GT1. Co So TDH May Cong Cu - Dao Van Hiep

Häc viÖn kü thuËt qu©n sù
Bé m«n C«ng nghÖ thiÕt bÞ vμ Hμng kh«ng vò trô

khoa hμng kh«ng vò trô
PGS. TS. §μo V¨n HiÖp
tù ®éng hãa m¸y c«ng cô

(Gi¸o tr×nh dïng cho häc viªn, sinh viªn bËc ®¹i häc)
Nhμ xuÊt b¶n qu©n ®éi nh©n d©n

hμ néi - 2011
Nhμ xuÊt b¶n mong b¹n ®äc gãp ý kiÕn, phª b×nh
QuyÕt ®Þnh ban hμnh sè: 105 - 2011/CXB/420 - 12/Q§ND
Chñ biªn: PGS. TS. §μo V¨n HiÖp
355.7
105 - 2011
Q§ND - 2011
Môc lôc
Lêi nãi ®Çu ..................................................................................................................1
Ch−¬ng 1: M¸y c«ng cô vμ tù ®éng hãa m¸y c«ng cô.........................3
1.1. VÊn ®Ò tù ®éng ho¸ m¸y c«ng cô ............................................................3
1.1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vμ sö dông m¸y c«ng cô .......................................................3
1.1.2. VÒ m«n häc "C¬ së tù ®éng ho¸ m¸y c«ng cô" ..................................................5
1.2. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ m¸y c«ng cô ...................................................6
1.2.1. Kh¸i niÖm vμ ph©n lo¹i m¸y c«ng cô ..................................................................6
1.2.2. Çc chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt cña m¸y c«ng cô .................................................8
1.2.3. Çc th«ng sè kü thuËt cña m¸y .........................................................................10
1.3. KÕt cÊu cña m¸y c«ng cô ..........................................................................10
1.3.1. Çc chuyÓn ®éng khi c¾t kim lo¹i.....................................................................10
1.3.2. Çc côm chÝnh cña m¸y c«ng cô.......................................................................13
1.4. ý nghÜa cña viÖc tù ®éng ho¸ m¸y c«ng cô ....................................16
1.4.1. N©ng cao n¨ng suÊt gia c«ng ............................................................................16
1.4.2. N©ng cao ®é chÝnh x¸c gia c«ng .......................................................................19
1.4.3. N©ng cao ®é tin cËy cu¶ m¸y ............................................................................20
1.4.4. C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng .............................................................................20
1.4.5. §¸nh gi¸ hiÖu qña kinh tÕ sö dông m¸y tù ®éng...............................................21
1.5. M¸y c«ng cô trong çc d¹ng s¶n xuÊt kh¸c nhau....................22
1.5.1. M¸y c«ng cô trong s¶n xuÊt thñ c«ng vμ c¬ khÝ ho¸.........................................22
1.5.2. M¸y c«ng cô trong hÖ thèng s¶n xuÊt d©y chuyÒn cøng ...................................24
1.5.3. M¸y c«ng cô trong hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t ................................................24
1.5.4. M¸y c«ng cô trong hÖ thèng s¶n xuÊt t¸i cÊu h×nh ...........................................27
1.6. Xu h−íng ph¸t triÓn cña m¸y c«ng cô ..............................................30
1.6.1. Çc yªu cÇu míi ®èi víi c«ng nghÖ chÕ t¹o c¬ khÝ ...........................................31
1.6.2. Nh÷ng ph¸t triÓn míi vÒ c«ng nghÖ chÕ t¹o c¬ khÝ...........................................32
1.6.3. Çc xu h−íng ph¸t triÓn kÕt cÊu cña m¸y c«ng cô............................................35
1.6.4. Çc xu h−íng ph¸t triÓn cña hÖ ®iÒu khiÓn m¸y c«ng cô..................................38
Ch−¬ng 2: TruyÒn ®éng c¬ khÝ trªn m¸y c«ng cô ...............................41
2.1. Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n ...................................................................................41
2.1.1. Çc thμnh phÇn c¬ b¶n cña xÝch ®éng häc ........................................................41
2.1.2. BiÓu diÔn vμ ph©n tÝch ®éng häc .......................................................................42
2.2. Çc c¬ cÊu chÝnh trong xÝch ®éng häc m¸y c«ng cô................44
2.2.1. HÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh.................................................................................44
2.2.2. HÖ truyÒn ®éng ch¹y dao .................................................................................. 59
2.2.3. Çc c¬ cÊu ®iÒu khiÓn ....................................................................................... 65
2.3. §éng häc m¸y tiÖn ........................................................................................ 70
2.3.1. M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng 1K62 ....................................................................... 70
2.3.2. M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng T616 ........................................................................ 78
2.4. §éng häc m¸y phay ...................................................................................... 81
2.4.1. M¸y phay ngang v¹n n¨ng P82......................................................................... 82
2.4.2. M¸y phay ®øng v¹n n¨ng P12........................................................................... 85
2.5. Bμi mÉu ph©n tÝch s¬ ®å ®éng................................................................. 86
2.5.1. Hép truyÒn ®éng trôc chÝnh m¸y 1A616 .......................................................... 86
2.5.2. S¬ ®å ®éng hép truyÒn ®éng trôc chÝnh trªn m¸y tiÖn 1M620 ......................... 87
2.5.3 Bμi tËp tæng hîp ................................................................................................. 88
Ch−¬ng 3: HÖ thèng ®iÖn tù ®éng trªn m¸y c«ng cô......................... 91
3.1. Çc m¹ch ®iÒu khiÓn chuyÓn ®éng ...................................................... 91
3.1.1. M¹ch dïng ®éng c¬ lång sãc nhiÒu cÊp tèc ®é................................................. 91
3.1.2. M¹ch ®iÒu khiÓn ®æi tèc ®é nhê ly hîp tr−ît.................................................... 92
3.1.3. M¹ch ®iÒu khiÓn tèc ®é dïng ®éng c¬ 1 chiÒu ................................................. 94
3.1.4. M¹ch duy tr× vËn tèc c¾t kh«ng ®æi .................................................................. 95
3.2. Mét sè m¹ch phô trî.................................................................................... 97
3.2.1. M¹ch nh¾p ........................................................................................................ 98
3.2.2. M¹ch h¹n chÕ chuyÓn ®éng hoÆc dõng chÝnh x¸c c¬ cÊu c«ng t¸c .................. 99
3.2.3. M¹ch liªn ®éng ............................................................................................... 100
3.3. S¬ ®å ®iÖn trªn mét sè m¸y tù ®éng ®iÓn h×nh ........................... 104
3.3.1. S¬ ®å ®iÖn cña m¸y tiÖn revolver.................................................................... 105
3.3.2. S¬ ®å ®iÖn cña m¸y doa ngang ....................................................................... 108
3.3.3. S¬ ®å ®iÖn cña m¸y mμi .................................................................................. 113
3.3.4. S¬ ®å ®iÖn tù ®éng trªn m¸y phay .................................................................. 117
Ch−¬ng 4: HÖ thèng thuû lùc trªn m¸y c«ng cô ............................... 123
4.1. Kh¸i niÖm vμ ph©n lo¹i hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc ............. 123
4.1.1. Kh¸i niÖm hÖ thèng b¸m................................................................................. 123
4.1.2. Ph©n lo¹i hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc............................................................ 127
4.2. Çc hÖ thèng chÐp h×nh c¬ b¶n............................................................ 127
4.2.1. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é t¸c ®éng trùc tiÕp .............................................. 127
4.2.2. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é t¸c ®éng gi¸n tiÕp ............................................. 133
4.2.3. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é víi l−îng ch¹y dao däc biÕn ®æi....................... 137
4.2.4. HÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é ........................................................................... 139
4.3. Côm ®Çu dß trong hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc .......................144
4.3.1. §Çu dß c¬ khÝ ..................................................................................................144
4.3.2. §Çu dß ®iÖn - thñy lùc vμ khÝ nÐn ...................................................................148
4.4. Tù ®éng hãa m¸y c«ng cô dïng chÐp h×nh thñy lùc ...............149
4.4.1. HÖ thèng chÐp h×nh 1 to¹ ®é víi l−îng ch¹y dao däc kh«ng ®æi ....................149
4.4.2. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é víi l−îng ch¹y dao däc thay ®æi .......................152
4.4.3. Mét sè vÝ dô vÒ hÖ thèng b¸m trªn m¸y c«ng cô ............................................154
Ch−¬ng 5: NhËp m«n ®iÒu khiÓn sè m¸y c«ng cô .................................159
5.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ............................159
5.1.1. §iÒu khiÓn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ víi m¸y c«ng cô truyÒn thèng .....................160
5.1.2. §iÒu khiÓn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ víi m¸y tù ®éng ...........................................160
5.1.3. §iÒu khiÓn thÝch nghi qu¸ tr×nh c«ng nghÖ.....................................................161
5.2. Çc d¹ng ®iÒu khiÓn tù ®éng m¸y c«ng cô ...................................162
5.2.1. §iÒu khiÓn b»ng cam ......................................................................................163
5.2.2. §iÒu khiÓn theo mÉu .......................................................................................163
5.2.3. §iÒu khiÓn nhê b¶ng c¾m ...............................................................................164
5.2.4. §iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè .....................................................................165
5.3. §iÒu khiÓn sè m¸y c«ng cô......................................................................165
5.3.1. Kh¸i niÖm ®iÒu khiÓn sè .................................................................................165
5.3.2. NC vμ CNC......................................................................................................171
5.3.3. Trung t©m gia c«ng CNC ................................................................................175
5.3.4. §iÒu khiÓn sè trùc tiÕp ....................................................................................178
5.4. LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y NC ..............................................................181
5.5. Çc −u, nh−îc ®iÓm cña m¸y CNC .........................................................184
5.5.1. Çc −u ®iÓm cña m¸y CNC .............................................................................184
5.5.2. Çc nh−îc ®iÓm cña CNC ...............................................................................190
5.6. H−íng sö dông vμ ph¸t triÓn m¸y CNC .............................................191
5.6.1. Lùa chän vμ sö dông hîp lý m¸y CNC ...........................................................191
5.6.2. §iÒu khiÓn thÝch nghi m¸y CNC.....................................................................194
Ch−¬ng 6: §Æc ®iÓm kÕt cÊu vμ ®iÒu khiÓn m¸y CNC .........................201
6.1. Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn CNC.....................................................................201
6.1.1. Çc ph−¬ng ph¸p néi suy ................................................................................203
6.1.2. Çc kiÓu ®iÒu khiÓn.........................................................................................205
6.2. §Æc ®iÓm kÕt cÊu vμ ®iÒu khiÓn çc hÖ thèng .............................207
6.2.1. HÖ thèng ®iÒu khiÓn trôc chÝnh.......................................................................207
6.2.2. HÖ thèng ®iÒu khiÓn ch¹y dao.........................................................................207
6.2.3. ThiÕt bÞ g¸ kÑp chi tiÕt .................................................................................... 211
6.2.4. HÖ thèng thay dao tù ®éng.............................................................................. 212
Ch−¬ng 7: C¬ së lËp tr×nh gia c«ng trªn m¸y CNC ............................ 215
7.1. Çc chÕ ®é lμm viÖc cña m¸y CNC ...................................................... 215
7.1.1. Manual / JOG.................................................................................................. 215
7.1.2. MDI (Manual Data Input)............................................................................... 215
7.1.3. Single Block .................................................................................................... 215
7.1.4. Automatic ....................................................................................................... 215
7.1.5. So¹n th¶o (Edit) .............................................................................................. 216
7.1.6. M« pháng........................................................................................................ 216
7.1.7. Dry run............................................................................................................ 216
7.2. C¬ së h×nh häc cña viÖc lËp tr×nh NC................................................ 216
7.2.1. Çc hÖ to¹ ®é .................................................................................................. 216
7.2.2. Ph−¬ng ph¸p nhËp to¹ ®é................................................................................ 217
7.2.3. Quy ®Þnh gèc to¹ ®é ph«i (zero ph«i) ............................................................. 218
7.2.4. Bï th«ng sè dao .............................................................................................. 221
7.3. C¬ së c«ng nghÖ cña viÖc lËp tr×nh NC............................................ 224
7.3.1. C¬ së c«ng nghÖ tiÖn....................................................................................... 224
7.3.2. C¬ së c«ng nghÖ phay..................................................................................... 224
7.4. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ lËp tr×nh NC................................................. 226
7.4.1. CÊu tróc cña ch−¬ng tr×nh NC ........................................................................ 226
7.4.2. Çc ph−¬ng ph¸p lËp tr×nh .............................................................................. 227
7.4.3. Çc lo¹i ng«n ng÷ lËp tr×nh............................................................................. 232
Phô lôc: Mét sè m¸y c«ng cô ....................................................................... 239
P1. M¸y tiÖn (Lathe) ................................................................................................. 239
P2. M¸y phay ®øng (Vertical Mill)........................................................................... 240
P3. M¸y phay ngang (Horizontal Milling Machine)................................................. 241
P4. M¸y doa ngang (Horizontal Boring Machine).................................................... 242
P5. M¸y khoan cÇn (Radial Drill)............................................................................. 243
P6. M¸y mμi ph¼ng (Surface Grinder) ...................................................................... 244
P7. M¸y mμi trßn (Surface Grinder) ......................................................................... 245
P8. Trung t©m tiÖn CNC (CNC Turning Center)....................................................... 246
P9. Trung t©m phay CNC (Vertical Machining Center) ........................................... 247
P10. M¸y c¾t xung ®iÖn CNC (Electric Discharge Machine) ................................... 248
Tμi liÖu tham kh¶o............................................................................................. 249
Lêi nãi ®Çu
KÕt cÊu vμ kü thuËt thiÕt kÕ m¸y c«ng cô ®−îc d¹y ®Çy ®ñ nhÊt cho ngμnh
C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y, mét phÇn cho çc chuyªn ngμnh c¬ khÝ kh¸c. Tuy nhiªn,
ch−¬ng tr×nh hiÖn hμnh chñ yÕu míi bao qu¸t ®−îc phÇn c¬ khÝ, kh«ng hoÆc ®Ò
cËp rÊt Ýt ®Õn hÖ thèng ®iÒu khiÓn.
Ngμy nay, m¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè (th−êng ®−îc gäi lμ
m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn sè, hay m¸y CNC) ®· ®−îc sö dông réng r·i. "M¸y c«ng
cô ®iÒu khiÓn sè" ®· trë thμnh m«n häc b¾t buéc trong ch−¬ng tr×nh cña ngμnh C¬
khÝ, C¬ ®iÖn tö. M¸y CNC ®ang thay thÕ dÇn çc m¸y c«ng cô truyÒn thèng. Tuy
nhiªn, ngay c¶ ë nh÷ng n−íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn, m¸y c«ng cô truyÒn thèng
vÉn ®−îc dïng vμ vÉn ®ang tiÕp tôc ®−îc s¶n xuÊt, ®−îc c¶i tiÕn, hiÖn ®¹i hãa.
Mét ®iÒu ®¸ng nãi n÷a lμ m¸y CNC, kh«ng ph¶i "tõ trªn trêi r¬i xuèng".
Kh«ng chØ nhiÒu kÕt cÊu c¬ khÝ mμ c¶ phÇn chÊp hμnh, gi¸m s¸t, ®iÒu khiÓn cña
m¸y CNC ®−îc kÕ thõa tõ çc m¸y thÕ hÖ tr−íc. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ m¸y
truyÒn thèng ®Õn m¸y CNC hiÖn ®¹i lμ qu¸ tr×nh tiÕn hãa, cã nh÷ng b−íc ®ét
biÕn. H¬n n÷a, nh− chóng ta ®· thÊy, tuy ®· cã nh÷ng tÝnh n¨ng tuyÖt vêi, m¸y
CNC vμ çc hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t (FMS) ®· béc lé nh÷ng nh−îc ®iÓm.
Chóng sÏ ®−îc thay thÕ b»ng çc m¸y cã ®iÒu khiÓn thÝch nghi, çc m¸y c«ng cô
vμ çc hÖ thèng s¶n xuÊt t¸i cÊu h×nh ®−îc (Reconfigurable Machine Tools -
RMT, Reconfigurable Manufacturing System - RMS), kÕ thõa vÒ ý t−ëng tõ çc
m¸y tæ hîp cña nh÷ng n¨m 1970-1980.
Chóng t«i biªn so¹n tμi liÖu "Tù ®éng hãa m¸y c«ng cô" nμy võa ®Ó kh¼ng
®Þnh vai trß ch−a thÓ thay thÕ ®−îc cña m¸y c«ng cô truyÒn thèng, võa gióp sinh
viªn cã quan ®iÓm kÕ thõa, quan ®iÓm ph¸t triÓn trong lùa chän, sö dông, thiÕt kÕ
m¸y c«ng cô, gióp sinh viªn hiÓu s©u h¬n vÒ m¸y CNC. §èi t−îng phôc vô trùc
tiÕp cña tμi liÖu lμ sinh viªn ngμnh C¬ ®iÖn tö, nh−ng cã thÓ dïng lμm tμi liÖu
tham kh¶o cho sinh viªn çc chuyªn ngμnh c¬ khÝ.
ý t−ëng vμ mong muèn lμ vËy, vμ mÆc dï so¹n gi¶ ®· rÊt cè g¾ng vËn dông
çc kiÕn thøc vμ kinh nghiÖm nhiÒu n¨m lμm viÖc víi m¸y c«ng cô th«ng th−êng
vμ m¸y CNC, ®· tham kh¶o çc tμi liÖu, nh−ng ch¾c ch¾n kh«ng thÓ tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong çc ®ång nghiÖp, çc b¹n ®äc gãp ý. Mäi ý kiÕn ®ãng
gãp xin göi ®Õn: PGS. TS. §μo V¨n HiÖp, Khoa Hμng kh«ng vò trô, Häc viÖn
KTQS, Email: hdaovan@yahoo.com. Xin trËn träng c¶m ¬n.
So¹n gi¶
1
2
Ch−¬ng 1: M¸y c«ng cô vμ tù ®éng hãa m¸y c«ng cô
1.1. VÊn ®Ò tù ®éng ho¸ m¸y c«ng cô

1.1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt vμ sö dông m¸y c«ng cô
ChÕ t¹o m¸y c«ng cô (MCC) lμ mét bé phËn cña ngμnh chÕ t¹o m¸y, ngoμi
viÖc t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, t¹o viÖc lμm vμ thu nhËp cho nÒn kinh tÕ nh− mäi
ngμnh kh¸c, nã cã sø mÖnh trang bÞ c¬ së vËt chÊt cho ngμnh chÕ t¹o m¸y. TÝnh
®Õn cuèi thÕ kû XX, gi¸ trÞ cña MCC chiÕm 60% toμn bé gi¸ trÞ thiÕt bÞ cña
ngμnh chÕ t¹o m¸y. Trang bÞ ®Çy ®ñ vμ sö dông tèi ®a n¨ng lùc cña MCC, Tù
®éng hãa (T§H) chóng lμ con ®−êng duy nhÊt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao
chÊt l−îng s¶n phÈm, t¨ng søc c¹nh tranh cña ngμnh c¬ khÝ vμ, ®©y lμ ®iÒu quan
träng, n©ng cao gi¸ trÞ cña søc lao ®éng, tr¸nh ph¶i b¸n søc lao ®éng víi gi¸ rÎ.
H×nh 1. 1: Vai trß cña MCC vμ tù ®éng ho¸ MCC trong chÕ t¹o m¸y
H×nh 1.1 cho thÊy vÞ trÝ cña MCC vμ ngμnh gia c«ng kim lo¹i [2](*). §−êng 1
lμ s¶n l−îng c«ng nghiÖp toμn ngμnh chÕ t¹o m¸y, tö sè cña çc ph©n sè lμ gi¸ trÞ
(*)
§©y lμ sè liÖu cña Nga, mét n−íc cã truyÒn thèng vÒ gia c«ng c¬ khÝ ®Ó tham kh¶o vÒ
vai trß cña MCC vμ tù ®éng ho¸ MCC trong s¶n xuÊt c¬ khÝ.
3
tuyÖt ®èi tÝnh b»ng tû róp, mÉu sè lμ tû lÖ so s¸nh víi n¨m 1985. §−êng 2 lμ sè
MCC cÇn sö dông (triÖu çi). Víi tr×nh ®é T§H nh− 1990 th× n¨m 2000 cÇn 5,9
triÖu m¸y, gÊp ®«i n¨m 1985. NÕu t¨ng tr×nh ®é T§H theo xu thÕ chung th× sè
m¸y cÇn dïng sÏ gi¶m: n¨m 1995 chØ cÇn 2,7 triÖu m¸y (b»ng 81% n¨m 1985),
n¨m 2000 chØ cÇn 2,5 triÖu m¸y (b»ng 77% n¨m 1985). T×nh h×nh t−¬ng tù còng
x¶y ra víi sè c«ng nh©n ®øng m¸y (®−êng 3). §Ó t¨ng s¶n l−îng c«ng nghiÖp chÕ
t¹o m¸y lªn 700 tû róp vμo n¨m 2000 th× cÇn 4 triÖu c«ng nh©n ®øng m¸y nÕu gi÷
tr×nh ®é kü thuËt nh− n¨m 1990. Nh−ng nÕu t¨ng tr×nh ®é T§H th× kh«ng cÇn
t¨ng sè l−îng c«ng nh©n. Nh− vËy, tù ®éng ho¸ MCC mang l¹i hiÖu qu¶ ë chç
gi¶m sè l−îng m¸y (kÌm theo lμ gi¶m mÆt b»ng ph©n x−ëng, gi¶m tiªu hao n¨ng
l−îng) vμ gi¶m sè c«ng nh©n ®øng m¸y.
Xu h−íng chung ®Ó ph¸t triÓn MCC lμ T§H chóng trªn c¬ së ®iÒu khiÓn sè,
ph¸t triÓn çc m¸y tù ®éng, b¸n tù ®éng cã robot phôc vô, tiÕn tíi çc tÕ bμo, çc
hÖ thèng, çc ph©n x−ëng tù ®éng linh ho¸ ho¹t.
H×nh 1. 2: Ph¹m vi øng dông cña çc lo¹i m¸y tù ®éng

Tuy nhiªn, viÖc sö dông çc lo¹i m¸y tù ®éng thÕ nμo cho cã hiÖu qu¶ cßn
tuú thuéc lo¹i h×nh s¶n xuÊt. H×nh 1.2 cho phÐp h×nh dung ph¹m vi øng dông cã
hiÖu qu¶ cña çc lo¹i m¸y tù ®éng. Khi s¶n l−îng lín, chñng lo¹i Ýt vμ æn ®Þnh th×
nªn dïng d©y chuyÒn s¶n xuÊt cøng (Production Line - PL) víi çc MCC tù ®éng
cøng. D©y chuyÒn b¨ng t¶i kiÓu rotor (Rotor Production Line -RPL) lμ d¹ng cã
4
n¨ng suÊt cao nhÊt. Çc d¹ng tù ®éng ho¸ linh ho¹t: hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t
(Flexible Manufacturing System - FMS), d©y chuyÒn s¶n xuÊt linh ho¹t (Flexible
Manufacturing Line - FML), tÕ bμo s¶n xuÊt linh ho¹t (Flexible Manufacturing
Cell - FMC) phï hîp víi s¶n xuÊt hμng lo¹t v× dÔ thÝch øng víi sù thay ®æi s¶n
phÈm. Çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC ®¬n lÎ cã tÝnh linh ho¹t cao, phï hîp
víi s¶n xuÊt lo¹t nhá, ®¬n chiÕc. Khi cÇn −u tiªn n¨ng suÊt th× theo xu h−íng
T§H cøng. Khi cÇn −u tiªn tÝnh linh ho¹t th× theo xu h−íng T§H linh ho¹t víi
m¸y CNC vμ robot c«ng nghiÖp. Çc m¸y v¹n n¨ng vÉn cßn cÇn thiÕt cho nh÷ng
n¬i s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, nh− çc x−ëng söa ch÷a. Tuy nhiªn çc m¸y v¹n n¨ng
còng vÉn kh«ng ngõng ®−îc c¶i tiÕn, thËm chÝ ®−îc tù ®éng ho¸ tõng phÇn ®Ó
n©ng ®é chÝnh x¸c vμ dÔ sö dông.
Theo thèng kª cña ViÖn Nghiªn cøu MCC cña Nga [2] th× trong kho¶ng thêi
gian 1991-1995 Nga s¶n xuÊt 1591 kiÓu MCC, trong ®ã 1124 kiÓu m¸y v¹n n¨ng,
467 kiÓu m¸y chuyªn dïng. M¸y tù ®éng vμ b¸n tù ®éng chiÕm 79%, m¸y th«ng
th−êng chiÕm 21%. M¸y CNC chiÕm 31% sè chñng lo¹i. Tû lÖ m¸y CNC vμ m¸y
chÝnh x¸c trong toμn bé MCC ngμy cμng t¨ng.
1.1.2. VÒ m«n häc "C¬ së tù ®éng ho¸ m¸y c«ng cô"
Tõ çc sè liÖu vμ ph©n tÝch ë phÇn trªn, chóng ta cã thÓ rót ra:
- Víi t− çch "m¸y lμm ra m¸y", MCC cã vai trß ®Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n. S¶n xuÊt, lùa chän, sö dông cã hiÖu qu¶ MCC lμ nhiÖm vô cÊp thiÕt cña
ngμnh c«ng nghiÖp n−íc nhμ.
- Tû träng vμ sè l−îng m¸y tù ®éng ngμy cμng t¨ng nh−ng m¸y th«ng
th−êng vÉn cã vÞ trÝ ch−a thÓ thay thÕ ®−îc. Trong çc nhμ m¸y c¬ khÝ ë ViÖt
Nam, hiÖn nay vμ trong hμng chôc n¨m n÷a, m¸y th«ng th−êng vÉn chiÕm tû lÖ
cao vμ vÉn gi÷ vai trß chñ lùc. Ngay c¶ ë çc n−íc tiªn tiÕn, m¸y th«ng th−êng
vÉn ®−îc s¶n xuÊt vμ sö dông trong nhiÒu tr−êng hîp, nh− söa ch÷a vμ chÕ thö.
Tuy nhiªn, m¸y tù ®éng, ®Æc biÖt lμ m¸y CNC ngμy cμng chiÕm −u thÕ t¹i nh÷ng
n¬i, nh÷ng kh©u c«ng nghÖ khã kh¨n hoÆc ®ßi hái chÊt l−îng s¶n phÈm cao, nh−
s¶n xuÊt khu«n mÉu, s¶n xuÊt phô tïng « t«, xe m¸y hoÆc s¶n xuÊt vò khÝ, thiÕt bÞ
hμng kh«ng vò trô.
- Gi÷a m¸y th«ng th−êng vμ m¸y CNC lμ c¶ mét chÆng ®−êng lÞch sö. M¸y
CNC ®−îc ®¸nh gi¸ lμ mét trong nh÷ng thμnh tùu kú diÖu nhÊt, lμ cuéc çch m¹ng
trong lÜnh vùc c¬ khÝ - tù ®éng ho¸ thÕ kû XX. Tuy nhiªn, m¸y CNC kh«ng ph¶i
"tõ trªn trêi r¬i xuèng" mμ chØ lμ sù kÕ thõa, sù ph¸t triÓn nh¶y vät vÒ chÊt cña çc
thÕ hÖ m¸y th«ng th−êng vμ m¸y tù ®éng thÕ hÖ tr−íc. Trªn m¸y CNC hiÖn ®ang sö
5
dông nguyªn b¶n hoÆc çc phiªn b¶n c¶i tiÕn cña çc c¬ cÊu trªn çc m¸y tù ®éng
kh¸c. Ngay c¶ ý t−ëng ®iÒu khiÓn trªn m¸y CNC còng sinh ra tõ sù n©ng cÊp çc
hÖ ®iÒu khiÓn tr−íc ®ã. V× vËy, kh«ng thÓ hiÓu t−êng tËn m¸y CNC nÕu kh«ng cã
kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ MCC nãi chung vμ vÒ m¸y tù ®éng thÕ hÖ tr−íc nãi riªng.
Çc thiÕt bÞ vμ hÖ thèng s¶n xuÊt tù ®éng (CNC, robot, hÖ thèng s¶n xuÊt linh
ho¹t, CIM,...) lμ ®èi t−îng nghiªn cøu vμ ®μo t¹o c¬ b¶n cña ngμnh C¬ ®iÖn tö.
XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ sö dông m¸y trong c«ng nghiÖp hiÖn nay vμ trong vμi
chôc n¨m tíi; nh»m gióp cho çc kü s− c¬ ®iÖn tö t−¬ng lai nèi tiÕp ®−îc t− duy vÒ
tù ®éng ho¸ çc hÖ thèng s¶n xuÊt, chóng t«i ®Ò xuÊt m«n häc "C¬ së tù ®éng ho¸
m¸y c«ng cô" nh− lμ g¹ch nèi gi÷a c«ng nghÖ truyÒn thèng víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i,
gi÷a m¸y c«ng cô th«ng th−êng (®iÒu khiÓn b»ng tay) víi çc m¸y vμ trung t©m gia
c«ng ®iÒu khiÓn sè (CNC). M«n häc nμy thay thÕ cho m«n "ThiÕt kÕ m¸y c«ng cô",
thiªn vÒ thiÕt kÕ c¬ khÝ cña ngμnh chÕ t¹o m¸y vμ lμm nÒn t¶ng cho m«n "M¸y
c«ng cô ®iÒu khiÓn sè". Môc ®Ých cña m«n häc kh«ng chØ lμ giíi thiÖu, m« t¶ çc
kÕt cÊu mμ çi chÝnh lμ th«ng qua ®ã truyÒn t¶i ®−îc tíi sinh viªn nh÷ng ý t−ëng,
t− duy, gi¶i ph¸p vμ tÝnh logic trong thiÕt kÕ vμ tù ®éng ho¸ MCC.
Sù ph¸t triÓn cña m¸y c«ng cô g¾n liÒn víi sù ra ®êi cña ngμnh C¬ ®iÖn tö.
Ngμy nay, m¸y c«ng cô hiÖn ®¹i lμ d¹ng s¶n phÈm c¬ ®iÖn tö ®iÓn h×nh.
1.2. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ m¸y c«ng cô
1.2.1. Kh¸i niÖm vμ ph©n lo¹i m¸y c«ng cô
Theo ®Þnh nghÜa trong tõ ®iÓn b¸ch khoa cña Anh (Encyclopaedia Britannica),
MCC lμ m¸y ®Æt cè ®Þnh, ®−îc dÉn ®éng ®Ó t¹o h×nh chi tiÕt b»ng kim lo¹i hoÆc çc
vËt liÖu kh¸c. Gia c«ng t¹o h×nh chi tiÕt cã thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng çc ph−¬ng ph¸p:
1. chia t¸ch, lÊy ®i vËt liÖu thõa (c¾t gät, ¨n mßn hãa häc, ¨n mßn ®iÖn hãa, ph¸ hñy
b»ng çc tia vËt chÊt, nh− laser, tia ®iÖn tö, tia n−íc,…); 2. lμm biÕn d¹ng (nh− rÌn,
dËp, uèn, kÐo, chån,…); 3. båi ®¾p, ghÐp thªm (nh− hμn, t¸n,...); vμ 4. lμm ch¶y láng
vμ t¹o h×nh trong khu«n (®óc, ®ïn nhùa,…).
§Þnh nghÜa trªn ®· tån t¹i tõ vμi tr¨m n¨m qua, mÆc dï MCC ngμy nay ®·
kh¸c rÊt xa so víi tæ tiªn cña chóng vμi thÕ kû tr−íc.
Mét sè tμi liÖu bá qua yÕu tè "®−îc dÉn ®éng", v× tr−íc khi xuÊt hiÖn çc nguån
n¨ng l−îng nh©n t¹o (m¸y h¬i n−íc, ®éng c¬ ®iÖn,…) th× çc MCC dïng søc ng−êi,
søc sóc vËt hoÆc çc nguån n¨ng tù nhiªn. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã chØ cã ý nghÜa lÞch sö.
Ngμy nay MCC lu«n lu«n ®−îc dÉn ®éng b»ng ®éng c¬. Thªm vμo ®ã, yÕu tè "®Æt cè
®Þnh" còng kh«ng cÇn thiÕt, v× ngμy nay nhiÒu lo¹i robot ®¶m nhiÖm chøc n¨ng cña
MCC (vÝ dô robot hμn), mμ robot th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®øng yªn.
6
Kh«ng ph©n biÖt ph−¬ng ph¸p t¹o h×nh, ng−êi ta ®Þnh nghÜa MCC lμ m¸y
®−îc dïng ®Ó chÕ t¹o ra çc m¸y kh¸c. Cã lÏ ®©y lμ ®Þnh nghÜa dÔ ®−îc chÊp
nhËn nhÊt, vμ v× lý do ®ã mμ MCC cßn cã tªn lμ m¸y çi.
Qóa tr×nh gia c«ng v« cïng ®a d¹ng. V× vËy, MCC còng hÕt søc kh¸c nhau
vÒ c«ng dông, c«ng nghÖ sö dông vμ tÝnh n¨ng kü thuËt. Chóng ®−îc ph©n lo¹i
theo çc tiªu chÝ sau:
Theo ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ. Tïy theo kÝch th−íc, h×nh d¸ng, vËt liÖu gia
c«ng, yªu cÇu vÒ ®é chÝnh x¸c kÝch th−íc vμ h×nh d¸ng bÒ mÆt gia c«ng, vÒ c¬
tÝnh vμ ®é bãng bÒ mÆt gia c«ng, yªu cÇu vÒ n¨ng suÊt gia c«ng,... mμ ng−êi ta sö
dông çc ph−¬ng ph¸p gia c«ng kh¸c nhau víi nh÷ng ®Æc tr−ng vÒ sè l−îng vμ
lo¹i dông cô c¾t, chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a dông cô vμ ph«i,... Mçi c«ng nghÖ
yªu cÇu lo¹i MCC t−¬ng øng. Theo ®ã, MCC ®−îc ph©n thμnh 5 nhãm: m¸y c¾t
kim lo¹i, m¸y gia c«ng gç, m¸y gia c«ng ¸p lùc, m¸y hμn, m¸y ®óc,...
Do vai trß ®Æc bÞªt quan träng cña c«ng nghÖ c¾t gät kim lo¹i trong ngμnh
chÕ t¹o m¸y mμ m¸y c¾t kim lo¹i chiÕm ®a sè trong MCC vμ do ®ã, nÕu kh«ng cã
yªu cÇu ®Æc t¶, kh¸i niÖm MCC th−êng ®−îc dïng lÉn víi m¸y c¾t kim lo¹i.
Theo nguyªn lý t¹o h×nh, çc m¸y c¾t kim lo¹i ®−îc ph©n thμnh çc nhãm: m¸y
tiÖn, m¸y khoan, m¸y phay, m¸y bμo, m¸y mμi, m¸y truèt, m¸y gia c«ng çc bÒ mÆt ®Æc
biÖt (r¨ng, ren),... H×nh 1.3 minh häa nguyªn lý t¹o h×nh cña mét sè MCC. Trong
phÇn phô lôc ë cuèi tμi liÖu, chóng t«i ®−a ra h×nh d¹ng, kÕt cÊu vμ tÝnh n¨ng cña
mét sè lo¹i MCC th−êng gÆp ®Ó gióp çc b¹n ®äc míi lμm quen víi MCC cã
®ùîc h×nh dung ban ®Çu.
Theo cÊp chÝnh x¸c, TCVN 17-42-75 ph©n m¸y MCC thμnh çc cÊp: chÝnh
x¸c th−êng, chÝnh x¸c n©ng cao, chÝnh x¸c cao.
Theo tÝnh n¨ng vμ ph¹m vi øng dông, cã m¸y v¹n n¨ng, m¸y chuyªn dïng
ho¸, m¸y chuyªn dïng.
Theo tr×nh ®é tù ®éng ho¸ cã m¸y c¬ khÝ, b¸n tù ®éng, tù ®éng.
Theo khèi l−îng vμ kÝch th−íc m¸y cã m¸y trung b×nh (<10 T), lín (10 -
30 T), nÆng (30 - 100 T), siªu nÆng (>100 T).
Theo sè dông cô cã thÓ mang, sè trôc chÝnh, sè vÞ trÝ cã thÓ gia c«ng ®ång
thêi,... cã m¸y 1 hay nhiÒu dông cô (gia c«ng tuÇn tù vμ song song), 1 hay nhiÒu
trôc chÝnh, gia c«ng t¹i 1 hay nhiÒu vÞ trÝ,... (h×nh 1.3).
Tªn cña mçi MCC th−êng ®−îc ®Æt theo hÖ thèng ký hiÖu thèng nhÊt, thÓ
hiÖn çc ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña nã. Mçi n−íc cã hÖ thèng ph©n lo¹i vμ ký hiÖu riªng
7
cho çc MCC ®−îc s¶n xuÊt. VÝ dô theo TCVN-C1-63, T620 nghÜa lμ m¸y tÞªn
(T), ren vÝt v¹n n¨ng (6), chiÒu cao t©m 200mm (20).
1.2.2. Çc chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt cña m¸y c«ng cô
ChØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt lμ mét hÖ thèng çc tiªu chÝ chung, cã t¸c dông
®Þnh h−íng cho viÖc thiÕt kÕ, ®¸nh gi¸ vμ lùa chän m¸y. MCC nãi chung cã çc
nhãm chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt sau:
1. Nhãm chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng c«ng nghÖ cña m¸y, gåm çc chØ tiªu:
- VÒ ph«i: kÝch th−íc, khèi l−îng, h×nh d¹ng, vËt liÖu cña ph«i gia c«ng.
KÝch th−íc cña ph«i ¶nh h−ëng kÝch th−íc cña m¸y; khèi l−îng cña ph«i ¶nh
h−ëng ®Õn kÕt cÊu vμ c«ng suÊt cña c¬ cÊu truyÒn ®éng; h×nh d¹ng cña ph«i ¶nh
h−ëng ®Õn hÖ thèng t¹o h×nh vμ do ®ã ¶nh h−ëng ®Õn sè bËc tù do cña m¸y; vËt
liÖu gia c«ng ¶nh h−ëng ®Õn lùc, c«ng suÊt c¾t, vμ do ®ã ¶nh h−ëng ®Õn kÕt cÊu
vμ c«ng suÊt dÉn ®éng. Tiªu chÝ vÒ ph«i lμ tiªu chÝ c¬ b¶n, xuÊt ph¸t tõ nhiÖm vô
cña m¸y, ¶nh h−ëng ®Õn hμng lo¹t çc tiªu chÝ kh¸c, nªn lμ xuÊt ph¸t ®iÓm ®Ó lùa
chän hoÆc thiÕt kÕ m¸y.
- VÒ dông cô: lo¹i dông cô, kÝch th−íc, khèi l−îng lín nhÊt cña dông cô; sè
l−îng dông cô cã thÓ l¾p trªn kho,...
- VÒ kh¶ n¨ng dÞch chuyÓn cña c¬ cÊu c«ng t¸c: kho¶ng dÞch chuyÓn lín
nhÊt cã thÓ (kÝch th−íc vïng lμm viÖc); ®é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ; sè trôc to¹ ®é cã thÓ
®iÒu khiÓn ®−îc; sè trôc cã thÓ ®iÒu khiÓn ®ång thêi.
- VÒ tèc ®é dÞch chuyÓn: sè vßng quay lín nhÊt cña trôc chÝnh, tèc ®é ch¹y
dao (ch¹y kh«ng vμ ch¹y cã c¾t).
- VÒ lùc vμ c«ng suÊt: m« men trªn trôc chÝnh, c«ng suÊt ®éng c¬ trôc
chÝnh, lùc ch¹y dao.
- VÒ ®é chÝnh x¸c kÝch th−íc vμ ®é nh¸m bÒ mÆt gia c«ng.
- VÒ møc ®é hiÖn ®¹i: tr×nh ®é tù ®éng ho¸, çc çc thiÕt bÞ phô trî (thay
dao, cÊp ph«i, ®o dông cô,...),...
- VÒ kÝch th−íc vμ khèi l−îng chung cña m¸y.
2. Nhãm çc chØ tiªu vÒ hiÖu qu¶ sö dông, gåm:
- Møc tiªu hao n¨ng l−îng, tiªu hao vËt t− kü thuËt cho sö dông, yªu cÇu vÒ
m«i tr−êng lμm viÖc.
- §é tin cËy, ®é bÒn, yªu cÇu vÒ b¶o qu¶n, b¶o d−ìng, söa ch÷a,...
3. Nhãm çc chØ tiªu vÒ an toμn lao ®éng vμ m«i tr−êng, gåm:
- Çc tiªu chuÈn vÒ an toμn lao ®éng (che ch¾n, b¶o vÖ, an toμn ®iÖn,...)
- Çc chØ tiªu vÒ m«i tr−êng: nhiÖt ®é, ån, rung, bôi, th¶i ra chÊt ®éc h¹i,
g©y « nhiÔm m«i tr−êng,…
8
H×nh 1. 3: Ph©n lo¹i MCC theo sè dông cô vμ sè vÞ trÝ gia c«ng
9
4. TÝnh Ergonomic trong thiÕt kÕ: sù phï hîp vÒ kÝch th−íc, mμu s¾c; tÝnh
th©n thiÖn vμ thuËn tiÖn cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn; kh¶ n¨ng con ng−êi cã thÓ lμm
viÖc dμi l©u trªn m¸y,...
5. Møc ®é tiªu chuÈn ho¸ vμ thèng nhÊt ho¸ kÕt cÊu, th−êng ®−îc ®¸nh
gi¸ b»ng tû lÖ (%) sè chi tiÕt (côm chi tiÕt) tiªu chuÈn trong toμn bé chi tiÕt (côm
chi tiÕt) ®−îc dïng.
1.2.3. Çc th«ng sè kü thuËt cña m¸y
PhÇn trªn lμ çc chØ tiªu chung cho tÊt çc çc chñng lo¹i m¸y. Khi lùa chän
m¸y cô thÓ ph¶i c¨n cø vμo çc th«ng sè kü thuËt cña nã. Mçi lo¹i m¸y cã çc bé
th«ng sè kü thuËt ®Æc tr−ng, nh−ng çc MCC cã çc th«ng sè kü thuËt c¬ b¶n sau:
- Giíi h¹n kÝch th−íc ph«i;
- Giíi h¹n khèi l−îng ph«i;
- Giíi h¹n kÝch th−íc cña bÒ mÆt gia c«ng;
- Giíi h¹n kÝch th−íc cña dông cô;
- Giíi h¹n kÝch th−íc vïng lμm viÖc (kho¶ng dÞch chuyÓn cña dao hoÆc ph«i);
- §é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ, ®é chÝnh x¸c lÆp l¹i, ®é ph©n gi¶i ®iÒu khiÓn;
- Sè trôc (to¹ ®é) cã thÓ ®iÒu khiÓn vμ sè to¹ ®é ®−îc ®iÒu khiÓn ®ång thêi;
- §é chÝnh x¸c vμ ®é nh¸m bÒ mÆt cã thÓ gia c«ng (Ýt dïng);
- C«ng suÊt, giíi h¹n tèc ®é trôc chÝnh, thay ®æi v« cÊp hay ph©n cÊp;
- C«ng suÊt, lùc ch¹y dao, tèc ®é ch¹y dao;
- Lo¹i n¨ng l−îng, tæng c«ng suÊt ®iÖn n¨ng tiªu thô;
- §iÒu kiÖn lμm viÖc (nhiÖt ®é, ®é Èm,...);
- KÝch th−íc, khèi l−îng toμn m¸y.
TÝnh n¨ng cña mét sè MCC ®iÓn h×nh ®−îc giíi thiÖu ë ch−¬ng sau vμ trong
phÇn phô lôc.
1.3. KÕt cÊu cña m¸y c«ng cô
1.3.1. Çc chuyÓn ®éng khi c¾t kim lo¹i
H×nh d¹ng cña bÒ mÆt gia c«ng ®−îc h×nh thμnh nhê sù tæ hîp çc vÕt cña
l−ìi c¾t trªn bÒ mÆt ph«i theo mét çch nhÊt ®Þnh. §Ó t¹o ra çc bÒ mÆt gia c«ng
theo ®óng h×nh d¹ng, kÝch th−íc, cÇn phèi hîp chÝnh x¸c chuyÓn ®éng cña çc c¬
cÊu. Tæng hîp çc chuyÓn ®éng cña çc c¬ cÊu nh»m t¹o ra bÒ mÆt gia c«ng ®−îc
gäi lμ chuyÓn ®éng t¹o h×nh. Bªn c¹nh ®ã, trong mét sè tr−êng hîp cßn cã chuyÓn
10
®éng ph©n ®é ®Ó gia c«ng çc bÒ mÆt gièng nhau, nh− tiÖn ren nhiÒu ®Çu mèi,
khoan d·y lç trªn mÆt bÝch hay phay çc r·nh çch ®Òu trªn m¸y phay.
ChuyÓn ®éng t¹o h×nh lμ chuyÓn ®éng c¬ b¶n trªn MCC, gåm 2 chuyÓn
®éng: chuyÓn ®éng chÝnh vμ chuyÓn ®éng ch¹y dao.
1.3.1.1. ChuyÓn ®éng chÝnh
ChuyÓn ®éng chÝnh lμ chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a dao vμ ph«i, g©y nªn sù ph¸
huû vËt liÖu ph«i, bãc t¸ch líp vËt liÖu trªn bÒ mÆt ph«i d−íi d¹ng phoi. §¹i l−îng
®Æc tr−ng cña chuyÓn ®éng chÝnh lμ vËn tèc c¾t, th−êng ®−îc ký hiÖu lμ v(m/ph hoÆc
m/s). Vector vËn tèc c¾t cã ph−¬ng trïng víi vector vËn tèc chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi
gi÷a dao vμ ph«i t¹i ®iÓm tiÕp xóc. VÒ gi¸ trÞ, gi÷a vËn tèc c¾t vμ tèc ®é quay n cña
trôc chÝnh cã quan hÖ v=πDn/1000. §Ó th¾ng trë lùc biÕn d¹ng vμ ph¸ huû ®−îc vËt
liÖu gia c«ng, chuyÓn ®éng chÝnh cÇn cã c«ng suÊt ®ñ lín ®Ó t¹o ra lùc vμ vËn tèc
biÕn d¹ng phï hîp víi vËt liÖu ph«i vμ vËt liÖu dao. V× vËy c«ng suÊt danh ®Þnh cña
®éng c¬ vμ tèc ®é quay cña trôc chÝnh lμ 2 chØ tiªu quan träng nhÊt cña MCC.
1.3.1.2. ChuyÓn ®éng ch¹y dao
ChuyÓn ®éng ch¹y dao ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh c¾t ®−îc thùc hiÖn liªn tôc vμ
c¾t hÕt bÒ mÆt gia c«ng. §¹i l−îng ®Æc tr−ng cña chuyÓn ®éng ch¹y dao lμ l−îng
ch¹y dao, th−êng ®−îc ký hiÖu lμ s(mm/vßng hoÆc mm/ph). L−îng ch¹y dao ¶nh
h−ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng bÒ mÆt gia c«ng.
ChuyÓn ®éng chÝnh vμ chuyÓn ®éng ch¹y dao cã thÓ do ph«i hoÆc do dao
thùc hiÖn; cã thÓ lμ chuyÓn ®éng th¼ng, quay hoÆc phèi hîp gi÷a chóng; cã thÓ liªn
tôc hoÆc d¸n ®o¹n.
Trªn h×nh 1.4 lμ çc d¹ng chuyÓn ®éng t¹o h×nh th−êng gÆp:
a- TiÖn ngoμi: chuyÓn ®éng chÝnh - ph«i quay trßn; chuyÓn ®éng ¨n dao -
dao tÞnh tiÕn däc theo ph«i.
b- Khoan trªn m¸y khoan: chuyÓn ®éng chÝnh - dao quay trßn; chuyÓn ®éng
¨n dao - dao tÞnh tiÕn däc theo ph«i. Ph«i cè ®Þnh.
c- Phay mÆt ph¼ng trªn m¸y phay ngang: chuyÓn ®éng chÝnh - dao quay
trßn; chuyÓn ®éng ¨n dao - ph«i tÞnh tiÕn theo ph−¬ng vu«ng gãc víi trôc dao.
d- Mμi mÆt trô ngoμi trªn m¸y mμi trßn: chuyÓn ®éng chÝnh - kÕt hîp
chuyÓn ®éng quay trßn cña ®¸; chuyÓn ®éng ¨n dao - ph«i chuyÓn ®éng quay
quanh trôc vμ tÞnh tiÕn däc trôc.
e- Bμo trªn m¸y bμo ngang: chuyÓn ®éng chÝnh - dao tÞnh tiÕn qua l¹i;
chuyÓn ®éng ¨n dao - ph«i tÞnh tiÕn theo ph−¬ng vu«ng gãc víi vËn tèc c¾t.
11
H×nh 1. 4: Çc chuyÓn ®éng t¹o h×nh trªn çc m¸y th«ng dông
H×nh 1.5 tãm t¾t çc ph−¬ng ¸n phèi hîp çc chuyÓn ®éng t¹o h×nh, trong
®ã 1- gia c«ng b»ng laser, 2- truèt; 3- khoan xung ®iÖn (EDM); 4- bμo cung trßn;
5- gia c«ng xung ®iÖn víi ®iÖn cùc chuyÓn ®éng vßng cung; 6- tiÖn ngoμi; 7-
khoan; 8- ®¸nh bãng; 9- truèt r·nh trßn; 10- phay r¨ng; 11- mμi trßn ngoμi.
H×nh 1. 5: Çc ph−¬ng ¸n phèi hîp chuyÓn ®éng t¹o h×nh
12
1.3.2. Çc côm chÝnh cña m¸y c«ng cô
KÕt cÊu cô thÓ cña MCC hÕt søc ®a d¹ng, nh−ng chóng ®Òu cã çc bé phËn
c¬ b¶n nh− nhau. S¬ ®å khèi trong h×nh 1.6 thÓ hiÖn kÕt cÊu chung cña çc MCC
®iÓn h×nh.
1.3.2.1. Côm chuyÓn ®éng t¹o h×nh
Côm t¹o h×nh lμ hÖ thèng quan träng nhÊt cña MCC, cã nhiÖm vô gi÷ ph«i,
gi÷ dao, thùc hiÖn çc chuyÓn ®éng t¹o h×nh, sinh ra lùc hoÆc m«men ®Ó thùc
hiÖn qu¸ tr×nh gia c«ng (taä phoi). Côm chuyÓn ®éng t¹o h×nh gåm 2 côm:
Côm trôc chÝnh cña MCC gåm trôc chÝnh, çc æ ®ì, nguån ®éng lùc vμ hÖ
thèng truyÒn ®éng. Trªn trôc chÝnh cã n¬i g¸ dao hoÆc ph«i, trùc tiÕp chÞu t¸c dông
cña lùc c¾t vμ çc lùc liªn quan trong qu¸ tr×nh c¾t. Côm trôc chÝnh tham gia vμo
chuyÓn ®éng t¹o h×nh, cã ¶nh h−ëng lín ®Õn ®é chÝnh x¸c, n¨ng suÊt cña m¸y.
H×nh 1. 6: S¬ ®å kÕt cÊu chung cña MCC

H×nh 1.7 thÓ hiÖn kÕt cÊu c¬ b¶n cña côm trôc chÝnh m¸y tiÖn, gåm 3 phÇn:
- Th©n trôc 1 cã d¹ng trôc bËc, bªn ngoμi lμ çc bÒ mÆt l¾p æ vμ çc chi tiÕt
cña hÖ thèng truyÒn ®éng. Bªn trong th−êng rçng ®Ó chøa çc chi tiÕt kÑp gi÷
ph«i hoÆc dông cô. Trôc m¸y tiÖn th−êng rçng ®Ó luån ph«i thanh.
- PhÇn tr−íc 2 cña trôc cã çc bÒ mÆt g¸ l¾p dao, ph«i hoÆc ®å g¸ (m©m
cÆp, chÊu kÑp,...) vμ th−êng cã kÕt cÊu tiªu chuÈn. NÕu trªn trôc chÝnh l¾p m©m
cÆp th× mÆt tr−íc cÇn cã mÆt bÝch víi çc vμnh ®Þnh t©m. NÕu cÇn l¾p trùc tiÕp
dao hoÆc bÇu cÆp, chÊu bãp,... th× phÝa tr−íc cã c«n moãc.
13
- PhÇn æ 3 ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn tèc ®é lμm viÖc vμ kh¶ n¨ng t¶i cña m¸y.
Trªn trôc cã vÞ trÝ l¾p bé phËn truyÒn ®éng ®Ó nhËn momen tõ ®éng c¬.
H×nh 1. 7: KÕt cÊu côm trôc chÝnh

Trªn MCC, côm trôc chÝnh ph¶i lμm viÖc trong ®iÒu kiÖn nÆng nhäc nhÊt vμ
ph¶i ®¸p øng yªu cÇu kh¾t khe:
- ChÞu t¶i tÜnh, t¶i träng ®éng vμ rung ®éng do lùc c¾t vμ cña çc chi tiÕt
quay, tÞnh tiÕn víi tèc ®é cao. Trªn çc m¸y h¹ng trung th−êng dïng nhÊt trong
c«ng nghiÖp, c«ng suÊt cña ®éng c¬ trôc chÝnh th−êng tõ hμng chôc ®Õn hμng
tr¨m kW, m« men ®¹t tíi vμi chôc kNm.
- Tèc ®é lμm viÖc cao vμ thay ®æi trong d¶i réng, tõ 0 ®Õn hμng chôc v¹n
vßng/ph. §ã lμ thö th¸ch rÊt lín ®èi víi hÖ thèng æ, hÖ thèng b«i tr¬n, sù c©n
b»ng tÜnh vμ ®éng cña çc chi tiÕt chuyÓn ®éng quay.
- NhiÖt ®é lμm viÖc cña mét sè bé phËn cña trôc chÝnh lªn tíi hμng tr¨m oC,
l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu, g©y t¶i träng vμ biÕn d¹ng nhiÖt.
- Trôc chÝnh mang dao hoÆc ph«i, tham gia vμo chuyÓn ®éng t¹o h×nh nªn yªu
cÇu ®é chÝnh x¸c h×nh häc vμ chÊt l−îng bÒ mÆt cao, chÞu mßn; ®ång thêi tèc ®é
quay vμ vÞ trÝ gãc cÇn ®−îc ®iÒu khiÓn chÝnh x¸c.
Côm trôc chÝnh lμ mét trong nh÷ng ®èi t−îng c¬ b¶n ®−îc −u tiªn tù ®éng
ho¸. T§H trôc chÝnh nh»m tho¶ m·n çc yªu cÇu: duy tr× lùc (momen) c¾t ®ång
®Òu trong toμn d¶i tèc ®é lμm viÖc; thay ®æi tèc ®é trong d¶i réng vμ v« cÊp; duy tr×
vËn tèc c¾t kh«ng ®æi vμ giíi h¹n tèc ®é tèi ®a, phßng céng h−ëng; phèi hîp
chuyÓn ®éng víi hÖ thèng ch¹y dao vμ çc bé phËn thay dao hoÆc cÊp ph«i, g¸ kÑp
tù ®éng; gi¸m s¸t vμ khèng chÕ nhiÖt ®é, rung ®éng; gi¸m s¸t lùc kÑp ph«i (dao),...
Côm truyÒn ®éng ch¹y dao cã nhiÖm vô gi÷, t¹o vμ phèi hîp chuyÓn ®éng
cña dao vμ ph«i, thùc hiÖn chuyÓn ®éng ch¹y dao. Côm gåm çc ®éng c¬, xÝch
14
truyÒn ®éng ch¹y dao vμ bé phËn g¸ kÑp. Tham gia vμo chuyÓn ®éng t¹o h×nh, côm
truyÒn ®éng ch¹y dao cã ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt vμ ®é chÝnh x¸c cña m¸y.
Côm chuyÓn ®éng ch¹y dao ph¶i ®¸p øng çc yªu cÇu:
- §iÒu khiÓn chÝnh x¸c tèc ®é vμ vÞ trÝ; phèi hîp chÝnh x¸c çc chuyÓn ®éng t¹o
h×nh, ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c kÝch th−íc, h×nh d¹ng vμ chÊt l−îng bÒ mÆt gia c«ng;
- Cã sè to¹ ®é ®iÒu khiÓn lín, ®iÒu khiÓn linh ho¹t, cho phÐp gia c«ng çc
bÒ mÆt phøc t¹p mμ kh«ng cÇn thªm ®å g¸ phô vμ dao ®Þnh h×nh;
- Cho phÐp thay ®æi l−îng ch¹y dao trong kho¶ng réng, ®¸p øng tèi −u çc
yªu cÇu thùc tÕ vÒ c«ng nghÖ: gia c«ng th«, tinh, gia c«ng çc vËt liÖu kh¸c nhau,
gia c«ng b»ng çc dao kh¸c nhau,...
- §ñ c«ng suÊt ®Ó th¾ng çc lùc c¶n vμ thùc hiÖn qu¸ tr×nh c¾t;
- Cã ®é cøng v÷ng vμ æn ®Þnh cao, chÞu ®−îc t¶i träng c¬, nhiÖt trong qu¸ tr×nh
gia c«ng;
- Tin cËy, dÔ ®iÒu khiÓn, dÔ kiÓm so¸t.
T§H hÖ thèng ch¹y dao lμ biÖn ph¸p c¬ b¶n ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, ®é
chÝnh x¸c vμ tÝnh linh ho¹t cña MCC. HÖ thèng tù ®éng ®iÒu khiÓn hÖ thèng ch¹y
dao trªn çc m¸y hiÖn ®¹i cã thÓ ®iÒu khiÓn ®Õn hμng chôc to¹ ®é ®ång thêi, gia
c«ng çc bÒ mÆt kh«ng gian phøc t¹p trong chÕ t¹o khu«n mÉu, çc çnh turbine
trong ®éng c¬ ph¶n lùc; cho phÐp ch¹y dao nhanh vμ dõng chÝnh x¸c ngay c¶ khi
gia tèc lín; cã thÓ thay ®æi l−îng ch¹y dao tõ 0 ®Õn hμng tr¨m mÐt/ph. §é chÝnh
x¸c ®Þnh vÞ cña çc hÖ thèng ch¹y dao hiÖn ®¹i th−êng ®¹t cì micromÐt, mét sè
m¸y gia c«ng tinh x¸c cã thÓ ®¹t cì nanomÐt.
1.3.2.2. Çc hÖ thèng phô trî
Çc hÖ thèng phô trî kh«ng tham gia trùc tiÕp vμo chuyÓn ®éng t¹o h×nh
nh−ng cã çc nhiÖm vô quan träng: g¸ dao vμ ph«i, thay dao, cÊp ph«i, lÊy chi
tiÕt, t−íi dung dÞch tr¬n nguéi, b«i tr¬n hÖ thèng, t¶i phoi, ®o kÝch th−íc dao,
kiÓm tra tÝch cùc chÊt l−îng gia c«ng, gi¸m s¸t tr¹ng th¸i lμm viÖc cña hÖ thèng
vμ c¶nh b¸o nguy hiÓm, thèng kª thêi gian gia c«ng, ®Õm chi tiÕt, ghÐp nèi MCC
víi çc thiÕt bÞ ngo¹i vi vμ víi hÖ thèng s¶n xuÊt chung,... HÖ thèng nμy gãp phÇn
®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lμm viÖc cho çc hÖ thèng chÝnh; ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh gia
c«ng ®¹t ®−îc n¨ng suÊt, ®é chÝnh x¸c vμ chÊt l−îng bÒ mÆt theo tÝnh n¨ng thiÕt
kÕ; ®¶m b¶o an toμn cho thiÕt bÞ vμ ng−êi vËn hμnh, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i
tr−êng,... V× vËy T§H hÖ thèng phô trî cã ý nghÜa kh«ng nhá, gãp phÇn n©ng cao
n¨ng suÊt (vÝ dô gi¶m thêi gian phô cho thay dao, thay vμ kÑp ph«i); n©ng cao
chÊt l−îng gia c«ng (vÝ dô gi¸m s¸t, æn ®Þnh nhiÖt ®é vïng c¾t, ®¶m b¶o hîp lý
15
chÕ ®é t−íi dung dÞch tr¬n nguéi); trî gióp qu¶n lý vμ tæ chøc s¶n xuÊt (vÝ dô ®Õm
chi tiÕt); ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lao ®éng vμ vÖ sinh m«i tr−êng. Trªn çc m¸y hiÖn
®¹i, çc hÖ thèng phô trî còng lμ ®èi t−îng T§H.
1.2.3.3. HÖ thèng ®iÒu khiÓn
HÖ thèng ®iÒu khiÓn cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn m¸y ho¹t ®éng theo tr×nh tù vμ
chÕ ®é c«ng nghÖ yªu cÇu; ®¶m b¶o ghÐp nèi MCC víi çc thiÕt bÞ liªn quan;
®¶m b¶o tiÕp víi ng−êi vËn hμnh,... Tr×nh ®é tù ®éng ho¸ cña MCC cμng cao th×
vai trß cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn cμng quan träng. Trªn çc m¸y v¹n n¨ng, hÖ
thèng ®iÒu khiÓn gåm çc v« l¨ng, tay g¹t, bμn ®¹p, nóm vÆn,... HÖ ®iÒu khiÓn
trªn çc m¸y tù ®éng analog sö dông çc bé ®iÒu khiÓn tù ®éng (cam, c÷, hÖ
thèng b¸m chÐp h×nh, æn ®Þnh tèc ®é,...). Trªn çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng
CNC, hÖ thèng ®iÒu khiÓn gåm m¸y tÝnh sè vμ çc thiÕt bÞ ngo¹i vi, ®¶m nhiÖm
viÖc gi¸m s¸t vμ ®iÒu khiÓn toμn bé qu¸ tr×nh gia c«ng, h¹n chÕ tèi ®a sù can thiÖp
trùc tiÕp cña con ng−êi.
1.4. ý nghÜa cña viÖc tù ®éng ho¸ m¸y c«ng cô
Tù ®éng ho¸ MCC mang l¹i lîi Ých toμn diÖn vÒ kü thuËt, kinh tÕ, x· héi.
Sau ®©y lμ nh÷ng lîi Ých quan träng nhÊt.
1.4.1. N©ng cao n¨ng suÊt gia c«ng
N¨ng suÊt gia c«ng cña m¸y cã thÓ ®−îc tÝnh b»ng sè s¶n phÈm gia c«ng
®−îc trong 1 ®¬n vÞ thêi gian:
1
Q=
T
trong ®ã, T lμ thêi gian b×nh qu©n ®Ó gia c«ng mét chi tiÕt.
V× T lμ thêi gian b×nh qu©n nªn khi gia c«ng mét lo¹t N chi tiÕt, ng−êi ta
th−êng tÝnh n¨ng suÊt theo tæng thêi gian Tloat ®Ó gia c«ng c¶ lo¹t.
N
Q=
Tloat
Thêi gian T cã 4 thμnh phÇn: Tc - thêi gian chÝnh (trùc tiÕp c¾t gät); Tp -
thêi gian phô (ch¹y kh«ng, thay dao, thay ®æi chÕ ®é c¾t, vËn chuyÓn, kiÓm
tra,...); Tck - thêi gian chuÈn bÞ - kÕt thóc lo¹t gia c«ng (chuÈn bÞ dao cô, ®å g¸,
dông cô ®o, ph«i liÖu,...); Tnc - thêi gian nhu cÇu (thêi gian ®Ó c«ng nh©n nghØ
gi÷a giê, ¨n uèng, vÖ sinh,...). Tck vμ Tnc ®−îc tÝnh b×nh qu©n cho 1 s¶n phÈm.
T = Tc + Tp + Tck+ Tnc
16
Muèn t¨ng n¨ng suÊt gia c«ng ph¶i gi¶m tõng thμnh phÇn cña chi phÝ thêi gian.
Ta h·y ph©n tÝch xem T§H ®ãng gãp nh− thÕ nμo vμo t¨ng n¨ng suÊt gia c«ng.
- Thêi gian chÝnh Tc ®−îc gi¶m b»ng çch n©ng cao m« men, tèc ®é trôc
chÝnh, n©ng cao tèi ®a chÕ ®é c¾t (v, s, t) trong ph¹m vi cho phÐp cña dao, ph«i vμ
kÕt cÊu m¸y. Tèc ®é trôc chÝnh cña çc MCC hiÖn ®¹i cã thÓ lªn tíi hμng chôc
v¹n vßng/phót, cßn trªn m¸y th«ng th−êng, c«ng nh©n chØ cã thÓ ch¹y tíi vμi
ngμn vßng/phót. M¸y CNC cã kÕt cÊu c¬ khÝ cøng v÷ng, æn ®Þnh vÒ c¬, nhiÖt nªn
tèc ®é vμ c«ng suÊt gia c«ng cã thÓ ph¸t huy tèi ®a. ChÕ ®é c«ng nghÖ trªn m¸y
CNC d−êng nh− chØ phô thuéc vμo ®é bÒn, ®é cøng v÷ng cña hÖ thèng c«ng nghÖ
vμ yªu cÇu kü thuËt cña chi tiÕt gia c«ng. C«ng nghÖ c¾t cao tèc (High Speed
Cutting) cho phÐp t¨ng n¨ng suÊt gia c«ng lªn 3÷4 lÇn. Çc trung t©m gia c«ng
hiÖn ®¹i cã kh¶ n¨ng gia c«ng ®ång thêi b»ng nhiÒu dao, nhiÒu vÞ trÝ, ®¶m b¶o
nguyªn t¾c gia c«ng song song, tËp trung nguyªn c«ng. Çc phÇn mÒm
CAD/CAM hiÖn ®¹i cã kh¶ n¨ng tèi −u ho¸ ®−êng ch¹y dao, gi¶m ®¸ng kÓ thêi
gian c¾t gät. HÖ thèng cung cÊp dung dÞch tr¬n nguéi trªn çc m¸y hiÖn ®¹i ®−îc
®iÒu khiÓn tù ®éng, ®¶m b¶o viÖc cung cÊp dung dÞch béi tr¬n d−íi ¸p suÊt cao
hoÆc d−íi d¹ng s−¬ng mï nªn còng cho phÐp n©ng cao chÕ ®é c¾t. TÊt c¶ çc yÕu
tè trªn lμm gi¶m ®¸ng kÓ thêi gian chÝnh. Tuy nhiªn, víi mét ph−¬ng ph¸p c«ng
nghÖ nhÊt ®Þnh, viÖc gi¶m Tc bÞ giíi h¹n bëi tÝnh chÊt c¬ lý cña dao vμ ph«i.
Muèn v−ît qua giíi h¹n ®ã ph¶i øng dông çc gi¶i ph¸p c«ng nghÖ ®Æc biÖt, vÝ dô
sö dông hiÖu øng siªu ©m, ho¸ häc, c¾t cao tèc, dïng dao cã phñ chÊt chèng
mßn,...
- Thêi gian phô Tp ®−îc gi¶m tr−íc hÕt nhê t¨ng tèc ®é ch¹y kh«ng vμ gi¶m
thêi gian ®Þnh vÞ. Çc MCC hiÖn ®¹i cho phÐp t¨ng tèc ®é ch¹y kh«ng lªn tíi vμi
chôc mÐt/phót mμ kh«ng g©y va ch¹m vμ ®Þnh vÞ vÉn chÝnh x¸c. Trªn çc m¸y cã
hÖ thèng thay dao tù ®éng, thêi gian thay dao chØ tÝnh b»ng gi©y. ChÕ ®é c«ng
nghÖ ®−îc thay ®æi tõ ch−¬ng tr×nh, c«ng nh©n kh«ng mÊt thêi gian g¹t sè. ViÖc
dõng m¸y ®Ó kiÓm tra kÝch th−íc trong çc nguyªn c«ng hÇu nh− ®−îc lo¹i bá do
kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn chÝnh x¸c vÞ trÝ vμ quü ®¹o cña m¸y rÊt cao. Çc trung t©m
gia c«ng th−êng cã hÖ thèng cÊp ph«i, kÑp nh¶ ph«i, lÊy chi tiÕt tù ®éng nªn thêi
gian g¸ kÑp ph«i rÊt ng¾n. Çc m¸y vμ çc trung t©m gia c«ng hiÖn ®¹i cho phÐp
tËp trung nguyªn c«ng cao ®é: trªn mét m¸y cã thÓ gia c«ng nhiÒu bÒ mÆt, b»ng
çc ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ kh¸c nhau; cã thÓ gia c«ng th« vμ tinh trªn cïng mét
m¸y, trong cïng mét lÇn g¸, b»ng nhiÒu dao, nhiÒu trôc ®ång thêi. §iÒu ®ã gi¶m
bít thêi gian vËn chuyÓn, g¸ ®Æt.
17
- Thêi gian chuÈn bÞ, kÕt thóc gia c«ng mét lo¹i s¶n phÈm míi (Tck) trªn
çc m¸y CNC chØ lμ thêi gian n¹p ch−¬ng tr×nh gia c«ng vμ chuÈn l¹i çc to¹ ®é.
Toμn bé thêi gian trªn chØ cÇn kh«ng qu¸ 30 phót. Trong khi ®ã, ®Ó gia c«ng mét
chi tiÕt míi, çc m¸y truyÒn thèng ®ßi hái thiÕt kÕ vμ chÕ t¹o ®å g¸, Tck cã thÓ kÐo
dμi hμng tuÇn. Kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn vμ phèi hîp chÝnh x¸c çc trôc theo ch−¬ng
tr×nh cho phÐp lo¹i bá çc ®å g¸ vμ dao ®Þnh h×nh phøc t¹p. Nhê vËy thêi gian l¾p
®Æt, c¨n chØnh ®å g¸ gi¶m ®¸ng kÓ. ViÖc lËp ch−¬ng tr×nh míi cã thÓ tiÕn hμnh
ngoμi m¸y (trªn m¸y tÝnh ®éc lËp) hoÆc thùc hiÖn ngay trong khi m¸y gia c«ng
nªn chiÕm thêi gian m¸y kh«ng ®¸ng kÓ.
- Khi lμm viÖc víi m¸y hiÖn ®¹i, c«ng nh©n chØ ®ãng vai trß gi¸m s¸t chø
kh«ng tham gia trùc tiÕp vμo qu¸ tr×nh gia c«ng nªn m¸y cã thÓ lμm viÖc c¶ khi
v¾ng mÆt c«ng nh©n vμ mét c«ng nh©n cã thÓ tr«ng coi nhiÒu m¸y. C«ng nh©n
kh«ng cÇn ph¶i th−êng xuyªn cã mÆt bªn m¸y nªn thêi gian nhu cÇu (Tnc) trïng
víi thêi gian gia c«ng. Nãi çch kh¸c, Tnc = 0. M¸y tù ®éng cã thÓ lμm viÖc nhiÒu
ca, lμm viÖc vμo c¶ ngμy nghØ. Ngoμi ra, khi sö dông çc MCC tù ®éng, nhÊt lμ
çc m¸y CNC, ng−êi c«ng nh©n kh«ng tham gia trùc tiÕp vμo qu¸ tr×nh c«ng nghÖ
nªn n¨ng suÊt lao ®éng æn ®Þnh, kh«ng phô thuéc vμo tay nghÒ vμ tr¹ng th¸i t©m,
sinh lý cña c«ng nh©n.
NÕu coi tÊt c¶ thêi gian tiªu hao mμ kh«ng trùc tiÕp gia c«ng lμ thêi gian tæn
thÊt: Ttt = Tp + Tck+ Tnc, th× ta cã thÓ viÕt:
1
1 Tc Qc 1
Q= = = = Qc . = Qc .η
Tc + Ttt 1 + Ttt 1 + QcTtt 1 + QcTtt
Tc
1
trong ®ã, Qc = , ®−îc gäi lμ n¨ng suÊt c«ng nghÖ hay n¨ng suÊt lý t−ëng, v×
Tc
Q Tc
kh«ng tÝnh ®Õn tæn thÊt; η = = lμ hÖ sè sö dông thêi gian.
Qc T
§Ó t¨ng n¨ng suÊt gia c«ng, cã 2 gi¶i ph¸p:
- T¨ng Qc b»ng çch gi¶m Tc. Nh− ®· ph©n tÝch ë trªn, cã nhiÒu biÖn ph¸p
gi¶m Tc, nh−ng mäi biÖn ph¸p ®Òu bÞ giíi h¹n bëi tÝnh chÊt c¬ lý cña dao vμ ph«i.
- T¨ng hÖ sè sö dông thêi gian η. N¨ng suÊt lý t−ëng Q=Qc ®¹t ®−îc khi
η=1, nghÜa lμ khi Ttt=0.Víi mçi gi¸ trÞ Ttt cô thÓ, ta nhËn ®−îc ®−êng cong n¨ng
suÊt Q nh− trong h×nh 1.8.
18
Qc 1
V× lim = ,
Qc →∞ 1 + Q T Ttt
c tt
nªn ®−êng cong n¨ng suÊt Q

tiÖm cËn tíi ®−êng th¼ng
1
Q gh = . Mçi khi gi¶m Ttt
Ttt
(Ttt3<Ttt2<Ttt1) th× ta nhËn
®−îc giíi h¹n míi cña Q
(Q3>Q2>Q1). Ng−êi ta tæng
kÕt r»ng ë m¸y th«ng
th−êng, hÖ sè sö dông thêi
gian η chØ ®¹t kho¶ng 0,05-
0,25, cßn ë m¸y CNC ®¹t tíi
0,7 [3]. H×nh 1. 8: N¨ng suÊt cña m¸y tù ®éng
1.4.2. N©ng cao ®é chÝnh x¸c gia c«ng

§é chÝnh x¸c gia c«ng phô thuéc vμo rÊt nhiÒu yÕu tè, nh−ng phô thuéc
tr−íc hÕt vμ nhiÒu nhÊt vμo hÖ thèng c«ng nghÖ, trong ®ã MCC cã vÞ trÝ trung t©m
(h×nh 1.9). Mét trong nh÷ng −u ®iÓm quan träng cña m¸y tù ®éng so víi m¸y
th«ng th−êng lμ cã ®é chÝnh x¸c cao. Çc m¸y tù ®éng sö dông hÖ thèng ®o
l−êng, ®iÒu khiÓn cã ®é ph©n gi¶i ®iÒu khiÓn ®Õn 10-3mm, mét sè ®· ®¹t 10-6mm,
cao h¬n rÊt nhiÒu so víi m¸y truyÒn thèng (kho¶ng 10-2mm). HÖ thèng chÊp
hμnh, hÖ thèng c«ng t¸c, hÖ thèng truyÒn ®éng c¬ khÝ chÝnh x¸c cao; hÖ thèng
th©n bÖ m¸y vμ dÉn h−íng cã ®é chÝnh x¸c h×nh häc vμ ®é æn ®Þnh c¬, nhiÖt, cã
kh¶ n¨ng chèng rung ®éng cao. Çc phÇn mÒm ®iÒu khiÓn hiÖn ®¹i cã kh¶ n¨ng
bï sai sè c¬ khÝ, æn ®Þnh vμ bï sai sè do biÕn d¹ng c¬, nhiÖt còng n©ng cao ®¸ng
kÓ ®é chÝnh x¸c cña m¸y tù ®éng.
Çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC nhËn d÷ liÖu h×nh häc cña chi tiÕt gia
c«ng tõ m« h×nh CAD hoÆc tõ ch−¬ng tr×nh NC víi ®é chÝnh x¸c cao (tíi
10-9mm). M« h×nh h×nh häc l¹i kh«ng bÞ hao mßn c¬ häc, kh«ng bÞ biÕn d¹ng v×
lý do c¬, nhiÖt nh− çc cam, mÉu c¬ khÝ nªn cho phÐp lo¹i bá sai sè tõ mÉu.
Çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn phèi hîp nhiÒu
trôc, gi¶m nhu cÇu sö dông çc ®å g¸ phøc t¹p, gi¶m sè lÇn g¸ ®Æt; h¹n chÕ sö
dông çc dông cô ®Þnh h×nh cã biªn d¹ng h×nh häc phøc t¹p vμ chãng mßn, nªn
lo¹i bá ®−îc çc sai sè t−¬ng øng (sai sè do ®Þnh vÞ, mßn vμ biÕn d¹ng cña dao).
19
H×nh 1. 9: ¶nh h−ëng çc yÕu tè cña HTCN ®Õn §CX gia c«ng
1.4.3. N©ng cao ®é tin cËy cu¶ m¸y

§é tin cËy cña çc m¸y tù ®éng ®−îc n©ng cao nhê:
- øng dông çc gi¶i ph¸p kÕt cÊu míi, çc chi tiÕt vμ côm chi tiÕt chÝnh x¸c,
çc vËt liÖu míi cã ®é bÒn, kh¶ n¨ng chÞu mßn, chÞu nhiÖt cao.
- ¸p dông nguyªn t¾c modul ho¸ kÕt cÊu, sö dông çc modul tiªu chuÈn (æ
trôc, dÉn h−íng, ®o l−êng vμ ®iÒu khiÓn), ®−îc thiÕt kÕ vμ s¶n xuÊt t¹i çc h·ng
cã tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao, trang bÞ çc ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt vμ kiÓm tra
chÊt l−îng tiªn tiÕn vμ tin cËy.
- N©ng cao tr×nh ®é tù ®éng gi¸m s¸t m«i tr−êng vμ qu¸ tr×nh lμm viÖc cña
thiÕt bÞ; dù b¸o sù cè vμ hiÖu chØnh chÕ ®é lμm viÖc trong çc ®iÒu kiÖn lμm viÖc
cô thÓ.
1.4.4. C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lao ®éng
Kh¸c víi tù ®éng ho¸ cøng trong nöa ®Çu thÕ kû XX, ®iÒu khiÓn sè vμ T§H
linh ho¹t t¹o m«i tr−êng lμm viÖc tho¶i m¸i cho ng−êi lao ®éng. Trong çc hÖ
thèng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, con ng−êi kh«ng ph¶i tham gia trùc tiÕp vμo qu¸ tr×nh mμ
®ãng vai trß thiÕt ®Æt th«ng sè, cung cÊp ch−¬ng tr×nh, gi¸m s¸t, hiÖu chØnh çc
th«ng sè c«ng nghÖ. Çc thiÕt bÞ còng cã ®ñ çc thiÕt bÞ an toμn. Çc vïng c«ng
t¸c sinh nhiÖt, khãi, bôi hoÆc vïng cã çc c¬ cÊu vËn hμnh víi tèc ®é cao, lùc
lín,... ®Òu ®−îc che ch¾n. Çc phÕ liÖu, chÊt th¶i (phoi, dÇu mì, n−íc th¶i) ®−îc
xö lý tù ®éng, kh«ng cÇn sù can thiÖp trùc tiÕp cña con ng−êi.
20
1.4.5. §¸nh gi¸ hiÖu qña kinh tÕ sö dông m¸y tù ®éng
HiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông m¸y tù ®éng tuú thuéc vμo yªu cÇu kü thuËt cña
s¶n phÈm vμ vμo s¶n l−îng (d¹ng s¶n xuÊt). §©y lμ mét bμi to¸n kinh tÕ tæng hîp.
Mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p chän ph−¬ng ¸n c«ng nghÖ lμ so s¸nh tæng
chi phÝ gia c«ng. Gäi tæng chi phÝ gia c«ng lo¹t s¶n phÈm lμ C, ta cã:
C = C0 + Ctx = C0 + Nc
trong ®ã, C0 - chi phÝ ®Çu t− c¬ b¶n ®Ó gia c«ng lo¹t s¶n phÈm; Ctx - chi phÝ
th−êng xuyªn (l−¬ng, n¨ng l−îng, vËt liÖu,... trùc tiÕp cho gia c«ng); N sè s¶n
phÇm trong lo¹t, c: chi phÝ th−êng xuyªn ®Ó gia c«ng 1 chi tiÕt, nªn Ctx=Nc.
§Ó chän ph−¬ng ¸n, ng−êi ta so s¸nh
chi phÝ gia c«ng theo çc ph−¬ng ¸n (h×nh
1.10). Khi N<N0 th× chän ph−¬ng ¸n 1,
ng−îc l¹i th× chän ph−¬ng ¸n 2.
Ph−¬ng ph¸p thø 2 lμ x¸c ®Þnh thêi
gian thu håi vèn ®Çu t− chªnh lÖch. Gi¶ sö
ph−¬ng ¸n ®ang sö dông ®ßi hái vèn ®Çu
t− c¬ b¶n C1, cho lîi nhuËn hμng n¨m lμ
L1. Ph−¬ng ¸n sö dông m¸y tù ®éng ®ßi
hái vèn c¬ b¶n lμ C2, cho lîi nhuËn hμng H×nh 1. 10: Chän ph−¬ng ¸n sö
n¨m lμ L2. dông m¸y c«ng cô
Th−êng th× m¸y tù ®éng cã gi¸ cao h¬n gi¸ m¸y th−êng: C2>C1, nh−ng
mang l¹i lîi nhuËn cao h¬n: L2>L1 v×:
- M¸y tù ®éng cã n¨ng suÊt cao, kh«ng ®ßi hái c«ng nh©n lμnh nghÒ, tiÕt
kiÖm vËt liÖu,... nªn chi phÝ gia c«ng s¶n phÈm thÊp h¬n; víi cïng gi¸ b¸n th× cho
lîi nhuËn cao h¬n; hoÆc
- M¸y tù ®éng cho chÊt l−îng s¶n phÈm cao h¬n, b¸n ®−îc gi¸ cao nªn cho
lîi nhuËn cao h¬n.
NÕu thêi gian thu håi vèn ®Çu t− chªnh lÖch Tth nhá h¬n thêi gian cho phÐp
(®−îc quy ®Þnh cho tõng ngμnh, tõng doanh nghiÖp) Tcp, nghÜa lμ khi
C 2 − C1
Tth = ≤ Tcp
L2 − L1
th× ph−¬ng ¸n sö dông m¸y tù ®éng ®−îc chÊp nhËn.
21
1.5. M¸y c«ng cô trong çc d¹ng s¶n xuÊt kh¸c nhau
1.5.1. M¸y c«ng cô trong s¶n xuÊt thñ c«ng vμ c¬ khÝ ho¸
Trong s¶n xuÊt thñ c«ng, ng−êi thî dïng çc dông cô hoÆc çc m¸y thñ
c«ng, vÝ dô m¸y tiÖn trong h×nh 1.11 víi nguån n¨ng l−îng lμ søc ng−êi, sóc vËt
hoÆc çc nguån n¨ng l−îng tù nhiªn, nh− søc giã, søc n−íc,... V× çc dông cô rÊt
th« s¬ nªn nãi chung n¨ng suÊt vμ ®é chÝnh x¸c thÊp, kh«ng æn ®Þnh, phô thuéc
rÊt vμo t©m sinh lý vμ tay nghÒ cña ng−êi thî. NhiÒu ngμnh lao ®éng thñ c«ng
còng cã thÓ cho ra çc s¶n phÈm tinh x¶o nh−ng chi phÝ lao ®éng th−êng lín v×
n¨ng suÊt thÊp, ®ßi hái ng−êi thî cã tay nghÒ cao hoÆc çc nghÖ nh©n.
H×nh 1. 11: M¸y tiÖn thñ c«ng, dïng bμn ®¹p

