjnemu Mossadu znacznie większych problemów. Z kolei
w Dubaju aż roiło się od turystów i zagranicznych biznesmenów, a przy tym
miejscowe służby i wywiad były, w ocenie Mossadu, o wiele słabsze. Dubaj
należał, co prawda, do krajów nieprzyjaznych, oficjalnie wrogich Izraelowi,
lecz do tej pory Mossad zdążył już zabić człowieka w śródmieściu
Damaszku, a także zlikwidować syryjskiego generała w jego własnej willi.
W porównaniu z tamtymi misjami działacz Hamasu w turystycznym Dubaju
stanowił stosunkowo łatwy cel.
Tak czy inaczej, operacja wymagała licznej ekipy, podzielonej na mniejsze
zespoły, zdolne wypatrzeć cel, gdy ten przybędzie do Dubaju, i nie spuszczać
go z oka, podczas gdy pozostali członkowie mieliby przygotować
i przeprowadzić sam zamach w pokoju hotelowym, i to tak, by wyglądało na
to, że Mabhouh zmarł z przyczyn naturalnych. Następnie należało usunąć
wszelkie ślady i opuścić kraj, nim ciało zostałoby znalezione, na wypadek,
gdyby mimo wszystko pojawiły się podejrzenia o udziale w sprawie osób
trzecich.
Nie wszyscy byli przekonani, że Mabhouh jest na tyle ważny, by
uzasadniało to związane z zamachem starania i ryzyko. Niektórzy wręcz
podnosili w rozmowie z Daganem, że nie spełnia on podstawowych
wymagań, by zostać objętym procedurą krytyczną. Wszyscy w Mossadzie
zgadzali się, że Mabhouh zasługuje na śmierć, lecz aby przeprowadzić
operację na terenie kraju nieprzyjaznego, cel musiał na dodatek stanowić
poważne zagrożenie dla Izraela, a jego eliminacja miała istotnie zakłócić
funkcjonowanie struktur nieprzyjaciela. W rzeczywistości Mabhouh nie
spełniał ani jednego z tych kryteriów, jednak na fali ostatnich sukcesów
Dagana i pozostałych decydentów z Mossadu przepełniała tak wielka
pewność siebie, że mimo wszystko postanowili działać.
Wpierw, w 2009 roku, tropem Mabhouha w Dubaju ruszył zespół oficerów
operacyjnych Kejsarii, nie po to jednak, by go zabić, ale żeby przestudiować
jego ruchy, a przede wszystkim, aby zdobyć pewność, że on to on. Cztery
miesiące później, w listopadzie, ekipa wyznaczona do operacji „Plazma”
ponownie udała się do Dubaju, tym razem już z zadaniem zlikwidowania
celu. Operatorzy zatruli drinka, którego zaniesiono mu do pokoju, lecz albo
niewłaściwie dobrali dawkę trucizny, albo też Mabhouh nie wypił jej
dostatecznie dużo, w każdym razie w rezultacie jedynie zemdlał. Kiedy
odzyskał przytomność, skrócił pobyt i wrócił do Damaszku, gdzie lekarz
uznał epizod z omdleniem za objaw mononukleozy. Mabhouh pogodził się
z diagnozą, nie podejrzewając, że podjęto próbę zamachu na jego życie.
W Mossadzie taki obrót wypadków wywołał olbrzymią frustrację.
Zaryzykowano ludzi, zaangażowano zasoby, a mimo to zadania nie udało się
wykonać. „Holiday” podkreślił, że tym razem nie będzie można sobie
pozwolić na jakikolwiek błąd: zespół uderzeniowy miał nie wyjeżdżać
z Dubaju do chwili, aż na własne oczy ujrzy, że Mahmoud al-Mabhouh nie
żyje.
15 stycznia na naradzie nieopodal gabinetu Meira Dagana pojawiła się
pewna przeszkoda. Wydział dokumentacji nie był gotów przyszykować od
nowa wiarygodnych fałszywych paszportów dla wszystkich członków ekipy.
Do Dubaju wybierało się dwadzieścia kilka osób, a niektóre z nich miały
wjechać do tego samego kraju z tymi samymi dowodami tożsamości i tymi
samymi legendami po raz trzeci w ciągu zaledwie sześciu miesięcy.
W ostrożniejszych czasach Mossadu pod rządami Halewy’ego już to by
wystarczyło, żeby całą operację odwołać. Lecz Dagan i „Holiday”
postanowili zaryzykować. Zapadła decyzja, aby wysłać ludzi z tymi
dokumentami, które mieli.
„Holiday” tak czy siak nie spodziewał się żadnych komplikacji.
Przyznawał, że znalezienie zwłok mogło wzbudzić podejrzenia
i doprowadzić do wszczęcia śledztwa, ale do tego czasu zespół już dawno
zdążyłby powrócić do Izraela. Miejscowej policji nie pozostawiono by
żadnego tropu, który mógłby stanowić punkt zaczepienia. Nie ujawniono by
żadnej z tajemnic Mossadu. Nikt nie zostałby schwytany. Cała sprawa rychło
odeszłaby w niepamięć.
Dagan podyktował swojemu głównemu asystentowi ostateczną decyzję:
„«Plazma» – zgoda na wykonanie”. Kiedy uczestnicy zebrania kierowali się
do wyjścia, dodał swym głębokim głosem: „Życzę wam wszystkim
powodzenia”2.

Pierwszych troje członków ekipy wybranej do operacji „Plazma” wylądowało

w Dubaju 18 stycznia o szóstej czterdzieści pięć rano. W ciągu następnych
dziewiętnastu godzin reszta zespołu – łącznie przynajmniej dwadzieścia
siedem osób – przybyła samolotami z Zurychu, Rzymu, Paryża i Frankfurtu.
Dwanaścioro miało paszporty brytyjskie, sześcioro irlandzkie, czworo
francuskie, czworo australijskie, a jedna osoba niemiecki. Wszystkie
dokumenty były autentyczne, żaden nie należał jednak do tego, kto się nim
posługiwał3. Niektóre pożyczono od ich właścicieli, rezydentów Izraela
z podwójnym obywatelstwem, część uzyskano pod przybraną tożsamością,
niektóre skradziono, a pozostałe należały do zmarłych.
Dziewięć minut po drugiej w nocy 19 stycznia wylądowali „Gail Folliard”
i „Kevin Daveron”. Mieli stanowić podczas operacji główne węzły
decyzyjne: nadzorować wysunięte stanowisko dowodzenia, sztab
łącznościowy, strażników i obserwatorów. Zameldowali się w dwóch
osobnych pokojach hotelu Dżumeira. Oboje zapłacili gotówką, choć wielu
pozostałych członków zespołu korzystało z kart debetowych wystawionych
przez firmę Payoneer, której prezesem był weteran jednostki komandosów
Sił Obronnych Izraela.
Recepcjonista Sri Rahayu przyjął od nich zapłatę i przydzielił Folliard
pokój numer 1102, Daveronowi natomiast 3308. Przed pójściem spać
Folliard zamówiła u obsługi pokojowej lekki posiłek4. Daveron sięgnął po
napój bezalkoholowy z minibarku.
Dwadzieścia jeden minut po Folliard i Daveronie na lotnisku wylądował
dowódca misji „Peter Elvinger”, legitymujący się paszportem francuskim. Po
przejściu kontroli granicznej Elvinger wykonał manewr służący zgubieniu
ogona (po hebrajsku maslul), a mianowicie wyszedł z budynku terminala,
odczekał trzy minuty, po czym zawrócił i wszedł z powrotem na uprzednio
umówione spotkanie z innym członkiem ekipy, który zawczasu przyjechał na
lotnisko samochodem. Wszyscy członkowie grupy uderzeniowej stale
stosowali maslul jako standardową procedurę, często zmieniając ubrania
i rekwizyty, takie jak peruki czy sztuczne wąsy. Miało to zagwarantować, że
żaden z nich nie jest śledzony, i umożliwić zmiany tożsamości między
poszczególnymi etapami operacji.
Elvinger i jego kontakt porozmawiali przez niecałą minutę, po czym
dowódca udał się taksówką do swojego hotelu.
Wczesnym popołudniem już cała drużyna oczekiwała w napięciu na
przybycie Mabhouha. Spodziewano się, że przyleci o piętnastej, lecz
zgromadzone dane wywiadowcze wciąż były niepełne. Ekipa skierowana do
operacji „Plazma” nie wiedziała, gdzie Mabhouh się zatrzyma, gdzie i kiedy
odbywać będzie spotkania ani też jak się będzie między nimi przemieszczać.
Zespół, który nie mógł objąć dozorem całego miasta, ryzykował, że straci cel
z oczu, nie można też było zaplanować z wyprzedzeniem sposobu
przedostania się doń na tyle blisko, by móc przeprowadzić zamach. „To
operacja z gatunku tych – powiedział pewien doświadczony oficer –
w których to sam cel wyznacza, jak i kiedy mamy go zabić”5.
Niektórzy członkowie ekipy rozlokowali się w trzech hotelach, w których
Mabhouh zatrzymywał się przy okazji poprzednich wizyt. Kolejny zespół
obserwacyjny czatował na lotnisku, dla zabicia czasu prowadząc pozornie
bezcelowe pogawędki telefoniczne. Siedmioro pozostałych uczestników akcji
zostało z Elvingerem w jeszcze innym hotelu i wyczekiwało.
Mabhouh wylądował pięć po wpół do czwartej. Zespół obserwatorów
podążył za nim do hotelu Al-Bustan Rotana, funkcjonariuszom w innych
hotelach przesłano więc wiadomość, że mogą opuścić posterunki.
Członkowie ekipy intensywnie korzystali z telefonów komórkowych, lecz dla
uniknięcia bezpośrednich połączeń między swymi numerami dzwonili do
Austrii, gdzie zainstalowana zawczasu prosta centralka przełączała ich bądź
to do innego oficera w Dubaju, bądź też do centrum dowodzenia w Izraelu.
Operatorzy obecni już w lobby hotelu Al-Bustan Rotana mieli na sobie
stroje tenisowe i trzymali rakiety, choć, co ciekawe, bez towarzyszących im
zazwyczaj pokrowców. Kiedy Mabhouh odebrał klucz do pokoju, dwóch
z nich weszło za nim do windy. Gdy wysiadł na drugim piętrze, podążyli za
nim w bezpiecznej odległości i przekonali się, że zajmuje pokój numer 230.
Jeden z mężczyzn zgłosił to przez komórkę, dzwoniąc na numer w Austrii,
po czym obydwaj powrócili do lobby.
Kiedy Elvinger poznał numer pokoju Mabhouha, wykonał dwa telefony.
Wpierw do hotelu Al-Bustan Rotana, aby zarezerwować pokój. Poprosił
o numer 237, położony dokładnie naprzeciwko 230. Następnie zaś do linii
lotniczych, rezerwując bilet na wieczorny lot do Monachium przez Katar.
Niedługo po szesnastej Mabhouh wyszedł z hotelu. Zespół śledzący
spostrzegł, że cel podejmuje środki ostrożności, wykonując własną odmianę
maslul. I miał po temu powody: niemal wszystkich jego towarzyszy
z Hamasu z końca lat osiemdziesiątych spotkała nieoczekiwana śmierć. Jego
manewry były jednak proste i niewyszukane, toteż zespół bez trudu
kontynuował obserwację.

Kevin Daveron zaczekał w lobby hotelu Al-Bustan na Elvingera, który zjawił

się za pięć wpół do piątej, bez słowa przekazał mu walizkę, a następnie
podszedł do recepcji. Kamera ochrony wyraźnie wychwyciła czerwoną
okładkę jego unijnego paszportu. Po zameldowaniu w pokoju 237 przekazał
klucz Daveronowi, ponownie się nie odzywając, po czym wyszedł z hotelu
bez walizki.
Dwie godziny później do hotelu weszło parami czterech mężczyzn.
Wszyscy mieli czapki z daszkiem, które zasłaniały ich twarze. Nieśli dwie
duże torby. Trzech było „egzekutorami” z Kejsarii, czwarty natomiast
specjalistą od otwierania zamków. Podążyli wprost do wind, a z nich do
pokoju 237. Po godzinie, to jest o dziewiętnastej czterdzieści trzy,
obserwatorów w lobby zmienili wypoczęci koledzy – cztery godziny od
zjawienia się w hotelu pseudotenisiści wreszcie opuścili lobby.
O dwudziestej drugiej ekipa śledząca Mabhouha zameldowała, że zmierza
on z powrotem do hotelu. Daveron i Folliard stali w korytarzu na czatach,
podczas gdy spec zabrał się do pracy przy zamku w drzwiach pokoju 230.
Plan zakładał takie przeprogramowanie zamka, aby dało się go otworzyć
specjalnym kluczem Mossadu tak, by system nie zarejestrował wejścia, lecz
zarazem aby nie zaburzyć normalnego funkcjonowania klucza właściwego.
Z windy wysiadł jakiś turysta, ale Daveron prędko zatrzymał go na niewinną,
odwracającą uwagę pogawędkę. Turysta niczego nie zauważył, zamek udało
się otworzyć i zespół wszedł do pokoju.
Teraz należało czekać.

Mahmoud al-Mabhouh spróbował uciec z powrotem na korytarz, jednak

pochwyciły go dwie pary silnych ramion. Ktoś trzeci jedną dłonią zasłonił
mu usta, drugą zaś przycisnął mu do szyi urządzenie, które przy pomocy fal
ultradźwiękowych wstrzykuje lekarstwa bez przerywania tkanki skórnej.
Urządzenie załadowane było chlorkiem suksametoniowym, środkiem
znieczulającym znanym pod nazwą handlową skolina i wykorzystywanym
w połączeniu z innymi substancjami przy zabiegach chirurgicznych. Sama
skolina powoduje paraliż, a poprzez zatrzymanie pracy mięśni
odpowiadających za oddychanie – uduszenie.
Mężczyźni nie zwalniali uścisku, aż Mabhouh przestał się szarpać.
W miarę jak paraliż ogarniał całe jego ciało, ułożyli go na podłodze.
Mabhouh był w pełni przytomny, trzeźwo myślał, wszystko widział i słyszał.
Po prostu nie był w stanie się ruszyć. W kącikach ust zebrała mu się piana.
Rzęził.
Trzech nieznajomych wpatrywało się w niego beznamiętnie, wciąż lekko
przytrzymując go za ramiona, ot, na wszelki wypadek.
Było to ostatnie, co zobaczył.
Egzekutorzy sprawdzili mu tętno w dwóch miejscach, tak jak im to zalecił
lekarz z Mossadu, aby się upewnić, że tym razem ofiara naprawdę nie żyje.
Zdjęli mu buty, koszulę oraz spodnie, elegancko złożyli je w szafie,
a następnie położyli ciało w łóżku i przykryli pościelą.
Cała scena trwała dwadzieścia minut. Wykorzystując opracowaną z myślą
o takich okazjach technikę Mossadu, zespół zamknął drzwi tak, by się
wydawało, że zamknięto je na łańcuch od środka. Na klamce umieścili
zawieszkę NIE PRZESZKADZAĆ, dwukrotnie zapukali w drzwi pokoju 237 na
znak, że misja skończyła się sukcesem, po czym zniknęli w windach.
Folliard wyszła minutę później, Daveron cztery minuty po niej, następnie
zespół obserwacyjny z lobby. W ciągu czterech godzin większość ekipy
opuściła Dubaj, a po dwudziestu czterech godzinach nie było tam już nikogo
z nich.
W Tel Awiwie zapanował nastrój samozadowolenia, atmosfera, którą
później opisano jako „euforię z historycznego sukcesu”. Wszyscy
zaangażowani w akcję – Meir Dagan, „Holiday”, ekipa uderzeniowa – byli
przekonani, że oto z wprawą ukończono kolejne zadanie. Dagan zameldował
o zabójstwie premierowi. „Mabhouh – przekazał – nie będzie już dla nas
kłopotem”.

Ochrona hotelu odnalazła zwłoki następnego popołudnia, po tym, jak przez

cały dzień nikt nie odpowiadał na uporczywe pukanie pokojówki. Nie
wydawało się jednak, by istniały jakiekolwiek powody do niepokoju. Fakt, że
w łóżku w zamkniętym pokoju spoczywało ciało martwego handlowca
w średnim wieku, na którym nie było widać żadnych śladów walki czy urazu,
wskazywał najprawdopodobniej po prostu na atak serca lub wylew. Ciało
Mabhouha zabrano do kostnicy, jego zgon zarejestrowano i wciągnięto do akt
pod fikcyjnym nazwiskiem z jego paszportu. Sprawę potraktowano tak jak
śmierć jakiegokolwiek przybyłego do Dubaju cudzoziemca z klasy średniej.
Tymczasem jednak w Damaszku kierownictwo Hamasu zaczynało się
zastanawiać, dlaczego człowiek, którego wysłali w celu zawarcia szeregu
umów na zakup uzbrojenia, nie zgłosił się z powrotem w ustalonym czasie.
Nazajutrz, to jest 21 stycznia, miejscowy wysłannik organizacji popytał na
posterunkach policji i w kostnicach, aż w końcu odszukał zwłoki Mabhouha,
które czekały nieodebrane w szufladzie chłodni.
Przedstawiciel Hamasu skontaktował się z szefem dubajskiej policji
generałem Dhahim Chalfanem Tamimem i oznajmił mu, że zmarły
z palestyńskim paszportem był w istocie wysokim rangą członkiem jego
organizacji. Powiedział Chalfanowi, że zgon niemal na pewno nie nastąpił
z przyczyn naturalnych i że najprawdopodobniej maczał w tym palce
Mossad.
Pięćdziesięciodziewięcioletni Chalfan, posiadacz wielu odznaczeń,
osobiście postawił sobie za cel oczyszczenie kraju z przestępców i obcych
agentów, którzy wykorzystywali Dubaj jako bazę do prowadzenia nielegalnej
działalności. „Zabierajcie się – ryknął do słuchawki telefonu – z tymi
waszymi kontami bankowymi, z tą całą waszą bronią, z waszymi
pierdolonymi paszportami od fałszerzy i wynoście się z mojego kraju!”.
Zarazem jednak nie mógł też pozwolić, by Mossad hasał sobie po emiracie
i zabijał, kogo zechce. Kazał wydobyć ciało z kostnicy i zlecił sekcję. Wyniki
nie przyniosły ostatecznego rozstrzygnięcia, nie sposób było ustalić, czy
Mabhouh został zamordowany, lecz Chalfan wstępnie założył, że
przedstawiciel Hamasu się nie mylił.

Oficerowie operacyjni izraelskich służb, w porównaniu ze swoimi

amerykańskimi i brytyjskimi odpowiednikami, mają to do siebie, że muszą
posługiwać się fałszywymi paszportami. Kiedy to CIA wysyła na misję
zespół, bez trudu uzyskuje dla niego prawdziwe paszporty z amerykańskiego
Departamentu Stanu, tyle tylko, że wystawione na przybrane nazwiska,
a przy tym ich zasób jest praktycznie niewyczerpany – w razie potrzeby jedną
tożsamość ukrywa się pod kolejną. Amerykańskie i brytyjskie paszporty są
akceptowane na całym świecie i rzadko przyciągają czyjąś uwagę.
Co innego paszporty izraelskie. Na nic nie zdadzą się przy wjeździe do
wielu państw Azji czy Afryki – państw, w których Mossad od czasu do czasu
chce kogoś zabić lub też przeprowadzić inną tajną akcję. Mossad nagminnie
podrabia dokumenty wystawiane przez inne, mniej podejrzane państwa. Lecz
w świecie, jaki nastał po zamachach z 11 września, podrabianie paszportów
nie jest już tak proste.
Dokumenty wykonane niestarannie bądź zbyt często wykorzystywane
mogły narazić misję i życie oficerów. Kiedy zatem Halewy odwoływał
operacje ze względu na brak odpowiednich dokumentów, nie czynił tak
jedynie z braku śmiałości. Kiedy zaś Dagan wymusił na nieprzekonanych
technikach wydanie pospiesznie sporządzonych paszportów i tożsamości, był
to przykład odwagi w dowodzeniu jedynie do chwili, gdy cała sprawa
przybrała katastrofalny obrót.
Dagan pozwolił członkom ekipy operacji „Plazma” czterokrotnie posłużyć
się w Dubaju tymi samymi tożsamościami. Chalfan bez trudu uzyskał listę
wszystkich osób, które przybyły do Zjednoczonych Emiratów Arabskich na
krótko przed Mahmoudem al-Mabhouhem, a następnie wyjechały tuż po jego
śmierci. Nietrudno było też zawęzić listę poprzez porównanie jej
z zestawieniem podróżnych przybywających w porze trzech ostatnich wizyt
Mabhouha. W ten sposób Chalfan zyskał nazwiska, które następnie mógł
sprawdzić w hotelowych bazach danych, a hotele niemal zawsze instalują
przy recepcji kamery bezpieczeństwa. Niebawem policja wiedziała już, kto
kiedy przyjechał, gdzie się zatrzymał i jak wyglądał.
Zamachowcy wolą gotówkę, bo jest anonimowa: zazwyczaj nie sposób jej
wyśledzić. Karty kredytowe – czy też prepaidowe karty debetowe Payoneer –
wyśledzić można. Seria połączeń z centralą telefoniczną w Austrii zostawia
po sobie ślad, który komuś szukającemu rzuci się w oczy. Podobnie jak
numery, z którymi rzeczona centrala łączyła. Odtworzenie ruchów
wszystkich uczestników operacji „Plazma” z ramienia Mossadu i powiązań
między nimi nie było zatem szczególnie trudne. Wymagało tylko
przekopania się przez mnóstwo danych.
Na podstawie nagrań z licznych kamer bezpieczeństwa Chalfan zestawił
materiał wideo ukazujący całą operację. Jakby tego było mało, nagrania
ukazywały przykłady nieporadnego maslul. Na przykład kamera nad
drzwiami do łazienki w jednym z hoteli zarejestrowała Daverona, który
wchodzi łysy, a wychodzi z bujną czupryną, nie zauważywszy nawet kamery,
choć ta nie była ukryta. Nie był to błąd, który w trakcie akcji groził
dekonspiracją zespołu, ale niestaranna zmiana tożsamości z pewnością
ułatwiała zadanie śledczym.
Następnie Chalfan zwołał konferencję prasową i zamieścił cały materiał
wideo w internecie, aby mógł się z nim zapoznać świat. Wezwał Dagana, by
„zachował się jak mężczyzna” i przyznał do przeprowadzenia zamachu.
Zażądał wystawienia międzynarodowych listów gończych za Netanjahu
i Daganem, a Interpol istotnie wydał nakaz aresztowania wszystkich
dwudziestu siedmiu członków grupy, aczkolwiek na ich przybrane nazwiska.
Państwa, których paszportami posłużyli się Izraelczycy, nie posiadały się
z wściekłości. Wiele z nich po cichu współpracowało z Mossadem, ale nie do
tego stopnia, żeby pozwalać izraelskim służbom na wciąganie swych
obywateli – czy to fikcyjnych, czy też rzeczywistych – w zabójcze spiski.
Rządy niektórych krajów nakazały rezydującym tam przedstawicielom
Mossadu natychmiast się wynosić i przez kilka lat nie pozwalały agencji na
ich zastąpienie. Wszystkie te państwa ograniczyły też współpracę
z izraelskimi służbami.
Cała sytuacja dobitnie ukazywała, że pycha kroczy przed upadkiem.
„Uwielbiam Izrael, uwielbiam Izraelczyków – zaręczał jeden z byłych szefów
niemieckiego wywiadu. – Ale sęk w tym, że od zawsze wszystkim
uwłaczacie – Arabom, Irańczykom, Hamasowi. Zawsze jesteście
najsprytniejsi i sądzicie, że za każdym razem uda wam się wszystkich okpić.
Wystarczyłaby odrobina szacunku dla przeciwnika, nawet jeśli uważacie, że
to durny Arab czy też nudny Niemiec, a do tego nieco skromności
i moglibyśmy wszyscy uniknąć tego niezręcznego bałaganu”6.
W samym Izraelu nie miało to żadnego znaczenia. Ostra krytyka, jakiej
poddawano kraj na arenie międzynarodowej – w połączeniu z podobnymi
słowami potępienia, które regularnie nań spadały w związku ze sposobem
traktowania Palestyńczyków – wywołały jedynie wzmożenie uczuć
patriotycznych. W obchodzone na podobieństwo karnawału święto Purim,
które wypadło parę tygodni po ujawnieniu sprawy, popularnością cieszyło się
przebranie tenisisty z bronią palną. Setki Izraelczyków z podwójnym
obywatelstwem na ochotnika zgłosiły się do Mossadu, oferując swoje
paszporty na potrzeby przyszłych operacji. Stronę internetową Mossadu
zalały zapytania o możliwość wstąpienia do służby.
Jednak wewnątrz Mossadu wszystko przedstawiało się odmiennie. Choć
Chalfanowi nie udało się postawić żadnego ze sprawców w stan oskarżenia,
wyjawienie sprawy i negatywny rozgłos, jaki zapewniło to agencji, z punktu
widzenia operacyjnego były dla niej koszmarnie szkodliwe. Całe sekcje
wydziału operacyjnego Mossadu trzeba było zamknąć, zarówno dlatego, że
tak wielu oficerów zostało zdekonspirowanych, jak i z konieczności
opracowania nowych procedur oraz metod działania wobec ujawnienia
dotychczasowych w ogólnoświatowych mediach7.
Na początku lipca 2010 roku, zdawszy sobie sprawę, że afera z Dubajem
przekreśliła jego szanse na zostanie dyrektorem Mossadu, „Holiday”, szef
Kejsarii, odszedł z agencji.
Tymczasem Meir Dagan zachowywał się, jak gdyby nic się nie stało. Co
do zasady Dagan zdecydowanie uważał, że „w pewnych sytuacjach dyrektor
Mossadu musi oddać klucze do interesu, jeśli zdarzy mu się wpadka, od
której ucierpi racja stanu, gdyż dzięki temu presja wywierana na kraj
zelżeje”. Tyle że z punktu widzenia Dagana do niczego nie doszło – żadnego
potknięcia, żadnego błędu. „Dokonaliśmy ataku na istotny cel, facet nie żyje,
a wszyscy nasi wrócili do domu” – podsumował sytuację po akcji8.
Dopiero w 2013 roku, udzielając wywiadu na potrzeby tej książki, Dagan
po raz pierwszy przyznał: „Niesłusznie wysłałem ekipę z tymi paszportami.
To była moja i tylko moja decyzja. Ponoszę pełną odpowiedzialność za to, co
się stało”9.

W miarę rozwoju afery dubajskiej Netanjahu, według słów bliskiego

współpracownika, „doznawał uczucia déjà vu”, jak gdyby raz jeszcze
przychodziło mu się zmierzyć z sytuacją z 1997 roku. Mossad zapewnił go
wówczas, że zdoła przedostać się do Jordanii, kraju uważanego za „miękki
cel”, i bezproblemowo zlikwidować Chalida Maszala10. Wtedy skończyło się
to upokorzeniem i kapitulacją. Nie wiadomo było, jak długotrwałe okażą się
konsekwencje akcji w Dubaju. Premier uznał, że musi powściągnąć Mossad
i ograniczyć liczbę zatwierdzanych niebezpiecznych misji.
Poza tym należało przywołać Dagana do porządku.
Obydwaj panowie od początku się nie dogadywali. W istocie rzeczy
Netanjahu utrzymywał problematyczne relacje z wszystkimi szefami
w społeczności wywiadowczej. „Netanjahu na nikim nie polega, toteż
wykonywał potajemne ruchy dyplomatyczne, nie informując o tym
kierownictwa wywiadu – wspominał doradca premiera do spraw
bezpieczeństwa narodowego Uzi Arad. – Byłem świadkiem, jak stopniowo
pogłębiała się między nimi przepaść nieufności”11.
Dagan osobiście uważał, że premier zbytnio się wahał, gdy przychodziło
zatwierdzać operacje, a zarazem bał się, że wyjdzie na niezdecydowanego –
co razem dawało kłębek nerwów niezdolny zapewnić krajowi
bezpieczeństwa12.
Niemniej Dagan pozostał w Mossadzie. Wciąż trwała wielowątkowa,
zawiła i skomplikowana kampania przeciwko Iranowi. W rzeczywistości
Dagan, po udanym zamachu na Masouda Alimohammadiego w pierwszej
połowie stycznia, zwrócił się do premiera z prośbą, by ten zgodził się na
zintensyfikowanie kampanii, aby zabić pozostałych trzynastu naukowców
pracujących przy projekcie zbrojeniowym. Netanjahu, nie chcąc ponownie
wpaść w tarapaty, nie spieszył się. Dopiero w październiku przystał na
dokonanie następnego zamachu. 29 listopada 2010 roku dwóch
motocyklistów wysadziło w powietrze samochody dwóch ważnych postaci
irańskiego programu nuklearnego. Przyczepili do karoserii miny
magnetyczne, a następnie uciekli. Doktor Mażid Szahirari zginął w eksplozji
swojego peugeota 206; Ferejdun Abbasi-Davani i jego żona, która również
znajdowała się w pojeździe, zdążyli uciec z peugeota 206, nim ten
eksplodował tuż pod Uniwersytetem im. Szahida Behesztiego.
Tymczasem stało się jednak jasne, że kampania selektywnej eliminacji
w połączeniu z sankcjami gospodarczymi i sabotażem informatycznym
opóźniła irański program nuklearny, lecz nie zdołała go zatrzymać. Program
„osiągnął etap dalece bardziej zaawansowany, niżbym tego pragnął” –
przyznał minister obrony Izraela Ehud Barak13. On i Netanjahu doszli razem
do wniosku, że Iran bliski jest chwili, od której obiekty zbudowane w ramach
projektu staną się niemożliwe do zburzenia, i zgodzili się, że Izrael powinien
postarać się je zniszczyć, zanim to nastąpi. Siłom Obronnym Izraela oraz
agencjom wywiadowczym zlecili podjęcie przygotowań do operacji
„Głębokie Wody”: pełnowymiarowego ataku powietrznego przy wsparciu
oddziałów komandosów w samym sercu Iranu. Na przygotowania do ataku
i do przewidywanej wojny z Frontem Radykalnym, która zapewne by
wówczas wybuchła, wydano około dwóch miliardów dolarów.
Dagan uznał plan za szaleństwo i nie był w tej ocenie osamotniony.
Widział w nim cyniczną zagrywkę dwóch polityków, którzy pragnęli
wykorzystać powszechne poparcie opinii publicznej, jakie atak zapewniłby
im w następnych wyborach, nie zaś skalkulowaną decyzję opartą na interesie
państwa. „Bibi nauczył się pewnej techniki, sprowadzającej się do szybkiego
formułowania przekazów. Osiągnął w niej imponujący poziom maestrii
i znawstwa. Zarazem jednak to najgorszy menadżer, jakiego kiedykolwiek
znałem. Ma pewną cechę, podobnie jak Ehud Barak: obydwaj wyobrażają
sobie, że są najwybitniejszymi geniuszami na świecie. Netanjahu to jedyny
premier [w historii kraju], który osiągnął stan, w którym cały establishment
obronny odrzucał jego punkt widzenia”.
„Znałem wielu premierów – ciągnął Dagan. – Proszę mi wierzyć, żaden
z nich nie był aniołem, wszystkich jednak łączyło jedno: kiedy dochodziło do
sytuacji, w której ich interes osobisty kłócił się z interesem państwa, zawsze
górą był interes państwa. Nie było co do tego cienia wątpliwości. Tylko
o dwóch nie mogę tego powiedzieć – o Bibim i o Ehudzie”.
Wrogość między Daganem a Netanjahu osiągnęła temperaturę wrzenia we
wrześniu 2010 roku. Dagan uznał, że Netanjahu wykorzystał zebranie, na
które – rzekomo w celu omówienia kwestii związanych z Hamasem –
wezwał jego, dyrektora Szin Betu oraz szefa sztabu generalnego, aby
nielegalnie zlecić przygotowania do ataku: „Kiedy wychodziliśmy
z pomieszczenia, powiedział: «Jeszcze jedno, dyrektorze Mossadu i szefie
sztabu. Postanowiłem ustawić Siły Obronne Izraela i was na zero plus
trzydzieści”.
„Zero plus trzydzieści” oznaczało w skrócie „trzydzieści dni do
rozpoczęcia operacji”, to zaś znaczyło, że Netanjahu nazywał
pełnowymiarowe uderzenie na Iran „operacją”, a nie, jak raczej należałoby to
określać, „aktem wojny”. Wojny wymagały przegłosowania przez gabinet,
natomiast operację po prostu zlecał premier.
Taka nierozwaga wprawiła Dagana w stan oszołomienia: „Użycie
[wojskowej] przemocy pociągnęłoby za sobą konsekwencje nie do przyjęcia.
Robocze założenie, że irański program nuklearny da się w pełni powstrzymać
metodą ofensywy militarnej, jest błędne. […] Gdyby Izrael zaatakował,
[Najwyższy Przywódca Iranu] Chamenei mógłby dziękować Allachowi:
zjednoczyłoby to Irańczyków w poparciu dla projektu i pozwoliło mu
twierdzić, że po prostu musi uzyskać broń atomową, aby bronić Iranu przed
agresją Izraela”14.
Dagan przekonywał, że nawet samo postawienie izraelskich sił w stan
gotowości do ataku mógł pociągnąć za sobą wybuch wojny, Syryjczycy
i Irańczycy spostrzegliby bowiem mobilizację i mogli podjąć działania
wyprzedzające.
Barak postrzegał ten spór inaczej – twierdził, że wraz z premierem jedynie
badali wykonalność ewentualnego ataku – nie miało to jednak większego
znaczenia15. Załamanie relacji między Daganem a Netanjahu było
nieodwracalne. Dagan kierował Mossadem przez osiem lat, dłużej niż
ktokolwiek w historii z wyjątkiem Issera Harela. Przebudował organizację
według swego upodobania, obumierającą i zahukaną agencję ożywił
i przywrócił do jej historycznej chwały, jaką cieszyła się przez
dziesięciolecia. Przeniknął w szeregi nieprzyjaciół Izraela głębiej, niż
komukolwiek wydawało się to możliwe, zlikwidował cele, które przez
dziesiątki lat wymykały się śmierci lub schwytaniu, wyhamował na lata
projekt stanowiący zagrożenie dla istnienia państwa żydowskiego.
Wszystko to było bez znaczenia. Akcja w Dubaju okazała się
kompromitacją, a może po prostu pretekstem. We wrześniu 2010 roku
Netanjahu poinformował Dagana, że nie odnowi jego nominacji.
A może to Dagan odszedł. „Sam postanowiłem, że już wystarczy –
oznajmił. – Chcę się zająć innymi rzeczami. A przy tym prawda jest taka, że
miałem go serdecznie dosyć”16.

W fotelu dyrektora Dagana zastąpił Tamir Pardo. Musiał on odtworzyć

znaczną część zespołów operacyjnych i procedur, które po zamachu
w Dubaju trzeba było skreślić. Zadanie przeprowadzenia wyczerpującej
analizy poniesionych szkód powierzył N., który odegrał kluczową rolę przy
planowaniu zamachu na Mugniję. Z czasem uczynił go swoim zastępcą.
Proces odbudowy jednostek operacyjnych nie powstrzymał przy tym bieżącej
działalności agencji, w szczególności zaś operacji wymierzonych w irański
program atomowy17. Po kilku miesiącach na stanowisku Pardo powrócił do
strategii selektywnej eliminacji, którą sformułował jego poprzednik.
W lipcu 2011 roku motocyklista ruszył za Dariuszem Rezaei-Nejadem,
doktorem fizyki nuklearnej i starszym badaczem w irańskiej Organizacji
Energii Atomowej, aż znalazł się nieopodal Obozu Imama Alego, jednej
z najsilniej strzeżonych baz Strażników Rewolucji, na terenie której mieści
się eksperymentalny ośrodek wzbogacania uranu. Motocyklista wyciągnął
pistolet i zastrzelił naukowca.

W listopadzie 2011 roku doszło do eksplozji w innej bazie Strażników

Rewolucji, pięćdziesiąt kilometrów na zachód od Teheranu. Kłęby dymu
były widoczne ze stolicy, w oknach zadrżały szyby, a zdjęcia satelitarne
wykazały, że niemal cała baza uległa zniszczeniu. W wybuchu zginął generał
Hassan Tehrani Moghaddam, szef wydziału rozwoju pocisków w Korpusie
Strażników Rewolucji, a także szesnastu jego ludzi.
Pomimo śmierci Mabhouha transporty broni z Iranu przez Sudan do Strefy
Gazy nie ustawały. Mossad prowadził obserwację, a izraelskie siły
powietrzne kontynuowały ataki na konwoje. Największy sukces zanotowano,
kiedy Mossad dowiedział się, że trzysta ton nowoczesnego uzbrojenia
i materiałów wybuchowych, które zamaskowano jako towary
o przeznaczeniu cywilnym i przechowywano w kompleksie wojskowym na
południe od Chartumu, oczekuje na transport do Gazy. W skład tego arsenału
wchodziły pociski rakietowe krótkiego i średniego zasięgu, jak również
zaawansowane pociski przeciwlotnicze i przeciwczołgowe; zdaniem Izraela
zdolne „zburzyć równowagę”. Według jednego z oficerów Amanu, którzy
donieśli o sprawie premierowi Netanjahu, w razie gdyby transport dotarł do
Gazy, „zalecalibyśmy zaatakowanie Hamasu nawet bez uprzedniej
prowokacji, aby tylko uniemożliwić im wprowadzenie ich do użytku”18.
Lecz broń nigdzie nie dotarła. 24 października 2012 roku o czwartej nad
ranem myśliwce F-15 izraelskich sił powietrznych zaatakowały obiekt
i zniszczyły uzbrojenie, jak również zlikwidowały znajdujących się wówczas
na miejscu bojowników Hamasu i Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej.
Niebo nad Chartumem rozświetliły eksplozje. Fala uderzeniowa zrywała
dachy z domów i wybijała szyby w oknach19. Mieszkańcy Chartumu
ucierpieli z powodu decyzji ich rządu, by pozwolić uczynić z kraju element
szlaku przerzutu broni dla terrorystów. Po tym zdarzeniu władze Sudanu
poinformowały Strażników Rewolucji, że więcej na takie działania nie
zezwolą.
Podobnie jak jego poprzednicy, Pardo powstrzymywał się przed
narażaniem życia izraelskich oficerów operacyjnych przy okazji zamachów
w krajach nieprzyjaznych, w szczególności w miejscach tak niebezpiecznych
jak Teheran. Wszystkie zamachy na terenie Iranu przeprowadzali w istocie
członkowie miejscowego podziemia opozycyjnego lub przedstawiciele
kurdyjskiej, beludżyjskiej i azerskiej mniejszości etnicznych, wrogo
nastawionych wobec panującego reżimu.
Kampania selektywnej eliminacji przynosiła skutki. Informacje, które
docierały do Mossadu, wskazywały na to, że fala zabójstw spowodowała
„białą dezercję”, co oznaczało, że irańscy naukowcy byli tak przerażeni, że
wielu z nich zażądało przeniesienia do prac nad projektami cywilnymi.
„Zdolność organizacji do przymuszenia naukowca do pracy nad projektem,
nad którym pracować nie chce, ma swoje granice” – ocenił Dagan20.
Aby spotęgować obawy pośród naukowców21, Mossad wybierał cele
niekoniecznie znajdujące się na samym szczycie hierarchii programu
atomowego, lecz takie, których likwidacja wywołałaby możliwie największy
przestrach u jak najliczniejszego grona ich kolegów na tym samym
szczeblu22. 12 stycznia 2012 roku Mostafa Ahmadi-Roshan, inżynier chemii
w ośrodku wzbogacaniu uranu Natanz, wyszedł z domu, aby udać się do
laboratorium położonego w śródmieściu Teheranu. Kilka miesięcy wcześniej
w mediach na całym świecie ukazała się fotografia, na której towarzyszył
prezydentowi Iranu Mahmudowi Ahmadineżadowi podczas zwiedzania
kompleksu nuklearnego. I tym razem do samochodu naukowca podjechał
motocyklista i podczepił minę magnetyczną, od której wybuchu Ahmadi-
Roshan zginął na miejscu. Jego żona, która siedziała obok, nie odniosła
obrażeń, lecz wszystko widziała i z przerażeniem zrelacjonowała zdarzenie
jego kolegom z pracy.
Mordowanie naukowców, bez względu na to, nad czym by pracowali, jest,
według amerykańskiego prawa, nielegalne, toteż Stany Zjednoczone o tych
działaniach nic nie wiedziały ani też wiedzieć nie chciały. Izrael nie ujawnił
swoich zamiarów Amerykanom, „choćby nawet w żartach”, jak przyznał
Michael Hayden z CIA. Mimo to Hayden bez trudu potrafił wskazać metodę
powstrzymywania irańskiego programu nuklearnego, która okazała się
najskuteczniejsza: „To fakt, że ktoś zabijał im naukowców”.
W 2009 roku, podczas pierwszego zebrania amerykańskiej Rady
Bezpieczeństwa Narodowego po zaprzysiężeniu nowego prezydenta, Barack
Obama spytał dyrektora CIA, jak wiele materiału rozszczepialnego udało się
Iranowi zgromadzić w ośrodku w Natanz.
Hayden odpowiedział: „Panie prezydencie, tak się składa, że znam
odpowiedź na to pytanie, i za chwilę jej panu udzielę, ale czy mogę
zaproponować inny sposób spojrzenia na tę sprawę? Otóż nie ma to
znaczenia”.
„W Natanz nie ma choćby jednego elektronu czy też neutronu, który
kiedykolwiek miałby się stać częścią broni atomowej. To, co tam budują, to
wiedza. To, co budują, to pewność, aby pewnego dnia wziąć tę wiedzę i tę
pewność, zabrać dokądś indziej i tam wzbogacać uran. A wiedzę tę, panie
prezydencie, składują w mózgach swoich naukowców”.
Hayden dobitnie dał do zrozumienia, że „Amerykanie nie mają z tym
programem23 nic wspólnego. Jest nielegalny, a my [CIA] nigdy byśmy go nie
zaproponowali ani też nie poparli. Zarazem jednak, wedle mojego
wywiadowczego rozeznania, śmierć tych istot ludzkich miała olbrzymi
wpływ na losy ich programu nuklearnego”24.

Teherański reżim ajatollahów pragnął bomby atomowej, aby uczynić Iran

regionalnym mocarstwem i zapewnić trwałość swojej władzy w kraju.
Tymczasem działania Izraelczyków i Amerykanów, a w szczególności
izraelska kampania selektywnej eliminacji i wirusy komputerowe
wprowadzane w ramach operacji „Igrzyska Olimpijskie”, znacząco
spowolniły postępy programu. Co więcej, sankcje międzynarodowe
wywołały w kraju głęboki kryzys gospodarczy, który groził upadkiem całego
reżimu.
Rzeczone sankcje, zwłaszcza te, które narzuciła administracja Baracka
Obamy (w tym wyłączenie Iranu z systemu międzynarodowych przekazów
pieniężnych SWIFT), były na tyle dotkliwe, że w sierpniu 2012 roku
szefujący Włóczni E.L. oceniał, że jeśli uda mu się nakłonić Amerykanów do
wprowadzenia jeszcze paru obostrzeń natury ekonomicznej, gospodarka
Iranu przed końcem roku zbankrutuje. „A taka sytuacja wyprowadziłaby
ponownie masy na ulice i prawdopodobnie doprowadziłaby do obalenia
władzy” – zauważył25.
To jednak nie powstrzymywało Binjamina Netanjahu przed
przygotowaniami do otwartego ataku militarnego na Iran. Nie jest do końca
jasne, czy kiedykolwiek naprawdę zamierzał wprowadzić swój plan w życie:
jego minister obrony Ehud Barak utrzymywał, że „gdyby to ode mnie
zależało, Izrael by zaatakował”26. Inni jednakże uważają, że Netanjahu – do
którego należało ostatnie słowo – pragnął jedynie przekonać Obamę, że
zamierza zaatakować, a to po to, by zmusić prezydenta do działania; aby
doprowadzić go do wniosku, że Ameryka nieuchronnie i tak dałaby się
wciągnąć w tę wojnę, więc już lepiej, żeby to same Stany Zjednoczone
pierwsze przeprowadziły atak, zachowując dzięki temu kontrolę nad
rozwojem wypadków.
Administracja Obamy obawiała się, że w konsekwencji izraelskiego ataku
cena ropy poszybowałaby w górę, a Bliski Wschód pogrążyłby się w chaosie,
co zaszkodziłoby szansom prezydenta na reelekcję w listopadzie 2012 roku27.
Amerykańskie władze oceniały przy tym, że Izrael zaatakuje już niebawem,
tak więc z niepokojem obserwowały każdy ruch Izraelczyków – nawet
manewry brygady regularnych sił lądowych wzbudziły lęk, że izraelskie
uderzenie na Iran jest tuż-tuż. W styczniu senator Dianne Feinstein spotkała
się w swoim gabinecie z dyrektorem Mossadu Pardo i zażądała wyjaśnienia
przyczyn ruchów izraelskiej 35. brygady, uchwyconych przez
amerykańskiego satelitę. Pardo o rutynowych manewrach nic nie wiedział,
jednak ostrzegł później Netanjahu, że dalsza presja na Stany Zjednoczone
może doprowadzić do dramatycznych rozstrzygnięć i to prawdopodobnie nie
takich, na jakie liczył Netanjahu. Pardo osobiście uważał, że dwa kolejne lata
nacisków gospodarczych i politycznych zapewne skłoniłyby Iran do
kapitulacji na dogodnych warunkach i całkowitej rezygnacji z projektu
atomowego.
Lecz Netanjahu ani myślał go posłuchać i polecił Pardo kontynuować
zabójstwa, Siłom Obronnym Izraela rozkazał zaś dalsze przygotowania do
ataku.
W grudniu Mossad był gotowy do wyeliminowania kolejnego naukowca,
ale tuż przed wprowadzeniem planu w życie Obama, obawiając się
izraelskiego uderzenia, przystał na irańską propozycję rozpoczęcia
potajemnych negocjacji w stolicy Omanu Maskacie. „Amerykanie nic nam
o tych rozmowach nie wspomnieli, zrobili jednak wszystko, byśmy się o nich
dowiedzieli” – powiedziała oficer wywiadu z ramienia Mossadu, która
wykryła omańskie spotkania. Zaleciła dyrektorowi natychmiastowe
porzucenie planu zamachu. „Nie możemy tego zrobić w chwili, gdy trwa
proces politycznych negocjacji” – uzasadniła. Pardo zgodził się z jej opinią
i poprosił Netanjahu o zgodę na przerwanie całej kampanii zabójstw na czas
rozmów.
Istnieją podstawy, by przypuszczać, że gdyby negocjacje rozpoczęto dwa
lata później, Iran przystępowałby do nich znacznie bardziej osłabiony, lecz
nawet to porozumienie, które ostatecznie zawarto, sprowadzało się do zgody
Irańczyków na szereg żądań odrzucanych przez długie lata przez
ajatollahów28. Iran zgodził się niemal całkowicie zatrzymać projekt
nuklearny i poddać się na lata surowym ograniczeniom i nadzorowi29.
Dla Dagana porozumienie oznaczało podwójny tryumf. Jego strategia
działań na pięciu frontach przeciwko Iranowi osiągnęła wiele z zakładanych
celów. Jednocześnie Netanjahu pojął, że wyprowadzenie uderzenia
w sytuacji, gdy rozmowy z Irańczykami ciągle trwały, oznaczałoby
niewybaczalny policzek dla Amerykanów. Raz za razem przekładał atak na
późniejszy termin, a kiedy podpisano końcowe porozumienie, odwołał go
całkowicie, a przynajmniej na najbliższą przyszłość.
Jednak Dagan nie był zadowolony. Czuł się zgorzkniały i sfrustrowany
tym, w jaki sposób Netanjahu się go pozbył, i ani myślał się z tym tak po
prostu pogodzić. W styczniu 2011 roku, ostatniego dnia swej kadencji,
zaprosił do centrali Mossadu grono dziennikarzy i w bezprecedensowym
posunięciu – ku zdumieniu przedstawicieli prasy – przypuścił wściekły atak
na premiera i ministra obrony. Kiedy skończył przemówienie, kobieta
w stopniu brygadiera, pełniąca funkcję głównego cenzora wojskowego,
wstała i oznajmiła, że wszystko, co Dagan powiedział na temat izraelskich
planów zaatakowania Iranu, podpada pod kategorię „ściśle tajne” i nie może
się ukazać w prasie.
Spostrzegłszy, że cenzura uniemożliwiła publikację jego uwag, Dagan po
prostu powtórzył je w czerwcu na konferencji na Uniwersytecie
Telawiwskim w obecności setek słuchaczy, świadom, że kogoś jego formatu
nie będą za to ścigać30.
Wyrażona przez Dagana krytyka pod adresem Netanjahu miała charakter
zjadliwy i osobisty, lecz zarazem wynikała z głębokiej zmiany
w nastawieniu, która nastąpiła w Daganie w późniejszych latach jego
urzędowania w gabinecie dyrektora Mossadu; zmianie o dalece większym
znaczeniu aniżeli jego zaciekły spór z premierem w sprawie irańskiego
projektu atomowego.
Dagan, podobnie jak Szaron i większość ich kolegów ze środowiska
izraelskich wojskowych i oficerów wywiadu, przez wiele lat uważał, że
wszystko da się załatwić siłą, że właściwym podejściem do konfiktu
izraelsko-arabskiego jest „oddzielanie Araba od jego głowy”. Było to jednak
przekonanie złudne, a przy tym niebezpiecznie rozposzechnione.
W swoich dziejach Mossad, Aman oraz Szin Bet – współtworzące
prawdopodobnie najlepszą społeczność wywiadowczą na świecie – wcześniej
czy później zapewniały przywódcom Izraela praktyczne odpowiedzi na każdy
skonkretyzowany problem, o jakiego rozwiązanie je proszono. Jednak tenże
właśnie sukces społeczności wywiadowczej wykształcił u przywódców kraju
złudzenie, jakoby tajne operacje mogły stanowić narzędzie nie tylko
taktyczne, lecz także strategiczne – że mogły wyręczyć prawdziwą
dyplomację w rozwiązywaniu geograficznych, etnicznych, religijnych
i narodowych sporów, w których pogrążony jest Izrael. Na tym etapie
dziejów fenomenalne sukcesy osiągane przez Izrael w ramach potajemnych
akcji skłaniały większość przywódców kraju do wywyższania i uświęcania
taktycznych metod zwalczania terroru i zagrożeń dla istnienia państwa
kosztem rzeczywistej wizji, przymiotów męża stanu i szczerego pragnienia
znalezienia politycznego rozwiązania niezbędnego dla osiągnięcia pokoju.
W rzeczywistości pod wieloma względami przedstawiona w tej książce
historia izraelskiej społeczności wywiadowczej to opowieść o długim paśmie
imponujących sukcesów taktycznych, lecz zarazem katastrofalnych klęsk
strategicznych.
Dagan, podobnie jak Szaron, zrozumiał to pod koniec życia. Doszedł do
wniosku, że jedynie wypracowanie z Palestyńczykami rozwiązania
politycznego – to jest opcja dwóch państw – może zakończyć
stupięćdziesięcioletni konflikt i że działania Netanjahu doprowadzą do
zaistnienia dwunarodowego państwa, w którym Arabowie będą mieli pozycję
równą Żydom, czemu towarzyszyć będzie nieustająca groźba represji
i wewnętrznych sporów, a to wszystko w miejsce syjonistycznego marzenia
o demokratycznym państwie żydowskim zamieszkanym w przeważającej
większości przez Żydów. Obawiał się, że nawoływania do gospodarczego
i kulturalnego bojkotu Izraela w związku z okupacją terytoriów palestyńskich
przerodzą się w gorzką rzeczywistość, „dokładnie tak, jak bojkot
wprowadzony przeciwko Republice Południowej Afryki”, jeszcze bardziej
bał się zaś wewnętrznego rozłamu w Izraelu i zagrożenia demokracji oraz
praw obywatelskich.
W 2015 roku, podczas wiecu w śródmieściu Tel Awiwu przed marcowymi
wyborami, wzywając do usunięcia Netanjahu z urzędu, zwrócił się do
premiera: „Jak możesz odpowiadać za nasz los, jeśli tak bardzo boisz się
brania odpowiedzialności?”.
„Po co ktoś miałby dążyć do przywództwa, skoro nie chce przewodzić?
Jak to się stało, że ten kraj, kilkakrotnie silniejszy od wszystkich państw
w regionie, nie jest zdolny wykonać choćby jednego strategicznego ruchu dla
poprawy naszej sytuacji? Odpowiedź jest prosta: mamy przywódcę, który
stoczył tylko jedną walkę – walkę o swoje polityczne przetrwanie. Dla celów
tej wojny skazał nas na zostanie państwem dwunarodowym, przekreślając
marzenie syjonizmu”.
Dziesiątkom tysięcy zgromadzonych Dagan wykrzyczał: „Ja nie chcę
państwa dwunarodowego. Nie chcę państwa z apartheidem. Nie chcę rządzić
trzema milionami Arabów. Nie chcę, abyśmy byli zakładnikami strachu,
rozpaczy i pata. Uważam, że nadeszła pora, byśmy się przebudzili, i mam
nadzieję, że obywatele Izraela wyzwolą się od lęków i obaw, które dniem
i nocą nas prześladują”.
Dagan, po którym widać było chorobę nowotworową, zakończył
przemówienie ze łzami w oczach: „To największy kryzys przywództwa
w dziejach naszego państwa. Zasługujemy na przywództwo, które zdefiniuje
nowy porządek priorytetów. Przywództwo, które służyć będzie ludziom,
a nie samemu sobie”.
Lecz jego wysiłki okazały się daremne. Pomimo olbrzymiego uwielbienia,
jakim cieszył się jako izraelski arcymistrz szpiegostwa, jego przemówienie,
podobnie jak nawoływania ze strony wielu innych byłych szefów instytucji
wywiadowczych i wojskowych do zawarcia kompromisowego porozumienia
z Palestyńczykami, a także do innych zmian w stosunkach Izraela ze światem
zewnętrznym, trafiały co do jednego w próżnię.
Były czasy, że słowa generałów większość Izraelczyków traktowała jak
święte. Jednak podejmowane przez nich działania przeciwko Netanjahu dotąd
nie zdołały pozbawić go władzy, a według niektórych nawet go wzmocniły.
W ostatnich dziesięcioleciach w Izraelu nastąpiły radykalne przemiany:
dawne elity, w tym generałowie, i ich wpływ na sprawy publiczne osłabły31.
Nowe elity – Żydzi z terytoriów arabskich, ortodoksi, prawicowcy –
przybierają na sile. „Sądziłem, że będę w stanie coś zmienić, kogoś
przekonać – wyznał mi z żalem Dagan w połowie marca 2016 roku, w naszej
ostatniej rozmowie telefonicznej, na kilka tygodni przed swą śmiercią. –
Byłem zaskoczony i rozczarowany”.
Podział między zaprawionymi w walce generałami, niegdyś „ze sztyletem
w zębach”, którzy jednak później pojęli ograniczenia rozwiązań siłowych,
a większością społeczeństwa Izraela to smutna rzeczywistość, w której
Meirowi Daganowi przyszło dokonać żywota.
 PODZIĘKOWANIA

