Kalectwo a inwalidztwo

Przedstawiając zdrowie jako dyspozycję oraz zdrowie jako proces wspomniano również o
relatywizacji zdrowia – a co za tym idzie także i choroby - w stosunku do określonego czasu i
kontekstu.

To, czy jednostka zostanie uznana za zdrową, czy też chorą zależy nie tylko od tego, jak się ona
czuje ani od stanu jej organizmu (Sheridan, Radmacher, 1998). W znacznie większym stopniu może
to zależeć od ekonomicznego, politycznego i kulturowego klimatu czasów, w których żyje. „Duch
czasów” determinuje, zatem „zdrowotny” status wielu stanów i zachowań. Warunkuje sposób, w
jaki spostrzegane są pewne osoby, w tym osoby z różnego rodzaju dysfunkcjami narządu ruchu.

Jak zatem zwykło się nazywać takowe osoby? Potępione? Chore? Niedorozwinięte? Ułomne?
Kalekie? Inwalidzi? Sprawni inaczej? Tutaj uwaga zostanie poświęcona tylko dwóm określeniom,
mianowicie kalectwu oraz inwalidztwu

Kalectwo, jako podstawowe pojęcie nie tylko rehabilitacji i pedagogiki specjalnej pierwszej połowy
XX wieku, pochodzi z języka tureckiego (kałyk) i oznacza człowieka ułomnego (Kirenko, 2002).
To termin najbardziej związany z pojęciem choroby, będący następstwem, niepomyślnym zajściem
procesu chorobowego. Definiowane jest jako „niedorozwój, brak lub nieodwracalne uszkodzenie
narządu lub części ciała, powodujące trwałe upośledzenie czynności ustroju.” (Mała Encyklopedia
Zdrowia, 1987 za Kirenko, 2002). Zawarte w tej definicji komponenty czasowe, przyczynowe i
skutkowe są natomiast podstawą do niekiedy jeszcze używanej klasyfikacji: kalectwo wrodzone i
nabyte, czasowe i trwałe, złożone.

Z socjologicznego punktu widzenia istotne jest przede wszystkim to, że w wyniku kalectwa
ograniczone lub uniemożliwione jest pełnienie normalnych ról społecznych, wykonywanie zadań
życiowych oraz uczestniczenie w życiu społecznym, w kontaktach osoby z niepełnosprawnością z
otoczeniem (Kirenko, 2002).

Inwalidztwo z kolei jest terminem, który funkcjonuje najdłużej i to, co najmniej w dwóch aspektach
(Kirenko, 2002):

a) biologicznym (kategorie biologiczno-medyczne), gdy ocena własnego stanu zdrowia

dokonywana jest przez samego zainteresowanego w oparciu o kryterium funkcjonowania oraz

b) prawnym (kategorie środowiskowo-społeczne), gdy orzekanie prowadzone jest przez lekarzy

na podstawie normatywów biomedycznych, zawodowych i społecznych.

Do końca XIX wieku przez inwalidę rozumiało się wyłącznie osobę o znacznej niepełnosprawności
fizycznej spowodowanej wojną lub służbą w wojsku. Pierwszym domem dla inwalidów wojennych
był Hotel des Invalides, zbudowany w 1641 roku w Paryżu przez Ludwika IV. Napoleon I
rozszerzył i bogato wyposażył ten dom. W dawnej Polsce w wieku XVII i XVIII sejmy uchwalały
zasiłki dla inwalidów, a w wojsku polskim Królestwa Kongresowego istniał Korpus Inwalidów i
Weteranów (Wielka Encyklopedia Powszechna, 1965 za Kirenko, 2002).
A. Hulek w 1969 roku (za Kirenko, 2002) za inwalidę uważał osobę poszkodowaną trwale na
zdrowiu, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu utrudniającym (w porównaniu z
osobami zdrowymi w danym kręgu kulturowym) pobieranie nauki w normalnej szkole,
wykonywanie czynności życia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu społecznym oraz
zajęciach w czasie wolnym od pracy.

Natomiast inwalidą w rozumieniu „Ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin”

z 14 grudnia 1982 roku (Dz.U. nr 40, poz. 267) była osoba całkowicie lub częściowo niezdolna do
pracy, w wyniku stałego bądź długotrwałego naruszenia sprawności organizmu. Ustawa ta
wyróżniła i usankcjonowała ówczesny stan prawny – trzy grupy inwalidztwa. Do III grupy
inwalidów zaliczały się osoby częściowo niezdolne do wykonywania dotychczasowego
zatrudnienia w zmniejszonym zakresie. Do tej samej grupy zaliczały się również osoby całkowicie
niezdolne do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia, jeżeli osoby te zachowały zdolność do
wykonywania innego, niżej kwalifikowanego zatrudnienia. Grupa ta dotyczyła także osób
dotkniętych szczególnym naruszeniem sprawności organizmu nawet, jeżeli to naruszenie nie
ograniczało zdolności do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia.

Do II grupy zaliczały się osoby, które były niezdolne do jakiegokolwiek zatrudnienia. Natomiast do
grupy I zaliczane były osoby niezdolne do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia i które ze
względu na niemożność samodzielnej egzystencji wymagały stałej lub długotrwałej opieki innej
osoby.