Çc m¸y c¬ khÝ ho¸ (h×nh 1.12) dïng çc nguån n¨ng l−îng nh©n t¹o (m¸y
h¬i n−íc, m¸y ph¸t ®iÖn,...) nªn cã c«ng suÊt lín. Trªn çc m¸y nμy còng ®· ®−îc
sö dông çc c¬ cÊu chuyªn dïng, cã ®é chÝnh x¸c, ®é cøng v÷ng cao. V× vËy çc
m¸y c¬ khÝ ho¸ cã n¨ng suÊt gia c«ng cao, ®é chÝnh x¸c cao vμ ®iÒu khiÓn nhÑ
nhμng h¬n. Tuy nhiªn, vai trß ®iÒu khiÓn çc m¸y nμy vÉn do con ng−êi ®¶m
nhiÖm nªn m¸y c¬ khÝ ho¸ vÉn bÞ h¹n chÕ nhiÒu vÒ n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n
phÈm vμ ®iÒu kiÖn lao ®éng.
22
H×nh 1. 12: KÕt cÊu cña m¸y tiÖn v¹n n¨ng cæ ®iÓn
Çc m¸y v¹n n¨ng ®ang ®−îc dïng phæ biÕn hiÖn nay, trong x−ëng hoÆc bé
phËn lÎ. KÕt cÊu chung cña m¸y v¹n n¨ng kh«ng thay ®æi nhiÒu so víi tr−íc ®©y,
nh−ng mét sè kü thuËt hiÖn ®¹i ®· ®−îc sö dông, nh− ®éng c¬ ®iÖn biÕn ®æi tèc
®é v« cÊp hay mμn h×nh hiÓn thÞ sè (h×nh 1.13).
H×nh 1. 13: M¸y tiÖn v¹n n¨ng hiÖn ®¹i
23
Thuéc nhãm çc MCC c¬ khÝ ho¸ cßn cã çc m¸y tæ hîp. §©y lμ lo¹i m¸y
v¹n n¨ng hÑp, ®−îc thiÕt kÕ ®Ó gia c«ng mét nhãm s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. M¸y gåm
th©n m¸y vμ (çc) bμn quay hoÆc bμn chuyÓn ®éng th¼ng. Trªn çc bμn ®−îc l¾p
çc ®Çu lùc ®Ó thùc hiÖn çc chøc n¨ng gia c«ng (tiÖn, khoan, phay, mμi,...).
Tuú theo yªu cÇu c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt mμ ng−êi ta chän çc ®Çu lùc
phï hîp. Ph«i ®−îc l¾p lªn bμn vμ sÏ lÇn l−ît ®i qua çc vÞ trÝ, ®−îc gia c«ng vμ ë
vÞ trÝ cuèi cïng ®−îc th¸o ra. M¸y tæ hîp cã tÝnh kinh tÕ khi s¶n xuÊt hμng lo¹t v×
ng−êi dïng chØ ph¶i mua hoÆc thuª çc ®Çu lùc m×nh cÇn.
1.5.2. M¸y c«ng cô trong hÖ thèng s¶n xuÊt d©y chuyÒn cøng
D©y chuyÒn s¶n xuÊt cøng (Dedicated Manufacturing Line - DML) lμ
d¹ng s¶n xuÊt thÝch hîp víi s¶n xuÊt lo¹t lín, hμng khèi: sè chñng lo¹i s¶n
phÈm Ýt nh−ng s¶n l−îng rÊt cao vμ æn ®Þnh hμng chôc n¨m. Trong s¶n xuÊt c¬
khÝ, DML ®−îc dïng phæ biÕn vμo gi÷a thÕ kû XX, trong çc nhμ m¸y s¶n
xuÊt « t«, m¸y bay, hμng c¬, kim khÝ tiªu dïng,... Çc DML th−êng ®−îc trang
bÞ çc m¸y chuyªn dïng. Çc m¸y nμy cã tÝnh n¨ng chuyªn biÖt nªn kÕt cÊu
®¬n gi¶n, dïng çc c¬ cÊu chuyªn dïng cã tr×nh ®é c¬ khÝ ho¸ vμ tù ®éng ho¸
cao; çc ®å g¸ thuû lùc, khÝ nÐn, ®iÖn chuyªn dïng vμ chÝnh x¸c; çc lo¹i dao
®Þnh h×nh, dao tæ hîp; çc thiÕt bÞ ®o tÝch cùc (®o trong khi gia c«ng),... §ã lμ
lý do khiÕn çc DML cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng s¶n phÈm æn ®Þnh. Khi thay
®æi chñng lo¹i s¶n phÈm th× ph¶i c¶i t¹o phÇn lín hoÆc thay thÕ toμn bé d©y
chuyÒn cò b»ng d©y chuyÒn míi.
1.5.3. M¸y c«ng cô trong hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t
§èi víi çc nhμ s¶n xuÊt hμng tiªu dïng th× gia c«ng vμ l¾p r¸p linh ho¹t (tõ
®©y gäi chung lμ s¶n xuÊt linh ho¹t - SXLH) lμ con ®−êng duy nhÊt ®Ó tho¶ m·n
yªu cÇu vÒ chñng lo¹i s¶n phÈm. Cμng ngμy kh¸ch hμng cμng quan t©m nhiÒu h¬n
®Õn çc s¶n phÈm chÕ t¹o theo yªu cÇu riªng cña hä h¬n lμ çc s¶n phÈm s¶n xuÊt
®ång lo¹t. Çc s¶n phÈm nh− vËy kh«ng thÓ ®−îc s¶n xuÊt trªn çc d©y chuyÒn
cøng truyÒn thèng vμ ®ã lμ lý do xuÊt hiÖn çc hÖ thèng SXLH (h×nh 1. 14).
M¸y CNC lμ thiÕt bÞ c«ng nghÖ c¬ b¶n cña çc hÖ thèng SXLH. Çc thμnh
phÇn c¬ b¶n cña mét m¸y NC gåm:
+ PhÇn m¸y c«ng cô, gåm çc hÖ thèng c«ng t¸c vμ chÊp hμnh (c¬ khÝ, ®iÖn,
thuû khÝ) ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng gia c«ng. Trõ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña m¸y
NC sÏ ®−îc tr×nh bμy trong çc ch−¬ng 5, 6, 7, phÇn nμy chØ tr×nh bμy nh÷ng ®Æc
®iÓm cÊu tróc chung vμ phÇn c¬ khÝ. VÒ cÊu tróc chung, m¸y CNC bao gåm:
+ PhÇn ®iÒu khiÓn, gåm
24
- Bé (m¸y tÝnh) ®iÒu khiÓn (Controller), th−êng gäi lμ bé CNC, gåm phÇn
cøng vμ phÇn mÒm thùc hiÖn çc chøc n¨ng ®iÒu khiÓn;
- HÖ ®o l−êng vμ ®iÒu khiÓn vÞ trÝ;
- HÖ ®iÒu khiÓn phÇn c«ng t¸c (nh− trôc chÝnh cña m¸y c«ng cô).
H×nh 1. 14: Sù xuÊt hiÖn vμ ph¹m vi øng dông cña çc lo¹i h×nh SXLH
Çc th«ng sè c«ng nghÖ, nh− tèc ®é c¾t, l−îng ch¹y dao, chiÒu s©u c¾t, chän
dông cô, lùc vμ momen,... cã thÓ ®−îc thiÕt ®Æt vμ ®−îc ®iÒu khiÓn tù ®éng nhê
m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn. H¬n n÷a çc quü ®¹o chuyÓn ®éng vμ vÞ trÝ cÇn thiÕt khi gia
c«ng ®−îc ®iÒu khiÓn linh ho¹t nhê çc chuyÓn ®éng trôc.
Tuy theo cïng mét nguyªn t¾c lμm viÖc nh− m¸y th«ng th−êng, nh−ng chÕ
®é lμm viÖc cña m¸y CNC nÆng nÒ h¬n: vÝ dô, tèc ®é trôc chÝnh cao gÊp 5 ÷ 10
lÇn (tõ 4000 ®Õn 40000 v/ph); tèc ®é ch¹y dao cao gÊp hμng tr¨m lÇn (®Õn 30000
mm/ph); c«ng suÊt trôc chÝnh cao gÊp 2 ÷ 3 lÇn m¸y th«ng th−êng cã cïng kÝch
th−íc; ®é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ tíi 0,001 mm. V× vËy, yªu cÇu kü thuËt ®èi víi m¸y
CNC kh¾t khe h¬n nhiÒu so víi m¸y th«ng th−êng. Çc yªu cÇu quan träng nhÊt
®èi víi m¸y CNC gåm:
- §é c÷ng v÷ng tÜnh vμ ®éng cña hÖ thèng c¬ khÝ cao, ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c
kÝch th−íc vμ chÊt l−îng bÒ mÆt gia c«ng cao c¶ khi gia c«ng th« (c«ng suÊt lín)
lÉn khi gia c«ng tinh (tèc ®é trôc chÝnh cao). §é cøng v÷ng cao cßn lμ yÕu tè ®¶m
25
b¶o cho m¸y lμm viÖc æn ®Þnh khi gia tèc lín, khi tèc ®é cao (nhê hÖ cã tÇn sè dao
®éng riªng cao). Sö dông vËt liÖu cã kh¶ n¨ng gi¶m chÊn, hÊp thô dao ®éng còng
cho phÐp t¨ng tÝnh æn ®Þnh c¬ häc.
- TÝnh æn ®Þnh nhiÖt cña hÖ thèng cao. BiÖn ph¸p ®Ó ®¹t ®−îc ®iÒu nμy
kh«ng chØ lμ gi¶m ma s¸t mμ cßn lμ ph©n bè nhiÖt ®é hîp lý, dïng vËt liÖu vμ kÕt
cÊu t¶n nhiÖt nhanh.
- Momen qu¸n tÝnh cña çc c¬ cÊu chuyÓn ®éng nhá, cho phÐp chóng lμm
viÖc víi gia tèc lín.
- H¹n chÕ çc t¸c ®éng phi tuyÕn (nh− khe hë, thμnh phÇn ma s¸t kh«ng tû
lÖ víi vËn tèc,...) lªn hÖ ®iÒu khiÓn.
XuÊt ph¸t tõ çc yªu cÇu trªn vμ do çc ®Æc ®iÓm lμm viÖc kh¸c mμ kÕt cÊu
cña m¸y CNC cã mét sè ®iÓm kh¸c so víi m¸y th«ng th−êng. D−íi ®©y lμ mét sè
®Æc ®iÓm kÕt cÊu cña m¸y CNC hiÖn ®¹i:
- Th©n m¸y th−êng cã kÕt cÊu ®óc hoÆc hμn tõ vËt liÖu cã c¬ tÝnh cao, cã
nhiÒu g©n, hèc, chia khoang,... võa nhÑ, võa cøng v÷ng; truyÒn nhiÖt vμ hÊp thô
dao ®éng tèt.
- Trong çc hÖ truyÒn ®éng quan träng ®−îc dïng çc c¬ cÊu vμ vËt liÖu
gi¶m ma s¸t, chÞu mßn, kh«ng khe hë (vÝt me - ®ai èc bi; ®−êng dÉn h−íng l¨n
hoÆc tr−ît nh−ng ®−îc d¸n hoÆc phñ vËt liÖu Ýt ma s¸t, chÞu mßn; b¸nh r¨ng
kh«ng khe hë).
- Gi¶m tèi ®a truyÒn ®éng c¬ khÝ: dïng truyÒn ®éng ®iÖn, thuû lùc ®iÒu
khiÓn tèc ®é v« cÊp thay cho hép sè; nèi trùc tiÕp trôc ®éng c¬ lªn trôc c«ng t¸c;
dïng hép gi¶m tèc hμnh tinh, thuû lùc hoÆc b¸nh r¨ng sãng - con l¨n cã tû sè
truyÒn lín).
- Çc trôc ®−îc truyÒn ®éng trùc tiÕp, dïng hÖ truyÒn ®éng servo.
- Do toμn bé ho¹t ®éng cña m¸y ®−îc ®iÒu khiÓn tù ®éng, kh«ng cÇn sù can
thiÖp th−êng xuyªn cña con ng−êi, nªn vïng lμm viÖc th−êng ®−îc bao kÝn, ®¶m
b¶o an toμn vμ mü quan. Çc kho chøa dao vμ ®μi dao th−êng ®−îc ®−a vÒ phÝa
sau ®Ó dÔ quan s¸t vïng gia c«ng. B¨ng m¸y (tiÖn) ®Æt nghiªng ®Ó dÔ tho¸t phoi
vμ dung dÞch.
- Ngoμi çc hÖ thèng chÝnh, çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC cßn cã çc
c¬ cÊu tù ®éng kh¸c, nh− thay dao tù ®éng, cÊp vμ kÑp ph«i tù ®éng, t¶i phoi tù
®éng, ®ãng më cöa tù ®éng,... ChÝnh çc hÖ thèng phô trî nμy l¹i ®ãng vai trß
quan träng trong viÖc ghÐp nèi çc m¸y CNC ®¬n lÎ víi nhau vμ víi çc thiÕt bÞ
26
s¶n xuÊt kh¸c: robot, b¨ng t¶i, m¸y ®o 3 chiÒu,... thμnh çc tÕ bμo vμ çc hÖ thèng
s¶n xuÊt linh ho¹t.
TruyÒn ®éng trôc (th−êng gäi lμ truyÒn ®éng ch¹y dao) lμ hÖ thèng quyÕt
®Þnh nhiÒu nhÊt ®Õn kh¶ n¨ng c«ng nghÖ (kh¶ n¨ng t¹o h×nh, n¨ng suÊt vμ ®é
chÝnh x¸c gia c«ng) cña m¸y. Mçi trôc dïng hÖ truyÒn ®éng riªng, ®−îc ®iÒu
khiÓn b»ng mét hÖ thèng ®iÒu khiÓn vÞ trÝ vμ phèi hîp víi nhau ®Ó t¹o ra quü ®¹o
cÇn thiÕt.
Chi tiÕt h¬n vÒ hÖ ®iÒu khiÓn, ph−¬ng ph¸p vËn hμnh vμ lËp tr×nh cho m¸y
CNC sÏ ®−îc tr×nh bμy trong çc ch−¬ng riªng.
1.5.4. M¸y c«ng cô trong hÖ thèng s¶n xuÊt t¸i cÊu h×nh
Chóng ta ®· tõng nãi ®Õn c«ng nghÖ s¶n xuÊt linh ho¹t vμ nh÷ng −u ®iÓm
cña s¶n xuÊt linh ho¹t so víi d©y chuyÒn cøng. Nh÷ng −u ®iÓm ®ã b¾t nguån tõ
sù øng dông tæng hîp çc kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt cña çc ngμnh c¬ khÝ, T§H,
CNTT,... hay nãi theo sù ph©n chia ngμnh nghÒ hiÖn nay, ®ã lμ c¬ ®iÖn tö. Râ
rμng lμ trong cuéc ch¹y ®ua ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr−êng hiÖn nay, çc nhμ s¶n
xuÊt tÊt yÕu ph¶i øng dông çc nguyªn t¾c cña s¶n xuÊt linh ho¹t ë nh÷ng møc ®é
kh¸c nhau.
VËy th× ph¶i ch¨ng ®· ®Õn lóc nãi vÒ sù ço chung cña çc d©y chuyÒn cøng?
FMS cã ph¶i d¹ng s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt hiÖn nay vμ trong t−¬ng lai kh«ng? LiÖu cã
d¹ng s¶n xuÊt nμo thay thÕ chóng kh«ng. Chóng ta sÏ tr¶ lêi "kh«ng" cho tÊt c¶ çc
c©u hái trªn, v× sao vËy?
- Nhê cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng s¶n phÈm æn ®Þnh, tæ chøc vμ ®iÒu hμnh
s¶n xuÊt ®¬n gi¶n,... d©y chuyÒn cøng cã −u thÕ v−ît tréi trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt
víi s¶n l−îng rÊt lín, chñng lo¹i s¶n phÈm Ýt vμ æn ®Þnh nhiÒu n¨m. Nhê chuyªn
m«n ho¸ s¶n xuÊt, ng−êi ta cã ®iÒu kiÖn sö dông çc thiÕt bÞ chuyªn dïng, tr×nh
®é tù ®éng ho¸ cao vμ c«ng nh©n còng ®−îc chuyªn m«n ho¸ ®Ó thùc hiÖn thμnh
thôc çc thao t¸c ®−îc ®¬n gi¶n ho¸ tèi ®a. ThiÕt bÞ rÎ tiÒn, gi¸ c«ng nh©n rÎ, tiÕt
kiÖm nguyªn vËt liÖu vμ n¨ng l−îng, s¶n l−îng lín, khÊu hao vμ hoμn vèn nhanh
lμ nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n t¹o ra lîi nhuËn cao cho nhμ s¶n xuÊt khi sö dông d©y
chuyÒn cøng. Ngμy nay, d©y chuyÒn cøng vÉn ®−îc øng dông khi cã thÓ, vÝ dô
trong s¶n xuÊt hμng tiªu dïng s¶n l−îng lín (giμy dÐp, quÇn ¸o, mü phÈm, thùc
phÈm,...). Trong c¬ khÝ vÉn cã nhiÒu doanh nghiÖp øng dông lo¹i h×nh s¶n xuÊt
nμy, vÝ dô s¶n xuÊt çc lo¹i ®¹n cì nhá cho vò khÝ bé binh.
27
- Ngay c¶ khi kh«ng cã ®iÒu kiÖn øng dông d©y chuyÒn cøng th× ng−êi ta
vÉn cè g¾ng vËn dông çc nguyªn t¾c c«ng nghÖ vμ tæ chøc cña nã cho çc d¹ng
s¶n xuÊt kh¸c.
- S¶n xuÊt linh ho¹t sö dông çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC cã tÝnh
v¹n n¨ng cao. Bªn c¹nh nh÷ng −u ®iÓm vÒ tÝnh linh ho¹t, d¹ng s¶n xuÊt nμy cã
nh÷ng nh−îc ®iÓm c¬ b¶n: thiÕt bÞ ®¾t tiÒn, n¨ng suÊt kh«ng cao (so víi m¸y
chuyªn dïng), sö dông khã kh¨n vμ chi phÝ vËn hμnh cao.
Çc −u, nh−îc ®iÓm cña d©y chuyÒn cøng vμ FMS ®−îc tãm t¾t l¹i trong b¶ng
sau:
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ D©y chuyÒn cøng HT s¶n xuÊt linh ho¹t
N¨ng suÊt gia c«ng Cao ThÊp
§Æc ®iÓm chuyªn m«n ho¸ Theo ®èi t−îng Theo c«ng nghÖ
C¨n cø thiÕt kÕ chøc n¨ng cña hÖ Theo yªu thùc tÕ
Cao nhÊt cã thÓ
thèng cña c«ng nghÖ
§é linh ho¹t (kh¶ n¨ng thay ®æi
Khã, h¹n chÕ Cao, dÔ thay ®æi
s¶n phÈm)
S¶n l−îng lín, Chñng lo¹i nhiÒu, s¶n
Cã −u thÕ vÒ kinh tÕ khi
chñng lo¹i Ýt l−îng thÊp
Nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm cña çc d¹ng s¶n xuÊt trªn b¾t nguån tõ ®Æc ®iÓm
chuyªn m«n ho¸ cña chóng: DML chuyªn m«n ho¸ theo ®èi t−îng nªn cho n¨ng
suÊt cao, chÊt l−îng s¶n phÈm tèt vμ æn ®Þnh, nh−ng cã nh−îc ®iÓm c¬ b¶n lμ tÝnh
linh ho¹t thÊp, khã ®¸p øng yªu cÇu thay ®æi mÉu m· s¶n phÈm. Ng−îc l¹i, FMS
chuyªn m«n ho¸ theo c«ng nghÖ, dÔ dμng thÝch øng víi sù thay ®æi s¶m phÈm.
Tuy nhiªn, çc m¸y CNC trong s¶n xuÊt linh ho¹t lμ m¸y v¹n n¨ng, ®−îc thiÕt kÕ
vμ chÕ t¹o theo ý ®å vμ kh¶ n¨ng cã thÓ cña ng−êi s¶n xuÊt ra nã chø kh«ng c¨n
cø vμo nhu cÇu sö dông, v× vËy cã nhiÒu chøc n¨ng thõa hoÆc rÊt Ýt ®−îc sö dông.
VÝ dô, çc trung t©m CNC nhiÒu trôc, tèc ®é cao rÊt ®¾t nh−ng phÇn lín thêi gian
®−îc sö dông kh«ng hÕt tÝnh n¨ng, g©y l·ng phÝ vμ t¨ng gÝa thμnh s¶n phÈm.
Tõ n¨m 1999, tr−êng §¹i häc tæng hîp Michigan ®· ph¸t minh ra mét gi¶i
ph¸p míi ®Ó ®¸p øng yªu cÇu th−êng xuyªn biÕn ®éng cña thÞ tr−êng: hÖ thèng
s¶n xuÊt t¸i cÊu h×nh ®−îc (Reconfigurable Manufacturing Systems - RMS) vμ çc
m¸y c«ng cô t¸i cÊu h×nh ®−îc (Reconfigurable Machine Tools - RMT). Theo [7,
8], RMS ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau:
28
HÖ thèng s¶n xuÊt t¸i cÊu h×nh (RMS) lμ hÖ thèng ®−îc thiÕt kÕ theo modul,
cã kh¶ n¨ng thay ®æi nhanh vÒ cÊu tróc phÇn cøng vμ phÇn mÒm, ®Ó cã thÓ ®iÒu
chØnh nhanh n¨ng lùc s¶n xuÊt vμ chøc n¨ng gia c«ng nhãm s¶n phÈm, ®¸p øng sù
biÕn ®éng bÊt th−êng cña thÞ tr−êng.
§Ó ®¸p øng yªu cÇu trªn, RMS cã 5 ®Æc ®iÓm:
- Cã thÓ ho¸n ®æi ®−îc (Convertibility): cã thÓ thay ®æi chøc n¨ng c«ng
nghÖ, vÝ dô tõ phay doa sang tiÖn, mμi,...
- Cã thÓ tuú biÕn ®−îc (Customization): cã thÓ thay ®æi tÝnh n¨ng kü thuËt:
c«ng suÊt, tèc ®é, vïng gia c«ng,... theo yªu cÇu kü thuËt cña s¶n phÈm.
- Cã thÓ modul ho¸ ®−îc (Modularity): cã thÓ
- Cã thÓ tÝch hîp ®−îc (Integrability)
- Cã thÓ chÈn ®o¸n ®−îc (Diagnosability).
C¨n cø vμo kh¶ n¨ng t¸i cÊu h×nh cña phÇn cøng vμ phÇn mÒm, ng−êi ta
ph©n çc thiÕt bÞ thμnh çc lo¹i kh¸c nhau nh− trong h×nh 1.15.
PhÇn cøng kh«ng t¸i cÊu PhÇn cøng t¸i cÊu h×nh
h×nh ®−îc ®−îc
M¸y ®iÒu khiÓn b»ng tay, M¸y tæ hîp cã cÊu tróc
Kh«ng cã phÇn mÒm
D©y chuyÒn cøng modul
PhÇn mÒm ®iÒu khiÓn M¸y CNC cã cÊu tróc
M¸y CNC, Robot, FMS
cã cÊu tróc cøng modul, thay ®æi ®−îc
Bé ®iÒu khiÓn kiÓu
PhÇn mÒm ®iÒu khiÓn
modul hoÆc cã cÊu tróc RMS, RMT
t¸i cÊu h×nh ®−îc
më
H×nh 1. 15: Ph©n lo¹i thiÕt bÞ theo kh¶ n¨ng t¸i cÊu h×nh cña phÇn cøng vμ phÇn
mÒm
Ta thÊy m¸y CNC, robot vμ FMS ®Òu cã phÇn cøng vμ phÇn mÒm cÊu tróc
cøng, cßn RMS vμ RMT cã phÇn cøng vμ phÇn mÒm cÊu tróc kiÓu modul, t¸i cÊu
h×nh ®−îc.
§iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a FMS vμ RMS lμ ë chç:
- FMS ®−îc thiÕt lËp trªn c¬ së çc m¸y CNC dïng chung. Môc tiªu cña FMS
lμ ®¸p øng sù thay ®æi vÒ chñng lo¹i cña s¶n phÈm theo diÖn réng. M¸y cã xu
h−íng nhiÒu chøc n¨ng, nhiÒu trôc, kÝch th−íc lín, ®é chÝnh x¸c cao, tèc ®é cao,...
mμ kh«ng tÝnh ®Õn nhiÖm vô cô thÓ. Ng−êi dïng chän m¸y lu«n lu«n ph¶i tÝnh ®Õn
nhiÖm vô c«ng nghÖ khã kh¨n nhÊt, mÆc dï thêi gian ®Ó m¸y thùc hiÖn nhiÖm vô
29
®ã kh«ng lín. Nh− vËy, phÇn lín thêi gian m¸y lμm nh÷ng viÖc d−íi kh¶ n¨ng cña
nã. §ã lμ gi¶i ph¸p kh«ng kinh tÕ.
- Môc tiªu cña RMF lμ ®¸p øng nhanh sù thay ®æi cña s¶n phÈm trong
ph¹m vi mét nhãm (Part Family). RMS ®−îc thiÕt lËp trªn c¬ së çc m¸y CNC
hoÆc çc m¸y c«ng cô t¸i cÊu h×nh ®−îc (Reconfigurable Machine Tools - RMT).
HÖ thèng nh− vËy cã cÊu tróc modul. C¨n cø vμo nhiÖm vô c«ng nghÖ cô thÓ
(kÝch th−íc, h×nh d¹ng, vËt liÖu chi tiÕt, ®é chÝnh x¸c gia c«ng,...) ng−êi dïng
chän mua hoÆc thuª çc modul theo ®óng yªu cÇu c«ng nghÖ, kh«ng thiÕu, kh«ng
thõa. Khi thay ®æi nhiÖm vô s¶n xuÊt, chØ cÇn lùa chän, thªm bít, thay ®æi çc
modul vμ tæ hîp l¹i hÖ thèng. Çc modul bá ra ®−îc tr¶ vÒ kho ®Ó dïng l¹i, ®iÒu cho
bé phËn kh¸c dïng hoÆc tr¶ l¹i cöa hμng cho thuª. Gi¶i ph¸p nμy kÕ thõa ®−îc çc
−u ®iÓm chuyªn m«n ho¸ cña DML, tÝnh linh ho¹t cña FMS.
H×nh 1.16 cho thÊy kh«ng chØ DML mμ c¶ FMS vÉn cßn lμ çc d¹ng s¶n
xuÊt cøng vμ cã nhiÒu h¹n chÕ: DML cã n¨ng suÊt cao nh−ng chøc n¨ng rÊt hÑp,
chØ gia c«ng ®−îc mét lo¹i s¶n phÈm; FMS linh ho¹t nh−ng n¨ng suÊt thÊp. Nhê
kh¶ n¨ng t¸i cÊu h×nh nªn RMS cã tÝnh linh ho¹t cña FMS nh−ng l¹i cã n¨ng suÊt
cao nh− DML. H×nh 1.17 cho thÊy, víi s¶n l−îng thÊp, FMS yªu cÇu vèn ®Çu t− Ýt
nhÊt. Trong kho¶ng gi÷a, RMS lμ gi¶i ph¸p kinh tÕ nhÊt. Khi s¶n l−îng cao, DML
(®−êng g¹ch g¹ch) kinh tÕ nhÊt.
H×nh 1. 16: N¨ng lùc SX cña DML, RMS H×nh 1. 17: Vèn ®Çu t− cho DML,
vμ FMS RMS vμ FMS
1.6. Xu h−íng ph¸t triÓn cña m¸y c«ng cô

Gièng nh− çc ngμnh c«ng nghiÖp kh¸c, ngμnh chÕ t¹o MCC lu«n lu«n chÞu
søc Ðp cña nhu cÇu sö dông vμ sù c¹nh tranh khèc liÖt cña thÞ tr−êng, ®ång thêi
còng ®−îc thõa h−ëng nh÷ng tiÕn bé kü thuËt. Nãi riªng, trong bèi c¶nh hiÖn nay,
®Ó tháa m·n nhu cÇu cao vμ ®a d¹ng vÒ thiÕt bÞ s¶n xuÊt cña çc ngμnh kinh tÕ,
®ång thêi tiÕp thu ®−îc çc c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt c«ng nghÖ gi¸m s¸t vμ ®iÒu
30
khiÓn nhê m¸y tÝnh, MCC thay ®æi rÊt nhanh vÒ kÕt cÊu vμ tÝnh n¨ng kü thuËt. V×
vËy, ®Ó h×nh dung ®−îc xu h−íng ph¸t triÓn cña MCC, tr−íc hÕt ph¶i n¾m b¾t
®−îc t×nh h×nh ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ chÕ t¹o, sau ®ã lμ nh÷ng thμnh tùu míi
nhÊt cña kü thuËt c¬ khÝ, ®iÒu khiÓn, ®iÖn vμ ®iÖn tö liªn quan.
1.6.1. Çc yªu cÇu míi ®èi víi c«ng nghÖ chÕ t¹o c¬ khÝ
Nãi chung, çc yªu cÇu ®èi víi MCC vÉn kh«ng cã g× kh¸c h¬n lμ tháa m·n
yªu cÇu cña çc nhμ s¶n xuÊt c¬ khÝ vÒ n¨ng suÊt gia c«ng, ®é chÝnh x¸c, gi¸
thμnh cña chi tiÕt gia c«ng. Tuy nhiªn, çc yªu cÇu trªn thay ®æi trong mçi giai
®o¹n vμ ngμy cμng cao, cμng khã ®¹t h¬n.
Trong s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, h×nh d¹ng cña chi tiÕt ngμy cμng phøc t¹p, vËt liÖu
cã ®é bÒn cao, trong khi s¶n l−îng kh«ng cao, cÇn hoμn thμnh trong thêi gian
ng¾n, nªn n¨ng suÊt gia c«ng kh«ng chØ ®−îc tÝnh b»ng n¨ng suÊt c¾t (thÓ tÝch vËt
liÖu d−îc c¾t trong 1 ®¬n vÞ thêi gian) mμ thiªn vÒ ®−îc tÝnh theo thêi gian tæng
hîp ®Ó hoμn thμnh s¶n phÈm (xem môc 1.4.1). MCC hiÖn ®¹i kh«ng nh÷ng ph¶i
ph¸t huy c«ng suÊt lín khi c¾t gät (gi¶m thêi gian chÝnh) mμ ph¶i gi¶m ®−îc c¶
thêi gian phô (ch¹y kh«ng, ®Þnh vÞ, thay dao, thay ph«i,...). Çc m¸y vμ trung t©m
gia c«ng CNC hiÖn cã ®· gi¶m ®−îc ®¸ng kÓ thêi gian phô. Tuy nhiªn, cuéc ch¹y
®ua vÒ n¨ng suÊt gia c«ng vÉn ®ang cßn tiÕp diÔn.
ChÊt l−îng chi tiÕt gia c«ng lμ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh "ai th¾ng
ai" trong cuéc c¹nh tranh toμn cÇu. Ng−êi tiªu dïng hiÖn ®¹i ®ßi hái çc thiÕt bÞ
lμm viÖc víi c−êng ®é vμ hiÖu n¨ng ngμy cμng cao. §Ó tháa m·n yªu cÇu ®ã,
tr−íc hÕt ph¶i n©ng cao ®−îc chÊt l−îng gia c«ng vμ l¾p r¸p çc tiÕt m¸y vμ ®iÒu
®ã liªn quan trùc tiÕp ®Õn MCC. Ch¼ng h¹n, nh− ®−îc chØ ra trong h×nh 1.18 [9],
vμo nh÷ng n¨m 1960, çc ph−¬ng ph¸p gia c«ng th«ng th−êng chØ cã thÓ ®¹t ®é
chÝnh x¸c cì 10μm vμ muèn gia c«ng víi ®é chÝnh x¸c 1μm th× ph¶i dïng çc
ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®¾t tiÒn h¬n. §Õn n¨m 2000, ®é chÝnh x¸c 1μm ®· cã thÓ
®¹t ®−îc b»ng çc ph−¬ng ph¸p gia c«ng th«ng th−êng. Víi cïng mét ph−¬ng
ph¸p gia c«ng, ®é chÝnh x¸c cña m¸y ®−îc n©ng lªn nhê n©ng cao ®é chÝnh x¸c
gia c«ng vμ l¾p r¸p çc chi tiÕt; nhê c¶i tiÕn kÕt cÊu, t¨ng cøng v÷ng, gi¶m rung
®éng, gi¶m ma s¸t, gi¶m sai sè do nhiÖt vμ t¨ng ®é chÝnh x¸c ®iÒu khiÓn,…
Gi¸ thμnh c«ng nghÖ lμ yÕu tè kh«ng thÓ bá qua khi chän gi¶i ph¸p c«ng
nghÖ, trong ®ã cã lùa chän MCC. Th−êng gi¸ thμnh cña MCC ®−îc coi nh− tû lÖ
víi kÝch th−íc cña m¸y nh−ng lμ hμm mò cña ®é chÝnh x¸c vμ ®é phøc t¹p cña kÕt
cÊu. Tuy nhiªn, tÝnh kinh tÕ tæng hîp cña MCC (gåm c¶ chi phÝ mua s½m lÉn chi
phÝ vËn hμnh) míi lμ ®iÒu mμ ng−êi sö dông quan t©m. Nh− vËy ng−êi thiÕt kÕ
31
MCC lu«n lu«n ph¶i ®øng ë vÞ trÝ cña kh¸ch hμng (ng−êi sö dông MCC) mμ gi¶i
bμi to¸n kinh tÕ.
H×nh 1. 18: §é chÝnh x¸c gia c«ng ngμy cμng ®−îc c¶i thiÖn
1.6.2. Nh÷ng ph¸t triÓn míi vÒ c«ng nghÖ chÕ t¹o c¬ khÝ
C«ng nghÖ chÕ t¹o c¬ khÝ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, ®ßi hái sù ph¸t triÓn
t−¬ng øng cña MCC, trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn çc c«ng nghÖ cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp
®Õn kÕt cÊu vμ ®iÒu khiÓn MCC nh− sau:
1. C«ng nghÖ l¨n Ðp (Roller Burnishing and Deep Rolling). B¶n chÊt cña
ph−¬ng ph¸p nμy lμ cho mét dông cô kiÓu con l¨n, võa l¨n võa Ðp lªn bÒ mÆt gia
c«ng, t¹o ra biÕn d¹ng dÎo, lμ b»ng bÒ mÆt gia c«ng. B»ng ph−¬ng ph¸p nμy cã
thÓ n©ng cao ®é nh¸m bÒ mÆt vμ t¹o ra líp bÒ mÆt cã ®é cøng tÕ vi cao, cã øng
suÊt d− nÐn, vμ cuèi cïng lμ n©ng cao ®¸ng kÓ søc bÒn mái cña chi tiÕt. C«ng
nghÖ hiÖn ®¹i cho phÐp sö dông hÖ thèng thñy lùc, tù ®éng ®iÒu khiÓn ®−îc lùc Ðp
vμ hÖ CNC tù ®éng ®iÒu khiÓn quü ®¹o ch¹y dao.
2. C¾t cã rung ®éng siªu ©m, hay c¾t xung (Ultrasonic Assisted Machining,
lμ ph−¬ng ph¸p c¾t, ngoμi chuyÓn ®éng ch¹y dao th«ng th−êng, dao cßn ®−îc
cung cÊp dao ®éng siªu ©m (tÇn sè kho¶ng 20-40kHZ, biªn ®é kho¶ng 5-20μm
(h×nh 1.19). Nhê ®ã, lùc c¾t kh«ng t¸c dông liªn tôc mμ t¸c dông xung. Theo
c«ng bè trong mét sè tμi liÖu, rung ®éng siªu ©m cho phÐp gi¶m lùc c¾t hμng
chôc lÇn, nhiÖt ®é vïng c¾t thÊp ngang nhiÖt ®é trong phßng, ®é bãng bÒ mÆt rÊt
32
cao vμ kh«ng cã ba via. Ph−¬ng ph¸p nμy th−êng ®−îc øng dông ®Ó gia c«ng çc
vËt liÖu khã gia c«ng, qu¸ cøng hoÆc qu¸ dÎo. §Ó ¸p dông ph−¬ng ph¸p nμy, chØ
cÇn trang bÞ mét nguån ph¸t siªu ©m, kÑp vμo dông cô hoÆc ®å g¸chi tiÕt.
H×nh 1. 19: Nguyªn lý c¾t cã rung ®éng siªu ©m

3. Gia c«ng cã sö dông khÝ lμm l¹nh (Cryogenic Gas), nh− Nit¬. D−íi t¸c
dông lμm l¹nh cao cña khÝ mμ qu¸ tr×nh t¹o phoi ®−îc c¶i thiÖn, t¨ng ®−îc tèc ®é
c¾t (®Õn 200%), t¨ng tuæi bÒn cña dao (®Õn 250%), h¹n chÕ hiÖn t−îng dÝnh b¸m
do c¬ häc vμ hãa häc, n©ng cao chÊt l−îng bÒ mÆt. Ph−¬ng ph¸p nμy ®−îc sö
dông khi c¾t çc vËt liÖu cøng.
4. Gia c«ng nhê tia dung dÞch cao ¸p. Trong tr−êng hîp nμy, tia dung dÞch
tr¬n nguéi ®−îc phun víi ¸p suÊt rÊt cao, ®Õn 350bar, cã t¸c dông t−¬ng tù nh−
gia c«ng víi khÝ lμm l¹nh. Ph−¬ng ph¸p nμy ®Æc biÖt quan träng khi gia c«ng cao
tèc. VÝ dô, khi mμi cao tèc, tèc ®é c¾t lªn tíi 150m/s hoÆc h¬n, mét líp khÝ bao
quanh ®¸, ng¨n dßng chÊt láng t−íi vμo vïng tiÕp xóc gi÷a ®¸ vμo chi tiÕt. Muèn
kh¾c phôc rμo c¶n kh«ng khÝ ®ã, dßng dung dÞch ph¶i cã ¸p suÊt cao vμ ®−îc t−íi
chÝnh x¸c vμo vïng tiÕp xóc.
5. Mμi víi l−îng ch¹y dao nhá (Creep Feed Grinding) lμ ph−¬ng ph¸p mμi
víi chiÒu s©u c¾t rÊt lín (0,5-30mm), nh−ng l−îng ch¹y dao däc rÊt nhá (0,1-
50mm/s), tr¸i ng−îc víi mμi th«ng th−êng. Ph−¬ng ph¸p nμy t¹o ra chiÒu dμy
phoi t−¬ng øng víi mçi h¹t mμi nhá, do ®ã lùc c¾t cña mçi h¹t còng nhá, nhê ®ã
cã thÓ t¨ng thÓ n¨ng suÊt c¾t mμ vÉn ®¶m b¶o chÊt l−îng bÒ mÆt tèt. CFG cho ®é
chÝnh x¸c vμ chÊt l−îng bÒ mÆt cao, ®−îc ¸p dông cã hiÖu qu¶ khi gia c«ng çc
chi tiÕt phøc t¹p, tõ vËt liÖu khã gia c«ng, nh− çnh turbine trong c«ng nghiÖp
«t«, m¸y n¨ng l−îng vμ hμng kh«ng vò trô.
VÊn ®Ò ®èi víi CFG lμ, do sè h¹t mμi ®ång thêi tham gia c¾t trong tr−êng
hîp CFG lín vμ cung cÊp dung dÞch tr¬n nguéi vμo vïng c¾t khã kh¨n, dÉn ®Õn
lùc c¾t tæng céng lín vμ khã tho¸t nhiÖt. V× vËy m¸y mμi vμ çc c¬ cÊu truyÒn
dÉn cÇn cã ®é cøng v÷ng vμ ®é bÒn c¬ häc cao, cã hÖ thèng cung cÊp dung dich
33
tr¬n nguéi ¸p suÊt cao vμ t−íi chÝnh x¸c. HÖ thèng söa ®¸ còng ph¶i cã kh¶ n¨ng
söa ®¸ liªn tôc.
D¹ng ph¸t triÓn cña CFG lμ ph−¬ng ph¸p mμi s©u cã hiÖu qu¶ qu¶ cao (High
Efficiency Deep Grinding - HEDG hay High Performance Grinding). HEDG kh¾c
phôc ®−îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm, trong khi vÉn gi÷ ®−îc nh÷ng −u ®iÓm cña CFG.
M¸y mμi dïng cho HEDG t−¬ng tù nh− cho CFG. B¶ng sau so s¸nh çc th«ng sè
c«ng nghÖ c¬ b¶n cña 2 ph−¬ng ph¸p mμi trªn víi mμi th«ng th−êng.
ChiÒu s©u c¾t L−îng ch¹y Tèc ®é c¾t L−îng c¾t
Ph−¬ng ph¸p mμi
(mm) dao (m/ph) (m/s) (mm2/mm/s)
Th«ng th−êng 0,001-0,05 1-30 20-60 0,1-10
CFG 0,1-30 0,05-0,5 20-60 0,1-15
HEDG 0,1-30 0,5-10 80-200 50-2000
6. Gia c«ng tiÓu h×nh (Micro-Machining) lμ gia c«ng çc chi tiÕt cã kÝch
th−íc cì micromet, dïng trong vi ®iÖn tö, mobile phone, sensor, y tÕ,... Ph−¬ng
ph¸p nμy còng ®−îc ghÐp vμo nhãm çc ph−¬ng ph¸p gia c«ng siªu chÝnh x¸c
(Ultraprecision Machining). V× hÇu hÕt çc chi tiÕt tiÓu h×nh míi ë d¹ng 2,5D
nªn th−êng dïng m¸y phay, cã ®é chÝnh x¸c cì 0,1μm (IT2-IT3, trong ®é chÝnh
x¸c khi gia c«ng th−êng lμ IT7, IT8). Th−êng çc m¸y nμy cã çc ®Æc ®iÓm sau:
- TruyÒn ®éng tuyÕn tÝnh siªu chÝnh x¸c;
- §−êng tr−ît kh«ng ma s¸t;
- Tho¸t hoÆc c©n b»ng nhiÖt tèt;
- Tèc ®é trôc chÝnh rÊt cao (tõ 40 000v/ph trë lªn);
- Th©n hoÆc khung b»ng granit;
- HÖ thèng ®Þnh vÞ ®iÒu khiÓn kÝn, siªu chÝnh x¸c;
- HÖ CNC cã thÓ xö lý vμ hiÓn thÞ ®Õn nanomet;
- Cã thiÕt bÞ gi¸m s¸t dao kh«ng tiÕp xóc vμ phãng ®¹i h×nh ¶nh.
KÝch th−íc çc m¸y nμy chØ kho¶ng vμi milimet, kh«ng lín h¬n 10 lÇn kÝch
th−íc chi tiÕt gia c«ng mμ vÉn ph¶i ®¶m b¶o mäi yªu cÇu c«ng nghÖ, víi chÕ ®é
gia c«ng ®Æc biÖt: l−îng ch¹y dao r¨ng <1μm, chiÒu s©u c¾t 1-15μm, tèc ®é trôc
chÝnh cì 50 000v/ph, ®−êng kÝnh dao cì 0,1μm.
Xu h−íng chung lμ ng−êi ta thiÕt kÕ ra m¸y tÝch hîp chøc n¨ng gia c«ng víi
l¾p r¸p vμ gi¸m s¸t, kiÓu nhμ m¸y tiÓu h×nh (Micro-Factory). Tuy nhiªn, trªn thùc
tÕ, çc thiÕt bÞ nh− trªn ch−a cã trªn thÞ tr−êng. V× vËy, ng−êi ta vÉn dïng çc
34
m¸y cã kÝch th−íc b×nh th−êng nh−ng ®−îc thiÕt kÕ ®Æc biÖt ®Ó tháa m·n nh÷ng
yªu cÇu gia c«ng siªu tinh x¸c.
7. Gia c«ng cao tèc, hay th−êng ®−îc gäi lμ c¾t cao tèc (High Speed Cutting
- HSC) lμ ph−¬ng ph¸p gia c«ng víi tèc ®é c¾t tíi hμng tr¨m m/ph (víi thÐp), thay
v× vμi chôc m/ph trong gia c«ng th«ng th−êng, vμ lμ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p
c«ng nghÖ n©ng cao hiÖu qu¶ gia c«ng. HiÖu qu¶ cña viÖc t¨ng tèc ®é c¾t lμ: 1.
gi¶m hÖ sè ma s¸t gi÷a dao vμ ph«i; 2. lμm mÊt hiÖn t−îng lÑo dao, do ®ã t¨ng ®é
bãng bÒ mÆt; 3. gi¶m lùc c¾t; 4. hÇu nh− toμn bé nhiÖt c¾t ®i theo phoi; 5. nguyªn
nh©n chÝnh cña mßn dao lμ khuyÕch t¸n, cã thÓ kh¾c phôc b»ng líp phñ trªn dao.
HiÖu qu¶ cña HSC lμ: 1. t¨ng n¨ng suÊt c¾t; 2. gi¶m lùc c¾t; 3. gi¶m thêi gian c¾t;
4. n©ng cao chÊt l−îng bÒ mÆt; 5. gi¶m rung ®éng, t¨ng æn ®Þnh; 6. gi¶m bÒ dμy
phoi vμ gi¶m hiÖn t−îng phoi cuén.
HSC lμ gi¶i ph¸p ®−a qu¸ tr×nh c¾t tiÕn gÇn tíi tr¹ng th¸i lý t−ëng. Tuy
nhiªn, c«ng nghÖ nμy ®ßi hái rÊt cao vÒ ®é cøng v÷ng, ®é æn ®Þnh c¬, nhiÖt cña hÖ
thèng c¬ khÝ vμ nh÷ng tÝnh n¨ng ®Æc biÖt cña hÖ thèng gi¸m s¸t vμ ®iÒu khiÓn.
1.6.3. Çc xu h−íng ph¸t triÓn kÕt cÊu cña m¸y c«ng cô
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, cã thÓ rót ra mét ®iÒu lμ mäi yªu cÇu cña ng−êi
dïng ®Òu ph¶i ®−îc nhμ s¶n xuÊt MCC ph©n tÝch kü l−ìng khi lùa chän gi¶i ph¸p
kÕt cÊu. Ngμy nay çc nhμ thiÕt kÕ MCC cã nhiÒu ph−¬ng ¸n kÕt cÊu ®Ó lùa chän.
MÆt kh¸c, nhiÒu c¬ cÊu vμ hÖ thèng c¬ khÝ phøc t¹p, cång kÒnh tr−íc ®©y cã thÓ
®−îc thay thÕ b»ng çc hÖ thèng ®iÖn, thñy lùc ®¬n gi¶n vμ dÔ ®iÒu khiÓn h¬n.
NhiÒu cÊu tróc, tÝnh n¨ng ®iÒu khiÓn tr−íc ®©y do phÇn cøng ®¶m nhiÖm th× ngμy
nay ®· ®−îc chuyÓn cho phÇn mÒm. Ng−êi thiÕt kÕ cÇn ph¶i cËp nhËt çc th«ng
tin c«ng nghÖ míi ®Ó cã thÓ chän gi¶i ph¸p kÕt cÊu tèi −u.
Xu h−íng chung trong thiÕt kÕ MCC lμ sö dông çc gi¶i ph¸p tæng hîp vÒ
kÕt cÊu, vËt liÖu, gi¸m s¸t, ®iÒu khiÓn,... Cã thÓ kÓ ra mét sè h−íng sau:
1. Sö dông çc gi¶i ph¸p kÕt cÊu míi trong c¬ khÝ, thuû lùc, khÝ nÐn, ®iÖn vμ
kÕt hîp gi÷a chóng; sö dông çc kÕt cÊu cã nguyªn lý míi: æ ®Öm tõ, æ thuû tÜnh,
æ thuû ®éng, ®éng c¬ tuyÕn tÝnh,... ®Ó gi¶m kÝch th−íc, n©ng cao ®é chÝnh x¸c, ®é
linh ho¹t vμ æn ®Þnh.
2. øng dông nguyªn t¾c c¬ ®iÖn tö ®Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c, tÝnh linh ho¹t
vμ th«ng minh cña m¸y; gióp cho kÕt cÊu gän nhÑ, hiÖu n¨ng cao.
35
Trong h×nh 1.20 lμ vÝ
dô vÒ kÕt cÊu côm trôc chÝnh
cña m¸y tiÖn - phay (trôc
chÝnh kÕt hîp trôc C) cña
h·ng IKEGAI (NhËt). Khi
tiÖn, cÆp b¸nh r¨ng 2 bÞ t¸ch
ra, trôc chÝnh 3 lμm viÖc
b×nh th−êng (chÕ ®é trôc Z).
Khi phay (chÕ ®é trôc C),
cÆp b¸nh r¨ng 2 truyÒn
chuyÓn ®éng tõ ®éng c¬
servo 1 tíi trôc chÝnh. H×nh 1. 20: Côm trôc chÝnh m¸y tiÖn víi trôc C
Gãc quay cña trôc ®−îc ®o nhê sensor ®o gãc 5. Phanh 6 cã nhiÖm vô gi÷
trôc ë vÞ trÝ x¸c ®Þnh. Sù vμo, ra khíp cña cÆp b¸nh r¨ng 2 ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng
xi lanh thuû lùc.
3. Dïng çc c¬ cÊu biÕn ®æi chuyÓn ®éng ®Ó më réng kh¶ n¨ng c«ng nghÖ
cña m¸y. VÝ dô, c¬ cÊu quay trong h×nh 1.21 cho phÐp thay ®æi ph−¬ng cña trôc
chÝnh m¸y phay (n»m ngang hay th¼ng ®øng). §Çu trôc chÝnh 2 chøa cÆp b¸nh
r¨ng c«n ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng quay tõ ®éng c¬ ®Õn trôc chÝnh 1.
Trôc cña b¸nh r¨ng c«n chñ ®éng nghiªng 45O so víi ph−¬ng th¼ng ®øng.
§©y còng chÝnh lμ trôc quay cña mÆt bÝch 4, khi quay cã thÓ thay ®æi ph−¬ng cña
trôc chÝnh. Bé lß xo ®Üa cã t¸c dông gi÷ mÆt bÝch ë vÞ trÝ x¸c ®Þnh.
H×nh 1. 21: KÕt cÊu trôc chÝnh m¸y phay xoay ®−îc
36
4. Thay thÕ çc hÖ truyÒn ®éng c¬ khÝ truyÒn thèng b»ng çc hÖ truyÒn ®éng
®iÖn - c¬ hiÖn ®¹i ®Ó rót ng¾n xÝch truyÒn ®éng, t¨ng ®é linh ho¹t, n©ng cao hiÖu
suÊt cña hÖ thèng. VÝ dô, sö dông ®éng c¬ ®iÒu khiÓn tèc ®é v« cÊp thay cho hép
®æi tèc c¬ khÝ, dïng ®éng c¬ tuyÕn tÝnh thay cho hÖ vÝt me ®ai èc truyÒn thèng cã
thÓ rót ng¾n xÝch truyÒn ®éng. Çc hÖ truyÒn ®éng trùc tiÕp hoÆc tÝch hîp ®éng c¬
bªn trong cho phÐp gi¶m tèi ®a sai sè truyÒn ®éng.
5. T¨ng thªm çc c¬ cÊu c«ng t¸c hay c¬ cÊu bæ trî ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt
hoÆc më réng kh¶ n¨ng c«ng nghÖ cña m¸y: thªm ®μi dao, thªm trôc chÝnh, hÖ
thèng thay dao tù ®éng, hÖ thèng t¶i phoi, dïng robot phôc vô, trang bÞ hÖ thèng
gi¸m s¸t t×nh tr¹ng c«ng t¸c cña m¸y vμ th«ng sè m«i tr−êng. B»ng çch nμy cã
thÓ t¹o ra çc m¸y v¹n n¨ng réng (nhiÒu chøc n¨ng), cã kh¶ n¨ng tËp trung
nguyªn c«ng. Trªn h×nh 1.22 lμ mét vÝ dô vÒ tËp trung nguyªn c«ng trªn m¸y tiÖn
CNC. Nhê ®−îc trang bÞ çc trôc C, Y vμ dao cã dÉn ®éng (Driven Tools) mμ
m¸y cã thÓ phay lôc l¨ng, khoan lç lÖch t©m, khoan h−íng kÝnh,... Nhê cã 2 trôc
chÝnh mμ m¸y cã thÓ gia c«ng tõ c¶ 2 ®Çu.
H×nh 1. 22: TËp trung nguyªn c«ng trªn m¸y tiÖn 2 trôc chÝnh, cã trôc C, Y
6. Modul ho¸ kÕt cÊu, sö dông nguyªn t¾c m¸y tæ hîp (h×nh 1.23) ®Ó nhanh
chãng ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghÖ ®a d¹ng víi çc modul trôc chÝnh (®Çu lùc) cã
37
chøc n¨ng c«ng nghÖ kh¸c nhau (tiÖn, phay, khoan, mμi,...) víi c«ng suÊt kh¸c
nhau; sö dông çc ®μi dao cã sè dao kh¸c nhau; çc modul kh¸c nhau ®Ó thay ®æi
cÊu tróc cña th©n m¸y.
H×nh 1. 23: Nguyªn t¾c thiÕt lËp m¸y tæ hîp tõ çc modul
7. N©ng cao ®é chÝnh x¸c, kh¶ n¨ng lμm viÖc, ®é tin cËy cña çc chi tiÕt
b»ng çch: n©ng cao ®é chÝnh x¸c gia c«ng, nhiÖt luyªn, dïng çc vËt liÖu chÞu
mßn, bÒn nhiÖt,... VÝ dô, dïng vÝt me ®ai èc bi thay cho vÝt me ®ai èc th−êng, d¸n
vËt liÖu gi¶m ma s¸t, chÞu mßn lªn ®−êng tr−ît,... Çc lo¹i æ hay ®−êng tr−ît thñy
tÜnh, ®Öm khÝ, ®Öm tõ ®−îc dïng trªn çc m¸y cao tèc, cho phÐp gi¶m hÖ sè ma
s¸t xuèng gÇn b»ng 0.
1.6.4. Çc xu h−íng ph¸t triÓn cña hÖ ®iÒu khiÓn m¸y c«ng cô
Cïng víi gi¶i ph¸p kÕt cÊu, gi¶i ph¸p gi¸m s¸t vμ ®iÒu khiÓn lμ yÕu tè kh«ng
thÓ thiÕu khi muèn ¸p dông çc c«ng nghÖ míi.
Gia c«ng cao tèc vμ gia c«ng tiÓu h×nh ®ßi hái çc ph−¬ng ph¸p liªn tôc
gi¸m s¸t qu¸ tr×nh: ®o kÝch th−íc gia c«ng b»ng ph−¬ng ph¸p tiÕp xóc vμ kh«ng
tiÕp xóc; ®o lùc c¾t, c«ng suÊt, ©m thanh, nhiÖt ®é vïng c¾t, rung ®éng. Çc thiÕt
bÞ ®Ó ®o lùc c¾t cã thÓ lμ phÇn tö biÕn d¹ng hay phÇn tö ¸p ®iÖn; sensor ©m thanh
(Acoustic Emission - AE) ®−îc sö dông phæ biÕn v× kh«ng ®ßi hái tiÕp xóc trùc
38
tiÕp, dÔ g¸ ®Æt; ®o c«ng suÊt c¾t cho phÐp ®¸nh gi¸ øng xö cña hÖ thèng (lùc,
m«men) mét çch gi¸n tiÕp vμ ®−îc dïng nhiÒu trong c«ng nghiÖp; gia tèc kÕ
th−êng ®−îc dïng nhÊt ®Ó gi¸m s¸t rung ®éng. Çc thiÕt bÞ gi¸m s¸t nμy ®i kÌm
víi ®iÒu khiÓn thÝch nghi ®Ó phßng ngõa sù biÕn ®éng qu¸ møc cña çc th«ng sè
c«ng nghÖ, tr−íc hÕt lμ lùc c¾t vμ tèi −u hãa chÕ ®é c«ng nghÖ trong qu¸ tr×nh gia
c«ng (tèi −u hãa ®éng).
Çc hÖ thèng ®iÒu khiÓn th«ng th−êng, ®−îc thiÕt kÕ cho çc thiÕt bÞ cã cÊu
h×nh vμ ®iÒu kiÖn lμm viÖc quy ®Þnh tr−íc, çc th«ng sè lμm viÖc tÜnh, theo
ch−¬ng tr×nh cøng, t¸c ®éng chËm,... kh«ng thÓ thÝch øng ®−îc víi nh÷ng biÕn
®éng nhanh vμ bÊt th−êng trong qu¸ tr×nh c¾t còng nh− t¸c ®éng bªn ngoμi. HÖ
®iÒu khiÓn ®a cÊp ®−îc hç trî bëi hÖ thèng sensor gi¸m s¸t trùc tuyÕn qu¸ tr×nh
gia c«ng lμ m« h×nh ®iÒu khiÓn phï hîp víi MCC hiÖn ®¹i.
M« h×nh hÖ ®iÒu khiÓn hiÖn ®¹i (h×nh 1.24) ®−îc h×nh dung lμ hÖ ®iÒu khiÓn
®a cÊp (Multi-level Hierarchical Control), cã 3 cÊp: 1. cÊp ®iÒu khiÓn m¸y
(Machine Level); 2. cÊp ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh (Process Level) vμ 3. cÊp gi¸m s¸t
(Supervisory Level).
CÊp ®iÒu khiÓn m¸y, vÒ c¬ b¶n cã chøc n¨ng nh− bé CNC th«ng th−êng
®ang dïng: chøc n¨ng néi suy, x¸c ®Þnh çc ®iÓm trung gian trong quü ®¹o dông
cô; vμ chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vÞ trÝ c¬ cÊu chÊp hμnh (servo).
CÊp ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh, cã nhiÖm vô t¨ng n¨ng suÊt gia c«ng b»ng çch
ph¸t huy tèi ®a çc th«ng sè c«ng nghÖ trong ph¹m vi cho phÐp (quy ®Þnh bëi hÖ
thèng çc ®iÒu kiÖn rμng buéc). §©y lμ hÖ ®iÒu khiÓn thÝch nghi theo ®iÒu kiÖn
giíi h¹n (Adaptive Control with Constraint - ACC), ®−îc tr×nh bμy ë ch−¬ng 5.
Trong ®a sè çc tr−êng hîp, ®iÒu kiÖn rμng buéc lμ lùc hoÆc m«men c¾t, cßn
th«ng sè ®iÒu khiÓn lμ l−îng ch¹y dao (Adaptive Feedrate Control - AFC). §Çu
vμo cña cÊp qu¸ tr×nh lμ chÕ ®é c¾t (®−îc tèi −u hãa nhê cÊp trªn) vμ çc th«ng sè
(biÕn) tr¹ng th¸i cña qu¸ tr×nh (lùc c¾t, rung ®éng,...). §Çu ra cña nã lμ chÕ ®é
c«ng nghÖ, thay ®æi theo gi¸ trÞ cña çc biÕn tr¹ng th¸i cña qu¸ tr×nh.
CÊp gi¸m s¸t qu¸ tr×nh, cã nhiÖm vô tèi −u hãa qu¸ tr×nh theo çc biÕn ®¸nh
gi¸ (Merit Variables) vμ hμm môc tiªu (Objective Function) cho tr−íc. Tïy theo
®Æc tÝnh cña chi tiÕt vμ yªu cÇu gia c«ng, cÊp nμy tÝnh to¸n vμ cung cÊp cho cÊp
d−íi cña nã (cÊp ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh) chÕ ®é c¾t tèi −u vμ çc th«ng sè tr¹ng th¸i
cña qu¸ tr×nh. Çc biÕn ®¸nh gi¸ cã thÓ lμ: 1. n¨ng suÊt c¾t tèi ®a; 2. tèc ®é mßn
dao nhá nhÊt; 3. tr¸nh ph¸t sinh tù rung (chatter); 4. gi¸ thμnh nhá nhÊt; 5. ®¶m b¶o
chÊt l−îng bÒ mÆt; vμ 6. ®¶m b¶o dung sai kÝch th−íc. Tïy theo yªu cÇu cô thÓ mμ
çc biÕn trªn cã thÓ ®−îc tæ hîp theo träng l−îng ®Ó h×nh thμnh hμm môc tiªu.
39
§i theo hÖ ®iÒu khiÓn nμy lμ hÖ thèng çc sensor ®Ó gi¸m s¸t qu¸ tr×nh gia
c«ng, chÕ ®é c«ng nghÖ vμ tr¹ng th¸i cña dông cô. HÖ thèng sensor lμm viÖc trùc
tuyÕn (In-process hay On-line). Ngoμi ra cßn cã thÓ kÌm theo modul trî gióp ra
quyÕt ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh chiÕn l−îc gia c«ng, tÝnh to¸n çc th«ng sè c«ng nghÖ vμ
lËp tr×nh. Modul nμy lμm viÖc ngo¹i tuyÕn (Off-line), hay "tr−íc qu¸ tr×nh (Pre-
process)".
H×nh 1. 24: S¬ ®å kÕt cÊu cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn ®a cÊp

VÒ mét sè xu h−íng míi ph¸t triÓn hÖ thèng ®iÒu khiÓn, cã thÓ kÓ ®Õn hÖ
CNC cÊu tróc më (Open-Architecture CNC System), trong ®ã PC ®−îc tÝch hîp
víi CNC vμ hÖ thèng ®iÒu khiÓn vμ gi¸m s¸t nèi m¹ng (Networked Control and
Supervision), trong ®ã çc thμnh phÇn, nh− sensor, bé ®iÒu khiÓn, hÖ thèng chÊp
hμnh,... ®−îc liªn kÕt theo c«ng nghÖ m¹ng m¸y tÝnh.
40
Ch−¬ng 2: TruyÒn ®éng c¬ khÝ trªn m¸y c«ng cô
NhiÖm vô chÝnh cña m¸y c«ng cô (MCC) lμ thùc hiÖn chuyÓn ®éng t¹o h×nh
- chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a l−ìi c¾t cña dao vμ ph«i ®Ó t¹o ra çc bÒ mÆt trªn
chi tiÕt gia c«ng. M«n "Nguyªn lý c¾t kim lo¹i" cung cÊp nguyªn lý t¹o h×nh cho
çc bÒ mÆt c¬ b¶n trong chi tiÕt m¸y: trô, ph¼ng, ren, r¨ng th©n khai,... M«n
"C«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y" hay m«n "C«ng nghÖ kim lo¹i" trang bÞ kiÕn thøc vÒ
çc ph−¬ng ph¸p gia c«ng çc bÒ mÆt trªn çc nhãm MCC kh¸c nhau. §éng häc
MCC lμ lÜnh vùc nghiªn cøu kÕt cÊu ®éng häc vμ chuyÓn ®éng cña çc c¬ cÊu
thùc hiÖn chuyÓn ®éng t¹o h×nh. Nghiªn cøu ®éng häc MCC kh«ng chØ phôc vô
cho çc kü s− thiÕt kÕ MCC mμ cßn t¹o kiÕn thøc nÒn t¶ng cho tù ®éng ho¸ çc
hÖ thèng nμy.
Trong nöa thÕ kû qua, kÓ tõ n¨m 1949, khi chiÕc MCC ®iÒu khiÓn sè ®Çu
tiªn ra ®êi t¹i ViÖn C«ng nghÖ Massachusetts (MIT), chóng ta ®· ®−îc chøng
kiÕn sù ph¸t triÓn thÇn kú cña kü thuËt MCC. Cã thÓ thÊy sù nç lùc vμ nh÷ng
thμnh tùu chÝnh ®−îc tËp trung vμo lμm t¨ng hiÖu qu¶ (sù linh ho¹t, tèc ®é, ®é
chÝnh x¸c, ®é tin cËy) cña chuyÓn ®éng t¹o h×nh. ChÝnh v× vËy, hÖ thèng chuyÓn
®éng t¹o h×nh còng lμ ®èi t−îng chÝnh cña tù ®éng ho¸ MCC.
Trªn çc MCC, nhÊt lμ trªn çc m¸y hiÖn ®¹i, hÖ thèng t¹o h×nh kh«ng ph¶i
chØ gåm çc hÖ thèng c¬ khÝ mμ c¶ çc hÖ thèng truyÒn ®éng ®iÖn, thuû lùc, khÝ
nÐn. Tuy nhiªn, hÖ thèng c¬ khÝ lu«n lu«n ®ãng vai trß trung t©m. V× lý do ®ã vμ
còng ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc nghiªn cøu, çc hÖ thèng c¬ khÝ, thuû lùc, ®iÖn ®−îc
tr×nh bμy thμnh çc ch−¬ng ®éc lËp. Ch−¬ng nμy tËp trung vμo phÇn c¬ khÝ.
2.1. Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n
2.1.1. Çc thμnh phÇn c¬ b¶n cña xÝch ®éng häc
- Kh©u ®éng häc: chi tiÕt m¸y tham gia trùc tiÕp vμo sù thay ®æi çc th«ng
sè ®éng häc cña hÖ thèng (thay ®æi vÞ trÝ, tèc ®é, h−íng chuyÓn ®éng). VÝ dô vÒ
çc kh©u ®éng häc lμ b¸nh r¨ng, b¸nh ®ai, trôc vÝt, ®ai èc,...
- CÆp ®éng häc: cÆp truyÒn ®éng gi÷a çc kh©u ®éng häc liªn tiÕp nhau.
Trong mçi cÆp ®éng häc cã 1 kh©u chñ ®éng hay kh©u vμo (cÊp chuyÓn ®éng) vμ 1
kh©u bÞ ®éng hay kh©u ra (nhËn chuyÓn ®éng). Quan hÖ ®éng häc cña mçi cÆp
®éng häc th−êng ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng tû sè truyÒn. §ã lμ tû sè (i) gi÷a tèc ®é kh©u
n2
bÞ ®éng (n2) vμ tèc ®é kh©u chñ ®éng (n1): i = . CÆp ®éng häc cã i > 1 lμ cÆp
n1
t¨ng tèc, i < 1 lμ hÖ gi¶m tèc.
41
- XÝch ®éng häc: chuçi liªn tiÕp çc cÆp ®éng häc. Tû sè truyÒn cña chuçi
b»ng tÝch tØ sè truyÒn cña çc cÆp ®éng häc trong chuçi: i = i1 × i2 × ... × in .
2.1.2. BiÓu diÔn vμ ph©n tÝch ®éng häc
§éng häc cña mét m¸y, c¬ cÊu,... th−êng ®−îc biÓu diÔn, ph©n tÝch nhê s¬
®å ®éng häc, ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng, biÓu ®å vËn tèc.
- S¬ ®å ®éng häc (s¬ ®å ®éng) biÓu diÔn quan hÖ ®éng häc cña m¸y hoÆc c¬
cÊu. Trong s¬ ®å ®éng häc, ng−êi ta sö dông çc ký hiÖu quy −íc ®Ó biÓu diÔn
çc kh©u. Trong h×nh 2.1 lμ ký hiÖu cña çc kh©u c¬ b¶n.
H×nh 2. 1: Çc ký hiÖu quy −íc trong s¬ ®å ®éng MCC
42
- Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng biÓu diÔn b»ng to¸n häc quan hÖ ®éng häc gi÷a
kh©u trong chuçi.
- BiÓu ®å vËn tèc (cßn gäi lμ biÓu ®å h×nh tia): biÓu diÔn b»ng h×nh häc quan
hÖ ®éng häc gi÷a çc thμnh phÇn trong xÝch ®éng.
Chóng ta h·y lμm râ çc kh¸i niÖm trªn th«ng qua vÝ dô vÒ mét xÝch ®éng.
S¬ ®å ®éng cña xÝch cã d¹ng nh− h×nh 2.2 (a). Ta thÊy, xÝch ®éng cã 3 trôc
(I, II, III). Trªn trôc I (trôc chñ ®éng) cã khèi 3 b¸nh r¨ng di tr−ît víi sè r¨ng Z1,
Z2, Z3. Tèc ®é quay cña trôc I lμ n. Trôc II (trôc trung gian) cã 3 b¸nh r¨ng cè
®Þnh víi sè r¨ng Z4-9, Z2-11, Z6-7. Trôc III lμ trôc ra, mang khèi b¸nh r¨ng di tr−ît
Z8, Z10, Z12. Sau ®©y chóng ta sÏ ph©n tÝch vμ sÏ thÊy lμ trôc ra cã 9 tèc ®é, ®−îc
ký hiÖu lμ n1÷ n9(*).
(a) (b)
H×nh 2. 2: s¬ ®å ®éng (a) vμ biÓu ®å vËn tèc cña xÝch ®éng (b)
Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®éng häc gi÷a çc kh©u. Tõ
s¬ ®å ®éng ta cã thÓ viÕt:
z 1 z7 z z z z
n1=n×i1-2×i7-8= . ; n2=n×i1-2×i9-10= 1 . 9 ; n3=n×i1-2×i11-12= 1 . 11 ;
z2 z8 z 2 z 10 z 2 z 12
z 3 z7 z z z z
n4=n×i3-4×i7-8= . ; n5=n×i3-4×i9-10= 3 . 9 ; n6=n×i3-4×i11-12= 3 . 11 ;
z4 z8 z 4 z 10 z 4 z 12
z 5 z7 z z z z
n7=n×i5-6×i7-8= . ; n8=n×i5-6×i9-10= 5 . 9 ; n9=n×i5-6×i11-12= 5 . 11 .
z6 z 8 z 6 z 10 z 6 z 12
(*)
Quy −íc: (1)- B¸nh r¨ng chñ ®éng cã chØ sè lÎ (vÝ dô Z1, Z3, Z7); b¸nh r¨ng bÞ ®éng cã
chØ sè ch½n (vÝ dô Z2, Z4); (2)- Trªn cïng 1 trôc, b¸nh r¨ng cã sè r¨ng lín th× mang chØ sè nhá (vÝ
dô Z1>Z3>Z5); (3)- Çc b¸nh r¨ng ¨n khíp nhau cã chØ sè liÒn nhau (vÝ dô Z2 ¨n khíp víi Z1).
43
HoÆc cã thÓ viÕt gän nh− sau:
⎛ z1 ⎞ ⎛ z7 ⎞
⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎛ i1− 2 ⎞ ⎛ i7 −8 ⎞ ⎜ z2 ⎟ ⎜ z8 ⎟
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜z ⎟ ⎜ z9 ⎟
n1 ÷ n9 = n × ⎜ i3−4 ⎟ × ⎜ i9 −10 ⎟ = n × ⎜ 3 ⎟×⎜ ⎟
⎜i ⎟ ⎜i ⎟ ⎜ z4 ⎟ ⎜ z 10 ⎟
⎝ 5 −6 ⎠ ⎝ 11−12 ⎠ ⎜ z5 ⎟ ⎜ z 11 ⎟
⎜z ⎟ ⎜z ⎟
⎝ 6 ⎠ ⎝ 12 ⎠
NÕu biÕt sè r¨ng cña çc b¸nh r¨ng, ta cã thÓ tÝnh d·y tèc ®é cña trôc ra
(III).
BiÓu ®å vËn tèc cã d¹ng nh− trªn h×nh 2.2 (b). Nã cho biÕt sè trôc (çc
®−êng th¼ng ®øng) vμ sè cÊp tèc ®é cã thÓ (®−êng ngang) víi quy −íc tèc ®é cao
cã chØ sè thÊp (n1>n2). Ngoμi sè tèc ®é cña tõng trôc vμ gi¸ trÞ cô thÓ cña chóng
(nh− ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng), biÓu ®å vËn tèc cßn chØ ra mét çch trùc quan sù
t¨ng tèc (dèc lªn), gi¶m tèc (dèc xuèng) qua tõng cÆp ®éng häc.
2.2. Çc c¬ cÊu chÝnh trong xÝch ®éng häc m¸y c«ng cô
§Ó ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghÖ vμ theo quan ®iÓm thiÕt kÕ, kÕt cÊu ®éng häc
cña çc lo¹i MCC hÕt søc ®a d¹ng. Tuy nhiªn, chóng ®−îc tæ hîp tõ çc c¬ cÊu c¬
së, trong ®ã cã nhiÒu d¹ng kÕt cÊu ®iÓn h×nh. NÕu n¾m ch¾c çc kÕt cÊu ®iÓn
h×nh, chóng ta cã thÓ dÔ dμng nhËn d¹ng vμ ph©n tÝch kÕt cÊu cña bÊt kú m¸y nμo.
Trong môc nμy, chóng ta sÏ nghiªn cøu çc c¬ cÊu ®iÓn h×nh trong hÖ truyÒn
®éng trôc chÝnh (HT§TC) vμ trong hÖ truyÒn ®éng ch¹y dao (HT§CD). Trªn c¬
së ®ã, sÏ ph©n tÝch ®éng häc cña mét sè hÖ truyÒn ®éng trªn çc m¸y c«ng cô
®iÓn h×nh.
2.2.1. HÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh
2.2.1.1. Çc c¬ cÊu th−êng dïng trong hÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh
• C¬ cÊu b¸nh r¨ng di tr−ît
C¬ cÊu b¸nh r¨ng di tr−ît (h×nh 2.3) ®−îc dïng nhiÒu nhÊt trong çc
HT§TC còng nh− çc HT§CD. ChuyÓn ®éng ®−îc truyÒn gi÷a b¸nh r¨ng cè ®Þnh
trªn mét trôc vμ b¸nh r¨ng di ®éng (dÞch däc trôc) trªn trôc kia. Khi cÇn thay ®æi
tû sè truyÒn, ta dÞch khèi b¸nh r¨ng di tr−ît ®Ó thay ®æi cÆp b¸nh r¨ng ¨n khíp.
C¬ cÊu nμy cã −u ®iÓm lμ tin cËy, lμm viÖc ®−îc ë tèc ®é cao vμ truyÒn ®−îc m«
men xo¾n lín. Nh−îc ®iÓm cña c¬ cÊu nμy lμ kÝch th−íc chiÒu trôc lín, kh«ng
dïng ®−îc b¸nh r¨ng nghiªng vμ c¬ cÊu ®iÒu khiÓn phøc t¹p.
44
H×nh 2. 3: S¬ ®å xÝch tèc ®é dïng b¸nh r¨ng di tr−ît
2. C¬ cÊu then kÐo
Trong c¬ cÊu then kÐo, cã 2 khèi b¸nh r¨ng th−êng xuyªn ¨n khíp víi nhau
(h×nh 2.4). Khèi b¸nh r¨ng trªn trôc I cè ®Þnh, khèi trªn trôc II quay tr¬n (h×nh
2.4, a). Then kÐo ®−îc lång vμo gi÷a trôc, cã thÓ di ®éng däc trôc nhê c¬ cÊu ®iÒu
khiÓn ngoμi. T¹i mçi thêi ®iÓm, then chØ ®−îc cμi vμo 1 b¸nh r¨ng, khiÕn nã cã
thÓ truyÒn m«men xo¾n sang trôc (h×nh 2.4, b).
H×nh 2. 4: C¬ cÊu then kÐo trong

¦u ®iÓm cña c¬ cÊu then kÐo lμ gän, cã thÓ bè trÝ khèi nhiÒu b¸nh r¨ng ®Ó
t¹o ra hμng chôc tû sè truyÒn kh¸c nhau; cã thÓ sö dông b¸nh r¨ng nghiªng vμ c¬
cÊu ®iÒu khiÓn ®¬n gi¶n. Nh−îc ®iÓm chÝnh cña c¬ cÊu nμy lμ kh«ng truyÒn ®−îc
m« men lín, do h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng chÞu lùc cña then.
45
• C¬ cÊu b¸nh r¨ng thay thÕ
Trong tr−êng hîp tû sè truyÒn kh«ng ph¶i thay ®æi th−êng xuyªn th× c¬ cÊu
b¸nh r¨ng thay thÕ ph¸t huy ®−îc −u ®iÓm: kÝch th−íc chiÒu trôc cña c¬ cÊu nhá vμ
khong cÇn c¬ cÊu ®iÒu khiÓn. Víi c¬ cÊu b¸nh r¨ng thay thÕ, tû sè truyÒn gi÷a 2
trôc ®−îc thay ®æi nhê thay ®æi bé b¸nh r¨ng truyÒn ®éng. NÕu gi÷a 2 trôc cè ®Þnh
chØ dïng cã 1 cÆp b¸nh r¨ng truyÒn ®éng trùc tiÕp th× kh¶ n¨ng thay ®æi rÊt khã
kh¨n. §Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm ®ã, ng−êi ta dïng mét bé b¸nh r¨ng trung gian,
l¾p trªn 2 ch¹c di ®éng. H×nh 2.5 thÓ hiÖn kÕt cÊu mét côm b¸nh r¨ng thay thÕ cã
b¸nh r¨ng trung gian. M« men ®−îc truyÒn tõ trôc I sang trôc III th«ng qua cÆp
b¸nh r¨ng trung gian l¾p trªn trôc II. Ta thÊy lμ ch¹c 1 quay ®−îc quanh t©m trôc
III nªn dï trôc I vμ III cè ®Þnh, truyÒn ®éng gi÷a çc b¸nh r¨ng vÉn ®−îc thùc hiÖn.
H×nh 2. 5: C¬ cÊu b¸nh r¨ng thay thÕ

Côm b¸nh r¨ng thay thÕ th−êng ®−îc chÕ t¹o s½n, cung cÊp kÌm theo m¸y
®Ó thùc hiÖn çc chøc n¨ng truyÒn ®éng nhÊt ®Þnh, vÝ dô trong hÖ truyÒn ®éng
ch¹y dao cña m¸y tiÖn.
46
• Dïng ®éng ®iÖn c¬ nhiÒu tèc ®é
Dïng ®éng c¬ ®iÖn nhiÒu tèc ®é (h×nh 2.6) khiÕn cho hép tèc ®é ®ì cång
kÒnh vμ dÔ ®iÒu khiÓn. §èi víi ®éng c¬ dÞ bé 3 pha, biÖn ph¸p th−êng dïng lμ ®æi
Δ/Y hoÆc dïng ®éng c¬ cã nhiÒu cuén d©y.
H×nh 2. 6: C¬ cÊu dïng ®éng c¬ nhiÒu cÊp
• BiÕn ®æi tèc ®é v« cÊp

BiÕn ®æi v« cÊp tèc ®é trôc chÝnh cã thÓ dïng truyÒn ®éng thñy lùc, c¬ khÝ,
®iÖn,... Çc d¹ng truyÒn ®éng nμy sÏ ®−îc giíi thiÖu ë çc ch−¬ng sau.
Víi c¬ cÊu truyÒn ®éng ma s¸t (h×nh 2.7, a), m« men ®−îc truyÒn tõ b¸nh 1
trªn trôc I sang b¸nh 3 trªn trôc II qua bé b¸nh trung gian 2. Tû sè truyÒn gi÷a 2
trôc lμ n=d1/d2. Khi quay b¸nh 2 quanh chèt th× quan hÖ d1, d2 thay ®æi, lμm thay
®æi v« cÊp tû sè truyÒn. Trªn h×nh (h×nh 2.7, b) lμ s¬ ®å hép tèc ®é cña m¸y tiÖn
cã dïng bé truyÒn ®éng ma s¸t. ¦u ®iÓm chÝnh cña d¹ng truyÒn ®éng nμy lμ thay
®æi ®−îc tèc ®é v« cÊp tèc ®é trôc bÞ ®éng trong khi tèc ®é cña trôc chñ ®éng
kh«ng thay ®æi. MÆt kh¸c, truyÒn ®éng ma s¸t vèn dÜ cã ®Æc tÝnh ªm dÞu, Ýt g©y
ån. Nh−îc ®iÓm chÝnh cña d¹ng truyÒn ®éng nμy lμ hiÖu suÊt thÊp, dÔ bÞ tr−ît,
nhÊt lμ khi çc bÒ mÆt ma s¸t bÞ bÈn hoÆc dÝnh dÇu mì. §Ó ®¶m b¶o ®ñ lùc ma s¸t
cho truyÒn ®éng, lùc ph¸p tuyÕn trªn çc mÆt tiÕp xóc ph¶i lín, dÉn ®Õn t¨ng lùc
chiÒu trôc, khiÕn æ bÞ mßn nhanh. C¬ cÊu nμy ®−îc dïng trªn m¸y tiÖn 1M620
(h×nh 2.9).
Ngμy nay çc c¬ cÊu d¹ng nμy Ýt ®−îc dïng, mμ ®−îc thay b»ng ®éng c¬ 1
chiÒu, ®éng c¬ xoay chiÒu víi biÕn tÇn hoÆc ®éng c¬ servo, v× chóng cã ®Æc tÝnh
c¬ tèt, cho hiÖu suÊt cao vμ dÔ ®iÒu khiÓn.
47
H×nh 2. 7: Hép biÕn ®æi tèc ®é v« cÊp dïng ma s¸t
2.2.1.2. Mét sè hÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh ®iÓn h×nh

§Ó minh häa vÒ øng dông çc c¬ cÊu nãi ë trªn, ®ång thêi ®Ó gióp b¹n ®äc
lμm quen víi çc kÕt cÊu m¸y cô thÓ, d−íi ®©y xin giíi thiÖu mét sè s¬ ®å ®éng
cña çc nhãm m¸y th−êng gÆp. Theo ®Æc ®iÓm kÕt cÊu, chóng ta sÏ lμm quen víi
çc nhãm m¸y: tiÖn; khoan, phay; bμo, xäc vμ m¸y tù ®éng, b¸n tù ®éng.
• Hép truyÒn ®éng trôc chÝnh cña çc m¸y tiÖn
M¸y tiÖn ®−îc sö dông réng r·i nhÊt trong gia c«ng kim lo¹i. Trªn m¸y tiÖn
thùc hiÖn nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau: tiÖn däc, tiÖn ngang, tiÖn tr¬n, tiÖn ren,...
Yªu cÇu cña hÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh m¸y tiÖn, ngoμi m« men vμ c«ng suÊt lín,
lμ cho d¶i tèc ®é réng, nhiÒu cÊp.
Trong nhãm m¸y tiÖn, çc m¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng lμ phæ biÕn nhÊt. Sau
®©y m« t¶ hép tèc ®é cña m¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng 1A616.
M¸y 1A616 lμ m¸y tiÖn ren vÝt cao tèc do Liªn X« s¶n xuÊt. S¬ ®å ®éng hép
tèc ®é cña nã nh− trong h×nh 2.8. Tèc ®é cña trôc chÝnh ®−îc thay ®æi nhê çc
khèi b¸nh r¨ng di tr−ît: B1 trªn trôc II, B2 trªn trôc III, B3 vμ B4 trªn trôc IV.
Víi çc th«ng sè kÕt cÊu nh− trªn, ta cã ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng nh− sau:
⎡ 31 ⎤
⎡ 41 ⎤ ⎢ 25 ⎥
⎢ 26 ⎥ ⎢ 26 ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎡ 1 ⎤
135 ⎢ 39 ⎥ ⎢ 32 ⎥ ⎢ ⎛ 98 ÷ 2357 ⎞
n7 = n1 × × × ⎢ ⎥ × 34 20 ⎥ = ⎜ ⎟ v / ph
168 ⎢ 31 ⎥ ⎢ 19 ⎥ ⎢ × ⎥ ⎝ 12 ÷ 295 ⎠
⎢ ⎥ ⎣ 68 80 ⎦
⎢ 14 ⎥ ⎢ 38 ⎥
⎢⎣ 55 ⎥⎦ ⎢ 14 ⎥
⎢ ⎥
⎣ 44 ⎦
48
Sè cÊp tèc ®é cña trôc chÝnh (trôc VII) lμ 1.3.4.2=24, h×nh thμnh 2 d¶i: d¶i
tèc ®é cao (98÷2357) v/ph nhËn ®−îc b»ng çch nèi trùc tiÕp trôc V víi trôc VII
qua ly hîp M1. D¶i tèc ®é thÊp (12÷295 v/ph) nhËn ®−îc nhê nèi trôc V víi trôc
VII th«ng qua trôc trung gian VI. Çc sè liÖu trªn ®−îc tÝnh víi gi¶ thiÕt tèc ®é
danh ®Þnh cña ®«ng c¬ ®iÖn lμ 1500v/ph. Trªn thùc tÕ, sè liÖu cã thÓ thay ®æi chót
Ýt, phô thuéc tèc ®é thùc tÕ cña ®éng c¬.
H×nh 2. 8: HÖ HT§TC m¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng 1A616

Trªn m¸y tiÖn, ®−êng kÝnh ph«i thay ®æi th−êng xuyªn, v× vËy tèc ®é c¾t bÞ
thay ®æi theo. V× vËy, çc nhμ c«ng nghÖ mong muèn tèc ®é trôc chÝnh cã thÓ
thay ®æi v« cÊp. Tr−íc khi çc ®éng c¬ ®iÖn nhiÒu tèc ®é ®−îc sö dông, c¬ cÊu
biÕn ®æi tèc ®é nhê ma s¸t ®−îc dïng phæ biÕn.
M¸y tiÖn 1M620 sö dông c¬ cÊu nh− vËy. M¸y 1M620 lμ m¸y tiÖn cao tèc,
®−îc n©ng cÊp tõ m¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng 1620, hép trôc chÝnh cã s¬ ®å ®éng
nh− trong h×nh 2.9. Trôc chÝnh cña 1M620 cã thÓ ®¹t tíi 3000v/ph vμ ®−îc ®iÒu
khiÓn v« cÊp nhê cÆp truyÒn ®éng ma s¸t gi÷a trôc II vμ trôc III víi tû sè truyÒn
thay ®æi tõ 0,5÷2. §éng c¬ ®iÖn cã c«ng suÊt lμ 14kW, tèc ®é danh ®Þnh
1450v/ph.
49
H×nh 2. 9: S¬ ®å ®éng HT§TC cña m¸y 1M620
C¨n cø vμo s¬ ®å ®éng, ta thÊy m¸y cã 2 d¶i tèc ®é: d¶i cao nhËn ®−îc tõ
trôc V - 19/38 × 72/36 - trôc X; d¶i thÊp tõ trôc V - 19/38 - trôc VII - (22/88,
60/60) - trôc VIII - (22/88, 49/49) - trôc IX - 27/54 - trôc X. Tãm l¹i, ta cã
ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng sau:
⎛ 72 ⎞
⎜ ⎟ ⎛ 3000 ÷ 750 ⎞
⎜ 36 ⎟ ⎜ ⎟
1 200 19 ⎜ ⎡ 60 ⎤ ⎡ 49 ⎤ ⎟= ⎜ 750 ÷ 190 ⎟
n10 = 1450 × ( 2 ÷ ) × × ⎜ v / ph .
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
2 192 38 ⎜ 60 × 49 × 27 ⎟ 190 ÷ 47 ⎟
⎜ ⎢ 22 ⎥ ⎢ 22 ⎥ 54 ⎟ ⎜⎜ ⎟
⎟
⎜⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎟ ⎝ 47 ÷ 12 ⎠
⎝ ⎣ 88 ⎦ ⎣ 88 ⎦ ⎠
50
Çc ly hîp ®iÖn tõ M1 vμ M2 dïng ®Ó ®¶o chiÒu quay cña trôc chÝnh. Phanh
M3 h·m trôc trung gian VIII.
M¸y tiÖn revolver lμ lo¹i m¸y tiÖn cã ®μi dao quay (®−îc gäi lμ ®Çu
revolver), trªn ®ã g¾n ®−îc nhiÒu dao. ¦u ®iÓm chÝnh cña m¸y revolver lμ gi¶m
thêi gian thay vμ g¸ dao, phï hîp víi gia c«ng çc bÒ mÆt ®Þnh h×nh phøc t¹p.
Yªu cÇu −u tiªn ®èi víi m¸y revolver lμ thay ®æi tèc ®é nhanh. M¸y 1П326 lμ
mét vÝ dô vÒ m¸y tiÖn revolver. §ã lμ m¸y tiÖn cao tèc, hép tèc ®é cã s¬ ®å ®éng
nh− h×nh 2.10.
H×nh 2. 10: S¬ ®å ®éng HT§TC cña m¸y tiÖn revolver 1П326

ViÖc thay ®æi tèc ®é ®−îc thùc hiÖn nhê 5 ly hîp ®iÖn tõ M1-M5. Mét phÝa
cña çc ly hîp g¾n víi b¸nh r¨ng lång kh«ng, phÝa kia g¾n cøng víi trôc. Çc cÆp
b¸nh r¨ng lu«n lu«n ¨n khíp nh−ng khi kh«ng cã lùc hót th× chóng kh«ng truyÒn
chuyÓn ®éng. Khi cã lùc hót, chuyÓn ®éng tõ b¸nh r¨ng truyÒn qua ly hîp sang
trôc t−¬ng øng. Víi 2 cÆp truyÒn trªn trôc II, 3 cÆp trªn trôc III, m¸y cã 6 cÊp tèc
®é. ViÖc ®¶o chiÒu quay trôc chÝnh do ®éng c¬ ®¶m nhiÖm. Trªn mét sè m¸y cã
dïng ®éng c¬ 2 hoÆc 3 tèc ®é. Khi ®ã sè cÊp tèc ®é t−¬ng øng sÏ ®−îc t¨ng lªn 2
hoÆc 3 lÇn. Çc th«ng sè ®éng häc cña hÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh nh− sau: ®éng
c¬ ®iÖn 4,5kW-1450v/ph; Z1=50; Z2=50; Z3=25; Z4=75; Z5=70; Z6=35; Z7=50;
Z8=40; Z9=35; Z10=75; D3=300; D4=200.
51
• HÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh cña çc m¸y khoan, phay, doa
Çc m¸y nhãm khoan, phay, doa cã ®Æc ®iÓm chung lμ trôc chÝnh mang dao,
gia c«ng b»ng dao quay trßn. V× mçi dao cã ®−êng kÝnh cè ®Þnh nªn tèc ®é c¾t
kh«ng thay ®æi theo h×nh häc cña ph«i. ViÖc thay ®æi tèc ®é trôc chÝnh th−êng
chØ cÇn thiÕt khi thay dao.
Trong nhãm m¸y khoan, m¸y khoan ®øng cã hép tèc ®é phøc t¹p nhÊt. Sau
®©y, chóng ta nghiªn cøu lo¹i m¸y kh¸ phæ biÕn lμ m¸y khoan ®øng 2A150.
M¸y khoan ®øng 2A150 cã 12 cÊp tèc ®é trôc chÝnh, thay ®æi b»ng çc
khèi b¸nh r¨ng di tr−ît (h×nh 2.11).
H×nh 2. 11: S¬ ®å ®éng hép tèc ®é trªn m¸y khoan ®øng 2A150
Tõ s¬ ®å ®éng, ta cã ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng nh− sau:
⎡ 43 ⎤
⎢ 40 ⎥ ⎡ 50 61 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ 43 × 47 ⎥
⎢ 36 ⎥ ⎢ ⎥
173 ⎢ 47 ⎥ 29 ⎢ 21 61 ⎥
n6 = 1500 × ×⎢ ⎥× × ×
173 ⎢ 30 ⎥ 50 ⎢ 72 47 ⎥
⎢ ⎥
⎢ 55 ⎥ ⎢ 21 × 20 ⎥
⎢ 23 ⎥ ⎣⎢ 72 61 ⎦⎥
⎢ ⎥
⎣ 60 ⎦
theo ®ã, trôc cã 12 cÊp tèc ®é. Tèc ®é lín nhÊt ®¹t ®−îc:
52
173 43 29 50 61
nmax = 1500 × × × × × ≈ 1400v / ph
173 40 50 43 47
I II III IV V VI
43/40
1500 173/173
36/47 61/47 1411
30/55
29/50 1106
23/60 50/43
716
503
354
252
21/72
179
126
89
64
45
20/61
32
M¸y doa ®−îc dïng ®Ó gia c«ng tinh çc lç. Chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm gÇn
gièng m¸y khoan, phay, nh−ng cã kh¸c lμ tèc ®é trôc chÝnh th−êng lín vμ cã
nhiÒu cÊp tèc ®é.
M¸y doa ngang 2654 cã ®éng c¬ ®iÖn chÝnh, c«ng suÊt N=14kW, tèc ®é
1450v/ph. XÝch HT§TC (h×nh 2.12) tõ ®éng c¬ - b¸nh r¨ng 1, 2 (trôc I) - khèi B1
(trôc II) - ®ai (trôc III) - khèi B2 - b¸nh r¨ng 7, 8, 9 (trôc V) - khíp 10 (trôc VI) -
b¸nh r¨ng 11, 12 - khèi B3 (trôc VII) - b¸nh r¨ng 13 (trôc VIII).
- NÕu B5 dÞch sang ph¶i, th× chuyÓn ®éng ®−îc truyÒn qua cÆp b¸nh r¨ng
18-19, b¸nh ®ai 20-21 ra trôc XI (tèc ®é cao). NÕu B5 dÞch sang tr¸i th× chuyÓn
®éng ®−îc truyÒn qua b¸nh r¨ng 17 ra trôc IX (tèc ®é thÊp). B»ng c¶ 2 ®−êng,
trôc XI nhËn ®−îc 36 cÊp tèc ®é, tõ 7,5 ®Õn 950v/ph.
- NÕu ly hîp B4 ®−îc g¹t sang tr¸i th× chuyÓn ®éng tõ trôc VIII qua cÆp
b¸nh r¨ng 15-16 sang trôc XII. Trôc XII nhËn ®−îc 18 cÊp tèc ®é, tõ 3,75 ®Õn
192v/ph.
Trªn th−c tÕ, trong sè 36 cÊp tèc ®é cña trôc doa chØ dïng 22. Çc tèc ®é
kh¸c trïng nhau hoÆc rÊt s¸t nhau.
53
§éng c¬ 22 (0,5kW, 1410v/ph) cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn çc khèi b¸nh r¨ng
di tr−ît ®Ó thay ®æi tèc ®é.
Çc khíp 6 vμ 10 ®Ó phßng qu¸ t¶i.
H×nh 2. 12: S¬ ®å ®éng hÖ HT§TC cña m¸y doa ngang 2654