Przez ostatnich siedem i pół roku pracy nad tą książką miałem szczęście
i zaszczyt spotkać wiele niezwykłych, utalentowanych, mądrych
i serdecznych osób, które przez cały ten czas służymy mi wsparciem i dobrą
radą.
Serdeczne podziękowania należą się Joelowi Lovellowi i Andy’emu
Wardowi, którzy 11 marca 2010 roku przesłali mi e-mail, od którego to
wszystko się zaczęło, a w którym pytali, czy napisałbym książkę
o Mossadzie. To Szachar Alterman, mój bliski przyjaciel i redaktor moich
książek po hebrajsku, zasugerował, bym skupił się na dziejach
wykorzystywania przez Izrael zabójstw i selektywnej eliminacji. Joel został
redaktorem „The New York Times Magazine”, gdzie blisko z nim
współpracowałem. To ktoś, kto bierze rękopisy, wygładza je i prostuje do
perfekcji niczym prześcieradła na łóżku w pięciogwiazdkowym hotelu, że
pozwolę sobie pożyczyć metaforę od Davida Remnicka. Andy Ward nie
opuścił mnie ani mojej powstającej książki nawet wtedy, gdy został
redaktorem naczelnym wydawnictwa Random House, niezależnie od
zawalanych przeze mnie terminów. Na swój cichy, pewny i zdeterminowany
sposób poprowadził ten projekt aż do końca.
Pragnę również podziękować innym członkom ekipy Random House za
ich olbrzymi wkład i pomoc, w szczególności Seanowi Flynnowi za
zredagowanie pierwszego szkicu i Samuelowi Nicholsonowi za pracę nad
ostateczną wersją maszynopisu. Obydwaj stanowią wyśmienite przykłady
rzadkiego gatunku wybitnych redaktorów, którzy to, co miałem do
powiedzenia, po wielokroć ubierali w słowa zdecydowanie trafniejsze niż ja
sam.
Serdecznie dziękuję mojemu agentowi w Stanach Zjednoczonych
Raphaelowi (Rafe’owi) Sagalynowi, który uważnie i odpowiedzialnie
przypatrywał się każdemu etapowi mojej pracy, trochę jak ojciec troszczący
się o trudne dziecko z poważnymi problemami z dyscypliną. W razie
konieczności potrafił przywrócić mnie na właściwe tory i ugłaskać
wszystkich tych, których zdołałem zirytować, zawalając kolejne terminy i raz
za razem odchodząc od pierwotnych ustaleń co do długości tekstu.
Przez znaczną część czasu, jaki poświęciłem tej książce, współpracowały
ze mną blisko cztery osoby:
Ronnie Hope to ktoś zdecydowanie więcej niż tylko sprawny tłumacz
z hebrajskiego – stał się mi przyjacielem i kolegą po fachu, a jego rady
dotyczące struktury, formy oraz treści okazały się nieocenione.
Z konsekwentnym poświęceniem trudził się nad kolejnymi surowymi
wersjami tekstu, często o okrutnych i niezwykłych porach dnia i nocy. To
także Ronniemu należą się podziękowania za wymyślenie tytułu książki.
Takt i rozwaga Jael Sass, zarządzającej projektem tej książki w Izraelu, nie
miały sobie równych. Praca nad przypisami oraz bibliografią była wysiłkiem
nie do pozazdroszczenia, tymczasem Jael podeszła do niego z opanowaniem
i wielką wprawą, zarazem zapewniając spokojną, przyjemną i profesjonalną
atmosferę, która umożliwiła mi dokończenie pracy.
Doktor Nadaw Kedem odegrał rolę weryfikatora faktów i doradcy
naukowego. W książce tak naszpikowanej tajnymi szczegółami jak ta
osiągnięcie doskonałości jest praktycznie niemożliwe, lecz wysiłek włożony
przez Nadawa oraz redaktorów z Random House, Willa Palmera i Emily
DeHuff, pozwolił wyeliminować z niej tyle błędów, ile tylko się dało.
Niesamowicie przenikliwy umysł Adiego Engela, jego wiedza, kreatywne
myślenie i wyobraźnia okazały się szczególnie cenne w chwili nadawania tej
książce kształtu. Wierzę, że bezkompromisowy duch jego zaangażowania
w kwestie praw człowieka przenika strony tej publikacji.
Całej czwórce jestem dogłębnie wdzięczny – ich wkładu w tę książkę nie
da się przecenić.
Kim Cooper i Adam Vital wsparli mnie w pierwszych działaniach
w Stanach Zjednoczonych. Ich doskonałe doradztwo i wiara w projekt
okazywana już od wczesnych etapów sprawiają, że spora część pochwał
wobec ostatecznej wersji publikacji należy się właśnie im. Richard Plepler
wspierał mnie w pracach nad książką i zawsze był gotów podsunąć jakieś
istotne słówko w jidysz. Dziękuję Danowi Margalitowi i Ehudowi (Udiemu)
Eiranowi, obydwu tak wykształconym i roztropnym, za przeczytanie
maszynopisu i przedstawienie cennych sugestii; doktorowi Chenowi
Kugelowi za pomoc w odczytaniu zapisków profesora Ottona Prokopa (który
przeprowadził sekcję zwłok Wadiego Haddada); a także Vanessie Schlesier,
która wsparła nas obu przy tłumaczeniu z niemieckiego, jak również
dopomogła mi odtworzyć przebieg zamachu na życie Chalida Maszala
w Ammanie. To też miejsce, by wyrazić wdzięczność lekarzowi jordańskiej
rodziny królewskiej, doktorowi Samiemu Rababie, za pomoc, którą mi
okazał w Jordanii.
Liczni dziennikarze, historycy i fotografowie wykazali się wobec mnie
olbrzymim koleżeństwem, pomagając radą i archiwalnymi materiałami: Ilana
Dajan, Itai Wered, Jarin Kimor, Joram Meital, Szlomo Nakdimon, Dow
Alfon, Klaus Wiegrefe, Zeew Drori, Motti Golani, Benny Morris, Nir Mann,
Szachar Bar-On, Joaw Gelber, Ehud Jaari, Ziw Koren, Alex Levac, a także
zmarły już Aaron Klein. Na podziękowania zasłużyli również Tal Miller
i Lior Jaakow, pomagający przy wyszukiwaniu materiałów we wstępnym
etapie pracy, oraz Chaim Watzman, Ira Moskowitz i Deborah Cher,
odpowiedzialni wówczas za tłumaczenie i redakcję. To odpowiedni moment,
by wspomnieć o długotrwałym wsparciu i przyjaźni, jakim darzą mnie Eran
Zmora i Joram Roza, właściciele wydawnictwa Kinneret Zmora-Bitan, które
publikuje moje książki w Izraelu, a także Szmuel Rosner, jego redaktor
naczelny.
Trafnych i istotnych porad w rozmaitych kwestiach prawnych udzielili mi
adwokaci Eitan Maoz, Jack Chen i Dvorah Chen.
Za sprawą moich podróży w poszukiwaniu informacji o tajnych izraelskich
operacjach mam teraz przyjemny obowiązek złożyć podziękowania
rozmaitym ludziom z całego świata, takim jak Gunther Latsch, który
przekopał się przez archiwa Stasi; Robert Baer i zmarły Stanley Bedlington,
którzy pomogli mi lepiej zbadać różne zakamarki CIA; Crispin Thorold
i Marianne El Hadżdż z Trybunału Specjalnego dla Libanu w Hadze, którzy
dostarczyli mi zdumiewających materiałów na temat szwadronów śmierci
Hezbollahu; członkowie 202. batalionu spadochronowego Sił Obronnych
Izraela, którzy zapewnili mi ochronę wobec podejmowanych przez Hamas
prób wysadzenia w powietrze budynku na starówce Nablusu, w którym
przebywaliśmy; Akl al-Haszem, który wyciągnął nas spod wymiany ognia
w południowym Libanie (i który uważał się za kuloodpornego do chwili, gdy
zginął w wybuchu improwizowanej bomby Hezbollahu); argentyński
prokurator specjalny, nieżyjący już Alberto Nisman, który pozwolił mi
poznać swoje zmagania o odkrycie prawdy na temat wysadzenia w powietrze
Żydowskiego Centrum Wzajemnej Pomocy w Buenos Aires, nie wiedząc
jeszcze, że sam okaże się kolejną ofiarą tego zamachu; J., który towarzyszył
mi w wizycie w strefie Potrójnej Granicy w Ciudad del Este i nalegał, byśmy
natychmiast opuścili meczet kuzyna sekretarza generalnego Hezbollahu;
Calder Walton, który podzielił się swoimi przełomowymi odkryciami na
temat brytyjskiego wywiadu i podziemnych żydowskich bojówek
w Mandacie Palestyny. Profesor Christopher Andrew, mój mentor na
Uniwersytecie Cambridge, pokierował mnie przez dokumenty KGB
z Archiwum Mitrochina, które wyjawił jako pierwszy. „Ethan”, „Iftach”
i „Przewaga” służyli mi wskazówkami i radami, pomagając sporządzić
skomplikowaną sieć powiązań, która stała się bazą dla znacznej części
zawartych w tej książce informacji.
Szczególne, serdeczne podziękowania należą się mojemu przyjacielowi
i koledze po fachu Holgerowi Starkowi za jego pomoc w kontaktach ze
środowiskiem niemieckiego wywiadu i sił zbrojnych, jak również za
wsparcie, wspólne przedsięwzięcia, przyjaźń i rozliczne tajemnice, które
dzieliliśmy i powierzaliśmy wyłącznie sobie nawzajem. Moja agentka
w Niemczech Hannah Leitgeb oraz dziennikarz i redaktor Georg Mascolo
ogromnie przyczynili się do publikacji niemieckiego tłumaczenia tej książki
przez wydawnictwo DVA/Spiegel. Wielkie dzięki im obojgu, a także
personelowi DVA, w szczególności Julii Hoffmann i Karen Guddas.
Profesor Jacob Raz, mistrz zen i człowiek na wskroś światły, usiłował
nauczyć mnie sztuki zwięzłości. Rozmiar tej książki, odpowiadający połowie
pierwotnego rękopisu, stanowi dowód na to, że przynajmniej po części mu
się to udało.
Wreszcie dziękuję moim rozmówcom i informatorom za ich czas, wysiłek,
wolę, a także – w niektórych przypadkach – ogromne ryzyko, jakiego się
podejmowali. Mam na myśli również tych, których poddałem ostrej krytyce,
oraz tych, których opowieści o własnych wyczynach mroziły mi krew
w żyłach. Wszyscy oni otworzyli przede mną swe wspomnienia i swoje
serca, abym mógł ujrzeć i opowiedzieć moim czytelnikom o nieuchronnym,
brutalnym i niekiedy niemożliwym do pogodzenia konflikcie między
odczuwaną przez naród koniecznością obrony siebie a fundamentalnymi
zasadami demokracji i moralności.
To, co najlepsze, książka ta zawdzięcza wszystkim wyżej wymienionym
osobom. Z kolei wszelkie błędy to moja wina i odpowiedzialność za nie biorę
na siebie.
 INFORMACJE O ŹRÓDŁACH
1 Archiwa Sił Obronnych Izraela i Ministerstwa Obrony Izraela (które zawierają archiwum
Amanu) udostępniają jedynie niewielką liczbę dokumentów, a i tak są to tylko materiały,
które pojawiły się w mediach – innymi słowy, nie ma tam naprawdę istotnych
oryginalnych dokumentów. Funkcjonariusze Szin Betu zgodzili się przysłać informacje
dotyczące ataków terrorystycznych oraz kilku terrorystów, za to odmówili ujawnienia
jakichkolwiek faktów związanych z ich akcjami. Mossad nie utrzymuje żadnych relacji
z mediami. Próby zapewnienia współpracy jego jednostki specjalnej, Kejsaria, również
spełzły na niczym. W odpowiedzi na moją prośbę o rozmowę historyk jednostki Y.
odpisał: „Nawet gdybym był ostatnią osobą spośród wyższych rangą oficerów wywiadu,
która jeszcze nie odbyła pielgrzymki do pana, za żadne skarby świata nie zgodziłbym się
na współpracę. Gardzę człowiekiem, który dał panu mój numer telefonu, tak samo jak
gardzę panem” (esemesy wymienione z Y., 15 sierpnia 2015).
2 Sąd Najwyższy Izraela (Beit Hamiszpat Haeljon) 4801/07, dr Ronen Bergman i Jediot
Achronot przeciwko Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, dyrektorowi generalnemu
Ministerstwa Obrony, Mossadowi i dyrektorowi Mossadu, Szin Betowi i dyrektorowi
Szin Betu oraz Komisji Energii Atomowej.
3 Moje dziennikarskie śledztwo doprowadziło do odkrycia, że osoby powiązane z szefem
sztabu szpiegowały ministra obrony Ehuda Baraka, co później opisałem w książce Jama
(napisanej wspólnie z dziennikarzem Danem Margalitem). Uri Misgav, Ex-CoS Gabi
Ashkenazi Pressed the Shin Bet to Open an Investigation Against a Journalist, „Haarec”,
29 listopada 2013; Richard Silverstein, IDF Chief Threatened Journalist with Espionage
for Exposing Rampant Military Corruption, „Tikun Olam”, 20 grudnia 2013,
https://www.richardsilverstein.com/2013/12/20/idf-chief-threatened-journalist-with-
espionage-for-exposing-rampant-military-corruption/.
4 Większość wywiadów przeprowadziłem po rozpoczęciu prac nad książką w 2010 roku.
Pozostałe pochodzą z minionych dwudziestu lat i zostały przeprowadzone na potrzeby
innych publikacji. Żadna z rozmów nie odbyła się za zgodą władz.

PROLOG
1 Rozmowa z Meirem Daganem, 29 maja 2013.
2 Z powodu moich artykułów Dagan poprosił premiera Ehuda Olmerta, by Szin Bet
przeprowadził śledztwo w celu ustalenia źródła przecieku i podsłuchiwał rozmowy
telefoniczne szefów różnych wydziałów Mossadu. W wyniku tego dochodzenia Dagan
zdymisjonował swego ówczesnego zastępcę, którego oskarżył o przeciek mimo jego
stanowczych zaprzeczeń (Ronen Bergman, Dymisja w najwyższym kierownictwie
Mossadu, „Jediot Achronot”, 10 lipca 2007).
3 Rozmowy: ze „Staruszkiem” (czerwiec 2014) i z „Nietzschem” (lipiec 2007).
4 Te liczby dotyczą wszystkich operacji selektywnej eliminacji, o których informacje
zebrałem podczas gromadzenia materiałów do tej książki (o większości z nich w niej
 wspominam). Trzeba jednak pamiętać o tym, że takie obliczenia są skomplikowane,
ponieważ celami operacji mogą być zarówno biura wrogich organizacji, różnego rodzaju
obiekty, jak i osoby. Podane tutaj wyliczenia uwzględniają akcje Frontu Wyzwolenia
Libanu od Cudzoziemców, organizacji terrorystycznej, której działalność w Libanie
Izrael wspierał w latach 1980–1983 i która napadła na wielu członków Organizacji
Wyzwolenia Palestyny i palestyńskich cywilów, jak również ma na koncie nieudane
próby zabicia Arafata w ramach operacji „Śledź”, które kosztowały życie wielu
cywilów. Ponieważ do licznych materiałów zamkniętych w sejfach służb specjalnych nie
mamy dostępu, są to liczby przybliżone. Prawdopodobnie w rzeczywistości były one
o wiele wyższe.
5 Informatorzy z Szin Betu twierdzą, że podczas intifady Al-Aksa każdą udaną akcję
selektywnej eliminacji poprzedzało od pięciu do siedmiu wcześniejszych prób, które
zakończyły się fiaskiem. Niektóre z nich odwołano, zanim otworzono ogień, inne się nie
udały, ponieważ w miejscu ataku pojawili się cywile, jeszcze inne dlatego, że zniknął
cel. W trakcie operacji „Ptaki Drapieżne”, która, próbując wywołać „szok i przerażenie”,
rozpoczęła działania wojenne między Izraelem a Hamasem w Gazie w 2008 roku,
przeprowadzono ponad tysiąc misji, z których część była wymierzona w pracowników
cywilnych. Rozmowy z: Ehudem Barakiem (1 lipca 2013), Joawem Galantem (1
czerwca 2011), i „Amazonas” (czerwiec 2017).
6 W rozmowie z autorem (12 czerwca 2016) Tim Weiner, autor książki Dziedzictwo
popiołów. Historia CIA, twierdził, że żadna przeprowadzona przez CIA próba zabójstwa
takich przywódców politycznych jak Fidel Castro nie zakończyła się sukcesem. Co
więcej, zaprzestano podobnych prób po śmierci Johna F. Kennedy’ego. Weiner przyznał
jednak, że CIA nie przestała zapewniać wsparcia wywiadowczego i operacyjnego
różnym grupom bojowników na całym świecie i że wiele tysięcy ludzi straciło życie
w wyniku bezpośredniego lub pośredniego wsparcia CIA – niektórzy podczas tortur, inni
w trakcie paramilitarnych działań prowadzonych przez agencję aż do zakończenia
zimnej wojny. Niezmiernie trudno ustalić dokładną liczbę ofiar bojowników
wspomaganych przez Amerykanów, lecz Weiner uważa, że tylko podczas wojny
w Wietnamie wynosiła ona ponad dwadzieścia tysięcy. W rezultacie różnych dochodzeń
dotyczących działalności CIA prezydenci Ford i Carter wydali wytyczne zabraniające
służbom specjalnym przeprowadzania lub wspomagania operacji selektywnej eliminacji.
Jednak po atakach z 11 września 2001 roku akcje tego rodzaju wznowiono, głównie przy
użyciu dronów, w Pakistanie, Afganistanie, Somalii i Jemenie. Liczby podane w książce
pochodzą ze strony organizacji New America: https://www.newamerica.org/in-
depth/americas-counterterrorism-wars/pakistan/.

1. WE KRWI I W OGNIU
1 Rozmowy z Dawidem Szomronem (26 maja 2011) i Icchakiem Szamirem (styczeń 1997).
2 Harouwi, Palestyńskie śledztwo, s. 230 (publikacja w języku hebrajskim).
3 Rozmowa z Icchakiem Szamirem, styczeń 1997.
4 Harouwi, Palestyńskie śledztwo, s. 191 (publikacja w języku hebrajskim); Banai,
 Anonimowi żołnierze, s. 243 (publikacja w języku hebrajskim). Bojąc się zamachu,
Morton udał się do Trynidadu, brytyjskiej kolonii, lecz bojownicy Lechi również tam
próbowali go zabić. Jahaw, Krew na rękach. Morderstwa i egzekucje w czasach Jiszuwu,
s. 286 (publikacja w języku hebrajskim).
5 Harouwi, Palestyńskie śledztwo, s. 235.
6 Rozmowa z Szomronem, 26 maja 2011.
7 Ben-Tor, Słownik Lechi, s. 119–120 (publikacja w języku hebrajskim).
8 Rozmowa z Szomronem, 26 maja 2011.
9 Nie ma pewności co do daty tego spotkania. Większość źródeł w języku hebrajskim
podaje 29 września, tymczasem w źródłach angielskojęzycznych można zetknąć się z 28
września. Według wszystkich źródeł wydarzyło się to w przeddzień święta Simchat Tora
w 1907 roku, to jednak wskazywałoby na 30 września.
10 Nie ma również pewności co do liczby uczestników. Większość źródeł podaje ośmiu,
niektóre jednak dziesięciu. Możliwe, że ktoś, kogo tam nie było, po pewnym czasie
chciał zostać powiązany z tym, jak się okazało, ważnym wydarzeniem historycznym.
11 Icchak Ben Cwi, Pisma wybrane, s. 15–16 (publikacja w języku hebrajskim).
12 Udział Żydów w ruchach rewolucyjnych w latach siedemdziesiątych XIX wieku wcale
nie był taką rzadkością. Vital, A People Apart: A Political History of the Jews in Europe
1789–1939, s. 400–415.
13 Szczególnie gorliwa była Mania Szochat, która dołączyła do grupy niedługo potem.
Brała ona udział w wielu akcjach terrorystycznych w Rosji i przechowywała część
uzbrojenia w swoim domu w Odessie. Kiedy pewien student przypadkowo odkrył ten
tajny arsenał, Szochat nie wahała się ani chwili. Wyciągnęła miniaturowy pistolet
z tłumikiem i zabiła nieszczęśnika. Następnie ona i jej przyjaciel obcięli mu nogi, żeby
mógł zmieścić się do kufra, który wysłali na zmyślony adres. Lazar, Sześć osobowości,
s. 52–53 (publikacja w języku hebrajskim).
14 Jahaw, Krew na rękach, s. 40.
15 Tamże, s. 33–39.
16 Później okazało się, że Mania Szochat, jedna z założycielek Ha-Szomeru, wysłała
zamachowców, opierając się na wątpliwych informacjach. Dalia Karpel, The Untold
Story About the Wrong Arab, Who Got Assassinated by Manya Shochat, „Haarec”, 5
czerwca 2009. Jahaw, Krew na rękach, s. 41. Lazar, Sześć osobowości, s. 78–93.
17 Nakdimon, Haan. Pierwsze morderstwo polityczne, s. 171–182 (publikacja w języku
hebrajskim); Rozmowa ze Szlomo Nakdimonem, 18 lutego 2015; E-mail od Nakdimona,
29 maja 2017.
18 Oświadczenie Izraela Galilego, Archiwa Jad Tabenkin (JTA), 5/7/1–2–15.
19 Podobnie jak członkowie każdego podziemnego ruchu oporu, syjoniści nieustannie byli
narażeni na infiltrację i zdemaskowanie. Żydowskich informatorów, niezależnie od tego,
czy udowodniono im winę, czy nie, z miejsca likwidowano (dwadzieścia sześć ofiar miał
na koncie Irgun, a dwadzieścia dziewięć Lechi). Ben Gurion osobiście zatwierdził
likwidację przez Haganę wielu żydowskich informatorów, dbając o to, by te zabójstwa
były powszechnie znane, żeby odstraszyć innych. Gelber, Narodziny legendy. Izraelski
wywiad podczas pierwszej wojny izraelsko-arabskiej, 1948–1949, s. 553 (publikacja
 w języku hebrajskim). Liczby podaję za dziennikarzem Szlomo Nakdimonem.
20 Ronen Bergman, Akta Skorpiona, „Jediot Achronot”, 30 marca 2007.
21 Rozmowa z Mordechajem Gichonem, 7 maja 2010.
22 Raporty wysyłane przez członków brygady, w tym Gichona, do przywódców Hagany
i Jiszuwu w Palestynie były pierwszymi informacjami o skali wyniszczenia narodu
żydowskiego w Europie. Wysyłano je najpierw z Włoch i Austrii, a w październiku
1945 roku również z Polski i obozów koncentracyjnych. Brygada Żydowska, Misja
odnalezienia krewnych żołnierzy, dziennik misji, Pinhas Loebling, październik 1956,
kolekcja Bet Hagdudim (Muzeum Legionu Żydowskiego), komórka muzealna
Ministerstwa Obrony.
23 Rozmowa z Hanochem Bartowem, 6 czerwca 2010.
24 Nawet przywódcy skrajnie lewicowej organizacji Ha-Szomer ha-Cair zdawali sobie
sprawę z prowadzenia operacji odwetowych i dawali na nie milczącą zgodę. Halamisz,
Me’ir Ja’ari, s. 283 (publikacja w języku hebrajskim).
25 Inną akcję odwetową zaplanowała grupa Żydów, którzy walczyli z Niemcami jako
partyzanci pod dowództwem Aby Kownera. Chcieli zabić sześć milionów Niemców,
zatruwając zbiorniki wodne. Później zmienili plan i usiłowali zlikwidować niemieckich
jeńców wojennych, zatruwając ich chleb arszenikiem uzyskanym od naukowców
z Jiszuwu. Do dzisiaj nie wiadomo, czy przywódcy w Palestynie wiedzieli o tym planie.
Partyzanci twierdzili, że udało im się zabić setki Niemców, jednak amerykańscy
żołnierze, którzy pilnowali więźniów, utrzymywali, że było ich jedynie kilkudziesięciu.
Rozmowa z Diną Porat, październik 2014; Porat, Beyond the Corporeal: The Life and
Times of Abba Kovner, s. 224–248; Bar-Zohar, Mściciele, s. 40–47 (publikacja w języku
hebrajskim).
26 Oświadczenie Kalmana Kita, Archiwum Historyczne Hagany, 48.42.
27 Rozmowa z Gichonem, 7 maja 2010.
28 Oświadczenie Dowa Gura, Archiwum Historyczne Hagany, 12.36; Gelber, Palestyńscy
Żydzi w brytyjskiej armii, s. 307–308 (publikacja w języku hebrajskim).
29 Wywiady z serialu dokumentalnego Mściciele w reżyserii Jarina Kimora, emitowanego
przez program pierwszy izraelskiej telewizji w 2015 roku. Transkrypcje wywiadów
w archiwum autora, dzięki uprzejmości Jarina Kimora.
30 Oświadczenie Izraela Karmiego, Archiwum Historyczne Hagany, 51.4.
31 Rozmowa z Gichonem, 7 maja 2010. Dziennik oficera wywiadu pierwszego batalionu
brygady otrzymany od Gichona (archiwum autora).
32 Dla ukrycia swoich nocnych działań mściciele, którzy za dnia służyli w brytyjskim
wojsku, używali przykrywki, wymyślonej Kompanii TTG. Jej nazwa figurowała na
dokumentach pokazywanych przez nich wartownikom na posterunkach, które mijali
w drodze na akcje (jak również szmuglując broń i ocalonych z Holokaustu). Skrót TTG,
który brytyjskim wartownikom wydawał się nazwą ściśle tajnej jednostki, tak tajnej, że
nikt nigdy o niej nie słyszał, tak naprawdę oznaczał tilhas tizi geszeftn, osobliwe
połączenie jidysz i arabskiego oznaczające „operacja pocałuj mnie w dupę”. Eldar,
Żołnierze cienia, s. 12, 17 (publikacja w języku hebrajskim).
33 Oświadczenie Szaloma Giladiego, HAA, 150.004.
34 Bar-Zohar, Mściciele, s. 37 (publikacja w języku hebrajskim).
35 Rozmowa z Joawem Gelberem, 16 maja 2011. Naor, Laskow, s. 141–143 (publikacja
w języku hebrajskim). Dawni członkowie Gmulu przyznają się tylko do jednej pomyłki:
w czerwcu 1945 roku byli pewni, że udało im się odnaleźć i zlikwidować Adolfa
Eichmanna, wysokiego funkcjonariusza SS odpowiedzialnego za śmierć milionów
Żydów. Dopiero gdy wiele lat później Izrael otrzymał informację, że Eichmann żyje,
zrozumieli swoją pomyłkę.
36 Gelber, Narodziny legendy, s. 457–460.
37 Mann, Sarona, s. 111–113 (publikacja w języku hebrajskim).
38 Dawid Giladi, Z Sonofem Wagnerem z Sarony i z gościem z klasztoru w Budapeszcie,
„Jediot Achronot”, 29 marca 1946, The ‘Palestinians’ Were Supervising the
Extermination, „Jediot Achronot”, 31 marca 1946.
39 Rozmowa z Rafim Eitanem, 24 stycznia 2013.
40 German Shot Dead, „Palestine Post”, 24 marca 1946; Mann, Sarona, s. 111–138.
41 Jahaw, Krew na rękach, s. 96.
42 Mann, Sarona, s. 124.
43 Sauer, The Story of the Temple Society, s. 260. Rozmowa z Eitanem, 24 stycznia 2013.
44 Na mocy umowy reparacyjnej między Republiką Federalną Niemiec a Izraelem,
wynikającej z Holokaustu i drugiej wojny światowej, Izrael zgodził się wypłacić
organizacji Tempelgesellschaft odszkodowanie za mienie pozostawione w Palestynie.
Mann, Ha-Kirja w Tel Awiwie, 1948–1955, s. 29–30 (publikacja w języku hebrajskim).
45 Na przykład po tym, jak czterech Żydów zostało zabitych, a siedmiu rannych w zamachu
w kawiarni w Tel Awiwie 10 sierpnia, Hagana wysłała pięcioosobowy oddział
bojowników w celu zabicia dowódcy grupy zamachowców. Nie zastali go w domu,
zabili za to pięciu przechodniów, którzy próbowali uciec. Jahaw, Krew na rękach, s. 91.
46 Tamże, s. 97.
47 Tamże, s. 25; Banai, Anonimowi żołnierze, s. 243; Frank, Bohaterski czyn, s. 20–21
(publikacja w języku hebrajskim).
48 Ben-Tor, Słownik Lechi, s. 198–200; Jalin-Mor, Lochame Cherut Jisra’el, s. 210–221
(publikacja w języku hebrajskim).
49 Rozmowa z Szamirem, styczeń 1997; Michael J. Cohen, The Moyne Assassination,
November 1944: A political assessment, „Middle Eastern Studies” 1979, t. 15, nr 3,
s. 358–373.
50 Porath, W poszukiwaniu arabskiej jedności, 1930–1945, s. 134–148 (publikacja
w języku hebrajskim); Wasserstein, The Assassination of Lord Moyne, s. 72–83.
51 Arnaldo Cortesi, Rome Hunts Clues in Embassy Blast, „New York Times”, 1 listopada
1946.
52 Stern Group, s. 111: Alex Kellar do Trafforda Smitha, Colonial Office (16 sierpnia
1946). James Robertson do Leonarda Burta, Special Branch (26 sierpnia 1946), NA
KV5/30.
53 Appreciations of the Security Problems Arising from Jewish Terrorism, Jewish Illegal
Immigration, and Arab Activities, 28 sierpnia 1946, UK NA KV3/41; Rozmowa
z Paulem Kedarem, 15 czerwca 2011; Activities of the Stern Group, James Robertson do
 Trafforda Smitha, Colonial Office, 5 lutego 1946, UK NA FO 371/52584. Walton,
Empire of Secrets, s. 78–80.
54 Rozmowa z Szomronem, 26 maja 2011.

2. NARODZINY TAJNEGO ŚWIATA

1 „Davar”, 1 grudnia 1947; Rozmowa z Gelberem, 16 maja 2011.
2 Gelber, Niepodległość a Nakba, s. 119 (publikacja w języku hebrajskim).
3 O liczbie partyzantów zob. Kai Bird, The Good Spy, s. 87.
4 Danin, Syjoniści zawsze i wszędzie, s. 222–225 (publikacja w języku hebrajskim).
5 Trucizną, której zamierzano użyć w operacji „Atlas”, był arszenik. Według uczestników
przesłuchiwanych przez brytyjski wywiad dążono do „wywołania jak największych
strat” wśród wspólnych wrogów Palestyńczyków i Niemców – Żydów, Brytyjczyków
i Amerykanów (UK NA KV2/455).
6 Jahaw, Krew na rękach, s. 94; Gelber, Narodziny legendy, s. 653.
7 Pedahzur, The Israeli Secret Services, s. 18; Harel, Bezpieczeństwo i demokracja, s. 94
(publikacja w języku hebrajskim).
8 Salama został ranny w wybuchu pocisku moździerzowego 31 maja 1948 roku, podczas
bitwy o Rosz ha-Ajin, osadę położoną na północny wschód od Tel Awiwu, która
zaopatruje miasto w wodę. Zmarł dwa dni później. Mufti Al-Hadżdża Muhammad Amin
al-Husajni przetrwał wszystkie zamachy i zmarł z przyczyn naturalnych w 1974 roku
w Bejrucie. Gelber, Dialog izraelsko-jordański, 1948–1953. Współpraca, konspiracja
czy spisek?, s. 119 (publikacja w języku hebrajskim).
9 Rozmowa z Awrahamem Darem, 18 kwietnia 2012.
10 Dror, „Arab” z Palmachu, s. 56–58 (publikacja w języku hebrajskim).
11 HHA, Oświadczenie Josefa Tabenkina, 199.6.
12 HHA 100.100.61; Eldar, 13. Flotylla. Historia izraelskich komandosów, s. 107–108
(publikacja w języku hebrajskim); Jahaw, Krew na rękach, s. 95.
13 Nie wszystkie akcje plutonu arabskiego zakończyły się sukcesem. Niektórych z jego
członków złapano i stracono. Jedną z porażek była próba zatrucia ujęcia wody w Gazie
w odpowiedzi na inwazję krajów arabskich po proklamowaniu niepodległości. Dwaj
uczestnicy tej misji zostali pojmani i zabici. HHA 187.80.
14 Department polityczny Agencji Żydowskiej do Zaslaniego, 12 maja 1948, Główne
Archiwum Syjonistyczne, S25\9390.
15 Na Izrael uderzyły armie sześciu krajów arabskich: Egiptu, Syrii, Jordanii, Iraku, Libanu
i Arabii Saudyjskiej, a także Arabska Armia Wyzwoleńcza. Pomagały im palestyńskie
oddziały działające w kraju.
16 Z późniejszych badań nad pierwszą wojną izraelsko-arabską prowadzonych między
innymi przez grupę historyków nazywanych nowymi lub postsyjonistycznymi z powodu
ich nowatorskiego podejścia do konfliktu izraelsko-arabskiego (które wielu „starych”
historyków uważało za błędne) wynika, że od samego początku liczebność wojsk
żydowskich i arabskich była porównywalna, a w niektórych bitwach Żydzi nawet mieli
przewagę dzięki wewnętrznym podziałom, konfliktom i gorszemu planowaniu po stronie
 arabskiej. Morris, Uzasadnione ofiary, s. 209 (publikacja w języku hebrajskim).
17 Wywiad z Azzamem, po raz pierwszy opublikowany w egipskiej prasie w październiku
1947 roku, od tamtej pory był wiele razy przedrukowywany, a cytowane słowa stały się
przedmiotem ostrych sporów dotyczących tego, co tak naprawdę miał na myśli. Morris,
Uzasadnione ofiary, s. 208; Tom Segev, The Makings of History: The Blind Misleading
the Blind, „Haarec”, 21 października 2011.
18 Morris, Izraelskie walki przygraniczne, 1949–1956, s. 3 (publikacja w języku
hebrajskim).
19 Golani, Hec Szachor, s. 13 (publikacja w języku hebrajskim).
20 Działania wykonującego rozkazy Ben Guriona wywiadu miały wpłynąć na członków
Specjalnej Komisji Narodów Zjednoczonych do spraw Palestyny (UNSCOP), która
obradowała w maju 1947, by przekonali Zgromadzenia Ogólne ONZ do utworzenia
niepodległego państwa żydowskiego. Ronen Bergman, A State Is Born in Palestine,
„New York Times Magazine”, 7 października 2011; Rozmowa z Eladem Ben Drorem,
12 listopada 2003; Elad Ben Dror, The Success of the Zionist Strategy Vis-à-vis
UNSCOP, rozprawa doktorska, Bar-Ilan University.
21 Ministerstwo Obrony Izraela do szefów agencji bezpieczeństwa i wywiadu, Organizacja
służb specjalnych, 15 lutego 1959; Archiwa Ministerstwa Obrony i Sił Obronnych
Izraela, 870.22, Dziennik Ben Guriona, tom B, s. 494, 590; Sziloh, Jednoosobowy
Mossad, s. 120–121 (publikacja w języku hebrajskim).
22 Sauer, The Holy Land Called: The Story of the Temple Society, s. 208.
23 Rozmowa z Isserem Harelem, marzec 1999; Siman Tow, Początki wywiadu w Izraelu,
„Ijunim”, t. 23 (publikacja w języku hebrajskim).
24 Przywódca Irgunu Menachem Begin był postrzegany jako ekstremista, jednak Ben
Gurion starał się zapobiec wybuchowi wojny domowej, dlatego mimo wściekłości
wywołanej zatopieniem „Altaleny” i wszelkich różnic ideologicznych zgodził się, aby
ludzie Begina zostali żołnierzami Sił Obronnych Izraela.
25 Szeleg, Pustynny wiatr. Historia Jehoszuy Cohena, s. 88–95 (publikacja w języku
hebrajskim).
26 Departament Informacji Publicznej Organizacji Narodów Zjednoczonych, General
Lundstrom Gives Eyewitness Account of Bernadotte’s Death, komunikat prasowy
PAL/298, 18 września 1948.
27 Regew, Książę Jerozolimy, s. 13–17 (publikacja w języku hebrajskim).
28 Pod koniec 1953 roku Ben Gurion ustąpił z urzędu i zamieszkał w kibucu Sede Boker na
pustyni Negew, chcąc zachęcić młodych ludzi do przenoszenia się w tamten region.
Jehoszua Cohen również się tam przeprowadził. Z czasem stał się przyjacielem
i ochroniarzem byłego premiera. Podczas jednego ze wspólnych spacerów Cohen
przyznał się, że to on zastrzelił Bernadotte’a i to jego szpiedzy Ben Guriona
bezskutecznie poszukiwali. Bar-Zohar, Ben Gurion, s. 316–317 (publikacja w języku
hebrajskim); Regew, Książę Jerozolimy, s. 100 (publikacja w języku hebrajskim).
29 The U.N. Must Act, „New York Times”, 19 września 1948.
30 Bar-Zohar, Ben Gurion, s. 317.
31 Rozmowy z: Amnonem Drorem (styczeń 1997) i z Menahemem Nawotem (6 kwietnia
 2017); Nawot, Jednoosobowy Mossad, s. 24–25.
32 Harel postrzegał wszystkie te organizacje jako skrajnie prawicowe lub skrajnie lewicowe
i szczerze ich nienawidził. „W dzieciństwie [urodził się w Rosji] napatrzyłem się na
przejawy przemocy i okrucieństwo rewolucji bolszewickiej wryło mi się w pamięć. Te
obrazy wywołały we mnie głęboką niechęć do tych idei”. Harel, Security and
Democracy, s. 78; Rozmowa z Harelem, 6 kwietnia 2001.
33 Harel później będzie twierdził, że inwigilowane były tylko jednostki wywrotowe lub
podejrzewane o to, że mogą utworzyć jakąś nową podziemną organizację, jednak
w rzeczywistości zmienił Szin Bet w agencję szpiegowską pracującą na rzecz Ben
Guriona. Gromadziła ona „haki” na przeciwników politycznych i krytyków premiera,
nawet jeśli było jasne, że nie angażują się oni w żadną nielegalną działalność. Agencja
wydawała nawet za własne pieniądze popierające Ben Guriona czasopismo. Nosiło tytuł
„Rimon” i konkurowało ze skandalizującym magazynem „Haolam Hazeh”, które
atakowało premiera. Rozmowy z: Harelem (6 kwietnia 2001), Urim Awnerim (19 lipca
2013) i Arie Hadarem (8 lipca 2011); Ronen Bergman, Sekrety Szin Betu, „Jediot
Achronot”, 23 marca 2007.
34 Izraelskie Archiwum Państwowe, 3771/70; Sutton, Szuszan, Ludzie tajemnic i kryjówek,
s. 144–146 (publikacja w języku hebrajskim); Erlich, Libańskie konflikty, 1918–1958,
s. 262–265 (publikacja w języku hebrajskim); Rozmowy z: Mosze Sassonem (maj 1996),
Reuwenem Erlichem (9 grudnia 1999) i Rafim Suttonem (9 maja 2012).
35 Rozmowa z Arturem Ben Natanem, 13 września 2010.
36 Spory między agencjami dotyczące podziału kompetencji, źródeł informacji i obszarów
działania nigdy się nie kończyły. Mniej więcej co dziesięć lat premierzy organizowali
tajne posiedzenia, na których opracowywano nowe zasady działania agencji. Z czasem
do Amanu, Szin Betu i Mossadu dołączyły kolejne cztery: Lakam (Biuro Łącznikowe do
Spraw Naukowych) w Ministerstwie Obrony, agencja zajmująca się szpiegostwem
technologicznym i nuklearnym; Izraelska Komisja do spraw Energii Atomowej
nadzorująca izraelski program nuklearny; Urząd do spraw Nauki, któremu podlegał
między innymi Izraelski Instytut Badań nad Biologią w Nes Cijjonie, gdzie prowadzono
badania nad bronią biologiczną; i wreszcie Liszkat Hakeszer odpowiadająca za tajne
kontakty z radzieckimi Żydami.
37 Harel wprowadził w Mossadzie żelazną dyscyplinę, a także zobowiązał wszystkich do
bezwzględnego zachowania tajemnicy służbowej. Na jego rozkaz każdy funkcjonariusz
Mossadu, każda jednostka, operacja i agent musieli mieć kryptonimy. Używano ich cały
czas, nawet w korespondencji wewnętrznej i na naradach. Ta zasada przetrwała do
dzisiaj.
38 W artykule 32 Ustawy zasadniczej o rządzie (z braku konstytucji ustawy zasadnicze
stanowią zbiór najważniejszych aktów prawnych Izraela, które najtrudniej zmienić) była
mowa o tym, że rząd może zrobić „wszystko, co uzna za konieczne”, żeby pełnić
obowiązki. W rezultacie premier miał prawo do nakazywania tajnych operacji
i likwidacji właściwie bez żadnego nadzoru ze strony demokratycznych instytucji
i prasy. W następstwie serii nielegalnych działań Szin Betu w połowie lat
osiemdziesiątych XX wieku i dymisji na szczytach agencji nowi przywódcy zażądali
 zmian w ustawie, które jasno określą, co rządowi wolno, a co nie. Nowa ustawa została
przyjęta przez Kneset w 2002 roku. Mossad pracuje nad własnymi przepisami, ale prace
te zawsze napotykają na fundamentalną przeszkodę: w odróżnieniu od Szin Betu, który
działa w Izraelu, niemal wszystkie działania Mossadu odbywają się z pogwałceniem
praw innych krajów. Tego typu aktywność jest bardzo trudno ująć w zbiorze przepisów
(być może jest to wręcz niemożliwe), nie mówiąc już o tym, że byłoby to publicznie
potwierdzone przez parlament przyznanie się do tego, że państwo Izrael narusza
suwerenność innych państw. W maju 2017 roku dyrektor Mossadu Jossi Cohen
postanowił zakończyć te prace i zarządził, że przepisy dotyczące Mossadu nie powstaną.
Rozmowy z: Daganem (25 maja 2013), „Iftachem” (marzec 2017), „Mocarzem” (lipiec
2017), „Saszą” (czerwiec 2015) i „Spokojnym” (wrzesień 2017).
39 Wyjątek stanowią sprawy nazistowskich zbrodniarzy wojennych i ich popleczników (sąd
skorzystał z tego prawa tylko raz, w przypadku Adolfa Eichmanna) oraz sprawy
trafiające przed sąd wojskowy (tutaj kilka razy skazano na śmierć terrorystów, jednak
wyroki zostały uchylone przez Sąd Najwyższy).
40 Rozmowy z Juwalem Cohenem-Abarbanelem (lipiec 1997) i Chaimem Cohenem (lipiec
1997); Ronen Bergman, Under the Layers of Paint, „Haarec”, 29 sierpnia 1997.
41 Księga Przysłów 24,6. Ten i inne cytaty biblijne za Biblią Tysiąclecia, Poznań 2003.
[Trafniejszy przekład tego zdania to: „Fortelami poprowadzisz wojnę” – przyp.
konsultanta].
42 Nie jest to jedyna jednostka, która otrzymała ten numer. Oprócz niej trzynastką
w nazwie mogła się pochwalić jednostka komandosów Szajetet (Flotylla). Siły
powietrzne planowały też powołanie jednostki o nazwie Tajeset (Dywizjon) 13, która
miała zajmować się transportem izraelskich żołnierzy. Liczba ta pojawiła się też
w innych okolicznościach – oficjalna data utworzenia Mossadu to 13 grudnia 1949 roku.
43 Rozmowy z Darem (5 stycznia 2015) i Arie Kriszakiem (12 marca 2007).
44 Jednostka 131, Mordechaj Ben Cur do dyrektora Amanu, Wydarzenia w Egipcie, lipiec–
wrzesień 1954, 5 października 1954, MODA 4.768.2005.
45 Awraham Dar do dyrektora Amanu, Raport z rozmowy z ministrem obrony 29 grudnia
1954, 10 stycznia 1955, a w dalszych latach: Dar do dyrektora Amanu i dowódcy
Jednostki 131, Powody opuszczenia Jednostki 131, 30 września 1955; Dar do dyrektora
Mossadu Meira Amita, 29 sierpnia 1967; Dar do premiera Eszkola, Więźniowie
w Egipcie, 27 września 1967 (archiwum autora, materiały otrzymane od Dara).
46 Rozmowa z Eitanem, 19 września 2011.
47 Rozmowa z Harelem, marzec 1999.
48 Rozmowy z: Harelem, 6 kwietnia 2001, Imanuelem Talmorem, 1 maja 2013,
i „Wiktorem”, wrzesień 2013.
49 Syn, którego urodziła kilka miesięcy później żona Israela, żył w przekonaniu, że ojciec
porzucił jego i matkę i uciekł z kraju. Dopiero pięćdziesiąt lat później poznał ode mnie
prawdę. W maju 2006 roku Mosze Cipper spotkał się w moim domu z Rafim Medanem,
jednym z funkcjonariuszy Mossadu biorących udział w uprowadzeniu jego ojca. Cipper
pozwał państwo Izrael i zażądał uznania za sierotę wojennego (kiedy doszło do tego
wydarzenia, jego ojciec pełnił służbę), a także ujawnienia odpowiednich dokumentów.
 Po długoletnim procesie Mossad zgodził się na zadośćuczynienie finansowe, ale nie na
ujawnienie dokumentów. Rozmowy z Rafim Medanem i Mosze Cipperem (2 maja 2006)
oraz z Eitanem (19 lutego 2006); Sąd Okręgowy w Tel Awiwie, Cipper przeciwko
Ministerstwu Obrony Izraela, 11 grudnia 2013 (rozprawa niejawna); Ronen Bergman,
Wyrzucony, „Jediot Achronot”, 26 maja 2006.
50 Rozmowy z: „Patriotą” (sierpień 2011), Harelem (6 kwietnia 2001), Szomronem (26
maja 2011) i Szamirem (styczeń 1997); Szamir, Twardy jak skała, s. 122–124
(publikacja w języku hebrajskim); Szlomo Nakdimon, Icchak Szamir: ściśle tajne,
„Jediot Achronot”, 25 kwietnia 2000.

3. BIURO DO SPRAW SPOTKAŃ Z BOGIEM

1 Morris, Izraelskie walki przygraniczne, 1949–1956, s. 3–5, 28–68 (publikacja w języku
hebrajskim).
2 Argaman, To było ściśle tajne, s. 18 (publikacja w języku hebrajskim).
3 Gilbert, The Routledge Atlas of the Arab-Israeli Conflict, s. 58; Strona internetowa
Agencji Żydowskiej na rzecz Izraela, Fedayeen Raids 1951–56,
https://web.archive.org/web/20090623224146/http:/www.jafi.org.il/education/100/maps/fed.html
4 Rozmowa z Rehawią Wardim, 19 sierpnia 1997.
5 Liczby agentów i zamachów, które przeprowadziła jednostka 540 w tym czasie, zostały
ustalone na podstawie rozmów. Jednostka 504 spaliła większość swoich dokumentów
w latach osiemdziesiątych XX wieku. Rozmowy z: Suttonem (9 maja 2012), Jakowem
Nimrodim (14 grudnia 2010) i „Sheldonem” (luty 1999).
6 Rozmowa z Natanem Rotbergiem, 13 lipca 2015.
7 Tamże.
8 Rozmowa z Jigalem Simonem, 29 lipca 2012.
9 Kancelaria Rady Ministrów, Decyzja nr 426 z 11 czerwca 1953 roku (archiwum autora,
dokument otrzymany od Gilada Liwneha).
10 Gilad Szaron, Szaron. Życie przywódcy, s. 82 (publikacja w języku hebrajskim).
11 Jednostka 101 otrzymała ten sam numer, co jednostka specjalna brytyjskiego oficera
Orde’a Charlesa Wingate’a walcząca w Etiopii i Erytrei w czasie drugiej wojny
światowej. Przed wojną Wingate przebywał w Palestynie, gdzie dowodził brytyjsko-
żydowskimi Specjalnymi Jednostkami Nocnymi. Oficerowie wyższego szczebla Sił
Obronnych Izraela, którzy służyli pod jego dowództwem, uważali go za bohatera. Datę
utworzenia jednostki wyjawił Ariel Szaron podczas prelekcji w Sederocie 20 marca
2003 roku.
12 Szaron, Szaron. Życie przywódcy, s. 552.
13 Rozmowa z Uzielem Galem, 2002.
14 Rozmowa z Uzim Eilamem, 2 grudnia 2009.
15 Morris, Izraelskie walki przygraniczne, 1949–1956, s. 274–276.
16 Ilil Baum, Wielki duch ojca, „Jediot Jerusalem”, 1 maja 2009.
17 Co ciekawe, rezolucja potępiająca Izrael nosi numer 101. Rezolucja 101 Rady
Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, 24 listopada 1953
 (S/3139/Rev.2).
18 Prelekcja Szarona w Sederocie, 20 marca 2003.
19 Dajan, Moja historia, s. 113–115 (publikacja w języku hebrajskim).
20 Szaret, Osobisty dziennik, t. C, s. 823 (publikacja w języku hebrajskim). Dziękuję
Jakowowi Szaretowi, synowi premiera, który zwrócił moją uwagę na ten wpis.
21 Morris, Izraelskie walki przygraniczne, 1949–1956, s. 81, 101, 343–345 (publikacja
w języku hebrajskim).
22 Rozmowa z Nimrodim, 14 grudnia 2010. Za pomoc w zaaranżowaniu spotkania dziękuję
Oferowi Nimrodiemu i Szymonowi Szapirze.
23 Tamże.
24 Aluf Benn, Militaristic and Post-Zionist, „Haarec”, 9 maja 2011.
25 Bar On, Mosze Dajan, s. 128–129 (publikacja w języku hebrajskim).
26 Rozmowa z Rotbergiem, 3 sierpnia 2015.
27 Rozmowa z Rotbergiem, 3 sierpnia 2015.
28 Egipski wywiad wojskowy, śledztwo w sprawie śmierci pułkownika Hafeza, 16 lipca
1956 (archiwum autora, materiały otrzymane od Nimrodiego).
29 Zachęcony sukcesem Dar zaproponował Dajanowi, by ten posunął się jeszcze dalej
i wykorzystał podwójnego agenta do zabicia syryjskiego generała, dowódcy wywiadu
wojskowego. Dajan zatwierdził plan i przekazał go Ben Gurionowi, ten jednak się nie
zgodził. Premier Izraela bał się, że powtarzające się zabójstwa oficjeli spowodują, że
Arabowie będą chcieli zaatakować ich odpowiedników w Izraelu, być może nawet jego.
Rozmowa z Darem, 8 października 2015.

4. CAŁE NACZELNE DOWÓDZTWO ZA JEDNYM ZAMACHEM

1 Izraelscy cenzorzy wojskowi blokowali publikację szczegółów dotyczących operacji aż
do roku 1989. Nagranie wypowiedzi Mordechaja Bar Ona o Dajanie podczas
seminarium Operacja Kogut 56, 5 marca 2015.
2 Rozmowa z Gelberem (16 maja 2011); Uri Dromi, Urgent Message to the CoS: The
Egyptian Code Has Been Decrypted, „Haarec”, 29 sierpnia 2011.
3 Rozmowa z Jom-Tow Einim, 19 stycznia 1999; Argaman, To było ściśle tajne, s. 39–60.
4 Ciddon-Chatto, W noc i w dzień, przez dym i mgłę, s. 220–221 (publikacja w języku
hebrajskim).
5 Mimo wszystko trudno znaleźć podstawy do takich twierdzeń. W Egipcie nie
opublikowano nic o tym wydarzeniu. W Izraelu również nie udało mi się znaleźć
żadnych informacji umożliwiających ustalenie tożsamości osób znajdujących się na
pokładzie iła ani o problemach, jakie na skutek wybuchu dotknęły egipskie dowództwo.
Rozmowy z: Dawidem Simanem Towem i Szaią Herszkowicem (12 lutego 2017),
Joramem Meitalem (18 października 2013) i Mottim Golanim (15 stycznia 2013).
6 W poniedziałek 4 czerwca „New York Times” opublikował informację, że tekst
przemówienia znajduje się w rękach Amerykanów. Następnego dnia w dzienniku
ukazały się jego obszerne fragmenty. Nagłówek głosił: „Przemówienie Chruszczowa
o Stalinie odsłania kulisy rządów opartych na terrorze. Oskarżenie stalinowskich
 czystek. Zmarły dyktator opisany jako opętany żądzą władzy, szalony okrutnik”.
Publikacja wywołała szok na całym świecie, zgodnie z zamierzeniami CIA.
7 Poza Mossadem i CIA współpracowały ze sobą również inne organizacje wywiadowcze.
Szczególnie ważne były związki amerykańskiej agencji wywiadowczej NSA i jej
izraelskiego odpowiednika, Jednostki 8200 Amanu. Wsród dokumentów ujawnionych
przez Edwarda Snowdena znajdują się świadectwa tych powiązań, sięgające początku lat
sześćdziesiątych XX wieku i dokumentujące bliską współpracę w zakresie zbierania
informacji wywiadowczych w krajach Bliskiego Wschodu. Przejrzenie materiałów
Snowdena w podziemiach „The Intercept” w Nowym Jorku w maju 2016 roku było
możliwe dzięki pomocy pracowników tego serwisu, zwłaszcza Henrika Moltkego.
8 Rozmowa z Harelem, 6 kwietnia 2001. Najbardziej szczegółowe informacje dotyczące
kryzysu sueskiego oraz zysków i strat strony izraelskiej można znaleźć w: Golani,
W następne lato będzie wojna, s. 597–620 (publikacja w języku hebrajskim).
9 Dawid Kimche, dowódca Mossadu w Afryce, wyjaśniał: „Wysłanie do Afryki specjalisty
od stawiania kurników i instruktora uczącego zbierania materiałów wywiadowczych
kosztowało nas takie same pieniądze. Ten drugi mógł się spotkać z cesarzem. Pierwszy –
zbudować kurnik. To chyba oczywiste, którego wybieraliśmy. Współpraca
wywiadowcza była najszybszym sposobem na budowanie bliskich relacji”. Rozmowy z:
Dawidem Kimche (18 sierpnia 1998), Harelem (6 kwietnia 2001), Reuwenem
Merhawem (22 kwietnia 2014), Ben Natanem (13 września 2010), Tamar Golan (24
września 2007), Hannanem Bar-Onem (30 grudnia 1997), Joawem Biranem (22 kwietnia
1999), Lubranim (26 grudnia 1997) i Arie Odedem (16 września 1998); Pilpul w Addis
Abebie do Ministerstwa Spraw Zagranicznych – raport ze spotkania z etiopskim
cesarzem i szefem sztabu, 25 sierpnia 1957, ISA 3740/9; Black, Morris, Israel’s Secret
Wars, s. 186.
10 Ben Gurion wyjaśniał naturę tego przymierza w liście do prezydenta Dwighta
Eisenhowera: „W celu zbudowania wysokiej zapory, która zatrzyma ogromną falę
popleczników Nasera i Sowietów, musimy zacieśnić więzi z kilkoma państwami
położonymi na obrzeżach Bliskiego Wschodu […]. Naszym celem jest zorganizowanie
przymierza grupy krajów (niekoniecznie w formie oficjalnego sojuszu), które będzie
w stanie odeprzeć zwolenników Sowietów takich jak Naser”. Eshed, Jednoosobowy
Mossad, s. 277. „Trident” oznaczał spotkania szefów agencji wywiadowczych trzech
państw. Za każdym razem na takim spotkaniu był obecny jako gość przedstawiciel
czwartego kraju. Izrael, Turcja i Iran utworzyły również mechanizm służący koordynacji
działań wywiadów i wymiany informacji na różne tematy. „Trident” był dla Izraela
niezmiernie cenny, ponieważ państwo to zajmowało w tym wojskowo-wywiadowczym
trójkącie najważniejsze miejsce. Dla Turcji i Iranu „Trident” był platformą porozumienia
w sporach, w których Izrael odgrywał rolę mediatora. „W tym czasie – wyjaśniał
Reuwen Merhaw, urzędnik Mossadu zajmujący się planowaniem spotkań „Tridentu” –
wszyscy szefowie wywiadu w Turcji, Iranie i Etiopii mieli bezpośredni dostęp do głowy
państwa, niezależnie od tego, czy to był szach, czy cesarz Hajle Sellasje. Za
pośrednictwem «Tridentu» można było przekazać wiadomości i pomysły bezpośrednio
władcy. [Potrójny sojusz] zapewniał nam potrójny orgazm. Po dołączeniu Etiopii był to
 już poczwórny orgazm”. Chcąc wyrazić swą wdzięczność, CIA sfinansowała budowę
dwupiętrowego budynku na wzgórzu za Tel Awiwem z przeznaczeniam na siedzibę
„Tridentu”. Rozmowy z: Reuwenem Merhawem (22 kwietnia 2014), Harelem (marzec
1999) i Jossim Alferem (18 maja 2015); Ronen Bergman, Israel and Africa: Military
and Intelligence Liaisons, rozprawa doktorska, Cambridge University, s. 53–78
(https://www.repository.cam.ac.uk/handle/1810/252040; dostęp: 6 sierpnia 2018);
Kancelaria ministra obrony, Raport ze spotkania podpułkownika Wardiego z cesarzem
Etiopii, 24 lutego 1958, Archiwa Ministerstwa Obrony i Sił Obronnych Izraela
(MODA), 63-10-2013.
11 Rozmowy z: Cwim Aharonim (lipiec 1998), Medanem (30 czerwca 2015)
i „Słownikiem” (marzec 2016); Mossad, Raport na temat Dybuka, Cwi Aharoni, 4 marca
1960; Mossad, Operacja Eichmann: raport z etapu A, Cwi Aharoni, niedatowany (oba
dokumenty w archiwum autora, otrzymane od „Słownika”).
12 Rozmowy z: Cwim Aharonim (lipiec 1998), Amramem Aharonim (21 października
2012) i „Ethanem” (maj 2016); Bascomb, Wytropić Eichmanna.
13 Przejaw niespotykanej siły Harela stanowić może to, w jaki sposób na początku lat
osiemdziesiątych opisywał historykom Mossadu swoje relacje z premierem,
prawdopodobnie nie zdając sobie sprawy z tego, że te relacje szkodziły demokracji.
„Ben Gurion nigdy nie wydawał nam rozkazów. Wyrażał tylko troskę albo żal z jakiegoś
powodu. Nie wiedział, w jaki sposób przedstawić swoje pomysły tak, żeby można je
było wykorzystać podczas operacji. Ale nie musiał tego wiedzieć. Premier powinien
podawać ogólne założenia, nie musi sobie zaprzątać głowy szczegółami”. Mossad
podsumowywał to tak: „Ogólnie rzecz biorąc, Isser [Harel] nie przedstawiał premierowi
szczegółowych raportów ze swoich działań”. Mossad, department historii, Sprawa
niemieckich naukowców, 1982, s. 14, dalej: Akta Mossadu na temat niemieckich
naukowców (archiwum autora, dokumenty otrzymane od „Toblerone’a”).

