ELEKTRONSKE

STRUKTURNE
FORMULE

SADRŽAJ:

1. LEWISOVE STRUKTURE
1.1. koraci u crtanju Lewisovih struktura
1.2. odstupanje od pravila okteta
2. GEOMETRIJA MOLEKULA
2.1. uvod
2.2. koraci u riješavanju problema
3. PRIMJERI
3.1. AX
3.2. AX2E1/2
3.3. AX3E
3.4. AX2E2
3.5. AX2 (sp-hibridizacija)
3.6. AX3 (sp2 – hibridizacija)
3.7. AX4 (sp3-hibridizacija)

1
 1. Lewisove strukture

1.1. koraci u crtanju Lewisovih struktura

1. Skicira se kostur strukture koja prikazuje kako su atomi međusobno vezani.
Za vrlo složene spojeve moramo imati dodatne informacije. Centralni atom je
obično atom najmanje elektronegativnosti. Vodik i fluor obično zauzimaju krajnje
(zadnje) mjesto u Lewisovoj strukturi. Raspored atoma može biti proizvoljan.

H H O

N H N H O S O

H H
H O

2. Izbroje se svi prisutni valentni elektroni, a za poliatomne anione još se sumi

valentnih elektrona pribroji negativan naboj. Za poliatomne katione oduzimamo
od sume valentnih elektrona pozitivni naboj,
molekula amonijaka, NH3, ima (5+3×1) 8 elektrona
kation, amonijev ion, NH4+, ima (5+4×1-1) 8 elektrona
anion, sulfatni ion, SO42-, ima (6+4×6+2) 32 elektrona

2
1.1. koraci u crtanju Lewisovih struktura
3. Nacrtamo jednostruke kovalentne veze između centralnog atoma i atoma koji
ga okružuju.
H H O

N H N H O S O

H H
H O

4. Kompletiramo oktete atoma vezanih na centralni atom. Elektroni koji

pripadaju atomima, a nisu uključeni u vezu se prikazuju kao elektronski par.
H H O

N H N H O S O

H H
H O

1.1. koraci u crtanju Lewisovih struktura

4. Ako centrali atom nema oktet, onda pokušamo napraviti dvostruku ili trostruku
vezu između centralnog atoma i atoma koji ga okružuju, koristeći elektronske
parove okolnih atoma.

H H

N H N H

H H
H
5. Provjera broja elektrona koji tvore molekulu. Ukupan broj elektrona mora biti
jednak onom iz koraka 2.

3
1.1. koraci u crtanju Lewisovih struktura
5. Utvrđivanje formalnih naboja. Razlika između broja valentnih elektrona u
izoliranom (neutralnom) atomu i broja elektrona pridruženih atomu u Lewisovoj
strukturi se naziva formalni naboj.

form. naboj = svi valentni elektroni u atomu - broj elektrona koji ne

sudjeluju u vezi - 1/2 elektrona koji sudjeluju u vezi.

FN (N): 5-2-(6/2) = 0 FN (N): 5-0-(8/2) = +1 FN (S): 6-0-(8/2) = +2

FN (H): 1-0-(2/2) = 0 FN (H): 1-0-(2/2) = 0 FN (0): 6-6-(2/2) = -1

1.1. koraci u crtanju Lewisovih struktura

5a. Utvrđivanje formalnih naboja. Jednostavnije se formalni naboji mogu utvrditi
da se vezni elektronski parovi podjednako raspodjele između atoma koje tako
povezuju. Nadalje, ukoliko atom koji sudjeluje u vezi ima i slobodne elektronske
parove, tada se i oni njemu pribrojavaju. Zatim se ovaj broj elektrona oduzima
od broja elektrona neutralnog atoma.

4, 5
1 1 4
3 2 1
2 3
1 3
4 2

FN (N): 5-5= 0 FN (N): 5-4= +1 FN (S): 6-4= +2

FN (H): 1-1= 0 FN (H): 1-1= 0 FN (O): 6-7= -1

NAPOMENA: Formalni naboj nije stvarni naboj atoma u molekuli!