M¸y phay lμ lo¹i m¸y v¹n n¨ng, ®−îc sö dông phæ biÕn, cã lÏ chØ sau m¸y
tiÖn. Nhãm m¸y phay gåm cã m¸y phay ngang (cã trôc n»m ngang) vμ m¸y phay
®øng (cã trôc th¼ng ®øng).
M¸y phay ngang 6П80Г thuéc nhãm m¸y phay cì trung. §éng c¬ cã c«ng
suÊt 2,8kW. Theo s¬ ®å ®éng trong h×nh 2.13, m¸y cã 3×2×2=12 cÊp tèc ®é, tõ
50-2240v/ph. Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng nh− sau:
⎡ 45 ⎤
⎢ 45 ⎥ ⎡ 52 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎡ 1 ⎤
⎢ 38 ⎥ 38 210 ⎢ ⎥
n7 = ndc × ×⎢ ⎥× ×
⎢ 52 ⎥ ⎢ 29 ⎥ 210 ⎢ 31 × 24 ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ 83 71 ⎦
⎢ 30 ⎥ ⎣ 61 ⎦
⎢⎣ 60 ⎥⎦
54
H×nh 2. 13: S¬ ®å ®éng hÖ HT§TC cña m¸y phay ngang 6П80Г
M¸y phay ®øng 6H12ПБ lμ m¸y phay kiÓu c«ng x«n. §éng c¬ cã c«ng
suÊt 10kW, tèc ®é 1450v/ph. Theo s¬ ®å ®éng trong h×nh 2.14, trôc chÝnh cã 18
cÊp tèc ®é, tõ 63 ®Õn 3150v/ph. Çc côm b¸nh r¨ng di tr−ît: B1(19, 22, 16);
B2(37, 47, 26); B3(82, 19); B4(58). Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng nh− sau:
⎡ 22 ⎤ ⎡ 39 ⎤
⎢ 33 ⎥ ⎢ 26 ⎥ ⎡ 82 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
32 ⎢ 19 ⎥ ⎢ 28 ⎥ ⎢ 38 ⎥ 32 86
n7 = ndc × × × ×⎢ ⎥× ×
48 ⎢ 36 ⎥ ⎢ 37 ⎥ ⎢ 19 ⎥ 32 58
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ 16 ⎥ ⎢ 18 ⎥ ⎣ 71 ⎦
⎢⎣ 39 ⎥⎦ ⎢⎣ 47 ⎥⎦
Nh− vËy, trôc chÝnh cã 18 tèc ®é. Tèc ®é lín nhÊt b»ng:
32 22 39 82 32 86
nmax = 1440 × × × × × × = 3070v / ph
48 33 26 38 32 58
55
H×nh 2. 14: S¬ ®å ®éng hÖ HT§TC cña m¸y phay ®øng 6H12ПБ
• HÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh cña çc m¸y bμo, xäc

Çc m¸y hä bμo, xäc thùc hiÖn qu¸ tr×nh gia c«ng nhê sù chuyÓn ®éng tÞnh
tiÕn qua l¹i t−¬ng ®èi cña dao so víi ph«i. ChuyÓn ®éng nμy th−êng ®−îc biÕn ®æi
tõ chuyÓn ®éng quay nhê c¬ cÊu tay quay thanh truyÒn, b¸nh r¨ng - thanh r¨ng
hoÆc c¬ cÊu cu lÝt. Trªn çc m¸y lín, dïng hÖ thèng thñy lùc, cho lùc lín, chuyÓn
®éng ªm vμ cã thÓ thay ®æi tèc ®é v« cÊp.
M¸y bμo ngang 7Б35 cã s¬ ®å ®éng nh− trªn h×nh 2.15. TruyÒn ®éng tõ
®éng c¬, c«ng suÊt 4,5kW, qua çc khèi b¸nh r¨ng di tr−ît B1 (33, 28); B2 (23,
18); B3 (16-48). §Üa 4 nhËn ®−îc 8 cÊp tèc ®é, tõ 12,3 ®Õn 138m/ph. Trªn ®Üa g¾n
con tr−ît 3 cña c¬ cÊu cu lÝt, biÕn chuyÓn ®éng quay thμnh chuyÓn ®éng th¼ng
cña ®Çu bμo 1. Hμnh tr×nh cña ®Çu bμo ®−îc thay ®æi nhê di chuyÓn con tr−ît 3
theo ph−¬ng h−íng kÝnh cña ®Üa 4. Hμnh tr×nh lín nhÊt cña ®Çu bμo lμ 500mm.
Theo s¬ ®å ®éng, ta cã ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng nh− sau:
⎡ 33 ⎤
⎢ 28 ⎥
⎢ ⎥
⎢ 28 ⎥ ⎡ 48 ⎤
158 33 15 ⎢ 80 ⎥
⎢ ⎥
n6 = ndc × ×⎢ ⎥× ×⎢ ⎥
348 ⎢ 23 ⎥ 48 ⎢ 16 ⎥
⎢ 38 ⎥ ⎢⎣ 107 ⎥⎦
⎢ 18 ⎥
⎢ ⎥
⎣ 43 ⎦
56
H×nh 2. 15: S¬ ®å ®éng cña hÖ HT§TC cña m¸y bμo 7Б35
• HÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh cña çc m¸y tù ®éng vμ b¸n tù ®éng
Kh¸i niÖm m¸y tù ®éng vμ b¸n tù ®éng rÊt réng vμ cÊu tróc cña chóng còng
®a d¹ng, tïy theo môc tiªu cô thÓ cña tù ®éng hãa lμ g×. Çc m¸y tù ®éng trong
d©y chuyÒn cøng th−êng lμ m¸y chuyªn dïng, cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n. Khi ®ã hép
tèc ®é th−êng cã Ýt cÊp tèc ®é vμ thay ®æi b»ng b¸nh r¨ng thay thÕ. Çc m¸y v¹n
n¨ng, m¸y revolver l¹i yªu cÇu tèc ®é trôc chÝnh thay ®æi v« cÊp, trong d¶i réng.
Nãi chung, trong hÖ thèng truyÒn ®éng trôc chÝnh cña çc m¸y tù ®éng, ng−êi ta
Ýt dïng çc b¸nh r¨ng di tr−ît mμ th−êng dïng ly hîp ®iÖn tõ ®Ó dÔ ®iÒu khiÓn.
Ngoμi ra, trªn çc m¸y tù ®éng nhiÒu trôc, c«ng suÊt cña ®éng c¬ chÝnh ph¶i ®−îc
ph©n phèi cho çc trôc nªn trong hép tèc ®é cã thªm bé ph©n phèi chuyÓn ®éng.
Sau ®©y chóng ta xem xÐt s¬ ®å ®éng cña m¸y tiÖn tù ®éng 4 trôc, kiÓu
1265-4 (h×nh 2.16).
57
M¸y 1265-4 lμ m¸y tiÖn tù ®éng 4 trôc, trong ®ã cã 2 trôc chÝnh vμ 2 trôc
dông cô. Çc trôc chÝnh VI ®−îc dÉn ®éng bëi ®éng c¬ §C (N=28kW, tèc ®é
1450v/ph) → bé truyÒn ®ai 130/308 → trôc I → cÆp b¸nh r¨ng trô 30/60 → trôc
II → cÆp b¸nh r¨ng thay thÕ A/B × C/D → çc trôc trung t©m IV vμ V → ly hîp
→ çc cÆp b¸nh r¨ng nghiªng 45/45 → trôc chÝnh VI.
Tèc ®é quay cña çc trôc chÝnh:
130 30 A C 45
n6 = 1450 × × × × × v / ph
308 60 B D 45
Cã 18 bé b¸nh r¨ng thay thÕ, cho phÐp t¹o ra 26 cÊp tèc ®é cña trôc chÝnh,
tõ 60-1000v/ph.
H×nh 2. 16: S¬ ®å ®éng hÖ HT§TC cña m¸y tiÖn tù ®éng 4 trôc 1265-4
Tõ trôc trung t©m IV - cÆp b¸nh r¨ng 47/22 - b¸nh r¨ng thay thÕ P sang trôc
dao (khoan) XII. Trôc chÝnh VI vμ trôc dao XII quay víi tèc ®é kh¸c nhau. Tèc
®é quay t−¬ng ®èi gi÷a chóng (tèc ®é c¾t) b»ng tæng çc tèc ®é tuyÖt ®èi cña
chóng, nghÜa lμ:
47
nc = n6 (1 + )
P
Khi ®· biÕt tèc ®é tuyÖt ®èi cña 2 trôc, cã thÓ tÝnh sè r¨ng cña b¸nh r¨ng
thay thÕ:
58
47.n6
P=
n12 − n6
XÝch c¾t ren (trôc XI) b»ng ta r« hoÆc bμn ren b¾t ®Çu tõ trôc trung t©m IV -
cÆp b¸nh r¨ng 41/41 - trôc VII - cÆp b¸nh r¨ng thay thÕ S/T - trôc VIII - ly hîp ®iÖn
tõ M1 - M2 - trôc X - cÆp b¸nh r¨ng 34/52 - trôc XI. Trong tr−êng hîp nμy, trôc
chÝnh VI quay cïng chiÒu vμ nhanh h¬n trôc c¾t ren XI. Tèc ®é c¾t ren lμ hiÖu cña
2 tèc ®é tuyÖt ®èi:
34.S
ncr = n6 (1 − )
52.T
Tõ ®©y cã thÓ tÝnh tû sè truyÒn cña cÆp b¸nh r¨ng thay thÕ:
S 52 n
= (1 − cr )
T 34 n6
§Ó th¸o ren, ng¾t ly hîp M1, ®ãng M2. Trôc ren XI nhËn chuyÓn ®éng tõ
trôc trung t©m IV qua cÆp b¸nh r¨ng 41/41 - trôc VII - cÆp b¸nh r¨ng thay thÕ S/T
× H/P - trôc IX - cÆp 47/47 ly hîp M2 - trôc X - cÆp 34/52.
V× 2 trôc quay cïng chiÒu nªn ®Ó th¸o ®−îc ren, trôc ren XI ph¶i quay
nhanh h¬n trôc chÝnh. Tèc ®é t−¬ng ®èi ®Ó th¸o ren b»ng:
34.S .H
ntr = n6 ( − 1) .
52.T .P
2.2.2. HÖ truyÒn ®éng ch¹y dao
2.2.2.1. Çc d¹ng kÕt cÊu th−êng dïng trong hÖ truyÒn ®éng ch¹y dao
HT§CD thùc hiÖn çc chuyÓn ®éng ch¹y dao trªn MCC. PhÇn lín chuyÓn
®éng ch¹y dao lμ chuyÓn ®éng th¼ng (tiÖn, khoan, bμo, phay), ®«i khi lμ chuyÓn
®éng quay (phay ren, mμi trßn); cã thÓ lμ chuyÓn ®éng liªn tôc (tiÖn, khoan) hoÆc
d¸n ®o¹n (bμo, xäc). §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu ch¹y dao lμ c«ng suÊt kh«ng lín nh−ng
®ßi hái ph¹m vi ®iÒu chØnh réng, ®Þnh vÞ chÝnh x¸c. KÕt cÊu cña çc HT§CD hÕt
søc ®a d¹ng, nh−ng th−êng ®−îc tæ hîp tõ çc c¬ cÊu c¬ b¶n.
• Sö dông çc c¬ cÊu nh− trong HT§TC
HT§CD còng còng sö dông çc c¬ cÊu th«ng dông trong çc hép tèc ®é,
nh− b¸nh r¨ng thay thÕ, b¸nh r¨ng di tr−ît vμ then kÐo,... (xem l¹i môc 2.2.1). Sau
®©y lμ çc c¬ cÊu ®Æc biÖt, chuyªn dïng cho HT§CD.
59
• C¬ cÊu Norton
C¬ cÊu Norton gåm mét khèi b¸nh r¨ng h×nh th¸p vμ côm b¸nh r¨ng di tr−ît
(h×nh 2.17). V× kho¶ng çch gi÷a trôc b¸nh r¨ng di tr−ît vμ côm b¸nh r¨ng h×nh
th¸p cã thÓ thay ®æi ®−îc, kh«ng chÞu rμng buéc bëi tæng sè r¨ng nªn c¬ cÊu
Norton cho phÐp t¹o ra tû sè truyÒn chÝnh x¸c vμ cho sè cÊp tèc ®é lín víi sè trôc
vμ sè b¸nh r¨ng nhá. Tuy nhiªn, c¬ cÊu Norton cã nh−îc ®iÓm lín lμ ®é cøng
v÷ng thÊp, chiÒu dμy b¸nh r¨ng kh«ng ®−îc lín vμ kh¶ n¨ng t¶i thÊp. Víi çc −u,
nh−îc ®iÓm trªn, c¬ cÊu Norton th−êng ®−îc sö dông trong çc xÝch tiÖn ren trªn
m¸y tiÖn.
H×nh 2. 17: Khèi b¸nh r¨ng h×nh th¸p (Norton)
• C¬ cÊu Meandr
C¬ cÊu Meandr (h×nh 2.18) cã 3 trôc. Trªn trôc I vμ II cã çc khèi b¸nh r¨ng
gièng nhau, mçi khèi cã 2 b¸nh r¨ng t¹o thμnh chuçi cã tû sè truyÒn thay ®æi
theo cÊp sè nh©n (th−êng cã c«ng béi ϕ = 2). ChuyÓn ®éng ®−îc truyÒn qua trôc
III nhê côm b¸nh r¨ng di tr−ît. Trong c¬ cÊu trªn h×nh 2.18, a, b¸nh r¨ng di tr−ît
Z5 chØ cã thÓ ¨n khíp víi çc b¸nh r¨ng to nªn sè cÊp tèc ®é bÞ h¹n chÕ. NÕu
dïng b¸nh r¨ng trung gian nh− h×nh 2.18, b th× sè cÊp tèc ®é t¨ng lªn.
C¬ cÊu Meandr cã −u ®iÓm lμ kÝch th−íc chiÒu trôc nhá, ®iÒu khiÓn ®¬n
gi¶n, kh«ng sinh lùc chiÒu trôc, cho d¶i ®iÒu chØnh tèc ®é réng. V× vËy, nã ®−îc
dïng phæ biÕn trong HT§CD m¸y tiÖn. Nh−îc ®iÓm cña c¬ cÊu Meandr lμ tÊt c¶
b¸nh r¨ng cïng quay, bÊt kÓ nã cã truyÒn m« men hay kh«ng.
60
H×nh 2. 18: C¬ cÊu Meandr
2.2.2.2. Mét sè hÖ truyÒn ®éng ch¹y dao ®iÓn h×nh

• XÝch tiÖn ren trªn m¸y tiÖn
HÖ ch¹y dao trªn m¸y tiÖn thuéc lo¹i phøc t¹p nhÊt so víi çc lo¹i m¸y kh¸c
v× HT§CD cña m¸y tiÖn ph¶i ®¶m b¶o tiÖn ren çc lo¹i (quèc tÕ, anh, modul,
pitch) vμ tiÖn tr¬n c¶ däc lÉn ngang.
Çc lo¹i ren cã thÓ c¾t trªn m¸y tiÖn gåm:
- Ren quèc tÕ: ®¹i l−îng ®Æc tr−ng lμ b−íc ren tp;
tp
- Ren modul: ®¹i l−îng ®Æc tr−ng lμ modul m = ; b−íc ren tp = πm (mm);
π
- Ren anh: ®¹i l−îng ®Æc tr−ng lμ sè vßng ren trªn 1 tÊc anh (Inch):
25 ,4 25 ,4
n= ; b−íc ren t p = ;
tp n
- Ren pitch: ®¹i l−îng ®Æc tr−ng lμ sè modul trªn 1 tÊc anh:
25 ,4 25 ,4.π 25 ,4.π
Dp = = ; ®æi ra b−íc ren: t p = .
m tp Dp
H×nh 2.19 lμ s¬ ®å ®éng cña 1 xÝch tiÖn ren, cho phÐp tiÖn ren hÖ mÐt, hÖ
anh. S¬ ®å nμy ®−îc ¸p dông trªn çc m¸y tiÖn ren vÝt, cã thay ®æi chót Ýt cho phï
hîp víi hÖ thèng truyÒn ®éng chung.
61
H×nh 2. 19: S¬ ®å ®éng xÝch tiÖn ren
ChuyÓn ®éng ch¹y dao ®−îc trÝch tõ trôc chÝnh, th«ng qua côm b¸nh r¨ng
thay thÕ z72-z75-z72. V× vËy, ®èi víi hÖ ®ang xÐt th× trôc I lμ trôc chñ ®éng.
B¸nh r¨ng z61 trªn trôc I cã 3 vÞ trÝ. Bªn tr¸i cho tiÖn ren Anh; ë gi÷a cho
ren hÖ mÐt vμ ren modul; bªn ph¶i cho tiÖn ren chÝnh x¸c. Chóng ta sÏ xem xÐt cô
thÓ tõng vÞ trÝ.
- Khi z61 ë bªn tr¸i, th«ng qua b¸nh r¨ng trung gian z65 nã ¨n khíp víi z61
trªn trôc IV, khiÕn çc b¸nh r¨ng di tr−ît z32, z42 cña c¬ cÊu Norton quay,
truyÒn chuyÓn ®éng cho 1 trong çc b¸nh cña khèi b¸nh r¨ng h×nh th¸p (lång
kh«ng trªn trôc III), t¹o cho khèi nμy 11 tèc ®é. Tõ ®©y, qua trôc V vμ khèi b¸nh
r¨ng di tr−ît, t¹o cho trôc VI 11×4=44 cÊp tèc ®é.
§Ó c¾t ren Anh, b¸nh r¨ng di tr−ît z38 trªn trôc VI ¨n khíp vμo b¸nh r¨ng
trong cña trôc ren cã b−íc ren 25,4/2mm. B−íc ren ®−îc tÝnh nh− sau:
61 32 32 25,4 25,4
tp = × × × i1 × =
61 z 64 2 n
ë ®©y, z - sè r¨ng cña çc b¸nh r¨ng trong khèi h×nh th¸p (z=32, 36 ... 52, 56);
64 48 32 19 1 1
i1 - tû sè truyÒn gi÷a trôc V vμ VI: i1 = ( ; ; ; ) = ( 2;1; ; ) ;
32 48 64 76 2 4
n- sè ren cÇn c¾t trong 1 inch.
z
Tõ ®©y, ta nhËn ®−îc sè ren trªn 1 Inch: n = .
8i1
§Ó c¾t ren hÖ mÐt, z61 ë vÞ trÝ trung gian, truyÒn chuyÓn ®éng qua çc b¸nh
r¨ng z65, z37, z49 → trôc III → çc cÆp z44/z36, z50/z40, z56/z36 → c¬ cÊu
noron. B−íc ren:
62
61 37 32 32 25,4
tp = × × i2 × × × i1 ×
65 49 z 64 2
44 50 56 11 5 14
trong ®ã, i2 - tû sè truyÒn gi÷a trôc III vμ IV: i2 = ( ; ; ) = ( ; ; ).
36 40 36 9 4 9
61 37 18
V× × = nªn ta nhËn ®−îc b−íc ren hÖ mÐt:
65 49 25,4
144.i1 .i2
tp = .
z
Ngoμi ra, ®Ó c¾t ren modul hay ren pitch th× dïng b¸nh r¨ng thay thÕ.
§Ó tiÖn ren chÝnh x¸c, ta g¹t z61 sang ph¶i, nèi th¼ng trôc I víi trôc VI vμ
cho z38 trªn trôc VI ¨n khíp th¼ng víi b¸nh r¨ng trong trªn trôc ren. Khi ®ã, xÝch
tiÖn ren ng¾n do c¬ cÊu Norton bÞ lo¹i khái xÝch. B−íc ren ®−îc x¸c ®Þnh bíi bé
b¸nh r¨ng thay thÕ.
Muèn tiÖn tr¬n th× cho b¸nh r¨ng z38 trªn trôc VI ¨n khíp víi z48 trªn trôc
tr¬n VII.
• HÖ truyÒn ®éng ch¹y dao cña m¸y khoan
M¸y khoan th−êng kh«ng ®ßi hái l−îng ch¹y dao chÝnh x¸c, c¬ cÊu ch¹y
dao th−êng ®¬n gi¶n, trÝch chuyÓn ®éng tõ truyÒn ®éng trôc chÝnh. Trªn h×nh 2.20
lμ s¬ ®å ®éng cña hÖ ch¹y dao trªn m¸y khoan 2135 víi c¬ cÊu chÝnh lμ c¬ cÊu
then kÐo. NÕu trôc I cã 1 tèc ®é th×, th«ng qua cÆp b¸nh r¨ng di tr−ît, trôc II cã 2
tèc ®é, trôc III cã 8 tèc ®é. Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng cña c¬ cÊu nh− sau:
⎡Z Z ⎤ ⎡Z Z Z Z ⎤
n3 = n1 × ⎢ 1 , 3 ⎥ × ⎢ 5 , 7 , 9 , 11 ⎥
⎣ Z2 Z4 ⎦ ⎣ Z6 Z8 Z10 Z12 ⎦
H×nh 2. 20: S¬ ®å ®éng cña HT§CD cña m¸y khoan 2135
63
• HÖ truyÒn ®éng ch¹y dao cña m¸y phay
HÖ truyÒn ®éng ch¹y dao trªn m¸y phay th−êng ®−îc dÉn ®éng b»ng mét
®éng c¬ riªng. §éng c¬ dïng chung cho c¶ 3 trôc: däc, ngang, ®øng (X, Y, Z).
Sau c¬ cÊu biÕn ®æi chung, chuyÓn ®éng ®−îc ph©n phèi cho çc trôc nhê çc ly
hîp hoÆc cam. HT§CD cña m¸y phay ngang vμ m¸y phay ®øng t−¬ng tù nhau.
Trªn h×nh 2.21 lμ HT§CD trªn m¸y phay ngang 6H82. HÖ thèng ®−îc
truyÒn ®éng bëi 1 ®éng c¬ ®éc lËp. Gi÷a trôc III vμ trôc IV cã 3 tû sè truyÒn
36 27 18 24 21 18
, , . Gi÷a trôc IV vμ trôc V cã 3 tû sè truyÒn , , . ChuyÓn ®éng
18 27 36 34 37 40
tõ trôc V cã thÓ ®−îc truyÒn lªn trôc VI qua cÆp b¸nh r¨ng 40, 40 (khi ®ãng ly
13 18 40
hîp) hoÆc qua × × . Nh− vËy trôc VI cã 18 tèc ®é.
45 40 40
Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng cña toμn bé HT§CD nh− sau:
⎡ 36 ⎤ ⎡ 24 ⎤
⎢ 18 ⎥ ⎢ 34 ⎥ ⎡ 40 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
n0 × × × ⎢ ⎥ × ⎢ ⎥ × ⎢
26 20 27 21 40
⎥ = (n1 ÷ n18 )
44 68 ⎢ 27 ⎥ ⎢ 37 ⎥ ⎢ 13 18 40 ⎥
⎢ 18 ⎥ ⎢ 18 ⎥ ⎢ × × ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣ 45 40 40 ⎦
⎢⎣ 36 ⎥⎦ ⎢⎣ 40 ⎥⎦
ChuyÓn ®éng nμy cã thÓ ®−îc truyÒn cho trôc ch¹y dao däc, ngang hoÆc
®øng tuú theo cam ph©n phèi.
H×nh 2. 21: S¬ ®å ®éng HT§CD cña m¸y phay ngang 6H82
64
2.2.3. Çc c¬ cÊu ®iÒu khiÓn
Çc hÖ thèng vμ c¬ cÊu ®iÒu khiÓn cã nhiÖm vô truyÒn t¸c ®éng ®iÒu khiÓn
tõ tay quay, cÇn g¹t, nóm xoay, nót Ên,... ®Õn c¬ cÊu truyÒn ®éng: b¸nh r¨ng di
tr−ît, ly hîp,... Ban ®Çu, chóng lμ çc c¬ cÊu c¬ khÝ, gåm ®ßn bÈy, b¸nh r¨ng,
thanh r¨ng, cam,... Sau nμy, nhê sö dông kÕt hîp víi hÖ thèng thñy lùc, khÝ nÐn,
®iÖn,... mμ çc hÖ thèng ®iÒu khiÓn nhÑ nhμng, linh ho¹t, tin cËy h¬n. Tuy nhiªn,
ngay c¶ hiÖn nay, khi m¸y tÝnh ®· ®−îc dïng phæ biÕn trong çc hÖ thèng ®iÒu
khiÓn hiÖn ®¹i, mét sè c¬ cÊu vÉn ®ang ®−îc sö dông.
Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n mμ mét hÖ thèng vμ c¬ cÊu ®iÒu khiÓn cÇn ®¹t lμ:
chÝnh x¸c, tin cËy, nhÑ nhμng, an toμn, gi¶m vμ dÔ thao t¸c, cã kh¶ n¨ng ghi nhí
vÞ trÝ vμ tr×nh tù ho¹t ®éng,... Mét yªu cÇu rÊt quan träng cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn
lμ cã kh¶ n¨ng phßng ngõa çc sù cè do thao t¸c, nhÇm lÉn,... cña ng−êi dïng.
Çc bÞÖn ph¸p chÝnh ®−îc sö dông cho môc ®Ých nμy lμ: cè ®Þnh c¬ cÊu t¹i mçi vÞ
trÝ lμm viÖc; khãa c¬ cÊu sao cho kh«ng g©y chuyÓn ®éng ®ång thêi cho çc c¬
cÊu kh«ng ®−îc lμm viÖc trïng nhau (vÝ dô ®ång thêi truyÒn m«men cho 2 b¸nh
r¨ng trªn cïng 1 trôc); ®Æt c÷ h¹n chÕ chuyÓn ®éng; dïng tÝn hiÖu b¸o tr¹ng th¸i
lμm viÖc hoÆc c¶nh b¸o nguy hiÓm,... §Ó gi¶m thêi gian thao t¸c, ng−êi ta t¹o mèi
liªn ®éng gi÷a çc c¬ cÊu cÇn lμm viÖc ®ång thêi, ®Ó chØ víi mét thao t¸c, cã thÓ
®iÒu khiÓn nhiÒu c¬ cÊu, hoÆc dïng c¬ cÊu cho phÐp chän tïy ý chÕ ®é c«ng t¸c
mμ kh«ng ph¶i theo mét tr×nh tù b¾t buéc (vÝ dô cã thÓ chän tèc ®é bÊt kú chø
kh«ng nhÊt thiÕt tõ thÊp lªn cao vμ ng−îc l¹i).
Çc hÖ thèng ®iÒu khiÓn trªn çc m¸y c«ng cô hÕt søc ®a d¹ng, nh−ng theo
nguyªn lý lμm viÖc cã thÓ ph©n thμnh çc nhãm: ®iÒu khiÓn c¬ khÝ, ®iÒu kiÓn thñy
lùc, ®iÒu khiÓn ®iÖn, ®iÖn tö vμ çc hÖ ®iÒu khiÓn dùa trªn sù kÕt kÕt hîp çc
nguyªn lý trªn. Còng cÇn nãi thªm lμ trong phÇn nμy chñ yÕu nãi vÒ çc hÖ ®iÒu
khiÓn t−¬ng tù, nghÜa lμ çc hÖ ®iÒu khiÓn trùc tiÕp dïng tÝn hiÖu liªn tôc cña çc
®¹i l−îng vËt lý. Çc hÖ ®iÒu khiÓn sè sÏ ®−îc tr×nh bμy trong phÇn riªng.
Víi môc ®Ých kÕt nèi çc ý t−ëng s¸ng t¹o trong ®iÒu khiÓn, sau ®©y xin giíi
thiÖu mét sè c¬ cÊu vμ hÖ thèng ®iÒu khiÓn ®iÓn h×nh.
2.2.3.1. Çc hÖ ®iÒu khiÓn c¬ khÝ
Çc hÖ thèng ®iÒu khiÓn c¬ khÝ th−êng dïng phèi hîp c¬ cÊu ®ßn bÈy, b¸nh
r¨ng, cam. Çc hÖ
Trªn h×nh 2.22 lμ mét trong nh÷ng s¬ ®å c¬ cÊu ®iÒu khiÓn dïng ®ßn bÈy,
trong hép tèc ®é cña m¸y tiÖn 163. Hép tèc ®é (s¬ ®å b) cã 4 khèi b¸nh r¨ng di
tr−ît B1-B4 vμ ly hîp M ®Ó ®¶o chiÒu quay.
65
H×nh 2. 22: S¬ ®å c¬ cÊu ®iÒu khiÓn hép tèc ®é cña m¸y tiÖn 163
Víi hép tèc ®é trªn, trôc chÝnh cña m¸y 163 cã 24 tèc ®é. §Ó chän mét
trong çc tèc ®é, dïng 2 cÇn g¹t. CÇn g¹t sè 1 th«ng qua trôc 26 → cÆp b¸nh r¨ng
25-8 → chèt lÖch t©m 9 → con tr−ît 11 ®iÒu khiÓn khèi b¸nh r¨ng di tr−ît B2;
®ång thêi qua ®Üa cam 7 → chèt 6 → ®ßn 5 → con tr−ît 32 → èng tr−ît 31, ®iÒu
khiÓn khppÝ B1. T−¬ng tù, cÇn g¹t 27 ®iÒu khiÓn çc khèi B3, B4. CÇn g¹t 1 cã 6
vÞ trÝ, ®−îc cè ®Þnh bëi çc r·nh f vμ hiÓn thÞ qua cöa sæ e trªn ®Üa 2. T−¬ng tù,
çc r·nh ch÷ V trªn ®Üa 16 cã t¸c dông cè ®Þnh vÞ trÝ cña cÇn g¹t 27.
H×nh 2.23 (a) lμ c¬ cÊu ®iÒu khiÓn dïng ®ßn bÈy kh¸c, nh−ng nã cã ®Æc
®iÓm lμ ®iÒu khiÓn hép ch¹y dao víi chØ 1 tay ®iÒu khiÓn. C¬ cÊu nμy ®−îc dïng
trªn m¸y phay ngang 6П80Г (6P80G). C¬ cÊu gåm cã tay quay 14, hÖ thèng
truyÒn ®éng b¸nh r¨ng, ®Üa cam 6. Trªn ®Üa cam cã 3 r·nh (a, b, c), th«ng qua 3
cÇn g¹t (3, 5, 19) ®iÒu khiÓn 3 khèi b¸nh r¨ng di tr−ît. Trªn ®Üa cam cã çc r·nh
ch÷ V ®Ó cè ®Þnh vÞ trÝ. Trªn ®Üa 12 cã kh¾c gi¸ trÞ l−îng ch¹y dao. Tû sè truyÒn
c¬ khÝ ®¶m b¶o cho 1 vßng quay cña ®Üa cam 6 øng víi 1 vßng quay cña ®Üa kh¾c
gi¸ trÞ l−îng ch¹y dao.
66
H×nh 2. 23: S¬ ®å ®iÒu khiÓn hép ch¹y dao cña m¸y phay 6P80G
H×nh 2.23 (b) lμ c¬ cÊu ®iÒu khiÓn h−íng ch¹y dao theo nguyªn t¾c "gîi
nhí", nghÜa lμ g¹t cÇn ®iÒu khiÓn 1 theo h−íng nμo (A, B, C hay D) th× bμn m¸y
sÏ ch¹y vÒ h−íng ®ã. NÕu g¹t cÇn 1 theo ph−¬ng ngang (A hoÆc B) th× chèt c,
th«ng qua tay ®ßn 5 sÏ lμm quay trôc 14 vμ ®Üa 13. Chèt lÖch t©m g¾n trªn ®Üa 13
quay tay ®ßn 8, th«ng qua con tr−ît 7 ®ãng ly hîp ch¹y dao ngang theo h−íng A
hoÆc B. NÕu g¹t cÇn 1 theo ph−¬ng ®øng (C hoÆc D) th× èng 3 sÏ quay quanh chèt
2, th«ng qua r·nh cam b, chèt 15, lμm quay tay ®ßn 6, ®ãng ly hîp ch¹y dao ®øng
theo h−íng C hoÆc D.
H×nh 2.24 lμ s¬ ®å ®iÒu khiÓn hép tèc ®é nhê cam ®Üa. Theo s¬ ®å ®éng,
hép tèc ®é cã 5 trôc, trong ®ã trôc V lμ trôc chÝnh. Trôc I cã 2 khèi b¸nh r¨ng di
tr−ît (a vμ b); trôc III cã 1 khèi (c); trôc IV cã 1 khèi (d). Nh− vËy trôc chÝnh cã
4×2×1×2=16 tèc ®é. Çc khèi b¸nh r¨ng di tr−ît nμy ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng çc
r·nh trªn çc ®Üa cam 2 vμ 1. Trªn ®Üa 1 cã 2 r·nh (c vμ d) ë 2 mÆt ®èi diÖn nhau,
®iÒu khiÓn 2 khèi b¸nh r¨ng c vμ d. §Üa 2 chØ cã 2 r·nh nh−ng ®iÒu khiÓn 2 khèi
b¸nh r¨ng a vμ b b»ng çch ®Æt 2 chèt lÖch nhau 180 ®é.
67
Nh×n s¬ ®å khai triÓn cña çc r·nh cam, ta thÊy r·nh d thùc hiÖn 1 chu kú th×
r·nh c thùc hiÖn 2 chu kú, çc r·nh a vμ b ph¶i 4 chu kú. Nh− vËy, ®Üa 1 quay 1
vßng th× ®Üa 2 ph¶i quay 4 vßng.
H×nh 2. 24: S¬ ®å c¬ cÊu sang sè dïng cam
2.2.3.2. Çc hÖ ®iÒu khiÓn thuû lùc

HÖ thèng ®iÒu khiÓn thñy lùc cho phÐp ®iÒu khiÓn mét çch linh ho¹t çc hÖ
thèng phøc t¹p. ¦u ®iÓm cña ®iÒu khiÓn thñy lùc lμ gän, ªm dÞu, dÔ thay ®æi
ch−¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn h¬n so víi hÖ thèng c¬ khÝ, ®ång thêi dÔ liªn kÕt víi hÖ
thèng ®iÖn, ®iÖn tö ®Ó t¹o thμnh çc hÖ ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh. Mét hÖ ®iÒu
khiÓn thñy lùc ®¬n gi¶n nh− trong h×nh 2.25. HÖ gåm cã 4 xilanh thñy lùc: çc xy
lanh X1 vμ X4 cã 3 vÞ trÝ, X2 vμ X3 cã 2 vÞ trÝ. Chóng trùc tiÕp ®iÒu khiÓn çc
khèi b¸nh r¨ng di tr−ît t−¬ng øng. Khèi van ®iÒu khiÓn thao t¸c b»ng tay cã 18 vÞ
trÝ, t−¬ng øng víi 18 tèc ®é cña trôc chÝnh.
Trªn c¬ së hÖ thèng ®iÒu khiÓn thñy lùc, khÝ nÐn hoÆc ®iÖn thñy lùc, ®iÖn
khÝ nÐn cã thÓ t¹o ra hÖ thèng ®iÒu khiÓn tõ xa hÖ thèng truyÒn ®éng trôc chÝnh
hoÆc hÖ thèng truyÒn ®éng ch¹y dao. H×nh 2.26 lμ s¬ ®å rót gän cña mét hÖ nh−
vËy. Trong hÖ thèng nμy, mçi xi lanh (X) ®iÒu khiÓn mét khèi b¸nh r¨ng di tr−ît
hoÆc ly hîp. TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn çc xi lanh ®−îc ph¸t ra tõ panel ®iÒu khiÓn
trung t©m hoÆc bé ®iÒu khiÓn tõ xa, truyÒn theo d©y hoÆc kh«ng d©y ®Õn van ®iÖn
tõ (xolenoid) t−¬ng øng.
68
H×nh 2. 25: S¬ ®å hÖ thèng ®iÒu khiÓn thuû lùc cña hép tèc ®é
H×nh 2. 26: HÖ thèng ®iÒu khiÓn tõ xa hÖ thèng truyÒn ®éng
69
2.2.3.3. Çc hÖ ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh
Thùc chÊt mäi hÖ ®iÒu khiÓn, kÓ c¶ trªn m¸y v¹n n¨ng ®Òu lμ ®iÒu khiÓn
theo ch−¬ng tr×nh. Tuy nhiªn, tõ "®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh" th−êng ®−îc
dïng ®Ó chØ çc hÖ thèng tù ®éng lμm viÖc theo mét tr×nh tù ®Þnh tr−íc. Tr×nh tù
nμy ®−îc ®−îc ghi l¹i d−íi d¹ng ch−¬ng tr×nh. VËt ®Ó l−u gi÷ ch−¬ng tr×nh ®−îc
gäi lμ vËt mang tin. VËt mang tin cã thÓ lμ çc vÊu, cam, mÉu, trôc ph©n phèi,
b¶ng c¾m, b×a ®ôc lç, b¨ng ®Üa tõ,... d−íi d¹ng çc ®¹i l−îng vËt lý (®iÒu khiÓn
t−¬ng tù) hoÆc hÖ thèng m· d¹ng ký tù (ch−¬ng tr×nh sè).
Theo giíi h¹n vÒ néi dung, çc hÖ ®iÒu khiÓn b»ng cam, vÊu c¬ khÝ ®· ®−îc
tr×nh bμy ë trªn. Çc hÖ ®iÒu khiÓn ®iÖn sÏ ®−îc tr×nh bμy trong ch−¬ng 3; ®iÒu
khiÓn thñy lùc, theo nguyªn t¾c b¸m sÏ ®−îc tr×nh bμy ë ch−¬ng 4. Riªng çc hÖ
®iÒu khiÓn sè sÏ ®−îc tr×nh bμy chi tiÕt h¬n, trong çc ch−¬ng 5, 6, 7.
2.3. §éng häc m¸y tiÖn
M¸y tiÖn lμ lo¹i m¸y c¾t kim lo¹i ®−îc dïng réng r·i nhÊt ®Ó gia c«ng çc
vËt thÓ trßn xoay, trong mét sè tr−êng hîp cßn dïng ®Ó gia c«ng vËt thÓ ®Þnh
h×nh. M¸y tiÖn chiÕm kho¶ng 40÷50% m¸y c¾t kim lo¹i trong ph©n x−ëng c¬ khÝ,
cã rÊt nhiÒu chñng lo¹i vμ kÝch th−íc kh¸c nhau. M¸y tiÖn lμ lo¹i m¸y ®ang ®−îc
ph¸t triÓn cã ®é chÝnh x¸c cao, n¨ng suÊt lín víi viÖc sö dông çc hÖ thèng ®iÒu
khiÓn hiÖn ®¹i nh− hÖ thèng ®iÒu khiÓn sè.
Theo kÕt cÊu vμ c«ng dông, m¸y tiÖn cã thÓ ph©n thμnh: m¸y tiÖn v¹n n¨ng,
m¸y tiÖn chÐp h×nh, m¸y tiÖn chuyªn dïng, m¸y tiÖn ®øng, m¸y tiÖn côt, m¸y tiÖn
nhiÒu dao, m¸y tiÖn revolve, m¸y tiÖn tù ®éng vμ nöa tù ®éng.
M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng lμ lo¹i m¸y th«ng dông nhÊt trong nhãm m¸y
tiÖn. Nã cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi, vμ çc nhμ m¸y s¶n xuÊt m¸y tiÖn trªn thÕ
giíi kh«ng ngõng cho ra ®êi nh÷ng lo¹i m¸y míi víi møc ®é hoμn chØnh cao.
M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng cã thÓ gia c«ng rÊt nhiÒu lo¹i chi tiÕt, nh−ng chñ
yÕu lμ çc chi tiÕt cã bÒ mÆt trßn xoay vμ c¾t ren.
2.3.1. M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng 1K62
1K62 lμ m¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng ®iÓn h×nh cña Liªn X« cò, ®−îc sö dông
phæ biÕn ë ViÖt Nam. Lo¹i nμy ®−îc c¶i tiÕn mét Ýt cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn
ViÖt Nam vμ lÊy tªn lμ T620.
70
2.3.1.1. §Æc tÝnh kü thuËt
§Æc tÝnh kü thuËt chñ yÕu cña m¸y 1K62 lμ:
- §−êng kÝnh lín nhÊt cña ph«i gia c«ng (mm) φ400
- Kho¶ng çch gi÷a hai mòi t©m, cã ba cì (mm) 710; 1000; 1400
- Sè cÊp vßng quay cña trôc chÝnh z = 23
- Sè vßng quay cña trôc chÝnh (v/ph) 12,5 ÷ 2000
19,0 ÷ 2420
- Ren c¾t ®−îc: hÖ mÐt (mm) 1 ÷ 192
hÖ anh (inch) 24 ÷ 2/1
hÖ modul (0,5 ÷ 48)π
hÖ pitch (96 ÷ 1)P
- L−îng ch¹y dao tiÖn tr¬n: däc (mm/vßng) 0,07 ÷ 4,16
ngang 0,035 ÷ 2,08
- §éng c¬ trôc chÝnh: c«ng suÊt (kW) N = 10
sè vßng quay (v/ph) n = 1450
2.3.1.2. §éng häc cña m¸y
S¬ ®å ®éng cña m¸y 1K62 ®−îc thÓ hiÖn trong h×nh 2.27.
a) XÝch tèc ®é
Trôc I nhËn chuyÓn ®éng tõ ®éng c¬ qua bé truyÒn ®ai thang, chØ cã mét tèc
®é. Nhê bé ly hîp ma s¸t ®Üa M1 cã thÓ thùc hiÖn 2 xÝch: truyÒn ®éng thuËn vμ
truyÒn ®éng nghÞch.
+ XÝch truyÒn ®éng thuËn ®−îc thùc hiÖn khi ng¾t ly hîp M1. ChuyÓn ®éng
56 51
tõ trôc I sang trôc II qua hai tû sè truyÒn: , , khiÕn trôc II cã hai cÊp tèc ®é.
34 39
38 29 21
Gi÷a trôc II vμ trôc III cã 3 tû sè truyÒn: , vμ , khiÕn trôc III cã 2 × 3 =
38 47 55
6 cÊp tèc ®é.
Tõ ®©y truyÒn ®éng ®−îc ph©n thμnh hai nh¸nh:
- Nh¸nh t«c ®é cao: Tõ trôc III ®i th¼ng ®Õn trôc chÝnh (VI) víi tû sè truyÒn
65
, thùc hiÖn ®−îc 6 × 1 = 6 cÊp tèc ®é cao cña trôc chÝnh: 612 ÷ 2018 v/ph.
43
71
72
H×nh 2. 27: S¬ ®å ®éng cña m¸y 1K62
Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng cña nh¸nh nμy lμ
⎡ 38 ⎤
⎡ 56 ⎤ ⎢ 38 ⎥
⎢ ⎥
142 ⎢ 34 ⎥ ⎢ 29 ⎥ ⎡ 65 ⎤
ntc = ndc × ×⎢ ⎥× × = (612 ÷ 2018)v / ph .
254 ⎢ 51 ⎥ ⎢ 47 ⎥ ⎢⎣ 43 ⎥⎦
⎢⎣ 39 ⎥⎦ ⎢ 21 ⎥
⎢ ⎥
⎣⎢ 55 ⎦⎥
- Nh¸nh tèc ®é thÊp: ChuyÓn ®éng tõ trôc III, qua IV víi 2 tû sè truyÒn
45 22 45 22
, , tíi trôc V víi 2 tû sè truyÒn tiÕp lμ , råi ®Õn trôc chÝnh qua tû sè
45 88 45 88
27
truyÒn . Nh− vËy, nh¸nh nμy thùc hiÖn ®−îc 6 × (2×2-1) = 18 cÊp tèc ®é thÊp
54
45 22
cña trôc chÝnh tõ n = 12,6 ÷ 667 v/ph (cã 2 tû sè truyÒn × trïng nhau).
45 88
⎡ 38 ⎤
⎡ 56 ⎤ ⎢ 38 ⎥ ⎡ 45 ⎤ ⎡ 45 ⎤
⎢ ⎥
142 ⎢ 34 ⎥ ⎢ 29 ⎥ ⎢ 45 ⎥ ⎢ 45 ⎥ 27
ntc = ndc × ×⎢ ⎥× ×⎢ ⎥×⎢ ⎥× = (12,6 ÷ 667)v / ph .
254 ⎢ 51 ⎥ ⎢ 47 ⎥ ⎢ 22 ⎥ ⎢ 22 ⎥ 54
⎢⎣ 39 ⎥⎦ ⎢ 21 ⎥ ⎢⎣ 88 ⎥⎦ ⎢⎣ 88 ⎥⎦
⎢ ⎥
⎢⎣ 55 ⎥⎦
Tãm l¹i, xÝch truyÒn ®éng thuËn cã tÊt c¶ 6+18=24 cÊp tèc ®é.
Hai ph−¬ng tr×nh cña xÝch truyÒn ®éng thuËn cã thÓ ®−îc viÕt gép l¹i nh−
sau:
⎡ 38 ⎤ ⎧ 65
= n1 ÷ n6
⎡ 56 ⎤ ⎢ 38 ⎥ ⎪⎪ 43
⎢ ⎥
142 ⎢ 34 ⎥ ⎢ 29 ⎥ ⎪ ⎡ 22 ⎤ ⎡ 22 ⎤
ntc = ndc × ×⎢ ⎥× ×⎨
254 ⎢ 51 ⎥ ⎢ 47 ⎥ ⎪ ⎢ 28 ⎥ ⎢ 28 ⎥ 27
⎢ ⎥ ⎢ ⎥×⎢ ⎥× = n7 ÷ n24
⎣⎢ 39 ⎦⎥ ⎢ 21 ⎥ ⎪ ⎢ 45 ⎥ ⎢ 45 ⎥ 54
⎢⎣ 55 ⎥⎦ ⎩⎪ ⎢⎣ 45 ⎥⎦ ⎢⎣ 45 ⎥⎦
+ XÝch truyÒn ®éng nghÞch ®−îc thùc hiÖn khi ®ãng ly hîp M1, khèi b¸nh
r¨ng di tr−ît B1bÞ t¸ch ra. Trôc II nhËn ®−îc 1 tèc ®é qua trôc trung gian víi 2 tû
50 36
sè truyÒn × . Tõ ®©y, xÝch truyÒn ®éng lÆp l¹i nh− tr−êng hîp xÝch thuËn
24 38
nh−ng chiÒu ng−îc l¹i.
73
- Nh¸nh tèc ®é cao cã 3 cÊp tèc ®é:
⎡ 38 ⎤
⎢ 38 ⎥
⎢ ⎥
142 50 36 ⎢ 29 ⎥ ⎡ 65 ⎤
ntc = ndc × × × × × = (923 ÷ 2418)v / ph
254 24 38 ⎢ 47 ⎥ ⎢⎣ 43 ⎥⎦
⎢ 21 ⎥
⎢ ⎥
⎣⎢ 55 ⎦⎥
- Nh¸nh tèc ®é thÊp cã 9 cÊp tèc ®é (do 1 cÊp trïng):
⎡ 38 ⎤
⎢ 38 ⎥ ⎡ 45 ⎤ ⎡ 45 ⎤
⎢ ⎥
142 50 36 ⎢ 29 ⎥ ⎢ 45 ⎥ ⎢ 45 ⎥ 27
ntc = ndc × × × × ×⎢ ⎥×⎢ ⎥× = (19 ÷ 780)v / ph
254 24 38 ⎢ 47 ⎥ ⎢ 22 ⎥ ⎢ 22 ⎥ 54
⎢ 21 ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢ ⎥ ⎣ 88 ⎦ ⎣ 88 ⎦
⎢⎣ 55 ⎥⎦
Nh− vËy, xÝch truyÒn ®éng nghÞch cã tÊt c¶ 3+9=12 cÊp tèc ®é. Hai ph−¬ng
tr×nh cña xÝch truyÒn ®éng nghÞch cã thÓ ®−îc viÕt gép l¹i nh− sau:
⎡ 38 ⎤ ⎧ 65
⎢ 38 ⎥ ⎪ 43 = n1 ÷ n3
⎢ ⎥ ⎪
142 50 36 ⎢ 29 ⎥ ⎪ ⎡ 22 ⎤ ⎡ 22 ⎤
ntc = ndc × × × × ×⎨
254 24 38 ⎢ 47 ⎥ ⎪ ⎢ 28 ⎥ ⎢ 28 ⎥ 27
⎢ 21 ⎥ ⎢ ⎥ × ⎢ ⎥ × = n4 ÷ n12
⎢ ⎥ ⎪ ⎢ 45 ⎥ ⎢ 45 ⎥ 54
⎪
⎣⎢ 55 ⎦⎥ ⎩ ⎣⎢ 45 ⎦⎥ ⎣⎢ 45 ⎦⎥
Khi bé ly hîp ma s¸t M1 ë vÞ trÝ më m¸y, phanh ®iÖn tõ l¾p trªn trôc III
còng tøc th× lμm viÖc, h·m trôc chÝnh l¹i.
b) XÝch ch¹y dao
§©y lμ xÝch truyÒn ®éng nèi liÒn trôc chÝnh víi trôc vÝt me (®Ó tiÖn ren) hay
trôc tr¬n (®Ó tiÖn tr¬n). Khi trôc chÝnh quay ®−îc 1 vßng th× dao ch¹y ®−îc mét
b−íc tp.
ChuyÓn ®éng ch¹y dao cña m¸y 1K62 gåm cã chuyÓn ®éng ch¹y dao däc,
ch¹y dao ngang khi tiÖn tr¬n vμ chuyÓn ®éng ch¹y dao khi c¾t ren. Çc lo¹i ren
c¾t ®−îc trªn m¸y 1K62 lμ ren quèc tÕ, m«®un, Anh vμ Pitch.
74
L−îng ch¹y dao ®−îc biÓu thÞ
b»ng tp (mm) khi trôc chÝnh quay1
vßng vμ xÝch truyÒn ®éng c¬ b¶n cña
chuyÓn ®éng ch¹y dao ®−îc biÓu thÞ
trong h×nh 2.28.
ChuyÓn ®éng ch¹y dao ®−îc
thùc hiÖn tõ trôc chÝnh qua çc tû sè
truyÒn cña c¬ cÊu ®¶o chiÒu i®c, cña
côm b¸nh r¨ng thay thÕ itt, qua nhãm
c¬ së (dïng c¬ cÊu Norton) víi tû sè
truyÒn ics vμ nhãm gÊp béi igb. H×nh 2. 28: S¬ ®å xÝch ch¹y dao
Tõ ®©y t¸ch ra lμm hai nh¸nh:
- NÕu c¾t ren, truyÒn ®éng ®i th¼ng ®Õn trôc vitme cã b−íc ren t = 12mm.
- NÕu tiÖn tr¬n, truyÒn ®éng ph¶i qua côm xe dao víi tû sè truyÒn ixd ®Ó ®Õn
c¬ cÊu b¸nh r¨ng - thanh r¨ng 10 × 3 thùc hiÖn ch¹y dao däc, hoÆc ®Õn trôc vitme
ngang t=5 × 2 ®Çu mèi ®Ó thùc hiÖn ch¹y dao ngang.
Ta h·y xÐt chuyÓn ®éng ch¹y dao qua tõng kh©u truyÒn ®éng.
TruyÒn ®éng tõ trôc chÝnh (VI) tr−íc khi ®Õn trôc VIII cña hÖ thèng b¸nh
r¨ng thay thÕ ph¶i qua c¬ cÊu ®¶o chiÒu víi çc tû sè truyÒn i®c gåm cã:
60
- Gi÷a trôc chÝnh VI vμ trôc VII cã tû sè truyÒn .
60
28 42
- Gi÷a trôc VII vμ trôc VIII cã: , . Khi cÇn ®¶o chiÒu ®Ó c¾t ren tr¸i,
56 42
35 28
cã nhãm ®¶o chiÒu × .
28 35
Muèn t¨ng b−íc ren c¾t ®−îc lªn 2, 8 hay 32 lÇn, ng−êi ta cßn dïng nh÷ng
tû sè truyÒn khuÕch ®¹i ik® gi÷a trôc V vμ IV, gi÷a trôc IV vμ III. Khi ®ã, b¸nh
r¨ng Z54 trªn trôc chÝnh VI, ¨n khíp víi Z27 trªn trôc V, b¸nh r¨ng Z45 trªn trôc
III ¨n khíp víi Z45 trªn trôc VII, vμ çc tû sè khuÕch ®¹i sÏ lμ:
⎡ 88 ⎤ ⎡ 88 ⎤ ⎡ 32 ⎤
54 ⎢ 22 ⎥ ⎢ 22 ⎥ 45 ⎢ ⎥
ik® = ×⎢ ⎥×⎢ ⎥× = 8 .
27 ⎢ 45 ⎥ ⎢ 45 ⎥ 45 ⎢ ⎥
⎢⎣ 2 ⎥⎦
⎢⎣ 45 ⎥⎦ ⎢⎣ 45 ⎥⎦
75
TruyÒn ®éng tõ trôc VIII ®Õn trôc IX qua çc cÆp b¸nh r¨ng thay thÕ víi tû
sè truyÒn itt :
42 95
- §Ó c¾t ren quèc tÕ vμ ren Anh, itt = × .
95 50
64 95
- §Ó c¾t ren m«®un vμ ren Pitch, itt = × .
95 97
Tõ trôc IX, HT§CD cã hai xÝch truyÒn ®éng c¬ b¶n ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng
®Õn trôc vÝt me khi c¾t ren:
XÝch thø nhÊt ®−îc dïng ®Ó c¾t ren quèc tÕ vμ ren m«®un. Tr−êng hîp nμy,
trôc XI cña c¬ cÊu Norton (khèi b¸nh r¨ng h×nh th¸p) ph¶i lμ chñ ®éng, tøc ly hîp
M2 ®ãng vμ b¸nh r¨ng 35 trªn trôc X t¸ch khái b¸nh r¨ng 37 trªn trôc trung gian.
Nh− thÕ, tû sè truyÒn cña nhãm c¬ së (c¬ cÊu Norton) ®−îc thùc hiÖn lμ:
Zn
ics = víi Zn = (26, 28, 32, 36, 38, 40, 44, 48).
36
XÝch thø hai: dïng ®Ó c¾t ren Anh vμ ren Pitch. Tr−êng hîp nμy, trôc XI cña
c¬ cÊu Norton ph¶i lμ trôc bÞ ®éng, tøc lμ b¸nh r¨ng Z26 ph¶i t¸ch khái ly hîp
M2, ®ång thêi hai b¸nh r¨ng Z35 vμ Z28 ph¶i ¨n khíp víi nhau. Tû sè truyÒn cña
c¬ cÊu Norton ®−îc thùc hiÖn lμ:
1 36
′ =
ics =
ics Zn
C¶ hai xÝch ®Òu ph¶i qua nhãm gÊp béi víi çc tû sè truyÒn:
⎡ 28 ⎤ ⎡ 35 ⎤ ⎡ 1 ⎤
⎢ 35 ⎥ ⎢ 28 ⎥ ⎢1 / 2 ⎥
igb = ⎢ ⎥ × ⎢ ⎥ = ⎢ ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
18 15 ⎢ 1 / 4 ⎥
⎢⎣ 45 ⎥⎦ ⎢⎣ 48 ⎥⎦ ⎣1 / 8 ⎥⎦
⎢
Tãm l¹i
XÝch thø nhÊt (c¾t ren quèc tÕ, modul):
60
VI − − i®c − VIII − itt − IX − M 2 − XI − ics − X − M 4 − XII − igb − XIV − M 5 − XVI
60
XÝch thø hai (c¾t ren Anh, Pitch):
60 35 37 28 1 35 28
VI − − i®c − VIII − itt − IX − × − X − − − XI − × − XII − igb − XIV − M5 − XVI
60 37 35 25 ics 28 35
76
XÝch tiÖn tr¬n trïng víi xÝch tiÖn ren ®Õn trôc XIV, cã thÓ dïng xÝch truyÒn
®éng thø nhÊt hoÆc thø hai. TruyÒn ®éng tõ trôc vÝt me qua trôc tr¬n nhê cÆp
b¸nh r¨ng 28, 56 - ly hîp mét chiÒu M0. Lóc nμy, ly hîp M5 ®−îc më ra. Çc bé
ly hîp vÊu M6, M7, M8, M9 trong hép xe dao dïng ®Ó ®ãng vμ ®¶o chiÒu ch¹y dao
däc vμ ngang. Trªn trôc XVII cã ly hîp vÊu an toμn ®Ó phßng qu¸ t¶i. Ly hîp mét
chiÒu M0 ®Ó c¾t chuyÓn ®éng ng−îc khi ch¹y dao nhanh nhê ®éng c¬ N = 1kW.
XÝch ch¹y dao däc tÝnh tõ trôc XI nh− sau:
28 27 20 4
XI − − M0 − XV − XVII − × − Mn − XVIII − − XIX →
56 20 28 20
⎧ 40 45 14
⎪⎪ M6 − 45 × 37 − XX − 66 − XXI − ch¹y dao däc thuËn
→⎨
⎪ M − 40 − XX − 14 − XXI − ch¹y dao däc nghÞch
⎪⎩ 7 37 66
XÝch ch¹y dao ngang ®−îc t¸ch tõ trôc XIX nh− sau:
⎧ 40 45 61
⎪⎪ M8 − 45 × 37 − XXII − 20 − XXIII − ch¹y dao ngang thuËn
→⎨
⎪ M − 40 − XXII − 61 − XXIII − ch¹y dao ngang nghÞch
⎪⎩ 9 37 20
§Ó dao ch¹y nhanh, ta ®ãng ®éng c¬ cã c«ng suÊt N = 1kW, qua bé truyÒn
®ai cã i = 85:147 ®Ó quay nhanh trôc tr¬n. Lóc nμy ly hîp 1 chiÒu M0 ng¾t ®−êng
truyÒn tõ trôc XV tíi trôc XIV.
c) C¾t ren phi tiªu chuÈn
Ngoμi nh÷ng lo¹i ren tiªu chuÈn trªn, ta cã thÓ c¾t nh÷ng ren phi tiªu chuÈn
bÊt kú cña tõng lo¹i mét. XÝch truyÒn ®éng ®Ó c¾t ren phi tiªu chuÈn cÇn ph¶i
gièng víi xÝch truyÒn ®éng ®Ó c¾t b−íc ren tiªu chuÈn gÇn nã nhÊt vμ xÝch truyÒn
®éng nμy ®−îc ®iÒu chØnh l¹i b»ng tû sè truyÒn cña b¸nh r¨ng thay thÕ itt. VÝ dô:
ta muèn c¾t b−íc ren quèc tÕ phi tiªu chuÈn lμ 3,25mm, ta dïng xÝch truyÒn ®éng
®Ó c¾t b−íc ren tiªu chuÈn 3,5mm nh− ®· biÕt, víi bé b¸nh r¨ng thay thÕ kh¸c:
42 95
Ta ®· dïng bé b¸nh r¨ng × ®Ó c¾t b−íc ren 3,5mm.
95 50
VËy cÇn ph¶i dïng itt b»ng bao nhiªu ®Ó cã thÓ c¾t b−íc ren 3,25mm?
⎛ 42 95 ⎞ 3, 25 42 13 39 42
Tõ ®©y ta cã: itt = ⎜ × ⎟ × = × = × .
⎝ 95 50 ⎠ 3, 5 50 14 42 50
Tøc lμ ®Ó cã thÓ c¾t ®−îc b−íc ren 3,25, ta dïng xÝch truyÒn ®éng cho b−íc
39 42
ren tiªu chuÈn 3,5mm nh−ng ph¶i thay bé b¸nh r¨ng thay thÕ × vμo.
42 50
77
d) C¾t ren chÝnh x¸c
Khi c¾t ren chÝnh x¸c, çc xÝch c¾t ren cÇn gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu çc kh©u
truyÒn ®éng trung gian. V× thÕ, bá qua c¬ cÊu Norton vμ nhãm gÊp béi, nghÜa lμ
®ãng tÊt c¶ çc ly hîp M2, M3, M5 ®Ó nèi trùc tiÕp trôc IX víi trôc XVI. Çc b−íc
ren chÝnh x¸c ®−îc thùc hiÖn b»ng tû sè truyÒn cña b¸nh r¨ng thay thÕ.
e) C¾t ren mÆt ®Çu
Ren mÆt ®Çu cßn gäi lμ r·nh xo¾n mÆt ®Çu. Ph−¬ng ph¸p c¾t nμy dïng ®Ó
gia c«ng çc ®−êng xo¾n nh− ®−êng xo¾n ¸c si mÐt trªn ®Üa quay cña m©m cÆp
ba vÊu tù ®Þnh t©m.
Muèn c¾t r·nh xo¾n mÆt ®Çu, dao cÇn thùc hiÖn ch¹y dao ngang h−íng vμo
t©m chi tiÕt quay trßn. V× thÕ, kh«ng dïng trôc vitme, mμ dïng trôc tr¬n ®−a
truyÒn ®éng ®Õn trôc vitme ngang cã t = 5 × 2 ®Çu mèi. Tr−êng tr−êng hîp nμy,
khèi b¸nh r¨ng Z28 - Z28 trªn trôc XV ph¶i ¨n khíp víi b¸nh r¨ng Z56 l¾p ngoμi
bé ly hîp mét chiÒu.
2.3.2. M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng T616
T616 lμ lo¹i m¸y tiÖn cã h¹ng võa, cã ®é chÝnh x¸c cÊp 2, c«ng suÊt ®éng c¬
N = 4,5kW vμ vËn tèc c¾t nhá.
- §−êng kÝnh lín nhÊt cña ph«i (mm) φ320
- Kho¶ng çch gi÷a hai mòi t©m (mm) 750
- Sè cÊp vßng quay cña trôc chÝnh z=12
- Tèc ®é trôc chÝnh (v/ph) 44÷1980
- Ren c¾t ®−îc: quèc tÕ (mm) 0,5÷9
m«®un (0,5÷9)π
anh (inch) 38÷2/1
- L−îng ch¹y dao: däc (mm/vßng) 0,06÷3,34
ngang (mm/vßng) 0,04÷2,4
- §éng c¬ trôc chÝnh: N(kW)/n(vg/ph) 4,5/1445
M¸y tiÖn T616 cã hÖ HT§TC gåm hai phÇn: hép gi¶m tèc vμ hép trôc
chÝnh. Hép gi¶m tèc ®−îc ®Æt d−íi th©n m¸y lμm cho trôc chÝnh Ýt bÞ ¶nh h−ëng
cña rung ®éng vμ biÕn d¹ng nhiÖt.
S¬ ®å ®éng cña m¸y T616 ®−îc tr×nh bμy trªn h×nh 2.29.
78
a) XÝch tèc ®é
XÝch tèc ®é thùc hiÖn chuyÓn ®éng b¾t ®Çu tõ ®éng c¬ cã N = 4,5kW, qua
hÖ HT§TC ph©n cÊp cã 3 × 2 = 6 cÊp vËn tèc. Tõ ®©y truyÒn ®éng qua c¬ cÊu
φ 200
puli-®ai truyÒn cã ip = = 1 dÉn ®Õn hép trôc chÝnh.
φ 200
NÕu ta ®ãng ly hîp L1 cã r¨ng trong vμo khíp víi b¸nh r¨ng z27, trôc chÝnh
sÏ nhËn ®−îc trùc tiÕp cÊp sè vßng quay cao n = 350, 503, 723, 958, 1380 vμ
1980 v/ph.
NÕu ta më ly hîp L1 vμ cho truyÒn ®éng qua c¬ cÊu Hacne cã tû sè truyÒn
27 17
× , trôc chÝnh sÏ thùc hiÖn çc sè vßng quay thÊp n = 44, 66, 91, 120, 173
63 58
vμ 248 v/ph. Tãm l¹i, chuyÓn ®éng chÝnh cña m¸y T616 ®−îc thùc hiÖn qua:
⎡ 31 ⎤
⎢ 47 ⎥ ⎡ 27 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ 71 ⎥ ⎡ 27 17 ⎤
42 ⎢ 38 ⎥ 200 −V− ⎥
− − II − ⎢ ⎥ − III − − IV − ⎢ 63 58 − VI = n1 ÷ n12
58 ⎢ 40 ⎥ ⎢ 50 ⎥ 200 ⎢ ⎥
⎢ 45 ⎥ ⎢⎣ 48 ⎥⎦ ⎣ Z27 − L1 ⎦
⎢ ⎥
⎣⎢ 33 ⎦⎥
H×nh 2. 29: S¬ ®å ®éng cña m¸y tiÖn T616
79
b) XÝch ch¹y dao
HT§CD cña m¸y T6161 kh«ng dïng c¬ cÊu Norton lμm nhãm c¬ së, mμ
dïng b¸nh r¨ng di tr−ît, vμ nhãm gÊp béi dïng c¬ cÊu Meandr. TruyÒn ®éng tõ
55 35 35
trôc chÝnh qua trôc VII víi tû sè truyÒn hoÆc qua c¬ cÊu ®¶o chiÒu × .
55 55 55
a c
Tõ trôc VII qua ch¹c ®iÒu chØnh víi çc b¸nh r¨ng thay thÕ × ®Ó ®Õn trôc
b d
VIII cña HT§CD. Nhãm c¬ së cña HT§CD ®−îc thùc hiÖn b»ng tû sè truyÒn cña
27 30 26 21 27
çc b¸nh r¨ng di tr−ît , , , vμ . M«®un cña çc b¸nh r¨ng nμy
24 48 52 24 36
kh«ng gièng nhau. Tõ trôc IX ®Õn trôc X, truyÒn ®éng qua c¬ cÊu gÊp béi
Meandr víi çc tû sè truyÒn tïy theo vÞ trÝ cña b¸nh r¨ng z26 trªn trôc ¨n khíp víi
çc b¸nh r¨ng z52 cña c¬ cÊu Meandr:
39 52 2
× =
39 26 1
26 52 1
× =
52 26 1
26 39 26 52 1
× × × =
52 39 52 26 2
26 39 26 39 26 52 1
× × × × × =
52 39 52 39 52 26 4
(V× b¸nh r¨ng z26 chØ cã thÓ ¨n khíp víi çc b¸nh r¨ng lín cña c¬ cÊu
Meandr, nªn chØ sö dông ph©n nöa sè tû sè truyÒn cña nã).
TruyÒn ®éng tõ trôc X ®−îc ®−a ®Õn trôc vitme XII hay trôc tr¬n XI nhê
39
b¸nh r¨ng di tr−ît z39 trªn trôc X thùc hiÖn çc tû sè truyÒn .
39
ChuyÓn ®éng ch¹y dao däc hay ngang ®−îc thùc hiÖn tõ trôc tr¬n qua c¬
2
cÊu trôc vit - b¸nh vit , çc bé ly hîp ma s¸t t−¬ng øng ®Ó ®Õn c¬ cÊu b¸nh
45
r¨ng - thanh r¨ng hay trôc vitme ngang. Tãm l¹i, xÝch ch¹y dao ®−îc thùc hiÖn
qua:
80
⎡ 27 ⎤
⎢ 24 ⎥ ⎡ 39 52 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ . ⎥
⎢ ⎥
30
⎢
39 26
⎥
⎡ 55 ⎤ ⎢ 48 ⎥ ⎢ 26 52 ⎥
⎢ 55 ⎥ ⎢ ⎥ ×
a c 26 ⎥ ⎢ 52 26 ⎥
VI − ⎢ ⎥ − VII − × − VIII − ⎢ − IX − ⎢ ⎥−X −
⎢ 55 × 35 ⎥ b d ⎢ 52 ⎥ ⎢ 26 39 26 52 ⎥
⎢ 21 ⎥ × × ×
⎢⎣ 35 55 ⎥⎦ ⎢ 52 39 52 26 ⎥
⎢ ⎥ ⎢
⎢ 24 ⎥ 26 39 26 39 26 52 ⎥
⎢ × × × × × ⎥
⎢ 27 ⎥ ⎣ 52 39 52 39 52 26 ⎦
⎢ ⎥
⎣ 36 ⎦
⎧ 39
⎪ − XII − C¾t renvÝt
39
⎪
⎪ ⎧ 24 25
−⎨ ⎪⎪ 60 − XIV 55 − XV → Däc
39
⎪ XI 2
⎨
⎪ 39 45 ⎪ 38 47
⎪ L3 − . − XVI → Ngang
⎩ ⎪⎩ 47 13
§Ó cã thÓ c¾t ®−îc b−íc ren, nhÊt lμ khi c¾t ren Anh, m¸y T6161 ph¶i dïng
11 b¸nh r¨ng thay thÕ:
- Lo¹i m = 1 cã z = 55, 70, 75, 90, 95, 127.
- Lo¹i m = 2 cã z = 30, 45, 60, 65, 87.
T616 kh«ng thÓ c¾t ®−îc çc b−íc ren chÝnh x¸c, v× kh«ng cã c¬ cÊu ®Ó
thùc hiÖn hiÖn truyÒn ®éng tõ b¸nh r¨ng thay thÕ ®i th¼ng ®Õn trôc vitme.
2.4. §éng häc m¸y phay
M¸y phay lμ lo¹i m¸y cã ph¹m vi sö dông rÊt lín, nh−ng chñ yÕu lμ dïng ®Ó
gia c«ng mÆt ph¼ng, çc bÒ mÆt ®Þnh h×nh, c¾t ren vÝt trong vμ ngoμi, gia c«ng b¸nh
r¨ng vμ dao c¾t nhiÒu l−ìi cã r¨ng th¼ng hoÆc xo¾n, c¾t r·nh th¼ng vμ xo¾n v.v...
ChuyÓn ®éng chÝnh cña m¸y phay lu«n lu«n lμ chuyÓn ®éng vßng cña dao,
vμ chuyÓn ®éng ch¹y dao phÇn lín lμ chuyÓn ®éng cña bμn m¸y. Trong mét sè
m¸y chuyÓn ®éng ch¹y dao còng do dao thùc hiÖn.
Theo bè trÝ kh«ng gian th× m¸y phay cã hai lo¹i chÝnh: m¸y phay ngang vμ
m¸y phay ®øng. §øng vÒ mÆt c«ng dông th× m¸y phay l¹i cã rÊt nhiÒu lo¹i, nh−ng
còng cã thÓ ph©n lμm hai lo¹i chÝnh:
a) M¸y phay v¹n n¨ng: trong lo¹i nμy th× cã çc kiÓu phay ngang, phay
®øng.
b) M¸y phay chuyªn dïng: cã ph¹m vi sö dông hÑp nh− m¸y phay r·nh
then, m¸y phay renvit, m¸y phay chÐp h×nh v.v...
81
M¸y phay v¹n n¨ng ®øng th−êng chØ kh¸c víi m¸y phay v¹n n¨ng ngang ë
®Çu trôc chÝnh. Çc bé phËn kh¸c nh− tèc ®é, HT§CD, bμn m¸y v.v... th−êng
®−îc thiÕt kÕ nh− nhau. Çc bé phËn gièng nhau cã khi chiÕm tíi 70 ÷ 80%.
2.4.1. M¸y phay ngang v¹n n¨ng P82
M¸y phay ngang v¹n n¨ng lμ lo¹i m¸y phay cã trôc chÝnh n»m ngang, bμn
m¸y cã ba chuyÓn ®éng: däc, ngang vμ ®øng th¼ng gãc víi nhau. M¸y phay
ngang v¹n n¨ng chñ yÕu dïng ®Ó gia c«ng mÆt ph¼ng víi dao phay trô; dïng ®Ó
gia c«ng r·nh th¼ng hoÆc r·nh xo¾n víi dao phay ®Üa; gia c«ng mÆt ®Þnh h×nh víi
dao phay ®Þnh h×nh, vμ ®«i khi dïng ®Ó c¾t b¸nh r¨ng víi dao phay m«®un.
Ngoμi ba chuyÓn ®éng ch¹y dao th¼ng gãc nãi trªn, bμn m¸y cña m¸y phay
ngang v¹n n¨ng cßn cã thÓ quay chung quanh trôc th¼ng ®øng mét gãc ±45o.
C«ng s«n mang trôc n»m ngang cã thÓ thay b»ng mét ®Çu trôc ®øng vμ biÕn thμnh
m¸y phay ®øng. M¸y phay P82 lμ lo¹i ®iÓn h×nh cña m¸y phay ngang, s¬ ®å ®éng
cña nã ®−îc tr×nh bμy trªn h×nh 2.30.
H×nh 2. 30: S¬ ®å ®éng m¸y phay P82
82
M¸y phay ngang v¹n n¨ng P82 cã nh÷ng ®Æc tÝnh kü thuËt nh− sau:
- KÝch th−íc cña bμn m¸y (mm) 320 × 1250
- Tèc ®é trôc chÝnh -18 cÊp (v/ph) 30 ÷ 1500
- L−îng ch¹y dao däc vμ ngang - 18 cÊp (mm/ph) 25,5 ÷ 1180
- C«ng suÊt ®éng c¬ ®iÖn chÝnh (kW) 7
a) ChuyÓn ®éng chÝnh
ChuyÓn ®éng chÝnh ®−îc thùc hiÖn tõ ®éng c¬ ®iÖn cps N = 7kW, n =
1440v/ph, qua hÖ HT§TC cã 18 cÊp vËn tèc ®Æt trong th©n m¸y ®Ó quay trôc
chÝnh V mang dao phay theo xÝch truyÒn ®éng sau ®©y:
⎡ 16 ⎤ ⎡ 39 ⎤
⎢ 39 ⎥ ⎢ 26 ⎥ ⎡ 82 ⎤
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ 38 ⎥
− II − ⎢ ⎥ − III − ⎢ ⎥ − IV − ⎢ ⎥ − V → n1 ÷ n18
26 22 28
I−
54 ⎢ 33 ⎥ ⎢ 37 ⎥ ⎢ 19 ⎥
⎢ 19 ⎥ ⎢ 18 ⎥ ⎢⎣ 71 ⎥⎦
⎢ ⎥ ⎢ ⎥
⎢⎣ 36 ⎥⎦ ⎢⎣ 47 ⎥⎦
b) ChuyÓn ®éng ch¹y dao
L−îng ch¹y dao ë m¸y phay lμ l−îng di ®éng th¼ng cña bμn m¸y. TÊt c¶ çc
chuyÓn ®éng cña bμn m¸y (däc, ngang vμ ®øng) ®Òu do ®éng c¬ ®iÖn N = 1,7kW
vμ n = 1420 v/ph qua HT§CD ®Æt trong bÖ ®ì cña m¸y thùc hiÖn.
M¸y phay P82 cã 18 tèc ®é ch¹y dao däc vμ ngang tõ 23,5 ÷ 1180mm/f.
TruyÒn ®éng ®−îc thùc hiÖn tõ ®éng c¬ ®iÖn N = 1,7kW qua çc cÆp b¸nh r¨ng
26 20
cè ®Þnh , ®Ó ®Õn trôc III; gi÷a trôc III vμ trôc IV cã ba tû sè truyÒn:
44 68
18 36 27 18 21 24
, , ; gi÷a IV vμ V cã 3 tû sè truyÒn , , . TruyÒn ®éng tõ trôc V
36 18 27 40 37 34
®Õn VI cã hai tû sè truyÒn ®i theo hai nh¸nh:
a) NÕu b¸nh r¨ng di tr−ît Z40 g¹t sang ph¶i, ¨n khíp víi ly hîp vÊu L1, ta
40
cã tû sè truyÒn thùc hiÖn mét sè l−îng ch¹y dao cao.
40
83
13 18 40
b) NÕu b¸nh r¨ng Z40 g¹t sang tr¸i, tû sè truyÒn gi÷a hai trôc lμ , ,
45 40 40
thùc hiÖn nh÷ng l−îng ch¹y dao thÊp.
NÕu ta ®ãng ly hîp ma s¸t L2 sang tr¸i, sÏ thùc hiÖn çc chuyÓn ®éng ch¹y
dao lμm viÖc theo xÝch truyÒn ®éng sau ®©y:
- ChuyÓn ®éng däc s2 cña bμn m¸y: ®−îc thùc hiÖn tõ trôc VI, qua çc tû sè
38 18 33 18 18
truyÒn cè ®Þnh × × × × vμ cuèi cïng lμ trôc vitme tx = 6mm.
35 33 37 16 18
- ChuyÓn ®éng ngang s1 cña bμn m¸y: còng ®i tõ trôc VI, qua çc tû sè
38 18 33 37
truyÒn cè ®Þnh × × × ®Õn trôc vitme ngang t ,,x = 6 mm .
35 33 37 33
38 18 22 34
- ChuyÓn ®éng ch¹y dao ®øng s3 theo xÝch: trôc VI, qua × × ×
35 33 33 34
®Õn trôc vitme ®øng t ,,x = 6 mm .
- ChuyÓn ®éng nhanh cña bμn m¸y theo ba chiÒu ®−îc thùc hiÖn tõ b¸nh
44
r¨ng z44 trªn trôc II, truyÒn th¼ng qua trôc V víi tû sè truyÒn . NÕu ta ®ãng ly
57
57
hîp ma s¸t L2 sang ph¶i, tû sè truyÒn sÏ lμm cho trôc VI quay vμ truyÒn
43
chuyÓn ®éng nhanh ®Õn çc c¬ cÊu ch¹y bμn m¸y t−¬ng øng.
Tãm l¹i:
⎡ ⎡ 18 ⎤ ⎡ 24 ⎤ ⎤
⎢ ⎢ 36 ⎥ ⎢ 34 ⎥ ⎥
⎢ ⎡ 40 ⎤ ⎥
⎢ ⎥ ⎢ ⎥ L
⎢ 20 III − ⎢ 36 ⎥ − VI − ⎢ 18 ⎥ − V − ⎢ 40 ⎥ − G ⎥
1
⎢ ⎢ ⎥ L2 ⎥
26 68 ⎢ 18 ⎥ ⎢ 40 ⎥ ⎢ 13 18 40 ⎥ 38 18
I − II − ⎢ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ . . ⎥ − VI − VII −
44 ⎢ ⎢ 27 ⎥ ⎢ 21 ⎥ ⎣⎢ 45 40 40 ⎦⎥ ⎥ 35 33
⎢ ⎣⎢ 27 ⎦⎥ ⎣⎢ 37 ⎦⎥ ⎥
⎢ ⎥
⎢ 44 57 G ⎥
−V− − L2 (ch¹y nhanh)
⎢⎣ 57 43 ⎥⎦
⎧ 33 18 18 '
⎪ 37 IX − 16 − X − 18 − t x → s2
⎪
⎪ 33 37 ''
− VIII − ⎨ − IX − − t x → s1
⎪ 37 33
⎪ 22 34 '''
⎪⎩ 33 . 34 − t x → s3
84
2.4.2. M¸y phay ®øng v¹n n¨ng P12
H×nh 2. 31: S¬ ®å ®éng cña m¸y phay ®øng v¹n n¨ng P12
M¸y phay ®øng chñ yÕu dïng ®Ó gia c«ng mÆt ph¼ng b»ng dao phay mÆt
®Çu. Nã chØ kh¸c víi m¸y phay ngang ë chç trôc dao phay n»m ë vÞ trÝ th¼ng
®øng. Do ®ã, th−êng m¸y phay ®øng vμ m¸y phay ngang ®−îc thiÕt kÕ vμ chÕ t¹o
cïng lo¹t víi nhiÒu chi tiÕt vμ bé phËn m¸y chung. KÕt cÊu riªng biÖt cña m¸y
phay ®øng lμ th©n m¸y vμ ®Çu trôc chÝnh. Ngoμi vÞ trÝ th¼ng ®øng, ®Çu trôc chÝnh
cña nhiÒu lo¹i m¸y phay ®øng cã thÓ ®iÒu chØnh lÖch mét gãc ±45o so víi vÞ trÝ
th¼ng ®øng. Lo¹i nμy ®−îc gäi lμ m¸y phay ®øng v¹n n¨ng.
HT§CD còng gièng víi m¸y phay ngang, nh−ng ë m¸y phay ®øng kh«ng
cã c¬ cÊu quay lÖch bμn m¸y.
H×nh 2.31 lμ s¬ ®å ®éng cña m¸y phay ®øng v¹n n¨ng P12 chÕ t¹o cïng lo¹t
víi m¸y phay ngang P82 víi nh÷ng bé phËn m¸y gÇn gièng nhau.
85
§iÓm kh¸c biÖt chñ yÕu vÒ truyÒn ®éng gi÷a nã víi m¸y phay ngang P82 lμ
35
trôc cuèi cïng cña hÖ HT§TC, truyÒn ®éng qua hai b¸nh r¨ng c«n ®Ó ®Õn
35
trôc chÝnh th¼ng ®øng.
Víi trôc chÝnh th¼ng ®øng, viÖc th¸o l¾p dao vμ ®iÒu chØnh chi tiÕt gia c«ng
®−îc dÔ dμng h¬n, nh−ng th©n m¸y cÇn ph¶i chÕ t¹o ®Æc biÖt cøng v÷ng h¬n.
2.5. Bμi mÉu ph©n tÝch s¬ ®å ®éng

2.5.1. Hép truyÒn ®éng trôc chÝnh m¸y 1A616
S¬ ®å ®éng cña hÖ thèng trong h×nh 2.8.
Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng
i5 −7
n7 = n.i1− 2 .i2 −3 .i3−4 .i4 −5 .( )
i5 −6 .i6 −7
⎡ 31 ⎤
⎡ 41 ⎤ ⎢ 25 ⎥
⎢ 26 ⎥ ⎢ 26 ⎥ ⎡ 34 ⎤
⎢ ⎥
135 ⎢ 39 ⎥ ⎢ 32 ⎥ 174 ⎢ 34 ⎥
n7 = 1450 × ×⎢ ⎥× × × ⎣ ⎦
168 ⎢ 31 ⎥ ⎢ 19 ⎥ 174 ⎡ 34 20 ⎤
⎢ 14 ⎥ ⎢ 38 ⎥ ⎢ 68 × 80 ⎥
⎣ ⎦
⎢⎣ 55 ⎥⎦ ⎢ 14 ⎥
⎢ ⎥
⎣ 44 ⎦
BiÓu ®å vËn tèc
Sè cÊp tèc ®é:
1×3×4×1×(1+1)=24.
Cã 2 d¶i tèc ®é:
- D¶i cao (94÷2278v/ph), truyÒn th¼ng tõ trôc V sang trôc VII th«ng qua ly
hîp M1.
- D¶i thÊp (12÷285v/ph), nhËn ®−îc tõ trôc V, qua trôc trung gian VI ®Õn
trôc VII.
- Ly hîp M1 vμ cÆp b¸nh r¨ng di tr−ît Б5 liªn ®éng víi nhau ®Ó t¹i mét thêi
®iÓm chØ cã 1 trong chóng nhËn chuyÓn ®éng tõ trôc V.
86
2.5.2. S¬ ®å ®éng hép truyÒn ®éng trôc chÝnh trªn m¸y tiÖn 1M620
S¬ ®å ®éng cña hÖ thèng trong h×nh 2.9.
Ph−¬ng tr×nh xÝch ®éng cña hép tèc ®é:
⎛i × i ⎞ ⎛ i7 −10 ⎞
n10 = n × i2 −3 × i4 −5 × ⎜⎜ 5 −6 6 −7 ⎟⎟ × ⎜⎜ ⎟⎟
⎝ i 5 −7 i × i × i
⎠ ⎝ 7 −8 8 −9 9 −10 ⎠
⎛ Z5 ⎞
⎜ ⎟
⎛ Z1 Z3 ⎞ ⎜ Z6 ⎟
⎜ × ⎟
D14 D4 ⎜ Z 2 Z 4 ⎟ ⎜ ⎡ Z 13 ⎤ ⎡ Z 7 ⎤ ⎟
n10 = n × × × ×⎜⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎟
D12 D5 ⎜ Z 1 ⎟ ⎜ ⎢ Z 14 ⎥ ⎢ Z 8 ⎥ Z 11 ⎟
⎜ Z' ⎟ × ×
⎝ 2 ⎠ ⎜ ⎢ Z 15 ⎥ ⎢ Z 9 ⎥ Z 12 ⎟
⎜⎢Z ⎥ ⎢Z ⎥ ⎟
⎝ ⎣ 16 ⎦ ⎣ 10 ⎦ ⎠
Cho gi¸ trÞ ®−êng kÝnh çc puly vμ sè r¨ng cña çc b¸nh r¨ng nh− sau:
D4=240; D5=280; Z1=30, Z2=Z'2=30; Z3=Z4=45; Z5=55; Z6=45;

Z7=Z8=50; Z9=20; Z10=80; Z11=Z12=50; Z13=Z14=50; Z15=20; Z16=80.
87
D14
§Ó biÓu diÔn d¶i biÕn thiªn tû sè truyÒn cña cÆp ma s¸t = (0,5÷2), ta
D12
dïng 2 ®−êng biªn cña d¶i nμy. V× vËy, ngay sau trôc II, biÓu ®å vËn tèc ph©n
lμm 2 nh¸nh. Sau trôc VII, cã 2 nh¸nh tèc ®é. Nh¸nh tèc ®é cao (760÷3038v/ph)
truyÒn th¼ng tõ trôc VII sang trôc X víi tû sè truyÒn 55/45. Nh¸nh tèc ®é thÊp
(39÷1486v/ph) ®i tõ trôc VII qua trôc VIII - IX - X.
Sau trôc V, cã thÓ ®¶o chiÒu trôc chÝnh. Nh¸nh thuËn ®i qua çc cÆp Z1-Z2,
Z3-Z4. Nh¸nh ®¶o chØ ®i qua 1 cÆp Z1-Z'2. Sè cÊp vμ gi¸ trÞ tèc ®é cña çc cÊp
nh− nhau, chØ ®¶o dÊu nªn kh«ng biÓu diÔn trªn biÓu ®å.
2.5.3 Bμi tËp tæng hîp