5. „JAK GROM Z JASNEGO NIEBA”

1 Centralna Agencja Wywiadowcza, Notatka wywiadu naukowego, Arabski program
rakietowy, 26 lutego 1963,
https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/DOC_0001173825.pdf.
2 Jay Walz, Nasser Exhibits Military Might, „New York Times”, 24 lipca 1962.
3 Edwin Eitan, „Canadian Jewish Chronicle”, 10 maja 1963.
4 Późniejsze badania ujawniły, że pracownicy Mossadu w Europie w poprzednich latach
zgromadzili mnóstwo materiałów wskazujących na to, że Naser werbował niemieckich
naukowców. Mossad próbował za tę porażkę obwiniać wywiad wojskowy i Ministerstwo
Obrony Izraela, twierdząc, że przekazywał im te informacje, ale zostały one
zlekceważone. Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 8–10.
5 Harel przydzielił zadanie wykrycia spisków byłych żołnierzy Wehrmachtu, gestapo i SS
grupie pracowników, którzy znali niemiecki. Jednostka ta, o kryptonimie „Amal”, nic
nie odkryła, ponieważ takich spisków po prostu nie było. Tymczasem jedyny przypadek,
w którym uczestniczyły ważne postacie hitlerowskiego programu zbrojeniowego,
 egipski program rakietowy, został przeoczony. Jossi Chen, Mossad, departament historii,
Organizacja sztabu, Amal–Meser, maj 2007.
6 Wielu pracowników Mossadu i Amanu, z kórymi rozmawiałem na potrzeby tej książki,
wspominało niedowierzanie i strach, które czuli, gdy wyszły na jaw pierwsze szczegóły
dotyczące niemieckich naukowców i ich projektu. Moti Kfir z Jednostki 188 Amanu
powiedział: „Strasznie się bałem, towarzyszyło mi prawdziwe poczucie zagrożenia”.
Rozmowy z Motim Kfirem (9 czerwca 2011) i Ben Natanem (13 września 2010).
7 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 2.
8 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 17.
9 Rozmowa z Eitanem, 1 września 2013.
10 Rozmowa z Harelem, 6 kwietnia 2001; Akta Mossadu na temat niemieckich
naukowców, s. 39.
11 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 40–41.
12 Świadkowie z hotelu Ambasador, w tym recepcjoniści przesłuchiwani później przez
policję, zeznali, że Saleh miał „wygląd Lewantyńczyka”. Jego portret pamięciowy
opublikowano w prasie wraz z artykułami o zaginięciu Kruga. „Prawda jest taka, że
mężczyzna z portretu pamięciowego był do mnie bardzo podobny” – przyznał Oded
z uśmiechem. Ponieważ był spalony, nie jeździł do Niemiec przez dziesięć lat.
Twierdził, że w chwili gdy za Krugiem zamknęły się drzwi, „wyłączył się z całej
operacji” i „nie miał pojęcia, co stało się z tym Niemcem”. Rozmowa z Odedem, 3
sierpnia 2015.
13 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 43–44.
14 Tamże, s. 44–45; Rozmowa z „Patriotą”, wrzesień 2013.
15 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 45.
16 Egzekucja Kruga naprawdę rozzłościła tych nielicznych funkcjonariuszy Mossadu,
którzy o niej wiedzieli. Cwi Aharoni (który później stał się zaciekłym przeciwnikiem
Harela) powiedział: „To było coś niewybaczalnego, skaza na naszym honorze”. Rafi
Eitan zauważył: „Tak właśnie działał Isser. Nie sądzę, żeby miał na to zgodę Ben
Guriona”. Rozmowy z: „Patriotą” (sierpień 2011), Cwim Aharonim (lipiec 1998)
i Amramem Aharonim (3 maja 2016).
17 Szef Amanu Chaim Herzog do szefa sztabu, 2 stycznia 1962; Szaul Awigur, Raport
komisji badającej służby specjalne, 31 lipca 1963, 3, MODA 7-64-2012.
18 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 45.
19 Rozmowa z Rotbergiem, 3 sierpnia 2015.
20 Działania te koordynowali z Paryża Josef Jariw, dowódca Jednostki 188, a także
zastępca szefa Amanu profesor Juwal Ne’eman (wybitny fizyk i jeden ze wspótwórców
izraelskiego programu jądrowego), który stwierdził: „Gdyby się okazało, że Francuzi
chcą od nas jakiejś przysługi, na przykład zamordowania kogoś, i gdyby to później
wyszło na jaw, mogłoby przedstawić w niekorzystnym świetle państwo Izrael. Dlatego
postanowiłem, że to ja podejmę decyzję, żebym w wypadku fiaska ponosił za to pełną
odpowiedzialność”. Rozmowy z: Juwalem Ne’emanem (przed 2006), Harelem (sierpień
1998), Meirem Amitem, 12 lipca 2005; Bar Zohar, Feniks. Szimon Peres – biografia
polityka, s. 344 (publikacja w języku hebrajskim); Harel, Security and Democracy,
 s. 295.
21 W lipcu 1980 roku, tym razem przy entuzjastycznej zgodzie premiera Begina, Mossad
wysłał Brunnerowi kolejną przesyłkę z bombą. Jako nadawca figurowało fikcyjne
Towarzystwo Przyjaciół Roślin Leczniczych, ponieważ Brunner był szczerym
wyznawcą tej formy medycyny. Kiedy otworzył kopertę, bomba wybuchła, pozbawiając
go kilku palców. Rozmowy z Rotbergiem (3 sierpnia 2015) i „Pilotem” (marzec 2015);
Adam Chandler, Eichmann’s best man lived and died in Syria, „Atlantic”, 1 grudnia
2014.
22 Rozmowa z Eitanem, 1 grudnia 2012.
23 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 52.
24 Rozmowy z Harelem (sierpień 1998) i Cwim Aharonim (lipiec 1998); Akta Mossadu na
temat niemieckich naukowców, s. 74.
25 Rozmowa z Eitanem, 1 grudnia 2012; Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców,
s. 61.
26 Rozmowa ze Cwim Aharonim, lipiec 1998.
27 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 62–64; Rozmowy z Nehemią
Meirim (12 czerwca 2012) i Harelem (6 kwietnia 2001).
28 Bar Zohar, Issar Harel i służby bezpieczeństwa Izraela, s. 237–238 (publikacja w języku
hebrajskim).
29 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 66.
30 Zwerbowanymi dziennikarzami byli: Szmul Segew z „Maariwu”, Naftali Lawie
z „Haarecu” i Jeszajahu Ben Porat z „Jediot Achronot”. „Disenczik [Arieh Disenczik,
redaktor naczelny „Maariwu”] popierał Goldę i Issera – twierdził Segew. – Chciał
wykorzystać moje materiały do zniszczenia Ben Guriona i Peresa i nie dopuścić do tego,
żebym o nich mówił, ponieważ wiedział, że moje stanowisko różniło się od jego”.
Rozmowa ze Szmulem Segewem, 6 czerwca 2010.
31 Bar Zohar, Ben Gurion, s. 534–535.
32 Meir Amit do Aharona Jariwa (rękopis), Kancelaria szefa Amanu, 28 marca 1964
(archiwum autora, dokument otrzymany od Amosa Gilboa).
33 Bar Zohar, Feniks, s. 362.
34 Harel przedstawił później swoją wersję wydarzeń kilku dziennikarzom i pisarzom.
Znalazło to odzwierciedlenie w ich artykułach i książkach, które były nad wyraz mu
przychylne. Wśród nich znalazły się: Kotler, Joe wraca w światła rampy, s. 34–38; Bar
Zohar, Isser Harel i izraelskie służby bezpieczeństwa, s. 239–249; Caroz (zastępca
Harela), Człowiek z dwoma kapeluszami, s. 160–163 (publikacja w języku hebrajskim).
35 Bar-Zohar, Ben Gurion, s. 537–538. Bar-Zohar, Feniks, s. 361.
36 Jossi Melman, Dan Rawiw, Szpiedzy niedoskonali, s. 122 (publikacja w języku
hebrajskim); Amit, Z pierwszej ręki, s. 102–103 (publikacja w języku hebrajskim); Amit
do Jariwa (rękopis), 28 marca 1964.
37 Spór Ben Guriona z Goldą Meir o niemieckich naukowców był jedną z kilku ostrych
konfrontacji między przywódcami Partii Pracy. Większość z nich była postrzegana jako
rezultat spadku poparcia dla „Starego”, jak nazywano Ben Guriona, i walkę o sukcesję
po nim. Meir i jej sprzymierzeńcy bali się, że Ben Gurion pominie ich i przekaże
 przywództwo młodszemu pokoleniu, na czele z Dajanem i Peresem. Bar-Zohar, Ben
Gurion, s. 542–547.
38 Rozmowa z Amitem, kwiecień 2006; Szef Amanu i pełniący obowiązki dyrektora
Mossadu Amit do ministra obrony, Wstępne rozważania na temat reorganizacji służb
wywiadowczych, 20 maja 1963, MODA 24-64-2012.
39 Izraelska misja w Kolonii do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Izraela, 20 września
1963 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Paula”).
40 Wśród beneficjentów tego zarządzenia znalazł się pięćdziesięciotrzyletni niemiecki
lekarz Josef Mengele, „anioł śmierci z Auschwitz”. W połowie roku 1962, na fali
zakończonego sukcesem porwania Eichmanna, Harel zatwierdził operację „Bis”, czyli
zbadanie informacji na temat „Meltzera” (kryptonim Mengelego). 23 lipca 1962 roku,
w tym samym czasie, kiedy w Egipcie przeprowadzano testy rakiet, Cwi Aharoni i Cwi
Malchin znaleźli osobę odpowiadającą opisowi Mengelego na farmie w Brazylii, jednak
Amit zarządził, że w październiku 1963 roku zostanie zakończona operacja „Żmije” (po
hebrajsku Tzif’onim, kryptonim operacji ścigania nazistów) i rozkazał jednostce Comet
„zajmować się tymi sprawami tylko jako dodatkiem do głównych misji”. Mengele
przeżył kolejną dekadę, aż wreszcie utopił się podczas kąpieli w oceanie w 1979 roku.
Mossad, departament historii, Szukanie igły w stogu siana. W pogoni za Josefem
Mengele, 2007, s. 65–78 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Midburna”);
Rozmowy z: Cwim Aharonim (lipiec 1998), Amramem Aharonim (21 października
2011), Eitanem (1 listopada 2012), Medanem (30 czerwca 2015) i Amitem (maj 2005);
Ronen Bergman, Why Did Israel Let Mengele Go?, „New York Times”, 6 września
2017.
41 Rozmowy z Samirem Raafatem (wrzesień 1995) i Rotbergiem (5 marca 2012); Samir
Raafat, The Nazi Next Door, „Egyptian Mail”, 28 stycznia 1995.
42 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 80; Rozmowy z Amitem (kwiecień
2006) i Eitanem (1 listopada 2012).
43 UK NA, KV 2\403\86109.
44 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 88.
45 Rozmowa z Medanem, 10 lipca 2007.
46 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 136.
47 Ahituw do Eitana i siedziby Mossadu, 14 września 1964 (dokument pokazany autorowi
przez „Rafaela”).
48 Rafi Medan, niepublikowany maszynopis, s. 113.
49 Było jeszcze jedno żądanie: Skorzeny twierdził, że lider żydowskiej społeczności we
Frankfurcie wniósł pozew do sądu, by zakazano dystrybucji jego książek w Niemczech,
ponieważ ukrywa się przed prawem. Skorzeny chciał, aby Mossad wydał oświadczenie,
że książki te służyły do szkolenia oficerów Sił Obronnych Izraela. Oświadczenie to
chciał wykorzystać jako dowód w sprawie. Akta Mossadu na temat niemieckich
naukowców, s. 92.
50 Rozmowy z: Amitem (maj 2005), Eitanem (1 listopada 2012), Medanem (30 czerwca
2015), Awnerem Barneą (szefem biura Szin Betu za dyrekcji Ahituwa, który wiele
dowiedział się od swojego szefa o werbunku Skorzenego, 30 maja 2011) i „Milenem”
 (sierpień 2015). Bardzo tendencyjny, ale w sumie trafny opis werbunku Skorzenego
pojawia się w: Argaman, Wojna cieni, s. 22–38 (publikacja w języku hebrajskim).
51 Rozmowa z Medanem, 30 czerwca 2015.
52 Skorzeny pozostał związany z Mossadem aż do śmierci w 1975 roku (jego byli
towarzysze broni z Wehrmachtu przyszli na pogrzeb i pożegnali go hitlerowskim
pozdrowieniem) i pomagał organizacji również po zakończeniu afery z niemieckimi
naukowcami. Także Vallentin służył jeszcze przez wiele lat. W 1969 roku Harry Barak
zapytał go, czy zgodziłby „przenieść się” z MI6 do Mossadu, chociaż w rzeczywistości
cały czas z jego usług korzystał tylko Mossad. Odtąd wiedział już, że działa jako
izraelski agent. Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 95–96; Rozmowy z:
Medanem (czerwiec 2015), „Toblerone’em” (styczeń 2014) i „Patriotą” (lipiec 2015).
53 Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 100.
54 Kopia dokumentów wręczonych Straussowi (archiwum autora, dokumenty otrzymane od
„Paula”); Akta Mossadu na temat niemieckich naukowców, s. 109.
55 Medan, niepublikowany maszynopis, s. 116; Rozmowy z Medanem (30 czerwca 2015)
i Szimonem Peresem (4 sierpnia 2015).

6. CZARNA SERIA
1 Rozmowy z Szamirem (styczeń 1997) i Amitem (kwiecień 2006).
2 Akta operacji „Diament” pokazane autorowi przez Amita, 23 maja 2005; Black, Morris,
Israel’s Secret Wars, s. 206–210.
3 Biuro dyrektora Mossadu, Sprawa Ben Barka, Notatka służbowa przedłożona ekipie
śledczej zajmującej się tą sprawą, 21 lutego 1966 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Alena”); Caroz, Człowiek z dwoma kapeluszami, s. 164–165.
4 Rozmowy z: Eitanem (19 września 2011), Szlomo Gazitem (29 listopada 2016), Amitem
(kwiecień 2006) i Navotem (6 kwietnia 2017); Protokół spotkania premiera Lewiego
Eszkola z szefem Mossadu Meirem Amitem, kwiecień 2006 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Alena”).
5 Biuro dyrektora Mossadu, Sprawa Ben Barki, 21 lutego 1966, s. 4.
6 Segew, Sam w Damaszku, s.16–18.
7 Tamże, s. 262; Rozmowa ze Szmulem Segewem, 6 czerwca 2010.
8 Segew, Sam w Damaszku, s. 13–39.
9 Rozmowa z Kfirem, 9 czerwca 2011.
10 Cytaty pochodzą z wywiadu udzielonego przez Ahmeda Suedaniego (dowódcę
syryjskiej agencji bezpieczeństwa wewnętrznego, który jako pierwszy zaczął
podejrzewać Cohena) Al Usbua al Arabiemu, Londyn, 1 marca 1965, tłumaczenie na
hebrajski: Jednostka 550 Amanu, MODA 1093/04/638.
11 Protokół z procesu Eliego Cohena, MODA 1093/04/636.
12 Rozmowa z Gedaliahem Khalafem, 12 lipca 1996.
13 Historię Eliego Cohena opowiedziano w wielu książkach i filmach, a wielu ulicom
i budynkom w Izraelu nadano jego imię. Uważa się go za jednego z największych
bohaterów narodowych Izraela. Akademia Mossadu w Glilocie wzniosła z pomocą
 finansową CIA budynek noszący jego imię.
14 Ronen Bergman, Stracony w dymie, „Jediot Achronot”, 19 września 2003.
15 Rozmowa z Kfirem, 9 czerwca 2011.
16 Medan, niepublikowany maszynopis, s. 92; Rozmowy z Medanem (30 czerwca 2015)
i Amosem Gilboą (18 marca 2015).
17 Niektórzy pracownicy Mossadu z tego okresu, w tym Mike Harari, twierdzą, że Amit
zazdrościł Isserowi Harelowi schwytania Eichmanna i również pragnął przejść do
historii jako pogromca nazistów. Rozmowa z Mikiem Hararim, 29 marca 2014.
18 Sodit Szaron, czołowy bojownik Etzel, cieszył się sławą wyjątkowo odważnego.
W 1952 roku próbował zabić zachodnioniemieckiego kanclerza Konrada Adenauera,
wysyłając mu bombową przesyłkę z Francji – miała to być próba storpedowania umowy
reparacyjnej z Izraelem. Podczas próby rozbrojenia bomby zginął ochroniarz. Sodita
Szarona zatrzymano we Francji z materiałami wybuchowymi i skazano na cztery
miesiące więzienia. Po odbyciu kary deportowano go do Izraela. Później twierdził, że
zamachu na Adenauera miał dokonać na rozkaz Menachema Begina. Po powrocie do
Izraela, 16 czerwca 1960 roku, został zwerbowany przez Harela do jednostki specjalnej
Mifrac.
19 Rozmowa z Gadem Szimronem, 16 sierpnia 2015. Wyczerpujący opis operacji można
znaleźć w książce Szimrona Egzekucja „Rzeźnika z Rygi”.
20 Rozmowy z: Medanem (30 czerwca 2015), Hararim (11 kwietnia 2014) i Amitem
(kwiecień 2006).
21 Biuro dyrektora Mossadu, Sprawa Ben Barki, 21 lutego 1966, s. 3.
22 Protokół spotkania premiera Lewiego Eszkola z generałem M. Amitem, Hotel Dan, Tel
Awiw, 4 października 1965, s. 2 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Alena”).
23 Bergman, Nakdimon, Duchy świętych – las niemiecki, „Jediot Achronot”, 20 marca
2015.
24 Rozmowa z Amitem, maj 2005.
25 Mossad, Akta Aterny, Cometu i Kolosa, 325 różnych depesz i notatek służbowych,
wrzesień–listopad 1965 (archiwum autora, dokumenty otrzymane od „Alena”).
26 Spotkanie Eszkola z Amitem, 4 października 1965, s. 2.
27 Isser Harel, doradca premiera Lewiego Eszkola do spraw służb specjalnych, Szef
Mossadu i doradca (dokument niedatowany, prawdopodobnie koniec października 1965)
i dołączona do niego notatka napisana charakterem pisma Harela z nagłówkiem Uwagi
do raportu (archiwum autora, dokumenty otrzymane od „Alena”).
28 Bergman, Nakdimon, Duchy świętych – las niemiecki; Rozmowa z Dawidem
Golombem, 13 marca 2015.
29 Transkrypcja wywiadu przeprowadzonego przez dziennikarza Szloma Nakdimona
(archiwum autora, dzięki uprzejmości Szloma Nakdimona).
30 Bergman, Nakdimon, Duchy świętych – las niemiecki.
31 Rozmowy z „Grzmotem” (luty 2013) i „Rossem” (styczeń 2015).
32 Rozmowy z: Darem (28 stycznia 2015), Harelem (marzec 1999), Amitem (kwiecień
2006), Davidem Vitalem (22 grudnia 2010) i „Hurkenusem” (czerwiec 2012).
33 Rozmowa z Amitem, kwiecień 2006.
34 Ronen Bergman, Kod Harariego, „Jediot Achronot”, 4 kwietnia 2014.
35 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014.
36 Rozmowy z Hararim, 23 marca 2014, i Aaronem Kleinem, 6 października 2014.
37 Rozmowa z Hararim, 10 marca 2014. Podczas jednego z naszych spotkań Harari pokazał
mi dokumenty założycielskie Kejsarii, które wręczył szefostwu Mossadu i podpisał
swoim kryptonimem Szwat (nazwa jednego z miesięcy w kalendarzu hebrajskim).
38 Rozmowa z „Ethanem”, maj 2015.
39 Rozmowa z Kfirem, 9 czerwca 2011.
40 Rozmowa z Hararim, 12 lutego 2014.
41 Rozmowa z Kfirem, 9 czerwca 2011.
42 Rozmowy z Hararim (11 kwietnia 2014) i Aaronem Kleinem (6 października 2014).
43 Vered Ramon Rivlin, There Is Nothing to Stop a Woman from Becoming the Director of
the Mossad, „Lady Globes”, 12 września 2012.
44 Rozmowa z „Ethanem”, styczeń 2015.
45 Nieufność będąca cechą charakterystyczną Izraelczyków sprawia, że ich kraj wydaje się
im niemal idealną bazą szkoleniową i aż do końca szkolenia nikt nie chce posyłać
kadetów Mossadu za granicę. Długie lata palestyńskiego terroryzmu sprawiły, że
Izraelczycy są aż do przesady ostrożni. Podczas szkoleń często korzysta się z usług
byłych pracowników Mossadu, którzy godzą się na obserwację, włamania lub próby
nawiązania z nimi kontaktu przez osoby o fałszywych tożsamościach.
46 Rozmowa ze „Szmaragdem”, czerwiec 2015.
47 Rozmowa z „Kurcem”, październik 2005.
48 Rozmowa z „Ethanem”, maj 2015.
49 Misje te były częściami operacji „Sos” (Rotew po hebrajsku) i „Jeżozwierz” (Dorban).
Izrael, we współpracy z brytyjskim MI6 i wywiadem Arabii Saudyjskiej zapewniał
wojskową pomoc zwolennikom Jemenu Północnego w walce z rewolucjonistami, którzy
otrzymywali wsparcie od Egiptu. Alfer, Peryferia, s. 67–69; Rozmowy z: Hararim (23
marca 2014), Kleinem (28 maja 2014), Alferem (18 maja 2015) i „Saulem” (lipiec
2011).
50 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014.

7. „WALKA ZBROJNA TO JEDYNY SPOSÓB NA WYZWOLENIE PALESTYNY”

1 W przededniu wojny Strefa Gazy liczyła nieco ponad siedemdziesiąt tysięcy
mieszkańców, a według spisu ludności z 1967 roku – trzysta pięćdziesiąt tysięcy. Kabha,
The Palestinian People: Seeking Sovereignty and State, s. 157–158; CIA World
FactBook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gz.html.
2 Zelkowic, Fatah. Islam, narodowość i polityka walki zbrojnej, s. 25–26 (publikacja
w języku hebrajskim).
3 Słowo „mudżahedin” po arabsku znaczy dosłownie „święty wojownik”. Określa się nim
partyzantów lub – w Izraelu i świecie zachodnim – terrorystów. Sayigh, Armed Struggle
and the Search for State, s. 81.
4 Cobban, The Palestinian Liberation Organization: People, Power and Politics, s. 6–7;
 Jaari, Fatah, s. 9–17 (publikacja w języku hebrajskim); Zelkowic, Fatah, s. 25–26.
5 Sayigh, Armed Struggle, s. 84, 85n.
6 Tamże, s. 85.
7 Wczesne dokumenty założycielskie Fatahu można znaleźć w: Sayigh, Armed Struggle,
s. 88–89.
8 Mossad, Departament historii, Ladijjah. Mista’arwim i wojownik, 1989, s. 42 (archiwum
autora, dokument otrzymany od „Lindta”); Szin Bet, Sprawa mista’arwimów, dokument
niedatowany (archiwum autora, dokument otrzymany od „Bliźniaków”); Rozmowy z:
Harelem (6 kwietnia 2001), Samim Moriahem (12 sierpnia 2013), Szaj Izraelem (13
października 2016) i Hadarem (1 września 2013); Ronen Bergman, Podwójna
tożsamość, „Jediot Achronot”, 30 sierpnia 2013.
9 Mossad, Departament historii, Ladijjah. Mista’arwim i wojownik, 1989, s. 54.
10 Jaari, Fatah, s. 40–41.
11 Rozmowa z Salahem ad-Dinem al-Bitarem, 11 września 1963, cyt. Za: Segew, Sam
w Damaszku, s. 223.
12 Cobban, Palestinian Liberation Organization, s. 33.
13 Jaari, Fatah, s. 40–41.
14 Tamże, s. 9. Cobban, Palestinian Liberation Organization, s. 33; Sayigh, Armed
Struggle, s. 107–108.
15 Mossad, Departament historii, Uri Israel („Ladijjah”) – wyjątkowa postać służb
specjalnych, 1995 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Lindta”).
16 Rozmowa z Eitanem, 24 stycznia 2013.
17 Pedahzur, The Israeli Secret Services and the Struggle Against Terrorism, s. 30.
18 Rozmowa z Eitanem, 24 stycznia 2013.
19 Cobban, Palestinian Liberation Organization, s. 33.
20 Zapis spotkania Eszkola i Amita, 8 października 1965, s. 5.
21 Segew, Sam w Damaszku, s. 29.
22 Rozmowa ze Szlomem Gazitem, 12 września 2016.
23 Operation Tophet, „Maarakhot”, kwiecień 1984, s. 18–32; Sayigh, Armed Struggle,
s. 211–212.
24 Za pogorszenie stosunków Izraela z krajami arabskimi w dużej mierze odpowiadał
radziecki wywiad. Ronen Bergman, How the KGB Started the War That Changed the
Middle East, „New York Times”, 7 czerwca 2017; Rozmowy z: Szimonem Szamirem,
Michaelem Orenem i Amim Gluską (wszystkie odbyły się 6 kwietnia 2017).
25 Eszkol wahał się, czy zaangażować się w konflikt zbrojny bez aprobaty Stanów
Zjednoczonych, a jego niezdecydowanie tylko się pogłębiło, kiedy na spotkaniu szefa
Mossadu Amita i szefa placówki CIA w Izraelu Johna Haddena ten drugi zaczął
straszyć: „Jeśli zaatakujecie, Stany Zjednoczone wyślą siły lądowe do Egiptu, żeby go
bronić”. Amit odparł: „Nie wierzę [w to, co słyszę]”. Mossad, Raport ze spotkaniem
z Johnem Haddenem, 25 maja 1967 (archiwum autora, dokument otrzymany od Amita);
Rozmowy z: Johnem Haddenem (czerwiec 2006), Nawotem (6 kwietnia 2017)
i Jeszajahu Gawiszem (6 kwietnia 2017).
26 Szef Mossadu Amit do premiera Eszkola, Raport z wizyty w Stanach Zjednoczonych 31
 maja – 2 czerwca 1967, 4 czerwca 1966 (archiwum autora, dokument otrzymany od
Amita).
27 Rozmowa z Amitem, kwiecień 2006. Centralna Agencja Wywiadowcza, Notatka
dyrektora Centrali Wywiadu Richarda Helmsa do prezydenta z załącznikiem
zatytułowanym Poglądy generała Meira Amita, dyrektora izraelskiego Instytutu do
spraw Wywiadu i Zadań Specjalnych, na temat kryzysu na Bliskim Wschodzie, 2 czerwca
1967 (archiwum autora, dokument otrzymany od Amita).
28 Wydział analiz Amanu, Izrael i Arabowie. Nowa sytuacja, 8 czerwca 1967 (archiwum
autora, dokument otrzymany od Gazita); Rozmowa z Gazitem, 12 września 2016.
29 Dziennik Meira Amita, lipiec 1967 (archiwum autora, dokument otrzymany od Amita).
30 Jaari, Fatah, s. 92–94.
31 Cyt. za: Perry, Uderz pierwszy, s. 42 (publikacja w języku hebrajskim).
32 Szin Bet, List gończy wydany za Jasirem Arafatem, czerwiec 1967 (archiwum autora,
dzięki uprzejmości Szlomo Nakdimona).
33 Rozmowa z Suttonem, 9 maja 2012. Bechor, Leksykon OWP, s. 266 (publikacja
w języku hebrajskim); Rubinstein, Zagadka Arafata, s. 98 (publikacja w języku
hebrajskim).
34 Odprawa Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela 38-341, kwiecień 1968, s. 17–18
(archiwum autora, dokument otrzymany od „Sheerana”).
35 Rozmowa ze Cwim Aharonim, lipiec 1998.
36 Klein, Mistrz operacji specjalnych. Historia Mike’a Harariego, s. 100–101 (publikacja
w języku hebrajskim); Rozmowy z Hararim (29 marca 2014) i Kleinem (6 października
2014).
37 Sekretariat najwyższego dowództwa, Biuro szefa sztabu generalnego, Odprawy sztabu
generalnego poświęcone operacjom „Tofet” i „Assuta”, MODA, 236/72; Rozmowy z:
Hadarem (25 marca 2013), Emmanuelem Szakedem (14 maja 2013) i Suttonem (9 maja
2012).
38 Zeew Maoz, Obrona Ziemi Świętej, s. 244–246 (publikacja w języku hebrajskim).
39 Patrz protokół odprawy numer 341-345, pierwszego spotkania sztabu generalnego
z nowo wybraną premier Goldą Meir w marcu 1969 roku, podczas którego
przeanalizowano wszystkie zagrożenia, przed jakimi wówczas stał Izrael (archiwum
autora, dokument otrzymany od „Sheerana”).
40 Rozmowy z Suttonem (9 maja 2012), „Steve’em” (marzec 2013) i Cwim Aharonim
(lipiec 1998).
41 W tym czasie inne agencje szpiegowskie, w tym te ze Stanów Zjednoczonych i Związku
Radzieckiego, również przeprowadzały eksperymenty związane z wykorzystaniem
hipnozy i narkotyków podczas szkolenia. Jednym z takich projektów, który badał skutki
działania narkotyków na ludzki mózg i możliwości użycia ich do stworzenia idealnego
żołnierza lub zdobywania informacji podczas przesłuchań, był projekt CIA
o kryptonimie „MKUltra”. Jeden z jego uczestników, Frank Olson, popełnił
samobójstwo lub został zamordowany. Rozmowa z Erikiem Olsonem (wrzesień 2000);
Ronen Bergman, Zawroty głowy, „Jediot Achronot”, 6 października 2000.
42 Rozmowa z Aharonem Lewranem, 31 maja 2011.
43 Rozmowy z Suttonem (9 maja 2012) i „Steve’em” (styczeń 2013).
44 Trzydzieści lat później, w latach dziewięćdziesiątych, po tym, jak Jordania podpisała
traktat pokojowy z Izraelem, Rafi Sutton wybrał się do tego kraju i został zaczepiony
przez człowieka, który przedstawił się jako Fatkhi. „Jestem tym więźniem, którego
izraelski oficer próbował zahipnotyzować i nakłonić do zabicia Arafata” – powiedział.
Wyrażał wdzięczność Suttonowi za to, że traktował go dobrze i z szacunkiem, oraz
kierowcy, który uratował mu życie w rzece. Uśmiechnął się i dodał: „Inszallah [Jak Bóg
da], zapanuje pokój i nie trzeba już będzie hipnozy”. Rozmowy z Suttonem (9 maja
2012) i Cwim Aharonim (lipiec 1998); Sutton, Sprzedawca orchidei, s. 162–165
(publikacja w języku hebrajskim).

8. MEIR DAGAN I JEGO UMIEJĘTNOŚCI

1 Melman, Rawiw, Szpiedzy niedoskonali, s. 154–158 (publikacja w języku hebrajskim).
2 Siły Obronne Izraela, Departament historii, Bezpieczeństwo, lato 1969–1970, wrzesień
1970 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Sheerana”).
3 Rozmowa z Jakowem Perim, 21 maja 2011.
4 Rozmowa z Icchakiem Pundakiem, 6 czerwca 2017. Niektóre z jego wypowiedzi znaleźć
można również w jego książce Pięć misji, s. 322–354 (publikacja w języku hebrajskim).
5 Rozmowa z Arielem Szaronem, maj 2003. Spotykałem się z Daganem kilka razy w 2013
i 2014 roku w jego mieszkaniu w jednym z nowych luksusowych wieżowców w Tel
Awiwie po tym, jak już przestał być dyrektorem Mossadu, które to stanowisko piastował
przez dziewięć lat. Kiedy z nim rozmawiałem, Dagan był czymś w rodzaju cudu
medycyny. Rok wcześniej zdiagnozowano u niego raka wątroby. Tylko przeszczep mógł
uratować mu życie, jednak w myśl izraelskich przepisów był na niego zbyt stary (miał
sześćdziesiąt siedem lat). Dzięki pomocy Mossadu przyjaciele i znajomi z całego świata
złożyli się, by go wesprzeć. W końcu Aleksandr Łukaszenka, prezydent Białorusi, który
znał Dagana z czasów Mossadu, polecił lekarzom w swoim kraju znaleźć dla niego
wątrobę. „Boję się, że zawiodłem wszystkich, którzy czekali na mój rychły zgon” –
powiedział mi Dagan. Przydzielono mu ochronę Szin Betu z powodu obawy, że jakaś
organizacja – tajne służby Syrii albo Iranu, Hamas, Hezbollah lub Palestyński Islamski
Dżihad, można by tak długo wymieniać – zrobią na niego zamach w odwecie za
zabójstwa ich czołowych działaczy. „Nic się na to nie poradzi – powiedział
z uśmiechem. – Tak to już jest, kiedy bijesz się ze wszystkimi”. Pod koniec 2015 roku
nastąpił nawrót choroby. Dagan ostatecznie poddał się w marcu 2016. Został pochowany
z wszelkimi honorami należnymi bohaterowi narodowemu, a w pogrzebie uczestniczyły
tysiące Izraelczyków.
6 Rozmowa z Daganem, 26 maja 2013.
7 Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
8 Anat Talszir, Igal Sarna, Uwielbiam wkładać kostium i działać na terytorium wroga,
„Jediot Achronot”, 24 października 1997.
9 Rozmowa z Daganem, 20 lipca 2013.
10 Jatom, Powiernik, s. 83 (publikacja w języku hebrajskim).
11 Rozmowa z Daganem, 26 maja 2013.
12 Rozmowa z „Kostką”, marzec 2004.
13 Rozmowa z Daganem, 8 stycznia 2011.
14 Rozmowa z Awigdorem (Azulajem) Eldanem, 20 kwietnia 2016.
15 Lista poszukiwanych przez Szin Bet (archiwum autora, dokument otrzymany od „Jedi”).
16 Metod i technik wykorzystywanych przez jednostkę na terytorium wroga uczył Mosze
Rubin z Sajeret Matkal. Oprócz ćwiczenia umiejętności strzeleckich podczas szkolenia
poznawało się również tak zwany taniec, czyli taki sposób wchodzenia do domu, który
miał zminimalizować niebezpieczeństwo bycia trafionym przez kogoś ze środka.
Kursanci ćwiczyli również jazdę różnymi pojazdami, zwłaszcza tymi często używanymi
przez mieszkańców Strefy Gazy, i chodzenie po Strefie w pojedynkę w przebraniu
Araba. „Wzmacniało to nasze przekonanie, że nie zostaniemy rozpoznani” – twierdził
Meir Teichner, jeden z pierwszych kameleonów. Rozmowy z: Eldanem, Mosze Rubinem
i Meirem Teichnerem, 20 kwietnia 2016.
17 Istnieje mnóstwo różnych opowieści o kulisach powstania kameleonów. Pewne jest
jedno: jednostka znalazła się pod dowództwem Dagana i cieszyła się wsparciem Arika
Szarona. Rozmowy z: Daganem (29 maja 2013) oraz Rubinem, Teichnerem, Eldanem
i Danim Perlem (20 kwietnia 2016).
18 Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
19 Rozmowy z „Netą” (lipiec 2013) i „Kostką” (marzec2004).
20 Rozmowy z: Rubinem, Teichnerem i Eldanem, 20 kwietnia 2016.
21 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
22 Nagle samochód wybuchł, „Jediot Achronot”, 3 stycznia 1972.
23 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
24 Rozmowa z Gazitem, 12 września 2016.
25 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
26 Rozmowy z Daganem (19 czerwca 2013) i Szaronem (maj 2003); Świadectwo
przyznania medalu za waleczność kapitanowi Meirowi Hubermanowi (pierwsze
nazwisko Dagana) przez szefa sztabu generalnego generała broni Dawida Elazara,
kwiecień 1973.
27 Gazit, Trapped Fools, s. 61–63; Rozmowy z Daganem i Perim; List Dawida Ronena do
„Haarecu”, październik 2002; Archiwalne materiały streszczające operacje komandosów
z granatami pokazane autorowi przez „Emilię”.
28 Rozmowa z Pundakiem, 6 czerwca 2017. Po jego śmierci w sierpniu 2017 roku
i opublikowaniu tego, co powiedział mi o tym dokumencie, syn Szarona, Gilad, zabrał
głos w imieniu rodziny: „To kłamstwa i fantazje człowieka, którego najistotniejszym
dokonaniem było to, że dożył sędziwego wieku” (Wiadomość od Gilada Szarona,
aplikacja WhatsApp, 30 sierpnia 2017).
29 12 sierpnia 1997 roku Daniel Okew, jeden z bojowników Dagana, zabrał dwoje młodych
brytyjskich autostopowiczów, Jeffery’ego Maxa Huntera i Charlotte Gibb, jadąc przez
pustynię Negew, do kasyna w Tabie, tuż za egipską granicą na półwyspie Synaj.
W drodze wyjął pistolet 9 mm i zaczął do nich strzelać. Hunter zginął na miejscu,
natomiast Gibb została ranna i udawała martwą. Podczas procesu Okew tak tłumaczył
 swój czyn: „Usłyszałem obcy język i nagle poczułem się tak, jakbym był w mercedesie
[samochodów tej marki używali komandosi z granatami] w Gazie w przebraniu Araba”.
Skazano go na dwadzieścia lat pozbawienia wolności. Sąd odrzucił wniosek prokuratury
o karę dożywotniego więzienia, uznając, że podczas popełniania morderstwa Okew był
niepoczytalny. Zwolniono go warunkowo po trzynastu latach odsiadki. Inny komandos
z granatami, Jean Elraz, potwierdził relacje o zabójstwach dokonywanych przez
członków jednostki. „Osobiście zabiłem ponad dwadzieścia osób” – pisał z więzienia,
w którym odsiadywał wyrok za zamordowanie strażnika w kibucu w marcu 2001 roku
oraz kradzież broni i sprzedanie jej terrorystom. Anat Talszir, Igal Sarna, Uwielbiam
wkładać kostium i działać na terytorium wroga, „Jediot Achronot”, 24 października
1997. Rozmowa z Jean-Pierre’em Elrazem, styczeń 1993; Więzienne listy Elraza,
sierpień 2002; Ronen Bergman i inni, Zabójca, „Jediot Achronot”, 6 września 2002.
30 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
31 Rozmowa ze Szmulem Pazem, 31 marca 2017.

9. OWP WKRACZA NA ARENĘ MIĘDZYNARODOWĄ

1 Oświadczenie ministra transportu na temat porwania samolotu El Al, Kneset, posiedzenie
312, 23 lipca 1968.
2 Rozmowa z Eitanem Haberem, 21 czerwca 2009; Bergman, Za wszelką cenę. Tajna
wojna Izraela o jeńców wojennych i zaginionych w akcji, s. 28–29 (publikacja w języku
hebrajskim).
3 Ja’ari, Strike Terror, s. 242; Merari, Elad, Międzynarodowy wymiar palestyńskiego
terroryzmu, s. 29–41 (publikacja w języku hebrajskim).
4 Lot El Al nie odpowiada. Porwanie samolotu do Algierii, strona internetowa Sił
Powietrznych Izraela.
5 Lajla Chalid. Porywaczka, film dokumentalny poświęcony Lajli Chalid, reżyseria Lina
Makboul, 2006.
6 Joram Peres był pilotem na stażu w El Al. W wyniku ataku odniósł bardzo poważne
obrażenia. Zmarł w szpitalu sześć tygodni później. List Tami Inbar (siostry Peresa) do
autora, 5 grudnia 2008.
7 „Guardian”, 26 stycznia 2001; Merari, Elad, Międzynarodowy wymiar palestyńskiego
terroryzmu, s. 95.
8 Rozmowa z Urim Bar-Lewem, 19 czerwca 2017.
9 Jeszcze przed tą spektakularną operacją Habasz otwarcie przyznawał, że jego celem jest
wmieszanie w konflikt państw arabskich. „Tego właśnie chcemy. Te akcje mają
ograniczyć możliwości rozwiązań pokojowych, których nie możemy zaakceptować”,
„Jerusalem Post”, 10 czerwca 1969, cyt. za: Merari, Elad, Międzynarodowy wymiar
palestyńskiego terroryzmu, s. 28.
10 Syria wysłała na pomoc Palestyńczykom swoje wojsko, jednak Izrael, na prośbę Stanów
Zjednoczonych, wprowadził oddziały wojskowe na tereny przygraniczne i ogłosił, że
jeśli Damaszek się nie wycofa, sam stanie się przedmiotem ataku. Syryjczycy ustąpili
i Husajn zyskał całkowitą kontrolę nad Jordanią. Szczegółowy opis wydarzeń Czarnego
 Września można znaleźć w: Sayigh, Armed Struggle, s. 261–281; Rozmowa ze Szlomem
Gazitem, 29 listopada 2016.
11 Protokół spotkania premier Meir z dyrektorem Mossadu Zamirem, 5 stycznia 1972
(pokazany autorowi przez „Paula”). Abu Ijad przyznał po latach w swoich pamiętnikach,
że Czarny Wrzesień wchodził w skład OWP. Merari, Elad, Międzynarodowy wymiar
palestyńskiego terroryzmu, s. 33.
12 Abu Ijad w rozmowie z „Jeune Afrique”, 19 października 1971; Sayigh, Armed Struggle,
s. 309.
13 Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
14 Sayigh, Armed Struggle, s. 308, przypis 207.
15 Tamże, s. 309, przypis 210.
16 Przywódczyni Japońskiej Armii Czerwonej Fusako Shigenobu, która wysłała swojego
męża na samobójczą misję, powiedziała: „Z racji pełnionych obowiązków i małżeństwa
z jednym z bojowników byłam ostatnią osobą, która się z nimi widziała, zanim weszli na
pokład samolotu lecącego do Lod”. Farrell, Blood and Rage, s. 138.
17 „New York Times”, 1 czerwca 1972; Rozmowa z Eilamem, naocznym świadkiem
wydarzeń na lotnisku, 2 grudnia 2009.
18 Jeden z Japończyków, Kozo Okamoto, ku swemu wielkiemu żalowi, przeżył. Odmówił
udziału w przesłuchaniu, jednak w odróżnieniu od arabskich terrorystów nie był
torturowany. Zgodził się współpracować dopiero wtedy, gdy izraelski generał
zaproponował, że da mu pistolet z jedną kulą, aby mógł popełnić samobójstwo. Generał
Rechawam Ze’ewi nie dotrzymał jednak obietnicy. Steinhoff, nieopublikowany
maszynopis, s. 55, wspomniany w: Blood and Rage, s. 141.
19 „New York Times”, 4 czerwca 1972.
20 Operacja „Prezent”, strona internetowa Sił Powietrznych Izraela, http://iaf.org.il/4694-
32941-HE/IAF.aspx.
21 Henry Tanner, France Pledges to Aid Lebanon If Her Existence Is Threatened, „New
York Times”, 15 stycznia 1969.
22 Rozmowy z: Hararim (23 marca 2014), Kleinem (28 maja 2014) i „Czarnym” (listopad
2015).
23 Rozmowy z: Cwim Aharonim (lipiec 1998), Amramem Aharonim (14 maja 2016)
i „Darrenem” (wrzesień 2014).
24 Rozmowa z Hararim, 10 marca 2014.
25 Rozmowa z Clovisem Francisem, luty 2005.
26 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014.
27 Harari otrzymał od Zamira powolenie na przeprowadzenie próbnej operacji podczas
uroczystości. Funkcjonariusz Mossadu miał dostać się do mieszkania, oddać strzał,
a potem uciec – w ten sposób chciano udowonić pani premier, że Kejsaria jest w stanie
dokonać zamachu. Operacja się udała (jednak funkcjonariusz wyznaczony do „zabicia”
Arafata nie miał broni, wymierzył w niego z palców).
28 Rozmowa z Kfirem, 9 czerwca 2011.
29 Na przykład Bassam Abu Szarif, rzecznik LFWP, odniósł rany twarzy i stracił kilka
palców, kiedy otworzył przesyłkę z egzemplarzem dzienników Che Guevary. Merari,
 Elad, Międzynarodowy wymiar palestyńskiego terroryzmu, s. 119; Bechor, Leksykon
OWP, s. 25.
30 W tym okresie kierownictwo Mossadu zdecydowało się na akcję w Bejrucie. Inny
z rzeczników LFWP, znany pisarz i poeta Ghassan Kanafani, trafił na listę Mossadu, gdy
zidentyfikowano go na zdjęciach z bojownikami Japońskiej Armii Czerwonej
zrobionymi na krótko przed jej akcją. 8 lipca 1972 roku, sześć tygodni po masakrze
w Lod, Kanafani i jego siedemnastoletnia siostrzenica Lamees Najim wsiedli do Austina
1100, który po przekręceniu kluczyka w stacyjce eksplodował. Nikt w Izraelu nie
zwrócił uwagi na fakt, że Mossad zabił dziewczynę, której jedyną winą było to, że
wsiadła do nieodpowiedniego auta z nieodpowiednim człowiekiem. Rozmowy
z Hararim (23 marca 2014) i „Ethanem” (lipiec 2014).
31 Rozmowy z Hararim (23 marca 2014) i „Kurcem” (październik 2005).
32 Komisja Knesetu do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, 9 października 1972
(archiwum autora, dokument otrzymany od „Paula”).
33 „Gorzka Czekolada”, członek Kejsarii w latach siedemdziesiątych, listopad 2012.
34 Rozmowa z „Saulem”, czerwiec 2017.
35 Komisja Knesetu do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, Protokół posiedzenia z 9
października 1972, s. 10.
36 Zamir, Z otwartymi oczami, s. 67 (publikacja w języku hebrajskim).
37 Technikę instynktownego strzelania Beckermana wykorzystywali również tajni
funkcjonariusze Szin Betu latający samolotami linii El Al. Uczy się jej obecnie podczas
zajęć w strzelnicy Szin Betu we wschodnim Tel Awiwie. Strzelnica tworzy serię
labiryntów przechodzących w pomieszczenia i klatki schodowe z ukrytymi sylwetkami
wrogów wyciętymi z tektury. Sufity są tam zrobione z hartowanego szkła, dzięki czemu
instruktorzy mogą cały czas obserwować ćwiczących, którym wydają rozkazy przez
głośniki. Labirynty skonstruowano w taki sposób, że ćwiczący mogą strzelać w każdym
kierunku ostrą amunicją, a czujniki i kamery rejestrują wszystkie strzały. Na podstawie
wizyty autora w strzelnicy Szin Betu w maju 2005 roku.
38 Rozmowa z Jarinem Szahafem, 22 stycznia 2013. Podczas nasilonej fali terroru
w połowie 1972 roku Harari zmienił nazwę Kejsaria na Masada, na cześć żydowskiej
fortecy położonej na szczycie płaskowyżu na Pustyni Judejskiej nad Morzem Martwym.
To właśnie tam, podczas wojny żydowskiej w I wieku naszej ery, schroniły się
niedobitki żydowskich buntowników. Oblegani przez Rzymian, woleli popełnić
zbiorowe samobójstwo (nie wyłączając kobiet i dzieci) niż się poddać i zostać
niewolnikami. Masada stanowi symbol heroizmu, który jest ważną składową
izraelskiego etosu, oznaczając gotowość do poświęcenia życia w myśl hasła: „Masada
nigdy więcej nie zostanie zdobyta”. Na przestrzeni lat jednostka kilkakrotnie zmieniała
nazwę, jednak dla uproszczenia w całej książce konsekwentnie używa się nazwy
Kejsaria.
39 Sayigh, Armed Struggle, s. 309.
40 Informacje o członkach Czarnego Września zaczerpnąłem z nieocenionego opracowania
poświęconego masakrze w Monachium autorstwa Szai Fogelmana, Back to the Black
September, „Haaretz Weekly Magazine”, 31 sierpnia 2012.
41 Rozmowa z „Ethanem”, lipiec 2014.
42 Goldstein, Golda. Biografia, s. 525 (publikacja w języku hebrajskim).
43 Rozmowa z Wiktorem Cohenem, 27 maja 2015.
44 Zamir, Z otwartymi oczami, s. 69.
45 Rozmowa z Wiktorem Cohenem, 27 maja 2015.
46 Posiedzenie rady do spraw bezpieczeństwa, 6 września 1972 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Paula”).
47 „Al-Sajjid”, 13 września 1972, cyt. za: Merari, Elad, Międzynarodowy wymiar
palestyńskiego terroryzmu, s. 35.
48 Tajny aneks do postanowienia rządu wydanego po masakrze w Monachium, Michael
Arnon do ministra obrony, 11 września 1972 (archiwum autora, dokument otrzymany od
„Paula”). Palestyńczycy utrzymywali, że w atakach zginęło dwustu cywilów, w tym
kobiety i dzieci. Izrael zaprzeczał. Fogelman, „Haaretz Weekly Magazine”, 21 sierpnia
2012.
49 Posiedzenie rady do spraw bezpieczeństwa, 6 września 1972, s. 5 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Paula”).
50 Posiedzenie komisji Knesetu do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, Protokół nr 243,
3 listopada 1972 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Paula”).
51 Tamże.

10. „NIE MAM PROBLEMU Z TYMI, KTÓRYCH ZABIŁEM”

1 Rozmowa z „Czarnym”, listopad 2015. Podobna relacja pojawia się w: Klein, Striking
Back, s. 117–118.
2 List Petera Manninga, biografa Janet Venn-Brown, do autora, 20 października 2015;
Rozmowa z Peterem Manningiem, 24 grudnia 2015.
3 Chociaż zamach się nie udał (bomba wniesiona na pokład wprawdzie eksplodowała, ale
pilotowi udało się bezpiecznie wylądować), a dwóch palestyńskich terrorystów, którzy
nakłonili dwoje europejskich turystów do wniesienia jej na pokład, zostało schwytanych
i osądzonych, premier Golda Meir miała pewność, że Włosi ulegną naciskom i ich
uwolnią. „Włosi trzęsą się ze strachu” – stwierdziła. I miała rację. Wkrótce potem włoski
rząd, pod presją OWP, wypuścił zamachowców. Protokół posiedzenia rady ministrów, 5
listopada 1972 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Paula”).
4 Od samego powstania Mossad przyciągał zainteresowanie całego świata, spragnionego
historii o wyczynach jego funkcjonariuszy. Filmy, książki i seriale telewizyjne rzekomo
zapewniające wgląd w kulisy jego działalności regularnie podbijają listy bestellerów.
Zwłaszcza jedna historia fascynuje od dawna – ta będąca następstwem rozkazu Goldy
Meir, żeby namierzyć i zabić palestyńskich terrorystów w Europie na początku lat
siedemdziesiątych. Chyba najbardziej znaną interpretację tych wydarzeń stanowi film
Monachium Stevena Spielberga z 2005 roku z Erikiem Baną i Danielem Craigiem, który
zdobył pięć nominacji do Oscara. Ma on jednak niewiele wspólnego z rzeczywistością
(podobnie jak większość innych opisów tej operacji, którym brakuje źródeł
i przypisów – wyjątek stanowi znakomita książka Aarona Kleina Striking Back). Film
Spielberga powstał na motywach książki George’a Jonasa, który podobno opierał się na
wspomnieniach Juwala Awiwa, rzekomo czołowego skrytobójcy grupy. Jednak do
relacji Awiwa, byłego agenta Mossadu, trzeba podchodzić z dużą dozą sceptycyzmu.
Nawet kryptonim operacji, który pojawia się w różnych publikacjach („Gniew Boży”)
 jest nieprawdziwy (wynika to z rozmów z prawdziwymi uczestnikami tej operacji
przeprowadzonych na potrzeby tej książki oraz książek Kleina). Rozmowy z Juwalem
Awiwem (grudzień 1995 i 6 listopada 2005); List Awiwa do autora z 7 listopada 2005,
w których omawiał swoje związki ze Spielbergiem i z DreamWorks. Sprawę Juwala
Awiwa omówiono w: Ronen Bergman, Życie w filmie, „Jediot Achronot”, 2 grudnia
2005. Spielberg odpowiedział na zarzuty oświadczeniem, że film oparł na najlepszych
materiałach, jakie były dostępne publicznie. Ofer Szelah, Ocalić Monachium, „Jediot
Achronot”, 17 lutego 2006; zob. również: Chris Thompson, Secret Agent Schmuck,
„Village Voice”, 16 października 2007.
5 „Jediot Achronot”, 6 marca 1973.
6 Rozmowy z: Hararim (10 marca 2014), Kleinem (6 października 2014), „Kurcem”
(październik 2005) i „Czarnym” (listopad 2015).
7 Rozmowa z „Salwadorem”, maj 2012.
8 Szef Mossadu Zamir utrzymywał, że zabójstwa nie wynikały z pragnienia zemsty, ale
miały zapobiec przyszłym atakom terrorystycznym. Jednak trudno pogodzić to ze
słowami jego podkomendnych. Większość z nich twierdziła, że to właśnie żądza odwetu
towarzyszyła im podczas operacji. Jeden zauważył: „Było jasne, że każdy, kto zabija
Żydów, staje się uzasadnionym celem ataku”. Także dyrektorzy Mossadu, którzy nastali
po Zamirze, Nahum Admoni i Meir Dagan, uważali pragnienie zemsty za jedną
z głównych motywacji stojących za zamachami w latach siedemdziesiątych. Rozmowy
z: „Czarnym” (czerwiec 2015), Nahumem Admonim (29 maja 2011) i Daganem (29
maja 2013); Wywiad Jossiego Melmana z Cwim Zamirem, Golda gave no order,
„Haarec”, 17 lutego 2006.
9 Rozmowy z „Czarnym” (listopad 2015) i Hararim (11 kwietnia 2014).
10 Rozmowa z „Kurcem”, październik 2005.
11 Istnieją kontrowersje na temat tego, czy Meiri został oficjalnie powołany na stanowisko
szefa jednostki Kidon, jak twierdził on sam i niektórzy funkcjonariusze Mossadu, czy
tylko dowodził pewnymi operacjami, jak utrzymywał Harari. Faktem jest, że obaj
mężczyźni spierali się o tę i inne kwestie przez lata. Rozmowy z: „Saulem” (czerwiec
2017), Nehemią Meirim (12 czerwca 2012) i Hararim (10 marca 2014).
12 Rozmowy z Nehemią Meirim (12 czerwca 2012) i Haberem (21 czerwca 2009);
Nagranie wywiadu z Nehemią Meirim przeprowadzonego przez dziennikarza Eitana
Habera (archiwum autora, nagranie otrzymane od Mosze Meiriego).
13 Rozmowa z „Saulem”, czerwiec 2017.
14 Rozmowa z Haberem, 21 czerwca 2009.
15 Rozmowa z Nehemią Meirim, 12 czerwca 2012.
16 Po rezygnacji Harariego z szefowania Kejsarią w 1980 roku członkowie jednostki
podarowali mu jedyny w swoim rodzaju prezent – pistolet Beretta, z którego Meiri
zastrzelił Zwaitera, oprawiony w ramkę z podpisami podkomendnych. Harari trzymał
ten prezent na eksponowanym miejscu w swoim salonie.
17 Aaron Klein, Striking Back, s. 130–131.
18 Rozmowa z Hararim, 10 marca 2014.
19 Ostateczna decyzja o zabiciu Hamszariego zapadła po tym, jak 29 listopada bojownicy
 Czarnego Września porwali samolot Lufthansy lecący z Bejrutu do Frankfurtu. Niemcy
momentalnie uwolnili trzech terrorystów, którzy uczestniczyli w masakrze
w Monachium; polecieli oni do Libii, gdzie zgotowano im królewskie powitanie.
Okoliczności porwania wzbudziły podejrzenia, że uzgodniono je z Niemcami, żeby
dostarczyć pretekstu do uwolnienia morderców. Gniew w Izraelu narastał. Ministrów
rozwścieczyło przede wszystkim oświadczenie rzecznika prasowego niemieckiego
rządu, w którym twierdził, że „to nie Niemcy wywołali konflikt na Bliskim Wschodzie”.
Minister Warhaftig odparował: „Zabicie sześciu milionów Żydów z pewnością miało
wpływ na konflikt na Bliskim Wschodzie”. Po posiedzeniu rządu Warhaftig namówił
premier Meir do zwiększenia liczby operacji. Rozmowa z „Toblerone’em”, styczeń
2014; Tajne kontakty Niemiec z palestyńskimi terrorystami, „Der Spiegel”, 28 sierpnia
2012.
20 W czasach, gdy nie były jeszcze dostępne miniaturowe urządzenia służące do
komunikacji, dowódca jednostki Cwi Malkin nosił na pasku niewielkie pudełko, które
wibrowało, gdy wysyłano na nie sygnał radiowy ostrzegający przed
niebezpieczeństwem. Można je uznać za prototyp pagera.
21 Rozmowa z „Kurcem”, październik 2005. Dzień po śmierci Hamszariego ktoś zadzwonił
do Ankie Spitzer, wdowy po Andre Spitzerze, trenerze szermierki, który znalazł się
wśród ofiar masakry w Monachium. „Proszę słuchać wiadomości o dziesiątej –
powiedział anonimowy rozmówca. – Zrobiliśmy to dla Andre”. Rozmowa z Ankie
Spitzer, 22 lutego 2012; Klein, Striking Back, s.129–133.
22 Rozmowa z Hararim, 10 marca 2014.
23 Relacja dyrektora Cwiego Zamira, Dział historyczny Mossadu, cyt. za: Zamir,
Z otwartymi oczami, s. 76–80.
24 Komisja Knesetu do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, Protokół posiedzenia z 3
listopada 1972 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Paula”).
25 Rozmowa z „Czarnym”, czerwiec 2015.
26 Rozmowa z „Iftachem”, 22 maja 2011.
27 Dodatkowe potwierdzenie słów Palestyńczyków stanowi zaskakujący wywiad udzielony
w 1993 roku BBC przez Aharona Jariwa, doradcę premier Meir do spraw
kontrterroryzmu. Jariw po raz pierwszy przyznał, że to Mossad stoi za zamachami,
i podważył twierdzenia szefostwa agencji dotyczące Zwaitera: „Miał pewne związki
z terrorystami, ale nie prowadził działalności operacyjnej”. Podobny pogląd wyraził
Aaron Klein w książce Striking Back, s. 119.
28 Rozmowa z „Wybrańcem”, kwiecień 2011.
29 Przez pierwsze miesiące zamachów przeprowadzanych przez Mossad w Europie
Palestyńczycy pozostawali niewzruszeni i kontynuowali ataki terrorystyczne na biura El
Al, wysyłali bombowe przesyłki, urządzali zasadzki na przedstawicieli Izraela,
a w końcu zajęli ambasadę izraelską w Bangkoku. Merari, Elad, Międzynarodowy
wymiar palestyńskiego terroryzmu, s. 17.
30 Fatah również walczyło z Mossadem. W styczniu 1973 roku udało się mu zwerbować
dwóch palestyńskich agentów jednostki Comet. Jeden z nich strzelił do swojego oficera
prowadzącego, Tzadoka Ofira, na szczęście tylko go raniąc. Drugi, podczas spotkania
 w Madrycie, zabił swojego opiekuna z ramienia Mossadu Barucha Cohena. W Izraelu
stanowiło to dowód na to, że należy zintensyfikować działania przeciwko terrorystom.
Rozmowy z: Gideonem Ezrą (4 lutego 1999), Suttonem (9 maja 2012) i Alferem, 18
maja 2015; Klein, Striking Back, s. 142–147.
31 Rozmowa z Francisem, luty 2005.
32 Jael przeszła przyspieszony kurs dotyczący trybu pracy i życia osoby zajmującej się
pisaniem. Przeprowadził go Szabtai Tewet, dziennikarz gazety „Haarec”, biograf Ben
Guriona i przyjaciel Harariego.
33 Materiały wywiadowcze Kejsarii zgromadzone przed operacją „Wiosna Młodości”,
zawierające fotografie zrobione przez Jael w Bejrucie (archiwum autora, materiały
otrzymane od „Gustawa”).
34 Mass, Jael. Wojowniczka Mossadu w Bejrucie, s. 66 (publikacja w języku hebrajskim,
nieocenzurowany maszynopis otrzymany od „Maurice’a”, archiwum autora).
35 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014; Klein, Striking Back, s. 157–161.
36 Dar do szefa sztabu generalnego, szefa Amanu i dowódcy Jednostki 131, Ogólne
założenia powstania tajnej jednostki mista’arwim, 2 października 1955 (archiwum
autora, dokument otrzymany od Awrahama Dara).
37 Urządzenia podsłuchowe działały długo dzięki bateriom jądrowym dostarczonym przez
amerykańskiego naukowca pochodzenia żydowskiego Zalmana Szapiro, właściciela
przedsiębiorstwa NUMEC z siedzibą w Pensylwanii. Rozmowy z Amitem (6 czerwca
2005) i Amiramem Lewinem (16 lipca 2017); Ronen Bergman, Baterie jądrowe i tajne
urządzenia podsłuchowe, „Jediot Achronot”, 6 czerwca 2017.
38 Barak miał rację, dokładając wszelkich starań, by jego jednostka została włączona do
operacji Sił Obronnych Izraela. Z biegiem czasu Sajeret Matkal stał się synonimem
perfekcji, determinacji i oryginalności. Byli członkowie jednostki osiągali najwyższe
stanowiska w armii, a po zakończeniu kariery wojskowej stawali się częścią izraelskiej
elity. Ehud Barak, który później służył jako szef sztabu generalnego, wszedł do polityki
i został ministrem obrony i premierem. Uzi Dajan był zastępcą szefa sztabu generalnego,
a w cywilu stanął na czele Rady Bezpieczeństwa Narodowego Izraela. Dani Jatom został
dyrektorem Mossadu. Szaul Mofaz – zastępcą szefa sztabu generalnego i ministrem
obrony. Mosze Jaalon – szefem sztabu generalnego, ministrem obrony i wicepremierem
w rządzie Binjamina Netanjahu, kolejnego byłego członka Sajeretu. Zestawienie
opublikowane przez dziennik „Jediot Achronot” pod koniec 2012 roku ujawniło, że
najważniejsze działy izraelskiej polityki, gospodarki, życia społecznego
i bezpieczeństwa narodowego są obsadzone byłymi żołnierzami Sajeret Matkal, który
jest wielkości zaledwie jednego batalionu.
39 Betser, Tajny żołnierz, s. 143 (publikacja w języku hebrajskim).
40 Rozmowy z Amnonem Biranem (5 czerwca 2011) i Barakiem (24 listopada 2013).
41 Siły Obronne Izraela nie po raz pierwszy występowały przeciwko OWP w Libanie,
jednak nigdy nie były to operacje na tak dużą skalę, wymagające udziału połączonych sił
różnych służb, w tym Mossadu. Informacje na temat poprzednich akcji w Libanie
(operacji Bardas) można znaleźć w: Nadel, Do odważnych świat należy, s. 198–235
(publikacja w języku hebrajskim). Zob. również: Betser, Tajny żołnierz, s. 109–114;
 Dział operacyjny, Wiosna Młodości, 9 kwietnia 1973, MODA 580-75-401;Rozmowa
z Barakiem, 1 lipca 2013.
42 Lądowanie i jazdę samochodami ćwiczono na plaży niedaleko nowej eleganckiej
dzielnicy Tel Awiwu o nazwie Ramat Awiw, gdzie właśnie wznoszono wieżowce
przypominające nieco luksusowe apartamentowce, w których mieszkały cele ataku.
Rozmowy z Szakedem (1 maja 2013) i Barakiem (13 stycznia 2012).
43 Harari postanowił nie wtajemniczać Jael w szczegóły operacji i jej datę. „Istniała
możliwość, chociaż bardzo niewielka, że bez naszej wiedzy zostanie zdekonspirowana
i zmuszona do wyznania tego, co wie” – powiedział w rozmowie ze mną. Mossad,
podsumowanie operacji „Wiosna Młodości”, 6 kwietnia 1973 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Gustawa”); Rozmowa z Amnonem Biranem, 5 czerwca 2011.
44 Rekonstrukcja spotkania na podstawie rozmów z: Szakedem (14 maja 2013), Hararim
(29 marca 2014) i Ammonem Biranem (5 czerwca 2011).
45 Odręczne notatki dowódcy operacji sporządzone tuż przed operacją oraz notatki
z ostatniej odprawy generała brygady Emmanuela Szakeda, 4 kwietnia 1973 (archiwum
autora, dokumenty otrzymane od „Ostrego”).
46 Rozmowa z Elim Zeirą, 29 czerwca 2010.
47 Rozmowa z Barakiem, 24 listopada 2013.
48 Rozmowa z Mukim Betserem, 10 czerwca 2016.
49 Betser, Tajny żołnierz, s. 163.
50 Rozmowa z Betserem, 10 czerwca 2016.
51 Dowództwo żołnierzy piechoty i spadochroniarzy, Raport z operacji „Wiosna
Młodości”, 11 maja 1973 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Ostrego”);
Amnon Biran, Powstanie elitarnych jednostek, „Mabat Malam”, kwiecień 2011;
Rozmowy z: Barakiem (24 listopada 2013), „Gorzką Czekoladą” (listopad 2012),
„Czarnym” (styczeń 2013) i Awiramem Halewim (12 października 2010); Betser, Tajny
żołnierz, s. 164–166.
52 Rozmowa z Jigalem Presslerem, 6 lipca 2017.
53 Rozmowa z Amnonem Lipkinem-Szachakiem, 26 maja 2011; Klein, Striking Back,
s. 168–169.
54 Rozmowa z Lipkinem-Szachakiem, 3 kwietnia 2012.
55 Rozmowa z „Sindbadem”, październik 2013.
56 Rozmowa z Barakiem, 24 listopada 2013.
57 Kopia listu, archiwum autora, dokument otrzymany od „Midburna”.
58 Mass, Jael. Wojowniczka Mossadu w Bejrucie, s. 117 (archiwum autora,
nieocenzurowany maszynopis otrzymany od „Maurice’a”).
59 On i jego prawa ręka Tawfik Tirawi odwiedzali trzech terrorystów, którzy brali udział
w masakrze w Monachium i zostali uwolnieni przez Niemców. Tirawi wspominał, że
około pierwszej w nocy usłyszeli strzelaninę i jeden z ochroniarzy czekających na
dworze wpadł do mieszkania z okrzykiem: „Al-Mossad, al-Mossad tu jest”. Rozmowa
z Tawfikiem Tirawim, czerwiec 2002.
60 Inne dokumenty wskazywały na związki OWP z lewicowymi organizacjami w Europie,
co wzmocniło pozycję Mossadu jako agencji mogącej się przydać państwom zachodnim
 w walce z terroryzmem, jak również ugruntowało stanowisko Izraela, że tylko dzięki
współpracy międzynarodowej można się rozprawić z terrorystami. Rozmowy
z Szimszonem Issakim (2 września 2015) i Reuwenem Hazakiem (1 lutego 1999);
Sayigh, Armed Struggle, s. 311.
61 Kilka dni po operacji generał brygady Szaked zażądał od dyrektora Mossadu zwolnienia
tego funkcjonariusza Kejsarii, a kiedy spotkał się z odmową, naciskał szefa sztabu
Elazara, aby poprosił o to panią premier, jednak, jak stwierdził, „w atmosferze euforii,
jaka zapanowała po operacji, nikt mnie nie słuchał”. Rozmowa z Szakedem, 1 maja
2013.
62 Cyt. za: „Haarec”, 12 marca 1973.