4
1.1. koraci u crtanju Lewisovih struktura
NAPOMENA: Često se u literaturi (pogotovu anglosaksonskoj) mogu naći
Lewisove strukture s proširenim oktetima (iako u stvarnosti dvostruke veze ne
postoje). Razlog tome je što se, u takvom pristupu, preferiraju strukture gdje će
atomi imati što manji formalni naboj.
3,4
5,6
3,4
7
1,2
1,2
1
5,6
5, 6
2, 3
4 FN (S): 6-6= 0
7 FN 2(O): 6-6= 0
1,2 FN 2(O): 6-7= -1
5,6
3,4

1.2. odstupanja od pravila okteta

1) nepotpuni oktet (broj elektrona oko središnjeg atoma manji od 8) primjer:
BeH2
H Be H

• elementi 13. skupine posebno B i Al prave spojeve u kojima manje od 8

elektrona okružuje centralni atom: BF3
F

F B

F
2) molekule s neparnim brojem elektrona

5
1.2. odstupanja od pravila okteta
3) prošireni oktet (više od osam elektrona okružuje atom; 3d orbitale koriste
prilikom vezivanja)
• elementi treće periode i ispod (d-orbitale)
• SF6, svaki od 6 valentnih elektrona sumpora čini kovalentnu vezu s fluorovim
atomom, pa je oko centralnog atoma sumpora 12 elektrona

2. geometrija molekula

6
2.1. uvod
Primjer 1. Na osnovu shematskog prikaza rasporeda elektrona centralnog atoma, uz
pretpostavku ekvivalentnosti sigma veza pretpostavite prostornu strukturu i eventualnu
hibridizaciju molekule sumporovodika.

Atom sumpora u svojoj valentnoj ljusci ima šest elektrona raspoređenih u 3s i 3p orbitalama. u 3s
ima dva sparena elektrona, a u 3p ima još četiri elektrona, od kojih su dva elektrona sparena, a
dva nisu. Dakle, atom sumpora može stupiti u vezu s nesparenim elektronima u dvije
međusobno okomite 3py i 3pz orbitale.

Svaki vodikov atom ima pak po jedan nespareni elektron u 1s orbitali. Međusobnim
približavanjem vodikovih atoma sumporovom atomu doći će do djelomičnog preklapanja jedne
1s orbitale svakog vodikovih atoma s jednom od 3p orbitala sumporovog atoma s nesparenim
elektronima (3py i 3pz). Na ovaj način nastat će po jedna veza sa svakim vodikovim atomom, te
je i kut među vezama 104,5°, što odgovara eksperimentalnim podacima, analogno strukturi
vode.

2.2. uvod-koraci
1. Nacrtati Lewisovu strukturu molekule.

2. Odrediti formalni naboj svih atoma u molekuli.

3. Nacrtati elektronske konfiguracije atoma koje odgovaraju formalnim nabojima određenim u

koraku 2.

4. Prebrojati ukupan broj nesparenih elektrona na atomima vezanim na centralni atom i

usporediti taj broj s ukupnim brojem nesparenih elektrona na centralnom atomu. Ukoliko je
taj broj jednak preći na korak 6. Ukoliko na centralnom atomu postoji nedostatak nesparenih
elektrona, raspariti postojeće el. parove i smjestiti nespareni elektron u praznu orbitalu.

5. Broj σ veza koje će centralni atom tvoriti odgovara broju atoma vezanih na njega. Kako σ
veze moraju biti ekvivalentne, tako i energija elektrona (na centralnom atomu) koji ih tvore
mora biti ista. Ukoliko se radi o nesparenim elektronima koji se nalaze u različitim
orbitalama, nužno je kombinirati različite orbitale za dobivanje hibridnih orbitala koje bi
tvorile σ veze. Prema tome, nužno je kombinirati onoliko orbitala koliko ih je potrebno za
formiranje σ veza (koliko je i "bočnih" atoma). Ostatak elektrona na oba atoma će tvoriti
neki drugi tip veze (npr. π vezu).

7
2.2. uvod-koraci
6. Svaki bočni atom će formirati jednu sigma vezu s nesparenim elektronima centralnog atoma.
Ukoliko je došlo do hibridizacije centralnog atoma (korak 5), tada će se sigma veze tvoriti
samo s hibridnim orbitalama centralnog atoma.

7. Ukoliko postoje, preostali nespareni elektroni na "bočnim" atomima će tvoriti drugi tip veze
(π) s preostalim nesparenim elektronima na centralnom atomu. Ovdje treba paziti da se radi
o bočnom preklapanju orbitala istog oblika (p-orbitala "bočnog" atoma s p-orbitalom
centralnog atoma).

6. Hibridizacija centralnog atoma može dati uvid u geometriju molekule (vidi tablicu).

7. Geometrija molekule se može procijeniti i na osnovu broja bočnih atoma i uzimajući u obzir
broj slobodnih el. parova i maksimalan kut odbijanja među njima. Npr. molekula vode.
a) raspored atoma je trokut (nagnuti)
b) raspored bočnih atoma i slobodnih el. parova na centralnom atomu je tetraedarski.