Theo çch trªn, B¹n ®äc h·y lμm çc bμi tËp sau:
1. VÏ biÓu ®å vËn tèc cho çc m¸y ®· häc (1K62, T616, P82, P12) dùa vμo
ph−¬ng ph¸p vÏ biÓu ®å vËn tèc nh− trong çc s¬ ®å bªn d−íi.
2. Theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch s¬ ®å ®éng ®· häc, tù ph©n tÝch çc s¬ ®å
®éng cña çc m¸y cña Liªn X« sau ®©y.
88
S¬ ®å ®éng m¸y phay ngang v¹n n¨ng 6H81
S¬ ®å ®éng m¸y phay ®øng v¹n n¨ng H05
89
90
Ch−¬ng 3: HÖ thèng ®iÖn tù ®éng trªn m¸y c«ng cô
Cïng víi hÖ thèng c¬ khÝ, hÖ thèng ®iÖn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc vμ ngμy cμng
chiÕm −u thÕ trong çc hÖ thèng ®éng lùc vμ ®iÒu khiÕn trªn MCC. Do vai trß,
®Æc ®iÓm vμ yªu cÇu ®iÒu khiÓn cña çc hÖ thèng, chóng ta t¹m ph©n biÖt çc
m¹ch ®iÒu khiÓn truyÒn ®éng vμ çc m¹ch phô trî.
3.1. Çc m¹ch ®iÒu khiÓn chuyÓn ®éng
HÖ thèng chuyÓn ®éng t¹o h×nh, gåm chuyÓn ®éng chÝnh vμ chuyÓn ®éng
ch¹y dao ®¶m b¶o thùc hiÖn chøc n¨ng chÝnh cña MCC. ChuyÓn ®éng nμy quyÕt
®Þnh n¨ng suÊt, ®é chÝnh x¸c gia c«ng. V× vËy tù ®éng hãa hÖ thèng chuyÓn ®éng
t¹o h×nh ®−îc −u tiªn sè 1 trªn tÊt c¶ çc MCC. Trong tμi liÖu nμy, chóng t«i tËp
trung vμo yªu cÇu quan träng nhÊt cña chuyÓn ®éng t¹o h×nh. §ã lμ ®iÒu khiÓn
(biÕn ®æi vμ æn ®Þnh) tèc ®é.
Mäi lo¹i MCC ®Òu cã yªu cÇu biÕn ®æi vμ æn ®Þnh tèc ®é. Nguyªn t¾c thay
®æi tèc ®é c¬ khÝ ®· ®−îc tr×nh bμy trong ch−¬ng 2. Chóng cã −u ®iÓm lμ tin cËy,
nh−ng cã nh−îc ®iÓm lín lμ cång kÒnh, khã ®iÒu khiÓn. Ç biÖt, cã yªu cÇu, vÝ dô
tù ®éng thay ®æi sè vßng quay cña trôc chÝnh khi ®−êng kÝnh gia c«ng thay ®æi ®Ó
duy tr× tèc ®é c¾t kh«ng ®æi khi tiÖn th× hÖ thèng c¬ khÝ kh«ng ®¸p øng ®−îc. Víi
−u ®iÓm gän, nhÑ, ®Ô ®iÒu khiÓn vμ tù ®éng hãa, çc hÖ thèng biÕn ®æi tèc ®é nhê
®éng c¬ ®iÖn vμ m¹ch ®iÖn tö ®· thay thÕ dÇn çc hÖ thèng c¬ khÝ, vμ ngμy nay
®−îc sö dông phæ biÕn trªn çc MCC hiÖn ®¹i.
Çc lo¹i ®éng c¬ vμ hÖ thèng ®iÒu khiÓn tèc ®é míi hiÖn nay ®−îc dïng phæ
biÕn trªn çc m¸y CNC, robot,... lμ çc ®éng c¬ b−íc, ®éng c¬ 1 chiÒu kh«ng chæi
than, ®éng c¬ servo, ®éng c¬ kh«ng ®ång bé ®iÒu khiÓn b»ng biÕn tÇn,... Chóng
®−îc giíi thiÖu trong çc tμi liÖu chuyªn s©u. PhÇn nμy giíi thiÖu mét sè ph−¬ng
ph¸p æn ®Þnh vμ biÕn ®æi tèc ®é trªn çc MCC thÕ hÖ tr−íc cña m¸y CNC.
3.1.1. M¹ch dïng ®éng c¬ lång sãc nhiÒu cÊp tèc ®é
Ph−¬ng ph¸p th−êng dïng nhÊt ®Ó biÕn ®æi tèc ®é cña ®éng c¬ lång sãc lμ
thay ®æi çch ®Êu çc cuén d©y, tõ song song sang nèi tiÕp hay thay ®æi cuén d©y
lμm viÖc. M¹ch ®iÖn trong h×nh 3.1 phèi hîp c¶ 2 ph−¬ng ph¸p trªn, cã thÓ ®−îc
dïng ®Ó thay ®æi tèc ®é ch¹y dao khi ®−êng kÝnh ph«i thay ®æi. Ban ®Çu, (1BK,
2BK, 3BK)=0. NhÊn nót K§, r¬ le trung gian 1P(2)=1 -> 1P(2-3)=1, cuén d©y
khëi ®éng chÝnh 1K(3)=1 -> çc tiÕp ®iÓm 1K trong m¹ch ®éng lùc ®ãng, nèi
cuén d©y thø nhÊt theo kiÓu Δ -> ®éng c¬ cã tèc ®é thÊp nhÊt.
91
Khi cÇn t¨ng tèc ®é, vÝ dô dao tiÖn vμo t©m chi tiÕt ®Õn ®−êng kÝnh nμo ®Êy,
th× tiÕp ®iÓm 1BK(9)=1 -> cuén d©y r¬ le trung gian 2P(9)=1, ®ãng m¹ch cho
cuén d©y khëi ®éng tõ 2K(4) -> çc tiÕp ®iÓm 2K trong m¹ch ®éng lùc ®ãng, nèi
cuén d©y thø hai theo kiÓu Δ -> ®éng c¬ cã tèc ®é cao h¬n (cÊp tèc ®é 2).
TiÕp tôc, nÕu ®−êng kÝnh ph«i tiÕp tôc gi¶m th× 2BK(10)=1 -> cuén d©y r¬
le trung gian 3P(10)=1 -> 3P(6)=1, ®ãng m¹ch cho çc cuén d©y khëi ®éng tõ
3K1(6) vμ 3K(6) -> çc tiÕp ®iÓm 3K1 vμ 3K trong m¹ch ®éng lùc ®ãng, nèi cuén
d©y thø nhÊt theo kiÓu Y kÐp -> ®éng c¬ ch¹y víi cÊp tèc ®é 3.
T−¬ng tù, khi ®−êng kÝnh gia c«ng gi¶m tiÕp, 3BK(11) ®ãng, t−¬ng tù nh−
tr−êng hîp trªn, ®éng c¬ ch¹y víi cÊp tèc ®é 4.
B¹n ®äc cã thÓ tù t×m hiÓu nguyªn lý khãa liªn ®éng gi÷a çc tèc ®é, ®¶m
b¶o t¹i 1 thêi ®iÓm, ®éng c¬ chØ ®−îc nèi vμ lμm viÖc víi 1 tèc ®é nhÊt ®Þnh.
M¹ch ®iÖn trªn cã −u ®iÓm lμ sö dông ®−îc ®éng c¬ xoay chiÒu rotor lång
sãc rÎ tiÒn vμ ®¬n gi¶n; cã thÓ ®iÒu chØnh tèc ®é trong kho¶ng réng. Nh−îc ®iÓm
dÔ thÊy cña hÖ thèng nμy lμ tèc ®é thay ®æi theo cÊp vμ kh«ng tr¬n chu.
H×nh 3. 1: M¹ch ®iÖn ®iÒu khiÓn ®éng c¬ 4 tèc ®é
3.1.2. M¹ch ®iÒu khiÓn ®æi tèc ®é nhê ly hîp tr−ît

Dïng ly hîp tr−ît lμ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó biÕn ®æi tèc ®é v« cÊp hÖ
thèng ch¹y dao hoÆc trôc chÝnh. Ly hîp tr−ît (h×nh 3.2) cã cÊu t¹o t−¬ng tù nh−
®éng c¬ ®iÖn lång sãc, gåm vá (stator, phÇn øng)1, lâi (rotor, phÇn øng) 2 cã
chøa cuén d©y ®iÖn tõ 3. Cuén d©y ®iÖn tõ ®−îc cÊp ®iÖn ¸p 1 chiÒu tõ biÕn ¸p TP
vμ n¾n dßng B. Nguyªn lý lμm viÖc cña ly hîp tr−ît t−¬ng tù nh− cña ®éng c¬
®iÖn lång sãc.
92
Vá 1 (phÇn chñ ®éng) cña ly hîp ®−îc nèi víi trôc ®éng c¬ 5, quay cïng tèc
®é víi ®éng c¬. Lâi ly hîp ®−îc nèi víi ®Çu vμo cña hÖ thèng truyÒn ®éng trôc
chÝnh hoÆc c¬ cÊu ch¹y dao. NÕu kh«ng cã dßng ®iÖn (kÝch tõ) trong cuén d©y 3
th× lâi kh«ng quay. Khi cã dßng ®iÖn kÝch tõ, trong vá ly hîp xuÊt hiÖn dßng ®iÖn
xo¸y. T−¬ng t¸c gi÷a dßng ®iÖn xo¸y víi tõ tr−êng trong ly hîp khiÕn lâi ly hîp
quay. Víi cïng gi¸ trÞ cña dßng kÝch tõ kh«ng ®æi, nÕu t¨ng tèc ®é cña vá th× m«
men trªn lâi gi¶m. Gi¶ thiÕt lâi vμ vá quay cïng tèc ®é th× xuÊt ®iÖn ®éng c¶m
øng trong vá b»ng kh«ng, vμ m« men quay b»ng kh«ng. Nãi çch kh¸c, t−¬ng tù
nh− trong ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé, m« men quay cña lâi chØ xuÊt hiÖn khi cã
sù sai kh¸c vÒ tèc ®é (sù tr−ît) gi÷a vá vμ lâi. M« men nμy phô thuéc vμo çc ®Æc
tÝnh kÝch th−íc vμ tõ cña ly hîp, nh− sau:
Btb2 D3 l ωv s
M=K
pμρ
trong ®ã, K- hÖ sè tû lÖ; Btb- tõ th«ng trung b×nh trong khe hë kh«ng khÝ; D-
®−êng kÝnh trong cña vá; l- chiÒu dμi cña lâi; ωv- vËn tèc gãc cña vá; s- hÖ sè
tr−ît; p- sè cùc tõ cña lâi; μ, ρ- ®é tõ thÈm vμ tõ trë cña vËt liÖu.
H×nh 3. 2: M¹ch ®iÖn biÕn ®æi tèc ®é nhê ly hîp tr−ît

V× m« men phô thuéc vμo tõ th«ng, cßn tõ th«ng l¹i phô thuéc vμo dßng
®iÖn kÝch tõ, nªn thay ®æi dßng kÝch tõ sÏ lμm thay ®æi m« men truyÒn qua ly
hîp. Gi¶ thiÕt ly hîp lμm viÖc trong vïng tuyÕn tÝnh cña ®−êng cong tõ hãa (tõ
th«ng (Btb) tû lÖ víi dßng ®iÖn kÝch tõ I) th× ta cã thÓ biÓu diÔn ®Æc tÝnh c¬ cña ly
hîp b»ng ph−¬ng tr×nh sau:
M2
ω = ωv − k
I4
trong ®ã, ω- vËn tèc gãc cña lâi ly hîp; k- hÖ sè tû lÖ,phô thuéc vμo ®Æc tÝnh h×nh
häc vμ tõ cña ly hîp; I- dßng ®iÖn kÝch tõ.
93
§Ó chèng ¶nh h−ëng cña nhiÔu (sù biÕn ®éng cña ®iÖn ¸p, nhiÖt ®é, t¶i,...)
hÖ thèng trong h×nh 3.2 cßn cã thªm c¶m biÕn tèc ®é P. Khi míi khëi ®éng ®éng
c¬, lâi ly hîp ch−a quay vμ tiÕp ®iÓm P cßn ®ãng, cuén d©y s¬ cÊp cña biÕn thÕ
TP nhËn ®−îc toμn bé ®iÖn ¸p l−íi, dßng ®iÖn kÝch tõ lín, khiÕn m« men cña ly
hîp lín, tèc ®é cña lâi t¨ng nhanh. C¶m biÕn tèc ®é P cã thÓ lμ c¬ (ly t©m), ®iÖn,
quang, tõ,...
¦u ®iÓm chÝnh cña hÖ thèng ®iÒu chØnh tèc ®é dïng ly hîp tr−ît lμ ®¬n
gi¶n, bÒn l©u vμ tin cËy. Lo¹i nμy phï hîp víi c«ng suÊt 1-1,5kW, d¶i ®iÒu chØnh
tèc ®é kho¶ng (4-6):1, trong khi ®éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu cã d¶i thay ®æi tíi 10:1.
3.1.3. M¹ch ®iÒu khiÓn tèc ®é dïng ®éng c¬ 1 chiÒu
§éng c¬ 1 chiÒu cho phÐp thay ®æi tèc ®é trong d¶i réng, th−êng kho¶ng
10:1. Trªn çc m¸y mμi, m¸y tiÖn cßn cã yªu cÇu æn ®Þnh tèc ®é khi t¶i thay ®æi,
nªn ®éng c¬ 1 chiÒu th−êng ®−îc ®iÒu khiÓn nhê hÖ thèng khuyÕch ®¹i ®iÖn tõ
(K§§T), khuyÕch ®¹i tõ (K§T) hoÆc çc bé khuyÕch ®¹i b¸n dÉn kh¸c.
HÖ thèng K§§T cho phÐp thay ®æi tèc ®é trong kho¶ng 10:1 víi ®é chÝnh
x¸c kho¶ng ±(5-10)%. ThiÕt bÞ khuÕch ®¹i gåm 1 m¸y ph¸t 1 chiÒu tõ tr−êng
ngang, ®−îc kÐo b»ng 1 ®éng c¬ xoay chiÒu. V× nh−îc ®iÓm cång kÒnh vμ cã bé
phËn chuyÓn ®éng nªn nÕu kh«ng cã yªu cÇu ®Æc biÖt (vÝ dô c«ng suÊt lín),
chóng ®−îc thay b»ng hÖ thèng K§T gän vμ lμm viÖc tin cËy h¬n.
Trªn h×nh 3.3 lμ s¬ ®å ®¬n gi¶n hãa cña mét hÖ ®éng c¬ - K§T.
H×nh 3. 3: M¹ch ®iÒu chØnh tèc ®é nhê K§T
94
§éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu DC ®−îc cÊp ®iÖn tõ K§T th«ng qua cÇu chØnh l−u
1B. K§T cã 3 cuén d©y: cuén lμm viÖc W1, çc cuén d©y ®iÒu khiÓn W2, W3,
trong ®ã W2 ph¶n håi d−¬ng dßng ®iÖn phÇn øng, cuén W3 võa lμ cuén chñ ®¹o,
®ång thêi ph¶n håi ©m ®iÖn ¸p. Tèc ®é ®éng c¬ ®−îc ®Æt nhê vÞ trÝ con tr−ît cña
biÕn trë PZ. §iÖn ¸p trªn cuén d©y chñ ®¹o W3 b»ng:
Uw 3 = Ucd − U− + kI−
Do ®ã, K§T sÏ sinh ra mét suÊt ®iÖn ®éng:
Ekdt = Kkdt .Uw 3
trong ®ã, Kkdt lμ hÖ sè khuyÕch ®¹i cña K§T.
3.1.4. M¹ch duy tr× vËn tèc c¾t kh«ng ®æi
Duy tr× vËn tèc c¾t kh«ng ®æi lμ yªu cÇu ®Æc biÖt cña m¸y tiÖn, v× khi gia
c«ng, ®−êng kÝnh ph«i th−êng xuyªn bÞ thay ®æi. Nh− ta ®· biÕt, gi÷a vËn tèc c¾t
(v), tèc ®é quay cña trôc chÝnh (ω) vμ kho¶ng çch gi÷a mòi dao vμ t©m (R) cã
quan hÖ v=ωR. Khi tiÖn çc chi tiÕt cã tiÕt diÖn thay ®æi hoÆc tiÖn mÆt ®Çu, R liªn
tôc thay ®æi, nÕu gi÷ cho ω kh«ng ®æi th× v sÏ thay ®æi, tû lÖ víi R. Sù thay ®æi
cña vËn tèc c¾t dÉn ®Õn nh÷ng bÊt lîi vÒ c«ng nghÖ do kh«ng sö dông ®−îc tèc ®é
c¾t hîp lý: t¨ng lùc c¾t, gi¶m tuæi bÒn cña dao, kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng bÒ mÆt
yªu cÇu,... ®ång thêi gi¶m n¨ng suÊt gia c«ng. §Ó gi¸m s¸t ®−êng kÝnh gia c«ng,
trªn m¸y ph¶i cã thiÕt bÞ ®o, tÝnh vÞ trÝ cña mòi dao (R) ®Ó khi R gi¶m th× t¨ng ω,
®¶m b¶o v=const.
Sù thay ®æi tèc ®é trôc chÝnh cã thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng çch thay ®æi tû sè
truyÒn cña hép tèc ®é (nh− ®· tr×nh bμy trong ch−¬ng 2), dïng ®éng c¬ nhiÒu cÊp
tèc ®é (vÝ dô ®éng c¬ lång sãc cã nhiÒu cuén d©y ë stator, ®æi nèi sao - tam
gi¸c,... Tuy nhiªn thay ®æi tèc ®é trôc chÝnh theo cÊp ch−a ph¶i biÖn ph¸p triÖt ®Ó.
BiÖn ph¸p th−êng dïng tr−íc ®©y lμ dïng ®éng c¬ 1 chiÒu kÝch tõ ®éc lËp vμ
®iÖn ¸p kÝch tõ ®−îc ®iÒu khiÓn theo ®−êng kÝnh gia c«ng.
Trªn h×nh 3.4 lμ mét sè s¬ ®å nguyªn lý m¹ch ®iÒu khiÓn duy tr× tèc ®é c¾t
kh«ng ®æi.
Trªn h×nh 3. 4-a sensor ®o ®−êng kÝnh chi tiÕt gia c«ng lμ biÕn trë RD, con
tr−ît cña nã liªn hÖ víi bμn dao qua bé biÕn tèc P. Ph¹m vi di chuyÓn lín nhÊt
cña con tr−ît sÏ t−¬ng øng víi ®−êng kÝnh gia c«ng lín nhÊt trªn mÆt. §iÖn ¸p ®Æt
lªn biÕn trë RD ®−îc lÊy tõ m¸y ph¸t tèc FT1, tØ lÖ víi tèc ®é gãc ω cña chi tiÕt, v×
vËy UD~ωD. §iÖn ¸p ®Æt lªn biÕn trë RV lμ ®iÖn ¸p æn ®Þnh, tØ lÖ víi tèc ®é c¾t v.
95
H×nh 3. 4: Çc s¬ ®å tù ®éng duy tr× tèc ®é c¾t kh«ng ®æi
HiÖu ®iÖn ¸p ë çc ®Çu con tr−ît cña biÕn trë RV vμ RD lμ UV-UD, ®−îc ®Æt
vμo r¬le 3 vÞ trÝ RTr2. R¬ le nμy sÏ ®iÒu khiÓn ®éng c¬ §X ®Æt tèc ®é quay cña
®éng c¬ chÝnh §C.
Khi khëi ®éng, biÕn trë Rc ë vÞ trÝ t−¬ng øng víi tèc ®é gãc nhá nhÊt, cßn
UD = 0. Sau khi khëi ®éng, do tiÕp ®iÓm RTr2(T) kÝn nªn r¬le RT t¸c ®éng, ®éng
c¬ §X quay theo chiÒu thuËn, øng víi sù t¨ng tèc cña ®éng c¬ trôc chÝnh vμ ®iÖn
¸p m¸y ph¸t tèc FT1. Khi ®iÖn ¸p UD=UV, ®iÖn ¸p ®Æt lªn r¬le RTr2 b»ng 0, nªn
RT ng¾t → ®éng c¬ §X dõng.
96
Tèc ®é cña ®éng c¬ chÝnh sÏ t−¬ng øng víi tèc ®é c¾t ®Æt tr−íc vμ vÞ trÝ bμn
dao khi b¾t ®Çu gia c«ng.
Khi gia c«ng, nÕu bμn dao di chuyÓn vμo t©m, con tr−ît cña biÕn trë di
chuyÓn vÒ h−íng gi¶m UD, do ®ã r¬le RTr2, RT l¹i t¸c ®éng; ®éng c¬ §X l¹i
quay theo chiÒu t¨ng tèc ®é ®éng c¬ trôc chÝnh, nh− vËy duy tr× ®−îc ®iÖn ¸p
UD~ωD lμ h»ng sè. Khi tèc ®é gãc ®éng c¬ chÝnh ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt, c«ng t¾c
hμnh tr×nh 1BK t¸c ®éng, ®éng c¬ §X dõng quay.
Khi dõng m©m cÆp, r¬le RTr2 t¸c ®éng t−¬ng øng víi tiÕp ®iÓm RTr2(N)
®ãng vμ ®éng c¬ §X quay theo chiÒu gi¶m tèc ®é ®éng c¬ chÝnh, con tr−ît biÕn
trë Rc ®−îc di chuyÓn vÒ vÞ trÝ ban ®Çu, c«ng t¾c hμnh tr×nh 2BK sÏ bÞ t¸c ®éng
dõng ®éng c¬ §X.
Trªn h×nh 3. 4-b lμ s¬ ®å ®iÒu khiÓn tèc ®é quay cña ®éng c¬ §C theo hμm
cña ®−êng kÝnh chi tiÕt gia c«ng theo nguyªn lý Uc®≈ Uph≈ωD. §iÖn ¸p chñ ®¹o
Uc® tØ lÖ víi tèc ®é c¾t ®−îc ®Æt b»ng biÕn trë RV. §iÖn ¸p ph¶n håi Uph≈ωD. NÕu
hÖ thèng ®iÒu chØnh cã bé ®iÒu chØnh PI th× lu«n lu«n cã:
Uc® = Uph≈ωD, nghÜa lμ v=ωR.
Trªn h×nh 2-4-c lμ s¬ ®å ®iÒu khiÓn duy tr× tèc ®é c¾t lμ h»ng sè kiÓu kh«ng
tiÕp ®iÓm. §iÖn ¸p ph¸t ra cña sensor X31 tØ lÖ víi vËn tèc c¾t v. §iÖn ¸p ph¶n håi
®−îc lÊy tõ m¸y ph¸t tèc FT, cuén d©y kÝch tõ ph¸t tèc ®−îc cÊp ®iÖn ¸p tõ sensor
X32, tØ lÖ víi ®−êng kÝnh cña chi tiÕt UCL2 = K1D, qua cÇu chØnh l−u CL2. Nh−
vËy ®iÖn ¸p ph¸t tèc UFT = K2ωD.
S¬ ®å ®iÒu khiÓn trªn ®¶m b¶o Uc®= Uph= K2ωD, nghÜa lμ ωD = const.
§é chÝnh x¸c duy tr× tèc ®é c¾t phô thuéc vμo nh÷ng yÕu tè: ®Æc tÝnh phi
tuyÕn cña sensor X32 vμ ph¸t tèc, ®−êng cong tõ trÔ cña ph¸t tèc.
3.2. Mét sè m¹ch phô trî
Çc thiÕt bÞ phô trî trªn MCC ®¶m b¶o cho viÖc vËn hμnh m¸y ®−îc thuËn
lîi, an toμn. Çc hÖ thèng phô trî cã rÊt nhiÒu vμ ®a d¹ng, tõ çc hÖ ®¬n gi¶n nh−
t¶i phoi, ®iÒu hßa nhiÖt ®é ®Õn çc hÖ phøc t¹p nh− hÖ thèng thay dao, cÊp ph«i,
g¸ kÑp,... Sau çc hÖ thèng chÝnh, çc hÖ thèng phô trî còng dÇn dÇn ®−îc tù
®éng hãa. Mét sè m¹ch phô trî ®iÓn h×nh sÏ ®−îc giíi thiÖu, gåm:
- ChuyÓn chÕ ®é lμm viÖc cña çc c¬ cÊu,
- Phèi hîp c«ng t¸c cña çc c¬ cÊu víi nhau,
- æn ®Þnh chÕ ®é lμm viÖc cña çc c¬ cÊu,...
97
3.2.1. M¹ch nh¾p
Khi hiÖu chØnh m¸y hoÆc khi thay ®æi cÊp tèc ®é cña hép sè c¬ khÝ, nhiÒu
khi ph¶i khëi ®éng ®éng c¬ chÕ ®é nh¾p: ch¹y - dõng ë tèc ®é thÊp. Trªn mét sè
m¸y cã sö dông m¹ch nh¾p nh− trong h×nh 3.5, a.
Trong chÕ ®é nh¾p, kho¸ N
trong m¹ch ®iÒu khiÓn më. BÊm
nót K§, m¹ch ®iÖn khÐp kÝn qua
nót D - K§ - cuén d©y khëi
®éng tõ K, tiÕp ®iÓm r¬ le nhiÖt
PT. Cuén d©y K cña khëi ®éng
tõ hót, çc tiÕp ®iÓm K ®ãng cÊp
®iÖn cho ®éng c¬. NÕu bu«ng
nót K§ th× m¹ch khëi ®éng bÞ
ng¾t, ®éng c¬ lËp tøc dõng quay.
Muèn ®−a vÒ chÕ ®é lμm viÖc
b×nh th−êng th× ®ãng kho¸ K. H×nh 3. 5: M¹ch ®iÖn nh¾p
Sau khi bÊm nót K§, tiÕp ®iÓm K ë nh¸nh duy tr× ®ãng. Khi bu«ng nót K§,
dßng ®iÖn qua cuén d©y K vÉn ®−îc duy tr×, ®éng c¬ ch¹y b×nh th−êng.
Muèn dõng m¸y, bÊm nót D, ng¾t dßng ®iÖn qua cuén d©y K. R¬ le nhiÖt
PT cã t¸c dông b¶o vÖ qu¸ t¶i cho ®éng c¬. NÕu ®éng c¬ bÞ qu¸ t¶i, dßng ®iÖn qua
®éng c¬ (®i qua 2 thanh l−ìng kim cña r¬ le nhiÖt) v−ît qu¸ ®Þnh møc trong thêi
gian dμi, khiÕn nã biÕn d¹ng, ®Èy vμo tiÕp ®iÓm PT ®Ó ng¾t dßng ®iÖn qua cuén
d©y K. §éng c¬ ngõng quay. Sau vμi phót çc thanh l−ìng kim nguéi, gi¶i phãng
tiÕp ®iÓm PT th× ®éng c¬ l¹i cã thÓ lμm viÖc b×nh th−êng.
M¹ch nh¾p trong h×nh 3.5, b dïng nót nh¾p riªng N. Khi bÊm nót N, dßng
®iÖn ®i vμo cuén d©y K ®Ó khëi ®éng ®éng c¬. Khi bu«ng ra th× dßng bÞ ng¾t
nh−ng tiÕp ®iÓm cña nã s½n sμng ë tr¹ng th¸i chê. Khi bÊm nót K§ th× dßng ®iÖn
®i vμo cuén d©y K ®Ó khëi ®éng ®éng c¬. Bu«ng nót K§, dßng ®iÖn vÉn ®−îc duy
tr× nhê tiÕp ®iÓm K vμ nót N trong nh¸nh duy tr×.
M¹ch nãi trªn chØ nh¾p ®éng c¬ theo 1 chiÒu vμ tèc ®é ®éng c¬ khi khëi
®éng (th−êng kh«ng t¶i) lín, sinh va ®Ëp. M¹ch ®iÖn trong h×nh 3. 6 cho phÐp
nh¾p theo chiÒu tuú ý vμ khëi ®éng ë tèc ®é thÊp.
Khi Ên nót nh¾p NT, dßng ®iÖn qua D - NT - KH - cuén d©y KB - PT, ®ãng
çc tiÕp ®iÓm KB trong m¹ch ®éng lùc. §éng c¬ quay theo chiÒu tiÕn.
98
Muèn khëi ®éng theo
chiÒu tiÕn, bÊm nót khëi
®éng tiÕn (K§T), dßng ®iÖn
qua cuén d©y KB. Khi
bu«ng ra, dßng ®iÖn qua
cuén K vÉn ®−îc duy tr× nhê
çc tiÕp ®iÓm NT - NL - KB.
ChÕ ®é lïi x¶y ra
t−¬ng tù víi viÖc sö dông
çc nót NL vμ nót K§L.
§iÒu kh¸c ë ®©y lμ
cuén d©y KH lμm viÖc, ®ãng
çc tiÕp ®iÓm t−¬ng øng trªn
m¹ch ®éng lùc. Thø tù pha
H×nh 3. 6: M¹ch nh¾p cã ®¶o chiÒu vμ ®æi tèc ®é
bÞ ®¶o, ®éng c¬ quay ng−îc.
Chó ý, trong çc m¹ch ®¶o chiÒu ®éng c¬, çc nót tiÕn vμ lïi ph¶i cã chÕ ®é
kho¸ nhau ®Ó tr¸nh chËp m¹ch do ®ãng m¹ch quay thuËn vμ quay ng−îc ®ång
thêi. Muèn vËy, ph¶i göi mét tiÕp ®iÓm th−êng ®ãng cña khëi ®éng tõ KB vμo
m¹ch cuén d©y ng−îc KH vμ ng−îc l¹i. Khi cuén d©y KB cã ®iÖn th× tiÕp ®iÓm
KB trªn m¹ch quay ng−îc bÞ ng¾t, lμm v« hiÖu çc nót quay ng−îc NL vμ K§L.
Khi muèn ch¹y tèc ®é cao th× më kho¸ B, tiÕp ®iÓm th−êng më cña r¬ le thêi
gian PB ë nh¸nh cuén d©y 2K hë cßn tiÕp ®iÓm th−êng ®ãng ë nh¸nh 1K ®ãng.
Bªn m¹ch ®éng lùc, çc tiÕp ®iÓm 1K ®ãng, 2K ng¾t. §éng c¬ ®−îc nèi tam gi¸c
víi çc cuén d©y nèi tiÕp nhau. Khi muèn ch¹y tèc ®é thÊp, ®ãng kho¸ B, khëi
®éng tõ 2K ®ãng, çc cuén d©y ®−îc nèi h×nh sao víi çc nh¸nh song song.
3.2.2. M¹ch h¹n chÕ chuyÓn ®éng hoÆc dõng chÝnh x¸c c¬ cÊu c«ng t¸c
Yªu cÇu h¹n chÕ hμnh tr×nh, dõng chÝnh x¸c c¬ cÊu c«ng t¸c th−êng gÆp víi
c¬ cÊu ch¹y dao ®Ó tr¸nh c¬ cÊu kh«ng v−ît khái vïng lμm viÖc quy ®Þnh hoÆc va
ch¹m víi çc c¬ cÊu kh¸c. Trong mét sè tr−êng hîp cã thÓ gÆp c¶ trªn hÖ trôc
chÝnh, vÝ dô khi gia c«ng ren.
Tr−êng hîp ®¬n gi¶n nhÊt lμ ®−a 1 c«ng t¾c hμnh tr×nh vμo nh¸nh duy tr×
cña m¹ch khëi ®éng ®éng c¬ (h×nh 3.7, a). C«ng t¾c hμnh tr×nh cã çc d¹ng c¬,
quang, tõ,... Khi ®Õn ®iÓm giíi h¹n th× cã tÝn hiÖu t¸c ®éng, ng¾t c«ng t¾c, do ®ã
ng¾t lu«n c¶ khëi ®éng tõ L cña ®éng c¬. §Ó dõng nhanh ®éng c¬ cã thÓ dïng
thªm phanh ®iÖn c¬ TZ. Nh−îc ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ sau khi ng¾t
99
th× c«ng t¾c hμnh tr×nh kh«ng tù ®ãng l¹i mμ ng−êi dïng ph¶i ®ãng c−ìng bøc
nÕu kh«ng th× kh«ng khëi ®éng l¹i ®−îc ®éng c¬.
Trªn nhiÒu m¸y cã yªu cÇu h¹n chÕ chiÒu dμi hμnh tr×nh vμ tù ®éng ®¶o
chiÒu ®éng c¬, vÝ dô chuyÓn ®éng ch¹y bμn m¸y mμi, chuyÓn ®éng c¾t cña m¸y
bμo,... Khi ®ã ng−êi ta ®Æt 2 c÷ hμnh tr×nh ë 2 ®Çu víi kho¶ng çch theo yªu cÇu.
Trªn h×nh 3.7,b lμ s¬ ®å m¹ch
h¹n chÕ hμnh tr×nh vμ tù ®éng ®¶o
chiÒu xilanh thuû lùc dÉn ®éng bμn
m¸y. Khi bμn m¸y ®i hÕt hμnh tr×nh
th× ch¹m vμo c÷, tiÕp ®iÓm BK ®ãng.
R¬ le thêi gian PB gi÷ chËm mét
kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh råi ®ãng
tiÕp ®iÓm th−êng më PB, nèi th«ng
®iÖn vμo cuén d©y r¬le trung gian
PK, cÊp ®iÖn cho cuén d©y ZH cña
van ®iÖn tõ. Van nμy ®iÒu khiÓn
xilanh ®¶o chiÒu, vÒ vÞ trÝ ban ®Çu. H×nh 3. 7: M¹ch ®iÖn h¹n chÕ hμnh tr×nh
T¹i vÞ trÝ ban ®Çu còng cã c÷ hμnh tr×nh BKI. Khi bÞ t¸c ®éng, nã sÏ ng¾t
®iÖn cña van ®iÖn tõ ZH, l¹i ®¶o chiÒu chuyyÓn ®éng vμ ®iÒu khiÓn xilanh chuyÓn
®éng tiÕp. Nót KH dïng ®Ó c−ìng bøc xilanh vÒ vÞ trÝ ban ®Çu vμo bÊt cø lóc nμo.
3.2.3. M¹ch liªn ®éng
Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ lu«n lu«n ®ßi hái sù phèi hîp c«ng t¸c nhÞp nhμng,
chÝnh x¸c gi÷a çc bé phËn. §iÒu ®ã kh«ng chØ ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh c«ng nghÖ
®−îc thùc hiÖn ®óng mμ cßn do yªu cÇu vÒ an toμn, tiÖn Ých sö dông m¸y. M¹ch
liªn ®éng thùc chÊt lμ mét m¹ch logic, cã nhiÖm vô phèi hîp c«ng t¸c cña çc c¬
cÊu mét çch tù ®éng.
Khëi ®éng trôc chÝnh mμ kh«ng cã dÇu b«i tr¬n th× hÕt søc nguy hiÓm.
M¹ch ®iÖn trong h×nh 3.8,a b¾t buéc khëi ®éng b¬m dÇu tr−íc trôc chÝnh, ®ång
thêi khi t¾t b¬m dÇu th× trôc chÝnh còng dõng. K§1 lμ nót khëi ®éng b¬m dÇu.
ChØ sau khi bÊm K§1 th× míi cã ®iÖn tíi nót khëi ®éng trôc chÝnh K§2.
Tuy nhiªn, gi¶i ph¸p nμy ch−a thËt tin cËy, v× ngay c¶ khi ®éng c¬ ®· ch¹y
th× ch−a h¼n ®· cã dÇu. S¬ ®å trong h×nh 3.8,b dïng sensor ¸p suÊt dÇu RA ®Ó
kiÓm tra t×nh tr¹ng dÇu b¬m lªn. Khi ¸p suÊt ®¹t møc quy ®Þnh th× r¬le míi ®ãng,
cho phÐp khëi ®éng trôc chÝnh. NÕu t¾t b¬m dÇu (bÊm nót dõng D1) th× r¬le RA
më, ®éng c¬ trôc chÝnh còng bÞ t¾t theo.
100
H×nh 3. 8: S¬ ®å phèi hîp truyÒn ®éng chÝnh víi b¬m dÇu
M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.9 còng dïng tÝn hiÖu ¸p suÊt dÇu ®Ó khèng chÕ ®éng
c¬ trôc chÝnh, nh−ng cã çc ®Æc ®iÓm sau:
+ BÊm nót K§1 -> ®éng c¬ b¬m dÇu lμm viÖc -> khi ¸p suÊt dÇu ®ñ -> r¬le
¸p suÊt RA ®ãng m¹ch cuén d©y cña r¬le trung gian RP -> cuén d©y RP hót
- Nèi m¹ch khëi ®éng ®éng c¬ trôc chÝnh
- Ng¾t m¹ch r¬le thêi gian PB
- Ng¾t m¹ch b¸o ®éng bªn thø cÊp cña biÕn ¸p Tp.
+ BÊm nót K§2
- §éng c¬ trôc lμm viÖc
- §ãng tiÕp ®iÓm K2 trong m¹ch r¬le thêi gian PB
- §ãng tiÕp ®iÓm K2 trong m¹ch b¸o ®éng.
+ NÕu ¸p suÊt dÇu ®¹t møc yªu cÇu th× hÖ thèng lμm viÖc b×nh th−êng.
+ NÕu ¸p suÊt dÇu gi¶m xuèng d−íi møc cho phÐp -> tiÕp ®iÓm RA më ->
cuén d©y RP mÊt ®iÖn.
- TiÕp ®iÓm RP trong m¹ch b¸o ®éng ®ãng -> ®Ìn LC s¸ng, chu«ng ZV kªu
- TiÕp ®iÓm RP trong m¹ch r¬le thêi gian ®ãng -> cuén d©y PB cña r¬le thêi
gian cã ®iÖn. §éng c¬ trôc chÝnh vÉn lμm viÖc.
- Sau mét thêi gian trÔ (kho¶ng vμi phót) ®ñ cho ng−êi dïng kÞp tiÕn hμnh çc
thao t¸c khÈn cÊp (vÝ dô rót dao khái ph«i) th× r¬le thêi gian míi t¸c ®éng, ng¾t tiÕp
®iÓm PB trªn m¹ch ®iÒu khiÓn ®éng c¬ trôc chÝnh, cuén d©y K2 mÊt ®iÖn.
101
H×nh 3. 9: S¬ ®å tù ®éng t¾t ®éng c¬ trôc chÝnh khi ¸p suÊt dÇu kh«ng ®ñ
- Ng¾t çc tiÕp ®iÓm K2 trªn m¹ch ®éng lùc -> ®éng c¬ trôc chÝnh dõng
- Ng¾t tiÕp ®iÓm K2 trªn m¹ch b¸o ®éng, ®Ìn vμ chu«ng t¾t.
Nguyªn t¾c trªn còng cã thÓ ®−îc sö dông cho nhiÒu tr−êng hîp kh¸c, vÝ dô
ch−a kÑp chÆt ph«i hoÆc ch−a ®ãng cöa an toμn th× kh«ng ch¹y ®−îc trôc chÝnh,...
Trªn çc m¸y lín, çc xμ ngang hoÆc ®Çu c«ng x«n th−êng ®−îc n©ng h¹
b»ng ®éng c¬ ®iÖn. Sau khi dÞch chuyÓn, chóng cÇn ®−îc kÑp ch¾c tr−íc khi lμm
viÖc. Muèn tiÕp tôc dÞch chuyÓn, tr−íc hÕt l¹i ph¶i më kÑp. Qu¸ tr×nh më kÑp,
dÞch chuyÓn, kÑp cÇn ®−îc phèi hîp víi nhau mét çch tù ®éng, gióp cho thao t¸c
cña ng−êi dïng ®−îc dÔ dμng vμ an toμn. M¹ch ®iÖn trªn h×nh 3.10 cho phÐp thùc
hiÖn ®iÒu ®ã.
HÖ thèng cã 2 ®éng c¬: §1 ®Ó kÑp, nh¶ c¬ cÊu, §2 ®Ó n©ng h¹ c¬ cÊu.
+ BÊm vμ gi÷ nót lªn (L) -> cuén d©y cña r¬le trung gian 1RP cã ®iÖn:
- §ãng m¹ch cuén d©y nh¶ (N), ®éng c¬ §1 quay theo chiÒu nh¶;
- §ãng tiÕp ®iÓm 1RP trong m¹ch cuén d©y n©ng lªn (NL), ®éng c¬ §2
quay theo chiÒu n©ng;
- Ng¾t m¹ch tiÕp ®iÓm 1RP trong m¹ch cuén d©y 2RP, kho¸ chiÒu xuèng;
- Ng¾t tiÕp ®iÓm 1RP trong m¹ch cuén d©y kÑp (K).
+ Cuèi hμnh tr×nh nh¶, c÷ hμnh tr×nh 3BK t¸c ®éng:
- Ng¾t cuén d©y N;
- §ãng m¹ch cuén d©y NL, khëi ®éng ®éng c¬ §2 theo chiÒu n©ng lªn.
102
+ §Õn vÞ trÝ thÝch hîp, bu«ng nót L:
- Ng¾t m¹ch cuén d©y NL, ®éng c¬ n©ng §1 dõng;
- §ãng tiÕp ®iÓm 1RP trong m¹ch cuén d©y kÑp K, §1 quay theo chiÒu kÑp.
+ Qu¸ tr×nh h¹ xuèng t−¬ng tù, víi viÖc bÊm nót xuèng (X).
H×nh 3. 10: M¹ch ®iÖn phèi hîp n©ng h¹ vμ kÑp c¬ cÊu

+ Çc c÷ hμnh tr×nh 1BK, 2BK khèng chÕ hμnh tr×nh phÝa trªn vμ phÝa d−íi.
+ Trong qu¸ tr×nh kÑp, c÷ hμnh tr×nh 3BK ch−a t¸c ®éng. Dßng ®iÖn ®i vμo
cuén d©y K qua çc tiÕp ®iÓm K vμ PM. NÕu lùc kÑp ®¹t gi¸ trÞ quy ®Þnh th× PM
t¸c ®éng, dõng ®éng c¬ kÑp.
Khi gÆp sù cè khÈn cÊp, ®Ó dõng toμn bé ho¹t ®éng cña m¸y thËt nhanh,
ng−êi ta th−êng bè trÝ mét nót dõng m¸y sù cè (Emergency Stop). chuyÓn ®éng
c¾t ngõng tr−íc chuyÓn ®éng ch¹y dao th× nguy hiÓm. Mong muèn cña ng−êi
dïng lμ khi Ên nót dõng sù cè th× hÖ thèng ch¹y dao dõng tr−íc, sau ®ã míi dõng
trôc chÝnh. Mét gi¶i ph¸p ®¬n gi¶n lμ kh«ng bè trÝ phanh trªn xÝch truyÒn ®éng
trôc chÝnh ®Ó nã ch¹y theo qu¸n tÝnh l©u h¬n. Nh−ng gi¶i ph¸p nμy võa kÐm tin
cËy, võa ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng gia c«ng cña m¸y. S¬ ®å trong h×nh 3.11 kh¾c
phôc ®−îc nh−îc ®iÓm trªn.
M¹ch ®iÖn cã 3 nh¸nh:
- Nh¸nh trôc chÝnh cã cuén d©y khëi ®éng tõ Ktc ®Ó ®iÒu khiÓn ®éng c¬ trôc
chÝnh (kh«ng vÏ ë ®©y);
- Nh¸nh ch¹y dao cã cuén d©y khëi ®éng tõ Kcd ®iÒu khiÓn ®éng c¬ ch¹y
dao, cuén d©y r¬le thêi gian PB.
- Nh¸nh ®iÒu khiÓn chung ®Ó dõng toμn hÖ thèng.
103
§Æc ®iÓm cña m¹ch ®iÖn
nμy nh− sau:
- Cã thÓ khëi ®éng trôc
chÝnh bÊt cø lóc nμo b»ng çch
bÊm nót TC. Dßng ®iÖn qua
cuén d©y Ktc, tiÕp ®iÓm r¬le
trung gian RP, nót TC. NÕu
bu«ng nót TC th× cã tiÕp ®iÓm H×nh 3. 11: S¬ ®å phèi hîp truyÒn ®éng
Ktc duy tr×. chÝnh víi truyÒn ®éng ch¹y dao
- NÕu hÖ thèng ch¹y dao kh«ng lμm viÖc th× r¬le thêi gian PB më, khi bÊm
nót Stop, r¬le trung gian RP mÊt ®iÖn, tiÕp ®iÓm RP ng¾t, trôc chÝnh dõng ngay
tøc kh¾c.
- NÕu hÖ thèng ch¹y dao lμm viÖc, tiÕp ®iÓm cña r¬le thêi gian PB trong nh¸nh
trôc chÝnh ®ãng. V× vËy, dï cã bÊm phÝm Stop th× trôc chÝnh còng kh«ng dõng.
- Muèn dõng trôc chÝnh ph¶i bÊm phÝm D, ®éng c¬ ch¹y dao sÏ dõng ngay.
Sau kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh (kh«ng Ýt h¬n thêi gian duy tr× cña r¬le thêi gian),
míi bÊm nót Stop ®Ó dõng nèt trôc chÝnh.
3.3. S¬ ®å ®iÖn trªn mét sè m¸y tù ®éng ®iÓn h×nh
Môc ®Ých cña phÇn nμy kh«ng ph¶i lμ d¹y vÒ mét m¸y cô thÓ mμ lμ minh
ho¹ vÒ çc m¹ch truyÒn ®éng ®iÖn vμ ®iÒu khiÓn th−êng gÆp trªn m¸y c«ng cô vμ
gióp sinh viªn rÌn luyÖn kü n¨ng ph©n tÝch mét s¬ ®å ®iÖn. Sau khi ®· luyÖn tËp
®−îc kü n¨ng ph©n tÝch s¬ ®å ®iÖn, sinh viªn cã thÓ tù ph©n tÝch s¬ ®å ®iÖn cña
çc m¸y kh¸c. B¸m s¸t môc tiªu tù ®éng hãa, ë ®©y còng kh«ng giíi thiÖu çc
m¹ch ®iÖn ®¬n gi¶n, nh− trªn m¸y tiÖn, khoan, phay th«ng th−êng mμ chØ tËp
trung vμo çc m¸y cã tr×nh ®é tù ®éng hãa cao.
§Ó ph©n tÝch ®−îc s¬ ®å ®iÖn cña mét MCC, tr−íc hÕt cÇn ph¶i hiÓu ®−îc:
- Çc chøc n¨ng c«ng nghÖ cña m¸y: lo¹i m¸y g×, gia c«ng lo¹i chi tiÕt nμo,...
- Nguyªn lý lμm viÖc cña çc hÖ thèng chÝnh: chuyÓn ®éng c¾t, ch¹y dao, g¸
kÑp, çc chuyÓn ®éng phô trî, çc thiÕt bÞ an toμn,...
- Çc ph−¬ng ph¸p phèi hîp ho¹t ®éng cña chóng vμ çc yªu cÇu kü thuËt
chñ yÕu, nhÊt lμ ph¸n ®o¸n vÒ møc ®é tù ®éng ho¸, mèi quan hÖ (logic) cña çc
hÖ thèng.
Nãi chung, ®Ó khai th¸c sö dông mét m¸y, cÇn cã trong tay thuyÕt minh vÒ
kÕt cÊu, s¬ ®å ®éng häc cña m¸y.
104
3.3.1. S¬ ®å ®iÖn cña m¸y tiÖn revolver
M¸y tiÖn revolver lμ mét dßng m¸y tù ®éng hoÆc b¸n tù ®éng ®iÓn h×nh, ®·
tõng ®−îc sö dông phæ biÕn trong nh÷ng n¨m 70-90 cña thÕ kû tr−íc. Tuy hiÖn nay
chóng cßn ®−îc sö dông Ýt, nh−ng kÕt cÊu c¬ khÝ vμ logic ®iÒu khiÓn chóng ®−îc kÕ
thõa trªn çc m¸y hiÖn ®¹i. M¸y tiÖn revolver 1340 sÏ ®−îc giíi thiÖu sau ®©y lμ
mét m¸y tiÖn tù ®éng, cã thÓ gia c«ng ph«i thanh ®−êng kÝnh ®Õn 40mm.
TruyÒn ®éng trôc chÝnh vμ ch¹y dao dïng chung 1 ®éng c¬ kh«ng ®ång bé 3
pha 7kW. Tèc ®é trôc chÝnh ®−îc thay ®æi theo cÊp nhê hép sè c¬ khÝ cã ly hîp
®iÖn tõ, tõ 150 ®Õn 2000v/ph vμ tõ 60 ®Õn 800v/ph (t−¬ng øng víi vÞ trÝ I vμ II cña
b¸nh r¨ng di tr−ît 10). Bμn dao däc cã 2 chuyÓn ®éng däc víi tèc ®é 0,05 -
0,4mm/vßng vμ 0,1-0,8mm/vßng (vÞ trÝ III, IV cña b¸nh r¨ng di tr−ît 31). Bμn dao
ngang cã chuyÓn ®éng ch¹y dao däc vμ ch¹y dao ngang víi cïng l−îng ch¹y dao lμ
0,05 - 0,4 mm/vßng (vÞ trÝ I, II cña b¸nh r¨ng di tr−ît 30).
§Æc ®iÓm cña m¸y lμ dïng çc ly hîp ®iÖn tõ l¾p ngay bªn trong hép sè vμ
hép ch¹y dao, nªn cã kh¶ n¨ng tù ®éng thay ®æi tèc ®é trôc chÝnh vμ l−îng ch¹y
dao mμ kh«ng ph¶i dõng m¸y. TiÖn däc vμ khoan, doa ®−îc thùc hiÖn nhê di
chuyÓn bμn dao däc mang ®Çu revolver theo b¨ng m¸y däc. Bμn dao ngang ®¶m
nhiÖm çc c«ng viÖc tiÖn ngoμi, v¸t mÐp, c¾t r·nh.
S¬ l−îc vÒ ®éng häc cña m¸y (xem s¬ ®å ®éng trong h×nh 3.12) nh− sau:
ChuyÓn ®éng tõ ®éng c¬ ®iÖn 1, qua bé truyÒn ®ai thang tíi puly 2 g¾n cøng
víi trôc 3. Hép trôc chÝnh cã 3 trôc. Gi÷a trôc 3 vμ trôc 4 cã 2 cÆp b¸nh r¨ng ¨n khíp
th−êng trùc, nh−ng t¹i mét thêi ®iÓm chØ cã 1 cÆp truyÒn lùc, tuú thuéc vμo viÖc
®ãng ly hîp ®iÖn tõ 5 hay 6. T−¬ng tù, truyÒn ®éng gi÷a trôc 4 vμ 7 còng cã 2 cÊp,
tuú thuéc ly hîp ®iÖn tõ 8 vμ 9. TruyÒn ®éng gi÷a trôc 7 vμ trôc chÝnh 27 th«ng qua
cÆp b¸nh r¨ng di tr−ît 2 cÊp 10. Nh− vËy, trôc chÝnh cã 2×2×2 = 8 tèc ®é.
ChuyÓn ®éng ch¹y dao nhËn ®−îc tõ trôc chÝnh, th«ng qua hÖ truyÒn ®éng
b¸nh r¨ng. Çc ly hîp ®iÖn tõ còng ®−îc sö dông ®Ó thay ®æi tèc ®é ch¹y dao.
Gi÷a trôc 12 vμ 13 cã 2 cÆp b¸nh r¨ng ¨n khíp 14-15, 16-17, ®−îc ®iÒu khiÓn
b»ng 2 ly hîp ®iÖn tõ 18 vμ 19. T−¬ng tù, gi÷a çc trôc 13 vμ 20 dïng 2 cÆp b¸nh
r¨ng 21-22, 23-24 víi 2 ly hîp ®iÖn tõ 25 vμ 26. ChuyÓn ®éng cña bμn dao däc vμ
bμn dao ngang ®Òu nhËn ®−îc tõ trôc 20 th«ng qua çc khèi b¸nh r¨ng di tr−ît
t−¬ng øng.
105
H×nh 3. 12: S¬ ®å ®éng cña m¸y tiÖn revolve 1340
S¬ ®å nguyªn lý cña hÖ thèng ®iÖn trªn m¸y tiÖn revolver 1340 nh− trong
h×nh 3.13.
M¸y cã 3 ®éng c¬: DC - ®éng c¬ trôc chÝnh, BD - ®éng c¬ b¬m dÇu, CP -
®éng c¬ cÊp ph«i.
M¸y cã mét èng ®Ó gi÷ ph«i thanh, ph¶i ®−îc ®Æt ®óng vÞ trÝ ®ång t©m víi
lç trôc chÝnh cña m¸y. Mét tiÕp ®iÓm th−êng më GP ®−îc dïng ®Ó ®¶m b¶o ch¾c
ch¾n èng ®−îc l¾p ®óng trong qu¸ tr×nh lμm viÖc. NÕu èng ®−îc l¾p ®óng, tiÕp
®iÓm nμy míi ®ãng m¹ch ®iÒu khiÓn, cho phÐp khëi ®éng çc thiÕt bÞ c«ng t¸c.
Khi bÊm nót cÊp ph«i CP, cuén d©y KC cã ®iÖn, tiÕp ®iÓm KC trong m¹ch
ly hîp MT3 mÊt ®iÖn, phanh h·m c¬ cÊu kÑp më ra, ®ång thêi çc tiÕp ®iÓm KC
trong m¹ch ®éng lùc ®ãng, ®éng c¬ cÊp ph«i CP khëi ®éng. Cuèi hμnh tr×nh, c¬
cÊu cÊp ph«i ®Ì vμo tiÕp ®iÓm PB3, khiÕn nã bÞ ng¾t. §éng c¬ CP ngõng cÊp ph«i,
ly hîp MT3 ®ãng, ph«i ®−îc kÑp.
106
H×nh 3. 13: S¬ ®å ®iÖn cña m¸y tiÖn revolve 1340
Tham gia vμo ®iÒu khiÓn ®éng c¬ trôc chÝnh, ngoμi çc phÝm K§ vμ D cßn
cã mét tay g¹t 3 vÞ trÝ ®Ó quy ®Þnh chÕ ®é lμm viÖc:
- T¹i 1 vÞ trÝ giíi h¹n (lμm viÖc), nã lμm ®ãng tiÕp ®iÓm th−êng më YP, nhê
vËy khi bÊm nót K§ th× khëi ®éng tõ KB cña ®éng c¬ b¬m dÇu lμm viÖc, cho
phÐp khëi ®éng b¬m dÇu. TiÕp theo, khëi ®éng tõ KP hót, khëi ®éng trôc chÝnh.
- T¹i vÞ trÝ giíi h¹n thø 2 (phanh), ng¾t tiÕp ®iÓm th−êng ®ãng YT, ng¾t
®éng c¬ b¬m dÇu vμ trôc chÝnh, ®ång thêi ®ãng m¹ch phanh ®iÖn tõ MT, h·m
nhanh trôc chÝnh.
- T¹i vÞ trÝ trung gian nh¶ c¶ hai tiÕp ®iÓm YP vμ YT kh«ng bÞ Ên, cã tr¹ng
th¸i nh− trªn h×nh vÏ. Khi Ên nót K§ th× b¬m dÇu vμ trôc chÝnh lμm viÖc, nh−ng
khi bu«ng ra th× chóng dõng v× nh¸nh duy tr× bÞ YP ng¾t. HÖ thèng lμm viÖc ë chÕ
®é nh¾p.
Nh− vËy, khi trôc chÝnh ®ang lμm viÖc, cã thÓ dõng b»ng 2 çch: ®−a tay g¹t
vÒ vÞ trÝ 2 ®Ó dõng nhanh (cã phanh) hoÆc ®−a tay g¹t vÒ vÞ trÝ trung gian ®Ó dõng
b×nh th−êng (kh«ng cã phanh).
ChiÒu quay cña trôc chÝnh do RSP quy ®Þnh. T¹i vÞ trÝ b×nh th−êng (nh−
trong h×nh vÏ), trôc quay ph¶i (nhê khëi ®éng tõ KP). NÕu Ên nót RSP th× khëi
®éng tõ KT lμm viÖc, trôc quay tr¸i.
107
HÖ thèng tiÕp ®iÓm 1KA-4KA (nèi ®iÖn cho çc ly hîp ®iÖn tõ 1MC-4MC)
cïng víi tay g¹t ®iÒu khiÓn b¸nh r¨ng di tr−ît sè 10 (xem l¹i s¬ ®å ®éng) dïng ®Ó
®Æt tèc ®é trôc chÝnh. Tæ hîp çc vÞ trÝ cña çc tiÕp ®iÓm vμ vÞ trÝ cña b¸nh r¨ng di
tr−ît quy ®Þnh tèc ®é trôc chÝnh (xem b¶ng s¬ ®å tiÕp ®iÓm trong h×nh 3. 13). VÝ
dô, muèn ®Æt tèc ®é n = 475v/ph th× 1KA ng¾t, 2KA ®ãng, 3KA ®ãng, 4KA ng¾t,
vÞ trÝ b¸nh r¨ng II.
Chó ý r»ng, khi 2KA ®ãng th× tiÕp ®iÓm cña nã trong m¹ch cuén d©y KT bÞ
ng¾t, ®éng c¬ kh«ng quay tr¸i ®−îc. Nãi çch kh¸c, kh«ng thÓ quay tr¸i ®éng c¬
ë tèc ®é cao (475 - 2000). Ly hîp ®iÖn tõ 3MC bÞ khëi ®éng tõ KP khèng chÕ, chØ
lμm viÖc khi nã hót, nghÜa lμ ®éng c¬ quay ph¶i. Khëi ®éng tõ KT khi hót sÏ nèi
t¾t tiÕp ®iÓm 4KA cña ly hîp ®iÖn tõ 4MC. NghÜa lμ, khi ®éng c¬ quay tr¸i th×
mÆc nhiªn 4MC lμm viÖc. Tæng hîp çc logic trªn: 2KA kh«ng cho quay tr¸i ë
475-2000 v/ph, 3KA chØ quay ph¶i, kh«ng cho quay tr¸i ë 60 vμ 150 v/ph, 4KA
mÆc ®Þnh quay tr¸i. Cuèi cïng lμ: chØ ®−îc quay tr¸i ë tèc ®é 100 vμ 265 v/ph.
T−¬ng tù nh− tèc ®é trôc chÝnh, l−îng ch¹y dao ®−îc ®Æt nhê hÖ thèng tiÕp
®iÓm 5KA-8KA vμ 2 khèi b¸nh r¨ng di tr−ît sè 30, 31. B¶ng s¬ ®å tiÕp ®iÓm cho
phÐp x¸c ®Þnh l−îng ch¹y dao cÇn thiÕt.
3.3.2. S¬ ®å ®iÖn cña m¸y doa ngang
M¸y doa dïng ®Ó gia c«ng tinh x¸c çc lç. Nguyªn lý doa gièng nh− khoan
nh−ng ®é doa ®¹t ®é chÝnh x¸c kÝch th−íc, vÞ trÝ vμ ®é bãng bÒ mÆt cao nhê m¸y,
dao cã ®é cøng v÷ng cao, chuyÓn ®éng ch¹y dao chÝnh x¸c, tèc ®é trôc chÝnh cao
vμ cã thÓ ®iÒu chØnh tr¬n chu. chi tiÕt víi çc nguyªn c«ng: khoÐt lç, khoan lç. cã
thÓ dïng ®Ó phay.
Theo ph−¬ng trôc chÝnh, ng−êi ta ph©n biÖt 2 lo¹i m¸y doa: m¸y doa ®øng
vμ m¸y doa ngang. M¸y doa ngang dïng ®Ó gia c«ng çc chi tiÕt cì trung b×nh vμ
nÆng. Trªn h×nh 3.14 lμ s¬ ®å kÕt cÊu ®iÓn h×nh cña m¸y doa ngang, gåm ô trôc
chÝnh 5 cã thÓ di ®éng lªn xuèng theo trô 6. Dao cã thÓ dÞch chuyÓn theo ph−¬ng
ngang. Bμn 4 ®Ó g¸ chi tiÕt, cã thÓ dÞch chuyÓn theo 2 ph−¬ng ngang, däc.
Yªu cÇu ®èi víi truyÒn ®éng trôc chÝnh cña m¸y doa lμ d¶i tèc ®é réng (tíi
130/1) vμ thay ®æi tr¬n; ®èi víi chuyÓn ®éng ch¹y dao lμ ph¹m vi thay ®æi tèc ®é
réng (tíi 1500/1) vμ l−îng ch¹y dao tinh (tõ 2 ®Õn 600mm/ph) vμ tèc ®é ch¹y
kh«ng lín (tíi vμi mÐt/ph).
M¸y doa ngang 2630 cã ®éng c¬ trôc chÝnh c«ng suÊt 10kW, tèc ®é trôc
chÝnh cã thÓ thay ®æi trong ph¹m vi 12,5÷1600v/ph; ®éng c¬ ch¹y dao cã c«ng
suÊt 2,1kW, tèc ®é 2,1÷1500v/ph.
108
H×nh 3. 14: S¬ ®å kÕt cÊu cña m¸y doa ngang
Trªn h×nh 3.15 lμ s¬ ®å ®iÖn truyÒn ®éng chÝnh cña m¸y doa ngang 2630.
S¬ ®å gåm 2 ®éng c¬ kh«ng ®ång bé: §B lμ ®éng c¬ b¬m dÇu b«i tr¬n ®−îc
®ãng, ng¾t nhê c«ng t¾c t¬ KB. §éng c¬ truyÒn ®éng chÝnh § lμ ®éng c¬ kh«ng
®ång bé lång sãc hai cÊp tèc ®é: 1460vg/ph khi stato ®Êu tam gi¸c (Δ) vμ
2890vg/ph khi ®Êu h×nh sao kÐp (YY). ViÖc chuyÓn ®æi tèc ®é tõ thÊp lªn cao
t−¬ng øng víi chuyÓn ®æi tèc ®é tõ ®Êu Δ sang YY vμ ng−îc l¹i ®−îc thùc hiÖn
bëi tay g¹t c¬ khÝ 2KH(5). NÕu 2KH(5) = 0, ®éng c¬ ®−îc ®Êu Δ, t−¬ng øng víi
tèc ®é thÊp. Khi 2KH(5) = 1, ®éng c¬ ®−îc ®Êu YY, cho tèc ®é cao. TiÕp ®iÓm
1KH(4) liªn quan ®Õn thiÕt bÞ chuyÓn ®æi tèc ®é trôc chÝnh. Nã ë tr¹ng th¸i hë
trong thêi gian chuyÓn ®æi tèc ®é vμ chØ kÝn khi ®· chuyÓn ®æi xong. §éng c¬
®−îc ®¶o chiÒu nhê çc c«ng t¾c t¬ 1T, 1N, 2T, 2N. M¸y cã çc chÕ ®é lμm viÖc
c¬ b¶n sau:
ChÕ ®é khëi ®éng: Gi¶ sö 1KH(4) = 1, 2KH(5) = 1. Muèn khëi ®éng thuËn
Ên MT(1) → 1T(1) = 1 → 1T(3) = 0, 1T(8) = 1, 1T(1-2) = 1 → KB(2) = 1 →
t®KB(2) = 1, nèi víi 1T(1-2) t¹o m¹ch duy tr×. KB(4) = 1 → Ch(4) = 1, ®ång thêi
RTh(7) = 1. Sau mét thêi gian quy ®Þnh, RTh(4) = 0 → Ch(4) = 0; RTh(5) = 1 →
1Nh(5) = 1 → 1Nh(6) = 1 → 2Nh(6) = 1.
KÕt qu¶ khi Ên MT ta ®−îc: KB, 1T, Ch cã ®iÖn; sau ®ã KB, 1T, 1Nh, 2Nh
cã ®iÖn. KB(®l) = 1, ®éng c¬ §B quay b¬m dÇu b«i tr¬n. 1T(®l) = 1, vμ Ch(®l) =
1, → ®éng c¬ § ®−îc nèi Δ, khëi ®éng víi tèc ®é thÊp; sau mét thêi gian duy tr×,
1T(®l) = 1, 1Nh(®l) = 1, 2Nh(®l) = 1, ®éng c¬ § ®−îc nèi YY ch¹y víi tèc ®é
109
cao. NÕu 2KH(5) = 0 th× chØ cã 1T(1) vμ Ch(4) cã ®iÖn → ®éng c¬ chØ ch¹y ë tèc
®é thÊp.
Muèn khëi ®éng ng−îc, Ên nót MN(3).
H×nh 3. 15: S¬ ®å ®iÖn truyÒn ®éng chÝnh cña m¸y doa ngang 2620
ChÕ ®é h·m: §Ó chuÈn bÞ m¹ch h·m vμ kiÓm tra tèc ®é ®éng c¬, s¬ ®å sö
dông r¬le kiÓm tra tèc ®é RKT nèi trôc víi ®éng c¬ § (kh«ng thÓ hiÖn trªn s¬
®å). RKT lμm viÖc theo nguyªn t¾c ly t©m: khi tèc ®é lín h¬n gi¸ trÞ chØnh ®Þnh
(th−êng kho¶ng 10% tèc ®é ®Þnh møc), nÕu ®éng c¬ ®ang quay thuËn th× tiÕp
®iÓm RKT-1(8) ®ãng; nÕu ®ang quay ng−îc th× tiÕp ®iÓm RKT-2(11) ®ãng.
Gi¶ sö ®éng c¬ ®ang quay thuËn. RKT-1(8) = 1 → 1RH(8) = 1 → 1RH(8-9)
= 1, vμ 1RH(13-14) = 1.
NÕu ®éng c¬ ®ang quay chËm th× KB, 1T, Ch cã ®iÖn; nÕu quay nhanh th×
KB, 1T, 1Nh, 2Nh, RTh cã ®iÖn → Ch(13) = 0, hoÆc RTh(13) = 0. Muèn dõng,
Ên D(1) → 1T, KB, Ch hoÆc 1T, KB, 1Nh, 2Nh, RTh mÊt ®iÖn → Ch(13) = 1,
hoÆc RTh(13) = 1 → 2N(14) = 1. Trªn m¹ch ®éng lùc, 1T, KB, Ch, 1Nh, 2Nh më
ra, 2N ®ãng l¹i → ®éng c¬ § ®−îc ®¶o hai trong 3 pha lμm cho ®éng c¬ h·m
ng−îc. Khi tèc ®é gi¶m ®Õn d−íi 10% ®Þnh møc th× RKT-1(8) më → 1RH(8) = 0,
→ 1RH(13-14) = 0 → 2N(14) = 0 → ®éng c¬ § ®−îc c¾t ra khái l−íi dõng tù do.
110
ChÕ ®é thö m¸y: Muèn ®iÒu chØnh hoÆc thö m¸y, Ên TT(12) hoÆc TN(14)
→ 2T(12) = 1, hoÆc 2N(14) = 1 → ®éng c¬ ®−îc nèi Δ víi ®iÖn trë phô Rf nªn
chØ ch¹y víi tèc ®é thÊp.
HÖ thèng truyÒn ®éng ¨n dao (h×nh 3.16) dïng m¸y ®iÖn khuyÕch ®¹i
(M§K§) cã bé khuÕch ®¹i ®iÖn tö trung gian, thùc hiÖn theo hÖ kÝn ph¶n håi ©m
tèc ®é. Tèc ®é ¨n dao ®−îc ®iÒu chØnh trong ph¹m vi (2,2÷1760)mm/ph. Di
chuyÓn nhanh ®Çu dao víi tèc ®é 3780mm/ph chØ b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn khÝ.
Tèc ®é ¨n dao ®−îc thay ®æi b»ng çch chuyÓn ®æi søc ®iÖn ®éng cña khuÕch ®¹i
m¸y ®iÖn khi tõ th«ng ®éng c¬ lμ ®Þnh møc, cßn di chuyÓn nhanh ®Çu dao ®−îc
thùc hiÖn b»ng çch gi¶m nhá tõ th«ng cña ®éng c¬ khi søc ®iÖn ®éng cña
M§K§ lμ ®Þnh møc.
KÝch tõ cña M§K§ lμ hai cuén 1CK vμ 2CK ®−îc cung cÊp tõ bé khuÕch
®¹i ®iÖn tö hai tÇng. TÇng 1 lμ khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p (®Ìn kÐp 1§T) vμ tÇng hai lμ
tÇng khuÕch ®¹i c«ng suÊt (®Ìn 2§T vμ 3§T).
TÝn hiÖu ®Æt vμo tÇng 1 lμ:
Uv1= Uc® - γ.ω-Um2
trong ®ã: Uc® - ®iÖn ¸p chñ ®¹o lÊy trªn biÕn trë 1BT;
γ.ω - ®iÖn ¸p ph¶n håi ©m tèc ®é ®éng c¬, lÊy trªn FT;
Um2- ®iÖn ¸p ph¶n håi mÒm, tû lÖ víi gia tèc vμ ®¹o hμm gia tèc, lÊy ë
®Çu ra cña cuén thø cÊp 2BO-2 vμ 2BO-3 cña biÕn ¸p 2BO. Cuén s¬ cÊp cña 2BO
(2BO-1) nèi tiÕp víi m¹ch R, C. Do ®ã, dßng ®iÖn s¬ cÊp cña biÕn ¸p vi ph©n 2B0-
1 gåm hai thμnh phÇn tû lÖ víi tèc ®é vμ tû lÖ víi gia tèc cña ®éng c¬. Nh− vËy
®iÖn ¸p thø cÊp biÕn ¸p 2BO sÏ tØ lÖ víi gia tèc vμ ®¹o hμm cña gia tèc ®éng c¬.
§iÖn ¸p ®Æt vμo tÇng khuÕch ®¹i 2 lμ Uv2 ®−îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc:
Uv2 = Ur1-Um1
trong ®ã: Ur1 - ®iÖn ¸p ®Çu ra tÇng 1, lμ ®iÖn ¸p r¬i trªn ®iÖn trë R8, R9; Um1- ®iÖn
¸p ph¶n håi mÒm tû lÖ víi ®¹o hμm dßng ®iÖn m¹ch ngang, ®−îc lÊy trªn hai
cuén thø cÊp 1BO-2 vμ 1BO-3; cuén s¬ cÊp 1BO-1 m¾c nèi tiÕp trong m¹ch
ngang cña M§K§.
Nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng nh− sau: khi ®iÖn ¸p chñ ®¹o (Uc®) b»ng
kh«ng, do s¬ ®å bé khuÕch ®¹i nèi theo s¬ ®å c©n b»ng nªn dßng ®iÖn an«t hai
nöa ®Ìn 1§T lμ nh− nhau (IaP = IaT), ®iÖn ¸p r¬i trªn R8 vμ R9 b»ng nhau, nh− vËy
®iÖn ¸p ra tÇng 1 b»ng kh«ng:
Ur1=(IaP - IaT).R8 = 0.
111
T−¬ng tù, dßng ®iÖn an«t hai ®Ìn 2§T vμ 3§T b»ng nhau (Ia2=Ia3), hai cuén
d©y 1CK vμ 2CK cã ®iÖn trë vμ sè vßng nh− nhau, søc tõ ®éng cña chóng t¸c
dông ng−îc chiÒu nhau nªn søc tõ ®éng tæng cña K§M§ b»ng kh«ng:
FΣ = F1CK-F2CK = (Ia2-Ia3).W = 0.
Khi RT = 1 → Uc® > 0, do sù ph©n cùc cña ®iÖn ¸p chñ ®¹o nªn nöa ®Ìn ph¶i
th«ng yÕu h¬n nöa ®Ìn bªn tr¸i cña 1§T, ®iÖn ¸p trªn R8 lín h¬n ®iÖn ¸p trªn R9,
®iÖn ¸p ra cña tÇng 1 cã cùc tÝnh lμm cho ®Ìn 3§T th«ng m¹nh h¬n 2§T tøc lμ
Ia3 > Ia2 hay I2CK > I1CK vμ søc tõ ®éng FΣ cã dÊu t−¬ng øng víi chiÒu quay thuËn
cña ®éng c¬. Tèc ®é ®éng c¬ lín hay bÐ tuú thuéc vμo ®iÖn ¸p chñ ®¹o.
Kh©u ph¶n håi ©m dßng ®iÖn cã ng¾t: lîi dông tÝnh chÊt cña M§K§ lμ khi cã
dßng ®iÖn phÇn øng, ®iÖn ¸p ra cña nã sÏ gi¶m do t¸c dông cña ph¶n øng phÇn øng.
M¹ch ph¶n håi ©m dßng ®iÖn cã ng¾t gåm cã cuén bï, cÇu chØnh l−u 1V vμ biÕn
trë 2BT. Khi dßng ®iÖn phÇn øng cßn nhá vμ nhá h¬n dßng ®iÖn ng¾t
(I− < Ing), sôt ¸p trªn cuén bï nhá h¬n ®iÖn ¸p trªn biÕn trë 2BT(U0); cÇu chØnh l−u
1V kh«ng th«ng, vμ dßng ®iÖn cuén bï hoμn toμn t−¬ng øng víi dßng ®iÖn phÇn
øng, M§K§ ®−îc bï ®ñ. Víi gi¶ thiÕt Ib = I− th× søc tõ ®éng cña cuén bï sÏ lμ:
Fb = Ib.Wb = I−.Wb
Khi I− >Ing th× ta cã Ub > U0; çc van 1V th«ng, xuÊt hiÖn dßng ®iÖn ph©n
m¹ch I1V vμ dßng ®iÖn cuén bï sÏ gi¶m ®i mét l−îng:
Ib = I−- I1V
Møc ®é bï gi¶m ®i vμ kÕt qu¶ ®iÖn ¸p ra cña M§K§ gi¶m nhanh khi dßng
®iÖn phÇn øng t¨ng lμm cho dßng ®iÖn phÇn øng ®−îc h¹n chÕ.
Trong tr−êng hîp nμy, søc tõ ®éng cña M§§ lμ:
FΣ=F12+Fb-Fd=F12+(I−-I1V).Wb-I−.Wb=F12-I1V.Wb
trong ®ã: F12 - søc tõ ®éng cña hai cuén 1CK vμ 2CK;
Fb = Ib.Wb - søc tõ ®éng cña cuén bï;
Fd = I−.Wb - søc tõ ®éng däc trôc ®−îc bï ®ñ khi I− < Ing.
Tõ c«ng thøc trªn ta thÊy, khi I− > Ing th× søc tõ ®éng cña M§K§ bÞ gi¶m ®i
mét l−îng (Ilv.Wb). Nh− vËy cã thÓ coi søc tõ ®éng tæng cña M§K§ ®−îc sinh ra
bëi hai cuén 1CK-2CK lμ F12 vμ cuén bï Wb víi søc tõ ®éng (I1V.Wb) ng−îc chiÒu
søc tõ ®éng F12.
112
H×nh 3. 16: S¬ ®å ®iÖn hÖ thèng ch¹y dao cña m¸y doa ngang 2620
3.3.3. S¬ ®å ®iÖn cña m¸y mμi

Mμi lμ ph−¬ng ph¸p gia c«ng tinh x¸c. Tuy nhiªn, kh«ng nh− çc ph−¬ng
ph¸p gia c«ng kh¸c, mμi ®¹t ®é nh¸m bÒ mÆt vμ ®é chÝnh x¸c gia c«ng cao kh«ng
ph¶i nhê hÖ thèng truyÒn ®éng trôc chÝnh (mang ®¸) chÝnh x¸c mμ nhê hÖ thèng
ch¹y dao. V× vËy hÖ thèng truyÒn ®éng trôc chÝnh cña m¸y mμi rÊt ®¬n gi¶n,
th−êng dïng ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu kh«ng ®ång bé, truyÒn ®éng trùc tiÕp hoÆc
113
qua bé truyÒn ®ai thang. Riªng m¸y mμi trßn trong, ®Ó mμi ®−îc çc lç nhá, tèc
®é ®éng c¬ trôc chÝnh ph¶i ®Õn 20 000-50 000v/ph, çc biÖt ®Õn vμi tr¨m ngμn
v/ph. Ng−îc l¹i, hÖ thèng ch¹y dao (quay chi tiÕt, ch¹y däc vμ ngang ô ®¸) kh¸
phøc t¹p, yªu cÇu ®iÒu khiÓn tù ®éng chÝnh x¸c, ®é ph©n gi¶i cao vμ æn ®Þnh.
Trong hÖ thèng truyÒn ®éng quay chi tiÕt th−êng dïng ®éng c¬ xoay chiÒu ®ång
bé cã nhiÒu cÊp tèc ®é hay ®éng c¬ 1 chiÒu, d¹ng m¸y ph¸t - ®éng c¬, dïng
thyristor hoÆc çc lo¹i khuyÕch ®¹i tõ. Trªn çc m¸y mμi hiÖn ®¹i, còng nh− çc
lo¹i m¸y kh¸c, ®Ó thay ®æi v« cÊp tèc ®é ®éng c¬, th−êng dïng biÕn tÇn. ChuyÓn
®éng däc cña bμn m¸y th−êng dïng thñy lùc; chuyÓn ®éng ngang cña ô ®¸
th−êng dïng c¬ khÝ hoÆc thñy lùc.
Cã rÊt nhiÒu lo¹i m¸y mμi: mμi trßn, mμi ph¼ng, cã t©m, kh«ng t©m. Ngoμi
ra cßn çc lo¹i m¸y mμi chuyªn dïng, nh− mμi ren, mμi r¨ng,... M¸y mμi trßn cã
m¸y mμi trßn ngoμi, mμi trßn trong. PhÇn sau ®©y tr×nh bμy nguyªn lý hÖ thèng
®iÖn cña mét trong nh÷ng lo¹i m¸y mμi th«ng dông nhÊt: mμi trßn ngoμi.
Trªn h×nh 3.17 lμ h×nh bè trÝ chung, còng lμ s¬ ®å ®éng cña mét m¸y mμi
trßn ngoμi, m¸y 3174.
H×nh 3. 17: S¬ ®å ®éng cña m¸y mμi trßn ngoμi 3174

Trªn m¸y dïng çc hÖ truyÒn ®éng ®éc lËp víi nhau vÒ c¬ khÝ:
- HÖ truyÒn ®éng ®¸ dïng ®éng c¬ kh«ng ®ång bé 3 pha 1§, c«ng suÊt
20kW vμ bé truyÒn ®ai thang ®Õn ô ®¸;
114
- ChuyÓn ®éng quay chi tiÕt nhê ®éng c¬ 1 chiÒu 2§, tèc ®é ®−îc ®iÒu
chØnh trong ph¹m vi 150÷1500v/ph nhê hÖ thèng m¸y ph¸t - ®éng c¬ (F-§) vμ 3
bé truyÒn ®ai;
- ChuyÓn ®éng däc cña bμn m¸y nhê ®éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu 3§, th«ng qua hÖ
thèng F-§, cho tèc ®é quay 40÷1000v/ph, t−¬ng øng tèc ®é ch¹y bμn
0,1÷2,5m/ph hoÆc b»ng tay, nhê tay quay 20;
- ChuyÓn ®éng ch¹y dao ngang (cña ô ®¸) ®−îc thùc hiÖn b»ng tay (tay quay
3) hoÆc tù ®éng, nhê hÖ thèng thñy lùc, ®iÒu khiÓn tù ®éng nhê hÖ thèng ®iÖn tõ.
Trªn h×nh 3.18 lμ s¬ ®å ®iÖn (®· ®¬n gi¶n hãa) cña m¸y mμi trßn ngoμi
3A161. Nguyªn lý c¬ b¶n cña hÖ thèng nh− sau:
§éng c¬ §M (7kW, 930v/ph) quay ®¸ mμi.
§éng c¬ §T (1,7 kW, 930 vg/ph) b¬m dÇu cho hÖ thèng thuû lùc ®Ó thùc
hiÖn dao ¨n ngang cña ô ®¸, ¨n dao däc cña bμn m¸y vμ di chuyÓn nhanh ô ®¸ ¨n
vμo chi tiÕt hoÆc ra khái chi tiÕt.
§éng c¬ §C (0,76 kW, 250 ÷ 2500 vg/ph) quay chi tiÕt mμi.
§éng c¬ §B (0,125 kW, 2800 vg/ph) quay b¬m n−íc.
§ãng më van thuû lùc nhê çc nam ch©m ®iÖn 1NC, 2NC vμ çc tiÕp ®iÓm
2KT(10) vμ 3KT(11).
§éng c¬ quay chi tiÕt ®−îc cung cÊp ®iÖn tõ khuÕch ®¹i tõ K§T. K§T nèi
theo s¬ ®å ba pha kÕt hîp víi çc ®ièt chØnh l−u, cã 6 cuén lμm viÖc vμ 3 cuén
d©y ®iÒu khiÓn CK1, CK2 vμ CK3. Cuén CK3 ®−îc nèi víi ®iÖn ¸p chØnh l−u
3CL(21), t¹o ra søc tõ ho¸ chuyÓn dÞch. Cuén CK1 võa lμ cuén chñ ®¹o võa lμ
cuén ph¶n håi ©m ®iÖn ¸p phÇn øng. §iÖn ¸p chñ ®¹o Uc® lÊy trªn biÕn trë
1BT(16), cßn ®iÖn ¸p ph¶n håi Uph ©m lÊy trªn phÇn øng ®éng c¬. §iÖn ¸p ®Æt vμo
cuén d©y CK1 lμ:
UCK1 = Uc® - Uph = Uc® - kU−
Cuén CK2 lμ cuén ph¶n håi d−¬ng dßng ®iÖn phÇn øng ®éng c¬. Nã ®−îc
nèi vμo ®iÖn ¸p thø cÊp cña biÕn dßng BD qua bé chØnh l−u 2CL. V× dßng ®iÖn s¬
cÊp cña biÕn dßng tØ lÖ víi dßng ®iÖn phÇn øng ®éng c¬ (I1= 0,815I−) nªn dßng
®iÖn trong cuén CK2 còng tû lÖ víi dßng ®iÖn phÇn øng. Søc tõ ho¸ ph¶n håi
®−îc ®iÒu chØnh nhê biÕn trë 2BT.
Tèc ®é ®éng c¬ ®−îc ®iÒu chØnh b»ng çch thay ®æi ®iÖn ¸p chñ ®¹o Uc® nhê
biÕn trë 1BT(16). §Ó lμm cøng ®Æc tÝnh c¬ ë vïng tèc ®é thÊp, khi gi¶m Uc® cÇn
ph¶i t¨ng hÖ sè ph¶n hæi d−¬ng dßng ®iÖn. V× v©y, ng−êi ta ®· ®Æt s½n kh©u liªn
hÖ c¬ khÝ gi÷a con tr−ît 2BT vμ 1BT.
115
H×nh 3. 18: S¬ ®å ®iÖn cña m¸y mμi 3A161
S¬ ®å cho phÐp ®iÒu khiÓn m¸y ë chÕ ®é thö m¸y vμ lμm viÖc tù ®éng.
Trong chÕ ®é thö m¸y, çc c«ng t¾c 1CT(5), 2CT(8), 3CT(10,11) ®−îc
®ãng sang vÞ trÝ 1. Më m¸y ®éng c¬ §T nhê Ên nót MT(2), sau ®ã cã thÓ khëi
116
®éng ®ång thêi çc ®éng c¬ §M vμ §B b»ng nót Ên MM(4). §éng c¬ §C ®−îc
khëi ®éng b»ng nót Ên MC(8).
Trong chÕ ®é tù ®éng, qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m¸y gåm 3 giai ®o¹n theo
thø tù sau:
1) §−a nhanh ô ®¸ vμo chi tiÕt gia c«ng nhê truyÒn ®éng thuû lùc, ®ãng çc
®éng c¬ §C vμ §B;
2) Mμi th«, råi tù ®éng chuyÓn sang mμi tinh nhê t¸c ®éng cña c«ng t¾c t¬;
3) Tù ®éng ®−a nhanh ô ®¸ ra khái chi tiÕt vμ t¾t çc ®éng c¬ §C, §B.
Tr−íc hÕt ®ãng çc c«ng t¾c t¬ 1CT, 2CT, 3CT sang vÞ trÝ 2. KÐo tay g¹t
®iÒu khiÓn (®−îc bè trÝ trªn m¸y) vÒ vÞ trÝ di chuyÓn nhanh ô ®¸ vμo chi tiÕt (nhê
hÖ thèng thuû lùc). Khi ô ®¸ ®i ®Õn vÞ trÝ cÇn thiÕt, c«ng t¾c hμnh tr×nh 1KT(9) t¸c
®éng, ®ãng m¹ch cho çc cuén d©y c«ng t¾c t¬ KC(8) vμ KB(6), çc ®éng c¬ §C
vμ §B ®−îc khëi ®éng. §ång thêi truyÒn ®éng thuû lùc cña çc m¸y ®−îc khëi
®éng. Qu¸ tr×nh gia c«ng b¾t ®Çu. Khi kÕt thóc giai ®o¹n mμi th«, c«ng t¾c hμnh
tr×nh 2KT(10) t¸c ®éng, ®ãng m¹ch cuén d©y r¬le 1RTr(10). TiÕp ®iÓm cña nã
®ãng ®iÖn cho cuén d©y nam ch©m 1NC(®l), ®Ó chuyÓn ®æi van thuû lùc, lμm
gi¶m tèc ®é ¨n dao cña ô ®¸, b¾t ®Çu giai ®o¹n mμi tinh. Khi kÝch th−íc chi tiÕt
®· ®¹t yªu cÇu, c«ng t¾c hμnh tr×nh 3KT(11) t¸c ®éng, ®ãng m¹ch cuén d©y r¬le
2RTr(11). TiÕp ®iÓm r¬le nμy ®ãng ®iÖn cho cuén d©y nam ch©m 2NC(®l) ®iÒu
khiÓn van thuû lùc, ®−a nhanh ô ®¸ vÒ vÞ trÝ ban ®Çu. Sau ®ã, c«ng t¾c 1KT(9)
phôc håi c¾t ®iÖn c«ng t¾c t¬ KC(8) vμ KB(6); ®éng c¬ §C ®−îc c¾t ®iÖn vμ ®−îc
h·m ®éng n¨ng nhê c«ng t¾c t¬ H(12). Khi tèc ®é ®éng c¬ ®ñ nhá, tiÕp ®iÓm r¬le
tèc ®é RKT(12) më ra, c¾t ®iÖn cuén d©y c«ng t¾c t¬ H(12). TiÕp ®iÓm cña H(17)
c¾t ®iÖn trë h·m(17) ra khái phÇn øng ®éng c¬.
3.3.4. S¬ ®å ®iÖn tù ®éng trªn m¸y phay
M¸y phay ®−îc dïng ®Ó gia c«ng çc mÆt ph¼ng, r·nh, mÆt ®Þnh h×nh vμ cã
rÊt nhiÒu lo¹i: m¸y phay ngang, m¸y phay ®øng, m¸y phay gi−êng,... víi nhiÒu
kÝch cì rÊt kh¸c nhau. Ngoμi ra cßn cã çc lo¹i m¸y phay chuyªn dïng, vÝ dô
phay r¨ng theo ph−¬ng ph¸p bao h×nh. Çc m¸y phay cì nhá vμ cì trung cã kÕt
cÊu vμ c¬ khÝ vμ ®iÒu khiÓn ®¬n gi¶n. Çc m¸y phay cì lín cã yªu cÇu thay ®æi vμ
æn ®Þnh tèc ®é, tù ®éng ®iÒu khiÓn hμnh tr×nh,... nªn ®−îc tù ®éng hãa. V× phay lμ
ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®−îc sö dông nhiÒu (cã lÏ chØ sau tiÖn) nªn m¸y phay lμ
®èi t−îng ®−îc −u tiªn tù ®éng hãa. Çc m¸y phay chÐp h×nh ®iÖn vμ thñy lùc,
m¸y phay ®iÒu khiÓn sè ®−îc sö dông ngμy cμng phæ biÕn, v× chóng thay c¶ m¸y
khoan, doa,... nh−ng ®−îc tr×nh bμy ë çc ch−¬ng sau. PhÇn nμy chØ ®−a ra cã tÝnh
117
minh häa s¬ ®å ®iÒu khiÓn chuyÓn ®éng th«ng th−êng. Trªn h×nh 3. 19 lμ bè trÝ
chung, ®ång thêi lμ s¬ ®å ®éng cña m¸y phay ®øng kiÓu 654.
H×nh 3. 19: Bè trÝ chung m¸y phay ®øng kiÓu 654