11. „ZŁE ROZPOZNANIE CELU NIE JEST PORAŻKĄ. JEST BŁĘDEM”

1 Szefowie Mossadu podejrzewali, że al-Kubaisi planuje zamach na życie premier Goldy
Meir, polegający na zdetonowaniu samochodu pułapki na trasie jej przejazdu w Nowym
Jorku. Przyjechał do Paryża w lutym i zameldował się w hoteliku nieopodal Place de la
Madeleine. Wkrótce potem zaczął odwiedzać bary, w których bywali młodzi Arabowie.
Nehemia Meiri uznał, że jest zbyt stary, by wmieszać się w tłum, dlatego zdecydował się
na bardzo niekonwencjonalny krok i wysłał na obserwację swojego syna Moszego.
Chłopakowi brakowało formalnego wyszkolenia, ale Nehemia podobno uważał, że
umiejętność szpiegowania przekazał mu w genach. „Poszedłem do baru – wspominał
Mosze – zamówiłem coś do picia i zacząłem gadać z jednym z Arabów. W torbie
miałem ukryty aparat fotograficzny i cały czas robiłem zdjęcia zgromadzonym”. Te
fotografie oraz materiały zebrane przez inne ekipy udokumentowały spotkania al-
Kubaisiego z członkami Fatahu. Rozmowy z Mosze i Nehemią Meirimi, 12 czerwca
2012.
2 „Ku naszemu żalowi nie wykitowali sami z siebie. Trzeba im było pomóc” – wyjaśnił
„Kurc”, który uczestniczył w zamachu na Husajna Abd al-Chira. Rozmowa z „Kurcem”,
październik 2005; Klein, Striking Back, s. 137–138.
3 Dział historyczny Mossadu, Raport w sprawie operacji „Zgaga”, 1996, s. 17, cyt. za
raportem Amanu za lata 1978–1979 (archiwum autora, dokument otrzymany od
„Słownika”).
4 Rozmowa z Hararim, 11 kwietnia 2014. Relacja pokrywa się w wielu aspektach z tą
przedstawioną w książce Kleina Mistrz operacji specjalnych. Historia Mike’a
Harariego, s. 17–19; Two bomb-carrying Arabs injured in explosion, Jewish Telegraphic
Agency, 18 czerwca 1973.
5 Rozmowa z Hadarem, 7 lutego 2012.
6 Rozmowy z: Hararim (12 lutego 2014), „Gorzką Czekoladą” (2 listopada 2012)
i Kleinem (28 maja 2014).
7 Utrata Boudii była poważnym ciosem dla LFWP. Dwa dni później organizacja ogłosiła,
że pomściła jego śmierć, zabijając izraelskiego attaché wojskowego w Waszyngtonie,
pułkownika Josefa „Joego” Alona. Okoliczności śmierci Alona, który 1 lipca został
zastrzelony na podjeździe swojego domu w Maryland, pozostają zagadką i źródłem
 wielu teorii spiskowych. Ostatnio wznowiono śledztwo w tej sprawie, po tym, jak
wyszły na jaw dowody, że w zabójstwie uczestniczył (lub przynajmniej dużo o nim
wiedział) Ilich Ramírez Sánchez, zwany Carlosem lub Szakalem. Adam Goldman,
I Wrote to Carlos the Jackal, And an Israeli’s Assassination Case Was Revived, „New
York Times”, 8 stycznia 2017; Korespondencja e-mailowa z Sophie Bonnet, reżyserką
planowanego filmu dokumentalnego o Carlosie, maj 2017.
8 Rozmowa z „Kurcem”, październik 2005.
9 Nadia Salti Stephan, Abu Hassan by Abu Hassan, „Monday Morning”, kwiecień 1976.
10 Dział analiz Amanu, Działalność terrorystyczna za granicą, 1 maja 1969 (dokument
pokazany autorowi przez „Słownika”).
11 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015; Bird, Good Spy, s. 90.
12 Bird, Good Spy, s. 133–134; Klein, Striking Back, s. 192.
13 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015.
14 Cyt. za: Jarin Kimor, Sealed Lips, Channel 1, 20 września 2014.
15 Klein, Striking Back, s. 186-187. Rozmowy z: Hararim (10 marca 2014), Ilanem
Mizrahim (22 października 2014), „Kurcem” (październik 2005), „Gorzką Czekoladą”
(listopad 2012).
16 Według innej wersji Benamene wyruszył z Mediolanu. Wsiadł tam do pociągu jadącego
do Oslo. Funkcjonariusze Mossadu śledzili go, ale, jak twierdził jeden z nich:
„W pewnej chwili pomyliliśmy go z innym pasażerem”. Rozmowa z „Saulem”, czerwiec
2017.
17 Generał Aharon Jariw, wywiad dla BBC, 23 listopada 1993.
18 Z kolei Meiri uważał, że mężczyzna, który prowadził rzekomo spokojne życie
w Lillehammer, naprawdę był Salamą. Rozmowy z: Hararim (10 marca 2014), Nehemią
i Moszem Meirim (12 czerwca 2012) oraz „Saulem” (czerwiec 2017).
19 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014.
20 Zostawili auto w garażu luksusowego duńskiego hotelu, gdzie stało przez trzy lata,
zanim parkingowy zorientował się, że coś jest nie tak, i odstawił je do wypożyczalni.
21 Rozmowy z Hararim (29 marca 2014) i „Saulem” (lipiec 2011). Y. nie zgodził się na
propozycję rozmowy przekazaną mu przez krewnego, byłego dowódcę Sił Powietrznych
Izraela, 20 marca 2017.
22 Bouchiki był bratem Chico Bouchikiego, współzałożyciela zespołu Gypsy
Kings. Rozmowa z Ulim Weidenbachem, 26 lutego 2017.
23 Mosze Zonder, Byłam pewna, że mnie też zabiją, „Maariw”, 13 września 1995.
24 Jarin Kimor, Sealed Lips, Channel 1, 20 września 2014.
25 Rozmowy z „Saulem” (lipiec 2011) i Hararim (23 marca 2014).
26 W aktach norweskiej policji znaleźć można trochę inną wersję zatrzymania Arbela,
przypisującą zasługi działaniom operacyjnym policji, a nie przekazaniu im przez
świadka zabójstwa numerów rejestracyjnych samochodu. Tak czy owak, skutki tej akcji
były dla Mossadu katastrofą. Jossi Melman, Akta akcji w Lillehammer ujawnione,
„Maariw”, 2 lipca 2013.
27 W reakcji na słowa „Saula” Harari oświadczył: „Do Lillehammer nie mieliśmy pojęcia,
że [Arbel] cierpi na klaustrofobię. We wszystkich poprzednich misjach znakomicie się
 sprawdzał”. Pytanie brzmi, czy powinni to sprawdzić. Kiedy zadałem to pytanie
Harariemu, zareagował dosyć sarkastycznie: „Bądźmy poważni, dobrze? Powiedzmy, że
jest pan naszym człowiekiem w Norwegii, na końcu świata, tuż przy biegunie
północnym, i nie zna pan języka ani alfabetu. Nie umie pan rozszyfrować nazw ulic ani
tabliczek na drzwiach, nie wie, o czym piszą w gazetach, a co może mieć związek z pana
misją. Moi świetnie wyszkoleni ludzie nie znali języka, więc wysłałem tam nienajlepiej
wyszkolonych albo takich dopiero w trakcie szkolenia, ale za to znających norweski, bo
musiałem tam mieć kogoś, kto będzie robił za tłumacza”. Rozmowa z Hararim, 23 marca
2014.
28 Wiele wątpliwości dotyczących udziału szefów Kejsarii w sprawie Lillehammer
i surową krytykę ich działań można znaleźć w anonimowym liście napisanym przez
jednego z podkomendnych Harariego w kwietniu 2014 roku. Zawiera on dotąd
nieujawnione informacje i znajduje się w archiwum autora.
29 Dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych Izraelczycy postanowili wziąć
odpowiedzialnośc za to zabójstwo, po sprawie sądowej wytoczonej Harariemu
i Zamirowi w Norwegii. Państwo Izrael wypłaciło Torill Larsen Bouchiki i jej
dwudziestodwuletniej córce Malice dwieście osiemdziesiąt trzy tysiące dolarów,
a synowi Bouchikiego z pierwszego małżeństwa, Jamalowi Terje Rutgersenowi – sto
osiemnaście tysięcy dolarów. Israelis to Compensate Family of Slain Waiter, „New York
Times”, 28 stycznia 1996.
30 Dyplomatyczne zabiegi Izraela zostały dokładnie opisane w: Palmor, Sprawa
Lillehammer (raport urzędnika izraelskiego MSZ koordynującego te działania).
31 Rozmowa z Kfirem, 9 czerwca 2011.
32 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014.
33 Kaddafi miał własne powody do zestrzelenia izraelskiego samolotu. 21 lutego 1973 roku
Siły Powietrzne Izraela zestrzeliły samolot pasażerski Libyan Airlines lecący z Trypolisu
do Kairu, który zboczył z kursu, znalazł się na kontrolowanym przez Izraelczyków
obszarze powietrznym nad Synajem i zbliżał się do tajnych obiektów wojskowych
w Dimonie. Ze stu trzynastu osób na pokładzie zginęło sto osiem.
34 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014; Zamir, Z otwartymi oczami, s. 142–146; Klein,
Mistrz operacji specjalnych. Historia Mike’a Harariego, s. 28–35.
35 Rozmowy z: Hararim (23 marca 2014), Nehemią Meirim i Mosze Meirim (12 czerwca
2012) oraz „Czarnym” (listopad 2015).
36 Większość palestyńskich więźniów umieszczono na pokładzie samolotu transportowego
Włoskich Sił Powietrznych, który wyleciał do Libii, ale eksplodował nad Morzem
Śródziemnym. Nikt nie przeżył. Niektórzy włoscy oficjele obwiniali Izrael o wywołanie
tajemniczej usterki, która spowodowała wybuch. Izraelczycy jednak zaprzeczali tym
oskarżeniom i prawdopodobnie akurat w tym wypadku mówili prawdę.

12. PYCHA
1 Operacja „Wiosna Młodości” nie była jedynym sukcesem izraelskich służb specjalnych
w 1973 roku. Mossad prowadził (jak sądził – z powodzeniem) szpiega w egipskich
 sferach rządowych. Był nim Aszraf Marwan, szef biura prezydenta Anwara Sadata i zięć
prezydenta Nasera. Na dodatek jednostce Sajeret Matkal udało się podłączyć do kabli
telekomunikacyjnych egipskiej armii, dzięki czemu Aman zyskał dostęp do
najtajniejszych rozmów. Rozmowy z: „Konstantynem” (listopad 2011), Ehudem
Barakiem (13 stycznia 2012) i Lewinem (10 maja 2017). Na temat werbunku Ashrafa
Marwana, jego prowadzenia i prawdopodobnego zaangażowania w egipskie akcje
dezinformacyjne przed wojną Jom Kippur zob. Bergman, Meltzer, Wojna Jom Kippur.
Chwila prawdy, s. 31–41, 470–522 (publikacja w języku hebrajskim).
2 „Dawar”, 17 kwietnia, 1973.
3 Cytaty za skanami dokumentów zamieszczonymi w: Zamir, Z otwartymi oczami, wkładka
po s. 128.
4 Rozmowa z Barakiem, 13 stycznia 2012.
5 Kissinger do prezydenta Nixona, Waszyngton, 25–26 lutego 1973; Archiwa Narodowe
Stanów Zjednoczonych, Materiały z okresu prezydentury Nixona, Dokumenty Rady
Bezpieczeństwa Narodowego i biura Kissingera, pudło nr 131.
6 Kipnis, 1973. Droga do wojny, s. 89 (publikacja w języku hebrajskim).
7 Zeznania szefa sztabu Dawida Elazara przed komisją Agranata, 31 stycznia 1974, 17
lutego 1974 i 21 lutego 1974 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Picassa”).
8 Harari i funkcjonariusze Kejsarii mieli wiele planów na wypadek wybuchu wojny, w tym
wysyłkę i zdetonowanie kontenera pełnego materiałów wybuchowych w porcie w Port
Saidzie i umieszczenie ładunków wybuchowych w siedzibach rządowych i wojskowych
w Kairze. Harari proponował te rozwiązania premier Meir, lecz ona, zszokowana
i przerażona rozwojem wydarzeń, nie chciała podejmować dodatkowego ryzyka
i odmówiła wydania zgody na ich realizację. Bergman, Meltzer, Wojna Jom Kippur.
Chwila prawdy, s. 23–97; Rozmowa z Hararim, 29 marca 2014.
9 „Jediot Achronot”, 16 maja 1974.
10 Prawda o masakrze w Ma’alocie, film dokumentalny, reżyseria Orly Wilnai i Guy
Meroz, Kanał 10, marzec 2014.
11 Zonder, Sajeret Matkal, s. 119 (publikacja w języku hebrajskim).
12 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015
13 Rozmowa z Hararim, 29 marca 2014.
14 Sayigh, Armed Struggle, s. 310–311.
15 Sztab Generalny Sił Obronnych Izraela, dział historyczny, Atak terrorystyczny na hotel
Savoy, sierpień 1975 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Gomeza”).
16 Rozmowa z Gazitem, 12 września 2016.
17 Rozmowa z Omerem Bar-Lewem, 15 listopada 2012.
18 Rozmowy z „Greco” (październik 2014) i „Jakobem” (sierpień 2015).
19 Rozmowa z Gazitem, 12 września 2016.
20 Operacja nosiła kryptonim „B’nei Mazor” (Synowie Odsieczy). Rozmowa z Awiemem
Sellą, 10 lipca 2013 (raport z akcji znajdujący się w archiwum sił powietrznych pokazał
autorowi „Roi”).
21 Między grudniem 1973 roku a majem 1978 roku LFWP dopuścił się dwudziestu aktów
międzynarodowego terroryzmu. Merari, Elad, Międzynarodowy wymiar palestyńskiego
 terroryzmu, s. 170–174 (publikacja w języku hebrajskim).
22 Rozmowa z Mizrahim, 22 kwietnia 2014.
23 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015.
24 Archiwum Mitrochina, K-24, s. 365, Churchill College, Uniwersytet w Cambridge;
Ronen Bergman, The KGB’s Middle East Files: Palestinians in the Service of Mother
Russia, „Jediot Achronot”, 4 listopada 2016; Christopher Andrew, Wasilij Mitrochin,
Archiwum Mitrochina. KGB i świat, s. 280 n.; Rozmowa z Christopherem Andrew, 21
lutego 2016.
25 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015. Mossad, Operacja „Zgaga”, s. 7.
26 Jair Rawid, Okno na podwórze. Historia stosunków izraelsko-libańskich – fakty
i złudzenia, s. 49.
27 Powiązaniom Haddada z Grupą Baader-Meinhof zaprzeczał jego zastępca Taysir Kubeh,
który w organizacji odpowiadał za kontakty zagraniczne, wykorzystując pośrednictwo
palestyńskiej kadry naukowej i studentów w Niemczech. Rozmowa z Issakim, 2
września 2015.
28 Inni Palestyńczycy i Niemcy polecieli do Nairobi, żeby wesprzeć operację od strony
logistycznej. Rozkaz napisany przez Haddada dostępny w: Mossad, Raport z operacji
„Zgaga”, s. 68–80.
29 Tamże, s. 73.
30 Tamże, s. 30.
31 Rozmowa z Eliezerem Cafrirem, 2 października 2015.
32 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015.
33 W przeszłości Mossad wielokrotnie i z obopólnymi korzyściami współpracował
z kenijskimi służbami specjalnymi. Ronen Bergman, Israel and Africa, s. 112–116.
34 Mossad, Raport z operacji „Zgaga”, s. 30–31.
35 Rozmowa z Cafrirem, 2 października 2015.
36 Mossad, Raport z operacji „Zgaga”, s. 36–37.
37 Cafrir, jeden z funkcjonariuszy Mossadu wysłanych do Nairobi, stanął przed wyjątkowo
trudnym dylematem. Dowiedział się, że tym samolotem ma lecieć jego siostrzenica,
Gilat Jarden. „Nie wiedziałem, czy ją ostrzec, czy pozwolić jej lecieć – powiedział mi. –
Z jednej strony całkowita dyskrecja miała szczególne znaczenie. Jakikolwiek przeciek
mógł wystraszyć terrorystów. Do tego byłem pewien, że uda nam się ich powstrzymać
przed wystrzeleniem pocisku. Z drugiej strony – to w końcu była córka mojej siostry,
a w przypadku takich operacji wszystko się może zdarzyć. A jeśli nie uda nam się
wytropić terrorystów? Co ważniejsze: lojalność wobec Mossadu czy rodziny?”.
Ostatecznie Cafrir wybrał Mossad i pozwolił Gilat wejść na pokład samolotu, biorąc na
siebie odpowiedzialność za jej życie. Rozmowa z Cafrirem, 2 października 2015.
38 Rozmowa z Cafrirem, 14 lipca 2015; Mossad, Raport z operacji „Zgaga”, s. 59.
39 Rozmowy z „Eleanor” (wrzesień 2014), „Markiem” (marzec 2011) i „Ringo” (lipiec
2013); Mossad, Raport z operacji „Zgaga”, s. 59–60.
40 Zaraz po wyjściu z sali Barak wezwał na konsultację wyższych urzędników
Ministerstwa Sprawiedliwości, na czele z prokuratorem generalnym Gabrielem Bachem,
który również był „do głębi wstrząśnięty”, kiedy usłyszał o propozycji Ze’ewiego.
 Rozmowy z Dorit Beinisz (28 września 2014) i „Ringo” (lipiec 2013).
41 Rozmowa z Hadarem, 14 maja 2017.
42 Rozmowa z „Markiem”, marzec 2011.
43 Rozmowa z Jigalem Simonem, 29 lipca 2012.
44 Rozmowa z Gazitem, 19 lipca 2017.
45 Rozmowa z Hadarem, 14 maja 2017. Schulz wywarła silne wrażenie również na Johnie
le Carré (Davidzie Cornwellu), którego jego przyjaciel szef Amanu Gazit zaprosił do
tajnego obiektu więziennego nazywanego w tamtych czasach, na cześć terrorystki, Willą
Brigitte. Pracownica Mossadu, która tłumaczyła przesłuchanie, została przedstawiona
pisarzowi pod fałszywym nazwiskiem, stanowiskiem i stopniem jako naczelniczka
więzienia kapitan Kaufman. John Le Carré, Tunel z gołębiami. Opowieści z mojego
życia.
46 Protokół posiedzenia rady ministrów, 27 czerwca 1976 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Paula”); Notatka wręczona przez Porana (archiwum autora, dokument
otrzymany od Awnera Awrahama); Rozmowa z Amosem Eiranem, 11 lutego 2009.
47 Siły Obronne Izraela, Dział historyczny, Operacja Piorun, listopad 1977, MODA,
107.79.18, s. 3–11.
48 Bergman, Israel and Africa, s. 121–139.
49 Rozmowy z Awnerem Awrahamem (14 października 2015), Akiwą Lakserem (1
kwietnia 2016) i Ido Netanjahu (29 czerwca 2016; Sajeret Matkal w Entebbe, s. 25–28,
publikacja w języku hebrajskim).
50 Raport dyrektora Szin Betu Awrahama Ahituwa ze spotkania z radą do spraw
bezpieczeństwa, 30 czerwca 1976 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Paula”).
51 Rozmowa z Cafrirem, 2 października 2015.
52 W końcu zwiad komandosów na brzegi Jeziora Wiktorii udowodnił, że plan jest
niewykonalny, ponieważ jezioro roi się od krokodyli. Operacja „Jonatan” w pierwszej
osobie, s. 38–39 (publikacja w języku hebrajskim); Rozmowa z Eitanem, 11 lutego
2009.
53 Rozmowa z Eiranem, lipiec 2013; Ronen Bergman, Gilad Shalit and the Rising Price of
an Israeli Life, „New York Times Magazine”, 9 listopada 2011.
54 Rabin przemawiał na nadzwyczajnym spotkaniu szefów organów obrony państwa, które
odbyło się po południu 30 czerwca. Szef sztabu Mordechaj Gur zgodził się z premierem,
że dziennikarz powinien zostać przesłuchany przez Szin Bet. „Myślę, że trzeba to zrobić,
zgadzam się z tym pomysłem w stu procentach. Zróbmy to jeszcze dzisiaj”. Jednak do
przesłuchania nie doszło, gdyż prokurator generalny Barak oświadczył, że nie dopuści
do działań sprzecznych z prawem. Spotkanie premiera i ministra obrony
z kierownictwem organów obrony państwa, 30 czerwca 1976 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Paula”).
55 Kiedy z nimi rozmawiał, udało mu się zrobić zdjęcia wieży kontroli lotów, a nawet
zdobyć niezbędne dla sił powietrznych informacje związane z tankowaniem paliwa na
lotnisku. Rozmowy z: Hararim (10 marca 2014), Kleinem (6 października 2014) i Awim
Weissem Liwnem (12 września 2016). Kopie fotografii zrobionych przez „Dawida” na
lotnisku w Entebbe znajdują się w archiwum autora (otrzymane od „Ethana”).
56 Protokół z posiedzeń rady ministrów z 3 lipca 1976 i 4 lipca 1976 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Paula”); Rozmowa z Peresem, 4 sierpnia 2015.
57 Rozmowy z Jiftachem Reicherem (25 listopada 2013) i Weissem Liwnem (16 maja
2016); Ronen Bergman, Operacja w Entebbe słowami komandosów: planowanie misji,
„Jediot Achronot”, 27 czerwca 2016; Operacja Jonatan w pierwszej osobie, 19–32.
58 Ronen Bergman, Lior Ben Ami, Powrót z Afryki, „Jediot Achronot”, 17 czerwca 2016.
59 Rozmowy z: Reicherem Atirem (25 listopada 2013), Weissem Liwnem (16 maja 2016),
Amirem Oferem (1 kwietnia 2016), Giorą Zussmanem (maj 2016), Danim Arditim (13
czerwca 2011), Omerem Bar-Lewem (15 listopada 2012), Pinchasem Buchrisem (maj
2016), Ramim Szermanem (6 lipca 2016), Szlomim Reismanem (6 lipca 2016), Szaulem
Mofazem (14 czerwca 2011) i Betserem (10 czerwca 2016).
60 Rozmowy z „Greco” (marzec 2015) i „Jakobem” (sierpień 2015).

13. ŚMIERĆ CZYHA W PAŚCIE DO ZĘBÓW

1 Rozmowa z Icchakiem Hofim, Ośrodek Begina, 11 stycznia 2002.
2 Rozmowa z Admonim, 29 maja 2011.
3 Begin anulował decyzję poprzednich premierów (Eszkol podpisał rozkaz w tej sprawie 31
grudnia 1968 roku, a Meir i Rabin go zatwierdzili), żeby przesunąć ściganie
nazistowskich zbrodniarzy wojennych na dół listy priorytetów i na odprawie 23 lipca
1977 nakłonił komitet bezpieczeństwa rady ministrów, aby ten „nakazał Mossadowi
podjąć na nowo poszukiwania nazistowskich zbrodniarzy wojennych, a zwłaszcza Josefa
Mengelego. Jeśli nie będzie sposobu, żeby sprowadzić ich przed oblicze
sprawiedliwości, należy ich zabić”. Od tej chwili Mossad podejmował działania
zmierzające do wytropienia i zlikwidowania Mengelego, jednak bez skutku. Za to
Kejsarii udało się odnaleźć w Boliwii Klausa Barbiego, „Rzeźnika z Lyonu”, szefa
Ggestapo w tym mieście, który odpowiadał za wysłanie tysięcy Żydów do obozów
śmierci. Dyrektor Kejsarii Harari poleciał do La Paz, żeby osobiście nadzorować
przygotowania do zamachu, jednak ostatecznie postanowił go odwołać ze względu na
ryzyko związane z niepewną drogą ucieczki. Potem uważał, że był przesadnie ostrożny:
„Myślę, że mogliśmy więcej zdziałać. Dopóki pojedynczy nazista oddycha w jakimś
zakątku Ziemi, powinniśmy zrobić wszystko, żeby pomóc mu przestać oddychać.
Obecnie, kiedy znam rejony, w których żyją naziści, w środkowej i południowej Afryce,
i wiem, jak łatwo byłoby nam wywrócić tam świat do góry nogami, uważam, że
przedtem byliśmy idiotami”. Zamiast zlikwidować Barbiego, Izraelczycy przekazali
informacje na jego temat Francuzom, którzy dokonali jego ekstradycji i w 1983 roku
postawili przed sądem. W roku 1987 został skazany na dożywocie i zmarł w więzieniu
na raka w 1991 roku. Rozmowy z: Medanem (30 czerwca 2015), Hararim (10 marca
2011), Kleinem (28 maja 2014) i Josim Chenem (11 września 2017). Mossad, Kejsaria,
Rewaw, dowódca Messeru, do Mike’a Harariego, 11 kwietnia 1978. Mossad, Dział
historii, Szukanie igły w stogu siana, 2007, s. 117–220 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Midburna”). Ronen Bergman, Why Did Israel Let Mengele Go?, „New
York Times”, 6 września 2017; Rozmowa z Hofim, Ośrodek Begina, 11 stycznia 2002;
 Klein, Mistrz operacji specjalnych. Historia Mike’a Harariego, s. 236–239.
4 Rozmowa z Nakdimonem, 18 lutego 2015.
5 Merari, Elad, Międzynarodowy wymiar palestyńskiego terroryzmu, s. 130–131.
6 Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych, Sesja dwudziesta dziewiąta,
Oficjalny zapis sesji, A/PV.2282.
7 Wydział Analiz Amanu, Raport specjalny 12/906, 25 grudnia 1974 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Biologa”).
8 Rozmowa z Amosem Giladem, 31 lipca 2012.
9 Rozmowa z Presslerem, 6 lipca 2017.
10 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015.
11 Mossad, Operacja „Zgaga”, s. 105–108.
12 Rozmowy z: Daganem (20 lipca 2013), „Bertiem” (czerwiec 2009), „Staruszkiem”
(sierpień 2016) i „Ethanem” (czerwiec 2015).
13 Aaron Klein w książce Striking Back przedstawił nieco inny przebieg zdarzeń. Według
niego trucizna znajdowała się w belgijskiej czekoladzie, którą Haddad szczególnie lubił,
a w którą zaopatrywał go jeden z jego ludzi będący agentem Mossadu. Klein, Striking
Back, s. 179–181.
14 Raport na temat pacjenta „Ahmeda” napisany przez doktora O. Prokopa, Uniwersytet
Humboldta, 21 kwietnia 1978 (archiwum autora, dokument otrzymany od Gunthera
Latscha).
15 Wewnętrzna korespondencja wschodnioniemieckiego wywiadu nie jest wolna od
rasistowskich uwag dotyczących Palestyńczyków, którzy określani są w niej mianem
„wielbłądojebców”. Stasi szkoliła członków palestyńskich organizacji, dostarczała im
broń i wspólnie z KGB nalegała na przeprowadzanie akcji wymierzonych
w Izraelczyków i Amerykanów, a jednocześnie zyskiwała pewność, że organizacje te nie
będą działać w państwach bloku wschodniego. Informacje uzyskane dzięki
dziennikarzowi Guntherowi Latschowi. Ronen Bergman, Bliskowschodnie akta KGB,
„Jediot Achronot”, 4 listopada 2016.
16 Pismo generała brygady dr. Fistera do „Szanownego Pana Ministra” [niewymieniony
z nazwiska, prawdopodobnie chodzi o Ericha Mielkego], 22 kwietnia 1978. Do pisma
dołączone zostały następujące dokumenty: raport na temat pacjenta „Ahmeda” napisany
przez dr. Prokopa, 21 kwietnia 1978; Zakład Medycyny Sądowej przy Uniwersytecie
Humboldta, Raport dotyczący zwłok Ahmeda Douklego, 20 kwietnia 1978; Raport
medyczny numer 258/78 sporządzony przez dr. Gesericka na potrzeby okręgu
wojskowego i prokuratury, przedmiot badania: zwłoki Ahmeda Douklego, 29 marca
1978 (archiwum autora, dokumenty otrzymane od Gunthera Latscha).
17 Kiedy przeczytałem Issakiemu raporty niemieckich lekarzy na temat cierpień Haddada
przed śmiercią, uśmiechnął się i powiedział: „Opowieści o jego mękach odniosły
pożądany skutek. Dotarły do innych terrorystów, pobudziły wyobraźnię, wywołały
strach, zaburzyły osąd, wpłynęły na zmianę ich zachowania i sprawiły, że zaczęli
popełniać błędy”. Rozmowa z Issakim, 2 września 2015.
18 Bird, Good Spy, s. 152.
19 Rozmowa z „Czarnym”, wrzesień 2016.
20 Rozmowa z Rawidem, 17 stycznia 2013.
21 Rozmowa z „Ethanem”, czerwiec 2015.
22 W książce Good Spy Kai Bird opisuje podobną scenę, w której kwestia relacji łączących
Salamę i amerykański wywiad omawiana jest przez Alana Wolfe’a z CIA
i przedstawicieli Mossadu latem 1978 roku. Bird, Good Spy, s. 207–208; Rozmowa
z „Legendą”, maj 2011.
23 Rozmowa z Issakim, 2 września 2015.
24 Notatka z rozmowy: Kissinger, Helms, Saunders, 23 lipca 1973, a także: Ames do
Helmsa, 18 lipca 1973;NA, RN, NSC, pudło z dokumentami nr 1027.
25 Bird, Good Spy, s. 145.
26 Tamże, s. 126.
27 Tamże, s. 151.
28 Rozmowa z „Jakobem”, sierpień 2015.
29 Bird, Good Spy, s. 176–78.
30 Rozmowy z: Hararim (10 marca 2014), Kleinem (6 października 2014) i Issakim (2
września 2015).
31 Bird, Good Spy, s. 181–183.
32 Tamże, s. 179–180.
33 Tamże, s. 208.
34 Rozmowa z „Jakobem”, sierpień 2015.
35 Rozmowa z „Legendą”, maj 2011.
36 Rozmowa z Hararim, 10 marca 2014.
37 Rozmowa z Aminem Al Hajjem (w obecności „Kobiego”, jego byłego prowadzącego
z Mossadu), 14 sierpnia 2014; Ronen Bergman, Walc z Aminem, „Jediot Achronot”, 14
listopada 2014.
38 Rozmowa z Hararim, 29 marca 2014.
39 Rozmowa z „Czarnym”, czerwiec 2015.
40 Rozmowy z: Hararim (29 marca 2014), Kleinem (28 maja 2014) i „Tuńczykiem”
(sierpień 2015).
41 Dietl, Die Agentin des Mossad, s. 85–96, 112, 147.
42 Oprócz przygotowań do samego zamachu tych troje ćwiczyło również ewakuację drogą
morską. Zakładano, że po wysadzeniu samochodu w centrum miasta lotnisko w Bejrucie
może zostać zamknięte lub przynajmniej wzmożone zostaną kontrole bezpieczeństwa.
Dawid Sziek, wówczas młody oficer, a później zastępca dowódcy 13. Flotylli, uczył ich,
jak zachować się w sytuacji awaryjnej, na wypadek gdyby musieli płynąć wpław lub
użyć broni. Rozmowa z Dawidem Sziekiem, 11 kwietnia 2013.
43 Rozmowa ze „Śliwką”, listopad 2011.
44 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014.
45 Rozmowa z „Czarnym”, wrzesień 2016.
46 Bird, Good Spy, s. 215–216.
47 Rozmowa z Sziekiem, 11 kwietnia 2013.
48 Bird, Good Spy, s. 217.
 14. STADO ZDZICZAŁYCH PSÓW
1 Rozmowy z Giladem (4 sierpnia 2015) i Gadim Zoharem (2 stycznia 2013).
2 Rozmowy z Giladem (31 lipca 2012) i Galantem (19 sierpnia 2011).
3 Sztab Generalny Sił Obronnych Izraela, Dział historii, Atak terrorystyczny na
Autostradzie Nadmorskiej, 1 grudnia 1983 (archiwum autora, dokument otrzymany od
„Paula”).
4 Z niektórych późniejszych doniesień medialnych wynikało, że to panika Izraelczyków
i ich błędna ocena sytuacji wywołały strzelaninę, która przyniosła tak wiele ofiar
śmiertelnych, podczas gdy celem terrorystów były podjęcie negocjacji i przedstawienie
żądania uwolnienia palestyńskich więźniów. Nawet jeśli to prawda, z pewnością Abu
Dżihad nakazał swoim ludziom zabicie zakładników, jeżeli negocjacje się nie powiodą.
Uwda, Kanał 2, 26 maja 2013, Terrorysta uczestniczący w krwawym ataku na autobus:
Przepraszam i żałuję, 31 października 2011.
5 Większość tych spraw nigdy nie trafiła do sądu. Nie rozliczono na przykład uczestników
akcji z 15 marca i 16 kwietnia, kiedy to zabito „terrorystę lat około trzynastu”.
Traktowanie więźniów, J. Einstein, szef inspekcji Sił Obronnych Izraela w Państwowym
Biurze Kontroli, do szefa sztabu generalnego, 9 listopada 1978 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Dzwonka”).
6 Rozmowa z Galantem, 4 września 2014.
7 Sąd wojskowy, Akta nr 313/78, Prokuratura Sił Obronnych Izraela przeciwko
porucznikowi Danielowi Pinto, posiedzenie niejawne, 9 lutego 1979 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Śniegu”); Eitan, Opowieść żołnierza. Życie i czasy izraelskiego
bohatera wojennego, s. 163–165 (publikacja w języku hebrajskim).
8 Rozmowa z Sziekiem, 11 kwietnia 2013.
9 Mike Eldar, 13. Flotylla, s. 572–583 (publikacja w języku hebrajskim).
10 Rozmowy z: Amim Ajalonem (21 stycznia 2013), Galantem (4 września 2014)
i Eldarem (18 września 2011); Eldar, 13. Flotylla, s. 583.
11 Zrair pozostał jednym z czołowych działaczy OWP i odegrał pewną rolę w walkach po
inwazji Izraela na południowy Liban w czerwcu 1982 roku. W tym samym roku
Jednostka 504 zwerbowała Ibrahima Firana, urzędnika wyższego szczebla pracującego
w porcie w Tyrze, który przyjaźnił się ze Zrairem. Tych dwóch łączyło upodobanie do
młodych chłopców. Jednostka 504 wypłaciła Firanowi pokaźną kwotę, za którą mógł
finansować swoje zabawy. W zamian podał adres kryjówki Zraira – willi na plaży
u ujścia rzek Zahrani i Litani, na północ od Tyru. 5 sierpnia 1982 roku oddział policyjnej
jednostki antyterrorystycznej Yamam oraz żołnierze 91. Dywizji zrobili nalot na jego
dom. Z ich raportów wynika, że zabili Zraira, gdy ten sięgał po pistolet. Wywiad Fatahu
podejrzewał, że to Firan powiadomił Izraelczyków o miejscu pobytu Zraira,
i zlikwidował go dwa tygodnie później, niedaleko kawiarni, którą skrytobójcy z 13.
Flotylli mieli na oku ponad dwa lata wcześniej. Cwika Bandori z Szin Betu twierdzi, że
Zrair nie był uzbrojony i nie stawiał oporu. Podobno jednak zabito go zgodnie
z „krenkiem” (w jidisz „choroba”), procedurą stosowaną przez Szin Bet przy
egzekucjach. Współpracownicy Zraira połączyli siły z członkami dopiero powstającego
 Hezbollahu, aby w akcie zemsty wysadzić w powietrze izraelską bazę w Tyrze.
Rozmowy z: Rawidem (17 stycznia 2013), Icchakiem Mordechajem (22 marca 2015)
i Cwiką Bandorim (11 września 2017).
12 Rozmowa z Sziekiem, 11 kwietnia 2013.
13 Rozmowa z „Oliwką”, maj 2013.
14 Rozmowa z Rawidem, 17 stycznia 2013.
15 Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 50–75 (publikacja w języku hebrajskim).
16 Rozmowa z Uzim Dajanem, 18 kwietnia 2013.
17 Hatem od połowy lat dziewięćdziesiątych mieszkał w Paryżu chroniony przez francuskie
służby bezpieczeństwa. To właśnie tam w lutym 2005 roku przeprowadziłem z nim serię
rozmów. Ronen Bergman, Kobra, „Jediot Achronot”, 4 marca 2005.
18 Rozmowa z Merhawem, 5 października 2011.
19 Rozmowa z Mordechajem Cipporim, 11 marca 2015.
20 Ronen Bergman, Dismissal in the Mossad Leadership, „Haarec”, 3 stycznia 1997.
21 Smadar Haram Kaiser, The World Should Know What He Did to My Family,
„Washington Post”, 18 maja 2003.
22 Rozmowa z Awigdorem Ben Galem, 6 listopada 2013.
23 Eitan, Opowieść żołnierza, s. 182.
24 Rozmowy z Ben Galem (6 listopada 2013) i Daganem (26 maja 2013).
25 Rozmowa z Ben Galem, 6 listopada 2013.
26 Rozmowa z Dawidem Agmonem, 28 października 2015.
27 Rozmowa z Ben Galem, 6 listopada 2013.
28 Co najmniej jednemu członkowi tej jednostki działania Eitana nie dawały spokoju.
Nazywał je „po prostu zbrodniami wojennymi”. Opuścił armię i wyemigrował do
Stanów Zjednoczonych, zrywając niemal całkowicie kontakty z Izraelem. Rozmowy z:
„Rupertem”(marzec 2016), Ben Galem (6 listopada 2013), Daganem (29 maja 2013),
Agmonem (8 maja 20160 i Gadim Awiranem (16 kwietnia 2012).
29 Rozmowy z Ben Galem (6 listopada 2013) i Aklem al-Haszemem (grudzień 1999);
Sayigh, Armed Struggle, s. 513–521.
30 Rozmowa z Jehoszuą Sagim, 20 listopada 2015.
31 Rozmowa z Gilboą, 18 marca 2015.
32 Rozmowa z Ben Galem, 6 listopada 2013.
33 Rozmowa z Efraimem Snehem, 20 października 2015.
34 Rozmowa z Ben Galem, 6 listopada 2013.
35 Rozmowa z Cipporim, 11 marca 2015.
36 Rozmowa z Ben Galem, 6 listopada 2013.
37 Rozmowy z Cipporim (11 marca 2015) i Ben Galem (6 listopada 2013). Ich relacje
niemal całkowicie się pokrywają.
38 Rozmowa z Gilboą, 30 grudnia 2013.
39 Rozmowa z Ben Galem, 6 listopada 2013.
40 Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 125–126.
41 Rozmowa ze Snehem, 26 października 2015.
42 Sayigh, Armed Struggle, s. 513–521; „Al-Hurrijja”, 9 lipca 1981; Lista incydentów,
 w tym tych z udziałem Frontu Wyzwolenia Libanu od Cudzoziemców, na stronie Global
Terrorism Database (GTD): http://www.start.umd.edu/gtd/search/Results.aspx?
perpetrator=2991.
43 Rozmowa z „Sallym”, luty 2015.
44 Rozmowa ze „Staruszkiem”, styczeń 2015.
45 Rozmowa z Ben-Galem, 6 listopada 2013.
46 Rozmowa z Daganem, 26 maja 2013.
47 Rozmowy z: Ben Galem (6 listopada 2013), Daganem (26 maja 2013), Agmonem (28
października 2015), Snehem (20 października 2015) i Azrielem Newo (5 stycznia 2016).
48 Cwika Bandori, podówczas pełniący obowiązki dyrektora wydziału arabskiego Szin
Betu, twierdzi, że Rafi Eitan, doradca premiera do spraw terroryzmu, i Meir Dagan
przedstawili mu plan i odrzucili jego sprzeciw spowodowany zbyt dużą liczbą cywilów.
Utrzymywali, że wcale nie będzie ich aż tylu. Podobno Bandori na żądanie Eitana musiał
zorganizować spotkanie z dyrektorem Szin Betu Awrahamem Szalomem, który również
ostro sprzeciwił się tej operacji. Rozmowy z Bandorim (11 września 2017) i „Henrym”
(październik 2015).
49 Rozmowa ze Snehem, 20 października 2015.
50 Rozmowy z Sagim (20 listopada 2015) i Daganem (26 maja 2013).
51 „Dawno tak się nie bałem, jak podczas tego lotu do Jerozolimy” – wspominał Dagan.
Eitan miał licencję pilota wojskowego i odbywał loty ćwiczebne za każdym razem, gdy
odwiedzał bazy Sił Powietrznych Izraela. Piloci starali się unikać lotów z nim. „To było
naprawdę spore ryzyko” – wspominał jeden z nich. Dla Ben Gala te loty były zawsze
przerażające. Twierdził, że kiedyś Eitan zauważył na morzu statek „i krzyczał, że to łódź
terrorystów i powinniśmy ją zatopić”. Zawrócił cesnę i skierował się prosto na statek,
który okazał się niszczycielem z VI Floty Stanów Zjednoczonych. Rozbawiony Eitan nie
wychodził z roli, chociaż Ben Gal krzyczał do niego: „Popatrz na banderę i działa!”.
Wyraźnie cieszyła go panika towarzysza i zaczął krążyć nad niszczycielem, dopóki
załoga nie straciła cierpliwości i nie skierowała na cessnę działek z pianą. Rozmowy z:
Daganem (29 maja 2013), Rawidem (13 listopada 2012) i Ben Galem (6 listopada 2013).
52 Rozmowa z Sagim, 20 listopada 2015.
53 Rozmowa z Daganem, 26 maja 2013.
54 Rozmowy z Daganem (26 maja 2013) i „Sallym” (luty 2015).

15. „ABU NIDAL, ABU SZMIDAL”

1 Rozmowa z Joawem Biranem (ówczesnym zastępcą Argowa, który tego wieczoru
również był w Dorchester Hotel), 22 kwietnia 1999.
2 Rozmowy telefoniczne z Husajnem Saidem, kwiecień–maj 1999.
3 Husajn Said do autora, 20 kwietnia 1999 (archiwum autora). Rozmowy telefoniczne
z Husajnem Saidem, kwiecień–maj 1999.
4 Incydent ten doprowadził do poważnego kryzysu w relacjach wywiadów brytyjskiego
i izraelskiego. Kierownictwo Mossadu uważało, że Brytyjczycy mogli zrobić więcej,
żeby zapobiec próbie zamachu. Pięć lat później Izrael umieścił bez wiedzy
 Brytyjczyków podwójnego agenta w komórce operacyjnej Fatahu w Londynie.
Członkowie komórki zabili Nadżiego al-Alego, palestyńskiego rysownika z brytyjskim
obywatelstwem, który w swoich rysunkach ośmieszał Arafata, w związku z czym szef
OWP wydał rozkaz jego zlikwidowania. Władze brytyjskie twierdziły, że Izraelczycy
mogli zapobiec zamachowi, ale nie zrobili tego z zemsty za dopuszczenie do ataku na
ambasadora lub po prostu dlatego, że nic ich nie obchodziło życie jakiegoś Araba.
Większość pracowników placówki Mossadu w Londynie zostało wydalonych z kraju.
Rozmowy z Rawidem (17 stycznia 2013) i „Gelato” (luty 1999); Szaron Sade, Ronen
Bergman, I Shot Shlomo Argov, „Haarec” 11 czerwca 1999.
5 Rozmowa z Simonem, 29 lipca 2012.
6 Saddam pragnął się również zemścić na Izraelu za atak na iracki reaktor jądrowy Osirak,
do którego doszło rok wcześniej. Amacia Baram, Pesach Malowany, Zemsta Saddama
Husajna, „Jediot Achronot”, 14 czerwca 2012.
7 Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 12.
8 Tamże, s. 16.
9 List Husajna Saida do autora, 20 kwietnia 1999 (archiwum autora); Rozmowy
telefoniczne z Saidem, kwiecień–maj 1999.
10 Minister obrony na posiedzeniu komisji Knesetu do spraw zagranicznych
i bezpieczeństwa, 7 czerwca 1982, s. 1 (archiwum autora, dokument otrzymany od
„Dorris”).
11 Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 146.
12 Landau, Arik, s.140–141, 196–198 (publikacja w języku hebrajskim); Rozmowa z Newo,
14 stycznia 2016.
13 Rozmowa z Hofim, Ośrodek Begina, 11 stycznia 2002; Rozmowa z Sagim, 20 listopada
2015.
14 Bergman, Na mocy nadanej władzy, s. 170–180 (publikacja w języku hebrajskim).
15 Opis inwazji na podstawie: Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 163–182 (publikacja
w języku hebrajskim), oraz Sayigh, Armed Struggle, s. 508–531.
16 Walki Izraela z Syrią dawały okazję do przetestowania zaawansowanej technologicznie
broni skonstruowanej w Stanach Zjednoczonych i Izraelu i skonfrontowania jej z tą
powstającą w laboratoriach Armii Radzieckiej. Wynik tej potyczki nie pozostawiał
wątpliwości. 9 czerwca nad Libanem miała miejsce największa bitwa powietrzna ery
odrzutowców. Podczas operacji „Turkuć 19” (Arcaw) Siły Powietrzne Izraela zniszczyły
niemal wszystkie radzieckie wyrzutnie pocisków ziemia–powietrze wykorzystywane
przez wojska syryjskie w Libanie. Tego samego dnia podczas bitwy powietrznej
Izraelczycy zestrzelili dwadzieścia sześć radzieckich myśliwców. W sumie w ciągu
czterdziestu sześciu godzin zniszczone zostały osiemdziesiąt dwa syryjskie samoloty
wojskowe. W tym czasie Izraelczycy stracili jedną maszynę. Rozmowy z: Sellą (10 lipca
2013), Dawidem Iwrym (18 kwietnia 2013), Icchakiem Ben-Izraelem (5 czerwca 2011)
i „Amitem” (kwiecień 2013); Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s.183–222.
17 Rozmowa z Newo, 5 stycznia 2016.
18 Rozmowa z Newo, 14 stycznia 2016.
19 Mossad, Zapis spotkania Johniego Abdu i Baszira Dżemajela z szefem sztabu, 16
 czerwca 1982 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Dorris”).
20 Sprawozdanie z wydarzeń w zachodnim Bejrucie, dokument przedstawiony komisji
śledczej w imieniu ministra obrony Szarona (archiwum autora, dokument otrzymany od
„Dorris”).
21 Biuro ministra obrony, Spotkanie Baszira Dżemajela i Johniego Abdu z ministrem
obrony, 1 sierpnia 1982 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Dorris”).
22 Posiedzenie komisji Knesetu spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, 13 czerwca 1982,
s. 10; Oświadczenie ministra obrony wygłoszone podczas posiedzenia rady ministrów, 7
lipca 1982 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Dorris”).
23 Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 259–260.
24 Rozmowa z Newo, 14 stycznia 2016.
25 „Jediot Achronot”, 18 lipca 1982; Rozmowy z „Miguelem” (lipiec 2012) i „Strzałą”
(styczeń 1999).
26 Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 116.
27 Szaron pozwał dziennikarza Uziego Benzimana, który później opisał proces w książce
Mówiłem prawdę (publikacja w języku hebrajskim). Obszerna, wciągająca, czasami
śmieszna i oczywiście bardzo subiektywna relacja pojawia się również w książce
prawnika Szarona, Dowa Weissglassa (który również w imieniu Szarona prowadził
sprawę przeciwko magazynowi „Time”), zatytułowanej Ariel Szaron. Premier, s. 38–75
(publikacja w języku hebrajskim).
28 W długim wywiadzie udzielonym izraelskiej telewizji pod koniec czerwca 1982 roku
Begin stanowczo zaprzeczył, że celem kampanii była likwidacja Arafata. Według niego
Izraelczycy chcieli tylko odsunąć od władzy jego i „Abu jakichś tam”, jak określił
dwóch zastępców Jasira. Oświadczył również, że „Siły Obronne Izraela są nie tylko
humanitarną, lecz także demokratyczną armią. Z przyjemnością obserwuję, jak
[dowódcy] wypełniają swoje obowiązki”. Wzmiankę o tej drażliwej kwestii znaleźć
można w materiałach z badań dotyczących wojny libańskiej prowadzonych przez dział
historyczny Sił Obronnych Izraela, w których znajdują się liczne wzmianki o operacji
„Śledź”. Jednak projekt badawczy raptownie przerwano, kiedy uznano, że prowadzący
go profesor Motti Golani jest zbyt niezależny. Badania nie zostały ukończone,
a wszystkie materiały skonfiskowano. Rozmowa z Golanim, 15 stycznia 2013.
29 „Jediot Achronot”, 3 sierpnia 1982; Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 274.
30 „Jediot Achronot”, 30 czerwca 1982.
31 Rozmowa z Dajanem, 4 czerwca 2012.
32 Rozmowa z „Vivaldim”, sierpień 2011.
33 Członkowie jednostki Śledź chcieli dodać do listy osób do likwidacji Abu Dżihada.
Funkcjonariusze Mossadu wiedzieli, gdzie przebywa jego żona Intisar. Grupa zamierzała
podać jej truciznę, powodując ciężką chorobę i ściągając do niej Abu Dżihada, na
którego będą już czekać zamachowcy. „Kiedy Begin dowiedział się o tym planie, uznał
go za nieludzki i nakazał jego odwołanie” – powiedział mi członek grupy. Rozmowa
z Dajanem (18 kwietnia 2013) i „Joawem” (grudzień 2016).
34 Rozmowa z Dajanem, 4 czerwca 2012.
35 W dokumencie Mossadu z 1 lipca 1982 roku, pokazanym autorowi przez „Matiasa”,
 napisano: „Śledź podjął nadzwyczajne środki ostrożności i, według informatorów
jednostki Comet, wprowadza w błąd swoich ludzi z obawy, że mogą współpracować
z nami”.
36 Rozmowa z Moszem Jaalonem, 16 sierpnia 2011. „Bez przerwy się przemieszcza […].
Jeździ z jednego stanowiska dowodzenia do drugiego z całym sprzętem łączności” –
informował Szaron radę ministrów 18 lipca 1982 roku. Arafat twierdził, że podczas
oblężenia Bejrutu Izraelczycy próbowali go zabić trzynaście razy. Rubin, Colp-Rubin,
Jasir Arafat, s. 98–99, 102.
37 Rozmowa z Awnerim, 19 lipca 2013.
38 Rozmowa z Jaalonem, 16 sierpnia 2011.
39 Rozmowa z Awnerem Azulajem, 6 lipca 2015.
40 Rozmowa z Iwrym, 30 maja 2011.
41 Rozmowa z Dajanem, 4 czerwca 2012.
42 Rozmowa z Sellą, 17 kwietnia 2013.
43 Jeszcze tego samego wieczoru Eitan wrócił do Izraela, żeby złożyć raport na posiedzeniu
rady ministrów. Szaron opowiadał z dumą swoim kolegom, że szef sztabu rano „wziął
udział w bombardowaniu Bejrutu”. Protokół posiedzenia rady ministrów, 4 sierpnia
1982, s. 7 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Eryka”).
44 Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 273–276.
45 Rozmowa z Dajanem, 15 maja 2012. Podczas pracy nad tą książką członkowie oddziału
zwiadowczego spadochroniarzy, jednej z elitarnych jednostek Sił Obronnych Izraela
stanowiącej awangardę podczas ataku na Liban, przysłali mi kopię listu, który we
wrześniu 1982 roku napisali do liberalnego parlamentarzysty profesora Amnona
Rubinsteina. „Nie można dłużej milczeć o tym, co się obecnie dzieje” – twierdzili
w nim, oskarżając Szarona o to, że za pomocą kłamstw i podstępów wciągnął Izrael
w niepotrzebną wojnę, podczas której tolerowano zbrodnie wojenne.
46 Rozmowa z „Simonem”, kwiecień 1994.
47 Rozmowa z Jaalonem, 16 sierpnia 2011.
48 Rozmowa z Gilboą, 4 sierpnia 2015.
49 Arafat in Greece in Snub to Arabs, „New York Times”, 2 września 1982.

16. CZARNA FLAGA

1 Osoby służące w Siłach Obronnych Izraela i w Mossadze, w tym Meir Dagan i Rehawia
Wardi, nadzorowały zbrojnych „eskortujących” parlamentarzystów, którzy odmówili
oddania głosu ze strachu przed Syryjczykami i OWP. Mossad, Krótkie spotkanie
generała brygady Amira Droriego z Dżemajelem, 27 lipca 1982; Rozmowa z Rehawią
Wardim, 19 sierpnia 1997; Menachem Nawot, zastępca dyrektora Mossadu
odpowiadający za działania w Libanie, twierdził, że z parlamentarzystami prowadzono
„rozmowy zachęcające”. Rozmowa z Nawotem, 6 kwietnia 2017. Nawot prowadził
dziennik; został on skopiowany przez autora i umieszczony w jego archiwum, s. 99–103.
2 Notatki ze spotkania Szarona z szefami Szin Betu i Mossadu oraz jego wyjaśnienia na
posiedzeniu rady ministrów, 1 sierpnia 1982 (archiwum autora, dokument otrzymany od
 „Dorris”).
3 Komisja Knesetu do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa, Protokół nr 118, 24 września
1982, s. 22 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Eryka”).
4 Protokół posiedzenia rady ministrów, 15 czerwca 1982 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Dorris”).
5 Rozmowa z Azulajem, 6 lipca 2015.
6 Raport Szarona dla rady ministrów, 16 września 1982, s. 9 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Dorris”).
7 Rozmowa z Rawidem, 17 stycznia 2013.
8 Rozmowa z Robertem Hatemem, luty 2005.
9 Sayigh, Armed Struggle, s. 539.
10 Zeznania ministra obrony przed komisją śledczą, dokument przedstawiony komisji
Kahana, par. 34 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Eryka”).
11 Uwagi Amanu do charakterystyki Falangi Libańskiej, grudzień 1981 – wrzesień 1982,
dokument przedstawiony komisji Kahana, par. 29 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Dorris”).
12 Szaron mówił to pół roku przed inwazją Izraela na Liban w ramach przygotowań do
kampanii. Minister obrony, Wizyta ministra w Północnym Dowództwie, 14 stycznia 1982
(archiwum autora, dokument otrzymany od „Dorris”).
13 Rozmowy z: Juwalem Diskinem (18 października 2011), Giladem (31 lipca 2012),
Newo (5 stycznia 2016), Gilboą (8 stycznia 2014), Amirem Drorim (maj 1996) i Ronem
Ben Jiszajem (30 marca 2014); Mossad, Streszczenie spotkania między szefem Sztabu
Generalnego Sił Obronnych Izraela a szefem Sztabu Generalnego Libańskich Sił
Zbrojnych, 19 września 1982; Schiff, Jaari, Wojna libańska a Izrael, s. 334.
14 Minister obrony na spotkaniu komisji Knesetu do spraw zagranicznych i bezpieczeństwa,
24 września 1982, s. 11 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Eryka”).
15 Rozmowa z Newo, 5 stycznia 2016.
16 Minister spraw wewnętrznych Josef Burg zaproponował wysłanie sił policyjnych w celu
przesunięcia demonstrantów, tak żeby nie było ich słychać w siedzibie premiera, jednak
Begin, całym sercem demokrata, odpowiedział: „W żadnym razie. Mają prawo
protestować”. Rozmowa z Newo, 5 stycznia 2016.
17 Rozmowa z Nahumem Admonim, 23 lipca 2006, Ośrodek Begina. Dziękuję Ramiemu
Szaharowi z Ośrodka Begina za pomoc w odnalezieniu materiałów.
18 Szilon, Begin, s. 411–437 (publikacja w języku hebrajskim).
19 Rozmowa z Newo, 5 stycznia 2016.
20 Rozmowa z Sellą, 31 maja 2011.
21 Rozmowa z Admonim, 23 lipca 2006, Archiwum Ośrodka Begina.
22 Rozmowa z Gilboą, 30 grudnia 2013.
23 Rozmowy z „Sallym” (maj 2016) i „Taworem” (czerwiec 2011).
24 Rozmowa z Giladem, 30 grudnia 2013.
25 Rozmowa z Gilboą, 17 stycznia 2016.
26 Rozmowa z Gilboą, 1 marca 2016.
27 Rozmowa z Admonim, 29 maja 2011.
28 Rozmowa z Iwrym, 18 kwietnia 2011.
29 Dokumentację operacji pokazał autorowi „Dwir”.
30 Rozmowa z Iwrym, 18 kwietnia 2011.
31 Rozmowa ze „Staruszkiem”, sierpień 2014.
32 Rozmowy z Iwrym (sierpień 2011) i „Taworem” (czerwiec 2011).
33 Rozmowa z Sellą, 9 kwietnia 2014.
34 Rozmowa z Gilboą, 17 stycznia 2016.
35 Rozmowa z Gilboą, 17 stycznia 2016.
36 Wojskowe oskarżenie przeciwko kapitanowi Malinkiemu, 3/57, s. 213–214.
37 Rozmowa z Sellą, 9 kwietnia 2014.
38 Jednym z pilotów powołanych do tej akcji był „Amit”, dwudziestoczteroletni lotnik,
który zdążył już w Siłach Powietrznych Izraela dorobić się reputacji asa lotnictwa. „Do
dzisiaj dręczy mnie pytanie, co bym zrobił, gdybym dostał rozkaz zestrzelenia tego
samolotu. Czy otworzyłbym ogień, czy złamałbym rozkaz? Przez lata, podczas rozmów
z rekrutami, często zadawałem im pytanie, co oni by zrobili w takiej sytuacji.
Oczywiście mam nadzieję, że każdy z nas odmówiłby zestrzelenia samolotu i wrócił do
bazy”. Rozmowa z „Amitem”, kwiecień 2013.
39 Rozmowa z Sellą, 31 maja 2011.
40 W lutym 1983 roku magazyn „Time” opublikował artykuł dziennikarza Dawida
Halewy’ego, w którym twierdził on, że Szaron wiedział z wyprzedzeniem
o planowanym odwecie. Szaron pozwał „Time” o zniesławienie. Podczas rozprawy,
która odbyła się w Nowym Jorku, Halewy zeznał, że „Time” kupił od współpracownika
Szarona tajne dokumenty. Sędzia jednak nie dopuścił ich jako materiału dowodowego.
Przysięgli uznali, że Szaron rzeczywiście został zniesławiony, jednak pracownicy
„Time’a” nie działali z premedytacją. Rozmowy z Dawidem Halewym (20 września
2016) i Dowem Weissglassem (23 grudnia 2014); Ariel Sharon przeciwko Time, Inc.,
Sąd Okręgowy Stanów Zjednoczonych, Nowy Jork, Okręg Południowy, 599 F.Supp.
538 (1984).
41 Podczas przesłuchiwania świadków przez komisję Front Wyzwolenia Libanu od
Cudzoziemców uderzył raz jeszcze. 29 stycznia 1983 roku doszło do wybuchu
samochodu pułapki w pobliżu siedziby Fatahu w Szturze w libańskiej dolinie Bekaa
i kolejnego, w zachodnim Bejrucie, nieopodal siedziby lewicowego Ruchu Niezależnych
Naserytów, blisko związanego z Fatahem. Około sześćdziesięciu osób zostało zabitych,
a kilkaset rannych. Była to ostatnia akcja Frontu.
42 Streszczenie działalności komisji Kahana za: Rozmowy na posiedzeniach rady ministrów
na temat komisji Kahana i jej wniosków, 10 lutego 1983, dokument opublikowany przez
Archiwum Państwowe Izraela 1 lutego 2013.