2.2. uvod

Broj energetskih
Tip hibridizacije Razmještaj veza
istih veza
sp - hibridizacija 2 pravac

sp2 - hibridizacija 3 trokut

sp3- hibridizacija 4 tetraedar

dsp2 - hibridizacija 4 kvadrat

dsp3- hibridizacija 5 trigonska bipiramida

d2sp3 - hibridizacija 6 oktaedar

d4sp3 - hibridizacija 8 dodekaedar

8
 Elektronski parovi Razmještaj
ukupno u σ vezi slobodni elektronskih parova Geometrija molekule Primjer

"nagnuta" molekula

"nagnuta"
molekula

3. primjeri

9
3.1. AX ClO-

3.1. AX CO

10
3.2. AX2E1/2 (nespareni elektron) NO2

p2
"nagnuta" molekula nespareni elektron
trokut

AX2E1/2
GEOMETRIJSKI RASPORED EL. "PAROVA" NA CENTRALNOM ATOMU: trokut
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: trokut

3.3. AX3E (slobodni el. par) NH3

p3

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: tetraedar

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: piramida

11
3.3. AX3E (slobodni el. par) ClO3-

p3

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: tetraedar

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: piramida

3.3. AX3E (slobodni el. par) AsO33-

p3

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: tetraedar

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: piramida

12
3.3. AX3E (slobodni el. par) SO32-

p3

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: tetraedar

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: piramida

3.3. AX2E (slobodni el. par) NO2-

p2
"nagnuta" molekula
trokut

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: trokut

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: trokut

13
3.4. AX2E2 (dva slobodna el. para) ClO2-

p2
"nagnuta" molekula

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: tetraedar

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: trokut

3.5. AX2 (sp-hibridizacija) CO2

sp-hibridizacija, linearna molekula

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: linearan
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: linearan

14
3.5. AX2 (sp-hibridizacija) CO2

sp-hibridizacija, linearna molekula

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: linearan

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: linearan

3.5. AX2 (sp-hibridizacija) BeH2

H-Be-H

sp-hibridizacija, linearna molekula

H-Be-H GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: linearan

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: linearan

15
3.5. AX2 (sp-hibridizacija) N3-

sp-hibridizacija, linearna molekula

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: linearan

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: linearan

3.5. AX2 (sp-hibridizacija) N3-

sp-hibridizacija, linearna molekula

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: linearan

GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: linearan

16
3.6. AX3 (sp2-hibridizacija) NO3-

sp2-hibridizacija
GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU: Istostranični trokut
istotranični trokut
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
istotranični trokut

3.6. AX3 (sp2-hibridizacija) CO32-

Istostranični trokut

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:

istotranični trokut
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
istotranični trokut sp2-hibridizacija, istostranični trokut

17
3.6. AX3 (sp2-hibridizacija) BCl3

Istostranični trokut

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:

istotranični trokut
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
sp2-hibridizacija, istostranični trokut
istotranični trokut

3.6. AX3 (sp2-hibridizacija) BO33-

Istostranični trokut

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:

istotranični trokut
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI: sp2-hibridizacija, istostranični trokut
istotranični trokut

18
3.6. AX3 (sp2-hibridizacija) SO3

sp2-hibridizacija
GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:
istotranični trokut
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
istotranični trokut

3.7. AX4 (sp3-hibridizacija) NH4+

sp3-hibridizacija

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:

tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

19
3.7. AX4 (sp3-hibridizacija) PHO32-

sp3-hibridizacija

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:

tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

3.7. AX4 (sp3-hibridizacija) PO43-

sp3-hibridizacija

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:

tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

20
3.7. AX4 (sp3-hibridizacija) AsO43-

sp3-hibridizacija
GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:
tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

3.7. AX4 (sp3-hibridizacija) SiO44-

sp3-hibridizacija

GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:

tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

21
3.7. AX4 (sp3-hibridizacija) BF4-

sp3-hibridizacija
GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:
tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

3.7. AX4 (sp3-hibridizacija) ClO4-

sp3-hibridizacija
GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:
tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

22
3.7. AX4 SO42-
(sp3-hibridizacija) S2O32-

sp3-hibridizacija
GEOMETRIJSKI RASPORED EL. PAROVA NA CENTRALNOM ATOMU:
tetraedarski
GEOMETRIJSKI RASPORED ATOMA KOJI SUDJELUJU U VEZI:
tetraedarski

23