Çc th«ng sè kü thuËt chÝnh cña m¸y nh− sau:
KÝch th−íc bμn m¸y (mm) 1600 × 630
Kho¶ng dÞch chuyÓn tèi ®a X/Y/Z (mm) 1300/600/650
Sè cÊp tèc ®é trôc chÝnh/ d¶i tèc ®é (v/ph) 18/25 ÷ 1250
C«ng suÊt ®éng c¬ kh«ng ®æi trong toμn d¶i tèc ®é (kW) 11
L−îng ch¹y dao cã biÕn tèc X,Y/Z (mm/ph) 10÷100/4÷40
L−îng ch¹y dao kh«ng cã biÕn tèc X,Y/Z (mm/ph) 100÷1000/40÷400
Tèc ®é ch¹y dao nhanh X,Y/Z (m/ph) 2/0,8
Trôc chÝnh ®−îc dÉn ®éng bëi ®éng c¬ xoay chiÒu kh«ng ®ång bé M1, c«ng
suÊt 13kW; cã 18 cÊp tèc ®é, thay ®æi nhê 2 khèi b¸nh r¨ng di tr−ît 3 cÊp vμ 1
khèi 2 cÊp.
118
ChuyÓn ®éng ch¹y dao ®−îc dÉn ®éng bëi ®éng c¬ ®iÖn 1 chiÒu M2, tèc ®é
thay ®æi v« cÊp trong ph¹m vi 10:1. Ph−¬ng ch¹y dao ®−îc thay ®æi nhê 6 ly hîp
®iÖn tõ. Bé biÕn tèc trong hép ch¹y dao cho phÐp më réng d¶i tèc ®é (100:1). Bé
biÕn tèc còng ®−îc ®iÒu khiÓn nhê çc ly hîp ®iÖn tõ, cã thÓ ®ãng ng¾t tõ xa.
S¬ ®å nguyªn lý hÖ ®éng lùc cña m¸y nh− trong h×nh 3.20. ChiÒu cña ®éng
c¬ trôc chÝnh M1 ®−îc thay ®æi nhê chuyÓn m¹ch BP. M1 ®−îc khëi ®éng nhê
nót Ên K1, dõng nhê D1. M¹ch nμy ®¬n gi¶n nªn kh«ng cÇn thuyÕt minh thªm.
H×nh 3. 20: S¬ ®å ®iÖn truyÒn ®éng chÝnh cña m¸y phay ®øng 654
ChuyÓn ®éng ch¹y dao do ®éng c¬ 1 chiÒu M2, c«ng suÊt 4,5kW cung cÊp.
Tèc ®é cña M2 ®−îc ®iÒu chØnh nhê 3 bé khuyÕch ®¹i tõ (MY) lo¹i 1 pha, çc
cuén d©y lùc ω1 cña nã ®−îc cung cÊp tõ bé chØnh l−u sªlen. Tèc ®é cña M2 cã
thÓ thay ®æi trong kho¶ng 150÷1500v/ph b»ng çch thay ®æi ®iÖn ¸p ®Æt lªn phÇn
øng vμ cã thÓ ®¹t tíi 3000v/ph nhê gi¶m tõ th«ng. Çc cuén d©y ω2 vμ ω3 lμ çc
cuén d©y ®iÒu khiÓn cña MY. Çc cuén ω2 thùc hiÖn ph¶n håi ©m ®iÖn ¸p phÇn
øng vμ ph¶n håi d−¬ng dßng ®iÖn m¹ch ngoμi qua biÕn dßng TT. Tèc ®é cña
®éng c¬ M2 ®−îc ®iÒu chØnh nhê biÕn trë RC, khi dÞch chuyÓn con tr−ît cña nã
sÏ lμm thay ®æi dßng ®iÖn qua çc cuén ω2. Khi con tr−ît cña RC ë vÞ trÝ d−íi
cïng th× ®éng c¬ M2 ®¹t tèc ®é ®Þnh møc. Di chuyÓn con tr−ît lªn trªn sÏ lμm
119
gi¶m tèc ®é cña M2. R¬ le PM cã nhiÖm vô h¹n chÕ dßng ®iÖn khi khëi ®éng
M2. Khi b¾t ®Çu khëi ®éng M2, dßng qua ω2 lín, MY "th«ng", r¬ le PM t¸c
®éng, tiÕp ®iÓm cña nã më ra, ng¾t ®iÖn ¸p lªn cùc phÇn øng. Do ®ã, dßng ®iÖn
phÇn øng gi¶m, ®Õn gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh th× r¬ le PM mÊt t¸c dông, tiÕp ®iÓm cña nã
®ãng, nèi çc cuén d©y ω2 víi nguån ®iÖn ¸p. Cø nh− thÕ, r¬ le lμm viÖc trong chÕ
®é rung cho ®Õn khi hoμn thμnh qu¸ tr×nh khëi ®éng M2. B»ng çch ®ã, PM cã
t¸c dông phßng sù t¨ng dßng ®iÖn phÇn øng qu¸ møc khi cã sù cè.
§Ó t¨ng tèc ®é cña M2, Ên nót ch¹y nhanh B. Khi ®ã r¬ le 2RP lμm viÖc →
çc cuén ω2 kh«ng chÞu sù chi phèi cña biÕn trë RC mμ ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ
®iÖn ¸p nguån. PhÇn øng cña M2 ®−îc cÊp ®ñ ®iÖn ¸p, ®ång thêi trong m¹ch kÝch
tõ cã thªm ®iÖn trë, khiÕn tõ tr−êng kÝch thÝch gi¶m. Çc t¸c ®éng ®ã khiÕn ®éng
c¬ ®¹t tèc ®é cao (tíi 3000v/ph).
Ph−¬ng chuyÓn ®éng ch¹y dao ®−îc chän nhê çc chuyÓn m¹ch 1PY(1),
2PY(1) hoÆc 3PY(1) - xem h×nh 3. 21.
Çc ly hîp ®iÖn tõ 1M(7), 2M(10) ®ãng më xÝch ch¹y bμn. Khi bμn m¸y
tiÕn tíi vÞ trÝ tËn cïng bªn ph¶i → 1BK(7)=0, 1BK(8)=1 → 1M97) ng¾t, ly hîp
phanh 9M(9) ®ãng → bμn m¸y dõng. T−¬ng tù, 2BK(10,11) h¹n chÕ hμnh tr×nh
cña bμn m¸y bªn tr¸i. Dõng di chuyÓn cña bμn m¸y b»ng çch dÞch chuyÓn
2PY(1).
T−¬ng tù, chuyÓn m¹ch 1PY(1) vμ çc ly hîp ®iÖn tõ 3M(12), 4M(16) ®iÒu
khiÓn bμn m¸y vμo, ra xuèng, 10M(14) ®iÒu khiÓn phanh. ChuyÓn m¹ch 3PY(1)
vμ çc ly hîp ®iÖn tõ 5M(18), 6M(22) ®iÒu khiÓn ®Çu dao lªn, xuèng, cßn
11M(20) ®iÒu khiÓn phanh.
Khi dÞch chuyÓn bμn m¸y vμo, ra b»ng tay, tiÕp ®iÓm 7BK(23)=0 → r¬ le
4RP(23)=0.
Çc ly hîp 7M(4), 8M(6) r¬ le 3RP(1) t−¬ng øng dïng ®Ó ®ãng, ng¾t m¹ch
biÕn tèc. M¹ch biÕn tèc cho phÐp më réng d¶i tèc ®é ch¹y dao mμ kh«ng cÇn
thªm çc c¬ cÊu ®æi tèc phøc t¹p, ®ång thêi cho phÐp tù ®éng hãa m¹ch ®iÒu
khiÓn tèc ®é.
Ngoμi 2 ®éng c¬ M1, M2, trªn m¸y cßn cã 2 ®éng c¬ kh«ng ®ång bé ®Ó kÐo
b¬m dÇu b«i tr¬n vμ b¬m dung dÞch tr¬n nguéi. Çc ®éng c¬ ®ã kh«ng ®−îc m«
t¶ ë ®©y.
120
H×nh 3. 21: S¬ ®å ®iÒu khiÓn ®ãng ng¾t c¬ cÊu ch¹y dao cña m¸y phay ®øng 654
121
122
Ch−¬ng 4: HÖ thèng thuû lùc trªn m¸y c«ng cô
HÖ thèng b¸m thñy lùc ®· tõng vμ vÉn ®ang ®−îc sö dông réng r·i trong
nhiÒu ngμnh kü thuËt nh− «-t«, tμu thñy, hμng kh«ng, ph¸o binh,... Trong ngμnh
chÕ t¹o m¸y, hÖ thèng b¸m thñy lùc lμ bé phËn c¬ së cña çc hÖ thèng ®iÒu khiÓn
theo ch−¬ng tr×nh trªn çc m¸y chÐp h×nh tù ®éng hoÆc b¸n tù ®éng, ®−îc øng
dông réng r·i trong nh÷ng n¨m 1960, 1970. Sö dông hÖ thèng chÐp h×nh trªn çc
m¸y c«ng cô cho phÐp gi¶m thêi gian chÝnh vμ thêi gian phô, t¨ng n¨ng suÊt gia
c«ng tõ 8 ®Õn 10 lÇn. So víi çc hÖ thèng cïng chøc n¨ng nh−ng dïng truyÒn
®éng ®iÖn - c¬, ®iÖn - thñy lùc hoÆc khÝ nÐn, hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc cã çc
−u ®iÓm sau:
- Cã qu¸n tÝnh nhá, dÔ ®iÒu khiÓn chÝnh x¸c, dÔ ®¶o chiÒu, dÔ thay ®æi tèc
®é hoÆc dõng, cho phÐp gia c«ng chÝnh x¸c çc bÒ mÆt phøc t¹p víi tèc ®é cao,
n©ng cao ®é chÝnh x¸c vμ ®é bãng bÒ mÆt gia c«ng;
- Kh«ng ph¶i dïng çc bé khuyÕch ®¹i tÝn hiÖu phøc t¹p nh− trong çc hÖ
truyÒn ®éng ®iÖn - c¬ hay ®iÖn - thñy lùc hoÆc çc thiÕt bÞ chÊp hμnh cång kÒnh
nh− truyÒn ®éng khÝ nÐn;
- Cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, lμm viÖc ªm dÞu, tin cËy, dÔ l¾p ®Æt, ®iÒu chØnh.
ë nh÷ng m¸y chÐp h×nh, th«ng th−êng ®é chÝnh x¸c dao ®éng trong kho¶ng
±(0,1÷0,5)mm, cßn ë nh÷ng m¸y cã ®é chÝnh x¸c cao cã thÓ ®¹t tíi
±(0,01÷0,06)mm.
4.1. Kh¸i niÖm vμ ph©n lo¹i hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc
4.1.1. Kh¸i niÖm hÖ thèng b¸m
HÖ thèng b¸m lμ hÖ thèng tù ®éng ®iÒu chØnh, tÝn hiÖu ra lu«n lu«n "b¸m
theo" tÝn hiÖu vμo theo mét quy luËt nμo ®ã.
Mét hÖ thèng b¸m thñy lùc ®Ó ®iÒu khiÓn çnh l¸i cña m¸y bay cã s¬ ®å ®¬n
gi¶n nh− trong h×nh 4. 1. Khi ng−êi l¸i kÐo cÇn l¸i 4 theo ph−¬ng y, v× lùc ®iÒu
khiÓn con tr−ît 1 cña van ®iÒu khiÓn rÊt nhá so víi lùc c¶n cña piston 2 nªn ®iÓm B
coi nh− kh«ng chuyÓn ®éng mμ chØ cã con tr−ît cña van rêi khái vÞ trÝ trung gian.
Khi çc cöa van ®· më, dÇu tõ b¬m dÇu vμo çc khoang t−¬ng øng cña xi lanh, t¸c
®éng lªn piston lμm nã chuyÓn ®éng. KÕt qu¶ lμ ®iÓm B chuyÓn ®éng t−¬ng øng
víi dÞch chuyÓn cña cÇn l¸i.
Sau khi t¸c ®éng lªn cÇn l¸i chÊm døt, piston tiÕp tôc chuyÓn ®éng, th«ng
qua ®ßn bÈy 4 kÐo con tr−ît 1 trë vÒ vÞ trÝ trung gian. Khi çc cöa van bÞ ®ãng kÝn
123
th× piston còng dõng l¹i. Qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña hÖ thèng x¶y ra mét çch liªn
tôc, tÝn hiÖu ra lu«n lÆp l¹i qui luËt chuyÓn ®éng cña tÝn hiÖu vμo, hay nãi mét
çch kh¸c lμ tÝn hiÖu ra lu«n "b¸m theo" tÝn hiÖu vμo.
H×nh 4. 1: S¬ ®å hÖ thèng b¸m ®iÒu khiÓn çnh l¸i m¸y bay

Mét hÖ thèng b¸m thñy lùc ®¬n gi¶n trªn m¸y chÐp h×nh nh− trong h×nh 4. 2
H×nh 4. 2: S¬ ®å hÖ thèng b¸m ®¬n gi¶n trªn m¸y chÐp h×nh thñy lùc
124
HÖ thèng gåm cã:
- Côm ®Çu dß, thùc chÊt lμ van tr−ît, cã xi lanh 4, çc cöa sæ cña nã cïng
çc mÐp cña piston 5 h×nh thμnh 4 mÐp ®iÒu khiÓn a1, a2, a3, a4. Mét ®Çu piston
nèi víi con l¨n 15, ®Çu kia tiÕp xóc víi lß xo håi vÞ 16. Lß xo lu«n t¹o lùc Ðp, duy
tr× mèi tiÕp xóc gi÷a con l¨n 15 vμ mÉu 17, khiÕn cho chuyÓn ®éng cña con l¨n
lu«n lu«n b¸m theo biªn d¹ng cña mÉu.
- Côm xi lanh lùc, gåm xi lanh 8, piston 10. Th©n xi lanh ®−îc g¾n cè ®Þnh
vμo th©n m¸y 9. Çn piston nèi víi ®Çu tr−ît 11, mang theo dao phay vμ th©n xi
lanh 4 cña van tr−ît, khiÕn chóng cïng chuyÓn ®éng theo piston 10.
- HÖ thèng cÊp dÇu, gåm b¬m dÇu 1, bé läc 2, van ®iÒu ¸p 13, ¸p kÕ 11 vμ
çc ®−êng èng,...
- Bμn m¸y mang ph«i 18 vμ mÉu chÐp h×nh 17.
Nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng nh− sau.
DÇu tõ b¬m 1 qua läc 2 vμo cöa sæ gi÷a cña ¸o van 4. NÕu con tr−ît 5 ë vÞ
trÝ trung gian, bÒ réng cña khe a2 b»ng khe a3, khe a1 b»ng a4, l−u l−îng dÇu ®Õn
khoang trªn vμ khoang d−íi cña xi lanh lùc 8 b»ng nhau, ¸p suÊt gi÷a 2 khoang
c©n b»ng, nªn piston 10 ®øng yªn.
Lóc ®Çu, khi con l¨n 15 cña ®Çu dß ch−a tiÕp xóc víi mÉu 17 th× lß xo 16
®Èy con tr−ît van ®i xuèng. Çc khe a1, a3 ®−îc më réng, a2 vμ a4 bÞ thu hÑp, l−u
l−îng dÇu vμo khoang trªn vμ l−îng dÇu tho¸t khái khoang d−íi cña cña xi lanh
lùc ®Òu t¨ng, khiÕn ¸p suÊt ë khoang trªn t¨ng, ¸p suÊt ë khoang d−íi gi¶m,
piston mang dao ®i xuèng. Do ®−îc g¾n víi ô dao 11 nªn ¸o van 4 còng ®i xuèng,
cã xu h−íng thu hÑp çc khe a1, a3 vμ më réng çc khe a2 vμ a4, gi¶m l−îng dÇu
vμo khoang trªn vμ gi¶m l−îng ra l−îng dÇu tho¸t khái khoang d−íi, ®−a hÖ vÒ
tr¹ng th¸i c©n b»ng. Tuy nhiªn, khi con l¨n vÉn ch−a tiÕp xóc víi mÉu th× lß xo 16
vÉn tiÕp tôc ®Èy con tr−ît ®i xuèng. Qu¸ tr×nh tiÕp tôc, cho ®Õn khi con l¨n tiÕp
xóc víi mÉu th× piston dõng l¹i, ¸o van dõng l¹i theo. Nh− vËy ¸o van ®ãng vai
trß phÇn tö ph¶n håi ©m, lu«n lu«n cã xu h−íng ®−a hÖ vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng.
C¬ cÊu ch¹y dao däc t¹o cho bμn m¸y mang ph«i vμ mÉu chuyÓn ®éng
(®−îc gäi lμ chuyÓn ®éng dÉn) víi tèc ®é däc V0. Con l¨n di chuyÓn theo s−ên
mÉu, khiÕn con tr−ît ®i lªn, thu hÑp çc khe a1, a3 vμ më réng çc khe a2, a4.
L−îng dÇu vμo khoang d−íi vμ l−îng dÇu ra khái khoang trªn cña xi lanh lùc ®Òu
t¨ng, t¹o ra lùc ®Èy piston mang dao ®i lªn. Víi chøc n¨ng ph¶n håi, ¸o van ®i lªn
125
theo, cã xu h−íng x¸c lËp tr¹ng th¸i c©n b»ng míi cña hÖ thèng. NÕu con l¨n tiÕp
tôc di chuyÓn theo s−ên lªn cña mÉu th× dao cßn ®i lªn, thùc hiÖn chuyÓn ®éng
b¸m. Phèi hîp chuyÓn ®éng dÉn V0 vμ chuyÓn ®éng b¸m Vb khiÕn dao c¾t vμo
ph«i theo ®óng biªn d¹ng cña mÉu. Khi con l¨n ®¹t tíi ®Ønh mÉu th× con tr−ît
kh«ng chuyÓn ®éng, chuyÓn ®éng b¸m còng dõng. T−¬ng tù, khi con l¨n di
chuyÓn theo s−ên xuèng th× dao còng b¸m theo. KÕt qu¶ lμ dao thùc hiÖn chuyÓn
®éng, chÐp ®óng biªn d¹ng cña mÉu sang ph«i. V× chØ ®iÒu khiÓn chuyÓn ®éng
b¸m theo 1 ph−¬ng (th¼ng ®øng), hÖ thèng trªn ®−îc gäi lμ hÖ thèng chÐp h×nh
thñy lùc 1 täa ®é.
Tuy kh¸c nhau vÒ kÕt cÊu vμ c«ng dông, hai hÖ thèng b¸m trªn cã cïng mét
cÊu tróc ®iÒu khiÓn vμ ®−îc biÓu diÔn b»ng mét s¬ ®å khèi nh− trong h×nh 4. 3.
Qua s¬ ®å khèi, ta thÊy hÖ thèng b¸m thñy lùc cã çc bé phËn chñ yÕu sau:
- C¬ cÊu ph¸t lÖnh, t¹o ra tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn X. §ã chÝnh lμ tÝn hiÖu vμo cña
hÖ thèng b¸m. Trong 2 vÝ dô trªn, c¬ cÊu ph¸t lÖnh lμ cÇn l¸i hoÆc mÉu.
- Bé phËn c¶m biÕn (van tr−ît g¾n víi cÇn l¸i hoÆc ®Çu dß), cã nhiÖm vô
nhËn tÝn hiÖu vμo tõ tay cña ng−êi l¸i hay tõ mÉu.
- C¬ cÊu chÊp hμnh, lμ çc bé piston - xi lanh thñy lùc, cho tÝn hiÖu ra Y (dÞch
chuyÓn cña çn piston, kÐo theo çnh l¸i hoÆc dao) lu«n lu«n b¸m theo tÝn hiÖu
vμo. Trong c¶ 2 tr−êng hîp, xi lanh thñy lùc ®ãng c¶ vai trß bé khuyÕch ®¹i lùc, t¹o
ra lùc trªn çn piston lín h¬n nhiÒu so víi lùc chuyÓn ®éng cña cÇn l¸i hoÆc ®Çu
dß. TÝn hiÖu ra sÏ ®−îc ®−a tíi c¬ cÊu c«ng t¸c (çnh l¸i m¸y bay hoÆc dao).
- Bé phËn ph¶n håi, liªn kÕt çn piston víi van tr−ît, lÊy tÝn hiÖu ra so s¸nh
víi tÝn hiÖu vμo. Trong c¶ 2 tr−êng hîp, chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a çn piston vμ
van tr−ît ®Òu cã xu h−íng lμm gi¶m sai lÖch gi÷a 2 tÝn hiÖu nªn ta cã ph¶n håi ©m.
H×nh 4. 3: S¬ ®å khèi cña hÖ thèng b¸m
126
Tμi liÖu nμy nãi vÒ mét d¹ng cña hÖ thèng b¸m thñy lùc ®Æc biÖt. §ã lμ hÖ
thèng b¸m dïng trªn m¸y chÐp h×nh, gäi t¾t lμ hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc.
4.1.2. Ph©n lo¹i hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc
Çc hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc ®−îc ph©n thμnh çc lo¹i sau:
- Theo sè chuyÓn ®éng ®−îc ®iÒu khiÓn b¸m, cã hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa
®é, 2 täa ®é, 3 täa ®é hay nhiÒu h¬n. Th−êng hÖ thèng chÐp h×nh 3 to¹ ®é trë lªn
®−îc tæ hîp tõ çc hÖ chÐp h×nh 1, 2 täa ®é.
- Tïy theo t¸c ®éng cña tÝn hiÖu tõ c¶m biÕn lªn c¬ cÊu chÊp hμnh cã th«ng
qua hÖ thèng xö lý trung gian (vÝ dô khuyÕch ®¹i) hay kh«ng mμ cã hÖ thèng b¸m
t¸c ®éng tùc tiÕp vμ hÖ thèng b¸m t¸c ®éng gi¸n tiÕp. C¶ 2 vÝ dô trªn ®Òu lμ hÖ
thèng b¸m t¸c ®éng trùc tiÕp v× xi lanh thñy lùc (c¬ cÊu chÊp hμnh) kiªm c¶
nhiÖm vô khuyÕch ®¹i.
- Theo ®Æc ®iÓm cña tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn, cã hÖ thèng ®iÒu khiÓn liªn tôc vμ
hÖ thèng ®iÒu khiÓn gi¸n ®o¹n (xung). HÇu hÕt hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc lμ hÖ
®iÒu khiÓn liªn tôc.
- Ngoμi ra, theo tÝnh chÊt cña c¬ cÊu chÊp hμnh, ng−êi ta ph©n biÖt c¬ cÊu
chuyÓn ®éng th¼ng vμ c¬ cÊu chuyÓn ®éng quay. Theo tÝnh chÊt cña van tr−ît
®iÒu khiÓn, ng−êi ta ph©n biÖt van 1, 2 hoÆc 4 mÐp ®iÒu khiÓn.
4.2. Çc hÖ thèng chÐp h×nh c¬ b¶n

4.2.1. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é t¸c ®éng trùc tiÕp
Trong çc hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc 1 täa ®é, mét c¬ cÊu ch¹y dao th«ng
th−êng (mang dao vμ mÉu chÐp h×nh) thùc hiÖn 1 chuyÓn ®éng ch¹y dao, cßn hÖ
thèng b¸m thùc hiÖn chuyÓn ®éng ch¹y dao thø hai, vu«ng gãc hoÆc lÖch víi
ph−¬ng chuyÓn ®éng thø nhÊt mét gãc nμo ®ã.
PhÇn lín hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é dïng van tr−ît 4 mÐp ®iÒu khiÓn, v×
lo¹i nμy cho ®é chÝnh x¸c vμ ®é nh¹y ®iÒu khiÓn cao. Mét −u ®iÓm quan träng
n÷a cña van tr−ît 4 mÐp ®iÒu khiÓn lμ cho phÐp thùc hiÖn nhiÒu ph−¬ng ¸n nèi
ghÐp kh¸c nhau (h×nh 4. 4). S¬ ®å trong h×nh 4. 4, a lμ d¹ng ®¬n gi¶n cña s¬ ®å
trong h×nh 4. 2, m« t¶ c¬ cÊu ®iÓn h×nh, ®¹i diÖn cho çc hÖ thèng chÐp h×nh thñy
lùc 1 täa ®é dïng van tr−ît 4 mÐp ®iÒu khiÓn. Nguyªn lý lμm viÖc cña nã ®· ®−îc
m« t¶ ë môc 4.1.1.
127
H×nh 4. 4: Çc s¬ ®å chÐp h×nh 1 täa ®é dïng con tr−ît 4 mÐp ®iÒu khiÓn
Ngoμi çc xi lanh cã çn piston ë 2 phÝa, trong hÖ thèng nμy cßn cã thÓ
dïng xi lanh cã çn piston ë 1 phÝa (h×nh 4. 4, a vμ c) hoÆc ®éng c¬ chuyÓn ®éng
quay (h×nh 4. 4, b). PhÇn lín çc tr−êng hîp, xi lanh lùc ®−îc g¾n cè ®Þnh lªn
th©n m¸y, cßn çn piston mang ô dao di chuyÓn. Nh−ng còng cã khi çn piston cè
®Þnh cßn xi lanh di chuyÓn (h×nh 4. 4, c). Trong tr−êng hîp nμy, çc mÐp ®iÒu
khiÓn ®−îc bè trÝ trªn çc ®o¹n gi÷a 1 cña con tr−ît vμ trªn th©n con tr−ît ®−îc
bè trÝ çc cöa ra 2. Van tiÕt l−u 3 (h×nh 4. 4, d) ®−îc bè trÝ trªn ®−êng dÇu ch¶y vÒ
bÓ ®Ó ®iÒu chØnh tèc ®é ch¹y dao. S¬ ®å trªn h×nh 4. 4, e dïng van phô ®Ó h¹n chÕ
sù mÊt æn ®Þnh cña hÖ thèng khi t¾t b¬m dÇu. NÕu do sù mÊt c©n b»ng gi÷a khèi
128
l−îng ®Çu dao vμ ®èi träng khiÕn ®Çu dß cã nguy c¬ t¸ch khái mÉu, do ¸p suÊt ë
khoang d−íi cña xi lanh cßn cao, çnh van 4 bÞ ®Èy sang tr¸i, më réng ®−êng cho
dÇu tõ khoang d−íi vÒ bÒ, gi¶m nhanh ¸p suÊt. Ng−îc l¹i, khi piston cã nguy c¬
r¬i tù do, v× ¸p suÊt dÇu ë khoang d−íi nhá, lß xo 5 ®Èy çnh van 4 sang ph¶i,
gi¶m l−u l−îng tho¸t dÇu, duy tr× ¸p suÊt cÇn thiÕt ®Ó bï t¸c dông cña träng l−îng
®Çu dao. Khi b¬m dÇu lμm viÖc, van phô kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn sù l−u th«ng cña
dÇu. Trong tr−êng hîp nμy, van phô cã t¸c dông gi¶m xung, t−¬ng tù nh− ®èi
träng. Khi chÐp h×nh víi l−îng ch¹y dao lín, do c«ng suÊt cña b¬m cã h¹n nªn ¸p
suÊt dÇu trong hÖ thèng kh«ng æn ®Þnh, khiÕn hÖ thèng ph¶n øng kh«ng kÞp, g©y
nªn sai sè gia c«ng. B×nh tÝch (¸c quy) 6 trªn h×nh 4. 4, f cã t¸c dông nh− mét
nguån n¨ng l−îng bæ trî. ¸p suÊt trong b×nh tÝch ®−îc duy tr× nhê khÝ nÐn. Van
mét chiÒu 8 ®¶m b¶o cho dÇu ®−îc cÊp cho hÖ thèng vμ tr÷ vμo b×nh khi b¬m lμm
viÖc vμ ng¨n kh«ng cho dÇu tù ch¶y vÒ bÓ khi b¬m ngõng ho¹t ®éng. Van trμn 7
duy tr× ¸p suÊt dÇu ë ®Çu ra cña b¬m. H×nh 4. 4, g lμ s¬ ®å chÐp h×nh t¸c dông 2
phÝa, trong ®ã con l¨n cña ®Çu dß tr−ît trong r·nh cña mÉu 10. ë vÞ trÝ hiÖn t¹i
cña s¬ ®å, hÖ thèng chÐp c¹nh A cña mÉu. Khi chÐp c¹nh B, van 9 quay ®i 45 ®é
®Ó ho¸n ®æi chiÒu cung cÊp dÇu gi÷a khoang trªn vμ khoang d−íi cña xi lanh lùc.
Çc s¬ ®å c¬ b¶n cña hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é dïng con tr−ît cã 2 mÐp
®iÒu khiÓn nh− trong h×nh 4. 5. ¦u ®iÓm chÝnh cña hÖ thèng nμy lμ kÕt cÊu ®¬n
gi¶n. Thay v× ph¶i gia c«ng chÝnh x¸c bÒ réng cña 3 cöa sæ trªn th©n xi lanh cña
con tr−ît nh− lo¹i 4 mÐp, lo¹i 2 mÐp chØ cÇn ®¶m b¶o 1 hoÆc 2 cöa sæ. Nh−îc
®iÓm chÝnh cña lo¹i nμy lμ cho Ýt ph−¬ng ¸n kÕt cÊu vμ ph¶i dïng xi lanh vi sai (lμ
lùc t¸c dông sinh ra nhê chªnh lÖch diÖn tÝch hiÖu dông gi÷a 2 phÝa cña piston)
lμm xi lanh lùc. Th−êng quan hÖ gi÷a ®−êng kÝnh D cña ®Ønh vμ ®−êng kÝnh d cña
çn piston ®−îc chän sao cho ë vÞ trÝ c©n b»ng th× ¸p suÊt phÝa çn lín gÊp ®«i ¸p
suÊt phÝa ®Ønh, nghÜa lμ d = D / 2 .
Gi¶ sö piston ®i lªn, khi ¸p suÊt ë khoang d−íi b»ng ¸p suÊt ra cña b¬m
(Pn), cßn ¸p suÊt ë khoang trªn b»ng 0 th× lùc ®¹t ®−îc lμ lín nhÊt, vμ b»ng:
π (D2 − d 2 ) 1 π D2
Fl max = Pn = Pn .
4 2 4
Gi¶ sö piston ®i xuèng, lùc lín nhÊt ®¹t ®−îc khi ¸p suÊt ë c¶ 2 khoang ®Òu
b»ng ¸p suÊt ra cña b¬m (Pn):
π D2 π (D2 − d 2 ) 1 π D2
Fx max = Pn − Pn = Pn .
4 4 2 4
129
Ta thÊy, trong c¶ 2 tr−êng hîp lùc lín nhÊt mμ xi lanh vi sai ®¹t ®−îc ®Òu
chØ b»ng mét nöa lùc cña xi lanh th«ng th−êng. Râ rμng lμ ®Ó t¹o ra cïng mét gi¸
trÞ lùc nh− xi lanh th«ng th−êng, diÖn tÝch piston ph¶i lín gÊp ®«i. §ã lμ lý do,
khiÕn hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é dïng van tr−ît 2 mÐp ®iÒu khiÓn ®−îc dïng
cho çc m¸y c«ng suÊt kh«ng lín vμ t¶i träng Ýt thay ®æi.
Trong h×nh 4. 5, a lμ s¬ ®å th«ng dông nhÊt cña hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é
dïng con tr−ît 2 mÐp ®iÒu khiÓn. Nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng ®−îc m« t¶
tãm t¾t nh− sau. DÇu tõ b¬m 1 ®−îc cÊp trùc tiÕp vμo khoang d−íi, ®ång thêi qua
khe A cña van vμo khoang trªn cña xi lanh lùc 3. Trªn th©n van cã cöa sæ 8, réng
h¬n bËc gi÷a cña con tr−ît 5. Ban ®Çu, khi con tr−ît mang ®Çu dß 9 ch−a Ðp s¸t
mÉu 10, lß xo 11 ®Èy con tr−ît ®i xuèng, më réng khe a1 vμ thu hÑp khe a2. DÇu
ch¶y tù do qua khe a1 vμo khoang trªn, ®ång thêi theo ®−êng èng 2 vμo khoang
d−íi cña xi lanh lùc, v× vËy ¸p suÊt ë 2 khoang gÇn nh− nhau vμ b»ng ¸p suÊt ra
cña b¬m (Pn). Do diÖn tÝch hiÖu dông cña piston phÝa trªn (kh«ng cã çn) lín h¬n
phÝa d−íi (cã çn) nªn lùc t¸c dông lªn mÆt trªn lín h¬n, ®Èy piston (mang dao)
®i xuèng, kÐo theo c¶ th©n van tr−ît (®−îc g¾n cøng víi ô dao), khiÕn a1 bÞ hÑp
dÇn l¹i, ®ång thêi a2 réng dÇn ra. DÇu tõ khe A ch¶y t¾t qua khe B vÒ bÓ nhiÒu,
khiÕn ¸p suÊt ë khoang trªn gi¶m dÇn, trong khi ¸p suÊt trong khoang d−íi vÉn
®−îc duy tr×. KÕt qu¶ lμ lùc t¸c dông lªn piston cã xu h−íng vÒ tr¹ng th¸i c©n
b»ng, theo ®ã tèc ®é di chuyÓn xuèng d−íi cña piston bÞ gi¶m dÇn. Nh− vËy, do
®−îc g¾n víi ô dao, th©n van tr−ît ®ãng vai trß kh©u ph¶n håi vÞ trÝ, lu«n lu«n cã
xu h−íng triÖt tiªu chuyÓn ®éng, ®−a hÖ vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng. NÕu ®Çu dß ch−a
ch¹m mÉu th× lß xo 11 vÉn tiÕp tôc ®Èy nã xuèng. Qu¸ tr×nh trªn (®Çu dß ®i xuèng
- ph¸ vì tr¹ng th¸i c©n b»ng vμ th©n ®Çu dß xuèng theo - lËp l¹i tr¹ng th¸i c©n
b»ng míi) tiÕp tôc cho ®Õn khi ®Çu dß ch¹m mÉu th× chuyÓn ®éng bÞ ngõng.
H×nh 4. 5: Çc s¬ ®å chÐp h×nh 1 täa ®é dïng con tr−ît 2 mÐp ®iÒu khiÓn
130
Gi¶ sö c¬ cÊu ch¹y dao däc lμm bμn m¸y (g¾n ph«i 15 vμ mÉu 10) chuyÓn
®éng víi tèc ®é V0, khiÕn con l¨n 9 tr−ît trªn mÆt dèc cña mÉu 10 lªn trªn. Khi
®ã, con tr−ît 5 ®i lªn, më réng khe a2 vμ thu hÑp khe a1. L−u l−îng dÇu b¬m lªn
khoang trªn bÞ gi¶m, khiÕn ¸p suÊt ë khoang trªn cña xi lanh lùc gi¶m, trong khi
¸p suÊt ë khoang d−íi vÉn ®−îc duy tr×. Lùc t¸c dông lªn piston h−íng lªn trªn,
khiÕn piston cïng dao ®i lªn. Trong vai trß ph¶n håi vÞ trÝ, th©n van tr−ît ®−îc
g¾n víi ô dao còng ®i lªn, cã xu h−íng triÖt tiªu chuyÓn ®éng, ®−a hÖ trë l¹i tr¹ng
th¸i c©n b»ng. Con tr−ît cßn ®i lªn th× dao cßn ®i lªn theo. Khi ®Çu dß ®¹t tíi ®Ønh
cña mÉu th× nã kh«ng ®i lªn n÷a, chuyÓn ®éng ch¹y dao theo ph−¬ng th¼ng ®øng
còng ngõng mÆc dï ch¹y dao däc vÉn tiÕp tôc. Khi ®Çu dß tr−ît theo s−ên dèc
xuèng, qóa tr×nh x¶y ra theo chiÒu ng−îc l¹i.
Nh− vËy, chuyÓn ®éng ch¹y dao däc (chuyÓn ®éng dÉn) lμ t¸c nh©n ban ®Çu
cña hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é. Nhê sù phèi hîp gi÷a chuyÓn ®éng däc vμ
chuyÓn ®éng th¼ng ®øng (b¸m theo) cña dao mμ biªn d¹ng cña chi tiÕt ®−îc chÐp
l¹i tõ biªn d¹ng cña mÉu.
§«i khi s¬ ®å nh− h×nh 4. 5, b ®−îc dïng, trong ®ã con tr−ît chØ cã 2 bËc
16. KÕt cÊu nμy tr¸nh cho èng kh«ng bÞ uèn khi lμm viÖc do sù di chuyÓn t−¬ng
®èi gi÷a 2 ®Çu vμ lμm ®¬n gi¶n kÕt cÊu cña con tr−ît. Tuy nhiªn, kÕt cÊu cña th©n
l¹i phøc t¹p lªn, v× ph¶i lμm 2 cöa sæ hoÆc 2 r·nh thay v× 1 nh− tr−êng hîp (a).
§Ó tr¸nh ph¶i dïng xi lanh vi sai, cã thÓ dïng s¬ ®å nh− h×nh 4. 5, c, cã 2
b¬m cung cÊp dÇu cho 2 khoang cña xi lanh lùc, ®¶m b¶o khi con tr−ît ë vÞ trÝ
trung gian th× lùc ë 2 phÝa cña piston b»ng nhau. NÕu con tr−ît lÖch khái vÞ trÝ
trung gian, vÝ dô ®i lªn th× cöa a1 réng ra, a2 hÑp ®i, khiÕn ¸p suÊt ë khoang trªn
gi¶m, ë khoang d−íi t¨ng, khiÕn piston mang dao ®i lªn. Mäi qu¸ tr×nh x¶y ra
t−¬ng tù nh− çc tr−êng hîp trªn. KÕt cÊu chÐp h×nh d¹ng nμy cã thÓ ®¹t ®é chÝnh
x¸c vμ ®é nh¹y cao. Tuy nhiªn, tæn hao vμ sù c©n b»ng c«ng suÊt cña çc b¬m cã
thÓ lμm gi¶m ®é chÝnh x¸c ®iÒu khiÓn.
HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é dïng con tr−ît 1 mÐp ®iÒu khiÓn cã çc d¹ng
nh− trong h×nh 4. 6, trong ®ã s¬ ®å (a) lμ d¹ng c¬ b¶n. Khoang d−íi cña xi lanh
lùc ®−îc nèi trùc tiÕp víi ®Çu vμo cña b¬m, cã ¸p suÊt Pn kh«ng ®æi. Khoang trªn
cña xi lanh ®−îc nèi víi ®−êng dÇu vÒ th«ng qua mÐp ®iÒu khiÓn a. Lç tiÕt l−u 4
th«ng gi÷a 2 khoang cã tiÕt diÖn nhá, khiÕn ¸p suÊt ë khoang trªn lu«n lu«n nhá
h¬n ¸p suÊt ë khoang d−íi. HÖ c©n b»ng khi tæng hîp çc lùc t¸c dông lªn 2 phÝa
cña piston b»ng nhau. Khi hÖ chÐp h×nh lμm viÖc, lß xo 11 lu«n lu«n Ðp con l¨n 9
tiÕp xóc vμ chuyÓn ®éng theo s−ên cña mÉu 10. C¬ cÊu ch¹y dao däc t¹o cho bμn
131
m¸y mang ph«i 12 vμ mÉu 10 chuyÓn ®éng dÉn V0. Nguyªn lý t¹o chuyÓn ®éng
b¸m (ch¹y dao th¼ng ®øng) t−¬ng tù nh− çc tr−êng hîp 2 mÐp ®iÒu khiÓn, chØ
kh¸c lμ l−îng dÇu ch¶y vÒ bÓ ®−îc ®iÒu chØnh chØ nhê 1 mÐp ®iÒu khiÓn a. VÝ dô,
nÕu con tr−ît ®i lªn th× khe a ®−îc më réng, dÇu tõ khoang trªn cña xi lanh tho¸t
nhanh vÒ bÓ, ¸p suÊt t¹i khoang trªn gi¶m trong khi ¸p suÊt ë khoang d−íi vÉn gi÷
gi¸ trÞ Pn. Chªnh lÖch ¸p suÊt t¹o ra lùc ®Èy piston (mang dao vμ ¸o van) ®i lªn,
thùc hiÖn chuyÓn ®éng ch¹y dao, b¸m theo chuyÓn ®éng cña ®Çu dß. V× l−u l−îng
dÇu vÒ bÓ chØ ®i qua khe a, kh«ng cã nh¸nh t¾t song song nh− tr−êng hîp 2 hay 4
mÐp ®iÒu khiÓn nªn hÖ thèng Ýt nh¹y, kÐm chÝnh x¸c vμ cho phÐp tèc ®é ch¹y dao
thÊp h¬n.
H×nh 4. 6: Çc s¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é dïng con tr−ît 1mÐp ®iÒu khiÓn
Trong s¬ ®å (b) vμ (c) kh«ng cã lç tiÕt l−u nèi gi÷a 2 khoang cña xi lanh.
MÐp ®iÒu khiÓn cã t¸c dông ®iÒu chØnh ¸p suÊt ë khoang d−íi cña xi lanh lùc, cßn
¸p suÊt cña khoang trªn ®−îc gi÷ kh«ng ®æi nhê nguån ¸p suÊt bªn ngoμi (b) hoÆc
nhê mét b¬m ®éc lËp (c). Tuy nhiªn, ë tr−êng hîp (b), lùc ®−a piston ®i xuèng lμ
träng l−îng cña ô dao, cßn trong tr−êng hîp (c) th× lùc nμy do b¬m 1 t¹o ra.
132
Trong s¬ ®å (d), dÇu tõ b¬m ®−îc cÊp cho c¶ 2 khoang cña xi lanh, nh−ng
¸p suÊt ë khoang d−íi ®−îc duy tr× kh«ng ®æi nhê van 2, cßn ¸p suÊt ë khoang
trªn thay ®æi tïy theo ®é réng a cña mÐp ®iÒu khiÓn. NÕu ®Çu dß ®i xuèng, khe a
t¨ng, l−u l−îng dÇu vμo khoang trªn t¨ng, do ®ã ¸p suÊt ë khoang trªn t¨ng, khiÕn
piston mang dao ®i xuèng. Khi ®Çu dß ®i lªn, qu¸ tr×nh b¸m x¶y ra ng−îc l¹i. Van
1 cã nhiÖm vô giíi h¹n ¸p suÊt ë khoang trªn.
4.2.2. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é t¸c ®éng gi¸n tiÕp
Trong çc hÖ thèng chÐp h×nh m« t¶ ë trªn, v× tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn (l−u l−îng
vμ ¸p suÊt dÇu) tõ c¶m biÕn (®Çu dß) ®−îc truyÒn trùc tiÕp ®Õn c¬ cÊu chÊp hμnh
(xi lanh lùc), nªn cÇn cã ®Çu dß lín ®Ó ®¶m b¶o ®ñ l−u l−îng vμ ¸p suÊt cho çc
xi lanh lùc ho¹t ®éng. HÖ thèng nh− vËy cã qu¸n tÝnh lín, ®é nh¹y thÊp, sai sè lín
vμ tèc ®é lμm viÖc bÞ h¹n chÕ. NÕu thªm bé phËn khuyÕch ®¹i vμo gi÷a ®Çu dß vμ
xi lanh lùc th× cã thÓ gi¶m kÝch th−íc vμ ¸p suÊt lμm viÖc cña ®Çu dß, kh¾c phôc
®−îc çc nh−îc ®iÓm trªn. HÖ cã thªm khèi khuyÕch ®¹i trung gian gi÷a ®Çu dß
vμ xi lanh lùc ®−îc gäi lμ hÖ t¸c ®éng gi¸n tiÕp. Khèi khuyÕch ®¹i lμ mét van
tr−ît cã 1, 2 hoÆc 4 mÐp ®iÒu khiÓn, nhËn tÝn hiÖu tõ ®Çu dß, còng lμ van tr−ît
®iÒu khiÓn nh− m« t¶ ë trªn.
Trªn h×nh 4. 7 lμ s¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é t¸c ®éng gi¸n tiÕp, dïng
®Çu dß - van tr−ît cã 1 mÐp ®iÒu khiÓn ®−îc ghÐp liÒn víi khèi khuyÕch ®¹i - van
tr−ît cã 4 mÐp ®iÒu khiÓn. Khèi ®Çu dß gåm con tr−ît 2 cã ®−êng kÝnh nhá, ®−îc
lång trong piston 4 cña xi lanh vi sai, cã khoang trªn 5 vμ khoang d−íi 7. Con
tr−ît cña van khuyÕch ®¹i 3 ®−îc g¾n lªn piston cña ®Çu dß. B¬m B1 cã l−u l−îng
vμ ¸p suÊt nhá cÊp dÇu cho ®Çu dß, cßn b¬m B2 lín h¬n, lμ b¬m chÝnh cÊp dÇu
cho hÖ thèng.
Khèi ®Çu dß lμ van tr−ît 1 mÐp ®iÒu khiÓn. Khi con tr−ît 2 ë vÞ trÝ trung
gian th× lùc t¸c dông lªn piston 4 c©n b»ng. NÕu con tr−ît ®i xuèng th× khe a réng
ra, dÇu tõ khoang d−íi 7 tho¸t vÒ bÓ nhanh h¬n, ¸p suÊt trong ®ã gi¶m, trong khi
¸p suÊt ë khoang trªn 5 vÉn kh«ng ®æi, khiÕn piston 4 ®i xuèng, kÐo con tr−ît 3
cña van khuyÕch ®¹i xuèng theo. Nh− vËy, chuyÓn ®éng cña piston 4 b¸m theo
chuyÓn ®éng cña ®Çu dß, cßn chuyÓn ®éng cña con tr−ît 3 l¹i b¸m theo chuyÓn
®éng cña piston 4. Nguyªn lý t−¬ng t¸c gi÷a van khuyÕch ®¹i víi xi lanh lùc hoμn
toμn gièng nh− trong çc hÖ thèng t¸c ®éng trùc tiÕp. §Çu dß cã kÝch th−íc nhá,
yªu cÇu l−u l−îng vμ ¸p suÊt lμm viÖc thÊp nªn lùc cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn ®éng vμ
qu¸n tÝnh nhá, cho phÐp n©ng cao ®é chÝnh x¸c, ®é nh¹y vμ tèc ®é chuyÓn ®éng
ch¹y dao.
133
H×nh 4. 7: HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é t¸c ®éng gi¸n tiÕp
Çc hÖ thèng ®iÒu khiÓn m« t¶ ë trªn ®Òu lμ çc hÖ ®iÒu khiÓn tû lÖ (P), v×
dÞch chuyÓn cña c¬ cÊu c«ng t¸c tû lÖ víi ®é lÖch vÞ trÝ cña con tr−ît khái vÞ trÝ
trung gian. HÖ nh− vËy kh«ng tr¸nh khái sai sè tÜnh. Tèc ®é di chuyÓn vμ t¶i cμng
lín th× sai sè tÜnh cμng t¨ng. §Ó tr¸nh sai sè tÜnh, cÇn t¹o ra bé ®iÒu khiÓn PI b»ng
çch ®−a vμo hÖ thèng mét kh©u tÝch ph©n song song víi kh©u tû lÖ. Khi ®ã, vËn
tèc ra (cña dao) tû lÖ víi vËn tèc vμo (®Çu dß), cßn vÞ trÝ cña dao b»ng tÝch ph©n
cña tèc ®é vμo.
H×nh 4. 8 lμ s¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc 1 täa ®é t¸c ®éng gi¸n tiÕp,
®iÒu khiÓn PI, dïng cho m¸y pay vμ m¸y tiÖn víi vËn tèc ®Õn vμi mÐt/phót. HÖ
thèng cã:
Xi lanh lùc cã piston 1 ®−îc ®iÒu khiÓn bëi van tr−ît 3. TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn
®−îc tæng hîp tõ 2 thμnh phÇn:
- DÞch chuyÓn cña con tr−ît 3 tû lÖ víi ®é lÖch khái vÞ trÝ trung gian cña ®Çu
dß 9 th«ng qua ®ßn bÈy 5, vμ
- DÞch chuyÓn cña th©n 10, tû lÖ víi tÝch ph©n theo thêi gian cña ®é lÖch
khái vÞ trÝ trung gian cña ®Çu dß 9, th«ng qua con tr−ît 4, piston 6 vμ ®ßn bÈy 7.
Van tiÕt l−u 8 cã nhiÖm vô ®iÒu chØnh tèc ®é dÞch chuyÓn cña piston 6. Liªn
hÖ ng−îc ®−îc h×nh thμnh b»ng çch ghÐp cøng ®Çu dao vμ xi lanh khuyÕch ®¹i 6
víi th©n ®Çu dß.Nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng nh− sau.
Khi ®Çu dß 9 cßn ch−a tiÕp xóc víi mÉu 11, lß xo 12 ®Èy ®Çu dß 4 ®i xuèng
khái vÞ trÝ trung gian. Th«ng qua ®ßn bÈy 5, con tr−ît 3 ®i lªn khái vÞ trÝ trung gian,
më ®−êng dÇu tõ b¬m vμo khoang trªn cña xi lanh lùc 1 vμ th«ng khoang d−íi vÒ
bÓ. KÕt qu¶ lμ piston 1 mang theo dao ®i xuèng. MÆt kh¸c, khi 4 ®i xuèng th× dÇu
tõ b¬m ®−îc cÊp vμo khoang d−íi cña xi lanh khuyÕch ®¹i 6, dÇu tõ khoang trªn
134
th«ng vÒ bÓ, khiÕn piston 6 ®i lªn, th«ng qua ®ßn bÈy 7 kÐo th©n van 10 ®i xuèng.
ChuyÓn ®éng xuèng cña th©n van céng t¸c dông víi chuyÓn ®éng lªn cña piston 3
khiÕn piston 1 xuèng nhanh h¬n. VËy dÞch chuyÓn cña piston 1 cã 2 thμnh phÇn:
thμnh phÇn thø nhÊt tû lÖ víi dÞch chuyÓn cña 4 vμ thμnh phÇn thø 2 tû lÖ víi tÝch
ph©n theo thêi gian cña dÞch chuyÓn nμy.
H×nh 4. 8: S¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é t¸c ®éng gi¸n tiÕp, ®iÒu khiÓn PI
Khi b¾t ®Çu ch¹m mÉu, ®Çu dß lËp tøc dõng l¹i, nh−ng dao vÉn tiÕp tôc ®i
xuèng cho ®Õn khi c¶ 2 con tr−ît cïng ë vÞ trÝ trung gian. Gi¶ sö bμn m¸y ch¹y,
®Çu dß ®i theo s−ên dèc lªn. Lóc ®Çu con tr−ît 3 cßn ®i xuèng th× khe t¹o ra ch−a
®ñ réng ®Ó t¹o ra chuyÓn ®éng lªn cña piston 1. Trong khi ®ã, piston 6 ®i xuèng,
®Èy th©n van 10 ®i lªn, më réng khe cho dÇu vμo khoang d−íi cña xi lanh lùc,
gãp phÇn ®Èy piston lùc ®i lªn. Khi piston lùc ®i lªn, ®Çu dß vÒ vÞ trÝ trung gian,
piston 6 dõng l¹i nh−ng do ®−îc g¾n víi ®Çu dao, th©n xi lanh vÉn ®i lªn, kÐo
th©n con tr−ît 10 ®i xuèng, lμm chuyÓn ®éng t¾t nhanh h¬n. Nh− vËy, côm xi
lanh khuyÕch ®¹i võa t¨ng nhanh qu¸ tr×nh khëi ®éng khi ®Çu dß lÖch khái vÞ trÝ
trung gian, vöa dËp t¾t nhanh chuyÓn ®éng khi ®Çu dß vÒ vÞ trÝ trung gian. §iÒu
®ã cã nghÜa lμ hÖ thèng ®iÒu khiÓn nh¹y h¬n vμ thêi gian qu¸ ®é gi¶m. Tuy nhiªn,
nÕu chØ cã 2 çc kh©u tÝch ph©n nèi tiÕp nhau (®Çu dß 4 víi xi lanh khyÕch ®¹i 6;
van tr−ît 3 vμ xi lanh lùc 1) th× hÖ cã tÝnh dao ®éng. Thªm kh©u tû lÖ (®ßn bÈy 5)
vμo hÖ thèng khiÕn dao ®éng bÞ khö, lμm cho qu¸ tr×nh qu¸ ®é kh«ng cßn tÝnh
chu kú, do ®ã hÖ thèng b¸m sÏ lμm viÖc ªm h¬n.
135
Nh−îc ®iÓm lín nhÊt cña cña çc hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é víi l−îng
ch¹y dao ®éc lËp kh«ng ®æi lμ l−îng ch¹y dao tæng hîp thay ®æi theo biªn d¹ng
cña bÒ mÆt gia c«ng, Ýt nhÊt còng khiÕn cho ®é nh¸m bÒ mÆt thay ®æi, cßn trong
tr−êng hîp xÊu h¬n th× g©y nªn sù cè do lùc c¾t t¨ng qu¸ kh¶ n¨ng lμm viÖc cña
thiÕt bÞ.
Theo h×nh 4. 9, a, biÓu diÔn h×nh häc sù thay ®æi cña l−îng ch¹y dao V vμo
®é dèc trªn biªn d¹ng cña mÉu β, ta cã quan hÖ:
V0
V= ,
cos β
trong ®ã, V0 lμ l−îng ch¹y dao däc ®éc lËp.
Ta thÊy, nÕu β = 45o th× V lín gÊp 1,4 lÇn V0, cßn khi β = 60o th× V lín gÊp
®«i vμ sÏ t¨ng rÊt nhanh khi β dÇn ®Õn 90o. Nãi chung, víi hÖ thèng chÐp h×nh 1
täa ®é víi l−îng ch¹y dao däc kh«ng ®æi, ng−êi ta giíi h¹n gãc n©ng β kh«ng qu¸
45o.
Khi b¾t buéc ph¶i gia c«ng mÉu víi ®é dèc lín, ng−êi ta ph¶i thay ®æi l−îng
ch¹y dao däc V0 ®Ó gi÷ cho l−îng ch¹y dao tæng hîp V kh«ng v−ît qu¸ giíi h¹n
cho phÐp.
H×nh 4. 9, b biÓu diÔn ph−¬ng ¸n thay ®æi theo cÊp l−îng ch¹y dao däc V0.
Gi¶ sö l−îng ch¹y dao tæng hîp cho phÐp lín nhÊt lμ Vmax vμ hÖ thèng ch¹y dao
däc cã çc tèc ®é lμm viÖc lμ V01, V02, V03, V04. Tõ ®å thÞ, ta x¸c ®Þnh ®−îc çc gi¸
trÞ cho giíi h¹n cã thÓ gia c«ng lμ β1, β2, β3, β4 . §Ó cã thÓ thay ®æi l−îng ch¹y
dao däc theo cÊp, ng−êi ta th−êng dïng ®éng c¬ cã 3 hoÆc 4 cÊp tèc ®é hoÆc
dïng hép ch¹y dao c¬ khÝ, biÕn ®æi tèc ®é theo cÊp. HÖ thèng nμy vÉn kh«ng
kh¾c phôc ®−îc mét çch triÖt ®Ó sù biÕn ®æi cña l−îng ch¹y dao tæng hîp khi gia
c«ng chi tiÕt cã biªn d¹ng phøc t¹p. Ch¼ng h¹n, ®Ó gia c«ng chi tiÕt cã ®é dèc tõ
0 ®Õn β2, ta ph¶i chän cÊp tèc ®é ch¹y dao däc lμ V02. Nh− vËy l−îng ch¹y dao
thùc tÕ sÏ biÕn ®éng trong kho¶ng t−¬ng øng, tõ V0 ®Õn V02/cosβ2. HËu qu¶ lμ võa
h¹n chÕ n¨ng suÊt, võa kh«ng ®¶m b¶o sù ®ång ®Òu cña chÊt l−îng bÒ mÆt gia
c«ng.
§Ó thay ®æi l−îng ch¹y dao mét çch tr¬n tru, cã thÓ dïng hÖ thèng ch¹y
dao däc biÕn ®æi tèc ®é v« cÊp (h×nh 4. 9, c) hoÆc hÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é
(h×nh 4. 9, d). Chi tiÕt vÒ çc hÖ nμy sÏ ®−îc tr×nh bμy ë çc môc sau.
136
H×nh 4. 9: L−îng ch¹y dao víi çc lo¹i chÐp h×nh kh¸c nhau
4.2.3. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é víi l−îng ch¹y dao däc biÕn ®æi
V× biªn d¹ng chi tiÕt thay ®æi th−êng xuyªn trong qu¸ tr×nh gia c«ng nªn sù
thay ®æi v« cÊp l−îng ch¹y dao däc kh«ng thÓ thùc hiÖn b»ng tay mμ cÇn ®−îc tù
®éng theo ®é dèc thùc tÕ cña mÉu. Trªn h×nh 4. 10 lμ s¬ ®å mét hÖ thèng nh− vËy.
VÒ c¬ b¶n, ®©y vÉn lμ hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é dïng van tr−ît 4 mÐp
®iÒu khiÓn. Tuy nhiªn, con tr−ît 3 cña ®Çu dß cã thªm 2 mÐp a1 vμ a2 ®Ó ®iÒu
khiÓn cña xi lanh truyÒn ®éng ch¹y dao däc 4. Xi lanh nμy chØ lμm viÖc theo 1
chiÒu, ®Èy bμn m¸y tõ ph¶i sang tr¸i. DÇu tõ b¬m ®−îc cÊp trùc tiÕp vμo khoang
ph¶i. DÇu tõ khoang tr¸i qua van ®iÒu tiÕt 8, van tiÕt l−u 9, 2 khe a1 vμ a2 vÒ bÓ.
Nh− vËy, l−u l−îng dÇu ch¶y vÒ bÓ, vμ do ®ã tèc ®é ch¹y dao däc ®−îc ®iÒu
chØnh.
Khi ®Çu dß ch−a tiÕp xóc víi mÉu 6, lß xo 10 ®Èy con tr−ît 3 ®i xuèng; çc
mÐp cña con tr−ît më th«ng ®−êng cÊp dÇu vμo khoang trªn vμ ®−êng tho¸t dÇu
tõ khoang d−íi vÒ bÓ, khiÕn piston 2 ®i xuèng, gièng nh− b×nh th−êng. §ång thêi
khe a1 bÞ ®ãng, piston 4 ch−a ch¹y. Khi ®Çu dß ch¹m mÉu, con tr−ît dõng l¹i,
trong khi th©n cña nã vÉn ®i xuèng cïng víi ô dao, khe a1 më th«ng ®−êng dÇu tõ
khoang tr¸i cña xi lanh 4 vÒ bÓ, piston 4 cïng bμn m¸y (mang ph«i 7 vμ mÉu 6)
ch¹y tõ ph¶i sang tr¸i. NÕu mÆt gia c«ng lμ mÆt ph¼ng, vÞ trÝ cña con tr−ît 3 sÏ
137
®−îc x¸c lËp ë vÞ trÝ gi÷a. Çc mÐp ®iÒu khiÓn xi lanh lùc ®Òu ®ãng, piston 2
kh«ng chuyÓn ®éng, nh−ng çc khe a1, a2 ®Òu më ë møc trung b×nh khiÕn piston 4
ch¹y tõ ph¶i sang tr¸i, thùc hiÖn ch¹y dao däc. Lóc nμy, tèc ®é ch¹y dao däc (lín
nhÊt) ®−îc ®iÒu chØnh nhê tiÕt l−u 9.
H×nh 4. 10: HÖ thèng b¸m cã ®iÒu chØnh tù ®éng l−îng ch¹y dao däc nhê con
tr−ît
NÕu con tr−ît di chuyÓn trªn s−ên lªn cña mÉu, van tr−ît 4 mÐp ®iÒu khiÓn
më cho dÇu cÊp vμo khoang d−íi cña xi lanh lùc vμ cho dÇu tõ khoang trªn vÒ bÓ.
Piston 2 mang dao ®i lªn, thùc hiÖn chuyÓn ®éng b¸m. MÆt kh¸c, khe a2 bÞ thu
hÑp, gi¶m l−îng dÇu tõ khoang tr¸i cña xi lanh 4 vÒ bÓ, l−îng ch¹y dao däc bÞ
gi¶m. §é dèc cña mÉu cμng cao th× tèc ®é ch¹y dao th¼ng ®øng cμng cao nh−ng
a2 cμng hÑp, l−îng ch¹y dao ngang cμng thÊp, nhê vËy mμ l−îng ch¹y dao tæng
hîp gÇn nh− kh«ng ®æi. Khi con tr−ît di chuyÓn trªn s−ên xuèng cña mÉu, qu¸
tr×nh x¶y ra t−¬ng tù, nh−ng khe a1 ®ãng vai trß ®iÒu tiÕt tèc ®é ch¹y dao däc.
Côm van ®iÒu tiÕt 8 cã vai trß æn ®Þnh ¸p suÊt trong hÖ thèng ch¹y dao däc.
Nh−îc ®iÓm cña hÖ thèng nμy lμ t¸c dông gi¶m tèc ®é ch¹y dao däc chØ cã thÓ
nhËn biÕt ®−îc khi ®é dèc ®¸ng kÓ (khi ®é lÖch cña con tr−ît khái vÞ trÝ gi÷a ®¹t
0,04-0,06mm).
HÖ thèng trªn h×nh 4. 11 sö dông mét bé ®iÒu chØnh tèc ®é ®Æc biÖt. HÖ
thèng b¸m dïng con tr−ît 4 mÐp ®iÒu khiÓn nh− b×nh th−êng. C¶ 2 xi lanh ch¹y
dao däc vμ th¼ng ®øng ®Òu ®−îc cÊp dÇu trùc tiÕp tõ b¬m. Khi lμm viÖc, xi lanh
ch¹y dao däc ch¹y tõ tr¸i sang ph¶i. Trªn ®−êng dÇu vÒ cña 2 xi lanh cã bè trÝ 2
van tiÕt l−u: van 5 khèng chÕ l−u l−îng dÇu vÒ bÓ tõ xi lanh lùc, cßn van 9 khèng
chÕ ®−êng vÒ cña xi lanh ch¹y dao däc. Bé ®iÒu chØnh tèc ®é cã con tr−ît 8, mét
138
®Çu cña nã tiÕp xóc víi lß xo 10, ®Çu kia cã 2 bËc. BËc nhá trong khoang A, chÞu
¸p suÊt phÝa tr−íc van tiÕt l−u cña xi lanh lùc; bËc lín trong khoang B chÞu ¸p
suÊt t−¬ng øng cña van tiÕt l−u 9. HÖ lùc t¸c dông lªn lß xo c©n b»ng, nghÜa lμ
tæng ¸p lùc dÇu lªn 2 bËc cña con tr−ît b»ng lùc lß xo vμ kh«ng thay ®æi. Bé ®iÒu
chØnh vμ çc van ®−îc thiÕt kÕ vμ ®iÒu chØnh sao cho ¸p suÊt trong buång A vμ B
(tr−íc mçi van tiÕt l−u) tû lÖ víi b×nh ph−¬ng l−u l−îng dÇu qua chóng, nghÜa lμ
tû lÖ víi b×nh ph−¬ng vËn tèc di chuyÓn cña çc piston. V× tæng ¸p suÊt trong 2
buång lμ h»ng sè nªn tæng b×nh ph−¬ng tèc ®é ch¹y dao theo 2 ph−¬ng còng lu«n
lu«n lμ h»ng sè, hay tèc ®é ch¹y dao tæng hîp kh«ng ®æi vμ kh«ng phô thuéc vμo
®é dèc cña mÉu.
H×nh 4. 11: HÖ thèng ®iÒu chØnh l−îng ch¹y dao däc nhê bé ®iÒu chØnh tèc ®é
4.2.4. HÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é

HÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é ®¶m b¶o l−îng ch¹y dao tæng hîp kh«ng ®æi
trªn toμn bé biªn d¹ng cña chi tiÕt. Tuy nhiªn, kh¸c víi hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa
®é cã l−îng ch¹y dao däc biÕn ®æi, hÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é kh«ng cã chuyÓn
®éng nμo lμ chuyÓn ®éng dÉn. C¶ 2 chuyÓn ®éng theo çc trôc (däc vμ ngang)
®Òu lμ chuyÓn ®éng b¸m, ®éc lËp vμ b×nh ®¼ng víi nhau.
Cã nhiÒu ph−¬ng ¸n cÊu tróc cho çc hÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é, nh−ng
chóng ®Òu sö dông çc phÇn tö c¬ b¶n sau:
- Côm ®Çu dß (§D), cã nhiÖm vô nhËn tÝn hiÖu h×nh häc cña mÉu (tÝn hiÖu
vμo), t¸ch tÝn hiÖu vμo (dÞch chuyÓn cña ®Çu dß) ra 2 thμnh phÇn vu«ng gãc nhau;
139
- Hai hÖ chÊp hμnh, lμ çc ®éng c¬ thñy lùc (§C), cung cÊp chuyÓn ®éng
cho ô dao theo 2 trôc;
- Hai hÖ truyÒn ®éng (T§) cña c¬ cÊu c«ng t¸c, biÕn ®æi vμ truyÒn chuyÓn
®éng tõ ®éng c¬ ®Õn c¬ cÊu c«ng t¸c, ë ®©y lμ ®Çu dao;
- C¶m biÕn vÞ trÝ (CB), nhËn biÕt sai sè vÞ trÝ cña c¬ cÊu c«ng t¸c so víi vÞ trÝ
yªu cÇu (tõ mÉu);
- Khèi hiÖu chØnh (HC), cã nhiÖm vô hiÖu chØnh vÞ trÝ cña ®Çu dß;
- Khèi ph¶n håi (PH) kÕt qu¶ hiÖu chØnh vÞ trÝ cña ®Çu dß.
Trªn h×nh 4. 12 lμ çc s¬ ®å khèi cña 2 ph−¬ng ¸n cÊu tróc c¬ b¶n cña hÖ
thèng chÐp h×nh 2 täa ®é, trong ®ã a lμ ph−¬ng ¸n nèi song song khèi c¶m biÕn
vμ khèi hiÖu chØnh vÞ trÝ, b lμ ph−¬ng ¸n ghÐp nèi tiÕp gi÷a chóng. Trong ph−¬ng
¸n b, 2 khèi ghÐp nèi tiÕp t¹o thμnh kh©u tÝch ph©n, cã kh¶ n¨ng gi¶m dao ®éng.
H×nh 4. 12: Hai ph−¬ng ¸n cÊu tróc c¬ b¶n cña hÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é
Gi¶ sö cÇn gia c«ng bÒ mÆt cã biªn d¹ng cong nh− trong h×nh 4. 13.
H×nh 4. 13: Sù h×nh thμnh l−îng ch¹y dao trong hÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é
140
§Ó nhËn ®−îc mÆt cong tr¬n chu, ph¶i ®¶m b¶o, t¹i mäi ®iÓm tiÕp xóc gi÷a
dông cô vμ ph«i (A), vector tèc ®é ch¹y dao V cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi vμ cã ph−¬ng
tiÕp tuyÕn víi biªn d¹ng cong, nghÜa lμ ph¶i ®¶m b¶o mèi quan hÖ:
Vx = V cos α ;Vy = V sin α , víi V lμ h»ng sè chän tr−íc theo yªu cÇu c«ng nghÖ.
VÒ nguyªn t¾c, hÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é ®−îc tæng hîp tõ 2 hÖ thèng
chÐp h×nh 1 täa ®é, lμm viÖc ®éc lËp víi nhau (h×nh 4. 14). Hai ®Çu dß (2 vμ 3)
cña chóng ®−îc ®Æt lÖch nhau 90o, theo 2 ph−¬ng ch¹y dao X, Y. Mçi ®Çu ®ß sÏ
®iÒu khiÓn mét xy lanh lùc (4 vμ 5), t¹o cho dao 2 chuyÓn ®éng t−¬ng øng. §Ó
®¬n gi¶n tÝnh to¸n, cam mÉu ®−îc thay thÕ b»ng mét ®Üa trßn b¸n kÝnh r, quay
quanh t©m O, lÖch khái t©m thùc (A) mét kho¶ng e.
H×nh 4. 14: HÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é dïng cam quay

Tõ tam gi¸c OAB ta cã:
r 2 = e2 + x 2 − 2ex cos β ,
trong ®ã r - b¸n kÝnh cña ®Üa; x - b¸n kÝnh vector tõ t©m quay O ®Õn ®iÓm
tiÕp xóc gi÷a ®Çu dß vμ mÉu.
Tõ ®©y ta suy ra:
x = e cos β ± e2 cos 2 β + r 2 − e 2 .
141
Kho¶ng dÞch khái vÞ trÝ trung gian cña con tr−ît 3 theo ph−¬ng X:
e2
Δ x = x − r = e cos β ± r( 1 − 1 − 2
sin 2 β ) .
r
T−¬ng tù, kho¶ng dÞch khái vÞ trÝ trung gian cña con tr−ît 2 theo ph−¬ng Y:
e2
Δ y = y − r = e sin β ± r( 1 − 1 − co s 2 β ) .
r2
§Ó nhËn ®−îc chuyÓn ®éng t−¬ng tù, ta thay vμo ®©y mét cam cã biªn d¹ng,
®−îc biÓu diÔn b»ng ph−¬ng tr×nh:
ρ = r + e cos β ,
trong ®ã ρ - b¸n kÝnh vector m« t¶ biªn d¹ng cña cam;
r - b¸n kÝnh trung b×nh cña cam;
e - hμnh tr×nh lín nhÊt cña con tr−ît khái vÞ trÝ trung b×nh.
Khi ®ã ph¹m ph¶i sai sè
e2
δ = ± r( 1 − 1 − sin β ) víi gi¸ trÞ lín nhÊt khi sinβ=1.
r2
VÝ dô, khi r=55mm, e=1,3mm th× δ≤0,016mm. Gi¸ trÞ nμy chÊp nhËn ®−îc.
Qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn theo mçi trôc t−¬ng tù nh− trong hÖ thèng chÐp h×nh 1
täa ®é. Tèc ®é di chuyÓn phô thuéc vμo gi¸ trÞ cña e, nªn khi thay ®æi e ta cã thÓ
®iÒu chØnh tèc ®é ch¹y dao.
Theo nh− ng«n ng÷ ®iÒu khiÓn hiÖn nay th× hÖ thèng ®Çu dß nh− m« t¶ ë
trªn ®ãng vai trß cña bé néi suy - Interpolator, ph©n tÝch tÝn hiÖu chuyÓn ®éng
theo biªn d¹ng cong cña mÉu ra 2 thμnh phÇn theo 2 trôc to¹ ®é vμ ®−îc gäi lμ bé
ph©n tÝch hμm sin (синусный рaспределитель).
HÖ thèng nãi trªn dïng mÉu d¹ng cam trô, quay quanh 1 trôc cè ®Þnh nªn
®−îc gäi lμ hÖ thèng chÐp h×nh dïng cam quay. VÒ nguyªn t¾c, víi t− çch lμ
mÉu, cã thÓ dïng çc biªn d¹ng h×nh häc kh¸c, vÝ dô cam mÆt ®Çu, cam thïng,
cam ph¼ng (chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn,...), miÔn lμ m« t¶ ®−îc biªn d¹ng cña chi tiÕt
cÇn gia c«ng. H×nh 4. 15 lμ s¬ ®å hÖ chÐp h×nh thñy lùc dïng mÉu d¹ng mÆt
ph¼ng.
VÒ nguyªn t¾c, hÖ thèng ®iÒu khiÓn trùc tiÕp çc ®Çu dß nhê ®ßn bÈy (h×nh
4. 15, a) kh«ng kh¸c so víi hÖ dïng cam quay. Vai trß cña b¸nh lÖch t©m do çn
tiÕt diÖn trßn cña ®ßn bÈy 1 ®¶m nhiÖm. §é lÖch t©m ®−îc ®iÒu chØnh nhê chèt
c«n 2, cßn ph−¬ng lÖch t©m ®−îc ®iÒu khiÓn trùc tiÕp nhê biªn d¹ng cña mÉu 3.
142
Çc kÕt cÊu trªn ®Òu t¸c ®éng trùc tiÕp nªn ®¬n gi¶n, nh−ng cã nh−îc ®iÓm
lμ ®ßi hái tÝn hiÖu (lùc) ®ñ lín, do ®ã ®é nh¹y, ®é chÝnh x¸c bÞ h¹n chÕ. S¬ ®å 4.
15, b dïng bé khuyÕch ®¹i trung gian, kh¾c phôc ®−îc nh−îc ®iÓm nμy. HÖ thèng
dïng 4 ®Çu dß 1, tú lªn mÆt ®Üa 3, khiÕn chuyÓn ®éng däc trôc cña çc con tr−ît
tû lÖ víi sin vμ cosin gãc nghiªng cña trôc 2 khái vÞ trÝ th¼ng ®øng. TÝn hiÖu ra
trung b×nh cña mçi cÆp con ®Çu dß ®èi nhau ®−îc ®−a ®Õn bé t¨ng tèc thñy lùc 4.
ChiÒu réng çc khe ®iÒu khiÓn cña çc ®Çu dß 1 ®−îc chän sao cho ®é gi¶m ¸p
trong mçi cÆp ®Çu dß tû lÖ víi dÞch chuyÓn cña çc con tr−ît khái vÞ trÝ trung
gian, cßn dÞch chuyÓn cña çc piston 5 khái vÞ trÝ trung gian l¹i tû lÖ víi ®é gi¶m
cña ¸p suÊt lªn çc mÆt piston, nªn cuèi cïng piston 5 cña bé t¨ng tèc b¸m theo
dÞch chuyÓn cña con tr−ît ®Çu dß 1 víi tû lÖ khuyÕch ®¹i nhÊt ®Þnh. Nh− vËy,
dÞch chuyÓn cña piston 5 còng tû lÖ víi sin vμ cosin gãc nghiªng cña trôc 2.
Th«ng qua çc ®ßn bÈy 7, dÞch chuyÓn cña piston 5 lμm dÞch chuyÓn çc con
tr−ît cña van 8, ®iÒu khiÓn çc xi lanh lùc 9. Tèc ®é ch¹y dao ®−îc ®iÒu chØnh
nhê thay ®æi tû sè truyÒn cña ®ßn bÈy 7.
H×nh 4. 15: HÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é dïng ®ßn bÈy (a) vμ dïng mÉu ph¼ng (b)
143
4.3. Côm ®Çu dß trong hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc
HÖ thèng thñy lùc b¸m ph¶i cã ®Çy ®ñ çc phÇn tö nh− mäi hÖ thèng truyÒn
®éng thñy lùc kh¸c: b¬m, läc, van, ®o, ®éng c¬,… CÊu t¹o vμ häat ®éng cña çc
phÇn tö thñy lùc ®· ®−îc tr×nh bμy mét çch ®Çy ®ñ vμ cã hÖ thèng trong çc gi¸o
tr×nh m¸y thñy lùc hoÆc hÖ thèng ®iÒu khiÓn tù ®éng thñy, khÝ. Tμi liÖu nμy chØ ®Ò
cËp bæ sung vÒ thiÕt bÞ ®Æc tr−ng cña hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc trªn MCC. §ã
lμ côm ®Çu dß.
§Çu dß lμ kh©u trung gian gi÷a mÉu vμ van tr−ît ®iÒu khiÓn cña hÖ thèng
chÐp h×nh, ®äc d÷ liÖu h×nh häc cña mÉu vμ sinh ra tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn, cã ¶nh
h−ëng rÊt lín ®Õn ®é chÝnh x¸c, n¨ng suÊt cña hÖ thèng.
Cã 2 lo¹i ®Çu dß: tiÕp xóc vμ kh«ng tiÕp xóc. §Çu dß tiÕp xóc nhËn th«ng tin
th«ng qua sù tiÕp xóc trùc tiÕp víi bÒ mÆt mÉu, nªn th−êng ®−îi gäi lμ ®Çu dß c¬
khÝ. §Çu dß kh«ng tiÕp xóc thu nhËn tÝn hiÖu nhê çc hiÖu øng tõ, khÝ nÐn, quang
häc,… mμ kh«ng cã sù tiÕp xóc trùc tiÕp víi ph«i. §Çu dß tiÕp xóc cã nh−îc ®iÓm
c¬ b¶n lμ sinh ra lùc tiÕp xóc nªn cã sai sè do biÕn d¹ng c¬ häc. VÒ nguyªn t¾c,
®Çu dß kh«ng tiÕp xóc lo¹i trõ ®−îc sai sè do biÕn d¹ng vμ cã nhiÒu triÓn väng
trong t−¬ng lai, nh−ng cho ®Õn nay ®Çu dß c¬ khÝ vÉn chÝnh x¸c h¬n.
4.3.1. §Çu dß c¬ khÝ
§Çu dß c¬ khÝ lμm viÖc theo nguyªn t¾c nhËn to¹ ®é tõng ®iÓm trªn bÒ mÆt
mÉu b»ng çch tiÕp xóc trùc tiÕp.
§Çu dß cã nhiÖm vô thay ®æi
l−îng më cña van tr−ît ®iÒu khiÓn
t−¬ng øng víi sù thay ®æi biªn
d¹ng cña mÉu. §Çu dß lu«n ®−îc tú
s¸t vμo bÒ mÆt cña mÉu b»ng lß xo
®Æt trong van tr−ît. §Ó ®¶m b¶o
chÊt l−îng lμm viÖc cña hÖ thèng,
®Çu dß cÇn ®−îc chuyÓn ®éng dÔ
dμng, cã ®é cøng v÷ng ®¶m b¶o vμ
cã thÓ di chuyÓn ®−îc khi gÆp gãc
nghiªng.
H×nh 4. 16: §Çu dß chÐp h×nh çc chi tiÕt cã gãc nghiªng ®Õn ±45o
Lo¹i ®Çu dß ®¬n gi¶n nhÊt lμ lo¹i con l¨n (h×nh 4. 16, a). Trong lo¹i nμy, ë
mét ®Çu cña con tr−ît ng−êi ta lμm thªm phÇn nh« ra 1 cã l¾p con l¨n 2. §Ó cho
144
®Çu dß lu«n tú s¸t vμo bÒ mÆt cña mÉu, ®¶m b¶o cho viÖc chÐp h×nh ®−îc chÝnh
x¸c, phÝa ®Çu trªn cña con tr−ît cã l¾p lß xo 3.
Lo¹i ®Çu dß nμy cã −u ®iÓm lμ kÕt cÊu ®¬n gi¶n, nh−ng chØ dïng ®−îc khi
gia c«ng çc bÒ mÆt cã gãc nghiªng nhá. Trong tr−êng hîp ph¶i gia c«ng nh÷ng
mÆt cã gãc nghiªng lín hoÆc mÆt bËc, ng−êi ta th−êng dïng lo¹i ®Çu dß nh− trªn
h×nh 4. 16, b. Lo¹i nμy chØ gia c«ng ®−îc nh÷ng chi tiÕt cã gãc nghiªng ®Õn ±45o.
Bëi v× khi gãc nghiªng lín h¬n, ®Çu dß kh«ng ®¶m b¶o tú s¸t vμo bÒ mÆt cña mÉu
lμm cho sù gia c«ng thiÕu chÝnh x¸c. Còng nh− lo¹i con l¨n, ë lo¹i nμy sù truyÒn
tÝn hiÖu cho con tr−ît theo ph−¬ng däc trôc cho nªn kh«ng g©y ra lùc h−íng kÝnh,
vμ do ®ã ma ma s¸t gi÷a con tr−ît vμo ¸op van nhá.
KÕt cÊu cña ®Çu dß ®Ó bao çc mÉu cã gãc n©ng ®Õn ±90o ®−îc biÓu diÔn
trªn h×nh 4. 17.
H×nh 4. 17: §Çu dß chÐp h×nh çc chi tiÕt cã gãc nghiªng ®Õn ±90o
ë tr¹ng th¸i I, khi ®Çu dß 1 kh«ng tiÕp xóc víi bÒ mÆt cña mÉu 2, th× ®ßn
bÈy 3 l¾p trªn mÆt cÇu 4, d−íi t¸c dông cña lß xo 5 ë tr¹ng th¸i ®øng. ë tr¹ng th¸i
nμy, mÆt cÇu 7 phÝa trªn ®ßn bÈy 3 tú s¸t vμo ®Ønh cña mÆt nãn 4. Van tr−ît ®iÒu
khiÓn 8 lóc nμy chiÕm vÞ trÝ tËn cïng phÝa d−íi.
ë tr¹ng th¸i II, do t¸c ®éng cña mÉu 2, ®Çu dß 1 dÞch ®i mét ®o¹n a0, ®ång
thêi ®ßn bÈy 3 còng l¾c quanh vÞ trÝ c©n b»ng (mÆt cÇu 4). MÆt cÇu 7 ë phÝa trªn t¸c
®éng lªn mÆt nãn 6 ®Èy con tr−ît 8 dÞch chuyÓn lªn trªn chiÕm vÞ trÝ trung gian.
145
ë tr¹ng th¸i III, khi ®Çu dß 1 dÞch ®i mét ®o¹n a1 > a0, con tr−ît 8 dÞch lªn
trªn mét l−îng lín h¬n vμ chiÕm vÞ trÝ tËn cïng phÝa trªn.
Do cã kÕt cÊu nh− vËy mμ ®Çu dß lu«n truyÒn cho con tr−ît cña van ®iÒu khiÓn
mét l−îng di ®éng t−¬ng øng víi ®é lÖch cña nã quanh vÞ trÝ th¼ng ®øng. NÕu gãc
c«n b»ng 90o th× nhËn ®−îc l−îng dÞch chuyÓn cña con tr−ît: x=ar2/r1.
¦u ®iÓm cña lo¹i ®Çu dß nμy lμ cã thÓ lμm viÖc theo mäi ph−¬ng, v× vËy mμ
nã cã thÓ ®−îc dïng ®Ó gia c«ng çc chi kh«ng gian phøc t¹p. Do trong kÕt cÊu
cã sù tiÕp xóc gi÷a mÆt nãn vμ mÆt cÇu mμ lo¹i ®Çu dß nμy cã mét nh−îc ®iÓm c¬
b¶n lμ sinh ra lùc h−íng kÝnh, lμm t¨ng ma s¸t gi÷a con tr−ît vμ ¸o van.
H×nh 4. 18: Mét vÝ dô vÒ kÕt cÊu cña ®Çu dß c¬ khÝ