17. ZAMACH STANU SZIN BETU

1 Rachum, Afera w izraelskich służbach bezpieczeństwa, s. 44–45 (publikacja w języku
hebrajskim).
2 Rozmowa z Nahmanem Talem, 24 listopada 2016.
3 Rozmowa z Barakiem, 8 marca 2013.
4 Rozmowa z Szajem Awitalem, grudzień 2010.
5 Rozmowa z Michą Kubim, 8 września 2013.
6 Rozmowa z Carmim Gillonem, 27 stycznia 2016.
7 Moreh, Strażnicy, s. 33. Szalom zasadzał się na spóźnialskich w siedzibie Szin Betu
w północnym Tel Awiwie i karał ich na przykład konfiskatą samochodów. Kiedyś
funkcjonariusz o pseudonimie „Spartakus”, nadanym mu z powodu potężnej sylwetki,
spóźnił się pół godziny, ponieważ w nocy brał udział w działaniach operacyjnych.
Szalom powiedział mu, że przez miesiąc będzie jeździł autobusem. Olbrzymi
„Spartakus” pochylił się nad niskim szefem i zagrzmiał, że się nie zgadza. Szalom bez
mrugnięcia okiem oznajmił, że uważa zachowanie „Spartakusa” za „zdradę”. Następnie
skonfiskował mu auto na dwa miesiące. Rozmowa z „Awiszagiem”, maj 2008.
8 Rozmowa z Kubim, 11 czerwca 2013.
9 Moreh, Strażnicy, s. 37.
10 Rozmowa z Kubim, 11 czerwca 2013.
11 Rozmowa z Weissglassem, który wspominał swoją rozmowę z Ginossarem, 23 grudnia
2014.
12 Rozmowa z „Rafaelem”, marzec 2006.
13 Rozmowy z „Elwinem” (styczeń 2013) i „Janem” (sierpień 2017).
14 Rozmowa z „Edgarem”, styczeń 2013.
15 Rozmowa z „Rafaelem”, maj 2011.
16 Maiberg, Patriota, 66–67 (publikacja w języku hebrajskim).
17 Hadar przyznał też, że co najmniej raz przyznanie się do winy okazało się fałszywe, ale
obstawał przy tym, że gdy tylko to odkrył, poinformował o tym Ministerstwo
Sprawiedliwości. Rozmowa z Hadarem, 9 października 2011; Raport komisji śledczej
(komisji Landaua) w sprawie metod przesłuchań stosowanych w służbach
bezpieczeństwa, część 1, paragraf 2.27.
18 Przedtem, na przedmieściach Rafah, zginął w wybuchu oficer Sił Obronnych Izraela.
Doszedł do dołu, w którym spodziewał się znaleźć ukrytą broń. Kiedy jednak uniósł
przykrycie, okazało się, że w środku znajduje się bomba podłożona przez Szin Bet.
Rozmowy z: Hadarem (9 października 2011), Bandorim (11 września 2017)
i „Edgarem” (styczeń 2013). Szin Bet utworzył specjalna stronę internetową poświęconą
Moszemu Goldfarbowi, zabitemu funkcjonariuszowi:
https://www.shabak.gov.il/memorial/Pages/110.aspx.
19 Moreh, Strażnicy, s. 28–29.
20 Rozmowy z Perim (21 maja 2011), Gillonem (27 stycznia 2016), Ajalonem (21 stycznia
2013), Awim Dichterem (4 listopada 2010), Urim Sagiem (3 czerwca 2012), Amosem
Jadlinem (15 stycznia 2012), Aharonem Zeewim Farkaszem (7 listopada 2016) i Danim
Jatomem (7 kwietnia 2011).
21 Maiberg, Patriota, s. 108.
22 Gidi Weitz, The Bus 300 Affair, „Haarec”, 28 lutego 2013.
23 Rozmowa z Alexem Levacem, październik 1998.
24 David K. Shipler, News of Hijacking Denied to Israelis, „New York Times”, 14 kwietnia
 1984.
25 David K. Shipler, Israel Said to Name Panel on 4 Hijackers, „New York Times”, 28
kwietnia 1984.
26 „Hadaszot” za to, że przeciwstawił się cenzurze, spotkała kara: został zamknięty na
cztery dni, a jego wydawców postawiono w stan oskarżenia. Sąd okręgowy uznał ich za
winnych, jednak wygrali apelację w Sądzie Najwyższym. Apelacje od wyroków
93/1127, Izrael przeciwko Jossiemu Kleinowi i innym, wyrok nr (3) 485.
27 Ministerstwo Sprawiedliwości, Opinia dotycząca dochodzenia w sprawie terrorystów
z autobusu linii 300, 20 grudnia 1986, s. 31 (archiwum autora, dokument otrzymany od
„Lirana”).
28 Zabić ich!, film dokumentalny Lewiego Zeiniego i Gidiego Weitza, Kanał 10,
październik 2011.
29 Rozmowa z Hazakiem, 21 czerwca 2012.
30 Koniem trojańskim Ginossar został nazwany w raporcie komisji śledczej badającej
metody stosowane przez Szin Bet, część 1, paragraf 2.4.
31 Maiberg, Patriota, s. 65.
32 Rozmowa z Jossim Ginossarem (za zaaranżowanie spotkania dziękuję dziennikarzowi
Ramiemu Talowi), wrzesień 2002.
33 Ministerstwo Sprawiedliwości, Opinia dotycząca dochodzenia w sprawie terrorystów
z autobusu linii 300, 20 grudnia 1986, s. 33, 34.
34 Rozmowy z Mordechajem (22 marca 2015) i Ginossarem (22 lipca 1999); Maiberg,
Patriota, s. 95.
35 Gidi Weitz, The Bus 300 Affair, „Haarec”, 28 lutego 2013.
36 Tymczasem wielu funkcjonariuszy Szin Betu, w tym Jatom i Kubi, zostało
przesłuchanych przez wewnętrzną komisję dyscyplinarną i oczyszczonych z zarzutów.
Rozmowy z Kubim (20 września 2017) i Perim (21 maja 2011).
37 Rozmowa z Barakiem, 2 kwietnia 2014.
38 Rozmowa z Mordechajem, 28 sierpnia 2015.
39 Rozmowa z Menachemem Finkelsteinem, 18 lipca 2012.
40 Ciosy śmiertelne i zagrażające życiu, opinia sędziego Sił Obronnych Izraela (archiwum
autora, dokument otrzymany od „Dzwonka”).
41 Dodatkową pomocą był anonimowy nocny telefon do generała brygady Chaima Nadela,
który przewodniczył rozprawie przed sądem wojskowym. Ktoś powiedział mu, że został
wprowadzony w błąd i Mordechaj nie zabił terrorystów. Głos w słuchawce należał do
Kubiego, którego gryzło sumienie. Rozmowa z Kubim, 11 czerwca 2013.
42 Mordechaj pozostał generałem, a po przejściu w stan spoczynku zajął się polityką
i został ministrem obrony w pierwszym rządzie Binjamina Netanjahu w 1997 roku.
43 Rozmowa z Pelegiem Radajem, 1 kwietnia 1998.
44 Rozmowa z Newo, Zabić ich!, Zeini, Weitz, Kanał 10, październik 2011.
45 Black, Morris, Israel’s Secret Wars, s. 406.
46 Rozmowa z Jehudit Karp, 7 stycznia 2016.
47 Konferencja Szin Betu dotycząca sprawy autobusu linii 300, przemówienie Beinisz,
kibuc Cowa, czerwiec 2004.
48 Ministerstwo Sprawiedliwości, Opinia dotycząca dochodzenia w sprawie terrorystów
z autobusu linii 300, 20 grudnia 1986, s. 22.
49 Rachum, Afera w izraelskich służbach bezpieczeństwa, s. 101.
50 Rozmowa z Weissglassem, 23 grudnia 2014; Maiberg, Patriota, s. 223–229.
51 „New York Times”, 10 lipca 1984; Black, Morris, Israel’s Secret Wars, s. 397.
52 Rozmowa z „Elwinem”, styczeń 2013.
53 Moreh, Strażnicy: Dokument, 2012.
54 Rozmowa z Danim Jatomem, 7 lipca 2011.
55 W 1992 roku, kiedy Rabin został premierem, Ginossar poprosił go o stanowisko
dyrektora generalnego Ministerstwa Budownictwa. Rabin odparł, że może być z tym
problem ze względu na jego przeszłość. Ginossar nie rezygnował. Udał się do „Amosa”,
wyższego funkcjonariusza Szin Betu, i zaproponował mu układ: „Obiecał mi, że jeśli
poprę jego kandydaturę, załatwi mi pracę w ministerstwie. Chciał, żebym poszedł z nim
do Rabina i powiedział, że jeśli nie zatrudni Ginossara, ujawnimy operacje selektywnej
eliminacji, które Rabin zatwierdzał w latach siedemdziesiątych”. „Amos” wyrzucił
Ginossara z domu. Ginossar powtórzył tę groźbę podczas spotkania z dziennikarzem
Danem Margalitem, prawdopodobnie w nadziei, że dojdzie ona do uszu Rabina.
Margalit wyszedł ze spotkania w gniewie i bardzo długo nie odzywał się do Ginossara.
Rabin ostatecznie uległ naciskom i zaproponował Ginossarowi pracę, na której mu tak
bardzo zależało. Jednak przeciwko tej decyzji wniesiono pozew do Sądu Najwyższego.
Jego orzeczenie było jednoznaczne: „Przestępca zamieszany w krzywoprzysięstwo
i naginający prawo, a co za tym idzie naruszający wolność jednostki, nie powinien być
urzędnikiem ministerstwa”. Ostatecznie Rabin zaoferował Ginossarowi stanowisko, do
którego Sąd Najwyższy nie mógł zgłaszać zastrzeżeń: uczynił go swoim łącznikiem
z Jasirem Arafatem. Ginossar, bez wiedzy Rabina, uczynił z tej pracy dochodowy
interes, zawierając korzystne umowy z przywódcami skorumpowanej Autonomii
Palestyńskiej. Zmarł w 2004 roku jako bardzo zamożny człowiek. Rozmowy
z „Amosem” (lipiec 2013) i Danem Margalitem (17 stycznia 2017). Rozmowa z Jossim
Ginossarem, maj 1999; Ronen Bergman, The Man Who Swallowed Gaza, „Haarec”, 4
marca 1997; Margalit, Widziałem ich wszystkich, s. 180 (publikacja w języku
hebrajskim). Joel Eisenberg przeciwko Ministerstwu Budownictwa, Sąd Najwyższy,
6163/92.
56 Chaim Herzog, wywiad z „Jediot Achronot”, 27 czerwca 1986.

18. WYSTARCZYŁA ISKRA

1 Film ukazujący Abu Dżihada podczas spotkania z bojownikami został nakręcony
w 1985 roku i pokazany przez Fatah w rocznicę utworzenia organizacji, 1 stycznia
2012 roku.
2 Rozmowa z Hararim, 23 marca 2014.
3 Odnowiony Kidon przeprowadził pierwszą misję 25 lipca 1979 roku w apartamentowcu
w Cannes. Kiedy zjawił się tam Zuheir Mohsen, przywódca propalestyńskiej syryjskiej
organizacji Al-Saika, „Berry” przeszył go czterema kulami i grupa uderzeniowa
odjechała. Mohsen zmarł w szpitalu. Po jego śmierci Al-Saika zaprzestała akcji
terrorystycznych. Mossad uznał operację za sukces. Rozmowy z: Issakim (2 września
2015), Presslerem (6 lipca 2017) i „Sallym” (luty 2015).
4 Rozmowy z „Sallym” (luty 2015) i Szmulem Ettingerem (11 lutego 2013); Palestinian
Shot Dead by Gunmen in Athens, „New York Times”, 21 sierpnia 1983.
5 Połowa lat osiemdziesiątych to szczytowy moment międzynarodowej aktywności
terrorystycznej Palestyńczyków. W samym 1985 roku zginęło sto pięcioro mężczyzn,
 kobiet i dzieci, a czterysta trzydzieści trzy osoby odniosły obrażenia. Merari, Elad,
Międzynarodowy wymiar palestyńskiego terroryzmu, s. 29–41.
6 Premierzy Szamir i Peres zatwierdzili mnóstwo selektywnych eliminacji. Jednak „cele
operacji wybierali funkcjonariusze, potem akceptował je szef Mossadu i w końcu
premier – twierdził Nahum Admoni, dyrektor Mossadu w latach 1982–1989. – Nie
przypominam sobie ani jednego przypadku, żeby jakiś polityk mówił mi kogo mamy
zlikwidować”. Rozmowa z Admonim, 29 maja 2011.
7 Mossad próbował również zgładzić Muhammada Zaidana (Abu al-Abbasa), przywódcę
Frontu Wyzwolenia Palestyny. Izraelczycy namierzyli go, lecz ze względu na
nadzwyczajne środki bezpieczeństwa, jakie wprowadził, okazja do ataku nigdy się nie
pojawiła. Niemniej 7 października 1985 roku członkowie Jednostki 8200 Amanu
podsłuchali rozmowę telefoniczną Zaidana z jego ludźmi, którzy u wybrzeży Egiptu
porwali włoski statek pasażerski „Achille Lauro”. Terroryści zabili poruszającego się na
wózku starszego Amerykanina żydowskiego pochodzenia Leona Klinghoffera
i wyrzucili jego ciało za burtę. Później zgodzili się opuścić statek w Egipcie pod
warunkiem zapewnienia im bezpiecznego lotu do Tunezji. Izraelczycy dowiedzieli się,
którym samolotem będą lecieć, i poinformowali o tym Amerykanów, ci zaś wysłali
myśliwce i zmusili samolot do lądowania w bazie NATO na Sycylii. Jednak Włosi,
mimo sprzeciwu Stanów Zjednoczonych, wypuścili Zaidana, który również był na
pokładzie samolotu. Kiedy Zaidan zaprzeczył, jakoby miał związek z porwaniem statku,
ówczesny szef Amanu Ehud Barak po raz pierwszy pojawił się w izraelskiej telewizji
i zdemaskował jego kłamstwo. Znakomity występ Baraka w czasie, gdy Izrael miał tylko
jeden kanał telewizji, wywarł wielkie wrażenie i, jak twierdzą niektórzy, otworzył mu
drzwi do kariery politycznej. Rozmowy z Barakiem (26 sierpnia 2015) i „Kinomanem”
(październik 2014).
8 Rozmowy z Ettingerem (21 stycznia 2013) i „Ethanem” (styczeń 2015).
9 Rozmowa z Ajalonem, 14 marca 2016; Operation Hawk’s Way: How the Navy Operated
in Algeria, „Israel Defense”, 8 sierpnia 2015.
10 Rozmowa z Odedem Razem, 20 stycznia 2013; Michal Jaakow Issaki, Terroryści
planowali atak na kompleks Ha-Kirja w Tel Awiwie, „Maariw”, 12 kwietnia 2013.
11 Komisja śledcza pod przewodnictwem byłego sędziego Sądu Najwyższego Mosze
Landaua zaznajomiła się z sensacyjnymi materiałami dotyczącymi podstępów i tortur
stosowanych przez Szin Bet. W tajnym dodatku do swojego raportu komisja uznała za
dopuszczalne wywieranie „umiarkowanej presji” podczas przesłuchań osób
podejrzanych o terroryzm. To wyrażenie bardzo dowolnie interpretowano w przepisach
wewnętrznych sporządzonych przez prawników Szin Betu i Jednostki 504 Amanu,
w których tortury określano eufemistycznie jako „środki specjalne”. Śledczy Szin Betu
i Jednostki 504 szli o krok dalej, torturując podejrzanych w o wiele bardziej okrutny
sposób i ignorując nowe regulacje. Podejrzani byli okaleczani i narażani na poważne
urazy. Niektórzy z nich umierali. Jednostka 504, Rozkaz w sprawie stosowania
pomocniczych metod przesłuchań, uaktualniony dokument z lipca 1994 roku (archiwum
autora, dokument otrzymany od „Dzwonka”).
12 Rozmowa z Razem, 20 stycznia 2013.
13 Rozmowy z Mordechajem (22 marca 2015) i „Nano” (marzec 2012).
14 Rozmowa z „Dawidem”, październik 2015.
15 Dyrektor Centralnej Komisji do spraw Wywiadu i Oszustw Zagranicznych, październik
1987, Sprawa Jonathana Jaya Pollarda. Szacunkowe szkody, s. 4 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Patrioty”).
16 Tamże, s. 5.
17 Rozmowa z Eitanem, 24 stycznia 2013.
18 Sekretarz wojskowy premiera za czasów Peresa i Szamira generał brygady Azriel Newo
stanowczo zaprzeczył, że jako odbiorca materiałów wywiadowczych kierowanych do
premiera wiedział o Pollardzie lub o tym, że Izrael ma swojego szpiega w Stanach
Zjednoczonych. Rozmowa z Newo, 5 stycznia 2016.
19 Rozmowa ze Szlomo Bromem, 27 października 2015.
20 Rozmowa z Eliotem Lauerem, 20 października 2015. Dyrektor Centralnej Komisji do
spraw Wywiadu i Oszustw Zagranicznych, Sprawa Jonathana Jaya Pollarda.
Szacunkowe szkody, s. 40.
21 Rozmowa z Mordechajem, 24 stycznia 2013.
22 Trzy lata później Abu Dżihad o mało nie zginął przez dokładnie taką samą strategię
wyborczą, kiedy rząd Likudu zaczął nakłaniać Siły Obronne Izraela do zlikwidowania
go w Ammanie, stolicy Jordanii. „To było oczywiste – uważał Omer Bar-Lew, ówczesny
dowódca Sajeret Matkal. – Likud chciał, żeby to [zabicie Abu Dżihada] nastąpiło przed
wyborami w lipcu, dzięki czemu wygrają. Wpadłem w poważne kłopoty, zarówno na
gruncie politycznym, jak i osobistym”. Jego ojciec, Chaim, eksszef sztabu generalnego,
był wówczas wpływowym politykiem Partii Pracy. Gdyby jego syn zabił Abu Dżihada,
najprawdopodobniej negatywnie odbiłoby się to na jego karierze politycznej. Na
szczęście plany zostały porzucone – bardziej z powodów operacyjnych niż politycznych.
Rozmowa z Omerem Bar-Lewem, 15 listopada 2012.
23 Rozmowa z Jonim Korenem, 22 marca 2013.
24 Informację tę przekazał Mossadowi agent Amin al-Hadżdż („Rummenigge”), który na
prośbę agencji przeprowadził się na Cypr i zorganizował siatkę złożoną z kierowców,
celników i prostytutek. Dostarczała ona niezliczonych informacji o członkach
OWP. Rozmowa z Aminem al-Hadżdżem, 5 listopada 2013.
25 Główny werbownik Cometu Jehuda Gil pojechał do Pireusu, odnalazł celniczkę
o pseudonimie „Złote Kolczyki” i nakłonił ją do przekazania informacji
o Palestyńczykach, którzy przewozili rodzynki. Abu Dżihad, podejrzewając „Złote
Kolczyki” o współpracę z Mossadem, wysłał swoich dwóch ludzi, aby ją zlikwidowali.
Jej oficer prowadzący Jehuda Gil był wychwalany jako człowiek, „który zmusiłby słup
telefoniczny do gadania”. Jednak później okazało się, że Gil był jedną z największych
porażek działu werbunkowego Mossadu. W 1974 roku zwerbował „Czerwonego
Sokoła”, syryjskiego generała, i prowadził go przez wiele lat. W 1996 roku wyszło na
jaw, że Gil fabrykował informacje rzekomo dostarczane przez jego agenta, ponieważ bał
się przyznać, że werbunek się nie udał, i chciał dodać sobie znaczenia. Owe fałszywe
informacje dwukrotnie o mało nie doprowadziły do wybuchu wojny między Izraelem
a Syrią. Gil nie był jedyną dotkliwą porażką Cometu. Ben Zygier, australijski Żyd
 i zdeklarowany syjonista, wyemigrował do Izraela i został zwerbowany przez Mossad
w roku 2003, w szalonych czasach rządów Meira Dagana, kiedy ogromny budżet
pozwolił na rozwój organizacji. Odbiło się to niekorzystnie na skrupulatności, z jaką
wybierano rekrutów. Zygier, który urodził się i dorastał za granicą, wydawał się
idealnym kandydatem. Jednak gdy po ukończeniu szkolenia w Comecie usiłował dotrzeć
do firm robiących interesy w Iranie i innych krajach arabskich, żeby pozyskać źródła
informacji, okazało się, że nie może sprostać oczekiwaniom Mossadu. Wydzwaniał do
Izraela z głębokim przekonaniem, że sobie z tym nie poradzi. Zamiast tego spróbował
zrobić coś na własną rękę i bez poinformowania przełożonych starał się zwerbować
członka Hezbollahu, aby udowodnić swoją przydatność. Tyle że jego rozmówca okazał
się bardziej przebiegły niż on, wyciągnął z niego informacje o systemie łączności
stosowanym przez agentów Mossadu i tym samym spalił ich obu. Mossad i Szin Bet
wszczęły wspólne śledztwo i Zygiera w tajemnicy aresztowano. Został postawiony
w stan oskarżenia, ale przed procesem popełnił samobójstwo. Bergman, Operation Red
Falcon, https://magazine.atavist.com/operation-red-falcon. Rozmowy z: Jehudą Gilem
(30 marca 2015), Dworą Chen (21 marca 2012), Chaimem Tomerem (3 marca 2015),
„Oktoberfestem” (marzec 2013) i „Loackerem” (grudzień 2016); Ronen Bergman, Julia
Amalia Heyer, Jason Koutsoukis, Ulrike Putz, Holger Stark, The Real Story Behind
Israel’s ‘Prisoner X’, „Der Spiegel”, 26 marca 2013.
26 Sąd Najwyższy, 861/87, Abu Szarah przeciwko Sądowi Wojskowemu w Lod, tom 42(1),
s. 810; Rozmowa z adwokatem Amnonem Zichronim, 27 stycznia 2011.
27 Rozmowy z: Eranem Ronem (sierpień 1995), Talią Awner (sierpień 1995) i Dawidem
Awnerem (sierpień 1995); Ronen Bergman, Pilot’s Fate, „Haarec”, 8 września 1995.
28 Erele Weissberg, Lior Jacowi, „Alfa” – zameldowali piloci. Twierdza terrorystów
zniszczona, „Israel Hajom”, 18 września 2015.
29 Tunisia’s Leader Bitter at the U.S., „New York Times”, 3 października 1985.
30 Remembering Wooden Leg, the longest-range attack, strona internetowa Izraelskich Sił
Powietrznych, http://www.iaf.org.il/4373-37989-he/IAF.aspx, 27 września 2011.
31 „Alfa” – zameldowali piloci. Twierdza terrorystów zniszczona, „Israel Hajom”, 18
września 2015.
32 Rozmowa z Korenem, 22 grudnia 2013.
33 Nur Ali był związany z księżniczką Diną, byłą żoną króla Husajna i ówczesną żoną
Salaha Tamariego, jednego z dowódców Fatahu przetrzymywanego przez Izraelczyków
w południowym Libanie. Dina i Ali przygotowywali wielką wymianę jeńców między
OWP a Izraelem, a potem potajemnie utrzymywali łączność między obiema stronami.
Rozmowa z Gadim Zoharem, 8 lipca 2017; Bergman, Za wszelką cenę. Tajna wojna
Izraela o jeńców wojennych i zaginionych w akcji, s. 83–84.
34 Niektórzy w Mossadzie opowiadali się za zabójstwem mniej znanego, ale za to o wiele
ważniejszego pod względem operacyjnym zastępcy szefa Sekcji Zachód Mustafy
Liftawiego (Abu Firasa). Uchodził on za mózg ataków terrorystycznych, człowieka,
który „kąpał się w żydowskiej krwi” – jak to ujął Israel Hasson, funkcjonariusz Szin
Betu zajmujący się zwalczaniem jego działalności. Jednak ostatecznie szefowie Mossadu
i późniejszy premier woleli wybrać bardziej symboliczną postać, kogoś znanego opinii
 publicznej, a nie anonimowego Abu Firasa. Rozmowy z: Israelem Hassonem (17
listopada 2010), Szimonem Szapirą (31 stycznia 2015), „Sallym” (wrzesień 2016)
i Razem (20 stycznia 2013).
35 Rozmowa z Lipkinem-Szachakiem, 3 kwietnia 2012.
36 Schiff, Jaari, Intifada. Palestyńskie powstanie, s. 44–70 (publikacja w języku
hebrajskim).
37 Rozmowa z Dawidem Curem, 30 maja 2011.
38 Rozmowa z Newo, 14 stycznia 2016.
39 Ofiary pierwszej intifady, strona internetowa B’Celem (publikacja w języku
hebrajskim), http://www.btselem.org/hebrew/statistics/first_intifada_tables.
40 Szalew, Intifada. Przyczyny i skutki, s. 19–36.
41 Rozmowa z Admonim, 29 maja 2011.
42 Rozmowy z Szamirem (styczeń 1997) i Mosze Nisimem (21 lutego 2013).
43 Rozmowa z „Sallym”, wrzesień 2016.
44 Rozmowa z „Elwinem”, styczeń 2013.
45 Rozmowa z „Pegazem”, luty 2011.
46 Rozmowa z Galantem, 19 sierpnia 2011.
47 Posiedzenie zwołano w związku z wtargnięciem na terytorium Izraela 7 marca trzech
terrorystów z Sekcji Zachód. Napadli na autobus wiozący cywilnych pracowników
(wśród nich wiele pracujących matek) do Ośrodka Badań Jądrowych w Dimonie.
Otworzyli ogień, zabili dwie kobiety, po czym porwali autobus. „Przysłał nas Abu
Dżihad!” – krzyknął jeden z porywaczy. Potem zabili jeszcze jednego pasażera. Kilka
chwil później zostali zastrzeleni przez snajperów z policyjnej jednostki
antyterrorystycznej. „Z tego, co wiem – powiedział Lipkin-Szachak – to właśnie ten atak
na autobus przypieczętował los Abu Dżihada”. Rozmowy z Curem (30 maja 2011)
i Lipkinem-Szachakiem (3 kwietnia 2012).
48 Rozmowa z Newo, 14 stycznia 2016.
49 Rozmowa z Peresem, 17 września 2012.
50 Rozmowa z Nissimem, 21 lutego 2013.
51 Rozmowa z Nissimem, 21 lutefo 2013.
52 Rozmowa z Nahumem Lewem, sierpień 2000.
53 Izraelczycy podsłuchujący telefon Abu Dżihada stali się świadkami ostrej wymiany zdań
między nim a jego najstarszym synem Dżihadem, studentem zarządzania. Dżihad chciał
brać udział w walkach, jednak jego ojciec nie chciał o tym słyszeć i kazał mu pozostać
na uczelni. „Kiedy powstanie nasze państwo – powiedział synowi – nie będzie ono
potrzebowało takich ludzi jak ja, tylko takich jak ty”. W 2012 roku towarzyszyłem
grupie niemieckich urzędników państwowych w podróży na Zachodni Brzeg, gdzie
spotkali się ze swoimi odpowiednikami z Autonomii Palestyńskiej. Jeden
z Palestyńczyków, dyrektor Banku Autonomii Palestyńskiej, został nam przedstawiony
jako „nasz najważniejszy młody ekonomista”. Zrobił na mnie ogromne wrażenie. Mówił
płynnie po angielsku, wypowiadał się klarownie i z sensem, w odróżnieniu od
niektórych kolegów unikał obwiniania Izraela za wszystkie nieszczęścia narodu
palestyńskiego. Nagle zdałem sobie sprawę, że to tamten młody student zarządzania
 sprzed lat. Spełnił życzenie ojca, nie rzucił studiów i w tej chwili był jednym z głównych
architektów rodzącego się państwa. Doktor Dżihad al-Wazir po zabójstwie ojca dodał
„Chalil” do swojego nazwiska. Podszedłem do niego później i opowiedziałem mu
o książce, którą piszę, a także o nagraniu rozmowy z jego ojcem przechowywanym
w archiwach izraelskiego wywiadu wojskowego. Odparł, że doskonale pamięta tę
rozmowę, a potem zaczął szlochać. Rozmowa z Razem, 13 października 2014.
54 Rozmowa z „Sallym”, luty 2015.
55 Cała operacja była zaplanowana i kierowana przez „Stevena”, funkcjonariusza wywiadu
Kejsarii. Rozmowy z: Jaalonem (21 grudnia 2016), Barakiem (8 marca 2013), Jiftahem
Reicherem (28 listopada 2013), Lewem (sierpień 2000), „Sallym” (luty 2015),
Ettingerem (21 stycznia 2015), Galantem (4 września 2014) i Ajalonem (21 stycznia
2013).
56 Nagranie tej rozmowy po raz pierwszy wyemitowano w programie Uwda, Kanał 2, 27
maja 2013.
57 Poprzedniego dnia Szin Bet faktycznie aresztował Faiza Abu-Rahmę, prawnika i kuzyna
Abu Dżihada. Bywał zatrzymywany już przedtem, ale zawsze w celu przesłuchania
w związku z jakimś atakiem terrorystycznym. Tym razem aresztowano go wyłącznie po
to, żeby mieć pretekst do zadzwonienia do Abu Dżihada.
58 Kwestia, czy należało zabijać ogrodnika, pozostaje otwarta i stanowiła przedmiot
sporów w Sajeret Matkal długo po zakończeniu operacji. Dowódcy pozwolili swoim
podkomendnym likwidować cywilów, którzy mogą zdradzić ich obecność na terytorium
wroga – w istocie stanowiło to coś w rodzaju licencji na zabijanie. Wcześniej, pod
koniec 1978 roku, oddział Sajeret Matkal pod dowództwem Szajego Awitala odbywał
misję w głębi bardzo wrogo nastawionego do Izraelczyków arabskiego państwa.
Przechodzili obok pasterza pilnującego stada. Zatrzymali się i go związali, skutecznie go
unieszkodliwiając. Jednak później doszło do kłótni między Awitalem a jego dowódcami.
Szef sztabu Eitan rozkazał Awitalowi zabić pasterza. „Jak mógłbym go zabić?” –
rozpaczał Awital, który urodził się w kibucu i studiował na uczelni rolniczej. „To taki
sam farmer, jak i my” – upierał się Eitan. W końcu jeden z żołnierzy wstał, strzelił
pasterzowi w głowę, wrzucił jego ciało do studni, po czym powiedział do Awitala: „I po
kłótni. Możemy wrócić do naszej misji”. Doron Awital, żołnierz i oficer Sajeretu
z doktoratem z filozofii, zmienił apel Szaja Awitala w zasadę. W 1994 roku, kiedy
dowodził Sajeretem, przy okazji planów zabicia członka Hezbollahu Mustafy Diraniego
stwierdził: „Jeśli podczas tej operacji odbierzemy życie libańskim cywilom, stracimy
moralne prawo do jej przeprowadzenia”. Rozmowy z: „Leninem” (grudzień 2016),
Awitalem (29 grudnia 2010) i Halewim (12 października 2010; Bergman, Za wszelką
cenę. Tajna wojna Izraela o jeńców wojennych i zaginionych w akcji, s. 381.
59 Rozmowa z Lewem, sierpień 2000.
60 Rozmowy z: Lewem (sierpień 2000), Reicherem (28 listopada 2013), „Sallym” (luty
2015) i Jaalonem (21 grudnia 2016). Z niektórych relacji wynika, że Lew wcale nie
strzelił do Abu Dżihada, ponieważ podczas operacji stał przed domem, ubezpieczając
kolegów. Uwda, Kanał 2, 27 maja 2013.
61 Rozmowa z Jaalonem, 21 grudnia 2016.
62 Relacje między załogą i zastępcą dowódcy okrętu podwodnego, który eskortował kutry,
nie zawsze były przyjacielskie. W drodze powrotnej ktoś zostawił na tablicy
ogłoszeniowej kartkę o treści: „Ściśle tajne! Do Jasira Arafata. Szanowny Panie, właśnie
zabiliśmy Pańskiego zastępcę! Najwyższy czas, żeby Pan zabił naszego! Serdecznie
pozdrawiamy, załoga izraelskiego okrętu podwodnego «Gal»”.
63 Zmowa milczenia panowała przez dziesięciolecia. Dopiero w 2012 roku, podczas prac
nad tą książką, kiedy zagroziłem, że wniosę do Sądu Najwyższego pozew przeciwko
cenzorom wojskowym, pozwolono mi podać kilka informacji o zamachu na Abu
Dżihada w „Jediot Achronot” (http://www.theguardian.com/world/2012/nov/01/israel-
acknowledges killing palestinian deputy). Po tej publikacji dowódca Sajeret Matkal
napisał list do wszystkich byłych członków jednostki, domagając się „pozbawienia
operacji jednostki nimbu tajemniczości, żeby nie stanowiła ona dłużej przedmiotu
zainteresowania mediów”. WallaNews, 2 września 2012,
https://news.walla.co.il/item/2592534.
64 Rozmowa z Nissimem, 21 lutego 2013.
65 Rozmowa z Lipkinem-Szachakiem, 3 kwietnia 2012.

19. INTIFADA
1 Rozmowy z Uri Bar Lewem (17 grudnia 2015), Avitalem (grudzień 2010), Nevo (5
stycznia 2016), i Awrahamen Paznerem (19 marca 2016); Israel Mounts Inquiry into
a Charge by ABC, „New York Times”, 7 lipca 1988.
2 Rozmowy z Barakiem (26 sierpnia 2015) i Daganem (20 lipca 2013).
3 Rozmowa z Galantem, 7 lipca 2011.
4 Rozmowy z Uri Bar Lewem (17 grudnia 2015) i Nevo (5 stycznia 2016).
5 Rozmowa z Korenem, 22 grudnia 2013.
6 Rozmowa z „Mikołajem”, maj 2016.
7 Raport Końcowy Śledztwa Żandarmerii Wojskowej (CID) 92/0450/06 Centralnej
Jednostki Żandarmerii Wojskowej, 9 lipca 1992 (archiwum autora, otrzymany od
„Dzwonka”).
8 Poważnym problem żołnierzom Duwdewanu usiłującym bezgłośnie zakraść się nocą do
arabskich wsi były wielkie ilości psów, które na najdrobniejszy hałas reagowały
szczekaniem. Próbowano temu zaradzić na wiele sposobów, między innymi testowano
urządzenia emitujące dźwięki o częstotliwości słyszalnej jedynie przez psy, które miały
na nie działać uspokajająco. Ostatnio okazało się, że najlepiej sprawdzają się torebki
zawierające łajno lwów z parku safari w Ramat Gan. Kiedy tylko psy wyczuwały woń
króla zwierząt, milkły i chyłkiem umykały.
9 Rozmowa z Urim Bar Lewem, 17 grudnia 2015.
10 Mossad nie zdołał zabić pozostałych terrorystów zamieszanych w operację monachijską.
Jedynie dwóch z nich, Joussefa al-Najjara i Alego Salameha, wyeliminowano za czasów
Harariego. Szczególnie bolesne okazało się niepowodzenie obławy na dowodzącego
atakiem w Monachium Mohammada Oudeha (Abu Daouda). W 1985 roku Mossad
uzyskał informacje o miejscu pobytu Dżamala al-Gaszeja, jednego z trzech
 Palestyńczyków, którzy osobiście zabijali Izraelczyków w Monachium. Opuścił Libię,
gdzie osiedlił się po wypuszczeniu przez Niemców, i pod fałszywym nazwiskiem
przeniósł się do Hiszpanii. Chorował na raka i przyjmował chemioterapię. W Mossadzie
zrodziła się dyskusja, czy należy poświęcić siły i środki na jego zlikwidowanie, czy też
pozwolić, by wykończył go nowotwór. Ostatecznie Szawit postanowił, że jeśli da się do
al-Gaszeja dotrzeć, to należałoby go zabić. Oficer operacyjny Kejsarii wpuścił
śmiertelną dawkę trucizny do filiżanki z kawą, którą terrorysta popijał w restauracji
niedaleko miejsca zamieszkania. Trucizna go jednak nie zabiła, być może ze względu na
nieodpowiednie dozowanie, może zaś pod wpływem przyjmowanej przez niego mocnej
chemioterapii. Co więcej, niebawem po połknięciu trucizny al-Gashey powrócił do
zdrowia, by znowu cieszyć się swym dotychczasowym, przyjemnym życiem.
W 2000 roku udzielił wywiadu na potrzeby poświęconego masakrze w Monachium
nagrodzonego Oscarem dokumentu Arthura Cohna One Day in September. Rozmowy
z Hararim (10 marca 2014) i „Sallym” (styczeń 2015).
11 Rozmowy z „Oktoberfestem” (luty 2013) i „Alfredem” (luty 2013); dyrektor Mossadu
Szawit przyznał jedynie: „Bardzo przyjemna operacja, nieprawdaż?”.
12 Rozmowa z „Oktoberfestem”, luty 2013.
13 Rozmowa z Dżibrilem Radżoubem, 23 sierpnia 2002.
14 Afera doprowadziła do rezygnacji wysokich rangą urzędników resortów spraw
zagranicznych i spraw wewnętrznych, a także dyrektora Francuskiego Czerwonego
Krzyża, który był zarazem ważnym doradcą prezydenta François Mitteranda. „Los
Angeles Times”, 4 lutego 1992; Rozmowa z sędzią Jean-Louisem Bruguière’em, maj
2000. Seria korespondencji pomiędzy ministerstwem spraw zagranicznych a ambasadą
Izraela w Paryżu (archiwum autora, dokument otrzymany od „Paula”).
15 Rozmowa z „Polly”, marzec 2016.
16 Rozmowa z „Pilotem”, listopad 2015.
17 Rozmowa z Robertem Baerem (w obecności Seymoura Hersha), sierpień 2001; E-mail
od Roberta Baera, 1 lutego 2016.
18 Rozmowy z „Polly” (marzec 2016) i „Pilotem” (listopad 2015).
19 Rozmowa z sędzią Jean-Louisem Bruguière’em, maj 2000. [Dochodzenie zostało
ostatecznie zamknięte w 2015 roku – przyp. tłum.].
20 Bergman, Na mocy nadanej władzy, s. 178–179 (publikacja w języku hebrajskim).
21 Agence France-Presse, 26 lutego 1991.
22 Rozmowy z Dalią Rabin (październik 2005), Amosem Eranem (11 lutego 2009),
Haberem (21 czerwca 2009) i Szimonem Szewesem (25 sierpnia 2010).
23 Rozmowa z Yezidem Sayighem, październik 2001.
24 Rozmowy z Peresem (17 września 2012), Josi Belinem (14 października 2002), Ronem
Pundakiem (sierpień 2002) i Alferem (18 maja 2015).
25 Pundak, Tajny kanał, s. 100–105, 122, 146–149, 172 (publikacja w języku hebrajskim).
26 Rozmowy z „Noahem” (styczeń 2016) oraz „Polly” (marzec 2016).
27 Rozmowy z Haberem (21 czerwca 2009) i „Polly” (marzec 2016).
28 Często powracającym wątkiem była zaciekła nienawiść Abbasa wobec Arafata.
Niekiedy nazywał go „tym draniem”, kiedy indziej „małą kurwą”.
29 Rozmowy z „Oktoberfestem” (grudzień 2015), „Polly” (marzec 2016) i „Jango”
(październik 2016).
30 Rozmowa z „Oktoberfestem”, luty 2013.
31 Rozmowa z Radżoubem, 23 sierpnia 2002.
32 Top PLO Security Official Accused of Being Mossad Spy: Arafat Orders Inquiry,
„Independent”, 4 listopada 1993.
33 Rozmowa z Ronem Pundakiem, sierpień 2002; Beilin, Namacalny pokój, s. 61–164
(publikacja w języku hebrajskim); Pundak, Tajny kanał, s. 129–190.
34 Rozmowy z Dawidem Meidanem (2 sierpnia 2015), Dichterem (czerwiec 2012)
i Hassonem (17 listopada 2010).
35 Rozmowa z „Oktoberfestem”, luty 2013.

20. NABUCHODONOZOR
1 Rozmowa z Rafaelem Ofekiem, 24 stycznia 2016.
2 Rozmowy z „Kwietniem” (listopad 2016), Hararim (29 marca 2014) i Bennym Zeewim
(12 lutego 1999). Po części zbieżną relację przedstawia Victor Ostrovsky, By Way of
Deception: The making of Mossad Officer, s. 19–20.
3 W ramach „doktryny peryferii” Mossad udzielał pomocy ruchom wyzwoleńczym
i powstańczym milicjom na obszarach różnych nieprzyjaznych państw, jak choćby
w przypadku rebeliantów Anyanya, chrześcijańskich separatystów na południu Sudanu.
Rozmowy z Alferem (18 maja 2015) i Amitem (12 lipca 2005); Alfer, Peryferia, s. 57–
71 (publikacja w języku hebrajskim); Ben Uziel, Z Mossadem na misji na południu
Sudanu, s. 9–36 (publikacja w języku hebrajskim); Ronen Bergman, Israel and Africa,
s. 234–246.
4 Rozmowa z Rotbergiem, 5 marca 2012.
5 Ponieważ spreparowany Koran był już gotowy do użycia, Kurdowie „podesłali go
jakiemuś uciskającemu ich gubernatorowi, a ten zginął wraz z całym personelem”, jak
wspomina Rotberg.
6 Zadał sobie wręcz trud opublikowania luksusowego wydania przemyśleń swego
podziwianego wuja Talpaha, wśród których można znaleźć następujące spostrzeżenie:
„Istnieją trzy rzeczy, których Allah nie powinien był stwarzać: Persowie, Żydzi oraz
muchy”. Karsh Efraim i Rautsi Inari, Saddam Husajn, s. 19 (publikacja w języku
hebrajskim).
7 Rozmowa z Amacią Baramem, 28 października 2015.
8 Nakdimon, Tammuz w płomieniach, s. 50 (publikacja w języku hebrajskim).
9 Tamże, s. 75–76.
10 Rozmowa z Admonim (29 maja 2011) i Gazitem (12 września 2016).
11 Rozmowa z Jehudą Gilem (15 maja 2011); Koren Jehuda, Mój cień i ja, „Jediot
Achronot”, 6 lipca 2001.
12 Rozmowa z doktorem Khidirą Hamzą przeprowadzona przez Hodę Kotb, transkrypcja
materiałów NBC Dateline, „Iraq 1981” (archiwum autora, dzięki uprzejmości Szachara
Bar-Ona).
13 Rozmowa z „Elmo” (sierpień 2010) i „Oktoberfestem” (styczeń 2011).
14 Rozmowa z Ofekiem, 24 stycznia 2016.
15 „Decyzja Komitetu Bezpieczeństwa”, 4 listopada 1978 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Paula”).
16 Rozmowy z Hararim (12 lutego 2014) i „Czarnym” (wrzesień 2016).
17 Rozmowa z Ofekiem, 17 stycznia 2016.
18 Szczegółową biografię Dżafara Dżafara przedstawia Windrom, Critical Mass, s. 35–40.
19 Rozmowa z „Kwietniem”, grudzień 2016.
20 Rozmowa z „Czarnym”, czerwiec 2015. Po części zbieżną relację przedstawia
Ostrovsky, By Way of Deception, s. 22–25.
21 Rozmowa z doktorem Khidirem Hamzą przeprowadzona przez Hodę Kotb, materiały
NBC Dateline.
22 Rozmowy z „Czarnym” (czerwiec 2015) i „Amirem” (luty 2016); Claire, Atak na słońce,
s. 76–77 (publikacja w języku hebrajskim).
23 Z przyczyn oczywistych – użycia toksyn oraz tego, że wybuchy i zabójstwa miały
miejsce na francuskiej ziemi – Izrael utrzymywał te działania w ścisłej tajemnicy.
W 1990 roku doszło do rozległego przecieku. Niejaki Victor Ostrovsky, który wyleciał
z Mossadu, ogłosił zamiar wydania w Kanadzie swych wspomnień: By Way of
Deception: The Making of a Mossad Officer, co stanowiło poważne naruszenie zasad
Mossadu i bezpieczeństwa Izraela. Agencja usiłowała przekonać Ostrovsky’ego do
odstąpienia od publikacji, on jednak odmówił. Funkcjonariusze służb włamali się zatem
do biura wydawcy i skradli korektę, która, jak się okazało, zawierała mnóstwo
informacji o agencji, w tym całkiem precyzyjne dane, między innymi wiele stron na
temat działań przeciwko irackiemu programowi atomowemu i irackim naukowcom.
Treść książki wywołała wewnątrz Mossadu prawdziwą panikę. „Zostałem zawezwany
do biura dyrektora, gdzie przedstawiono mi strony o mnie – opowiedział Ami Jaar,
u którego przez jakiś czas Ostrovsky praktykował i który pojawia się w książce. – Było
to bardzo niemiłe”. Jossi Cohen, młody oficer i wschodząca gwiazda Mossadu, znał
Ostrovsky’ego z czasu, gdy obaj byli praktykantami, przedstawił dyrektorowi Mossadu
Szawitowi szczegółowy plan zlikwidowania Ostrovsky’ego. Plan spodobał się
Szawitowi, który poszedł z nim do premiera Szamira, ten jednak zawetował pomysł,
zgodnie z obowiązującą zasadą „Żydów nie zabijamy”. Mossad wystąpił natomiast do
sądów w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych z wnioskiem o zakazanie publikacji
książki, opierając się na przysiędze zachowania tajemnicy, jaką Ostrovsky złożył,
przystępując do organizacji. Sądy odrzuciły wniosek, a cały ten proces jedynie przydał
książce wiarygodności i gwałtownie zwiększył jej sprzedaż. Rozmowy z Ami Jaarem (3
grudnia 2012), „Przewagą” (kwiecień 2017), „Toblerone” (maj 2014) i „Leksykonem”
(styczeń 2017).
24 Nakdimon, Tammuz w płomieniach, s. 309 (publikacja w języku hebrajskim).
25 Wschodnioniemiecka Stasi oraz KGB, które utrzymywały kontakty z tajnymi służbami
Saddama, wyciągnęły wnioski z otrucia Wadiego Haddada. Rozmowa z „Ilajem”,
czerwiec 2010.
26 Rozmowa z Hofim, Ośrodek Begina, 11 stycznia 2002.
27 Rozmowa z Eilamem, 2 grudnia 2009.
28 Rozmowa z Uzim Ewenem, 2 grudnia 2009.
29 Przeciek do Peresa i jego notatka skierowana do Begina wywołały ogromny popłoch
w resorcie obrony. Datę ataku przesunięto, a hasła kodowe pozmieniano. Szef sztabu
Eitan zarządził zakrojoną na szeroką skalę akcję podsłuchiwania sztabu generalnego
i innych wyższych oficerów, którzy mieli dostęp do informacji o tym przedsięwzięciu.
Lecz faktycznego autora przecieku, to jest profesora Ewena, nie udało się
zidentyfikować, a swoją rolę w zdarzeniu wyjawił po raz pierwszy w rozmowie ze mną
w 1996 roku. Rozmowa z Ewenem, maj 1996; Ronen Bergman, The First Iraqi Bomb,
„Haarec”, 31 maja 1996.
30 Traf sprawił, żę samoloty przeleciały wprost nad królem Jordanii Husajnem, który
przebywał na pokładzie królewskiego jachtu w Zatoce Akaba. Najwyraźniej dostrzegł on
maszyny i pojął, dokąd zmierzają, lecz jeśli nawet zamierzał uprzedzić Saudyjczyków
i Irakijczyków, to wiadomość zaginęła na łączach lub w ogóle nie została wysłana.
Nakdimon, Tammuz w płomieniach, s. 15–16 (publikacja w języku hebrajskim).
31 Rozmowa z Awiemem Sellą, 31 maja 2011; Nakdimon, Tammuz w płomieniach, s. 188–
203.
32 Rozmowa z Ofekiem, 24 stycznia 2016.
33 Konferencja Menachima Begina dla zagranicznych dziennikarzy, 9 czerwca 1981. Akcja
Izraelczyków wzbudziła podziw precyzją wykonania, lecz zarazem spotkała się z ostrym
potępieniem na forum międzynarodowym. Wydaje się, żę jedynie „The Wall Street
Journal” wyraził poparcie dla nalotu, a artykuł redakcyjny, w którym tego dokonał, do
dziś wisi na honorowym miejscu w redakcyjnej sali konferencyjnej.
34 Nagrania Rady Najwyższej partii Baas, Pentagon Archives, CRRC SH.SHTP.A.001.039,
dzięki uprzejmości prof. Amatzii Barama.
35 Rozmowa z Giladem, 31 lipca 2012.
36 Rozmowa z „Gauguinem”, prowadzonym przez Mossad agentem w naukowej części
projektu „Condor” w Argentynie, czerwiec 2016; Dyrektor Centralnej Agencji
Wywiadowczej, Jonathan Jay Pollard Espionage Case, 30 października 1987, s. 39.
37 Rozmowa z „Sallym”, wrzesień 2016; Burrows i Windrem, Critical Mass, s. 442, 461,
466–480.
38 Teczka Mossadu poświęcona Bullowi zawiera znaczną część jego korespodencji
z Irakiem, przede wszystkim z generałem Husajnem Kamelem, szwagrem Saddama
i szefem irackiego programu zakupu uzbrojenia (archiwum autora, dokument otrzymany
od „Bogarta”).
39 Aman przesłał wszelkie materiały, jakie wraz z Mossadem zgromadził na temat Bulla,
do departamentu rozwoju uzbrojenia i infrastruktury technologicznej Ministerstwa
Obrony (określanego hebrajskim akronimem Maf’at) oraz do korpusu artylerii Sił
Obronnych Izraela. Instytucje te przejrzały obliczenia Bulla i przeprowadziły parę
komputerowych symulacji. Co zaskakujące, okazało się, że superdziało jest naukowo
wykonalne i że Bull wcale nie bredził. Rozmowa z Giladem, 31 lipca 2012.
40 Oficer wywiadowczy Kidonu Mosze „Miszka” Ben Dawid przyznał: „W tych
nielicznych przypadkach, gdy ustaliliśmy, że miejscowe władze nie zamierzają niczego
 z fantem zrobić, zdarzały się wypadki, że transport stawał w ogniu lub wylatywał
w powietrze, a paru dżentelmenów opuściło grono żywych”. Rozmowa z „Romeo”,
styczeń 2013; Cockburn, Dangerous Liaison, s. 306.
41 Rozmowa z „Romeo”, jednym z dowódców Kejsarii, który koordynował zamach na
Bulla, maj 2000.
42 W tym samym okresie, gdy przyszło im się mierzyć z programem „Condor” oraz groźbą
superdziała, szefowie izraelskich służb bezpieczeństwa musieli także omówić
ewentualność likwidacji pewnego izraelskiego Żyda. W 1986 roku Mordechaj Wanunu,
szeregowy technik pracujący w izraelskim reaktorze atomowym w Dimonie, który czuł
się dyskryminowany ze względu na swoje marokańskie, nieeuropejskie pochodzenie
i którego sympatie światopoglądowe przesunęły się ku ekstremalnej lewicy, przemycił
na teren najtajniejszego ośrodka w Izraelu aparat i sfotografował między innymi
tamtejszą bombę wodorową. Zdjęcia, podobnie jak mnóstwo innych informacji, sprzedał
brytyjskiemu „Sunday Timesowi”, który zamierzał ten materiał opublikować. Mossad
dowiedział się o tym od jednego ze swych najstarszych źródeł, to jest magnata
prasowego Roberta Maxwella. „Musicie dopaść Wanunu” – wpływowy izraelski
dziennikarz Dan Margalit przekazał Szimonowi Peresowi podczas nieoficjalnej
pogawędki na chwilę przed planowanym wywiadem. – Żywego lub martwego”. Peres
stanowczo zaoponował: „Nie zabijamy Żydów” – oznajmił. Peres przyznał mi się, że
Mossad poprosił go o zgodę na zlikwidowanie informatora, on jednak otwarcie
odmówił: „Nie dopuściłem do jego zgładzenia, nakazałem sprowadzić go z powrotem,
aby stanął przed izraelskim sądem”. Margalit, wpływowy komentator spraw bieżących,
do dziś uważa, że Peres się mylił: „Wanunu należało zabić za granicą albo po prostu
zostawić w spokoju. «Nie zabijamy Żydów» to sformułowanie rasistowskie. Albo Izrael
uderza w ludzi stanowiących poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego, albo
nie, rasa czy religia nie mają tu nic do tego”. W końcu pewnej funkcjonariuszce
Mossadu udało się zwabić Wanunu, by z Londynu – gdzie organizacja wolała nie
uderzać – udał się do Rzymu, tam zaś go obezwładniono, nafaszerowano narkotykami,
po czym przerzucono na pokład izraelskiego statku handlowego. Został osądzony
i skazany na osiemnaście lat więzienia. Rozmowy z „Sallym” (luty 2015), „Rafaelem”
(maj 2011), Jechielem Horewem (lipiec 2004), Bennym Zeewim (12 lutego 1999),
Peresem (30 stycznia 2005) oraz Margalitem (17 listopada 2016).
43 Ronen Bergman, Killing the Killers, „Newsweek”, 13 grudnia 2010; The Man Who
Made the Supergun, Frontline (PBS), 12 lutego 1992; Burrows i Windrem, Critical
Mass, s. 164–177.
44 Iraq Chief, Boasting of Poison Gas, Warns of Disaster if Israelis Strike, „New York
Times”, 2 kwietnia 1990.
45 Rozmowa z Szapirą, 31 stycznia 2015.
46 16 stycznia 1990 roku, w noc poprzedzającą rozpoczęcie przez Stany Zjednoczone i ich
sojuszników operacji „Pustynna Burza”, Saddam rozkazał przeprowadzić ostrzał
rakietowy Izraela – tymi właśnie rakietami, o których rozwoju izraelski wywiad nic nie
wiedział, a które później miały z pewnością „pospadać do morza jak kamienie”.
Szefowie sił obronnych zasugerowali zaatakowanie Iraku, lecz pod presją Amerykanów
 zrezygnowano z takiej opcji, prezydent Bush obawiał się bowiem, że interwencja Izraela
może zagrozić integralności zmontowanej przez niego międzynarodowej koalicji. Przez
wiele lat Saddam sprawiał wrażenie jedynego przywódcy w świecie arabskim, który
odważył się zaatakować Izrael i który udowodnił, że kierowane przez Izrael pod jego
adresem groźby były bez pokrycia. Odczuwane przez Izrael upokorzenie głęboko
wpłynęło na późniejszą debatę nad ewentualnością opracowania planów zamordowania
Saddama.
47 Rozmowy z Rolfem Ekeusem (wrzesień 1996) i Hansem Blixem (sierpień 2000).
48 Barak opierał się na profilu psychiatrycznym Saddama Husajna sporządzonym przez
zespół psychologów i psychiatrów z Amanu, w którym orzekli: „Saddam postrzega świat
jako brutalne, zimne miejsce nieustannego i śmiertelnego zagrożenia. W takim systemie
nie ma miejsca na prawa moralne i nie istnieją kody behawioralne, których ze względu
na normy społeczne nie można by było złamać. […] Saddam nie obawia się wojny,
nawet wojny przeciwko potężnym siłom. Wręcz przeciwnie, jest skłonny postrzegać
wojnę przeciwko potężnym siłom jako dowód na znaczenie i potęgę Iraku. […] Jego
aspiracje, by uzyskać broń jądrową […], wiążą się z jego psychologiczną potrzebą
stworzenia dla siebie niepodważalnego poczucia potęgi. […] Nigdy nie zapomina
i nigdy nie wybacza nikomu, kto go skrzywdził. […] Saddam nie zawaha się przed
użyciem niekonwencjonalnych rodzajów broni przeciwko Izraelowi […], inne koszta
i moralne skrupuły nie staną mu na drodze”. (Aman, Wydział badawczy, Psychological
Portrait of Saddam Hussein, Special Intelligence Survey 74/90, listopad 1990);
Rozmowa z Barakiem, 1 lipca 2013.
49 Biuro szefa sztabu Baraka do Amirama Lewina, zastępcy szefa sztabu, dyrektora
Amanu, dyrektora Mossadu, „Szeik Atad” (Ciernisty Krzak) [kryptonim operacji], 20
stycznia 1992 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Juliusa”).
50 Biuro Szefa Sztabu do Zastępcy Szefa Sztabu, dyrektora Amanu, dyrektora Mossadu,
dowódcy Sił Powietrznych oraz Amirana Levina, „Ciernisty Krzak”, 17 marca 1992
(archiwum autora, dokument otrzymany od „Juliusa”).
51 Rozmowa z Barakiem, 13 stycznia 2012.
52 Rozmowa z Nadawem Zeewim, 15 października 2012.
53 Rozmowa z „Zolphim”, wrzesień 2012.
54 8 października premier Rabin raz jeszcze zapytał: „Czy państwo Izrael ma zabić
aktualnego przywódcę obcego państwa?”, na co Amir Lewin odpowiedział: „Proszę
sobie wyobrazić, że ktoś w 1939 roku zabiłby Hitlera”. W końcu Rabin dał się
przekonać i przekazał szefowi sztabu oraz dyrektorom Amanu i Mossadu, że „akceptuje
cel”. Azriel Newo do szefa sztabu, dyrektora Amanu i dyrektora Mossadu, „Warsztat
komputerowy (jeden z kryptonimów operacji), 13 października 1992 (archiwum autora,
dokument otrzymany od od „Juliusa”).
55 Rozmowy z Nadawem Zeewim i Eyalem Katwanem, żołnierzem grającym rolę
Saddama, 15 października 2012.
56 Rozmowy z Barakiem (10 maja 2013), Sagim (3 czerwca 2012), Lipkin-Szachakiem (3
kwietnia 2012), Awitalem (29 grudnia 2010) oraz Nadawem Zeewim (15 października
2012). Szczegółowy opis wojenki w kręgach dowódczych armii izraelskiej, jaka
 wybuchła po tym incydencie, przedstawia książka Omriego Assenheima, Zeelim, s. 221–
304 (publikacja w języku hebrajskim).

21. NADCIĄGA ZIELONA BURZA

1 Część relacji z tego spotkania po raz pierwszy przedstawiono w: Bergman, Secret War
with Iran, s. 15–18.
2 Tamże.
3 Tamże.
4 Rozmowa z Merhawem, 22 kwietnia 2014.
5 Menashri, Iran między islamem a Zachodem, s. 134 (publikacja w języku hebrajskim)
6 Taheri, Duch Allaha, s. 27–28, 131 (publikacja w języku hebrajskim); Menaszri, Iran
między islamem a Zachodem, s. 131 (publikacja w języku hebrajskim).
7 Taheri, Duch Allaha, s. 132–133 (publikacja w języku hebrajskim); Rozmowy z Urim
Lubarnim (26 grudnia 1997) i Tsarirem (2 października 2015).
8 Bergman, Secret War with Iran, s. 13–14.
9 Bergman, Bez odwrotu, s. 50 (publikacja w języku hebrajskim).
10 Tamże, s. 51–52.
11 Rozmowa z Merhawem, 5 października 2011.
12 Bergman, Secret War with Iran, s. 17.
13 Rozmowa z Cafrirem, 2 października 2015.
14 Rozmowa z Alferem, 18 maja 2015.
15 Sam Bachtijar udał się na wygnanie do Paryża, gdzie dekadę później został
zamordowany przez skrytobójców nasłanych przez irański wywiad. Bergman, Za
wszelką cenę, s. 316–117 (publikacja w języku hebrajskim).
16 Rozmowa z Icchakiem Segewem, 5 stycznia 2007; Bergman, Bez odwrotu, s. 74
(publikacja w języku hebrajskim); Taheri, Duch Allacha, s. 273–294 (publikacja
w języku hebrajskim).
17 Izrael starał się też w celu podtrzymania relacji militarnych z Iranem wykorzystać wojnę
iracko-irańską, dostarczając Teheranowi mnóstwo uzbrojenia (operacja „Muszla”
opisana jest w szczegółach w: Bergman, Secret War with Iran, s. 40–50). Jeszcze później
Izrael wraz ze Stanami Zjednoczonymi uwikłał się w aferę Iran–Contras, haniebną
i nieskuteczną próbę skłonienia Iranu do przehandlowania przetrzymywanych przez
Hezbollah zachodnich zakładników w zamian za dostawy broni, a to wszystko bez
wiedzy amerykańskiego Kongresu. Bergman, Secret War with Iran, s. 110–122. Doradca
premiera Szimona Peresa do spraw terroryzmu Amiram Nir odpowiadał za izraelski
wycinek operacji. Wtajemniczył w sprawę wiceprezydenta Busha, a jego relacja mogła
położyć się cieniem na kampanii prezydenckiej Busha w 1987 roku. Mir Nir zginął
w 1988 roku w tajemniczych okolicznościach w Meksyku (Akta Węgierskiego
Ośmiokąta w archiwach autora, dokument otrzymany od „Wiśni”).
18 Rozmowa z Robertem Gatesem, 7 listopada 2012.
19 Niepowodzenie próby odbicia zakładników przetrzymywanych w Teheranie miało
potężny wpływ na amerykański establishment i było jednym z powodów, dla których
 sekretarz obrony Robert Gates sprzeciwiał się operacji pochwycenia lub likwidacji
Osamy bin Ladena w maju 2011 roku. Gates wspomina, że gdy jako sekretarz obrony
znajdował się w centrum sytuacyjnym Białego Domu i gdy ujrzał, jak jeden
z amerykańskich śmigłowców rozbija się w Abbottabadzie, powiedział sobie: „No
i proszę, znów taka sama katastrofa”. Rozmowa z Gatesem, 7 listopada 2012.
20 Bergman, Punkt bez odwrotu, s. 147, 162 (publikacja w języku hebrajskim).
21 Kramer, Fadl Allah i logika moralna Hezbollahu, s. 29 (publikacja w języku
hebrajskim).
22 Szapira, Hezbollah. Między Iranem a Libanem, s. 134–137 (publikacja w języku
hebrajskim).
23 Bergman, Secret War with Iran, s. 58–59; Szapira, Hezbollah, s. 135–139 (publikacja
w języku hebrajskim).
24 Rozmowa z Daganem, 19 maja 2011.
25 Szapira, Hezbollah, s. 144–160 (publikacja w języku hebrajskim).
26 Wyimki z rozmowy z jego rodzicami przeprowadzonej przez historyka Hezbollahu
i transmitowanej na kanale Al-Manar w filmie o życiu Kassira w 2008 roku:
http://insidehezbollah.com/Ahmad Jaafar Qassir.pdf.
27 Dopiero w 2012 roku, po tym, jak sam opisałem sprawę w swojej publikacji (Za wszelką
cenę, s. 160–162), w Szin Becie powołano tajną komisję śledczą. Raport komisji
stwierdzał, że istotnie z dużą dozą prawdopodobieństwa mógł to być samobójczy
zamach terrorystyczny w wykonaniu Kassira. Mimo to Szin Bet nie odtajnił
sprawozdania i odrzucił mój wniosek o jego udostępnienie. Rozmoawy z Talem (24
listopada 2016) oraz Bandorim (11 września 2017).
28 Rozmowa z Razem, 20 stycznia 2013.
29 Rozmowa z Jekutielem Morem, 12 stycznia 2009.
30 Rozmowa z Dawidem Barkaiem, 18 lipca 2013. Równie zaskoczone
i niedoinformowane w kwestii nowego ruchu było CIA; Weiner, Dziedzictwo popiołów,
s. 440.
31 Rozmowa z al-Hadżdżem, 14 sierpnia 2014.
32 Za materiały o dzieciństwie Imda Mugniji dziękuję doktorowi Szimonowi Szapirze.
33 Rozmowa z „Eldy”, styczeń 2015.
34 Epitet ów ukuł Martin Kramer w swojej książce Fadl Allah i logika moralna
Hezbollahu.
35 Jaber, Hezbollah, s. 82.
36 Fadl Allah, Taamolat Islamia, s. 11–12.
37 Za najwcześniejszy precedens można uznać postać biblijnego Samsona, który odebrał
sobie życie, aby wywrzeć pomstę na Filistynach, burząc filary wspierające dom w Gazie.
Z kolei, jeśli wierzyć legendzie, na wybrzeżu Morza Kaspijskiego w XI i XII wieku
istniała sekta muzułmańskich fanatyków haszaszijun („używających haszyszu”, od czego
pochodzi słowo assassin – skrytobójca). Jej członkowie odurzali młodzieńców
narkotykami i nakłaniali ich do wyruszania na zabójcze misje, z których ci już nie
wracali. Japończycy w II wojnie światowej mieli swoich kamikadze, taktyki ataków
samobójczych stosowała też peruwiańska organizacja terrorystyczna Świetlisty Szlak.
38 Kenneth Katzman, Terrorism: Middle Eastern Groups and State Sponsors,
Congressional Research Service, Library of Congress, 9 sierpnia 1995.
39 Hala Jaber, Hezbollah, s. 77, 83.
40 Robert Baer powiedział, że CIA dysponowała materiałem dowodowym wskazującym na
zaangażowanie Jasira Arafata w planowanie trzech bejruckich ataków z 1983 roku. Jak
wytłumaczył, informacji tych nigdy nie ujawniono, agencja pragnęła bowiem utrzymać
z OWP relacje umożliwiające porozumienie. Co więcej, ówczesny szef placówki KGB
w Bejrucie Jurij Pierfilew twierdził, że Arafat swe działania koordynował z Mugniją.
Rozmowy z Robertem Baerem (sierpień 2001), Jurijem Pierfilewem (październik 2001;
z pomocą Isabelli Ginor); Bergman, Za wszelką cenę, s. 164–165 (publikacja w języku
hebrajskim).
41 Rozmowa z Dovem Biranem, 28 stycznia 2013.
42 W połowie 1983 roku ambasador polecił Mugniji sięgnąć po nową i wysoce skuteczną
broń: wraz ze swoimi ludźmi z Hezbollahu zabrał się za uprowadzanie samolotów
i porywanie konkretnych osób dla osiągania celów politycznych i symbolicznych.
Stanom Zjednoczonym nie udało się uzyskać zwolnienia większości z porwanych.
Uprowadzono także dwóch wysokich rangą Amerykanów – pułkownika Williama
Higginsa, który był na miejscu z ramienia Organizacji Narodów Zjednoczonych, oraz
Williama Buckleya, szefa placówki CIA w Bejrucie. Z czasem wyszło na jaw, że
obydwaj zostali poddani torturom i zamordowani. W Stanach Zjednoczonych narastało
poczucie frustracji i niemocy. Dwa źródła w Mossadzie doniosły mi, że pod koniec
1983 roku CIA nieformalnie przekazała im, że „nasi przyjaciele w Waszyngtonie bardzo
by docenili” podjęcie zdecydowanych działań przeciwko Iranowi i przywódcom
Hezbollahu. „Było jasne, że zachęcają nas do organizowania zabójstw” – powiedział mi
jeden z informatorów. W owym czasie CIA miała związane ręce za sprawą dekretu
prezydenckiego numer 12333, we władzach kraju byli jednak tacy, którzy, wedle słów
tych informatorów, prosili Izrael, by zadziałał w ich imieniu; Bergman, Za wszelką cenę,
s. 163–180 (publikacja w języku hebrajskim); Rozmowy z Barkaiem (18 lipca 2013)
i z „Salvadorem” (maj 2012).
43 Rozmowa z „Sallym”, czerwiec 2015.
44 Wright, Sacred Rage, s. 89.
45 Shahryar Sadr, How Hezbollah Founder Fell Foul of Iranian Regime, Institute for War
and Peace Reporting, 8 lipca 2010.
46 Nada al-Watan, Interview with Hassan Nasrallah, Bejrut, 31 sierpnia 1993.
47 Parę miesięcy później Hezbollah aresztował dwóch szyitów z wioski Tibneen i oskarżył
ich o zastrzelenie Harbu. Pod wpływem tortur wyznali, że od lat pracują dla izraelskiego
wywiadu i że to oni dokonali zabójstwa. Niedługo potem zostali straceni przez pluton
egzekucyjny. Dagan stwierdził, że Hezbollah schwytał nie tych ludzi: „To nic trudnego
pomęczyć kogoś i zmusić, by się przyznał. Tych, którzy tego dokonali, nigdy nie
złapano”. W 2008 roku zamieszkały w Danii libański kryminalista Danny Abdallah
przyznał, że to on zabił Harba. Od tej pory znajduje się na liście celów Hezbollahu,
a władze Libanu wielokrotnie występowały z wnioskiem o jego ekstradycję.
48 „Tehran Times”, 20 lutego 1984.
49 Bob Woodward w książce Veil utrzymuje, że za operacją stał William Casey, któremu
pomagali Saudyjczycy. Miał to być rewanż za zorganizowane przez Mugniję
samobójcze zamachy na ambasadę amerykańską i na koszary piechoty morskiej.
Jednocześnie Tim Weiner stwierdził, że Stany Zjednoczone nie były zaangażowane
w ten incydent i że jego zdaniem odpowiadał zań Izrael. Taką wersję potwierdza wiele
innych źródeł. Według pewnego wyższego oficera Mossadu odpowiadał za to Front
Wyzwolenia Libanu od Cudzoziemców, czyli terrorystyczne ugrupowanie utworzone
w Libanie przez Meira Dagana. Rozmowy z Timem Weinerem (12 czerwca 2016),
„Pierem” (grudzień 2012) i Kaiem Birdem (11 października 2012); Bergman, Secret
War with Iran, s. 73; Woodward, Veil, s. 407–409.
50 Rozmowa z Barkaiem, 18 lipca 2013.
51 20 maja 2002 roku izraelscy agenci podłożyli dwa kilogramy trotylu pod fotel kierowcy
w zaparkowanym w bejruckiej dzielnicy Mar Elias samochodzie, z którego korzystał
Dżihad Dżibril, syn i następca Ahmeda. Zginął na miejscu.
52 Rozmowy z Barkaiem (18 lipca 2013), Icchakiem Tidharem (kwiecień 2011), Morem
(23 lutego 2009) oraz Dannym Rotschildem (15 grudnia 2008).
53 Wyliczenia za: Israel Government Statistical Yearbooks, 1984–1991; Ronen Bergman,
Like Blind Ducks, „Haarec”, 14 maja 1999.

22. CZAS DRONÓW

1 Departament Badawczy AMAN-u, Czas mroku: Likwidacja sekretarza generalnego
Hezbollahu Abbasa Musawiego w lutym 1992 roku, sporządził bryg. Amos Gilboa, 20
stycznia 1999, s. 25 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Robina”).
2 Rozmowy z Sellą (7 kwietnia 2013), Eitanem Ben Elijahu (28 kwietnia 2011) i Icchakiem
Jaakowem (5 stycznia 2007).
3 Izraelskie Siły Powietrzne, Historia 200. Dywizjonu, s. 7–14 (archiwum autora, dokument
otrzymany od „Hiltona”).
4 Rozmowy z Iwrim (18 kwietnia 2013) i Eitanem Ben Elijahu (24 kwietnia 2011);
Izraelskie Siły Powietrzne, Historia 200. Dywizjonu, s. 20–22 (publikacja w języku
hebrajskim).
5 Rozmowa z Alonem Ungerem, 21 kwietnia 2013; Izraelskie Siły Powietrzne, Historia
200. Dywizjonu, s. 24–26.
6 Rozmowa z Sellą, 26 października 2015; Izraelskie Siły Powietrzne, Historia 200.
Dywizjonu, s. 27–29.
7 Rozmowa z „Onyksem”, maj 2013.
8 Rozmowa z Ungerem, 21 kwietnia 2013; Izraelskie Siły Powietrzne, Historia 200.
Dywizjonu, s. 42–43.
9 Bergman, Wszelkimi środkami, s. 197–206 (publikacja w języku hebrajskim).
10 To zagadnienie omówiono w szczegółach w: Ronen Bergman, Gilad Shalit and the
Rising Price of an Israeli Life, „New York Times Magazine”, 9 listopada 2011.
11 Rozmowy z „Markiem” (kwiecień 2005) i z Liorem Lotanem (maj 2009).
12 Rozmowy z Israelem Perlowem (15 października 2000), Ramim Igrą (luty 2008)
 i „Amazonas” (październik 2001); Bergman, Wszelkimi środkami, s. 279–290
(publikacja w języku hebrajskim).
13 Rozmowa z Morem, 12 stycznia 2009.
14 Zolfiqar Daher, From Lebanon to Afghanistan, Sayyed Abbas: The Leader, the Fighter,
the Martyr, „Al-Manar”, 18 lutego 2015,
http://archive.almanar.com.lb/english/article.php?id=196205; Szapira, Hezbollah,
s. 110–111.
15 Departament Badawczy AMAN-u, Czas mroku, s. 5.
16 Rozmowa z Szapirą, 31 stycznia 2015; Departament Badawczy AMAN-u, Czas mroku,
s. 15.
17 Arditi twierdził, że tego dnia nie zaproszono go na dalsze rozmowy, w tym spotkanie
z ministrem obrony Mosze Arensem, było bowiem jasne, że zdecydowanie
opowiedziałby się przeciwko operacji. Rozmowa z Arditim, 13 czerwca 2011.
18 Departament Badawczy AMAN-u, Czas mroku, s. 9.
19 Rozmowy z Morem (12 stycznia 2009) i Josim Dimensteinem (26 stycznia 2016).
20 Doradca szefa sztabu do spraw antyterroryzmu Meir Dagan zaproponował własny plan:
zastąpić pomnik ku czci Gharib Harba, do którego zamordowania w 1984 roku się
przyczynił, atrapą wypełnioną materiałami wybuchowymi – zdetonowano by je w chwili
pojawienia się Musawiego. Aman jednakże widział w Daganie konkurenta i poprosił
szefa sztabu Baraka o odrzucenie jego pomysłu, ponieważ narażałby życie kobiet
i dzieci. „Powiedziałem szefowi, że to gówno prawda – oznajmił Dagan. – Zgodnie
z szyickimi zwyczajami żałobnymi w pierwszym rzędzie staliby wyłącznie dygnitarze
płci męskiej. Kobiety czekałyby w hussainii […], lecz oni [AMAN] zdołali przekabacić
Ehuda [Baraka]”. Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
21 Departament Badawczy Amanu, Czas mroku, s. 11.
22 Departament Badawczy Amanu, Czas mroku, s. 15; Rozmowa z Mosze Arensem, 15
sierpnia 2009.
23 Rozmowy z Arditim (13 czerwca 2011), Barakiem (8 marca 2013), Sagiem (20 listopada
2015), Oferem Eladem (12 stycznia 2015) i Ungerem (21 maja 2013).
24 Departament Badawczy AMAN-u, Czas mroku, s. 16.
25 Tamże, s. 17.
26 Tamże, s. 15.
27 Rozmowa z Morem, 12 stycznia 2009.
28 Departament Badawczy Amanu, Czas mroku, s. 22.
29 Tamże, s. 23.
30 Izraelskie Siły Powietrzne, Historia 200. Dywizjonu, s. 43–45.
31 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
32 3 maja 1992 roku Barak Ben Cur z Amanu oraz Uri Chen, szef delegacji Mossadu
w Stanach Zjednoczonych, opowiedzieli o operacji „Dobranoc” pracownikom CIA,
opisując ją jako „pierwsze zintegrowane zabójstwo z powietrza”. Wzięli ze sobą
nagranie wideo z dronów. Początkowo prezentacji towarzyszyły chichoty, gdy technik
przez pomyłkę puścił wpierw początek filmu Honor Prizzich, dalej jednak przebiegała
w poważniejszej atmosferze. Amerykanie byli pod wrażeniem. Ówczesny dyrektor CIA
 Robert Gates wyznał mi, że nagranie wpłynęło na konsekwencję, z jaką domagał się
ciągłego rozwoju dronów bojowych Predator mimo nieustępliwego oporu ze strony Sił
Powietrznych USA. Jim Woolsey, który zastąpił Gatesa na stanowisku szefa agencji,
w podobnym tonie wypowiadał się o wkładzie Izraelczyków w rozwój amerykańskich
dronów. Rozmowy z Gatesem (7 listopada 2012), Jamesem Woolseyem (grudzień 2001)
i Barakiem Ben Curem (kwiecień 2010).

23. ZEMSTA MUGNIJI

1 Departament Badawczy Amanu, Czas mroku, s. 24.
2 Rozmowa z „Ronim”, listopad 2008.
3 New Hezbollah Leader a Disciple of Iran’s Revolution, Associated Press, 12 lutego 1992.
4 Rozmowa z Daganem, 20 lipca 2013.
5 Eiran, The Essence of Longing, s. 97.
6 Rozmowa z „Pilotem”, czerwiec 2015; Bergman, Bez odwrotu, s. 249-50 (publikacja
w języku hebrajskim); Korespondencja e-mailowa i rozmowy telefoniczne z Rachel
Sadan, styczeń 2007.
7 Amerykański wywiad dostarczył Izraelczykom niezbity dowód – jak to określił pewien
funkcjonariusz Amanu, „broń nie tyle jeszcze ciepłą, ile wręcz z widocznym
rozbłyskiem wystrzału” – że za atakiem stał Imad Mugnija i jego współpracownik Talal
Hamia. Amerykanie podłączyli się pod rozmowę telefoniczną, w której Mugnija
żartował z Hamią z nieudolności odpowiedzialnych za ochronę ambasady ludzi Szin
Betu. Rozmowy z „Leninem” (kwiecień 2013) i Alberto Nismanem (18 grudnia 2007);
Bergman, Bez odwrotu, s. 210–222 (publikacja w języku hebrajskim).
8 Rozmowy ze Stanleyem Bedlingtonem (31 października 2011), Hugonem Anzorgim
(wrzesień 2001), Alberto Nismanem (18 grudnia 2007) i Danielem Carmonem (24
lutego 2016).
9 Rozmowa z „Pilotem”, czerwiec 2015.
10 Tamir, Niewypowiedziana wojna, s. 133–136 (publikacja w języku hebrajskim);
Bergman, Bez odwrotu, s. 335–339 (publikacja w języku hebrajskim).
11 Rozmowa z „Pilotem”, czerwiec 2015.
12 Rozmowa z „Przewagą”, luty 2016.
13 Asgari zachował wysoką pozycję wśród funkcjonariuszy irańskiego reżimu i angażował
się w liczne ataki wymierzone w Izrael oraz Stany Zjednoczone. W lutym 2007 roku
zniknął bez śladu ze swojego pokoju hotelowego w Stambule. Według niektórych źródeł
przeszedł na stronę Izraela bądź Amerykanów. Jednak Irańczycy oraz członkowie jego
rodziny twierdzą, że został uprowadzony i prawdopodobnie zamordowany. Rozmowy
z Daganem (19 maja 2011), Sagim (6 marca 2012) i „Herodami” (wrzesień 2017);
Korespondencja z Robertem Baerem, wrzesień 2017.
14 Rozmowa z „Leninem”, lipiec 2016.
15 Rozmowa z Ben Curem, kwiecień 2010.
16 Oficjalne dochodzenie w Argentynie w sprawie obydwu zamachów bombowych
ciągnęło się przez lata i tak naprawdę nie doczekało się zamknięcia. Wyznaczony do
 prowadzenia śledztwa prokurator specjalny Alberto Nisman zgromadził wielką ilość
materiałów, które doprowadziły do wystawienia przez Interpol międzynarodowych
nakazów aresztowania szeregu prominentnych Irańczyków i działaczy Hezbollahu.
Nisman sporządził również akty oskarżenia „przeciwko wszystkim argentyńskim
obywatelom zaangażowanym w zacieranie śladów” i wypowiedział wojnę kierownictwu
krajowych służb wywiadowczych, wymiaru sprawiedliwości oraz czołowym politykom.
Na krótko przed tym, jak miał ujawnić zgromadzone dokumenty i nagrania, aby
udowodnić swe poważne zarzuty przed komisją parlamentarną, ktoś w tajemniczych
okolicznościach zastrzelił go w jego własnym mieszkaniu. Rozmowa z Nismanem, 18
grudnia 2007; Ronen Bergman, Holding Iran Accountable, „Majalla”, 24 listopada 2016.
17 Rozmowy z Mizrahim (22 marca 2015) i „Pilotem” (wrzesień 2016).
18 Rozmowy z „Oktoberfestem” (styczeń 2013), „Pilotem” (wrzesień 2016), Francisem (15
lipca 2003) i „Eldy” (wrzesień 2014).
19 Był nim Ramzi Nahara, diler narkotykowy, który przez wiele lat współpracował
z Jednostką 504 jako członek siatki dilerów dostarczających Izraelczykom mnóstwa
informacji w zamian za swobodę prowadzenia interesów. Rozmowa z Ravidem, 13
listopada 2012.
20 Rozmowy z Sagim (24 czerwca 2007) i Arensem (25 maja 2009).
21 Rozmowa z Barakiem, 7 czerwca 2011.

24. „JEDEN PSTRYCZEK, WYŁĄCZASZ I WŁĄCZASZ”

1 Rozmowa z Hanssonem, 17 listopada 2010.
2 Awiad, Leksykon Hamasu, s. 150–154 (publikacja w języku hebrajskim).
3 Rozmowa z „Aristo”, czerwiec 2013.
4 Rozmowa z Lipkin-Szachakiem, 26 maja 2011.
5 Rozmowa z Ajjalonem, 29 marca 2012.
6 Rozmowa z Diskinem, 23 października 2011.
7 Rozmowa z Kubim, 8 września 2013.
8 Wright, Wyniosłe wieże. Al-Kaida i atak na Amerykę.
9 Rozmowa z „Aristo”, październik 2013.
10 Roni Szaked i Awiwa Szabi, Hamas. Palestyński fundamentalistyczny ruch islamski,
s. 88–97 (publikacja w języku hebrajskim).
11 Rozmowa z Kubim, 29 maja 2013.
12 Rozmowa z „Aristo”, czerwiec 2013.
13 Bergman, Za wszelką cenę, s. 101 (publikacja w języku hebrajskim); Rozmowa z Miszą
Kubim, 29 maja 2013; Ronen Bergman, Oj, jak przegapiliśmy narodziny Hamasu?,
„Jediot Achronot”, 18 października 2013.
14 Nachman Tal, Suicide Attacks: Israel and Islamic Terrorism, „Strategic Assessment”
2002, t. 5, nr 1, Jaffee Center for Strategic Studies, Tel Awiw.
15 Szaked i Szabi, Hamas, s. 92–107 (publikacja w języku hebrajskim).
16 Rozmowy z Dichterem (4 listopada 2010) i Kubim (29 maja 2013).
17 Gelber, Narodziny legendy, s. 104–137.
18 Ronen Bergman, The Dubai Job, „GQ”, 4 stycznia 2011.
19 „To Israel I Am Stained with Blood”, Al-Dżazira, 7 lutego 2010,
http://www.aljazeera.com/focus/2010/02/2010271441269105.html.
20 Rozmowa z „Aristo”, czerwiec 2013.
21 Ministerstwo Obrony, Biuro głównego koordynatora Judei i Samarii, Komunikat
Hamasu o porwaniu żołnierza, 11 października 1994 (archiwum autora, pozyskane od
„Dzwonka”).
22 Rozmowa z Ben Curem, 26 marca 2011.
23 Shaked i Shabi, Hamas, s. 11-21.
24 Rozmowa z Jatomem, 7 kwietnia 2011.
25 Akta Sądu Najwyższego 5973/92, Stowarzyszenie Praw Człowieka w Izraelu przeciw
Ministrowi Obrony.
26 Departament Badawczy Amanu, Raport o pieniądzach przelewanych przez
Saudyjczyków Hamasowi, 6 maja 2002 (archiwum autora, dokumenty pozyskane od
„Chili”).
27 Rozmowa z „Leonem”, lipiec 2013; Awiad, Leksykon Hamasu, s. 199–201.
28 „Globe and Mail” (Kanada), 28 grudnia 1993.
29 Choć Amerykanie otrzymywali od Szin Betu mnóstwo informacji, a całkiem sporo
danych zgromadzili też sami, FBI wstrzymywało się z wszelkim działaniem aż do
upadku wież World Trade Center; FBI, Fundacja Pomocy i Rozwoju Ziemi Świętej,
International Emergency Economic Powers Act, Dale Watson, wicedyrektor wydziału
zwalczania terroryzmu do Richarda Newcomba, dyrektora biura kontroli środków
cudzoziemskich Departamentu Skarbu, 5 listopada 2001; Bergman, Follow the Money:
The Modus Operandi and Mindset of HAMAS Fundraising in the USA and the PA Using
American and Saudi Donations, Uniwersytet Cambridge, Ośrodek Studiów
Międzynarodowych, październik 2004.
30 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
31 Rozmowa z Eitanem Haberem, 21 czerwca 2009.

25. „DAJ NAM GŁOWĘ AJJASZA”

1 Goldstein, Rabin, s. 415–424 (publikacja w języku hebrajskim).
2 Rozmowa z Ajjalonem, 4 września 2002.
3 Dokumenty z „Szarej Teczki” (przygotowane do potajemnych rozmów z Syrią),
archiwum autora, przekazane przez „Dzwonka”; Ronen Bergman, Tajemnica szarej
teczki, „Jediot Achronot”, 26 stycznia 2007.
4 Rozmowy z Erezem Gersteinem (kwiecień 1996) i Ehudem Eiranem (13 maja 2013).
5 Rozmowa z Aklem al-Haszemem, grudzień 1999.
6 Tamir, Undeclared War, s. 116.
7 Rawiw Schechter, Rozmowa z Mosze Tamirem, „Israel Hajom”, 14 maja 2010.
8 Rozmowa z Lewinem, 16 lipca 2017.
9 Rozmowa z Ronenem Cohenem, 5 lipca 2015.
10 Rozmowa z Ronenem Cohenem, 1 września 2016.
11 Dla przeprowadzenia tych zabójstw Siły Obronne Izraela musiały opracować nowe
urządzenia i umiejętności. Problem stanowiły chociażby bomby. Baterie musiały
wystarczać na niekiedy długi czas od podłożenia ładunku do jego detonacji, zdalne
odpalanie wymagało bezprzewodowych środków łączności dalekiego zasięgu,
urządzenia zaś musiały być małe i niepozorne. Dział badawczy izraelskiej armii
wysadził w powietrze kilkadziesiąt starych mercedesów, najpopularniejszych
samochodów w Libanie, w środku przypiąwszy uprzednio pasami manekiny sklepowe,
aby ustalić, jaka ilość (i jakiego rodzaju) materiału i gdzie umieszczona dawała najlepsze
rezultaty. Do jednej ważnej próby wykorzystano świnie pod narkozą, ich skóra i tkanki
przypominają bowiem organy człowieka. Bomby, którymi je zabito, nazywano „chrum-
chrum”. Rozmowy z „Leo” (luty 2016) i „Plackiem” (listopad 2011).
12 Rozmowa z Szewesem, 25 sierpnia 2010.
13 Rozmowa z „Leo”, luty 2016.
14 Kurc, Islamic Terrorism and Israel, s. 139–148.
15 Lara Marlowe, Interview with a Fanatic, „Time”, 6 lutego 1995.
16 Rozmowa z „Pilotem”, maj 2016.
17 Rozmowa z Gillonem, 27 stycznia 2016; Carmi Gillon, Szin Bet między schizmami,
s. 201 (publikacja w języku hebrajskim).
18 Rozmowa z Sagim, 6 marca 2012.
19 W 1998 roku sędzia sądu federalnego nakazał irańskim władzom wypłacić rodzinie
Flatowów dwieście czterdzieści siedem i pół miliona dolarów zadośćuczynienia,
a w czerwcu 2014 roku za pośredniczenie w zakazanych transakcjach finansowych Iranu
ogromne zadośćuczynienie musiał wypłacić rodzinie bank BNP Paribas.
20 Rozmowa z Lipkin-Szachakiem, 3 kwietnia 2012.
21 Rozmowa z „Diamentem”, sierpień 2011.
22 Rozmowa z „Fredem”, wrzesień 2015.
23 Rozmowa z Ajjalonem, 14 marca 2016.
24 Rozmowa z Mosze Ben Dawidem, 23 stycznia 2013.
25 Rozmowa z „Lego”, maj 2000.
26 Rozmowa z „Pilotem”, maj 2016; Bergman, Secret War with Iran, s. 213–216.
27 Rozmowa z Gillonem, 27 stycznia 2016.
28 Rozmowa z Jasirem Arafatem, kwiecień 1995.
29 Rozmowa z Hassonem, 17 listopada 2010.
30 Rozmowa z Amitem Forlitem, 4 stycznia 2010.
31 Rozmowa z Icchakiem Ilanem, 26 stycznia 2016.
32 Rozmowa z Gillonem, 27 stycznia 2016.
33 Rozmowa z Hassonem, 17 listopada 2010.
34 Rozmowa z Ilanem, 5 listopada 2014.
35 Rozmowa z Gillonem, 27 stycznia 2016.
36 Rozmowa z Hassonem, 17 listopada 2010.
37 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
38 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010
39 Rozmowa z Ilanem, 5 listopada 2014.
40 Gillon, Szin Bet między schizmami, s. 267–276 (publikacja w języku hebrajskim).
41 Rozmowa z Liorem Akermanem, 15 października 2015.
42 The Phone Rang, Yihyeh Ayyash Answered, and the Instrument Blew Up, „Haarec”, 7
stycznia 1996.

26. „SZCZWANY JAK WĄŻ, NAIWNY NICZYM MAŁE DZIECKO”

1 Rozmowa z Radżoubem, 3 maja 2010.
2 Rozmowa z Diskinem, 15 października 2011.
3 Rozmowa z Jaalonem, 16 sierpnia 2011.
4 Rozmowa z Peresem, 17 września 2012.
5 Rozmowa z Hassonem, 17 listopada 2010.
6 Ronen Bergman, For Israel, Frightening New Truths, „New York Times”, 7 stycznia
2017.
7 Rozmowa z Jaalonem, 16 sierpnia 2011.
8 Rozmowa z Jossim Kuperwasserem, 21 maja 2004.
9 Rozmowa z „Disco”, sierpień 1997.
10 Rozmowa z Jatomem, 7 lipca 2011.
11 Rozmowa z Ben Dawidem, 23 stycznia 2013.
12 Rozmowa z Binjaminem Netanjahu, 3 lipca 2007.
13 Rozmowa z Ben Dawidem, 6 maja 2002.
14 Rozmowa z Szapirą, 27 października 2013.
15 Rozmowa z Ben Dawidem, 15 stycznia 2013; żądanie ekstradycji Abu Marzuka,
Ministerstwo Sprawiedliwości Izraela, Amerykański Sąd Okręgowy dla Południowego
Okręgu Nowego Jorku – 925. F. Supp. 565 (S.D.N.Y. 1996) (archiwum autora,
dokument uzyskany od „Mochiego”).
16 Rozmowa z „Lego”, maj 2000.
17 Kiedy powtórzyłem Netanjahu, co usłyszałem od operatorów Mossadu, ten odparł, że
nikt nim nie manipulował i że to on osobiście wybrał Maszala jako cel do zabicia.
„Wyczuwałem, że to bardzo problematyczna postać, a przy tym bardzo niebezpieczna.
Juz wówczas dostrzegliśmy, z jaką straszliwą pasją podchodził do mordowania nas.
Z perspektywy czasu, gdy spojrzeć na to, do czego ten człowiek doszedł, czego dokonał
i jak stał się motorem napędowym Hamasu, dla wszystkich staje się jasne, że miałem
rację, gdy uznałem, że zlikwidowanie go istotnie upośledzi zdolności Hamasu”;
rozmowa z Netanjahu, 3 lipca 2007.
18 Rozmowa z „Pilotem”, maj 2016.
19 Doron Meiri, Terrorysta wyszedł na ulicę przebrany za drag queen, „Jediot Achronot”, 7
września 1997.
20 Rozmowa z Jatomem, 7 lipca 2011.
21 Działo się tak, ponieważ wydział dokumentacji Kejsarii nie miał innych, bardziej
stosownych paszportów dla całego zespołu. W przeszłości podobna sytuacja była
podstawą do przełożenia całej operacji do czasu znalezienia odpowiedniego rozwiązania.
22 Rozmowa z „Pilotem”, maj 2016.
23 Rozmowa z Mordechajem, 28 sierpnia 2015.
24 Rozmowa z Jatomem, 7 lipca 2011.
25 Rozmowa z Netanjahu, 3 lipca 2007.
26 W odpowiedzi na prośbę o komentarz od „doktor Platyny” otrzymałem następującą
wiadomość: „Cześć, Ronen, z chęcią bym z tobą porozmawiała, nie rozumiem jednak,
co mnie z tą sprawą wiąże ani jak mogłabym ci pomóc. Platyna”. Próby zorganizowania
rozmowy telefonicznej z nią spełzły na niczym. Email, Ronen Bergman do „doktor
Platyny”, 25 grudnia 2013, a także jej odpowiedź, 26 grudnia 2013.
27 Rozmowa z Ben Dawidem, 23 stycznia 2013.
28 Kiedy powiedziałem Jatomowi, że oficerzy operacyjni twierdzili, że nie widzieli
dziewczynki ani kierowcy, a Jerry nie był w stanie ich ostrzec, zareagował wzgardą
i lekceważeniem. „To czcza gadanina. Po prostu zbytnio się rwali do działania, po tylu
dniach, kiedy było to niemożliwe. To dlatego postanowili zrobić coś, co jawnie
sprzeciwiało się moim wyjściowym rozkazom”.
29 Wbrew tej relacji przedstawiciele Hamasu i jordańskich służb, z którymi się
skontaktowałem w Ammanie, twierdzili, że Abu Seif był ochroniarzem Maszala, a nie
przypadkowym przechodniem. Jeśli to prawda, oznacza to, że niepowodzenie zespołu
Kidonu należy oceniać o wiele surowiej, bo operatorzy w ogóle nie zdawali sobie
sprawy z jego istnienia, nie mówiąc już o stopniu wyszkolenia, a zatem nie mogli
przewidzieć obrotu wypadków.
30 Rozmowa z Saadem al-Chatibem, grudzień 2013.
31 Między wersją zdarzenia opisywaną przez al-Chatiba a tą zaprezentowaną przez parę
oficerów operacyjnych istnieje wyraźna rozbieżność, nie ma natomiast wątpliwości co
do jej zakończenia.
32 Rozmowa z Ben Dawidem, 23 stycznia 2013.
33 Rozmowa z Jatomem, 7 lipca 2011.
34 Rozmowa z Samim Rababą, grudzień 2013.
35 Rozmowy z „Pilotem” (maj 2016) i Jatomem (7 lipca 2013).
36 Rozmowa z Ben Dawidem, 15 stycznia 2013.
37 Rozmowa z Rababą, grudzień 2013; korespondencja e-mailowa z Rababą, grudzień
2013.
38 Jak uratowano Maszalowi życie? Według jordańskich lekarzy dokonali tego sami, bez
niczyjej pomocy i bez wstrzykiwania mu antidotum. „Kiedy przyszły wyniki analizy
chemicznej substancji, którą otrzymaliśmy od lekarki – powiedział Rababa – okazało się,
że było to dokładnie to samo lekarstwo, które mu już podaliśmy. Wzór samej trucizny
otrzymaliśmy już po tym, jak Maszal w pełni wrócił do zdrowia”. Izraelczycy
 odpowiadają, że są to czcze przechwałki, gdyż było niemożliwe, żeby jordańscy lekarze
rozpoznali tajemną toksynę, i jedynie dzięki temu, że Mossad przekazał Jordańczykom
antidotum, jak również wzory tak antidotum, jak i samej toksyny, udało się uratować
życie Maszala. Rozmowy z Ben Dawidem (15 stycznia 2013), Jatomem (7 kwietnia
2011), „Jeffrym” (listopad 2013) i Rababą (grudzień 2013).
39 Halewy odmówił rozmowy na potrzeby tej książki. Niemniej 13 lipca 2011 roku, na
spotkaniu z niemieckim ministrem obrony, w obecności generała Amosa Gilada oraz
autora, Halewy swobodnie wypowiadał się o sprawie Maszala, (słusznie) chwaląc się
własnym wkładem w jej rozwiązanie i kilkukrotnie wspominając, że Gilad, który
szefował podówczas wydziałowi badawczemu Amanu, był jednym z głównych
przeciwników propozycji, by Jassina zwolnić, do czego uprzejmie dodał: „i był to
istotnie jeden z drobnych błędów, jakie zdarzyło się panu w swej karierze popełnić”;
zob. też: Halewy, Człowiek w cieniu, s. 132–142 (publikacja w języku hebrajskim).
40 Rozmowa z Kubim, 8 września 2013.
41 Halevy, Człowiek w cieniu, s. 138–140 (publikacja w języku hebrajskim).
42 Rozmowa z Joramem Ben Zeewem, 17 kwietnia 2012.
43 Rozmowy z Josephem Ciechanowerem (28 kwietnia 2017) i „Pilotem” (maj 2016);
Ciechanower doszedł do wniosku, że – generalnie rzecz ujmując – Netanjahu zachował
się rozsądnie i właściwie.
44 Rozmowy z Mordechajem (28 sierpnia 2015) i Jaalonem (16 sierpnia 2011).
45 Rozmowa z Ajjalonem, 4 września 2012.
46 Rozmowa z „Pilotem”, maj 2016.

27. DOŁEK
1 Rami Michael, oficer wywiadowczy 13. Flotylli przydzielony do operacji „Pieśń Topoli”,
twierdzi, że nie przypomina sobie jakiegokolwiek sprzeciwu ze strony Dowództwa
Północnego wobec uderzenia w cel operacji. Tak czy owak, wszyscy się zgadzają, że
dowodzenie operacją odebrano Dowództwu Północnemu i przekazano sztabowi
generalnemu; Rozmowy z Ronenem Cohenem (18 lutego 2016) i Ramim Michaelem (15
marca 2016).
2 Rozmowy z Michaelem (15 marca 2016), Galantem (4 września 2014), Szajem Broszem
(maj 2013) i Orenem Maorem (styczeń 2013).
3 Bergman, Wszelkimi środkami, s. 428 (publikacja w języku hebrajskim).
4 Zaangażowany w operację personel wywiadowczy, od Michaelego przez szefa wywiadu
marynarki Brosza aż po szefa sztabu Jaalona, zgodnie twierdzi, że nieszczęścia nie
spowodował brak informacji, lecz problem z ładunkami wybuchowymi, że oddział ani
razu nie znalazł się pod ostrzałem i że wszyscy zabici zginęli w wyniku eksplozji.
Rozmowy z Broszem (maj 2013), Michaelim (15 marca 2016), Galantem (4 września
2014), Mordechajem (28 sierpnia 2015) i Lipkinem-Szachakiem (3 kwietnia 2012).
5 Cztery matki nazwane ścierami, portal internetowy Nana 10, 16 lutego 2000,
http://news.nana10.co.il/Article/?ArticleID=6764 (publikacja w języku hebrajskim).
6 Troje operatorów przyłapanych przez szwajcarską policję w piwnicy próbowało udawać,
 że są turystami, którzy wślizgnęli się tam na szybki numerek w trójkącie. Schwytano ich
dosłownie na gorącym uczynku. Policja zresztą uwierzyła w ich tłumaczenia do czasu,
gdy jeden z nich oznajmił, że torba z narzędziami i kablami, którą miał przy sobie,
stanowi „bagaż dyplomatyczny”.
7 Przemówienie dyrektora Szin Betu Awiego Dichtera na konferencji Herclijja, 17 grudnia
2003.
8 Rozmowa z Diskinem, 1 czerwca 2017.
9 Rozmowa z Ajjalonem, 21 stycznia 2013.
10 Jednym z ojców technologicznej rewolucji w Szin Becie był urodzony w Jerozolimie
Gadi Goldstein. W owym czasie pogłębiał on swą znajomość rozmaitych koncepcji
filozoficznych sięgających od judaizmu po religie Wschodu. W połowie lat
dziewięćdziesiątych, na dodatek w wyjątkowo męskim środowisku Szin Betu,
wykazywane przez Goldsteina zainteresowanie takimi kwestiami wydawało się co
najmniej osobliwe. Goldstein oparł swoją nowatorską koncepcję operacyjną na słowach
przypisywanych biblijnemu Mojżeszowi, a także na zasadach filozofii zen. Kładł nacisk
na doktrynę anatta (anatman, „nie-ja”), według której „ja” każdego z nas nie istnieje
samo w sobie i nie określa się przez samo siebie. Zen naucza, że „ja” trwa w nieustannej
rozmowie ze wszystkim w otoczeniu, wpływając na nie i ulegając jego wpływowi. Nie
ma zatem niezależnego istnienia jakiejkolwiek osoby, zwierzęcia ani przedmiotu;
wszystko istnieje jedynie jako część o wiele szerszego wachlarza, który je określa.
„Powiedzmy, że w jakimś budynku mieszka dziesięć osób – powiedział podczas jednej
z debat, jakie zorganizowano w trakcie prac nad nowym systemem –my zaś, Szin Bet,
chcemy wiedzieć, czy i co knują, a przebadaniu tego budynku możemy poświęcić
energię równą x. Musimy zatem skierować naszą energię ku temu, co się dzieje między
nimi, ku synergii, jaką tworzą, ku «zasięgowi», w ramach którego każde z nich wpływa
i ulega wpływowi”. Na tejże naradzie Goldstein przytaczał fragmenty z książki Roberta
Pirsiga Zen i sztuka naprawy motocykla, która opiewa, bez mała wręcz wyświęca, ideę
„nie-ja”. Jeden z uczestników z uśmiechem zasugerował, że nową doktrynę
wywiadowczą Goldsteina należałoby nazwać „Zen i sztuka zabijania”. Rozmowa
z Gadim Goldsteinem, listopad 2012.
11 Rozmowa z Diskinem, 1 czerwca 2017.
12 Szczegóły dotyczące Szarifa otrzymałem od „Bliźniaków”, marzec 2016.
13 Według archiwów Szin Betu bracia byli powiązani z licznymi zamachami
terrorystycznymi, w których dziesiątki Izraelczyków straciły życie, a setki zostały ranne,
w tym z atakiem na Café Apropos w Tel Awiwie 21 marca 1997 roku, gdzie trzy osoby
zginęły, a czterdzieści siedem odniosło obrażenia, z dwoma zamachami samobójczymi
w Jerozolimie w roku 1997, jednym z 30 lipca, kiedy śmierć poniosło piętnaście osób,
a rannych zostało sto siedemdziesiąt, i drugim, 4 września, gdy zginęło pięć osób, a rany
odniosło sto sześćdziesiąt dziewięć. Odpowiadali także za ataki z bronią palną w rejonie
Hebronu i w Jerozolimie, podczas których zginęło siedmiu Izraelczyków, jak również za
porwanie i zabójstwo żołnierza Szarona Edry’ego 9 września 1996 roku i wiele innych
zdarzeń. Szin Bet, „Eliminacja braci Awadallahów i odszyfrowanie archiwum zbrojnego
skrzydła Hamasu w Judei i Samarii”, marzec 2014 (archiwum autora, dokument
 otrzymany od „Bliźniaków”).
14 Rozmowa z Ajjalonem, 21 stycznia 2013.
15 Diskin wprowadził w Szin Becie nowy sposób myślenia: większość ataków
terrorystycznych, a zwłaszcza zamachów samobójczych, poprzedza szereg działań ze
strony organizacji terrorystycznych, które z ataku na atak właściwie wyglądają tak samo.
Działania te, jak argumentował Diskin, pozostawiają za sobą ślad zarówno w świecie
cyfrowym, jak i fizycznym. Jeżeli da się je zdefiniować i zidentyfikować, pozwoli to
udaremnić przyszły zamach jeszcze na wczesnym stadium przygotowań. Opracowany
przez Diskina system w kolejnych dziesięcioleciach uratował życie niezliczonym
Izraelczykom.
16 Rozmowa z Diskinem, 1 czerwca 2017.
17 Rozmowa z „Amazonas”, październik 2011.
18 Rozmowy z Mofazem (14 czerwca 2011) i Ajjalonem (22 czerwca 2011).
19 Rozmowa z Ajjalonem, 21 stycznia 2013.
20 Szin Bet, „Eliminacja braci Awadallahów”, s. 2.
21 Rozmowa z Ajjalonem, 21 stycznia 2013.
22 Szin Bet, „Eliminacja braci Awadallahów”, s. 3.
23 Nawiązanie do bardzo popularnej gry fabularnej, wydanej po raz pierwszy w 1974 roku
(przyp. tłum.).
24 Rozmowa z Ajjalonem, 16 sierpnia 2011.
25 Rozmowa z Diskinem, 1 czerwca 2017.
26 Z punktu widzenia Duwdewan atak na Batata miał zaskakujący koniec. Ciała Batata
i Nadera Masalmy zabrano do dowództwa jednostki, a tam żołnierze uczestniczący
w operacji poczęli pozować z nimi do fotografii. „Bardzo prędko pojawiło się duże
zapotrzebowanie na zdjęcia – wspominał żołnierz Duwdewan Alon Kastiel. –
W jednostce jest mnóstwo aparatów, a pojawił się szalony popyt na fotografie. Każdy
chciał je mieć. Trwało to może ze dwie godziny. Nie powiedziałem ani słowa, nie
myślałem o moralności, to zwłoki, a nie żywy człowiek, twój oficer pozuje sobie z nimi
do zdjęcia, a ty nigdy nie upominasz własnego oficera… Patrzyłeś na te zdjęcia, a potem
odkładałeś je w możliwie odległy kąt w domu, starając się, by przez lata nie musieć do
nich zajrzeć. Wzbudzały we mnie odrazę. Nie wiem, czego brzydziłem się bardziej,
trupów czy też mojego własnego zachowania. Kiedyś raz do roku spoglądałem
z odległości na torebkę z tymi zdjęciami, nigdy jej nie otwierając. Ostatecznie spoczęły
na dnie szuflady”. Rzecznik Sił Obronnych Izraela twierdził, że wojsko przeprowadziło
dogłębne śledztwo i osądziło osoby uwikłane w te dziwaczne działania. Rozmowy
z Alonem Kastielem, 29 maja 2016; Gideon Levi, A Nightmare Reunion Photo,
„Haarec”, 25 grudnia 2004.
27 Rozmowa z Jaalonem, 16 sierpnia 2011.
28 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
29 Rozmowa z Diskinem, 28 czerwca 2017.

28. WOJNA NA CAŁEGO

1 Wystąpienie premiera, Protokół z 59. sesji Knesetu, 13 grudnia 1999.
2 Gilboa, Zmierzch o świcie, s. 25–28 (publikacja w języku hebrajskim); Ronen Bergman,
Aman Chief to PM Barak, „Jediot Achronot”, 12 lutego 2016.
3 Specjalistką od rozpoznawania głosu Mugniji była prowadząca nasłuch funkcjonariuszka
Jednostki 8200 imieniem Mor, która płynnie władała językiem arabskim. Z szacunku dla
jej zdolności, doświadczenia i oddania sprawie pseudonim, jakim w tym okresie
określano Mugniję – „Maurice” – nawiązywał do jej imienia. Jednakże przez długie lata
zdawało się, jak gdyby Imad Mugnija zapadł się pod ziemię, a Jednostka 8200 nie była
w stanie wychwycić ani wzmianki o nim w podsłuchiwanych komunikatach Hezbollahu.
21 maja 2000 roku Mor, która pełniła służbę w przydzielonej Jednostce 8200 bazie
Grizim w północnym Izraelu, rozpoznała jego głos, wsłuchując się w rozmowy
przywódców Hezbollahu odbywających wycieczkę wzdłuż granicy izraelskiej strefy
bezpieczeństwa w Libanie, zapewne w ramach przygotowań do przewidywanego
odwrotu Izraelczyków. „To on! Jestem pewna. To on. To «Maurice»” – zawołała
radośnie. Na podstawie nasłuchu oraz namiaru miejsca rozmowy Aman i siły powietrzne
rozpoczęły przygotowania do zabicia Mugniji. Podsumowanie spotkania z 22 maja
ręcznie spisane przez wojskowego sekretarza premiera, generała Mosze Kaplinskiego,
pokazane autorowi przez „Bena”, kwiecień 2014.
4 Przemówienie Nasr Allaha, Bint Dżubajl, 26 maja 2000.
5 Rozmowa z Barakiem, 2 kwietnia 2014.
6 Rozmowa z Jaalonem, 21 grudnia 2016.
7 Rozmowa z Radżoubem, 3 maja 2010.
8 Rozmowa z Margalitem, 17 listopada 2016.
9 Landau, Arik, s. 263 (publikacja w języku hebrajskim).
10 Członkowie amerykańskiej delegacji, szczególnie Robert Malley w swojej książce Camp
David: The Tragedy of Errors, obarczali winą Ehuda Baraka i jego protekcjonalne oraz
gruboskórne zachowanie. Barak gros negocjacji prowadził za pośrednictwem Jossiego
Ginossara, który był wtedy potajemnym łącznikiem z Arafatem i – jak się potem
okazało – jego partnerem w interesach. Uzrad Lew, W kieszeni Arafata, s. 163
(publikacja w języku hebrajskim); Rozmowy z Barakiem (26 sierpnia 2015)
i z Merhavem (20 grudnia 2016).
11 Rozmowa z Itamarem Rabinowiczem, lipiec 2013.
12 Landau, Arik, s. 262–265 (publikacja w języku hebrajskim).
13 Rozmowa z „Hendriksem”, sierpień 2013.
14 Rozmowy z Alexandrem Pantikiem (listopad 2003) i Gillonem (27 stycznia 2016);
Gillon, Szin Bet między schizmami, s. 100–136 (publikacja w języku hebrajskim);
dokumentacja z prowadzonego przez żandarmerię wojskową dochodzenia w sprawie
„Żydowskiego Podziemia”, które knuło wysadzenie w powietrze meczetów na Wzgórzu
Świątynnym, archiwum autora, dokumenty otrzymane od „Dzwonka”.
15 Landau, Arik, s. 269 (publikacja w języku hebrajskim); Anat Roeh i Ali Waked, Sharon
Visits the Temple Mount: Riots and Inuries, „Ynet”, 20 września 2000,
http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-140848,00.html.
16 Rozmowy z Ahmedem Tibim (23 sierpnia 2002) oraz Tirawim (czerwiec 2002);
 Bergman, Na mocy nadanej władzy, s. 106–110 (publikacja w języku hebrajskim).
17 Rozmowy z Aharonem Zeewim Farkaszem (10 kwietnia 2013), Mofazem (14 czerwca
2011), Jaalonem (16 sierpnia 2011), Danem Halucem (5 lipca 2011), Dichterem (4
listopada 2010), Diskinem (18 października 2011), Ben Israelem (5 czerwca 2011),
Giorą Eilandem (5 czerwca 2011), Ajjalonem (22 czerwca 2011), Giladem (25 czerwca
2012) i Kuperwasserem (styczeń 2011).
18 Rozmowa z Mofazem, 14 czerwca 2011.
19 Rozmowa z Diskinem, 1 czerwca 2017.
20 Amos Harel i Awi Issacharoff, Siódma wojna, s. 37–39 (publikacja w języku
hebrajskim); Mark Seager, I’ll Have Nighmares for the Rest of My Life, „Daily
Telegraph”, 15 października 2000, http://www.jr.co.il/articles/politics/lynch.txt.
21 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
22 Wyliczenia pozarządowej organizacji praw człowieka BTselem,
http://www.btselem.org/hebrew/statistics/fatalities/before-cast-lead/by-date-of-event.
23 Gad Brzilai, Wars, Internal Conflicts, and Political Order: A Jewish Democracy in the
Middle East, SUNY series in Israeli Studies, 1996, s. 148; Michael Karpin, Imperfect
Compromise: A New Consensus Among Israelis and Palestinians, s. 94.
24 Landau, Arik, s. 171–175, 207–211 (publikacja w języku hebrajskim).
25 Rozmowy z Szalomem Turgemanem (28 czerwca 2011), Assafem Szariwem (28
stycznia 2007), Dannym Ajjalonem (22 czerwca 2011) i Weissglassem (11 czerwca
2012).
26 Rozmowa z Galantem, 1 czerwca 2011. Szaron początkowo próbował – albo
przynajmniej pragnął sprawiać wrażenie, że próbuje – rozmawiać z Arafatem,
a w kwietniu 2001 roku wysłał swego syna Omriego na potajemne spotkanie
z przywódcą Palestyńczyków w Ramallah, lecz starania te prędko dobiegły końca. „Było
jasne, że relacje między nimi dwoma [Arielem Szaronem i Arafatem] mogą doprowadzić
jedynie do wybuchu” – ocenił jeden z uczestników. Rozmowa z „Palmą Daktylową”,
sierpień 2017.
27 Rozmowy z Galantem (1 czerwca 2011) i Weissglassem (11 czerwca 2012).
28 Szuli Zuaretz i Szaron Rofeh, Haifa: 14 of 15 Dead in Attack Are Identified, „Ynet”, 2
grudnia 2001, http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-1373989,00.html.
29 Państwo Izrael, „Komisja specjalna do zbadania selektywnej eliminacji Salaha
Szehadego”, luty 2011, s. 21 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Ellisa”).
30 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
31 Rozmowa z Mofazem, 14 czerwca 2011.
32 Rozmowa z Ben Israelem, 5 czerwca 2011.
33 Rozmowa z Eilandem, 5 czerwca 2011.
34 „Zabijał nas” – powiedział Uri Halperin, najwyższy stopniem oficer Amanu
w północnym rejonie Zachodniego Brzegu. Rozmowa z Urim Halperinem, 27 maja
2014.
35 Anat Waschler, The Drone Pilots’ War, „Air Force Journal”, 1 grudnia 2000.
36 Rozmowa z „Matanem”, czerwiec 2012.
37 Ali Wakad, The Funeral of Abu Ali Mustafa Is Held in Ramallah, „Ynet”, 28 sierpnia
 2001, http://www.ynet.co.il/articles/1,7340,L-1058108,00.html.
38 Ben Cur, gdy w kwietniu 2010 roku opowiadał mi o spotkaniu, poprosił, bym nie
ujawniał nazwy banku.
39 Analizę destruktywnego wpływu intifady zamachowców samobójców na gospodarkę
Izraela i Autonomii Palestyńskiej przedstawia: Ben Israel, Facing Suicide Terrorists:
The Israeli Case Study, w: Golan i Shay, A Ticking Bomb, s. 19–21.
40 Rozmowa z Hassonem, 17 listopada 2010.
41 Szin Bet przedstawił także dwa inne środki, które członkowie gabinetu zaaprobowali
dopiero na późniejszym etapie – ograniczone wtargnięcia lądowe na obszar Autonomii
Palestyńskiej w celu dokonywania zatrzymań (operacja „Tarcza Obronna”) oraz budowę
zapory oddzielającej Izrael od obszarów palestyńskich (muru bezpieczeństwa).
Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
42 W rozmowie z Dawidem Landauem, ówczesnym ministrem obrony, Benjamin Ben
Eliezer przywołał podobną wypowiedź Szarona, gdy ten polecił Siłom Obronnym Izraela
i Szin Betowi „wybić te psy”, co, według Ben Eliezera, było z jego strony „nader
wyważonym żądaniem”. Landau, Arik, s. 291 (publikacja w języku hebrajskim).