Ngoμi nh÷ng kÕt cÊu ®· kÓ trªn, ng−êi ta cßn dïng nhiÒu lo¹i ®Çu dß kh¸c.
§Æc biÖt lμ ®Ó n©ng cao chÊt l−îng chÐp h×nh ng−êi ta th−êng dïng kÕt hîp
gi÷a lo¹i nμy víi lo¹i kh¸c hoÆc dïng ®ång thêi nhiÒu ®Çu dß trong mét hÖ
thèng chÐp h×nh.
146
H×nh 4. 18 biÓu diÔn chi tiÕt h¬n kÕt cÊu cña ®Çu dß, cã s¬ ®å nguyªn lý nh−
trªn h×nh 4. 17. §©y lμ ®Çu dß dïng con tr−ît 4 mÐp mÐp ®iÒu khiÓn b×nh th−êng,
gåm con tr−ît 2 vμ ¸o van 5. §iÒu ®Æc biÖt, ®¸ng nãi ë ®©y lμ gi¶i ph¸p kÕt cÊu cô
thÓ. §Ó gi¶m lùc ngang tõ ®Çu dß 1 t¸c dông trùc tiÕp lªn con tr−ît 2, gi¶m ma s¸t
gi÷a con tr−ît vμ ¸o van, gi÷a chóng ®−îc l¾p thªm cÇn ®Èy 3. CÇn ®Èy truyÒn
®Çy ®ñ lùc däc trôc nh−ng chÞu hoμn toμn lùc ngang. Trªn h×nh 4. 18, a cÇn ®Èy
tr−ît trong lç cña b¹c 4 nªn ma s¸t cßn lín. §Ó kh¾c phôc ®iÒu ®ã, nh− thÊy trªn
h×nh 4. 18, b, cÇn ®Èy ®−îc l¾p trªn mμng 4. Nhê cã d¹ng tÊm máng, mμng
chuyÓn ®éng nhÑ nhμng theo chiÒu trôc nh−ng l¹i rÊt cøng v÷ng theo chiÒu
ngang. Gi¶i ph¸p nμy kh¾c phôc ®−îc gÇn nh− hoμn toμn lùc ngang t¸c dông lªn
con tr−ît, ®ång thêi lùc c¶n chuyÓn ®éng däc trôc rÊt nhá. §Ó gi¶m ma s¸t gi÷a
con tr−ît 2 vμ ¸o van 5, gi÷a chóng cßn ®−îc l¾p æ bi 6.
Trªn çc m¸y ®o täa ®é (CMM) vμ m¸y CNC hiÖn ®¹i, ®ang ®−îc dïng phæ
biÕn çc lo¹i ®Çu dß c¬ khÝ víi c¶m biÕn quang vμ c¶m biÕn ¸p ®iÖn (h×nh 4. 19).
Víi çc läai ®Çu dß nμy, lùc tiÕp xóc rÊt nhá vμ ®é chÝnh x¸c rÊt cao.
H×nh 4. 19: KÕt cÊu ®Çu dß c¬ khÝ dïng c¶m biÕn quang vμ c¶m biÕn lùc
147
4.3.2. §Çu dß ®iÖn - thñy lùc vμ khÝ nÐn
Trong tÊt c¶ çc hÖ thèng chÐp h×nh ®· tr×nh bμy, çc ®Çu dß ®Òu lμ çc van
tiÕt l−u, cã sö dông çc truyÒn ®éng c¬ khÝ. Ngoμi nh÷ng h¹n chÕ ®· nªu ra, nh−
lùc truyÒn ®éng vμ qu¸n tÝnh lín, truyÒn dÉn khã kh¨n, cßn cã nhiÒu lý do dÉn
®Õn çc gi¶i ph¸p hÖ thèng, kÕt hîp c¬ khÝ, thñy lùc, ®iÖn,... víi nhau. VÝ dô:
- Trªn mét sè m¸y, biªn d¹ng chi tiÕt gia c«ng ®−îc cho d−íi d¹ng b¶n vÏ,
nªn cÇn thiÕt bÞ ®äc quang ®iÖn;
- Trªn çc m¸y gia c«ng chÝnh x¸c, thiÕt bÞ ®o ®−îc dïng lμ ®Çu ®o khÝ nÐn,
thùc chÊt lμ sensor ¸p suÊt;
- Trªn çc m¸y lín, kho¶ng çch tõ ®Çu dß ®Õn xi lanh lùc lín, truyÒn ®éng
thñy lùc víi çc ®−êng dÇu ¸p suÊt cao kh«ng thuËn lîi b»ng truyÒn ®éng ®iÖn;
- Trªn çc m¸y ®iÒu khiÓn sè ngay tõ thÕ hÖ ®Çu, ch−¬ng tr×nh ®· ®−îc ghi
trªn çc b¨ng, ®Üa tõ nªn cÇn thiÕt bÞ nhËn tÝn hiÖu ®iÖn tõ.
Trªn çc hÖ thèng hçn hîp, cÊu tróc ®iÒu khiÓn vÉn nh− trong h×nh 4. 3, chØ
cã mét sè kh©u thñy lùc thuÇn tóy ®−îc thay b»ng çc kh©u ®iÖn, khÝ nÐn,... hoÆc
phèi hîp gi÷a chóng, nh− ®iÖn - thñy lùc, ®iÖn - khÝ nÐn, khÝ nÐn - thñy lùc, c¬ -
®iÖn tö,... §ã lμ xu h−íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña çc thiÕt bÞ tù ®éng nãi chung. Sù
ra ®êi cña m¸y NC, CNC ®¸nh dÊu b−íc ngoÆt trªn con ®−êng ph¸t triÓn cña m¸y
c«ng cô, nh−ng ph¶i trªn c¬ së kÕ thõa vμ biÕn ®æi, n©ng cÊp çc m¸y tù ®éng
tr−íc ®ã, b»ng çch thay thÕ tõng bé phËn ®Õn toμn hÖ thèng.
Sau ®©y chóng ta xem xÐt vμi vÝ dô.
Trªn h×nh 4. 20 lμ s¬ ®å hÖ thèng b¸m thñy lùc cña m¸y ®iÒu khiÓn sè
ПФП-1 (ra ®êi kho¶ng n¨m 1960).
Thay v× dïng mÉu c¬ khÝ,
ch−¬ng tr×nh ®−îc ghi trªn b×a
®ôc lç, ®Çu ®äc cho ra tÝn hiÖu
®iÖn. TÝn hiÖu nμy ®−îc xö lý
vμ khuyÕch ®¹i nhê bé ®iÒu
khiÓn - khuyÕch ®¹i ®iÖn ¸p 1,
®−a vμo cuén d©y 2 cña van
®iÖn tõ. Lùc ®iÖn tõ lμm dÞch
chuyÓn con tr−ît cña van tr−ît
4 mÐp ®iÒu khiÓn, ®iÒu khiÓn
®éng c¬ thñy lùc 4. H×nh 4. 20: S¬ ®å hÖ thèng b¸m thñy lùc kÕt
hîp ®iÒu khiÓn ®iÖn trªn m¸y ПФП-1
148
ViÖc sö dông tÝn hiÖu ®iÖn thay cho ®Çu dß c¬ khÝ cho phÐp gi¶m kÝch th−íc
cña con tr−ît (nhá h¬n 10-12mm), gi¶m ¸p suÊt lμm viÖc (d−íi 30kG/cm2), ®ång
thêi lo¹i trõ ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò do tiÕp xóc c¬ häc gi÷a ®Çu dß vμ mÉu g©y nªn,
nh− lùc tiÕp xóc, sai sè do kÝch th−íc cña ®Çu dß, h¹n chÕ ®é dèc cña mÉu,...
Th«ng qua bé biÕn tèc, c¬ cÊu vÝt me - ®ai èc 5, ®éng c¬ lμm bμn m¸y 6 di
chuyÓn. Mét nh¸nh tÝn hiÖu vÞ trÝ ®−îc ph¶n håi qua biÕn thÕ quay tíi bé ®iÒu khiÓn.
HÖ thèng trªn h×nh 4. 21
®−îc dïng trªn m¸y ®iÒu khiÓn
theo ch−¬ng tr×nh kiÓu 6М42Пр.
HÖ thèng dïng c¶m biÕn ®iÖn
thñy lùc 1, dïng tÝn hiÖu ®iÖn ®Ó
®iÒu khiÓn van kim 5, th«ng qua
van tr−ît 2, ®iÒu khiÓn xi lanh
3.DÇu ®−îc cÊp tíi c¶m biÕn,
kiªm khuyÕch ®¹i ®iÖn - thñy lùc
1 tõ mét b¬m ®éc lËp 4, c«ng
suÊt nhá (5l/ph), qua khe gi÷a lç
cña tÊm ng¨n 6 vμ mòi kim van H×nh 4. 21: S¬ ®å hÖ thèng b¸m thñy lùc kÕt
1 vÒ bÓ. hîp ®iÒu khiÓn ®iÖn trªn m¸y 6М42Пр
§ång thêi, mét nh¸nh ®i vμo khoang A ®Ó ®iÒu khiÓn con tr−ît 2. Do ¸p
suÊt trong khoang A (mÆt tr¸i cña t¸n van) kh«ng ®æi, cßn ¸p suÊt lªn mÆt ph¶i
cña t¸n phô thuéc vμo ®é më cña van kim.
Khi van ®i lªn, ®é më lín, con tr−ît 2 dÞch sang ph¶i, t¨ng l−îng dÇu tõ
b¬m chÝnh 11 vμo khoang ph¶i cña xi lanh 3, ®ång thêi còng t¨ng l−îng dÇu tõ
khoang tr¸i vÒ bÓ. KÕt qu¶ lμ piston lùc di chuyÓn vÒ bªn ph¶i. Lùc ®Ó lμm di
chuyÓn kim van rÊt nhá, chØ kho¶ng (0,03-0,04)N nªn hÖ thèng lμm viÖc rÊt nh¹y
vμ chÝnh x¸c.
Ngoμi ®iÖn thñy lùc, çc hÖ thèng b¸m thñy lùc dïng c¶m biÕn khÝ nÐn còng
th−êng ®−îc sö dông. Lùc ®iÒu khiÓn chØ kho¶ng (0,08-0,2)N. Chóng cho phÐp
gia c«ng chÝnh x¸c ®Õn 0,01mm vμ ®é nh¸m bÒ mÆt ®Õn 0,002mm.
4.4. Tù ®éng hãa m¸y c«ng cô dïng chÐp h×nh thñy lùc
4.4.1. HÖ thèng chÐp h×nh 1 to¹ ®é víi l−îng ch¹y dao däc kh«ng ®æi
Trªn h×nh 4. 22 lμ s¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh 1 to¹ ®é dïng xi lanh vi sai vμ
van tr−ît 1 mÐp ®iÒu khiÓn.
149
HÖ gåm cã mÉu 1 g¸ cè ®Þnh.
Th©n van 2, trong cã con tr−ît 3 g¾n
liÒn víi ®Çu dß. Th©n xi lanh 4 g¾n
trªn bμn xe dao däc chuyÓn ®éng
víi vËn tèc S1 kh«ng ®æi. Bμn dao
ngang 6 (mang dao) ®−îc g¾n lªn
çn piston 5, chuyÓn ®éng theo
ph−¬ng chuyÓn ®éng b¸m S2.
VËn tèc S1 kh«ng ®æi do c¬
cÊu ch¹y dao däc thùc hiÖn. H×nh 4. 22: ChÐp h×nh 1 to¹ ®é
Khi ®Çu dß ch−a tiÕp xóc víi mÉu 1, d−íi søc Ðp cña lß xo, con tr−ît 3 ®i
xuèng ®ãng kÝn cöa dÇu vÒ bÓ.
§Æc ®iÓm cña hÖ nμy lμ ¸p suÊt dÇu ë khoang nhá (A) kh«ng ®æi. ¸p suÊt
trong khoang B ®−îc ®iÒu khiÓn nhê thay ®æi tiÕt diÖn ®−êng dÇu vÒ bÓ trong van 2.
DÇu tõ b¬m cÊp vμo khoang A cña xi lanh, ch¶y qua lç 7 dang khang B. Do
cöa vÒ bÓ bÞ ®ãng kÝn nªn ¸p suÊt dÇu trong 2 khoang cña xi lanh t¨ng dÇn ®Õn gi¸
trÞ ®Þnh møc. Do diÖn tÝch piston phÝa B lín h¬n (th−êng gÊp 2 lÇn) phÝa khoang A
nªn lùc t¸c dông lªn mÆt trªn lín gÊp 2 lÇn lùc t¸c dông lªn mÆt d−íi, ®Èy piston ®i
xuèng. Do çn piston 6 vμ th©n van 2 ®−îc g¾n liÒn khèi nªn th©n van 2 cïng ®i
xuèng, mang con tr−ît xuèng theo. §Õn khi ®Çu dß ch¹m vμo mÉu, dõng l¹i, cßn
th©n 2 vÉn ®i xuèng, khiÕn cöa dÇu vÒ ®−îc më ra. DÇu tõ khoang B ch¶y vÒ bÓ,
khiÕn ¸p suÊt trong khoang B gi¶m, piston ®−îc gi÷ ë vÞ trÝ c©n b»ng. Tr¹ng th¸i ®ã
®−îc duy tr× trong suèt thêi gian ®Çu dß tr−ît trªn ®−êng ngang cña mÉu.
Khi ®Çu dß ®i xuèng s−ên dèc, cöa dÇu vÒ hÑp l¹i, ¸p suÊt khoang B t¨ng,
®Èy piston (mang dao) ®i xuèng ¨n s©u vμo ph«i. Khi ®Çu dß tr−ît trªn mÆt
nghiªng th× dao còng tiÕp tôc ®i xuèng víi vËn tèc S2. Vec tor vËn tèc tæng hîp S
sÏ cã ph−¬ng song song víi ®−êng nghiªng trªn mÉu. Khi ®Çu dß tr−ît trªn ®−êng
ngang th× cöa dÇu vÒ më réng thªm, ¸p suÊt trong khoang B gi¶m, duy tr× tr¹ng
th¸i c©n b»ng.
Trªn h×nh 4. 23 lμ s¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh dïng xi lanh vi sai vμ con tr−ît
cã 2 mÐp ®iÒu khiÓn.
HÖ thèng nμy gièng hÖ tr−íc ë chç ¸p suÊt dÇu ë khoang nhá (A) ®−îc cÊp
th¼ng tõ b¬m kh«ng ®æi. ¸p suÊt dÇu trong khoang lín (B) ®−îc ®iÒu khiÓn nhê
150
con tr−ît 2 mÐp ®iÒu khiÓn 3. Khi 3 ë vÞ trÝ gi÷a, dÇu cÊp qua khoang trªn cña
th©n van 2 sÏ ch¶y vÒ bÓ qua khoang d−íi mμ kh«ng vμo xi lanh.
NÕu ®Çu dß ®i xuèng th× mÐp trªn cña 3 më réng cöa cÊp dÇu cho khoang B,
®ång thêi ®ãng bít cöa tho¸t khiÕn ¸p suÊt trong khoang B t¨ng, ®Èy piston (cã
g¾n dao) ®i xuèng ¨n s©u vμo ph«i. Th©n van 2 ®ång thêi còng ®i xuèng theo ®Õn
vÞ trÝ trung gian.
NÕu ®Çu dß ®i lªn th× qu¸ tr×nh x¶y ra ng−îc l¹i.
Trªn h×nh 4. 24 lμ mét hÖ chÐp h×nh 1 to¹ ®é, dïng van tr−ît 1 mÐp ®iÒu
khiÓn vμ xi lanh t¸c dông 1 phÝa. B¹n ®äc tù x¸c ®Þnh nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ
thèng nμy.
H×nh 4. 23: HÖ thèng chÐp h×nh 1 to¹ ®é H×nh 4. 24: HÖ thèng chÐp h×nh 1
víi van cã 2 mÐp ®iÒu khiÓn to¹ ®é dïng xi lanh t¸c dông 1 phÝa
Trªn h×nh 4. 25 lμ s¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh 1 to¹ ®é dïng van tr−ît 2 mÐp ®iÒu
khiÓn. Nguyªn lý lμm viÖc cña c¬ cÊu nμy nh− sau:
Van tr−ît 3 vμ xi lanh truyÒn lùc 4 mang dao c¾t 6 cïng ®−îc l¾p trªn bμn
dao ngang 5. Piston cña xi lanh truyÒn lùc ®−îc cè ®Þnh trªn bμn dao däc, chuyÓn
®éng nhê trôc vÝt me cña m¸y víi l−îng ch¹y dao däc S1.
ë vÞ trÝ trung gian cña con tr−ît 3, dÇu tõ b¬m dÇu ch¶y qua van ®iÒu khiÓn
råi trë vÒ bÓ dÇu, xi lanh truyÒn lùc 4 ®øng yªn, tøc lμ l−îng ch¹y dao b¸m S2=0.
Víi S1 kh«ng ®æi, S2=0, thùc hiÖn gia c«ng mÆt trô.
Khi mòi dß 2 ®Õn mÆt nghiªng cña mÉu 7 l¾p ngoμi bμn tr−ît, dÞch con tr−ît
®i mét l−îng X (theo mòi tªn). Lóc nμy mÐp ®iÒu khiÓn ë cöa ra më réng thμnh
X0+X, ¸p suÊt P1 gi¶m xuèng, hiÖu ¸p gi÷a hai buång ®−îc h×nh thμnh.
151
V× piston cè ®Þnh trªn bμn
dao däc, nªn xi lanh mang bμn
tr−ît 5 cïng dao c¾t 6 thùc hiÖn
l−îng ch¹y dao S2 theo chiÒu
t¨ng kÝch th−íc ph«i. Do ¸o
van tr−ît 3 vμ xi lanh 4 cïng
l¾p vμo mét khèi, nªn xi lanh 4
di ®éng theo S2, khe hë ë cöa ra
cña van tr−ît ®iÒu khiÓn t¨ng
lªn.
NÕu mòi dß 2 vÉn di ®éng
trªn mÆt nghiªng cña mÉu, con
tr−ît vÉn di ®éng theo h−íng X
th× qu¸ tr×nh trªn vÉn tiÕp diÔn
H×nh 4. 25: C¬ cÊu chÐp h×nh mét täa ®é cho ®Õn khi çc khe hë trë vÒ
dïng cho m¸y tiÖn gi¸ trÞ ë vÞ trÝ trung gian.
4.4.2. HÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é víi l−îng ch¹y dao däc thay ®æi
ë lo¹i nμy, l−îng ch¹y dao däc vμ l−îng ch¹y dao ngang ®Òu ®−îc thùc hiÖn
b»ng dÇu Ðp. HÖ thèng b¸m trong c¬ cÊu nμy th−êng ®−îc sö dông lμ van tr−ît 4
mÐp ®iÒu khiÓn. §Ó æn ®Þnh l−îng ch¹y dao tæng hîp, hÖ thèng ®−îc l¾p thªm bé
æn tèc nh− trªn s¬ ®å h×nh 4. 26.
H×nh 4. 26: C¬ cÊu chÐp h×nh víi l−îng ch¹y dao däc thay ®æi
152
Nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng nh− sau:
DÇu tõ b¬m dÇu cã ¸p suÊt P0 ®−îc ®−a vμo bªn ph¶i cña xi lanh 1, ®Èy
piston g¾n liÒn víi bμn tr−ît 9 qua tr¸i thùc hiÖn l−îng ch¹y dao däc. DÇu tõ
buång tr¸i qua van gi¶m ¸p 8 vμ van tiÕt l−u 7 cña bé æn tèc vÒ bÓ. Van tiÕt l−u 7
dïng ®Ó ®iÒu chØnh l−îng ch¹y dao däc. Khi ®Çu dß 5 tiÕp xóc víi mÉu chÐp h×nh,
con tr−ît 3 cña van ®iÒu chØnh 2 n©ng lªn, dÇu qua mÐp a-a vμo buång A cña xi
lanh 10, ®Èy piston mang ®Çu dao 11 ®i lªn. DÇu tõ buång B qua mÐp b-b vμ van
tiÕt l−u 6 ®iÒu chØnh l−îng ch¹y dao ngang vÒ bÓ dÇu. V× ¸o cña van ®iÒu khiÓn 2
vμ ®Çu dao 11 lμ mét khèi, nªn ¸o cña van ®iÒu khiÓn cïng ®i lªn lμm gi¶m khe
hë a-a. Lóc nμy chuyÓn ®éng dao däc vÉn tiÕp tôc, con tr−ît 3 vÉn tiÕp tôc n©ng
lªn lμm t¨ng khe hë a-a, ®Çu dao 11 l¹i ®i lªn. Khi ®Çu dß tiÕp xóc víi phÇn thÊp
dÇn cña mÉu th× qu¸ tr×nh x¶y ra theo chiÒu ng−îc l¹i.
Khi thùc hiÖn l−îng ch¹y dao ngang l−îng dÇu Qt ch¶y tõ xi lanh 10 lín, vμ
do ®ã ¸p suÊt P2 t¸c dông lªn tiÕt diÖn f2 cña van gi¶m ¸p 8 t¨ng qu¸ lùc ®iÒu
chØnh cña lß xo, ®Èy con tr−ît ®i lªn, lμm gi¶m tiÕt diÖn ch¶y ë cöa ra cöa xi lanh
1. Tèc ®é ch¹y dao däc b»ng V1 do ®ã mμ gi¶m xuèng cho ®Õn khi çc lùc t¸c
dông lªn con tr−ît cña van gi¶m ¸p 8 trë l¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng.
P2f2 + P3f3 - PLX = 0

C¬ cÊu chÐp h×nh dïng van 4 mÐp ®iÒu khiÓn cã hÖ sè khÕch ®¹i tèc ®é lín
h¬n c¬ cÊu chÐp h×nh dïng van 2 mÐp ®iÒu khiÓn. Do vËy mμ ®é chÝnh x¸c vÒ
kÝch th−íc vμ h×nh d¸ng khi chÐp h×nh cao h¬n. HÖ sè khuÕch ®¹i lùc (®é cøng v÷ng)
cña hai lo¹i nh− nhau, nh−ng ®é nh¹y cña lo¹i 4 mÐp ®iÒu khiÓn kÐm h¬n do ma s¸t
ë con tr−ît vμ ®é ®μn håi dÇu nhiÒu h¬n. Tuy vËy nh−îc ®iÓm nμy kh«ng ®¸ng kÓ so
víi −u ®iÓm cña nã víi hÖ thèng chÐp h×nh dïng 2 mÐp ®iÒu khiÓn.
Trªn h×nh 4. 27 lμ s¬ ®å hÖ thèng chÐp h×nh 2 to¹ ®é dïng trªn nhãm m¸y
tiÖn chÐp h×nh b¸n tù ®éng kiÓu 1722-1732. Bμn dao ngang ®−îc dÉn ®éng nhê xi
lanh 4, cßn bμn dao däc nhê xi lanh 2.
Khi tr−ît trªn mÉu 10, ®Çu dß 9 dÞch chuyÓn, con tr−ît 8 sÏ ®i lªn, më 2 lç
trªn th©n van 7. DÇu tõ b¬m 14 ®−îc cÊp vμo khoang d−íi cña xi lanh 4. DÇu tõ
khoang trªn tho¸t vÒ bÓ qua van tiÕt l−u 13. Bμn dao ngang 11 mang dao chuyÓn
®éng lªn thùc hiÖn ch¹y dao ngang.
Th©n van 7 ®−îc nèi cøng víi çn piston 5 nªn còng di chuyÓn theo lªn trªn,
cã xu h−íng ®èng kÝn lç cÊp dÇu, ®−a qu¸ tr×nh trë l¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng, v× vËy
bμn dao ngang 11 lu«n lu«n di chuyÓn ph−¬ng ngang, b¸m theo ®Çu dß 9.
153
DÇu tõ b¬m 14 ®ång
thêi còng ®−îc cÊp vμo
khoang ph¶i cña xi lanh 2,
khiÕn piston 3 mang bμn dao
däc di chuyÓn sang tr¸i, thùc
hiÖn ch¹y dao däc. DÇu
trong khoang tr¸i cña xi lanh
2 bÞ nÐn, ch¶y qua bé tù
®éng ®iÒu chØnh vÒ bÓ qua
van tiÕt l−u 12. Bé tù ®éng
®iÒu chØnh 1 cã nhiÖm vô
®iÒu chØnh tèc ®é ch¹y dao
däc cho phï hîp víi tèc ®é
ch¹y dao ngang.
H×nh 4. 27: ChÐp h×nh 2 to¹ ®é trªn m¸y tiÖn
Gi¶ sö tèc ®é ch¹y dao ngang t¨ng, ¸p suÊt phÝa tr−íc van tiÕt l−u 13 t¨ng,
kÐo theo ¸p suÊt trªn ®Ønh piston cña bé ®iÒu chØnh 1 t¨ng, ®Èy con tr−ît ®i
xuèng, gi¶m tiÕt diÖn tho¸t dÇu cña xi lanh 2. KÕt qu¶ lμ tèc ®é ch¹y dao däc
gi¶m ®i, lμm t¨ng ®é dèc cña bÒ mÆt gia c«ng.
M¸y tiÖn víi hÖ thèng trªn cã thÓ gia c«ng trôc nhiÒu bËc, kÓ c¶ gia c«ng
mÆt ®Çu vu«ng gãc víi ®−êng t©m.
4.4.3. Mét sè vÝ dô vÒ hÖ thèng b¸m trªn m¸y c«ng cô
Trong çc thËp kû tr−íc 1980, khi m¸y CNC cßn ch−a ®−îc sö dông phæ
biÕn th× truyÒn ®éng thñy lùc cã mÆt trªn rÊt c¶ çc lo¹i m¸y c«ng cô, tõ m¸y
chÝnh x¸c nh− m¸y mμi, tiÖn, phay,... ®Õn çc lo¹i m¸y gia c«ng th«, nh− m¸y
çn, uèn, rÌn dËp,... Sau nμy, truyÒn ®éng vμ ®iÒu khiÓn ®iÖn tö, víi −u thÕ vÒ tÝnh
linh ho¹t, dÔ ghÐp nèi, truyÒn dÉn thay thÕ dÇn tõng phÇn hoÆc toμn bé, nh−ng çc
ý t−ëng vμ cÊu tróc ®iÒu khiÓn vÉn ®−îc kÕ thõa víi nhiÒu møc ®é kh¸c nhau.
Trªn mét sè m¸y c«ng cô hiÖn ®¹i, truyÒn ®«ng thñy lùc vÉn ®−îc sö dông cho
®Õn ngμy nay. Mét sè vÝ dô sau ®©y minh häa øng dông cña hÖ thèng b¸m thñy
lùc trªn çc m¸y c«ng cô truyÒn thèng.
4.4.3.1. Tù ®éng hãa m¸y phay
HÖ thèng b¸m thñy lùc ®−îc øng dông trªn tÊt c¶ çc lo¹i m¸y phay: ngang,
®øng, gi−êng,... Tïy theo yªu cÇu gia c«ng, cã thÓ sö dông hÖ 1 hoÆc 2 täa ®é.
154
Trªn h×nh 4. 28 lμ mét ph−¬ng ¸n øng dông hÖ thèng chÐp h×nh thñy lùc 1
täa ®é trªn m¸y phay ngang 6H82Г ®Ó gia c«ng çc r·nh cong. §Çu trôc chÝnh
®−îc ®−îc l¾p trªn trô ®øng, mang dao phay ngãn hoÆc dao phay trô vμ dÉn ®éng
tõ ®éng c¬ 5. ChuyÓn ®éng lªn xuèng cña trôc chÝnh ®−îc thùc hiÖn nhê xi lanh
lùc 2. Ch¹y dao däc cña bμn m¸y ®−îc ®iÒu khiÓn nhê ®éng c¬ ®éc lËp hoÆc b»ng
tay. Trªn bμn m¸y cã l¾p ph«i 10 vμ mÉu 11. Van tr−ît cã 4 mÐp ®iÒu khiÓn.
H×nh 4. 28: HÖ thèng chÐp h×nh trªn m¸y phay ngang - ph−¬ng ¸n 1
Nãi chung, vÒ nguyªn lý vμ kÕt cÊu, ®©y lμ hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é c¬
b¶n. Çc th«ng sè kÕt cÊu cña hÖ thèng b¸m nh− sau: chiÒu réng cña khe
h0=40μm, chiÒu dμi b=94mm; xi lanh lùc cã ®−êng kÝnh D=120mm, hμnh tr×nh
H=100mm; b¬m dÇu cã c«ng suÊt Q=12l/ph, ¸p suÊt c«ng t¸c 12kG/cm2
(1,18Mpa).
H×nh 4. 29 thÓ hiÖn ph−¬ng ¸n 2, øng dông hÖ thèng chÐp h×nh trªn m¸y
phay ngang 6H82Г. Kh¸c víi ph−¬ng ¸n trªn, ë ®©y dïng van tr−ît 1 mÐp ®iÒu
khiÓn, cã thiÕt bÞ gi¶m rung 8; xi lanh lùc 6 ®−îc l¾p gi÷a ®Õ 5 vμ phÇn c«ng x«n
4 cã l¾p bμn m¸y, t¹o chuyÓn ®éng lªn xuèng. Dao phay ®−îc l¾p trªn trôc n»m
ngang. Trªn bμn m¸y cã l¾p hÖ thèng ch¹y dao ngang: gi¸ cè ®Þnh 12, bμn tr−ît
13, mÉu chÐp h×nh 14, con l¨n 15 lu«n lu«n tú s¸t mÆt mÉu nhê lß xo. ChuyÓn
®éng ch¹y dao däc cña bμn m¸y ®−îc thùc hiÖn b»ng tay quay hoÆc ®éng c¬
riªng. §©y thùc chÊt lμ hÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é (1 c¬ khÝ, 1 thñy lùc) nªn cã
thÓ gia c«ng mÆt cong kh«ng gian, nh− çnh qu¹t, mÆt cam,...
155
H×nh 4. 29: HÖ thèng chÐp h×nh trªn m¸y phay ngang - ph−¬ng ¸n 2
4.4.3.2. Tù ®éng hãa m¸y tiÖn

Trªn çc m¸y tiÖn th−êng ®−îc dïng 1 hoÆc kÕt hîp 2 hÖ thèng chÐp h×nh 1
täa ®é, chØ trong tr−êng hîp ®Æc biÖt ng−êi ta míi dïng çc hÖ thèng 2 täa ®é.
Trªn h×nh 4. 30 lμ s¬ ®å m¸y ДИП-500, ®· ®−îc sö dông nhiÒu trong c«ng
nghiÖp, ®−îc trang bÞ hÖ thèng chÐp h×nh 1 täa ®é víi ®Çu dß 4 mÐp ®iÒu khiÓn.
Xi lanh 1 ®−îc l¾p vμo mÆt trªn cña ®μi dao. Çn piston 4 cïng th©n ®Çu dß ®−îc
l¾p víi chu«i dao, thùc hiÖn chuyÓn ®éng b¸m. MÉu 6 ®−îc l¾p lªn bμn dao
ngang, thùc hiÖn chuyÓn ®éng dÉn. Khi vÆn tay quay ch¹ dao ngang, mÉu tr−ît
t−¬ng ®èi víi ®Çu dß theo ph−¬ng S1. §Çu dß, th«ng qua van tr−ît 2 lμm çn
piston cïng dao thùc hiÖn chuyÓn ®éng b¸m S2. §μi dao cã thÓ ®−îc ®Æt ë gãc
nμo phï hîp nhÊt víi d¹ng l−ìi c¾t.
Çc th«ng sè kÕt cÊu cña hÖ thèng b¸m nh− sau: chiÒu réng cña khe
h0=40μm, chiÒu dμi b=78mm; xi lanh lùc cã ®−êng kÝnh D=70mm, hμnh tr×nh
H=90mm; b¬m dÇu cã c«ng suÊt Q=(12-18)l/ph, ¸p suÊt c«ng t¸c (12-25)kG/cm2.
156
H×nh 4. 30: HÖ thèng chÐp h×nh trªn m¸y tiÖn
Trªn h×nh 4. 31 lμ s¬ ®å m¸y ДИП-200, ®−îc T§H ®Ó gia c«ng çc trôc
bËc. Th©n ®Çu dß 7 ®−îc l¾p lªn bμn dao däc, nhËn chuyÓn ®éng S1 tõ c¬ cÊu ch¹y
dao däc. MÉu 9 ®−îc l¾p cè ®Þnh vμo th©n m¸y. Th©n xi lanh ®−îc l¾p lªn bμn
dao ngang, lÖch 45o víi ph−¬ng ch¹y dao däc. Nhê vËy cã thÓ gia c«ng ®−îc trôc
bËc 90o.
H×nh 4. 31: HÖ thèng chÐp h×nh trªn m¸y tiÖn
157
4.4.3.3. Tù ®éng hãa çc lo¹i m¸y kh¸c
Çc hÖ thèng truyÒn ®éng vμ ®iÒu khiÓn thñy lùc kh«ng chØ ®−îc dïng trªn
çc m¸y c¾t kim lo¹i, mμ cßn trªn nhiÒu lo¹i m¸y c«ng cô kh¸c n÷a, kÓ c¶ çc
m¸y rÌn dËp, çn, uèn. Sau ®©y lμ vÝ dô øng dông cña chóng trªn m¸y uèn.
Trªn h×nh 4. 32 lμ s¬ ®å m¸y uèn thÐp tÊm dïng hÖ thèng b¸m thñy lùc. Cã
2 hÖ thèng chÝnh: hÖ thèng dÉn ph«i, cã nhiÖm vô dÞch chuyÓn ph«i (thÐp tÊm) vμ
hÖ thèng b¸m thùc hiÖn c«ng viÖc uèn thÐp theo biªn d¹ng ®Þnh tr−íc. Ph«i 1
®−îc ®ì, kÑp vμ dÞch chuyÓn theo ph−¬ng ngang nhê hÖ çc thèng con l¨n dÉn
®éng (3, 5) vμ dÉn h−íng (4). Mét xÝch ®éng häc, liªn kÕt chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn
(S1) cña ph«i víi chuyÓn ®éng quay (ω) cña mÉu 6, sao cho khi ph«i dÞch ®−îc
mét kho¶ng b»ng chu vi cña chi tiÕt th× mÉu quay ®óng 1 vßng.
H×nh 4. 32: HÖ thèng chÐp h×nh trªn m¸y uèn thÐp tÊm
HÖ thèng b¸m gåm van tr−ît ®iÒu khiÓn 10, xi lanh lùc 8 mang theo con l¨n
t¹o h×nh 2, mÉu 6. Khi con l¨n quay, th«ng qua ®ßn 12, cÇn 11 lμm dÞch chuyÓn
con tr−ît 9 khái vÞ trÝ trung gian, ®−a dÇu vμo xi lanh, t¹o chuyÓn ®éng b¸m S2
cña piston. Gi¶ sö con tr−ît ®i lªn, dÇu tõ b¬m vμo khoang A, dÇu tõ khoang B vÒ
bÓ, khiÕn piston 8 ®i lªn. Khi con tr−ît ®i xuèng, ng−îc l¹i dÇu ®−îc b¬m vμo
khoang B, tho¸t tõ khoang A vÒ bÓ, piston 8 ®i xuèng.
Tay quay 13 ®−îc dïng khi cÇn chuyÓn ®éng piston 8 b»ng tay.
158
Ch−¬ng 5: NhËp m«n ®iÒu khiÓn sè m¸y c«ng cô
M¸y NC (Numerical Control Machine Tools) nÕu ®−îc dÞch mét çch ®Çy ®ñ
ph¶i lμ m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè, nh−ng th−êng ®−îc gäi t¾t lμ
m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn sè hoÆc m¸y NC. Tuy còng thuéc nhãm m¸y tù ®éng,
nh−ng m¸y NC cã nh÷ng tiÕn bé v−ît bËc vÒ nÒn t¶ng c«ng nghÖ vμ tÝnh n¨ng. §Ó
cã thÓ hiÓu s©u s¾c h¬n vÒ b¶n chÊt cña NC, nh÷ng −u ®iÓm vμ øng dông cña m¸y
NC, chóng ta h·y ®iÓm qua vÒ vÊn ®Ò tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh c«ng nghÖ vμ vÒ m¸y
tù ®éng nãi chung tr−íc khi ®i vμo nh÷ng vÊn ®Ò riªng cña m¸y NC.
5.1. Kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ
§Ó ®¹t ®−îc kÕt qu¶ gia c«ng mong muèn, qu¸ tr×nh c«ng nghÖ (gia c«ng
trªn m¸y c«ng cô) cÇn ph¶i ®−îc ®iÒu khiÓn. Cã thÓ nãi lÞch sö ph¸t triÓn cña
khoa häc c«ng nghÖ chÕ t¹o m¸y g¾n liÒn víi lÞch sö ph¸t triÓn cña kü thuËt ®iÒu
khiÓn m¸y c«ng cô. §iÒu khiÓn m¸y c«ng cô ®−îc ®Þnh nghÜa lμ sù t¸c ®éng lªn
çc c¬ cÊu cña m¸y ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ gia c«ng chi tiÕt ®¹t çc chØ
tiªu kü thuËt, n¨ng suÊt vμ chi phÝ [7]. §iÒu khiÓn m¸y c«ng cô cã thÓ "b»ng tay"
(do con ng−êi thùc hiÖn) hoÆc "tù ®éng", nghÜa lμ kh«ng cã sù can thiÖp trùc tiÕp
cña con ng−êi. T−¬ng øng víi 2 ph−¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn lμ 2 lo¹i m¸y: m¸y th«ng
th−êng vμ m¸y tù ®éng.
M¸y th«ng th−êng (Conventional Machine Tools), ®«i khi cßn ®−îc gäi mét
çch kh«ng thËt râ rμng lμ m¸y v¹n n¨ng (Universal Machine Tools hoÆc General
Purpose Machine Tools), lμ çc m¸y c«ng cô kh«ng ®−îc tù ®éng ho¸ hoÆc tù
®éng ho¸ ë møc rÊt thÊp. MÆc dï ®· cã nh÷ng tiÕn bé v−ît bËc vÒ kÕt cÊu; cã thÓ
®¹t ®é chÝnh x¸c gia c«ng cao (®Õn μm); tèc ®é lμm viÖc cao (3000 ÷ 4000v/ph) vμ
kh¶ n¨ng c«ng nghÖ cao (gia c«ng ®−îc nhiÒu d¹ng bÒ mÆt kh¸c nhau); çc tiÖn Ých
sö dông ®−îc c¶i thiÖn (vÝ dô ®o, hiÓn thÞ to¹ ®é vμ chu tr×nh gia c«ng d¹ng sè),...
nh−ng vÒ nguyªn lý lμm viÖc vμ kÕt cÊu c¬ b¶n th× çc m¸y v¹n n¨ng thÕ hÖ míi
(h×nh 1.13) kh«ng cã g× kh¸c so víi m¸y cæ ®iÓn (h×nh 1.12). VÒ b¶n chÊt, chóng
®Òu ®−îc ng−êi ®iÒu khiÓn trùc tiÕp. Ng−êi thî ®øng m¸y ph¶i trùc tiÕp thùc hiÖn
hÇu hÕt çc c«ng viÖc, tõ g¸ ph«i, chän dao, ®Æt chÕ ®é c¾t, dÞch chuyÓn dao, gi¸m
s¸t qu¸ tr×nh vμ kiÓm tra kÕt qu¶ gia c«ng,... ®Õn th¸o chi tiÕt khái m¸y.
Trªn m¸y tù ®éng (Automated Machine Tools), mét sè chøc n¨ng ®−îc ®iÒu
khiÓn tù ®éng. Tõ m¸y th«ng th−êng thμnh m¸y tù ®éng ®iÒu khiÓn sè hiÖn ®¹i,
m¸y c«ng cô tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n T§H. Tr−íc hÕt ng−êi ta −u tiªn T§H hÖ
thèng chuyÓn ®éng t¹o h×nh, sau ®ã lμ T§H çc hÖ thèng phô trî.
159
5.1.1. §iÒu khiÓn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ víi m¸y c«ng cô truyÒn thèng
M¸y c«ng cô truyÒn thèng ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng tay (h×nh 5. 1). Qu¸ tr×nh
c«ng nghÖ chøa ®ùng t−¬ng t¸c c¬, lý, ho¸ gi÷a çc yÕu tè cña hÖ thèng vμ çc
yÕu tè nhiÔu lo¹n. Th«ng sè ®Çu vμo cña hÖ thèng lμ chÕ ®é c«ng nghÖ (tèc ®é c¾t
S vμ l−îng ch¹y dao F), çc th«ng sè ®Çu ra Y thÓ hiÖn ph¶n øng cña hÖ thèng
(kÝch th−íc, ®é nh¸m bÒ mÆt, lùc c¾t, nhiÖt ®é vïng c¾t, rung ®éng, mßn dao,...).
Chøc n¨ng ®iÒu khiÓn hoμn toμn do con ng−êi (c«ng nh©n) thùc hiÖn. Con ng−êi
c¨n cø yªu cÇu c«ng nghÖ, tÝnh to¸n çc th«ng sè c«ng nghÖ X, ®Æt chóng vμo
m¸y, gi¸m s¸t ®Çu ra Y cña qu¸ tr×nh ®Ó thùc hiÖn çc hiÖu chØnh cÇn thiÕt. Trong
hÖ thèng nμy hoμn toμn kh«ng cã yÕu tè tù ®éng ®iÒu khiÓn. VÒ nguyªn t¾c, ®©y
lμ hÖ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh. Víi cÊu tróc nμy cña hÖ thèng, qu¸ tr×nh c«ng nghÖ
n»m trong vßng ®iÒu khiÓn nªn mÆc dï kh«ng ®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c vμ ®é nh¹y
cÇn thiÕt (do con ng−êi thùc hiÖn), nh−ng hÖ thèng l¹i cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi
biÕn ®éng cña qóa tr×nh. Do çc ®Æc ®iÓm nãi trªn mμ m¸y c«ng cô th«ng th−êng
®−îc gäi lμ hÖ thèng ®iÒu khiÓn thÝch nghi b»ng tay (Manual Adaptive Control).
H×nh 5. 1: S¬ ®å ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh theo c«ng nghÖ truyÒn thèng
5.1.2. §iÒu khiÓn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ víi m¸y tù ®éng
Khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ trªn m¸y tù ®éng (h×nh 5. 2), viÖc tÝnh
to¸n çc chÕ ®é c«ng nghÖ vÉn do con ng−êi thùc hiÖn. Bé ®iÒu khiÓn thay thÕ
con ng−êi ®−a çc th«ng sè c«ng nghÖ (S, F) vμo m¸y vμ ®iÒu khiÓn m¸y ho¹t
®éng theo çc gi¸ trÞ ®· Ên ®Þnh. Nã chØ gióp tù ®éng ho¸ kh©u nhËn, ®äc, gi¶i
m· ch−¬ng tr×nh, tÝnh to¸n vμ ®iÒu khiÓn hÖ thèng thùc hiÖn ®óng tr×nh tù vμ
th«ng sè c«ng nghÖ quy ®Þnh s½n. ChÝnh v× vËy, ®iÒu khiÓn m¸y c«ng cô lμ ®iÒu
khiÓn theo ch−¬ng tr×nh.
H×nh 5. 2: S¬ ®å ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh trªn m¸y tù ®éng
160
Môc tiªu ®iÒu khiÓn tù ®éng trªn çc m¸y c«ng cô hiÖn nay lμ ®¶m b¶o çc
c¬ cÊu c«ng t¸c ho¹t ®éng theo ®óng tr×nh tù vμ çc chÕ ®é c«ng nghÖ (S, F) ghi
trong ch−¬ng tr×nh chø kh«ng ph¶i lμ çc th«ng sè ra (Y) cña qu¸ tr×nh. ChÊt
l−îng cña qu¸ tr×nh hoμn toμn phô thuéc vμo tÝnh ®óng ®¾n cña phÐp tÝnh th«ng
sè c«ng nghÖ ban ®Çu. Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ n»m ngoμi vßng gi¸m s¸t cña bé ®iÒu
khiÓn nªn bé ®iÒu khiÎn kh«ng thÓ nhËn biÕt vμ kh«ng thÓ ph¶n øng tr−íc çc
biÕn ®éng (nhiÔu lo¹n) trong x¶y ra trong qu¸ tr×nh c«ng nghÖ vμ nh÷ng biÕn
®éng cña th«ng sè ra Y. V× vËy, bé ®iÒu khiÓn nμy ®−îc gäi lμ bé ®iÒu khiÓn tÜnh
(Fixed Controller).
5.1.3. §iÒu khiÓn thÝch nghi qu¸ tr×nh c«ng nghÖ
Muèn tù ®éng kiÓm so¸t kÕt qu¶ gia c«ng, bé ®iÒu khiÓn ph¶i cã kh¶ n¨ng
nhËn biÕt nh÷ng thay ®æi cña çc th«ng sè ra Y hoÆc çc th«ng sè m«i tr−êng ®Æc
tr−ng, cã kh¶ n¨ng bï trõ hoÆc h¹n chÕ biÕn ®éng cña chóng, nh»m duy tr× sù lμm
viÖc b×nh th−êng hoÆc ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cao nhÊt cho qu¸ tr×nh. HÖ thèng ®iÒu
khiÓn nh− vËy ®−îc gäi lμ hÖ ®iÒu khiÓn thÝch nghi (§KTN). S¬ ®å §KTN m¸y
c«ng cô ®−îc thÓ hiÖn trong h×nh 5. 3. Trong hÖ thèng nμy, con ng−êi chØ ph¶i
tÝnh chÕ ®é gia c«ng. Bé ®iÒu khiÓn (th−êng lμ CNC) vÉn gi÷ chøc n¨ng nhËn vμ
duy tr× th«ng sè c«ng nghÖ ®· ®Þnh. Bé §KTN gi¸m s¸t th«ng sè ra hoÆc th«ng sè
m«i tr−êng, ra quyÕt ®Þnh ®iÒu khiÓn vμ lÖnh cho bé CNC thùc hiÖn çc hiÖu
chØnh cÇn thiÕt çc th«ng sè c«ng nghÖ. ViÖc gi¸m s¸t vμ hiÖu chØnh chÕ ®é c«ng
nghÖ ®−îc thùc hiÖn trong thêi gian thùc, khiÕn m¸y c«ng cô lμm viÖc víi chÕ ®é
gia c«ng S2, F2 kh¸c víi chÕ ®é gia c«ng tÝnh to¸n S1, F1, ®¶m b¶o gi¸ trÞ hîp lý
nhÊt cña th«ng sè ra.
H×nh 5. 3: S¬ ®å ®iÒu khiÓn thÝch nghi qu¸ tr×nh c«ng nghÖ

VÒ cÊu tróc logic, s¬ ®å §KTN trong h×nh 5. 3 t−¬ng tù nh− s¬ ®å ®iÒu
khiÓn b»ng tay trong h×nh 5. 1, nh−ng §KTN do m¸y mãc thùc hiÖn nªn ®¶m b¶o
®−îc ®é chÝnh x¸c vμ ®é nh¹y cao. Kh¸c vÒ b¶n chÊt so víi ®iÒu khiÓn th«ng
th−êng, §KTN mang tÝnh tÝch cùc, ®éng vμ th«ng minh.
161
5.2. Çc d¹ng ®iÒu khiÓn tù ®éng m¸y c«ng cô
Tõ m¸y th«ng th−êng ®Õn m¸y CNC hiÖn ®¹i, m¸y c«ng cô tr¶i qua nhiÒu
giai ®o¹n ph¸t triÓn. §ã lμ qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸ tõng phÇn, tõng hÖ thèng cña
m¸y víi sù øng dông çc kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt cña mçi thêi kú. Tr−íc hÕt, ng−êi
ta −u tiªn T§H hÖ thèng chuyÓn ®éng t¹o h×nh, sau ®ã T§H çc hÖ thèng phô trî.
VÒ kü thuËt, tÊt c¶ çc d¹ng T§H dïng tÝn hiÖu t−¬ng tù vμ tÝn hiÖu sè ®· ®−îc
lÇn l−ît sö dông.
§Ó ®¶m b¶o çc th«ng sè h×nh häc vμ chÊt l−îng gia c«ng, hÖ thèng chuyÓn
®éng t¹o h×nh ph¶i lμm viÖc theo mét ch−¬ng tr×nh lËp tr−íc. Ch−¬ng tr×nh gia
c«ng ®−îc biÓu hiÖn d−íi çc d¹ng kh¸c nhau vμ ®−îc ghi lªn mét ph−¬ng tiÖn
thÝch hîp, ®−îc gäi lμ vËt mang tin. C¨n cø vμo d¹ng biÓu diÔn ch−¬ng tr×nh vμ
vËt mang tin (phÇn t« x¸m trong h×nh 5. 4), cã thÓ ph©n biÖt 4 d¹ng ®iÒu khiÓn.
§ã lμ d¹ng ®iÒu khiÓn b»ng cam (I), ®iÒu khiÓn theo mÉu (II), ®iÒu khiÓn nhê
b¶ng c¾m (III) vμ ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè (IV).
H×nh 5. 4: Çc d¹ng ®iÒu khiÓn m¸y c«ng cô
162
5.2.1. §iÒu khiÓn b»ng cam
Trong hÖ thèng ®iÒu khiÓn b»ng
cam (Cam Control), kho¶ng vμ tèc ®é
dÞch chuyÓn cña çc c¬ cÊu ®−îc ®iÒu
khiÓn nhê biªn d¹ng cña cam. Sù phèi
hîp gi÷a çc c¬ cÊu ®−îc thùc hiÖn
nhê vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña çc cam víi
nhau trªn trôc ph©n phèi. H×nh 5. 5 lμ
s¬ ®å c¬ cÊu ch¹y dao cña m¸y tù
®éng revolver. Biªn d¹ng cña çc cam
1, 2, 3 quyÕt ®Þnh quy luËt dÞch
chuyÓn cña çc bμn dao t−¬ng øng (6,
5, 7). Tèc ®é ¨n dao phô thuéc vμo tèc
®é cña trôc ph©n phèi 4 vμ ®ång bé
víi tèc ®é trôc chÝnh. Çc dao ho¹t
®éng theo chu tr×nh. Trong d¹ng ®iÒu
khiÓn nμy, ch−¬ng tr×nh gia c«ng ®−îc
thÓ hiÖn qua h×nh häc vÞ trÝ cña çc
cam. TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn lμ tÝn hiÖu
t−¬ng tù vμ hÖ thèng cam - trôc ph©n H×nh 5. 5: HÖ thèng ®iÒu khiÓn b»ng
phèi lμ vËt mang tin. cam
5.2.2. §iÒu khiÓn theo mÉu

HÖ thèng ®iÒu khiÓn theo
mÉu (Tracer Control) cßn ®−îc
gäi lμ hÖ thèng chÐp h×nh, trong
®ã quü ®¹o cña dao (t¹o nªn biªn
d¹ng cña chi tiÕt gia c«ng) ®−îc
sao chÐp tõ biªn d¹ng cña mÉu
(h×nh 5. 6). Tuú theo c¬ cÊu
truyÒn chuyÓn ®éng tõ ®Çu dß 2
®Õn dao 8 mμ ng−êi ta ph©n biÖt
hÖ thèng chÐp h×nh c¬ khÝ (dïng
con tr−ît, ®ßn bÈy c¬ khÝ) hoÆc hÖ
thèng b¸m (thuû lùc, ®iÖn hoÆc
H×nh 5. 6: HÖ thèng chÐp h×nh thuû lùc
®iÖn - thuû lùc).
163
Trong hÖ thèng chÐp h×nh, ch−¬ng tr×nh ®−îc chøa trong mÉu. TÝn hiÖu ®iÒu
khiÓn lμ tÝn hiÖu t−¬ng tù vμ mÉu chÐp h×nh lμ vËt mang tin.
5.2.3. §iÒu khiÓn nhê b¶ng c¾m
B¶ng c¾m (Plug-
board) lμ tªn chung ®Ó chØ
çc b¶ng ph¼ng (Panel
Type) hoÆc tang trèng
(Drum Type), trªn ®ã chøa
ma trËn (hμng × cét) çc lç
c¾m ®Ó c¾m d©y, nèi kÝn
m¹ch ®iÖn (qua çc phÇn tö
logic ®iÖn, ®iÖn tö nh− tiÕp
®iÓm, r¬le, diode, bé ®Õm,
®Þnh thêi,...) ®Ó ®iÒu khiÓn
mét chuçi c«ng viÖc nhÊt
®Þnh (h×nh 5. 7). H×nh 5. 7: B¶ng c¾m lμ vËt mang tin
Nh− vËy trong tr−êng hîp nμy, b¶ng c¾m chÝnh lμ vËt mang tin. Mçi hμng
trong b¶ng t−¬ng øng víi mét lÖnh trong ch−¬ng tr×nh, nªn sè hμng trªn b¶ng
c¾m (th−êng lμ 24) giíi h¹n sè lÖnh ®iÒu khiÓn. Trªn mçi hμng cã çc lç (th−êng
lμ 34) çch ®Òu nhau. Khi mçi lç ®−îc c¾m th× mét chøc n¨ng t−¬ng øng ®−îc
kÝch ho¹t (vÝ dô dÞch chuyÓn theo chiÒu +X). Khi mçi lÖnh (hμng) ®−îc hoμn
thμnh th× çc c«ng t¾c hμnh tr×nh sÏ t¸c ®éng, cho phÐp chuyÓn sang lÖnh ghi
trong hμng kÕ tiÕp. V× vËy, ®iÒu khiÓn dïng b¶ng c¾m thuéc d¹ng ®iÒu khiÓn nèi
cøng (Hard-Wired Control).
Mét bé ®iÒu khiÓn cã thÓ dïng kÕt hîp nhiÒu b¶ng c¾m, mçi b¶ng chøa mét
modul ch−¬ng tr×nh theo chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. Trªn mét sè m¸y c«ng cô cßn
dïng 2 lo¹i b¶ng c¾m: b¶ng c¾m c¬ - ®iÖn, chøa çc d−ìng, vÊu, c«ng t¾c ®iÖn ®Ó
®iÒu khiÓn quü ®¹o vμ to¹ ®é dÞch chuyÓn cña c¬ cÊu c«ng t¸c vμ b¶ng c¾m ®iÖn
®Ó ®iÒu khiÓn çc chøc n¨ng phô trî (nh− bËt t¾t, ®¶o chiÒu ®éng c¬, thay dao,
t−íi dung dÞch,...). TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn dïng víi b¶ng c¾m cã thÓ lμ liªn tôc hoÆc
rêi r¹c, tuú theo phÇn tö ®−îc dïng.
Cã thÓ nãi, ®iÒu khiÓn b»ng b¶ng c¾m ch−a ph¶i lμ ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng
tr×nh sè, nh−ng viÖc dïng vÞ trÝ çc phÇn tö (vÝ dô lç c¾m, r¬ le, chèt,...) ®Ó m·
ho¸ chøc n¨ng ®iÒu khiÓn ®· gîi ra ý t−ëng mang tÝnh çch m¹ng trong lÜnh vùc
®iÒu khiÓn m¸y c«ng cô: ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè.
164
5.2.4. §iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè
§iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè lμ d¹ng ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh cho
tr−íc, ®−îc s¶n sinh vμ l−u tr÷ d−íi d¹ng çc ký tù (ch÷ sè, ch÷ çi hoÆc çc ký tù
®Æc biÖt). Nhê sö dông ch−¬ng tr×nh d¹ng ký tù mμ viÖc s¶n sinh, söa ®æi ch−¬ng
tr×nh dÔ dμng h¬n; thiÕt bÞ l−u tr÷ vμ ®äc ch−¬ng tr×nh ®a d¹ng vμ ®¬n gi¶n h¬n,
nhÊt lμ khi m¸y tÝnh ®−îc sö dông víi t− çch bé ®iÒu khiÓn. V× ®iÒu khiÓn sè m¸y
c«ng cô lμ néi dung c¬ b¶n, xuyªn suèt cña tμi liÖu nμy nªn tõng vÊn ®Ò: kh¸i niÖm,
kÕt cÊu, vËn hμnh, lËp tr×nh cho m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn sè sÏ ®−îc tr×nh bμy kü
h¬n, theo tõng ch−¬ng riªng.
§Æc ®iÓm cña çc d¹ng ®iÒu khiÓn nãi trªn ®−îc tãm t¾t trong b¶ng sau.
VËt mang tin
D¹ng ®iÒu N¬i s¶n sinh
NhiÖm vô Chøc n¨ng phô
khiÓn H×nh häc ch−¬ng tr×nh
trî
®Þnh vÞ, dÞch phßng thiÕt
B»ng cam cam (®Üa, thïng, mÆt ®Çu)
chuyÓn kÕ
®Þnh vÞ, dÞch phßng thiÕt
B»ng mÉu mÉu, d−ìng
chuyÓn kÕ
®Þnh vÞ, dÞch
B¶ng c¾m vÊu, mÉu b¶ng c¾m t¹i m¸y
chuyÓn
®Þnh vÞ, dÞch b¨ng ®ôc chuyÓn m¹ch, phßng c«ng
NC
chuyÓn chÝnh x¸c lç, b¨ng tõ b¨ng lç, b¨ng tõ nghÖ
®Þnh vÞ, dÞch
phßng c«ng
chuyÓn chÝnh x¸c b¨ng ®ôc lç, b¨ng tõ, ®Üa tõ,
CNC nghÖ hoÆc
víi d¹ng h×nh häc bé nhí trong
t¹i m¸y
phøc t¹p
5.3. §iÒu khiÓn sè m¸y c«ng cô

5.3.1. Kh¸i niÖm ®iÒu khiÓn sè
HiÖn cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè(*).
(*)
ThuËt ng÷ "®iÒu khiÓn sè" ®−îc dÞch trùc tiÕp tõ "Numerical Control". Tuy nhiªn, trong
tiÕng ViÖt, "®iÒu khiÓn sè" cßn cã nghÜa lμ ®iÒu khiÓn dïng tÝn hiÖu sè "Digital Control". Trong
nhiÒu tr−êng hîp, cÇn ph©n biÖt ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn. Trong tμi liÖu nμy, trõ nh÷ng chç cã ghi chó,
thuËt ng÷ "®iÒu khiÓn sè" cÇn ®−îc hiÓu mét çch chÝnh x¸c lμ "®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè"
(nh− trong tiÕng Nga: "числовое программое управление").
165
Theo HiÖp héi c«ng nghiÖp ®iÖn tö Mü [3] (U. S. Electronic Industries
Association - EIA), thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn sè lμ mét hÖ thèng, ho¹t ®éng cña nã ®−îc
®iÒu khiÓn b»ng d÷ liÖu sè. HÖ thèng ph¶i dÞch tù ®éng Ýt nhÊt mét phÇn cña d÷
liÖu nμy.
Theo Britannica Concise Encyclopedia, ®iÒu khiÓn sè lμ ®iÒu khiÓn mét hÖ
thèng hay thiÕt bÞ b»ng çch nhËp trùc tiÕp d÷ liÖu d−íi d¹ng ch÷ sè, ch÷ çi, ký
hiÖu, tõ hoÆc tæ hîp çc d¹ng trªn.
Theo ГОСТ 20523-80 [7], ®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh sè m¸y c«ng cô lμ
®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh gia c«ng theo ch−¬ng tr×nh, trong ®ã çc d÷ liÖu ®−îc biÓu
diÔn d−íi d¹ng ch÷ çi vμ ch÷ sè.
Hai ®Þnh nghÜa ®Çu ®óng cho çc hÖ ®iÒu khiÓn sè nãi chung. Víi ®èi t−îng
nghiªn cøu cô thÓ cña chóng ta (m¸y c«ng cô) th× ®Þnh nghÜa 3 ®¬n gi¶n vμ râ rμng
h¬n.
VÊn ®Ò ®iÒu khiÓn sè m¸y c«ng cô liªn quan mËt thiÕt ®Õn mét sè thuËt ng÷
sau:
Ch−¬ng tr×nh gia c«ng (Part Program) lμ b¶n h−íng dÉn gia c«ng, trong
®ã chøa çc th«ng tin h×nh häc (m« t¶ quü ®¹o chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a dao
vμ ph«i) vμ th«ng tin c«ng nghÖ (tèc ®é trôc chÝnh, l−îng ch¹y dao,...). Çc lÖnh
vμ tõ trong ch−¬ng tr×nh ®−îc tËp hîp theo mét quy t¾c vμ tr×nh tù quy ®Þnh vμ
®−îc biÓu diÔn theo mét hÖ m· tiªu chuÈn (vÝ dô ISO) mμ bé ®iÒu khiÓn cã thÓ
hiÓu vμ xö lý ®−îc. Nhê m· ho¸ mμ çc th«ng tin ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng sè.
Bé ®iÒu khiÓn ph¶i dÞch ch−¬ng tr×nh ra m· m¸y ®Ó xö lý.
M· ho¸ lμ sù chuyÓn ®æi th«ng tin çc d¹ng kh¸c nhau (ng«n ng÷ nãi, sè)
sang d¹ng sè (ký tù). VÝ dô lÖnh "Ch¹y dao theo ®−êng th¼ng tõ vÞ trÝ hiÖn t¹i
®Õn to¹ ®é X=100, Y=150 víi tèc ®é 300mm/ph" ®−îc m· ho¸ nh− sau: G01 X100
Y150 F300; "Khëi ®éng trôc chÝnh theo chiÒu kim ®ång hå" ®−îc m· ho¸ thμnh
M03. Nhê th«ng tin ®−îc sè ho¸ (tho¸t ly b¶n chÊt vËt lý) mμ nã cã thÓ ®−îc ghi
vμo çc thiÕt bÞ l−u tr÷ v¨n b¶n. ThiÕt bÞ l−u tr÷ (vËt mang tin) dïng cho m¸y NC
rÊt ®a d¹ng vμ thay ®æi kh«ng ngõng theo sù tiÕn bé cña ph−¬ng tiÖn truyÒn vμ
l−u tr÷ th«ng tin: b¨ng ®ôc lç, b×a ®ôc lç, b¨ng tõ, ®Üa tõ, çc thiÕt bÞ ®iÖn tö (nh−
RAM, Memory Card, USB Flash Drive). Ch−¬ng tr×nh NC cßn cã thÓ ®−îc truyÒn
qua çp (RS 232, RS 485) hoÆc truyÒn file qua m¹ng m¸y tÝnh, nh− m¹ng côc bé
(LAN) hoÆc Internet.
Tuy çc ph−¬ng tiÖn l−u tr÷ vμ truyÒn th«ng tin kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt vËt
lý, nh−ng nguyªn t¾c m· ho¸ vÉn gièng nh− ë b¨ng ®ôc lç.
166
Theo nguyªn t¾c m¸y tÝnh sè, mäi th«ng tin ®−îc sè ho¸ vμ ®−îc biÓu diÔn
theo m· nhÞ ph©n, trong ®ã chØ dïng 2 ký tù, lμ "0" vμ "1". Trong m¸y NC thÕ hÖ
cò, "1" t−¬ng øng tr¹ng th¸i cã tÝn hiÖu (xung), "0" t−¬ng øng tr¹ng th¸i kh«ng cã
xung. Trong m¸y CNC (bé ®iÒu khiÓn lμ m¸y tÝnh sè) tr¹ng th¸i "1" hoÆc "0"
®−îc chøa trong 1 bit th«ng tin. Nhê sö dông kÕt hîp çc bit theo mét quy t¾c
nhÊt ®Þnh, ta cã thÓ biÓu diÔn bÊt cø ký tù nμo.
Do h¹n chÕ vÒ kÝch th−íc, çc b¨ng ®ôc lç chØ cã 8 r·nh (Track), nªn hÖ m· nhÞ
ph©n thuÇn tuý chØ biÓu diÔn ®−îc 258 ký tù, kh«ng thÓ biÓu diÔn ®−îc çc sè lín vμ
çc sè thËp ph©n nhiÒu ch÷ sè. §Ó kh¾c phôc ®iÒu ®ã, ng−êi ta ®· ®−a ra hÖ m· thËp-
nhÞ ph©n (Binary-Coded Decimal Code), gäi t¾t lμ BCD Code. Trong hÖ m· BCD,
chØ çc ch÷ sè tõ 0-9 lμ ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng nhÞ ph©n, cßn phÇn sè lÎ thËp ph©n
®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng thËp ph©n. Víi 1 b¨ng ®ôc lç 8 r·nh, ta cã thÓ biÓu diÔn bÊt
cø ký tù nμo vμ l−îng th«ng tin lμ kh«ng h¹n chÕ.
H×nh 5. 8 m« t¶ mét ®o¹n b¨ng ®ôc lç theo hÖ m· BCD, chuÈn ISO. B¨ng gåm
8 r·nh (Track) chøa th«ng tin (®¸nh sè tõ 1-8) ch¹y däc suèt chiÒu dμi cña b¨ng vμ 1
hμng lç (nhá) ¨n khíp víi r¨ng cña c¬ cÊu dÞch chuyÓn. Mçi hμng (vu«ng gãc víi
ph−¬ng chuyÓn ®éng) biÓu diÔn 1 ký tù. VÞ trÝ cã lç biÓu thÞ gi¸ trÞ 1, vÞ trÝ kh«ng cã
lç - gi¸ trÞ 0.
H×nh 5. 8: BiÓu diÔn th«ng tin trªn b¨ng ®ôc lç 8 r·nh nhê BCD code
Quy t¾c kÕt hîp çc bit ®−îc gäi lμ hÖ m· (Code System). Ta lÊy 2 hÖ m·
th«ng dông ®Ó lμm vÝ dô vÒ çch m· ho¸ th«ng tin (h×nh 5. 9). §ã lμ hÖ EIA cña
167
HiÖp héi c«ng nghiÖp ®iÖn tö Mü vμ hÖ ISO cña tæ chøc tiªu chuÈn thÕ giíi. Quy
−íc vÒ çc r·nh theo çc hÖ m· nh− sau:
5.3.1.1. HÖ EIA:
- r·nh 1-4 biÓu diÔn çc ch÷ sè 1-9 theo m· nhÞ ph©n;
- r·nh 5 chøa m· kiÓm tra;
- r·nh 6 sè 0;
- r·nh 6 vμ 7 kÕt hîp víi çc r·nh 1-4 biÓu diÔn çc ch÷ çi vμ ký hiÖu;
- r·nh 8 kÕt thóc dßng lÖnh.
5.3.1.2. HÖ ISO(*):
- r·nh 1-4 kÕt hîp víi r·nh 5, 6 biÓu diÔn çc ch÷ sè 0-9;
- r·nh 1-5 kÕt hîp víi r·nh 7 biÓu diÔn çc ch÷ çi A-Z;
- r·nh 8 chøa m· kiÓm tra;
- r·nh 1-4 kÕt hîp víi r·nh 6 biÓu diÔn çc ký hiÖu.
M· kiÓm tra (Parity Check) dïng ®Ó kiÓm tra lçi. HÖ EIA ®ßi hái sè lç trªn
mçi hμng ph¶i lÎ. NÕu sè lç mang th«ng tin lμ sè ch½n th× m¸y ®ôc lç ph¶i tù
®éng ®ôc thªm lç vμo r·nh 5 ®Ó t¹o thμnh sè lç lÎ. Khi ®äc th«ng tin ®Ó gia c«ng,
nÕu gÆp hμng cã sè lç ch½n th× bé ®iÒu khiÓn (NC) coi ®ã lμ lçi. HÖ ISO yªu cÇu
sè ch½n vμ m· kiÓm tra ë r·nh 8.
Theo hÖ m· ISO th× ®o¹n b¨ng trªn h×nh 5. 8 biÓu thÞ lÖnh G01 X25Y4.
Cμng ngμy m¸y tÝnh trªn m¸y NC cμng gÇn víi m¸y tÝnh th«ng dông. V× vËy
mäi ph−¬ng tiÖn l−u tr÷ vμ truyÒn th«ng cña m¸y NC còng ®−îc dïng chung víi
çc lo¹i m¸y tÝnh kh¸c. Ngoμi hÖ m· BCD ®· nãi ë trªn, hÖ m· ASCII
(Ameriacan Standard Code for Information Interchange), mét hÖ m· dïng chung
cho m¸y tÝnh, ®ang dÇn dÇn ®−îc dïng phæ biÕn cho çc bé ®iÒu khiÓn c«ng
nghiÖp trªn nÒn m¸y tÝnh sè, trong ®ã cã m¸y CNC. Trªn mμn h×nh cña çc bé
CNC ra ®êi trong kho¶ng thËp niªn gÇn ®©y, ch−¬ng tr×nh NC ®−îc hiÓn thÞ nh−
file v¨n b¶n (text file), ng−êi dïng cã thÓ söa ch÷a, l−u tr÷, sao chÐp. HÇu hÕt çc
bé CNC hiÖn ®¹i cã thÓ ®äc trùc tiÕp hoÆc chuyÓn ®æi (Import, Export) çc
ch−¬ng tr×nh NC ®−îc so¹n th¶o bëi çc bé so¹n th¶o v¨n b¶n (Text Editor) th«ng
dông. Trªn thùc tÕ, ng−êi vËn hμnh çc m¸y CNC hiÖn ®¹i kh«ng ph¶i bËn t©m
®Õn hÖ m· nμo ®ang ®−îc sö dông. ViÖc so¹n th¶o, söa ch÷a vμ xö lý çc ch−¬ng
tr×nh NC ®−îc thùc hiÖn nh− víi çc file v¨n b¶n th«ng th−êng.
(*)
HÖ tiªu chuÈn §øc DIN 66024 còng dùa trªn hÖ ISO
168
H×nh 5. 9: Quy −íc vÒ biÓu diÔn th«ng tin theo hÖ m· EIA vμ hÖ m· ISO
169
Bé ®iÒu khiÓn (Machine Control Unit - MCU) vμ m¸y c«ng cô lμ 2 bé phËn
cÊu thμnh chÝnh cña m¸y NC (h×nh 5. 10). MCU thùc hiÖn mäi chøc n¨ng ®iÒu
khiÓn, cung cÊp tÝn hiÖu cho çc thiÕt bÞ chÊp hμnh trªn m¸y c«ng cô. VÒ phÇn
m×nh, MCU cã 2 modul ®Ó thùc hiÖn 2 chøc n¨ng c¬ b¶n: bé xö lý d÷ liÖu (Data
Processing Unit - DPU) vμ çc m¹ch ®iÒu khiÓn chÊp hμnh (Control Loops Unit -
CLU). DPU cã nhiÖm vô ®äc vμ gi¶i m· ch−¬ng tr×nh, tÝnh to¸n kho¶ng çch vμ tèc
®é dÞch chuyÓn cña çc trôc ch¹y dao (néi suy) vμ cung cÊp sè liÖu cho CLU. Sè
liÖu ®ã gåm to¹ ®é ®iÓm cÇn tíi, chiÒu vμ vËn tèc chuyÓn ®éng cña mçi trôc ch¹y
dao; çc th«ng tin phô trî (chiÒu quay trôc chÝnh, dung dÞch b«i tr¬n,...). CLU cÊp
tÝn hiÖu chuyÓn ®éng cho çc thiÕt bÞ chÊp hμnh vμ nhËn tÝn hiÖu ph¶n håi vÒ vÞ trÝ
vμ vËn tèc cña c¬ cÊu c«ng t¸c. Nh− vËy, chØ khi nμo CLU x¸c nhËn lÖnh tr−íc ®·
hoμn thμnh th× DPU míi cung cÊp th«ng tin tiÕp theo.
H×nh 5. 10: S¬ ®å cÊu tróc cña m¸y CNC
170
5.3.2. NC vμ CNC
Cã thÓ quan niÖm mét çch ®¬n gi¶n r»ng m¸y CNC lμ m¸y NC ®−îc ®iÒu
khiÓn b»ng m¸y tÝnh, hay nãi çch kh¸c, trªn m¸y CNC, m¸y tÝnh gi÷ vai trß bé
®iÒu khiÓn. Tõ ®ã cã c«ng thøc:
CNC = Computer + NC.

Quan niÖm ®ã kh«ng sai, nh−ng ch−a ®ñ thÓ hiÖn sù tiÕn bé vÒ chÊt cña
CNC so víi NC. ViÖc sö dông m¸y tÝnh sè lμm bé ®iÒu khiÓn lμm thay ®æi c¨n
b¶n cÊu tróc vμ tÝnh n¨ng cña toμn hÖ thèng.
VÒ cÊu tróc, qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ tõ NC sang CNC tr−íc hÕt lμ qu¸ tr×nh
chuyÓn dÇn çc chøc n¨ng tõ phÇn cøng sang phÇn mÒm. §iÒu khiÓn NC th−êng
®−îc gäi lμ ®iÒu khiÓn nèi cøng (Hard-Wired Control), nghÜa lμ çc chøc n¨ng
®Òu ®−îc thùc hiÖn bëi çc modul phÇn cøng vμ çc modul nμy ®−îc nèi cøng víi
nhau nhê d©y dÉn, gi¾c c¾m, chuyÓn m¹ch,... Cho ®Õn cuèi thËp kû 196x, khi
minicomputer xuÊt hiÖn (vμo n¨m 1969) th× mét sè chøc n¨ng ®−îc chuyÓn tõ
phÇn cøng sang phÇn mÒm. Tuy nhiªn, vμo thêi ®ã, minicomputer cßn ®¾t so víi
gi¸ cña m¸y c«ng cô. Cho ®Õn cuèi thËp kû 197x vμ thËp kû 198x, microcomputer
míi ®−îc øng dông réng r·i trong NC nhê tÝnh n¨ng tèt mμ kÝch th−íc nhá gän
vμ rÎ tiÒn. Çc bé CNC dùa trªn microcomputer ®−îc øng dông réng r·i trong
c«ng nghiÖp cho ®Õn b©y giê. Vai trß cña phÇn mÒm trong CNC ngμy cμng chiÕm
−u thÕ vμ ngμy nay CNC ®−îc quan niÖm lμ ®iÒu khiÓn nèi mÒm (Soft-Wired
Control), trong ®ã çc qu¸ tr×nh thu nhËn, xö lý vμ truyÒn d÷ liÖu (tõ ®iÒu khiÓn
vμo/ra, néi suy, qu¶n trÞ d÷ liÖu, t¹o lÖnh ®iÒu khiÓn, gi¸m s¸t hÖ thèng,...) ®Òu do
m¸y tÝnh víi phÇn mÒm thÝch hîp thùc hiÖn. VÝ dô, bé NC ®−îc chÕ t¹o n¨m 1968
chøa 400 b¶ng m¹ch, trong khi çc bé CNC hiÖn ®¹i víi cïng chøc n¨ng chØ cã 1
b¶ng m¹ch. H×nh 5. 11 minh ho¹ sù chuyÓn çc chøc n¨ng ®iÒu khiÓn tõ phÇn
cøng sang phÇn mÒm.
VÒ c¬ b¶n, trªn çc m¸y NC, c¶ DPU vμ CLU ®Òu cã cÊu tróc phÇn cøng.
Trªn m¸y CNC, chøc n¨ng DPU do m¸y tÝnh ®¶m nhiÖm, cßn CLU vÉn gi÷ cÊu
tróc phÇn cøng.
- TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn sö dông trong çc hÖ ®iÒu khiÓn nèi cøng lμ xung ®iÖn
¸p. Mçi xung ®iÖn ¸p t¹o nªn dÞch chuyÓn b»ng 1 ®¬n vÞ chiÒu dμi c¬ së (Base
Length Unit - BLU) cña trôc ®−îc ®iÒu khiÓn. Sè l−îng çc xung cÊp cho ®éng c¬
x¸c ®Þnh kho¶ng çch cÇn dÞch chuyÓn, cßn tÇn sè cÊp xung x¸c ®Þnh vËn tèc dÞch
chuyÓn. Ng−îc l¹i, tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn trong hÖ CNC cã d¹ng sè nhÞ ph©n. Mçi tõ
171
(Word) chøa sè bit nhÊt ®Þnh (th−êng lμ 8, 16 hoÆc 32 bit tuú theo bé vi xö lý).
Mçi bit d÷ liÖu t¹o ra dÞch chuyÓn b»ng 1 BLU cho trôc ®iÒu khiÓn.
H×nh 5. 11: Sù chuyÓn çc chøc n¨ng ®iÒu khiÓn tõ phÇn cøng sang phÇn mÒm
VÒ tÝnh n¨ng, CNC cã nhiÒu −u viÖt nhê viÖc sö dông m¸y tÝnh sè víi phÇn
mÒm tÝch hîp trong ®iÒu khiÓn. H×nh 5. 12 cho thÊy sù kh¸c nhau gi÷a NC vμ
CNC.
172
H×nh 5. 12: So s¸nh tÝnh n¨ng cña NC vμ CNC
- M¸y tÝnh CNC cã ®Çy ®ñ çc d¹ng phÇn mÒm c¬ b¶n(*): hÖ ®iÒu hμnh,
phÇn mÒm hÖ thèng vμ phÇn mÒm øng dông. V× vËy, CNC thùc hiÖn ®−îc ®ñ çc
chøc n¨ng cña m¸y tÝnh: qu¶n lý vμ ®iÒu hμnh file, qu¶n lý bé nhí, ®iÒu khiÓn
mμn h×nh, bμn phÝm, m¹ng truyÒn th«ng, so¹n th¶o ch−¬ng tr×nh, m« pháng ®å
ho¹, truyÒn th«ng,...). Çc bé CNC trªn nÒn PC (PC Based CNC) dïng çc hÖ
®iÒu hμnh th«ng dông, nh− Windows, Unix, t¹o cho ng−êi dïng m«i tr−êng lμm
viÖc thuËn lîi vμ quen thuéc.
- Giao diÖn ng−êi dïng cña m¸y CNC hÊp dÉn vμ tiÖn lîi: mμn h×nh ®å ho¹
mμu ®Ó trî gióp lËp tr×nh vμ m« pháng kiÓm tra ch−¬ng tr×nh, th«ng b¸o tr¹ng
th¸i vμ c¶nh b¸o lçi, h−íng dÉn vËn hμnh,...)
(*)
Çc lo¹i phÇn mÒm cã hÖ ®iÒu hμnh (Operating System - OS), thùc hiÖn chøc n¨ng giao
diÖn ng−êi dïng, qu¶n trÞ bé nhí, qu¶n trÞ file,...; phÇn mÒm hÖ thèng (System Software) - qu¶n
trÞ, phèi hîp ®ång bé vμ ®iÒu khiÓn toμn bé phÇn cøng cña hÖ thèng, nh− truyÒn d÷ liÖu, ghi file
vμo bé nhí, hiÓn thÞ th«ng tin lªn mμn h×nh,... vμ phÇn mÒm øng dông (Application Software) -
thùc hiÖn çc chøc n¨ng chuyªn biÖt, nh− so¹n th¶o ch−¬ng tr×nh, m« pháng ®å ho¹, thu nhËn tÝn
hiÖu, ®iÒu khiÓn çc c¬ cÊu,...
173
- M¸y tÝnh t¹o cho bé ®iÒu khiÓn tÝnh linh ho¹t, dÔ biÕn ®æi vμ dÔ n©ng cÊp.
ChØ b»ng çch thay ®æi phÇn mÒm, cã thÓ t¹o ra çc chøc n¨ng, thËm chÝ c¶ çc
bé ®iÒu khiÓn kh¸c nhau mμ kh«ng ph¶i hoÆc ph¶i thay ®æi rÊt Ýt vÒ phÇn cøng. VÝ
dô, chØ cÇn cμi l¹i phÇn mÒm, ng−êi dïng cã thÓ nhËn ®−îc hÖ ®iÒu khiÓn Fanuc,
Siemens, Heidenhian,... trªn cïng mét hÖ thèng m¸y tÝnh vμ phÇn cøng. Th«ng
qua phÇn mÒm cã thÓ quy ®Þnh cÊu h×nh cña m¸y: sè trôc ®iÒu khiÓn, ®Þnh giíi
h¹n vïng lμm viÖc (Software Limit Switch), chiÒu vμ tèc ®é chuyÓn ®éng, thªm
bít çc thiÕt bÞ phô trî,...). Çc bé CNC hiÖn ®¹i th−êng ®−îc thiÕt kÕ víi cÊu
h×nh chuÈn. CÊu h×nh phÇn cøng vμ çc tham sè lμm viÖc cô thÓ cña m¸y c«ng cô
®−îc khai b¸o vμ qu¶n lý nhê phÇn mÒm.
- Kh¶ n¨ng b¶o mËt hÖ thèng ®−îc t¨ng c−êng. PhÇn mÒm kh«ng chØ gióp
nhμ s¶n xuÊt gi÷ ®−îc b¶n quyÒn vμ bÝ quyÕt c«ng nghÖ mμ cßn cho phÐp ng−êi
dïng b¶o vÖ çc khai b¸o cÊu h×nh hÖ thèng, ch−¬ng tr×nh ®iÒu khiÓn; ng¨n chÆn
sù truy cËp, sao chÐp, söa ®æi tr¸i phÐp v« t×nh hay cè ý. PhÇn mÒm còng cho
phÐp sao l−u hÖ thèng vμ ch−¬ng tr×nh ®Ó khi cÇn th× kh«i phôc l¹i.
Do gi÷ vai trß ngμy cμng quan träng nªn gi¸ trÞ cña phÇn mÒm ngμy cμng
t¨ng so víi phÇn cøng (h×nh 5. 13). §Çu tiªn, çc bé ®iÒu khiÓn ®¬n gi¶n víi çc
CPU chuyªn dïng ®−îc t¹o ra. Sau ®ã, chóng ®−îc thay b»ng çc CPU th«ng
dông víi phÇn mÒm chuyªn dïng. Ngμy nay nhiÒu bé ®iÒu khiÓn ®−îc t¹o ra hoμn
toμn nhê phÇn mÒm ch¹y trªn PC (PC based CNC) víi hÖ ®iÒu hμnh th«ng dông
(Windows hoÆc Unix). Tõ thËp kû 198x, çc bé NC thuÇn tuý dùa trªn phÇn cøng
kh«ng ®−îc s¶n xuÊt vμ hiÖn nay, NC mÆc nhiªn ®−îc hiÓu lμ CNC.
H×nh 5. 13: Gi¸ trÞ phÇn mÒm ngμy cμng t¨ng so víi phÇn cøng
174
B¶ng sau cho phÐp so s¸nh mét çch tãm t¾t çc ®Æc ®iÓm cña NC vμ CNC.
So s¸nh NC vμ CNC
§Æc tÝnh so
§iÒu khiÓn NC §iÒu khiÓn CNC
s¸nh
Thêi gian xuÊt 1954 - ®Çu thËp kû Kho¶ng 1970 - nay
hiÖn 197x
Thùc hiÖn çc M¹ch phÇn cøng ®iÖn M¸y tÝnh víi çc ch−¬ng tr×nh ®iÒu
chøc n¨ng ®iÒu tö khiÓn m¸y c«ng cô
khiÓn
D¹ng tÝn hiÖu Xung ®iÖn ¸p. Mçi TÝn hiÖu sè (bit). Mçi bit t¹o dÞch
®iÒu khiÓn xung t¹o dÞch chuyÓn chuyÓn 1 BLU
1 BLU
NhËp ch−¬ng Tõ b¨ng, b×a ®ôc lç, Dïng mäi thiÕt bÞ l−u tr÷ th«ng
tr×nh nhê thiÕt bÞ ®äc. §äc dông (bμn phÝm, bé nhí trong, bé
vμ thùc hiÖn theo tõng nhí ngoμi, çc giao diÖn truyÒn
block. th«ng, m¹ng côc bé, Internet,...)
§äc 1 lÇn nhiÒu block, ghi vμo bé
nhí ®Öm vμ sö dông dÇn.
Kh¶ n¨ng Giíi h¹n çc chøc n¨ng Bao gåm çc chøc n¨ng c¬ b¶n
c¬ b¶n: néi suy, nhËn nh− NC vμ më réng: thªm d¹ng
®Þnh d¹ng b¨ng tõ, vÞ néi suy (parabol, xo¾n èc), so¹n
trÝ tuyÖt ®èi vμ t−¬ng th¶o, truyÒn th«ng, bé nhí, hiÓn
®èi, nhËn m· ký tù thÞ, giao tiÕp vμo/ra,
CÊu tróc phÇn Phøc t¹p, bëi v× çc §¬n gi¶n h¬n v× nhiÒu chøc n¨ng
cøng ®iÒu chøc n¨ng ®iÒu khiÓn ®iÒu khiÓn ®−îc thùc hiÖn bëi phÇn
khiÓn ®−îc thùc hiÖn bëi çc mÒm
m¹ch ®iÖn tö
Bé nhí (l−u Kh«ng cã bé nhí Cã bé nhí trong, ®ång thêi sö
tr÷) ch−¬ng trong dông çc thiÕt bÞ l−u tr÷ th«ng
tr×nh dông (b¨ng tõ, ®Üa tõ, USB flash
drive,...)
5.3.3. Trung t©m gia c«ng CNC
Trong çc hÖ thèng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i th−êng cã mÆt çc trung t©m gia c«ng
CNC (CNC Machining Center). Trung t©m gia c«ng CNC (TTGC) kh¸c m¸y
CNC th«ng th−êng ë chç cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nhiÒu nguyªn c«ng c«ng nghÖ
kh¸c nhau, nh− tiÖn, phay, doa, gia c«ng ren, mμi,... mμ b×nh th−êng ph¶i dïng
175
mét sè m¸y CNC th«ng th−êng. Do yªu cÇu vÒ tËp trung nguyªn c«ng mμ çc
trung t©m gia c«ng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kÕt cÊu sau:
- Cã nhiÒu trôc ®iÒu khiÓn (4, 5 trôc hoÆc h¬n);
- Cã hÖ thèng thay dao tù ®éng;
- Cã c¬ cÊu cÊp ph«i, kÑp ph«i tù ®éng.
- Cã kh¶ n¨ng giao tiÕp víi çc thiÕt bÞ s¶n xuÊt kh¸c, nh− robot, b¨ng t¶i,...
Nhê cã kh¶ n¨ng tËp trung nguyªn c«ng cao mμ çc TTGC cho phÐp t¨ng
n¨ng suÊt, t¨ng ®é chÝnh x¸c gia c«ng.
Ng−êi ta th−êng ph©n biÖt 2 lo¹i TTGC chÝnh, lμ TTGC ngang vμ TTGC
®øng. TTGC ngang dùa trªn c¬ së m¸y tiÖn, cßn TTGC ®øng dùa trªn m¸y phay.
Ngoμi 2 trôc X, Z nh− m¸y tiÖn, TTGC ngang th−êng cã thªm çc trôc Y, C.
Kho chøa dao trªn trung t©m ngang th−êng cã d¹ng revolver (Turret), trªn ®ã çc
dao cã thÓ ®−îc dÉn ®éng (Driven Tool). Mét sè TTGC ngang cã tíi 2 trôc chÝnh,
2 ®μi dao, ®iÒu khiÓn 8 trôc nªn cã thÓ gia c«ng hoμn chØnh çc chi tiÕt cã h×nh
d¹ng phøc t¹p, nh− çc r·nh, lç lÖch t©m hoÆc h−íng kÝnh; cã thÓ gia c«ng çc
mÆt profile theo ph−¬ng ph¸p bao h×nh,... Trong h×nh 5. 14 lμ h×nh ¶nh mét TTGC
ngang nh− vËy vμ çc d¹ng chi tiÕt ®−îc gia c«ng trªn ®ã.
H×nh 5. 14: Trung t©m ngang CNC
176
TTGC ®øng cã cÊu h×nh c¬ b¶n nh− m¸y phay, nh−ng th−êng cã tíi 4, 5 trôc
hoÆc h¬n. Kho chøa dao cã nhiÒu d¹ng: d¹ng ®Üa, d¹ng xÝch, d¹ng tang trèng,...
VÝ dô trung t©m trªn h×nh 5. 15 cã 6 trôc (X, Y, Z, B, C, W), trong ®ã cã 1
bμn quay (trôc C), ô dao cã thÓ quay (trôc B) vμ tÞnh tiÕn (trôc W). Víi cÊu h×nh
nμy, trung t©m cã thÓ gia c«ng nhiÒu d¹ng mÆt cong kh«ng gian phøc t¹p, nh− çnh
b¬m ly t©m.
H×nh 5. 15: Trung t©m gia c«ng ®øng 6 trôc

Víi kho dao lín, th−êng thêi gian thay dao kÐo dμi kho¶ng vμi gi©y. Khi
dïng ®Çu revolver, hay cßn gäi lμ kho chøa dao d¹ng ®Üa (h×nh 5. 16), thêi gian
thay dao chØ cì 0,1 gi©y.
TTGC nh− trong h×nh 5. 17 cã 5 trôc (X, Y, Z, B, U) cã kho chøa dao d¹ng
xÝch vμ hÖ thèng cÊp ph«i tù ®éng (Automatic Pallet Changer). HÖ thèng cÊp
ph«i tù ®éng th−êng ®−îc dïng nhiÒu trong s¶n xuÊt linh ho¹t. Çc phiÕn g¸
(Pallet) cã t¸c dông nh− ®å g¸. Ph«i ®−îc l¾p lªn phiÕn g¸ tr−íc khi gia c«ng vμ
®−îc gia c«ng ngay trªn ®ã. Sau khi gia c«ng xong, c¶ ph«i vμ phiÕn g¸ ®−îc
chuyÓn ®Õn nguyªn c«ng sau. ViÖc g¸, th¸o ph«i ®−îc thùc hiÖn bªn ngoμi m¸y,
trïng víi thêi gian gia c«ng chi tiÕt kh¸c nªn kh«ng chiÕm thêi gian m¸y.
177
H×nh 5. 16: Trung t©m gia c«ng 5 trôc víi kho chøa dao d¹ng ®Üa
H×nh 5. 17: Trung t©m gia c«ng ®øng 5 trôc
5.3.4. §iÒu khiÓn sè trùc tiÕp

§iÒu khiÓn sè trùc tiÕp (Direct Numerical Control) hay ®iÒu khiÓn sè ph©n
bè (Distributed Numerical Control), ®Òu ®−îc viÕt t¾t lμ DNC, lμ gi¶i ph¸p nèi
m¹ng çc m¸y CNC ®Ó cã thÓ dïng chung çc thiÕt bÞ nhËp, l−u tr÷ ch−¬ng tr×nh
178
vμ çc tiÖn Ých kh¸c (vÝ dô phÇn mÒm CAD/CAM). B×nh th−êng, mçi m¸y CNC
®éc lËp cÇn cã thiÕt bÞ nhËp (bμn phÝm, thiÕt bÞ ®äc) vμ l−u tr÷ riªng. §iÒu ®ã
kh«ng chØ bÊt lîi vÒ mÆt kinh tÕ, g©y phiÒn phøc khi sö dông (vÝ dô, bé nhí cña
m¸y kh«ng ®ñ l−u tr÷ trän vÑn çc ch−¬ng tr×nh lín, g©y gi¸n ®o¹n qu¸ tr×nh gia
c«ng) mμ cßn g©y khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý thèng nhÊt d÷ liÖu vμ ch−¬ng tr×nh.
Cã DNC, çc m¸y CNC riªng lÎ kh«ng cÇn hoÆc chØ cÇn bé nhí ch−¬ng tr×nh rÊt
nhá. Çc ch−¬ng tr×nh lín ®−îc truyÒn trùc tiÕp tõng block tõ m¸y tÝnh DNC tíi
m¸y CNC ®Ó thùc hiÖn, hoÆc çc ch−¬ng tr×nh ®−îc ph©n bè cho çc m¸y CNC
theo nhiÖm vô.
H×nh 5. 18: Gi¶i ph¸p DNC
179
VÒ kÕt cÊu, hÖ DNC (h×nh 5. 18) lμ m¹ng m¸y tÝnh nªn gåm cã:
1. M¸y tÝnh trung t©m (DNC Computer). M¸y tÝnh DNC cã nhiÖm vô ®äc
ch−¬ng tr×nh, l−u tr÷ vμ ph©n phèi cho çc m¸y CNC theo yªu cÇu. V× vËy, nã
ph¶i cã cÊu h×nh ®ñ m¹nh, ®Æc biÖt lμ bé nhí dung l−îng lín, ®−îc cμi çc phÇn
mÒm chuyªn dïng (phÇn mÒm DNC) phôc vô qu¶n lý, ph©n phèi ch−¬ng tr×nh vμ
hÖ ®iÒu hμnh m¹ng vμ trang bÞ çc thiÕt bÞ ®äc chuyªn dïng. M¸y tÝnh DNC còng
nhËn d÷ liÖu ph¶n håi tõ çc m¸y c«ng cô ®Ó phôc vô cho viÖc cung cÊp ch−¬ng
tr×nh vμ phôc vô cho c«ng t¸c ®iÒu hμnh, qu¶n lý (thèng kª vμ lËp b¸o ço sè
l−îng s¶n phÈm, thêi gian gia c«ng, sù cè,...). §Ó ®¸p øng nhu cÇu gia c«ng cña
çc m¸y CNC vμ nhËn th«ng tin ph¶n håi ngay lËp tøc, hÖ thèng th«ng tin 2 chiÒu
nμy ho¹t ®éng theo thêi gian thùc.
2. ThiÕt bÞ m¹ng (gåm çc ®−êng çp, giao diÖn, chuyÓn m¹ch) ®Ó liªn kÕt
çc thiÕt bÞ trong hÖ thèng.
3. Çc m¸y CNC - ®èi t−îng phôc vô.
T−¬ng tù nh− çc m¹ng m¸y tÝnh th«ng th−êng, m¹ng DNC còng ®−îc nèi
theo vßng trßn (h×nh 5. 19) vμ theo h×nh sao hay h−íng t©m (h×nh 5. 20).
H×nh 5. 19: Ph−¬ng ph¸p nèi m¹ng H×nh 5. 20: Nèi m¹ng DNC kiÓu
DNC theo vßng trßn h−íng t©m
5.3.4.1. Nh÷ng kh¸c biÖt chÝnh gi÷a DNC vμ CNC lμ:

- Çc m¸y tÝnh ë ®iÒu khiÓn DNC ph©n phèi d÷ liÖu ch−¬ng tr×nh tíi, vμ thu
thËp d÷ liÖu tõ nhiÒu m¸y c«ng cô. Çc m¸y tÝnh ë ®iÒu khiÓn CNC chØ ®iÒu
khiÓn mét m¸y c«ng cô, hoÆc mét sè Ýt m¸y c«ng cô.
- M¸y tÝnh DNC th−êng ®−îc ®Æt ë xa çc m¸y c«ng cô. M¸y tÝnh ë ®iÒu
khiÓn CNC ph¶i ®−îc ®Æt liÒn m¸y c«ng cô.
180
- PhÇn mÒm DNC ®−îc ph¸t triÓn kh«ng chØ ®Ó ®iÒu khiÓn tõng bé phËn cña
thiÕt bÞ s¶n xuÊt mμ cßn phôc vô nh− lμ mét phÇn cña hÖ thèng qu¶n lý th«ng tin
trong hÖ thèng s¶n xuÊt cña c«ng ty. PhÇn mÒm DNC ®−îc cã thÓ bæ sung (t¨ng
c−êng) çc kh¶ n¨ng cña m¸y CNC ®Æc biÖt.
5.3.4.2. Nh÷ng −u ®iÓm chÝnh cña DNC:
- §iÒu khiÓn nhiÒu m¸y bëi m¸y tÝnh (Time Sharing).
- Kh¶ n¨ng l−u tr÷ vμ tÝnh to¸n lín.
- VÞ trÝ cña m¸y tÝnh ®−îc ®Æt ë xa khu vùc s¶n xuÊt nªn dÔ ®¶m b¶o vÒ m«i
tr−êng.
- Lo¹i bá ®−îc b¨ng tõ vμ thiÕt bÞ ®äc b¨ng tõ ë m¸y c«ng cô ®Ó n©ng cao ®é
tin cËy.
- Lo¹i bá bé ®iÒu khiÓn nèi cøng (Hardwired Controller) trªn mét sè hÖ
thèng.
- Cho phÐp dïng chung çc phÇn mÒm ®¾t tiÒn (CAD/CAM, Post-Procesor)
vμ gi¶m dung l−îng l−u tr÷. VÝ dô çc ch−¬ng tr×nh ®−îc l−u tr÷ d−íi d¹ng chung
(CL Data), khi cÇn chuyÓn cho m¸y nμo th× míi dÞch (Post-processed) theo m·
vμ cÊu h×nh t−¬ng øng.
5.4. LÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y NC
MÉu ®Çu tiªn cña m¸y c«ng cô ®iÒu khiÓn sè (gäi lμ m¸y NC - Numerical
Control) do ViÖn c«ng nghÖ Massachusetts (MIT) - Mü thiÕt kÕ vμ chÕ t¹o vμo
n¨m 1949, theo ®Æt hμng cña Kh«ng lùc Hoa kú, ®Ó s¶n xuÊt çc chi tiÕt phøc t¹p
vμ chÝnh x¸c cña m¸y bay.
Tr−íc ®ã, çc chi tiÕt m¸y hoÆc çc khu«n mÉu phøc t¹p th−êng ®−îc chia
thμnh çc phÇn ®¬n gi¶n h¬n. Sau khi gia c«ng xong, chóng míi ®−îc ghÐp l¹i víi
nhau thμnh chi tiÕt hoμn chØnh b»ng ph−¬ng ph¸p hμn, t¸n,... C«ng nghÖ ®ã kh«ng
kinh tÕ vμ kh«ng ®¶m b¶o ®−îc ®é chÝnh x¸c vÒ kÝch th−íc vμ h×nh häc mong
muèn còng nh− sù ®ång ®Òu vÒ c¬ tÝnh vËt liÖu. Sau nμy, nhê ph−¬ng ph¸p chÐp
h×nh, ng−êi ta ®· chÕ t¹o ®−îc çc chi tiÕt phøc t¹p h¬n. Tuy vËy, c«ng nghÖ gia
c«ng trªn m¸y chÐp h×nh vÉn cßn nhiÒu nh−îc ®iÓm, nh− ®é chÝnh x¸c kh«ng cao
(do qu¸n tÝnh cña hÖ thèng lín, do sai sè truyÒn ®éng c¬ khÝ, do sai sè cña mÉu,...);
n¨ng suÊt thÊp (do ph¶i h¹n chÕ tèc ®é tr−ît cña ®Çu dß trªn mÉu); ®¾t vμ kÐm linh
ho¹t (v× çc d−ìng mÉu lμ çc chi tiÕt c¬ khÝ chÝnh x¸c, dïng vËt liÖu ®Æc biÖt nªn
khã chÕ t¹o). ý t−ëng ¸p dông ®iÒu khiÓn sè vμo m¸y c«ng cô ®· g©y nªn cuéc
çch m¹ng trong c«ng nghÖ chÕ t¹o c¬ khÝ. Cã thÓ h×nh dung m¸y c«ng cô ®iÒu
181
khiÓn sè lμ mét m¸y chÐp h×nh, nh−ng çc d−ìng, mÉu, cam,... c¬ khÝ ®−îc thay
b»ng ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh. Ch−¬ng tr×nh kh«ng bÞ mßn nh− çc d−ìng mÉu,
mang ®i mang l¹i dÔ dμng. ViÖc so¹n th¶o, söa ®æi ch−¬ng tr×nh l¹i dÔ, nhanh vμ rÎ
h¬n nhiÒu so víi chÕ t¹o cam, d−ìng,... nªn m¸y NC nhanh chãng ®−îc hoan
nghªnh.
Ngay sau khi mÉu m¸y NC ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ®· cã ph−¬ng ¸n chÕ t¹o m¸y
NC c«ng nghiÖp ®−îc ®Ò nghÞ víi 3 nguyªn t¾c sau:
- Sö dông m¸y tÝnh(*) ®Ó tÝnh to¸n quü ®¹o ch¹y dao vμ l−u d÷ liÖu vμo b×a
®ôc lç.
- Dïng thiÕt bÞ ®äc t¹i m¸y ®Ó tù ®éng ®äc d÷ liÖu tõ b×a ®ôc lç.
- HÖ thèng ®iÒu khiÓn cã nhiÖm vô xö lý vμ liªn tôc ®−a ra th«ng tin ®iÒu
khiÓn çc ®éng c¬ ®−îc g¾n lªn trôc vÝt me.
N¨m 1952, chiÕc m¸y phay ®øng 3 trôc ®iÒu khiÓn sè cña h·ng Cincinnati
Hydrotel ®−îc tr−ng bμy t¹i MIT. Nh− vËy, ý t−ëng dïng nguyªn lý ®iÒu khiÓn sè
vμo m¸y c«ng cô xuÊt hiÖn do nhu cÇu cña qu©n ®éi. M·i kho¶ng gi÷a thËp kû 60,
m¸y NC míi ®−îc s¶n xuÊt vμ sö dông trong c«ng nghiÖp. Tuy nhiªn çc bé ®iÒu
khiÓn sè ®Çu tiªn dïng ®Ìn ®iÖn tö nªn tèc ®é xö lý chËm, cång kÒnh vμ tiªu tèn
nhiÒu n¨ng l−îng. ViÖc sö dông chóng còng rÊt khã kh¨n, nh− ch−¬ng tr×nh ®−îc
chøa trong çc b¨ng vμ b×a ®ôc lç, khã hiÓu vμ kh«ng söa ch÷a ®−îc. Giao tiÕp
gi÷a ng−êi vμ m¸y rÊt khã kh¨n v× kh«ng cã mμn h×nh, bμn phÝm. Sau khi çc linh
kiÖn b¸n dÉn ®−îc sö dông phæ biÕn trong c«ng nghiÖp (kho¶ng n¨m 1960) th×
m¸y gän h¬n, tèc ®é xö lý cao h¬n, tiªu tèn Ýt n¨ng l−îng h¬n,... Çc b¨ng ®ôc lç
sau nμy ®−îc thay b»ng b¨ng hoÆc ®Üa tõ,... Nh−ng nãi chung, tÝnh n¨ng sö dông
cña çc m¸y NC vÉn ch−a ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, cho ®Õn khi m¸y tÝnh ®−îc øng
dông vμo ®©y.
Sù xuÊt hiÖn IC (1959), LSI (1965), vi xö lý (1974) vμ çc tiÕn bé kü thuËt
vÒ l−u tr÷ vμ xö lý sè liÖu ®· lμm nªn cuéc çch m¹ng trong kü thuËt ®iÒu khiÓn
sè m¸y c«ng cô. Çc bé ®iÒu khiÓn sè trªn m¸y c«ng cô ®−îc tÝch hîp m¸y tÝnh
vμ thuËt ng÷ CNC (viÕt t¾t cña Computer Numerical Control) ®−îc sö dông tõ
®Çu thËp kû 70. M¸y CNC −u viÖt h¬n m¸y NC th«ng th−êng vÒ nhiÒu mÆt, nh−
tèc ®é xö lý cao, kÕt cÊu gän,... nh−ng −u ®iÓm quan träng nhÊt cña chóng lμ ë
tÝnh n¨ng sö dông, giao diÖn víi ng−êi dïng vμ çc thiÕt bÞ ngo¹i vi kh¸c. Çc
m¸y CNC ngμy nay cã mμn h×nh, bμn phÝm vμ nhiÒu thiÕt bÞ kh¸c ®Ó trao ®æi
(*)
ChiÕc m¸y tÝnh ®iÖn tö ®Çu tiªn mang tªn ENIAC (Electronic Numerical Integrator and
Computer) do Mauchly vμ Eckert chÕ t¹o vμo n¨m 1943.
182
th«ng tin víi ng−êi dïng. Nhê mμn h×nh, ng−êi dïng ®−îc th«ng b¸o th−êng
xuyªn vÒ t×nh tr¹ng cña m¸y, c¶nh b¸o b¸o lçi vμ nguy hiÓm cã thÓ x¶y ra, cã thÓ
m« pháng ®Ó kiÓm tra tr−íc qu¸ tr×nh gia c«ng,... M¸y CNC cã thÓ lμm viÖc ®ång
bé víi çc thiÕt bÞ s¶n xuÊt kh¸c nh− robot, b¨ng t¶i, thiÕt bÞ ®o,... trong hÖ thèng
s¶n xuÊt. Chóng cã thÓ trao ®æi th«ng tin trong m¹ng m¸y tÝnh çc lo¹i, tõ m¹ng
côc bé (LAN) ®Õn m¹ng diÖn réng vμ Internet.
Ngoμi kü thuËt ®iÒu khiÓn tù ®éng, sù ph¸t triÓn cña m¸y CNC vμ c«ng nghÖ
gia c«ng trªn chóng cßn g¾n liÒn víi mét lÜnh vùc kh¸c cña c«ng nghÖ th«ng tin:
thiÕt kÕ vμ s¶n xuÊt cã trî gióp cña m¸y tÝnh mμ chóng ta quen gäi lμ CAD/CAM.
§ã lμ lÜnh vùc øng dông m¸y tÝnh vμo c«ng t¸c thiÕt kÕ, tÝnh to¸n kÕt cÊu, chuÈn
bÞ c«ng nghÖ, tæ chøc s¶n xuÊt, h¹ch to¸n kinh tÕ,... Mét hÖ thèng s¶n xuÊt tù
®éng, cã kh¶ n¨ng tù thÝch øng víi sù thay ®æi ®èi t−îng s¶n xuÊt ®−îc gäi lμ hÖ
thèng s¶n xuÊt linh ho¹t (Flexible Manufacturing System - FMS). FMS gåm
m¸y çc m¸y hoÆc trung t©m gia c«ng CNC, robot, çc thiÕt bÞ vËn chuyÓn, thiÕt
bÞ kiÓm tra, ®o l−êng,... lμm viÖc d−íi sù ®iÒu khiÓn cña mét m¹ng m¸y tÝnh. Sù
tÝch hîp mäi hÖ thèng thiÕt bÞ s¶n xuÊt vμ tÝch hîp mäi qu¸ tr×nh thiÕt kÕ - s¶n
xuÊt - qu¶n trÞ kinh doanh nhê m¹ng m¸y tÝnh víi çc phÇn mÒm trî gióp c«ng
t¸c thiÕt kÕ vμ c«ng nghÖ, kinh doanh,... t¹o nªn hÖ thèng s¶n xuÊt tÝch hîp nhê
m¸y tÝnh (Computer Integrated Manufacturing - CIM).
H×nh 5. 21: LÞch sö ph¸t triÓn cña CNC vμ çc lÜnh vùc liªn quan
183
CAD/CAM lμ lÜnh vùc cã liªn quan mËt thiÕt víi kü thuËt ®iÒu khiÓn sè çc
thiÕt bÞ s¶n xuÊt. CAD (Computer Aided Design), ®−îc dÞch lμ "thiÕt kÕ cã trî
gióp cña m¸y tÝnh", lμ mét lÜnh vùc øng dông cña CNTT vμo thiÕt kÕ. Nã trî
gióp cho çc nhμ thiÕt kÕ trong viÖc m« h×nh ho¸, lËp vμ xuÊt çc tμi liÖu thiÕt kÕ
dùa trªn kü thuËt ®å ho¹. CAM (Computer Aided Manufacturing), ®−îc dÞch lμ
"s¶n xuÊt cã trî gióp cña m¸y tÝnh", xuÊt hiÖn do nhu cÇu lËp tr×nh cho çc thiÕt
bÞ ®iÒu khiÓn sè (m¸y CNC, robot, thiÕt bÞ vËn chuyÓn, kho tμng, kiÓm tra) vμ
®iÒu khiÓn chóng. Chóng vèn xuÊt hiÖn ®éc lËp víi nhau, nh−ng ngμy cμng xÝch
l¹i gÇn nhau. CAD/CAM lμ thuËt ng÷ ghÐp, dïng ®Ó chØ mét m«i tr−êng thiÕt kÕ -
s¶n xuÊt víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh.
Qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn, ph¸t trÓn cña m¸y CNC vμ çc lÜnh vùc liªn quan, lμ
CAD/CAM, CIM ®−îc tãm t¾t trong h×nh 5. 21. Chóng ta thÊy vμo cuèi thÕ kû
XX, CAD/CAM, CNC ®ang trong thêi kú ph¸t triÓn m¹nh vμ kû nguyªn cña CIM
®−îc khëi ®Çu.
5.5. Çc −u, nh−îc ®iÓm cña m¸y CNC
VÒ b¶n chÊt vËt lý, qu¸ tr×nh gia c«ng trªn m¸y th«ng th−êng vμ m¸y CNC
hoμn toμn nh− nhau: kÝch th−íc vμ chÊt l−îng bÒ mÆt cña chi tiÕt gia c«ng ®−îc
h×nh thμnh vμ ®iÒu khiÓn bëi sù t−¬ng t¸c c¬, lý, ho¸ gi÷a dông cô vμ chi tiÕt gia
c«ng. NÒn t¶ng lý thuyÕt c¾t gät kim lo¹i ®−îc nghiªn cøu vμ øng dông hμng tr¨m
n¨m nay dùa trªn m¸y truyÒn thèng vÉn ®óng cho m¸y CNC. HiÖu qu¶ do ®iÒu
khiÓn sè mang l¹i, thùc chÊt lμ cho phÐp thùc hiÖn hîp lý h¬n çc chÕ ®é gia
c«ng, ph¸t huy n¨ng lùc cña m¸y ë møc ®é cao h¬n mμ trªn m¸y th«ng th−êng,
do h¹n chÕ cña ®iÒu khiÓn thñ c«ng, kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Sù tÝch hîp gi÷a kü
thuËt c¬ khÝ, ®iÒu khiÓn tù ®éng vμ c«ng nghÖ th«ng tin ®· t¹o ra cho m¸y CNC
çc tÝnh n¨ng míi, v−ît tréi so víi m¸y th«ng th−êng. ViÖc chuyÓn vai trß ®iÒu
khiÓn cña con ng−êi cho m¸y mãc t¹o nªn sù chÝnh x¸c, linh ho¹t, nhanh nh¹y,
bÒn v÷ng cña hÖ thèng c«ng nghÖ. Nhê çc tÝnh n¨ng ngμy cμng −u viÖt cña hÖ
thèng tÝch hîp c¬ khÝ - ®iÒu khiÓn tù ®éng - c«ng nghÖ th«ng tin mμ m¸y CNC cã
rÊt nhiÒu −u ®iÓm.
5.5.1. Çc −u ®iÓm cña m¸y CNC
HiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña viÖc sö dông m¸y CNC ®−îc thÓ hiÖn ë çc
khÝa c¹nh sau ®©y:
5.5.1.1. N¨ng suÊt gia c«ng cao
Tæng thêi gian gia c«ng mét lo¹t chi tiÕt T gåm 3 thμnh phÇn:
184
T = Tc + Tp + Tck,
trong ®ã, Tc - thêi gian chÝnh (trùc tiÕp c¾t gät); Tp - thêi gian phô (thêi gian ch¹y
kh«ng, thay dao, thay ®æi chÕ ®é c¾t, kiÓm tra,...); Tck - thêi gian chuÈn bÞ - kÕt
thóc lo¹t gia c«ng (chuÈn bÞ dao cô, ®å g¸, dông cô ®o, ph«i liÖu,...).
VÒ lý thuyÕt, ®iÒu khiÓn sè kh«ng lμm gi¶m thêi gian chÝnh mμ chØ gi¶m 2
thμnh phÇn thêi gian cßn l¹i. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ m¸y CNC cho phÐp gi¶m c¶
3 lo¹i thêi gian so víi m¸y c«ng cô truyÒn thèng.
- Thêi gian chÝnh Tc ®−îc c¶i thiÖn nhê ph¸t huy tèi ®a c«ng suÊt gia c«ng
cña m¸y, trong khi trªn m¸y th«ng th−êng, do h¹n chÕ vÒ tay nghÒ hoÆc t×nh
tr¹ng t©m sinh lý cña c«ng nh©n ®iÒu ®ã kh«ng ®¹t ®−îc. VÝ dô, tèc ®é trôc chÝnh
trªn m¸y tiÖn CNC cã thÓ tíi hμng v¹n vßng/phót, cßn khi lμm viÖc trªn m¸y
th«ng th−êng, c«ng nh©n chØ cã thÓ ch¹y tíi vμi ngμn vßng/phót. M¸y CNC cã kÕt
cÊu c¬ khÝ cøng v÷ng, æn ®Þnh vÒ c¬, nhiÖt nªn tèc ®é vμ c«ng suÊt gia c«ng cã
thÓ ph¸t huy tèi ®a. ChÕ ®é c«ng nghÖ trªn m¸y CNC d−êng nh− chØ phô thuéc
vμo ®é bÒn, ®é cøng v÷ng cña hÖ thèng c«ng nghÖ vμ yªu cÇu kü thuËt cña chi tiÕt
gia c«ng. C«ng nghÖ c¾t cao tèc (High Speed Cutting) chØ ph¸t huy ®−îc hiÖu qu¶
cao trªn m¸y CNC. ViÖc gia c«ng b»ng nhiÒu dao, nhiÒu vÞ trÝ ®ång thêi còng lμm
gi¶m ®¸ng kÓ thêi gian chÝnh.
- Thêi gian phô Tp gi¶m tr−íc hÕt nhê t¨ng tèc ®é ch¹y kh«ng vμ gi¶m thêi
gian ®Þnh vÞ. Çc m¸y CNC hiÖn ®¹i cho phÐp t¨ng tèc ®é ch¹y kh«ng lªn tíi vμi
chôc mÐt/phót mμ kh«ng g©y va ch¹m vμ ®Þnh vÞ vÉn chÝnh x¸c. Trªn çc m¸y cã
hÖ thèng thay dao tù ®éng, thêi gian thay dao chØ tÝnh b»ng gi©y. ChÕ ®é c«ng nghÖ
®−îc thay ®æi tõ ch−¬ng tr×nh, c«ng nh©n kh«ng mÊt thêi gian g¹t sè. ViÖc dõng
m¸y ®Ó kiÓm tra kÝch th−íc trong çc nguyªn c«ng hÇu nh− ®−îc lo¹i bá do kh¶
n¨ng ®iÒu khiÓn chÝnh x¸c vÞ trÝ vμ quü ®¹o cña m¸y CNC rÊt cao. Çc trung t©m
gia c«ng th−êng cã hÖ thèng cÊp ph«i, kÑp nh¶ ph«i, lÊy chi tiÕt tù ®éng nªn thêi
gian g¸ kÑp ph«i rÊt ng¾n. Khi lμm viÖc víi m¸y CNC, c«ng nh©n chØ ®ãng vai trß
gi¸m s¸t chø kh«ng tham gia trùc tiÕp vμo qu¸ tr×nh gia c«ng nªn m¸y cã thÓ lμm
viÖc c¶ khi v¾ng mÆt c«ng nh©n vμ mét c«ng nh©n cã thÓ tr«ng coi nhiÒu m¸y.
- ViÖc chuÈn bÞ m¸y CNC ®Ó gia c«ng mét lo¹i s¶n phÈm míi rÊt nhÑ nhμng:
n¹p ch−¬ng tr×nh gia c«ng vμ chuÈn l¹i çc to¹ ®é. Toμn bé thêi gian trªn chØ cÇn
kh«ng qu¸ 30 phót. Trong khi ®ã, nÕu chi tiÕt ®ßi hái thiÕt kÕ vμ chÕ t¹o ®å g¸ th×
thêi gian trªn cã thÓ kÐo dμi hμng tuÇn. Kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn vμ phèi hîp chÝnh x¸c
çc trôc theo ch−¬ng tr×nh cho phÐp lo¹i bá çc ®å g¸ vμ dao ®Þnh h×nh phøc t¹p.
Nhê vËy kh«ng nh÷ng gi¶m ®−îc thêi gian l¾p ®Æt, c¨n chØnh ®å g¸ mμ cßn lo¹i bá
185
çc sai sè truyÒn ®éng do chÕ t¹o vμ hao mßn c¬ khÝ, t¨ng ®é chÝnh x¸c gia c«ng.
ViÖc lËp ch−¬ng tr×nh míi cã thÓ tiÕn hμnh ngoμi m¸y (trªn m¸y tÝnh ®éc lËp) hoÆc
thùc hiÖn ngay trong khi m¸y gia c«ng nªn chiÕm thêi gian m¸y kh«ng ®¸ng kÓ.
- Çc m¸y vμ çc trung t©m gia c«ng CNC cho phÐp tËp trung nguyªn c«ng
cao ®é. Trªn mét m¸y cã thÓ gia c«ng nhiÒu bÒ mÆt, b»ng çc ph−¬ng ph¸p c«ng
nghÖ kh¸c nhau; cã thÓ gia c«ng th« vμ tinh trªn cïng mét m¸y, trong cïng mét
lÇn g¸, b»ng nhiÒu dao, nhiÒu trôc ®ång thêi. §iÒu ®ã gi¶m bít viÖc vËn chuyÓn,
g¸ ®Æt nªn kh«ng nh÷ng lμm t¨ng n¨ng suÊt mμ cßn gi¶m sai sè gia c«ng.
Ng−êi ta ®· tæng kÕt r»ng, thêi gian trùc tiÕp gia c«ng (Tc) trªn m¸y th«ng
th−êng chØ chiÕm kh«ng qu¸ 10% trong tæng sè thêi gian gia c«ng (T). Trªn m¸y
CNC thêi gian ®ã lªn tíi 70%.
N¨ng suÊt gia c«ng trªn m¸y CNC hÇu nh− kh«ng phô thuéc vμo tay nghÒ
vμ tr¹ng th¸i t©m, sinh lý cña c«ng nh©n.
5.5.1.2. ChÊt l−îng gia c«ng cao
ChÊt l−îng gia c«ng (®é chÝnh x¸c kÝch th−íc, h×nh d¸ng vμ chÊt l−îng bÒ
mÆt gia c«ng) suy ®Õn cïng phô thuéc 3 yÕu tè: nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ vμ c«ng
nh©n.
YÕu tè nguyªn vËt liÖu gi¶ thiÕt lμ kh«ng thay ®æi. So s¸nh vÒ thiÕt bÞ th×
m¸y CNC ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c cao vμ ®ång ®Òu nhê hÖ thèng ®iÒu khiÓn - ®o
l−êng rÊt chÝnh x¸c (cì 0,01 - 0,001 mm), hÖ thèng c¬ khÝ cøng v÷ng vμ æn ®Þnh,
qu¸ tr×nh c¾t ®−îc ®iÒu khiÓn hoμn toμn nhê ch−¬ng tr×nh nªn lo¹i trõ ®−îc çc
sai sè do chÕ t¹o vμ hao mßn çc c÷, d−ìng. Çc m¸y CNC hiÖn ®¹i ®Òu cã kh¶
n¨ng bï kÝch th−íc vμ mßn dao, bï khe hë vμ biÕn d¹ng nhiÖt c¬ khÝ. Trªn m¸y
th«ng th−êng, tay nghÒ vμ t×nh tr¹ng t©m, sinh lý cña ng−êi thî ¶nh h−ëng rÊt lín
®Õn chÊt l−îng gia c«ng. Khi gia c«ng trªn m¸y CNC, c«ng nh©n chØ cã nhiÖm vô
n¹p ch−¬ng tr×nh, gi¸m s¸t viÖc g¸ ph«i, thay dao vμ t×nh tr¹ng lμm viÖc cña m¸y.
V× vËy t©m sinh lý, tay nghÒ cña c«ng nh©n hoμn toμn kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn chÊt
l−îng gia c«ng.
Trong sè çc th«ng sè kü thuËt cña m¸y CNC, cã 2 th«ng sè ¶nh h−ëng trùc
tiÕp ®Õn ®é chÝnh x¸c gia c«ng. §ã lμ ®é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ (Accuracy hay
Positioning Accuracy) vμ ®é chÝnh x¸c lÆp l¹i (Repeatability).
§é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ (§CX§V) liªn quan tíi thuËt ng÷ ®é ph©n gi¶i ®iÒu
khiÓn (Control Resolution). §é ph©n gi¶i ®iÒu khiÓn (§PG§K) nãi lªn kh¶ n¨ng
cña MCU, cã thÓ chia kho¶ng dÞch chuyÓn cña bμn m¸y thμnh nh÷ng ®o¹n nhá
mμ bé ®iÒu khiÓn cã thÓ nhËn biÕt ®−îc. Nãi çch kh¸c, ®ã lμ kho¶ng dÞch chuyÓn
186
nhá nhÊt cña bμn m¸y mμ bé ®iÒu khiÓn cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc. NÕu kho¶ng dÞch
chuyÓn nhá h¬n ®é ph©n gi¶i ®iÒu khiÓn th× bé ®iÒu khiÓn kh«ng thÓ nhËn biÕt
®−îc vμ ta sÏ m¾c mét sai sè ®iÒu khiÓn. ph©n gi¶i ®iÒu khiÓn phô thuéc nhiÒu
yÕu tè, nh− n¨ng lùc xö lý (sè bit) cña bé NC, bé ®iÒu khiÓn truyÒn ®éng (vÝ dô
sè b−íc/vßng cña ®éng c¬ b−íc), ®é ph©n gi¶i cña hÖ thèng ®o (vÝ dô sè xung
ph¸t ra trong 1 vßng quay cña encoder). Víi mét hÖ phøc hîp, ph©n gi¶i ®iÒu
khiÓn sÏ lμ ph©n gi¶i thÊp nhÊt cña çc yÕu tè thμnh phÇn. §Ó lμm vÝ dô, ta lÊy
tr−êng hîp sè bit cña NC lμ yÕu tè quyÕt ®Þnh. NÕu gäi n lμ sè bit cña mçi trôc th×
sè kho¶ng chia (sè ®iÓm ®iÒu khiÓn) trªn trôc sÏ lμ
Sè ®iÓm ®iÒu khiÓn = 2 n
§é ph©n gi¶i ®iÒu khiÓn lμ kho¶ng çch gi÷a 2 ®iÓm ®iÒu khiÓn kÒ nhau:
Kho¶ ng dÞch chuyÓn

§ PG§ K =
2n
Do nhiÒu yÕu tè (sai sè ®iÒu khiÓn, çc sai sè c¬ khÝ, nh− khe hë truyÒn
®éng, biÕn d¹ng cña hÖ thèng c¬ khÝ,...) nªn khi gia c«ng lu«n lu«n m¾c ph¶i sai
sè ®Þnh vÞ (Positioning Error), nghÜa lμ kh«ng bao giê chóng ta cã thÓ ®Þnh vÞ
chÝnh x¸c tuyÖt ®èi bμn m¸y t¹i mét vÞ trÝ x¸c ®Þnh.
§CX§V ®ång nghÜa víi sai sè ®Þnh vÞ, nãi lªn kh¶ n¨ng ®Þnh vÞ chÝnh x¸c
bμn m¸y tíi mét vÞ trÝ (to¹ ®é) x¸c ®Þnh.
Sai sè ®Þnh vÞ lín nhÊt x¶y ra khi ®iÓm cÇn ®Õn D n»m chÝnh gi÷a hai ®iÓm
®iÒu khiÓn kÒ nhau P1 vμ P2 (h×nh 5. 22).
H×nh 5. 22: BiÓu diÔn §CX§V vμ §CXLL cña m¸y NC
187
Gi¶ thiÕt sai sè c¬ khÝ tuËn theo luËt ph©n bè chuÈn, khi ®ã tuyÖt ®¹i ®a sè gi¸
trÞ ®o (99,74%) n»m trong kho¶ng ±3σ (σ lμ ph−¬ng sai). §CX§V ®−îc tÝnh theo
c«ng thøc:
§ PG§ K
§ CX§ V = + 3σ
2
§é chÝnh x¸c lÆp l¹i (§CXLL) lμ kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn bμn m¸y lÆp l¹i
nhiÒu lÇn ®óng vÞ trÝ x¸c ®Þnh ®· ®−îc lËp tr×nh. Nã nãi lªn kh¶ n¨ng ®¹t gi¸ trÞ
kÝch th−íc mét çch æn ®Þnh trong mét lo¹t chi tiÕt gia c«ng. Nguyªn nh©n cña
sai sè lÆp l¹i lμ çc sai sè c¬ khÝ nh− ®· nh¾c ®Õn ë trªn. Khi çc kÝch th−íc gia
c«ng tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn th× tuyÖt ®¹i ®a sè kÝch th−íc n»m trong vïng
±3σ. V× vËy cã thÓ ®Þnh nghÜa §CXLL nh− sau:
§CXLL = ±3σ , hay §CXLL = 6σ.
§Þnh nghÜa vÒ §PG§K, §CX§V, §CXLL còng ®−îc minh ho¹ trong h×nh
5. 22.
VÝ dô, mét bé NC ®iÒu khiÓn m¸y tiÖn theo 2 trôc víi sè bit lμ 16 (gäi lμ bé
®iÒu khiÓn 16 bit). Kho¶ng dÞch chuyÓn cña trôc Z lμ 800 mm, trôc X lμ 300 mm.
Sai sè c¬ khÝ tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn víi ph−¬ng sai σ = 0.0075 mm. Ta thö
tÝnh §PG§K, §CX§V vμ §CXLL cña hÖ thèng. Ta sÏ gi¶i bμi to¸n trªn cho bé
®iÒu khiÓn 8 bit vμ 32 bit ®Ó so s¸nh kÕt qu¶.
V× 2 trôc cã kho¶ng dÞch chuyÓn kh¸c nhau nªn ph¶i x¸c ®Þnh §PG§K vμ
§CX§V cho tõng trôc. Ta cã thÓ lËp mét b¶ng tÝnh Excel nh− sau ®Ó tÝnh lu«n
cho c¶ 3 tr−êng hîp: bé ®iÒu khiÓn 8, 16 vμ 32 bit.
Sigma = 0.0075 n= 8 16 32
n
Sè ®iÓm §K 2 = 256 65 536 4 294 967 296
C¶ 2 trôc 3*sigma = 0.0225 §CXLL = 6*sigma = 0.0450
Trôc Z Kho¶ng dÞch Z 800
n
§PG§K (mm) Z/2 3.125 0.0122 0.000000186
§CX§V (mm) §PG§K/2 + 3*sigma 1.585 0.0286 0.022500093
Trôc X Kho¶ng dÞch X 300
n
§PG§K (mm) X/2 1.172 0.0046 0.000000070
§CX§V (mm) §PG§K/2 + 3*sigma 0.608 0.0248 0.022500035
Tõ vÝ dô trªn, ta rót ra kÕt luËn:
188
- §é chÝnh x¸c lÆp l¹i kh«ng liªn quan g× ®Õn bé ®iÒu khiÓn mμ do chÊt l−îng
phÇn c¬ khÝ (®é chÝnh x¸c, khe hë, ®é cøng v÷ng, æn ®Þnh,...) quyÕt ®Þnh.
- N¨ng lùc cña m¸y tÝnh (sè bit) cμng lín th× ®é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ cμng cao.
Çc bé ®iÒu khiÓn míi dïng m¸y tÝnh 32 bit nªn cã thÓ ®¹t ®é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ
rÊt cao.
- Khi §PG§K thÊp th× sai sè ®Þnh vÞ phô thuéc nhiÒu vμo sai sè ®iÒu khiÓn.
Khi n©ng cao §PG§K th× sai sè c¬ khÝ chiÕm vÞ trÝ quan träng.
- Víi cïng mét bé ®iÒu khiÓn, muèn t¨ng kho¶ng dÞch chuyÓn (kho¶ng ®iÒu
khiÓn) cña bμn m¸y th× ph¶i hy sinh ®é chÝnh x¸c ®Þnh vÞ.
5.5.1.3. TÝnh linh ho¹t cao
M¸y CNC h¬n h¼n m¸y th«ng th−êng ë tÝnh linh ho¹t. §iÒu ®ã biÓu hiÖn ë
hai khÝa c¹nh. Thø nhÊt, trªn mét m¸y CNC cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu chøc n¨ng
c«ng nghÖ kh¸c nhau vμ viÖc chuyÓn ®æi gi÷a çc chøc n¨ng rÊt dÔ dμng. VÝ dô,
trªn m¸y phay CNC cã thÓ thùc hiÖn çc nguyªn c«ng khoan, khoÐt, doa, gia
c«ng mÆt ph¼ng, ®Þnh h×nh, r¨ng, ren, gia c«ng çc r·nh, hèc phøc t¹p nh− hèc
trßn, ch÷ nhËt, elip,... Çc mÆt cong kh«ng gian, nh− mÆt cÇu, mÆt xo¾n èc,...
còng cã thÓ gia c«ng trªn m¸y phay 3 trôc. Çc m¸y phay 4-5 trôc c¶i thiÖn ®¸ng
kÓ n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng gia c«ng vμ cã thÓ gia c«ng çc s¶n phÈm nghÖ thuËt,
nh− t¹c t−îng. M¸y tiÖn CNC, ngoμi çc chøc n¨ng nh− m¸y th−êng, cã thÓ gia
c«ng ren víi b−íc thay ®æi, ren trªn mÆt c«n. §iÒu quan träng lμ çc mÆt cong
®Þnh h×nh cã thÓ gia c«ng trªn m¸y CNC mét çch dÔ dμng, dïng ®å g¸ vμ dao
th«ng th−êng chø kh«ng cÇn ®å g¸ vμ dao chuyªn dïng. Trªn çc trung t©m gia
c«ng cã thÓ thùc hiÖn çc c«ng viÖc phay, khoan, doa, tiÖn, mμi,... ®ång thêi.
ChÝnh v× vËy mμ m¸y CNC cã kh¶ n¨ng tËp trung nguyªn c«ng cao ®Ó gia c«ng
çc chi tiÕt phøc t¹p. BiÓu hiÖn thø hai cña tÝnh linh ho¹t lμ viÖc thay ®æi ®èi
t−îng gia c«ng trªn m¸y CNC rÊt dÔ dμng, gÇn nh− chØ thay ®æi ch−¬ng tr×nh chø
kh«ng cÇn thay ®å g¸, dao cô phiÒn phøc nh− trªn m¸y th«ng th−êng. Nhê cã kh¶
n¨ng thÝch øng linh ho¹t víi ®èi t−îng gia c«ng mμ m¸y CNC lμ thiÕt bÞ c¬ b¶n
cña çc hÖ thèng s¶n xuÊt linh ho¹t.
Nhê tÝnh linh ho¹t cao cña m×nh mμ m¸y CNC ®−îc sö dông phæ biÕn
kh«ng chØ trªn çc d©y chuyÒn, trong çc tÕ bμo s¶n xuÊt tù ®éng mμ cßn ®−îc sö
dông riªng lÎ trong lo¹i h×nh s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, lo¹t nhá, thËm chÝ c¶ chÕ thö.
189
5.5.1.4. Chi phÝ gia c«ng gi¶m
Chi phÝ gia c«ng lo¹t N chi tiÕt cã thÓ ®−îc biÓu diÔn qua c«ng thøc sau:
C = Ccb + Ctx(1 + p)N
trong ®ã, C - chi phÝ tæng céng; Ccb - chi phÝ c¬ b¶n, gåm khÊu hao thiÕt bÞ, nhμ
x−ëng; Ctx - chi phÝ th−êng xuyªn cho mét chi tiÕt gåm l−¬ng c«ng nh©n, nguyªn vËt
liÖu, n¨ng l−îng ch¹y m¸y,...; p - tû lÖ phÕ phÈm trung b×nh; N - sè l−îng chi tiÕt
trong lo¹t.
M¸y CNC cã n¨ng suÊt cao,
kh«ng ®ßi hái c«ng nh©n bËc cao, Ýt
sinh phÕ phÈm nªn cho phÐp gi¶m chi
phÝ th−êng xuyªn. Tuy nhiªn, chi phÝ
mua s¾m, b¶o tr×, lËp tr×nh, ®¶m b¶o
m«i tr−êng cho m¸y CNC lín h¬n
nhiÒu lÇn so víi m¸y th«ng th−êng.
Ng−îc l¹i, m¸y chi phÝ ban ®Çu ®Ó mua
s¾m m¸y th«ng th−êng nhá h¬n nh−ng
chi phÝ th−êng xuyªn lín h¬n. V× vËy,
theo h×nh 5. 23, nÕu s¶n l−îng N>N0
th× nªn dïng m¸y CNC (v× cã chi phÝ
H×nh 5. 23: Lùa chän ph−¬ng ¸n ®Çu t−
tæng céng nhá h¬n).
5.5.2. Çc nh−îc ®iÓm cña CNC
M¸y CNC cã nhiÒu −u ®iÓm vμ ®−îc sö dông ngμy cμng réng r·i. Tuy nhiªn,
chóng còng cã nh÷ng nh−îc ®iÓm cÇn quan t©m khi chän, mua s¾m vμ sö dông
chóng.
- M¸y CNC, ®Æc biÖt lμ çc trung t©m gia c«ng rÊt ®¾t tiÒn. Gi¸ cña chóng
tõ vμi chôc ngμn ®Õn hμng triÖu ®« la Mü, gÊp tõ 5 ®Õn hμng chôc lÇn gi¸ m¸y
th«ng th−êng cïng cì.
- M¸y CNC lμ thiÕt bÞ c«ng nghÖ cao, cã hÖ thèng c¬ khÝ chÝnh x¸c vμ hÖ
thèng ®iÒu khiÓn, ®o l−êng tinh vi, phøc t¹p. §Ó b¶o ®¶m ®é chÝnh x¸c, chóng
cÇn ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n vμ lμm viÖc kh¾t khe. Çc yªu cÇu vÒ dông cô, vËt t− b¶o
qu¶n, b¶o d−ìng m¸y CNC còng cao vμ tèn kÐm h¬n m¸y th−êng.
- M¸y CNC ®ßi hái ®éi ngò çn bé kü thuËt ®−îc ®μo t¹o chuyªn s©u. M¸y
CNC tuy kh«ng ®ßi hái ng−êi vËn hμnh cã thay nghÒ cao nh−ng l¹i ®ßi hái mét
®éi ngò çn bé kü thuËt ®ång bé vμ ®−îc ®μo t¹o chuyªn s©u. LËp tr×nh viªn ph¶i
190
cã kiÕn thøc v÷ng vÒ c«ng nghÖ gia c«ng c¬ khÝ, hiÓu biÕt vÒ cÊu h×nh m¸y, thμnh
th¹o ng«n ng÷ vμ c«ng cô lËp tr×nh (CAD/CAM). Thî vËn hμnh ph¶i n¾m ch¾c
kÕt cÊu, tÝnh n¨ng, chÕ ®é vËn hμnh m¸y, chÕ ®é b¶o qu¶n b¶o d−ìng vμ kh¾c
phôc çc sù cè th«ng th−êng; ®ång thêi cã kh¶ n¨ng lËp tr×nh c¬ b¶n. Çn bé kü
thuËt b¶o tr×, söa ch÷a cÇn hiÓu biÕt s©u kÕt cÊu chung vμ kÕt cÊu tõng hÖ thèng
cña m¸y; cã kh¶ n¨ng chÈn ®o¸n t×nh tr¹ng ho¹t ®éng vμ ph©n tÝch, kh¾c phôc sù
cè cña m¸y. Trong nhiÒu tr−êng hîp, cÇn liªn hÖ víi nhμ s¶n xuÊt ®Ó nhËn trî
gióp kü thuËt. Nãi chung, ®éi ngò çn bé kü thuËt lμm viÖc víi m¸y CNC gåm
çc kü s− c¬ ®iÖn tö, ®−îc ®μo t¹o chuyªn s©u vÒ lËp tr×nh, vËn hμnh, b¶o tr×, söa
ch÷a çc hÖ thèng s¶n xuÊt tù ®éng ho¸.
- M¸y CNC lμ m¸y cã cÊu h×nh cøng (Fixed Configuraton, Non-
Reconfigurable Machine Tools), chØ cã nhμ s¶n xuÊt míi thay ®æi ®−îc. Nhμ s¶n
xuÊt lu«n lu«n ®−a ra çc cÊu h×nh tuy chän (Options) hÊp dÉn (®é chÝnh x¸c cao,
nhiÒu trôc ®iÒu khiÓn, tèc ®é gia c«ng cao, nhiÒu chøc n¨ng tù ®éng ho¸,...).
Ng−êi mua m¸y nÕu kh«ng xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vμ tr×nh ®é sö dông thùc tÕ th× sÏ
bá tiÒn ra mua çc m¸y ®¾t tiÒn víi ®Çy ®ñ chøc n¨ng nh−ng cã nhiÒu chøc n¨ng
thõa, rÊt Ýt dïng, dÉn ®Õn sù l·ng phÝ lín.
- VÒ b¶n chÊt, CNC lμ ®iÒu khiÓn cøng. M¸y CNC lμm viÖc theo ch−¬ng
tr×nh, nghÜa lμ mäi ho¹t ®éng cña nã tu©n theo ®óng tr×nh tù vμ chÕ ®é c«ng nghÖ
quy ®Þnh s½n trong ch−¬ng tr×nh (xem l¹i môc 1.1). Bé ®iÒu khiÓn kh«ng thÓ nhËn
biÕt ®−îc vμ kh«ng thÓ ph¶n øng tr−íc nh÷ng biÕn ®éng trong qu¸ tr×nh c«ng
nghÖ (sù biÕn ®éng vÒ kÝch th−íc, c¬ tÝnh vËt liÖu ph«i; sù thay ®æi kh¶ n¨ng c¾t
cña dao;...) nªn çc chÕ ®é c«ng nghÖ ghi trong ch−¬ng tr×nh mang tÝnh dù phßng
cao. §iÒu ®ã khiÕn trong phÇn lín thêi gian, m¸y lμm viÖc d−íi kh¶ n¨ng. §iÒu
®ã dÉn ®Õn sù l·ng phÝ vÒ n¨ng suÊt gia c«ng.
5.6. H−íng sö dông vμ ph¸t triÓn m¸y CNC

Trong phÇn trªn, chóng ta ®· ph©n tÝch çc −u, nh−îc ®iÓm cña m¸y CNC
th«ng th−êng. §Ó ph¸t huy −u ®iÓm, kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm cña m¸y CNC
cÇn t×m ra vμ ¸p dông çc gi¶i ph¸p vÒ kÕt cÊu, ®iÒu khiÓn vμ sö dông chóng. Sau
®©y chóng ta sÏ ph©n tÝch mét sè gi¶i ph¸p quan träng nhÊt.
5.6.1. Lùa chän vμ sö dông hîp lý m¸y CNC
Khi lùa chän vμ sö dông m¸y CNC cÇn ph¶i tr¶ lêi 2 c©u hái quan träng:
dïng m¸y v¹n n¨ng hay CNC vμ nÕu dïng m¸y CNC th× víi cÊu h×nh nμo?
191
5.6.1.1. Dïng m¸y v¹n n¨ng hay m¸y CNC?
Xu thÕ hiÖn nay lμ gi¸ trÞ phÇn cøng cña bé ®iÒu khiÓn gi¶m rÊt nhanh, trong
khi gi¸ trÞ phÇn c¬ khÝ vμ phÇn mÒm l¹i t¨ng. V× vËy çc m¸y CNC cì trung b×nh,
bé ®iÒu khiÓn contour ®¬n gi¶n trªn c¬ së PC (PC Based CNC) kh«ng ®¾t h¬n
nhiÒu so víi m¸y v¹n n¨ng. Nhê trî gióp cña c«ng nghÖ CAD/CAM, m¸y ®o
hoÆc ®Çu dß 3 chiÒu,... viÖc thiÕt kÕ vμ chuÈn bÞ ch−¬ng tr×nh cho m¸y CNC trë
nªn ®¬n gi¶n. M¸y CNC ngμy cμng ®−îc sö dông phæ biÕn vμ dÇn dÇn thay thÕ
m¸y v¹n n¨ng c¶ trong gia c«ng th«ng th−êng.
H×nh 5. 24 biÓu diÔn khu vùc sö
dông hiÖu qu¶ cña m¸y th«ng th−êng
vμ m¸y CNC. Theo ®ã, m¸y v¹n n¨ng
th«ng th−êng gi¸ rÎ nh−ng ®é chÝnh
x¸c thÊp ®−îc dïng chñ yÕu trong s¶n
xuÊt ®¬n chiÕc lo¹t nhá çc chi tiÕt cã
®é phøc t¹p vμ ®é chÝnh x¸c thÊp (vïng
I). Khi yªu cÇu ®é phøc t¹p vμ ®é
chÝnh x¸c cao (vïng II) th× m¸y CNC
phï hîp h¬n. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, m¸y
CNC vÉn cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao c¶
khi s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, lo¹t nhá vμ chÕ
H×nh 5. 24: Vïng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña
thö, thËm chÝ s¶n xuÊt theo yªu cÇu
m¸y th«ng th−êng (I) vμ m¸y CNC (II)
®Æc biÖt.
Cïng víi çc yÕu tè c«ng nghÖ ®· nãi trªn, hiÖu qu¶ kinh tÕ cÇn ®−îc tÝnh
to¸n, c©n nh¾c khi thay thÕ m¸y v¹n n¨ng b»ng m¸y CNC.
5.6.1.2. Dïng m¸y CNC víi cÊu h×nh nμo?
Çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC kh¸c nhau rÊt nhiÒu vÒ cÊu h×nh, tÝnh
n¨ng vμ tÊt nhiªn lμ gi¸ c¶ vμ çc chi phÝ sö dông. V× vËy, chän m¸y cho phï hîp
víi nhu cÇu sö dông còng lμ bμi to¸n kü thuËt vμ kinh tÕ. Çc m¸y CNC cì võa,
cÊu h×nh thÊp (vÝ dô m¸y phay 3 trôc, m¸y tiÖn 2 trôc) th−êng ®−îc sö dông t¹i
çc x−ëng m¸y víi çc chøc n¨ng gia c«ng th«ng th−êng. Çc trung t©m gia c«ng
cã thÓ ®−îc dïng t¹i çc x−ëng chÕ thö víi çc chi tiÕt phøc t¹p nh−ng sè l−îng
Ýt. Trõ d©y chuyÒn cøng (hμng khèi), çc m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC ®−îc
øng dông trong mäi lo¹i h×nh s¶n xuÊt (h×nh 5. 25). Tuy nhiªn, cÊu h×nh cña m¸y
vμ trung t©m gia c«ng cÇn thay ®æi tuú theo øng dông cô thÓ.
192
Khi s¶n l−îng thÊp, s¶n phÈm thay ®æi th−êng xuyªn th× çc m¸y hoÆc trung
t©m CNC ®¬n lÎ ®−îc sö dông. Trªn çc m¸y nμy, çc chøc n¨ng chÝnh ®−îc −u
tiªn tù ®éng ho¸. Mét sè chøc n¨ng phô trî, nh− cÊp ph«i tù ®éng, giao tiÕp víi
robot, b¨ng t¶i,... kh«ng cÇn thiÕt. Khi s¶n l−îng cao h¬n, chóng ®−îc ghÐp vμo
çc tÕ bμo, hÖ thèng, d©y chuyÒn s¶n xuÊt linh ho¹t.
Trªn çc hÖ thèng ®ã, çc thiÕt bÞ gia c«ng ®−îc chuyªn m«n ho¸ ë møc ®é
cao h¬n nªn chuyÓn ®éng c¾t gät kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i phøc t¹p (vÝ dô d¶i tèc ®é
trôc chÝnh cã thÓ hÑp h¬n, sè trôc ch¹y dao kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i nhiÒu). Nh−ng
cïng lμm viÖc víi m¸y CNC cßn cã çc robot, b¨ng t¶i, m¸y ®o to¹ ®é, thiÕt bÞ
l−u tr÷,... Do ®ã, çc m¸y CNC ph¶i cã giao diÖn phï hîp. §Ó gi¶m sù can thiÖp
cña con ng−êi (khi hÖ thèng lμm viÖc nhiÒu ca, kÓ c¶ ban ®ªm, ngμy nghØ kh«ng
cã ng−êi gi¸m s¸t vμ phôc vô), çc hÖ thèng phô trî vμ phôc vô vμ gi¸m s¸t (cÊp
ph«i, cÊp dao, ®o dao, t¶i chi tiÕt, t¶i phoi,...) cÇn ®−îc tù ®éng ho¸.
H×nh 5. 25: Ph¹m vi øng dông m¸y vμ trung t©m gia c«ng CNC
H×nh 5. 26 cho phÐp so s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña çc lo¹i h×nh s¶n xuÊt cã
sö dông CNC. M¸y CNC ®¬n lÎ cã thÓ sö dông khi s¶n l−îng rÊt thÊp nh−ng n¨ng
193
suÊt cña chóng kh«ng cao, chi phÝ s¶n xuÊt (tÝnh cho 1 chi tiÕt) lín. Trong çc tÕ
bμo hoÆc çc d©y chuyÒn s¶n xuÊt linh ho¹t, m¸y ®−îc chuyªn m«n ho¸, cã hÖ
thèng phôc vô ®Çy ®ñ, cã n¨ng suÊt cao, do ®ã chi phÝ s¶n xuÊt thÊp h¬n.
H×nh 5. 26: TÝnh kinh tÕ cña viÖc sö dông CNC

5.6.2. §iÒu khiÓn thÝch nghi m¸y CNC
5.6.2.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu khiÓn thÝch nghi m¸y c«ng cô
Nh− ®· nãi ë môc 1.5.2, CNC lμ bé ®iÒu khiÓn cøng, lμm viÖc theo ch−¬ng
tr×nh lËp tr−íc. NhiÖm vô cña CNC lμ ®iÒu khiÓn m¸y c«ng cô thùc hiÖn qu¸ tr×nh
vμ duy tr× chÕ ®é gia c«ng theo ®óng ch−¬ng tr×nh. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh c«ng
nghÖ thùc lu«n cã biÕn ®éng kh«ng biÕt tr−íc vμ kh«ng theo quy luËt nμo nhÊt
®Þnh. VÝ dô, sù thay ®æi cña chiÒu dμy vμ bÒ réng c¾t; c¬ tÝnh vËt liÖu; kh¶ n¨ng
c¾t cña dông cô; rung ®éng cña hÖ thèng; ®é cøng v÷ng thùc tÕ cña ph«i, dao,...
Nh− ®· chØ ra trong h×nh 5. 2, qu¸ tr×nh c«ng nghÖ n»m ngoμi vßng ®iÒu khiÓn
cña CNC nªn nã kh«ng nhËn biÕt vμ xö lý ®−îc.
§Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng gia c«ng vμ an toμn cña hÖ thèng, trong c«ng nghÖ
truyÒn thèng, chÕ ®é c¾t ®−îc x¸c ®Þnh theo nguyªn t¾c phßng ngõa, nghÜa lμ theo
®iÒu kiÖn khã kh¨n, nÆng nÒ nhÊt. Trªn thùc tÕ, ®iÒu kiÖn ®ã chØ lμ gi¶ ®Þnh hoÆc
x¶y ra trong kho¶nh kh¾c. Tromg phÇn lín thêi gian, m¸y lμm viÖc d−íi kh¶
n¨ng, víi n¨ng suÊt thÊp, chi phÝ cao. M¸y CNC kh«ng n»m ngoμi t×nh tr¹ng ®ã.
194
Nh− trªn h×nh 5. 27 l−îng ch¹y
dao trªn m¸y CNC (FCNC) ®−îc x¸c
®Þnh sao cho khi c¾t víi chiÒu s©u c¾t
lín nhÊt (Hmax) dao kh«ng bÞ mÎ.
Trong suèt qu¸ tr×nh gia c«ng, tuy
chiÒu s©u c¾t thùc (H) nhá h¬n Hmax
rÊt nhiÒu nh−ng hÖ ®iÒu khiÓn vÉn duy
tr× gi¸ trÞ FCNC kh«ng ®æi.
NÕu b»ng çch nμo ®ã, bé ®iÒu
khiÓn hiÖu chØnh ®−îc l−îng ch¹y dao
FAC theo chiÒu s©u c¾t thùc th× n¨ng
suÊt sÏ t¨ng lªn rÊt nhiÒu. HÖ ®iÒu
khiÓn cã kh¶ n¨ng gi¸m s¸t theo thêi
gian thùc çc biÕn ®éng cña m«i
tr−êng vμ tù hiÖu chØnh chÕ ®é lμm
viÖc sao cho ®¹t ®−îc tèt nhÊt môc tiªu
®iÒu khiÓn ®−îc gäi lμ ®iÒu khiÓn thÝch H×nh 5. 27: ChÕ ®é c¾t trªn m¸y CNC
nghi (Adaptve Control - AC).
Trong tr−êng hîp trªn, cã thÓ thiÕt kÕ bé AC víi nhiÖm vô gi¸m s¸t (trùc
tiÕp hay gi¸n tiÕp) chiÒu s©u c¾t vμ tù ®éng hiÖu chØnh l−îng ch¹y dao FAC, duy tr×
gi¸ trÞ lùc c¾t kh«ng v−ît qu¸ ng−ìng nμo ®ã (vÝ dô, kh«ng g·y dao).
Nh− vËy, kh¸c víi c«ng nghÖ CNC truyÒn thèng (thiÕt lËp chÕ ®é c«ng nghÖ
tr−íc khi gia c«ng (Off-line), theo nguyªn t¾c phßng ngõa, bÞ ®éng), AC lμ gi¶i
ph¸p tÝch cùc, th«ng minh vμ hiÖu chØnh chÕ ®é c«ng nghÖ ngay trong khi gia
c«ng (On-line).
AC kh«ng ph¶i ý t−ëng míi. Bé AC ®Çu tiªn ®−îc thùc hiÖn t¹i Bendix
Research Liboratories vμo kho¶ng n¨m 1962-1964, d−íi sù b¶o trî cña Kh«ng lùc
Mü. Vμo kho¶ng thêi gian ®ã, h·ng Cincinnati Milacron còng x©y dùng mét hÖ
t−¬ng tù. C¶ hai n¬i ®Òu nhËn ra r»ng kh«ng thÓ t¹o ra mét hÖ thèng cã kh¶ n¨ng
®o trùc tuyÕn chØ tiªu hiÖu qu¶ (Performance Index - PI) cña qu¸ tr×nh. MÆt kh¸c
çc hÖ AC nμy ®Òu qu¸ ®¾t ®Ó cã thÓ øng dông trong c«ng nghiÖp. Sau ®ã, hμng
lo¹t c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc tiÕn hμnh ®Ó t×m ra gi¶i ph¸p kh¶ thi vÒ kü thuËt.
Çc hÖ AC cho m¸y c«ng cô ®−îc ph©n lμm 3 lo¹i:
- HÖ bï h×nh häc thÝch nghi (Geometric Adaptive Compensation - GAC)
nh»m n©ng cao ®é chÝnh x¸c gia c«ng b»ng çch gi¸m s¸t vμ bï trùc tuyÕn sai
195
sè h×nh häc do sù biÕn ®éng cña nhiÖt ®é vïng c¾t, do sai sè h×nh häc cña
m¸y, do mßn dao,... Tuy nhiªn, do khã kh¨n trong viÖc ®o trùc tuyÕn l−îng
mßn dao vμ nhiÖt ®é vïng c¾t nªn cho ®Õn nay ch−a cã bé GAC nμo ®−îc øng
dông thùc tÕ [11].
- HÖ ®iÒu khiÓn thÝch nghi tèi −u (Adaptive Control Optimization - ACO)
nh»m hiÖu chØnh chÕ ®é c¾t ®Ó ®¹t ®−îc chØ tiªu tèi −u nhÊt ®Þnh, vÝ dô n¨ng suÊt
c¾t cao nhÊt hay chi phÝ gia c«ng nhá nhÊt. ACO còng gÆp ph¶i khã kh¨n t−¬ng
tù nh− GAC, kh«ng cã thiÕt bÞ ®o trùc tuyÕn mßn dao vμ nhiÖt ®é vïng c¾t.
- HÖ ®iÒu khiÓn thÝch nghi theo tr¹ng th¸i giíi h¹n (Adaptive Control with
Constraints - ACC), th−êng lμ ®¶m b¶o lùc c¾t kh«ng v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp.
HiÖn nay ®©y lμ h−íng kh¶ thi nhÊt cho AC m¸y c«ng cô.
5.6.2.2. Mét sè hÖ ®iÒu khiÓn thÝch nghi hiÖn cã
Trong sè nhiÒu hÖ §KTN ®−îc nghiªn cøu trªn thÕ giíi th× ®· cã mét sè hÖ
ACO, nh−ng nhiÒu nhÊt lμ çc hÖ ACC.
N¨m 2002, t¹i Bé m«n M¸y tù ®éng vμ robot, Häc viÖn KTQS, mét bé ACC
®· ®−îc x©y dùng (h×nh 5. 28). HÖ gåm cã:
H×nh 5. 28: S¬ ®å ACC t¹i Häc viÖn Kü thuËt qu©n sù

- Mét m¸y phay CNC (phÇn trªn) víi bé ®iÒu khiÓn TNC360 cña h·ng
Heidenhain (CHLB §øc). §ã lμ m¸y phay ®øng, 3 trôc. C¶ 3 trôc ch¹y dao (X, Y,
Z) ®Òu dïng çc hÖ ®iÒu khiÓn ®éng c¬ servo, cã ph¶n håi vÞ trÝ b»ng th−íc
quang.
196
- Sensor ®o lùc ®−îc dïng lμ hÖ thèng ®o lùc c¾t 3 thμnh phÇn kiÓu 9257BA
hoÆc kiÓu 9602 do h·ng Kistler (Thôy sÜ) s¶n xuÊt. NhiÖm vô cña nã lμ ®o On-
line gi¸ trÞ lùc c¾t, chuyÓn thμnh tÝn hiÖu ®iÖn ¸p ®Ó cung cÊp cho ACC.
- Chøc n¨ng AC (phÇn d−íi) ®−îc thùc hiÖn nhê mét PC, cã c¾m Card thu
nhËn vμ xö lý tÝn hiÖu (Data Acquisition - DA) kiÓu PCL-812 PG do h·ng
Advantech (§μi loan) s¶n xuÊt vμ phÇn mÒm trî gióp thiÕt kÕ çc modul thu thËp,
xö lý tÝn hiÖu vμ ®iÒu khiÓn DASYLab cña h·ng DASYTEC® (§øc). NhiÖm vô
cña côm nμy lμ nhËn tÝn hiÖu c¾t P, chuyÓn ®æi A/D, tÝnh to¸n, so s¸nh víi gi¸ trÞ
®Æt (ng−ìng Pmax) vμ tiÕn hμnh hiÖu chØnh l−îng ch¹y dao F theo luËt x¸c ®Þnh ®Ó
duy tr× quan hÖ P≤Pmax. Çc chøc n¨ng suy luËn logic vμ ra quyÕt ®Þnh ®iÒu khiÓn
nãi trªn ®−îc thùc hiÖn bëi mét khèi çc modul logic vμ mét modul PID. TÝn hiÖu
ra cña ACC còng d−íi d¹ng ®iÖn ¸p, ®−îc ®−a trùc tiÕp vμo bé néi suy cña CNC.
Trªn h×nh 5. 29 lμ s¬ ®å nèi ghÐp thiÕt bÞ phÇn cøng, h×nh 5. 30 lμ ¶nh mÆt
m¸y cña bé ACC ®−îc thiÕt kÕ.
H×nh 5. 29: S¬ ®å nèi ghÐp thiÕt bÞ cña ACC
197
H×nh 5. 30: H×nh ¶nh mÆt m¸y cña bé ACC
Theo tμi liÖu c«ng bè n¨m 2008 [10] th× çc hÖ t−¬ng tù ®· ®−îc thùc hiÖn
vμ th−¬ng m¹i ho¸ bëi h·ng Omative (Ixrael). HÖ cã tªn gäi lμ ACM (Adaptive
Control & Monitoring), cã chøc n¨ng gi¸m s¸t, hiÖu chØnh on-line tèc ®é trôc
chÝnh vμ l−îng ch¹y dao ®Ó duy tr× lùc c¾t d−íi giíi h¹n cho phÐp (h×nh 5. 31).
(a) (b)
H×nh 5. 31: ChÕ ®é ACC cña hÖ ACM
198
§Ó thùc hiÖn chøc n¨ng tèi −u ho¸ chÕ ®é c¾t trong khi ch−a gi¶i quyÕt ®−îc
vÊn ®Ò ®o trùc tuyÕn çc th«ng sè c«ng nghÖ, F. Cus vμ çc céng sù t¹i khoa C¬ khÝ,
§HTH Maribor (Slovenia) ®· kÕt hîp chøc n¨ng tèi −u ho¸ off-line víi bé ACC ®Ó
hiÖu chØnh on-line l−îng ch¹y dao theo ®iÒu kiÖn lùc c¾t giíi h¹n (h×nh 5. 32).
HÖ cã 2 modul:
- Modul tèi −u ho¸ chÕ ®é c¾t (l−îng ch¹y dao) dùa trªn hÖ suy luËn mê
thÝch nghi (Adaptive Neuro-fuzzy Inference System - ANfis). Modul nμy cung
cÊp gi¸ trÞ chÕ ®é c¾t tèi −u cho bé CNC.
- Modul ACC nhËn tÝn hiÖu tõ bé ®o lùc c¾t, tÝnh to¸n l−îng hiÖu chØnh chÕ
®é c¾t (l−îng ch¹y dao) vμ chuyÓn tÝn hiÖu tíi bé CNC ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh
hiÖu chØnh on-line th«ng sè nμy.
L−îng ch¹y dao ®−îc hiÖu chØnh b»ng çch nh©n gi¸ trÞ Feedrate Override
Percentage (DNCFRO) víi l−îng ch¹y dao trong ch−¬ng tr×nh.
H×nh 5. 32: HÖ ®iÒu khiÓn thÝch nghi víi chøc n¨ng T¦H chÕ ®é c¾t
199
200
Ch−¬ng 6: §Æc ®iÓm kÕt cÊu vμ ®iÒu khiÓn m¸y CNC
VÒ kÕt cÊu chung, m¸y th«ng th−êng, m¸y NC vμ m¸y CNC ®Òu cã phÇn c¬
së (th©n m¸y, bμn m¸y, hÖ thèng truyÒn ®éng trôc chÝnh, hÖ thèng ch¹y dao, hÖ
thèng ®iÒu khiÓn, hÖ thèng g¸ kÑp vμ çc thiÕt bÞ phô trî (lμm m¸t, b«i tr¬n, chiÕu
s¸ng,...).
Tuy nhiªn, kÕt cÊu chung còng nh− kÕt cÊu cña tõng hÖ thèng cña m¸y CNC
cã nhiÒu ®iÓm kh¸c so víi m¸y th«ng th−êng. Sù thay ®æi trong kÕt cÊu chung
cña m¸y CNC chñ yÕu do sù cã mÆt cña bé ®iÒu khiÓn. Kh«ng ®i s©u vμo kÕt cÊu
chi tiÕt cña çc hÖ thèng, chóng ta cã thÓ chØ ra mét sè ®Æc ®iÓm kÕt cÊu dÔ nhËn
thÊy ë m¸y CNC, nh− sau:
- HÖ truyÒn ®éng c¬ khÝ ®−îc chÕ t¹o cøng v÷ng, chÝnh x¸c, gi¶m thiÓu ma
s¸t. Çc ®−êng tr−ît th−êng ®−îc nhiÖt luyÖn, phñ hîp kim gi¶m ma s¸t vμ mμi
mßn hoÆc dïng con l¨n. Çc truyÒn ®éng vÝt me th−êng ®−îc dïng vÝt me - ®ai èc
bi ®Ó gi¶m ma s¸t vμ triÖt tiªu khe hë. HÖ thèng hé sè, hép tèc ®é gÇn nh− kh«ng
cßn v× çc ®éng c¬ ®Òu ®−îc ®iÒu khiÓn v« cÊp.
- Vïng lμm viÖc cña m¸y CNC th−êng ®−îc bao kÝn ®Ó ®¶m b¸o an toμn tèi
®a cho ng−êi sö dông. ViÖc thay dao, thay vμ kÑp ph«i, t¶i phoi,... th−êng ®−îc
thùc hiÖn tù ®éng.
- M¸y CNC hÇu nh− kh«ng cßn çc tay quay, cÇn g¹t c¬ khÝ v× çc chøc
n¨ng thay ®æi chÕ ®é gia c«ng, dÞch chuyÓn bμn m¸y (hoÆc dao) ®Òu ®−îc thùc
hiÖn tù ®éng hoÆc dïng çc phÝm ®iÒu khiÓn, tay quay ®iÖn tö.
- Thay v× kÕt cÊu ®óc, hÖ thèng khung s−ên cña m¸y CNC th−êng cã kÕt cÊu
khung hμn, cho phÐp gi¶m khèi l−îng, Ýt bÞ biÕn d¹ng nhiÖt mμ vÉn cøng v÷ng vμ
æn ®Þnh.
- Çc m¸y vμ çc trung t©m gia c«ng CNC th−êng ®−îc trang bÞ çc hÖ
thèng thay dao tù ®éng, cÊp ph«i tù ®éng, t¶i phoi tù ®éng. VÞ trÝ cña ®μi dao
th−êng ®−îc chuyÓn vÒ phÝa sau m¸y ®Ó thuËn tiÖn cho ®iÒu khiÓn vμ kh«ng c¶n
trë quan s¸t cña c«ng nh©n. B¨ng m¸y tiÖn th−êng ®−îc ®Æt nghiªng ®Ó t¨ng ®é
æn ®Þnh, gi¶m kÝch th−íc chiÒu ngang vμ dÔ tho¸t phoi.
6.1. Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn CNC
ViÖc ®iÒu khiÓn toμn bé ho¹t ®éng çc hÖ thèng nãi trªn do bé ®iÒu khiÓn
trung t©m, gäi lμ MCU (Machine Control Unit) ®¶m nhiÖm. NhiÖm vô cña nã lμ:
- §äc, gi¶i m· çc lÖnh trong ch−¬ng tr×nh NC,
201
- Läc vμ xö lý çc th«ng tin h×nh häc vμ th«ng tin c«ng nghÖ, tÝnh to¸n çc
th«ng sè ®iÒu khiÓn,
- XuÊt çc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn cho çc c¬ cÊu t−¬ng øng: trôc chÝnh, ch¹y
dao, thay dao vμ çc thiÕt bÞ phô trî kh¸c;
- Gi¸m s¸t qu¸ tr×nh ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu c«ng nghÖ vμ sù an toμn cña thiÕt
bÞ. Chøc n¨ng gi¸m s¸t vμ mét phÇn chøc n¨ng ®iÒu khiÓn th−êng ®−îc thùc hiÖn
th«ng qua PLC.
Çc khèi chøc n¨ng t−¬ng ®−¬ng çc nhiÖm vô trªn ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh
6.1. D÷ liÖu ®−îc nhËp vμo bé nhí cña m¸y nhê bμn phÝm hay çc ph−¬ng tiÖn
®äc kh¸c, nh− ®äc ®Üa, ®äc b¨ng. Çc m¸y CNC hiÖn ®¹i cã thÓ trao ®æi d÷ liÖu
víi çc thiÕt bÞ l−u tr÷ bªn ngoμi qua giao diÖn truyÒn th«ng chuÈn, nh− RS 232,
RS 485.
H×nh 6. 1: S¬ ®å chøc n¨ng cña CNC

Chøc n¨ng xö lý d÷ liÖu do bé xö lý trung t©m (CPU) thùc hiÖn. Trªn c¬ së
çc d÷ liÖu trong ch−¬ng tr×nh, CPU tÝnh to¸n çc th«ng sè ®iÒu khiÓn hÖ thèng.
Çc th«ng tin c«ng nghÖ, nh− chän dao, chiÒu vμ tèc ®é quay trôc chÝnh, t−íi
dung dÞch hoÆc dõng,... ®−îc chuyÓn tíi hÖ thèng t−¬ng øng th«ng qua bé hiÖu
chØnh 4, th−êng lμ PLC.
Th«ng tin h×nh häc cña ®−êng ch¹y dao (d¹ng, h−íng, tèc ®é) ®−îc ph©n tÝch
thμnh chuyÓn ®éng ®éc lËp cña çc trôc. Bé phËn thùc hiÖn viÖc ®ã gäi lμ bé néi
suy 3 (Interpolator). §ã lμ bé phËn quan träng bËc nhÊt trong CPU. LÖnh ch¹y dao
202
tõ bé néi suy ®−îc ®−a ®Õn m¹ch ®iÒu khiÓn vÞ trÝ (gäi lμ Position Control Loop),
gåm çc bé ®iÒu khiÓn ®éng c¬, ®éng c¬, thiÕt bÞ ®o vÞ trÝ, m¹ch ph¶n håi vÞ trÝ nh−
tr×nh bμy trong môc 1.3.3.
Trªn h×nh 6.2 lμ s¬ ®å cña mét hÖ ®iÒu khiÓn vÞ trÝ cho 1 trôc. Nã nhËn tÝn
hiÖu (lÖnh chuyÓn ®éng) tõ bé néi suy, so s¸nh víi tÝn hiÖu ph¶n håi tõ sensor
gi¸m s¸t vÞ trÝ thùc cña dao. Chªnh lÖch gi÷a 2 tÝn hiÖu trªn ®−îc dïng lμm tÝn
hiÖu ®iÒu khiÓn, qua khuyÕch ®¹i ®iÒu khiÓn vμ khuyÕch ®¹i c«ng suÊt, biÕn ®æi
thμnh ®¹i l−îng t−¬ng tù (vÝ dô ®iÖn ¸p), lμm cho ®éng c¬ chuyÓn ®éng. Sensor
gi¸m s¸t vÞ trÝ cña dao th−êng dïng lμ çc Encoder (quay hoÆc th¼ng).
H×nh 6. 2: S¬ ®å ®iÒu khiÓn vÞ trÝ cho 1 trôc
6.1.1. Çc ph−¬ng ph¸p néi suy

Trong kü thuËt, bÊt cø mét ®−êng th¼ng hay ®−êng cong nμo còng ®−îc thÓ
hiÖn gÇn ®óng d−íi d¹ng mét chuçi çc ®o¹n th¼ng nèi tiÕp nhau h×nh thμnh mét
®−êng g·y khóc. Çc ®o¹n th¼ng cμng ng¾n th× sai sè cμng nhá, nghÜa lμ ®−êng
g·y khóc cμng b¸m s¸t ®−êng thùc. §ã lμ nÒn t¶ng cña phÐp néi suy. Mét çch
trùc quan, chóng ta xem xÐt tr−êng hîp chuyÓn ®éng ®¬n gi¶n nh− trªn h×nh 6.3.
ChuyÓn ®éng cña dao trong mÆt ph¼ng XY lμ tæng hîp çc chuyÓn ®éng
riªng rÏ cña 2 trôc X vμ Y, do 2 ®éng c¬ thùc hiÖn (tÊt nhiªn lμ th«ng qua bé
truyÒn vÝt me - ®ai èc). Tuú theo quan hÖ gi÷a vËn tèc cña 2 ®éng c¬ nμy mμ
chóng ta nhËn ®−îc gãc nghiªng kh¸c nhau cña ®−êng th¼ng.
§Ó ®¬n gi¶n, chóng ta h×nh dung qu¸ tr×nh lμm viÖc víi ®éng c¬ b−íc. Tèc
®é quay cña çc ®éng c¬ ch¹y dao ®−îc ®iÒu khiÓn th«ng qua tÇn sè xung mμ
®éng c¬ nhËn ®−îc tõ bé néi suy. Gi¶ thiÕt ®é ph©n gi¶i (gãc quay øng víi mçi
203
xung) cña çc ®éng c¬ nh− nhau th× ®éng c¬ nμo nhËn ®−îc sè xung trong mét
®¬n vÞ thêi gian lín h¬n sÏ quay nhanh h¬n. Cßn ®é dμi qu·ng ®−êng cÇn dÞch
chuyÓn còng ®−îc khèng chÕ th«ng qua tæng sè xung ph¸t cho mçi ®éng c¬.
H×nh 6. 3: Sù h×nh thμnh chuyÓn ®éng th¼ng tõ 2 trôc

§iÒu ®ã còng x¶y ra ®èi víi çc ®éng c¬ servo. §iÓm kh¸c lμ trong m¹ch
®iÒu khiÓn cña çc ®éng c¬ nμy cã bé chuyÓn ®æi sè - t−¬ng tù ®Ó chuyÓn tÝn hiÖu
sè thμnh ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ®éng c¬, cßn vÞ trÝ ®iÓm ®Ých lμ do hÖ thèng ®o vÞ trÝ
gi¸m s¸t.
Biªn d¹ng cña phÇn lín çc chi tiÕt trong kü thuËt ®Òu ®−îc biÓu diÔn d−íi
d¹ng ®−êng th¼ng hoÆc cung trßn. V× vËy çc m¸y CNC ®Òu dïng 2 kiÓu néi suy
lμ néi suy ®−êng th¼ng vμ néi suy cung trßn. Víi néi suy ®−êng th¼ng, tû lÖ vËn
tèc gi÷a çc trôc kh«ng ®æi trªn suèt qu·ng ®−êng. Víi lÖnh néi suy cung trßn,
to¹ ®é gi÷a 2 trôc tu©n theo quan hÖ X = Rcosα; Y=Rsinα (h×nh 6.4).
H×nh 6. 4: M« t¶ qu¸ tr×nh néi suy
204
6.1.2. Çc kiÓu ®iÒu khiÓn
Tuú theo yªu cÇu c«ng nghÖ, ng−êi ta dïng çc bé ®iÒu khiÓn víi çc kiÓu
®iÒu khiÓn kh¸c nhau. Theo d¹ng ®−êng ch¹y dao cã thÓ ®iÒu khiÓn ®−îc, cã kiÓu
®iÒu khiÓn ®iÓm - ®iÓm, ®iÒu khiÓn ®−êng vμ ®iÒu khiÓn contour (h×nh 6.5).
§iÒu khiÓn ®iÓm - ®iÓm

§ã lμ kiÓu ®iÒu khiÓn ®¬n gi¶n nhÊt:
dông cô ®−îc ®iÒu khiÓn ch¹y nhanh (víi
tèc ®é quy ®Þnh tr−íc, kh«ng ®iÒu khiÓn
®−îc tõ ch−¬ng tr×nh) theo ®−êng th¼ng tõ
®iÓm nμy tíi ®iÓm kia. Qu¸ tr×nh c«ng t¸c
chØ thùc hiÖn t¹i çc ®iÓm dõng. KiÓu
®iÒu khiÓn nμy dïng trªn çc m¸y khoan,
®ét lç, hμn ®iÓm,...
§iÒu khiÓn ®−êng

KiÓu ®iÒu khiÓn nμy cho phÐp ch¹y
dao cã gia c«ng (®iÒu khiÓn ®−îc tèc ®é
tõ ch−¬ng tr×nh) theo tõng trôc. T¹i mét
thêi ®iÓm chØ cã thÓ ch¹y dao tù ®éng
theo mét trôc, nªn chØ gia c«ng tù ®éng
theo çc ®−êng song song víi çc trôc
to¹ ®é.
§iÒu khiÓn theo contour