29. „WIĘCEJ ZAMACHOWCÓW SAMOBÓJCÓW NIŻ KAMIZELEK

WYBUCHOWYCH”
1 Rozmowa z Ben Israelem, 5 czerwca 2011.
2 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
3 Rozmowa z Ilanem, 5 listopada 2014.
4 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
5 Rozmowa z Ben Israelem, 5 czerwca 2011; Ben Israel, Facing Suicide Terrorists, s. 25–
26.
6 Rozmowa z Ilanem, 5 listopada 2014.
7 Rozmowa z Jaalonem, 21 grudnia 2016.
8 Najważniejszym z nich był Hermes 450, bezzałogowy statek powietrzny zdolny
przenosić pociski, kolokwialnie nazywany zik (po hebrajsku „iskra”), produkowany
przez Elbit Systems Ltd. z siedzibą w Hajfie, a także produkowane przez Israel Aircraft
Industries drony Heron i Heron TP.
9 Rozmowa z Wesleyem Clarkiem, 23 stycznia 2012 (za umówienie spotkania dziękuję
Ejtanowi Stibbemu).
10 Rozmowa z Galantem, 4 września 2014.
11 Precisely Wrong: Gaza Civilians Killed by Israeli Drone-Launched Missiles, Human
Rights Watch, czerwiec 2009.
12 Rozmowy z Galantem (4 września 2014), Dichterem (4 listopada 2010) i Farkaszem (7
listopada 2016).
13 Rozmowa z „Fidelem”, kwiecień 2014.
14 Wykład Icchaka Ilana, Interdyscyplinarne Centrum Herzlija, maj 2013.
15 Rozmowa z Jaalonem, 21 grudnia 2016.
16 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
17 Szin Bet, Procedura uderzeń uprzedzających, paragraf 1, 3 stycznia 2008 (archiwum
autora, pozyskane od „Ellisa”).
18 Państwo Izrael, „Komisja specjalna do zbadania selektywnej eliminacji Salaha
Szehadego”, s. 26.
19 Rozmowy z „Leilą” (marzec 2013) i „Amazonas” (październik 2011).
20 Rozmowa z „Amazonas”, czerwiec 2017.
21 Wyliczenia pozarządowej organizacji praw człowieka BTselem,
http://www.btselem.org/hebrew/statistics/fatalities/before-cast-lead/by-date-of-event.
22 Rozmowa z Kuperwasserem, 24 grudnia 2014.
23 Rozmowa z Weissglassem, 11 czerwca 2012.
24 Rozmowa z „Pixie”, sierpień 2016.
25 Po pierwszej fali zamachów (jeszcze przed 11 września 2001 roku) Szaron zaczął
otrzymywać skargi ze Stanów Zjednoczonych. Postanowił wysłać Dichtera do
Waszyngtonu na spotkanie z szefostwem amerykańskich służb wywiadowczych, aby
wyjaśnić im, że strategia zabójstw służyła ratowaniu życia. Dichter poprosił
współpracowników o przetłumaczenie swej prezentacji w PowerPoincie na angielski.
Podobnie jak większość Izraelczyków, ludzie ci byli pewni, iż to, że uczyli się
angielskiego w szkole średniej, oznaczało, że wystarczająco znają język, by się z tym
uporać. Raz za razem stosowali określenie „skupione środki zapobiegawcze”, co, jak
Dichter zdał sobie później sprawę, „kojarzy się raczej z prezerwatywami niż
z zabijaniem terrorystów”. Dichter spotkał się ze swoimi odpowiednikami w Pentagonie
i począł z entuzjazmem prawić im o „skupionych środkach zapobiegawczych”, pilnując
się, by nie użyć bardziej dosłownych sformułowań, lecz jego bystre spojrzenie prędko
wychwyciło, że „nie mieli zielonego pojęcia, o czym mówię”. W końcu, jak opisywał,
dyrektor CIA George Tenet podniósł dłoń i stwierdził: „Ach, teraz cię rozumiem,
Dichter, masz na myśli selektywną eliminację”. „Wówczas zdałem sobie sprawę, że
starczy już tego owijania w bawełnę, że można nazywać rzeczy po imieniu, i tyle”.
Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
26 Rozmowa z Farkaszem, 14 marca 2011.
27 Rozmowa z Ajjalonem, 14 marca 2016.
28 Rozmowa z Ilanem, 26 stycznia 2016; Harel i Isacharoff, Siódma wojna, s. 181–188
(publikacja w języku hebrajskim).
29 Dichter i jego ludzie wprost odrzucają twierdzenia Ajjalona i argumentują, że Arafat,
a już na pewno Karmi, nie mieli bynajmniej zamiaru zaprzestawać walki. Icchak Ila,
który dowodził operacją zabójstwa Karmiego, zauważył: „Twierdzenie, jakoby dopiero
po likwidacji Karmiego Tanzim zaczęła przeprowadzać zamachy samobójcze, to
wierutne kłamstwo. Już wcześniej wysłali dwóch zamachowców samobójców, ale po
prostu atak się nie powiódł. Jednego z nich namierzyliśmy, a drugi po drodze do celu
zapalił papierosa, odpalając tym samym bombę, przez co wybuch rozerwał go
w miejscu, gdzie nie było ludzi. Kiedy zabiliśmy Karmiego, właśnie pracował nad
trzecim zamachem”. Rozmowy z Dichterem (4 listopada 2010) i Ilanem (26 stycznia
2016).
30 Rozmowa z Ajjalonem, 14 marca 2016.
31 Rozmowa z Menachemem Finkelsteinem, 18 lipca 2012. Pośród tych młodych oficerów
znajdował się doktor Roi Scheindorff, nowojorski prawnik, który został jednym
z najmłodszych w dziejach zastępców prokuratora generalnego Izraela i stanął na czele
starań mających na celu ochronienie izraelskich funkcjonariuszy przed procesami przed
obliczem międzynarodowych trybunałów z racji uwikłania w zamachy i akty
selektywnej eliminacji.
32 Biuro Głównego Prawnika Sił Obrony Izraela, „Uderzanie w osoby bezpośrednio
zamieszane w ataki przeciwko Izraelczykom w ramach działań wojennych w Judei
i Samarii oraz Strefie Gazy”, 18 stycznia 2001 (archiwum autora, dokument otrzymany
od „Ellisa”).
33 Tamże, strona 1, paragraf 1.
34 Rozmowa z Finkelsteinem, 18 lipca 2012.
35 Biuro Głównego Prawnika Sił Obrony Izraela, „Uderzanie w osoby bezpośrednio
zamieszane w ataki przeciwko Izraelczykom w ramach działań wojennych w Judei
i Samarii oraz Strefie Gazy”, s. 8.
36 Szczegółową opinię sądu na temat zabójstw napisał prezes Sądu Najwyższego Aharon
Barak. W tym arcydziele orzecznictwa Sąd Najwyższy ocenił, że zabójstwa były co do
zasady legalne, o ile tylko spełniały określone warunki, podobne do tych wymaganych
w opinii głównego prawnika. Wiele zasad z tego orzeczenia zostało przyjętych przez
radców prawnych amerykańskiej społeczności wywiadowczej i do dziś stanowi kamień
węgielny koncepcji zezwalającej na selektywną eliminację. Rozmowa z Diskinem, 18
października 2011; Sąd Najwyższy 769/02, Publiczny Komitet Przeciwko Torturom
versus Państwo Izrael i Inni, 14 grudnia 2006. Wyczerpująca analiza orzeczenia
w: Scharia, Judicial Review of National Security, s. 58–66; Rozmowa z Diskinem, 23
października 2011.
37 Rozmowa z Weissglassem, 11 czerwca 2012. 26 maja 2002 roku wizytę w gabinecie
Szarona złożył minister spraw zagranicznych Kanady Bill Graham, który usiłował go
namówić na przerwanie kampanii zabójstw. „To działania bezprawne” – twierdził. Gdy
gość wygłaszał płomienną przemowę, sekretarz wojskowy premiera Galant przyniósł
notatkę. Szaron przeczytał ją wpierw po cichu, a następnie na głos, tym razem po
angielsku, aby Kanadyjczyk mógł zrozumieć. Według raportu Szin Betu pewien członek
Hamasu właśnie wyruszył z Dżeninu do Izraela z plecakiem zawierającym dziewięć
kilogramów materiałów wybuchowych, śrub oraz gwoździ. Szin Bet i siły powietrzne
prosiły o zgodę na jego zabicie. „Panie ministrze – odezwał się z leciutkim uśmiechem
Szaron – niech mi pan powie, co by pan zrobił na moim miejscu? Zgodził się? Toż
właśnie mi pan mówił, że to bezprawne. Nie zgodził się? I wziął na siebie krew ofiar, na
własną odpowiedzialność, by nawiedzała pana w najgorszych snach?”.
38 Rozmowa z Arielem Szaronem, maj 2002.
39 Michael Abramowitz, Bush Recalls 1998 Trip to Israel, „Washington Post”, 10 stycznia
2008.
40 Rozmowa z Turgemanem, 28 czerwca 2011.
41 W celu poprawy koordynacji między obydwoma krajami asystent prezydenta Elliott
Abrams polecił utworzyć bezpośrednie szyfrowane łącze telefoniczne między Białym
 Domem a gabinetem Szarona. „Naszym celem – mówi Dani Ajjalon, podówczas
ambasador Izraela w Waszyngtonie – było zadbanie o to, by prezydent po przebudzeniu
rano otrzymywał w ramach codziennego briefingu te same dane wywiadowcze, jakie
oglądaliśmy w Izraelu”. Rozmowy z Weissglassem (11 czerwca 2012) i Ajjalonem (9
października 2012).
42 Przy okazji wizyty w Paryżu 5 lipca 2001 roku Szaron spróbował przekonać prezydenta
Jacquesa Chiraca do zmiany zdania na temat selektywnej eliminacji. Poprosił
wicedyrektora Szin Betu Diskina o opisanie operacji sprzed trzech dni, kiedy to
śmigłowiec izraelskich sił powietrznych wystrzelił cztery pociski, zabijając trzech
działaczy Hamasu, w tym Muhammada Bisharata, zamieszanego w szereg zamachów
terrorystycznych. Przedstawił historię zaangażowania Bisharata w samobójcze akty
terroru i wyszczególnił kierowane do władz Autonomii Palestyńskiej wnioski o jego
aresztowanie, które nie doczekały się odpowiedzi. Chirac zamilkł na chwilę. Następnie
odchrząknął i odpowiedział: „Muszę przyznać, że z odległości czterech tysięcy
kilometrów sprawy wyglądają zgoła inaczej”. Od tej pory Francja złagodziła swoją
krytykę w tej kwestii pod adresem Izraela, aczkolwiek nie ustała ona w zupełności.
Niedługo potem Szaron poprosił Diskina, by ten towarzyszył mu podczas wizyty na
Kremlu, aby taką samą prezentację przedstawić Wladimirowi Putinowi. Diskin zaczął
przemawiać, tymczasem Putin przerwał mu już po trzech zdaniach: „Naprawdę mam to
gdzieś. Jeśli chodzi o mnie, możecie ich wszystkich pozabijać – oznajmił, po czym
zwrócił się do Szarona i zaproponował: – Chodźmy coś przekąsić i się napić”. Następca
Chiraca na fotelu prezydenta Francji, Nicolas Sarkozy, wykazywał znacznie bardziej
pozytywne nastawienie wobec Izraela i większą tolerancję wobec praktyk selektywnej
eliminacji. Rozmowy z Diskinem (1 czerwca 2017) i Nicolasem Sarkozym (7 listopada
2012).
43 Rozmowa z Eilandem, 5 czerwca 2011. Podejście Amerykanów do sprawy selektywnej
eliminacji zmieniło się diametralnie. Kiedy spytałem byłego sekretarza bezpieczeństwa
wewnętrznego Michaela Chertoffa o jego opinię na temat selektywnej eliminacji, odparł:
„Uważam, że to o wiele lepsze rozwiązanie niż eliminacja nieselektywna”. Rozmowa
z Michaelem Chertoffem, 27 maja 2017.
44 Tropy uzyskane z prowadzonej przez izraelskie służby obserwacji Hamasu,
Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu oraz Hezbollahu zawiodły, między innymi, do
Sudanu, którym w latach dziewięćdziesiątych rządził doktor Hasan at-Turabi,
wykształcony w Londynie islamski duchowny ekstremista o nienagannych manierach.
Chartum zaczął ochoczo gościć rozmaite organizacje terrorystyczne i przyjaźnić się ze
wspierającymi je państwami, takimi jak Iran. W październiku 1993 roku Imad Mugnija
udał się do sudańskiej stolicy na spotkanie z dwójką najbardziej wpływowych
przywódców, jacy znaleźli tam schronienie. Jednym z nich był Ajman az-Zawahiri, lider
egipskiego Islamskiego Dzihadu, zamieszany w zabójstwo egipskiego prezydenta
Anwara as-Sadata w 1981 roku. Drugim zaś był Osama bin Laden, który
podporządkował swoje konsorcjum budowlane sprawie islamskiej świętej wojny. 7 lipca
1995 roku oddział terrorystów podjął próbę zamordowania sprzyjającego Izraelowi
prezydenta Egiptu Hosniego Mubaraka, przypuszczając atak na jego konwój
 samochodowy w drodze ze stolicy Etiopii Addis Abeby na pobliskie lotnisko. Mubarak
cudem wyszedł cało z zamachu. Dzięki swym działaniom w Sudanie Izrael zdołał
wykryć, że to Ajman az-Zawahiri i Osama bin Laden stali za wysłaniem zamachowców.
Izraelski wywiad jako pierwszy zdał sobie sprawę z zagrożenia, jakie stanowiło zjawisko
znane obecnie jako „globalny dżihad”, w związku z czym w Mossadzie utworzono
specjalny zespół do zajęcia się problemem. Mossad zaplanował kompleksową operację
w celu zabicia bin Ladena, Rabin zaś podpisał wystawiony na niego czerwony kwit.
Udało się zwerbować sekretarza bin Ladena, podjęto współpracę ze służbami
wywiadowczymi umiarkowanego sunnickiego państwa, z którego tenże sekretarz się
wywodził, a później nawet podjęto się obserwacji bin Ladena i zbierania wstępnych
informacji operacyjnych. Lecz nim sprawa doszła do ostatniego etapu, na którym
sekretarz miał bin Ladena otruć, wspomniany muzułmański kraj zamroził stosunki
z Izraelem z powodu pata w procesie pokojowym z Palestyńczykami, co przekreśliło
dalszy rozwój operacji. Rozmowy z „Josephem” (styczeń 2015), Ehudem Olmertem
(sierpień 2011), Danem Meridorem (30 sierpnia 2006), Nathanem Adamsem (21 sierpnia
1996) i Farkaszem (14 marca 2011); Bergman, Secret War with Iran, s. 217–223.
45 Dani Ajjalon, ówczesny ambasador Izraela w Waszyngtonie, wspomina jedną
z pierwszych wizyt po 11 września, kiedy towarzyszył grupie wysokich oficerów
izraelskich sił powietrznych na spotkaniu z sekretarzem obrony Donaldem Rumsfeldem
i jego zastępcą Paulem Wolfowitzem: „Rumsfeld zaczął od apelu: «Potrzebujemy waszej
pomocy. Chcemy wiedzieć, jak przekształcacie dane wywiadowcze w rakietę, która
trafia w terrorystę»”. Rozmowy z Diskinem (1 czerwca 2017), Paulem Wolfowitzem
(lipiec 2008; za pomoc w umówieniu spotkania dziękuję Markowi Gersonowi) i Danim
Ajjalonem (24 sierpnia 2017).

30. „CEL ZLIKWIDOWANO, ALE MISJA SIĘ NIE POWIODŁA”

1 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
2 Siły Obrony Izraela, Akt oskarżenia, Prokuratura wojskowa kontra Salah Mustafa
Mahmud Szehade, 11524/89, 17 września 1989 (archiwum autora, dokument otrzymany
od „Bliźniaków”).
3 Szin Bet, Podsumowanie wiedzy o Salahu Szehade, 25 czerwca 2001 (archiwum autora,
dokument otrzymany od „Ellisa”).
4 Rozmowa z „Goldim”, styczeń 2010.
5 Szin Bet, Salah Szehade – wojskowy przywódca Hamasu w Strefie Gazy, 23 listopada
2003 (dokument udostępniony autorowi przez „Ellisa”).
6 Komisja specjalna do spraw przebadania selektywnej eliminacji Salaha Szehadego,
Zeznanie A.L., s. 45.
7 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
8 Rozmowa z Danielem Reisnerem, 6 lipca 2011.
9 Drugiej części wypowiedzi Reisnera towarzyszył uśmiech. „Zarazem wszyscy mieliśmy
także żony i wiemy, jakie one bywają. W przypadku kobiet decyzja o otwarciu ognia
była łatwiejsza”. Rozmowa z Reisnerem, 6 lipca 2011.
10 Państwo Izrael, Komisja specjalna do spraw przebadania selektywnej eliminacji Salaha
Szehadego, s. 67.
11 Ministerstwo Obrony, Omówienie operacji i lotów bojowych, 17 lipca 2002 (pokazane
autorowi przez „Ellisa”).
12 Rozmowa z Jaalonem, 21 grudnia 2016.
13 Szin Bet, Zastępca szefa agencji, Chorąży, dodatek, Kadrowanie/Aktywacja, 19 lipca
2002 (pokazane autorowi przez „Ellisa”).
14 Rozmowa z Farkaszem, 14 marca 2011.
15 Szin Bet, Chorąży – rozkazy szefa agencji tyczące się kadrowania celu, 21 lipca 2002
(pokazane autorowi przez „Ellisa”).
16 Państwo Izrael, Komisja specjalna do spraw przebadania selektywnej eliminacji Salaha
Szehadego, s. 69.
17 Pilot przemawiał 19 grudnia 2010 roku w Centrum BINA w Tel Awiwie. Zapis
wystąpienia po raz pierwszy opublikowała Amira Hass w „Haarec” 7 stycznia
2011 roku.
18 Rozmowa z Gideonem Lewym, 30 marca 2011.
19 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
20 Wered Berzilai, Rozmowa z Danem Halucem, „Haarec”, 23 sierpnia 2002.
21 Spector brał udział w ataku na USS „Liberty” 8 czerwca 1967 roku, w którym zginęło
trzydziestu czterech amerykańskich marynarzy. Izrael oznajmił, że okręt nie miał
wywieszonej amerykańskiej bandery i że uznano go za jednostkę egipską, lecz powodów
ataku jasno nie ustalono. Niektórzy uważają, że Spector podpisał się pod listem
protestacyjnym w ramach pokuty za ówczesne wydarzenia.
22 Wy, przeciwnicy pokoju, wywiad z Joelem Peterburgiem, „Anaszim”, 27 czerwca 2006.
23 Rozmowa z Weissglassem, 23 grudnia 2014. Cytat pochodzi z Talmudu Babilońskiego.

31. BUNT W JEDNOSTCE 8200

1 Rozmowa z „Amirem”, marzec 2011. Poprosił mnie o zachowanie anonimowości
z obawy, że ujawnienie jego tożsamości mogłoby zaszkodzić mu w miejscu, gdzie
obecnie pracuje i studiuje.
2 Rozmowa z „Globusem”, kwiecień 2011.
3 Jednostka 8200, Ośrodek 7143, Reakcja Jednostki 8200 na prośbę o informację
dotyczącą zbombardowania placówki Fatahu w Chan Junus, 4 marca 2003 (archiwum
autora, dokument otrzymany od „Globusa”).
4 Rozmowa z „Amirem”, marzec 2011.
5 Rozmowa z Ejalem Zisserem, 1 kwietnia 2011.
6 Kiedy dowódca jednostki się o tym dowiedział, oficera o pseudonimie „Janek” polecił
wtrącić do wojskowego więzienia, co w przypadku Jednostki 8200 zdarzało się nader
rzadko, i obwieścił, że następny żołnierz, którego przyłapie na czymś podobnym, wyleci
z oddziału. Dowódcy jednostki okazali się jednak o wiele mniej wyczuleni, kiedy rzecz
dotyczyła prawa Arabów do prywatności. W 2014 roku grupka oficerów i żołnierzy
z Jednostki 8200 podpisała ostro sformułowany list protestacyjny, w którym
 utrzymywali, że niektórym z jego sygnatariuszy rozkazano podsłuchiwać rozmowy
Palestyńczyków i notować informacje o charakterze intymnym. Informacje te następnie
przekazywano Szin Betowi, aby mógł przy ich użyciu naciskać i szantażować
Palestyńczyków w celu zwerbowania informatorów. Jak stwierdzano w liście,
informacje i nagrania z kompromitującymi materiałami rozpowszechniano także
wewnątrz jednostki ku uciesze oficerów. Siły Obronne Izraela nigdy nie zbadały
zasadności skarg sygnatariuszy, wszystkich ich za to usunięto z rezerw jednostki.
Rozmowa z „Leilą”, grudzień 2015. „Janek” oraz biuro prasowe Sił Obronnych Izraela
odmówili udzielenia komentarza.
7 Rozmowa z Jairem Cohenem, 18 sierpnia 2011.
8 Rekonstrukcja zdarzeń na podstawie dokumentacji na potrzeby ataku na Cel 7068, w tym
rozkazów operacyjnych, odpraw i wymiany wewnętrznej korespondencji elektronicznej
między uczestnikami poprzez zabezpieczony serwer Jednostki 8200 (archiwum autora,
dokumenty otrzymane od „Globusa”).
9 Rozmowa z Danim Hararim, 18 sierpnia 2011.
10 Rozmowa z „Romanem”, marzec 2011.
11 Rozmowa z Elazarem Sternem, 18 sierpnia 2011.
12 Rozmowa z Asą Kaszerem, 5 czerwca 2011. Na krótko po tym zdarzeniu szef sztabu
Jaalon oznajmił, że nigdy nie wydał rozkazu zabicia kogokolwiek w budynku w Chan
Junus. Twierdzenia te jednak nie współgrają z rozkazami na piśmie i ściśle tajnymi
wewnętrznymi dokumentami Jednostki 8200. Z kolei w 2012 roku, w rozmowie
przeprowadzonej na potrzeby niniejszej książki, Jaalon, podówczas pełniący funkcję
wicepremiera, w gruncie rzeczy potwierdził, że wydał rozkaz eliminacji, argumentując
jednak przy tym, że był on legalny. Lecz oceny Jaalona rażąco kłócą się ze stanowiskiem
Wydziału Prawa Międzynarodowego korpusu prawnego armii na temat likwidacji, który
uznaje, że jedynie osoby „bezpośrednio powiązane” z terrorem stanowią prawowite cele.
13 Rozmowa z Kastielem, 31 grudnia 2013.
14 Sprawę operacji „Dwie Wieże” po raz pierwszy opisał w „Haarec” z 28 listopada
2008 roku Uri Blau, wywołując tym samym wyraźną konsternację w kręgach
militarnych. Szin Bet niezwłocznie wszczęł dochodzenie w celu ustalenia źródeł wiedzy
dziennikarza. Wykryto je dość szybko – chodziło o Anat Kam, młodszą oficer służącą
w Centralnym Dowództwie. Postawiono jej zarzuty i wtrącono do więzienia. Niedługo
potem Uri Blau stał się ofiarą brutalnej napaści. Z obawy przed aresztowaniem,
osadzeniem i skazaniem Blau, który był w owym czasie w podróży zagranicznej, przez
dłuższy czas opóźniał swój powrót do kraju. Izraelska policja uznała go za zbiega
i wystawiła międzynarodowy nakaz aresztowania. Kiedy w końcu wrócił, został
zmuszony do przekazania do zniszczenia całego zgromadzonego na temat Szin Betu
archiwum. Oskarżono go o szpiegostwo, uznano za winnego i skazano na cztery
miesiące prac społecznych.
15 Rozmowa z „Oscarem”, maj 2014.
16 Według obliczeń Amanu w przykładowym okresie czterech miesięcy między
początkiem lipca a końcem października 2005 roku w operacjach przechwycenia zabito
ponad siedemdziesięciu terrorystów.
17 W 2004 roku nakłoniłem rzecznika Sił Obronnych Izraela, by umożliwił mi obserwację
jednej z takich operacji, opatrzonej kryptonimem „Król Bagien”. Jej celem było
wywabienie i wybicie terrorystów z Hamasu i Islamskiego Dżihadu w samym sercu
kasby w Nablusie na Zachodnim Brzegu. Operację przeprowadzał 890. batalion
spadochronowy, którego dowódca Amir Baram często korzystał z technik „Słomianej
Wdowy”, a jako motto dla swojej jednostki przybrał slogan amerykańskiej piechoty
morskiej: „Cierpliwość, nieustępliwość, a niekiedy kulka między oczy”. Na
poprzedzającej akcję odprawie powiedział: „Strzelać w środek tułowia i nieco wyżej, tak
jest najlepiej. Jeśli któryś padnie, strzelcie raz jeszcze, żeby mieć pewność, że nie żyje.
Nie zapominać, ma tego nie przeżyć!”. Ronen Bergman, Kryptonim „Słomiana
Wdowa”, „Jediot Achronot”, 26 kwietnia 2004; rozmowa z Amirem Baramem, marzec
2004.
18 Szin Bet, Opis charakterystyki wyróżniających się ataków terrorystycznych w ramach
obecnej konfrontacji. Analiza charakterystyki ataków terrorystycznych w ostatnim
dziesięcioleciu, s. 2–5; Ben Israel, Facing Suicide Terrorists, s. 16.
19 Rozmowa z „Guyem”, listopad 2012.
20 Rozmowa z Farkaszem, 7 listopada 2016.

32. ZBIÓR ANEMONÓW

1 Rozmowa z „Guyem”, listopad 2012.
2 Rozmowa z Giladem, 4 sierpnia 2015.
3 Rozmowa z Farkaszem, 7 listopada 2016.
4 Rozmowa z Ajjalonem, 14 marca 2016.
5 Eldar, Poznaj Hamas, s. 51 (publikacja w języku hebrajskim).
6 Jasina wciąż nie uważano za cel, ale co to zmieniało? Jeśli wszystkich politycznych
i wojskowych przywódców Hamasu można było zabić za jednym zamachem, jeśli ich
zwłoki znalazłyby się naraz pod gruzami tego samego budynku, dowodziłoby to tego,
o czym Izrael mówił już od dawna – że w praktyce nie istniała żadna różnica między tak
zwanym skrzydłem politycznym a tymi, którzy zabijali Żydów. Rozmowy z Dichterem
(4 listopada 2010) i Oferem Dekelem (luty 2009).
7 Wypadki odtworzone na podstawie wywiadów z Dichterem (4 listopada 2010), Jaalonem
(12 czerwca 2011), Mofazem (14 czerwca 2011), Farkaszem (10 kwietnia 2013),
Galantem (19 sierpnia 2011) i Eilandem (5 czerwca 2011).
8 W rozmowie z Jaalonem postanowiłem zabawić się w adwokata diabła. „Co by pan
zrobił – spytałem – gdyby obok nie było bloku mieszkalnego, gdyby stał tam tylko
budynek, w którym spotykał się dream team, i była tam też trójka dzieci?”. Jaalon: „Nie
miałbym z tym kłopotu, wydałbym zgodę. W czym problem?”. „A piątka dzieci?” –
spytałem. „Też bym się zgodził. To jest tak: od początku wiedzieliśmy, że w domu będą
zapewne członkowie rodziny gospodarza. Nie mieliśmy pomysłu, co zrobić, by sprawa
była w stu procentach czysta. Z mojego punktu widzenia jest różnica między
prawdopodobieństwem skrzywdzenia członków tej samej rodziny a kilkudziesięcioma
osobami, które zapewne ucierpiałyby w przylegającym budynku”.
9 Dichter, rzecz jasna, żartował. W rzeczywistości Jasina wyniesiono. „Usłyszeliśmy
eksplozję nad nami – opowiadał syn Jasina. – Abu el-Abed powiedział:
«zbombardowano nas, ja szejk, musimy czym prędzej stąd uciec»”. Aby więc nie tracić
cennego czasu na siłowanie się z wózkiem, al-Abed chwycił szejka za nogi, syn podniósł
go za ręce i razem wybiegli z nim do czekającego na zewnątrz samochodu. Eldar, Poznaj
Hamas, s. 39 (publikacja w języku hebrajskim).
10 Rozmowa z Mofazem, 14 czerwca 2011.
11 Rozmowa z Dichterem, 4 listopada 2010.
12 Rozmowy z Szalomem (1 marca 2011) i „Guyem” (listopad 2012).
13 Rozmowy z Dichterem (czerwiec 2012), Giladem (31 lipca 2012) i Farkaszem (14 marca
2011).
14 Rozmowa z Jaalonem, 12 czerwca 2011.
15 Rozmowa z Mofazem, 14 czerwca 2011.
16 Rozmowa z Eilandem, 5 czerwca 2011.
17 Rozmowa z Kasherem, 5 czerwca 2011.
18 Rozmowa z Reisnerem, 6 lipca 2011.
19 Rozmowa z „Terminalem”, listopad 2015.
20 Ali Wakad, Zamachowczyni samobójczyni: „Zawsze chciałam, by części mego ciała
pofrunęły na wszystkie strony, „Ynet”, 14 stycznia 2004. Rijaszi była ósmą terrorystką
samobójczynią, lecz pierwszą z ramienia Hamasu.
http://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-2859046,00.html.
21 Rozmowa z Mofazem, 14 czerwca 2011.
22 Rozmowa z Jairem Cohenem, 4 grudnia 2014.
23 Rozmowa z Farkaszem, 14 marca 2011.
24 Rozmowa z Peresem, 17 września 2012.
25 Rozmowa z Olmertem, 29 sierpnia 2011.
26 Rozmowa z Weissglassem, 11 października 2012.
27 Ostateczną decyzję, by zabić Jasina, podjęto po kolejnym ataku: 15 marca 2004 roku
dwaj zamachowcy samobójcy z Hamasu wysadzili się w powietrze w porcie w Aszdod,
dokąd zostali przemyceni w kontenerze o podwójnych ścianach. Dziesięć osób zginęło,
trzynaście odniosło rany. Tej nocy szef sztabu Mofaz sporządził notatkę w swoim
dzienniku: „Decyzja: podbić stawkę przeciwko Hamasowi – zapisał. – Dźwignia biegów
[tak kodowo określano Jasina] do zatwierdzenia jutro”. Rozmowa z Mofazem, 14
czerwca 2011.
28 Eldar, Poznaj Hamas, s. 55 (publikacja w języku hebrajskim).
29 Nagranie ataku przeciwko Jasinowi, podobnie jak nagrania wszystkich akcji w ramach
operacji „Zbiór Anemonów”, przechowywane jest w cyfrowym archiwum
w wewnętrznym systemie sił powietrznych i zostało pokazane autorowi przez „Hiltona”.
30 Rozmowa z Mofazem, 14 czerwca 2011.
31 Rozmowa z Assafem Szariwem, 9 czerwca 2011. Po tym, jak stało się jasne, że Jasin
istotnie zginął w ataku, jeden z oficerów w bunkrze Turbanu zajmujących się operacją
wydrukował niewielką kartkę i przyczepił na drzwi: „Tylko Bóg wybacza. My
umawiamy spotkanie”.
32 Rozmowa z Weissglassem, 11 czerwca 2012.
33 Rozmowa z „Diamentem”, sierpień 2011.
34 Nagranie z „Elektrogumkowania”, czyli zabicia Rantisiego, pokazał autorowi „Hilton”.
35 Itamar Eichner, To nie ostatnie zabójstwo, „Jediot Achronot”, 18 kwietnia 2006.
36 Rozmowa odtworzona na podstawie mojej rozmowy z Mofazem z 14 czerwca 2011 oraz
zapisków poczynionych w owym czasie przez Mofaza w jego notatniku.
37 Rozmowa z Galantem, 19 kwietnia 2011.
38 Rozmowa z Mofazem, 14 czerwca 2011; Eldar, Poznaj Hamas, s. 62–63 (publikacja
w języku hebrajskim).
39 Rozmowa z Weissglassem, 23 grudnia 2014.
40 Przemówienie Szarona w Knesecie, 8 kwietnia 2002.
41 Szaron, Szaron. Życie przywódcy, s. 363 (publikacja w języku hebrajskim).
42 Bergman, Na mocy nadanej władzy, s. 17–28, 165–177 (publikacja w języku
hebrajskim).
43 Wysoki rangą przedstawiciel Szarona, któremu towarzyszył reprezentant Meira Dagana,
zaproponował sfinansowanie przekładu mojej książki o Autonomii Palestyńskiej, Na
mocy nadanej władzy, na angielski i pomoc przy wszelkich innych związanych z nią
wydatkach. „Pieniądze to nie problem – zapewnił – najważniejsze, by świat poznał
prawdę na temat tego odrażającego człowieka”. Propozycję odrzuciłem. Spotkanie
z „Księciem” i „Leonidem”, wrzesień 2002.
44 Pacepa, Czerwone horyzonty.
45 Rozmowy z Kuperwasserem (21 maja 2004), z Mofazem (14 czerwca 2011) oraz
z Gilboą (9 kwietnia 2014).
46 Na czele kompanii stała pani oficer o imieniu Tali. Szaron miał na punkcie Arafata
obsesję i potrafił w rozmowie z szefem sztabu Jaalonem wdawać się w najdrobniejsze
szczegóły co do tego, gdzie operowały buldożery. „Dzwonił do mnie dzień w dzień –
wspomina Jaalon – i pytał: «To co też hahoreset Tali dziś zrobiła?» [Hahoreset to gra
słów, dosłownie oznacza bowiem „niszczycielski”, lecz w kolokwialnym hebrajskim
również „zabójczo piękną kobietę”]. Tak świetnie się przy tym bawił, że aż ślinka leciała
mu z ust”. Rozmowa z Jaalonem, 21 grudnia 2016.
47 Rozmowa z Halucem, 5 lipca 2011.
48 Rozmowa z Blumenfeldem, 28 maja 2010.
49 Rozmowa z Eilandem, 19 stycznia 2015.
50 Swiss Study: Polonium Found in Arafat’s Bones, Al-Dżazira, 7 listopada 2013.
51 Harel i Issacharoff, What Killed Him?, „Haarec”, 6 września 2005.
52 Oto odpowiedzi niektórych izraelskich urzędników najwyższego szczebla na pytanie
o przyczynę śmierci palestyńskiego przywódcy: Szef sztabu (w chwili śmierci Arafata)
Mosze Jaalon (16 sierpnia 2011) odparł z uśmiechem: „Co ma pan na myśli? Arafat
umarł z żalu”. Wicepremier Szimon Peres (17 września 2012): „Nie uważałem, że
powinniśmy go zabijać. Sądziłem, że ostatecznie będzie nam potrzebny do zawarcia
pokoju”. Wiceszef sztabu Dan Haluc (5 lipca 2011): „A, jak rozumiem, teraz pora na tę
część wywiadu, w której będzie pan próbował wyczytać coś z mojej mowy ciała”. Szef
Amanu Zeewi Farkasz (10 kwietnia 2013): „Byłem rozdarty – czasami czułem, że
 musimy w niego uderzyć, kiedy indziej zaś, że nie, że między nim a takim Nasr Allahem
czy Jasinem jest różnica”.
53 Aluf Ben, A Responsible Leadership Will Enable Resumption of Negotiations, „Haarec”,
12 listopada 2004.
54 Rozmowy z Diskinem (23 października 2011), Gadem Goldsteinem (wrzesień 2012)
i „Hooverem” (grudzień 2015).
55 Korespondencja elektroniczna z profesor Gabriellą Blum, sierpień 2017. Więcej na ten
temat – zob. Gabriella Blum i Phillip B. Heymann, Law and the Policy of Targeted
Killing, „Harvard National Security Journal” 2010, nr 145.

33. FRONT RADYKALNY

1 Bergman, Secret War with Iran, s. 350–358.
2 Rozmowa z Haydenem, 20 sierpnia 2014.
3 Ronen Bergman, Tajny syryjski program chemiczny i miasto rakietowe, „Jediot
Achronot”, 6 września 2002.
4 Ronen Bergman, They Are All „the Hezbollah Connection”, „New York Times
Magazine”, 10 lutego 2015.
5 Rozmowy z „Terminalem” (wrzesień 2014) i „Iftachem” (listopad 2016).
6 Rozmowy z Daganem (26 maja 2013) i z „Przewagą” (styczeń 2016).
7 Rozmowa z „Loackerem”, sierpień 2015.
8 Bergman, Secret War with Iran, s. 352.
9 Rozmowa z Weissglassem, 23 grudnia 2014.
10 Bergman, Na mocy nadanej władzy, s. 269–296 (publikacja w języku hebrajskim).
11 Rozmowa z Farkaszem, 10 kwietnia 2013.
12 Rozmowa z Ronenem Cohenem, 17 listopada 2015.
13 Bergman, Za wszelką cenę, s. 462–463 (publikacja w języku hebrajskim).
14 Rozmowa z „Leo”, wrzesień 2016.
15 Rozmowa z Ronenem Cohenem, 17 listopada 2015.
16 Pomógł Imadowi Mugniji porwać Ahmada Halaka, agenta Mossadu, który zabił brata
Mugniji (zob. rozdział 23), był kluczową postacią działalności szpiegowskiej Iranu
i Hezbollahu w Izraelu, a także wysyłał pieniądze i instrukcje organizatorom
samobójczych zamachów terrorystycznych.
17 Rozmowa z „Bourbonem”, październik 2016.
18 Dagan w 1997 roku został mianowany wicedyrektorem Biura do spraw Zwalczania
Terroryzmu, a zarazem angażował się w działalność polityczną, w tym w ruch
sprzeciwiający się wycofaniu ze Wzgórz Golan. Na dodatek w 2001 roku kierował
działaniami Szarona w dniu wyborów.
19 Rozmowa z „Mozartem”, maj 2016.
20 Tuż po tym, jak w 2002 roku premier Ariel Szaron mianował Meira Dagana dyrektorem
Mossadu, spytałem go, czy, jego zdaniem, ów człowiek o reputacji wojowniczego,
impulsywnego raptusa, oficera sprzeciwiającego się konwencjonalnej hierarchii
dowodzenia, będzie w stanie przywrócić agencji jej dawną chwałę. Szczwanie
 uśmiechnięty Szaron zaśmiał się pod nosem i odparował: „Nie mam cienia wątpliwości.
Wie pan, co jest wielką specjalnością Meira?”. Pokręciłem głową, Szaron zaś
odpowiedział na własne pytanie z typowym dla siebie cynicznym, czarnym humorem:
„Wielką specjalnością Meira jest oddzielanie terrorystów od ich głów”. Rozmowy
z Szaronem, kwiecień 2014.
21 Rozmowy z „Eldym” (sierpień 2014) i Galantem (7 lipca 2011).
22 Dagan wymienił dwóch dziennikarzy, z których strony spodziewał się krytycznych
komentarzy – Amira Orena z „Haarecu” oraz Ronena Bergmana. W obydwu
przypadkach jego przewidywania okazały się słuszne. Rozmowa z Daganem, 29 maja
2013.
23 Rozmowa z „Salvadorem”, maj 2012.
24 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
25 Początkowo na liście figurował jeszcze jedne cel: wojna przeciwko ogólnoświatowemu
dżihadowi, będąca priorytetem od czasu, gdy w listopadzie 2002 roku Al-Kaida
usiłowała zestrzelić izraelski samolot w Mombasie przy użyciu ręcznych wyrzutni
pocisków. Cel ten później wykreślono, kiedy Dagan doszedł do wniosku, że wszelki
wkład Mossadu w globalną walkę z Al-Kaidą będzie znikomy w porównaniu z ogromem
starań czynionych przez Stany Zjednoczone.
26 Rozmowa z Farkaszem, 31 stycznia 2016.
27 Rozmowy z „Eldym” (wrzesień 2014) i „Iftachem” (listopad 2016).
28 Do kierowania tymi staraniami Dagan wyznaczył Dawida Meidana z wydziału Tewel
w Mossadzie, odpowiedzialnego za potajemne kontakty z zagranicznymi służbami
wywiadowczymi. Tak Dagan, jak i Meidan mieli od tego czasu jeździć w sekrecie na
spotkania z szefami rządów i służb wywiadowczych wielu krajów Bliskiego Wschodu,
aby nakłaniać ich do niewyobrażalnego – do współpracy z izraelskim Mossadem
przeciwko innym arabskim i muzułmańskim państwom. Wykazywana przez Meidana
płynna znajomość arabskiego i głębokie zrozumienie arabskiego świata i kultury wielce
pomogły w przełamaniu lodów. Rozmowy z Meidanem (16 lipca 2015), Daganem (19
czerwca 2013) i Turkim bin Faisalem al Saudem (12 lutego 2014).
29 Ronen Bergman, Fala rezygnacji w dowództwie Mossadu, „Jediot Achronot”, 7
października 2005.
30 Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
31 Rozmowa z „Eldym”, styczeń 2015.
32 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
33 Rozmowa z Ronenem Cohenem, 18 lutego 2016.
34 Rozmowa z Ilanem, 22 października 2014.
35 Rozmowa z „Iftachem”, marzec 2017.
36 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
37 Porozumienie obejmowało także pułkownika rezerwy Elhanana Tannenbauma, oficera
artylerii, który dał się wciągnąć w interes narkotykowy w Dubaju i został uprowadzony
do Bejrutu. Rozmowy z Elhananem Tannenbaumem (sierpień 2004), z Lotanem (13
stycznia 2009) i Aharonem Haliwą (17 listopada 2002); Bergman, Za wszelką cenę,
s. 440–456, 475–488 (publikacja w języku hebrajskim).
38 Rozmowa z „Amazonas”, październik 2011.
39 Bergman, Za wszelką cenę, s. 563–571 (publikacja w języku hebrajskim).
40 Rozmowy z Barakiem (22 listopada 2011) i z „Fantą” (grudzień 2016).
41 Netanjahu rozpoczął swoja karierę na arenie międzynarodowej od przedstawienia siebie
jako eksperta w dziedzinie terroryzmu, powtarzając raz za razem, że nigdy nie wolno się
poddawać żądaniom zwolnienia więźniów w zamian za wypuszczenie zakładników.
A jednak to on właśnie zlecił wypuścić na wolność tysiąc dwudziestu siedmiu
palestyńskich więźniów, w tym bezlik członków Hamasu wprost zamieszanych
w mordowanie Izraelczyków, aby uzyskać zwolnienie Szalita. Nikt nigdy za podobny
układ nie zapłacił tak wysokiej ceny. Ronen Bergman, The Human Swap, „New York
Times Magazine”, 13 listopada 2011. Niektórzy z terrorystów wypuszczonych w ramach
porozumienia zostali w następnych latach przez Izrael wytropieni i zabici. Jednym z nich
był Mazen Fukaha, uwikłany w samobójcze zamachy terrorystyczne i skazany
w 2003 roku na dziewięciokrotne dożywocie plus dodatkowe pięćdziesiąt lat więzienia.
24 kwietnia 2017 roku przysłani przez Izrael egzekutorzy strzelili mu wielokrotnie
w głowę nieopodal jego domu w Gazie.
42 Rozmowy z Daganem (29 maja 2013), Barakiem (22 listopada 2011) i „Iftachem”
(listopad 2011).
43 Rozmowy z Ehudem Adamem (9 sierpnia 2006) i Mordechajem Kidorem (4 sierpnia
2006); Bergman, Secret War with Iran, s. 364–378.
44 Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
45 Rozmowa z Halucem, 5 lipca 2011.
46 Rozmowy z Daganem (19 marca 2013), „Eldym” (styczeń 2014), „Iftachem” (marzec
2017) i „Przewagą” (grudzień 2016).

34. ZABICIE MAURICE’A

1 Rozmowy z „Charlesem” (kwiecień 2012) i „Iftachem” (grudzień 2016).
2 Rozmowa z „Leilą”, marzec 2013.
3 Rozmowa z Szaharem Argamanem, 17 marca 2013.
4 Izraelski wywiad otrzymywał sprzeczne doniesienia co do tego, czy Irańczycy wiedzieli,
że część funduszy od nich wykorzystywano do finansowania wspólnego
północnokoreańsko-syryjskiego projektu atomowego. Bergman, Secret War with Iran,
s. 257–258.
5 Rozmowa z Szarivem, 10 sierpnia 2006.
6 Rozmowa z Olmertem, 29 sierpnia 2011.
7 Hayden, Playing to the Edge, s. 255.
8 Olmert zorganizował specjalną debatę panelową pod przewodnictwem Jaakowa Amidrora
i z udziałem eksperta działu badawczego Amanu w celu przeprowadzenia krytycznej
analizy materiałów Mossadu. Uczestnicy panelu doszli do tego samego wniosku: Syria
budowała reaktor, którego celem było wytwarzanie broni jądrowej. Rozmowy
z „Charlesem” (kwiecień 2012) i z Olmertem (29 sierpnia 2011).
9 Rozmowy z Daganem (19 czerwca 2013) i Haydenem (20 sierpnia 2014).
10 Rozmowa z Haydenem, 1 lutego 2014.
11 Tamże.
12 Hayden, Playing to the Edge, s. 256.
13 Sekretarz stanu USA Rice, „Syria’s Clandestine Nuclear Program”, 25 kwietnia 2008
(zaczerpnięte z archiwum Wikileaks, uzyskane przez autora od Juliana Assange, 4 marca
2011).
14 Rozmowa z „Oscarem”, kwiecień 2014.
15 Rozmowa z Haydenem, 20 lipca 2016.
16 Wycofanie się wymusiła na Asadzie społeczność międzynarodowa pod wodzą Stanów
Zjednoczonych i Francji, a to ze względu na jego uwikłanie w zabójstwo Rafika
Haririego.
17 Rozmowy z Daganem (29 maja 2013) i „Edem” (październik 2016).
18 Hayden, Playing to the Edge, s. 261–263.
19 Pogląd Condoleezzy Rice poparł Hayden i reszta amerykańskiej społeczności
wywiadowczej. Hayden przypomniał Bushowi krążący po Agencji slogan „No Core, No
War” (nie ma [aktywnego] rdzenia [nuklearnego], nie ma [powodu do] wojny) i dodał,
że nie dysponuje żadnymi dowodami na budowę zakładu pozyskiwania plutonu, bez
którego o bombie nie mogło być mowy. Rozmowa z Haydenem, 20 sierpnia 2014.
20 Hayden wspominał: „W sprawie syryjskiego reaktora byłem całkiem spokojny, bo było
dla mnie oczywiste, że jeśli my go nie zaatakujemy, to zrobią to Izraelczycy”. Rozmowa
z Haydenem, 20 sierpnia 2014; Hayden, Playing to the Edge, s. 263–264.
21 W wywiadzie na potrzeby tej książki udzielonym w 2011 roku, kiedy Olmert pragnął
wyłożyć powagę dylematu w sprawie syryjskiego reaktora i własnej decyzji o ataku,
wskazał na fotografię na ścianie swego gabinetu, którą zabrał ze sobą, gdy zwalniał
urząd premiera. Identyczne zdjęcie można ujrzeć na ścianach gabinetów wielu
najwyższych rangą izraelskich oficjeli. Wykonano je podczas lotu 301 Izraelskich Sił
Powietrznych, po starcie z lotniska w Radomiu 4 września 2003 roku. Na zdjęciu trzy
myśliwce F-15 przelatują nad być może najpowszechniej znaną bramą i bocznicą
kolejową na świecie, to jest nad byłym nazistowskim obozem śmierci Auschwitz. Na
fotografii, którą dowódca sił powietrznych Eliezer Szkedi porozdawał najwyższym
rangą decydentom w kraju, widniał jego podpis: „Izraelskie Siły Powietrzne nad
Auschwitz, w imieniu narodu żydowskiego, Państwa Izrael oraz Sił Obronnych Izraela:
By pamiętać i nie zapomnieć, aby liczyć tylko na siebie”.
22 9 czerwca 2011 roku Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej ogłosiła, że Syria nie
zgłosiła budowy reaktora atomowego, co stanowiło poważne naruszenie postanowień
Traktatu. Rada Gubernatorów MAEA, Implementation of the NPT Safeguards
Agreement in the Syrian Arab Republic, 9 czerwca 2011; Rozmowa z „Charlesem”,
kwiecień 2012.
23 Rozmowa z Haydenem, 20 sierpnia 2014.
24 Rozmowa z „Eldym”, sierpień 2014.
25 Rozmowa z Olmertem, 29 sierpnia 2011.
26 Rozmowa z Daganem, 26 maja 2013.
27 Rozmowa z „Leilą”, marzec 2013.
28 Rozmowa z „Leilą”, marzec 2013.
29 Rozmowy z „Iftachem” (maj 2011), „Leilą” (marzec 2013) i Richardem Kempem
(marzec 2007).
30 Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
31 Rozmowa z „Netą”, lipiec 2013.
32 Hayden, poproszony o wytłumaczenie podejmowanych przez Stany Zjednoczone akcji
selektywnej eliminacji wrogów z Al-Kaidy, zauważył, że „zabójstwo” definiowano jako
zakazane śmiercionośne działania „przeciwko wrogom politycznym”, tymczasem
„selektywna eliminacja członków Al-Kaidy przez Stany Zjednoczone to działanie
przeciwko członkom nieprzyjacielskich sił zbrojnych. To wojna. To się toczy zgodnie
z prawami konfliktu zbrojnego”. Dodał jeszcze, że „Izrael to prawdopodobnie jedyny
poza nami kraj na świecie, który patrzy na to tak jak Stany Zjednoczone – że to, co
robimy, jest legalne”. Rozmowa z Haydenem, 20 sierpnia 2014.
33 Rozmowa z „Netą”, lipiec 2013.
34 Według „Newsweeka” odpowiedź na pytanie Haydena o możliwość zamachu na
Mugniję zajęła prezydentowi około trzydziestu sekund, po których Bush rzucił: „Jasne,
i dlaczego tak w ogóle jeszcze tegoście nie zrobili? Macie moje błogosławieństwo.
Z Bogiem”. Jeff Stein, How the CIA Took Down Hezbollah’s Top Terrorist, Imad
Mughniyah, „Newsweek”, 31 stycznia 2015.
35 Prezydent Bush zarządził całkowite milczenie na temat wszelkich aspektów zabójstwa
Mugniji. Dopiero w 2015 roku Adam Goldman z „Washington Post” i Jeff Stein
z „Newsweeka” opublikowali, z dokładnością co do dnia, teksty o współpracy między
Mossadem a CIA przy okazji tej operacji. Przynajmniej część obydwu tekstów zdaje się
opierać na tych samych źródłach, opisanych tam jako wysocy rangą oficerowie
amerykańskich służb, których zaproszono do udziału w eliminacji. Według tychże źródeł
(i wbrew opisowi sytuacji w niniejszej książce) to CIA, a nie Mossad, grała pierwsze
skrzypce, całą operacją zaś dowodził Michael Hayden. W lipcu 2016 roku, podczas
rozmowy z Haydenem w waszyngtońskich biurach firmy Chertoff Group, w której
zajmuje ważne stanowisko, przeczytałem mu fragment niniejszej książki poświęcony
współpracy Izraela i Stanów Zjednoczonych przy zamachu na Mugniję. Kiedy
skończyłem, Hayden uśmiechnął się i powiedział: „Ciekawa historia. Nie mam nic do
powiedzenia”.
36 Rozmowa z „Iftachem”, maj 2011.
37 Rozmowa z „Iftachem”, maj 2011.
38 „Jeśli nam się uda, obiecaj mi tylko, że pozwolisz, bym to ja wydał rozkaz do działania
(raszai)” – powiedział „Dziadek do orzechów” i wrócił do prezentowania pomysłu.
Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
39 Rozmowy z „Loackerem” (luty 2015) i „Lexiconem” (styczeń 2017).
40 Rozmowy z „Shimshonem” (sierpień 2011), „Iftachem” (maj 2011) i „Lexiconem”
(styczeń 2017).
41 Dagan dotrzymał obietnicy danej „Dziadkowi do orzechów”, by to on wydał rozkaz do
zabicia Mugniji, lecz „Dziadek” zrzekł się tego przywileju na rzecz inżyniera
elektronika, który odegrał kluczową rolę w całej operacji. Rozmowa z „Loackerem”,
 styczeń 2015.
42 W czerwcu 2008 roku premier Olmert przybył z wizytą do Białego Domu. Kiedy
kawalkada limuzyn podjechała pod główne wejście do budynku, na zewnątrz czekał już
wiceprezydent Cheney. Zamiast jednak uścisnąć wyciągniętą dłoń Olmerta, Cheney
stanął na baczność i zasalutował izraelskiemu premierowi. Jedynie oni dwaj oraz ich
najbliżsi współpracownicy pojmowali znaczenie tego gestu. Już w Gabinecie Owalnym
prezydent Bush serdecznie podziękował Olmertowi za pozbycie się Mugniji. Następnie
pokazał mu pistolet Saddama Husajna, przechowywany w specjalnym pudełku
z inskrypcją „Naszemu Prezydentowi”, które otrzymał od członków zespołu Delta Force,
którzy ujęli irackiego dyktatora. Rozmowa z „Shimshonem”, sierpień 2011.
43 Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
44 Rozmowy z „Szimszonem” (sierpień 2011) i z „Diamentem” (marzec 2014).
45 Opis i fotografie z pogrzebu dzięki uprzejmości korespondentki „Spiegla” w Bejrucie
Ulrike Putz, która była na miejscu zdarzeń.
46 Strażnicy Rewolucji i następcy Mugniji uknuli wiele brawurowych planów porwań
Izraelczyków, którzy kiedyś pracowali w służbach wywiadowczych, wysadzania
w powietrze na całym świecie izraelskich przedstawicielstw dyplomatycznych
i instytucji syjonistycznych, ataków na członków chasydzkiej sekty Chabad, która
utrzymuje schroniska dla izraelskich podróżników na całym świecie, a także zamachów
na izraelskich turystów, gdziekolwiek zdołaliby ich dorwać. Niemal wszystkie te
zamysły udało się udaremnić dzięki precyzyjnym ostrzeżeniom rozsyłanym przez
izraelski wywiad. W jednym przypadku policja z Tajlandii, otrzymawszy cynk od
Mossadu, ruszyła w pościg za grupą irańskich i libańskich terrorystów. Jeden z nich miał
skomplikowaną bombę z zapalnikiem czasowym, którą zamierzał przymocować do
samochodu izraelskiego dyplomaty, lecz rzucił nią w kierunku goniących za nim
policjantów. Trafił jednak w drzewo, bomba się odbiła i wylądowała dosłownie u stóp
terrorysty, po czym eksplodowała, urywając mu obydwie nogi. To, co z niego zostało,
policjanci posadzili pod drzewem, aby fotoreporterzy mogli uwiecznić tę przerażającą
chwilę dla potomności.
47 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
48 Rozmowa z „Terminalem”, wrzesień 2014.
49 Spotkanie Boehnera z premierem Olmertem, 23 marca 2008, Tel Awiw 000738
(archiwum autora, dokument otrzymany od Juliana Assange’a).
50 Rozmowa z „Shimshonem”, listopad 2012.
51 Rozmowa z Olmertem, 29 sierpnia 2011.
52 Manhunting Timeline 2008, Intellipedia, NSA (archiwum Snowdena),
www.documentcloud.org/documents/2165140-manhunting-redacted.html#document/p1.
53 Do kwietnia 2008 roku CIA zdążyła dojść do wniosku, że Asad nie rozpocznie wojny
z powodu zbombardowania reaktora, że nie było już powodów, by utrzymywać sprawę
w tajemnicy i że materiały dotyczące operacji można było wykorzystać w innych celach.
Izrael zdecydowanie sprzeciwiał się publikowaniu zdjęć, lecz Hayden był odmiennego
zdania: „Musieliśmy to [sprawę syryjskiego reaktora] upublicznić, mieliśmy bowiem
właśnie zawrzeć porozumienie z Koreą Północną, która dopuściła się najpoważniejszej
 w dziejach zbrodni rozprzestrzeniania broni jądrowej. Musieliśmy poinformować o tym
Kongres”. Sprawa była wielkim zwycięstwem służb, a po latach borykania się z falami
negatywnej prasy agencji bardzo zależało, by móc się pochwalić sukcesem. CIA
dołączyła do materiałów zdjęcie przedstawiające generała Suleimana w towarzystwie
szefa północnokoreańskiego programu atomowego. Mossad i Aman zareagowały
wściekłością z obawy, że zdjęcie wycieknie, a w rezultacie Suleiman dowie się, że stał
się celem. Nic takiego się nie stało. Background Briefing with Senior U.S. Officials on
Syria’s Covert Nuclear Reactor and North Korea’s Involvement”, 24 kwietnia 2008;
rozmowy z Daganem (20 lipca 2013) i Haydenem (20 lipca 2016); Hayden, Playing to
the Edge, s. 267–268.
54 Wewnątrz Mossadu niektórzy zaciekle się sprzeciwiali pomysłowi zabicia Suleimana.
Jeden z informatorów, bardzo wysoki rangą oficer Mossadu, wyjaśniał: „Chodzi
o zabicie umundurowanego oficera suwerennego państwa. Suleiman w swoim
mniemaniu służy swej ojczyźnie najlepiej, jak potrafi. Nie jest terrorystą. Zgoda,
angażuje się w bardzo mroczne działania, lecz my również mamy oficerów, którzy
uczestniczą w działaniach przez drugą stronę uznawanych za problematyczne”.
Rozmowy z „Iftachem” (marzec 2017) i „Dominickiem” (kwiecień 2013).
55 Opis zabójstwa opiera się na nagraniu wideo autorstwa komandosów 13. Flotylli oraz na
rozmowach z „Szimszonem” (listopad 2012) i „Dominickiem” (maj 2011).
56 Według dokumentów dostarczonych przez Edwarda Snowdena i opublikowanych na
portalu First Look, amerykańskie służby przechwyciły poprzedzające atak komunikaty
13. Flotylli i dokładnie wiedziały, kto stoi za zamachem. Matthew Cole, Israeli Special
Forces Assassinated Senior Syrian Official, „First Look”, 15 lipca 2015.
57 Rozmowa z „Oscarem”, maj 2014.
58 Rozmowy z Daganem (19 czerwca 2013) i „Księciem” (marzec 2012).
59 Nawet według powściągliwych szacunków niemieckiej BND sam tylko Stuxnet zdołał
opóźnić irański program nuklearny o przynajmniej dwa lata. Rozmowa, przeprowadzona
wraz z Holgerem Starkiem, z „Alfredem”, wysokim rangą funkcjonariuszem
niemieckiego wywiadu, luty 2012.
60 Rozmowy z Daganem (29 maja 2013), „Iftachem” (marzec 2017), „Eldym” (wrzesień
2014) i „Luką” (listopad 2016).
61 Rozmowa z „Leilą”, grudzień 2015.
62 Rozmowa z „Iftachem”, marzec 2017.
63 Rozmowy z „Iftachem” (marzec 2017), „Leilą” (grudzień 2015) i „Przewagą” (marzec
2017).
64 Rozmowa z Daganem, 8 stycznia 2011.

35. IMPONUJĄCY SUKCES TAKTYCZNY, KATASTROFALNA KLĘSKA

STRATEGICZNA
1 Rozmowa z „Ethanem”, listopad 2011.
2 Rozmowa z „Eldym”, kwiecień 2014.
3 Ronen Bergman, The Dubai Job, „GQ”, 4 stycznia 2011.
4 Rachunki, które oboje otrzymali po zapłaceniu za posiłek i za napoje, znajdują się
w archiwum autora, otrzymane od „Juniora”.
5 Rozmowa z „Loackerem”, luty 2015.
6 Rozmowa z „Ilajem”, czerwiec 2010.
7 Rozmowa z „Iftachem”, marzec 2017.
8 Netanjahu z początku polecił Daganowi utworzyć wewnętrzny zespół dochodzeniowy, na
co Dagan się zgodził, później jednak poinformował premiera, że człowiek, którego
chciał postawić na czele komisji, wysoki stopniem oficer Mossadu, który niedawno
przeszedł na emeryturę, odmówił. Według źródła zbliżonego do Netanjahu premier po
fakcie usłyszał od tego kandydata co innego. Tak czy inaczej, komisji nie powołano.
Rozmowa z „Nietzschem”, maj 2017.
9 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
10 Rozmowa z „Nietzschem”, maj 2017.
11 Rozmowa z Uzim Aradem, 20 grudnia 2011.
12 Chcąc spotęgować obawy premiera przed okazaniem niepewności lub słabości, Dagan
zwiększał liczebność delegacji, które zabierał ze sobą do niego na rozmowy
o operacjach, niekiedy stawiając się u progu gabinetu Netanjahu w towarzystwie nawet
piętnastu oficerów Mossadu. Uznawał, że premier nie odmówi udzielenia zgody,
obecność tylu świadków ogromnie zwiększała bowiem ryzyko, że wieść o jego
niezdecydowaniu się rozejdzie. Dagan, jak sam mówił, po wyjściu z takiego spotkania
myślał sobie: „Teraz strach go obleci i pożałuje, że wydał zgodę”, po czym dodał:
„Uwielbiam falafele, naprawdę. Ponieważ wiedziałem, że niebawem wezwie mnie
z powrotem, jechałem sobie na bazar Mahane Jehuda [oddalony o parę minut od
kancelarii premiera], aby przekąsić falafela i zamiast ruszać z powrotem do Tel Awiwu,
czekałem na telefon. Kiedy nie byłem aż tak pewny, jechałem do kurdyjskiej restauracji
w Mewasseret Cijjon [dziesięć minut drogi] lub do lokalu z hummusem w Abu Gosz
[piętnaście minut drogi] i czekałem tam. Najważniejsze było, by nie oddalać się zbytnio
od Jerozolimy. Prosze mi wierzyć, jak teraz na to patrzę, to nigdy się nie pomyliłem.
Zawsze wzywał mnie z powrotem”. Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
13 Rozmowa z Barakiem, 13 stycznia 2012.
14 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
15 Barak odniósł się do uwag formułowanych pod jego adresem przez Dagana i napisał mi:
„Pomimo tego, co powiedział Dagan, w kręgach przywódczych Izraela ani przez chwilę
nie było nikogo, kto nie zdawałby sobie sprawy, że całkowite zatrzymanie irańskiego
programu nuklearnego przez chirugiczne uderzenie jest niemożliwością. Chodziło co
najwyżej o opóźnienie go o ileś lat. Zarówno przeciwników, jak i zwolenników ataku
łączyła świadomość, że akcja [zbrojna] była możliwa wyłącznie jako środek ostateczny.
I tylko wówczas, jeśli zaistniałyby zdolność operacyjna, przyzwolenie międzynarodowe
oraz stan najwyższej konieczności”. E-mail Baraka do autora, 30 marca 2016.
16 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
17 Rozmowa z „Iftachem”, listopad 2011.
18 Rozmowa z „Terminalem”, wrzesień 2014.
19 Rozmowa z „Iftachem”, maj 2017.
20 Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
21 Wydaje się, że po operacjach przeciwko Moghaddamowi i Ahmadiemu-Roshanowi
Izrael odstąpił od dotychczas wyznawanej dyskrecji. Odnosząc się do śmierci
naukowców, Ehud Barak powiedział: „Oby to samo spotkało jeszcze wielu innych”. Szef
Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela generał Benny Gantz zauważył: „W Iranie
pewne rzeczy dzieją się nienaturalnie”, a rzecznik armii przyznał, że „nie uroni łzy” za
Ahmadim-Roshanem. Dziennik „Haarec” zaprezentował radosny rysunek,
przedstawiający Ahmadiego-Roshana w Niebie, gdzie cokolwiek poirytowany Bóg
mamrocze „O, kolejny…”, podczas gdy towarzyszący mu mały cherubinek komentuje:
„Mamy już ich tylu, że moglibyśmy uruchomić reaktor nuklearny”.
22 Zamachy kontynuowano, niekiedy za cel obierając również innych przedstawicieli
Frontu Radykalnego. Najwyżej notowanym celem, ściganym przez Mossad od
1996 roku, był Hassan Lakkis, który w Hezbollahu stał na czele wydziału rozwoju
uzbrojenia. Zlikwidowano go 3 grudnia 2013, kiedy zamachowcy uzbrojeni w pistolety
z tłumikiem nafaszerowali go pociskami na parkingu zajmowanego przezeń domu na
przedmieściach Bejrutu. Hassan Lakkis intensywnie współpracował z Mohammadem al-
Zawahrim, urodzonym w Tunezji inżynierem lotniczym, który swego czasu przystał do
opozycji w swej ojczyźnie, przez co na lata musiał udać się na wygnanie, sprzymierzając
się z Hezbollahem i z Hamasem. Po powrocie do kraju al-Zawahri podjął prace nad
stworzeniem floty bezzałogowych statków powietrznych i pojazdów podwodnych na
potrzeby Hamasu, które wykorzystywano by do atakowania budowanych przez Izrael na
Morzu Śródziemnym platform do wydobywania ropy i gazu. Mossad, któremu teraz
przewodził Jossi Cohen, zdołał przechwycić komunikaty wymieniane przez al-
Zawahriego z jego ludźmi w Strefie Gazy i w Libanie i 16 grudnia go zlikwidował.
Rozmowy z „Charlesem” (kwiecień 2012), „Przewagą” (grudzień 2016) i „Iftachem”
(maj 2017).
23 Selektywnej eliminacji – przyp. tłum.
24 Rozmowa z Haydenem, 20 lipca 2016.
25 Rozmowa z „Księciem”, marzec 2012.
26 W pewnym momencie Netanjahu i Barak przestali kryć się ze swymi zamiarami,
a w artykule zapowiadanym na okładce „New York Times Magazine” w styczniu
2012 roku Barak dawał do zrozumienia, że atak nastąpi niebawem. W obliczu ostrej
krytyki ze strony przedstawicieli wojska i służb wywiadowczych Barak oznajmiał: „My,
Bibi i ja sam, jesteśmy odpowiedzialni, w bardzo bezpośredni i konkretny sposób, za
istnienie państwa Izrael – w istocie rzeczy za przyszłość narodu żydowskiego. […]
Ostatecznie, gdy dowództwo armii i kierownictwo wywiadu spojrzy w górę, ujrzy nas –
ministra obrony i premiera. Kiedy my spojrzymy w górę, nie zobaczymy nic poza
niebem ponad nami”. Ronen Bergman, Israel vs. Iran: When Will It Erupt?, „New York
Times Magazine”, 29 stycznia 2012.
27 Obama i jego ekipa byli również pod presją części amerykańskich mediów, które
uważały, że prezydent postępuje z Iranem zbyt łagodnie. Spotkanie z Rogerem Ailesem,
4 stycznia 2012.
28 Tamir Pardo uważał, że porozumienie nuklearne z Iranem ma zarówno pozytywne, jak
 i negatywne strony i że Izrael powinien w każdym razie spróbować współpracy
z administracją Obamy, aby poprawić jego warunki, bo szans na jego zablokowanie nie
było. Netanjahu był innego zdania i w celu udaremnienia porozumienia pragnął
wykorzystać swe poważne wpływy wśród republikanów w Waszyngtonie, podejmując
się rozpaczliwych kroków, do których zalicza się kontrowersyjne przemówienie przed
połączonymi izbami Kongresu w marcu 2015 roku. Netanjahu się mylił.
29 W ramach porozumienia władze w Teheranie godzą się na zdecydowanie więcej, niż to
miało miejsce w przeszłości. Zarazem jednak oznacza ono wyraźne ustępstwa ze strony
społeczności międzynarodowej, w tym przekroczenie granic, które Amerykanie obiecali
Izraelowi uszanować, jak również niemal pełną zgodę na to, by irańskie
przedsiębiorstwa zbrojeniowe kontynuowały prace nad rozwojem pocisków. Ronen
Bergman, What Information Collected by Israeli Intelligence Reveals About the Iran
Talks, „Tablet”, 29 lipca 2015. [Długoterminowe w zamiarze porozumienie zostało
przedwcześnie zerwane przez skrajnie nieufnego wobec Irańczyków prezydenta Donalda
Trumpa –przyp. tłum.].
30 Spotkanie ku pamięci Josefa Harela, dowódcy oddziału egzekucyjnego Amanu, s. 188.
Rozmowę z Daganem przeprowadził dziennikarz Ari Szawit.
31 Ronen Bergman, Israel’s Army Goes to War with Its Politicians, „New York Times”, 21
maja 2016.
 BIBLIOGRAFIA

ROZMOWY

Aharon Abramowicz, Worko Abuhi, Ehud (Udi) Adam, Nathan Adams,

Awraham Adan, Nahum Admoni, Gadi Afriat, Szlomi Afriat, Dawid Agmon,
Amram Aharoni, Cwi Aharoni, Wanda Akale, Lior Akerman, Fereda Aklum,
Akl Al-Haszem, Kanatjan Alibekov, Doron Almog, Ze’ew Alon, Jossi Alfer,
Hamdi Aman, Jaakow Amidror, Meir Amit, Frank Anderson, Christopher
Andrew, Hugo Anzorreguy, Uzi Arad, Dror Arad-Ayalon, Jasir Arafat, David
Arbel, Dani Arditi, Mosze Arens, Anna Aroch, Julian Assange, Rojer Auqe,
Gad Awiran, Szai Awital, Juwal Awiw, Pinchas Awiwi, Dawid Awner, Talia
Awner, Uri Awneri, Awner Awraham, Chaim Awraham, Aharon
Awramowicz, Ammi Ajjalon, Dani Ajjalon, Awner Azoulai, Robert Baer,
Jossi Baidatz, Ehud Barak, Amacia Baram, Miki Barel, Aharon Barnea,
Awner Barnea, Itamar Barnea, Omer Bar-Lew, Uri Bar Lew, Hannan Bar-
On, Dawid Barkai, Hanoch Bartow, Mehereta Baruch, Jona Baumel, Stanley
Bedlington, Benjamin Begin, Jossi Beilin, Dorit Beinisch, Eitan Ben Cur,
Barak Ben Cur, Ilan Ben Dawid, Mosze Ben Dawid, Cwika Bendori, Gilad
Ben Dror, Binjamin Ben Eliezer, Elijahu Ben Elissar, Eitan Ben Eliyahu,
Awigdor „Janosz” Ben Gal, Isaac Ben Israel, Ron Ben Jiszai, Artur (Aszer)
Ben Natan, Ejal Ben Reuven, David Ben Uziel, Joran Ben Ze’ew, Ronnie
(Aharon) Bergman, Muki Betser, Awino Biber, Amnon Biran, Dow Biran,
Ilan Biran, Joaw Biran, Kai Bird, Uri Blau, Hans Blix, Gabriella Blum,
Naftali Blumenthal, Jossef Bodansky, Joyce Boim, Ze’ew Boim, Chaim
Boru, Awraham Botzer, Eitan Braun, Szlomo Brom, Shay Brosh, Jean-Louis
Bruguière, Pinchas Buchris, Chaim Buzaglo, Eliezer (Geize) Cafrir, Cwi
Caftori, Chaim Carmon, Igal Carmon, Aharon Chelouche, Dwora Chen, Uri
Chen, Michael Chertoff, Itamar Chizik, Joseph Ciechanower, Mosze Cipper,
Wesley Clark, Awner Cohen, Chaim Cohen, Mosze Cohen, Ronen Cohen
(uczony), dr Ronen Cohen (oficer Amanu), Jair Cohen, Juwal Cohen-
Abarbanel, Dawid Cur, Reuwen Dafni, Meir Dagan, Awraham Dar, Jossi
Daskal, Ruth Dajan, Uzi Dajan, Pujja Dajanim, Ofer Dekel, Awi Dichter,
Juwal Diskin, Amnon Dror, Moshe Efrat, Dov Eichenwald, Uzi Eilam, Giora
Eiland, Robert Einhorn, Jom Tow (Jomi) Eini, Amos Eiran, Ehud Eiran, Elad
Eisenberg, Miri Eisin, Rafael Eitan, Rolf Ekeus, Ofer Elad, Awigdor Eldan
(Azulaj), Mike Eldar, Jean-Pierre Elraz, Haggai Erlich, Reuven Erlich, Dror
Eszel, Szmuel Ettinger, Uzi Even, Gideon Ezra, Meir Ezri, Aharon Zeewi
Farkasz, Menachem Finkelstein, Amit Forlit, Moti Friedman, Uzi Gal, Jehoar
Gal, Joaw Galant, Joram Galin, Robert Gates, Karmit Gatmon, Jeszajahu
Gawisz, Szlomo Gazit, Joaw Gelber, Reuel Gerecht, Dieter Gerhardt, Erez
Gerstein, Binjamin Gibli, Mordechaj Gichon, Gideon Gideon, Jehuda Gil,
Amos Gilad, Amos Gilboa, Carmi Gillon, Jossi Ginat, Isabella Ginor, Jossi
Ginossar, Caroline Glick, Tamar Golan, Motti Golani, Ralph Goldman, Gadi
Goldstein, Karnit Goldwasser, Dawid Golomb, Sarit Gomez, Oleg
Gordievsky, Ran Goren, Uri Goren, Eitan Haber, Arie Hadar, Amin al-
Hadżdż, Asher Hakaini, Eli Halachmi, Aharon Halewi, Aliza Magen Halewi,
Awiram Halewi, Dawid Halewi, Amnon Haliwni, Uri Halperin, Dan Haluc,
August Hanning, Aluf Harewen, Elkana Har Nof, Dani Harari, Szalom
Harari, Isser Harel, Hani al-Hassan, Israel Hasson, Robert Hatem, Szai
Herszkowicz, Seymour Hersh, Robin Higgins, Szlomo Hillel, Gal Hirsch,
Jair Hirschfeld, Icchak Hofi, Lior Horew, Jehiel Horew, Rami Igra, Icchak
Ilan, Szimszon Issaki, Dawid Iwri, Arieh Iwtzan, Icchak Jaakow, Mosze
Jaalon, Amos Jadlin, Joram Jair, Amos Jaron, Dani Jatom, Ehud Jatom, Eli
Jossef, Jehiel Kadiszai, Oleg Kaługin, Anat Kamm, Cwi Kantor, Jehudit
Karp, Asa Kaszer, Eugene Kaspersky, Samy Katsaw, Kassa Kebede, Paul
Kedar, Ruth Kedar, Moti Kfir, Gedaliah Khalaf, Moti Kidor, Dawid Kimche,
Jarin Kimor, Ephraim Kleiman, Dawid Klein, Joni Koren, Joseph Kostiner,
Arieh Kriszak, Icchak Kruizer, Dawid Kubi, Chen Kugel, Dawid Kulitz, Jossi
Kuperwasser, Anat Kurz, Gunther Latsch, Eliot Lauer, Nachum Lew, Szimon
Lew, Amihai Lewi, Aharon Levran, Awi Lewy, Gideon Lewy, Udi Lewy,
Bernard Lewis, Alex Levac, Nathan Levin, Nathaniel Levitt, Rami Liber,
Awi Lichter, Alon Liel, Danny Limor, Amnon Lipkin-Szachak, Dror Liwne,
Cippi Liwni, Lior Lotan, Uri Lubrani, Uzi Mahnaimi, Francine Manbar,
Nahum Manbar, Nir Mann, Victor Marchetti, Dan Margalit, Dawid Meidan,
Gideon Meir, Mosze Meiri, Nehemia Meiri, Joram Meital, Dawid Menaszri,
Ariel Merari, Reuwen Merhaw, Dan Meridor, Joy Kid Merkham, Gidi
Meron, Hezi Meshita, Benny Michelson, Amram Mitzna, Ilan Mizrahi, Szaul
Mofaz, Jekutiel Mor, Icchak Mordechaj, Szmuel (Sami) Moriah, Benny
Morris, Szlomo Nakdimon, Hamid Nasrallah, Dawid Nataf, Jair Naweh, Joni
Nawon, Menahem Nawot, Juwal Ne’eman, Ori Neeman, Jack Neria,
Binjamin Netanjahu, Jaakow Nimrodi, Nimrod Nir, Alberto Nisman, Mosze
Nissim, Tzila Noiman, Rafi Noy, Oded (nazwisko utajnione), Arie Oded,
Rafael Ofek, Amir Ofer, Ehud Olmert, Gabriel Pasquini, Alexander Patnic,
Szmuel Paz, Awi Peled, Jossi Peled, Gustavo Perednik, Szimon Peres, Amir
Peretz, Juri Perfiliew, Jaakow Peri, Richard Perle, Israel Perlow,
Giandomenico Picco, Cwi Poleg, Eli Pollak, Jigal Pressler, Awi Primor, Ron
Pundak, Iczhak Pundak, Ahmed Qrea, Rona Raanan Shafrir, Dalia Rabin,
Itamar Rabinowicz, Dżibril Radżoub, Gideon Rafael, Rani Rahaw, Haggai
Ram, Chaim Ramon, Muhammad Raszid, Jair Rawid-Rawitz, Oded Raz,
Benny Regew, Iftach Reicher Atir, Szlomi Reisman, Daniel Reisner, Bill
Rois, Dafna Ron, Eran Ron, Iftah Ron-Tal, Natan Rotberg (Rahaw),
Awraham Rotem, Danny Rothschild, Eliakim Rubinstein, Joseph Saba, Dow
Sadan, Ezra Sadan, Rachel Sadan, Jehan Sadat, Uri Sagi, Ori Slonim, Wafik
al-Samarrai, Jom Tow Samia, Eli Sanderowicz, Jossi Sarid, Nicolas Sarkozy,
Igal Sarna, Mosze Sasson, Uri Sawir, Oded Savoray, Jezid Sajigh, David
Scharia, Otniel Schneller, Joram Schweitzer, Patrick Seale, Icchak Segew,
Samuel Segew, Dror Sela, Awiem Sella, Dawid Senesz, Michael Sfard, Jigal
Simon, Efraim Sneh, Owadia Sofer, Sami Sokol, Ali Soufan, Juval Steinitz,
Elazar Stern, Rafi Sutton, Oren Szachor, Jarin Szahaf, Mosze Szahal, Hezi
Szai, Emmanuel Szaked, Arik Szalew, Noam Szalit, Silwan Szalom, Icchak
Szamir, Szimon Szapira, Jaakow Szapira, Assaf Szariw, Szabtai Szawit,
Gideon Szeffer, Rami Szerman, Szimon Szewes, Dawid Sziek, Dow
Szilansky, Dubi Sziloah, Gad Szimron, Amir Szoham, Dan Szomron, Dawid
Szomron, Eliad Szraga, Cwi Sztauber,Rami Tal, Anat Talszir, Dow Tamari,
Awraham Tamir, Elhanan Tannenbaum, Benjamin Telem, Ahmad Tibi,
Icchak Tidhar, Rafi Tidhar, Jona Tilman, Tawfik Tirawi, Chaim Tomer,
Richard Tomlinson, Joram Turbowicz, Szalom Turgeman, Ernst Uhrlau,
Alon Unger, Rehawia Wardi, Matan Wilnai, David Wital, Ali Waked, Tim
Weiner, Anita Weinstein, Awi Weiss Liwne, Dow Weissglass, Robert
Windrem, Paul Wolfowitz, James Woolsey, Dow Zakheim, Cwi Zamir,
Benny Zeewi, Dror Zeewi, Nadaw Zeewi, Doron Zehawi, Eli Zeira, Amnon
Zichroni, Ejal Zisser, Eli Ziw, Szabtai Ziw, Eli Zohar, Gadi Zohar i Giora
Zussman, jak również 350 rozmówców, których nie można wymienić
z nazwiska; inicjały bądź pseudonim 163 z nich pojawiają się w przypisach.
PUBLIKACJE W JĘZYKACH INNYCH NIŻ HEBRAJSKI

Abrahamian Ervand, Khomeinism: Essays on the Islamic Republic, University of California

Press, London 1993.
Adams James, The Unnatural Alliance, Quartet, London 1984.
Agee Philip, Inside the Company: CIA Diary, Penguin, Harmondsworth 1975.
Agent of Empire, red. Antony Verrier, Brassey’s, London 1995.
Andrew Christopher, The Defence of the Realm: The Authorized History of the MI5,
Penguin, London 2009.
Andrew Christopher, Tylko dla oczu prezydenta, przeł. Elżbieta Żelazna, Wołoszański,
Warszawa 1998.
Andrew Christopher i Mitrochin Wasilij, Archiwum Mitrochina. KGB w Europie i na
Zachodzie, przeł. Magdalena Maria Brzeska i Rafał Brzeski, Rebis, Poznań 2015.
Andrew Christopher i Mitrochin Wasilij, Archiwum Mitrochina II, przeł. Katarzyna
Bażyńska-Chojnacka, Piotr Chojnacki, Rebis, Poznań 2014.
Angel Anita, The Nili Spies, Frank Cass & Co., London 1997.
Arnon Arie, Luski Israel, Spivak Avia i Weinblatt Jimmy, The Palestinian Economy:
Between Imposed Integration and Voluntary Separation, Brill, New York 1997.
Asculai Ephraim, Rethinking the Nuclear Non-Proliferation Regime, Jaffee Center for
Strategic Studies, TAU, Tel Aviv 2004.
Avi-Ran Reuven [Erlich], The Syrian Involvement in Lebanon since 1975, Westview,
Boulder, Colorado 1991.
Bakhash Shaul, The Reign of the Ayatollahs: Iran and the Islamic Revolution, Basic Books,
New York 1984.
Baram Amatzia, Building Towards Crisis: Saddam Husayn’s Strategy for Survival,
Washington Institute for Near East Policy, Washington, D.C. 1998.
Barnaby Frank, The Indivisible Bomb, I.B. Tauris, London 1989.
Bascomb Neil, Wytropić Eichmanna. Pościg za największym zbrodniarzem w historii,
przeł. Magdalena Komorowska, Znak, Kraków 2009.
Ben-Menashe Ari, Profits of War: Inside the Secret U.S.-Israeli Arms Network, Sheridan
Square, New York 1992.
Bergen Peter L., Holy War Inc.: Inside the Secret World of Osama Bin Laden, Weidenfeld
and Nicolson, London 2003.
Bergman Ronen, Israel and Africa: Military and Intelligence Liaisons, praca doktorska,
Uniwersytet Cambridge, listopad 2006.
Bergman Ronen, The Secret War with Iran: The 30-Year Clandestine Struggle Against the
World’s Most Dangerous Terrorist Power, Free Press, New York 2008.
Bird Kai, The Good Spy, Crown, New York 2014.
Black Ian i Morris Benny, Israel’s Secret Wars: A History of Israel’s Intelligence Services,
Hamish Hamilton, London 1991.
Blum Gabriella, Islands of Agreement: Managing Enduring Rivalries, Harvard University
Press, Cambridge, Massachusetts 2007.
Bobbitt Philip, Terror and Consent: The Wars for the Twenty-first Century, Penguin,
London 2008.
Bolker Joan, Writing Your Dissertation in Fifteen Minutes a Day: A Guide to Starting,
Revising, and Finishing Your Doctoral Thesis, Henry Holt and Co., New York 1998.
Boroumand Ladan, Iran: In Defense of Human Rights, National Movement of the Iranian
Resistance, Paris 1983.
Brecher Michael, Decisions in Israel’s Foreign Policy, Oxford University Press, London
1974.
Burrows William E. i Windrem Robert, Critical Mass, Simon & Schuster, London 1994.
Butler Richard, Saddam Defiant, Weidenfeld and Nicolson, London 2000.
Calvocoressi Peter, Polityka międzynarodowa 1945–2000, przeł. Wiesława Bolimowska-
Garwacka i in., Książka i Wiedza, Warszawa 2002.
Carew Tom, Dżihad! Tajna wojna w Afganistanie, przeł. Anna Bernaczyk, Zysk i s-ka,
Poznań 2003
Carre Olivier, L’Utopie islamique dans l’Orient arabe, Fondation Nationale des Sciences
Politiques, Paris 1991
Cline Ray S. i Alexander Yonah, Terrorism as State-Sponsored Covert Warfare, Hero,
Fairfax, Virginia 1986.
Cobban Helena, The Palestinian Liberation Organisation, Cambridge University Press,
Cambridge 1984.
Cockburn Andrew i Cockburn Leslie, Niebezpieczny związek. Tajna współpraca USA–
Izrael, przeł. Tomasz Wiśniewski, Ontario Ltd, Toronto 1992.
Cohen Avner, Israel and the Bomb, Columbia University Press, New York 1998.
Cookridge E.H., Gehlen: Spy of the Century, Hodder and Stoughton, London 1971.
Dan Ben, Dan Uri i Ben-Porat Y., The Secret War: The Spy Game in the Middle East,
Sabra, New York 1970.
Deacon Richard, The Israeli Secret Service, Hamish Hamilton, London 1977.
Dekmejian R. Hrair, Islam in Revolution: Fundamentalism in the Arab World. wydanie
drugie, Syracuse University Press, Syracuse, N.Y. 1995.
Drogin Bob, Curveball, Random House, New York 2007.
Edward Shirley, Know Thine Enemy, Farrar, Straus and Giroux, New York 1997.
Eisenberg Dennis, Dan Uri i Landau Eli, The Mossad: Israel’s Secret Intelligence Service:
Inside Stories, Paddington, New York 1978.
Eisenstadt Michael, Iranian Military Power: Capabilities and Intentions, Washington
Institute for Near East Policy, Washington, D.C. 1996.
Eveland Wilbur Crane, Ropes of Sand: America’s Failure in the Middle East,
W.W. Norton, New York 1980.
Farrell William R., Blood and Rage: The Story of the Japanese Red Army, Lexington,
Toronto 1990.
Freedman Robert O., World Politics and the Arab-Israeli Conflict, Pergamon, New York
1979.
Gabriel Richard A., Operation Peace for Galilee: The Israeli-PLO War in Lebanon, Hill
and Wang, New York 1984.
Gates Robert M., From the Shadows, Simon & Schuster Paperbacks, New York 1996.
Gazit Shlomo, Trapped Fools: Thirty Years of Israeli Policy in the Territories, Frank Cass,
London and Portland, Oregon 2003.
Gilbert Martin, The Routledge Atlas of the Arab-Israeli Conflict, Routledge, New York
2005.
Ginor Isabella i Remez Gideon, Foxbats over Dimona, Yale University Press, New Haven,
Connecticut 2007.
Halkin Hillel, A Strange Death, PublicAffairs, New York 2005.
Harclerode Peter, Secret Soldiers: Special Forces in the War Against Terrorism, Sterling,
London 2000.
Hatem Robert M., From Israel to Damascus: The Painful Road of Blood, Betrayal, and
Deception, Pride International Press, La Mesa, California 1999.
Hayden Michael, Na krawędzi. Amerykański wywiad w epoce terroryzmu, przeł. Adam
Tuz, Prószyński, Warszawa 2017.
Hoffman Bruce, Recent Trends and Future Prospects of Iranian Sponsored International
Terrorism, Rand, Santa Monica, California 1990.
Hollis Martin i Smith Steve, Explaining and Understanding International Relations,
Clarendon, Oxford 1990.
Islamic Fundamentalism: A Challenge to Regional Stability, red. David Menashri, Moshe
Dayan Center for Middle Eastern and African Studies, Tel Aviv 1993.
Jaber Hala, Hezbollah – walka i zemsta, przeł. Józef Kozłowski, Bellona–Rytm, Warszawa
1999.
Jonas George, Vengeance: The True Story of a Counter-Terrorist Mission, Collins, London
1984.
Juergensmeyer Mark, Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious Violence,
University of California Press, Berkeley 2000.
Kenyatta Jomo, Facing Mount Kenya, Heinemann Kenya, Nairobi 1938.
Klein Aaron J., Striking Back: The 1972 Munich Olympics Massacre and Israel’s Deadly
Response, Random House, New York 2005.
Kurginyan Sergey, The Weakness of Power: The Analytics of Closed Elite Games and Its
Basic Concepts, ECC, Moscow 2007.
Kwintny Jonathan, Endless Enemies: The Making of an Unfriendly World, Penguin, New
York 1984.
Landler Mark, Alter Egos, Random House, New York 2016.
Laqueur Walter, The New Terrorism: Fanaticism and the Arms of Mass Destruction,
Phoenix Press, London 1999.
Le Carré John, Tunel z gołębiami. Opowieści z mojego życia, przeł. Jan Rybicki, Sonia
Draga, Katowice 2017.
Livingstone Neil C. i Halevy David, Inside the PLO, Quill/William Morrow, New York
1990.
Marchetti Victor i Marks John D., The CIA and the Cult of Intelligence, Dell, New York
1980.
McGeough Paul, Kill Khalid, New Press, New York 2009.
Mearsheimer John i Walt Stephen, The Israeli Lobby and U.S. Foreign Policy, Farrar,
Straus and Giroux, New York 2007.
Melman Yossi, The Master Terrorist: The True Story Behind Abu-Nidal, Sidgwick &
Jackson, London 1987.
Mishal Shaul, The PLO Under Arafat, Yale University Press, New Haven, Connecticut
1986.
Mitrokhin Vasiliy, KGB Lexicon, Frank Cass & Co., London 2002
Mohadessin Mohammad, Islamic Fundamentalism: The New Global Threat, Seven Locks
Press, Washington, D.C. 1993.
Norton Augustus Richard, Amal and the Shia: Struggle for the Soul of Lebanon, University
of Texas Press, Austin 1987.
Oded Arye, Africa and the Middle East Conflict, Westview, Boulder, Colorado 1988.
Oliphant Laurence, The Land of Gilead, William Blackwood and Sons, London 1880.
Ostrovsky Victor i Hoy Claire, Wyznania szpiega: z tajemnic izraelskiego wywiadu,
przeł. Piotr Kowalski, Zygmunt Słomkowski, Polus, Warszawa 1991.
Pacepa Ion Mihai, Czerwone horyzonty. Prawdziwa historia zbrodni, życia i upadku
Nicolae Ceaușescu, przeł. Małgorzata Fabianowska, Litera, Warszawa 1990.
Parsi Trita, Treacherous Alliance: The Secret Dealings of Israel, Iran and the United
States, Yale University Press, New Haven, Connecticut 2007.
Payne Ronald, Mossad: Israel’s Most Secret Service, Bantam, London–New York 1990.
Peace in the Making, red. Harry Hurwitz i Yisrael Medad, Gefen, Jerusalem 2011.
Pedahzur Ami, The Israeli Secret Services and the Struggle Against Terrorism, Columbia
University Press, New York 2009.
Picco Giandomenico, Man Without a Gun, Times Books, New York 1999.
Pipes Daniel, The Hidden Hand. St. Martin’s, New York 1996.
Polakow-Suransky Sasha, The Unspoken Alliance: Israel’s Secret Relationship with
Apartheid South Africa, Pantheon, New York 2010.
Porath Yehoshua, In Search of Arab Unity, 1930–1945, Frank Cass & Co., London 1986.
Posner Steve, Israel Undercover: Secret Warfare and Hidden Diplomacy in the Middle
East, Syracuse University Press, Syracuse, New York 1987.
Qutb Sayyid, The Future Belongs to Islam: Our Battle with the Jews, Moshe Dayan Center
for Middle Eastern and African Studies, Tel Aviv 2017.
Ranelagh John, The Agency: The Rise and Decline of the CIA, Simon & Schuster, New
York 1986.
Religion and Politics in Iran: Shi’ism from Quietism to Revolution, red. Nikki R. Keddie,
Yale University Press, New Haven, Connecticut 1983.
Rimington Stella, Open Secret: The Autobiography of the Former Director-General of
MI5, Hutchinson, London 2002.
Rivlin Paul, The Russian Economy and Arms Exports to the Middle East, Jaffee Center for
Strategic Studies, Tel Aviv 2005.
Ruwayha Walid Amin, Terrorism and Hostage-Taking in the Middle East, nakładem
autora, France 1990.
Sadjadpour Karim, Reading Khamenei: The World View of Iran’s Most Powerful Leader,
 Carnegie Endowment for International Peace, Washington, D.C. 2009.
Said Edward, The End of the Peace Process: Oslo and After, Granta, London 2000.
Sauer Paul, The Holy Land Called: The Story of the Temple Society, wydanie
anglojęzyczne, Temple Society, Melbourne 1991.
Sayigh Yezid, Armed Struggle and the Search for State, Oxford University Press, Oxford
1997.
Schulz Richard i Dew Andrea, Insurgents, Terrorists and Militias, Columbia University
Press, New York 2006 .
Schulze Kirsten E., Israel’s Covert Diplomacy in Lebanon, Macmillan, Basingstoke 1998.
Seale Patrick, Abu Nidal: A Gun for Hire, Hutchinson, London 1992.
Shirley Edward, Know Thine Enemy, Farrar, Straus and Giroux, New York 1997.
Shlaim Avi, The Iron Wall, Penguin, London 2000.
Skorzeny Otto, Nieznana wojna, przeł. Andrzej Nieuważny, Oskar, Warszawa 1999.
Smith Steven, Booth Ken i Zalewski Marysia, International Theory: Positivism and
Beyond, Cambridge University Press, Cambridge 1996.
Steven Stewart, The Spymasters of Israel, Hodder and Stoughton, London 1981.
Sumaida Hussein i Jerome Carole, Circle of Fear, Robert Hale, London 1992.
Taheri Amir, The Spirit of Allah, Hutchinson, London 1985.
Tenet George, At the Center of the Storm, HarperCollins, New York 2007.
Teveth Shabtai, Ben-Gurion’s Spy: The Story of the Political Scandal That Shaped Modern
Israel, Columbia University Press, New York 1996.
Theroux Peter, The Strange Disappearance of Imam Moussa Sadr, Weidenfeld and
Nicolson, London 1987.
Thomas Gordon, Szpiedzy Gideona. Tajna historia Mossadu, przeł. Zofia Kunert,
Magnum, Warszawa 2000.
Transparency International, Global Corruption Report 2004, Pluto Press, London 2004.
Trento Joseph J., The Secret History of the CIA, MJF Books, New York 2001.
Trevan Tim, Saddam’s Secrets: The Hunt for Iraq’s Hidden Weapons, HarperCollins,
London 1999.
Treverton Gregory F., Covert Action, I.B. Tauris & Co., London 1988.
Urban Mark, UK Eyes Alpha: The Inside Story of British Intelligence, Faber and Faber,
London 1996.
Venter Al J., How South Africa Built Six Atom Bombs, Ashanti, Cape Town 2008.
Walsh Lawrence E., Firewall: The Iran-Contra Conspiracy and Cover-up, W.W. Norton &
Co., New York 1997.
Walton Calder, Imperium tajemnic. Brytyjski wywiad, zimna wojna i upadek imperium,
przeł. Maciej Antosiewicz, Czarne, Wołowiec 2015.
Wardlaw Grant, Political Terrorism: Theory, Tactics and Counter-Measures, Cambridge
University Press, Cambridge 1982.
Wasserstein Bernard, The Assassination of Lord Moyne, Transactions & Miscellanies,
t. 27, Jewish Historical Society of England, London 1978–1980.
Webman Esther, Anti-Semitic Motifs in the Ideology of Hizballah and Hamas, Project for
the Study of Anti-Semitism, Tel Aviv 1994.
Weiner Tim, Wrogowie. Historia FBI, przeł. Zbigniew A. Królicki, Rebis, Poznań 2012.
Weiner, Tim, Dziedzictwo popiołów. Historia CIA, przeł. Katarzyna Bażynska-Chojnacka
i Piotr Chojnacki, Rebis, Poznań 2009.
Woodward Bob, Veil – tajne wojny CIA, przeł. Dagmara Jakubowska, Wyd. Sławomira
Grotomirskiego, Kraków 1997.
Wright Lawrence, Wyniosłe wieże. Al-Kaida i atak na Amerykę, przeł. Agnieszka Wilga,
Czarne, Wołowiec 2017.
Wright Robin, Sacred Rage: The Wrath of Militant Islam, Simon & Schuster, New York
1986.
Ya’ari Ehud, Strike Terror: The Story of Fatah, Sabra, New York 1970.

WYBRANE PUBLIKACJE W JĘZYKU HEBRAJSKIM

Alfer Jossi, Peryferia. Poszukiwanie sprzymierzeńców dla Izraela na Bliskim Wschodzie,

Matar, Tel Awiw 2015.
Amit Meir, Z pierwszej ręki. Wspomnienia byłego dyrektora Mossadu, Hed Arzi, Or
Jehuda 1999.
Argaman Josef, To było ściśle tajne, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 1990.
Argaman Josef, Wojna cieni, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 2007.
Assenheim Omri, Zeelim, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2011.
Awiad Guy, Leksykon Hamasu, Modan, Ben Szemen 2014.
Banai Jaakow, Anonimowi żołnierze, Yair, Tel Awiw 1974.
Bar On Mordechai, Mosze Dajan, Am Oved, Tel Awiw 2014.
Bar-Zohar Michael, Feniks. Szimon Peres – biografia polityka, Miskal, Tel Awiw 2006
Bar-Zohar Michael, Issar Harel i służby bezpieczeństwa Izraela, Weidenfeld and Nicolson,
Londyn 1970.
Bar-Zohar Michael, Ben Gurion, Miskal, Tel Awiw 2013.
Bar-Zohar Michael, Mściciele, Teper Magal, Ganej Tikwa 1991.
Bechor Guy, Leksykon OWP, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 1991.
Beilin Jossi, Namacalny pokój, Miskal-Jediot Achronot i Chemed, Tel Awiw 1997.
Ben Uziel Dawid, Z Mossadem na misji w Sudanie Południowym: 1969–1971, Tewa
Ha’Dwarim, Herzlija 2015.
Ben-Tor Nechemia, Słownik Lechi, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 2007.
Benziman Uzi, Mówiłem prawdę, Keter, Jerozolima 2002.
Bergman Ronen, Na mocy nadanej władzy, Jediot Achronot, Tel Awiw 2002.
Bergman Ronen i Dan Margalit, Jama, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2011.
Bergman Ronen i Gil Meltzer, Wojna Jom Kippur. Chwila prawdy, Jediot Achronot, Tel
Awiw 2003.
Bergman Ronen, Punkt bez odwrotu. Izraelski wywiad na wojnie z Iranem i Hezbollahem,
Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2007.
Bergman Ronen, Za wszelką cenę. Tajna wojna Izraela o jeńców wojennych i zaginionych
w akcji, Or Jehuda, Israel, Kinneret Zmora-Bitan Dwir 2009.
Caroz Jakow, Człowiek z dwoma kapeluszami, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 2002.
Ciddon-Chatto, W noc i w dzień, przez dym i mgłę, Ma’ariw, Tel Awiw 1995.
Claire Rodger W., Atak na słońce, Arieh Nir, Petah Tikwa 2005.
Dajan Mosze, Moja historia, Idanim i Dwir, Jerozolima 1976.
Danin Ezra, Syjoniści zawsze i wszędzie, Kidum, Jerozolima 1987.
Dror Cwika, „Arab” z Palmachu, Hakibbuc Hameuchad, Bnei Brak 1986.
Eiran Ehud, Istota tęsknoty. Generał Erez Gerstein i wojna libańska, Miskal–Jediot
Achronot, Tel Awiw 2007.
Eitan Rafael, Opowieść żołnierza. Życie i czasy izraelskiego bohatera wojennego, Ma’ariw,
Tel Awiw 1985.
Eldar Mike, 13. Flotylla. Historia izraelskich komandosów marynarki, Ma’ariw, Tel Awiw
1993.
Eldar Mike, Żołnierze cienia, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 1997.
Eldar Szlomi, Poznaj Hamas, Keter, Jerozolima 2012.
Erlich Reuwen, Libańskie konflikty, 1918–1958, Ma’arakhot, Tel Awiw 2000.
Gelber Joaw, Dialog izraelsko-jordański, 1948–1953. Współpraca, konspiracja czy
spisek?, Sussex Academic Press, Brighton 2004.
Gelber Joaw, Narodziny legendy. Izraelski wywiad podczas pierwszej wojny izraelsko-
arabskiej, 1948–1949, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 2000.
Gelber Joaw, Niepodległość a Nakba. Wojna izraelsko-arabska z 1948 roku, Zmora-Bitan,
Or Jehuda 2004.
Gelber Joaw, Palestyńscy Żydzi w brytyjskiej armii, t. 3: Chorąży. Misja ochotników
narodu żydowskiego, Jad Icchak Ben-Cwi, Jerozolima 1983.
Gillon Carmi, Szin Bet między schizmami, Miskal, Tel Awiw 2002.
Goldstein Jossi, Golda. Biografia, Instytut Badań nad Izraelem i Syjonizmem imienia Ben
Guriona, Sede Boker 2012.
Goldstein Jossi, Rabin. Biografia, Schocken, Nowy Jork 2006.
Halamisz Awiwa, Me’ir Ja’ari: Rabin z Merchawii, Am Owed, Tel Awiw 2009.
Halewy Efraim, Człowiek w cieniu, Matar, Tel Awiw 2006.
Harel Amos i Issacharoff Awi, Siódma wojna, Miskal, Tel Awiw 2004.
Harel Isser, Bezpieczeństwo i demokracja, Idanim, Jerozolima 1989.
Harouwi Eldad, Palestyńskie śledztwo, Porat, Kokhaw Jair 2010.
Hec Szachor. Atak na Gazę i izraelska polityka odwetu w latach pięćdziesiątych, red. Motti
Golani, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 1994.
Icchak Ben Cwi. Pisma wybrane (1884–1963), red. Hagai Coref, Izraelskie Archiwa
Państwowe, Jerozolima 1998.
Jahaw Dan, Krew na rękach. Morderstwa i egzekucje w czasach Jiszuwu, nakładem autora,
2010.
Jalin-Mor Natan, Lochame Cherut Jisra’el, Szikmona, Jerozolima 1974.
Jatom Dani, Powiernik, Miskal, Tel Awiw 2009.
Karsh Efraim i Inari Rautsi, Sadam Husajn. Biografia polityczna, Ministerstwo Obrony,
Tel Awiw, 1991.
Kipnis Jigal, 1973. Droga do wojny, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2012.
Klein Aaron J., Mistrz operacji specjalnych. Historia Mike’a Harariego, Keter, Jerozolima
 2014.
Kotler Jair, Joe wraca w światła rampy, Ben Szemen, Modan 1988.
Kramer Martin, Fadl Allah. Logika moralna Hezbollahu, Centrum Studiów
Bilskowschodnich i Afrykanistycznych im. Mosze Dajana, Tel Awiw 1998.
Landau, David, Arik. Życie Ariela Szarona, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2013.
Lazar Hadara, Sześć osobowości, Hakibbuc Hameuchad, Bnei Brak 2012.
Lew Uzrad, W kieszeni Arafata, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2005.
Maiberg Ron, Patriota, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2014.
Mann Nir, Ha-Kirja w Tel Awiwie, 1948–1955, Carmel, Jerozolima 2012.
Mann Nir, Sarona. Lata walki 1939–1948, Jad Icchak Ben Cwi, Jerozolima 2009.
Margalit Dan, Widziałem ich wszystkich, Kinneret Zmora-Bitan, Or Jehuda 1997.
Mass Efrat, Jael. Wojowniczka Mossadu w Bejrucie, Hakibbuc Hameuchad, Bnei Brak
2015.
Melman Jossi i Rawiw Dan, Szpiedzy niedoskonali, Ma’ariw, Tel Awiw 1990.
Menaszri, Dawid, Iran między islamem a Zachodem, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw
1996.
Merari Ariel i Elad Szlomi, Międzynarodowy wymiar palestyńskiego terroryzmu, Hakibbuc
Hameuchad, Bnei Brak 1986.
Moreh Dror, Strażnicy. Za kulisami izraelskiej Służby Bezpieczeństwa Ogólnego, Miskal,
Tel Awiw 2014.
Morris Benny, Izraelskie walki przygraniczne, 1949–1956, Am Owed, Tel Awiw 1996.
Nadel Chaim, Do odważnych świat należy, Modan, Ben Szemen 2015.
Nakdimon Szlomo, Tammuz w płomieniach, Jediot Achronot, Tel Awiw 1986.
Naor Mordecai, Laskow, Ha-Kirja, Ministerstwo Obrony 1988.
Naor Mordecai, Jaakow Dori. Pierwszy szef sztabu Sił Obronnych Izraela, Ben Szemen,
Modan 2011.
Operacja Jonatan w pierwszej osobie, red. Awiram Halewy, Jiftach Reicher Atir i Szlomi
Reisman, Efi Melzer, Modi’in 2016.
Perry Jaakow, Uderz pierwszy, Keszet, Jerozolima 1999.
Pundak Ron, Pięć misji, Jaron Golan, Tel Awiw 2000.
Pundak Ron, Tajny kanał, Sifrey Alijat Hagag–Miskal–Jediot Achronot i Chemed, Tel
Awiw 2013.
Rachum Ilan, Afera w izraelskich służbach bezpieczeństwa, Carmel, Jerozolima 1990.
Rawid Jair, Okno na podwórze. Historia stosunków izraelsko-libańskich – fakty i złudzenia,
Ofir Bikurim, Jehud 2013.
Regew Ofer, Książę Jerozolimy, Porat, Kokhaw Jair 2006.
Rubin Barry i Colp-Rubin Judith, Jasir Arafat. Biografia polityczna, Miskal, Tel Awiw
2006.
Rubinstein, Danny, Zagadka Arafata, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda 2001.
Sajeret Matkal w Entebbe, red. Iddo Netanjahu, Miskal, Tel Awiw 2006.
Schiff Zeew, Jaari Ehud, Wojna libańska a Izrael, Schocken, Nowy Jork 1984.
Segew Szmuel, Sam w Damaszku: życie i śmierć Eliego Cohena, Keter, Jerozolima 2012.
Sutton Rafi, Sprzedawca orchidei. Autobiografia i operacje w służbie izraelskiego wywiadu
 i Mossadu, Lawie, Jerozolima 2012.
Sutton Rafi i Szoszan Icchak, Ludzie tajemnic i kryjówek, Edanim/Jediot Achronot, Tel
Awiw 1990.
Szabi Awiwa i Szaked Roni, Hamas: palestyński fundamentalistyczny ruch islamski, Keter,
Jerozolima 1994
Shalew Arieh, Intifada. Przyczyny i skutki, Papyrus, Tel Awiw 1990.
Szamir Icchak, Twardy jak skała, Jediot Achronot, Tel Awiw 2008.
Szapira Szimon, Hezbollah. Między Iranem a Libanem, Hakibbuc Hameuchad, Bnei Brak
2000.
Szaron Gilad, Szaron. Życie przywódcy, Matar, Tel Awiw 2011.
Szeleg Jair, Pustynny wiatr. Historia Jehoszuy Cohena, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw
1998.
Szilon Awi, Begin, Am Owed, Tel Awiw 1986.
Szimron Gad, Egzekucja „Rzeźnika z Rygi”, Keter, Jerozolima 2004.
Taheri Amir, Duch Allaha, Am Owed, Tel Awiw 1985.
Tamir Mosze, Niewypowiedziana wojna, Ministerstwo Obrony, Tel Awiw 2006.
Weissglass Dow, Ariel Szaron. Premier, Miskal, Tel Awiw 2012.
Zamir Cwi i Mass Efrat, Z otwartymi oczami, Kinneret Zmora-Bitan Dwir, Or Jehuda
2011.

Więcej archiwalnych materiałów, źródeł oraz fotografii wykorzystanych przy pracy nad tej
książką znaleźć będzie można pod adresem
www.ronenbergman.com.
 O AUTORZE

Ronen Bergman to naczelny korespondent do spraw wojskowych

i wywiadowczych dziennika „Jediot Achronot”, największej izraelskiej
płatnej gazety codziennej, a także częsty współpracownik „The New York
Times Magazine”, gdzie publikuje teksty poświęcone wywiadowi,
bezpieczeństwu narodowemu, terroryzmowi oraz problematyce nuklearnej.
Napisał po hebrajsku pięć bestsellerowych książek z dziedziny literatury
faktu, a także The Secret War with Iran, która ukazała się w Stanach
Zjednoczonych nakładem wydawnictwa Free Press. Bergman został
uhonorowany Nagrodą Sokolowa, najwyżej cenionym w Izraelu
wyróżnieniem dziennikarskim, a także Międzynarodową Nagrodą Prasową
B’nai B’rith i innymi zaszczytami. Jest członkiem Izraelskiej Rady
Adwokackiej, ukończył z wyróżnieniem studia na wydziale prawa
Uniwersytetu Hajfy i pracował w biurze prokuratora generalnego. Dzięki
otrzymanemu z brytyjskiego Foreign Office stypendium Chevening ukończył
studia magisterskie ze stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie
Cambridge, gdzie zrobił także doktorat z historii.
ronenbergman.com
Facebook.com/bergmanronen
Twitter: @ronenbergman
List gończy wystawiony przez brytyjski kryminalny wydział dochodzeniowy za dowódcą
Irgunu Menachemem Beginem.
Ariel Szaron (pośrodku) jako dowódca brygady spadochronowej, sierpień 1955 roku.
(AWRAHAM WERED, ARCHIWUM MINISTERSTWA OBRONY)
Aleksander Israel
Mosze Cipper (z prawej), syn Aleksandra Israela, po raz pierwszy dowiaduje się
o rzeczywistych losach swego ojca od Rafiego Medana (z lewej). (RONEN BERGMAN)
Zespół Mossadu: Rafi Eitan (drugi od prawej) i Cwi Aharoni (drugi od lewej) w São Paulo
na krótko przed tym, jak wypatrzyli Josefa Mengele, „Anioła Śmierci” z Auschwitz.
(KOLEKCJA CWI AHARONIEGO)

Prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser (z prawej) z niemieckimi i egipskimi naukowcami

podczas próby rakietowej.
Wojownik Mossadu Oded, który schwytał doktora Hansa Kruga i ściągnął go do Izraela na
przesłuchanie.
Fotografia doktora Hansa Kruga wykonana przez zwiadowców Mossadu.
Prezydent Naser (z prawej) i król Jordanii Husajn na szczycie w Casablance w 1965 roku,
gdzie ich rozmowy udało się nagrać Mossadowi.
Premier Lewi Eszkol (czwarty z lewej, w czarnej czapce i pod krawatem), szef Mossadu
Meir Amit (pośrodku, uśmiechnięty), szef sztabu Icchak Rabin (w mundurze) i były
dyrektor Mossadu Isser Harel (trzeci od prawej), 1965 roku. (Mosze Milner, biuro prasowe
rządu)
Eli Cohen powieszony w Damaszku.
„Kameleony” Meira Dagana w drodze na akcję w Gazie, przebrani za bojowników
powracających łodzią z Libanu. Od lewej: Dagan (dowódca operacji), Meir Botnick oraz
Awigdor Eidan, beduiński oficer Sił Obronnych Izraela. Pozostali to palestyńscy agenci.

Dawid Ben Gurion (siedzi w okularach z mapą) z Icchakiem Pundakiem (z lewej)

i generałem Rechawamem Ze’ewim (stoi, w okularach).
Palestyńska terrorystka i porywaczka samolotów Lajla Chalid przedstawiona na graffiti
wymalowanym w 2001 roku na murze oddzielającym Izrael od Autonomii Palestyńskiej.
Mike Harari, człowiek, który przez piętnaście lat stał na czele Kejsarii i miał największy
wpływ na podejmowane przez Mossad operacje selektywnej eliminacji i sabotażu podczas
przygotowań do operacji „Wiosna Młodości”.
Mike Harari dowodzący tajną operacją Mossadu we Włoszech w 1977 roku.
Dowódca Kidonu Nehemia Meiri w przebraniu żebraka.
Rozkaz operacyjny „Wiosny Młodości”, 1973 rok.
Fotografie z obserwacji bloku mieszkalnego, w którym mieszkał Kamal Adwan, jeden
z głównych przywódców OWP, wykonane przez wojowniczkę Mossadu Jael.
Mieszkanie Adwana i jego zwłoki po operacji selektywnej eliminacji.
Pogrzeb Adwana.
Fotografia ze zwiadu lotniczego nad lotniskiem w Entebbe, wykonana przez oficera
operacyjnego Mossadu Dawida.
Ali Hasan Salama, który, zdaniem Mossadu, stał za mordem na sportowcach
w Monachium.
Śmiertelnie ranny Ali Salama wynoszony z samochodu kilka sekund po eksplozji.
Niedługo potem zmarł w szpitalu.
Robert Hatem (z prawej), jeden ze skrytobójców z Falangi, w rozmowie z autorem
w 2005 roku przyznaje, że zabił setki ludzi.

Premier Menachem Begin (trzeci od lewej), minister obrony Ariel Szaron (drugi od lewej)
i sekretarz premiera do spraw wojskowych, brygadier Azriel NeWo (Newo)(z lewej)
podczas inspekcji zdobytego przez Izrael stanowiska OWP w południowym Libanie,
czerwiec 1982 roku. (ARCHIWUM MINISTERSTWA OBRONY)
Jasir Arafat (po prawej) i dziennikarz Uri Awneri w trakcie wywiadu podczas oblężenia
Bejrutu. (ANAT SARAGUSTI)
Jasir Arafat wyjeżdża z Bejrutu. Tę fotografię wykonał snajper z jednostki komandosów
Sajeret Matkal, po czym Menachem Begin przekazał ją amerykańskiemu mediatorowi
Philipowi Habibowi na dowód, że Izrael mógłby zabić Arafata, gdyby tylko zechciał.
(WPIERW OPUBLIKOWANO W: SCHIFF I JAARI, WOJNA LIBAŃSKA A IZRAEL)
Fotografia zrobiona po porwaniu autobusu 300, które doprowadziło do ujawnienia
nielegalnych metod likwidacji stosowanych przez Szin Bet. (ALEX LEVAC)
Amin al-Hadżdż alias „Rummenigge”, kupiec ze znajomościami na całym Bliskim
Wschodzie, który należał do wpływowej rodziny libańskich szyitów i który został jednym
z najważniejszych agentów Mossadu w Libanie.
(ELAD GERSHGORN)
Osiemnastomiesięczny program szkoleniowy komandosów marynarki z Szajetet 13
uważany jest za najcięższy w całych Siłach Obronnych Izraela. Począwszy od końcówki lat
siedemdziesiątych, jednostka wzięła udział w wielu operacjach selektywnej eliminacji.
(ZIW KOREN)
W centrum dowodzenia operacją selektywnej eliminacji Abu Dżihada: Ehud Barak (siedzi
z lewej) i Jiftach Reicher (siedzi ze słuchawką w dłoni).
Doktor Gerald Bull (po lewej) z byłym premierem Quebeku Jeanem Lesage’em podczas
inspekcji jednego ze skonstruowanych przez Bulla superdział.
Dyrektor projektu Amiram Lewin (z lewej) i Doron Awital, dowódca jednostki
komandosów Sajeret Matkal, podczas jednej z prób do zamachu na Saddama Husajna.
Ali Akbar Mohtaszamipur, człowiek, który założył Hezbollah, gestykuluje dłonią z dwoma
palcami, jakie zostały mu po podjętej przez Mossad próbie selektywnej eliminacji.

Szef Amanu Uri Sagi (z lewej) i premier Icchak Szamir. (NATI HERNIKI, BIURO PRASOWE
RZĄDU)
Chalid Maszal po próbie otrucia wraca do zdrowia w królewskim szpitalu w Ammanie.
Ćwiczenia Duwdewan z zatrzymywania bądź zabijania poszukiwanych. (DZIĘKI
UPRZEJMOŚCI URIEGO BAR LEWA)
Ranna kobieta niesiona do punktu medycznego po tym, jak zamachowiec samobójca
wysadził się w restauracji w Tel Awiwie. To jedna z fotografii, na które Szaron kazał
patrzeć zagranicznym dyplomatom, kiedy przedstawiał im argumenty za stosowaniem
selektywnej eliminacji jako instrumentu bezpieczeństwa narodowego. (ZIW KOREN)

Izraelski dron Heron TP może pozostawać w powietrzu nawet do trzydziestu sześciu

godzin, lata z maksymalną prędkością trzystu siedemdziesięciu kilometrów na godzinę
i jest w stanie udźwignąć ponad tonę kamer i bomb. (IAI)
Metodę „słomianej wdowy” opracowano, aby wywabiać uzbrojonych Palestyńczyków na
otwarty teren, a następnie likwidować ich z ukrytej pozycji snajperskiej. (RONEN
BERGMAN)
W maju 2006 roku Maria Aman była z rodziną w samochodzie w Gazie, kiedy eksplozja
pocisku wystrzelonego w działacza Islamskiego Dżihadu w pobliskim pojeździe dosięgła
również ich. Jej matka, sześcioletni brat oraz babcia zginęli. Ona sama została poważnie
ranna i sparaliżowana od szyi w dół. Jej ojciec Hamdi (widoczny na zdjęciu) poświęcił
życie opiece nad córką. (RONEN BERGMAN)
Przywódca Hamasu szejk Ahmad Jasin na konferencji prasowej, podczas której przyznał
się do wysłania Reem Rijaszi na samobójczą misję.

Szaron (po prawej) desygnuje Meira Dagana na szefa Mossadu. (SAAR JAAKOW, BIURO
PRASOWE RZĄDU)
Jedna z fotografii Imada Mugniji wykorzystanych przez Mossad do jego namierzenia
i zabicia w 2008 roku.
Fotografie z prowadzonej przez Mossad obserwacji zastępcy Mugniji i jego szwagra
Mustafy Badreddine’a, któremu Mugnija polecił doglądać spraw pod swoją nieobecność
w Bejrucie.
Sekretarz generalny Hezbollahu Hasan Nasr Allah podczas pogrzebu Mugniji. (ULRIKE
PUTZ)
Plakat upamiętniający Mahmouda al-Mabhouha, obok jedna z jego sióstr.

Al-Mabhouh wysiada z windy, w ślad za nim podąża dwóch „tenisistów”.

Mostafa Ahmadi-Roszan, inżynier chemik w ośrodku wzbogacania uranu w Natanz.

12 stycznia 2012 roku Ahmadi-Roszan został zabity we własnym samochodzie przez

Mossad.
„Izrael trzeba zmieść z powierzchni ziemi”: afisz propagandowy na teherańskiej ulicy
z celownikami na czołach szefa Amanu Amosa Jadlina, dyrektora Mossadu Dagana oraz
ministra obrony Baraka.

Szefowie Mossadu Jossi Cohen (z lewej, od 2016 roku do chwili obecnej) oraz Tamir
Pardo (2011–2016). Obydwaj w dalszym ciągu korzystali z selektywnej eliminacji jako
jednego z podstawowym instrumentów bezpieczeństwa narodowego. (BIURO PRASOWE
RZĄDU)