Bé ®iÒu khiÓn kiÓu nμy cã kh¶ n¨ng
®iÒu khiÓn cã gia c«ng ®ång thêi theo
nhiÒu trôc kh¸c nhau. Nhê vËy cã thÓ gia
c«ng ®−êng th¼ng hoÆc ®−êng cong bÊt
kú. §iÒu khiÓn kiÓu nμy ®¾t tiÒn nhÊt
trong 3 kiÓu nãi trªn.
PhÇn lín çc bé ®iÒu khiÓn trong
c«ng nghiÖp hiÖn nay lμ ®iÒu khiÓn
contour. CÇn l−u ý r»ng bé ®iÒu khiÓn
H×nh 6. 5: §iÒu khiÓn ®iÓm - ®iÓm,
contour cã thÓ lμm ®−îc çc viÖc cña 2
®−êng, contour.
kiÓu ®iÒu khiÓn tr−íc.
205
Çc bé ®iÒu khiÓn contour l¹i tiÕp tôc ®−îc ph©n lo¹i theo sè sè trôc cã thÓ
®iÒu khiÓn ®ång thêi. Theo ®Æc ®iÓm ®ã, chóng ta ph©n biÖt kiÓu ®iÒu khiÓn 2D,
2½D vμ 3D (h×nh 6.6) hoÆc nhiÒu h¬n.
§iÒu khiÓn 2D
M¸y cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn
®ång thêi 2 trôc. V× vËy chØ cã thÓ
gia c«ng ®−êng th¼ng hoÆc ®−êng
cong trong mét mÆt ph¼ng. Trong
vÝ dô h×nh bªn, m¸y cã thÓ ®iÒu
khiÓn ®ång thêi 2 trôc X, Y. Ch¹y
dao theo trôc Z ph¶i thùc hiÖn b»ng
tay hoÆc sau khi dõng 2 trôc kia.
§iÒu khiÓn 2½D
T−¬ng tù nh− ®iÒu khiÓn 2D,
t¹i mét thêi ®iÓm m¸y chØ cã thÓ
®iÒu khiÓn ®ång thêi 2 trôc. §iÓm
kh¸c lμ cã thÓ thay ®æi ph−¬ng trôc
dao, nghÜa lμ cã thÓ gia c«ng trong
mÆt ph¼ng X-Y, X-Z, Y-Z. Trôc
thø ba cã thÓ ®−îc ®iÒu khiÓn tù
®éng khi dõng 2 trôc kia.
§iÒu khiÓn 3D
Bé ®iÒu khiÓn 3D cã thÓ ®iÒu
khiÓn ®ång thêi 3 trôc. Nhê vËy cã
thÓ gia c«ng çc ®−êng, mÆt kh«ng
gian: cÇu, xo¾n vÝt trô. Tuy nhiªn,
trªn mét sè m¸y chØ cã thÓ gia
c«ng ®−êng th¼ng 3D, ®−êng xo¾n
èc (néi suy cung trßn theo 2 trôc
vμ ®−êng th¼ng theo trôc thø ba).
Chó ý r»ng, sè trôc ®−îc ®iÒu
khiÓn ®ång thêi kh«ng nhÊt thiÕt
b»ng sè trôc cña m¸y.
H×nh 6. 6: Çc kiÓu ®iÒu khiÓn
206
Ta cã thÓ gÆp çc trung t©m gia c«ng víi sè trôc ®iÒu khiÓn ®−îc lín, vÝ dô
trung t©m tiÖn cã 3, 4 trôc hoÆc trung t©m phay cã 4, 5 hoÆc 6 trôc (xem thªm
môc 1.3.5).
6.2. §Æc ®iÓm kÕt cÊu vμ ®iÒu khiÓn çc hÖ thèng
6.2.1. HÖ thèng ®iÒu khiÓn trôc chÝnh
Còng nh− trªn çc m¸y th«ng th−êng, trôc chÝnh trªn m¸y CNC ®¶m b¶o
chuyÓn ®éng c¾t chÝnh. Trªn m¸y phay, ®ã lμ trôc mang dao phay, cßn trªn m¸y
tiÖn lμ trôc mang ph«i. Trªn m¸y mμi, trôc chÝnh mang ®¸ mμi. Trôc chÝnh lμ bé
phËn tiªu tèn n¨ng l−îng nhiÒu nhÊt trªn m¸y. V× vËy c«ng suÊt trôc chÝnh th−êng
®−îc dïng lμm chØ tiªu ®¸nh gi¸ c«ng suÊt gia c«ng cña m¸y.
Yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi trôc chÝnh lμ cã kho¶ng thay ®æi sè vßng quay réng,
víi momen lín, æn ®Þnh vμ kh¶ n¨ng qu¸ t¶i cao. §Ó ®¶m b¶o ®iÒu ®ã, trªn çc
m¸y th«ng th−êng ng−êi ta hay dïng ®éng c¬ xoay chiÒu kh«ng ®ång bé hoÆc
®ång bé kÌm hép sè c¬ khÝ cã cÊp vμ v« cÊp.
Trªn m¸y CNC, tèc ®é trôc chÝnh cÇn ®−îc ®iÒu khiÓn v« cÊp, tù ®éng theo
ch−¬ng tr×nh, trong ph¹m vi réng. §iÒu ®ã rÊt cÇn thiÕt, nhÊt lμ khi thay ®æi
®−êng kÝnh dao phay hoÆc ®−êng kÝnh ph«i tiÖn mμ l¹i cÇn duy tr× vËn tèc c¾t
kh«ng ®æi. Mét sè c«ng viÖc, vÝ dô gia c«ng ren b»ng ®Çu ta r« cøng, gia c«ng ren
nhiÒu ®Çu mèi,... cßn ®ßi hái ph¶i ®Þnh vÞ chÝnh x¸c gãc trôc chÝnh. Tõ çc yªu
cÇu trªn, ng−êi ta sö dông çc lo¹i ®éng c¬ dÔ ®iÒu khiÓn tù ®éng tèc ®é, nh−
®éng c¬ mét chiÒu, xoay chiÒu ®ång bé. GÇn ®©y, nhê tiÕn bé vÒ kü thuËt ®iÒu
khiÓn sè, çc ®éng c¬ kh«ng ®ång bé ®iÒu khiÓn b»ng biÕn tÇn ®−îc sö dông réng
r·i. Khi cÇn ®Þnh vÞ gãc trôc chÝnh, ng−êi ta g¾n encoder lªn trôc ®éng c¬.
So víi trôc chÝnh cña m¸y th«ng th−êng, trôc chÝnh cña m¸y CNC lμm viÖc
víi tèc ®é cao h¬n (tíi hμng v¹n v/ph), th−êng xuyªn cã gia tèc lín. V× vËy, yªu
cÇu c©n b»ng, b«i tr¬n ®Æc biÖt cao ë çc m¸y CNC. Ngoμi ra, do nhu cÇu thay
dao nhanh, thay dao tù ®éng, kÕt cÊu kÑp dao trªn m¸y phay CNC kh¸c so víi
m¸y th«ng th−êng. C¬ cÊu kÑp dao, ph«i trªn çc m¸y CNC th−êng ®−îc ®iÒu
khiÓn tù ®éng b»ng khÝ nÐn hoÆc thuû lùc.
6.2.2. HÖ thèng ®iÒu khiÓn ch¹y dao
HÖ thèng ch¹y dao ®¶m b¶o chuyÓn ®éng t¹o h×nh, nªn nã quyÕt ®Þnh kh¶
n¨ng c«ng nghÖ (tøc lμ kÝch th−íc, h×nh d¹ng, ®é chÝnh x¸c cña bÒ mÆt gia c«ng)
cña m¸y. ChuyÓn ®éng ch¹y dao cã thÓ do dao hoÆc ph«i thùc hiÖn, nh−ng ng−êi
ta quy −íc trong mäi tr−êng hîp coi ph«i ®øng yªn, cßn dao chuyÓn ®éng.
207
So víi çc hÖ thèng kh¸c, hÖ thèng ch¹y dao cña m¸y CNC cã nhiÒu thay
®æi nhÊt so víi m¸y th«ng th−êng.
- Sù thay ®æi râ nhÊt lμ mçi trôc ch¹y dao ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng mét ®éng
c¬ riªng. Sù phèi hîp gi÷a çc chuyÓn ®éng t¹o h×nh theo çc ph−¬ng lμ do bé
®iÒu khiÓn ®¶m nhiÖm. HÖ thèng truyÒn ®éng c¬ khÝ liªn kÕt ®éng häc gi÷a çc
trôc, kÓ c¶ çc tay quay lμ kh«ng cÇn thiÕt. Trªn m¸y phay th−êng cã 3 trôc ®−îc
®iÒu khiÓn lμ X, Y, Z (h×nh 6.7). Tuy nhiªn, sè trôc ®iÒu khiÓn cã thÓ nhiÒu h¬n
(4, 5, 6 trôc hoÆc h¬n) ®Ó t¹o ra çc bÒ mÆt phøc t¹p hoÆc ®Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng
gia c«ng. Trªn m¸y tiÖn, sè trôc ®iÒu khiÓn th−êng lμ 2 - trôc X vμ Z (h×nh 6.8).
H×nh 6. 7: §iÒu khiÓn trªn m¸y phay H×nh 6. 8: §iÒu khiÓn trªn m¸y tiÖn
Çc m¸y hiÖn ®¹i vμ çc trung t©m gia c«ng th−êng cã tíi 4, 5, 6 trôc ®iÒu
khiÓn hoÆc h¬n. Chóng cã thÓ lμ trôc quay hoÆc tÞnh tiÕn.
Theo çc tiªu chuÈn quèc tÕ,
ng−êi ta ®Æt tªn 3 trôc quay quanh
çc trôc X, Y, Z lμ A, B, C. NÕu cã
çc trôc tÞnh tiÕn song song víi X,
Y, Z th× ng−êi ta gäi chóng lμ U, V,
W (h×nh 6.9).
§Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c vμ
ªm dÞu chuyÓn ®éng, trong çc xÝch
truyÒn ®éng c¬ khÝ cña m¸y CNC
®Òu dïng c¬ cÊu vÝt me - ®ai èc bi
(h×nh 6.10). H×nh 6. 9: Trôc to¹ ®é trªn m¸y CNC
208
H×nh 6. 10: VÞ trÝ cña c¬ cÊu vÝt me - ®ai èc bi trong c¬ cÊu ch¹y dao
Mét ®Çu cña trôc vÝt me cã l¾p ®éng c¬ truyÒn ®éng 1. §éng c¬ th−êng
®−îc l¾p trùc tiÕp lªn trôc vÝt me hoÆc qua bé truyÒn ®ai r¨ng, cã kh¶ n¨ng truyÒn
®éng ªm vμ chèng tr−ît. Mét ®Çu cña trôc cã thÓ (nÕu kh«ng dïng th−íc th¼ng)
®−îc g¾n thiÕt bÞ ®o vÞ trÝ, encoder quay 3. Bμn m¸y 2 ®−îc g¾n trªn ®ai èc 5.
Víi môc ®Ých khö
khe hë, ®¶m b¶o ®é ªm
dÞu chuyÓn ®éng khi ®¶o
chiÒu vμ t¨ng ®é cøng
v÷ng cña hÖ thèng, ng−êi
ta th−êng t¹o søc c¨ng
gi÷a vÝt me vμ ®ai èc nhê
lùc kÑp gi÷a 2 nöa cña ®ai
èc bi 1 (h×nh 6.11). Lùc
c¨ng vμ khe hë ®−îc hiÖu
chØnh nhê thay ®æi chiÒu
dμy cña vßng çch 2. H×nh 6. 11: T¹o lùc c¨ng trong ®ai èc bi
KÓ c¶ sau khi ®· ¸p dông çc biÖn ph¸p trªn th× vÉn cßn sai sè chÕ t¹o c¬
khÝ, vÝ dô sai sè b−íc vÝt me, hoÆc sai sè do biÕn d¹ng c¬ vμ biÕn d¹ng nhiÖt khi
gia c«ng. PhÇn lín çc bé ®iÒu khiÓn hiÖn ®¹i ®Òu cã kh¶ n¨ng bï khe hë vμ çc
sai sè c¬ khÝ nãi trªn. Tuy nhiªn, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ çc sai sè vμ quy luËt thay ®æi
cña chóng lμ viÖc lμm ph¶i rÊt tû mû vμ tèn c«ng.
- ChuyÓn ®éng cña çc trôc ®−îc ®iÒu khiÓn tù ®éng tõ ch−¬ng tr×nh. Trªn
çc m¸y kh«ng ®ßi hái ®é chÝnh x¸c cao th−êng dïng ®éng c¬ b−íc. HÖ ®iÒu khiÓn
dïng ®éng c¬ b−íc ®−îc gäi lμ hÖ ®iÒu khiÓn hë, v× kh«ng cã m¹ch ph¶n håi vÞ trÝ.
Gãc quay cña ®éng c¬ phô thuéc sè xung vμ tÇn sè ph¸t xung cña bé ®iÒu khiÓn.
209
¦u ®iÓm cña hÖ ®iÒu khiÓn dïng ®éng c¬ b−íc lμ ®¬n gi¶n vμ rÎ tiÒn. Nh−îc ®iÓm
chÝnh cña nã lμ ®é chÝnh x¸c thÊp vμ c«ng suÊt nhá. C«ng suÊt truyÒn ®éng cã thÓ
t¨ng nÕu dïng ®éng c¬ b−íc kÕt hîp víi hÖ thèng thuû lùc, nh−ng ®é chÝnh x¸c th×
kh«ng thÓ t¨ng ®−îc. Trªn çc m¸y CNC c«ng nghiÖp th−êng dïng hÖ thèng ®iÒu
khiÓn kÝn, nghÜa lμ ph¶i cã hÖ thèng ®o vμ ph¶n håi vÞ trÝ.
Cã 2 ph−¬ng ph¸p ®o, lμ ®o trùc tiÕp vμ ®o gi¸n tiÕp. H×nh 6.12 lμ s¬ ®å ®o
trùc tiÕp dÞch chuyÓn cña bμn m¸y. Th−íc quang 2 ®−îc g¾n trùc tiÕp lªn bμn m¸y
vμ chuyÓn ®éng theo bμn m¸y. Khi bμn m¸y chuyÓn ®éng, th−íc th−êng xuyªn
ph¸t ra tÝn hiÖu vÒ to¹ ®é thùc cña bμn m¸y d−íi d¹ng xung. §Çu thu 1 tiÕp nhËn tÝn
hiÖu vμ chuyÓn vÒ bé ®iÒu khiÓn ®Ó so s¸nh víi gi¸ trÞ vμo. Bé ®iÒu khiÓn sÏ ®−a ra
lÖnh ®iÒu khiÓn c¬ cÊu ch¹y dao theo xu h−íng gi¶m sai lÖch gi÷a gi¸ trÞ thùc vμ
gi¸ trÞ ®Æt, cho ®Õn khi gi¸ trÞ sai lÖch n»m trong giíi h¹n cho phÐp. Ph−¬ng ph¸p
®o trùc tiÕp ®¹t ®é chÝnh x¸c cao v× khö ®−îc sai sè cña xÝch truyÒn ®éng c¬ khÝ.
H×nh 6. 12: HÖ thèng ®o trùc tiÕp H×nh 6. 13: HÖ thèng ®o gi¸n tiÕp
NÕu thiÕt bÞ ®o kh«ng g¾n trùc tiÕp lªn ®èi t−îng ®o mμ qua mét kh©u truyÒn
®éng trung gian nμo ®ã th× chóng ta cã hÖ thèng ®o gi¸n tiÕp. VÝ dô, cïng ®Ó ®o
dÞch chuyÓn cña bμn m¸y cã thÓ dïng mét encoder quay g¾n lªn ®Çu trôc vÝt me
nh− trong h×nh 6.13. ChuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cña bμn m¸y 1 ®−îc biÕn thμnh chuyÓn
®éng quay cña trôc vÝt me 3 (vμ cña ®Üa quang 2) qua bé truyÒn vÝt me - ®ai èc.
Gãc quay cña ®Üa 2, ®¹i diÖn cho chuyÓn ®éng cña bμn m¸y, ®−îc dïng lμm tÝn
hiÖu ph¶n håi. PhÐp ®o gi¸n tiÕp nãi trªn ph¹m ph¶i sai sè trªn kh©u trung gian lμ
vÝt me - ®ai èc.
Tuú theo ph−¬ng ph¸p kh¾c v¹ch trªn ®Üa quang, chóng ta ph©n biÖt ph−¬ng
ph¸p ®o tuyÖt ®èi vμ ph−¬ng ph¸p ®o theo gia sè. Th−íc ®o tuyÖt ®èi (h×nh 6.14)
®−îc kh¾c theo m· nhÞ ph©n. Mçi ®iÓm trªn th−íc mang mét m· riªng, t−¬ng øng
210
víi kho¶ng çch tõ ®iÓm ®ã ®Õn gèc M. Sensor thu chØ cÇn nhËn ®−îc m· t¹i vÞ trÝ
cña bμn m¸y lμ biÕt ngay to¹ ®é thùc cña nã.
Trªn th−íc ®o theo gia sè (h×nh 6.15) chØ kh¾c çc v¹ch ®¬n gi¶n, t¹o thμnh
çc vïng s¸ng vμ tèi xen kÏ nhau. Kho¶ng dÞch chuyÓn cña bμn m¸y tõ ®iÓm xuÊt
ph¸t 2 ®Õn ®iÓm ®Ých 3 ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng sè kho¶ng s¸ng - tèi trong ®ã. VÞ trÝ
cña ®iÓm 2 l¹i ®−îc x¸c ®Þnh b»ng kho¶ng çch ®Õn mét ®iÓm do nhμ chÕ t¹o
m¸y c«ng cô quy ®Þnh, gäi lμ ®iÓm gèc (Reference Point). Nh− vËy, trong tr−êng
hîp ®o tuyÖt ®èi bé ®iÒu khiÓn lu«n lu«n nhËn ®−îc m· vÞ trÝ cña bμn m¸y, cßn
khi ®o theo gia sè th× nã nhËn ®−îc sè xung ph¸t ra khi bμn m¸y dÞch chuyÓn khái
®iÓm xuÊt ph¸t. §iÓm Reference ®ãng vai trß nh− cét c©y sè trªn ®−êng, nÕu
kh«ng cã nã th× bé ®iÒu khiÓn kh«ng thÓ biÕt ®−îc bμn m¸y ®ang ë ®©u. ChÝnh v×
vËy mμ tr−íc khi ®iÒu khiÓn m¸y, bé ®iÒu khiÓn lu«n lu«n nh¾c ng−êi dïng ch¹y
bμn m¸y vÒ ®iÓm Reference. §ã còng lμ ®éng t¸c b¾t buéc sau khi bé ®iÒu khiÓn
bÞ t¾t do mÊt ®iÖn hoÆc dõng m¸y sù cè.
H×nh 6. 14: S¬ ®å kh¾c v¹ch trªn H×nh 6. 15: S¬ ®å kh¾c v¹ch trªn th−íc
th−íc ®o tuyÖt ®èi ®o theo gia sè
Trªn çc th−íc ®o theo gia sè hiÖn nay kh«ng chØ cã 1 mμ nhiÒu ®iÓm
Reference. VÝ dô, trªn th−íc do h·ng Heidenhain (§øc) s¶n xuÊt, cø kho¶ng 20
mm lμ cã mét v¹ch Reference. §iÒu ®ã gi¶m ®−îc qu·ng ®−êng vμ thêi gian chê
quy kh«ng vÞ trÝ bμn m¸y.
Toμn bé nh÷ng ®iÒu nãi trªn vÒ th−íc th¼ng còng ®óng cho th−íc quay.
6.2.3. ThiÕt bÞ g¸ kÑp chi tiÕt
VÒ c¬ b¶n, c¬ cÊu kÑp chi tiÕt trªn m¸y CNC kh«ng kh¸c víi trªn m¸y th«ng
th−êng. Mét sè ®iÓm kh¸c cã thÓ cã do çc nguyªn nh©n:
211
- M¸y CNC lμm viÖc ë tèc ®é cao, gia tèc gãc lín. V× vËy ®é c©n b»ng ®éng
ph¶i rÊt cao ®Ó gi¶m lùc ly t©m còng nh− rung ®éng. HÖ thèng æ vμ b«i tr¬n còng
ph¶i cã kh¶ n¨ng lμm viÖc ë tèc ®é cao.
- HÖ thèng kÑp ph¶i cã kh¶ n¨ng ®−îc ®iÒu khiÓn tù ®éng. VÝ dô, trªn çc
m¸y CNC, hÖ thèng kÑp tù ®éng dïng ®iÖn c¬, thuû lùc, khÝ nÐn t¸c ®éng nhanh
tõ ch−¬ng tr×nh hoÆc tõ robot hay ®−îc dïng.
- Th−êng c¬ cÊu kÑp ph«i ®−îc nèi ghÐp vμ lμm viÖc víi c¬ cÊu cÊp ph«i tù
®éng.
6.2.4. HÖ thèng thay dao tù ®éng
C¾t gät lμ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a dao vμ ph«i. V× vËy t×nh
tr¹ng cña dao: vËt liÖu, h×nh häc l−ìi c¾t, t×nh tr¹ng mßn, ®é cøng v÷ng cña dao
¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt vμ chÊt l−îng gia c«ng.
NhiÖm vô cña hÖ thèng thay dao lμ cÊt tr÷ ®−îc mét sè l−îng dao cÇn thiÕt
vμ ®−a nhanh mçi dao vμo vÞ trÝ lμm viÖc khi cã yªu cÇu. Çc m¸y CNC hiÖn ®¹i
th−êng ®−îc trang bÞ hÖ thèng thay dao tù ®éng theo ch−¬ng tr×nh (Automatic
Tool Changer - ATC). Yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi hÖ thèng thay dao tù ®éng lμ qu¶n
lý vμ thay ®æi chÝnh x¸c dông cô theo ch−¬ng tr×nh. Mçi dông cô ®Òu cã çc ®Æc
tr−ng h×nh häc vμ c¬ häc riªng. NÕu hÖ thèng l¾p nhÇm dông cô th× kh«ng chØ ¶nh
h−ëng ®Õn n¨ng suÊt, chÊt l−îng gia c«ng mμ cßn g©y nguy hiÓm. Trªn m¸y
CNC, mçi dông cô ®−îc ®Æc tr−ng bëi mét m· riªng. M· ®ã cïng víi çc th«ng
sè bï dao ®−îc l−u tr÷ trong mét CSDL ®Æc biÖt. B×nh th−êng çc dao ®−îc l¾p
s½n trªn ®μi dao, t¹i mét vÞ trÝ x¸c ®Þnh. Khi dao ®−îc ®−a vμo vÞ trÝ lμm viÖc th×
bé ®iÒu khiÓn ph¶i tham chiÕu ®Õn d÷ liÖu cña nã ®Ó tÝnh to¸n l−îng bï.
Trªn h×nh 6.16 lμ d¹ng vμ çc th«ng sè h×nh häc chÝnh cña dao phay. VÞ trÝ
cña dao ®−îc bé ®iÒu khiÓn x¸c ®Þnh qua to¹ ®é ®iÓm B, n»m trªn mÆt ®Çu cña
trôc g¸ dao vμ ®−êng t©m lç g¸. ChiÒu dμi dao L vμ b¸n kÝnh dao R x¸c ®Þnh vÞ trÝ
cña çc l−ìi c¾t, ®−îc gäi lμ th«ng sè bï dao. Tuú theo dao to hay nhá, dμi hay
ng¾n mμ bé ®iÒu khiÓn tÝnh to¸n ®Ó ®¶m b¶o kÝch th−íc gia c«ng.
T−¬ng tù nh− vËy, kÕt cÊu vμ çc th«ng sè bï dao tiÖn ®−îc biÓu diÔn trong
h×nh 6.17. Chóng gåm kho¶ng çch tõ mòi dao ®Õn ®iÓm gèc tÝnh theo hai
ph−¬ng X, Z vμ b¸n kÝnh mòi dao. Chi tiÕt vÒ nguyªn t¾c bï dao sÏ ®−îc tr×nh bμy
ë ch−¬ng sau.
212
H×nh 6. 16: Th«ng sè bï cña dao phay H×nh 6. 17: Th«ng sè bï dao tiÖn
ATC gåm 2 bé phËn: n¬i chøa dao vμ
c¬ cÊu thay dao. N¬i chøa dai cã 2 d¹ng:
®Çu quay d¹ng ®Üa (nh− ®Çu Revolver) vμ
kho chøa (gäi lμ Tool Magazine).
§Çu revolver cã d¹ng ®Üa (h×nh 6.18)
hay ®−îc dïng trªn m¸y tiÖn, nh−ng ®«i
khi còng dïng cho m¸y phay. Çc dao
®−îc l¾p trªn mÆt ngoμi hoÆc trªn mÆt ®Çu
cña ®Üa quay. §Üa cã ®éng c¬ riªng, ®−îc
®iÒu khiÓn theo ch−¬ng tr×nh. H×nh 6. 18: §Çu revolver
Khi mét dao nμo ®ã ®−îc gäi theo lÖnh trong ch−¬ng tr×nh th× ®μi sÏ quay
cho ®Õn khi dao ®ã ë vÞ trÝ chê gia c«ng. Th−êng thêi gian thay dao chØ tÝnh b»ng
phÇn m−êi gi©y. Trªn mét sè m¸y, bé ®iÒu khiÓn cã kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh chiÒu quay
sao cho gãc quay cña ®μi dao nhá h¬n 180o.
Th−êng mçi
®μi dao cã thÓ
chøa 8 ®Õn 16 dao.
M¸y lín cã thÓ cã
2 - 3 ®μi dao. Khi
cã trªn 48 dao th×
th−êng dïng kho
chøa (h×nh 6.19).
H×nh 6. 19: Kho chøa dông cô kiÓu xÝch
Kho chøa th−êng ®−îc dïng cho m¸y phay, cã nhiÒu d¹ng: d¹ng th¼ng víi
çc dao xÕp theo hμng; d¹ng vßng víi çc dao xÕp theo çc vßng trßn ®ång t©m;
213
d¹ng ®Üa víi çc dao xÕp trªn mÆt ®Çu cña ®Üa; d¹ng xÝch víi çc dao bè trÝ trªn
tõng m¾t xÝch.
Khi dïng kho chøa, ®Ó thay dao cÇn trang bÞ tay g¾p cã 2 cμng g¾p (h×nh
6.20). Khi cã lÖnh thay dao, hÖ thèng lμm viÖc theo tr×nh tù sau:
- Di chuyÓn dao míi vμ trôc chÝnh ®Õn vÞ trÝ chê thay dao;
- Quay tay g¾p ®èi diÖn víi dao cò trªn trôc chÝnh vμ dao míi trªn kho (vÞ trÝ 1);
- ChuyÓn ®éng däc trôc ®Ó rót dao cò khái trôc chÝnh vμ dao míi khái kho
chøa (vÞ trÝ 2);
- Quay 180o ®Ó ®æi chç 2 dao (vÞ trÝ 3);
- §Æt çc dao vμo vÞ trÝ míi trªn trôc vμ trªn kho chøa (vÞ trÝ 4).
H×nh 6. 20: Tr×nh tù thay dao tù ®éng trªn m¸y phay

Víi kho dao lín, th−êng thêi gian thay dao kÐo dμi kho¶ng vμi gi©y. Khi
dïng ®Çu revolver, thêi gian thay dao chØ cì 0,1 gi©y.
Trªn çc h×nh tõ 5. 14 ®Õn 5. 17 lμ çc trung t©m gia c«ng víi hÖ thèng thay
dao tù ®éng cã kho chøa d¹ng ®Üa vμ d¹ng xÝch.
214
Ch−¬ng 7: C¬ së lËp tr×nh gia c«ng trªn m¸y CNC
7.1. Çc chÕ ®é lμm viÖc cña m¸y CNC

Çc m¸y vμ trung t©m CNC do nhiÒu h·ng s¶n xuÊt, cã chøc n¨ng c«ng
nghÖ vμ kÕt cÊu hÕt søc ®a d¹ng, nh−ng chÕ ®é lμm viÖc cña chóng vÒ c¬ b¶n lμ
gièng nhau. V× vËy khi ®· sö dông thμnh th¹o mét lo¹i m¸y th× cã dÔ dμng lμm
quen víi çc m¸y kh¸c. Sau ®©y lμ çc chÕ ®é lμm viÖc c¬ b¶n cña m¸y CNC:
7.1.1. Manual / JOG
§ã lμ chÕ ®é ch¹y dao "b»ng tay". Çc trôc cã thÓ di chuyÓn nhê çc phÝm
trªn bμn ®iÒu khiÓn hoÆc b»ng "tay quay ®iÖn tö" g¾n víi m¸y. Khi cÇn cã thÓ
quay trôc chÝnh theo chiÒu tr¸i hoÆc ph¶i. ChÕ ®é nμy ®−îc dïng khi g¸ dao, g¸
ph«i hoÆc gia c«ng ®¬n gi¶n.
7.1.2. MDI (Manual Data Input)
Trong chÕ ®é nμy, cã thÓ nhËp çc lÖnh vμ gia c«ng ngay theo çc lÖnh ®ã.
Sau khi thùc hiÖn xong, chóng ®−îc xo¸ khái bé nhí. ChÕ ®é nμy hay dïng ®Ó
kiÓm tra to¹ ®é dao, ph«i hoÆc gia c«ng ®¬n gi¶n.
7.1.3. Single Block
§©y lμ chÕ ®é gia c«ng tù ®éng, nh−ng chØ ch¹y tõng lÖnh. Sau khi hoμn
thμnh mçi lÖnh, m¸y dõng chê ng−êi dïng nhÊn nót míi ch¹y tiÕp lÖnh sau. ChÕ
®é nμy ®−îc dïng ®Ó kiÓm tra, t×m lçi hoÆc thö ch−¬ng tr×nh.
7.1.4. Automatic
Ch¹y tù ®éng toμn bé ch−¬ng tr×nh vμ lμ chÕ ®é lμm viÖc chñ yÕu cña m¸y.
Ch−¬ng tr×nh ®−îc ch¹y hoμn toμn tù ®éng tõ ®Çu ®Õn cuèi. Cã thÓ thay ®æi chÕ
®é gia c«ng (tèc ®é trôc chÝnh, tèc ®é ¨n dao) b»ng çc nót OVERRIDE. Cã thÓ
t¹m dõng ch−¬ng tr×nh b»ng phÝm STOP, sau ®ã l¹i tiÕp tôc. NÕu nhÊn phÝm NC
STOP th× ch−¬ng tr×nh quay l¹i tõ ®Çu.
Chó ý:
- ChØ ch¹y ë chÕ ®é nμy khi ®· ®¶m b¶o ch¾c ch¾n vÒ sù ®óng ®¾n cña
ch−¬ng tr×nh, g¸ ph«i vμ dao.
- Kh«ng tuú tiÖn gi¶m tèc ®é trôc chÝnh trong qu¸ tr×nh gia c«ng ®Ò phßng
g·y dao.
- Muèn dõng ch−¬ng tr×nh (lÖnh STOP), ph¶i chê lóc dao kh«ng c¾t vμo
ph«i hoÆc ph¶i gi¶m tèc ®é ¨n dao dÇn tíi 0.
215
7.1.5. So¹n th¶o (Edit)
Dïng ®Ó so¹n th¶o, söa ch÷a ch−¬ng tr×nh. Ng−êi dïng nhËp lÖnh tõ bμn
phÝm. §Ó tiÕt kiÖm thêi gian m¸y, çc m¸y CNC hiÖn ®¹i cho phÐp so¹n th¶o mét
ch−¬ng tr×nh trong khi ®ang gia c«ng theo mét ch−¬ng tr×nh kh¸c.
7.1.6. M« pháng
Mçi ch−¬ng tr×nh míi, tr−íc khi dïng ®Ó gia c«ng cÇn ph¶i ®−îc kiÓm tra.
M« pháng lμ ph−¬ng ph¸p kiÓm tra b»ng çnh ch¹y ch−¬ng tr×nh trªn mμn h×nh.
Nhê m« pháng cã thÓ nh×n thÊy diÔn tiÕn cña qu¸ tr×nh gia c«ng, nghÜa lμ thÊy
dao ch¹y vμ ph«i bÞ c¾t ®i nh− thÕ nμo. M« pháng kh«ng cho phÐp kiÓm tra chÕ
®é c«ng nghÖ.
Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p m« pháng: vÏ ®−êng t©m dao, vÏ vÕt dao, m« pháng
trong mét h×nh chiÕu, trong 3 h×nh chiÕu vμ m« pháng 3D. M« pháng 3D ®ßi hái
tèc ®é xö lý cña m¸y tÝnh ph¶i cao vμ mμn h×nh mÇu cã ®é ph©n gi¶i lín. Víi kh¶
n¨ng ®å ho¹ m¸y tÝnh hiÖn nay, xu h−íng chung cña çc phÇn mÒm lμ h−íng tíi
m« pháng 3D.
7.1.7. Dry run
Ch¹y kh« (dry run) lμ chÕ ®é thö ch−¬ng tr×nh b»ng çch ch¹y kh«ng t¶i: trôc
chÝnh kh«ng quay, cßn çc trôc ch¹y víi tèc ®é cao nhÊt. Nhê ch¹y kh« ng−êi dïng
cã thÓ quan s¸t trôc ch¹y thùc. CÇn ®Æc biÖt chó ý ®Ò phßng va ch¹m nguy hiÓm khi
ch¹y kh«.
Mét sè bé ®iÒu khiÓn cã çc chøc n¨ng kh¸c, vÝ dô:
- TEACH IN (d¹y), tù ®éng ghi l¹i ch−¬ng tr×nh khi ch¹y dao b»ng tay. ChÕ
®é nμy ®−îc dïng ®Ó lËp tr×nh gia c«ng nh÷ng chç khã.
- REPOS, cho phÐp lÊy l¹i vÞ trÝ võa dõng gia c«ng, vÝ dô sau khi g·y dao.
- BLOCK SEARCH: cho phÐp b¾t ®Çu gia c«ng tõ lÖnh chän bÊt kú cña
ch−¬ng tr×nh mμ kh«ng ph¶i tõ ®Çu ch−¬ng tr×nh.
7.2. C¬ së h×nh häc cña viÖc lËp tr×nh NC
7.2.1. Çc hÖ to¹ ®é
§Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn nhÊt cho ng−êi lËp tr×nh, m¸y CNC th−êng cho
phÐp dïng tÊt c¶ çc lo¹i hÖ to¹ ®é: to¹ ®é §Ò çc, to¹ ®é cùc.
HÖ to¹ ®é ®Ò çc
HÖ to¹ ®é §Ò çc ®−îc h×nh thμnh tõ çc trôc vu«ng gãc víi nhau tõng ®«i
mét. V× vËy, nã cßn ®−îc gäi lμ hÖ to¹ ®é vu«ng gãc. Trong mÆt ph¼ng, nã gåm 2
216
trôc to¹ ®é vu«ng gãc víi nhau X-Y, Y-Z, X-Z. Trong kh«ng gian, nã gåm 3 trôc
vu«ng gãc X-Y-Z (h×nh 7. 1). HÖ to¹ ®é §Ò çc ®−îc dïng th−êng xuyªn nhÊt
trªn m¸y CNC.
H×nh 7. 1: HÖ to¹ ®é §Ò çc

HÖ to¹ ®é cùc
Trong nhiÒu tr−êng hîp, vÝ dô lËp tr×nh khoan çc lç theo vßng trßn, dïng
hÖ to¹ ®é cùc cã thÓ thuËn tiÖn h¬n vμ gi¶m ®−îc khèi l−îng tÝnh to¸n cho m¸y.
Trong hÖ to¹ ®é cùc, mét ®iÓm ®−îc biÓu diÔn b»ng b¸n kÝnh cùc (kho¶ng
çch tõ ®iÓm ®Õn gèc cùc) vμ gãc cùc (gãc gi÷a trôc to¹ ®é vμ tia nèi gi÷a ®iÓm
vμ gèc cùc). Gãc lμ d−¬ng nÕu ®i ng−îc chiÒu kim ®ång hå (h×nh 7.2).
H×nh 7. 2: HÖ to¹ ®é cùc víi gãc α>0 vμ α<0
7.2.2. Ph−¬ng ph¸p nhËp to¹ ®é

To¹ ®é cña mét ®iÓm cã thÓ ®−îc tÝnh b»ng to¹ ®é tuyÖt ®èi hoÆc to¹ ®é
t−¬ng ®èi (tÝnh theo gia sè).
217
To¹ ®é tuyÖt ®èi
To¹ ®é tuyÖt ®èi cña mét ®iÓm ®−îc
tÝnh theo kho¶ng çch tõ ®iÓm ®ã ®Õn
gèc to¹ ®é. VÝ dô, to¹ ®é tuyÖt ®èi cña
®iÓm A lμ (5,5), cña ®iÓm B lμ (20,15).
To¹ ®é t−¬ng ®èi
To¹ ®é t−¬ng ®èi cña mét ®iÓm
®−îc tÝnh b»ng kho¶ng çch theo çc trôc
tõ ®iÓm ®ã ®Õn ®iÓm tr−íc nã. VÝ dô, to¹
®é t−¬ng ®èi cña ®iÓm A (so víi ®iÓm B) H×nh 7. 3: To¹ ®é tuyÖt ®èi vμ to¹
lμ (15,10). ®é t−¬ng ®èi
7.2.3. Quy ®Þnh gèc to¹ ®é ph«i (zero ph«i)
§iÓm zero ph«i W cã ý nghÜa quan

träng trong lËp tr×nh vμ ®iÒu khiÓn.
- Trong ®iÒu khiÓn, W ®¹i diÖn
cho vÞ trÝ cña ph«i trong hÖ to¹ ®é
chung cña m¸y. V× vËy, sau khi ph«i ®·
®−îc g¸ trªn m¸y, cÇn ®¨ng ký ®iÓm
zero ph«i. Víi ý nghÜa ®ã, ®iÓm zero
ph«i ph¶i lμ ®iÓm dÔ x¸c ®Þnh. Th−êng
trªn m¸y phay, ng−êi ta dïng ®iÓm gãc
phÝa ngoμi cña ph«i (h×nh 7.4).
H×nh 7. 4: §iÓm zero m¸y (M) vμ zero ph«i (W) trªn m¸y phay
218
Cßn trªn m¸y tiÖn, dïng ®iÓm t©m n»m trªn mÆt ®Çu cña ph«i (h×nh 7.5).
Trong lËp tr×nh, ®iÓm zero ph«i lμ gèc kÝch th−íc. Víi ý nghÜa ®ã, ng−êi ta
chän ®iÓm zero ph«i sao cho dÔ biÓu diÔn kÝch th−íc t−¬ng quan gi÷a çc bÒ mÆt.
VÝ dô, khi gia c«ng ch÷ nhËt nªn chän zero ph«i lμ ®iÓm gãc, khi gia c«ng vßng
trßn, nªn chän t©m. Trong mét ch−¬ng tr×nh cã thÓ dïng nhiÒu ®iÓm zero ph«i
kh¸c nhau. Trªn h×nh 7.6 lμ vÝ dô vÒ ph−¬ng ph¸p gia c«ng çc chi tiÕt gièng
nhau. MÆc dï chóng cã vÞ trÝ kh¸c nhau trªn bμn m¸y, nh−ng kÝch th−íc néi bé
cña chóng gièng nhau. V× vËy, chØ cÇn chuyÓn ®iÓm zero ph«i lμ cã thÓ dïng
chung mét ch−¬ng tr×nh.
H×nh 7. 5: §iÓm zero ph«i trªn m¸y tiÖn
H×nh 7. 6: ChuyÓn zero ph«i trong ch−¬ng tr×nh

Çc bé ®iÒu khiÓn CNC ®Òu cho phÐp ®¨ng ký ®ång thêi nhiÒu ®iÓm zero
ph«i trong b¶ng d÷ liÖu ph«i (Zero Offset) hoÆc cho phÐp ®Þnh nghÜa l¹i zero ph«i
víi sè lÇn kh«ng h¹n chÕ trong ch−¬ng tr×nh. VÝ dô, çc bé ®iÒu khiÓn hä
SINUMERIK cho phÐp ®¨ng ký 4 ®iÓm zero ph«i trong d÷ liÖu zero offset (dïng
G54 ®Õn G57), ®ång thêi cho phÐp dïng G58 ®Ó ®Þnh nghÜa l¹i zero ph«i trong
219
ch−¬ng tr×nh víi sè lÇn kh«ng h¹n chÕ. Çc bé ®iÒu khiÓn hä HEIDENHAIN cã
chu tr×nh chuyÓn gèc to¹ ®é CYCLE 7.0 DATUM SHIFT víi sè lÇn dïng tuú ý.
M¸y CNC lμm viÖc víi çc hÖ to¹ ®é (h×nh 7.7, a). Muèn lμm viÖc ®−îc víi
m¸y CNC th× ph¶i biÕt ý nghÜa cña chóng vμ sö dông chóng mét çch hîp lý
trong tõng tr−êng hîp.
(a) (b)
(c) (d)
(e)
H×nh 7. 7: Çc ®iÓm gèc to¹ ®é trªn m¸y CNC
220
- §iÓm gèc m¸y (zero m¸y) M: lμ gèc to¹ ®é tuyÖt ®èi trªn m¸y, do nhμ chÕ
t¹o ®Æt, ng−êi sö dông kh«ng cÇn quan t©m. Dao kh«ng bao giê ch¹y tíi ®iÓm M.
- §iÓm gèc trung gian (Reference) R: Trªn m¸y CNC dïng hÖ thèng ®o theo
gia sè, R lμ ®iÓm ®¹i diÖn cho M, ®−îc dïng ®Ó chuÈn to¹ ®é dông cô vμ ph«i khi
gia c«ng. Sau khi më m¸y, bé ®iÒu khiÓn lu«n lu«n nh¾c ng−êi dïng ch¹y dao
®Õn ®iÓm nμy. R lu«n çch M mét kho¶ng cè ®Þnh, do nhμ chÕ t¹o ®Æt.
- §iÓm gèc to¹ ®é ph«i (zero ph«i) W: lμ gèc to¹ ®é trªn ph«i. Quy ®Þnh hîp
lý ®iÓm nμy sÏ lμm cho viÖc x¸c ®Þnh kÝch th−íc trªn b¶n vÏ ®−îc ®¬n gi¶n.
- §iÓm gèc to¹ ®é dao E: dïng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ dao (xem môc 1.3.3).
- §iÓm thay dao N: vÞ trÝ dao ph¶i ch¹y ®Õn khi cã lÖnh thay dao theo yªu
cÇu cña hÖ thèng thay dao tù ®éng.
H×nh 7.7, b vμ h×nh 7.7, c minh ho¹ vÞ trÝ çc ®iÓm gèc trªn m¸y tiÖn vμ trªn m¸y
phay.
Tr−íc khi ch¹y ch−¬ng tr×nh, ng−êi vËn hμnh ph¶i khai b¸o to¹ ®é ®iÓm zero
ph«i. H×nh 7.7, d lμ s¬ ®å x¸c ®Þnh ®iÓm zero ph«i trªn m¸y tiÖn, h×nh 7.7, e lμ s¬
®å cho m¸y phay. Thñ tôc x¸c ®Þnh cô thÓ theo h−íng dÉn vËn hμnh m¸y.
7.2.4. Bï th«ng sè dao
Dao bao
giê còng cã kÝch
th−íc chiÒu dμi
vμ b¸n kÝnh mòi
dao nhÊt ®Þnh.
NÕu lËp tr×nh
gia c«ng theo
®óng ®−êng
h×nh häc th× bao
giê còng bÞ sai
sè. H×nh 7.8 cho
vÝ dô vÒ sai sè
do b¸n kÝnh dao
H×nh 7. 8: Sai lÖch do b¸n kÝnh dao khi tiÖn
g©y nªn.
221
Muèn gia c«ng ®óng ®−êng biªn th× ®iÓm gèc dao ph¶i lïi ra mét kho¶ng
t−¬ng øng víi kÝch th−íc dao. §iÒu ®ã ®−îc gäi lμ bï dao (Tool Compensation).
TÝnh to¸n bï dao mét çch trùc tiÕp lμ viÖc kh«ng thÓ lμm ®−îc v× çc lý do sau:
- Çc phÐp tÝnh h×nh häc ®Ó bï dao rÊt phøc t¹p,
- NÕu dïng nhiÒu dao trong mét nguyªn c«ng th× ch−¬ng tr×nh sÏ rÊt dμi,
- Mçi lÇn thay dao míi l¹i ph¶i söa ch−¬ng tr×nh hoÆc lμm ch−¬ng tr×nh míi.
Chøc n¨ng bï dao tù ®éng lμm ®¬n gi¶n viÖc lËp tr×nh, thay dao. B¶n chÊt
cña qu¸ tr×nh bï dao nh− sau:
- VÞ trÝ cña dao ®−îc ®¹i diÖn bëi to¹ ®é gèc dao,
- Çc th«ng sè h×nh häc cña dao ®−îc ®¨ng ký trong b¶ng d÷ liÖu dao,
- Khi lËp tr×nh chØ cÇn quan t©m ®Õn biªn d¹ng chi tiÕt trong b¶n vÏ, kÌm
theo chØ dÉn bï dao tr¸i, ph¶i hay kh«ng bï dao,
- Khi gÆp lÖnh gäi dao trong ch−¬ng tr×nh, bé ®iÒu khiÓn sÏ t×m d÷ liÖu cña dao
®ã trong file d÷ liÖu, tù ®éng tÝnh çc tham sè bï vμ dÞch dao, ®Ó mòi dao c¾t ®óng
biªn d¹ng (h×nh 7. 9).
Víi c¬ chÕ ®ã, mçi khi mμi dao hay thªm dao míi chØ cÇn cËp nhËt th«ng sè
h×nh häc cña chóng vμo b¶ng d÷ liÖu.
H×nh 7. 9: Bï b¸n kÝnh dao
222
H×nh 7. 9: Bï b¸n kÝnh dao (tiÕp)
Muèn bé ®iÒu khiÓn tÝnh to¸n ®−îc l−îng bï dao th× ph¶i khai b¸o kÝch th−íc
cña mçi con dao (d¹ng dao, chiÒu dμi vμ b¸n kÝnh mòi dao) trong b¶ng d÷ liÖu dao
(Tool Compensation Table). Çc trung t©m gia c«ng hiÖn ®¹i ®Òu cã hÖ thèng ®o vμ
nhËp d÷ liÖu tù ®éng, ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c cao. Trªn çc m¸y CNC th«ng th−êng
còng cã çc c«ng cô trî gióp, nh−ng ng−êi dïng ph¶i ®o b»ng tay, theo ®óng thñ tôc
riªng cña tõng m¸y.
223
7.3. C¬ së c«ng nghÖ cña viÖc lËp tr×nh NC
Tμi liÖu nμy kh«ng ®i s©u vÒ c«ng nghÖ c¾t gät kim lo¹i mμ chØ ®iÓm nh÷ng
®iÓm ®¸ng chó ý khi gia c«ng trªn m¸y CNC, gåm nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ dao vμ chÕ
®é c¾t.
7.3.1. C¬ së c«ng nghÖ tiÖn
Dao tiÖn
Theo tiªu chuÈn ISO, dao tiÖn ®−îc ph©n lo¹i theo çc chØ tiªu sau:
- Theo vËt liÖu l−ìi c¾t, cã dao thÐp giã, hîp kim cøng, gèm, kim c−¬ng.
- Theo vÞ trÝ c¾t, cã dao tiÖn trong vμ dao tiÖn ngoμi.
- Theo d¹ng dao, cã dao th¼ng, dao ®Çu cong, dao ®Çu b»ng, dao mòi nhän.
- Theo vÞ trÝ cña l−ìi c¾t chÝnh, cã dao tiÖn tr¸i, dao tiÖn ph¶i, dao ®Çu th¼ng.
- Theo c«ng dông, cã dao c¾t r·nh, dao tiÖn gãc, dao tiÖn ren,...
ChÕ ®é gia c«ng khi tiÖn
§èi víi nguyªn c«ng tiÖn còng cã 2 th«ng sè c«ng nghÖ cÇn nhËp vμo
ch−¬ng tr×nh, lμ vËn tèc c¾t S (vßng/phót hay mÐt/phót) vμ l−îng ch¹y dao F
(mm/vßng). M¸y tiÖn CNC cã chÕ ®é c¾t víi vËn tèc kh«ng ®æi, nghÜa lμ tèc ®é
trôc chÝnh thay ®æi theo ®−êng kÝnh ph«i ®Ó duy tr× vËn tèc c¾t kh«ng ®æi. Dïng
vËn tèc c¾t kh«ng ®æi cho phÐp ®¶m b¶o chÊt l−îng bÒ mÆt ®ång ®Òu khi ®−êng
kÝnh chi tiÕt thay ®æi. Khi dïng chÕ ®é nμy, cÇn ph¶i giíi h¹n tèc ®é trôc chÝnh,
®Ò phßng tèc ®é qu¸ cao khi ®−êng kÝnh ph«i qu¸ nhá hoÆc tiÕn dÉn tíi 0 (vÝ dô,
khi c¾t ®øt).
7.3.2. C¬ së c«ng nghÖ phay
Dao phay
Dao phay cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i theo çc chØ tiªu sau:
- Theo vËt liÖu cÇn gia c«ng, cã kiÓu N dïng cho thÐp th«ng th−êng; H cho
vËt liÖu mÒm, phoi d©y; W cho vËt liÖu cøng, phoi vôn.
- Theo vËt liÖu l−ìi c¾t, cã dao thÐp giã, hîp kim cøng, gèm, kim c−¬ng.
- Theo d¹ng th©n dao, cã dao phay ngãn; dao vμnh xuyÕn.
- Theo d¹ng ®Çu dao, cã dao c¾t r·nh ch÷ T, kho¶ mÆt, ®Þnh h×nh.
Trªn h×nh 7.10 lμ çc d¹ng dao phay th−êng dïng víi çc th«ng sè h×nh häc
t−¬ng øng cña chóng.
224
H×nh 7. 10: Çc d¹ng dao phay
225
ChÕ ®é gia c«ng
ViÖc tÝnh chÕ ®é gia c«ng hoμn toμn nh− m¸y th«ng th−êng.
Cã hai th«ng sè c«ng nghÖ th−êng ph¶i nhËp vμo ch−¬ng tr×nh, lμ tèc ®é
trôc chÝnh S (vßng/phót) vμ l−îng chay dao F (mm/vßng hoÆc mm/phót).
7.4. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ lËp tr×nh NC
7.4.1. CÊu tróc cña ch−¬ng tr×nh NC
Ch−¬ng tr×nh NC lμ mét file, ®−îc biÓu diÔn d−íi d¹ng m· BCD hoÆc
ASCII. CÊu tróc chung cña ch−¬ng tr×nh NC nh− trong h×nh 7.11.
H×nh 7. 11: CÊu tróc chung cña ch−¬ng tr×nh NC

Ch−¬ng tr×nh lμ tËp hîp cã cÊu tróc cña çc c©u lÖnh (Block), ®−îc s¾p xÕp
theo tr×nh tù ho¹t ®éng cña m¸y, b¾t ®Çu vμ kÕt thóc b»ng nh÷ng ký tù ®Æc biÖt ®Ó
bé ®iÒu khiÓn cã thÓ nhËn biÕt. Mçi Block gåm mét sè tõ (Word), cã ý nghÜa nhÊt
®Þnh. Mçi tõ cã 2 phÇn: phÇn ®i¹ chØ (Address) lμ ch÷ çi chØ ý nghÜa cña tõ vμ
phÇn gi¸ trÞ (Value), chØ trÞ sè ®i kÌm. Block ®−îc kÕt thóc b»ng mét ký tù ®Æc
biÖt ®Ó bé ®iÒu khiÓn cã thÓ nhËn biÕt ®−îc.
226
VÝ dô, block trªn h×nh 7. 11 ®−îc viÕt trong ch−¬ng tr×nh nh− sau (dÊu çch
chØ gióp ng−êi lËp tr×nh dÔ ®äc, kh«ng cã ý nghÜa víi bé ®iÒu khiÓn nªn cã thÓ bá
qua):
G01 X126.4 Y0.5 F170 S1200 T14 M06 LF
Cã 2 lo¹i th«ng tin cÇn ph¶i cã trong ch−¬ng tr×nh NC lμ:
- Th«ng tin vÒ h×nh häc cña chi tiÕt gia c«ng (kÝch th−íc çc bÒ mÆt);
- Th«ng tin vÒ c«ng nghÖ (chÕ ®é c«ng nghÖ, dông cô, dung dÞch tr¬n
nguéi,...).
Cô thÓ h¬n, çc th«ng tin sau cÇn cã trong ch−¬ng tr×nh NC:
- Chøc n¨ng dÞch chuyÓn (quy ®Þnh ®¬n vÞ ®o, d¹ng néi suy, kiÓu to¹ ®é
(tuyÖt ®èi hay t−¬ng ®èi), mÆt néi suy cung trßn, bï kÝch th−íc dao,...);
- HÖ to¹ ®é ph«i (tÞnh tiÕn hoÆc quay) vμ sù biÕn ®æi trong qu¸ tr×nh gia
c«ng;
- ChÕ ®é c¾t (tèc ®é trôc chÝnh, l−îng ch¹y dao);
- Dông cô (th«ng sè dao, thay dao,...);
- Chu tr×nh (khoan, gia c«ng ren, tiÖn th«, phay hèc,...);
- Dung dÞch tr¬n nguéi (bËt, t¾t, kiÓu t−íi,...);
- Çc chøc n¨ng phô trî (bËt, t¾t trôc chÝnh, chiÒu quay trôc chÝnh, kÑp nh¶
ph«i, thay tÊm g¸ (pallet),...
7.4.2. Çc ph−¬ng ph¸p lËp tr×nh
Cã 2 ph−¬ng ph¸p lËp tr×nh c¬ b¶n:
- LËp tr×nh b»ng tay, t¹i m¸y.
- LËp tr×nh cã m¸y tÝnh trî gióp (ng«n ng÷ chuyªn dïng, CAD/CAM).
7.4.2.1. Ph−¬ng ph¸p lËp tr×nh b»ng tay, t¹i m¸y
LËp tr×nh b»ng tay (Manual Programming) lμ ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n nhÊt,
®−îc thùc hiÖn ngay t¹i m¸y CNC, sö dông bé lËp tr×nh (NC Editor) s½n cã cña
m¸y (h×nh 7. 12). §Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ lËp tr×nh viªn ph¶i nhËp tõng
c©u lÖnh vμo bé nhí cña m¸y mμ kh«ng dùa vμo mét c«ng cô tù ®éng s¶n sinh
ch−¬ng tr×nh nμo. LËp tr×nh b»ng tay cã −u ®iÓm lμ kh«ng ®ßi hái thiÕt bÞ vμ phÇn
mÒm. MÆc dï c«ng cô lËp tr×nh t¹i çc m¸y CNC hiÖn ®¹i ®· ®−îc c¶i tiÕn rÊt
nhiÒu, nh− trî gióp ®å ho¹, sö dông ng«n ng÷ giao tho¹i, t¨ng kh¶ n¨ng tÝnh to¸n
sè häc vμ h×nh häc, nh−ng lËp tr×nh b»ng tay hiÖn vÉn cã nh−îc ®iÓm quan träng,
227
lμ mang tÝnh thñ c«ng, mÊt thêi gian, buån tÎ vμ dÔ nhÇm lÉn. V× vËy, lËp tr×nh
b»ng tay th−êng chØ ®−îc dïng ®Ó t¹o çc ch−¬ng tr×nh ®¬n gi¶n hoÆc ®Ó söa
ch−¬ng tr×nh ®· cã.
Nhê sö dông çc m¸y tÝnh cã
hiÖu n¨ng cao, nh− çc chip Pentium
thÕ hÖ míi cã tèc ®é xö lý cao, dïng
bé nhí dung l−îng cao, mμn h×nh
mμu cã ®é ph©n gi¶i lín, kh¶ n¨ng
giao tiÕp víi bé nhí ngoμi vμ çc thiÕt
bÞ ngo¹i vi kh¸c, tiÖn Ých lËp tr×nh
b»ng tay cña çc m¸y CNC hiÖn ®¹i
®· thay ®æi rÊt nhanh. Trong sè çc
tiÖn Ých lËp tr×nh th× viÖc t¹o m«i
tr−êng giao tho¹i (Interactive
Programming Tool) vμ c«ng cô trî
gióp ®å ho¹ lμ çc xu h−íng næi bËt
nhÊt. Víi çc tiÖn Ých trªn, ng−êi lËp
tr×nh kh«ng cÇn nhí cÊu tróc c©u lÖnh
mμ chØ cÇn sö dông çc phÝm biÓu
t−îng ®Ó kÝch ho¹t hμm, sau ®ã ®iÒn H×nh 7. 12: LËp tr×nh b»ng tay, t¹i m¸y
çc gi¸ trÞ theo yªu cÇu cña m¸y.
C«ng cô trî gióp ®å ho¹ cho phÐp ng−êi dïng kiÓm tra to¹ ®é ch¹y dao
ngay trong khi lËp tr×nh, nhê vËy mμ cã thÓ söa ch÷a ngay lËp tøc mμ kh«ng cÇn
chê ch¹y m« pháng. H×nh 7.13 minh ho¹ c«ng cô ®ã cña bé ®iÒu khiÓn TNC420
do h·ng Heidenhain (§øc) s¶n xuÊt. Bªn tr¸i lμ çc phÝm biÓu t−îng ®Ó lËp tr×nh,
cßn bªn ph¶i lμ çc c©u lÖnh sinh ra vμ contour biÓu diÔn to¹ ®é t−¬ng øng.
Mét trong nh÷ng tiÖn Ých rÊt quan träng trong lËp tr×nh NC lμ th− viÖn çc
hμm (Function) vμ çc chu tr×nh chuÈn (Cycle). Chóng cho phÐp t¹o nhanh çc
modul ch−¬ng tr×nh gia c«ng çc bÒ mÆt phøc t¹p vμ th«ng dông, nh− gia c«ng
bãc vá, khoan s©u, gia c«ng ren, gia c«ng çc r·nh trªn m¸y tiÖn hoÆc gia c«ng
çc hèc, çc ®¶o, çc r·nh ®Þnh h×nh, gia c«ng khoan, khoÐt, doa, ren çc lç trªn
m¸y phay. Çc hÖ ®iÒu khiÓn thÕ hÖ míi, nh− Sinumerik 840D, Fanuc Serie 21,
TNC430,... ®Òu cã mét th− viÖn çc hμm rÊt phong phó, ®ång thêi cßn cho phÐp
ng−êi dïng ®Þnh nghÜa çc hμm riªng cña m×nh.
228
H×nh 7. 13: C«ng cô trî gióp lËp tr×nh cña TNC420 (Heidenhain)
H×nh 7.14 minh ho¹ chøc n¨ng t¹o cycle gia c«ng r·nh cung trßn cña bé
®iÒu khiÓn Sinumerik 840D (Siemens - §øc).
H×nh 7. 14: Chu tr×nh phay r·nh trßn cña bé ®iÒu khiÓn Sinumerik 840D
MÆc dï cã çc tiÖn Ých trªn, lËp tr×nh b»ng tay còng chØ ®−îc sö dông víi
çc m¸y cã sè trôc h¹n chÕ, nh− m¸y tiÖn 2 trôc, m¸y phay 3 hoÆc 4 trôc.
229
7.4.2.2. Ph−¬ng ph¸p lËp tr×nh cã m¸y tÝnh trî gióp
Khi chi tiÕt vμ/hoÆc m¸y phøc t¹p h¬n th× ph¶i dïng çc hÖ lËp tr×nh cã m¸y
tÝnh trî gióp (Computer Aided Programming - AIP). B¶n chÊt cña AIP lμ sö dông
c«ng cô chuyªn dïng ®Ó trî gióp (th−êng lμ tù ®éng s¶n sinh ch−¬ng tr×nh) trªn
c¬ së ®èi t−îng gia c«ng vμ çc th«ng sè c«ng nghÖ ®−îc ng−êi dïng Ên ®Þnh.
Tr−íc ®©y, ng−êi ta hay nãi ®Õn APT (Automated Programming Tool) nh− mét
c«ng cô trî gióp lËp tr×nh ®éc lËp. Khi dïng APT, thay v× ph¶i trùc tiÕp viÕt
ch−¬ng tr×nh d−íi d¹ng G-Code, ng−êi lËp tr×nh cã thÓ m« t¶ h×nh häc cña chi tiÕt
b»ng ng«n ng÷ gÇn víi ng«n ng÷ giao tiÕp th«ng th−êng, cßn phÇn mÒm sÏ gióp
chuyÓn sang G-Code. Víi APT, khã kh¨n chÝnh trong lËp tr×nh NC, lμ x¸c ®Þnh vμ
m« t¶ ®−êng ch¹y dao (thñ c«ng) vÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt. Ngμy nay APT truyÒn
thèng kh«ng cßn ®−îc dïng n÷a. C«ng cô trî gióp lËp tr×nh th«ng dông nhÊt b©y
giê lμ CAD/CAM, trong ®ã çc chi tiÕt ®−îc thiÕt kÕ trong CAD-3D, cßn CAM tù
®éng tÝnh ®−êng ch¹y dao vμ xuÊt ch−¬ng tr×nh NC theo ®èi t−îng h×nh häc mμ
ng−êi dïng trùc tiÕp chän trªn m« h×nh h×nh häc cña CAD (h×nh 7.15). Sù liªn kÕt
CAD/CAM ®· kÕt hîp ®−îc kh¶ n¨ng ®å ho¹ m¹nh vμ d÷ liÖu h×nh häc chÝnh x¸c
cña CAD víi n¨ng lùc ph©n tÝch h×nh häc, qu¶n lý d÷ liÖu c«ng nghÖ, m« pháng
cña CAM. Nhê CAD/CAM, viÖc lËp tr×nh võa dÔ dμng, nhanh chãng, võa chÝnh
x¸c. MÆt kh¸c, m«i tr−êng CAD/CAM lμ m«i tr−êng t−¬ng t¸c, cho phÐp ng−êi
dïng thùc hiÖn nhiÒu lÇn "vßng lÆp" ...-> thiÕt kÕ -> lËp tr×nh -> m« pháng (thö
nghiÖm) ->... ®Ó t¹o ra kÕt cÊu tèi −u cña chi tiÕt, tr¸nh ®−îc nh÷ng tèn kÐm nh−
thö nghiÖm mÉu thùc. Çc phÇn mÒm CAD/CAM hiÖn ®¹i, nh− Pro/Engineer,
Catia, Cimatron, EdgeCAM,... cho phÐp lËp tr×nh cho çc m¸y phay ®Õn 5 trôc,
m¸y tiÖn ®Õn 4 trôc, m¸y c¾t d©y ®Õn 4 trôc.
Mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p lËp tr×nh cã m¸y tÝnh trî gióp lμ kÕt hîp c«ng
cô sè ho¸ 3D víi c«ng cô s¶n sinh ch−¬ng tr×nh NC. §ã lμ mét d¹ng cña c«ng nghÖ
ng−îc (Reverse Engineering), dïng thiÕt bÞ sè ho¸ quang häc, ®iÖn c¬,... ®Ó sè ho¸
bÒ mÆt 3D. D÷ liÖu h×nh häc 3D d¹ng sè nμy sÏ ®−îc chuyÓn cho phÇn mÒm CAD
®Ó dùng l¹i m« h×nh 3D cña vËt thÓ hoÆc chuyÓn trùc tiÕp thμnh ch−¬ng tr×nh NC
®Ó gia c«ng l¹i chi tiÕt. B»ng ph−¬ng ph¸p nμy, ng−êi ta cã thÓ chÐp h×nh çc bøc
t−îng trong nghÖ thuËt t¹o h×nh, gia c«ng çc chi tiÕt m¸y phøc t¹p trong chÕ t¹o
m¸y. C«ng nghÖ ng−îc nμy cßn kÕt hîp ®−îc víi çc c«ng nghÖ kh¸c, phôc vô
c«ng t¸c thiÕt kÕ vμ chÕ t¹o, nh− c«ng nghÖ t¹o mÉu nhanh (Rapid Prototyping) ®Ó
chÕ t¹o nhanh s¶n phÈm hoÆc khu«n mÉu.
230
M« h×nh CAD -> Quü ®¹o dao -> M« pháng -
> Ch−¬ng tr×nh NC
H×nh 7. 15: LËp tr×nh NC nhê CAD/CAM (Pro/E)
H×nh 7. 16: Sè ho¸ 3D trªn m¸y CNC

§Ó thùc hiÖn c«ng nghÖ ng−îc trªn m¸y CNC, m¸y ®−îc trang bÞ ®Çu dß 3
chiÒu víi phÇn mÒm sè ho¸ kÌm theo. Nhê phÇn mÒm nμy mμ ®Çu dß sÏ ®−îc
®iÒu khiÓn ®Ó quÐt lªn bÒ mÆt mÉu theo çc l−íi quü ®¹o kh¸c nhau (h×nh 7.16).
Sau ®ã, l−íi to¹ ®é sÏ ®−îc chuyÓn thμnh çc lÖnh NC, l−u trong m¸y tÝnh, ®−îc
231
sö dông ®Ó gia c«ng trªn chÝnh m¸y ®ã hoÆc trªn çc m¸y kh¸c cã hÖ lÖnh t−¬ng
thÝch.
7.4.3. Çc lo¹i ng«n ng÷ lËp tr×nh
7.4.3.1. Ng«n ng÷ ISO (G code)
Tiªu chuÈn ISO 6983 quy ®Þnh cÊu tróc chung vμ mét sè lÖnh chÝnh cña
ch−¬ng tr×nh NC. Ng«n ng÷ ISO (çch gäi t¾t cña ISO 6983) lμ ng«n ng÷ truyÒn
thèng, ®−îc sö dông réng r·i trªn thÕ giíi. HÇu hÕt çc h·ng lín trªn thÕ giíi, nh−
Siemens (§øc), Fanuc (NhËt), Num (Ph¸p), Fago (T©y ban nha),... dïng ng«n ng÷
nμy. Ngoμi çc lÖnh vμ çc hμm chÝnh quy ®Þnh trong tiªu chuÈn ISO 6983, çc nhμ
s¶n xuÊt bé ®iÒu khiÓn cã thÓ thªm vμo çc lÖch vμ çc hμm riªng cña m×nh. V×
vËy, tuy cïng dïng hÖ m· chuÈn ISO, ch−¬ng tr×nh NC viÕt cho bé ®iÒu khiÓn nμy
th−êng kh«ng ch¹y ®−îc trªn bé ®iÒu khiÓn kh¸c. Tiªu chuÈn DIN 66025 cña §øc
cã cÊu tróc t−¬ng tù ISO. Çc lÖnh chÝnh trong ch−¬ng tr×nh ISO ®Òu dïng ch÷ çi
®Þa chØ G... nªn m· ISO cßn d−îc gäi lμ m· G.
B¶ng sau ®©y m« t¶ çc m· m« t¶ chøc n¨ng chÝnh trong ch−¬ng tr×nh ISO.
M« t¶ chøc n¨ng MTS SINUMRIK FANUC

Ch¹y dao nhanh G00 G00 G00
Néi suy ®−êng th¼ng G01 G01 G01
Néi suy cung trßn theo chiÒu kim ®ång hå G02 G02 G02
Néi suy cung trßn ng−îc chiÒu kim ®ång hå G03 G03 G03
Thêi gian dõng G04 G04 G04
Bá lÖnh bï dao G40 G40 G40
Bï b¸n kÝnh dao, tr¸i G41 G41 G41
Bï b¸n kÝnh dao, ph¶i G42 G42 G42
Chän ®iÓm zero ph«i G54-G57 G54
LËp tr×nh theo to¹ ®é tuyÖt ®èi G90 G90 G90
LËp tr×nh theo gia sè G91 G91 G91
Giíi h¹n vßng quay trôc chÝnh max (®i víi G96) G92
L−îng ch¹y dao mm/ph G94 G94 G94
232
M« t¶ chøc n¨ng MTS SINUMRIK FANUC
L−îng ch¹y dao mm/vßng G95 G95 G95
VËn tèc c¾t kh«ng ®æi G96
Sè vßng quay trôc chÝnh kh«ng ®æi G97
To¹ ®é X cña ®iÓm ®Ých X X X
To¹ ®é Y cña ®iÓm ®Ých Y Y Y
To¹ ®é Z cña ®iÓm ®Ých Z Z Z
Kho¶ng çch gi÷a ®iÓm xuÊt ph¸t víi t©m vßng
I I I
trßn theo ph−¬ng X
J J
trßn theo ph−¬ng Y
K K K
trßn theo ph−¬ng Z
Tèc ®é trôc chÝnh S S S
L−îng ch¹y dao F F F
M· dao T T T
Khëi ®éng trôc chÝnh theo chiÒu kim ®ång hå M3 M3 M3
Khëi ®éng trôc chÝnh ng−îc kim ®ång hå M4 M4 M4
Dõng trôc chÝnh M5 M5 M5
Thay dao M6 M6
T−íi dung dÞch M8 M8 M8
Th«i t−íi dung dÞch M9 M9 M9
T¹m dõng ch−¬ng tr×nh M00 M00 M00
Dõng ch−¬ng tr×nh, quay vÒ ®Çu (Reset) M30 M30 M30
Ch−¬ng tr×nh NC gåm çc c©u lÖnh (block) kÕ tiÕp nhau, chØ dÉn cho m¸y
thùc hiÖn çc b−íc gia c«ng. Block ®Çu tiªn lμ tªn ch−¬ng tr×nh, th−êng b¾t ®Çu
b»ng mét ký hiÖu, kÕ theo lμ mét nhãm ch÷ çi hoÆc ch÷ sè. Tªn ch−¬ng tr×nh
233
ph¶i theo ®óng quy ®Þnh cña nhμ s¶n xuÊt, nÕu kh«ng th× m¸y kh«ng hiÓu ®−îc.
VÝ dô, cÊu tróc chung cña ch−¬ng tr×nh NC theo ng«n ng÷ ISO nh− sau:
%0100 Tªn ch−¬ng tr×nh

N0005 G54 G90 Çc lÖnh (block) trong ch−¬ng
..... tr×nh
N0075 G01 X50 Z-10 S2500 F0.3 M03
.....
N0590 M30 KÕt thóc ch−¬ng tr×nh
Mçi lÖnh th−êng cã sè thø tù (kh«ng b¾t buéc), çc tõ (Word) vμ ký tù ®Æc
biÖt (LF), kh«ng nh×n thÊy, biÓu thÞ kÕt thóc lÖnh.
VÝ dô, lÖnh sè 75 d−íi ®©y cã 6 tõ.
N0075 G01 X50 Z-10 S2500 F0.3 M03
Mçi tõ cã mét ch÷ çi ®Þa chØ (Address) ®Ó b¸o cho bé ®iÒu khiÓn lo¹i c«ng
viÖc cÇn thùc hiÖn, tiÕp theo lμ gi¸ trÞ (Value), quy ®Þnh chi tiÕt ý nghÜa cña tõ.
VÝ dô G01 lμ mét tõ, trong ®ã G lμ ®Þa chØ, 01 lμ gi¸ trÞ. G01 chØ thÞ "ch¹y
dao theo ®−êng th¼ng víi l−îng ch¹y dao quy ®Þnh". X50 lμ mét tõ, trong ®ã ®Þa
chØ X biÓu diÔn to¹ ®é theo ph−¬ng X, 50 lμ gi¸ trÞ to¹ ®é.
Theo chøc n¨ng, th−êng çc tõ ®−îc ph©n thμnh 3 nhãm:
- Nhãm chøc n¨ng G, nh− G00, G01, G40, G54,...
- Nhãm to¹ ®é, nh− X, Y, Z, A, B, C,...
- Nhãm bæ xung vμ chuyÓn ®æi chÕ ®é, nh− F, S, T, M,...
Tuy kh«ng ph¶i lu«n lu«n b¾t buéc, çc tõ trong mét lÖnh th−êng ®−îc viÕt
theo tr×nh tù nhÊt ®Þnh. Gi÷a çc tõ th−êng cã dÊu çch chØ ®Ó dÔ ®äc cho ng−êi
dïng, cßn m¸y kh«ng cÇn.
7.4.3.2. Ng«n ng÷ giao tho¹i cña HEIDENHAIN
Çc bé ®iÒu khiÓn hä TNC cña Heidenhain cã thÓ dïng 2 ng«n ng÷: ng«n
ng÷ ISO vμ ng«n ng÷ giao tho¹i. Ng«n ng÷ giao tho¹i cã 3 ®Æc ®iÓm:
- Trong ch−¬ng tr×nh, dïng çc ch÷ çi tiÕng Anh ®Ó m« t¶ çc chøc n¨ng.
- Dïng çc phÝm biÓu t−îng ®Ó lËp tr×nh.
- LËp tr×nh theo ph−¬ng ph¸p hái ®¸p (Conversation), trong ®ã m¸y ®−a ra
çc c©u hái, ng−êi dïng chØ nhËp çc gi¸ trÞ mμ m¸y yªu cÇu.
234
H×nh sau minh ho¹ çc phÝm biÓu t−îng ®Ó lËp tr×nh, chän chÕ ®é lμm viÖc
vμ ®iÒu khiÓn m¸y.
235
Ng«n ng÷ giao tho¹i kh«ng ®ßi hái
ng−êi dïng nhí cÊu tróc lÖnh vμ h¹n
chÕ tèi ®a çc sai sãt vÒ có ph¸p. Nã rÊt
thÝch hîp cho lËp tr×nh b»ng tay. V× −u
®iÓm cña ng«n ng÷ giao tho¹i mμ gÇn
®©y nhiÒu h·ng kh¸c, vÝ dô FAGO còng
ph¸t triÓn m«i tr−êng nμy.
D−íi ®©y lμ mét ch−¬ng tr×nh nhá,
minh ho¹ cÊu tróc cña ch−¬ng tr×nh.
Ch−¬ng tr×nh dïng ®Ó gia c«ng contour
h×nh bªn.
0 BEGIN PGM LINEAR MM 0 B¾t ®Çu ch−¬ng tr×nh
1 BLK FORM 0.1 Z X+0 Y+0 Z-20 1 §Þnh nghÜa ph«i ®Ó m« pháng
2 BLK FORM 0.2 X+100 Y+100 Z+0
3 TOOL DEF 1 L+0 R+10 3 §Þnh nghÜa dao trong ch−¬ng tr×nh
4 TOOL CALL 1 Z S4000 4 Gäi dao, ®Þnh trôc dao (Z), tèc ®é trôc chÝnh (S)
5 L Z+250 R0 F MAX 5 Ch¹y dao nhanh Z ®Õn to¹ ®é Z250
6 L X-10 Y-10 R0 F MAX 6 Ch¹y dao nhanh ®Õn X-10 Y-10
7 L Z-5 R0 F1000 M3 7 Khoan xuèng Z-5, F1000, quay trôc chÝnh (M3)
8 APPR LT X+5 Y+5 LEN10 RL F300 8 TiÕp cËn contour theo ®−êng th¼ng, bï dao tr¸i
9 C¾t th¼ng ®Õn ®iÓm 4
9 L Y+95
10 C¾t th¼ng tíi ®iÓm 3
10 L X+95
11 V¸t c¹nh 10 mm
11 CHF 10
12 C¾t tíi ®iÓm 2
12 L Y+5
13 V¸t c¹nh 20 mm
13 CHF 20
14 C¾t th¼ng tíi ®iÓm 1
14 L X+5
15 Rêi contour theo ®−êng th¼ng 10 mm víi F1000
15 DEP LT LEN10 F1000
16 NhÊc dao, dõng ch−¬ng tr×nh
16 L Z+250 R0 F MAX M2
17 KÕt thóc ch−¬ng tr×nh
17 END PGM LINEAR MM
236
237
238
Phô lôc: Mét sè m¸y c«ng cô
P1. M¸y tiÖn (Lathe)
M¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng kiÓu: 1400F, h·ng: Sharp, n−íc: Mü
§−êng kÝnh lín nhÊt cña ph«i Inch 14
Kho¶ng çch gi÷a 2 mòi t©m - 40
§−êng kÝnh lç trôc chÝnh - 11/2
Tèc ®é trôc chÝnh v/ph 14-1800
Sè cÊp tèc ®é trôc chÝnh 16
C«n mooc ®Çu trôc chÝnh MT#5
L−îng ch¹y dao däc (sè cÊp) Inch/vg 0,0012-0,029 (40)
L−îng ch¹y dao ngang (sè cÊp) Inch/vg 0,0003/0,01 (40)
B−íc ren HÖ Anh (sè b−íc ren) TPI 4-112 (40)
HÖ mÐt mm 0,45-7,5
§éng c¬ trôc chÝnh (C«ng suÊt/pha) HP 3/3
Khèi l−îng LBS 1650
239
P2. M¸y phay ®øng (Vertical Mill)
M¸y phay ®øng/ngang h¹ng nÆng: KMA-3H, h·ng: Sharp, n−íc: Mü

Kho¶ng di chuyÓn (däc×ngang×®øng) Inch 59×24×31-1/2
Kho¶ng di chuyÓn cña nßng trôc chÝnh - 35-1/2
Kho¶ng çch tõ t©m trôc chÝnh ®Õn th©n - 22
Kho¶ng di chuyÓn (lªn, xuèng) trôc ngang - 25-1/2
KÝch th−íc bμn m¸y (dμi×réng) - 87×20
R·nh T (réng×sè r·nh×kho¶ng çch r·nh) 0,7×5×3-9/16
Tèc ®é trôc chÝnh (®øng/ngang/sè cÊp) v/ph (45-1500)/(40-1450)/12
L−îng ch¹y dao Z (trôc ®øng/trôc ngang) In/v-In/ph (0,002-0,008)/(0-39)
L−îng ch¹y dao X, Y In/ph 0-39
Tèc ®é ch¹y dao nhanh - 150
C«ng suÊt ®éng c¬ (trôc ®øng/ngang/bμn) HP 20/5/2-1/2
KÝch th−íc m¸y (Dμi×Réng×Cao) Inch 175×100×115
240
P3. M¸y phay ngang (Horizontal Milling Machine)
M¸y phay ngang: UH-3, h·ng: Sharp, n−íc: Mü

Kho¶ng di chuyÓn (däc×ngang×®øng) Inch 37-3/8×14-13/16×8-1/2
KÝch th−íc bμn m¸y (dμi×réng) - 51-3/16×11-13/16
R·nh T (réng×sè r·nh×kho¶ng çch r·nh) 5/8×3×2-3/4
L−îng ch¹y dao Z (kho¶ng/(sè cÊp)) Inch/ph 1/4-12-7/16 (12)
L−îng ch¹y dao X, Y (kho¶ng/(sè cÊp)) - 1/2-24-7/8 (12_
Tèc ®é ch¹y dao nhanh (®øng/ngang) - (59-13/16)/(116-1/2)
Tèc ®é trôc chÝnh (sè cÊp) v/ph 35-1382 (12)
Kho¶ng çch t©m trôc chÝnh ®Õn dÇm Inch 5-5/16
Kho¶ng çch t©m trôc chÝnh ®Õn bμn Inch 0-18-1/2
C«ng suÊt ®éng c¬ (trôc chÝnh/ch¹y dao) Hp 7,5/3
KÝch th−íc m¸y (Dμi×Réng×Cao) Inch 117×69×67-5/16
241
P4. M¸y doa ngang (Horizontal Boring Machine)
M¸y doa ngang: KHM 180, h·ng: Sharp, n−íc: Mü

KÝch th−íc bμn m¸y (dμi×réng) Inch 59×31,5
R·nh T (réng×sè r·nh×kho¶ng çch r·nh) mm 20×7×100
Vïng c«ng t¸c (X×Y×Z) Inch 70×55×47
Kho¶ng çch t©m trôc chÝnh ®Õn bμn - 55
Kho¶ng çch tõ ®Çu trôc ®Õn t©m bμn - 14-61
Tèc ®é trôc chÝnh (sè cÊp) v/ph 55-1500 (12)
L−îng ch¹y dao X, Y, Z (gia c«ng/nhanh) Inch/ph 1,1-34,5/113
C«ng suÊt ®éng c¬ trôc chÝnh HP 10/4
Bμn quay (tïy chän): - KÝch th−íc mm 800×800×280
- Kho¶ng quay ®é 5 (gia sè)
- R·nh T (réng×sè r·nh×kho¶ng r·nh) mm 22×7×100
KÝch th−íc m¸y (Dμi×Réng) Inch 158×169
242
P5. M¸y khoan cÇn (Radial Drill)
M¸y khoan cÇn: RD-820, h·ng: Sharp, n−íc: Mü

§−êng kÝnh cét Inch 8,25
Kho¶ng çch t©m cét ®Õn t©m trôc chÝnh - 8,25-33
Kho¶ng dÞch chuyÓn cña ®Çu trôc chÝnh - 24,8
Kho¶ng çch tõ trôc chÝnh ®Õn ®Õ - 13,7-47,6
TÇm n©ng cña cÇn - 25,5
DiÖn tÝch hiÖu dông cña bμn - 19×15×15
C«n mooc trôc chÝnh MT#4
Tèc ®é trôc chÝnh (kho¶ng/sè cÊp) v/ph 88-1500/6
Tèc ®é ch¹y dao (kho¶ng/sè cÊp) I/vg 0,002-0,06/3
C«ng suÊt ®éng c¬ (trôc chÝnh/n©ng cÇn) HP 3/1
§−êng kÝnh dông cô (khoan×taro×doa) Inch 2×7/8×4-1/8
§−êng kÝnh víi thÐp (khoan×taro×doa) - 1-1/2×5/8×2-3/4
KÝch th−íc m¸y (Dμi×Réng×Cao) - 66×32×86
243
P6. M¸y mμi ph¼ng (Surface Grinder)
M¸y mμi ph¼ng: SG820-3A H·ng: Sharp, n−íc: Mü

KÝch th−íc mμi (Dμi×Réng×Cao) Inch 21,7×8,7×15,7
KÝch th−íc bμn m¸y (Dμi×Réng) - 8×20
DÞch chuyÓn cña bμn m¸y (Däc×Ngang) - 23,6×9,25
Tèc ®é ch¹y bμn däc (thñy lùc/tay) ft/min;ft/vg 3,3-82/2,7
Ch¹y bμn ngang (b−íc/liªn tôc/tay) In;in/ph;in/vg (0,006-0,4)/47,2/0,2
Ch¹y ô ®¸ th¼ng ®øng b»ng tay In/vg 0,05
ChÕ ®é ¨n dao tù ®éng - L−îng ¨n Inch 0,00004-0,004
- L−îng d− tæng/tinh - 0-39,3/4.10-5-16.10-4
- Sè hμnh tr×nh mμi tia löa 0-9
§éng c¬ ®¸ (c«ng suÊt/tèc ®é); B¬m HP/v/ph; HP 2/3420; 1
244
P7. M¸y mμi trßn (Cylinder Grinder)
M¸y mμi trßn: OD1660S, H·ng: Sharp, n−íc: Mü

Kho¶ng çch tõ t©m ®¸ ®Õn bμn Inch 16,5
Kho¶ng çch gi÷a 2 mòi t©m - 60
§−êng kÝnh ph«i lín nhÊt - 16
ô ®¸: - kho¶ng ¨n ngang - 10
- kho¶ng ¨n tù ®éng - 0,00004-0,04
- tèc ®é ¨n tù ®éng in/ph 0,04-2,0
- kho¶ng ch¹y nhanh vμo/ra Inch 1,6
- tèc ®é ch¹y tay in/vg 0,0002
- gãc xoay ®é +/-15
§¸ mμi (D ngoμi×Dμy×D lç/tèc ®é Inch;v/ph 16×1,5×5/1960
Mμi lç (thªm): - KÝch th−íc lç (D×L) Inch (0,6-3,9) ×3,9
-Trôc ®¸ (C«ng suÊt×Tèc ®é) HP×v/ph 1×20000
§Çu mang ph«i: - tèc ®é (thÊp/cao) v/ph (30-180)/(100-600)
- Gãc quay (thuËn/ng−îc K§H) ®é 30/90
Tèc ®é bμn m¸y (tù ®éng/tay) in/ph;in/vg (2-160)/0,5
C«ng suÊt ®éng c¬ (®¸/ph«i/b¬m) HP 5(7)/0,5(1)/2
DiÖn tÝch ®Æt m¸y (Dμi×Réng) ft 24×6
245
P8. Trung t©m tiÖn CNC (CNC Turning Center)
Trung t©m tiÖn CNC: STS20-1600, h·ng: Sharp, n−íc: Mü

Trung t©m tiÖn cã 2 trôc chÝnh ho¹t ®éng ®ång bé, m©m cÆp thñy lùc, b¨ng
nghiªng 45o, bé ®iÒu khiÓn Fanuc "i".
KÝch th−íc lín nhÊt cña ph«i (D/L) Inch 16,1/55,5
Hμnh tr×nh X, Z, B Inch 8,07/57,8/54,6
M©m cÆp 3 chÊu, kÝch th−íc: (I/II) - 10/8
Trôc chÝnh (I/II) - Tèc ®é v/ph 3500/3500
- §−êng kÝnh lç Inch 3,5/2,2
- C«ng suÊt ®éng c¬ HP 30/25
- M« men Nm 552/167
L−îng ch¹y dao: - nhanh X, Z, B Inch/ph 708/945/788
- c¾t Inch/ph 500
C«ng suÊt ®éng c¬ ch¹y dao (X/Z/B) HP 4/5,2/2,6
§μi dao: - sè dao 12
- thêi gian thay dao gi©y 0,25
- d¹ng truyÒn ®éng servo, 2 chiÒu
- ®−êng kÝnh dao (ngoμi/trong) Inch 1/1,6
- tèc ®é trôc dao cã dÉn ®éng v/ph 4000
§é chÝnh x¸c: ®Þnh vÞ/lÆp l¹i Inch +/-0,001
246
P9. Trung t©m phay CNC (Vertical Machining Center)
Trung t©m phay ®øng CNC: SV-4323, h·ng: Sharp, n−íc: Mü

Kho¶ng di chuyÓn (däc×ngang×®øng) Inch 43,3×23,6×22
KÝch th−íc bμn m¸y (dμi×réng) - 51,1×23,6
R·nh T (réng×sè r·nh×kho¶ng çch r·nh) 0,7×6×3,9
Kho¶ng çch tõ t©m trôc chÝnh ®Õn th©n - 25,6
Kho¶ng çch tõ ®Çu trôc chÝnh ®Õn bμn - 3,9-29,9
Tèc ®é trôc chÝnh (tiªu chuÈn/tïy chän) v/ph 8000/10000
C«ng suÊt ®éng c¬ trôc chÝnh HP 10/15
Ch¹y dao: - L−îng ch¹y dao c¾t m/ph 10
- Nhanh (X/Y/Z) m/ph 20/15
- C«ng suÊt ®éng c¬ (X/Y/Z) HP 2,5/4,5/5,4
- M« men lín nhÊt (X/Y/Z) Nm 12/22/30
Sè dao trong kho dao 20
§é chÝnh x¸c (®Þnh vÞ/lÆp l¹i) mm +/-0,003/0,003
Bé ®iÒu khiÓn Fanuc "0i"
KÝch th−íc m¸y (Dμi×Réng×Cao) Inch 115×86,2×102/144
247
P10. M¸y c¾t xung ®iÖn CNC (Electric Discharge Machine)
M¸y c¾t d©y EDM: SED1501, h·ng: Sharp, n−íc: Mü

KÝch th−íc bμn m¸y (dμi×réng) Inch 47,2×27,5
DÞch chuyÓn trôc (X×Y) - 39,3×19,6
Khèi l−îng lín nhÊt (®iÖn cùc/chi tiÕt) lbs 660/8820
KÝch th−íc bÓ dung dÞch (L×B×H) Inch 71×39×22
Nguån ®iÖn: - Dßng max A 150
- C«ng suÊt kVA 11
- Tû lÖ mßn ®iÖn cùc % 0,2
- §é nh¸m tèt nhÊt (Ra) μm 0,25
HÖ thèng dung m«i: - Dung tÝch gal 360
- C«ng suÊt b¬m HP 0,5×2
- Ph−¬ng ph¸p läc GiÊy
KÝch th−íc m¸y (Dμi×Réng×Cao) Inch 89×112×118
248
Tμi liÖu tham kh¶o
1. Ph¹m V¨n Hïng: C¬ së m¸y c«ng cô, NXB Khoa häc vμ kü thuËt, 2007.
2. NguyÔn M¹nh TiÕn, Vò Quang Håi: Trang bÞ ®iÖn, ®iÖn tö m¸y gia c«ng
kim lo¹i, NXB Gi¸o dôc, 2002.
3. Hans B. Kief, T. Frederik Waters: Computer Numerical Control,
Macmillan/McGraw-Hill, 1992.
4. Yoram Koren: Computer Control of Manufacturing Systems, McGraw-
Hill, 1983.
5. Y. Koren (University of Michigan), U. Heisel (Universitat Stuttgart), F.
Jovane (Politecnico di Milano), T. Moriwaki (Kobe University), G. Pritschow
(Universitat Stuttgart), G. Ulsoy (University of Michigan), H. Van Brussel
(Katholieke Universiteit Leuven): Reconfigurable Manufacturing Systems;
Annals of the CIRP, Vol. 48/2/1999.
6. Engineering Research Center for Reconfigurable Manufacturing Systems:
Student Handbook; College of Engineering, University of Michigan, 2004.
7. Omative: Technical Specification Adaptive Control & Monitoring
Systems for CNC Metal Cutting Optimization, 2008.
8. F. Cus, U. Zuperl, E. Kiker, M. Mllfelner: Adaptive controller design for
feedrate maximization of machining process, Journal of Achievements in Materials
and Manufacturing Engineering, Volume 17, Issue 1-2, July-August 2006.
9. L.N. Lãpez de Lacalle, A. Lamikiz: Machine Tools for High Performance
Machning, Springer, 2009.
10. А. С. Проникова: Проектировaние металлорежущих станков и
стaночных систем, издательство МГТУ им. БАУМАНА и издательство
Mашиностроение.
11. А. С. Сандлер: Электропривод и автоматизация металлорежущих
станков, издательство "ВЫСШАЯШКОЛА", 1972.
12. В. А. Лещенко: Гидравлические следящие приводы для
автоматизации станков, МАШГИЗ, 1962.
13. http://www.sharp-industries.com/
249
Tù ®éng hãa m¸y c«ng cô
ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n: TS. Ph¹m B¸ Toμn

ChÞu tr¸ch nhiÖm b¶n th¶o: Häc viÖn kü thuËt qu©n sù
Biªn tËp: Phßng Qu©n sù - NXB q®nd
Tr×nh bμy:
Söa b¶n in:
B×a:
Nhμ xuÊt b¶n qu©n ®éi nh©n d©n
Website: http://nxbqdnd.com.vn
Email: nxbqdnd@nxbqdnd.com.vn
23 Lý Nam §Õ, Hoμn KiÕm - Hμ Néi
§T: (04) 38455766 - 37470780; Fax: (04) 37471106
Chi nh¸nh t¹i Thμnh phè Hå ChÝ Minh

Sè 8 NguyÔn BØnh Khiªm, Ph−êng §a Kao, QuËn 1
§T: 069.667452 - (08)3911563 - Fax: (08)3911563
C¬ quan ®¹i diÖn t¹i thμnh phè CÇn Th¬

Phi tr−êng 31, §−êng Çch m¹ng th¸ng 8
§T: 069.629905 - 0710.3814772 - Fax: 0710.3814772
C¬ quan ®¹i diÖn t¹i thμnh phè §μ N½ng

15A Duy T©n, QuËn H¶i Ch©u
§T/Fax: 0511.6250803
B¾t ®Çu in: 6/2011 In xong: 6/2011 Nép l−u chiÓu: 6/2011
Khæ s¸ch: 19×27cm Sè trang: 250 Sè l−îng: 220 cuèn
Sè xuÊt b¶n: 105-2011/CXB/420 - 12/Q§ND
In vμ ®ãng b×a t¹i: X−ëng in Häc viÖn Kü thuËt Qu©n sù
Sè in: 40/Q§UNI

GT1. Co So TDH May Cong Cu - Dao Van Hiep

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GT1. Co So TDH May Cong Cu - Dao Van Hiep

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Häc viÖn kü thuËt qu©n sù

Bé m«n C«ng nghÖ thiÕt bÞ vμ Hμng kh«ng vò trô

PGS. TS. §μo V¨n HiÖp

tù ®éng hãa m¸y c«ng cô

Nhμ xuÊt b¶n qu©n ®éi nh©n d©n

QuyÕt ®Þnh ban hμnh sè: 105 - 2011/CXB/420 - 12/Q§ND

Chñ biªn: PGS. TS. §μo V¨n HiÖp

1.1. VÊn ®Ò tù ®éng ho¸ m¸y c«ng cô

H×nh 1. 2: Ph¹m vi øng dông cña c¸c lo¹i m¸y tù ®éng

H×nh 1. 5: C¸c ph−¬ng ¸n phèi hîp chuyÓn ®éng t¹o h×nh

H×nh 1. 6: S¬ ®å kÕt cÊu chung cña MCC

H×nh 1. 7: KÕt cÊu côm trôc chÝnh

nªn ®−êng cong n¨ng suÊt Q

1.4.2. N©ng cao ®é chÝnh x¸c gia c«ng

1.4.3. N©ng cao ®é tin cËy cu¶ m¸y

H×nh 1. 11: M¸y tiÖn thñ c«ng, dïng bμn ®¹p

H×nh 1. 13: M¸y tiÖn v¹n n¨ng hiÖn ®¹i

1.6. Xu h−íng ph¸t triÓn cña m¸y c«ng cô

H×nh 1. 19: Nguyªn lý c¾t cã rung ®éng siªu ©m

H×nh 1. 24: S¬ ®å kÕt cÊu cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn ®a cÊp

H×nh 2. 1: C¸c ký hiÖu quy −íc trong s¬ ®å ®éng MCC

H×nh 2. 4: C¬ cÊu then kÐo trong

H×nh 2. 5: C¬ cÊu b¸nh r¨ng thay thÕ

H×nh 2. 6: C¬ cÊu dïng ®éng c¬ nhiÒu cÊp

• BiÕn ®æi tèc ®é v« cÊp

2.2.1.2. Mét sè hÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh ®iÓn h×nh

H×nh 2. 8: HÖ HT§TC m¸y tiÖn ren vÝt v¹n n¨ng 1A616

H×nh 2. 10: S¬ ®å ®éng HT§TC cña m¸y tiÖn revolver 1П326

H×nh 2. 12: S¬ ®å ®éng hÖ HT§TC cña m¸y doa ngang 2654

• HÖ truyÒn ®éng trôc chÝnh cña c¸c m¸y bμo, xäc

H×nh 2. 17: Khèi b¸nh r¨ng h×nh th¸p (Norton)

2.2.2.2. Mét sè hÖ truyÒn ®éng ch¹y dao ®iÓn h×nh

H×nh 2. 20: S¬ ®å ®éng cña HT§CD cña m¸y khoan 2135

H×nh 2. 21: S¬ ®å ®éng HT§CD cña m¸y phay ngang 6H82

H×nh 2. 24: S¬ ®å c¬ cÊu sang sè dïng cam

2.2.3.2. C¸c hÖ ®iÒu khiÓn thuû lùc

H×nh 2. 26: HÖ thèng ®iÒu khiÓn tõ xa hÖ thèng truyÒn ®éng

H×nh 2. 29: S¬ ®å ®éng cña m¸y tiÖn T616

H×nh 2. 30: S¬ ®å ®éng m¸y phay P82

2.5. Bμi mÉu ph©n tÝch s¬ ®å ®éng

D4=240; D5=280; Z1=30, Z2=Z'2=30; Z3=Z4=45; Z5=55; Z6=45;

2.5.3 Bμi tËp tæng hîp

S¬ ®å ®éng m¸y phay ®øng v¹n n¨ng H05

H×nh 3. 1: M¹ch ®iÖn ®iÒu khiÓn ®éng c¬ 4 tèc ®é

3.1.2. M¹ch ®iÒu khiÓn ®æi tèc ®é nhê ly hîp tr−ît

H×nh 3. 2: M¹ch ®iÖn biÕn ®æi tèc ®é nhê ly hîp tr−ît

H×nh 3. 3: M¹ch ®iÒu chØnh tèc ®é nhê K§T

H×nh 3. 10: M¹ch ®iÖn phèi hîp n©ng h¹ vμ kÑp c¬ cÊu

3.3.3. S¬ ®å ®iÖn cña m¸y mμi

H×nh 3. 17: S¬ ®å ®éng cña m¸y mμi trßn ngoμi 3174

H×nh 3. 19: Bè trÝ chung m¸y phay ®øng kiÓu 654

H×nh 4. 1: S¬ ®å hÖ thèng b¸m ®iÒu khiÓn c¸nh l¸i m¸y bay

H×nh 4. 3: S¬ ®å khèi cña hÖ thèng b¸m

4.2. C¸c hÖ thèng chÐp h×nh c¬ b¶n

4.2.4. HÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é

H×nh 4. 14: HÖ thèng chÐp h×nh 2 täa ®é dïng cam quay

H×nh 4. 18: Mét vÝ dô vÒ kÕt cÊu cña ®Çu dß c¬ khÝ

P2f2 + P3f3 - PLX = 0

4.4.3.2. Tù ®éng hãa m¸y tiÖn

H×nh 4. 31: HÖ thèng chÐp h×nh trªn m¸y tiÖn

H×nh 5. 2: S¬ ®å ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh trªn m¸y tù ®éng

H×nh 5. 3: S¬ ®å ®iÒu khiÓn thÝch nghi qu¸ tr×nh c«ng nghÖ

H×nh 5. 4: C¸c d¹ng ®iÒu khiÓn m¸y c«ng cô

5.2.2. §iÒu khiÓn theo mÉu